Book Title: Agarchand Nahta dwara Likhit Lekho ki Suchi
Author(s): Agarchand Nahta
Publisher: Agarchand Nahta
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010729/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita lekhoM kI sUcI lekha kA nAma patrikA-nAma varSa a 1965 julAI 31 1964 vasumatI 31 15 avismaraNIya : rAhulajI sarasvatI avakAza ke samaya kA sadupayoga smArikA AcArya taruNaprabha kI jinakuzala sUri bahuttarI smArikA adhUrI bhAvanA smArikA asIriyana evaM saMskRta rAja bhAratI aparigraha : vizva zAMti kA amogha upAya aMjanA sundarI rAsa kA racanAkAla jaina si. bhAskara anekAnta : Atma-zAnti va vizva zAnti ke sandarbha meM zramaNopAsaka ahiMsA kI pahalI kasauTI: apanA parivAra zramaNopAsaka abhaya sandeza : bhagavAna mahAvIra kI abhayamUla sAdhanA zramaNopAsaka agravAla jAti aura hAyamA jaina sAhitya Atmika zakti kA vikAsa ati Avazyaka jaina jagata agravAla jaina jAti ke itihAsa kI AvazyakatA anekAnta antima kevalI aura mokSagAmI apanA kAma svayaM karie. sudhAra bindu apane doSoM tathA bhUloM ko sadA dhyAna meM rakheM / jIvana darzana agravAla janmotpatti tathA jaina dharma smArikA 18 sudharmA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 agni se nidAna kI hindI TIkA ahiMsA banAma prema ke lakSaNa arjuna mAlI ahiMsA abhinaMdanIya samAjaratna DaoN. hIrAlAla mAhezvarI acaladAsa khIcI aura unakI mevAr3I ruNecI rAnI kA prAcIna gIta apanI kamiyoM aura bhUloM para vizeSa dhyAna dIjie apane doSoM kA avalokana evaM saMzodhana kareM ahiMsA eka mahAn zakti amara candrikA TIkA sambandhI katipaya saMzodhana anivAryatA evaM atyAvazyakatA ahiMsA pracAra Avazyaka karttavya ajJAta hindI jaina kavi Tekacandra va unakI racanAeM ajImagaMja bhaMDAra kA rajatAkSarI kalpasUtra anAthI stavana ke racayitA rAmavijaya haiM ajJAta saMta kavi jIvanadAsa kI cAra racanAeM anokhI sUjha amIra khusaro rA DhakosalA abhaya baniye aura sabako abhaya banAie akSaya tRtIyA agravAla jAti aura hariyANA akabara pratibodhaka yugapradhAna zrI candrasUri apabhraMza citrakalA kA pAMDava caritra alakha deza meM vAsa hamArA avakAza ke samaya kA sadupayoga aneka siddhiyoM ke svAmI zAntimUrti yogIrAja zrI vijayazAntisUrijI ajamera meM sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcI TIkA aSTalakSmI meM ullikhita jayasuMdara sUri kI zatArthI kI khoja Avazyaka apane sabhI kAma niyata samaya se hI kariye anubhava-sUtroM kA manovijJAna apane anubhava ko pahacAniye ahiMsA banAma prema adhyAtma yogI zrImada devacandrajI anekAnta (sambodhikA) apavyaya evaM durUpayoga rokiye zrI sUryAcArya pArzvanAtha kalpa aura stavana saMgraha aprakAzita Agamika sAhitya zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva rASTrabhASA jaina jagata kathA loka yuvA stambha rAjasthAnI vIra raMgayoga zAnti sandeza zrI amara bhAratI jaina siddhAnta braja bhAratI ballabha sandeza zrI amara bhAratI anekAnta anekAnta anekAnta baladeva vandanA vIravANI kurajAM jaina prakAza jaina prakAza jaina prakAza smArikA kalpanA zAnti jyoti jIvana sAhitya zAnti jyoti jaina darzana zramaNa sevA samAja jana kalyANa amara niyukti ahiMsA virodha kuzala nirdeza smArikA aNuvrata smArikA tulasI prajJA 10 3 1 30 4 12 13 15 25 7 18 15 17 8 20 29 2 50 70 70 8 phara 1975 5 1 21 1 25 18 17 sita. 1965 7 19 9 N 21 6 1-2 5 10 6 4 7 9 8 2 7 4-5 2 4 2 19 17 3-2 1 12 18 4 13 8 22 13 12 23-24 9 71 4 10 12 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI aTThArahavIM zatAbdI kI eka paMjAbI jaina racanA jina bhaktisUri siMha calo chaMda asvAda vrata bhI tapa hai anantadAsa racita dhannA kI paracI ahiMsA aura aparigraha asaMgraha kA bhAva anAvazyaka pApa pravRttiyoM se bacie amarasara maNDaNa natI jinakuzala sUri gIta amarasara kA zItalanAtha mandira aura jinakuzala sUri ko thumbha akabara prati bodhaka yuga pradhAna zrI jinacandrasUriM ajamera ke cauhAna rAjAoM kA jainAcAryoM se saMbaMdha abhaya kuzala ro bharatarI sataka ajJAta kavi zrIdhara aura unakI racanAeM AsAma prAnta ke jaina maMdira anubhava hulAsa apane sabhI kAma niyata samaya para karo akSaroM kA setu kRtiyoM kI pratikriyA ajabuka bari aura mIrA bAI apanA bhItarI kacarA sApha kareM apabhraMza bhASA ke katipaya anya jaina grantha avar3a caritra ahiMsA siddhAnta kA vizvavyApI pracAra ahiMsA kA antarmukha apane doSoM va apanI bhUloM ko hama sadA dhyAna rakheM abhinaMdana nAtha va zrI sumati saMbaMdhI jJAtavya bAteM osavAla jAti kA prathama hindI kavi sAdharU agravAla jaina itihAsa ke saMbaMdha meM bihArIlAla jaina kI maMtraNA adattAdAna vrata kA mAhAtmya aparigraha kI vRta utkRSTatA akabara pratibodhaka yuga pradhAna zrI jina candrasUri aTThArahavIM zatAbdI kA cittaur3a aura udayapura varNana asaMgraha kA bhAva amIcandra ajamera racita lIlAvatI gaNita bhASA ahiMsA pracAra kaise kareM? arjuna mAlI amIra khusaro hindustAna aura hindI kI prazaMsA ajJAta graMtha paricaya avahaTha (piMgala) paMjAba saurabha zramaNa baladeva vandanA dharma jyoti vizva dharma vijayAnanda zAlA patrikA zAlA patrikA amarasara smArikA jana mana maru vANI sapta siMdhu osavAla navayuvaka upakAra osavAla hitaiSI patrikA karmaTha rAjasthAna kalpa vRkSa nAgarI pracAriNI maru bhAratI ahiMsA patha ahiMsA patha uSA ahiMsA vANI 2 vizva dharma vIravANI hiMsA virodha jIvana sAhitya rASTra bhAratI sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza 12 8 1 20 1969 1969 1973 1 5 16 9 2 6 6 2 35 52 11 1 6 1971 navambara 14 agrapatha kuzala nirdeza kuzala nirdeza 15 zve. saMgha sivAnA smArikA rAjasthAna bhAratI 18 1 28 8 13 12 7 7 19 18 157 11 12 12 20 4 70 70 1 2 2 3 3 3 6-7 7-8 4 3 1 7 25 1-2 1-2 7 11 2 10 12 10 11-12 9 4 3 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaravanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva agniveza nidAna kI hindI TIkA rASTra mAratI aSTalakSI meM ullikhita upAya racanAeM pramaNa apabhraMza bhASA kA vIra jirNasara pAraNA zIlana patrikA aneka vizeSatAoM ke dhanI upAdhyAya: mahendrakumArajI terApaMtha 1949 maI anUpa saMskRta lAIbrarI kA saMkSipta paricaya deza baMdhu akhalAka alamo hasanI maru vANI apane doSoM aura guNoM kI pahacAna aNuvrata ajamera nA cauhAna rAjAoM sAthe jainAcArya saMbaMdha jaina satya prakAza apavyaya evaM durupayoga rokie kalyANa patrikA 52 apane sabhI kAma niyata samaya para kIjie kalyANa patrikA39 apane doSoM tathA bhUloM kA hama sadA dhyAna rakheM kalyANa patrikA OM Atma kalyANa kA mahAna sUtra bhUla jAo kalyANa anUpa lAIbrerI meM tulasI kI racanAoM kI pratiyAM / tulasIdAsa abhaya banie: abhaya kI upAsanA kalyANa apane doSoM kA svIkAra evaM saMzodhana dharma jyoti maI 8. 1993 apane ko pahacAnane meM hI jIvana kI sArthakatA caritra nirmANa akabara pratibodhaka yugapradhAna dAdA zrI jinacaMdrasUri kuzala saMdeza alakha deza meM vAsa hamArA jina vANI ahiMsA sajano tapo jina vANI 14 ahiMsA eka mahAna zAnti jina vANI anAvazyaka pApa pravRttiyoM se bacie jina vANI azoka rAhajI kathA saMbaMdhI jaina sAhitya vIra vANI alakha deza meM vAsa hamArA vIra vANI amarasara bIkAnera meM bhUgarbha se jina pratimAoM kI prApti jaina satya prakAza 22 arAvalI pArzvanAtha tIrtha jaina satya prakAza 19 agar3adatta caritra saMbaMdhI cAra anya rAsa jaina satya prakAza 13 AcArya jinacandra sUri aura samrATa akabara jaina satya prakAza 3 18 varSa saMbaMdha ara aura eka paMtha jaina satya prakAza 14 UmAde bhaTiyAnI kA eka prAcIna lokagIta ajantA anyatra aprakAzita ajita prabhu caritra anekAnta ajJAta hindI jaina kavi Tekacanda aura unakI racanAe~ anekAnta adhyAtma battIsI anekAnta aneka sthAnanAma garbhita bhagavAna pArzvanAtha ke stavana anekAnta asatI kA pariNAma kuzala nirdeza apabhraMza sAhitya kI navIna jAnakArI prakAza meM lAnA Avazyaka ahiMsA vANI ahiMsA kA antarmukha ahiMsA vANI 2 apane doSoM kA svIkAra evaM saMzodhana aNuvrata disa.66 abhaya kI upAsanA ahiMsA vANI 20 AtmAnubhUti kuzala nirdeza antarrASTrIya mahilA varSa meM sAdhviyoM kI ora vizeSa dhyAna diyA jAegA jina vANI 32 apane ko zaktizAlI banAie akhaNDa jyoti 15 anaitikatA kA kAraNa evaM nivAraNa jIvana yajJa AzutoSa myUjiyama meM nAgaura kA eka sacitra vijJapti patra amaNa ahiMsaka kI pahalI kasauTI jIvana sAhitya amarasena vayarasena kathA maru bhAratI aTThArahavIM zatAbdI kA eka rAjasthAnI jaina kRSNa kAvya maru bhAratI aSTalakSmI meM ullikhita sazakta kathAkAra zramaNa ahiMsA kI pahalI kasauTI zramaNopAsaka ahiMsaka kI pahalI kasauTI zramaNopAsaka anekAnta vizva zAMti ke saMdarbha meM amaNopAsaka 18 nAtA eka vicitra prasaMga zAzvata dharma 18vIM sadI kA mahatvapUrNa paryuSaNa parva lekha maru bhAratI AjAnI kodUna sthAna no nirNaya svAdhyAya 10 AvazyakatAoM ko kama karo sammati vANI 1 AtmIyatA kA vicAra sammati vANI Atmonnati aura anubhUtiyoM kA pradhAna sAdhana sammati vANI ajaba kuMbarI aura mIrAbAI zodha patrikA ar3asaTha tIrthoM kI vividha nAmAvalI zodha patrikA akSara battIsI ke racayitA, racanAkAla aura zuddha pATha zodha patrikA agravAla jaina jAti ke itihAsa kI AvazyakatA anekAnta ajitadeva sUri kRta candanabAlA veli jaina sandeza anubhava prakAza ke racayitA dIpaka kavi guNAvalI caupAI ke kartA se bhinna hai sAhitya saMdeza 25 amara candrikA TIkA kI racanA ke preraka kauna sAhitya saMdeza ajJAta kavi zrIdhara aura unakI racanAe~ sapta sindhu anUpa saMskRta lAibrerI ke prAcIna grantha sammelana patrikA 3B avahara piMgala sAhitya saMdeza 18 ajJAta graMtha paricaya sAhitya saMdeza 19 adhyAtma yogI zrImad devacandajI kuzala nirdeza 1 akala kalA khele nara jJAnI svarUpa pArtha zrIrAmacaMdra kuzala nirdeza akSaroM kA setu jJAna pITha patrikA 5 akSaroM kA setu kRtiyoM kI pratikriyA jJAna pITha patrikA 3 antarikSa pArzvanAtha kalpa ke prati kriyA kuzala nirdeza apabhraMza bhASA kA dhIra jINesara hindI anu ajJAta kavi kRta nemInAthapharaNya : phAgu pATha anya jJAtavya hindI anu19 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 anokhI Ana ajJAta kavi nemIcandra phAgu kA pakSa anya jJAtavya arhanaka apabhraMza bhASA kA saMdhi kAvya akhaNDa jJAnopAsaka Agama prabhAkara muni zrI puNya vijaya aTThAraha bhASA viveka kA vivaraNa aSTa bhASA meM gabAlerI amarasara zekhAvaTI saMbaMdhI 17vIM sadI ke jaina ullekha apabhraMza bhASA ke saMdhi kAvya aura unakI paramparA avantikA ke kavi gulAba khAM racita sukhasAgara graMtha akhayarAja zrImAla ke katipaya anya grantha abaDa caritra akabara ke cittaur3a yuddha kA eka gujarAtI kavi kA varNana apabhraMza bhASA ke katipaya anya digambara jaina graMtha anuvAda kI paramparA alaMkAra viSayaka jaina graMthoM kA saMkSipta vivaraNa ahiMsA banAma prema ke lakSaNa aMdhera nagarI aNabUjha rAjA adhyAtma yogI AcArya zrI buddhisAgarajI aprakAzita maMtra ke pATha bheda kI carcA maru bhAratI nAgarI pracAraNI preraNA jaina bhAratI jaina bhagata jaina jagata jaina jagata vIravANI hiMsA virodhI jaina zAnti jyoti jaina bhAratI jaina bhAratI vizAla bhArata jaina mitra anekAnta siddhAnta va jaina samAja agalI mahAvIra jayantI ko hama kucha Thosa nirNaya leM jaina mitra ananta caturdazI vrata mAhAtmya jaina aura jainetara dRSTi se ahiMsA va nAma prema ahamadAbAda ke saMgha se AtmAnubhavI saMta pravara pUjya sahajAnaMdaghanajI ahiMsA pracAra kA sarala evaM uttama tarIkA akSaya tRtIyA mahAparva apanA bhItarI kacarA sApha kareM akherAma racita guNa hara nAmamAlA aprakAzita jaina zodha prabaMdhoM kA zodha prakAzana ajamera meM sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcI kI ahicchatra pArzvanAtha tIrtha ahiMsaka kI pahalI kasauTI apanA ghara-parivAra ahiMsaka samAja racanA meM bhagavAna mahAvIra ke zramaNI samAja ko yogadAna zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva kuzala nirdeza hindI anu adhyAtma chattIsI amAtya taitalI putra TIkA kuzala nirdeza pariSada patrikA rASTrIya vINA varadA bhAratI varadA rAja bhAratI vijayAnanda vIra vANI maru bhAratI jaina siddhAnta preraNA jaina sandeza jaina darzana rajata hindI jaina sandeza mahAsamudra jaina prakAza kathA loka 3 19 10 4 21 11 3 12 7 3 11 6 52 11 1 10 10 8 17 10 46 1 11 11 3 72 17 14 1 25 3 46 3 75 21 11 2 1 3 9 2 11 3 1 22 13 1 1 3 2-2 6 1-2 3 5 21 12 28 24 3 17 25-26 18 26 2 13 1 10-11 35 5 3 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI A ArAma zobhA kathA aura tatva saMbaMdhI rAjasthAnI kAvya maru bhAratI Ananda rAma kAyastha bhaTanAgara hisArI kRta vacana vinoda Atma zuddhi kA parva AdhyAtmikatA kA prArambha aura anta ahiMsA AnaMdaghanajI ke mahAvIra stavana saMbaMdhI jJAtavya Atma nirIkSaNa kIjie AdhyAtmika unnati ke lie Avazyaka nispRhatA AdhyAtmika sAdhanA ke tridoSa AbhaDa zAha AcArya naracandrasUri racita pA~ca jyotiSa graMtha AcArya muni aura sAdhvI samAja Atma nirIkSaNa kareM zAzvata dharma Atma-vizuddhi aura jJAna kA prakAza AdhyAtmaka battIsI AcAryazrI ke 3 jIvana maMtra AcAryazrI kI hindI ko dena AcAryazrI tulasI kI katipaya vizeSatAeM Atmika zakti kA vikAsa Avazyaka hai Aja kI mahatI AvazyakatA Atma nirIkSaNa AcArya zrI vijayAnaMda sUrijI aura unakI sAhitya sevA jaina zrI anekAnta sumunAMjalI aNu vIkSaka aNu vIkSaka yuga sAdhanA vallabha saMdeza AgarA ke kavi malUkacanda racita kuvijA pacIsI AtmotthAna kA prathama sopAna saralatA AvazyakatAeM ghaTAeM Anandaghana granthAvalI AcAryazrI kI Agama sevA sapta sindhu zrI amara bhAratI zAzvata dharma mahAvIra nirvANa jIvana darzana jIvana darzana sudharmA kuzala nirdeza jaina siddhAnta Arya rakSita aura AryAnandila AsAma kI sabhyatA aura saMskRti AgAmI prathama tIrthakara padmanAbha kA mandira Apa nindA karate haiM, kisakI? AryA pArvatIjI aura unakI racanAe~ AtmavikAsa ke lie akhalAka alamo hasanI kA rAjasthAnI anuvAda AcArya bRhaspati eka mahAna vyaktitva Aja bhArata ke pracalita santati nirodha ke bhAvI duSpariNAma para vaktavya Ananda rAma kAyastha bhaTanAgara hisArI kRta vacana vinoda vallabha saMdeza sAhi saMdeza ahiMsA vANI vijayAnanda jaina sAptA. zramaNa kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza tIrthakara sudharmA vijayAnaMda maru vANI saMgIta siddhAnta sapta sindhu 28 23 15 26 9 8 6 09 35 26 25 21 1 3 5 10 30 16 26 13 13 7 9 9 21 21 25 4 46 28 2 161 2 2 8 8 3 12 8-9 7 2 1 9-10 4 38-39 13 7 6 8 8 5 32 5 9 2 9 10 10 11 3 7 9-101 23 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva AtmalocanA kA mahAparva paryuSaNa preraNA smA. osavAla vaMza kA utpatti sthAna osiyAM osa. samAcAra 3 AcArAMga ke amRta bindu Atma razmi AnaMdaghanajI saMbaMdhI eka vicAraNA kalyANa Atmadarzana na eka mahAparva AtmAnaMda prakAza 70 AgarA ke paDita mannUlAla kRta rekhatA rAmAyaNa samAlocakra ATha prAntIya bhASAoM ke savaiye rAja. bhAratI AbhANaka ratnAkara dvitIya khaNDa maru bhAratI AcArya kAlaka kathA kI laghu punarAvRtti maNi bhada __2050 AcArya samantabhadra ke loka kalpa ke khoja ___kI AvazyakatA vIra vANI 32 Atmonnati ke pradhAna sAdhana caritra nirmANa AdhyAtmika sAdhanA ke bAdhaka tridoSa loka jIvana AgamagacchIya AcArya paramparA kI nAmAvalI jaina satya prakAza Atma-nirIkSaNa zAnti saMdeza Apake avakAza kA samaya agaDavata caritra saMbaMdhI cAra anya rAsa prakAza zrI jaina satya 13 AtmIyatA kA vistAra amara vibhUti AdhyAtmikatA kA AraMbha.aura aMta-ahiMsA kalyANa Atmonnati ke tIna sAdhana maMgala patrikA Atmonnati kA mUla maMtra maMgala patrikA AcArya kuMdakuda kalyANa Atma nirIkSaNa kIjie kalyANa AdhyAtmika dIvAlI viveka kA prakAza phailA de digambara Aja ke yuga kA bar3hatA huA dhUmrapAna gurudeva Atmonnati ke pradhAna sAdhana caritra nirmANa Atma kalyANa kA mahAna sUtra-vismRti caritra nirmANa AcArya hemacandasUri jaina yuga Aja kI paMcAyata kuzala saMdeza 1 AcArya zivajI RSirAsa kA sArAMza jina vANI AcArya sabaladAsajI aura hIrAcandajI jina vANI AcArya zrI kezavajI kA maryAdApaTTama jina vANI Atmonnati ke sAdhana kalpavRkSa patrikA33 AnandadhanajI ke pada kA dIpacaMdajI likhita bhAvArtha vIra vANI apabhraMza citrakalA kA pAMjava caritra kalpanA AnaMda ke nAma se pracArita sukhAnaMdajI ke pada vIravANI Agare ke jugala rAI racita chaMda stAvalI graMtha vIravANI AtmanirIkSaNa kalpavRkSa AsAma prAnta ke jaina mandira osavAla navayuvaka AgamagacchIya AcArya paramparA kI nAmAvalI jaina satya prakAza 16 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI AgAmI prathama tIrthakara padamanAthajI kA mandira kuzala niveza AdhyAtmika yajJa ahiMsA vANI AnaMdajI kalyANajI per3I ke saMsthApaka devacandajI mahArAja the kuzala nirdeza Apa nindaka nahIM, svastha samAlocaka banie Atma razmi AtmAnubhUti kuzala saMdeza Atmonnati kA rAjamArga kuzala saMdeza Atmonnati aura anubhUtiyoM kA pradhAna sAdhana : dhyAna jinavANI AtmAlocana kA mahAparva paryuSaNa jinavANI AtmavismRti hiMsA, Atma jAgRti ahiMsA jinavANI AcArAMga sUtra kI eka ajJAta TIkA AcAra cintAmaNI AlocanA kA vistAra kIjie zAnti saMdeza AcArya bhadrabAhu aura haribhadra zramaNopAsaka AdhyAtmika yajJa akhaNDa jyoti AcArya zrI kI Agama sevA zramaNa AbhANaka ratnAkara kA dvitIya khaNDa maru bhAratI ArAma zobhA kathA aura tatsaMbaMdhI rAjasthAnI kAvya maru bhAratI AcArya hemacanda ke paTTadhara / amaNa AcArya hukamIcanda mahArAja kA paricaya zramaNopAsaka Atmika zakti kA vikAsa ati Avazyaka sudharmA AdhyAtmika jaina kavidyAnatarAya evaM unakI racanAeM saMtavANI AcArya zrI buddhisAgara sUrijI saMtavANI Atma-kalyANa kA eka mahAna sUtra sanmati saMdeza AcArya hemacandra sanmati saMdeza AcArya yaticandrasUri kA itihAsa zAzvata dharma A caturasena ke somanAtha upanyAsa ke jainAcArya jinacandrasUri samAlocanA Agama ke paMDita manulAla kRta rakhatA sahAnta samAlocanA AcArya pravara taruNaprabhasUri zodha patrikA osavAla jAti kA itihAsa kuzala nirdeza AgarA ke kavi mali kA graMtha kapijA paccIsI sAhitya graMtha AkhyAnaka maNi kozavRtti meM tIna apabhraMza sarasvatI A~suoM kA mUlya kuzala nirdeza Anu ke viSNu maMdira jinake uddhAraka jaina AzA zAhu kA zilAlekha hindU vizva AsAma meM tIrtha sthApana kareM kuzala nirdeza AcArya hemacandra ke yogazAstra meM mausa-makSaNa niSedha hisA virodha AnandavijayajI ko diyA patra kuzala nirdeza 15 10 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva AmaDa zAha kuzala nirdeza 10 AbU rAjasthAna kA avibhAjya aMga hai| rAjasthAnI AcArya guNasAgarasUri aura unakI racanAeM varadA AgarA ke sAhitya-premI jagatarAya aura unakA chanda ratnAvalI graMtha bhAratIya sAhitya 2 ATha prAntIya bhASAoM ke savaiye rAja. bhAratI Adhunika rAjasthAnI sAhitya rAja. bhAratI AcArya pravara taruNaprabhasUri vizva bhAratI AsaNI koTa sthAna nirNaya vizvambharA AnaMdA kA racanAkAla va racayitA vIra vANI AbhANaka ratnAkara maru bhAratI A. kavindrasUrijI kI mRtyu saMbaMdhI eka mahattvapUrNa kavitA jaina jagata AcArya mahAvIra prasAda dvivedI kI dRSTi meM vijaya dharma sUri jI jaina jagata AnaMdajI kalyANajI per3hI kA itivRtta prakAza meM AnA Avazyaka AcArya kavindasAgarasUrijI zvetAmbara jaina AbU rAjasthAna kA hai aura rahegA vizAla marudhara ATha-ATha rA do liyAUM rAja, vIra AcArya hemacandrasUri kI eka ajJAta racanA jaina bhAratI AgamagacchIya AcArya paramparA kI nAmAvalI jaina satya prakAza 8 Amera aura jayapura ke zAstra bhaMDAroM ke sUcI graMtha vIra AcArya zrI vijayavallabhasUrijI kI katipaya vizeSatAeM sevA samAja Abhyantara tapa aura jaina samAja jaina prakAza ANaMdA kA racayitA : samIkSA nAgarI pracAraNI AdhyAtmika AcArya vijayakesarasUri aura unake graMtha zAnti jyoti ahiMsA-pracAra: eka sarala va uttama tarIkA jaina bhAratI Arya evaM Arya kSetra jaina bhAratI Aja nahIM to kala rAjasthAnI ko mAnyatA milakara hI rahegI lalakAra AcArya haricandrasUri racita graMthoM kI sUcI jaina bhAratI AgAmI zrAvaNa sudI 8 ko pArzvanAtha kA nirvANa divasa manAyA jAya jaina prakAza AgarA ke jaina itihAsa kI khoja evaM AvazyakatA jaina gajaTa AtmadraSTA zrImad rAjacandra zrI jaina prakAza AcArya kuMdakuMda ke samaya nirNaya kI apekSita dizA AgarA ke sAhitya-premI jagatarAya aura unakA chanda ratnAvalI grantha jaina sandeza 22 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI Amera zAstra bhaNDAra ke sUcIpatra ke saMbaMdha meM katipaya Avazyaka sUcanAeM jaina sandeza 13 Atma nirIkSaNa jaina prakAza AgarA ke jaina sarasvatI bhaNDAra aura unakA mahattva jaina sandeza Adhunika rAjasthAnI padya anuvAda loka samparka Agama sevI muni zrI kanhaiyAlAlajI kA viziSTa prayatna jaina prakAza AtmAnubhavI saMgha prayara pUjya sahajAnandaghanajI kA mahAprayANa zAzvata dharma Atma zakti kA apUrva dhamatkAra taruNa jaina AgarA : eka sAMskRtika paricaya grandha meM jainoM saMbaMdhI vivaraNa zvetAmbara jaina 16 AbU : rAjasthAna kA avibhAjya aMga loka vANI mArca 53 adhyAtma rasika AcArya vijayakesara sUri aura unake grantha zAnti jyoti avakAza ke samaya kA sadupayoga jIvana sAhitya 21 aneka siddhiyoM ke svAmI-zAnti mUrti yogIrAja zrI vijayazAntisUrijI zAnti jyoti aprakAzita jaina zodha prabandhoM kA zIghra prakAzana jaina sandeza ajamera meM sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcI TIkA jaina darzana Aja kI nArI rAjasthAnI aparigraha kI ora dRSTi svayaM sevaka amAtya tetalI putra kathA loka AcArya buddhisAgara ke hRdayodagAra jaina bhAratI AnandaghanajI ke tIna navIna prApta pada zrI jaina dharma prakAza 15 jaina 1-2 insTITyUTa ke DAyarekTara zrI agaracanda nAhaTA kA bhASaNa IyA : hamAre jIvana meM ghora bAdhaka indaura meM racita kavi Tekacanda kRta buddhi prakAza indaura meM racita eka mahattvapUrNa jaina graMtha : ISyA indaura meM racita do hindI graMtha ikkIsa mUchanAoM ke nAmAntara ikattIsa varSoM se nirAhArI satI mAtA indaura meM jaina sabhA kA anukaraNIya kArya digambara jaina gaNanA itanA to kariye hI isa bAra dIpAvalI kaise manAe~ rAja. bhAratI bAlAzrama agasta 1967 ahilyA smArikA 1992 ahilyA smArikA 1971 namostI ahilyA smArikA sitambara 1978 saMgIta jaina bhAratI dI jaina gaNanA jaina saMdeza jIvana taruNa jaina 25 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 upAdhyAya lakSmIvallabha ke hisAra meM racita navatatva bhASAbaddha sapta sindhu upAsaka dazA sUtra meM bhagavAna mahAvIra saMbaMdhI pA~ca mahattvapUrNa prasaMga zramaNopAsaka udayapura ke bacchAvata gharAne ke vaMzakrama para nava prakAza rAjasthAnI upAdhyAya zrI jayazekhara dvArA racita nagara koTa AdinAtha stavana upAdhyAya vinayavijaya ke vinaya vilAsa pada upAdhyAya padmasundara kI anya racanAeM tathA ajJAta racanAoM kI upalabdhi dharma kA phala udayapura kA zrI padmanAbha tIrtha uttama kAvya prakAza kA vAstavika nAma ujjaina sthita rAThaur3a durgAdAsa kI chatrI upAdhyAya meghavijaya ke megha mahodaya meM ullekhanIya vastueM aura bAteM uttarAdhyayana sUtra aura unakI TIkAeM unnati meM ghora bAdhaka IrSyA uttama kSamA u. kSamA kalyANajI kA eka mahattvapUrNa patra upavAsa karane kA mukhya uddezya ustalAva yaMtra saMbaMdhI eka mahattvapUrNa jaina grantha utAvalA so bAbalA anekAnta ullikhita katipaya aprApya racanAe~ upAdhyAya guNavijaya kI tosAma meM racita do racanAeM mahA. vizeSAMka udayapura kA sacitra vijJapti-patra titthapara u. kSamA kalyANajI kRta jayatihuaNa bhASA OM arhama namaH maMtra kA mAhAtmya utpAdana bar3he, para stara na gire ujjayinI nagarI varNana zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva u. padamasundara aura unake graMtha udayapura kA eka aura sacitra vijJapti patra udAracettA maMtrI pethaDa upAdhyAya bhaktilAbha racita nyAya sAra cUrNi upAdhyAya kSamA kalyANajI aura unakI racanAe~ UmAde bhaTiyANI kA eka prAcIna lokagIta aMdara rAso upAdhyAya yazovijayajI kI hindI racanAeM vijayAnanda ahiMsA vANI vIravANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza ma.pra.] sandeza ma.pra.] sandeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza samiti patrikA sudharmA vijayAnanda Atmodaya vijayAnanda sanmati saMdeza jaina siddhAnta jIvana sAhitya jIvana sAhitya vINA anekAnta zodha patrikA jaina bhAratI zramaNa vIra vANI ajantA maru bhAratI jaina yuga 23 16 3 20 13 29 10 9 15 1966 21 1 7 7 10 13 20 1970 12 2 18 14 17 29 4 4 5. 21 18 7 4 20 14 4 12 11 3 9 5 22 1 6 3 3 6 10 9-10 1 4 10 2 8 11 5 8 3 8 4 13 2 9 00 zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI udAratA apanAie jina vANI upAsanA aura indriya nigraha jina vANI jina vANI kalpanA uttarAdhyayana gItikA kI racayitA aura racanAkAla upAsanAgarbhita racanAeM upAdhyAya kSamA kalyANa racita hita zikSA dvAtriMzikA vIra vANI udayapura bacchAvata gharAne ke vaMzakrama para nayA prakAza nava osavAla upAdhyAya meghavijaya racita 4 viziSTa vijJapti lekha jaina satya prakAza USA ujjaina ke jaina kavi aura unakI racanAe~ upAdhyAya viveka samudra viracita dharma-caritra U~ pada sundara aura unake grantha upAsanA aura indriya nigraha jaina satya prakAza unnati meM parama bAdhaka IrSyA uttama caritra rAsa udayapura kA eka aura sacitra vijJapti lekha 'bI' upAsanA meM indriya nigraha kI AvazyakatA upAdhyAya bhaktisAgara racita nyAyasAra avacUrNI utpAdana bar3he para stara na gire upAsaka dazaka pA~ca mahattvapUrNa prasaMga upAdhyAya yazovijaya kI hindI racanAeM unnati ke lie Avazyaka sadguNa laghutA upakhAnA garbhita racanAoM kI paramparA upAdhyAya guNavijaya aura unake grantha ullekhanIya vastueM va bAteM upAdhyAya lakSmItilaka racita zAntideva rAsa OM arham namaH maMtra kA mAhAtmya upAsya pade upAdeyatA udyama kA phala upAdhyAya naMdana aura unakI racanAeM udayapura-varNana chanda udayapura kA sacitra vijJapti lekha ulTI gaMgA uttarArdha gaccha udAracettA maMtrI pravara kA anupama dharma-prema uttarAdhyayana ke namithyA 21veM tIrthaMkara neminAtha the upAdhyAya meghavijaya ke do navIna grantha uttara pradeza va madhya pradeza ke di. jaina bhaNDAroM meM khoja kI paramAvazyakatA upekSita di. kalA dhAma devagar3ha anekAnta aNuvrata zAnti saMdeza sAdhanA zodha patrikA akhaNDa jyoti zramaNa akhaNDa jyoti zramaNopAsaka sanmati sandeza zAzvata sandeza zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA maru bhAratI nAgarI pracAraNI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina jagata vIra vANI jaina siddhAnta bhAskara 18 19 19 jaina sandeza jaina sandeza 6 7 16 10 nava. 1959 18 4 4 8 3 4 21 21 21 25 4 2 9 kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 10 nagara saMzo. patrikA 1 6 37 2 12 6 24 8 18 86 7 9 10 23 21 167 2 6-7 9 11 22 6 1 12 8 24 10 3 3 2 4 4 79 1-2 11 7 3 2 4 2-3 7 9 8 1-2 2 24 22 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva jaina bhArata 12 sadA sindhu jaina sandeza upAdhyAya jinapAla racita sanata kumAra mahAkAvya upAdhyAya lakSmI vallabha ke hisAra meM racita navatatva bhASAbaddha u. yazovijaya racita aSTa sahastrI tAtparya vivaraNa kA upayoga kiyA jAnA Avazyaka uttara pradeza ke di. jaina zAstra bhaNDAroM kA mahatva aura di. jaina samAja kA kartavya udayapura sacitra vijJapti-patra uttarAdhyayana sUtra aura usakI TIkAeM upAdhyAya kSamA kalyANa kI racita __nAkor3A pArzvanAtha stavana unnati kI ghora bAdhaka-IyA upAdhyAya vimala harSa vyAsa upAdhyAya meghavijaya racita citrakoSa vijJapti lekha jaina saMdeza jaina sandeza jaina bhAratI jaina tIrthakara sAhitya sAgara jaina dharma prakAza jaina dharma prakAza 1 81 / sarasvatI 76 11-12 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI eka-eka mohararI cAra bAtA preraNA eka vikrama kathA kI phArasa yAtrA vikrama eka khojapUrNa vicAraNA eka grantha moM arAnanI kathA jaina satya prakAza 19 151 sthAna nAma ganiti zrI gaur3I pArzvanAtha stavana jaina sandeza eka anupalabdha prAcIna kathA ke jaina rUpAntaroM kI khoja gaveSaNA eka aura abhinandanIya osavAla kalAkAra osavAla eka bhayAvaha samasyA : anaitikatA caritra nirmANa 12 eka di. tIrtha caitya paripATI vIra vANI eka lAkha zloka rahimAna vAlA guTakA vIra vANI eka jaina graMtha meM kurAna kI kathA bIra vANI eka alabhya mahAkAvya ke khoja kI AvazyakatA jaina satya prakAza 16 eka navIna aitihAsika kAvya jaina satya prakAza 5 eka alabhya mahatvapUrNa prati jaina satya prakAza 8 eka saMzodhana jaina satya prakAza eka rahasyamaya prAcIna rAjasthAnI gIta ajantA aitihAsika sAmagrI para vizeSa prakAza anekAnta eka viziSTa digambara sacitra paTTa kuzala nirdeza eka prAcIna nemInAtha rAsa ahiMsAvANI eka-eka mohara kI cAra bAta agragAmI eka jaina saMta kA AdhyAtmika zakti kA pada ahiMsA vANI eka rAjasthAnI bAta eka apUrNa prApta mahatvapUrNa aitihAsika bAta maru bhAratI eka ajJAta aitihAsika kAvya maru bhAratI eka rahasyamaya prAcIna rAjasthAnI lokagIta zAzvata dharma eka mahattvapUrNa aitihAsika gIta zAzvata dharma eka mahattvapUrNa aitihAsika gIta zAzvata dharma eka mahatvapUrNa aitihAsika gIta zAzvata dharma eka ajJAta rAjasthAnI jaina kavi rUpalI varadA patrikA eka prAcIna rAjasthAnI loka gIta sipAilo varadA patrikA 20 eka ajJAta aitihAsika beli zodha patrikA eka vizAla dohA saMgraha: dUhA sAra sAhitya saMsthA eka jaina kavi dvArA likhita 10 varSa pUrva kA baMgAla sarasvatI eka musalamAna kavi kI ajJAta racanA : pramAI kathA bhAratIya sAhitya eka rAjasthAnI loka kathA rasavantI eka vikrama kathA kI phArasa-yAtrA vikrama patrikA eka vaMza meM eka hI nAma kI punarAvRtti vizva vANI eka zikSAprada aura hitopadeza racanA : viveka vilAsa vizva vANI 22 eka rahasyamaya prAcIna rAjasthAnI gIta maru bhAratI sarasvatI zramaNa adhyayana aura anubhUti kAdambinI madhya pradeza 22 eka jaina kavi dvArA 250 varSa pUrva baMgAla-varNana eka ajJAta rAma kAvya mAthura dhanarUpa racita rAmacaritra lIlA eka aprakAzita prAcIna prAkRta sUtrAdhyayana eka alabhya zakunAvalI bauddha cakrAvalI kI sacitra prati eka zloka ATha lAkha artha enAnanda aura unakI racanAe~ eka khojapUrva vicAraNA sammeda zikhara mahAtIrtha ke uddhAraka jagata seTha yA sugAla canda? eka avismaraNIya vyaktitva eka upekSita jaina Agama graMtha dIpasAgara prApti eka ajJAta racanA-jina satarI eka nae bane jaina (musalamAna) kI zAsana prabhAvanA eka viziSTa di. sacitra paTTa eka madhyakAlIna kImatI dastAveja eka apUrNa prApta ajJAta prArthanA prAcIna aitihAsika kAvya eka ajJAta graMtha kI upalabdhi eka rAja, kahAvata kI kahAnI : eka rahasyamaya rAjasthAnI gIta ekatA ke saMbaMdha meM kucha sujhAva eka vinodAtmaka rAja. racanA ailAcArya pUjya vidyAnaMdajI mahArAja anekAnta zramaNa nija vANI jaina jagata kuzala nirdeza tIrthakara tulasI prajJA zramaNa 5 1-2 akTU. 1982 maru bhAratI osavAla maru bhAratI vIra vANI 1979 apraila Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI osavAla jAti kI eka prAcIna baMzAvalI osa. navayuvaka 16 osavAloM kI janagaNanA osa, navayuvaka 13 osavAla samAja meM jAti bhAvanA kA hAsa osa. navayuvaka 