Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमो नमो निम्मलदंसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नम: पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नम:
आगम-शब्दादि-संग्रह
(प्राकृत_संस्कृत_गुजराती)
[भाग-४]
डिक्षनेरी रचयिता आगम दीवाकर मुनि दीपरत्नसागरजी
' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. श्रुत महर्षि ]
प्राशन ताश- 08/10/2019,
मंगलवार, ( તિથી- ૨૦૭૩ આસો સુદ ૧૦
00: संप :00 न Sloहापरत्न सास२ [M.Com., M.Ed., Ph.D., श्रुतमहर्षि]
Email: - jainmunideepratnasagar@gmail.com Mob
Web address:- (1) ,
Mobile:-09825967397
(2) Deepratnasagar.in
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
“આગમ શબ્દાદિ સંગ્રહ" આરંભે કંઈક
આપના કરકમળ સુધી પહોંચેલ આ ‘આગમ-શબ્દાદિ-સંગ્રહ' એ એક ડીક્ષનેરી જ છે, જેમાં પ્રાકૃત (અર્ધમાગધી) શબ્દ,તેનું સંસ્કૃત રૂપાંતર અને ગુજરાતી અર્થો લીધા છે, સાથે તેની વૈયાકરણીય ઓળખ પણ આપી છે. જેવી કે અવ્યય, વિશેષણ, વિશેષ નામ વગેરે. અમે જૈનશાસ્ત્ર સ્વરૂપ ‘આગમો’માં થી જ શબ્દ આદિ પસંદ કરેલ છે, અન્ય અર્ધમાગધી ગ્રંથોને સમાવેલ નથી. અહીં શબ્દ સાથે આદિ શબ્દ પસંદ કરેલ છે કેમ કે અમે આ ડિક્ષનેરીમાં શબ્દ સાથે ધાતુ વિશેષ નામ, અવ્યય, વિશેષણ વગેરે પણ ગ્રહણ કર્યા છે.
અમે ડીક્ષનરી સંબંધે ત્રણ પ્રકારના પ્રકાશનો આ પૂર્વે કરેલ છે. (૬) આમ સોશો. જેમાં મૂળ આગમના શબ્દો, તેનું સંસ્કૃત, ગુજરાતી અર્થો અને પીસ્તાળીશે આગમમાં તે શબ્દો ક્યા આવેલા છે તેના આગમ-સંદર્ભો મુકેલ છે, તે ચાર ભાગોમાં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. (૨) બળમ નામ ય હતા તેઓ- જેમાં મૂળ-આગમ સાથે તેની વૃત્તિ, ચૂર્ણિ, નિયુક્તી આદિના નામો પણ લીધા છે, અહીં પ્રાકૃતનામ, તેનું સંસ્કૃત અને તે નામની ટૂંકી ઓળખ, આગમ-સંદર્ભ-સ્થળ સહીત મુકેલ છે. (૨) આમ આજર હોય:- જેમાં ૪૧,૦૦૦ થી વધુ આગમિક શબ્દો, તેનું સંસ્કૃત અને વૃત્તિ તથા ચૂર્ણિમાં આવેલી તે શબ્દોની સંસ્કૃત કે પ્રાકૃત વ્યાખ્યાઓ મુકેલ છે.
અમારા અનુભવે અમે જોયું છે કે અમિયાન રાનેન્દ્ર જોશ, અર્થમાથી ોષ, પાઞ સદ્ માવ, અલ્પ પરિચિત સૈદ્ધાતિ શબ્દ ોષ, નૈન નક્ષળાવતી વગેરે દરેક કોશમાં કોઈકને કોઈક શબ્દ તો ખૂટે જ, ક્યાંક ક્રમ નથી જળવાયો વગેરે. પરંતુ આટલા મોટા કાર્યમાં આવી ક્ષતિ સામાન્ય અને ક્ષમ્ય છે. ઈંગ્લીશ ડિક્શનેરીમાં પણ આવા જ કારણે નવી નવી આવૃતિઓ સુધારા સાથે બહાર પડતી જ રહે છે.
આગમ કાર્ય સંબંધે અમારો દીર્ઘ અનુભવ છે. અમે મૂળ આગમ, ગુજરાતી-હિન્દી-અંગ્રેજી ભાષામાં, આગમોની વૃત્તિઓ-ચૂર્ણિઓ-નીયુક્તિઓ-ભાષ્યો આદિ આગમો સંપાદિત અને પ્રકાશિત કર્યા છે. આગમની ડિક્ષનેરિઓ, મૂળ આગમ અને સટીક આગમોના વિસ્તૃત વિષય-અનુક્રમો, આગમ કથાનુયોગ, આગમ સૂત્રગાથા અનુક્રમ, ઋષિભાષિત સૂત્રાણી વગેરે વગેરે ૫૦૦ કરતા વધુ પુસ્તકો બહાર પાડેલ છે. તે સિવાય ૨૪ તીર્થંકર પરિચય, તત્ત્વાર્થભિગમ સૂત્ર, વ્યાકરણ, વ્યાખ્યાન, જિનભક્તિ, આરાધના, અભ્યાસ, વિધિ આદિ સાહિત્ય સહિત મારા ૬૦૦ (છ સો) પ્રકાશનો ડીસેમ્બર-૨૦૧૯ ની સાલ સુધીમાં પુરા થયેલ છે.
સ્થવિર મુનિશ્રી ડો૰ દીપરત્નસાગર
संक्षेप
पु०
स्त्री०
आगम शब्दादि संग्रह
ન
विशे०
સ
स्पष्टीकरण
पुल्लिंग
स्त्रीलिंग
नपुंसकलिंग
विशेषण
सर्वनाम
संक्षेप
अ०
कृ०
धा०
त्रि०
વિશ્વ
स्पष्टीकरण
अव्यय
कृदन्त
धातु
त्रिलिंग
विशेषनाम - व्यक्तिवाची
संक्षेप
भी०
नग०
आ०
૨૦
ख०
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
स्पष्टीकरण
भौगोलिकनाम
नगरी / देश
आगमिय शब्द
देशी शब्द
खगोलिय नाम
Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
४५ आगम वर्गीकरण
क्रम | आगम का नाम
क्रम
आगम का नाम
सूत्र
सूत्र
०१
आचार
२५ आतुरप्रत्याख्यान
०२
सूत्रकृत्
स्थान
महाप्रत्याख्यान
भक्तपरिज्ञा २८ तंदुलवैचारिक
०४
अंगसूत्र-१ अंगसूत्र-२ अंगसूत्र-३ अंगसूत्र-४ अंगसूत्र-५ अंगसूत्र-६ अंगसूत्र-७
समवाय
०५
भगवती
२९ । संस्तारक
ज्ञाताधर्मकथा
३०.१ गच्छाचार ३०.२ चन्द्रवेध्यक
पयन्नासूत्र-२ पयन्नासूत्र-३ पयन्नासूत्र-४ पयन्नासूत्र-५ पयन्नासूत्र-६ पयन्नासूत्र-७ पयन्नासूत्र-७ पयन्नासूत्र-८ पयन्नासूत्र-९ पयन्नासूत्र-१० छेदसूत्र-१ छेदसूत्र-२
उपासकदशा
अंगसूत्र-८
| अंतकृत् दशा अनुत्तरोपपातिकदशा
अंगसूत्र-९
३१ | गणिविद्या
देवेन्द्रस्तव ३३ वीरस्तव ३४ निशीथ
प्रश्नव्याकरणदशा
११
विपाकश्रुत औपपातिक
अंगसूत्र-१० अंगसूत्र-११ उपांगसूत्र-१
१२ ।।
३५
बृहत्कल्प
१३
उपांगसूत्र-२
३६
व्यवहार
छेदसूत्र-३
राजप्रश्चिय १४ जीवाजीवाभिगम
१५
प्रज्ञापना
३८
जी
१६ | सूर्यप्रज्ञप्ति १७ चन्द्रप्रज्ञप्ति १८ जंबूद्वीपप्रज्ञप्ति
निरयावलिका कल्पवतंसिका
उपांगसूत्र-३
दशाश्रुतस्कन्ध उपांगसूत्र-४
जीतकल्प उपांगसूत्र-५ | ३९ महानिशीथ उपांगसूत्र-६ ४० आवश्यक उपांगसूत्र-७ | ४१.१ ओघनियुक्ति उपांगसूत्र-८ ४१.२ पिंडनियुक्ति उपांगसूत्र-९ । ४२ दशवैकालिक उपांगसूत्र-१०
उत्तराध्ययन उपांगसूत्र-११
| ४४ नन्दी उपांगसूत्र-१२
अनुयोगद्वार
छेदसूत्र-४ छेदसूत्र-५ छेदसूत्र-६ मूलसूत्र-१ मूलसूत्र-२ मूलसूत्र-२ मूलसूत्र-३ मूलसूत्र-४ चूलिकासूत्र-१ चूलिकासूत्र-२
२० ।
४३
२१ पुष्पिका
पुष्पचूलिका
वृष्णिदशा २४ चतु:शरण
२३ ।
पयन्नासूत्र-१
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
UT
01 516
०राता
मुनि दीपरत्नसागरजी प्रकाशित साहित्य आगम साहित्य
आगम साहित्य क्रम साहित्य नाम बुक्स क्रम साहित्य नाम
बुक्स | मूल आगम साहित्य:1476 | आगम अन्य साहित्य:
11 -1-आगमसुत्ताणि-मूलं print [49] -1-2माराम थानुयोग
06 -2- आगमसुत्ताणि-मूलं Net [45]| -2- आगम संबंधी साहित्य
02 -3- आगममञ्जूषा (मूल प्रत) [53] -3-ऋषिभाषित सूत्राणि आगम अनुवाद साहित्य:
165 -4- आगमिय सूक्तावली -1- सामसूत्र गु४२।ती मनुवाद
[47] आगम साहित्य- कुल पुस्तक -2- आगमसूत्र हिन्दी अनुवाद Net [47]| -3- Aagam Sootra English
| [11] -4- सामसूत्र सटी ४राती | [48] -5- आगमसूत्र हिन्दी अनुवाद print [12]
अन्य साहित्य:आगम विवेचन साहित्य:
171 1 | तत्त्वात्यास साहित्य-
13 -1- आगमसूत्र सटीक [46] | 2 | સૂત્રાભ્યાસ સાહિત્ય
06 -2- आगमसूत्राणि सटीकं प्रताकार- | [51]| 3
વ્યાકરણ સાહિત્ય1-3- आगमसूत्राणि सटीकं प्रताकार- | [09]| 4 વ્યાખ્યાન સાહિત્ય-4- आगम चूर्णि साहित्य [09] 5 | જિનભક્તિ સાહિત્ય
09 -5-सवृत्तिक आगमसूत्राणि-1 [40]] 6 विध साहित्य
04 | -6- सवृत्तिक आगमसूत्राणि-2 [08]| 7 આરાધના સાહિત્ય -7- सचूर्णिक आगमसुत्ताणि [08] 8पस्यिय साहित्यआगम कोष साहित्य:
149५४न साहित्य-1- आगम सद्दकोसो
| [04] | 10 तीर्थं5२ संक्षिप्त र्शन -2- आगम कहाकोसो [01] 11 ही साहित्य
05 -3- आगम-सागर-कोष:
[05] | 12ीपरत्नसागरना वधुशोधनिबंध -4-आगम-शब्दादि-संग्रह (प्रा-सं- [04] |
આગમ સિવાયનું સાહિત્ય કૂલ પુસ્તક आगम अनुक्रम साहित्य:
09 -1- माराम विषयानुभ- (भूग)
02 1-आगम साहित्य (कुल पुस्तक) 517 -2- आगम विषयानुक्रम (सटीक) 04 2-आगमेतर साहित्य (कुल 084 -3- आगम सूत्र-गाथा अनुक्रम
दीपरत्नसागरजी के कुल 600
05
04
03
04
02
24
03
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ર. સ્ત્રી રતિ)
રન્નિા . ત્રિો રિસ્વત) રતિક્રિડા, વિષયાસક્તિ, પ્રીતિ, અનુરાગ
જુઓ ઉપર ર. સ્ત્રી[7]
रइवक्का. स्त्री० [रतिवाक्या] રતિ નામક મોહનીય કર્મની એક પ્રકૃત્તિ
‘દસવેયાલિય’ સૂત્રની ચૂલિકા ૨. સ્ત્રીરતિ]
ર. સ્ત્રી (ત] એક પાપસ્થાનક,
જુઓ રડું' ર. વિ. [7].
रउग्घात. पु० [रज-उद्घात] છઠ્ઠા તીર્થકર ભ૦ પરમપ્પમ ના પ્રથમ શિષ્યા
દિશાઓ ધૂળવાળી થવી તે रइअरइ. स्त्री० [रतिअरति]
ર૩રૂન. ૧૦ [
રસ્વત) એક પાપસ્થાનક
રજયુક્ત રવાર. To [તિર)
रउस्सला. स्त्री० [रजस्वला] એ નામનો એક પર્વત
ઋતુવંતી સ્ત્રી रइकरग. पु० [रतिकरक]
રાંત. ત્રિ રિશ્નત) જુઓ ઉપર
રંગવું તે, રાગ પામવો તે रइकरपव्वय. पु० [रतिकरपर्वत]
रएत्ता. कृ० [रचयित्वा] એક પર્વત-વિશેષ
રચના કરીને रइप्पिया. वि०/रतिप्रिया
રોહરખ. ૧૦ રિનોહર નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા રજોહરણ, સાધુનું એક ઉપકરણ
લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની. રા. વિશેરિજ઼] રત. ત્રિ(વિત]
રંગાયેલ બનાવેલું, સાધુ માટે ખાસ તૈયાર કરેલ ગૌચરીનો એક | . T૦ (ર) દોષ
નાટ્યશાળા, રંગભૂમિ રત. ત્રિ, રિતિદ્રો
રંત. ત્રિ, રિફત] આનંદ આપનાર
રંગાવું તે, રાગ પામવો તે रइप्पिया. वि० [रतिप्रिया
સા. નં૦ રિફંસ્થાન) નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા
નાટ્યશાળા
રંગાઇ. પુ0 રિશ્નનો લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની. ર૪. ત્રિરિર્વિત)
રંગાવું, ખુશી થવું
સંસા . નં૦ (રમg] જુઓ ‘રત' ર૬. ત્રિ(તિજ
રાગ મધ્યે, રંગભૂમિ મધ્યે
નિય. વિશેo [fપ્શત) રતિયુક્ત
રંગાયેલ ર૪. ત્રિરિતિરો
રંડા. સ્ત્રી રિપET] આનંદ આપનાર ર૬. ત્રિ[સ્નત)
વિધવા રંગેલું
रंडापुत्त. वि० [रण्डापुत्र રયામ. ત્રિરિતમય)
સંખેડ ખેડકમાં રહેતો કુબેર સમાન એક પુરુષ, જેની રજતયુક્ત
સાથે રહેંડોટ્ટા પત્ની રૂપે રહી તે પુરુષ પછી દીક્ષા લીધી. રફુરત્ત. ત્રિ રિફર$]
રંથ. થTo રિન્જ) રતિ રાગમાં રક્ત
રાંધવું રત્ન. ત્રિનિસ્વત)
रंधतिया. स्त्री० [रन्धयन्तिका] ધૂળવાળું, મેલું
રાંધનારી સ્ત્રી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह રંથા. ૧૦ રિન્યની
રવિવા. ત્રિ[fક્ષત] રાંધવાનું ઘર, રસોડું
રક્ષા કરેલ રંભ. વિ. રિમi].