15 osavaMza sthApanA ke samaya saMbaMdhI do ullekha osa. navayuvaka 15 osavAla jAti-bhUSaNa-maizAha osa. navayuvaka osavAla bastI patraka ausa. samAja osavAla samAja ke parama upakArI AtmAnanda 1955 osavAla kSatriya vRttAnta chatripAta jaina bhAratI osavAla jAti kA utpatti sthAna-osiyoM osavAla 15 osavaMza sthApanA ke samaya saMbaMdhI mahatvapUrNa ullekha zramaNa osavAla samAja meM jAtIya bhAvanA kA tyAga osavAla osavAla jAti ke gautra jaina dhvaja osavAla jAti kA itihAsa osavAla osavAla sAhityakAroM kA paricaya prakAzita kiyA jAya jaina zvetA. osavAla kSatriya vRttAnta para dRSTipAta jaina bhAratI patrikA 12 15 a 18 eka rAjasthAnI kahAvata kI kahAnI maru bhAratI eka kamalaprabhasUri kA eka nUtana kAvya jaina bhAratI 13 eka-eka mohara kI cAra bAta jaina jagata eka ajJAta apabhraMza dvAdaza anupekSA rAsa sanmati vANI eka vilupta tIrtha gaur3hI pArzvanAtha jaina tIrthakara 3 eka prAcIna jaina graMtha meM ullikhita (marutela) vizAla rAja, eka acche sAhityika mAsika patra kI avilamba AvazyakatA hai amara jyoti 14 * eka jaina grantha meM kurAna kI kathA - sevA samAja patrikA 14 eka prAnta dhAraNA kA nirAkaraNa jaina bhAratI aitihAsika bhImasena kathA zvetAmbara jaina ekatA kA saMdezavAhaka paryuSaNa parva zvetAmbara jaina eka prAnta dhAraNA kA nirAkaraNa jaina bhAratI eka anupalabdha Agama paMcakalpa jaina bhAratI aitihAsika nara ratna seTha motIzAha zvetAmbara eka vaMza meM hI nAma kI punarAvRtti vIra vANI eka mahIne meM 32 lAkha bauddha aura bane jaina sandeza eka bhrAMta paramparA kA unmUlana jaina sandeza eka saMgrahaNIya pustaka-pratimA vijJAna jaina gajaTa eka anupalabdha Agama paMcakalpa jaina bhAratI eka Avazyaka spaSTIkaraNa zvetAmbara eka avismaraNIya vyaktitva anekAnta eka alabhya zakunAvalI kI sacitra prati adhyayana aura anu, 1 o osavAla jAti kI sthApanA saMbaMdhI prAcIna pramANoM kI parIkSA taruNa jaina osavAla jAti kA itihAsa osavAla jagata 1 osavAla bhavana se sAmAjika kalyANa kI apekSA manthana osiyoM kA prAcIna mahAvIra mandira anekAnta osavAla jAti ke eka bar3e kavi udayacanda bhaNDArI osavAla samAcAra 8 osavAla jAti kA itihAsa vijayAnaMda 30 jUna osavAla aura mAhezvarI ke kaI samanAmI gautra mAhe. sevaka osavAla samAja : taba aura aba smA. osa.navayuvaka osavAla gotra nAmAvalI jaina bhAratI osavAla jAti kA itihAsa : eka siMhAvalokana osavAla hitaiSI osiyA~ jaina jagata osavAla jAti ke eka bar3e kavi-udayacaMda bhaNDArI osa. samAcAra osavAla jAti kI satiyA~ aura unake smAraka kuMkama 1982 agasta osavAla vaMza sthApanA saMbaMdhI citrAvalI jaina bhAratI osavAla gotra nAmAvalI rAsa jaina bhAratI aMtima kevalI aura mokSagAmI jamyU svAmI aMgrejI bhASA kA jaina sAhitya antarikSa pArzvanAtha kalpa aura stavana saMgraha aMjanA sundarI rAsa kA racanAkAla aMtima caudaha pUrvadhara zrI sthUlibhadra svAmI aMtarikSa pArzvanAtha vinatI meM ullikhita leDana pAsa mahI loDana pArzvanAtha hai aMtara nA ajavANA sudharmA ahiMsA vANI kuzala nirdeza jaina siddhAnta jina vANI vIra vANI jaina sandeza ka krAntikArI mahAvIra aura unake dharma zAsana kI vizeSatA kavivara vRnda kI katipaya ajJAta racanAe~ kyA nera aura mera samAnArthaka haiM kavi nathamala racita vIra vilAsa kucha laghu kathAe~ kavi matIrAma racita chandasAra saMgraha kavi mAladeva ke caritra kAvya kurukSetra thAnezvara meM racita kalarAja nAyaka gaNita jyotiSa zAstra karmazAstravid rAmadeva gaNi aura unakI racanAeM kyA rUpakamAlA racanA alaMkAra zAstra saMbaMdhI hai? sarasvatI sarasvatI sarasvatI rAja. bhAratI maru bhAratI pariSada patrikA sapta sindhu __16 sapta sindhu zramaNa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva disa. 82 11 maI 1981 apraila 1962 julAI 1971 2035 pharI, 1973 kannar3a-jaina sAhitya sambandhI DaoN, hiraNya ke vicAra ahiMsA vaannii| karor3apati seTha aura bhakta kavi kI rAjasthAnI racanAeM karmaTha rAjasthAna kucha aura hajAre kAdambinI katipaya anya smRti saMhitAoM kI sUcI siddhAnta kulapati mizra kI eka ajJAta racanA anyokti zatakama hindustAnI kavi lAlacanda racita aMkapAsa gaNita ahiMsA vANI kaisI bItI kathAloka karAbAdIne saphAI nAmaka phArasI grantha kA hindI anuvAda rASTra bhASA kavi sukhadeva racita rAjamAlA rASTra bhASA kyA tAnasena kA baijU se mukAbalA huA thA? kAdambinI kasauTI kuzala saMdeza katipaya sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM ke __dIkSA, caumAsA aura saMthAre kA vivaraNa jina vANI kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI maNibhada kavi jagatacanda sambandhI kucha vizeSa jAnakArI braja bhAratI kavivara jAna kA sabase bar3A grantha buddhisAgara hindustAnI kAnajI svAmI aura AdhyAtmika jAgRti ballabha saMdeza kalyANasAgara sUri ko preSita sacitra vijJapti lekha zramaNa kavivara raidhU racita sAvaca caritra anekAnta kavi banArasIdAsajI ke do aprakAzita holI ke pada vIra vANI kavirAja kA vizeSa paricaya aura anya racanA vIra vANI kavivara kalyANakumArajI zazi kI sAhitya-sAdhanA vIra vANI kavi depAla racita eka ajJAta aitihAsika racanAbhImasAha rAsa jaina saMdeza kavi bANa kRta kali caritra gaveSaNA kRSNa rukhamaNI veli kI TIkAe~ rAja. bhAratI kAjI mahammada ke AprakAzita pada kaTaka meM racita hindI jaina grantha rASTra bhAratI kaisI bItI rasa nikuMja kalakatte kA kArtika mahotsava jJAnodaya kavi depAla kI anya racanAe~ zramaNa kalakattA zahara gulajAra loka raMga kA vizAla rAjasthAna kavivara jAna racita pAhana parIkSA vizvambharA katipaya hindI nAmamAlAe~ braja bhAratI kavi sUradatta racita rasika hulAsa vaicArikI kumAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra maMdira yuvA dRSTi kAza yaha kArya Age bar3ha pAtA vallabha saMdeza kAnajI svAmI aura AdhyAtmika jAgRti vallabha saMdeza kalikAla sarvajJa AcArya zrI hemacanda vallabha saMdeza 4 543 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kalikAla AcArya zrI hemacandra ballabha saMdeza karanI kA phala hariyANA saMvAda kavirAja bAMkIdAsa kI ajJAta racanAanyokti paMcAsikA zodha patrikA kavi naraharidAsa kA caritra bhAra sAhitya kyA 'amRta sAgara prati kA lekhanakAla 1791 hai? kAMgar3A tIrtha kA eka aprakAzita prAcIna stavana vijayAnanda kalayuga ro camatkAra aMta meM sata rI jaya kurajA kavi rAmadAsa lAlasare bhIma prakAza meM Rtu varNana kurajA karma sattA kA AdhAra vijayAnanda kavi cakravartI zAntarAja racita paMcasaMdhAna mahAkAvya vIra vANI kisana janama ara bAlakrIr3A harAvala kavi depAla kI anya racanAe~ amaNa kRtajJatA jaina jagata kavi zivarAya racita navadhA bhakti rAga-rasa saMgIta kavi sukhadeva racita rAgamAlA saMgIta kavi jAna racita saMgIta guNadIpa saMgIta kavi vivekacanda haMsa kRta zrI jinavarddhanasUri rAsa sAra smArikA jinadatta sUri saMgha karma zAstra vida rAmadevagaNI aura unakI racanAe~ zramaNa kavi raidhU ke riThThanemi caritra kA racanAsthAna jhuMjhanUM hai varadA kalpasUtra kI eka viziSTa prati vijayAnanda kAmarA kA AkramaNa aura mAvadeva sUri pari. patrikA kavi dulaha racita eka ajJAta graMtha dulaha vinoda kA prApta pATha hindustAnI kAjI kA nyAya kuzala nirdeza kAma lakSmI kuzala nirdeza koI Ayu ho koI jAta sabhI mAna zrI mahAvIra sake jaiva kI bAta nirvANa kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI aruNodaya koTA ke RSi lAlacandajI aura unakI do racanAe~ jaina divAkara janma zatAbdI kucha anubhUta camatkAra kuzala nirdeza kUTa prazna kuzala nirdeza kavi dhanasukha racita sAhitya ziromaNi parizodha kavi lachamaNa ro devI vilAsa maru vANI kavi maNDala racita pA~ca hindI aitihAsika kAvya madhumatI kAvya samadhara racita muhatA karmacanda bacchAvata jAti-gIta 24.25. phara.72 smArikA akTU 1977-78 smArikA saMvat 2035 2 1979 .. 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 6-7 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva kavivara dharmavarddhana kA duzkAla-varNana kAla jJAna kA hindI anuvAda : vizeSa jJAtavya kahAnI kI janmakathA bhAratI kAjalI tIja maru vANI kavayitrI sAdhvI hemazrI aura unakI racanAyeM sudharmA kavi zrI harSakIrti racita nagara koTa paramezvarI stavana vijayAnanda kavi bakhtAvara rA ATha aprakAzita pada maru vANI 78 kavitAvalI kA rAjasthAnI padyAnuvAda mAnasa mayukha kavi sIdhara rA saptasatI maru vANI 10-11 kavayitrI tAja racita eka mahattvapUrNa tAja graMtha sudharmA kyA jagata seTha khuzAlacanda ne sammeta zikharajI kA jIrNoddhAra karAyA thA? jaina bhAratI kyA hama anekAnta siddhAnta ko mAnane vAle hai? jaina bhAratI kavi mAladeva ke carita kAvya sapta siMdhu kavirAja dudhasiMha racita devI carita mahAkAvya sapta siMdhu kurukSetra thAnezvara meM racita karaNarAja nAmaka gaNita jyotiSa zAstra sapta siMdhu kavi viveka haMsa kRta zrI jinavarddhanasUri rAsa sAra smArikA kavi AnaMdavardhana racita bhaktAmara aura kalyANa mandira ke padyAnuvAda vIravANI kalakattA ke katipaya hastalikhita grantha saMgrahAlaya sapta sindhu 1963 kaisI bItI dharma jyoti kyA pakhAra aura pokhADa jAti eka hI hai? pakhAra baMdhu kavi ratnazrI candanamuni aura unakA sAhitya Atma razmi koI bhI zubha kArya dikhAve ke lie na kareM kalpavRkSa kyA vRnda kavi candabaradAI ke vaMzaja the? uSmA kavi banArasIdAsajI ke do aprakAzita holI ke pada vIra vANI kyA rUpaka mAlA nAmaka racanAyeM alaMkAra zAstra sambandhI hai? anekAnta kalakatte ke jaina pustakAlaya osavAla karanI kA phala hariyANA saMvAda kavi kezavadAsa kI katipaya racanAe~ hindustAnI kaviyA karaNIdAna kI do aprakAzita racanAe~ maru bhAratI kavivara mAladeva racita vikrama caupAI ke subhASita maru bhAratI kaccha meM racita padyabaddha hindI saMgIta graMtha kalAnusaMdhAna kalakatte meM rAjasthAnI sAhitya kA saMgraha aura pravRttiyoM aNimA 1971 kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI ahiMsA vANI 30 katipaya mahattvapUrNa aitihAsika racanAoM kI apUrNa pratiyA~ ahiMsA vANI 15 kannar3a-jaina sAhitya saMbaMdhI DaoN. hiraNyama ke vicAra ahiMsA vANI 14 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kalpasUtra kI svarNAkSarI pratiyA~ : eka sacitra prati kalAnidhi 2 kavi lAvaNyasamaya racita paryuSaNa gIta AtmAnaMda prakAza 69 10-11 kavirAja bAMkIdAsa AsiyAnI AtmA cAraNoM saMbaMdhI ullekha cAraNa 3 kavi hamIra ratanu kI racanAe~ dhAraNa bandhu 16 kavi ganapati racita alaMkAra sudhA nidhi lahareM karma sattA kA AdhAra kahAnI kI janmakathA osavAla bhAratI 2 kRtaghnatA aura kRtajJatA kuzala nirdeza 16 kyA padmAvatI kI kathA jAyasI kI kalpanA mAtra hai? samAcolaka kathAtmaka padyAni maru bhAratI katipaya ajJAta racanAe~ maru bhAratI 1972 akTU katipaya rAjasthAnI gadya gAthAe~ maru bhAratI kAmarA kA bIkAnera para AkramaNa rAjasthAna bhAratI 1 katipaya varNanAtmaka rAjasthAnI gadya saMgraha rAjasthAna bhAratI kavi lAlacanda racita bIkAnera gajala rAjasthAna bhAratI 19 kavivara jAna aura usake grantha rAjasthAna bhAratI 1 katipaya jainetara granthoM kI ajJAta jaina TIkAe~ zramaNopAsaka 30 karatAra bAvanI maru vANI 4 kavi lachamala ro devI vilAsa maru vANI kAjalI tIja maru vANI kaccha meM braja bhASA kI zikSA kA prAcIna prayatna jIvana sAhitya 14 kavi lAvaNyasamaya kI nArI prazaMsA jIvana sAhitya kavi Ananda racita adbhuta rAmAyaNa yuga prabhAta kyA bhaktamAla ke racayitA rAghavadAsa cANDAla gotra ke the? sAhitya saMdeza kyA saMdeza rAsaka kA racayitA matsya deza kA thA? sAhitya saMdeza katipaya hindI kaviyoM ke padyoM kA eka saMgraha sAhitya saMdeza 25 kavi megha racita gopIcanda kathA sAhitya saMdeza 18 kavivara jAna kA sabase bar3A grantha hindustAnI kavi hamIra ratanU kI ajJAta racanAe~ devIputra kavivara samaya sundara jaina jagata kyA lokAzAha ne sAdhu veza dhAraNa kiyA thaa| sudharmA kavivara dharmavarddhana kI savA sau sIkha zAzvata dharma kavi rAmadAsa lAlasa 15 mArca 1960 kavivara sUracandra racita padaikaviMzati graMtha jaina satya prakAza 19 katipaya ..... aura siloke jaina satya prakAza 12 kAyastha gotrAvalI sarasvatI 1986 akTU kavi caturbhuja aura unakI racanAe~ ajantA kavi kuMvara kuzala racita vArasa nAmamAlA jIvana sAhitya 16 kizoradAsa kRta gIta bhASA sAhitya saMdeza 19. julAI kurajAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 21 10 11 apraila 1956 kalakatte ke jaina pustakAlaya osavAla navayuvaka kama se kama AvazyakatA sukha-zAnti kA saccA anubhava upAya kalyANa kyA gaNadharoM meM se cha: kSatriya the? tIrthakara kRtajJatA kalyANa katipaya prAcIna paTTe paravAne jaina siddhAnta bhAsa, 16 kavivara sUracandra aura usakA sAhitya jaina siddhAnta bhAsa. 17 kahiye nahIM karie caritra nirmANa kavi valha racita kUkar3A maMdhA rI caUpaI jaina sAhitya kasauTI kuzala sandeza 1 katipaya prAcIna cAraNa kaviyoM ke jaina graMthoM meM uddhRta pada jIvana darzana karma siddhAnta saMbaMdhI grantha jina vANI kavi vijayacandrajI kI paramparA aura unake anya graMtha jina vANI katipaya zvetAmbara viduSI kavayitriyoM jina vANI kavitrIkama racita rUpacanda mAMDalI kA sAra jina vANI katipaya adhiSThAyaka devoM ke pUrNa vRttAnta vIra vANI kathAnaka meM ullikhita hIrAnaMda jagataseTha ke pUrvaja the? vIra vANI patrikA 5 kannar3a sAhitya meM jaina rAmAyaNa vIra vANI patrikA 6 kavivara banArasIdAsa kA moha viveka vIra vANI patrikA 6 kavivara lakSmI vallabha kI hindI racanAe~ vIra vANI patrikA 7 kavivara vijayacanda kA varSA-varNana vIra vANI patrikA 7 kRSNa bhakta kavi giradharadAsajI racita bhAratI bhUSaNa zrI kRSNa saMdeza 6 ka. sUracanda racita sthUlabhadra caritra prazasti jaina satya prakAza 21 kavi lAvaNya samaya kRta lakSmI devI gIta jaina satya prakAza 21 kaDuA mata paTAvalI meM ullikhita unakA sAhitya jaina satya prakAza 18 kavivara sUracandra viracita padaika viMzati granya jaina satya prakAza 19 katipaya aura siloke jaina satya prakAza katipaya stotroM ke racayitAoM ke viSaya meM naye prakAza jaina satya prakAza / katipaya aitihAsika granthoM kA sAra jaina satya prakAza 8 kocara vyAvahArikA samaya-nirNaya jaina satya prakAza 3 kevala kahie nahIM, karie jaina satya prakAza akTU1982 kanaka kuzala kI racanAoM ke saMbaMdha meM meM katipaya sUcanAe~ jaina satya prakAza 14 kalA pradarzanI kI upayogitA anekAnta kavi padasundara aura di. zrAvaka rAyamalla anekAnta katipaya prakAzita granthoM kI aprakAzita prazastiyoM anekAnta kavivara raighu racita sAkya castri katipaya aprApya racanAe~ anekAnta kucha anubhUta camatkAra kuzala nirdeza 23-24 10-11 20-21 kavi TekacaMda racita zreNika caritra anekAnta kavi nayAnaMda racita guNa hAra caritra ___ meM kavi vaMza-paricaya ahiMsA vANI kuTila vaidha se bar3hakara usakA ziSya kuzala nirdeza kavi dhAvata rAya ke aprakAzita pada ahiMsA vANI katipaya mahattvapUrNa aitihAsika racanAoM kI apUrNa pratiyA~ ahiMsA vANI kavi lAlacanda racita eka prazasta gaNita ahiMsA vANI kavi caturbhuja aura unakI racanAe~ ajantA kApilya tIrtha kuzala saMdeza kalakattA meM bhagavAna zAMtinAtha janmotsava aura aSTaprakArI pUjA kuzala saMdeza kasauTI kuzala saMdeza kisase kyA zikSA le? zAnti saMdeza kavivara dharmavardhana kI savA sau sIkha sAdhanA kisase kyA zikSA leM? zakti karma zAstrI vida samadevagaNi zramaNa kuMbhArIya tIrtha kA kalApUrNa bhaMDAra zramaNa katipaya jainetara graMthoM kI ajJAta saTIkA zramaNa kavi lAvaNya samaya kI nArI prazaMsA jIvana sAhitya kaccha meM braja bhASA kI zikSA kA prAcIna prayatna jIvana sAhitya kavi kuMvara kuzala racita pArasAta nAmamAlA jIvana sAhitya kyA gAMdhIjI savA sau varSa nahIM jie jIvana sAhitya kAvya kalpalatA vRti zramaNa kyA kRSNagaccha sthApanA 130 meM huI? zramaNa kalpasUtra kA hindI padya anuvAda zramaNa katipaya prAcIna rAjasthAnI gadya kathAe~ maru bhAratI kavi chalha kRta araDakamalla kA cAra bhASAoM meM varNana maru bhAratI kathAtmaka padyAni maru bhAratI kathA ratnAkAra kI kucha kathAe~ maru bhAratI kavi mAladeva racita vikrama caupAI ke subhaassit| kasubhASita maru bhAratI kaccha meM racita saMgIta kA ullekhita hindI graMtha saMgIta kAma rUpa kathA mahAkAvya meM rAma prakaraNa saMgIta loMkAgaccha ke katipaya AcArya sambandhI sudharmA kevala kahanA hI nahIM, karanA bhI sIkhie sudharmA kampayUDI aura usakI racanAe~ zramaNopAsaka kannar3a sAhitya meM jaina darzana sammati bANI kavi mamareja racita viracita ajirNa nAtha kavi kuzala dhIra viracita udhama karma saMvAda varadA kavi kIrtivarddhana racita dIpaka battIsI varadA 16 14 14 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 16 14 4 18 2 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva kavi jAyasI ullikhita padamAvatI kI kathA samAlocanA patrikA 2 kaDavA sAha racita karamasI cahuAna rAsa zodha patrikA kavi roDa kRta RSabhadeva chandolaka ghaTanA kA eka anya sArthaka pariNAma zodha patrikA kavi jayasiMha racita harirAsu zodha patrikA kavirAjA bAMkIdAsa kI ajJAta racanA zodha patrikA kavi ratna kRta gorA-bAdala caupAI tathA anya racanA zodha patrikA kavi belA racita citrakUTa caitya paripATI zodha patrikA kathA-sAhitya mAnava ke caritrotthAna kA eka sabala sAdhana Adhyayana anu mArca 1977 kavi depAla racita eka ajJAta aitihAsika racanA : bhImazAha rAsa jaina saMdeza kyA saMdeza rAsaka kA racayitA matsya deza kA thA? sAhitya saMdeza kyA maiyA bhagavatIdAsa banArasIdAsa ke pA~ca mitroM meM se the? sAhitya saMdeza kavi sukha sAraNa racita mIrA bAI kI paracI kA racanAkAla sAhitya saMdeza kyA bhaktamAla ke racayitA rAghavadAsa cANDAla gautra ke the? sAhitya saMdeza 26 kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI ahiMsA vANI 30 kavi padama racita mahAvIra rAsa jaina saMdeza 31 kampilyapura tIrtha kuzala nirdeza kampilAjI ke abhilekha kuzala nirdeza kulapati mizra kI do anya racanAe~ sAhitya saMdeza kavi lacchIrAma kI anya racanAe~ sammelana patrikA 57 kyA hiyahulAsa tAnasena kI racanA hai? sammelana patrikA 0 kalakattA meM bhagavAna zAMtinAtha janmotsava aura aSTakArI pUjA kuzala nirdeza katipaya ajJAta phAgu kAvyoM kI khoja sammelana patrikA 1 kaI bhASAoM evaM boliyoM kI mizrita racanAe~ sammelana patrikA 40 kavi megha racita gopIcanda kathA sAhitya saMdeza kizoradAsa kRta gItA-bhASA TIkA sAhitya saMdeza katipaya hindI kaviyoM ke padya kA eka saMgraha sAhitya saMdeza kAlakAcArya kuzala nirdeza kAyastha gotrAvalI sarasvatI kavi lacchIrAma racita jJAna kahAnI sarasvatI kaccha sambandhI eka mahattvapUrNa sacitra gujarAtI graMtha sarasvatI krAMtikArI mahAvIra aura usake dharma zAsana kI vizeSatAe~ kavivara jAna aura unakA kAyamarAso hindustAnI zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kavivara jAna kA sabase bar3A grantha buddhi hindustAnI kavivara jAna racita AlikhA kI paiDI hindustAnI kavi vAjiMda aura unakI racanA hindustAnI kuzala nirdeza kucha prabodhaka pada kuzala nirdeza kavivara jaTamala nAhara aura unakA grantha hindustAnI kulapati mizra kI eka ajJAta racanA anyAkti zatakama hindustAnI kaI bhASAoM meM racita laukika rAja aura ratnakalA caritra hindustAnI kavi matirAma racita chanda sAra saMgraha pAraSada patrikA kavivara bihArI kI eka ajJAta racanA kavita savaiyA pariSad patrikA kavi vijaya zekhara ke katipaya anupalabdha rAsa pariSad patrikA eka ajJAta grantha ballabhIya sudhA kavi lakSmaNa ro devI vilAsa maru vANI kavayitrI tAja kI graMtha saMbaMdhI ApattiyoM para vicAra braja bhAratI kavi jagatAnanda saMbaMdhI kucha vizeSa jAnakArI braja bhAratI kyA zrIpAvana narahA hai bhAra, sAhitya katipaya hindI kaviyoM kA paricaya bhAra, sAhitya kuzaladhIra ara borI racanA maru vANI kaTheI bala kaTheI kala maru vANI kavi dAmodara racita madana zataka bhAra sAhitya kavi hIracanda racita rAgamAlA bhAra sAhitya kavi jauna kRta jJAna dIpa brajabhAratI kRSNa nAmamAlA DiMgala koza kI bhUmikA varadA kAjI muhammada ke aprakAzita pada varadA kavi dhanasukha racita sAhitya ziromaNi parizodha kavi bulAkIcanda racita vacana kosa aura jaisavAla jAti rasavantI kavi Asiga kRta kavi jIvadayA rAsa bhAra vidyA kaTaka meM racita hindI jaina graMtha rASTra bhAratI kalikAla sarvajJa AcArya hemacandra rASTra bhAratI kaccha meM racita saMgIta viSayaka 4 hindI graMtha yuga prabhAta kavi bulAkIcaMda racita vaitAlaya kathA yuga prabhAta kRSNa rukamaNi veli kA braja bhASA meM prAcIna padyAnuvAda braja bhAratI kavayitrI tAja racita eka mahatvapUrNa ajJAta graMtha braja bhAratI kavi padamanAtha viracita DUMgara bAvanI varadA kamAla sekha vahAvapIna aura bAhabala ke AprakAzita padavaradA kAjI muhamada ke aura AprakAzita pada tathA sAkhiyA~ varadA kavivara jAna aura unake grantha rAja, bhAratI 1969 1945 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 kavi hIrakalaza aura unake grantha eka ajJAta grantha katipaya varNanAtmaka rAjasthAnI gadya-saMgraha kumbhA Asana kI sthApanA aura prastuta aMka kRSNa rukamaNi veli rI TIkAe~ karma sattA AdhAra kAMgar3A tIrtha kA eka aprakAzita prAcIna stavana kavivara banArasIdAsa ullikhita bhagonIdAsa paM. bhagavatIdAsa se bhinna hai vIra vANI kavi dyAnatarAya aura unake grantha vIra vANI kyA hamArI saMsthA aura vidvAna aba bhI dhyAna nahIM deMge vIra vANI vIra vANI vIra vANI kezariyA tIrtha ke samajhaute kA sahI rAstA kavivara vinodIlAla aura unake graMtha kavi paricaya meM saMzodhana kavivara banArasIdAsa ke mitra korapAla ke graMtha kRSNA battIsI ke racayitA muMzI mAdhorAma kavirAja rasika goviMda kRta lakSmaNa candrikA aura usakA racanAkAla kRpArAma baNasUra kRta saguNA satrasAla rI bAta kaviyA karanIdAna kI do aprakAzita racanAe~ kaha batiyA dUhA kavi lAlacaMda racita mukhya solaMkI aura sudhA vaMza kavi maMDala ke 5 hindI aitihAsika kAvya kyA kavi jaTamala nAhara musalamAna 'the? kavi naraharidAsa kA avatAra caritra kavivara samayasuMdara kI abodhaka vANI kavivara sUracandra racita ajJAta kAvya kI upalabdhi kavi bulAkIcaMda racita vacana-koza buddha kaTaka meM racita eka hindI jaina grantha kavivara banArasIdAsa ke guru bhAnucandra racita mRgAMka lekhA caupAI kavivara samayasuMdara kA preraNAdAyaka saMdeza kavi vinodIlAla ke aprakAzita pada kezava racita kalajuga caupAI kavi Anandavarddhana racita bhaktAmara aura zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva rAja. bhAratI rAja bhAratI rAja. bhAratI rAja bhAratI rAja. bhAratI kalyANa mandira kI racanA kavi zAntarAja racita paMca saMdhAna mahAkAvya kyA bIsa paMtha kA nAma viSama paMtha thA vijayAnanda vijayAnanda vIravANI vIravANI vINA vINA maru bhAratI maru bhAratI maru bhAratI maru bhAratI nAgarI pracA nAgarI pracA. preraNA jaina bhAratI jaina bhAratI jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina jagata jaina jagata jaina jagata vIra vANI vIra vANI vIra vANI 2 3 3 3 7 6 8 25 2 3 2 2 10 11 45 35 11 5 1688 2283 5 73 12 13 22 22 28 9 16 17 17 20 23 2 2 3,4 2 3 11 9 20-21 19-20 16 11 0 0 5 5 20 7 "---stydH sh'ss-glcgs-rgym- 1-4 4 11-12 33 33 12-13 2 21 8 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kyA digambara samAja meM tapAgaccha aura kharataragaccha the? jaina siddhAnta kavi hIrakalaza racita joI sAhira kyA pAvAgar3ha digambara tIrtha hai? kahAnI kI janmakathA kavivara lAvaNyasamaya racita mahAlakSmI gIta kAparar3A tIrtha kA vAstavika itihAsa kuMmAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra mandira kalyANa tIrtha aura jaina lekhakoM kA karttavya zvetAmbara jaina maMgala jyoti jaina siddhAnta kyA kalpavRkSoM kI kahAnI jhUThI hai kavivara vijayacanda kA varSa varNana vizAla rAja amara jyoti katipaya aprApta jaina aitihAsika rAsa kAlakAcArya aura unakI kathAe~ jaina jaina jaina kezariyA tIrtha ke samajhaute kA sahI rAstA koTA ke candraprabhu kI pratiSThA aura usake pratiSThA-patra svadeza kahAniyoM kA bhaNDAra-rAjasthAna amara jyoti jaina bhAratI karuNA dIpa jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI kalpasUtra ke hindI grantha padyAnuvAda karuNA ke pratIka seTha AnandarAja surANA kaDuA mata kI mAnyatAoM para prakAza kavi raghupati aura unakI racanAe~ kalpasUtra hindI kumAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra mandira katipaya digambara pratimA lekha kalAdhAma devagar3ha kI jaina mUrtiyA~ kalyANa maMdira stotra ke racayitA jaina siddhAnta jaina siddhAnta bhAratI jaina siddhAnta kASThA saMgha kI maTTAraka paramparA kI nAmAvalI kalyANa kA tIrtha aura jaina lekhakoM kA kartavya kyA jainoM meM ahiMsA siddhAnta bhAgavata sampradAya se liyA hai? kalpasUtra vRtti (kalakattA) kI prazasti para vizeSa prakAza kerala meM jaina dharma katipaya prAcIna granthakAroM ke samaya sambandhI navIna jJAtavya kavi samrATa pIcala kI sAhitya-sAdhanA kesara vikretAoM se karuNA vAtsalya kI sAkSAta tasvIra yugavIra jaina saMdeza vIra jaina saMdeza jaina saMdeza vIra jaina saMdeza jaina saMdeza jaina darzana jaina saMdeza lokamata jaina saMdeza jaina prakAza seTha AnandarAja surANA kalyANa maMdira strota ke racayitA kauna aura kaba hue kuzala nirdeza 4 20 6 2 66 19 3 55 1960 9 59 44 46 3 9 12 8 6 6 6 6 11 48 10 11 31 20 12 17 12 12 14 63 10 181 4 2 3 18 42 38 6 23 5 43 34 39 38 13 44 10 2 24 51 35,36 20 7 33 2 23 28 4 31 29 11 45 10 10 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sa khumAna rAso lekha saMbaMdhI kucha saMzodhanIya bAteM kharataragaccha kA zramaNa samudAya kharataragaccha kI sthApanA kA sahI samaya va sthAna 31-34 nAgarI pracA, sevA samAja 5 zrI jinadatta sUri sevA saMgha smArikA 1900 14-15 30 smArikA kharataragaccha ke AcAryoM dvArA pratibodhita jaina jAtiyAM va gautra kharataragacchIya sAdhvI samudAya khoDA ara ghoTiyAlA dUhA khyAloM kI pUrva paramparA khumANa rAso kA racanAkAla khaNDelavAla utpatti aura gautra sUcI khISTrIyAna dharma meM mAna va udAra kI do bAteM khaMbhAta ke do mahattvapUrNa jaina grantha bhaNDAra khaMjAcI kalA bhavana meM di. hastalikhita grantha kher3a kA jaina zilAlekha kher3a ke zAnti jinAlaya saMbaMdhI ullekha kharataragacchIya do AcAryoM ke rAsa kA aitihAsika sAra kharataragaccha ke Adya puruSa zrI vardhamAnasUri khalakhaliyA seTha pharavarI 1073 kuzala nirdeza maru vANI lokakalA rASTra bhAratI jaina sandeza ahiMsA vANI jIvana sAhi. vIra vANI jaina satya prakAza 18 jaina satya prakAza 18 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI gohatyA eka rASTrIya jvalaMta prazna hai vijayAnanda gujarAta meM prApta hamIra sambandhI do racanAeM madhumatI gurunAnaka ke samakAlIna jainAcArya tIrthakara guru padAvalI caupAI saMbaMdhI spaSTIkaraNa jaina dharma prakAza 91 gujarAta zye, jaina mUrti vidhAna sambandhI eka mahatpUrNa grantha : gujarAta nu mUrti nidhAna zAzvata dharma guNavAna kaise bane smArikA sitambara 1973 guNoM kI kImata kuzala nirdeza 2 gA~dhIjI ke jIvana se hama kyA sIkheM samiti patrikA 9-10 gogAde cauhAna bhAratI gItA ke rAjasthAnI anuvAdaka jaina kavi cirapAla zramaNa gujarAta evaM rAjasthAna ke bhavAI raMgAyana agasta 1979 gurumata saMgIta sambandhI DA. jayarAma mizra kA vivaraNa gItA meM ahiMsA sambandhI mahattva ke ullekha ahiMsA darzana 1 gaMgAdAsa ke liye racita hindI rAgamAlA saMgIta gorakhanAtha racita joga pAvar3I sapta sindhu agravAla jaina jAti kA itihAsa zIdha prakAzita ho agravAla saMdeza grahaNa zakti aura nirmalatA baDhAiye kalpa vRkSa 35 godhA rAso maru bhAratI gauDI pArzvanAtha tIrtha aura pAkistAna va baMgalAdeza ke jinAlaya titthayara guru celA saMvAda rAjasthAna bhAratI 2 guDhAoM ke saMketa rAjasthAna bhAratI gopAla nAyaka ulAuddIna ke samaya meM hI hue sarasvatI gosvAmI rasAlagirI racita svarodaya bhASA kA racanAkAla sAhitya saMdeza gujarAta loka sAhitya samiti kA mahattvapUrNa prakAzana rASTra bhAratI granthAnusaMdhAna rudrapallIya pRthvIcandra racita rasa vilAsa hindI anuzIlana gorakhavANI ke punarsampAdana kI AvazyakatA sAhitya saMdeza 16 gujarAta ke bhakta kavi dayArAma kI braja bhASA kI racanAyeM rASTra bhAratI gorakhanAtha gorakha paMtha madhyapradeza saMdeza 1 guNa kIrti racita rAmasItA rAsa rASTra bhAratI 14 granthAnusaMdhAna nAgajI nAgavantI vArtA hindI anu patrikA 8 graMthAnusaMdhAna saMskRta TIkAbalI 11vIM zatI kI eka apavaMza racanA hindI anu. patrikA 7 gauUvAca gaurakSaNa gujarAta meM loka kathA saMbaMdhI kArya Ajakala gopIcanda AkhyAna aura rAja, lokagIta ajantA jaina satya prakAza 3 kuzala nirdeza kuzala nirdeza 12 ga gavAlerI bhASA meM racita anyokti bAvanI hindustAnI gujarAtI sAhityakAra zrI dhIrajalAla TI. zAha sarasvatI gujarAtI sAhitya ke viziSTa lekhaka jaya bhikSu jIvana sAhitya gajanAmA khyAta meM pRthvIrAja tathA Isara ro eka prasaMga jAgatI jota gurumata saMgIta saMbaMdhI DaoN. jayarAma mizra kA vivaraNa saMgIta gopAlagar3ha meM racita eka prAcIna graMtha vilahaNa bhAratI gorakhanAthajI kA eka aprakAzita prAcIna pada yoga vANI gaNeza aura sUryopAsanA saMbaMdhI anya racanAyeM braja bhAratI granthAnusaMdhAna aMbikA devI pUrva bhava varNana hindI anu gAMdhIjI ke jIvana se hama kyA sIkheM: sevA aura zrama gAMdhI jayantI vizeSAMka gujarAtI loka sAhitya samiti kA mahattvapUrNa prakAzana rASTra bhAratI gujarAta meM mIrA bAI saMbaMdhI saMzodhana kArya rASTra bhAratI gujarAta ke hastalikhita saMgrahAlayoM meM hindI graMtha rASTra vidyA gaurava sampanna mahAtIrtha-zrI nagara (koTa kAMgar3A) ballabha saMdeza guptakAlIna eka bhavya pArzvanAtha mUrti titthayara smArikA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 guNAnurAgI banie gujarAta meM prApta hamIra saMbaMdhI do racanAe~ grahaNa zakti kA vikAsa gRhastha kA sAmAnya dharma gujarAta ke eka mahAna bhakta santa gujarAtI lokAgaccha ke AcArya ratanasI jina vANI gajanAmA khyAta meM pRthvIrAja tathA IzvaradAsa ke prasaMga jina vANI gulAba paMtha aura usakI mAnyatA jina vANI vIra vANI ajantA gItA saMjJaka katipaya aura jaina racanAyeM gopIcanda AkhyAna aura rAja. loka gIta gItakAra samayasundara aura unake gIta prayukta gItA ke rAjasthAnI pada anuvAda grantha prazasti saMgraha aura digambara samAja guNoM kI kImata guru pArata zraya (aparahiMya) gujarAtI zatAvadhAnI pa. dhIrajalAla TI. zAha guru manasukhalAla tArAcanda mohatA pApa kA mUla parigraha gujarAta kI eka mahattvapUrNa saMsthA guNavAna kaise bane guNagrAhI baniye garbhAparaNa saMbaMdhI bAteM gItA saMjJaka jaina racanAyeM gyAraha gaNadhara saMbaMdhI jJAtavya bAteM gAMdhIjI kI zikSAyeM gujarAtI sAhitya ke viziSTa lekhaka jaya bhikSu gaMgAdAsa ke likhe racita hindI grantha gRhastha kA sAmAnya jIvana guDharAja (paMcamI zadI ajJAta kAvya ) gujarAta soraTha deza tIrthamAlA guNapAla racita cahuANa rAyasala gIta gosvAmI rasAlagirI racita svarodaya bhASA kA racanAkAla gorakhavANI ke punarsampAdana kI AvazyakatA granthAnusaMdhAna aMbikAdevI pUrvabhava varNana granthAnusaMdhAna hIrAnaMda sUri racita kalikAla rAsa gvAlerI bhASA meM racita anyokti bAvanI zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva kalyANa madhumatI kalyANa guru paramparA prazasti gairo paMDita ocho seTha divya dhvani jIvana sAhitya ajantA ajantA anekAnta kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza avantikA jIvana yajJa zAMti saMdeza zramaNa zramaNa zramaNa jIvana sAhitya jIvana sAhitya saMgIta sudharmA svAdhyAya svAdhyAya varadA sAhitya saMdeza sarasvatI hindI anu hiMdI anu patrikA hindustAnI kuzala nirdeza rAja vIra 32 4 5 57 33 23 1 18 6 7 10 12 5 2 + 11 11 2 2 2 23 ..... akTu 1974 pharavarI 77 11 14 19 25 67 8 10 37 10 19 3 5 10 1-2 2 5 3-4 10 3-4 B 6 2-3 1 1 1 11 9 10 9 5 9 8 2 4 1-2 4 21 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI gujarAtI kA eka mahAna zabda koSa granthAnusaMdhAna- bArahamAsA kI paramparA granthAnusaMdhAna-terahavIM zatAbdI kA eka aprasiddha grantha granthAnusaMdhAna saMskRta TIkAvANI 11vIM zatAbdI kI eka apabhraMza racanA granthAnusaMdhAna tIkhI rAta kI racabhUyadra rAsa gaur3a meM hI jhaur3a gujarAta ke bhakta kavi dayArAma kI braja bhASA kI racanA gurunAnaka racita japujI kA paramArtha guNakIrti racita rAmasItA rAsa gopAlagaDha meM racita eka prAcIna graMtha vilahaNa caritra bhAratI bhAratI rAja. bhAratI guru kA mahattva gadyasukumAla rAsa guNa vilAsa aura vIra vilAsa ke racayitA nathamala bhinna-bhinna haiM guTakA naM. 262 kA vizeSa vivaraNa grAma saMskRti aura jaina sAhitya gumAna kuMvara racita tIna pada gautama rAsa ke racayitA vinayaprabha saMbaMdhI saMzodhana gujarAtI bhASA meM digambara sAhitya gozAlaka ke zabdoM meM mahAvIra stuti gaU pukAra gauDIya sampradAya ke maMdira girIrAja tIthoM ke rAste granthAvala ke prAcIna jaina zilpa kalA va avazeSoM ke saMrakSaNa kI AvazyakatA gambhIra samasyA gISmAvakAza meM zikSaNa aura sAdhanAdi ziviroM kI AvazyakatA hai guptakAla aura pUrva madhyakAlIna jaina dharma para vAsudeva upAdhyAya kA vaktavya ghRta ke vividha lAbhakArI prayoga cUMcI cAya kA bar3hatA huA pracAra aura usakA zarIra para par3ane vAlA prabhAva gha ca bhASA 2 hindI anu patrikA 6 hindI anu patrikA 6 hindI anu patrikA 7 hindI anu patrikA 7 hindI anu patrikA 7 rASTrabhAratI parizodha parizodha vIravANI vIravANI vINA preraNA vIra vANI jaina si. bhAskara patra si. bhAskara hiMsA virodha amara jyoti vIra saMdeza jaina sandeza zvetAmbara jaina jaina zAsana jaina bhAratI svAsthya saritA rAja bhAratI aNuvrata ............ 