रक्खिय. वि० [रक्षित શ્રાવસ્તીના એક ગૃહપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ દશપુર નગરના બ્રાહ્મણ સોમદ્દેવ અને સોમા નો પુત્ર. બાદ બલીન્દ્રની અગમહિષી બની
આચાર્ય શુરવિય તેના નાના ભાઈ હતા. તેણે રવર૩. થ૦ (ર)
આચાર્ય તોસન્નિપુર પાસે દીક્ષા લીધી, આચાર્ય વર રક્ષણ કરવું
પાસે તે સાડા નવ પૂર્વે ભણ્યા. ચાર અનુયોગ અલગ રવર૩. ન૦ રિક્ષ)
કરવાનું હોય શ્રેય પણ તેમનું જ છે. તેઓને ચાર શિષ્યો રક્ષણ
થયા, રવર૩. ત્રિરિક્ષ:]
रक्खियखमण. वि० [रक्षितश्रमण રક્ષણ કરનાર, રખેવાળ
જુઓ રવિવા રવરવું. ૧૦ રિક્ષસ)
રવિવાળું. ન૦ ક્ષિતવ્ય) રાક્ષસ
રક્ષણ કરવા યોગ્ય રવરવંત. કૃ૦ રિક્ષત)
रक्खिया-१. वि० [रक्षिता રક્ષણ કરતો એવો
અઢારમાં તીર્થકર ભ૦ ‘સર’ ના પ્રથમ શિષ્યા રવર. ત્રિ[રક્ષT]
रक्खिया-२. वि० [रक्षिता રક્ષણ કરનાર
રાજગૃહીના 'ઘન-૨' સાર્થવાહના ત્રીજા પુત્ર બનાવ ની રવર૩. સ્ત્રી રિક્ષI]
પત્ની સાચવવું તે, રક્ષા કરવી તે
रक्खोवग. विशे० [रक्षोपग] रक्खतिया. वि० [रक्षिता રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન ના પુત્ર ઘનવ ની પત્ની
રક્ષા કરાયેલ રવરમાળ. વૃ૦ રિક્ષત]
रगसिगा. स्त्री० [रंगसिका]
એક વાદ્ય રક્ષણ કરતો
રચિત. ત્રિરિપત] रक्खस. पु० [राक्षस
બનાવેલું, રચેલું રાક્ષસ रक्खसराय. पु० [राक्षसराज]
रचितग. पु० [रचितक] રાક્ષસ જાતિના વ્યંતર દેવનો અધિપતિ
કાંચપાત્રાદિ, સાધુ માટે મોદક આદિ બનાવેલ
રવિય. ત્રિ[વિત] रक्खसिंद. पु० [राक्षसेन्द्र) રાક્ષસ જાતિના વ્યંતરોનો ઇન્દ્ર
જુઓ રવિત
રચ્છી. સ્ત્રી રિશ્તા] વરસી . સ્ત્રી (રાક્ષff]
શેરી રાક્ષસ વ્યંતરની દેવી રવરવા. સ્ત્રી (રક્ષા)
રચ્છામુ. નં૦ [રણ્યાકુરd]
શેરીનો પ્રવેશ ભાગ રક્ષા, રક્ષણ, રાખ
રબત. ૧૦ નિત) रक्खाव. धा० [रक्षापय्
ચાંદી, રૂપું રક્ષણ કરાવવું रक्खिअज्ज. वि० [रक्षितार्य
रजतकूड. पु० रजतकूट]
૨નય. નૈ૦ (રાત) જુઓ વિરવવય
ચાંદી, રૂપે રવિશ્વકM. 50 રિક્ષવા)
૨M. R૦ [રાન્ય રક્ષણ કરીને
રાજ્ય रक्खित. वि० [रक्षित]
રન. ઘ૦ (ર) જુઓ ‘રવિય'
રાગ કરવો, પ્રીતિ કરવી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
रज्जेत. कृ० (रज्यत રાગ કરવો તે
रज्जकंखिय त्रि० ( राज्यकाङ्क्षित]
રાજ્યની આકાંક્ષા કરનાર रज्जधुरा. स्त्री० [ राज्यधुरा ] રાજ્યની ધુરા
रज्जधुराचिंतय. त्रि० [ राज्यधूश्चिन्तक ] રાજ્ય કારભારની ચિંતા કરનાર रज्जपरियट्ट. न ० [ राज्यपरिवर्त] રાજ્યનું પરિવર્તન रज्जमाण. कृ० [रज्यमान] રાગ કરતો, રંગાતો रज्जलाभ. पु० ( राज्यलाभ) રાજ્યની પ્રાપ્તિ रज्जव. पु० [ राज्यपति] રાજા, રાજનો સ્વામી
रज्जवद्धन. वि० [ राज्यवर्धन]
नीना राम पालअ नो पुत्र, अवंतिवद्धन तेनो मोटो
ભાઈ હતો.
रज्जवास. पु० / राज्यवास]
રાજ્યાવસ્થામાં રહેવું તે रज्जसिरि. स्त्री० [राज्यश्री] રાજ્યલક્ષ્મી
रज्जसुक्क न० [राज्यशुल्क ]
રાજ્યના કર-વેરો વગેરે
रज्जसोक्ख न० [ राज्यसौख्य ]
आगम शब्दादि संग्रह
રાજ્યસુખ
रज्जा. वि० [ रज्जा]
અગીતાર્થપણાથી ભવભ્રમણ વધાવનાર એક સાધ્વી, તે મદ્ આચાર્યની નિશ્રામાં હતા, તેને કુષ્ઠ રોગ થયો ત્યારે તેણે પ્રરૂપણા કરી કે અચિત્ત પાણીથી જ આ રોગ થાય, ઘણાં સાધ્વીજીને શંકિત કર્યા, પ્રત્યક્ષ કેવલિએ પણ તેને પ્રાયશ્ચિત્ત ન આપ્યું
रज्जाभिसेय. पु० [राज्याभिषेक)
રાજા તરીકે કરાતો અભિષેક
रज्जुगसभा. स्त्री० [ रज्जुगसभा ] હસ્તીપાલ રાજાની જૂની દાનશાળા रज्जुच्छाया. स्त्री० / रज्जुच्छाया] [ છાયાનો એક ભેદ
रज्जुछिन्न. त्रि० [ रज्जुछिन्न ] દોરીથી છેદાયેલ
रज्जुपासय. पु० [ रज्जुपाशक] દોરડાનો કંદો
रज्जुब न० [ रज्जुक] दुखो 'रज्जु' रज्जुया स्त्री० [ रज्जुका) दुखो 'रज्जु' रज्झत. धा० ( राधत्
આરાધના કરવી તે
रह. पु० (राष्ट्र)
રાષ્ટ્ર દેશ
कूड. वि० [ राष्ट्रकूट ]
વિમેન ગામમાં જન્મેલ એક બ્રાહ્મણપુત્રીના જેની સાથે
लग्न थयेला ते. इथा खो सोमा
रथेर. पु० [ राष्ट्रस्थविर ]
રાષ્ટ્રનો વૃદ્ધ
धम्म. पु० [ राष्ट्रधर्म]
રાષ્ટ્રધર્મ, દેશાચાર
रट्ठपाल. पु० [ राष्ट्रपाल ] એક નાટક-વિશેષ रटुबद्धन वि० [ राष्ट्रवर्धन
भुखी 'रज्जवद्धन रट्ठिय. पु० [ राष्ट्रिक ]
દેશની ચિંતા માટે નિમાયેલ સુબેદાર
रडण न० [रण]
બૂમ પાડવી
रडिय न० [ रटित]
રોવાનો શબ્દ रण न० [रण]
સંગ્રામ, લડાઈ
रणभूमि. स्त्री० [ रणभूमि]
रज्जियब्ब त्रि० (रक्तव्य)
રંગાવા યોગ્ય, રાગ કરવા યોગ્ય रज्जु. स्त्री० [ रज्जु
દોરી, જેનાથી લોકનું માપ કરાય છે તે, ક્ષેત્ર ગણિત रज्जुग. पु० [ रज्जुक ]
દોરડી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
યુદ્ધ ભૂમિ
रणसीस न० [रणशीष]
રણનો મોખરો
रण न० [ अरण्य]
જંગલ, વન
Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
रण्णवास विशे० (अरण्यवास) જંગલમાં વસવું તે रण्णारक्खिय न० / अरण्यारक्षित)
આરક્ષિત જંગલ
रत. पु० [रत ]
મૈથુન, અનુરક્ત, આસક્ત
रतण न० ( रत्न ]
रत्न श्रेष्ठ, खेड द्वीप, खेड समुद्र, खेड इट, रत्नप्रमानो પહેલો કાંડ
तणप्पभा. स्त्री० [ रत्नप्रभा]
પહેલી નરક પૃથ્વી, રાક્ષસેન્દ્ર ભીમની એક અગ્રમહિષી रतणवडेंस पु० [ रत्नावतंसक ]
ઇશાનેન્દ્રના ત્રીજા વિમાનનું નામ रतणसंचय. पु० / रत्नसञ्चय ]
માનુષોત્તર પર્વતનું એક શિખર रतणसंचया. स्त्री० [ रत्नसञ्चया ] મંગલાવતી વિજયની મુખ્ય રાજધાની
रतणामय न० [ रत्नमय ]
રત્ન-મય
रतणुच्चय. पु० [ रत्नोच्चय ] રત્નનો ઢગલો
रतणुच्चया. स्त्री० [ रत्नोच्चया] ઇશાનેન્દ્રની પટ્ટરાણીની રાજધાની रतय. नं० [ रजत ]
हुथ्यो 'रज' रति स्त्री० [रति] भुखी रख रतिकर. पु० [रतिकर ]
એક પર્વત
रतिकरण. पु० [रतिकरक] खो' र '
रतिकरपव्वय. पु० [रतिकरपर्वत] खोर'
रतिद. विशे० [रतिद]
આનંદ આપનાર रतिपसत्त. पु० [रतिप्रसक्त्त ]
મૈથુન રત रतिप्पभा. स्त्री० [रतिप्रभा]
आगम शब्दादि संग्रह रतिय, विशे० (रतिद આનંદ આપનાર रतिसेणा स्त्री० [रतिसेना ]
વિરેન્દ્રની એક અગમહિથી रतिय. स्त्री० [रतिक]
खो 'रङ'
કિન્નરેન્દ્રની એક અગ્રમહિષી
रक्त. त्रि० (रक्त ]
રંગેલુ, અનુરાગી, સર્વ પ્રકારે ઢંકાયેલ, ગીતનો એક
गुरू, लाल, खानं
रतन० [ रात्र ] રાત્રિ
रतन० [ रत्न ]
રત્ન
रतइंदगोवय. पु० [ रक्तेन्द्रगोपालक]
લાલ વર્ણનું ઇન્દ્રગોપ નામક જીવડું रत्तंसुय न० ( रक्तांशुक )
લાલ કપડું रत्तकंबलसिला. स्त्री० [ रक्तकम्बलशिला]
પંડુકવનની ઉત્તરે આવેલ એક અર્ધચંદ્રાકાર શિલા, જેના ઉપર તીર્થકરનો જન્મ સમયે અભિષેક થાય रत्तकंबला. स्त्री० [ रत्तकंबला ]
એ નામે મેરુ શિખર ઉપર આવેલી એક શિલા, જેના ઉપર તીર્થકરનો જન્મ સમયે અભિષેક થાય रतकणवीर, पु० [ रक्तकणवीर
]
લાલ કણેરનું વૃક્ષ रक्तकणवीरथ पु० / रक्तकणवीरक] दुखो 'पर' रतर्किय पु० [ रक्तकिंशुक)
લાલ પલાશનું વૃક્ષ रक्तचंदन न० [ रक्तचन्दन]
લાલ ચંદન
रतच्छ. विशे० (रक्ताक्ष]
લાલ આંખ रत्ततल न० [ रक्ततल ] લાલ નળીયા
रत्तपउम न० (रक्तपद्म લાલ કમળ
रतपड. पु० [ रक्तपट ]
લાલ વસ્ત્ર પહેરનાર સંન્યાસી रतपाणि. पु० ( रक्तपाणि]
એક યક્ષ रक्तपाय. पु० [ रक्तपाद] એક યા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
रत्तप्पवायद्दह. पु०/रक्तप्रपातद्रह
એક કુંડ એક દ્રહ
रत्तावती. स्त्री० [रक्तवती] रत्तबंधुजीव. पु०/रक्तबन्धुजीव]
એક નદી લાલવર્ણનું ઇન્દ્રગોપ નામનું જીવડું
रत्तावतीपवातद्दह. पु०/रक्तवतीप्रपातद्रह) रत्तबंधुजीवग. पु० [रक्तबन्धुजीवक]
એક દ્રહ सो 64२'
रत्तासोग. पु० [रक्ताशोक रत्तबंधुजीवय. पु० रक्तबन्धुजीवक]
લાલ અશોક વૃક્ષ सो 64२'
रत्तासोय. पु० [रक्ताशोक] रत्तरयण. न० [रक्तरत्न
જુઓ ઉપર’ પદ્મરાગમણિ
रत्ति. स्त्री० [रक्ति] रत्तरयणागर. पु० [रक्तरत्नाकर]
ચણોઠી, ગુંજા લાલ રત્નની ખાણ
रत्ति. स्त्री० [रात्रि रत्तवई. स्त्री० [रक्तवती]
રાત્રિ એક નદી, એક નામ
रत्तिमुहुत्त. न० [रात्रिमुहूती रत्तवई-१. वि० [रक्तवती
રાત્રિના મુહૂર્ત महापुरना । बल ना पुत्र महब्बल नी पत्नी रत्तुक्कड. त्रि० रक्तुत्कट] रत्तवई-२. वि०/रक्तवती
જેમાં લોહીનો ભાગ વધુ હોય यंपानसरीना २ दत्त नी पत्नी (२९) महचंद भार रत्तुप्पल. न० [रक्तोत्पल] તેનો પુત્ર હતો
લાલ કમળ रत्तवईकूड. पु० [रक्तवतीकूट]
रत्तुप्पलपउभ, न० [रक्तोत्पलपद्म] એક ફૂટ
सो 64२' रत्तवती. स्त्री० [रक्तवती]
रत्था. स्त्री० [रथ्या] એક નદી
શેરી रत्तसीला. स्त्री० [रक्तशीला]
रत्थाग. स्त्री० [रथ्याक] પંડુકવનની પશ્ચિમે આવેલ એક અર્ધચંદ્રાકાર શિલા,
શેરી જેના ઉપર તીર્થકરનો જન્મ સમયે અભિષેક થાય છે.
रथ. न० [रथ] रत्तसुभद्दा. वि० रक्तसुभद्रा अज्जुन नी पत्नी मुंबाट नाम सुभद्रा छ. तने २९ रथरेणु. पु० रथरेणु] એક યુદ્ધ લડાયેલું
આઠ ત્રસરેણુ ભેગા થવાથી બનેલ સ્કંધ, रत्ता. स्त्री० [रक्ता]
रथरेणु. पु० [रथरेणु] શિખરી પર્વતમાંથી નીકળતી રવત ક્ષેત્રની એક મોટી | રથ ચાલતા ઉડતી રજકણ
रद्ध. त्रि० [राद्ध નદી
રાંધેલું रत्ताकुंड. पु० [रक्ताकुण्ड
रधाणिय. न० [रथानीक એક કુંડ
રથ સૈન્ય रत्ताकूड. पु० [रक्ताकूट]
रधाणियाधिपति. पु० [स्थानीकाधिपति] શિખરી પર્વત ઉપરનું એક ફૂટ रत्ताभ. पु० [रक्ताभ]
રથસૈન્યનો અધિપતિ
रधाणियाधिवति. पु०/रथानीकाधिपति] લાલ આભા
यो -64२' रत्तावईपवायद्दह. पु० [रक्तावतीप्रपातद्रह]
रधाणियाहिवति. पु० [रथानीकाधिपति] એક દ્રહ रत्तावतिकुंड. पु० [रक्तवतीकुण्ड]
मी 'पर'
રથ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह रभस. विशे० [रभस्]
रम्मयवास. पु० रम्यकवर्ष] ઉત્સુકતા, ઉત્કંઠા
यो 'रम्मग' रम. धा० [रम्
रम्मयवासिय. त्रि० रम्यकवर्षीय] રમવું, ક્રીડા કરવી
રમ્યફ વષક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન - યુગલિક रमंत. कृ० रममाण]
रम्मा. स्त्री० [रम्या] રમતો, ક્રીડા કરતો
મહાવિદેહની એક વિજય रमण. न० [रमण]
रय. त्रि० [रत] રમણ, ક્રીડા, સ્વામી
આસક્ત, તત્પર रमणि. स्त्री० [रमणि
रय. धा० [रत्] સ્ત્રી, પત્ની
આસક્ત થવું, મૈથુન પ્રવૃત્ત થવું रमणिज्ज. त्रि० [रमणीय]
रय. न० [रजस्] રમણીય, સુંદર, પાંચમાં દેવલોકનું વિમાન
રજ, ધૂળ, જ્ઞાનવરણીયાદિ કર્મ, કર્મરૂપી રજ, સચિત્ત रमणी. स्त्री० [रमणी]
પૃથ્વીકાય સ્ત્રી
रय. पु० [रय रमणीयदंसण. न० [रमणीयदर्शन]
વેગ સુંદર દેખાવ
रय. धा० [रञ्ज] रममाण. कृ० [रममाण]
રંગવું રમતો, ક્રીડા કરતો
रय. धा० [रचय रमिय. त्रि० [रत]
રચના કરવી તત્પર, રમેલ
रयंधकार. पु० [रजोन्धकार] रम्म. त्रि० [रम्य]
ધૂળની ડમરીથી થતો અંધકાર સુંદર, મનોહર, રળીયામણું, રમ્યવિજયનો રાજા, એક रयण. न० [रत्न દેવવિમાન
यो ‘रतण' रम्मग. पु० [रम्यक
रयण. न० [रजन] એક યુગલિક ક્ષેત્ર
રંગવું તે रम्मगकूड. पु० [रम्यककूट]
रयणकंड. न० [रत्नकाण्ड] રૂપી પર્વતનો એક ફૂટ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીનો પ્રથમ કાંડ रम्मगवरिस. पु० [रम्यकवर्ष]
रयणकरंड. पु० [रत्नकरण्ड] એક યુગલિક વર્ષ ક્ષેત્ર
રત્નનો ડાબલો रम्मगवस्स. पु० [रम्यकवर्ष]
रयणकरंडग. पु० [रत्नकरण्डक] यो 64२'
सो 64 रम्मगवास. पु० [रम्यकवर्ष]
रयणकरंडय. पु० [रत्नकरण्डक] सो ५२
यो 6५२ रम्मगवासग. पु० [रम्यकवर्षज]
रयणकरंडा. स्त्री० [रत्नकरण्डक] રમ્યફ વર્ષક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલ
हुसी 64२' रम्मगवासय. पु० [रम्यकवर्षज]
रयणकरंडिया. स्त्री० [रत्नकरण्डिका] यो 64२'
यो -64२' रम्मगा. स्त्री० [रम्यका]
रयणगोल. पु० [रत्नगोल] પૂર્વ મહાવિદેહની એક વિજય
રત્નનો ગોળો रम्मय. पु० [रम्यक
रयणचित्त. त्रिरत्नचित्र] हुमा 'रम्मग'
રત્નની ભાત પડવાથી ચિત્રિત લાગતું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
रयणजाल. न०/रत्नजाल)
રત્નની જાળ रयणत्त. न० [रत्नत्व]
રત્નપણું रयणथूभिय. पु० [रत्नस्तूपिक]
રત્નનો સ્તૂપ रयणदीव. पु० [रत्नदीप]
લવણ સમુદ્રમાંનો એક દ્વીપ रयणदीवदेवया. पु० रत्नदीपदेवता]
રત્નદ્વીપનો દેવતા रयणदीवदेवया. पु० [रत्नदीपदेवता]
રત્નદ્વીપનો દેવતા रयणदीवदेवी. स्त्री० [रत्नद्वीपदेवी]
રત્નદ્વીપની એક દેવી रयणनाअ. न० [रयणज्ञात]
રત્નનું દૃષ્ટાંત रयणप्पभा. स्त्री०/रत्नप्रभा]
सो 'रतणप्पभा' रयणपञ्जर. न० [रत्नपञ्जर]
રત્નનું પાંજરું रयणप्पभापुढविनेरइय. पु० [रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिक]
પહેલા પૃથ્વીના નારકી જીવો रयणप्पभापुढविनिकुडवासी. पु० [रत्नप्रभापृथ्वीनिकुटवासिन्]
પ્રથમ પૃથ્વીના નિકુટમાં વસનાર रयणप्पभाय. पु० [रत्नप्रभाज]
રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન रयणप्पहा. स्त्री० [रत्नप्रभा]
यो ‘रयणप्पभा' रयणभरिय. न० [रत्नभरित]
રત્નથી ભરેલું रयणभार. पु० [रत्नभार]
રત્ન-ભાર रयणभारय. पु० [रत्नभारक]
રત્ન સમાન रयणभूय. न० [रत्नभूत]
રત્ન સમાન रयणमय. त्रिरत्नमय]
રત્નનું બનેલું रयणमाला. स्त्री० [रत्नमाला]
રત્નની માળા, રત્નશેખર રાજાની પટ્ટરાણી रयणवई. वि० [रत्नवती
यवता बंभदत्त नी पत्नी ने जक्खहरिल नी पुत्री रयणवडेंसय. पु० [रत्नावतंसक]
ઇશાનેન્દ્રનું વિમાન रयणविचित्त. न० [रत्नविचित्र]
રત્નથી ભરેલું रयणवास. पु० [रत्नवर्षा
રત્નની વર્ષા रयणवासा. स्त्री० [रत्नवर्षा
यो 64२' रयणसंचय. पु० [रत्नसञ्चय]
માનુષોત્તર પર્વતનું એક શિખર रयणसंचया. स्त्री० [रत्नसञ्चया]
મંગલાવતી વિજયની મુખ્ય રાજધાની रयणसिरी. वि० रत्नश्री
આમલકલ્પાના ગાથાપતિ રચી ની પત્ની रयणा. स्त्री० [रचना]
રચના, બનાવટ रयणा. स्त्री० रत्ना]
ઇશાનેન્દ્રની એક અગમહિષીની રાજધાની रयणागर. पु० [रत्नाकर
સમુદ્ર रयणाभा. स्त्री० [रत्नाभा]
રત્નની આભા रयणामय. न० [रत्नमय]
રત્નથી ભરેલું रयणामयदामलंकार, न० [रत्नामयदामलङ्कार)
રત્નમય માળા-ઘરેણા रयणायर. पु० [रत्नाकर]
સાગર, દરિયો, સમુદ્ર रयणावलि. स्त्री० [रत्नावलि]
રત્નનો હાર, એક તપ रयणावलिपविभत्ति. पु० [रत्नावलिप्रविभक्ति]
એક દેવતાઈ નાટ્ય रयणाहरण. न० [रत्नाभरण]
રત્નનું આભરણ रयणि. स्त्री० [रत्नि
મુંઢો, હાથ, એક માપ रयणि. स्त्री० [रजनि]
રાત્રિ रयणिकर. पु० [रजनीकर]
ચંદ્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
रपणिखेत न० / रजनिक्षेत्र સૂર્યની ગેરહાજરીવાળું ક્ષેત્ર रणिगर. पु० [ रजनिकर ]
ચંદ્ર
रणिपुहत्तिय न० [रत्निपृथक्तिक]
બેથી નવ હાથ પ્રમાણ रणियर. पु० [ रजनिकर 1
ચંદ્ર
रयणी. स्त्री० [ रजनी ]
રાત્રિ, ઇશાને દ્રના સોમલોકપાલની એક અગ્રમહિષી
रयणी. स्त्री० [ रजनी ]
ચમરેન્દ્રની પટ્ટરાણી रयणी. वि० / रजनी
आगम शब्दादि संग्रह
આમલકલ્પાનો એક ગાથા પતિ પસિરી તેની પત્ની हती. रयणी पुत्री हती. ल० पार्थ पासे हीक्षा सीधी. મરીને ચમરેન્દ્રની પટ્ટરાણી બની रयणी. स्त्री० [ रत्नी]
હાથ, લંબાઈનું એક માપ
रयणीकर. पु० [ रजनीकर ]
ચંદ્ર रयणुच्चय. पु० ( रत्नोच्चय ]
માનુષોત્તર પર્વતનું એક શિખર, રત્નના સમૂહરૂપ મેરુ પર્વત
रयणुत्तम. पु० [ रत्नोत्तम]
ઉત્તમ રત્ન
रयणोच्चय. पु० [ रत्नोच्चय ]
भुख रयणुच्चय रयणोच्चया. स्त्री० [ रत्नोच्चया]
ઇશાનેન્દ્રની પટ્ટરાણીની રાજધાની रयणोरुज्जाल न० / रत्नोरुजालक] આભરણ વિશેષ
रयत न० [ रजत ]
ચાંદી, રૂપું, રત્નની એક જાત, રત્નપ્રભા પૃથ્વીના
ખરકાંડનો બારમો ભાગ જે રજતમય છે તે
रथतगिरि, पु० (रजतगिरि ]
ચાંદીની પર્વત
रयतपत्त न० [ रजतपात्र ]
खोरजत'
रययकूड. पु० [ रजतकूट ) માલ્યવંત પર્વતનું એક ફૂટ रययखंड. पु० [ रजतखण्ड ]
ચાંદીનો ટુકડો रययगिरि पु० [ रजतगिरि] ચાંદીનો પર્વત
रययपाय न० [ रजतपात्र ] ચાંદીનું પાત્ર
रययबंधण न० [ रजतबन्धन ] ચાંદીનું બંધન
रययमय. त्रि० [ रजतमय ] ચાંદીમય, રૂપાયુક્ત रययमहासेल. पु० / रजतमहाशील)
ચાંદીનો મોટો પર્વત
रययवालुया. स्त्री० [ रजतवालुका] સફેદ રેતી
रययामय त्रि० [ रजतमय ] ચાંદી-રૂપામય
यस्सल. त्रि० [ राजस्वल ] રાજવાળું, મેલું
रयहरण न० [ रजोहरण ]
રજોહરણ-જૈન મુનિનું એક ઉપકરણ रयहरणसीस न० [रजोहरणशीष]
રજોહરણની દશી
रयाव. धा० (रज्जय
રંગાવવું
राव. धा० [रचय् ]
બનાવવું
यावेंत. धा० [ रञ्जयत् ]
રંગાવવું તે
रयावेत्ता. कृ० [ रचयित्वा |
]
રચાવીને
रचित. कु० [रचित]
રચના કરેલ
रयुग्घात. पु० [ रजोद्घात ] રજોવૃષ્ટિ
रयुग्घाय. पु० [ रजोद्घात]
રજોવૃષ્ટિ
रल्लग न० [ रल्लक ]
કબલ વિશેષ
ચાંદીનું પાત્ર
रयत्ताण न० / रजस्त्राण ]
રજથી રક્ષા કરનાર, પાત્રા વીંટવાનો એક વસ્ત્રખંડ रयय न० [ रजत ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ૨૨. પુo [4]
સ્વાદના અભિમાન વડે આત્માને ભારે કરવો, ત્રણ શબ્દ, નાદ, અવાજ
ગારવમાંનો એક ૨૩. થTo [4]
રસરિક. ૧૦ રિસરF] કહેવું, બોલવું, વધ કરવો, રડવું, શબ્દ કરવો
ચરમ આશ્રિત રસનો ભેદ રવંત. વૃo [રવત)
રસન. પુ0 રિસનો બોલતો, કહેતો
રસ બગડવાથી ઉત્પન્ન થયેલ જંતુ ૨વમૂા. 7૦ [રવમૂત)
રસનત્તા. નં૦ [રસનતા) નાદરૂપ
રસમાંથી જન્મવાપણું રવિ. પુo [fa]
રસTI. સ્ત્રી [રસના] સૂર્ય
જિહા રવિરિVT. ૧૦ [વિવિઝર)
રMિત્રિ. ન૦ [રસનેન્દ્રિય) સૂર્યના કિરણ
જીભ નામની ઇન્દ્રિય रविकिरणतरुणबोहिय. न० [रविकिरणतरुणबोधित
રસપુ. વિશે. રિસજ્ઞો સૂર્યના તરુણ કિરણો વડે વિકસિત
રસના જાણકાર રવિ . ૧૦ રિવાત)
રસતો. રિસતસ) જે નક્ષત્રમાં સૂર્ય હોય તે નક્ષત્ર
રસને આશ્રિને रविगुत्त. वि० [रविगुप्ता
રસત્ત. ૧૦ રિસત્વ) ક્ષમાશ્રમણ નસવદ્ધ ના વિદ્વાન્ શિષ્ય, જેને મહાનિસીહ
રસપણું સૂત્રના જિર્ણોદ્ધારને બહુમાન્ય કરેલો
રસલ્વ. 50 રિસાઈ] રવિઃિવસ. ન રિવિદ્િવસ)
રસને માટે, સ્વાદ માટે રવિવાર
रसदया. स्त्री० [रसदा] રવિય. વૃ૦ સિત)
રસને દેનાર રડેલ, કહેલ
रसदेवी. वि० [रसदेवी रविहोरा. स्त्री० [रविहोरा]
સૌધર્મકલ્પની એક દેવી. ભ૦ મહાવીર સન્મુખ સૂર્ય લગ્ન
નાટ્યવિધી દેખાડી, વંદના કરી, પૂર્વભવમાં તે કોઈ રસ. પુo રસ)
ગાથાપતિની પુત્રી હતી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા લીધેલી સ્વાદ, જીભનો વિષય, પુદગલનો એક ગુણ, રસયુક્ત
रसनाम. न० [रसनामन्] પદાર્થ, અંતર આત્માના અનુભવથી થતો આનંદ, નામકર્મની પ્રકૃતિ જેના ઉદયે જીવ શુભ-અશુભ રસને લેશ્યાનો રસ, રસનેન્દ્રિય વિષયનો ક્ષયોપશમ,
પામે અધ્યવસાય વિશેષથી પડતો રસ, નામકર્મની એક रसनिज्जूढ. त्रि० [निhढरस]
પ્રકૃતિ જેના ઉદયે જીવતિકૃતાદિ રસને પામે, મદિરા રસરહિત રસ. રસ્ (ચાખવું, સ્વાદ લેવો]
रसनिज्जूहणता. स्त्री० [रसनि!हण] રસમો. X૦ રિસતો
રસનો પરિત્યાગ રસને આશ્રિને
रसनिव्वत्ति. स्त्री० [रसनिर्वृत्ति] રસંત. વૃ૦ રિસત]
રસના પર્યાયો ચાખવું તે, સ્વાદ લેવો તે
रसपज्जव. पु० [रसपर्यव] रसकरण, न० [रसकरण]
રસના પર્યાયો રસનું સાધન
रसपरिणय. त्रि० [रसपरिणय] રસT. વિશે[રસT]
રસપણે પરિણત થયેલ વસ્તુ પાંચ પ્રકારના રસને જાણનાર, સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય
रसपरिच्चाय. पु०/रसपरित्याग] રસ+IRવ. ૧૦ રિસોૌરવ)
રસનો ત્યાગ, વિગઇ ત્યાગ, બાહ્ય તપનો એક ભેદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह रसपरिणाम. पु० [रसपरिणाम]
रसिंदिय. न० [रसेन्द्रिय રસનું પરિણમવું તે
રસના ઇન્દ્રિય रसभेय. न० [रसभेद]
रसिंदियत्त. न० [रसेन्द्रियत्व] રસમાં ભેળસેળ કરવી
રસના ઇન્દ્રિયપણું रसमंत. त्रि० [रसवत्
रसिय. त्रि० [रसिक] રસવાળું
રસિક, પિપાસાવાળો रसमेह. पु० [रसमेघ]
रसिय. न० [रसित દરેક વનસ્પતિમાં રસ ઉત્પન્ન કરનાર મહામેઘ જે श६, सवा४, मेधार्टना, मानंह, मधुर ઉત્સર્પિણીનો બીજો આરો બેસતા પાંચ દિવસ વરસશે रसिया. स्त्री० [दे.] रसय. पु० [रसज]
રસી, પરુ यो 'रसज'
रसेसि. त्रि० [रसैषिन्] रसलोल. विशे० [रसलोल]
રસપાન કરવાની ઇચ્છાવાળો રસલોલુપ
रसोदय. न०/रसोदक] रसवइ. स्त्री० [रसवती]
પુષ્કરવર સમુદ્રનું પાણી રસોઈ, રસોડું
रस्सि. पु० [रश्मि] रसवई. स्त्री० [रसवती]
કિરણ જુઓ ઉપર’
रह. पु० [स्थ] रसवती. स्त्री० [रसवती]
રથ, એક વાહન यो 64२'
रह. पु० [रभस्] रसवाणिज्ज. न० [रसवाणिज्य]
રોગ, ઉત્સાહ મદ્ય-મદિરાદિ રસનો વ્યાપાર,
रह. न० [रहस् रसवाणिज्ज. न० [रसवाणिज्य
એકાંત પંદર કર્માદાનમાંનું એક
रहकार. पु० [रथकार] रसविगइ. स्त्री० [रसविकृति]
રથ બનાવનાર દૂધ વગેરે છ વિગઇ
रहघणघणाइय. न० [रथघनघनायित] रसविगति. स्त्री० [रसविकृति]
ઘનઘન કરતો રથનો અવાજ इसी 64२'
रहचक्कवाल. न० [रथचक्रवाल] रसविण्णाणावरण, न० [रसविज्ञानावरण]
રથના પૈડા રસના જ્ઞાનને આવરક કર્મ-વિશેષ
रहचरिया. स्त्री० [रथच रसहरणी. स्त्री० [रसहरणी]
રક્રિીડા ગર્ભમાં રસ લેતી નાભિનાળ
रहच्छाया. स्त्री० [रथच्छाया] रसाणुवाइ. त्रि० [रसानुपातिन्
રથ-છાયા રસ લેનાર, રસને અનુસરનાર
रहजोग्ग.