18 24 3 2 3 1950 mArca 1968 185 2 4 3 3 10 4 2 3 12 2 15 13 4-5 4-5 5 1 1 8 1 38 36 21 12 9 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva caurAsI jAtiyoM kI vibhinna nAmAvaliyAM jaina sandeza 1 24 tIrthakaroM ke nAmoM meM nAtha zabda kA prayoga kaba se zramaNa campApurI tIrtha kuzala nirdeza carama tIrthakara bhagavAna mahAvIra ahiMsA vANI cauhAna phakIracandra kRta bAgha vilAsa kI upalabdhi saMgIta vANI camatkArika pratibhA ke dhanI : zrI bhaMvaralAla nAhaTA kathAloka citra aura raMga banAne kI prAcIna paddhatiyoM AkRti julAI 1977 candralAla guMsAI kRta bhagavata sAra praninI rASTrabhASA cAra parIkSaka kathAloka cele kI aklamaMdI kuzala-saMdeza campaka seTha kuzla-saMdeza 10 caMderI ke rAjA devIsiMha kI hindI sAhitya sevA madhya pradeza saMdeza 2 cAraNa bhakta kaviyoM sambandhI mahatvapUrNa pada cAraNa sAhitya 1976 cAra akala bahAdurA rI bAta varadA 2014 prathamAMka causaTha yoginiyoM kI nAmAvalI zodha patrikA cittaur3a kI rAnI padamanI sambandhI eka prAcIna sUcanA 1962 citta kI prasannatA kA sarvottama upAya bhajana zrI gurudeva spiTa 1980 citrakUTa caitya paripATI zodha patrikA cAra kAlakAcArya kuzala nirdeza cAraNa kavi dAne Asiye ro virada prakAza maru vANI caudharI kAla kAvyo maru vANI cauhAna phakIracandra kRta vAda viveka vilAsa kI upalabdhi caNDakozika asaMga-sthAna yogI pahAr3I zramaNa cittaur3agar3ha kA nAmakaraNa cita-tor3a zabda nahIM huA cAraNa kavayitrI padamA ke tIna prakAzita gIta cAraNa baMdhu cAraNa kavayitrI zrI sobhAgyavatI devI racita karaNI karuNA kuMja ke katipaya padya cAraNa cAraNa kavi durasA ADhA kI pItala mUrti caudahavIM zatI kA eka rAjasthAnI gadya grantha caudharI kI caturAI maru vANI bAra Avazyaka bAteM kalyANa patrikA 14vIM zatAbdI ke mahAvIra janmAbhiSeka aura vIrajina kalaza smArikA mahAvIra 1973 14vIM zatAbdI kI katipaya rAja. jaina gadya racanAeM devanagara patrikA 1 cAroM zreSTha viziSTa kauna kAnar3a kaThiyArA gurudeva 1965 caitanya sampradAya kA eka prAcIna hindI nATaka govinda hulAsa goDiya zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI calacitra aura caritrahInatA caritra nirmANa cakravartI tIrthakara zAntinAtha kuzala saMdeza cAraNa kavi narahari dAsa racita RSabhadeva caritra jinavANI cAraNoM saMbaMdhI jaina dRSTikoNa candana malayAgiri candana SaSThi vrata kathA para prakAza vIra vANI ciMtAmaNIjI ke maMdira kI mUrtiyoM ke lekha rAjasthAnI cittaur3a ke jaina kIrti stambha kA nirmANa kAla evaM nirmAtA anekAta camatkArI tIrtha sthAna nAla kuzala nirdeza camatkAra cAra : pratyeka buddha dhAra lAkha zlokoM kA sAra eka zloka meM agragAmI cAhaka dvArA beberaka vijaya kara paTkAlikoM ko pATana meM basAnA kuzala nirdeza citAre kI catura beTI candrasakhI ke aprakAzita bhajana candra vidhAyaka Adi caubIsa zlokoM para caubIsa loka kathAeM maru bhAratI caturadAsa kRta bhAgavata ekAdaza skaMdha kA racanAkAla saM. 1652 nahIM 1892 hai maru bhAratI cAroM zreSTha para viziSTha kauna sudharmA cintAvANI joga saMtavANI cidAnaMdajI racanAoM meM prayukta dRSTAMta upamAeM saMtavANI campaka seTha kahAnI zAzvata dharma cakravartI tIrthakara jaya zAzvata dharma caMda kAlIna bundela khaNDa ke itihAsa meM jaina saMbaMdhI vivaraNa sanmati vANI cittaur3a kI rAnI padmanI saMbaMdhI eka prAcIna racanA zodha patrikA cittaur3a ke prAcIna jaina maMdira zodha patrikA caMdrAvatI kI do prazastiyAM aura pIr3hiyAM kI hakIkata zodha patrikA citrakUTa caitya paripATI zodha patrikA cUnar3I ke racayitA vinayacandra kA samaya jaina saMdeza cetana kavi sambandhita vizeSa jAnakArI jaina saMdeza caurasI jAtiyoM kI vibhinna nAmAvaliyoM jaina saMdeza 14vIM zatAbdI kA rAjatilaka kRta zAlibhadra rAsa sammelana patrikA cAra varNo sambandhI jJAna dRSTikoNa siddhAnta caurAsI saMkhyAtmaka bAteM hindustAnI carcarI saMjJaka aprakAzita racanA pariSada patrikA vIra vANI : Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI rasavI maru vANI-2 varadA bhAratI vidyA 1945 rAja bhAratI maka bhAratI preraNA caMderI ke mahArAjA durgAsiMha racita jyotiSa ratna caudharI kAla kAvyoM cAva kuMvArI bAI cAra akla bahAdurI kI bAta citra paricaya caudahavIM sadI kA eka rAjasthAnI gadya graMtha tatva vicAra caMda aura pemalA lacchI kI kathA cakariye ke soraThe 14vIM zatI ke vinaya prabhopAdhyAya ke ullekhanIya zvetAmbara jaina tIrtha cAra varNo sambandhI bhAratIya dRSTikoNa caurAsI AgamoM kI nAmAvaliyA~ ce zabda kA artha cintAmaNI maMdira ke nirmAtA agaracanda koThArI nivAsa sthAna sambandhI khoja caurAsI lakSa jIva yoni cAraNI sAhitya caitya vandanA stotra prasiddha va prakAzita hai caturviMzati stavana kA pAThabheda aura eka atirikta gAthA cautha mAtA rI kANI cAturmAsa paddhati cAra kavAya saMbaMdhI eka ullekhanIya kRti caturvizati jina stavanam jaina jagata jaina bhAratI zvetAmbara jaina jaina bhAratI amara jyoti jaina sandeza 2 dIra jaina-AgoM meM zrIkRSNa dropadI sarasvatI jaina-granthoM meM nArada sambandhI ullekha sarasvatI jaina-kavi kuzalalAbha aura unakA piMgala ziromaNI chaMda zAstra rAja. bhAratI jainAcArya indra naMdI sUrI kA aitihAsika vRtAnta jaina siddhAnta jayasiMha sUrI racita prasiddha RSabhadeva aura vIra caritra yugala kAvya zramaNa jonapura kI bar3I masjida kyA jaina mandira hai jinarAja sUrI viracita navadha mahAkAvya kRti zramaNa jinadatta sUri kA zakuna zAstra evaM haribhadra sUrI kA vyavahAra kAvya zramaNa jaina-darzana meM mukti-sAdhanA smArikA jaina-bAla kathA sAhitya ke prakAzana kI parama avazyakatA sudharmA jaina-dharma meM bhAvanA yoga sudharmA jaisalamera ke mahattvapUrNa jaina-jhAna-bhaNDAra saMskRti jaina-dharma pracArakoM kI AvazyakatA vItarAga vANI jaina-granthoM kA eka vizAla kendra sthApita kiyA jAnA Avazyaka vItarAga vANI jodhapura ke mahArAjA jasavaMta kRta vivekasiMdhu rA dUhA sammelana patrikA jaina-vidvAnoM kI bauddha sAhitya kI sevA sarasvatI jaina-citrakalA kI viziSTa upalabdhi saMskRti jaina-dharma pracAra ke liye pracArakoM kI anivAryatA bAlAzrama jainAgamoM meM zrIkRSNa vizva bhAratI pa. jaina-dharma meM naitikatA kA Adarza vijayAnanda jaina-vidvAnoM kI rAjasthAnI sevA jaina bhAratI jaina santa sahajAnandajI kI anubhava vANI jaina bhAratI jaina-dharma meM sampradAyoM kA udbhava evaM vikAsa jaina bhAratI jaina-dharma kA pracAra aura jaina samAja jaina bhAratI jaina-dharma meM naitikatA va Adarza vijayAnanda jaina-kaviyoM ke saMgItamaya bhakti pada saMgIta jaina-mizana pracAra kara rahA hai ahiMsA vANI jaina-dharma kI vizeSatAyeM zrI amara bhAratI jIvana ke kucha camatkArika prasaMga kathAloka jayapurI kalA kA eka viziSTa rUcika vijJapti lekha AkRti jaina-citrakalA kI eka viziSTa upalabdhi sacitra vijJapti patra AkRti jaina-dharma meM nArI mahilA jAgaraNa jaina-sAhitya ke pAzcAtya sevaka 59 lADesara svetAmbara jaina zrI jaina dharma prakAza jaina bhAratI 3 28 chotI rAsa (chuAchUta virodhI eka prAcIna rAjasthAnI racanA) chaThA nihavava rohagupta chanda koSa aura zIla saMrakSaNa no upAya cha: bAdazAhI cuTakalA cha: dharma kathAe~ choTI-sI DibiyA meM cAra lAkha vicAra cha aura siloka chatIse rI kathA chaha dazo ke taitAlIsa bheda chaha darzana aura eka pAkhaMDa Adi ke ullekha chitAI vArtA varadA kuzala nirdeza anakotta kurajo kuzala nirdeza vIra saMdeza jaina satya prakAza varadA siddhAnta kuzala nirdeza vizAla bhArata 14 17 18 31 10-11 janavarI 1976 28 jaina jagata Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 11 1970 8 sudharmA jaisalamera ke kavi jagannAtha racita koka bhUSaNa rASTra bhASA jaina kaviyoM dvArA nArI prazaMsA sudharmA jaina sampradAyoM kI ekatA kA pahalA kadama jaina jagata jaina sampradAyoM kI ekatA kI bhUmikA jaina jagata jaina kathA koza AvazyakatA osavAla jaina tIyoM ke vikAsa meM kharataragaccha kA yogadAna kuzala saMdeza jainAgamoM kA sAMskRtika mahatva kuzala saMdeza jaina maMdiroM ke vyavasthApakoM se do jarUrI bAteM kuzala saMdeza jaina saMskRti kA mUlAdhAra tyAga-dharma zrI amara bhAratI jina vANI naye rUpa meM jina vANI jATa kI mUrkhatA kahAnI kI sArthakatA sAdhanA jaina dharma kI vizeSatA zrI amara bhAratI jaunapura likhita bhagavatI sUtra praziSTa anekAnta jaina siddhAnta kA sAra tatva samatva jaina jagata jaina dhAtu mUrtiyoM kI prAcInatA anekAnta jaina campU kAvyoM kA adhyayana anekAnta jIvana kasa kalairI racita gItA bhASA maru vANI jaina AgamoM meM jyotiSa loka evaM grahoM kA varNana jyotiSmatI jayapura ke kavi rasarAsi ke padya meM divAna jIvarAja siMdhI kA ullekha vIra vANI jaina saMskRti kA mUlAdhAra : tyAga diga. jaina saMskRta vidyAlaya bInA jeThavA ke aprakAzita soraThe varadA jayapura meM racita kharataragacchIya zve. sAhitya vIra vANI jaina AgamoM meM jyotiSa vijJAna jyoti kalAduma jaina kathA koza kI AvazyakatA rAja, bhAratI jaina kavi kuzalalAma aura unakA piMgala zirAmaNi rAja. bhAratI jaina kavi udayacanda racita bIkAnera gajala vaicArikI jar3amatI hota sujAna brahmajJAnI jaina vizvavidyAlaya kI anivAryatA evaM AvazyakatA vallabha saMdeza jainetara vidvAnoM se sahayoga lenA anivArya vallabha saMdeza jaina mUrtiyoM kI pratiSThA aura aSTa prakArI pUjA kI paramparA prAcIna hai vallabha saMdeza jodhapura itihAsa ke kucha vicAraNIya prazna vaicArikI jaina dharma ke sampradAyoM kI ekatA ke sambandha meM sujhAva jaina jagata jIvana zuddhi kA rAja mArga baladeva vandanA juphIllAha ke vacana se racita ratna pradIpa jaina jyotiSa graMtha vIra vANI jaina darzana meM samatA kA svarUpa manopAsaka samatA vizeSAMka jaina dharma aura sAhitya meM saMkIrtana saMkIrtanIka jagana kavi racita sabarasa nAmamAlA sAhitya saMdeza 33 jainAgamoM va gItA meM samatva yoga kA samAna mahattva jamadhIpAsaka 5janavarI jyotiparva dIpAvalI 10-11 jayAcAryajI karma, rAjasthAna josI rAI kRta daMpati vinoda kurajAM 10-11 jaina zilpa kA viziSTha prakAra kA sahasakUTa jaina nibaMdhamAlA jaina saMta sAhitya kI upekSA aura hamArA kartavya vIra dANI jaina yogirAja sva. motIcandrajI mahArAja jaina jagata 9,10,11 jaina sAhitya ke pAzcAtya sevaka jaina jagata jaina patrakAroM meM sahayogitA kI AvazyakatA jaina jagata jaina sAdhu sAdhviyoM kI saMkhyA vijayAnaMda jaina saMta zrI cidAnaMdajI kI anubhava vANI jaina sAhitya aura kalA meM lakSmI pIyUSa jinavara sUrijI kI prAkRta sevA zramaNa jaina rAsa aura stavanoM meM loka saMgIta saMgIta 1969 aprela jaina itihAsa meM dhAra nagarI bhAratI jorAvaramala paMcolI racita jayamala coDhAliyA jaina purAtatya kI khoja evaM saMrakSaNa samAtivANI jainAganoM kA sAMskRtika mahattva zrI amara bhAratI20 jaina dharma meM jJAna mahimA kuzala nirdeza jaina sAhitya aura kalA meM lakSmI pIyUSa san 1974-75 jaisalamera ke mahattvapUrNa jJAna bhaNDAra saMskRti jaina kaviyoM dvArA nArI prazaMsA akhila bhAra. diga. pariSad smArikA nava. 1978 jaina saMskRti kI vizvopakAritA evaM sarvopakAritA aruNodaya jima so tIma paccAsa kuzala nirdeza jaisalamera ke pArzvanAtha vidhicaitya kA prAcIna citra kuzala nirdeza jIva deva sUri kuzala nirdeza jaina samAja apane kartavya kA pAlana kare jaisI dRSTi vaisI sRSTi brahmavANI jIvana ko jAgaraNazIla banAo brahmavANI jaina kavi vidyAkuzala kRta rAjasthAnI rAmAyaNa mAna samayukha jaina mUrti kalA vicAra tIrthakara jainAcArya vijayAnaMdasUri aura unakI zAsana sevA vijayAnaMda jayapAhuDa prazna vyAkaraNa nAmaka eka mahattvapUrNa kathA tulasI prajJA jIvana zuddhi kA rAjamArga prAcya bhAratI maI 1968 jaina dharma meM bhAvanA-yoga aura tatsambandhI sAhitya sudharmA 29 smArikA 1 12 2 10 saMvat 2023 26 21 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zramaNa tudharmA sudharmA sudharmA 21 jaina sA. siddhAnta kuzala nirdeza zrI amara bhAratI zrI amara bhAratI maru bhAratI maru bhAratI 28 18 maru bhAratI maru bhAratI 24 rAjasthAna bhAratI / rAjasthAna bhAratI 3 saMskRti vizva dharma 3 192 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jaina sAhitya ke itihAsa sambandhI katipaya mahattvapUrNa graMtha jaina dharma aura vartamAna vijJAna jaina patra-patrikAeM kaisI hoM tIrthakara jaina patra patrikAeM pahalI parakha tIrthakara jaina citrakalA kI eka viziSTa upalabdhi sacitra vijJapti patra tulasI prajJA jana. 1975 jIvana kalherI racI gItA bhASA maru vANI jIvana zuddhi evaM kSamApanA vijayAnaMda 20 jaina samAja vidvAnoM kA Adara-upayoga karanA sIkheM jaina bhAratI jaina sAdhu sAdhvI aura prAkRta cikitsA jaina bhAratI jaina dharma kA pracAra evaM jaina samAja jaina bhAratI 36-37 jaina dharma meM prabhu bhakti kA rahasya jaina bhAratI 5-8 jainetara kavi racita mahAvIra mahAkAvya virAyaNa smArikA 1980 jaina kavi jayaharSa racita mAna kautuhala vAkhara 1968 saMyu josI rAya racita paMcadeha kI vArtA maru vANI jaina siddhAnta bhavana kI cirasmaraNIya sevAyeM zrI jaina siddhAnta 23 jAkhU maNihAra kRta haricaMda purANa pratikalpA jUna 1958 jaina dharma mA sampradAyAM no udbhava ara vikAsa jaina prakAza 21-22 janarAja agragAmI jaina sambandhI zodha kArya kI vizeSa pragati ke lie katipaya sujhAva divya dhvani jodhapura ke zrI mizrImalajI jaina aura unakI hAsya racanAeM osavAla jIvana zuddhi kA rAjamArga apane doSoM kA svIkAra evaM saMzodhana aNuvrata disa. 1966 jaina rAsa ke mahattva para sAhitya jaina dharma meM maryAdAoM kI paramparA jaina bhAratI jainAgamoM meM ullikhita bhAratIya lipiyoM nAgarI pracAraNI 57 jaiminI abUba megha kA rAjasthAnI rAgAnuvAda nAgarI pracAraNI 11 jatI rUpacaMda rA kahiA tIna gIta aura gIta ke prakAroM kI sUcI maru bhAratI 23 jayapura ke rAghava pATanI racita yAtrA prakAza sanmati vANI jayAcAryajI karmaTha rAjasthAna 1 jaina stotra sAhitya kA DaoN. rAmasAgara tripAThI likhita vivaraNa ahiMsA vANI 15 jaina rAsa aura stavanoM meM prayukta loka saMgIta kalAnusaMdhAna 1pravezAMka jayapura pothIkhAne meM saMskRta saMgIta graMtha kalA saurabha jinacandra sUri kRta kSamaka zikSA kA viSaya zramaNa 22 jaina dharma meM guru kA mahattva bhAratI jayaprabha sUri racita kumAra sambhava TIkA jaina kathA sAhitya jyotiSa sambandhI katipaya ajJAta jaina graMtha jaise ko taisA jaina zodha kArya kI pragati hetu sujhAva jaina sAhitya meM aMjanA caritra jaina kaviyoM kA hiyAlI sAhitya jina samudrasUri racita katipaya rAsa jayapura kI mahArAnI kI AjJA se zrIkRSNa mizra racita dharma naukA graMtha jaina munirAja racita zivarAtri kathA jaina kavi kuzAlacaMda aura unakA piMgala ziromaNi chaMda zAstra jAlaura meM racita 13vIM zatAbdI kA eka aprasiddha rAsa jaina citrakalA kI eka viziSTa upalabdhi jaina dharma meM mokSa kA mArga 'jayati huaNa stotra indrabhUti kA nahIM abhayadeva sUri racita hai| jaina graMthoM meM mahAvIra nirvANa (dIpAvalI) kA varNana jaina kavi aura san 1957 kI dillI jaina samAja kalA ko protsAhana de jainAgamoM kA sAMskRtika mahattva jaina dharma aura jAtivAda jainAgamoM meM bauddha piTaka kI asAdhAraNa samAnatA jaina muniyoM ke nAmAMta pada jaina kavi vidyAkuzala kRta rAjasthAnI rAmAyaNa jaina sambandhI zodha kArya kI vizeSa pragati ke lie sujhAva jIvana kA sAdhya Atma jJAna jIvana dhAraNa ke lie rakSA kI AvazyakatA jIvana-mahAnatA kA mApaka yaMtra: tyAga jagannAtha racita saMkSipta rAmAyaNa jIvana kI sArthakatA apane Apako pahacAnanA jinacaMdra sUrijI kA mahArAjA anUpasiMhajI ko diye do patra jodhapura itihAsa kA eka AMtarika pRSTha jina stuti pada jIvana zodhana kA mahAparva paryuSaNa vIra vANI vIra vANI jIvana sAhitya jaina jagata kuzala saMdeza dharmadUta dharmadUta tulasI prajJA divya dhvani 2 divya dhvani gItA kA saMdeza digambara jaina digambara jaina tulasIdAsa gurudeva patrikA 4 14 fo jaina si. bhAskara 17 jina vANI kuzala saMdeza jina vANI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zramaNa zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitya jaina kathA sAhitya ke prati zikSita kA kartavya jina vANI jaina gurAsAM ke mahArAjA jodhapura ko diye patra jina vANI jodhapura ke katipaya osavAla sAhityakAra jina vANI jainAgamoM ke pracAra ke kucha sujhAva jina vANI jainAgamoM meM mAMsAhAra ke pratikAra sambandhI katipaya sujhAva jina vANI jaina dharma ke do dhArmika anuSThAna jina vANI jainAgama jJAtA sUtra meM dropadI caritra jina vANI jainAgamoM kA nahattva aura hamAre munirAja jina vANI jaina samAja ke vartamAna patra osavAla navayuvaka jagata seTha sambandhI aitihAsika graMtha osavAla navayuvaka 19 jaina sAhitya ke prati jaina yuvakoM kA kartavya osavAla navayuvaka 13 jaina kavi zrI jinarAja sUrijI osavAla navayuvaka 7 jina samudra racita hindI graMtha dIra vANI jaina kIrti kuzala likhita musalamAnoM kA kissA jaina satya prakAza 20 jaina itihAsa yA dhAranagarI jaina satya prakAza 20 jaina kaviyoM kI saMvAda saMjJaka racanAeM jaina satya prakAza 12 jaina tatva sAra kA racanA sthala amarasara kahAM hai jaina satya prakAza jasakIrti kRta sammeta zikhara rAsa kA sAra jaina satya prakAza 7 jaina sAhitya meM rAma kathA jaina vaidyaka graMtha kalyANakAraka para atrideva vidyAlaMkAra kA vaktavya jaina saMskRti jaina samAja ke lie anukaraNIya Adarza jainAgamoM meM samaya gaNanA anekAnta jaisalamera ke bhaNDAroM meM prApta kucha navIna tADapatrIya pratiyAM anekAnta jaina samAja aba bhI gheta jAe jaina jAtiyoM ke prAcIna itihAsa kI samasyA anekAnta jaina parivAroM ke vaiSNava banane sambandhI vRttAnta anekAnta jaina dhAtu mUrtiyoM kI prAcInatA anekAnta jaunapura meM likhita bhagavatI sUtra-prazasti anekAnta jaisalamera ke pArzvanAtha vidhi caitya kA citra kuzala nirdeza jAtivAda aura jaina dharma ahiMsA vANI jaina dharma meM svadhArmika vAtsalya kI bhAvanA kI kamI ahiMsA vANI jaina santa sAhitya ahiMsA vANI jaina apabhraMza kA graMtha zakti muktaka ahiMsA vANI jayacandra surI racita saMbodha rasAyana ahiMsA vANI jaina yogIrAja AnaMdaghana nirUpita zakti kA mArga ahiMsA vANI jinadatta kathA sambandhI zvetAmbara aura digambara sAhitya ahiMsA vANI 5 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI jIvana kA rAjamArga : doSoM kI svIkRti va sudhAra kA prayatna ahiMsA vANI jaba Ae saMtoSa dhana, saba dhana dhUri samAna Atmarazmi jaina kaviyoM ke saMgItamaya bhakti pada kuzala nirdeza jaina dharma meM bhakti aura kIrtana kuzala nirdeza jaina dharma meM prabhu bhakti rahasya kuzala saMdeza jaina dharma ke vyavasthApakoM se do jarUrI bAteM kuzala saMdeza jaina saMskRti sAhitya kA itihAsa eka mahattvapUrNa prayatna jina vANI jayapura ke vidvAna dalapatarAya aura unakI rcnaaeN| jina vANI jIvana-zuddhi kA rAjamArga zAMti saMdeza jIvana kI sArthakatA apane ko pahacAnanA zAMti saMdeza jana-jana pUjya karaNI mAtA samAja vANI jayadeva aura kaMkAlI meM kavitta sAdhanA jaina graMthoM aura purANoM meM bhaugolika varNana jaina zilpa kA viziSTa prakAra zramaNa jayasiMha racita Aprasiddha RSabhadeva aura vIra caritra zramaNa jinadatta sUrI kA sakuzala zAstra jinarAja sUrIzvara racita niSada mahAkAvya jinacandra sUrI kRta kSepakarNazAlA kA varNana zramaNa jaina rAsa sAhitya jyotighara do jaina vidvAna jaina dharma ke bhagavAna mahAvIra ke jIvanavRtta kI jhAMkI zramaNa jaina kalA pradarzanI zramaNa jinarAja sUri racita niSedha zramaNa jina dharma kA tamAzA zramaNa jayadharma sUri kRta kumAra saMbhava TIkA jaina sAhitya kA vRhad itihAsa jinacandra sUri racita zrAvaka samAcArI kI khoja zramaNa jagannAtha racita saMkSipta rAmAyaNa jIvana sAhitya jIvana kA sAdhya Atma-jJAna akhaMDa jyoti jo mujhe preraNA dete haiM jIvana sAhitya jaina darzana meM vastu pariNAma kA mahattva aNuvrata jaina dharma meM devI upAsanA maru bhAratI jaina kavi AgamasAgara racita sAdar3I gajala maru bhAratI jaina kathA sAhitya kA eka mahattvapUrNa graMtha hemavijaya racita kathA ratnAkara maru bhAratI jaina vidvAna madana racita saMgIta maMDana saMgIta jaina dharma meM mokSa kA sarala mArga sudharmA jinarAja sUri ke pada saMta vANI 15 5 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-24 1-2 20-21 196 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jagannAtha racita caurAsI bola saMta vANI jaina mukti sAdhana saMta vANI jIvana kI sArthakatA sanmatI saMdeza jaina saMgrahAlaya kI sthApanA atyAvazyaka sanmati saMdeza jaunapura ke itihAsa meM kavivara banArasIdAsa sanmati saMdeza 17 jaina dharma kA AdhyAtmika saMdeza zAzvata dharma jaina dharma ke siddhAnta aura vizva zAMti sanmati vANI 1 jaina purAtatva mUrtiyoM kI durdazA aura jaina samAja sAhitya sanmati vANI jaina sAhitya aura cittaur3a zodha patrikA jaina kaviyoM ke gItoM meM prayukta katipaya dozimA varadA jinasamudra sUri kRta pAbUjI sambandhI pada varadA jaina bhAvaNI ne saubhAgya sundarI kathA varadA jaina samAja meM vidvAnoM kI kamI kyoM hai jaina jagata jaina dharma va jaina pratimAeM titthayara jodhapura ke kavi hAthIrAma kalA aura unakI racanA zodha patrikA jaina sAhitya ke prakAzana kA eka sarala upAya amara bhAratI jaina dharma pracAra ke do sabala mAdhyama reDiyo / evaM sAmAjika patra amara bhAratI jaisalamera bIkAnera ke jinAlayoM meM bAhubalI mUrtiyAM kuzala nirdeza 10 jUnAgar3ha meM seTha ke tAlAba para dAdAjI kI chatarI kuzala nirdeza jaina kavi kezava racita amara battIsI pariSad patrikA jasamA oDaNa sambandhI racanAeM pariSad patrikA jisane tiso rAjasthAnI vIra 19 jaina vidvAnoM dvArA racita saMskRta ke zabdakoza bhASA jodhapura ke muMzI bhaNDArI udayacandra aura unakA graMtha rASTra vANI jinaprabhasUri aura unakI apabhraMza racanAeM hindI anuzIlana 6 jodhapura ke mahArAjA mAnasiMha racita zrInAtha caritra rasavaMtI jaisalamera rA bholA rAjA bhakta vANI jaina sAhitya meM caMdarAja kI kathA bhAratIya sAhitya 4 jaina kavi vinaya vijaya kA bhramara gIta bhAratIya sAhitya : jIvana kalaha racita gItA bhASA maru vANI janagopAla ke mAha viveka kA chUTA huA pATha bhAratIya sAhitya 8 jana dIna bhaTTa kA badharatna graMtha sambandhI kucha Avazyaka tathya bhAratIya sAhitya jayatarAma racita joga pradIpikA parizodha ___1971 jodhapura ke mahArAjA jasavaMtasiMha aura unake graMtha rasavaMtI 1947 nava. jainetara graMthoM para jaina vidvAnoM kI TIkAeM bhAratIya vidyA 2 jaina vinimaya viSaya para bhramara gIta bhAratIya vidhA zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI jayapura ke galatA sambandhI prAcIna kavita bhAratI jaina kavi kuzalalAbha aura unakA piMgala ziromaNi chanda zAstra rAja. bhAratI jaina dharma kI eka viziSTa upAsanA paddhati pada ArAdhanA vijayAnaMda jaDalai Adi ke sthAnoM ke prAcIna gura gIta vijayAnaMda jayapura ke divAna rAmacandra chAvar3A kA mahattvapUrNa ullekha vIra vANI jIvana zodhana kA mahAparva paryuSaNa vIra vANI jayapura ke digambara jaina zAna bhaMDAra vIra vANI jayapurI kalama kA eka sacitra vijJapti-lekha vIra vANI jaina sAhitya parizIlana para mere vicAra vIra vANI jayapura kA anya sacitra vijJapti-patra vIra vANI jaina kaviyoM ke racita bAla lIlA ke gIta maru bhAratI jaina kezava kRta catura priyA vIra vANI 11 jaimanI azvamedha kA rAjasthAnI padyAnuvAda maru bhAratI jinasamudra sUri dvArA racita katipaya rAsa maru bhAratI jainAgamoM meM ullikhita bhAratIya lipi nAgarI pracAraNI jaina sAhitya ke mahAna sevaka sva. kastUramalajI bAMThiyA jaina bhAratI jaina saMta zrI buddhisAgarajI sUrijI jaina bhAratI jaisavAla jAti ke kucha anya ullekha jaina saMdeza jina vallabha sUri racita citrakaTika prazasti jaina saMdeza jaina Agama sAhitya meM gujarAta paricaya jaina jagata jaina sAhitya mahArathI sva. mohanalAla dulIcandra desAI jaina jagata jaina sampradAya kI ekatA kA pahalA kadama jaina jagata jaina samAja kA pracAra aura jaina samAja jaina jagata jaina sAhitya meM parazurAma jaina jagata jaina samAja bauddhoM se preraNA grahaNa kare jaina jagata jaina dhArmika pAThyakrama kI AvazyakatA jaina jagata jaina dharma ke sampradAyoM kI ekatA ke sambandha meM sujhAva jaina jagata jaina dharma meM jJAnayoga kA mahattva jaina jagata jaina samAja meM guNagrAhakatA aura udAratA tathA vartamAna jaina samAja jaina jagata patrikA 14 jaina sAhitya zodha saMsthAna kA kArya tejI para lAyA jAya jaina jagata jayapura meM racita kharataragacchIya zvetAmbara sAhitya jaina jyotiSa aura vaidyaka graMtha jaina si. bhAskara 4 jaina jyotiSa aura vaidhAnika graMtha jaina si. bhAskara 4 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jha jhANAjjhaya yA dhyAna zataka ke racayitA yogIzvara nahIM jinabhadra gaNi kSamAzramaNa haiN| jhuMjhanUM meM racita brahmarAyamalla kA nemIzvara rAsa / jhuMjhanUM sambandhI katipaya ullekha jhuMjhanUM meM racita apabhraMza kAvya riThaNemi caritra jhAlAvAr3a saMgrahAlaya ke mahattvapUrNa pASANa jhuMjhanUM meM racita gurudharma kumAra caupAI jhuMjhanUM sambandhI eka aura prAcIna ullekha jhuMjhanUM ke jaina abhilekha cAra lAkha zlokoM kA sAra eka zloka meM ahiMsA vANI vizvambharA vizvambharA sarasarAraMga ahiMsA yANI varadA varadA 14 10 10 vArSika zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI DA. nemIcanda jyotiSAcArya matAnusAra agravAla jainotpatti agrapaMtha DA. devendrakumAra zAstrI ke lekha sambandhI katipaya saMzodhana tIrthaMkara DA, rAmakumAra gupta ke zodha prabandha meM jaina saMbaMdhI vaktavya ahiMsA vANI DiMgala kA kRSNa kAyya kisana kilola maru bhAratI DA. premasAgara jaina kI avicAra pUrNa va ayukta TippaNI vIra vANI DA. cimanalAla mAhezvarI ke saMzodhana prabaMdha meM jaina dharma sambandhI vaktavya vIra vANI DA. haradeva bAharI kA graMtha prAkRta aura usakA sAhitya zramaNa DUMgarapura rAjya ke di. jaina pratimA lekha jaina saMdeza DUMgarapura sambandhI kucha jJAtavya bAteM jaina saMdeza varadA jaina bhAratI TAI kalekzana kI pRthvIrAja rAso kI mahattvapUrNa prati ajantA TIkama kavi kI candra haMsa kathA ahiMsA vANI Tekacanda racita zreNika caritra sanmati saMdeza 13 Thakkara pherU aura usakI yugapradhAna catuSpAdikA Thakkara pherU aura unake viziSTa graMtha rAja. bhAratI jarnala oNpha harayAnA sTaDIja da DolA-mArU caupAI kA racanAkAla vaicArikI traimAsika 1 DhUMDhAr3I gadya graMtha-amRta sAgara maru vANI 13 bolA-mArU rA dUhA ke artha saMzodhana para vicAra nAgarI pracAriNI 66 bUMbAGa nAma kI prasiddhi kA kAraNa amara jyoti 11 Na NamokAra maMtra sAhitya : eka anuzIlana tIrthaMkara Namo loe savvaM sAhUNo sevA samAja NamukkAra maMtra meM parivartana kA adhikAra kisane diyA terApaMtha bhAratI / Namo arahatANaM aura Namo arihaMtANaM meM mUla aura prAcIna pATha kaunasA hai? jaina darzana Namo arahantANa yA arihantANa? jaina saMdeza 10 kathAloka sammelana patrikA jaina bhAratI ahiMsA vANI 18 zramaNa rAja. bhAratI DAmara dUta kA vAka-cAturya DAmara brAhmaNa kRta veNI vatsarAja rAsa DA. bhArgava kA prAcIna bhArata meM jaina dharma saMbaMdhI vivaraNa DA. bhIkhanalAla Atreya racita jaina-darzana kI nIti DA. govinda triguNA kathA jaina darzana va saMta kavi sambandhI vaktavya DA. ela.pI. taissItorI ke aprakAzita patra DA. vAsudeva zaraNa kA jaina sAhityAnurAga unakI svayaM kI kalama se DUMgarapura meM racita zakuna dIpikA caupAI DA. dazaratha zarmA ke kucha saMsmaraNa aura patra DA. brajendranAtha zarmA kA eka mahattvapUrNa graMtha-jaina pratimAe~ DUMgarapura rAjya meM hugaDo dvArA nirmita jaina mandira DUMgarapura rAjya ke di. jaina pratimA lekha DUMgarapura sambandhI katipaya ullekha rAja. bhAratI vAgvara vizvambharA 1-2 tU terA saMbhAla, mUkI anya jaMjAla amaNopAsaka tyAgavIra bhagavAna mahAvIra vijayAnaMda tapa ke sAtha saMyama kA mela hai zrI amara bhAratI tI. pArzvanAtha bhakti gaMgA graMtha ke katipaya saMzodhana sanmati saMdeza talaghara meM prApta 180 jina pratimAe~ anekAnta tIrthakara mahAvIra kA samatva-bhAva sataraMgI caimila tulasI rAmAyaNa ke mAhAtmya saMbaMdhI racanAe~ rASTra vANI tAlA juDI kI jaina pratimA jaina jagata tapAgacchIya dayAkuzala ko prApta zAhI pharamAna jarnala jhoMka taraMgavatI kuzala nirdeza tIna kathAe~ kuzala nirdeza 1 18 19 / 23 13 1976 8 9 7-8-9 titthapara vAzvara vAgvara vAgvara 10 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 tapasvinI AryA mayAkaMvarajI kI sajhAya teja kavi racita svarAja bAvanI tribhuvana tilaka telagu bhASA ke avadhAnI vidvAnoM kI paramparA tArA taMbola ke yAtrA sambandhI katipaya ullekha evaM patra tIna apUrNa prApta mahattvapUrNa rAjasthAnI graMtha tIrthakara vimala ananta dharma