त्रिरथयोग्य] रसादेस. पु० [रसादेश]
રથને યોગ્ય રસ ભેદની વિરક્ષા
रहजोहि. पु० [रथयोधिन्] रसायण. न० [रसायन]
રથ વડે યુદ્ધ કરનાર પુષ્ટિકારક ઔષધિ
रहनेउरचक्कवाल. न० [रथनूपुरचक्रवाल) रसावरण. न० [रसावरण]
વૈતાઢ્યના એક વિદ્યાધરનું નગર રસને આવરક
रहनेमि. वि० [रथनेमि रसि. स्त्री० [रसि]
२। समुद्दविजय सने राए। सिवा ना पुत्र तथा રસિ
અરિષ્ટનેમિના ભાઈ, તેણે દીક્ષા લીધી. એક વખત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સાધ્વી રામને વર્ષોથી ભીંજાયેલા અને વસ્ત્ર
रहस्सभेय. पु० रहस्यभेद] નીચોવતા જોઈને તેના સૌંદર્યમાં મુગ્ધ બન્યા. પણ
ગુપ્ત વાતને પ્રગટ કરવી રામકું ના પ્રતિબોધથી સ્થિર થઈ તે જ ભવે મોક્ષે ગયા
રસિય. નં૦ [રાહ0િ] રનેમિન. નં૦ [રથનેમા)
અત્યંત ગુપ્ત ‘ઉત્તરઋયણ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
રક્ષિયા. નં૦ [રાહfસ્થ%] रहपथ. पु० [रथपथ]
જુઓ ઉપર’ રથનો માર્ગ
રશ્ચિય. R૦ [રા0િ%]
જુઓ ઉપર’ પ. પુ. રિપથો જુઓ ઉપર’
रहस्सीकय. त्रि० [रहस्यीकृत] રહમા. ૧૦ રિયમનો
ગુપ્ત રીતે કરાયેલ રથને ભાંગીને ચૂર્ણ કરી નાખવું
रहस्सीकर. धा० [रहस्सी+कृ] रहमुसल. पु० [रथमुसल]
ખાનગી કરવું કોણિક રાજાનું એક યુદ્ધ
રફાળિય. ન૦ [સ્થાનીઋ] रहरेणु. पु० [रथरेणु
રથ સૈન્ય રથ ચાલતા ઉડતી રજ, આઠ ત્રસરેણું પરિમિત સ્કંધ
रहाणियाधिपति. पु० [स्थानीकाधिपति] રહવતી. સ્ત્રી રિકવતી]
રથ સૈન્યનો અધિપતિ રથનો સ્વામી
रहाणियाहिवइ. पु०[स्थानीकाधिपति] रहवर. पु० [रथवर]
જુઓ ઉપર’ શ્રેષ્ઠ રથ रहवाय. पु० [रथवात]
रहाणीय. न० [रथानीक]
રથ સૈન્ય રથ ચાલવાથી પવન સાથે ઉડતી રજ
રહિય. ત્રિ[હિત] રહસ. પુરિમો
રહિત, સિવાય રોગ
રહય. ત્રિો रहसंगेल्ली. स्त्री० [रथसङ्गेल्ली]
રથવાળો રથોનો સમુદાય
રોન્મ. ન. રિ:#ન રસિય. ન૦ [રાહસિક)
છાનું કામ પ્રચ્છન્ન, ગુપ્ત
રા. પુo [રાનન] રસિર. ૧૦ રિથfશર)
રાજા રથનું શિખર
રા. સ્ત્રી (f રહલ્સ. ન [રહ)
પંક્તિ, હાર, ધાન્ય વિશેષ રહસ્ય, ગુપ્તવાત
રા-૨. વિ નિ. રહસ્સ. ૧૦ હિજ઼]
આમલકલ્પાનો ગાથાપતિ, રાયસિરી તેની પત્ની હતી, લઘુ, થોડું રહસ્સવ. ત્રિ સ્થિત)
રા પુત્રી હતી ગુપ્ત રીતે કરેલું
રાડુ-ર. વિ. [રાનિ रहस्संगारव. न०ह्रस्वगौरव]
આમલકલ્પાના ગાથાપતિ રા ની પુત્રી, ભ૦ પાઠ્ય પાસે ગૌરવને લઘુ કરવું તે
દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ ચમરેન્દ્રની પટ્ટરાણી બની રસાય. ને હિચાત]
રા-રૂ. વિ. [રાનો રહસ્ય પામેલ
ઇશાનેન્દ્રના સોમલોકપાલની એક પટ્ટરાણી, અમરેન્દ્રની દભવસ્થા, ન૦ (રહJરસ્થાન)
એક અગમહિષી કોઈની ગુપ્ત વાત છતી કરવી તે, શ્રાવકના બીજા ર. સ્ત્રી (રાત્રિ] વ્રતનો એક અતિચાર
રાત્રિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह રાફિક. ૧૦ રિત્રિન્દ્રિત
જુઓ ‘રામ રાત્રિ-દિવસ
રાય. નં૦ [રાત્રિ] રારિય. ૧૦ [રાત્રિન્દ્રિવા)
રાત્રિ સંબંધિ રાત્રિ-દિવસ સમીપ
राईसर. पु० [राजेश्वर] રાળિય. ત્રિ(ાર્તિક]
સમર્થ રાજા, માંડલિક દીક્ષા પર્યાયમાં કે જ્ઞાનાદિ ગણે કરી અધિક
રામો. X[રાત્રી રળિય. ત્રિો રિન્યો
રાત્રિના મધ્યભાગમાં, રાત્રે રાજવંશી, રાજાના સંબંધિ
राओवराय. अ० [रात्रोपरात्र] રાçUM. To [રાનન્ય)
રાતદિવસ, અહર્નિશ રાજાના સંબંધિ
રા. પુo રામ રાફUUU97. R૦ [રાનીનો
વિષયમાં આસક્તિ, રાગ, સ્નેહ, રંગ, વર્ણ, સ્વર, ગાન ઋષભદેવ પ્રભુએ મિત્રસ્થાને સ્થાપેલ કુળ-વિશેષ रागगब्भ. न० [रागगभी राइण्णपत्ति. स्त्री० राजन्यपत्नी]
રાગગર્ભિત રાજાની સ્ત્રી-રાણી
रागग्गि. स्त्री० [रागाग्नि રાવિત્ત. ૧૦ [રાત્રિવિત્વ)
રાગરૂપ અગ્નિ રાત્રિદિવસપણું
રાવોસ. પુo [રા દ્વેષ રીફુમત્ત. નં૦ [રાત્રિમm]
રાગ અને દ્વેષ રાત્રિ ભોજન
रागदोसनिग्गह. पु० [रागद्वेषनिग्रह] રામોથUT. ન૦ [Taોનનો
રાગ અને દ્વેષને વશ કરવા તે રાત્રિ ભોજન
रागदोसरहिय. न० [रागद्वेषरहित] राइभोयणविरमण. न० [रात्रिभोजनविरमण]
રાગ અને દ્વેષથી રહિત રાત્રિભોજન થી અટકવું, રાત્રિભોજન ત્યાગ
રાવોસવસ. ન૦ (રાજવ૨] રય. ૧૦ રિત્રિકો
રાગ અને દ્વેષને વશ રાત્રિસંબંધિ
रागद्दोस. पु० [रागद्वेष રાફયા. સ્ત્રી (રાત્રિા )
રાગ અને દ્વેષ રાત્રિ વિષયક એક પ્રતિજ્ઞા
रागद्दोसविवज्जिअ. न० [रागद्वेषविवर्जित] રા. સ્ત્રી (રાત્રિ]
રાગ અને દ્વેષનું વર્જન કરેલ રાત્રિ, રાત
रागद्दोसारीण. पु० [रागद्वेषारिन्] રડુંમોમળ. 70 73મોનની
રાગ અને દ્વેષરૂપી શત્રુ રાત્રિ ભોજન
રા૫વંદન. ૧૦ [રાન્શિન राईभोअणवेरमण. न० [रात्रिभोजनविरमण]
રાગ રૂપી બંધન રાત્રિભોજનથી વિરમવું - અટકવું તે
रागमइय. न० [रागमइय] રામાયણ. ૧૦ ત્રમીનનો
રાગયુક્ત રાત્રે ખાવું તે
રાખંડન. ૧૦ [રામામUG7] राइमई. वि० [राजीमति
રંગ સમૂહ રાજા ૩૧ સેન ની પુત્રી તેના લગ્ન અરિષ્ટનેમિ સાથે रागाइवेरिनिक्किंतण. त्रि०/रागादिवैरिनिष्कान्तक] નક્કી થયેલા પણ અરિષ્ટ નેમિએ દીક્ષા લીધી એટલે રાગ આદિ શત્રુને બહાર કાઢનાર તેણીએ પણ દીક્ષા લીધી. સૌદર્યમુગ્ધ બનેલા રમિ ને | રજિ. વિશેo [m] તેણીએ પ્રતિબોધ કરેલા, તેણી એ જ ભવે મોક્ષે ગયેલા,
રાગવાળું, સરાગી તેણીનું રાનડું અને રામ નામ પણ આવે છે
રાજ. પુo [રાનન] राईमई. वि० राजीमती
રાજા, ભૂપતિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
રાત્રિ
રાત્રિ
राढामणि. पु० [राढामणि]
કોસાંબીનો એક ગાથાપતિ તેની પત્ની ઘમ્મા અને પુત્રી મણિ જેવા કાચનો ટુકડો
वसुमित्ता, वसुंधरा हता રીત. સ્ત્રી (રાત્ર)
રામ-૬. વિ. [રા
જમદગ્નિનો પુત્ર પરસુરામ નામે પ્રસિદ્ધ હતો. મરીને રાતિ. સ્ત્રી [2]
સાતમી નરકે ગયો
रामउत्त. वि० [रामगुप्त रातिदिय. पु० [रात्रिन्दिव]
જુઓ ‘રામગુપ્ત' રાત અને દિવસ
रामकण्ह. वि० [रामकृष्ण રાતિળિય. ત્રિ(રત્ન)
રાજા સેનિમ અને રાણી રામકૃષ્ણ નો પુત્ર, રાજા ચેડા, જુઓ ‘રાળિય'
સાથે યુદ્ધમાં હણાઈને નરકે ગયો रातिणियपरिभासि. पु०/रानिकपरिभाषिन]
रामकण्हा. वि० रामकृष्णा આચાર્યાદિક વડીલ સામે બોલનાર,
રાજા સળિગ ના એક પત્ની ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા रातिणियपरिभासि. पु०रानिकपरिभाषिन्] અસમાધિનું પાંચમું સ્થાન સેવનાર
લીધી વિવિધ તપ કર્યા, અનશન કરી મોક્ષે ગયા રાતી. સ્ત્રી (રાત્રી)
રામવઠ્ઠ. ૧૦ (રામકૃWT] રાત્રી
‘નિરયાવલિઆ' સૂત્રનું એક અધ્યયન रातीतिहि. स्त्री० [रात्रितिथि]
રામવઠ્ઠા. સ્ત્રી (રામકૃUT] રાત્રિની તિથિ
“અંતકૃદયા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન रातीभोयण. न० [रात्रिभोजन]
रामरक्खिया. स्त्री० [रामरक्षिता] રાત્રિ ભોજન
ઇશાનેન્દ્રની એક અગમહિષી रातोंधकार, न० [रात्र्यन्धकार]
रामगुत्त. वि० [रामगुप्त
એક અન્યતીર્થિ સાધુ જે પહેલા રાજા હતો, તેનું લઘુ રાત્રિનો અંધકાર રાતોરાત. ન૦ [રાચરિત્ર)
દ્રષ્ટાંત રાત્રિ પછીની રાત્રિ
रामपुत्त. वि० [रामपुत्र] રામ. પુo [રામ)
સાકેત નગરીની મદ્ સાર્થવાહિનીનો પુત્ર, ભ૦ મહાવીર બલભદ્ર, પરશુરામ,
પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાને ગયા રામ. પુo (રામ)
रामरक्खिया. वि० [रामरक्षिता એક દેશ, દેશના રહેવાસી
રાજગૃહીના રામ ગાથાપતિની પુત્રી, ભ૦ પાઠ્ય પાસે રામ-૨. વિ. [રા]
દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ ઇશાનેન્દ્રની દેવી બની ભરતક્ષેત્રમાં નવમાં બળદેવ, તે વાસુદેવ હું ના ભાઈ | રામા. સ્ત્રી (રામ) હતા. તે વેવ નામે પ્રસિદ્ધ છે.
સ્ત્રી, ભાર્યા, ઇશાનેન્દ્રની એક અગ્રમહિષી રામ-૨. વિ. [રામ
રામ-૨. વિ. રામ વારાણસીનો એક ગાથાપતિ, તેની પત્નીનું નામ ઘમ્મા. રાજગૃહીના ગાથાપતિ રામ ની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે હતું. કૃષ્ણ અને કૃષ્ણરારૂં નામે બે પુત્રીઓ હતી
દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી બની રામ-રૂ. વિ. [રામ
રામ-૨. વિ૦ (રામi]. રાજગૃહી નગરનો એક ગાથાપતિ, તેની પત્નીનું નામ કાગદી નગરીના રાજા સુશીવ ની પત્ની (રાણી) નવમાં ઘમ્મા હતું. રામ અને રામવિરવયા તેની પુત્રીઓ હતી તીર્થકર ભ૦ ‘સુવિરહ ની માતા રામ-૪. વિ૦ (રા
રામાય. નં૦ (રામાયUT] શ્રાવસ્તીનો એક ગાથાપતિ, તેની પત્ની ઘમ્મી હતી, વર્ પ્રસિદ્ધ મહાકાવ્ય, અન્યતીર્થિક ગ્રંથ વિશેષ અને વસુપુત્તા બે પુત્રી હતી
રાય. પુ (રાનની રામ-. વિરિ]
રાજા, ભૂપતિ
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની ગિત "માગમ શબ્દ સંચ" (પ્રાકૃત-સંસ્કૃત-ગુનરાત-4
Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
राय न० [ रात्र]
રાત્રિ
राय. पु० (राग) રાગ, સ્નેહ
राय. पु० [ राज]
રાજ કરવું તે
रायंगणा. स्त्री० [राजाङ्गणा ]
રાજાની સ્ત્રી
रायंतेउर न० [ राजान्तःपुर] રાજાનું અંતઃપુર रायंतेपुर न० ( राजान्तःपुर] दुखो 'पर'
रायंतेपुरिया. स्त्री० [राजान्तःपुरिका ]
રાજાનો અંતઃપુરનો રખેવાળ रायंसि पु० (राजयक्ष्मन्) કાચ રો
रायकउह. पु० [राजककुद ] રાજચિહ્ન મુગુટાદિ
रायककुध. पु० [ राजककुद ] खो' र '
रायकज्ज न० [ राजकार्य] રાજનું કાર્ય
रायकन्ना. स्त्री० [ राजकन्या ] રાજાની કન્યા
रायकरंड अ. पु० (राजकरण्डक)
રાજાનો કરડીઓ જેમાંઅમુલ્ય રત્ન રખાય તે
रायकहा. स्त्री० [राजकथा]
રાજ સંબંધિ વાતો, ચાર વિદ્યામાંની એક વિકથા
रायकिंकर. न० [राजकिङ्कर]
રાજનો નોકર
रायकिच्च न० [राजकृत्य ] રાજાના કાર્યો
रायकुल. नं० [ राजकुल]
રાજાનું કુળ
रायकुलपरंपरागय, त्रि० ( राजकुलपरम्परागत) રાજાની કુળ પરંપરાથી આવેલી રીતિ
रायग्गमहिसि. स्त्री० [राजग्रमहिषी]
आगम शब्दादि संग्रह
રાજાની પટ્ટરાણી
रायग्गल. पु० [ राजार्गल ]
यो 'राइणिय'
रायणियपरिभासि. त्रि० [ रत्नाधिकपरिभाषिन् ]
મોટાની સામે બોલનાર
रायणीइ. स्त्री० [राजनीति ]
રાજનીતિ
रायण्ण. पु० [ राजन्य ]
રાજ કુળ, આદિનાથ પ્રભુએ મિત્રસ્થાને સ્થાપેલું કુળ
रायत न० [राजत]
શોભતો, રાજાપણું रायतेय. न० [राजतेजस्] રાજાનું તેજ
रायत्त न० (राजत्व)
રાજાપણું
रायदुट्ठ. पु० [ राजदुष्ट ] રાજાનો અપરાધી
रायटुकारि. पु० [राजदुष्टकारिन् ] રાજાનો અપરાધ કરનાર यदुवारिय. पु० [राजद्वारिक] રાજાના અમાત્ય આદિ પુરુષો रायधम्म. पु० [ राजधर्म] રાજનીતિ
रायधाणी. स्त्री० [ राजधानी]
રાજાની મુખ્ય નગરી रायपत्ती. स्त्री० [राजपत्नी] રાજાની પત્ની
रायपरियट्ट. पु० [राजपरिवर्त]
રાજ ક્રાંતિ
रायपवर. विशे० [ राजप्रवर]
ઉત્તમ રાજા
रायपसेणिय न० [ राजप्रश्निय]
खो' र '
रायपह. पु० [ राजपथ ] રાજ્યનો માર્ગ
रायपिंड. पु० [ राजपिण्ड )
રાજા માટે તૈયાર થયેલ આહાર
रायपुत्त. पु० [ राजपुत्र ]
રાજાનો પુત્ર
એક મહ रायणिय. पु० [ रात्निका
रायपुरिस. पु० [राजपुरुष ] રાજ માન્ય પુરુષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
खेड (पांग) खागम
रायपसेणियसुय. न ० [ राजप्रश्नियश्रुत]
Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
હતું
आगम शब्दादि संग्रह रायपेसिय. पु० [राजप्रेष्य
મોટારાજાની પુત્રી રાજાનો સેવક
रायवरसासण. न० [राजवरशासन] रायप्पसेणइज्ज. न० [राजप्रश्नीय]
પ્રધાન રાજાની આજ્ઞા એક (ઉપાંગ) આગમ
रायवरसिरि. स्त्री० [राज्यवरश्री] रायबहुल. न० [राजबहुल]
ઉત્તમ એવી રાજ્યલક્ષ્મી, વિશેષ નામ રાજ્યની બહુલતા
रायवल्लभ. वि० [राजवल्लभ रायभय. न० [राजभय]
એક પુરોહીત પુત્ર, તેને એક વેયા પ્રત્યે અતિ આકર્ષણ રાજાનો ભય रायमई. वि० [राजमति
रायवल्लि. स्त्री० [राजवल्लि] यो 'राइमई
સાધારણ વનસ્પતિ-વિશેષ रायमग्ग. पु० [राजमार्ग
रायवल्ली. स्त्री० [राजवल्लि] ધોરી રસ્તો
જુઓ ઉપર’ रायमग्गमोगाढ. पु० [राजमार्गावगाढ]
रायववहार. पु० [राजव्यवहार] રાજમાર્ગમાં રહેલ પ્રાસાદ-મહેલ
રાજ્યનો વેપાર रायमच्च. पु० [राजामात्य]
रायवसंट्टिय. न० [राजवसंस्थित] રાજાનો મંત્રી
રાજાની જેમ રહેલ रायमास. पु० [राजमास]
रायवसभ. विशे० [राजवृषभ] એક પ્રકારના અડદ
રાજામાં શ્રેષ્ઠ रायरिसि. पु० [राजर्षि]
रायवहग. न० [रागवहक] રાજ્ય છોડીને દીક્ષા ગ્રહણ કરનાર
રાગવશ થયેલ रायरुक्ख. पु० [राजरूक्ष]
रायवुग्गह. पु० [राजविग्रह] રાયણ વૃક્ષ
રાજ્યમાં વિગ્રહ रायलक्खण. त्रि० [राजलक्षण]
रायवेट्ठि. स्त्री० [राजवेष्टि] રાજાના ચિન્હ
રાજાની વેઠ, ભૂતિશૂન્ય રાજકાજ रायलच्छी. स्त्री० [राजलक्ष्मी]
रायसंसारिय. न० राजसंसारिक] રાજ્ય લક્ષ્મી
રાજાન્તર સ્થાપના रायललिअ. वि० [राजललित]
रायसत्थ. न० [राजशास्त्र વાસુદેવ કૃષ્ણ ના મોટાભાઈ બલદેવ રામ નો પૂર્વભવનો
રાજનીતિ સંબંધિ શાસ્ત્ર વિશેષ જીવ તે હસ્તિના પુરના એક વેપારીનો પુત્ર હતો અને रायसहूल. पु० [राजशार्दूल] गंगदत्त नी माहिती
રાજાઓમાં સિંહ સમાન रायवंस. पु० [राजवंश
रायसरिस. त्रि० [राजासदृश] રાજાનો વંશ
રાજાના જેવો रायवंसिय. त्रि० [राजवंशिक]
रायसामण्ण. पु० [राजसामान्य] રાજવંશી, રાજાના સંબંધિ
સામાન્ય રાજા रायवडिंसय. न० [राजावतंसक]
रायसाहिय. त्रि० [राजसाध्य] રાજમહેલ
રાજાને આધિન रायवण्णय. पु० [राजवर्णक]
रायसिरि. स्त्री० [राज्यश्री] રાજાનું વર્ણન
રાજ્યલક્ષ્મી रायवर. विशे० [राजवर]
रायसिरी. वि० [राजश्री શ્રેષ્ઠ રાજા, ચક્રવર્તી
આમલકલ્પાના ગાથાપતિ રાફુ ની પત્ની, પુત્રી રા ની रायवरकन्ना. स्त्री० [राजवरकन्या]
માતા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
रायसींह. पु० [राजसिंह)
રાજાઓમાં સિંહ સમાન रायहंस. पु० [राजहंस]
ઉત્તમ હંસ रायहाणी. स्त्री० [राजधानी]
રાજાની મુખ્ય નગરી राया. पु० [राजन्]
રાજા, ચક્રવર્તી આદિ रायाणय. पु० [राजक]
રાજા
לא
रायाभिसेग. पु० [राज्याभिषेक] રાજા પદે કરાતો અભિષેક रायाभिसेय. पु० [राज्याभिषेक
જુઓ ઉપર रायाभिसेह. पु० [राज्याभिषेक]
यो 64२' रायारक्खिय. न० [राजारक्षित]
રાજા દ્વારા રસેલ रायाराम. वि० [राजाराम
એક ક્ષત્રિય પરિવ્રાજક रायाराय. वि० [राजाराज]
એક ક્ષત્રિય પરિવ્રાજક रायारिह. विशे० [राजाही
રાજાને યોગ્ય रायावगारि. त्रि० [राजापकारिन्]
રાજનો અપકારી रायि. वि० [राजि
यो 'राइ' रायी. स्त्री० [रात्री]
રાત્રી रायोग्गह. पु० [राजावग्रह]
રાજાની અનુજ્ઞા रायोवराय. न० [रात्रोपरात्र]
રાત પછીની રાત राल. न० [राल]
એ નામક ધાન્ય रालग. पु० [रालक]
રાળ, ધાન્ય વિશેષ रालय. पु० [रालक]
सो 64२' राव. धा०/दे.)
आगम शब्दादि संग्रह
આદ્ધ કરવું राव. धा० रुञ्जय
રંગાવવું राव. धा० [रावय
બોલાવવું रावण. वि० [रावण ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ આઠમાં પ્રતિવાસુદેવ. તેને વાસુદેવ नारायणे होल रावेत. धा० [रावयत्]
બોલાવતો रासि. पु० [राशि
સમૂહ, ઢગલો, કંદ વિશેષ, ત્રિરાશિ આદિ ગણિત रासि. पु० [राशि]
મેષ વગેરે બાર રાશિ, रासि. स्त्री० [रश्मि
કિરણ रासिकड. त्रि० [राशीकृत]
ઢગલો કરાયેલ रासिजुम्मसय. न० [राशियुग्मशत]
‘ભગવઇ સૂત્રનું એક શતક रासिबद्ध. न० [राशिबद्ध]
દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત પરિકર્મનો એક ભેદ रासी. स्त्री० [राशि]
ઢગલો राहाखमण. वि० [राघश्रमण
આચાર્ય રીફાયરિય ના શિષ્ય राहायरिय. वि० [राधाचार्य
એક આચાર્ય, જેણે અચલપુરના રાજકુમાર મારીરૂય ને हीमा माघेल. राहक्खमण परातना शिष्य हता राहु. पु० राहु)
એ નામનો એક ગ્રહ राहुकम्म. न० [राहुकर्मन्] રાહુ-ક્રિયા राहुकेउविलग्ग. न० [राहुकेतुविलग्ग] રાહુ-કેતુનું જોડાવું राहुगय. न० [राहुगत]
રાહુ દ્વારા સૂર્ય-ચંદ્રનું અવરાવું તે राहुचरिय. न० [राहुचरित] રાહુનું ચાર ક્ષેત્ર राहुदेव. पु० [राहुदेव રાહુ નામક દેવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
राहुवण्ण. पु० [राहुवर्ण]
રાહુનો વર્ણ राहुविमाण. पु० [राहुविमान]
રાહુનું વિમાન રાય. ૧૦ [રાહુહતો
જે નક્ષત્રમાં ગ્રહણ થયેલ હોય તે રાદૂ૪૫. R૦ (રાહુહતો
જુઓ ઉપર રિd. To [Fરy]
શત્રુ, દુશમન રિસ. To [20]
વસંત-ગ્રીષ્માદિ ઋતુ रिउकाल. पु० [ऋतुकाल]
સ્ત્રીને ઋતુવતી થવાનો કાળ रिउदंत. त्रि० [रिपुदान्त]
અંતર શત્રુને દમન કરનાર रिउमइ. स्त्री० [ऋजुमति]
મન:પર્યવજ્ઞાનનો એક ભેદ रिउमास. पु० [ऋतुमास]
ત્રીસ દિવસનો એક માસ રિકવે. પુo (ઋવેત]
પ્રસિદ્ધ ધર્મગ્રંથ રિડળે. પુ0 ઢિ-વેરો
જુઓ ‘ઉપર’ रिउव्वेय. पु० [ऋग्वेद]
જુઓ ‘ઉપર’ રિઝ. To [૪૮]
સ્ત્રીનો ઋતુધર્મ રિસિયા. સ્ત્રી (ર)
ઘોળાતા સ્વરે ગાવું રિવરફ્યુ. નં૦ ઢિક્ષ)
નક્ષત્ર રિલિજિ. સ્ત્રી [2]
વાઘ વિશેષ રિજ. થાળ []
છોડવું, ત્યાગ કરવો રિ૬. ત્રિો [ગરિકો રત્ન વિશેષ, એક વનસ્પતિ, એક વિમાનનો પ્રસ્તર,
કાકાદિ પક્ષી, એક લોકપાલ રિ. ત્રિ. [ગરિક]
લોકાંતિક દેવનો એક ભેદ
રિ. વિ૦ [] કુલાલનગરના રાજા કેસમદ્રાસ નો મંત્રી, તેણે સીદસેન
નામના સાધુને બાળી નાંખેલ रिट्ठकंड. पु० [रिष्टकाण्ड]
ખરકાંડનો સોળમો ભાગ રિzT. To [Re%)
અરીઠાનું ફૂલ, એક રત્ન, દ્રોણ કાગડો રિપુરા. સ્ત્રી [રણપુરા)
કચ્છગાવતી વિજયની મુખ્ય નગરી रिट्ठपुरी. स्त्री० [रिष्टपुरी]
જુઓ ઉપર’ रिट्ठमय. न० [रिष्टमय
રિઝરત્નમય રિzવસમ. પુo [રવૃષભ]
એક વૃષભ रिट्ठविमाण. पु० [रिष्टविमान]
બ્રહ્મ દેવલોકમાં આવેલ એક દેવવિમાન રિટ્ટા. સ્ત્રી [Re]
પાંચમી નરકનું નામ, મહાકચ્છવિજયની મુખ્ય નગરી રિટ્ટામ. [o [રિણામ)
રિષ્ટ નામના વૃક્ષની મદિરા, એક લોકાંતિક દેવ વિમાન રિમિય. નૈ૦ [રિઝમ)
રિઝરત્નમય રિદ્િ.પુ[Re]
આઠમાં દેવલોકનું એક વિમાન રિજી. ન. ઋિUT]
દેવું, કર્જ રિતે. { [ઢતે)
વિના, સિવાય रिदुमास. पु० [ऋतुमास]
ઋતુ-માસ રિત્ત. ત્રિ. []
શૂન્ય, ખાલી રિદ્ધ. ત્રિ૦ ઢિો .