kI saMkSipta jIvanI tIna sau varSa pUrva ke chaH rAjasthAnI lokagIta tapAgacchIya dayAkuzala ko zAhI pharamAna tIrthavandana saMgraha terahavIM sadI meM racita phAgaNI pothiyA~ tulasIdAsa para vRthA Aropa 13vIM zatAbdI kI hastalikhita pratiyA~ terahavIM zatI ke jaina mahApuruSa tamilanADu ke jaina avazeSa tIna navIna graMtha tribhuvana giri va usake vinAza ke sambandha meM vizeSa prakAza teraha kAThiyA sambandhI zreSTha sAhitya triloka prakAza kA racanA samaya aura racayitA tIrthakara mallInAtha aura unase sambandhita sAhitya terahavIM zatAbdI kA nemI bArahamAsA tattvArtha vArtika meM jainetara darzanoM kA ullekha tRtIya ninava ASADhAcArya ke ziSya kSamA kalyANajI kRta jayati huANa bhASA tejayau stotra hindI padyAnuvAda tIjo kAma koI karalo tIna hajAra jabAbI tyAmu bAboM tattvArtha zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva sudharmA preraNA jaina bhAratI zramaNa sUtra kI svarNAkSarI viziSTa prati nAgarI pracAriNI maru bhAratI ahiMsA vANI loka sAhitya jarnala oNpha pUraNacaMda vIra vANI jaina satya prakAza tulasI dala ajantA takSaka nAga tIrthakara candraprabha aura puSpapaMta tIrthakaroM ke nAmoM meM nAtha zabda kyoM? tIna sau pA~ca kathAoM kI eka sUcI tIna cAra sau varSa purAne katipaya lokagIta tIrthayAtrA sambandhI eka mahattvapUrNa prAcIna aiti lekha varadA patrikA maru bhAratI hema racita bIsujI rI bAvanI triyA caritra varadA patrikA kuzala nirdeza sammelana patrikA siddhAnta kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza rAjasthAnI maru vANI rAjasthAna bhAratI jaina saMdeza anekAnta anekAnta anekAnta ahiMsA vANI kuzala nirdeza ahiMsA vANI 12 zramaNa maru bhAratI 4 23 11 64 2 10 3 osavAla navayuvaka 9 ahiMsA vANI 12 jaina satya prakAza 20 1976 31 20 5 6 w 12 12 7 8 11 12 22 14 18 16 16 4 19 14 9 7 10 3 2 7 21 4 1 4-5 2 2 3 9 1-2 2 8 7 5 4 2 2 7 8 8 5-6 6-7 6 1 1 1 3 7 8 3 11 2-3 1 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI tamila bhASA ke eka jaina mahAkAvya kA hindI bhASA anuvAda terApaMtha samudAya kI rAjasthAnI sAhitya sevA tejA gada hIMyA tIrtha rakSA kameTI ke lie anukaraNIya Adarza AdikAlIna rAjasthAnI jaina sAhitya tyAga jaina sandeza tamaso mA jyotirgamaya kA amara saMdeza dene vAlA prakAza kA parva dIvAlI tamila bhASA kA prakAzita jaina sAhitya telagu bhASA ke jaina sAhitya kI khoja kI AvazyakatA dhulla vaMza kI eka apUrNa prazasti thalI kI sImA sambandhI jJAtavya thalI-varNana thalI bhaTTa phAgu thor3A sA rAjasthAnI cuTakalA tha dampatI vAkya vilAsa ke do prakAzita saMskaraNa durga prazasti dAna, zIla, tapa, bhAva ke racayitA aura dAna kulaka kA pATha dazAzruta skandha kI vRhad TIkA aura TIkAkAra matikIrti devacandra kRta yantra paddhati kA vastra TippaNaka di. sampradAyAnuyAyI jaina jAtiyA~ aura 70 varSa pUrva kI unakI janagaNanA di. prathatrayI kA gujarAtI padyAnuvAda dIpamAlikA ke do AdhyAtmika bhajana dAdA zrI jinadattasUri ke graMthoM kA prakAzana ho dAnavIra bhAmAzAha agravAla nahIM, osavAla hI the digambara jaina kaviyoM ke race pAMca ajJAta rAga kAvya divya sAgara racita caubIsa jina caritra do jaina saMtoM ke vaiSNava saMta ho jAne ke ullekha dRr3ha saMkalpa kI mahatI zakti duHkha kA mUla hai mamatva, sukha kA mUla hai samatva digambara kaviyoM ke racita phAgu kAvya MAMPHE jaina saMdeza jaina bhAratI prajA sevaka jaina mitra paramparA janagaNa jaina saMdeza jaina saMdeza zramaNa maru bhAratI maru bhAratI zodha patrikA sarasvatI sarasvatI zramaNa zramaNa zramaNa sanmati vANI sanmati vANI sanmati vANI zramaNa bhAratI zramaNa bhAratI svAdhyAya jaina bhAratI sanmati saMdeza hindU vizva vallabha saMdeza anekAnta 21 10 13 saM. 2035 22 29 18 24 2 23 15 jana. 62 64 70 24 29 31 7 6 9 3 3 1 1 11 11 1 16 201 43 52 10 19 2258 12 37 28 1-2 4 1 -~ 2 2 2 10 5 1 3 7 5 2-3 10 4 7 1 12 2 4 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina jagata zrI agaravanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva dillI aura yoginIpura nAmoM kI prAcInatA anekAnta digambara-zvetAmbara mAnyatA bheda anekAnta do jaina bane vidvAnoM ko hama apanA nahIM sake vallabha saMdeza daheja eka jvalaMta samasyA aura usakA vyAvahArika samAdhAna samAja vikAsa dIpAvalI ro eka prasiddha jaina bhajana kurajA dIyo paratakha devatA olamo devakInandana racita vaiSNava bandanA gaur3Iya dikhAvA aura AtmaprazaMsA cetana praharI dRDha zraddhA vijayAnanda denA sIkhie vijayAnanda 28, dIpAvalI kA divya saMdeza-hRdaya meM prakAza ho jaina jagata sita. 1980 dIrdhakAlIna nitya sAmAjika svAdhyAya kA mahAna suphala jaina jagata digambara-zvetAmbara jaina mUrtiyoM meM pahale bheda nhiiN| tayA meM pahale bheda nahI sanmati vANI dAdA jinakuzala sUrijI kI svarga tithi aura stUpa para nayA prakAza kuzala nirdeza dilamA divar3o thAya zramaNa dasa dharmoM meM prathama va zreSTha dharma-kSamA hiMsA virodha dvitIya nihanava tiSya gupta kuzala nirdeza do kSaNikAe~ kuzala nirdeza dAna-mahimA kuzala nirdeza 10 digambara sampradAya meM pracalita logassa sUtra kuzala nirdeza dAdAguru aura dAdAvAr3iyoM kA mahatva smArikA saM. 2033 dAdAvAr3iyoM kA mahattva aura upayogitA smArikA 2033 do mahattvapUrNa dhArmika anuSThAna vande vIrama dalapati rAya kRta gyAlerI bhASA-vyAkaraNa bhASA dazA zrutaskaMdha ke vividha saMskaraNa evaM TIkAeM zramaNa divaMgata hindI sevI jaina jaina bhAratI dIpAvalI idaya meM prakAza phailAe~ zrI pallIvAla jaina patrikA 11-12 dIpAvalI kA rAjasthAnI lokagIta ahiMsA saMdeza deza-varNana maru bhAratI dassA-bIsA bheda kA prAcInatva osavAla hiteSI dIvAna daulata khAM racita hindI vaidyaka sammelana patrikA 37 dAna sambandhI mAnyatA para vicAra zramaNa dAdA zrI jinakuzalasUri : jIvana darzana smArikA do padyAnukArI kRtiyA~ rAja, bhAratI phaTI huI dravyAnuyogatarkaNA kA racanAkAla vIra vANI 31 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI digambara pratimA lekhoM kA saMgraha graMtha zIghra prakAzita ho vIra vANI delavAr3A ke mandira : katipaya saMzodhana sarasvatI dRDha pratijJA mahAvIra jinavANI digambara AryikA jinamatI kI mUrti zramaNa diNayara sAgara racita caubIsa jina caritra sAhitya saMdeza desAI devaddhiMgaNi aura lokAzAha ke bIca kI paramparA jinavANI devardigaNi kyA 7veM paTTadhara the? jinavANI do aura phAgu kAvya jaina satya prakAza 11 dIpAvalI aura jaina sAhitya kalyANa digambara zvetAmbara sampradAyoM meM mAnya prAcInatama tIrtha kI stuti tIrthakara dAna dharma kI AvazyakatA aura mahatva kalyANa dIpAvalI aura zvetAmbara jaina sAhitya dIpA, aMka daheja prathA kI prAcInatA caritra nirmANa duHkhoM kA mUla-mamatva jIvana darzana dAdA sAhaba ke adbhuta camatkAra kuzala nirdeza dIvAlI aura vartamAna jaina samAja jinavANI dukhoM kA bApa-mamatva jinavANI do rAjasthAnI rAmAyaNa jinavANI digambara terApaMtha sambandhI tIna kavitAe~ vIra vANI do vivAhaloM kA aitihAsika sAra jaina satya prakAza 16 devAsa ke mAlavI RSi aura milAdIna USA pharavarI 1958 dazA zruta skaca-sUtra kI eka ajJAta TIkA kI khoja kI AvazyakatA jaina satya prakAza 13 do aitihAsika rAsoM kA sAra jaina satya prakAza 2 dUsarI zatAbdI kI eka prema kathA taraMgavatI ajantA digambara jaina graMtha sUcI anekAnta patrikA devANuppiya rAjasthAnI digambara jaina kaviyoM ke racita phAgu kAvya anekAnta digambara kaviyoM ke racita veli sAhitya anekAnta do tAr3apatrIya pratiyoM kI aitihAsika prazastiyoM dRSTi bheda kA pariNAma kuzala nirdeza devacanda sUri racita apavaMza kAvyasulasAkhyAnaka dharmAdharma ahiMsA vANI digambara bhaNDAroM kI prAcIna svarNAkSarI sacitra pratiyA~ ahiMsA vANI do jainetara vidvAnoM ke jaina darzana aura sAhitya sambandhI abhimata ahiMsA vANI deva zakti kA pratApa kuzala sandeza Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 durgAdAsa racita uttarAgaccha kI do gurvAnazinaSAM dalapata rAya kI do anya ajJAta racanAe~ devacandra kRta yaMtra paddhati dazAzruta vidhi kI vRhada TIkA doSa nahIM, guNa grahaNa kIjie dAna sambandhI mAnyatA para vicAra digambara graMthatrayI kA gujarAtI padyAnuvAda do sau do kathAoM kI sUcI dvIpa sAgara prajJapti dalapata racita rAja vidhi dIpa kavi viracita sudarzana seTha kavitta dAdUpaMthI narasiMha dAsI dAdUjI ke bAvana ziSyoM kI nAmAvalI dAnavIra jagadeva paMvAra dillI kA hindU samrATa jaina nahIM thA dAgannaka kathA dalarAja kI bhrAmaka bAteM devarAja bhaTTa racita kAzI vilAsa digambara jaina kaviyoM racita pA~ca Apta kAvya davAvaita saMjJaka racanAoM kI paramparA dariyA putrI sampradAya ke pravartaka AcArya zrI dharmasiMha racita Tibbe dAna-dharma kA prabhAva do hindI graMthoM kI saMskRta TIkAeM 227 varSa pUrva kavi giradhArIlAla bhajana sAra do kSaNikAe~ digambara sampradAya meM pracalita logassa sUtra kI pahalI aura atirikta gAthA do. zatAbdI pahale ke apane samAja dalapati mizra kA jasavaMta udAtta duggar3ajI ke grantha kI samIkSA do jaina graMthoM ke vRMdAvana ullekha dikhAU birAmaNa nakalI sAdhu deza rI bhArI bekArI samasyA kA ekamAtra hala digambara jaina vidvAnoM kA eka Avazyaka kartavya daulata rAmakRta adhyAtma bArahakhar3I kAmarA kA bIkAnera para AkramaNa do padyAnukArI kRtiyA~ dazavaikAlika sUtra-gItoM meM dAmodara viracita rAtri pravINa yaMtra zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva jina vANI jina vANI zramaNa zramaNa akhaNDa jayoti zramaNa sammati vANI maru bhAratI zramaNa zramaNopAsaka zramaNopAsaka saMtavANI saMtavANI samiti patrikA sanmati saMdeza zAzvata dharma zAzvata dharma svAdhyAya svAdhyAya zodha patrikA jina vANI kuzala nirdeza sammelana patrikA sammelana patrikA kuzala nirdeza samyaka darzana jJAnapITha patrikA hindustAnI kuzala nirdeza zrI sarvezvara rAja. vIra rAjasthAnI pravAra baMdhu yuga prabhAta rAja bhAratI rAja. bhAratI vijayAnanda vizvaMbharA 26 26 31 29 6 6 21 16 5 1 5 6 11 5 14 7 4 1 12 39 4 35 56 7 5 jana, 80 4 16 10 5 24 2 9 12 1 bhAga-2 10 7 5 6 1 5 7 4 3 18 24 5 10 3 12 7 11 2 4 2 3 11 1-2 1 3 3 3 1 1-5 11 10 9 10 2-3 21 , zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI digambara evaM zvetAmbara samAja meM ekatA digambara graMthoM kI zvetAmbara vidvAnoM dvArA TIkAe~ evaM anuvAda digambara zvetAmbara ekatA kA pahalA kadama deva kumAra caritra do loka kathAe~ digambara aura zvetAmbara sAhitya ke tulanAtmaka adhyayana kI AvazyakatA dillI jaina DAyarekTarI eka mahattvapUrNa prakAzana devIdAsa racita mAlikA nAma do hindI graMtha dIpamAlikA ke do AdhyAtmika bhajana digambara jaina vrata kathAyeM dRta kAvya sambandhI kucha jJAtavya bAteM dIpAvalI ke dina die gae bhagavAna mahAvIra ke antima sandeza dIvAlI kI danta kathA dAna-dharma utpatti aura usake prakAra dIpAvalI kA divya saMdeza do jarUrI bAteM dAdAjI zrI jinakuzalasUrijI duHkhoM kA kAraNa pApa yA adharma hai, sukha aura Ananda dharma se milegA devagar3ha ke jaina avazeSoM ke sambandha meM zrI haragovinda gupta kA vaktavya dIvAlI ke mahattvapUrNa stavana digambara jaina itihAsa ke sAdhanoM ke saMgraha kI AvazyakatA dIpAvalI svacchatA saphAI kA parva hai darzana tattva ratnAkara meM jaina mata kA khaMDana devacandra sUri racita apabhraMza kAvya mUla AkhyAnaka do jarmana vidvAna dAdAvAr3iyoM kA vivaraNa bhejakara sahayoga dIjiye divaMgata hindI sevI jainoM ke paricaya prakAzana kA eka saMyoga dAnavIra bhAmAzAha digambara prAcIna hindI gadya graMthoM ke anveSaNa kI AvazyakatA dakSiNa bhArata ke jaina mandira va zAstra saMgraha darzana aura dharma kA pArasparika sambandha va antara vIra vANI vIra vANI vIra vANI maru bhAratI maru bhAratI jaina jagata jaina jagata vIra vANI vIra vANI vIra vANI jaina si. bhAskara jaina si. bhAskara vIra zAsana prajA sevaka jaina saMdeza jaina prakAza jaina zvetAmbara jaina karuNA dIkSA jaina saMdeza jaina mahAvIra saMdeza bIca kA AdamI jaina saMdeza ahiMsA vANI jaina bhAratI zvetAmbara jaina jaina saMdeza jaina prakAza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina bhAratI 1 1 2 9 10 25 4 16 9 9 13 11 1 14 23 41 19 19 10 21 75 1 1 14 15 6 10 53 60 11 21 5 205 22 23 2-3 1 1 5 6 6-7 3 5 2 1 7 8 20 1 46 11 7 28 37-38 4 5 6 12 10 15 26-27 10 23 33 33 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva dRr3ha saMkalpa kI mahattA jaina jAgaraNa daza dharmoM meM uttama-sAmA diga, jaina dasa lakSaNI parva meM nitya svAdhyAya kI pratijJA ho jaina darzana dakSiNa bhArata kA jaina itihAsa aura digambara samAja jaina saMdeza dillI ke zAstra bhaNDAroM kI sUcI zIghra prakAzita kI jAe jaina saMdeza digambara zvetAmbara sAmpradAyika samanvaya jaina prakAza dAnavIra bhAmAzAha jaina zAsana dAdUpaMthI saMta (tarasa) kA racita jaMbU svAmI caritra jaina bhAratI dharma sambandhI vibhinna vyAkhyAe~ aura jaina dharma kA svarUpa jaina bhAratI dharma pada aura zvetAmbara jainAgama jaina si. bhAskara dhArmika zikSA tyAgiyoM kA kartavya zvetAmbara dhyAna viSayaka do mahattvapUrNa jaina grantha dharmopadezamAlA vivaraNa kA racanAkAla 915 vikrama saMvat hai jaina saMdeza dharma zikSakoM kA sammAna Avazyaka jaina prakAza dhArmika zikSaNa ziviroM ke saMyojaka se jaina darzana dharmArAdhanA kA mahAna parva-paryuSaNa taruNa jaina dhuna ke dhanI. zItalaprasAdajI ke do viziSTa kArya dhAna vilAsa aura paramAnanda stotra jaina saMdeza dhanadatta kathA jaina bhAratI dhanna pada aura jainAgama terApaMtha bhAratI kAryavIra ahiMsA vANI jaina prakAza 13-14 1965 agasta 10.21977 0 vijayAnanda sanmati saMdeza hindU vizva titthayara kathA loka zAzvata dharma sanmati saMdeza sanmati saMdeza bhojapurI jaina bhAratI prAdhya muktA dharma paMtha Atma razmi aNuvrata maru bhAratI 11 sa 11-12 dharma pracAra meM jaina samAja sabase pIche hai dhArmika zikSA aura sAdhu-sAdhviyoM kA kartavya dhArmika dravya ko bar3hAie hI nahIM, usakA upayoga bhI kIjiye dharmadAsa racita madana yuddha dharma kI utpatti aura vRddhi ke kAraNa dhAtumaya jaina pratimAe~ dharma kI dRDha zraddhA dhyAna yogI bhagavAna mahAvIra dharkaTa jAti kA vartamAna astitva dharmacakra mAhAtmya aura paramparA dharmamUrti virala vibhUti rAjendra bAbU dhanavimala ke prajJApanA sUtra TaboM kA racanAkAla dharma zAsana kI vizeSatAeM dharma kI utpatti, vRddhi aura sthiti dharma puruSa mahAvIra aura unake zAsana kI vizeSatA dhUmrapAna : eka bar3hatA huA roga dharatI rI dhaNiyApa kisI dharma sthAnoM tathA unakI sampatti kI surakSA kI AvazyakatA dhodhA ke navakhaMDa pArzva jinAlaya kI prAcInatA dhamAla evaM phAgu saMjJaka katipaya aura racanAoM kI upalabdhi ghANerAva rI gajala dhyAna viSayaka mahattvapUrNa jaina graMtha dhyAna zataka aura usake vividha saMskaraNa dharmacakra kI utpatti aura mahimA dhanapAla kathA dharmaniSTha zrI pratApasiMhajI duggar3a 1975 aprela 1964 1988 aprela 23 namaskAra mahAmaMtra sambandhI sAhitya smArikA nAgaura ke jaina mandira aura dAdAvAr3I smArikA nemI dUta kAvya ke pUrvavartI saMskaraNa sanmati vANI naye sAtvika prakAra kA anubhava zramaNopAsaka nemInAtha-rAjImatI bhAvanA bArahamAsA sammelana patrikA nayacandra sUri racita sambodhi rasAyana ahiMsA vANI naitika jhAsa ke tIna mukhya kAraNa hindU vizva nyAmata khAM racita ajIrNa nAza rASTra bhASA nakalI bhagavAna kI asalI lIlA kathA loka nArI sukumArI kAdambinI namaskAra maMtra sambandhI vizAla jaina sAhitya zAzvata dharma neta nagara evaM pujArI pAlI kI jaina mUrti sanmati saMdeza nAma-moha vijayAnanda nemI nAha caritra jina vANI RSabhadeva avatAra varNana (naraharidAsa racita) jina vANI anekAnta naMdI sUtra kI eka jainetara TIkA zramaNa navarAtri kathA kI eka sacitra prati vizvambharA navahara ke Adicaitya ke nirmANa kA mahattvapUrNa ullekha vizvambharA namaskAra maMtra sambandhI vizAla jaina sAhitya zAzvata dharma naTabdha Aye paNa jaTa buddha ko Ave nI maru vANI naitika jIvana aura jaina dharma jaina jagata niHspRhI banie sanmati vANI nAthiyA rA soraThA kurajAM osavAla navayuvaka 14 jaina satya prakAza 14 10 14 jaina satya prakAza varadA vizeSAMka kuzala nirdeza rAja. bhAratI jaina jagata Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 14 . zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva niyama dhAraNa kA phala kuzala nirdeza 2 nAgaura kA mahattvapUrNa jaina zAstra bhaNDAra smArikA dAdAbAr3I pratiSThA mahotsava nirvikalpa banane ke tIna mahAmaMtra prekSAdhyAna nihanava vAda kuzala nirdeza nAgaura kA mahattvapUrNa bhaTTArakIya jaina zAstra bhaNDAra amRtA 1974 nAlaMdA kuzala nirdeza niyuktiyoM ke racanAkAla para punarvicAra dharma jyoti nAtha sampradAya ke bAraha paMtha prAcya bhAratI navapada mAhAtmya vijayAnanda naitika aura audyogika zikSA sudhA bindu nagarakoTa AdinAtha stavana vijayAnanda navAba daulata khAM sambandhita ghaTanA: eka prAcIna pramANa santa vANI nindA kA tyAga jIvana sAhitya nAhaTA kalA bhavana kI sacitra paMjAbI prati sapta sindhu navIM zatI kA eka mahattvapUrNa amUlya graMtha-bhUkhyiAna ajantA nAtha sampradAya ke 12 paMtha bAsantI nemIdatta kAvya ke pUrvavartI saMskaraNa anekAnta nAhaTA gautra itihAsa saMgraha meM yoga dIjie yuvaka saMdeza 31 nAgarAja DiMgala koza maru bhAratI navAgI vRttakAra zrI abhayadevasUri AtmAnaMda prakAzanagarakoTa ke 5 stavana aura vizeSa jAnane yogya bAteM vijayAnanda nAthiye rA soraThA : zikSA-sAra maru bhAratI narahaDa narabhaTa ke prAcIna ullekha maru bhAratI nArI rAso va padaminI chaMda maru bhAratI narahari mahApAtra kA sone kA jhagar3A nAgarI pracAraNI patrikA niraMjanI sampradAya aura usakA sAhitya sapta siMdhU naya, 1962 nAjara AnandarAma racita ajJAna bodhinI bhASA sAhitya saMdeza nAgaura nava jina mandira stavana jaina satya prakAza nAgaura lokAgaccha ke katipaya AcArya saMbaMdhI jJAtavya sudharmA nava AcAryoM kI eka saMyukta mUrti jaina satya prakAza 19 nindA-eka mahApApa kalyANa naravara nareza sAmasiMhajI kI racanA aura prakAza gaveSaNA nAma moha-eka mahAsaMga gurudeva patrikA nitya evaM niyamita svAdhyAya kI pratijJA leM digambara nArI kA utthAna Avazyaka caritra nirmANa narasI mehatA kauna the? jIvana sAhitya ___40 nindA kA tyAga jIvana sAhitya 30 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI nAgaurI lukAgaccha ke AcArya zrI vayarAgajI jina dANI nAgaurI lokagaccha ke sthApaka hIrAsAha aura rUpacanda jina vANI nAgaura caitya paripATI jaina satya prakAza 12 nAgaura ke bhaTTArakIya bhaNDAra kA avalokana anekAnta nemInAtha caritra anekAnta nagara koTa kAgar3A ke jaina yAtrI ahiMsA vANI nAma vicakSaNa, vyaktitva vicakSaNa kuzala nirdeza 10 nAkor3A pArzvanAtha tIrtha kuzala nirdeza nAgaura ke prAcIna jaina zvetAmbara mandira kuzala nirdeza nyAya kI kamAI kuzala saMdeza nATyazAstra sambandhI eka mahattvapUrNa jaina graMtha nATya pada kuzala saMdeza nAva kI sadavRttiyAM evaM zAnti saMdeza navAba daulata khAM saMta vANI nemI-rAjula-eka vRhad bArahamAsA sanmati saMdeza nara ratnasAhUjI aura jaina saMskRti kA uddhAra anekAnta naiSadhIya carita kI puSdhikA meM ullikhita ajitadevasUri jaina saMdeza nIti kI kamAI barakata detI hai kuzala nirdeza 4 navo upalabdha phAgu kAvya ' sammelana patrikA nakalI asalI lobhanaMdI kuzala nirdeza nava rasoM kA eka prAcIna vivaraNa nAgajI-nAgavaMtI vArtA hindI anuzIlana 8 narasI mehatA: vyaktitva va kRtitva hindustAnI nAjara AnandarAma aura unakI racI huI do gadya TIkAe~ hindustAnI navarAtri kI pazubali baMda karanA atyAvazyaka hiMsA virodha navayuvakoM se nakalI viSNu kI lIlA kuzala nirdeza nyAya anyAya ro par3alo rAjasInI 18 julAI neharU ro manoraMjana rAjasthAnI netAjI mAthura rI gItA aura bhAgavata bhASA maru vANI nAgaura ke baMzIlAla mandira kI prazasti vizvambharA navakoTi sambandhI katipaya mahatvapUrNa ullekha vizvambharA neharUjI kI bhasmi rasavantI 1964 nAika govinda prasAda racita govinda vallama kAvya braja bhAratI 24 nizcaladAsa ke prati prabhAkara kA vizeSa paricaya nArI utthAna ke preraNAdAyaka sujhAva vijayAnanda nAgarIdAsa kRta jaina vilAsa vIra vANI nAgarAja piMgala ke kucha aura pada maru bhAratI nava per3hA teraha lAgadA kahAvata saMbaMdhI prAcIna ullekha mara bhAratI nala-damayantI kI vArtA maru bhAratI ___2 sarasvatI haMsa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 16-18 nara ratna motI zAha jaina jagata naitika jIvana aura dharma jaina jagata narendra kIrti racita micchAmidukarDa aura samayasundara kI padamAvalI DAla vIra vANI nirgrantha vidyApITha jaina nAgaura ke digambara hastalikhita jaina jJAna bhaNDAra jaina saMdeza nirvANa mahotsava ke virodhI A. rAmacandrasUrijI aura candravijaya zrI aba bhI soce kyA khoyA kyA pAyA jaina saMdeza nirvANa-bhakti harivaMza purANa meM mahAvIra nirvANa kalyANaka kA varNana jaina saMdeza nirvANa-mahotsava para yojanAbaddha kArya ho jaina gajaTa nirvANa-mahotsava para kyA khoyA kyA pAyA zAzvata dharma navakAra mahAmaMtra ke aciMtya phala kI anubhava kathA jaina mitra narahar3a kI pArzvanAtha sAMtizaya pratimA kI khoja kI AvazyakatA abhaya saMdeza nirvANa bhUmi abhaya pradeza ghoSita kI jAye caurAhA nirvANa mahotsava kI amara yAdagAra-vizvavidyAlaya kI sthApanA jaina saMdeza nema se mahAtama oktamo nAkor3A pArzvanAtha kA eka prAcIna stavana jaina tIrthakara nAkor3A pArzvanAtha jaina tIrthakara nyAya anyAya raupaIso jaina bhAratI 25-26 20 phara.59 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI pahalI kRta kavitAe~ sammelana patrikA 52 praviNAzaya pAtura nAma kI eka aura kavayitrI sammelana patrikA 11 paune cha: sau varSa prAcIna vijJapti patra vikAsa paccIsa sauvIM jayantI meM jainetara lekhakoM kA sahayoga atyAvazyaka hai jaina bhAratI pUrva deza ke jaina mandira sanmati saMdeza prAcIna jaina lekha saMgraha titthayara paryuSaNa parva aura jaina sampradAyoM kI ekatA jaina jagata pUrvakAlIna osavAla graMthakAra osa. navayuvaka prAkRta bhASA kA madana mukuTa kAmazAstra bhAra. vidyA prAcIna jainetara graMthoM para jaina TIkAe~ bhAra. vidyA pANI pIjai chANa kuzala nirdeza pratimA vijJAna sanmati vANI prAkSya vizeSa kahAnI madhya pradeza saMdeza 2 pradyumna caritra kA racanAkAla va racayitA anekAnta pothIkhAne meM banArasIdAsa kI koI ajJAta racanA nahIM hai vIra vANI padmacAriyoM meM tIrthakara mAtA ke svapnoM kI saMkhyA para vicAra vIra vANI prAcIna jaina AgamoM meM jyotiSa jyotiSamati prakAza kA parva dIpAvalI rAja. samAja 16 41-43 prema, sahiSNutA aura sevA samAja vikAsa 18 pravAsI rAjasthAnI bandhuoM se samAja vikAsa 18 pArzvanAtha caturviMzati pratimA kA citra sanmati saMdeza zrI phUlacanda mahArAja kA eka viziSTa vyaktitva Atma razmi sita. 1982 pallU meM jaina pratimAoM kI AvazyakatA vallabha saMdeza 10 pUjA-pratiSThA zvetAmbara Agama sammata hai vallabha saMdeza 10 paM.jIvadhara kRta amarasAra zodha patrikA prAcIna jaina rAjasthAnI gadya sAhitya zodha patrikA prAcIna jaina graMthoM meM saM. gaNanA vijJAna 99 paryuSaNa parva Atma vizuddhi kA mahAna parva hai mahAvIra mizana paryuSaNa parva vizeSAMka paMjAba meM racita 17vIM zatAbdI kI eka aprakAzita prema kathA paMjAba saurabha paMjAba jaina jJAna bhaNDAra, vahA~ ke jaina saMgha kA kartavya vijayAnanda pUjya varNIjI eka mahAna AtmA the / vIra vANI prAcIna rAjasthAnI hastalikhita graMthoM meM zrI mahAlakSmIjI rI kathA harAvala paM. haragovindadAsa seTha jaina jagata parvAdhirAja paryuSaNa zAzvata dharma 1 38-39 1/1946 pAzupatAcArya vAmezvaranAtha ke do graMthoM kI tAr3apatrIya pratiyA~ rAja, bhAratI prAcIna rAjasthAnI sAhitya meM DiMgala vIra gIta rAja, bhAratI pApoM se bacie aura satkarmoM meM lagie kalyANa pravAsI ghAsIrAma zarmA likhita mAravAr3iyoM kA binoda bhUSaNa jAgatI jota prANapriya kAvya ke racayitA va racanAkAla zramaNa prAkRta bhadrabAhu saMhitA kA arhakANDa paryuSaNoM meM svAdhyAya va dhyAnAbhyAsa bar3hAeM pArzvanAtha ke saMgIta samayasAra kA nayA saMskaraNa sanmati vANI pUjya upAdhyAya muni zrI vidyAnandajI sanmati vANI prANimitra zrI AnandarAmajI surANA kI mahAna sevAe~ godhana paryuSaNa parva AtmA kA parva hai / vijayAnanda prabhAvazAlI AcArya zramaNopAsaka paMjAba meM racita hindI jaina sAhitya zramaNopAsaka prakAzita-aprakAzita smRti graMthoM kI sUcI siddhAnta sudharmA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva prAcIna jaina gadya sAhitya meM rAjasthAnI zramaNa prabhu zrI mahAvIra vijayAnanda puNya prasaMga sudharmA paryuSaNoM meM svAdhyAya aura dhyAnAbhyAsa bar3hAeM jaina jagata prAkRta bhASA ke cAra karma graMtha zramaNa pandrahavIM zatAbdI kA eka aitihAsika rAsa kumAra devarAsa sammelana patrikA 65 prastAvanA snAna pUjA paM. rAmacanda gaNi racita sumukha nRpati kAvya zramaNa pUjA kA phala kuzala nirdeza pitA kI pahacAna kuzala nirdeza pallU meM do jaina pratimAoM kI ghora AsAtanA kuzala nirdeza 10 pU. pAdalipta sUri kuzala nirdeza padama caritra meM mahAvIra caritra aura upadeza mahAvIra jayantI 1978 pUjya zrI zAntisurijI dvArA pradhArita ke arham namaH kI mahattA rajata jayaMtI smArikA paMca parameSThI namaskAra kuzala nirdeza padamindara racita bAlAvabodha pravacana sAra kA nahIM. pravacana sAroddhAra kA hai zramaNa paMDita muni vinayacanda racita graha dIpikA zramaNa pA~ca sIkha maru vANI paMjAba ke hindI ke AcArya amIradAsa racita ajJAta kRSNa koza parizodha paramAtma-prApti kA sarala upAya-arhannAma sudharmA prajAba ke jaina kavi jaTamala nAhara aura unakI racanAeM paMjAba saurabha paMjAba ke jaina hindI kavi nandalAla aura unakI racanAe~ paMjAba saurabha putra kI buddhimAnI paMjAba saurabha prazna vyAkaraNa sUtra meM cha: zabdoM kI paryAyavAcI nAmAvaliyA~ bhASA pakSadhara racita saMgItakalpa aura usakI TIkA saMgIta pArivArika jIvana kI dRDha bhittiyAM--prema, sahiSNutA, sevA samAja vikAsa pRthvIrAja rAso meM ullikhita zUravIroM kI nAmAvalI sanmati vANI 2 pIyUSa varSI kavi bakhatAvara ke aprakAzita pada sanmati vANI 1 5vIM zatI ke prAkRta graMtha vasudeva hindI kI rAma kathA jaina bhAratI 23 pUrva bhArata ke jaina tIrtha evaM mandira smArikA 1975 pallIvAloM ke mAtRbhUmi tyAga kI kahAnI aitihA. lekha saMgraha 1985 janavarI pUrva deza ke jaina mandira sevA samAja 141-4 parvAdhirAja meM nitya svAdhyAya kI pratijJA leM osa. samAcAra 2 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI paryuSaNa AtmAlocana kA parva hai Atma razmi pUjya manajI RSi jina vANI paMllIvAla kavi manaraMgalAla kI nemI caMdrikA zrI pallIvAla 11 paMjAba meM racita katipaya ajJAta hindI graMtha sapta siMdhu pUrvakAlIna osavAla graMthakAra osa. navayuvakasita.77 paryuSaNa parva meM kSamApanA aura maitrI bhAva kA mahattva samAcAra patraka paryaTana : jJAna-vRddhi kA eka sAdhana loka samparka paryuSaNa parva no pAvana saMdeza AtnAnaMda prakAza 0 prAcIna bhASA kAvyoM kI vividha saMkhyAe~ nAgarI pracAriNI 58 15vIM zatI kI eka mahatvapUrNa racanA maru bhAratI puNya naMdi racita rUpaka mAlA mahAparva ahiMsA vANI prAcIna rAjasthAnI lokakathAoM kI sUcI aura do kahAvatI kahAniyA~ loka sAhitya prAkRta aura usakA sAhitya zramaNa pAvApurI ke atirikta pUrva bhArata ke jaina tIrtha evaM maMdira titthayara pATaNa kA zrI bADI pArzvanAtha jinAlaya kuzala nirdeza pA~ca sIkha kuzala nirdeza paMjAba ke hindI jaina kavi medha vizleSaNa peroja khAna prazasti rAja. bhAratI priyamelaka tIrtha-eka prAcIna loka kathA maru bhAratI pallU kI jaina sarasvatI mUrti maru bhAratI paMjAbI bhASA kI eka prAcIna evaM mahattvapUrNa racanA-mAnasAta sAhitya mArga smArikA julAI 70 paMcAkhyAna ro rAjasthAnI anuvAda maruvANI prAcIna zvetAMbara jaina graMthoM meM jainetara graMthoM kA ullekha jJAnodaya pavAr3oM kI prAcIna paramparA kalpanA prAcIna citrita vastrapaTa jJAnodaya prItikAlikA kAvya meM saMgIta-carcA saMgIta paune cha: sau varSa ke adhika mAsa jJAnodaya pratyeka ahiMsA-premI kA kartavya kalyANa paramAtma-prApti kA sarala upAya kalyANa payannA sAhitya maMgala patrikA paM. sukhalAlajI kA abhinava graMtha dharmadUta pAMca sau varSa prAcIna eka AdhyAtmika gIta mahA. jayaMtI 1970 pariSad ke adhivezana para svAgata bhASaNa dArzanika 5 pratyeka ahiMsA premI kA kartavya mAMsAhAra ke bar3hate pracAra kA rokanA digambara disa.88 pallIvAla jaina jAti ke itihAsa ke bAre meM do zabda dharmaratna Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29-30 25 sudharmA zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva prAkRta hindI koza ke mahAna praNetA paM. haragovindadAsa vINA zramaNa parivAra prathA kA vikAsa caritra nirmANa praznottara jaina dharma prakAza praznakAra jaina dharma prakAza pUjya varasiMhajI (datija) jina vANI pUjya nAthUrAmajI kA saMkSipta paricaya jina vANI 14 paM. rAmakaraNajI AsopA jina vANI prAcIna hariyANavI kAvya kUkar3A meM jarIcandra bAIM jina bANI jana.69 puruSottama zrI kRSNa ke viziSTa parAkrama zrIkRSNa saMdeza paMcataMtra ke uddhAraka pUrNabhadra jinapatisUri ke ziSya the jaina satya prakAza 16 parvAdhirAja paryuSaNa ArAdhanA ke mahattvapUrNa dhArmika anuSThAna AtmAnaMda prakAza 67 pUrva deza caitya paripATI jaina satya prakAza 18 zrI caritra varNana jaina satya prakAza 0 pRthvIrAja rAso aura unakI hastalikhita pratiyA~ rAjasthAnI pradyumna caritra kA racanAkAla va racayitA anekAnta prADavAra jAti kA nikAsa anekAnta paMjAba aura siMdha kI dAdAvAr3iyoM vijayAnanda prAcIna jaina tIrtha mathurA kA mahatvapUrNa... anekAnta paMcAsajI kahate the ki kuzala nirdeza pApa-puNya samAya (megharAja nAhaTA) kuzala nirdeza pUjya zrI mohanalAla mahArAja kI guru paramparA kuzala nirdeza puNyanandi racita rUpakamAlA ahiMsA vANI pAvApurI rAjagrahI taka kA pradeza abhaya pradeza ghoSita karAyA jAya ahiMsA vANI pustaka zabda kI prAcInatA aura usake pA~ca prakAra avantikA paMcoM ke saMgha kA varNana aura zrI pUjyajI mahArAja kA vihAra pravAsI kI pIr3A kuzala nirdeza pramAda-tyAga aura pUjA kA pariNAma kuzala nirdeza puNyAtmA seTha zrI rAvatamalajI botharA kuzala nirdeza paramAnaMda sUrijI kRta badanaura caitya kI paripATI kuzala nirdeza pATaNa ke cAra nAma kuzala nirdeza pramAda-tyAga aura pUjA kA pariNAma kuzala nirdeza pUjya zrI rAmacandrajI mahArAja aura unakI racanAe~ jina vANI prAcIna graMthoM kA sampAdana pratyeka kA kartavya sAhitya saMdeza prazna vyAkaraNa nAma ke kucha anya graMtha jina vANI pazubalI to banda ho hI jAnI cAhie jIvana yajJa prAcIna rAjasthAnI kI mahattvapUrNa kRti zodha patrikA 45 Agama aura mUla maMtra zramaNa zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI patana kA pravAha rokA jAya akhaNDa jyoti paryuSaNa aura hamArA kartavya zramaNa pUjya zrI sahajAnandajI aura AtmakIrti zrI kRSNa saMdeza premavalI ke dohe maru bhAratI prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla kI mahatvapUrNa ajJAta racanA zramaNa paMDita rAmacandra gaNi racita samukha 2 prati kAvya zramaNa pratikAlikA kAvya bhI thA saMgIta