સમૃદ્ધિવાળું, ઐશ્વર્યયુક્ત રિદ્ધિસ્થિમિનિદ્ધ. ૧૦ [ઋદ્વિસ્તિકતસમૃદ્ધો
સમૃદ્ધ અને ભય રહિત રિદ્ધિ. સ્ત્રી (દ્ધિો
સમૃદ્ધિ, સંપત્તિ રિદ્ધિમંત. ત્રિ. ઋિદ્ધિમત)
સમૃદ્ધિવાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
रिपु. पु० [रिपु]
शत्रु
शित
रिभित. न० [रिभित]
સ્વરધોલન, એક નાટ્ય વિશેષ रिभिय. पु० [रिभित]
हुयी 64२' रिय. कृ [ऋत]
ગમન, જવું તે रिय. धा० [ऋ]
ચાલવું, જવું रिय. न० [रित]
રીતિ, સ્વભાવ रियंत. कृ० [रियत्]
ગમન કરવું તે रिया. स्त्री० [ई-]
ઇર્યાસમિતિ, યતનાપૂર્વક ચાલવું તે रियावहिया. स्त्री० [ईर्यापथिकी]
यो 'इरियावहिया' रियासमिति. स्त्री० [ईयर्यासमिति]
यो 'इरियासमिति रिवुपडिसत्तु. वि० [रिपुप्रतिशत्रु
२सी पयावई नुं भुग नाम ४ तिविट्ठ वासुविना पिता
જવા માટે रीतियापाय. न०/रीतिकापात्र]
પીતળનું પાત્ર रीतियाबंधन. न०/रीतिकाबन्धन]
પીતળનું બંધન रीय. कृ० [रीत]
જવું તે रीय. कृ [रीयमाण]
જતો, ચાલતો रीय. धा० [1]
જવું, ચાલવું रीयंत. कृ० [रीयमाण]
જતો, ચાલતો रीयमाण. कृ० [रीयमाण]
सो 64२' रीरियपाय. न० [रीरीकपात्र
પીતળનું પાત્ર रीरियबंधण. न० [रीरीकबन्धन]
પીતળનું બંધન रुअ. न० रुत]
5पास, रुअग. पु० रुचक
એક પર્વત, એક દ્વીપ, એક સમુદ્ર रुअगकूड. पु० [रुचककूट]
નંદનવનનુંએક શિખર रुअगवर. पु० रुचकवर]
એક દ્વીપ, એક સમુદ્ર रुइ. स्त्री० रुचि]
રુચિ, ઇચ્છા, અભિલાષા रुइय. न० [रुदित]
રતિક્રીડા સમયે સ્ત્રીનો રતિ શબ્દ, ગીતની એક જાત रुइर. त्रि० रुचिर]
સુંદર, મનગમતું रुइल. त्रि० [रुचिर]
સુંદર, મનોહર, પાંચમાં દેવલોકનું એક વિમાન रुइल्लकंत. न० [रुचिरकान्त]
પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન रुइल्लकूड. न० [रुचिरकूट]
मी 64२' रुइल्लज्झय. पु० [रुचिरध्वज]
यो उपर'
હતી
रिव्वेद. पु० [ऋग्वेद]
यो रिउवेद' रिसभ. पु० [ऋषभ] સાધારણ વનસ્પતિની એક જાત, સાત સ્વરમાં બીજો
સ્વર, એક મુહુર્ત रिसभनाराय. न० [ऋषभनाराच]
છ સંઘયણમાંનું બીજું સંઘયણ, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ रिसह. पु० वृषभ]
ME, यो 'रिसभ' रिसहनाराय. न० [ऋषभनाराच]
यो 'रिसभनाराय' रिसि. पु० [ऋषि]
ઋષિ, મહાત્મા रिसिभासिय. न० [ऋषिभाषित]
એક આગમસૂત્ર री. धा० [1]
જવું, પ્રવેશ કરવો रीइत्तए. कृ० [रीयितुम्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
रुइल्लप्पभ. पु० रुचिरप्रभ) भुख'उपर
रुइल्ललेस. पु० [ रुचिरलेश्य ] खो 'उपर
रुइल्लवण्ण न० / रुचिरवर्ण] खोर'
रुइल्लसिंग. पु० ( रुचिरशृङ्ग] खो' र '
रुइल्लसिट्ठ. पु० [ रुचिरसृष्ट] खोर'
रुइल्लसिद्ध. पु०/रुचिरसिद्ध) भुखो उधर
रुइल्लावत्त. पु० [ रुचिरावर्त्ती]
'पर'
रुइल्लुत्तरवडेंसग. पु० [ रुचिरोत्तरावतंसक ]
भुख'पर'
रुचंत कृ [ रुज्यत ]
રૂ-કાંતતું, કપાસ લોઢતું
रुंटणा. स्त्री० [.]
રોવાના જેવો શબ્દ, અવજ્ઞા
रुंटणिया स्त्री० [दे.]
રોવાની ક્રિયા, રૂદન
रुंटमाण. कु [ दे.] રૂદન શબ્દ કરતો
रुंद. त्रि० (दे.)
विपुल प्रयुर, विशाल, स्थून
रुंद. त्रि० (रुन्द]
વિસ્તીર્ણ
रुंधतिया. स्त्री० [ रुन्धयन्तिका ]
ચોખા વગેરે ધાન્ય સાફ કરનારી દાસી, રાંધનારી
रुंपण. न० [ रोपण ]
રોપવું, વાવવું
रंभ. धा० (रुध् ]
રોકવું, અટકાવવું
संभंत. कृ (रुन्धत्
રોકતો, અટકાવતો
संभण न० [ रोधन ]
રોકવું તે, અટકાવવું તે
रुक्ख. पु० [ रुक्ष ]
आगम शब्दादि संग्रह
वृक्ष, आड, लु, लुजे स्वरे गवातुं,
रुक्ख. पु० [ रुक्ष)
રુક્ષ સ્પર્શ નામકર્મ रुक्खगिह, न० [रुक्षगृह]
ગૃહાકાર વૃક્ષ रुक्खगुच्छ. पु० / रूक्षगुच्छ ] વૃક્ષનો ગુચ્છ
रुक्खगेहालय त्रि० [ रुक्षगेहालय ]
વૃક્ષ જેનું ઘર છે તે रुक्खजोणिय न० / रुक्षयोनिक ] વૃક્ષયોનિક
रुक्खत्त न० [ रुक्षत्व ]
વૃક્ષપણું, લુખ્ખાપણું रुक्खबहुल त्रि० ( रुक्षबहुल ] વૃક્ષની બહુલતાવાળું रुक्खमह न० [ रुक्षमह)
વૃક્ષ મહોત્સવ
रुक्खमूल न० [ रुक्षमूल ]
વૃક્ષનું મૂળ रुक्खमूलगिह. न० [रुक्षमूलगृह ]
વૃક્ષના મૂળરૂપી ઘર रुक्मूलिय. त्रि० ( रूक्षमूलिक ]
વૃક્ષના મૂળમાં રહેનાર એક તાપસ વર્ગ
रुक्खवक्कम. न० [ रुक्षावक्रम ]
વૃક્ષનો નાશ रुक्खवासि. त्रि० [वृक्षवासिन्]
વૃક્ષ ઉપર રહેનાર रुक्खसंठिय. त्रि० [वृक्षसंस्थित]
વૃક્ષ આકારે રહેલ रुक्खसंभव न० [रुक्षसम्भव )
વૃક્ષનો સંભવ
रुक्खसमावण्णय. विशे० [ रुक्षसमानवर्णक]
વૃક્ષ સમાન વર્ણવાળું
रुक्खसाला. स्त्री० [रुक्षशाला ]
વૃક્ષની શાખા रुच. धा०] [रूप]
રુચવું, પસંદ પડવું रुचिज्जमाण. कृ० [ रुच्यमान]
રુચતું
]
रुडू. त्रि० (रुट) ગુસ્સે થયેલ
रुट्ठिय. न० [रुष्टित]
રોપાયમાન થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह પુસUT. થા૦ કિ.]
સપ્ટે. ૧૦ ( M) કરુણ રૂદન કરવું
ચાંદી, એક મહાગ્રહ સUU. Y૦ [તિ]
रुप्पकला. स्त्री० [रूप्यकला] રુદન કરવું તે
જુઓ ‘રુપના' UUનોળિય. ન૦ [તિનિ]
रुप्पकूड. पु० रूप्यकूट] રુદિત યોનિક
રુપી પર્વત ઉપરનું એક ફૂટ સત્ત. નં૦ [તો
रुप्पकलाप्पवायद्दह. पु० रूप्यकलाप्रपातद्रह) રુ, રુનું વસ્ત્ર
એક દ્રહ ૮. થાળ [
સુપ્પવૃક્ષના. સ્ત્રી (રૂધ્યક્શતા) રૂદન કરવું
જુઓ રુપશૂના' ૦િ. 50 [તિ]
સપ્ટેચ્છ. ન૦ [Jચ્છ) રૂદન કરેલ
રૂપાનું છત્ર ૬. ત્રિરિૌદ્ર]
रुप्पनाभा. वि०/रुप्यनाभा] ભયંકર કાર્ય કરનાર, ભીષણ સ્વભાવવાળું, રૌદ્ર ધ્યાન, પ્રભંકરા નગરના પુરોહીતનો બીજો જન્મ, તેનું બીજું અનિષ્ટ ચિંતવના, ક્રૂર કાર્ય કરવું તે, એક મુહૂર્ત, રુદ્રની નામ સુવાડું હતું પ્રતિમા, આદ્રા નક્ષત્રનો સ્વામી, એક પરમાધામી, Uપટ્ટ. To [_પટ્ટી શિવમહોત્સવ, રુદ્રદેવ
ચાંદીનું પતરું ૬. ૫૦ સિદ્ધ)
રૂuપા. ન૦ [jપાત્રો શંકર, રુદ્ર પ્રતિમા, શિવ મહોત્સવ
ચાંદીનું પાત્ર ૬. વિ૦ []
रुप्पबंधण. न० रूप्यबन्धन] વર્તમાન અવસર્પિણીના ત્રીજા બળદેવ અને ત્રીજા
ચાંદીનું બંધન મણિનું બનેલું
रुप्पमणिमय. न० रूप्यमणिमय] વાસુદેવના પિતા સમ. વિ. દ્રિ].
ચાંદી અને મણીનું બનેલું
સપ્ટેમ. ત્રિ. [+]મય aોસિમ ના એક શિષ્ય, તે ઘણાં ક્રોધી હતા. તેણે
ચાંદીનું બનેલું નાના નામની સ્ત્રીને મારી નાંખેલ. પછીથી તે પત્તેયનુ
रूप्पमल. पु० रूप्यमल] થયા
ચાંદીનો મેલ જ્ઞાા. ૧૦ [રૌદ્રધ્યાન]
रूप्पमास. पु० रूप्यमास] ધ્યાનનો એક ભેદ
ચાંદીને તોળવાનું સાધન रुद्ददेवया. पु० [रुद्रदेवता]
रुप्पलोह. पु० रूप्यलोह] રુદ્ર-દેવતા
ચાંદીનો લોભ રુક્મ. ૧૦ (રુદ્રમહ
रुप्पागर. पु० [रूप्याकर] રુદ્ર-મહોત્સવ
ચાંદીની ખાણ रुद्दसोमा. वि० [रुद्रसोमा
रुप्पाभास. पु० रूप्याभास] દશપુરના સોમદેવની પત્ની આચાર્ય રવિરવા તથા
એક મહાગ્રહ ગુરવિરવા ની માતા
रुप्पामणिमय. न० रूप्यमणिमय] સદ્ધ. ત્રિ(રુદ્ધ
ચાંદી અને મણીનું બનેલું રોકેલ, અટકાવેલ
रुप्पामय. न० रूप्यकमय] થર. ૧૦ [fઘર)
ચાંદીનું બનેલું લોહી
પ્રિ. પુ0 મિન) સપનૂ ના. સ્ત્રી [+Mqના)
એક પર્વત રુકિમ પર્વતમાંથી નીકળતી એક નદી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ધેિ-૨. વિ૦ વિક્સન)
એ નામક એક ભવન કુણાલ દેશનો રાજવી. ભ૦ મલ્લિ પાસે દીક્ષા લીધી.
रुयगवर. पु० [रुचकवर] કેવળી થઈ મોક્ષે ગયા.
ટુચકવર સમુદ્રના અધિપતિ પ્રિ-૨. વિ. વિમેન
रुयगवर. पु० रुचकवर] સત્તરમાં તીર્થકર ભ૦ કુંથુનો પૂર્વભવનો જીવ
એ નામનો એક પર્વત, એક દ્વીપ, એક સમુદ્ર fખ-રૂ. વિ૦ [ મન
रुयगवरदीव. पु० [रुचकवरद्वीप] કૌડિન્ય નગરીનો રાજા મેસ નો પુત્ર, ઢોવ ના
એ નામનો એક દ્વીપ સ્વયંવરમાં તેને નિમંત્રણ મળેલ
रुयगवरभद्द. पु० [रुचकवरभद्र] रुप्पिकूड. पु० रुक्मिकूट]
રુચકવરાવભાસ દ્વીપનો દેવતા રુકિમ પર્વત ઉપરનું એક ફૂટ
रुयगवरमहाभद्द. पु० रुचकवरमहाभद्र] रुप्पिणी. वि० रुक्मिणी
રુચકવર સમુદ્રના દેવતા કૃષ્ણ વાસુદેવની બત્રીસ હજાર રાણીઓમાં મુખ્ય રાણી, रुयगवरोद. पु० रुचकवरोद] કૌડિન્યના રાજા મેસરાની પુત્રી અને ખૂની બહેન હતી.
એક સમુદ્ર તેને પુનુન્ન નામે પુત્ર હતો. તેણી દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગયા
रुयगवरोभास. पु० [रुचकवरावभास] रुप्पोभास. पु० रूप्यावभास]
એક દ્વીપ, એક સમુદ્ર એક મહાગ્રહ
रुयगवरोभासभद्द. पु० [रुचकवरावभासभद्र] ૫. To []
રુચકવરાવભાસ દ્વીપનો દેવતા
रुयगवरोभासमहाभद्द. पु० रुचकवरावभासमहाभद्र] રોવું, રુદન કરવું સય. નં૦ [તો.
જુઓ ઉપર’
रुयगवरोभासमहावर, पु० [रुचकवरावभासमहावर] કપાસ, રુ યદ્ર. પુo [વન્દ્ર)
રુચકવરાવભાસ સમુદ્રનો દેવતા એક ઉત્પાત પર્વત
रुयगवरोभासवर. पु० [रुचकवरावभासमहावर]
જુઓ ઉપર रूयंसा. वि०/रूपांशा ચંપાનગરીના એક ગાથાપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી,
रूयगसिरी. वि० रूचकश्री
ચંપાનગરીના એક ગાથાપતિ રૂ૫૫ ની પત્ની, સયા ની મૃત્યુ બાદ ભૂતાનેન્દ્રની અગમહિષી થયા रूयकंता. वि० रूपकान्ता
માતા
रूयगावई. वि० [रूचकावती બધું યંસા મુજબ रूयग. वि० रूचक
એક ગાથાપતિ-પત્ની ચંપાનગરીનો એક ગાથાપતિ, તેની પત્ની સિરિ
रुयगिंद. पु० रुचकेन्द्र]
અમરેન્દ્રનો ઉત્પાત પર્વત, રત્ન અને પુત્રી ક્યા હતી
સત્તમ. નવ વિશોત્તમ) रुयग. पु० रुचक]
એક ઉત્તમ રત્ન મણિ, રત્ન, મનોહર, એક દ્વીપ, એક સમુદ્ર, ડોકનું
रूयप्पभा. वि० रूपप्रभा] આભૂષણ, એક શિખર, રૂચક પ્રદેશ, પૃથ્વીનો ભેદ
એક ગાથાપતિ-પત્ની યાર્ડ. ૧૦ [ ફૂટ)
रुयय. पु० रुचक] એક ફૂટ
જુઓ યT रुयगनाभि. स्त्री० रुचकनाभि]
रुयरिभिय. पु० [रुतरिभित] મેરુનો મધ્ય ભાગ જ્યાં આવેલ આઠ રૂચક પ્રદેશ કે
પક્ષીઓનો મનોહર શબ્દ જ્યાંથી દિશાની શરૂઆત થાય છે.
रूयवई. वि० रूपवती रुयगप्पभ. विशे० रुचकप्रभ]
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ રત્ન વિશેષની પ્રભા જેવી પ્રભાવાળું
બાદ કાળ પિશાચેન્દ્રની અગમહિષી બની યવહેંસા. નવ વિશ્વાવલંસ*]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह ક્યા. વિ. [+]]
૫. ૧૦ [૫] ચંપાના ગાથાપતિ ની પુત્રી, દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ દ્વીપકુમારનો એક લોકપાલ બાદ ભૂતાનેન્દ્રની અગમહિષી બની
૫. ૧૦ ઢિ. તો વિ. સ્ત્રી [a]
એક જાતનો રોગ રુચિ, અભિલાષા
रूयंस. पु० रूपांश] રુ. To []
એક લોકપાલ મૃગની એક જાતિ
સ્વયંસ. સ્ત્રી (રૂપાંm] સન્નત. કૃ૦ gિઢત)
ભૂતાનેન્દ્રની એક અગમહિષી લોટવું તે
रूयकंत. पु० रूपकान्त સવ. નં૦ [g)
એક લોકપાલ રુપ, આકાર
रूयकंता. स्त्री० [रूपकान्ता] સંત. વૃ50 [M)
ભૂતાનેન્દ્રની એક અગ્રમહિષી રોષ કરતો
રૂા. 7૦ [ સિય. નં૦ [૪]
ઋતા દેવીનું સિંહાસન રોષાયમાન થયેલ
रूयगवडेंसय. पु० रूपकावतंसक] રુ. થ૦ [g)
ઋતાદેવીનો મહેલ ઉગવું, ઉત્પન્ન થવું, ફરીથી જન્મ લેવો
रूयगावई. स्त्री० रूपकावती] ૬. ત્રિ(રહ)
જુઓ ‘ક્યતા ફરી ઉત્પન્ન થનાર, પુનર્જન્મ લેનાર
रूयगावती. स्त्री० [रूपकावती] સી. સ્ત્રી (7)
જુઓ ઉપર’ વનસ્પતિ વિશેષ
પુનનિયા. સ્ત્રી પિનાર્તિા) ફિર. ન૦ [fઘરો
રૂની નળી લોહી, રક્ત
रूयप्पभा. स्त्री०रूपप्रभा] ફિરદુન. ૧૦ (ઘર )
ભૂતાનેન્દ્રની એક અગમહિષી લોહીયુક્ત કાદવ
યા. સ્ત્રી [+]T] દિપડVT. ૧૦ [રિપતનો
જુઓ ઉપર’, વિશેષ નામ લોહીનું પડવું
रूयावती. स्त्री० रूपवती] હિરપાન. ૧૦ [fથરપાન)
સુરૂપેન્દ્રની એક અગમહિષી લોહી પીવું તે
રૂવ. ૧૦ રૂu] रुहिरबिंदु. पु० [रुधिरबिन्दु
રૂપ, વર્ણ, શરીરનો દેખાવ, રૂપ પરાવર્તની કળા, લોહીનું ટીપું
સ્વરૂપ, આકૃતિ, આકાર, મૂર્તિ, સ્વભાવ રૂઢિવિંદુસંઠિય. ન૦ [fઘર—સંસ્થિત]
4. નૈ૦ [૫] લોહીના બિંદુ આકારે રહેલ
મૂર્તવસ્તુ રૂપી પદાર્થ હિરવુદ્ધિ. સ્ત્રી (fઘરવૃષ્ટિ)
रूवंधर. विशे० [रूपधर] લોહીની વર્ષોથી શુભાશુભ જાણવાની વિદ્યા
રજોહરણાદિ વેશધારી, બાહ્યલિંગ રૂઢ. ત્રિ[૪]
વંસ. સ્ત્રી (રૂપા ] ઘણા કાળથી પ્રસિદ્ધ, ઉગેલ
એક દિકકુમારી રૂા. સ્ત્રી ઢિા )
વંસા. સ્ત્રી (રૂપાંm] બીજની ઉત્પત્તીરૂપ અંકુરાવસ્થા
જુઓ ઉપર’ ત. ૧૦ [+ત]
रूवकंत. पु० रूपकान्त બીજ રહિત કપાસ
એક લોકપાલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह रूवकता. स्त्री० रूपकान्ता
रूवाणुवाइ. त्रि० रूपानुपातिन्] ભૂતાનેન્દ્રની એક અગ્રમહિષી, એક દિફકુમારી
રૂપમાં અનુરાગી મહત્તરિકા
रूवाणुवाति. त्रि० रूपानुपातिन्] रूवकहा. स्त्री० रूपकथा]
यो - 64र' રૂપ સંબંધિ વાતો
रूवाणुवाय. पु० रूपानुपात] रूवग. पु० रूपक]
રૂપમાં અનુરાગ આકૃતિ, ચિત્ર, પ્રતિબિંબ, રૂપે
रूवि. त्रि० रूपिन्] रूवतेण. पु० रूपस्तेन]
રૂપી પદાર્થ, રૂપવાળું રૂપનો ચોર, ગુણ ન હોવા છતાં ગુણીનો દેખાવ કરે
रूविकाय. पु० [रूपिकाय] रूवत्त. न०/रूपत्व]
રૂપિકાય, પગલકાય રૂપપણું
रूविणी. स्त्री० रूपिनी] रूवत्थ. कृ० रूपा
રૂપવતી સ્ત્રી રૂપને માટે
रूविणी. वि०/रूपिणी रूवपरियारग. पु० रूपपरिचारक]
यंपानारीना श्राव पालिय ना पुत्र समुद्दपाल नी રૂપને જોવા માત્રથી વિષયની તૃપ્તિ કરવી તે
પત્ની, કથા रूवपरियारणा. स्त्री० [रूपपरिचारणा]
रूविदव्व. न० रूपिद्रव्य] રૂપને જોઈને વિષય તૃપ્તિ કરવી તે
રૂપી પદાર્થ रूवपवियार. पु० रूपप्रविचार]
रूवी. स्त्री० [रूपिका] मी 64२'
રૂપવાળી સ્ત્રી, સફેદ આકડો रूवप्पभ. पु० रूपप्रभ]
रूस. धा० [रुष्] એક લોકપાલ
ગુસ્સે થવું रूवप्पभा. स्त्री० [रूपप्रभा]
रूसमाण, कृ० रुष्यत्] રૂપની ક્રાંતિ, એક દિકકુમારી,
ગુસ્સે થવું તે रूवप्पभा. स्त्री० रूपप्रभा]
रूसियव्व. न० [रोषितव्य ભૂતાનંદની એક અગમહિષી
ગુસ્સો કરવા યોગ્ય रूवमय. पु० रूपमद]
रेणा. वि० [रणा રૂપનું અભિમાન
थूलभद्द नी सात महेनोमानी 28ो मायार्य रूववई. स्त्री० रूपवती]
संभूहविजय पासेहीमा सीधा રૂપાળી સ્ત્રી, રૂપાળી દેવી, સૂરૂપેન્દ્રની પટ્ટરાણી रेणुगा. वि० [रेणुका रूववती. स्त्री० रूपवती]
भृगगनारा जियसत्तु नी पुत्री, जमदग्गिनी इयो - 64२'
पत्नी, परसुराम नी माता रूवविसिटुया. स्त्री०रूपविशिष्टता]
रेणु. पु० रिणु] રૂપની વિશેષતા
धूम, २४, रेती रूवसंपन्न. त्रि० रूपसम्पन्न
रेणुबहुल. न० [रणुबहुल] રૂપથી યુક્ત
રેતીની બહુલતા रूवसच्च. न० रूपसत्य]
रेणुय. न० रिणुक] રૂપ-સત્ય
રેતી, ધૂળ रूवसत्तिक्कय. न० रूपसप्तैकक]
रेणुया. स्त्री० [रेणुका ‘આયાર' સૂત્રનું એક અધ્યયન
એક સાધારણ વનસ્પતિ रूवा. स्त्री० [रूपा]
रेयग. पु० रिचक] એક દિકકુમારી
સ્વરની ગતિ-વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह रेरिज्जमाण, कृ० राराज्यमान
रेहंत. कृ० [राजमान અતિ શોભતો
શોભતો रेवइ. स्त्री० स्विती
रेहा. स्त्री० रिखा] એક નક્ષત્ર, વિશેષ નામ
લીટી रेवइनक्खत्त. न० रिवतीनक्षत्र]
रोइ. स्त्री० [रुचि એક નક્ષત્ર
ઇચ્છા, અભિરુચિ रेवइनक्खत्त. वि०/रेवतीनक्षत्र]
रोइंदग. न० [रोविन्दक] मायार्थ नागहत्थि ना शिष्य, सीह मारना गुरस० | ગીતનો એક પ્રકાર रेवई. स्त्री० स्विती]
रोइज्जंत. कृ० [रोच्यमान] हुयो 'रेवइ'
રુચતું रेवई-१. वि० [रेवती
रोइत. त्रि० [रोचित] यो रेवती-१'
રુચેલું, સારું લાગેલું रेवई-२. वि० [स्वती
रोइत्तए. कृ० [रोचितुम्] हुमी रेवती-२'
રુચી થવા માટે रेवई-३. वि०/रेवती
रोइय. त्रि० [रोचित] यो 'रोइत' વાસુદેવ કૃષ્ણના મોટા ભાઈ બળદેવની પત્ની, તેનો रोइयावसाण. न० [रोचितावसान] पुत्र निसढ' हो
ગીતનો એક પ્રકાર रेवतग. पु० रैवतक]
रोएंत. कृ० [रोचमान] ગિરનાર પર્વત
રુચતું रेवतय. पु० रैवतक]
रोएत्ता. कृ० [रोचित्वा] यो -64२'
રુચિ કરીને रेवतिय. पु० रैवतिक]
रोएमाण. कृ० [रोचमान] સ્વર-વિશેષ
રુચતું रेवती. स्त्री० रिवती]
रोग. पु० [रोग] हुयी रेवइ'
રોગ, વ્યાધિ, એક પરિષહ रेवती-१. वि०/रेवती
रोगत्त. न० [रोगाती ભ૦ મહાવીરના મુખ્ય શ્રાવિકા ભ૦ મહાવીરને
રોગથી પીડાયેલ તેજોલેશ્યાથી લોહી ખંડવા થયો ત્યારે બીજોરા પાક रोगबहुल. न० [रोगबहुल] વહોરાવેલ ભાવી ચોવીસીમાં સત્તરમાં તીર્થંકર થશે
રોગની બહુલતા रेवती-२. वि० [स्वती
रोगव. अ० [रोगवत् રાજગૃહીના મહાશતવ શ્રાવકની પત્ની તેણી બાર
રોગ જેવું શૌક્યની હત્યા કરેલી. માંસ-દારુમાં ઉન્મત્ત રહેતી મરીને |
रोगहर. पु० [रोगहर]
રોગનો નાશ नर . Bथा सो महासतअ'
रोगायंक. पु० [रोगातङ्क] रेवय. पु० स्वित]
રોગની પીડા પૈવત નામે સાત સ્વરમાનો એક સ્વર
रोगि. पु० [रोगिन् रेवयग. पु० रिवतक]
રોગી, વ્યાધિ પીડિત ગિરનાર પર્વત
रोगिणिया. स्त्री० [रोगिणिका] रेवयय. पु० रैिवतक]
રોગને કારણે લેવાતી દીક્ષા यो -64२'
रोगिय. पु० [रोगिक रेह. धा० [राज]
રોગી, બીમાર શોભવું, શોભા પામવી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह रोज्झ. पु० [द.]
શ્રદ્ધા કરાવવી એક જંગલી પશુ, રોઝ
रोय. धा० [रुद् रोट्ट. पु० लोष्ट]
રડવું, રૂદન કરવું લોટ, આટો
रोयईत्ता. कृ० रोचयित्वा] रोद्द. पु० [रौद्र]
શ્રદ્ધા કે રુચિ કરીને નવ રસમાંનો એક રસ, ક્રૂર, એક મુહર્ત, અતિ કલુષિત | रोयंत. कृ० [रोचमान] પરિણામ
રુચતું, શ્રદ્ધા કરતો रोद्द. पु० [रुद्र]
रोयण. कृ० [रोचन] यो ‘रुद्द
રુચવું તે, શ્રદ્ધા થવી તે रोद्दज्झाण. न० [रौद्रध्यान]
रोयणगिरि. पु० [रोचनगिरि] રૌદ્રધ્યાન, ધ્યાનનો એક ભેદ-હિંસા, મૃષા, ચોરી અને એક પર્વત સંરક્ષણ આશ્રિને થતા તીવ્ર અધ્યવસાય
रोयमाण. कृ०/रुदत् रोद्दरस. न० [रौद्ररस]
રડતો કાવ્યનો એક રસ
रोयमाण. कृ० [रोचमान] रोद्दसोमा. वि०/रुद्रसोमा
રુચતું, શ્રદ્ધા કરતો यो 'रुद्दसोमा'
रोर. पु० [रोर] रोम. न० [रोमन्
ચોથી નરકનો એક નરકાવાસ, દારુણ સુંવાળા, વાળ, એક દેશ
रोरदुब्भिक्ख. न० [रोरदुर्भिक्ष] रोमंच. पु० [रोमाञ्च
દારુણ દુષ્કાળ
रोरुय. पु०/रोरुक] रोमक. पु० [रोमक]
સાતમી નરકનો એક નરકાવાસ એક દેશ, દેશવાસી
रोव. धा०/रोदय रोमकूव. पु० रोमकूप]
રડાવવું રોમ-છિદ્ર
रोवाव. धा० [रोपय् रोमग. पु० रोमक]
રોપવું यो रोमक'
रोवावित्तए. कृ० रोपयितुम्] रोमझाम. न० [रोमध्याम]
રોપવા માટે અગ્નિ આદિથી બળેલરોમ-રુંવાળા
रोवाविय. न० [रोपित रोमराइ. स्त्री० [रोमराजि]
રોપેલું વાળની પંક્તિ
रोविंदय. पु० /रोविन्दका रोमराई. स्त्री० [रोमराजि]
ગીતનો એક પ્રકાર જુઓ ઉપર’
रोवियसाली. स्त्री० [रोपितशाली] रोमसुह. त्रि० [रोमसुख
વાવેલા ચોખા સુંવાળાને સુખકારી
रोस. पु० [रोष] रोमालोण. न० [रोमालवण]
રોષ, ક્રોધ ખાણથી ઉત્પન્ન થતું મીઠું
रोसण. न० रोषण] रोय. पु० [रोग]
રીસાવું, ક્રોધે ભરાવું રોગ, વ્યાધિ
रोसा. स्त्री० [रोषा] रोय. धा० [रुच
રોષ વડે, પ્રવ્રજ્યાનો એક ભેદ રુચવું, શ્રદ્ધા થવી, ગમવું
रोसि. त्रि० [रोषिन् रोय. धा० रोच
ક્રોધી
રોમાંચ
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गजराती)-4
Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
રોહ. પુ॰ [રોહ] ગૌશાળાનો ચોથો પ્રૌઢ પરિહાર
રોફ. પા॰ by
ઊગવું
રોહ. [7]
ઘેરો ઘાલવો રોહ-૨. વિ॰ [રોહા
ભ- મહવીરના એક શિષ્ય, જેને ભગવંત સાથે લોકઅલોક આદિ સંબંધે પ્રશ્નોત્તર થયેલા
રોહ-૨. વિ॰ [રોહી
ગોશાળાના મતે તેનો ચોથો શરીરાંતર પ્રવેશ જેનામાં થયો તે રો. પુ॰ [રોધ ]
કિલ્લાનો ઘેરો રોફળ. વૃ {ફેશન
ઘેરો ઘાલેલ रोहाग. वि० [रोहक]
ભારત નો પુત્ર, તે ઘણો બુદ્ધિશાળી હતો. રાજાએ તેનાથી પ્રભાવિત થઈને તેને મુખ્યમંત્રી બનાવેલ
गुत्त - १. वि० [रोहगुप्त ]
આચાર્ય સિરિપુત્ત ના પુત્ર તે માન્તિરિ ના શિષ્ય પણ કહેવાય છે. તે છઠ્ઠો નિહવ થયો. તેણે છ સૂત્રો કાઢેલા તેથી ષડ્યુક પણ કહેવાયો. તેણે જીવ-અજીવનો જીવ નામે ઐરાશિક મત કાઢેલો
रोहगुत्त २. वि० [रोहगुप्त
પાડલિપુત્રના રાજા નિયસત્તુ નો મંત્રી रोहसज्ज. त्रि० (रोधसज्ज ]
ઘેરા ઘાલવાને તૈયાર
रोहा. वि० [रोहा ]
એક પરિવાજિકા
रोहिअंसदीव. पु० [रोहितांशद्वीप ]
રોહીતાંશપ્રપાતડ વચ્ચેનો દ્વીપ रोहिअंसप्पवायकुंड. पु० [रोहितांशप्रपातकुण्ड ]
आगम शब्दादि संग्रह
એ નામનો એક પ્રતાપ કુંડ રોહિયંસા, સ્ત્રી [રોહિતાંશ]
લઘુ હિમવંતના પદ્મદ્રહમાંથી નીકળતી એક નદી રોફિળિય. પુ (રોહિ®િ ]
રોહિણી નક્ષત્રમાં ઉત્પન્ન એક ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળું જંતુ रोहिणिय. वि० [ रौहिणिक]
.