padyabaddha hindI saMgIta ke graMthoM ke nirmANa meM saMgIta paMcama gaNadhara sudharmA svAmI praznottara ratnamAlA saMta vANI paMcaga kAla meM mokSa kyoM nahIM? sanmati saMdeza prAcIna evaM arvAcIna pragati para eka dRSTi sanmati saMdeza piMgala ziromaNi racanAkAla para punaH vicAra varadA patrikA prAcIna rAjasthAnI kAvya saMgraha varadA patrikA prAcIna hiyAlI saMgraha pRthvIrAja racita beli kA eka aura padyAnuvAda varadA patrikA parasarAma tIrtha gajala varadA patrikA 15vIM zatI kI mevAr3a meM citrita eka viziSTa prati zodha patrikA prAcIna jaina rAjasthAnI graMtha sAhitya zodha patrikA 15vIM zatI kA eka mahattvapUrNa ajJAta graMtha zodha patrikA pArzvanAthajI aura unakI racanA zodha patrikA prAkRta aura unakA sAhitya sanmati vANI pRthvIrAja kRta beli kI 3 mahatvapUrNa pratiyoM zodha patrikA pATaNa ke zvetAmbara jJAna bhaNDAroM meM digambara ___ graMthoM kI tAr3apatrIya patrikA anekAnta pANDe jinadAsa racita jogI rAso jaina saMdeza paM. hIrAnaMda ullikhita bhagavatIdAsa jJAtA kauna the? jaina saMdeza pRthvIrAja rAso meM ullikhita amarasiMha sevaga sAhitya saMdeza purAtattvAcArya padamazrI muni jinavijayajI kuzala nirdeza pUjya sahajAnaMdaghanajI racita digambara granthatraya kA gujarAtI anuvAda kuzala nirdeza pUjanIya mudrAoM kI paramparA kuzala nirdeza paramAtma prabhu pada prApti kA sarala upAya-laghutA kuzala nirdeza pATalIputra nagara kalpa kuzala nirdeza paMjAba ke jaina jJAna bhaNDAra aura rUpa nagara mandira kA saMgraha sammelana patrikA paMjAba meM racita hindI jaina vaidyaka graMtha sAhitya paMjAba meM racita katipaya ajJAta hindI graMtha saptasiMdhu 25 sUphI santoM ke mArmika aura preraNAdAyaka upadeza saptasiMdhu paMjAba ke prathama jaina hindI kavi mAladeva saptasiMdhu 10 15 sita. sita,79 kuzala nirdeza 2 saptasiMdhu 10 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI pRthvIrAja rAso kA racanAkAla vizAla bhArata paMcaka kAla aura mokSa vazAla bhArata pratApa caritra kAvya meM bhAmAzAha kA varNana prAkRta hindI koSa ke praNetA paM. haragovindadAsa the jaina jagata prAcIna jaina kathA va sudhira caritra kathA jaina jagata phala kautUhala aura kusuma kautUhala Adi racanAe~ varadA phagavAr3a ke jaina kavi medha aura unakI racanAe~ paMjAba saurm| phalaudI aura hamIrapura saMbaMdhI katipaya aprakAzita lekha lahara phatamala kA prAcIna lokagIta maru bhAratI phalotpAdana vRddhi kA prayatna jaina jagata phalaudI ke pArzvanAthajI ke pratiSThApana jaina satya prakAza phagavAr3e ke jaina kavi megha racita gopIvacanda kathA vijayAnanda phogatI savAla kI cAmatkArika bAteM varadA phalaudI kI kuTila TippaNI nAgarI pracAriNI pAvA samIkSA kI parIkSA jaina bhAratI phuTakara pannA aura guTakoM kI sUcI banAnA Avazyaka jaina bhAratI 216 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva prazna karane vAlI rAjakumArI kuzala nirdeza prAcIna jaina graMthoM meM kula aura gautra sammelana patrikA 0 padamAvajI kI aprApta lokakathA-sAmanAvalI sammelana patrikA 43 pRthvIrAja rAso ke vRhad saMskaraNa ke uddhAraka amarasiMha dvitIya the sAhitya saMdeza 17 paMca pratikramaNa sUtra kuzala nirdeza prAkRta bhASA kA ekamAtra alaMkAra zAstraalaMkAra darpaNa sarasvatI prAcIna hindI varNamAlA se sambandhita naI jAnakArI sarasvatI paMjAba meM racita jaina saMskRta sAhitya sarasvatI prAcIna zvetAmbara jaina graMthoM kA ullekha jJAnapITha patrikA 2 paune cAra sau varSoM se adhika mAsa jJAnapITha patrikA 2 paMjAba ke katipaya hindI graMtha hindI anuzIlana 10 pRthvIrAja rAso kI sabhA meM jainAcAryoM ke zAstrArtha hindustAnI puNya-pApa kI zubhAzubhatA kuzala nirdeza prAkRta bhASA kA hastalikhita graMtha koSThaka cintAmaNi pariSad patrikA 0 pApa ro bApa maru vANI padamAvatI padamasI rAsa varadA paricaya saMjJaka katipaya anya racanAe~ rASTra bhAratI pRthvIrAja aura unakI racanAe~ rASTra bhAratI paricayI saMjJaka racanAoM kI jAnakArI rASTra bhAratI postI rAso kA gadya rASTra bhAratI pRthvIrAja rAso ke laghutama saMskaraNa rASTra bhAratI prema ratnAkara ke racayitA aura usakA racanAkAla aAja bhAratI praznottara ratnamAlA kA rAjasthAnI padyAnuvAda prabandha paMcazatI ke kucha zabdoM para vicAra varadA prAcIna rAjasthAnI gadya sukumAla rAsa rAja. bhAratI paMjAba ke jaina jJAna bhaNDAra vijayAnanda paMjAba meM racita jaina sAhitya vijayAnanda pratyeka jaina kA pahalA karttavya evaM yuga-dharma vijayAnanda pArasI bhASA kI jaina racanAe~ vIra vANI pATaliputra nagarakalpa kuzala saMdeza paramAtmA prakAza vanikA ke racayitA jIvarAja nahIM, dharmavarddhana haiM vIra vANI purandara kumAra kI kathA maru bhAratI pA~ca mitroM kI kathA maru bhAratI prAcIna bhASA kAvyoM kI vividha saMjJAe~ nAgarI pracAriNI 58 prAcIna rAjasthAnI kA eka mahAlakSmI gIta preraNA pUjya sahajAnandajI mahArAja jaina jagata varadA bIkAnera ke prAcIna rAjasthAnI aura hindI kavi smArikA 2027 bIkAnera ke digambara osavAla jaitarAja bAphanA kI racanAe~ smArikA 1987-88 bIsaladeva rAso kI katipaya navIna prApta pratiyoM rAja, bhAratI 1950 bIkAnera ke sacitra vijJapti-patra rAja. bhAratI brajavAsI aura unakA brajadAsa bhagavata vanasthalI 19683 bIkAnera kA 400 varSa prAcIna mahattvapUrNa patra rAja, bhAratI 3 bIkAnera ke prAcIna rAjasthAnI aura hindI kavi pariSada patrikA 17 bArahavIM zatAbdI kI eka tIrthamAlA zramaNa bAlakavata nizchala evaM nirvikAra banie jina vANI bAlaka-rASTra ke bhAvI karNadhAra saMskRti bIkAnera kA rAjasthAnI jaina kavi vAcaka vinayasamudra rAja. bhAratI bIkAnera citra-zailI kA eka sarvAdhika citroM vAlA viziSTa kalpasAgara AkRti bIkAnera kI matharela citrazailI AkRti janavarI 78 bauddha graMthoM meM arihanta kA svarUpa aura arihanta banane kI prakriyA jaina prakAza 1980 baMgalA bhASA meM jaina sAhitya osavAla buddhi kI parIkSA kathAloka 2 bIjhA kI premikA soraTha kA vAstavika nAma sAdhanA 11 24 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 218 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva brajabhASA kA prAcIna vyAkaraNa braja bhAratI ballabha jinadAsa sambandhI vizeSa jJAtavya bArahavIM kAnA kI parIkSA kuzala nirdeza baMgIya vidvAnoM kI jaina sAhitya meM pragati bihArI satasaI kI jaina maru bhASA anekAnta bAta kevalasI sAMkhalA nai bhAramalarI rAja. bhAratI bIbI bAMdI kA jhagar3A varadA bIkAnera meM daulata kIrti racita sItA caurAliyo vizva bhAratI bIkAnera kSetra ke sarvaprathama jaina saMskRta TIkAkAra aura unakI racanAe~ vizva bhAratI braja sAhitya kA saMgraha va saMrakSaNa paramAvazyaka braja samAcAra bAlakopayogI mAsika aura dainika jaina patra vallabha saMdeza bIkAnera kA trailokya dIpaka prasAda jaina jagata bIkAnera ke cAra mahAvIra mandira vIra vANI bAta kA mola kuzala nirdeza bahuta gaI.thor3I rahI kuzala nirdeza buddhi: sabase bar3A dhana dharma jyoti buddhizAlI grAhaka kuzala nirdeza buddhimAna bahU kuzala nirdeza bAla sAhitya ke nirmANa evaM prakAzana kI AvazyakatA sudharmA bAlakoM ke lie saMgIta kI upayogitA bAla saMgIta aMka 47 baMgAla meM jaina dharma jaina bhAratI baMgAla ke jaina purAtatva ke zodha meM jaina bhAratI brAhmaNavAr3A aura nodiyA smArikA 1975 bIkAnera kA aprakAzita khyAta gajanAmA jarnala oNpha rAja.. bIkAnera kI mAtA satI mANikA ke do gIta osavAla samAcAra 1 bAMgar3a pradeza ke katipaya digambara vidvAna aura unakI racanAe~ vAgvara bar3hatA huA durguNa-dhUmrapAna vIra bAlaka bihArI satasaI ke TIkAkAra mAnasiMha kavi kauna the? nAgarI pracAriNI baNiye re dhake ko car3hI nI naiNasI bAlabhASA kA eka prAcIna vyAkaraNa bhASA bIkAnera kA kalAdhAma trailokya dIpaka prasAda yuga prabhAta bIkAnera eka Adarza saMgrahAlaya rAja. bhAratI mahAlAla caritra jaina sA. bhAskara 12 brajabhASA sevI kuMvara kuzala ke do indra graMtha braja bhAratI beTI Apa karamI ke bApa karamI kAlIdAsa 1961 disa. bIkAnera ke paryuSaNa meM kasAIbAr3A baMdI ke likhApar3hIrI nakala jina vANI 1011 bAla vikAsa aura jaina sAhitya meM buddhivarddhaka dRSTAMta bAla vikAsa aMka phara.40 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI bIsalade rAsa sambandhI katipaya bhAMtiyoM kA saMzodhana ajantA bekArI kI samasyA kA hala-choTe udyoga ghaMdhoM kA vikAsa dainika lokavANI dipAvalI vizeSAMka baMgalA bhASA meM rAjasthAnI sambandhI sAhitya bIkAnera ke jaina mandira AtmAnanda bApU ke uttarAdhikArI caritra nirmANa nava-disa.55 caritra nirmANa bahattaravIM kalA kI parIkSA kuzala nirdeza bAIsa saMghAr3A nAma paTAvalI jina vANI 24 beli saMjJaka kAvyoM kI rUpa paramparA kalpanA bIkAnera ke jJAna bhaNDAra meM prApta tIna DiMgala apabhraMza kAvyoM kI pratiyA~ vIra vANI braja vilAsa sArAvalI zrIkRSNa saMdeza bAMkIdAsa kI aitihAsika bAtAM graMtha meM osavAla sambandhI jJAtavya osavAla navayuvaka banArasI vilAsa kA nayA saMskaraNa vIra vANI bambaI cintAmaNijI mandira ke abhilekha jaina satya prakAza 21 bA belA to bo bAgI olI phara bambaI maNDala zrI cintAmaNi pratiSThA stavana jaina satya prakAza 18 bAraha bhAvanA ke sAhitya ke bAre meM vizeSa jJAtavya jai- satya prakAza 13 bAraha bhAvanA sambandhI vizAla sAhitya jaina satya prakAza 13 bRhad gacchIya gurvAvalI jaina satya prakAza 7 baMgAla ke eka jaina hindI kavi-cetana vijaya ajantA bIsaladeva rAso aura usakI hastalikhita pratiyoM rAjasthAnI bAdIcandra racita ambikA kathA sAra anekAnta banArasIdAsa kA moha viveka yuddha janagopAla kI kRti hai anekAnta buddhizAlI rohaka kuzala nirdeza brahma jinadAsa-eka ajJAta rUpaka kAvya bihArI satasaI kI eka ajJAta jaina bhASA TIkA anekAnta banArasI vilAsa ke naye saMskaraNa kI AvazyakatA ahiMsA vANI buddhi-dhana sabase bar3A kuzala nirdeza billI kI rakSA kA pratiphala kuzala nirdeza bIja kA asara kuzala nirdeza braja ke sAMskRtika itihAsa meM jaina sambandhI vivaraNa ahiMsA vANI bArahavI zatAbdI kI eka tIrthamAlA baMgalA Adi bhASAoM ke sambandha baDagaccha ke yuga pradhAna dAdA muni sosadasUri zramaNa bIsavIM sadI kA jaina sAhitya zramaNa bakhatarAma racita buddhi-vilAsa sanmati saMdeza 13 1 zramaNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI brahma jinadAsa kI katipaya anya gujarAtI racanAe~ vIra vANI bambaI sarakAra meM prathama puraskAra prApta jaina Agama sAhitya meM gujarAta grantha-paricaya jaina jagata barnADa zaoN kA jaina mandiroM ke prati AkarSaNa jaina jagata bAlAvabodha jaina jagata bakhatarAma racita buddhi vilAsa jaina siddhAnta brahma gulAla caritra bhAskara budha medha maMgala racita zAMtinAtha caritra jaina saMdeza bauddha dIkSA aura sAmpradAyikatA taruNa bar3e dAdAjI zrI jinadattasUrijI ke citramaya prAcIna kASTha phalaka skhe. jaina baMgIya saMskRta zikSA pariSad kI parIkSAoM meM jaina pAThyakrama jaina saMdeza baMkacUla kI kathA kI prAcInatA va tatsambandhI racanA jaina bhAratI bakhatArAma zAma kRta buddhi vilAsa meM khaNDelavAla jaina saMdeza bauddhoM kA dhyAna-sampradAya sambandhI jJAtavya vivaraNa jaina bhAratI baMgalA kalpasUtra jaina patrikA brahmacArI lAmadhIdAsa kI kailAza-yAtrA jaina saMdeza bIkAnera ke sAhityopAsaka prajA sevaka bIkAnera kI kalA samRddhi rAja. samAja bIkAnera jaina mahAvIra nirvANa samiti kA eka viziSTa kAryakrama jaina saMdeza baMgAla prAnta meM jaina dharma ke pracAra kA prayoga va AvazyakatA jaina saMdeza bIkAnera : darzanIya jaina mandira olabho bUDhA pINa je kahiye bAla jaina bhAratI utpatti 13,15 32,33 zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva bIsA bolI rI bAta maru bhAratI bundelakhaNDa ke jaina tIrtha sanmati saMdeza 17 baMgalA grAma aura hiMgalAjagar3ha kI jaina mUrtiyA~ sanmati vANI buddhi bilAsa aura varddhamAna purANa ke kartA kyA padakAra navala hai? jaina saMdeza buddhimAna bahuta kuzala nirdeza 4 baMdhala vaMzAvalI dRzya pariSad patrikA 17 bIkAnera yuddhavIra muhatA rAmacandra rAThI paraSida patrikA 20 birAmaNa devatA nirakho ThAkara rAja, vIra brajadAsI bhAgavata ballabhIya sudhA bIkAnera ke kavivara rAThaur3a pRthvIrAja kI khoja ballabhIya sudhA biramAjI khane DepuTezana rAjasthAnI bAraThajIrI catarAI rAjasthAnI brajabhASA kA eka mahattvapUrNa prAcIna gadya graMtha braja bhAratI aja bhASA ke kucha gadya graMtha braja bhAratI bAraTha bizanasiMha racita vijaya vilAsa preraNA bIsaladeva rAso ke racayitA kA nAma aura samaya rASTra bhAratI bIkAnera kI anUpa saMskRta lAibrerI kA saMkSipta paricaya rAja. caimbara bIkAnera ke mahArAjA anUpasiMhajI ke Azrita hindI kavi rAja. dIkSita baMsata lalikA kI apurNa prati braja bhAratI braja bhUmi kI do mahAna vibhUtiyoM bha. neminAtha aura rAjAmatI braja bhAratI braja bhASA kA viziSTa grantha-pravINa sAgara braja braja bhASA sainI kuMvara kuzala ke do chaMda graMtha baja bIkAnera kA sacitra vijJapti patra rAja, bhAratI bIkAnera ke 408 varSa purAne mahattvapUrNa patra rAja. bhAratI bisaladeva rAso kI katipaya navIna prApta prati rAja. bhAratI bihAra rASTra bhASA pariSad paTanA ke mahattvapUrNa prakAzana rAja, bhAratI vidyA vilAsI mahArAjA bhoja sambandhI rAjasthAnI jaina sAhitya rAja. bhAratI baladeva paravaNI kI anya racanAe~ vIra vANI bAsaThiyA bola stavana ke racayitA kAMti sAgara vIra vANI bakhtAvarasiMha ratanalAla racita zrI jinadatta sUri vIra vANI brahma bAvanI evaM nabhacakra bhASA ke racayitA nihAla nahIM, bhinna-bhinna do lekhaka haiN| vIra vANI badIjI jaganAthajI tirupati bAlAjI kI mUrtiyA~ vIra vANI 32 31 disa. 41 45 dipA.62 211 -2 bhagavAna mahAvIra ke jIvana evaM upadezoM se milane vAlI zikSAe~ vijayAnanda bhoja caritra kA racanAkAla sarasvatI bhAratIya saMskRti ke mUla tattva smArikA bhagavAna mahAvIra kI maMgalamaya vANI smArikA bhagavAna mahAvIra aura nArI samAja smArikA bhagavAna mahAvIra ke sAdhanA-tattva : mauna aura dhyAna zramaNopAsaka bhaktAmara kI eka aura sacitra prati zramaNa bhaktAmara stotra kI sacitra prati zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jIvana kI sabase prAcIna gAthA kuzala nirdeza 1975 jUna aprela 1964 27 mArca 62 24 maI 1 3 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 222 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva bhagavAna mahAvIra kI mahAna zikSA-AtmanirIkSaNa kuzala nirdeza 9 bheda vijJAna kI sAkSAt mUrti pUjyA vicakSaNAzrIjI jaina jagata bhagavAna mahAvIra kI katipaya stutiyoM bandAvalI bhagavAna mahAvIra kI mahAvIratA kusumAMjali smArikA bhaktAmara stotra aura vaidika stutiyoM kA tulanAtmaka adhyayana Avazyaka sanmati vANI 8 bhagavAna mahAvIra kI abhaya mUlaka sAdhanA sanmati vANI bhagavAna mahAvIra kI apratima sAdhanA zramaNopAsaka 15 bhagavAna mahAvIra kA sthirIkaraNa kA prasaMga zramaNopAsaka 12 bhagavAna mahAvIra sambandhI eka mahatvapUrNa nATaka aura ekAMkI saMgraha sudharmA bhagavAna mahavIra ke upadeza aura unakI vartamAna meM upayogitA sudharmA bhAratIya saMskRti kA eka udAtta tattva-paropakAra samAja vikAsa 5 bhArata jaina mahAmaNDala yaha bhI kareM jaina jagata bhalI huI jai dhana gayau harAvala bhagavAna mahAvIra : nirvANa evaM dIpAvalI prasaMga vijayAnanda bhagavAna mahAvIra ke anamola saMdeza vItarAga vANI 2 bhagavAna mahAvIra kA dharma hai-vItarAga aura hama haiM dRSTirAgI zrI mahAvIra jaina gauzAlA smArikA bhagavAna mahAvIra kA nirvANa aura unake dvArA prarUpita nirvANa-mArga jJAna maMjUSA bhagavAna RSabhadeva pratimA ke kaMdhoM para kezarAzi zvetAmbara mAnya bhI hai zramaNa bhAratI bhAratIya saMskRti meM sUrya kA mahattva saMskRti bhagavAna neminAtha kA samaya : eka vicAraNIya samasyA jaina bhAratI bhagavAna pArzvanAtha jayantI jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra kI maMgalamaya bhAvanA gurudeva bhagavAna mahAvIra kI paccIsavIM jayantI ahiMsA vANI bhagavAna mahAvIra kA nirvANa evaM prakAza parva dIpAvalI ahiMsA vANI bhAratIya saMskRti kA eka Avazyaka aMga gorakSA godhana 19-20 bhagavAna mahAvIra aura nArI samAja vandevIraya bhASA bhArata kI aitihAsika prazasti rAja. bhAratI bhagavAna mahAvIra ke AdhyAtmika siddhAnta vIradezanA bhakta catura racita padAvalI rASTrabhASA bharatapura ke kavi akherAja aura unakI racanAe~ rASTrabhASA bhaDDarI: kucha vizeSa jAnakArI navanIta disa, 1978 bhAraMDa (paurANika pakSI) navanIta 24 15 bhagavAna mahAvIra kA divya jIvana zAzvata dharma 24 bhale kI bhalAI aura bure kI burAI 1974-75 bhImasena kathA rAjasthAnI bheda nIti rAjasthAnI bhAgya-parIkSA kuzala nirdeza bhagavAna RSabhadeva kA smAraka-bhAratIya mahAparva akSaya tRtIyA kuzala nirdeza bhagavAna mahAvIra kI parama bhakta zrAvikA sulasA kI kuzala nirdeza 10 bhakti lAbho upAdhyAya kA samaya aura unake graMtha jaina satya prakAza 12 bhImavijaya gaNirAsa kA sAra jaina satya prakAza 13 bhAratIya nArI kA gauravamaya atIta samAja kalyANa 2 bhArata kI zvAsa samasyA samAja kalyANa 11 bheda kI dIvAreM tor3akara abheda kI ora bar3heM jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra-vizuddha sAdhaka sarvosamAna bhagavAna mahAvIra ke samaya kA eka bAdhaka prasaMga zramaNa bhaktAmara stotra ke zlokoM kI saMkhyA zramaNa bhaktAmara stotra pAdapUrti stavana kAvya zramaNa bhagavatagItA aura jaina dharma ramaNa bhagavAna mahAvIra kI tIna amUlya sevAe~ zramaNApAsaka bhagavAna sudita racita ananya mAla saMta vANI bhagavad darzana aura jaina dharma zAzvata dharma bhagavAna mahAvIra kI aprattasAdhanA zramaNopAsaka jJAna vinaya kRta bhagavana gAyatrI gajala svAdhyAya bhImasiMha rAsa svAdhyAya bhalAbhalI pRthvI , varadA bhagavAna mahAvIra ke sAdhanA kI vizeSatA jaina jAgrati bharata muni ke kucha jaina hindU sAhityakAra jaina saMdeza bhAnulabdhi racita karma prakRti battIsI jaina saMdeza bhaktAmara stotra ke cAra-cAra atirikta pada jaina saMdeza bhagavAna mahAvIra sambandhI sabase pahalA saMskRta mahAkAvya ahiMsA vANI bhagavAna mahAvIra kI dRSTi meM svAdhyAya kI mahattA ahiMsA vANI 29 bhagavAna mahAvIra ke upadeza aura vartamAna meM upayogitAahiMsA vANI bhAgya binA bhoga nahIM kuzala nirdeza 4 bhagavAna mahAvIra aura samatva kuzala nirdeza 2 bhagavAna mahAvIra kA janma sthAna kSatriya kuNDaeka vicAraNA kuzala nirdeza bhagavAna RSabhadeva kA smAraka / kuzala nirdezana bhAratIya mahAparva : akSayA tRtIyA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 224 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva bhagavAna mahAvIra dvArA prazaMsita tIna vyakti ahiMsA vANI 11 bhagavAna zrI ajitanAtha aura saMbhavanAtha ahiMsA vANI 15 bhAvanA-vikAsa ahiMsA vANI 18 bhAmAzAha amara vibhUti bhagavAna mahAvIra RSabhadeva ke 11 bhAvapUrNa stavana ahiMsA vANI bhagavAna mahAvIra kI kevalya jJAna bhUmi kuzala saMdeza bhagavAna mahAvIra kI AtmakathA jina vANI bhagavAna mahAvIra kI vaijJAnika dena jina vANI bhArata kI khAdya-samasyA kA eka sarala evaM sarvotkRSTa hala jina vANI bhagavAna mahAvIra kA dharma vItarAga kuzala nirdeza bhagavAnadAsa niraMjanI kA kArtika mAhAtmya / sAhitya saMdeza bhASA upaniSad-jIvana prakAza sAhitya saMdeza 27 bhagavAnadAsa racita Azvamedha yajJa kathA sAhitya saMdeza 30 bhakta kavayitrI mIrA ke katipaya aprakAzita pada sammelana patrikA 46 bhagavatagItA kA sabase prAcIna jaina ullekha sarasvatI bhuja nagara ke rAjakavi hamIra aura usakI racanA / sarasvatI bhAmAzAha sambandhI katipaya mahattvapUrNa vivaraNa sarasvatI bhAgyavatI kI pradhAnatA sarasvatI bhaNDArI nemIcanda aura unake SaSTi zataka kI TIkAe~ kuzala nirdeza bhAratIya jJAnapITha kA mahatvapUrNa prakAzana kuzala nirdeza bhagavAna mahAvIra saMbaMdhI naye prakAzita mahatvapUrNa graMtha kuzala nirdeza bhagavAna mahAvIra kA vizuddha sAdhaka jIvana jJAnapITha bhagavAna mahAvIra ke zAzvata saMdeza kuzala nirdeza bhAgya kI pradhAnatA kuzala nirdeza bhArata ke lie cintanIya viSaya-hiMsA kA bar3hatA huA pracAra hiMsA virodha bhaktAmara stotra kA hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza ___10 bhAvanA bhavanAzinI kuzala nirdeza bhaiMsa ro byAva rAjasthAnI bhagavata kavi pIradAna lALasa maru vANI bhagataNa rI sUjha rAjasthAnI bhAvanA saMdhi kA racanAkAla va prAda bhAratIya sAhitya 11 bhagavat prema kI parama AvazyakatA paramArtha bhakti mArga indriya nigraha paramAnanda bhagavAna mahAvIra ke jIvana se vijayAnanda bhagavatI sUtra meM bhagavAna mahAvIra vijayAnanda bhAgya binA bhoga nahIM vijayAnanda bhagavAna mahAvIra ke preraNAdAyaka saMdeza vIra vANI bhaiyA bhagavatIdAsa evaM kezavadAsa kI samakAlInatA para punaH vicAra vIra vANI bhAva zataka ke kartA kyA jaina the? vIra vANI bhaNDArI udayacanda kI navopalabdha racanA vIra vANI bhaDalI vicAra vIra vANI bhalI bAteM maru bhAratI bhagavAna mahAvIra kA vihAra evaM vivAha kI samasyA para eka vicAra jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra ke zAsana kA eka bodhaka puNya-prasaMga jaina jagata bhAmAzAha bAvanI jaina jagata bhAratIya saMskRti jaina jagata bhakta kI bhagavAna se vicitra tulanA jaina jagata bhagavAna mahAvIra sambandhI do mahattvapUrNa graMtha jaina jagata bhAratIya saMskRti meM jaina dharma kA yogadAna jaina jagata bhUtakAlIna jaina sAmayika patra jaina si.bhAskara bhAvadevasUri evaM lAhaura ke sultAna : vizeSa jJAtavya bhagavAna mahAvIra ke preraNAdAyI kucha prasaMga aNuvrata bhagavAna mahAvIra ke jIvana para prakAza DAlane vAle jIvana caritra graMtha zramaNa bhArata ke prAcIna vAdya yaMtra lokakathA bhAratIya sAhitya kI mUlabhUta ekatA rASTra bhAratI bhAmAzAha viSayaka jijJAsuoM kA kucha samAdhAna vIra zAsana bhagavAna pArzvanAtha kA nirvANa-mahotsava manAyA jAya jaina mitrabhagavAna nemInAthajI ke samaya sambandhI samAdhAna zvetAmbara jaina bhagavAna mahAvIra sambandhI adhikAdhika sAmagrI ko prakAzita kiyA jAe jaina gajaTa bhagavAna pArzvanAtha ke tIrtha terApura kI prAcInatama mUrtiyA~ jaina mitra bhagavAna RSabhadeva kA mahAna vyaktitva jaina mitra bhAvanAoM sambandhI jaina sAhitya jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra kI bhajanamaya vANI kalyANa Asa bhagavAna mahAvIra kI sevA-sAdhanA jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra sambandhI sAmagrI kA adhikAdhika saMgraha evaM prakAzana kiyA jaae| jaina mitra bhagavAna mahAvIra : eka niSThA kA Adarza prasaMga jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra sambandhI aprakAzita zvetAmbara sAhitya ke prakAzana kI AvazyakatA jaina bhagavAna mahAvIra aura unakA kalyANakArI saMdeza karasaNI bhuvana zuddhi no rAjamArga-paryuSaNa mahAparva jaina prakAza bhArata kI khAdya-samasyA maMgala prabhAta 10 1 57 10 20 aprela 59 3 8-39 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bhagavAna mahAvIra sambandhI elabama turanta hI prakAzita kiyA jAe bhagavAna mahAvIra kI do vizeSatAoM ke sambandha meM vinobAjI ke vicAra bhagavAna mahAvIra kA dharma aura vartamAna jaina samAja bhagavAna mahAvIra ke samaya kI sAmAjika evaM sAMskRtika sthiti bhAratIya jJAnapITha ke prakAzana bhUvalaya graMtha aura dakSiNa ke jaina siddhAnta bhagavAna mahAvIra sambandhI do mahattvapUrNa graMtha bhArata kA eka bar3hatA durvyasana dhUmrapAna bhagavata prema kI AvazyakatA bhagavAna RSabhadeva kA smAraka bhagavAna mahAvIra kA jIvana aura unase milane vAlI zikSAe~ bhagavAna mahAvIra kA eka dharma kezanAma bhArata kI unnati meM parama bAdhaka IrSyA bhikhArI bila aura sacce bhikSuka bhArata meM bauddha dharma kI punaH pratiSThA jaina samAja A~kheM khole bhArata kA eka bar3hatA huA durvyasana dhUmrapAna bhAratIya jJAnapITha ke do nae prakAzana bhagavAna mahAvIra kI Ayu maryAdA sambandhI vicAra bhagavAna RSabhadeva ke preraNA kA parva bhairUjI aura mAtAjI ke do gIta bhagavAna mahAvIra kI 25vIM nirvANa zatAbdI aura usakI puNya smRti mRtyu daNDa niSedha bhagavAna mahAvIrakAlIna nArI samAja vartamAna jaina saMgha kA karttavya bhagavAna mahAvIra kI nirvANa bhUmi pAvApurI bhAratIya saMskRti kA sAra tattva paropakAra bhagavAna mahAvIra kA samakAlIna prati graMtha bhaktAmara ke racayitA mAnatuMga kyA mAtaMga divAkara bhagavAna mahAvIra kA zArIrika varNana bhagavAna mahAvIra kI vizeSatAoM para vicAra zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva jaina jaina prakAza mahA saMdeza mahAvIra saMdeza mahAvIra saMdeza jaina saMdeza jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina prakAza vyApAra saMdeza jaina darzana jaina prakAza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza 70 bhagavAna mahAvIra kA dhyAna nitya niyamita rUpa se kareM jaina saMdeza bhagavAna mahAvIra kI anupama zikSA vikathA se baciye jaina gajaTa bhagavAna mahAvIra kI jIvana ghaTanAe~ jaina graMthoM meM zrI amara bhAratI bhagavAna mahAvIra kI niSpakSatA kA eka viziSTa prasaMga bhAratendu harizcandra kA jaina kautUhala zrI amara bhAratI jaina bhAratI 45 1 1 15 =..8 11 68 19 17 48 11 12 24 12 22 agasta 76 11 amara jyoti amara jyoti jaina prakAza terApaMtha bhAratI aNuvIkSaka jaina bhAratI jaina zAsana 3 41 the jaina saMdeza jaina bhAratI jaina prakAza patrikA 59 14 46 88 12 12 9 59 3 1 21 2 38 38 10 14-15 38 22 49 17 19 23258888 13 34 13 31 40 20 39 20 2 13,14 * * * == * = * 21,22 2-2 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI ma mAravAr3a ke DhAI gharoM meM se eka rIyAM ke seTha mAnava jIvana kI mahattA tyAga mahilA varSa meM jaina strI samAja kA sarvekSaNa ho mahAvIra ke samaya kA eka bodhaka prasaMga madhura evaM kaTubhASiNI mIrAMbAI jIvanI aura tatsambandhI sAhitya madhya prAMta meM jaina graMthoM kI khoja kI AvazyakatA mahArAjA anUpasiMhajI kArita dohA ratnAkara mahArAjA ajItasiMhajI kI anya racanAe~ mahAna vIru hamIra deva cauhAna sambandhI eka prAcIna rAjasthAnI racanA maMtrIzvara karmacandra kA janma aura unake vaMzaja mAravAr3I mevAr3I saMvAda mAkaNa rAso mahattvapUrNa ATha apUrNa graMthoM kA paricaya mahArAjA jasavaMtasiMha ke maMtrI ladharAja aura unake graMtha mUrkha kauna (mUrkha prakAza) mUrkha bheda caupAI mahopAdhyAya sahajakIrti aura unake graMtha mahArAjA bhoja sambandhI rAjasthAnI lokakathAe~ mahArAva lakhapata racita ziva byAha mahArAva lakhapata racita lakhapata siMgAra mAMDavagar3ha ke zrImAla jasadhIra kI likhAI huI svarNAkSarI prati mahAkavi samayasundara kI sindhI racanAe~ mevAr3a ke AdhAra durga meM saM. 1317 meM citrita tAr3apatrIya jaina prati mahAtmA gA~dhI kI adabhuta vizeSatA mAlava kSetra kA eka ajJAta kavi Tekacanda meghadUta ke sAta rAjasthAnI padyAnuvAda mahAvIra caryA sambandhI paMDita rAhulajI ke do patra mAnatuMga mAnavatI kI loka kathA mahAbhArata kI ahiMsA sambandhI katipaya sUktiyA~ mAhezvariyoM ke gautroM kI prAcIna nAmAvalI manabhAvanA racita baja vinoda manuvatI dUlaharAjajI mAnava jIvana kA Adarza saMyama osa hitaiSI osa. nava saMdeza jJAna maMjUSA zramaNa zrI amara bhAratI lokanidhi mIrA taruNa saMdeza maru bhAratI maru bhAratI maru bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI rAja bhAratI preraNA jIvana sAhitya jIvana sAhitya vikrama vizva jyoti zodha patrikA ma.pra. saMdeza ma.pra. saMdeza ma.pra. saMdeza zramaNa maru bhAratI ahiMsA vANI mAhezvarI sevaka deza bandhu zAzvata dharma zAnti saMdeza ....... nava disa. 76 1969 julAI 4 2 3 3 3 2 2 2 16 4 14 16 6 2 5 62 di. 10, 1961 66 17 5 1 4 1 7 3 227 10 6 8 15 4 4 3 1 3-4 3-4 2 8 9 5 6 22 3 8 30 12 eka 3 2 9-10 4 11 9 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI jaina jagata jaina satya prakAza 19 jaina satya prakAza 13 19 sevA samAja jaina jagata osa.navayuvaka jaina jagata jina vANI 16 jina vANI vIra vANI jina vANI kalpanA osa. navayuvaka vIravANI bIra vANI jaina satya prakAza 21 jaina satya prakAza 21 osa. navayuvaka jaina satya prakAza 19 jaina satya prakAza 20 jaina satya prakAza 20 10 mAnava kI savRttiyoM evaM zaktiyoM ko jagAnA Avazyaka maMtrI dhanarAja ke putra siMha kA ajJAta vaidyaka graMtha merutuMga sUri rAsa sAra mahAvIra-nirvANa kA 2500vAM nirvANotsava aura pratyeka jaina kA kartavya mehaMdI re patte meM raMga maMtrIzvara karmacanda bacchAvata merI mAlava yAtrA mAnava kI supta zaktiyoM aura sadbhAvanAoM ko jAgrata karanA Avazyaka manuSya pazu se bhI adhika hiMsaka hai mahAtmA gA~dhI kI adbhuta vizeSatA mAnava-karttavya maMgala kalaza kathA meghadUta kI bhASA TIkA mUrchA aura mamatva-azAnti kA mUla kAraNa ma.pra. ke kavayitrI racita vAlmIki rAmAyaNa bhASA maraNottarakAlIna kriyAe~ mAnavatA kA phala dharma paropakAra mahAbhArata ke do mAnavIya zloka mRgAMka padamAvatI kathA madhu kI utpatti aura usakA pracAra mAnava-jIvana kI mahattA kA tyAga mahAvIra stuti mahAvIra stavana 5,6,7,8 muni suvrata jaina rAmAyaNa kA racayitA nahIM mahopAdhyAya samayasundara racita kathA koza mevAr3a meM citrita kalpasUtra kI eka viziSTa prati mAnava sadavRtti kA jAgaraNa mahAsatI rAjImati mAlava ke jaina itihAsa mahAvIra zAsana kI vizeSatAe~ maheDa deza kI utpatti aura baMzAvalI maNidhArI aSTazatAbdI kI bacI huI rakama kA sadupayoga avazya ho mA~sAhAra aura jainAgama muni dharmasiMha racita TabbAdi kI khoja Avazyaka muNota saMgrAmasiMha racita nIti prakAza graMtha manaH paryava jJAna aura vartamAna vijJAna kalyANa patrikA kalyANa patrikA kalyANa patrikA kalyANa madhumati madhumati tIrthakara tulasIdAsa nayA samAja kalyANa gurudeva patrikA divya dhvani divya dhvani digambara digambara dharma rala tulasIdAsa ramaNa mokSa kA sarala mArga maharSi ramaNa kA Atma-jJAna mahAvideha ke bIsa tIrthakara muni mizrImalajI racita guru-ziSya saMvAda madana zataka kA gupta roga prema-patra mahAmanA jagaDU zAha mastayogI zrI jJAnasUrijI mohanadAsa zrImAla kI do hindI racanAe~ maMgahaDa gaccha kI kAlikAcArya kathA prazasti madana racita sImaMdhara stavana meM aitihAsika ullekha mahatiyAna jAti mAMDavagar3ha nA pArzva jinAlaya nuM vizeSa varNana muDAhaDa gaccha kI paramparA maMtrI hAkarasI zAhanA rAsanu paryAlocana meghavijayajI kA eka navIna upalabdha graMtha vRtta mauktika madana yuddha ke racayitA hema kavi kA samaya merI raNathambhaura yAtrA mullatAna ke dAdAguru caraNa sthApanA kA stavana mahAvIra ke jIvana kA citra saMpuTa maraNottara kriyAoM para eka dRSTipAta manuSya bhava kI durlabhatA para dasa dRSTAMta-prathama manuSya bhava kI durlabhatA para dasa dRssttaant-dvitiiy| manuSya bhava kI durlabhatA para dasa dRSTAnta-tRtIya mAnava kavi racita yoga bAvanI mathurA ke seTha lakSmIcanda sambandhI vizeSa jAnakArI mahAtIrtha zrAvastI nagarI mathurA tIrtha kalpa matisAgara maMtrI mAnava jIvana kI durbalatA, upayogitA, saphalatA mahAvIra kI upAsikAe~ tejasvI baneM makasI pArzvanAtha tIrtha aura zvetAmbara samAja maMtrI kI parIkSA mUladeva caritra mahAbhArata kI ahiMsA sambandhI katipaya sUktiyoM mathurA kI jaina kalA ke sambandha meM vAsudeva zaraNa kA vyaktitva mahAbhArata kI vINA : ahiMsA ke svara mahAbhArata ke do mAnavIya zloka manuSya pazu se bhI adhika hiMsaka hai jaina satya prakAza 12 jaina satya prakAza 14 anekAnta vijayAnanda jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jIvana sAhitya caritra nirmANa jaina yuga jaina yuga jIvana darzana kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI kuzala saMdeza jina vANI jina vANI jina vANI jina vANI ahiMsA vANI Atma razmi amara vibhUti ahiMsA vANI 3 12 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kuzala nirdeza 230 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva mUrti kA Alambana kuzala nirdeza mandira ke sambandha meM kucha kuzala nirdeza mahopAdhyAya zrImadevacandra stavanA paMdhunI zatI kuzala nirdeza mukti aura Ananda kA srota-dIkSA kuzala nirdeza mahAna yogIrAja cidAnandajI aura unakI racanAe~ muni zrI bhAgacandajI jina vANI gadya kI utpatti, pracAra tathA doSoM ke sambandha aNuvrata mAnava jIvana kA Adarza aNuvrata maharSi ramaNa kA AtmajJAna mo. gaIda rAjI kI kathA zAnti sandeza mIrA ke aprakAzita pada samAja dANI mUrakha lakSaNa sAdhanA mahArAjA sujAnasiMhajI, jinake sukha sUrya ko die zodha patrikA mahArAjA kumArapAla racita graMtha zodha patrikA mAnava jIvana kI mahatA tyAga zAnti sandeza mahopAdhyAya samayasundara kA eka saMgraha-mAnava sahasa amaNa mahatvapUrNa jaina kalA ke prati upekSA-vRtti zramaNa mIrA bAI ke kucha aprasiddha pada jIvana sAhitya 17 mAnava kI sadavRttiyoM evaM zaktiyoM ko jagAnA Avazyaka akhaNDa jyoti 21 mAnava jIvana kA Adarza-saMyama akhaNDa jyoti manuSya kA uttaradAyitva aura usakA kartavya akhaNDa jyoti muni meghanAtha racita mahAkAvya kI avacUrNi akhaNDa jyoti mahAvIra sambandhI eka ajJAta saMskRta caritra pramaNa mAnatuMga sUri racita paMca parameSThi stotra zrAmaNa maulika cintana kI AvazyakatA zramaNa mahAkavi jinaharSa racita kavitta bAvanI maru bhAratI muni mehakumAra racita kirAta zramaNa meghadUta kI eka ajJAta bAta mahAvIra dharmagraMtha sambandhI mahApaMDita va rAvalajI ke do patra zramaNa maMgala kalaza kathA zramaNopAsaka mahAvIra kI abhaya mUlaka sAdhanA zramaNopAsaka mahAvideha bIsa tIrthaMkaroM ke tIna veli sudharmA mastayogI jJAna sAriNI saMta vANI mahAkavi sUryamalla kI vIra satasaI samiti patrikA mahAkavi samayasundara racita dhanadatta zreSThI zAzvata dharma 13 mAnava jIvana kA Adarza zAzvata dharma mahAkavi samayasundara racita puNya sAra zAzvata dharma 16 mahAvIra lora zAzvata dharma mathurA meM jaina dharma zAzvata dharma mahAkavi vilAsa kA prema-darpaNa tripathagA mahArANA kuMbhA kA kRtitva va vyaktitva tripathagA makhatulajAdI kI bAta tripathagA muhatA raghunAtha aura unakA raghurAso mahArAjA vikrama ke sAthI betAla sambandhI eka racanA betAla paccIsI maru bhAratI mAna bAvanI maru bhAratI madana mukaTa sampUrNa hasta putanI svAdhyAya marAThI phAgu kAvya svAdhyAya mahAmaMtra navakAra, kucha prasaMga cihana kA samAdhAna sammati vANI ma.pra. jaina purAtatva kA eka mahatvapUrNa vivaraNa sammati vANI mahAmahopAdhyAya jayasAgara aura unakI racanAe~ zodha patrikA meghadUta kI bhASA TIkA madhumati mUmala-mahendrA rI vAratA varadA mahArANA kuMbhA ke do aprasiddha graMtha kI mahattvapUrNa prazastiyAM zodha patrikA mIrAM kA aprakAzita pada zodha patrikA mevAr3a ke kavi vidura ke do paramAdhIza chaMda zodha patrikA mevAr3a mahArANAoM sambandhI navIna jJAtavya zodha patrikA mahAn vidvAna harSakIrti kI paramparA mahatiyAna jAti aura usake kAryakalApa jaina sandeza muni kezavadAsa kI anya racanAyeM jaina sandeza manoharadAsa kRta jasa AbhUSaNa candrikA sAhitya saMdeza mathurA kI sarasvatI pratimA kA citra aura paricaya kuzala nirdeza mUrti-pUjaka evaM sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM ke ucita jala kI vicAraNIya samasyA amara bhAratI mahAn yogirAja cidAnaMdajI aura unakI racanAeM kuzala nirdeza mahAn vidvAna jinavallabhasUrijI racita mahAvIra caritra va stotra kuzala nirdeza mithilA tIrtha kaise viccheda huA kuzala nirdeza mahopAdhyAya rUpacandajI kI do paMjAbI racanAe~ sapta sindhu mulatAnI bhASA ke katipaya prAcIna padya sapta sindhu mahAkavi jagadIza racita mudArAkSasa sapta sindhu madhya pradeza meM racita eka mahattvapUrNa vaidyaka sarasvatI mUrti meM kalA hai, itihAsa hai aura ekAgratA kA guNa hai kuzala nirdeza mUrti pUjA kI prAcInatA aura upayogitA kuzala nirdeza mahimApura kA kasoTI maMdira prazasti kuzala nirdeza akTU 21 19 5 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva NI kuzala nirdeza 8 mahAkavi dhanapAla mAravAr3a rA paraganAM rI vigata meM jaina mandira Adi ullekha kuzala nirdeza mor3a muradhara (durgAdAsa) kSatriya darzana mithilA tIrtha kuzala nirdeza mAdhayAnala-kAmakandalA kathA sambandhI kucha anya racanAe~ hindI anu muMzI gumAnIrAma ke do mahattvapUrNa phArasI graMthoM kA anuvAda hindustAnI mahAvIra kI nirvANa bhUmi abhaya pradeza kyoM nahIM? hiMsA virodha mahAvIra kI ahiMsA aura vyAvahArika jIvana hiMsA virodha madyaniSedha meM santoM kA yogadAna hiMsA virodha mA~sAhAra ke viSaya meM DaoN. kundanalAla agnihotra ke vicAra hiMsA virodha maMtrIzvara karmacanda bacchAvata kA sAhitya-prema kuzala nirdeza mAtRkAkSara caitya paripATI kuzala nirdeza mitratA-nirvAha kuzala nirdeza madhu-saMcaya-devacandra sUri racita apabhraMza kAvya pari. patrikA mukho makkaDa rAja, vIra mahArANA pratApa kI bAta rAja, vIra mahatvapUrNa prAkRta zabdakozatraya bhASA maMtrI zaMbhUdAsa racita gaNita viMzati bAla bodhaka kRti rASTra vINA maithI kI bAta maru vANI mahArAjA jasavaMtasiMha racita icchA-viveka varadA mohana kavi kI tIna anya racanAe~ braja bhAratI mathurA ke kavi hariballabha bhAra, sAhitya mahar3a khidAna kI racanA maru vANI muninAtha kRta jina mAtA stotra varadA mahAn santa Anandaghana aura unakI racanA aura vicAra dIkSita mAnava kI supta vRttiyoM aura sadbhAvanAoM ko jAgrata karanA Avazyaka paramAnanda malha kavi racita prabodha candrodaya yA moha viveka rasavantI mathurA ke jaina stUpa Adi sambandhI eka ajJAta racanA braja bhAratI mahArAjA anUpasiMhajI ke Azrita hindI kavi bIkAnera mUmala aura mahendra kI premakathA varadA manoharadAsa niraMjanI ke pA~ca graMthoM kA vizeSa paricaya bhAra, sAhitya makaraMda kavi racita saMta rajinI yuga prabhAta mahAsatI rAjamatI yuga sAdhanA madhumAlatI kA eka prAcIna saMskaraNa bhAratI mathurA ke jaina stUpAdi yAtrA ke mahattvapUrNa ullekha aja bhAstI zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI mathurA meM racita tIna hindI graMtha braja bhAratI mAghavadAsa racita gaja mokha varadA muni hIrakalaza viracita bAgar3a deza tIrthamAlA bhAratI maMtrIzvara karmacanda kA janma aura unake vaMzaja rAja. bhAratI mahArANA kuMbhA ke samaya kI mevAr3I bhASA rAja. bhAratI mahArANA kuMbhA racita caitrI zataka vRtti rAja, bhAratI mahArANA kuMbhA ke tIna chappaya / rAja. bhAratI mahAkavi sUryamalla mizraNa kI vIra satasaI kI pUrti rAja. bhAratI mahopAdhyAya paM. rAmakaraNa AsopA rAja. bhAratI mAhezvarI samAja kI sevA aura zrI kaletrI mAhe. sevaka mahArAjA vikrama aura khAparA cora madhyamA mahAvIra stavana vijayAnanda muni megha racita megha vilAsa vijayAnanda mahArAjA anUpasiMha kA ANa dazaka rAja. bhAratI mahatAba rAma racita maMgatA bAbU kA jhabar3A vizva jyoti mAhezvarI zrI kRSNa sAdANI racita gRha lAghava siddhi sAriNI vizvabharA patrikA mohana bahattarI ke prakAzita pATha sambandhI kucha vaktavya vIra vANI mAnavIya paNDita cainasukhadAsajI vIra vANI manuSyatA kA abhyAsa vIra vANI mohanadAsa zrImAla racita bahutarI vIra vANI mahAkavi kAlidAsa kI gItA para jaina TIkAe~ vINA mahArAjA anUpasiMha ke kavita dohA ratnAkara maru bhAratI muhatA bhImasiMha kArita bhArata prakAza maru bhAratI mahAna vIra hamIra deva cauhAna maru bhAratI mAtRkA gAthA koza ke pAThabheda aura buddhi rasAyana vivaraNa nAgarI pracAriNI mIrA bAI kI paracI preraNA mahArAjA bhoja sambandhI rAjasthAnI loka kathAe~ preraNA mahAna sAdhvI satI mRgAvatI jaina bhAratI mudrita jaina graMthoM kI sUcI zIghra prakAzita ho jaina jagata mahAvIra ke jIvana sambandhI 35 citroM kI eka viziSTa citrAvalI jaina jagata mokSa kA sarala mArga jaina jagata muni kAMtisAgarajI ke lekha sambandhI saMzodhana jaina jagata mahAvIra nirvANa kA 2500vAM nirvANotsava aura pratyeka jaina kA kartavya jaina jagata mathurA kI jaina kalA ke sambandha meM DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla kA vaktavya jaina jagata - 0 .: 1958 1957 1989 phara 11 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 17 pIra mohana bahutarI aura unake racayitA sambandhI vizeSa jJAtavya vIra vANI 20 mastayogI jJAna sAriNI ke do prakAzita pada vIra vANI 19 . mahattvapUrNa jaina kalA aura jaina samAja kI mahAna upekSA sanmati vANI muni kanhaiyAlAlajI kA eka prayatna jaina bhAratI multAna ke zrAvakoM kA adhyAtma jaina siddhA. bhAskara 13 mUla saMgha bhaTTAraka guru nAmAvalI jaina siddhA. bhAskara 22 mAnava samAja kA abhizApa janajIvana sandeza 1 mahAvIra ke katipaya viziSTa jIvana caritra graMtha dainika cetanA mahAkavi bAMkIdAsajI kI aprakAzita racanAe~ amara jyoti mahAna dArzanika paMDita sUrajalAla prajuda bhavana mahAvIra bhAskara sAptA. lalakAra mahatvapUrNa prAkRta zabda koza jaina bhAratI mahAvIra jayantI : Avazyaka sujhAva jaina bhAratI maNidhArIjI kA aSTama zatAbdI mahotsava tithi kA nirNaya atyAvazyaka zve. jaina mauna kA mahAparva-mauna ekAdazI jaina prakAza mahArAjA rAyasiMhajI racita jyotiSa ratnamAlA bAlAvabodha kurajA muni jIvana kI anubhavoM kI DAyarI kA likhA jAnA ati Avazyaka hai jaina bhAratI mausa-madirA kA bar3hatA huA pracAra aura sAdhu-sAdhviyoM kA kartavya jaina prakAza mahAvIra jayantI kaise manAeM? mUrkha zataka (rAja. kA eka zikSA vacana) vizAla marudhara mAlavI sAhitya meM jyotiSa zAstra kI racanA ma.pra. sandeza 20 jana.73 mahAvIra caritra sambandhI prakAzita graMtha mahAvIra sandeza mahAvIra kA itihAsa aura hamArA kartavya osavAla mahAvIrakAlIna bhAratIya bhUgola graMtha kI AvazyakatA jaina bhAratI mAravAr3I bhASA pracAraka maNDala amara jyoti mahAvIra lokottara mahApuruSa jaina prakAza mahAvIra jayantI para jaina samAja vicAra kare vizAla rAja, mANDavagar3ha ke koSa maMtrI saMgrAmasiMha aura unake racita buddhi sAgara graMtha jaina bhAratI mAlava jaina itihAsa kA eka Avarita pRSTha jaina yuga mahAbhArata meM kSamA dharma jaina gajaTa 76 mahAna santa cidAnandajI zAnti jyoti mahAvIra kI niSpakSatA kA eka prasaMga jaina prakAza 63 muni ghAsIlAlajI ke kalpasUtra sambandhI spaSTIkaraNa jaina zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI maMdiramArgI aura sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM kI gaNanA jarUrI zvetA, jaina 24 mAnava samAja ke zAsana kI AvazyakatA kaba se aura kyo? mahAtmA bandhu 1 mahAvIra jayantI aura vaizAlI iMsTITyUTa jaina sandeza mUrti pUjaka jaina samAja ke lie vicAraNIya zvetAmbara mandiroM meM bhAr3e ke pujAriyoM se pUjA karAne kA prazna zvetA. jaina 24 muni zrI nagarAjajI kA sarvAdhika ullekhanIya kArya terApaMthI bhAratI5 madhya pradeza meM jaina purAtattva aura jaina samAja kA kartavya vIra mohajIta AkhyAna kA eka prAcIna bodha rUpAntara jaina bhAratI mahesarI DUMgarajI harAvaLa patrikA mIrAM bAI racita aprakAzita bArahamAsA aura pada pragati mAnava kA mahAna zatru: Alasya majala sarAyajI kI dakSiNa ke digambara jaina tIrthoM kI yAtrA kI ciTThI jaina sandeza mAlavA ke katipaya digambara abhilekha jaina sandeza mathurA ke digambara jaina mandiroM kA zAstra bhaNDAra jaina sandeza mahAvIrASTaka kA kavi amara munijI kA padyAnuvAda jaina sandeza mUrtiyoM evaM hastalikhita pratiyoM ko jalazaraNa karane kI prathA se hAni jaina sandeza mahAvIra stavana mahAsatIjI ujjvala kumArIjI prabhuddha bhavana mevAr3a meM jaina dharma aura mAtRbhASA mAravAr3I ke suyogya lekhaka zivacanda bharatiyA amara jyoti maryAdA paTTakoM kI paramparA jaina bhAratI mAlapurA dAdAvAr3I pratiSThA-patra zvetAmbara jaina mohatIja rAjA kI kathA aura uraga jAtaka jaina bhAratI madhya bhArata ke itihAsa meM jaina dharma jaina bhAratI mahAvIra-nirvANa divasa : eka samasyA jaina gajaTa mAnava kA parama dharma-paropakAra digambara jaina mahAkavi vilhaNa kI premakathA tripathagA muni zrI dulaharAja kI kucha bhrAmaka bAteM zAzvata dharma 7 mere jIvana ke tIna siddhAnta-sUtra osavAla ajamera 1 mahAvideha ke bIsa tIrthaMkaroM kerA bola arihanta TAImsa 1 mahAna sAhityakAra DaoN. sahalajI uttara bihAra gaNataMtra aMka 78 magasI pArzvanAtha tIrtha sambandhI digambaroM kA galata vaktavya jaina zAsana 3 27-28 jaina 10 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI mahimAprabha sUrijI racita rati rahasya TIkA mithyAtva maMthana kulakama mohagIta AkhyAna ke mUla kI khoja dhyAnayogI muni zrI dulIcandajI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jaina dharma prakAza 76 jaina bhAratI jaina jagata terApaMtha bhAratI 3 18 16 12 yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnanda mahArAja kA pravacana kuzala saMdeza yogavAziSTha bhASA kA nirvANa prakaraNa sapta sindhu 14 ye Thaga bhikhArI dainika lokavANI 195 yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI dvArA zrI surendra bAbU ko diyA patra kuzala nirdeza yogindra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandajI dvArA bahina megha bAI ko diyA patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sajAnandaghanajI dvArA bhaktapravara vijayakumArasiMha baDera Adi ko diye patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA caMTu mAmAsA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI mahArAja kA mumukSuvarya zrI premAbAI ko diyA patra kuzala nirdeza yogindra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA mumusuzrI lAlabhAI ahamadAbAda ko diyA patra kuzala nirdeza yoganiSTha buddhisAgarasUrijI kI anukaraNIya guNagrAhakatA maNibhadra 2008 yApanIya sampradAya jaina jagata 27 yogIrAja zrI cidAnandajI kI anubhava vANI zAnti sandeza yuga pravartaka bhagavAna RSabhadeva kA caritra ahiMsA vANI yati jIvanavijaya ke sambandha meM vizeSa khoja kI AvazyakatA zrI jaina satya yuvAcArya mahAprajJa: eka gambhIra cintaka tulasI prajJA ye bar3hatI huI coriyoM kalyANa ye Thaga bhikhArI prarUpaNa yogIrAja cidAnandajI ke aprakAzita dohe jaina bhAratI yati samAja taruNa osavAla yati nihAlajI kI tIna anya racanAe~ vIra vANI yoga sambandhI jaina sAhitya anekAnta yazodharA caritra sambandhI jaina sAhitya anekAnta yogendra yugapradhAna sadaguru sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA zrI vicakSaNa sUrijI ko preSita patrakuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandadhanajI mahArAja kA patra aura viyavaryA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI dvArA zrI mohana bhAI imarA ko diyA patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA eka bahina ko diyA patra yoga pAvar3I ke racayitA aura chUTA huA pATha sapta sindhu yathAsambhava sabhI kAma svayaM kIjie jana sAhitya yugapradhAna zrI jinadattasUri kA janma-sthAna zramaNa bhAratI yogezvara gorakhanAtha kI hindI vANI aura do jaina graMthoM meM unake uddhRta pada yogavANI yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandajI mahArAja kA pravacana kuzala saMdeza yoga sambandhI jaina sAhitya anekAnta yAminI bhAnU aura mRgAvatI kI premakathA varadA yogendra yuga pradhAna sadgurujI sahajAnandaghana kA kA jaina yuvaka maMDala, borar3I ko diyA patra yogendra yuga pradhAna sadgurujI sahajAnandaghana ke vacanAmRta bodha sudhAra kuzala nirdeza yogendra yuga pradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI ___mahArAja kA zrI hIrajI bhAI ko diyA patra kuzala nirdeza yogAniSTha buddhisAgara sUrijI kI guNagrAhakatA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna guru zrI sahajAnandajI mahArAja kRta rAjapada vivecana kuzala nirdeza yoginiyoM, deviyoM aura kSetrapAla pariSada patrikA yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI kA zrImad rAjacaMdra ke ananya bhakta bhAI zrI popaTalAla kI janma zatAbdI para preSita sandeza kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandajI dvArA pUjya gaNivara zrI premamunijI mahArAja ko diyA patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA likhita upAsya pada upAdeyatA kuzala nirdeza yoga meM guru kA mahatva kuzala nirdeza yogendra yuga pradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja kA zrI AnandaghanajI vijayajI ko diyA patra kuzala nirdeza yugapradhAna jinendra sUrijI kI 4 sAdhviyoM ke gIta sudharmA yugapradhAnArya zrI kAlaka vijayAnanda yati hemakIrti racita bhaktAmara chappaya kI pUrI prati kI khoja Avazyaka vIra vANI 11-12 21 9-10 kuzala nirdeza Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI yuga-puruSa mahAvIra saMsthAna 12 yogIrAja AnandaghanajI sambandhI kucha jJAtavya bAteM jaina yugavIra mukhtAra sAhaba kI bhAvanA ko saphala banAyA jAya/sukhada Azcarya jaina saMdeza yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarajI kA eka mastI kAvya : alakha deza meM vAsa hamArA zAnti jyoti yoganiSTha buddhisAgarasUri kA eka yaugika camatkAra zAnti jyoti 2 yogIrAja sahajAnanda terApaMtha bhAratI yogindra yugapradhAna sadaguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA mumukSuzrI lakSmIcanda bhAI (rAjakoTa) ko diyA patra kuzala nirdeza 13 yativarya bAlacandajI kuzala nirdeza 13 yuga pradhAnAcArya gurvAvalI meM bhIma pallI ke mahatvapUrNa ullekha jaina dharma prakAza-bI7 yazasvI sAgara gaNi saMkAlika mAna maMjarI jaina dharma prakAza-bI 78 kuzala nirdeza 12 238 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA diyA patra kuzala nirdeza 11 yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA muni zrI cetanavijaya ko diyA patrakuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA bahina meghabAI aura hema ko die patra kuzala nirdeza yoga parivartana kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA zrI dineza bhAI ko nyUyArka diyA patra kuzala nirdeza yuga pravartaka bhagavAna RSabhadeva kA caritra aura tatsambandhI sAhitya ahiMsA vANI yogendra yugapradhAna sadguru sahajAghanajI dazam kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAghana mahArAja dvArA mumukSu zrI bhAgI bhAI ko diye patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA AtmAjI zAnti bhAI ko diye patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI dvArA mumukSoM ko diye patra yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA vakIla puruSottamajI premajI por3A dahAju ko diyA patra kuzala nirdeza yogindra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja vANI kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadaguru sahajAnandaghanajI mahArAja vacanAmRta bodha-sudhA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI kA bhASaNa kuzala nirdeza 5 yogendra yugapradhAna ke vacanAmRta kuzala nirdeza yogIrAja zrI cidAnandajI saMta vANI yogendra sadguru zrI sahajAnandajI kA badrInArAyaNa yAtrA sambandhI patra kuzala nirdeza yoganiSTha buddhisAgara sUrijI kuzala nirdeza yuga pradhAnAcArya bAlaka kuzala nirdeza yogI samrATa AnandaghanajI kuzala nirdeza 10 yati nayanAnanda kA Atma paricaya vIra vANI 2 yogirAja cidAnandajI ke sambandha meM nayA prakAza vIra vANI yuvakoM kA kartavya jaina jagata yugAnukUla jaina sAhitya ke nirmANa evaM prakAzana kI AvazyakatA nava. jaina saMdeza 13 yogirAja zrI vijayazAntisUrijI zvetAmbara jaina 20 ye lambI-lambI AmaMtraNa patrikAe~ 27 rAjasthAna ke kisAnoM kA svasti vAcaka tejA gIta rAja. bhAratI rAjasthAna ke zvetAmbara hastalikhita jJAna bhaNDAra pariSada patrikA 18 rAjasthAnI sAhitya meM aitihAsika sAmagrI paramparA san 1978 rAjasthAnI sAhitya rI vizeSatAvAM jAgatI jota rAjasthAna meM mahAvIra ke do upasarga-sthala amaNa rAjasthAna meM mahAvIra mandira zramaNa rAjasthAna meM hiMsA-niSedha ke prayatna jina vANI rAjasthAnI sAhitya kA udbhava evaM vikAsa samAja vikAsa jana. 1980 raviSeNa kRta padamapurANa kA viziSTa adhyayana sanmati vANI rAjasthAna kI rAjadhAnI meM gaur3Iya sampradAya ke mandira gaur3Iya 15 phara. 74 rAjasthAnI-hindI ke jaina santa kavi pariSad patrikA 2 rAjAvalI saMjJaka racanAoM kI paramparA sammelana patrikA 50 rAjasthAnI sAhitya kI pragati kA siMhAvalokana rAja, paricAyikA - rAjasthAnI bhASA kA eka chandazAstra rAjasthAnI rAmadeva gaNi kI eka ajJAta racanA-karma stavana vRhada bhASya jaina bhAratI rAjasthAnI ke vIra rasAtmaka dohe vana sthalI rAjasthAna kA prAcIna jaina sAhitya smArikA 1982, 2032 rAjasthAna kI mandira-nirmANa kalA AkRti julAI 73 rAjasthAna kA jaina sthApatya jaina jagata rala kambala kuzala nirdeza rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna meM saMgIta ke do aprakAzita pada saMgIta jaina Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 1970-71 1970 rAjiyA rA soraThA : prakAzita saMskaraNa rAma kavi kI samasyA-pUrti rAyasiMha sAMdU kRta motiye rA soraThA rAjasthAnI loka vijJAna meM vividhatA sAdhanA sAdhanA sAdhanA gavAha a.mA.78-792 rAjasthAnI kAda. phara 73 tulasIdala anekAnta rAja, kahAvatAM saMgha zakti sita. 1971 5-6 2 rAjasthAnI cuTakale ratna kambala : phara se bhI kImatI rASTra kI bhAvanAtmaka ekatA kA mUla AdhAra-samatA rasika ananya mAla meM eka sarAvagI jainI kA vivaraNa rAjasthAnI bhASA ke do mahAkavi rAThaur3a durgAdAsa ke tIna gIta rAjasthAnI sAhitya meM sRjana ke rUpa silokA sAhitya rAjasthAna kI mandira-nirmANa kalA rAjasthAna meM kahAnI kI prAcIna paramparA rAjasthAnI saMskRti meM go-bhakti rAjasthAnI ke katipaya prAcIna bhAvanA gIta rAva riNamala kI bhAvanA rAThaur3a pRthvIrAja kI patnI campAvatI raNakapura kA trailokya dIpaka prasAda rAjasthAnI bhASA kI saMta saIyA rukamaNI maMgala rAjasthAnI bhASA kA jaina mahAbhArata kAvya pANDava caritra rAmajI-sItAjI kA rAsa rAjasthAna ke tejasvI kavi aura santa pUjya zrI jayamalajI mahArAja rAjasthAnI jaina sAhitya rANa ratanasI rA jhUlaNA rAjasthAnI bhASA kA ullekhanIya mahAkAvya kAlU yazovilAsa rAjA sUryasena ke Adeza se racita nirNayAmRta __ kI mahattvapUrNa prazasti rasika bihArI kRta rAga cakrAvalI rAThaur3a durgAdAsa kI zakti rAmasnehI sampradAya ke reNa zAkhA ke do sarAvagI AcArya samAja vANI sRjana madhumatI 1967 gorakSaNa rAja. bhAratI rAja, bhAratI rAja. bhAratI rAja, bhAratI rAja. bhAratI varadA rAjasthAna meM eka jaina zodha saMsthAna zIghra sthApita ho vIra vANI 29 rAjasthAna ke tIna mahattvapUrNa jaina saMskRta graMtha sudharmA rAmasnehI sampradAya para jaina prabhAva sanmati vANI rAja vilAsa kAvya kA racayitA mAna kavi jaina hI hai zodha patrikA33 kar3e-rUr3o bhUDe-bhUDI kuzala nirdeza 12 rASTrIya saMgrahAlaya kI katipaya jaina dhAtu mUrtiyoM ke lekha sambodhikA rASada paTanI racita yAtrA prakAza mahA. jayantI smA. aprela 78 rAjasthAnI aitihAsika bAtoM va khyAtoM kI paramparA paramparA rAjasthAnI sAhitya meM aitihAsika sAmagrI paramparA 1978 rAghavadAsa kRta bhaktamAla mAnasa mayUkha rAmarAso kI anokhI prati maru vANI rAjasthAnI bhASA kI ekarUpatA rAjasthAna kA eka prAcIna jaina tIrtha-sAMcaura vijayAnanda rAva mAladeva kA pazcAtApa aura unakA zakunazAstra maru zrI rekha meM mekha samiti patrikA 10 rAjasthAna ke jaina kaviyoM kI hindI sAhitya ko dena sudharmA rAjasthAnI bhASA ke chaMda zAstroM kI paramparA bhASA rAjasthAna evaM gujarAta kA sAMskRtika sambandha sudhA bindu rAvata jAti meM jaina dharma ke pracAra ke lie sujhAva vijayAnanda rasika bihArI kRta rAga cakrAvalI saMgIta rAjasthAnI saMskRti kI surakSA atyAvazyaka samAja vikAsa rAjasthAna aura jaina dharma sudhA bindu rAjasthAnI bhASA kA sabase pahalA rAma kAvya 1968 saMyuktAMka rAjasthAnI sAhitya meM ghRta-varNana janamana rAjasthAnI ratna parIkSA viSayaka hindI sAhitya rAja, sAhitya 1 rAjasthAnI bhASA kA eka ullekhanIya kRSNa kAvya sapta sindhu rAcA attIsI o. samAcAra rAjasthAnI bhASA kA jaina bhakti sAhitya anusaMdhAna patrikA akTU.73 rAjasthAnI sAhitya re nirmANa aura saMrakSaNa meM vidvAnAM rI sevA naiNasI rAma kavi racita do ajJAta graMtha bhAratI rASTra evaM mAnava vikAsa kA mUla-pArasparika sahayoga samAcAra patrikA julAI aga, 7. raNathaMbhaura ke maMtrIzvara khImasI garga ApakA samAja 1 rAghava cetana kI aitihAsikatA nAgarI pracAriNI 64 rAjasthAnI sAhitya meM grISma-varNana maru bhAratI 2 ratnapAla vyavahArI maru bhAratI rAjasthAna ke katipaya mahatvapUrNa prAcIna lokagIta malAnusaMdhAna ____15 rASTra bhAratI vaicArikI aga. 82 jaya smArikA zodha patrikA zodha patrikA samAja vikAsa 32 vizvambharA vizvambharA saMgha zakti zramaNa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 22 ahiMsA vANI jaina yuga cAraNa bandhu 20 15 madhumati 40 cAraNa bandhu lahara sammelana patrikA zramaNa rAjasthAna maru bhAratI maru bhAratI rAja, bhAratI 1983 aprela rAja. bhAratI rAja. bhAratI maru bhAratI saMgIta caita saM. 2013 sAgara rASTrIya samiti ke karavAne yogya kArya aura unake tarIke rAjasthAna meM prApta jIvanta svAmI kI eka mUrti rAjasthAna se cAraNI sAhitya kA prakAzana rAghavadAsa kI bhaktamAla meM ullikhita cAraNa bhakta kavi rAjasthAna kA jaina sthApatya rAjasthAnI phAgu kAvya kI paramparA aura viziSTatA rAjasthAnI jaina sAhitya rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavarddhana rAjasthAnI sAhitya meM basaMta-varNana rAjasthAnI hastalikhita graMthoM kI khoja ratanA hamIrarI vAratA ke vAstavika racayitA raNathambhora ke alAuddIna ke maMtrI dhanarAja kA vaMza paricaya zrI ratana rAjasthAnI sAhitya meM zIta-varNana rAjasthAna meM racita hindI kA sabase bar3A graMtha rAjasthAnI jaina sAhitya kI vizAlatA, vijJAnatA evaM vizeSatAeM rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna meM eka prAcIna digambara prati rAjasthAnI saMskRti rAjA sUra ro nyAva rAjasthAnI gadya meM yuddha varNana rAga-rAginI kI eka vRhata va viziSTa citrAvalI rAjasthAna ke gAne va bajAne vAlI kaumeM aura bADhI rAThaur3a amarasiMha kA silokA raghunAtha zAha racita cAra ajJAta hindI graMtha rAva amarasiMhajI kI bAta haridAsa kRta amarasiMha battIsI rAjasthAna meM nRtyAbhinaya kI paramparA rAjasthAnI bhASA kA sarvaprathama jaina vIra kAvya bharatezvara bAhubalI rAsa raghunAtha kI ajJAta jaina TIkA rAjasthAna kA prAcIna nagara-vikramapura rAjasthAnI loka sAhitya rAjasthAnI sAhitya kI vizeSatAe~ rAmasnehI santa sukha sAraNa aura unakI bhaktamAlAdi racanAe~ 11 15 relujA saMjJaka pAMca racanAe~ jaina satya prakAza rAjasthAnI kahAvatoM kA saMgraha evaM prakAzana-kArya rASTra bhAratI rAjasthAnI bhASA ke 60 nATaka evaM upanyAsa sraa rAjasthAnI kahAnI prAcIna paramparA rAjasthAnI sAhitya ke viziSTa saMgrAhakazrI raghunAtha prasAda siMhAniyA madhumati rAma vana kA tulasI saMgrahAlaya tulasIdala rASTra kI bhAvAtmaka ekatA kA mUla AdhAra tulasI dala rAjapUtAne kI bodha vastue~ dharmadUta raghunAthajI vivAha utsava aura hanumAnajI kI badhAI tulasI dala rAghodAsa ke bhaktamAla meM mAdhavAcArya sampradAya ke bhaktoM kA varNana goDiya patrikA rAmasnehI dayAladAsa racita bhaktamAla zrI kRSNa caitanya Adi kA varNana zrI gorAMga rAjasthAnI lokagItoM kA saMgraha evaM prakAzana-kArya paramparA rAjasthAnI lokakathAoM sambandhI sAhitya aura ___ saMrakSaNa meM jainoM kA yoga paramparA rAnI bhanumati kA vicakSaNatA jaina sAhitya rivi sampradAya kI madhyavartI paramparA jina vANI rAdho-mAdho lIlA vikAsa kalpanA rAjasthAnI gaya kI paramparA kalpanA rUpadevI racita rAmarAsa aura rukamaNi maMgala kalpanA rAmajasa rasAyana ke racayitA aura racanAkAla vIra vANI raNakapura, tAraMgA nADulAI vanaDUla ke katipaya lekha jaina satya prakAza rAjasthAna kI mandira nirmANa-kalA ajantA rAva jaitasI ro rAso rAjasthAnI rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavadana jaina bhAratI rasika ananya mAla meM eka sarAvagI jainI kA vivaraNa anekAnta rAjamAnya jagatasiMha madanasiMha kuzala nirdeza ratnAkara paccIsI kA hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza rAjA kA vizvAsa kuzala nirdeza rAjapUta itihAsa kI upekSA arAvalI ratnajaya dIpikA : eka mahattvapUrNa graMtha ahiMsA vANI rAkA seTha kA bhAgyodaya kuzala nirdeza rAjA priyaMkara kuzala nirdeza rAjasthAna sAhitya meM nArI samAja vANI rAjasthAna ke loka devatA samAja vANI rAjasthAna ke dAnavIra bhAmAzAha samAja vANI rAjasthAnI bhAgavata dazama zodha patrikA ASAr3ha saM. 2010 vIra vANI maru vANI maru vANI sapta sindhu saMgIta saMgIta samAja hitaiSI sAhitya saMdeza bhAratIya vidyA anurAga 18 2 san 1978 14 rASTra bhAratI zramaNa jai-bhAratI karmaNa rAjasthAna sudhA bindu zodha aMka 2 12 rASTra bhAratI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva rUpanagara mandira meM paMjAba ke jaina jJAna bhaNDAroM kA eka saMgraha zramaNa rASTrabhASA kI unnati kaise ho? jIvana sAhitya 18 rAjasthAna ke mahAvIra ke do upasarga zramaNa raviveNa kRta padama purANa kA viziSTa adhyayana sammati vANI rAjasthAnI bAteM maru bhAratI rAjasthAna kI vibhinna boliyoM meM likhita katipaya bAteM maru bhAratI rAjasthAnI jaina sAhitya meM nArI maru bhAratI raghuvaMza kI eka ajJAta jaina TIkA zramaNa rAgamAlA saMgIta rAga ratna kAvya saMgIta rAgamAlA ke chattIsa dohe saMgIta RSi rAmacandra kA saMkSipta paricaya zramaNopAsaka rAjA popAbAI ro (loka kahAvatA) tripathagA rAjasthAna meM santa sAhitya kI khoja kI AvazyakatA saMta vANI rAmakathA sambandhI jaina sAhitya sanmati saMdeza rAjasthAna ke mahAna sAhityakAra DaoN. sahala maru bhAratI 25 rAjasthAna ke sAhitya meM AbU zodha patrikA rAjasthAnI jaina kathAoM meM caMdarAja kI bAta zodha patrikA rAjasthAnI bhASA ke eka bar3e kavihIrakalaza zodha patrikA rAjasthAnI sAhitya ke saMgrAhaka madhumati roDA gurujI racita RSabhadeva lAvaNI zodha patrikA rAso sAhitya vimarza sAhitya saMdeza 25 rasa ratna TIkA kA racayitA sUraja mizra hai sAhitya saMdeza 26 rASTrIya saMgrahAlaya kI katipaya dhAtu pratimAe~ jaina saMdeza jUna 72 rAso kI vyutpatti evaM prayoga sammelana patrikA 35 rAjasthAnI bhASA kA vRhada rAma-kAvya sammelana patrikA 56 rAjasthAna meM hastalikhita pustakoM kI khoja sammelana patrikA 40 rAjAvalI saMjJaka racanAoM kI paramparA sammelana patrikA 50 rAjasthAna meM prApta tulasI kRta rAmAyaNa kI hastalikhita pratiyoM sammelana patrikA 82 rAjasthAna kA prakAzita santa sAhitya sammelana patrikA 42 vIThoDA mAravAr3a kA zrI gor3I pArzvanAtha tIrtha kuzala nirdeza raghunAtha zAha racita cAra azAta hindI graMtha sAhitya saMdeza rAjasthAna meM hastalikhita graMthoM kI khoja kA kArya sAhitya saMdeza rAjasthAnI aura gujarAtI meM mehaMdI sambandhI gIta sarasvatI rAjasthAnI bhASA aura sAhitya kA mahattva sarasvatI rAjaballabha racita bhojapura caritra racanAkAla sarasvatI rAjasthAnI loka saMgIta kA upekSita pakSa saMskRti zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI rAmAyaNa sambandhI eka ajJAta jaina prAkRta racanA-sItA-caritra hindI anuzIlana 18 rUddha pallIya pRthvIcandra racita rasa vilAsa hindI anuzIlana / rAmasnehI mahaMta nArAyaNadAsajI ko diyA huA eka sacitra kAvya patra hindustana rAjasthAnI silokA sAhitya pariSada patrikA rAjasthAna ke zvetAmbara hastalikhita jJAna bhaMDAra paravida patrikA rala parIkSA sambandhI mahatvapUrNa hindI graMtha raNavIra ratnamAlA pariSada patrikA 12 rAjasthAnI bhASA kA nATaka sAhitya rAjasthAnI vIra 17 rAjasthAnI bhASA kA eka mahatvapUrNa kRSNa kAvya rASTra vANI 13 rAjasthAnI bhASA aura sAhitya kI pragati rAjA risAlu kI bAta ke rAjasthAnI saMskaraNa rASTra vANI rAjasthAnI sAhitya ke saMvAda graMtha vAsanti rAvata anUpasiMha aura unake Azrita kavi deNIdAsa ballabhIya sudhA 4 rAjasthAna kI saMskRti aura usakI vartamAna sthiti bhAratIya saMskRti rAvatiyo nAI rAjasthAnI rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavarddhana rAjasthAna patrikA 1 rAjA bhoja aura vAsiMga nAga' varadA riNa pApa maru vANI 2 rAjasthAnI gadya kI eka ullekhanIya racanAzrInAtha purANa vizvambharA 3 rAjasthAna kI kavayitrI preraNA - 10 rAjasthAna kA sAMskRtika mahatva aura hamArI vartamAna sthiti rAjasthAnI arAvalI 1 rAjasthAna ke anamola dohe rAjasthAnI arAvalI 1 rAjasthAnI dohA sAhitarU rAjasthAnI arAvalI / rAjA bhoja ke pandrahavIM vidyA ke tIna koza varadA rAThaur3a amarasiMhajI sambandhI do aitihAsika racanAe~ bhAratIya vidyA 12 rAjasthAna ke aigo lokakathA bhojapurI rAmakavi racita do ajJAta graMtha bhAratI rAjasthAnI kahAvatoM sambandhI mahatvapUrNa sAmagrI varadA 15 ratanA hamIra rI vAratA ke vAstavika racayitA rAja. bhAratI rAjasthAnI bhASA kI satasaiyA~ rAja. bhAratI rAjasthAnI bhASA ke katipaya prAcIna bhAva gIta rAja. bhAratI 3-4 rAjasthAnI sAhitya DaoN. baccana se madhyamA 3 rAjasthAna meM zodha kArya gatihIna kyoM? vizAla rAjasthAna 27 mArca 67 rAjasthAnI sAhitya pariSada janapatha .38-39 7 3-4 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 13 31 rAjoragar3ha kA saM. 909 kA mahattvapUrNa jaina zilAlekha jaina gajaTa rAjasthAnI ko sAhityika mAnyatA na denA anucita rASTradUta ravivArIya pariziSTa 1967 disa. 1 rAjasthAnI aura hindI kI pRthakatA amara jyoti rAjasthAnI prakAzita sAhitya amara jyoti 26 jana.65 rAjasthAna kI lokakathAe~ amara jyoti rAjasthAna meM zodha kArya kI pragati manda aura avaruddha kyoM? amara jyoti rAjapUtAne meM citrakalA kI vipula sAmagrI vizva vANI 6-12 rAjasthAnI meM lakSmI kA nivAsa evaM pravAsa vikAsa rAjasthAna ke jainoM kI gaNanA vIra vANI 14-15 rAjasthAnI gadya kA eka mahatvapUrNa apUrNa graMthapANDava caritra vArtA maru bhAratI rAjasthAnI kA eka vismRta gAyaka prajA sevaka 15 aga.56 rAjasthAna meM hastalikhita graMthoM ke saMgrahAlaya amara jyoti rAjasthAnI bhASA kA ullekhanIya mahAkAvya kAlU yazovilAsa karmaTha rAjasthAna 1 6 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI lokAgadhIya nagarAja aura abhayarAja sambandhI aitihAsika vivaraNa jina vANI lukAgaccha kI eka anya paTTAvalI jina vANI lokagacchIya AcArya zrI cintAmaNijI kA paricaya jina vANI lokAgacchIya AcArya khemakaraNajI jina vANI lokAmata kI zAkhAe~ jina vANI luptaprAyaH jaina graMthoM kI sUcI jaina satya prakAza lakSmI daridra saMvAda kuzala nirdeza lobhI seTha kuzala nirdeza lakSyavihIna jIvana akhaNDa jyoti laMdana meM aprApya jaina graMtha loka sAhitya ke AdhyAtmika siddhAnta lokAzAha kA samaya aura anya jJAtavya bAteM amara bhAratI lahara saMjJaka jaina racanAe~ vIra vANI lakSmI vallabha racita dezAntarI chanda maru bhAratI lokAzAha kI bonoM kI huNDI jaina bhAratI lokAzAha aura digambara sAhitya jaina siddhA. bhAskara 4 lokA guNacandra racita manoramA nAmamAlA jaina bhAratI loka sAhitya ke saMrakSaNa evaM upayoga meM jainoM kA yogadAna jaina gajaTa lokA matAnuyAyI kitane Agama mAnate the? jaina gajaTa lakSmI vallabha racita upadeza battIsI jaina bhAratI zramaNa ___15 rAjasthAna bhAratI zramaNa zrI amara bhAratI 18. lokAnuraMjana ke rUpa raMgAyana 1977 jana. lavaNa zuddhi no rAjya mArga jana kalyANa 10 lakSmI devI uvAca rASTra bhASA lehanI divAlo ne tor3I aleha tarapha varaNoM jaina siddhAnta lalitAMga kumAra (gaM. zatAvadhAnI paM. dhIrajalAla TIkarasI zAha) kuzala nirdeza ___10 lakSmaNa zarmA racita padyAmRtta sarovara vizvambharA loka sAhitya ko jainoM kA yogadAna lokAyatana nava. 1977 loka kathA sambandhI jaina sAhitya nAgarI pracAriNI patrikA laMdana kI iNDiyA oNphisa lAibrerI meM digambara graMtha tAraNa saMdeza lakhanaU pata maMjarI jIvana sAhitya 14 lokamata pracAraka lakhamasI racita graMtha jina vANI loka kavi caMdrasakhI ke samaya sambandhI vicAraNa likhAI kA sastAyana lokAgacchIya vidvAnoM ke tIna saMskRta graMtha zramaNa aga. 1900 lakiMta olo upAdhyAya kA samaya aura unake graMtha / jaina satya prakAza luMkAzAha kauna aura kahA~ ke the? jina vANI lokAgaccha ke katipaya AcAryo sambandhI aitihAsika gItoM kA Adeza jina vANI ahiMsA vANI 14 vAcaka vinayasamudra (bIkAnera kA rAja, jaina kI) vikrama lIlAvatI caupAI viSayaka vizeSa jJAtavya vinayaprabha kRta vyAkaraNa graMtha zabda-dIpikA vIrAyatana kA mahattvapUrNa evaM ullekhanIya sevA kArya-cakhudayANaM vizva kalyANa kA mUla AdhAra-AtmIyatA kA vistAra yA ahiMsA vairAgya sambandhI eka prAcIna laghu racanA vairAgya caupAI vItarAga kI vANI varddhamAna purANa mahAkAvya vRnda graMthAvalI : eka mahatvapUrNa prakAzana vizva zAnti kA amogha upAya vIra durgAdAsa rAThaur3a dIra nirvANa ke viraha gIta vicAra kI kasauTI ahiMsA vANI vItarAga vANI vItarAga vANI / sAhitya paricaya . sevA samAja viveka vikAsa 10 jaina jagata 12 kAdambinI mArca 671 19 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva varNIjI pradatta padoM kA saMgraha evaM prakAzana Avazyaka digambara jaina vasanta vilAsa ke katipaya zabdoM kI artha vicAraNA hindustAnI vIra nirvANa aura dIpAvalI do prabodhaka stavana mahilA jAgaraNa vAdIcandra racita ambikA kathAsAra vidyA vilAsI mahArANA bhoja sambandhI rAjasthAnI jaina sAhitya rAjasthAna bhAratI vismRtaprAyaH prAcIna hindI lokagIta varadA ballama sampradAya kI do ajJAta kRtiyoMbhaktamAla bhakta ratnAvalI rASTra bhAratI vyApArI va satI lakSmI sudhA bindu bAcaka rAja samudagaNI racita rAjasthAnI jaina rAmAyaNa vizvambharA vidvAnoM evaM kAryakartAoM ko ucita sammAna deM vallbha saMdeza vAcaka mAladeva aura usake graMtha zodha patrikA vaidha manotsava kI prAcIna pratiyoM aura prakAzita saMskaraNa zodha patrikA32 vividha sthAnoM kI vizeSatAeM va prasiddha racanAe~ kurajA vikathA se bacie zramaNopAsaka vasudeva hindI meM ma bAhubalI caritra jaina jagata bIrabanda racita sabodha satANu dohA mahAvIra ja. smArikA 1909 vizva zAnti ke upadezaka bhagavAna mahAvIra zrI mahAvIra smArikA vizAlakIrti racita prakriyAsAra kaumudI amaNa vartamAna meM anuzAsana kI sarvAdhika AvazyakatA anuzAsana aMka vajasvAmI kuzala nirdeza vijayasiMha sUri kuzala nirdeza vidhi kA amiTa lekha kuzala nirdeza vRddhivAdi sUri kuzala nirdeza vRddhi vijJAna sambandhI do ajJAta hindI racanAe~ vizva sAhitya kA bejor3a graMtha-sapta saMdhAna vAcaka kavi sAraMga aura unakI racanAe~ tulasI prajJA vartamAna zikSaNa aura jaina samAja vijayAnanda vikramAditya hemU sambandhI do rAjasthAnI ullekha jarnala oNpha hariyANA sTaDIja 1-2 vicAroM kA kendra bindu kyoM akhaNDa jyAti 10 prataniSTha kAnhar3akA kaThihArA divya dhvani ve dohe jo mujhe preraNA dete hai jaina jagata vidvatavarya zrI vigatakIrti racita paryuSaNa parva gIta zrI jaina dharma prakAza vinoda bhAI aura ukhANA vicAra caupAI kI apUrNa pratiyA~ maru bhAratI 13 vidhi kA vidhAna kathAloka 7jana. 1975 vIra nirvANa viraha gIta aparigraha zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI vinaya cUlA gaNinI racita hemaratnasUri phAgu sudharmA 12 vairAgya zataka vidvAna kavi yati prItiudayajI kuzala nirdeza 13 viveka kA phala kuzala nirdeza 12 vikramAditya sambandhI hindI sAhitya rAjasthAna sAhitya 1 vasudhi kathA maru bhAratI vibhinna pradezoM ke strI-puruSoM kI nAmAvalI maru bhAratI vAcaka vinayasamudra rAjasthAna bhAratI5 vasudeva hindI nAgarI pracAriNI vidyArthI bandhuoM se haMsa vastuoM ke upayoga kI kalA jIvana sAhitya 11 vIra hammIra sambandhI katipaya anya racanAe~ sapta sindhu 19 aga. vidyA vilAsa : eka prAcIna lokakathA kalpanA vizvezvarAnaMda vaidika zodha saMsthAna meM hindI graMthoM kI hastalikhita pratiyA~ sAhitya saMdeza vasuMdharA ratna kavayitrI candrakalA pATU sAhitya saMdeza 24 vIragAthAkAlIna sAIdAna sAhitya saMdeza 11 vIsaladeva rAsa ke racayitA ke nAma aura samaya rASTra bhAratI vicAramAlA loka jIvana bIsaladeva rAsa kI do mahatvapUrNa pratiyA~ rASTra bhAratI vidvAvara vinayasAgara AdyapakSIya nahIM, pippala zAkhA ke the vairAgya sambandhI racanAe~ ahiMsA vANI vidvatvarya rI sumati vijaya jaina satya prakAza 21 vicAraka banane kA mUla maMtra kyA, kyoM aura kaise? kalyANa patrikA 41 vizva zAnti kA amodha upAya-ahiMsA aura aparigraha mahAvIra jayantI 1971 vartamAna samaya ke vara ripu kalyANa vartamAna zikSaNa-paddhati meM sudhAra kI AvazyakatA kalyANa vizva kalyANa ke lie mahAvIra ke sAtha gurudeva patrikA 1871 bhAdrapada vijaya nagara aura jaina-dharma digambara 61 vAstavika dharma-AtmasvarUpa meM sthiti divya dhvani vidagdha-mAdhava gaur3Iya vaiSNava sampradAya ke do pradhAna siddhAntaahiMsA aura bhakti gaur3Iya vidagdha-mAdhava ke hindI rUpAntara sambandhI kucha Avazyaka bAteM zrI gaur3Iya patrikA 5 vartamAna hI saba kucha nahIM hai caritra nirmANa vikramAditya hemU sambandhI do rAjasthAnI ullekha jina vANI 1973 vidyA vilAsa vadhu racita varddhamAna vacanikA vIra vANI 6 sudharmA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva vasaMta paMcamI aura sarasvatI pUjA bIra vANI vidvadvarya zrI sumati vijaya jaina satya prakAza 2 vIramapura aura nAkor3A tIrtha kI prAcInatA jaina satya prakAza 20 vijaya nagara nA nareza hariharanA maMtrI ThAkarasI jaina satya prakAza 20 vivAhalau saMjJaka anya jaina racanAe~ jaina satya prakAza vANI vinoda graMtha meM ghor3A aura ghor3iyoM ke nAma urminava racanA vIsaladeva rAsa sambandhI katipaya bhAMtiyoM kA saMzodhana ajantA vidyApati kI kRti kI saMskRta TIkA ajantA baMda kavi ke vaMzajoM kI anya racanAeM ajantA vizva koza va zabda prabheda ke racayitA mahezvara jainAcArya the jaina satya prakAza 15 vIra zAsana kI vizeSatA anekAnta bacchAvata vaMzAvalI rAjasthAnI balkala ghirI kI kathA jaina bhAratI vratoM kA mahattva aura apanA anubhava jaina bhAratI vrata aura merA anubhava jaina bhAratI vidvadvaya vAdI guNaratna aura unake graMtha jaina bhAratI vAmanAvatAra aura jaina muni viSNu kumAra anekAnta vidhi kA amiTa lekha kuzala nirdeza vilakSaNa vara parIkSA kuzala nirdeza vighnahara (siddha bahara) stotra hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza vairAgya mAtRkA ahiMsA vANI vIra nirvANa viraha gItikA ahiMsA vANI vairAgya sambandhI eka prAcIna laghu racanA vairAgya satasaI ahiMsA vANI vRddha puruSoM kI sevA amara vibhUti pIThor3A mAravAr3a kA zrI gor3I pArzvanAtha tIrtha kuzala saMdeza vIra nirvANa zrI maddevacandra kRta prabodhaka stavana rAjeMdra vidyA prakAzavIra rasAtmaka dohe samAja vikAsa vizAla kIrti racita parikramaNa kaumudI pramaNa vastuoM kA upayoga kaise kareM akhaNDa jyoti vastuoM kA sadupayoga kIjie akhaNDa jyoti vidvavara vinayasAgara upAdhyAya hai pramaNa vAsumatI mahAkAvya zramaNa vilAsa ke pada saMta vANI vidvavara prajAgara kA racanAkAla saMta vANI vyApAre vasati lakSmI sudhA bindu vilAsa saMjhaka tIna gadya racanAe~ sanmati saMdeza vartamAna samaya ke SaT Rtu zAzvata dharma vinobAjI ke vicAra zAzvata dharma zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI bAdi betAla zAnti sUri zAzvata dharma vAcanAcArya muni tilaka pada sthApanA svAdhyAya vasaMta vilAsa phAgu nA racita mAlA svAdhyAya vAcaka ratna kIrti kRta puNya ratna sUri svAdhyAya vAcaka kavi sAraMga aura unakI mAtRkA bAvanI varadA patrikA yAcaka mAladeva kI tIna laghu racanAe~ zodha patrikA vAcaka karmatilaka racita sukhadeva rAsa zodha patrikA vaidya manolaca kI prAcIna pratiyoM aura prakAzita saMskaraNa zodha patrikA vairAgya zataka ke racayitA kavi paramAnanda kA samaya jaina saMdeza vRndAvana ke dIvAna campArAmajI kI do ajJAta racanAe~ jaina saMdeza vizAla kIrti racita prakriyA sAra kaumudI jaina saMdeza vArANasI jaina tIrtha ahiMsA bANI vasundharA ratna (kavayitrI candrakalA bAI) sAhitya saMdeza vIra hamIra sambandhI katipaya anya racanAe~ sapta sindhu vikramAditya hemU aura usakA vaMzaja sarasvatI vikramAditya aura hemU ke do rAjasthAnI ullekha / sarasvatI vicArazIla banane kA mUla maMtra kyA aura kyoM? siddhAnta vizva sAhitya kA advitIya graMtha saMskRti vismRta prAyaH prAcIna hindI lokagIta hindustAnI vRndAvana meM jayaMtarAma racita gItA bhASA zrI sarvezvara viznoI sampradAya kI eka ullekhanIya ghaTanA aura jaina dharma kA prabhAva kuzala nirdeza vijayacandra aura mAna zaMkara kuzala nirdeza vilAsa saMgama racanAoM kI paramparA pari. patrikA vijayasiMha aura unakI rakheliyoM kI kavitA pari patrikA vaizAkha kArtika va mAgha mahotsava vRndAvana ke dIvAna candarAma kI do ajJAta racanAeM braja bhAratI vAgavilAsa laghu kathA saMgraha varadA vivAha aura maMgala kAmoM kI paramparA bhAra, sAhitya viSNudatta racita pAka maMjarI yuga prabhAta vikramAditya sambandhI sabase bar3A bhASA kAvya varadA vyAsa devIcandra varadA vyavasthita jIvana rAja. bhAratI vIracaMda rAghavajI gA~dhI sambandhI do tatkAlIna lekha vijayAnaMda vallabha kIrti granthamAlA kA prathama puSpamAnava aura dharma vijayAnanda vyaMgyoktipUrNa eka rAjasthAnI lokagIta dezabandhu vikrama caritra caupAI bhAU kavi kI nahIM zvetAmbara upAdhyAya bhAva kavi kI hai vIra vANI 16 1958 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 11-12 jaina prakAza zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva vasudhIra kathA maru bhAratI vIra gAthA kAla kI racanAoM para vicAra nAgarI pracAriNI 47 vIra gAthAkAla kA jaina bhASA sAhitya nAgarI pracAriNI 45 videzoM meM jaina dharma-pracAra kI AvazyakatA jaina jagata vizva zAnti aura jaina dharma ke mahAna siddhAnta jaina jagata videzoM meM jaina dharma-pracAra kI AvazyakatA jaina jagata vairATha ke jaina mandira kA zilAlekha vIra vANI vakacUla kI kathA kI prAcInatama tatsambandhI racanA jaina siddhAnta vicAra mAlA loka jIvana vaizAlI meM jaina vizvavidyAlaya sthApanA kA suyoga jaina saMdeza vivAdagrasta praznoM kA samAdhAna milakara kAma karane se hI sambhava jaina gajaTa bA. mo. zAha kI eka mahatvapUrNa bhUla 18 sita, 37 vIra nirvANa bhUmi bhI bauddha bhUmi ke samAna amaya pradeza ghoSita ho vIra vAcaka zrI vallabha gaNi viracita vidagdha sukhamaNDala darpaNa jaina bhAratI vaidya muhatA racita rAcA battIsI osa. samAcAra vRhada braja graMthoM meM jaina mUrtiyoM tathA jaina dharma kI prAcInatA kA varNana maMgala jyoti 3 vaiSNava gIta nuM kartavya tathA keTalAka pAdAntaroM svAdhyAya vikramAdityakAlIna jaina dharma aura sAhitya jaina bhAratI vidvat pariSad ke kucha Avazyaka kartavya jaina saMdeza vijayagaccha kI AcArya paramparA jaina bhAratI vIra nirvANa mahotsava kI yojanAoM ke lie prAntIya sarakAroM ko sakriya kiyA jAe jaina prakAza vasudeva hiMDI kA racanAkAla jaina saMdeza vaidika dharma patra meM jaina dharma para AkSepa jaina saMdeza videzoM meM jaina dharma pracAra kA suavasara jaina saMdeza viziSTa jaina lekhoM evaM kaviyoM se Avazyaka nivedana jaina saMdeza jaina siddhAnta bhAskara meM ullikhita satasaI jaina kavi vRndAvana kI hai jaina saMdeza vijJapti mahAlekha kA sAra vidvat pariSada se jaina saMdeza vItarAga mUrtiyoM kI aMga racanA sambandhI spaSTIkaraNa jaina vinayacandra kRta suprAvaka chItarASTakama amara vibhUti vijayanagara sAmrAjya meM jaina-dharma vIra vRddha aura anubhavI vyaktiyoM se lAbha uThAyA jAye vAsudeva hiNDI Adi Agamottara sAhitya meM zrI kRSNa caritra jaina bhAratI 2 vIra nirvANa stavana jaina bhAratI 7-8 za zubhar3akara kRta rAMga mUrtiyoM kA anuzIlana hindustAnI 1975 aprela traimAsika jUna 36 zvetAmbara apabhraMza sAhitya smArikA aprela 1962 zabda ratana mahodadhi nAmaka saMskRtagujarAtI jaina koza zramaNa zAsana prabhAvaka jinaprabhasUri zramaNa zIla-rakSA kuzala nirdeza zubha kAma dikhAve ke lie na kareM jaina jAgaraNa zodha kSetra kI kaThinAiyoM pANDulipiyoM saMbhAvanA zakti: usake prakaTana kA mahatvapUrNa abhyAsa meM saphalatA bAlAzrama zAkAhAra : mAnavIya dRSTikoNa nava. 1977 zataraMja sambandhI ekamAtra hindI graMtha hindustAnI zatAvadhAnI zrI ratanacandajI mahArAja aura unakA ardhamAgadhI koza / jina vANI zAha hIrAcanda tIrthayAtrA vivaraNa aura sammeta zikhara anekAnta zvetAmbara AcAryoM kI sUcI zIghra prakAzita ho vallabha saMdeza 1 zakti kA apavyaya nahIM, saMcaya karie saMgha zakti zeTha haThIsiMha lakhATele jaina satya prakAza 20 zivabAr3I kA melA kuzala nirdeza zilA ke nIce dabA bhAga kuzala nirdeza zatAbdI kI zIghra taiyArI kareM kuzala nirdeza zAradA chanda sAdhanA 16-17 zvetAmbara jaina graMthoM ke prArambhika do prakAzaka tulasI prajJA zAstroM ke zabda nahIM, bhAva grahaNa kIjie varSI yoga smArikA 197 zikSaNa aura saMskAra ke lie atyAvazyaka gurukula praNAlI hindU vizva 18 zabda prabheda TIkA aura usake kartA tulasI prajJA zubha kAmoM ke lie preraNA, protsAhana aura smArikA osavAla sahayoga dete raheM navayuvaka samiti zikSA meM bAdhaka aura sAdhaka kAraka zakti dala 11 zvetAmbara sAhitya meM masta bAhubalI tIrthakara 10 zvetAmbara vIracandra racita mAtra kA zrRMgAra gAthA koza nAgarI pracAriNI 71 zvetAmbara : jaina jAgaraNa ke agradUta jaina jagata zodha viSayaka kucha jJAtavya maru bhAratI 22 zAkAhAra utpAdana vRtti pracAra kI prmaavshyktaa| ahiMsA vANI zAmba-pradyumna kathA kuzala nirdeza 13 zabda koza sambandhI hindI sAhitya rAjasthAna sAhitya 1 16-17 vIra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zAsana deva deviyoM kI pUjA mAnyatA para vicAra zAzvata dharma zvetAmbara jaina vidvat pariSada kI AvazyakatA jaina prakAza zvetAmbara jainAcAryoM se namra nivedana zvetAmbara jaina zAlibhadra rAsa ke racayitA jaina bhAratI zAsana prabhAvaka rUpasUrijI kA jIvana caritra jaina dharma prakAza 18 58 26 14 65 38-39 SoDasa kAraNa bhAvanA aura bIsa sthAnaka kI ekatA vIra vANI SaDAvazyaka prakrimaNa sUtroM kA hindI padyAnuvAda kuzala saMdeza SaDdarzana samuccaya ke laga TIkAkAra zramaNa patrikA Sar3a ke chiyAnave bheda siddhAnta ghaDdarzanoM ke nAmoM kA nayA prayoga siddhAnta sUDA sahelI kI premakathA sadagraMthoM kA svAdhyAya bhI satsaMga zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva zabdAMka arthAt saMkhyA sUcaka saMketa nAgarI pracAriNI 46 zAsana kI AvazyakatA kaba se aura kyoM? jIvana sAhitya 26 zakti kA saMcaya kIjie zrI kRSNa saMdeza 5 zakti prakaTana kA mahatvapUrNa upAya-abhyAsa kalyANa patrikA 37 zvetAmbara sampradAya meM nitya paThanIya prAcIna tIrthakara stuti tIrthakara patrikA 1 zvetAmbara jaina tIrtha kalyANa zakti prakaTana kA mahatvapUrNa vicAra vistAra dharma jyoti zakti prakaTana aura saphalatA kA mahAna upAya-abhyAsa gurudeva zAsana prabhAvaka jinaprabhasUri zramaNa zIla kI zakti caritra nirmANa zubha kAma meM pradarzana kaisA! jina vANI zaktirUpA nArI jaina bhAratI zItala zreyAMsa aura vAsupUjya ke jIvana kA siMhAvalokana anekAnta zatrujaya darzana saMzodhana ke sandarbha meM kuzala nirdeza zAzvata navakAra maMtra meM parivartana kyoM? kuzala nirdeza zaktiyoM kA jagAnA Avazyaka hai zAnti saMdeza zakti paMcaka zakti phara 1956 zakti paMcaka ke upAsaka banie zAzvata dharma zvetAmbara jaina paMDita-paramparA anekAnta zajaya darzana saMzodhana kharataragaccha aura satI vAha kuzala nirdeza zAha zivakaraNajI dazaka kI sAhitya sevA rAja vIra zvetAmbara apabhraMza sAhitya rASTravANI zyAma kavi racita zyAma battIsI braja bhAratI satrahavIM zatI ke eka rAjasthAnI kAvya kA tatkAlIna hindI anuvAda varadA zvetAmbara jaina kAMphreMsa aura jaina sAhitya vijayAnanda zIlavRtta purandara caupaI maru bhAratI ziva kAvya preraNA zAntisUri ke sAgadata rAsa kA racanAkAla vIra vANI zatrujaya tIrtha aura hamAre sAdhu-sAdhvI jaina zikSA jaina jyoti zikSaNa paddhati meM sudhAra kI AvazyakatA jaina gajaTa zAkAhAra ke adhika utpAdana va pracAra kI paramAvazyakatA jaina prakAza zvetAmbara jaina samAja meM paryuSaNa parva kI ArAdhanA jaina saMdeza zvetAmbara jaina graMthoM meM bhagavAna mahAvIra ke jIvana vRttAnta kI sAmagrI jaina bhAratI zvetAmbara jaina AgamoM meM dasa dharma jaina saMdeza sarasvatI svarNa jayaMtI samA. smArikA 1972 rAjasthAna bhAratI / rAjasthAna bhAratI 1 rAjasthAna bhAratI 3 rAjasthAna bhAratI 2 sukavi naraharadAsa kI prazaMsA ke cAra dohe sUrasAgara kI prAcIna pratiyAM sadayavasa sAvaliMgA kI premakathA samAlocanA saurASTra vizvavidyAlaya dvArA sammAnita pA~ca cAraNa vidvAna svAzrayI tIrthakara mahAvIra sirasA ke jaina kavi aura unakI racanAe~ strI zikSA kA vikAsa sAdhu vaMdanA ke racayitA siMhadeva racita eka vilakSaNa mahAvIra stotra sirasA sambandhI navIna jJAtavya sevA evaM saujanya ke pratIka zrI rAMkAjI saMgrahavRtti se asaMgrahavRtti kI ora samrATa mo. tugalaka aura mahAna jaina zAsaka prabhAvaka zrI jinaprabha sUri suraMgI ruta AI mhAre deza samatA-sAdhanA aura bhagavAna mahAvIra sAMvatsarika pratikramaNa aura kSamApanA samaya kA sadupayoga kIjie sthA, nAthUrAmajI kI paramparA ke dasa sAdhuoM kA kAla prApta samaya aura sthAna sUradAsa kI racanAoM kI hastalikhita pratiyA~ samaya, zakti evaM sAdhana rAjasthAna bhAratI mahA, jayantI smA. aprela 1963 sapta sindhu 22 jIvana sAhitya a zramaNa zramaNa jIvana sAhitya jaina jagata jaina jAgaraNa anekAnta samAja vikAsa samAja vikAsa zramaNopAsaka sudharmA sudharmA 19 saMbhAvanA prakAzita mAna sita. 1979 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharmA 16 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva svArthoM ke TakarAva se kaise baceM? prakAzita mAna sukhI rahane ke gura prakAzita mAna jUna 1980 saM. 1792 bholayAlo eka mahattvapUrNa patra svAdhyAya svargIya pUrNacandajI nAhara vikAsa saMdeza rAsa kA racanAkAla vikAsa sAmAyika : samabhAva-sAdhanA jaina bhAratI sukavi canda racita bhArata bhAskara vanasthalI aprela 69 satrahavIM zatAbdI kI nagarakoTa yAtrA kA varNana vijayAnanda sukha-zAnti kA rAjamArga-AvazyakatAoM ko kama karo hindU vizva svAdhyAyopayogI katipaya graMtha aura merA anubhava svA. smArikA 1950 sAmAnya aura sarala jaina vivAha kI AvazyakatA jaina prakAza 1961 sthAnakavAsI geMDala zAkhA ke itihAsa sambandhI eka mahattvapUrNa graMtha 13 svAdhyAya saMgha : mahattvapUrNa saMsthA jisake vyApaka pracAra kI AvazyakatA Atma razmi jana, 1981 saMyama jaina siddhAnta saMkucita dRSTi yAnI guNIjana nuM anAdara jaina siddhAnta sAmAyika vicAra kuzala saMdeza savRttiyoM kA jAgaraNa rAmatIrtha julAI 1982 sabase pahalA kArya jaina jagata saM. 1474 kI bhaTanera se mathurA yAtrA braja bhAratI satiyoM ke do prAcIna rAsa hindI anuzIlana 9 samyaktva kaumudI sambandhI anya racanAe~ evaM vizeSa jJAtavya anekAnta svargIya campAlAlajI siMghaI kA svayaM likhita Atmacaritra sanmati saMdeza sAdhvI kI vandanIyatA sambandhI eka krAMtikArI kadama jaina bhAratI sAdhu-sAdhviyoM ke samAdhi-maraNa para zoka sabhAe~ ballabha saMdeza sammilita parivAra-prathA kA vikAsa evaM usake lAbha rAjasthAnI sapta saMdhAna kAdambinI mArca 7212 siddhasena divAkara kRta aSTaprakAzI Adi ajJAta graMtha vIra vANI samasta jaina zramaNa-zramaNI kI saMkhyA kuzala nirdeza supAtra dAna kA phala kuzala nirdeza saMgIta samrATa tAnasena ke dhupada ma.pra. saMdeza siMhasudha nidhi ma.pra. saMdeza siMha siddhAnta sindhu ma.pra. saMdeza svAdhyAya kA mahatva ahiMsA vANI samanvaya kA adbhuta mArga-anekAnta anekAnta sapta kSetra rAsa kA varNana viSaya anekAnta zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI sUtradhAra maNDala viracita rUpa maMDala meM jaina mUrti-lakSaNa santa sukhasAraNa kI bhaktamAla meM bhagavAna RSabhadeva kA varNana vIra vANI samayasAra Atma-khyAti vyAkhyA kI prAcInatA vIra vANI sukavi naraharadAsa kI prazaMsA ke cAra dohe rAja. bhAratI sadayavatsa sAvaliMgA kI bAta meM kavi pRthvIrAja rAThaur3a kA prasaMga rAja. bhAratI sva. DaoN. vAsudeva zaraNajI agravAla ke kucha patra varadA 1967 sastu sAhityavardhaka kAryAlaya rASTra bhAratI sabake kalyANa meM apanA kalyANa rASTra bhAratI sukha evaM zAnti kA prazasta mArga-nispRhatA yuga sAdhana sagraMthoM kA svAdhyAya satsaMga hai yuga sAdhana sAmpradAyikatA ke do mahAn dUSaNa-saMkucita dRSTi aura guNIjana kA anAdara yuga sAdhana saMpata meM lichamI ro vAso maru vANI sahiSNutA gItA saMdeza surati mizra kI amara candrikA ke amareza evaM racanAkAla para prakAza vizvambharA saurASTra ke prabhAsa tIrtha meM prApta mahArAjA rAyasiMha kA zilAlekha vaicArikI strI zakti kA vikAsa aura sadupayoga sarvamAnya aura sarala jaina-vivAha vidhAna kI AvazyakatA hai / yuvA dRSTi svAbhimAnI supiyArade kA eka prAcIna gIta raMgayoga santa sAhitya meM jaina santoM kA yogadAna zrI amara bhAratI 18 saMskRta sAhitya aura muslima zAsaka kuzala nirdeza soraTha-bIMjA kI lokapriyatA raMgAyana maI 1980 saMyamita banie zramaNopAsaka sAMvatsarika ekatA zramaNopAsaka sukha-duHkha meM samabhAva rakhie baladeva bandanA saMvata 2025 saMkIrtana se parama tattva kI prApti saMkIrtanAMka saMta pIpAjI kI vANI supathagA jUna 681 saMprati kAlIna Ahar3a ke mandira kA jIrNoddhAra stavana pramaNa samasta jaina sAdhu-sAdhviyoM kI saMkhyA jaina jagata maI 1982 svataMtratA ke saMdezavAhaka yuga puruSa-mahAvIra vIra upAsikA 10 sukha-zAnti kA mahatvapUrNa sAdhana-saMtoSa vijayAnanda suzrI ro jalUsa olamo svarNAkSarI uttarAdhyayana sUtra kI prazasti ahiMsA vANI yuvA stambha 15 1 10.11 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sudharmA sudharmA sudharmA maI 1900 madhumati sudhAra, hRdaya parivartana se yA daNDa se jaina jagata 17 samI mRgAvatI kuzala nirdeza santa kabIra kA eka aprasiddha pada sAhitya sampradAyoM kA udbhava aura vikAsa jaina jagata sthAnakavAsI samAja AcArya zrI amolaka RSijI aura dAnavIra sukhadeva sahAya jvAlAprasAdajI kA anukaraNa kareM samaya mAtra mI pramAda mata karo jina vANI 36 satsAhitya kA pracAra evaM prasAra mAnava ke caritrotthAna kA eka sabala upAya aNu vrata vizeSAMka samrATa candragupta ke solaha stavana titthapara saMghapati somajI zivA rUpajI kA vaMza paricaya sevA saMgha smA. jinadatta sUri 8 phara 3 sukavi jasarAja rAja.sitija 1945 sAmAyika no anubhava jaina zikSaNa sAhitya patrikA sarvodaya kA sUtrapAta sarvodaya mitra sevA jaina jagata saralAdevI jo sacidAnanda deva ho gaI kuzala nirdeza sarvadarzana saMgraha ke katipaya prApta jaina graMthoM ke uddharaNa siddhAnta soraTha aura bIMjhA kI premakathA sambandhI prAcIna rAjasthAnI lokagIta madhumatI sAdhvI samudAya kI ora dhyAna dene kI AvazyakatA zramaNa bhAratI sAdhvI bhAvalakSmI samasta prANiyoM ke sAtha hamArA vyavahAra kaisA ho? zakti dala satpurIya mahAvIra utsAha varadA 24 sabase bar3A dhana Ananda maMgala janavarI 82 savA tIna sau varSa kA kharataragaccha kA sAdhvI samudAya kuzala nirdeza sarva jIvoM se kSamApanA kuzala nirdeza sukha-duHkha karma prerita hai kuzala nirdeza 10 saMsAra ke vicitra sambandha kuzala nirdeza sAhU zAntiprasAda : eka mahAna vyaktitva vIra smRti vizeSAMka 79 sAmAyika sUtra pAThoM kA kavijI kRta hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza sAra bAta kuzala nirdeza svAdhyAya kA mahattva kuzala nirdeza saMvega raMgazAlA nAmaka graMtha do nahIM, eka hI hai zramaNa 21 saMta gopAladAsa kRta sahasraphaNa ciMtAmaNi parizodha sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM kI mahattvapUrNa suucii| dharma jyoti sAdhu rA rupiyA maru vANI zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI sukavi rughapata ara vArI racanAyA maru vANI svAdhyAya saMghakA sarAhanIya kArya zramaNa bhAratI sikkhoM ke dazama graMtha meM arhat avatAra kA varNana sudharmA sAdhviyoM ke prakAzita caritra graMtha sthAnakavAsI boTAda sampradAya sambandhI eka mahatvapUrNa graMtha sUradAsa racita RSabhAvatAra varNana sudharmA samaya kI mAMga vijayAnanda samayasAra kI eka aura prAcIna bhASA TIkA tIrthakara sAraMga kavi viracita subhASita battIsI ke sambandha meM aura naI jAnakArI tulasI prajJA santa kavi jIvaNadAsa racita bhartRhari baladeva vandanA sacce bhAgyazAlI seTha kastUra bhAI sukavi khetasI aura unakI racanAe~ svataMtra bhArata kA sabase pahalA kartavya-vyasana mukti samAja vikAsa sAta lAkha zloka parimita saMskRta sAhitya ke nirmAtA vijaya lAvaNya sUri siddhAnta sahanazakti bar3hAe~ siddhAnta sAmpradAyikatA viSa hai vijayAnanda sabase bar3A graMtha AcAra dinakara vijayAnanda sAmagrI saMkalana kI AvazyakatA vijayAnanda sAdhanA-prazikSaNa aura upAsaka saMgha kI yojanA saMdha mukta sAdhanA jaina bhAratI saMta sAhitya ke khoja kI AvazyakatA saMta vANI saMskAra aura saMskRti yuga prabhAta san 1801 kI mardumazumArI kI riporTa meM pAlIvAla aitihAsika lekha jAti sambandhI vivaraNa saMgraha saMghapati khImacanda rAsa saMbodhi satasaI saMzaka hindI racanAe~ sapta sindhu sUradAsa sambandhI prama kA saMzodhana sapta sindhu sAdhu sundara racita dhAtu ratnAkara vRttika prazasti zrI jaina siddhAnta sohaNI-mahivAla kI premakathA kA rAjasthAnI rUpAMtara sapta sindhu samabhAva sAdhanA sevA samAja sukha kA mUla samatva : dukhoM kA bApa mamatva Atma saMdeza sthAnAMga aura savAyAMga meM bhagavAna mahAvIra sambandhI sAmagrI Atma razmi sAdhanA aura sahiSNutA ke bIca mahAvIra Atma razmi saIda pahAra kRta rasa ratnAkara avadha bhAratI sahayoga bhAvanA kA vikAsa kiyA jAe sAdhviyoM aura sAhitya jUna 1975 24 sudhA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 280 30 2 USA mArca 1971 26 16 samatA aNuvrata sadharma pracAraka brahAdhArI zItalaprasAda kI jaina zAsana sevA Agama patha sAhitya tapasvI kI amara sAdhanA anekAnta sundara zrRMgAra kI bhASA bhAratI khaMDa 1 sIkha bahottarI maru bhAratI sUkhA sahelI kI premakathA maru bhAratI samAdhi sAra evaM yoga dIpaka : eka svataMtra graMtha / sanmati vANI sacce svArthI baneM kalyANa samalAma durlabha dharma sAdhakoM kI khoja gItA saMdeza skUla va kaoNlejoM meM par3hane vAle karor3oM vidyArthI rASTropayogI kAryoM meM hissA leM sari deva kI sAhitya-sevA kalyANa saMvatsarI ke sambandha meM dharma jyoti sahayoga kI bhAvanA kA vikAsa kiyA jAe osavAla strI-samAja aura sevA nArI patrikA siMghI aura kacchI bhASA ke vivAha gIta aura sIDhaNe loka sAhitya svAdhyAya aura dhyAna kA parva amara bhAratI sAmajI caturvedI kRta motIzAha ke Tuka kA rAsa sAra kuzala nirdeza sau seNA ro eka mata naiNasI suvihitA gaNI gaNAdhIza sukhasAgarajI kA jaina zvetAmbara jIvana paricaya saMgha sivAnA saMgIta viSayaka hindI sAhitya rAja, sAhitya sUra padAvalI kI sabase prAcIna prati rAja. bhAratI saMgIta vAGmaya (bhAvabhara) racita muralI prakAza saMgIta sAraMgA sAravRtti kA vizeSa paricaya jaina si. bhAskara sukha-dukha meM samabhAva kI naI jAnakArI jIvana sAhitya saMgItajJa nayanAnanda kI gAyakoM ko dasa zikSA saMgIta saMta caraNadAsa ke praziSya nityAnanda ke do mahattvapUrNa graMtha sAhitya saMdeza sthara vijJAna sambandhI hindI-rAjasthAnI sAhitya vizvambharA sAhitya kI mUlabhUta ekatA rASTra bhAratI sukavi jinarAja sUri ke katipaya prabodhaka pada jaina bhAratI samaya, zakti evaM sAdhana loka jIvana sAdhu samudAya paTTAvalI jina vANI svargIya pUrNacandajI nAhara vikAsa saM. 1504 ke vijaya yaMtra paTTa kA laMdana pravAsa jaina satya prakAza svargIya pUrNacanda nAhara saMgraha nI svarNAkSarI prati jaina satya prakAza svarNAkSarI kalpasUtra kI eka prazasti jaina satya prakAza saba kArya niyata samaya para kareM caritra nirmANa samyaktvI aura mithyAtvI jaina jagata sabase bar3A sukha : mauna kathA loka svAmI svarUpAnanda kI vANI kalyANa patrikA samAja kalyANa kA mUla maMtra : sahayoga kI bhAvanA kA vikAsa kalyANa patrikA sammAna prApta karane kA mahattvapUrNa upAya kalyANa satya kI sAdhanA kalyANa svataMtra bhArata ke do kartavya : zikSaNa krAnti aura aparAdhI sudhAra kalyANa sAmpradAyikatA ke do mahAna durguNa : saMkucita dRSTi aura guNIjana kA anAdara kalyANa siddhi kA mUla-sAdhanA kalyANa patrikA svataMtra bhArata ke do Avazyaka parva kalyANa somadeva sUri ke nItivAkyAmRta kA adhyayana divya dhvani saphalatA kI kuMjI gItA kA saMdeza 2 sAraMga sAra kRti kA vizeSa paricaya jaina si. bhAskara 16 samasyAeM aura aneka samAdhAna jIvana sAhitya 41 saMskRta bhASA ke vidvAna jainAcArya jIvana sAhitya 25 sabakI kalyANa kAmanA jIvana sAhitya26 satI rati sundarI caritra nirmANa satI kamalA caritra nirmANa satI damayantI caritra nirmANa satI dhanazrI caritra nirmANa sukavi jinaharSa aura unakI racanAe~ jaina bhAratI saccA nyAya kuzala saMdeza siddhacakra ArAdhanA tapa jina vANI sAmAyika samabhAva sAdhanA jina vANI saMyamaniSTha zrI gaNezIlAlajI mahArAja jina vANI sthAnakayAsI paramparA ke sukavi zrI harajasarAya / jina vANI sthAnakavAsI zrI jayamalajI va unake ziSya zrI rAmacandrajI mahArAja racita graMtha jina vANI sthAnakavAsI RSi vijayacandrajI aura unakA sAhitya jina vANI sAdhu sampradAya paTTAvalI-1 jina vANI sAdhu sampradAya paTTAvalI-2 jina vANI sAMskRtika mahArASTrI lipi kA eka graMtha kalpanA satsaMga yogya satpuruSa kalpavRkSa sAraMga kavi kA gaccha aura anya racanAe~ vIra vANI sapUtAMrI mAM AMdhI I cokhI osa, navayuvaka jUna 1964 sarasvatIcandra AtmAnanda 'sAdhu candrarAja kRta tIrtharAja caitya paripATI kA samaya jaina satya prakAza 18 smArikA 8.9.10 16 sita. 1954 18 19 20 20 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jaina satya prakAza 18 15 jaina satya prakAza jaina satya prakAza 20 jaina satya prakAza 13 jaina satya prakAza 5 jaina satya prakAza 8 jaina satya prakAza jaina satya prakAza 7 jaina satya prakAza 2 jaina satya prakAza 3 vijayAnanda jaina bhAratI anekAnta anekAnta kuzala nirdeza ahiMsA vANI saMghapati somajI saMgha caitya paripATI kA aitihAsika samaya smaraNa stavana saMkhyA prAcInatA Adi para vizeSa prakAza seTha harisiMha zrIpAla caritra kI sacitra prati sadhArmika vAtsalya kulaka ke bAre meM spaSTIkaraNa samasyA stotram sUrya pahAr3a kI prAcIna jaina mUrtiyAM saMghapati somajI nirvANa veli saMkhavAla gautra kA saMkSipta itihAsa sAdhu maryAdA paTTaka saMdeza rAsa saTIka samANA maNDala ananta jina chanda sukavi jasarAja samayamAra ke TIkAkAra vidvadara rUpacandajI sva. mohanalAla dalIcanda desAI sUtradhAra maNDana meM jaina mUrti-lakSaNa satI parIkSA samyakaca kaumudI kI mahatvapUrNa lekhaka prazasti sthAnAMga aura samavAyAMga meM bhagavAna mahAvIra sambandhI sAmagrI sAdhakopayogI cAra Avazyaka bAteM sAMvatsarika pratikramaNa aura kSamApanA zuddha bhAva se kI jAe saMgIta kA prabhAva saMtoSa aura asaMtoSa svArthI saMsAra saccI mitratA sAhitya samIkSA svoSTiyAna dharma meM mAnava uddhAra kI bAteM sevAvRtti bA, kAmatAprasAdajI sAdhanA kA prathama sopAna-samaya kI niyamitatA sAha vaMzAvalI svAdhInatA sundara samAja ke racayitA sundara kavi jaina the samaya kA mola suraMgI-kuraMgI sahajAnandajI saMkIrtana sumatizrI kA nyAya siddha cakravartI kuzala nirdeza kuzala nirdeza zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI sAmAjika saMsthAe~ : svarUpa evaM samasyAe~ jina vANI saMtamata meM guru kI mahimA zAnti saMdeza satpuruSa ke 28 lakSaNa zAnti saMdeza saMta-lakSaNa evaM saMtavANI kA mahattva zAnti saMdeza sahayoga bhAvanA kA vikAsa kiyA jAe jIvana yajJa sAta lAkha zloka vijayatA varNana sUri zramaNa saMjhera gacchIya Izvara sUri akhaNDa jyoti samaya kA durupayoga akhaNDa jyoti svAdhyAya : AvazyakatA, upayogitA aura mahattA jIvana sAhitya saMvega raMgazAlA devabhadra sUri gaNi sAdhu vaMdanA ke racayitA zramaNa siddhadeva racita eka vilakSaNa saMvega zAlA nAma ke do graMtha nahIM, eka hI hai| zramaNa samIkSAyaNa pIradAna graMthAvalI. samayasundara sItArAma caupAI. hammIrAyaNa maru bhAratI satI kusumajI vIrasena kathA mA bhAratI saMskRta sAhitya ke itihAsa meM jaina sambandhI saMzodhana pramaNa - samatA kA pahalA AyAma ramaNopAsaka saMgIta vADmaya (gIta ke doSa guNa) saMgIta saMgIta sAra aura saMgItamAlikA saMgIta saMgIta graMthoM kI khoja saMgIta samatA kA pahalA adhyAya-ahiMsA saMgIta saMgIta kalpataru kI TIkA saMgIta sthAnakavAsI samAja kA eka Adarza zikSaNa saMsthAna zramaNI-sudharmA sAdhvI ratla cUlA kI do aitihAsika racanAe~ sudharmA sAdhu-asAdhu ke lakSaNa saMta vANI sukavi mAladeva racita mahAvIra loka sudharmA samyak darzana kI mahattA sanmati saMdeza saMta aura unakI vANI kA mahattva sanmati saMdeza samayasAra kI eka sacitra prati sanmati saMdeza sampradAya kA sambandha sanmati saMdeza sAhitya meM budelakhaNDa sanmati saMdeza sammeda zikhara mahAtIrtha ke khoja kI AvazyakatA zAzvata dharma sukha-duHkha meM samabhAva rakhane kA camatkArI maMtra zAzvata dharma sarvazreSTha dAna (abhayadAna) zAzvata dharma svargavAsI AcArya vijayacandrasUri zAzvata dharma sAMvatsarika pratikramaNa aura upAsanA zramaNopAsaka svAbhimAna kI nArI suvicAra tripathagA sAdhAraNa kavi racita vilAsa kI kathA tripathagA kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI ahiMsA vANI aNuvrata agragAmI amara vibhUti ahiMsA vANI ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 12 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 13 ___15 264 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sujAna rAso barasalapura vijaya varadA patrikA 16 sindhu dodhakAni baradA patrikA 16 solahavIM zatAbdI meM racita rAjasthAnI bhASA kI eka mahattvapUrNa gAthA maru bhAratI 23 saMvat 1792 mahatvapUrNa vyavasthA-patra svAdhyAya sammati ke preraNAdAyaka saMdeza sanmati vANI saMskRti kA mUlAdhAra-tyAga sammati vANI sarrApha jAti ke kSetra meM jaina mUrtiyA~ sammati vANI saMgatasiMha rAso aura sagata vaMzarI vaMzAvalI zodha patrikA sahajarAya candrikA sambandhI vizeSa jJAtavya zodha patrikA sudAmA caritra kA racanAkAla zodha patrikA sukavi khetasI aura unakI racanAe~ madhumatI sAhitya tapasvI kI amara sAdhanA anekAnta santavANI saMgraha kI eka mahattvapUrNa sUcI sAhitya saMdeza 23 sundara zrRMgAra ke racayitA sundaralAla jaina nahIM sAhitya saMdeza 26 svAzrayI tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ahiMsA vANI 30 siddha cakravartI viruda kuzala nirdeza santa kavi vAsida kI eka ajJAta racanA: guNa-aguNa nAmo sAhitya saMdeza 28 sirasA ke mandira va dAdAvADI kuzala nirdeza4 sahajAnanda amenI racita vaidya vinoda sapta sindhu6 saMskRta kA sapta zatI saptaka sapta sindhu saMta kabIra ke nAma se prApta racanAe~ sammelana patrikA svAmI svarUpadAsa kI ajJAta racanAe~ sammelana patrikA 49 svAmI svarUpadAsa aura unakI racanA para khoja sammelana patrikA 50 zAzvata navakAra maMtra meM parivartana kuzala nirdeza sAMcaura kharataragaccha aura dAdAvAr3I kuzala nirdeza sukhadeva kA bhAgyodaya kuzala nirdeza saMgoSThI parikalpanA aura pratikriyAe~ jJAnapITha patrikA 7 sthAna utthApana kuzala nirdeza sAMcaura mahAvIra tIrtha kalpa kuzala nirdeza stuti rA stavana kuzala nirdeza svabhAva nahIM chUTatA kuzala nirdeza satya bhASaNa kA supariNAma kuzala nirdeza saba jaga sUnA kuzala nirdeza sUrya pahAr3a kuzala nirdeza sumati pradhAna nyAya kuzala nirdeza sAhitya samIkSA kuzala nirdeza 10 saMvata 1941 meM racita paryuSaNa caritra kRti hindI anuzIlana 9 satiyoM ke do prAcIna rAsa hindI anuzIlana sphuTa prasaMga hindustAnI sukavi candra racita bhAskara mahAbhArata kA hindI anuvAda hindustAnI 21 sphuTa prasaMga madhumAlatI nAmaka do racanAeM hindustAnI sukha-zAnti kA sarala evaM sarvottama mArga kuzala nirdeza . 10 sva, panyAsa zrI bhadrakara vijayajI ke patroM meM preraNA pIyUSa kuzala nirdeza 10 suzIlA rI samajha rAjasthAnI samrATa akabara kA gaurakSaNa aura cAra jaina muni rAjasthAnI saMvat 20137 salpA solaMkI viSayaka eka prAcIna lokagIta varadA sva. DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla ke kucha patra varadA sevaga prayAgadAsa viracita abhayaguNa varadA sattara kaviyoM ke 500 padoM kI eka viziSTa saMgraha prati aja bhAratI santa Anandaghana aura unakI racanAoM para vicAra rAja. dIkSita satyAziyA duSkAla varNana battIsI yuga sAdhanA saMgIta darpaNa kI do pratiyoM yuga sAdhanA sundara zrRMgAra kI bhASA bhAratI samayasundara kA mRgAvatI rAsa bhAratI sunArI kI ArasI rAja. bhAratI samAlocanA rAja. bhAratI samAnA kI svarNAkSarI kalpasUtra kI prati vijayAnanda sAdhanA ko hI sAdhya na mAna baitthie| vijayAnanda sammilita vivAha prathA kA vikAsa evaM usake lAbha vizva jyoti sonagar3ha ke saMta kAnajI svAmI sambandhI vicAra vIra vANI sumati kavi ke nau pada vIra vANI sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcanI TIkA vIra vANI satI zIlAvatI maru bhAratI sAdhana aura sAdhya jaina bhAratI saca bole to mArayo jAya , jaina jagata sarAka jAtiyoM udAra jaina jagata sarvamAnya dhArmika pAThyakrama kI AvazyakatA jaina jagata samyaktva kaumudI aura yazodhara caritra kI prazasti jaina saMdeza svargIya DaoN. banArasIdAsajI jaina jaina jagata sAmpradAyika ekatA : Ananda kA akhaNDa srota jaina jagata saMskRta bhASA ke mahAn jaina vidvAna AcArya lAvaNyasUrijI jaina jagata sAdhvI sammelana kI nitAMta AvazyakatA jaina jagata samakita bhAvanA vIra vANI suprasiddha AcArya bAgha kaTTI suracita tArAgala graMtha kI upalabdhi vIra vANI 16 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 286 69 10-2 1950 1982 20 zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva svadoSa svIkRti aura sudhAra kA prayatna jaina prakAza 47 sva, mohanalAlajI bAMThiyA kI sAhitya-sevA jaina bhAratI 25 sUra pUrva hindI jaina kAvyoM ke sambandha meM DaoN. zivaprasAdasiMha ke vicAra jaina saMdeza satI bApa sambandhI eka gaMbhIra bhUla jaina 18 julAI 37 svargIya varNIjI ke patroM kA saMgraha avilamba kiyA jAya jaina gajaTa sva. chaMgAnIjI kA AtmaparicAyaka patra vizAla rAja. 3 sva.zrI pannAlAla AciMTekTa kI svalikhita jIvanI jaina mitra saMgaThita hokara mAtRbhASA ko samucita sthAna dilAyA jAya preraNA sAMdharA ke jaina mandira jaina saMdeza sacce zakti upAsaka baniye loka vANI 25 akTU svataMtratA aura usake bAda nyAya 12 aga.61 sthAnakavAsI jaina itihAsa kA paricaya jaina dhvaja sindha bihAra aura kharataragaccha sthAnakavAsiyoM kI anabhijJatA jaina dhvaja sthAnakavAsI sampradAya prakAzita satI candanabAlA jaina dhvaja sAdhvI samAja ke utthAna kA anukaraNIya prayala zvetA, jaina svargIya ojhAjI ke saMsmaraNa prajA mitra sekhaina bhAto kahAvata kI kahAnI amara jyoti sindhI bhASA meM jaina sAhitya zvetA. jaina sAdhu-sAdhvI aura rAtri ke samaya kA upayoga satI RSi dattA jaina bhAratI sarAkoM meM jaina-dharma-pracAra kI AvazyakatA jaina saMdeza saMskRta jaina sAhitya ke itihAsa prakAzana kI parama AvazyakatA jaina hitecchu sAmAyika no anubhava jaina saMdeza sthAnakavAsI samAja jI-tor3a parizrama kareM jaina dhvaja sAvaNa zuklA aSTamI A rahI hai pArzvanAtha jayantI manAiye jaina saMdeza sAgara kI tIna viziSTa vibhUtiyA~ jaina saMdeza sAmpradAyikatA eka agra viSa jaina saMdeza sva. jayanArAyaNa vyAsa aura rAjasthAnI bhASA preraNA patrikA siyAle kA khilavAr3a sAptA, hindu 4 phara.54 samAja kA pahalA kartavya AgamAnuvAda prakAzana jaina prakAza samalAvazI mokSa bhaNaze jina saMdeza 11225 svadharmIonI salANa sahIjai jina saMdeza 11 . 229 saralatA kI pratimUrti dayAmunijI aura unakA Agama maMdira jaina zAsana 17-18 hindI kA prathama vizva koza sarasvatI hIrakalaza racita nAgaura caitya paripATI smArikA hindU deza nAma kI prAcInatA rAja, bhAratI hamArI bhakti niSThA kaisI ho? bhakti rasAmRta hamArI vyavahAra praNAlI kaisI ho? bhakti rasAmRta hajAroM lekha likhe, kyoM-kaise-kaba? tIrthakara hindI sAhitya kA AdikAla tIrthakara samayasAra kI eka aura prAcIna bhASA TIkA tIrthakara hariyANA pradeza ke jaina kavi guNAkAra sUri racita bhakti para TIkA jarnala oNpha hariyAnA sTeTa hariyANA ke vaDagacchIya zrI sIladeva sUri racitaH jarnala oNpha adumatA muni veli harayAnA sTeTa hariyANA maMDala ke kavi datalAla racita bArahakhaDI sapta sindhu hariyANA ke eka prAcIna jaina saMskRta TIkAkAra aura unakI racanAe~ sapta sindhu harikalaza racita dillI mevAta deza caitya paripATI pramaNa hastalikhita jaina graMtha bhaNDAra jina vANI hubaDa jaina jAti kI utpatti evaM prAcIna janagaNanA anekAnta hindI zataka sAhitya sammelana patrikA hindI graMthoM kI sacitra pratiyoM vikAsa hama bAlakoM kI ora adhika dhyAna deM hindU vizva hama dUsaroM kA bhI dhyAna rakheM hindU vizva hamArI aThAiyA~ jaina jagata hAtha kI rekhA kathAloka hiMsA-ahiMsA kSamA dharma hindI kA eka ajJAta nala caritra-nala candrikA braja bhAratI hindI kA ajJAta aitihAsika kAvya dalapati mizra kA jasavaMta udyota hindustAnI hajArA saMjJaka hindI racanAe~ kAdambinI harivaMza purANa madhyapradeza saMdeza hamArI bhakti-niSThA kaisI ho? jaina jagata harirasa ke anukaraNa meM racita do jaina racanAe~ jJAna rasa. jina rasa varadA hindI graMthoM kI sacitra pratiyA~ vikAsa hariyANA nAma kA prAcInatama ullekha hariyANA saMvAda hamArA mahAna zatru-Alasya svayaM siddhA hamArI dAna praNAlI ke doSa taruNa jaina hamArI prabhAvanA taruNa 46 10 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ disa. 197. 12 1974 15 268 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva hIrAcaMda mukIma jagataseTha ke vaMzaja nahIM the vIra vANI 3-4 hariyANA kA jaina purAtattva jaina sAhitya hAsya evaM vyaMgya ke do mahatvapUrNa jaina kathA saMgraha jaina jagata 33 hemavijaya racita kathA ratnAkara jina vANI harajasa rAya aura unakI racanAe~ paMjAba saurabha nava. 1988 hindI kAvyoM ke baMgalA anuvAda bhASA hariyANA ke sukavilAsadeva kI navopalabdha racanAe~ zramaNa hema kavi viracita sarasvatI chanda jasavaMta caMdrikA 13-14 hariyANA meM do mahAna jaina dharma pracAraka AcArya sapta sindhu hariyANA kA eka prAcIna bhASA kAvya-kUkar3a mAjarI sapta sinyu hariyANA meM racita eka mahattvapUrNa vaidyaka kAvya sapta sindhu hindI ke prakAzanoM kA mUlya prakAzana samAcAra 1 haridAsa racita bhartRhari saMvAda yuga prabhAta hindI sAhitya kA AdikAla aura rAjasthAnI jaina sAhitya osavAla samAcAra hariyANA kA loka mahAkAvya-nihAlade sulatAna sapta sindhu hindI meM bAvanI kI paramparA nAgarI pracAriNI hamArI unnati meM ghora bAdhaka-IrSyA agrAha haMsa kavi racita thaLI varNana gIta rAjasthAnI vIra 27 haMsakavi dUta (haMsadUta) zramaNa hiMgu deza nAma kI prAcInatA rAjasthAna bhAratI 3 hiMsA kA virodha kyoM? jIvana sAhitya 15 hamAre saMgraha kArya ke katipaya saMsmaraNa sarasvatI haradAsa racita nala caMdrikA sAhitya saMdeza 20 hamIrade caupaI ke racayitA kA vAstavika nAma sAhitya saMdeza hindI bhASA kA utpatti sthAna va samaya braja bhAratI hindI gadya kA vikAsa hindustAnI 20 hamAre hastalikhita graMtha aura bhaNDArakara risarca ___ iMsTITyUTa dezabaMdhu hindI meM jaina sAhitya-yojanA jaina jagata harSapurIya gaccha kA utpatti sthAna zAzvata dharma harSasAgara racita rAjasI rAsa kA sAra jaina satya prakAza 19 hindI sAhitya meM chanda graMtha sammelana patrikA hamArA naitika patana kalyANa hindI bhASA meM zataka saMjJaka graMtha madhukara 15-16 hamArA eka mahAna durguNa-abhimAna kalyANa hamArI kamiyA~ aura bhUleM duniyA jIvana 1973 janavarI hariyANA ke sukavi mAladeva kI racanAe~ amaNa 283 hamArI unnati ke ror3e caritra nirmANa 9 6 -7 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI hama bAlakoM kI ora dhyAna deM kuzala nirdeza hisAra koza meM racita eka mahattvapUrNa prAkRta graMthaupadeza saptatikA jina vANI hariyANA pradeza ke jaina kavi guNAkAra sUri racita bhaktAmara stotra TIkA jina vANI hariyANA ke bar3agacchIya zrI zIladeva sUri racita adUmatA jina vANI hamAre saMgrahAlaya meM digambara graMthoM kI hastalikhita pratiyoM vIra vANI hindI sAhitya kA eka prAcInatama jaina graMtha ahiMsA vANI hamArI sAmAjika va dhArmika ekatA kA svarUpa aura unake upAya kuzala nirdeza haMsAulI Ajakala hastinApura tIrtha stavanama kuzala saMdeza hastalikhita jaina graMtha bhaNDAra jina vANI hAjira javAbI jIvana sAhitya hema ratna racita gorA-bAdala zodha patrikA harSa kIrti racita dharma taraMgaNI zramaNa harSa kula racita kamala paMca zalAkA amaNa harSa kumAra racita kamala paMcazIlatA zramaNa haMsabUta hamIra devakavi racita zrRMgAra zataka saMgIta hema vijaya racita kathA ratnAkara hamAre tyauhAroM kA sAMskRtika mahattva samiti patrikA hAlAra deza varNana prazasti svAdhyAya hamIra mahAkathya prati kA lekhana samaya 1452 nahIM, 154 sahI hai jaina saMdeza hariyANA kA eka prAcIna bhASA kAvyasatasaI mAM sapta sindhu hindI ke vividha viSayaka jaina sAhitya sammelana patrikA hamAre saMgraha ke katipaya aprasiddha hindI graMtha sammelana patrikA hAla kavi racita betAla paccIsI varadA hAthI tola muhatA maru vANI hastalikhita graMthoM ke prati hamArA kartavya vizva bhAratI hindI ke sukavi snehIjI racita caubIsI padya kI mahAvIra stuti dIra vANI hindI jaina stuti : saMkSipta itihAsa kI katipaya bhaddI bhUleM vIra vANI hindI jaina sAhitya ke itihAsa-lekhana sambandhI sujhAva vIra vANI zramaNa julAI 197546 28 29 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 10 0 pravezAMka 10 270 zrI agaracanda nAhadA: vyaktitva evaM kRtitva hindI ke ajJAta sAhitya kI khoja lekha sambandhI katipaya saMzodhana vIra vANI 13 hamArI aThAiyoM Adi tapasyAe~ jaina jagata 11-12 hindI meM jaina sAhitya ko saste mUlya para prasArita karane kI AvazyakatA jaina jagata hindI jaina nIti kAvya vIra vANI harSaprabha racita lalita kumAra kathA jaina bhAratI hamAre saMgraha ke kucha digambara pratimA lekha jaina si. bhAskara hastImala ke pUrvavartI jaina saMskRta nATaka jaina si. bhAskara 2 hamArI prAcIna jJAna-sampatti aura hamArA kartavya jaina saMdeza hamArA cUrNI sAhitya zrI jaina dharma prakAza 83 hama kahA~ hai? jaina prakAza hamArI jaisalamera yAtrA prajA sevaka hA~, pRthvIrAja akabara ke darabAra meM the sAptAhika sainAnI 27 jana. 59 holI aura hamArA samAja osavAla hiMsA nivAraNa kA amodha upAya-AtmIyatA kA vistAra kIjie hiMsA virodha hindU graMtha meM jaina dharma sambandhI kucha bhrAmaka bAteM jaina saMdeza mahAkavi medhavijaya aura unake graMtha jaina saMdeza hindI ke Adhunika jaina mahAkAvyoM sambandhI jJAtavya jaina saMdeza hitopadeza rUpa zikSAprada racanA jJAna-guTakA jaina bhAratI hamArA eka Avazyaka kartavya (mahAkavi samaya sundarajI kI tri zatAbdI svarNa jayaMtI) hastalikhita jJAna bhaNDAra aura sthAnakavAsI samAja kA kartavya jaina prakAza hamArI sAdhkyioM acchI lekhikA bhI baneM jaina prakAza hindI padya ke jaina vaidyaka graMtha para vizeSa prakAza jaina mitra hamArA Avazyaka kartavya jaina saMdeza hamArI zikSA paddhati meM eka mahAna kamI (audyogika zikSaNa kI parama AvazyakatA) jaina saMdeza hindI meM uccatara sAhitya graMtha meM jaina sAhitya kI sUcI jaina saMdeza hartha caritra meM jainoM se sambandhita kucha jJAtavya baateN| jaina saMdeza harirAmadAsa niraMjanI ke do ajJAta graMtha razmi haribhadra sUri racita-sAmAiye saMgrahaNI zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI kaTAriyAjI kA galata maMtavya vIra vANI zrI kizorI ali kRta nAma viradAvalI zrI abhaya jaina graMthAlaya kA 25 varSIya vikAsa sammelana patrikA zrI cintAmaNijI ke mandira kI mUrtiyoM ke lekha rAjasthAnI zrI jinavallabha sUri kRta laghu ajita zAnti stotra padyAnuvAda kuzala nirdeza zrI sUrAcArya kuzala nirdeza zrIpAla kI racanAe~ aura vaMzaja madhya pradeza saMdeza zrI mohanalAlajI ke lekha bhaNDAra, sUrata kI tAr3apatrIya pratiyoM anekAnta zrI mUlacandajI kApar3iyA kA eka anukaraNIya prayatna vIra vANI zrI elaka pannAlAla digambara jaina sarasvatI bhavana kI ujjaina zAkhA kA zAstra saMgraha vIra vANI zrI jina vallama racita mahAvIra caritra va stotra varjanA zrI mahAlichamI rI kathA maru vANI zrI sUryanArAyaNa kA anupalabdha karpUracakra vizvambharA zrImada rAjacandra : bhramAtmaka pracAra kA nirAkaraNa kuzala saMdeza zreSTha dharma-kSamA ballabha saMdeza zrI abhaya deva sUrijI kI anya racanAe~ jaina jagata zrI jinadatta sUrijI ke citramaya prAcIna kASThaphalaka risaMcara zrImada devacandajI ke dezanAsAra meM Atmika zaktiyoM ke nAma vIra vANI zrI javAharalAlajI nAhaTA kA svalikhita paricaya vijayAnanda zrI sahajakIrti ke siddha zabdArNava kA apUrNa prakAzana vIra vANI zrI jinadattasUrijI ke anuyAyiyoM kA pAlItAnA se ghaniSTha sambandha zrI jinadatta sUri sevA saMgha aMka zramaNa bhagavAna mahAvIra mahAvIra jayaMtI smArikA (1975) zrI jinakuzala sUri bahutarI smArikA zrImad rAjacandra aura gA~dhIjI titthapara zrI haribhadra sUri kuzala nirdeza zrI zacuMjaya laghu kalpa kuzala nirdeza zrI dADhI (zAnti nagara) maMDana zAntinAtha stavana kuzala nirdeza zrI mAnatuga sUri kuzala nirdeza zrI siddha RSi kuzala nirdeza zrI abhayadeva sUri kuzala nirdeza zrI sahajAnandajI mahArAja kA pravacana kuzala nirdeza zrI bappa bhaTTi sUri kuzala nirdeza 1968-68 1aga.65 sita. 1987 saMvat 2507 zrI pArzva jina aSTakama ratnatraya zrI jJAnamerU racita bhaktAmara (rAjasthAnI padyAnuvAda) vizvambharA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva kuzala nirdeza 12 jaina satya prakAza 17 jaina satya prakAza 17 2 divAlI zrI vIra gaNi ga. pa.zrI kalyANa vijayajI gaNI zrImAla purANa meM bhagavAna mahAvIra aura gautama kA paravartI vikRta varNana zrI jinaprabhasUri kRta mahAvIra gaNadhara kalpa zrI mahAlichamIjI rI kathA zrI kRSNa lIlA sambandhI katipaya citrAvaliyoM zrI puNya vijayajI mahArAja zrI rAmajanajI zrI rAMkAjI kA eka viziSTa patra zrI mAlanagara kA tAmra zAsana kuzala nirdeza kuzala nirdeza maruzrI bhAratI vijayAnanda mAhezvarI sevaka jaina bhAratI jarnala oNpha jaina satya prakAza 18 jaina satya prakAza 19 jaina satya prakAza 20 jaina satya prakAza 13 jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza 14 mAhezvarI sevaka cAraNa bandhu vizvambharA kuzala nirdeza nirmala jyoti anekAnta rAjasthAnI anekAnta jaina bhAratI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 10 zramaNa bhAratI sarasvatI zramaNa zrI satya prakAza zrI satya prakAza jaina bhAratI zrI vinayaprabha upAdhyAya racita tIrtha yAtrA stavana zrI sImandhara zobhA taraMga ke racanAkAla Adi para vizeSa prakAza zrI medha muni racita sAharAjasI rAsa kA aitihAsika sAra zrI muni prabhasUri kRta aSTottarI tIrtha mAlA zrI sumati saMbhava nAmaka aitihAsika kAvya upalabdhi zrI jinapati sUri badhAmaNA gIta zrI mahAvIra jina stotrama zrI arbudAcala prabaMdha zrI jagaccaMdra sUrijI kA saM. 1299 kA eka prAcIna vyavasthA-patra zrI pAla caritra sAhitya ke sambandha meM zeSa jJAtavya zrI cintAmaNijI kI mUrtiyoM ke lekha zrIpAla caritra sAhitya zreSTha zreNa aura balkala cIrI rI kathA kI ekatA Avaka ratna zrI tAjamalajI botharA zrI vIragaNi prabhAvaka caritra prabhAlocana zrI kalyANa mandira stotra padyAnuvAda zrI abhinandananAtha va zrI sumatinAtha sambandhI jJAtavya bAteM zrI mAtAjI kI sundara kahAniyA~ pustaka meM jaina kavi banArasIdAsa zrI zAntikara (sabhya dRSTi rakSA stotra) zrI vijaya pahutta smaraNa padyAnuvAda zrI jinaprabha sUri jJAna bhaNDAra zrAvaka dharma sambandhI katipaya mahattvapUrNa graMtha zrI buddhisAgara sUrijI zrI vinAyakajI rI utpatti zrI mahAdeva ro chaMda zrI kSetrapAlajI ro chaMda zrI thAsu pUjya zrI vIrAcArya zrI devasUri zrI hemacandra sUri zrI sahajAnandadhanajI mahArAja kRta rAjapada vivecana zrI surAcArya zrImatI kA buddhi kauzala zrI Anandadhana vijayajI ko diyA patra ahiMsA vANI 3 13 zrI rAmajanajI (mAhezvarI jAti kA saMta) zrI rAmanAthajI kaviyA racita pAbUjI ke soraThe zrIzAna meru racita bhaktAmara bhASA: rAjasthAnI padyAnuvAda zrI kSatriya kuNDa mahAvIra jina stavanam zrImada devacandrajI ke do mahattvapUrNa mahAvIra stavana zrI mahAvIrajI tIrtha ke saMsthApaka dIvAna jodhapurajI zvetAmbara hI hai zrI jinadatta sUri ke citramaya kAThaphalaka zrImada devacandra racita karma sAhitya zrI jinaprabha sUri rAsa zrI jinaprabha prabaMdha zrI kamala prabha sUri kA eka nUtana kAvya zrI guNasamudra sUri racita zAnti nAtha caritra lekhana prazasti zrI nagarakoTa tIrtha vinati zrI samIra munijI ko sahayoga denA jarUrI zrImad devacandra kRta aprakaTa pada zrI mahAvIra stavana zrI kRSNa aura mahAbhArata yuddha kI samaya sambandhI mAnyatAe~ zrImada rAjacandra ke do apUrva upadeza zrI cauthamalajI sambandhI vizeSa jJAtavya zrI pUjya karmasiMha sambandhI racanA kA sArAMza zrI naMdalAlajI mahArAja kI chaH racanAe~ RSi vasthAnI bhASA zrI kRSNa caritra zrI lakSmI tilako koSAdhyAya kRta zrAvaka dharma prakaraNa vRtti 11 19 jaina satya prakAza AtmAnanda sevA samAja kuzala saMdeza jina vANI ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza jina vANI sanmati saMdeza jina bANI jina vANI jina vANI jina vANI jina vANI varadA daradA kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kalpanA kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza jaina satya prakAza 0 10 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva andhAnukramaNikA zrI mahAvIra prasAda dvivedI kI dRSTi meM svargIya zrI vijayadharma sUrijI zrI giranArajI tIrtha meM dAdA stUpa zrI cidAnandajI anubhava vANI zrI bhagavata zaraNa upAdhyAya kA jaina sambandhI zvetAmbara svetAmbara jaina zAnti jyoti jaina saMdeza janagaNa jaina saMdeza zrI nAtha caritra zrI kastUracandajI zAstrI ullikhita do graMthoM ke paricaya meM saMzodhana zrI AnandajI kalyANa kI per3hI se atyAvazyaka nivedana zrI jJAna meru ke do Apta graMtha zrImAla jAti aura usake gotra zrI mahAvIra nirvANa mahotsava zvetAmbara mUrti pUjaka saMgha se vinatI zrI supArzvanAtha pratimA ke kaNoM sambandhI jJAtavya zrImad Anandaghana racita caubIsa tIrthakara stavana zvetAmbara jaina jaina bhAratI osavAla zvetAmbara jaina 25 jaina dharma prakAza zrImad jJAna sAgarajI aura unakA sAhitya hindustAnI zrI kRSNa bhakta gulAma mohammada zrI sarvezvara . 10 zrI kalyANa mandira stotra padyAnuvAda kuzala nirdeza 10 zrI mad devacandrajI kA mahAvideha meM kevalI ke rUpa meM vicaraNa kuzala nirdeza zrI muni Ananda vijayajI gaNabhavanA bhaktAsanI kuzala nirdeza zrI mAnatuMgAcArya kRta nemi 307 (bhayahara) stotra hindI anuvAda kuzala nirdeza 10 zrI mallInAtha kuzala nirdeza zrI bRjaratanajI koThArI kA anubhava digdarzana rAjasthAnI vIra zrImad bhAgavata kI prAcInatA para vizeSa prakAza yallabhIya sudhAra zrI kRSNa lIlA sambandhI katipaya citrAvalI bhAratI zrI vIracandra rAghavajI gA~dhI aura videzoM meM jaina dharma pracAra marU vANI zrI vIracanda gA~dhI sambandhI lekha maru vANI zrI arjunalAlajI seThI ke do lekha maru vANI zrI Avaka nirmaladAsa kRta paMcAkhyAna bhASA vIra vANI zrI rAjasA meM racita vaidyaka candrikA maru bhAratI zrI zivacanda maratIyA kA mAtRbhASA prema vizAla rAjasthAna 3 zrI gopIkizana kAnor3iyA ke saMgraha meM guptakAlIna pArzva mUrti maMgala jyoti zrI zruta paMcamI ke do paramAvazyaka kartavya jaina gajaTa zrI kAlakAcArya rAjadrohI ke rUpa meM citrita zvetAmbara jaina 11 zrI bhAdrapada zuklA aSTamI jaina mitra zrI jina kuzala sUri ke stUpoM ke nirmAtA ke sambandha meM katipaya mahattvapUrNa ullekha zvetAmbara jaina 19 zrI jina kuzala sUri sambandhI ajJAta racanA svarga tithi ke lie pramANa upalabdha zvetAmbara jaina zrI vasantalAlajI jaina ke lekha ke sambandha meM spaSTIkaraNa jaina dhvaja maMdasaura 1945 zrI maNidhArI dAdA se vinatI zvetAmbara jaina 24 zrI jina kRpAcandra sUrijI osavAla zrI zvetAmbara kAMphreMsa kA eka Avazyaka kartavya zrImada devacandra mahArAja kI dvitIya zatAbdI abhaya saMdeza patrikA zrI kAlakAcArya rAjadrohI ke rUpa meM citrita zvetAmbara jaina 11 zrI lakSmaNa zAstrI ke jaina dharma sambandhI vicAra jaina bhAratI 5 zrI siddha bhagavAna kI mUrti zvetAmbara jaina 24 zrI maNidhArI aSTama zatAbdI aura jaina samAja kA kartavya zvetAmbara jaina 24 zrImad devacandrajI kA eka aprakAzita pada zrImad devacandra kRta pAMDava svAdhyAya zrI kRSNa caritra zrI jayAcAryajI zrI jaina dharma prakAza 75 zrI jaina dharma prakAza jaina bhAratI jaina bhAratI 29 kuzala nirdeza bhakti rasAmRta kSamAmUrti rAja sakumAlA sullaka kumAra kathA kSamApaNA kSatriya kuNDa evaM vicAraNA kSamapaNya kSetrapAla jI ro gIta kSamA dIro no patra kuzala saMdeza ramaNa varadA jaina prakAza 238.79 jhAnArNava meM pratipAdita vItarAga aura samatA bhAva zramaNopAsaka jJAnavimala aura guNa vijaya dvArA ullikhita rAjasiMha vikAsa jJAna yoga kA mahatva gItA saMdeza jJAnArNava kA hindI padyAnuvAda vIra vANI jJAna varNana graMtha kA paricaya jhAnArNava sanmati saMdeza Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zAnArNava prazasti TIkA . jJAnArNava meM prati jANika nI pharAga yari racita ekArtha nAmamAlA tathA durlabha zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sanmati saMdeza amaNopAsaka nAgarI pracAriNI jaina jagata hiMsA-virodha jJAna paMcamI tapa ke mAhAtmya sambandhI kathAe~ jhAnArNava meM ahiMsA mAhAtmya jJAna paMcamI kA saMdeza jaina bhaNDAroM kA upayoga aura vyavasthA jJAna gocarI jhAna bhaNDAra, sAMskRtika jAgaraNa ke pratIka jaina svayaM sevaka zAzvata dharma