રાજગૃહીંના 'ધન-૨' સાર્થવાહના ચોથા પુત્ર ધનરશ્ચિય ની પત્ની, તેને ચોખાના પાંચ દાણામાંથી સેંકડો ઘડા ભરાય તેટલા ચોખા ઉપજાવી પોતાની જાતને શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિશાળી સાબિત કરી, તે વ્યવહારમાં રોહિ↑ નામે પ્રસિદ્ધ છે
રોહિની, સ્ત્રી [fહી]
એક નક્ષત્ર, શક્રેન્દ્રના એક લોકપાલની પટ્ટરાણી, સુપુરુષેન્દ્રની પટ્ટરાણી, એક દેવી, બળદેવતી માતા, એક જાતની કડવી છાલ, ‘નાયાધમ્મકહા’ સૂત્રનું એક
અધ્યયન
रोहिणी - १. वि० (रोहिणी)
નાયાથમહા નું સાતમું અધ્યયન છે, રોહિળિયા કે જે વ્યવહારમાં રોહિણી નામથી પ્રસિદ્ધ છે. તેને નામે આ અધ્યયન છે
रोहिणी - २. वि० (रोहिणी)
નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી, ભ॰ પાર્શ્વ પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગ્રમહિષી બની. रोहिणी - ३. वि० (रोहिणी)
કંપિલપુરના પરમ ગાથાપતિની પુત્રી, ભ॰ પાર્શ્વ પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ શક્રેન્દ્રની અગ્રમહિષી બની रोहिणी ४. वि० [ रोहिणी
રાજા વાસ્તુદ્રવ ની પત્ની અને અનહેલ ની માતા रोहिणी - ५. वि० [ रोहिणी
આગામી ચોવીસીમાં પંદરમાં તીર્થકર નિપુનામ નો
જીવ
रोहिणी ६. वि० [ रोहिणी
રોહીડગ નગરની એક રોહિત. સ્ત્રી [રોહિત]
એક જાતનું ઘાસ, એક દ્વીપ, એક માછલાની જાતિ,
વૃદ્ધ
વાયા
પ્રગટ થયેલ
રોહિતસા. સ્ત્રી રોહિતાંશ]
એક નદી
રોહિતા. સ્ત્રી [હિતા]
એક નદી
રોહિય. સ્ત્રી [હિત] જુઓ ‘રોહિત’
રોહિયંસ. ૬૦ [રોહિતાંશ]
એક પર્વગ વનસ્પતિ रोहिसकूड. पु० [रोहितांशकूट] એક કૂ
રાજગૃહીનો એક ચોર, ભ॰ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી रोहिणिया. वि० [रोहिणिका]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह रोहियंसदीव. पु० [रोहितांशद्वीप
लउसिया. स्त्री० लाओसिया] એક દ્વીપ
લકુશ નામના દેશમાં જન્મેલ દાસી रोहियंसप्पवायकुंड, न० [रोहितांसप्रपातकुण्ड]
लउसी. स्त्री० [लउसी] રોહિતાશ નદીનો પ્રવાહ જ્યાં પડે છે તે કુંડ
हुमो 64२' रोहियंसप्पवायद्दह. पु० [रोहितांशप्रपातद्रह)
लंख. पु० लख] એક દ્રહ
વાંસડા ઉપર ચઢીને ખેલ કરનાર-નટ रोहियंसा. स्त्री० [रोहितांशा]
लंखपेच्छा. स्त्री० [लखप्रेक्षा] એક નદી
વાંસ ઉપર ચઢી ખેલ કરનારના ખેલ જોવા તે रोहियकूड. पु० [रोहितकूट]
लंखिया. स्त्री० [लखिका] એક ફૂટ
વાંસ ઉપર ચઢતી વખતે નટડી ઢીંચણ સુધી લાંબી ચડ્ડી रोहियदीव. पु० [रोहितद्वीप]
પહેરે તે એક દ્વીપ
लंगूल. न० लाफूल] रोहियप्पवायकुंड. न० [रोहितप्रपातकुण्ड]
પૂંછડું, મત્સ્ય વિશેષ રોહિતા નદીનો પ્રવાહ જ્યાં પડે છે તે કુંડ
लंघ. धा० [लङ्घ] रोहियप्पवायद्दह. पु० [रोहितप्रपातद्रह]
ઉલ્લંઘન કરવું એક દ્રહ-વિશેષ
लंघण. न० [लङ्घन] रोहियमच्छ. न० [रोहितमत्स्य]
ઉલ્લંઘન કરવું એક મત્સ્ય-વિશેષ
लंघिया. कृ० [लङ्घयित्वा] रोहिया. स्त्री० [रोहिता]
ઉલ્લંઘન કરીને મહાહિમવંત પર્વત ઉપરથી નીકળતી એક નદી लंचा. स्त्री० [लञ्चा] रोहीयड. न० रोहीतक]
લાંચ, રુશ્વત એ નામક નગર
लंछ. न० [लञ्छ]
ચોરની એક જાતિ, કલંકિત કરવું તે लइय. त्रि० लगित]
लंछण. न० लाञ्छन] લાગેલું, ચોંટેલું
નિશાની, ચિન્હ लइया. स्त्री० [लतिका
लंछिय. त्रि० [लाञ्छित] લતા, વેલ
લાંછન કરેલ लउड. पु० [लकुट]
लंतअ. पु० [लान्तक] साडी,
છઠ્ઠો દેવલોક लउडसाइ. त्रि० [लकुटशायिन्]
लंतक. पु० [लान्तक] લાકુતાસને સુનાર
यो ५२' लउय. पु०लकुच]
लंतग. पु० [लान्तक] એક બહુબીજ વૃક્ષ
જુઓ ઉપર लउयवण. न० [लकुचवन]
लंतगकप्प. पु० [लान्तककल्प] એક બહુબીજ વૃક્ષનું વન
यो -64२' लउल. पु० [लकुट]
लंतगवडेंसय. पु० लान्तकावतंसक] લાકડી, દંડ
એક દેવવિમાન लउलग्ग. पु० [लकुटाग्र]
लंतय. पु० [लान्तक] દંડનો અગ્રભાગ
છઠ્ઠો દેવલોક, તેના દેવ કે ઇંદ્ર लउस. पु०लकुश
लंतयकप्प. पु० [लान्तककल्प] એક અનાર્ય દેશ, તે દેશવાસી
છઠ્ઠો દેવલોક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
लंतयय. पु० [लान्तकज
છઠ્ઠો દેવલોકમાં ઉત્પન્ન નંદ. વિશે. નિમ્પટ
લોલુપ, લાલચી નં. થાનિમ્ન)
લાંબુ કરવું, વહાણ વગેરેનું લાંગરવું નં. નિમ્ન)
આલંબન, ટેકો लंबंत. कृ० [लम्बमान]
લાંબુ કરતો, લાંગરતો
કોળીયો, કવલ, લાંબુ કરવું તે लंबमाण. कृ० लम्बमान]
જુઓ નૈવંત लंबमाणय. कृ० [लम्बमानक]
લાંબુ લટકતું નંવિય. ત્રિ નિષ્ક્રિત)
લાંબુ કરેલું लंबियग. पु० [लम्बितक
ઝાડની શાખાએ લટકવાનો નિયમ ગ્રહણ કરનાર એક તાપસ વર્ગ નંતૂલ. ન૦ [qY
એક આભરણ તંબૂલા. ન૦ [નqષh]
આભરણ વિશેષ, માળાનું ફૂમકું लंबेत्ता. कृ०/लम्बयित्वा]
લાંબી કરીને लंबेयव्व. त्रि० लम्बितव्य]
અવલંબન કરવા યોગ્ય સંવોટ્ટ. ત્રિ, નિષ્પૌs]
લાંબા હોઠવાળો लंबोदर. पु० [लम्बोदर]
જેનું ઉદર-પેટ લાંબું છે તે, ગણેશ નંબ. પુનિષ્ણ] લાભ, પ્રાપ્તિ
નવરરૂ. ૧૦ [તક્ષ)
લાખની સંખ્યા નવર. ૧૦ નિફ્લો
લક્ષ્ય, નિશાન लक्खण. पु० [लक्षण] લક્ષણ, ચિન્હ, લિંગ, સ્વસ્તિકાદિ શુભાશુભ ચિન્હ, ઉપયોગ, એક નિમિત્ત શાસ્ત્ર, અસાધારણ ધર્મ, અતિવ્યાપ્તિ આદિ દોષ રહિત, કારણ, શુભાશુભ જાણવાની કળા, હેતુ लक्खण. वि० [लक्ष्मण
વાસુદેવ નારાયણ નું બીજું નામ નવલુવિય. નં૦ નક્ષVI વિત] ચિન્હ કરેલ लक्खणज्जा. वि० [लक्ष्मणार्या અગીતાર્થપણાના દોષથી ભયંકર ભવભ્રમણ કરનારા એક સાધ્વી. આ ચોવીસી પૂર્વેની એંસીમી ચોવીસીમાં છેલ્લા તીર્થંકરના શાસનમાં થયેલા ચકલા-ચકલીનું મૈથુન જોઈ તેને વિષયસુખની ઇચ્છા થઈ. પશ્ચાત્તાપ થતા પ્રાયશ્ચિત્ત માટે તૈયાર થયા, શલ્યયુક્ત પ્રાયશ્ચિત્તને કારણે આકરા તપ કરવા છતાં તેની શુદ્ધિ ન થઈ. તે અતિ ક્લિષ્ટ ભવોમાં ભ્રમણ કરશે लक्खणधर. पु० [लक्षणधर]
શુભ લક્ષણને ધારણ કરવા નવરારિ. ત્રિ તિક્ષTઘરનો
શુભ લક્ષણને ધારણ કરનાર लक्खणय. पु० [लक्षणक]
જુઓ ‘નવરવUT' लक्खणसंवच्छर. पु० लक्षणसंवत्सर]
સંવત્સરના પાંચ ભેદમાંનો એક ભેદ लक्खणसहस्सधारक. त्रि० [लक्षणसहस्रधारक]
હજાર લક્ષણને ધારણ કરનાર लक्खणा-१. वि० लक्षणा વાસુદેવ ઠ્ઠ ના આઠમાંના એક પટ્ટરાણી, કથા જુઓ ‘પ૩માવ મુજબ लक्खणा-२. वि० [लक्षणा ચંદપુરના રાજા મહસેન ની પત્ની, ભ૦ રંપૂમ' ની માતા लक्खणा-३. वि० [लक्षणा] જુઓ નવરવIMી' રાજા નંવૂડમ અને રાણી સિરિયા
પ્રાપ્ત કરવું નંમU[મચ્છ. ૧૦ નિષ્પનમસ્ય)
માછલાની એક જાતિ लंभिय. कृ० लम्भित] પ્રાપ્ત થયેલ
ની પુત્રી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
लक्खवाणिज्ज न० लाक्षवाणिज्य
લાખનો વ્યાપાર, लक्खवाणिज्ज न० / लाक्षवाणिज्य)
પંદર કર્માદાનમાંનો એક ધંધો કે વેપાર નવવા. સ્ત્રી [સાક્ષા]
લાખ
लक्खारस. पु० [लाक्षारस ]
લાખનો રસ
लक्खारसग. पु० / लाक्षारसक]
લાખનો રસ
लक्खारसय पु० [ लाक्षारसक]
લાખનો રસ ના નાના
લક્ષ્ય, નિશાન, લક્ષણ કરવા યોગ્ય लगंडसाइ. त्रि० (लगण्डशायिन् ]
વાંકા લાકડાની માફક આસનવાળી સનાર लगंडसाइया. स्त्री० [लगण्डशायिका ]
વાંકા લાકડાની માફક આસન વાળીને સુનારી ના, થા॰ [તન]
લાગેલ, ચોંટેલ,
નગ્ન. ધા॰ [નન]
મેષ-વૃષભ આદિ બારે લગ્ન ના. ધા॰ {r}}
લાગવું, ચોંટવું
लग्गणखंभ, पु० [ लग्नस्तम्भ ]
आगम शब्दादि संग्रह लच्छी [वि० (लक्ष्मी) સૌધર્મકલ્પની એક દેવી, ભ॰ મહાવીર સન્મુખ નાટ્ય વિધિ દેખાડી વંદના કરી. પૂર્વભવમાં કોઈ ગાથાપતિની પુત્રી, ભ॰ પાર્શ્વના શાસનમાં દીક્ષા લીધેલી લગ્ન. ઘા [ભખ્ખુ
ત્રિલોકના આધારભૂત રહેલ સ્તંભ વિશેષ-એક વિશેષણ
નાવત. ન ભિનવનો
મેષ આદિ રાશિનું લગ્નબળ लच्छइ. वि० [ लक्ष्मी
'વ્હાર' ની માતા
लच्छिमई. वि० [ लक्ष्मीमती
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા છઠ્ઠા વાસુદેવ પુરિસપુંડરીઞ ની
શરમાવું
તનિષ્ન. વિશે [નખ્ખનીય]
શરમાય તેવું
નગ્નળીયતર. વિશે [તખ્તનીયતર]
અત્યંત શરમાળ
लज्जमाण. कृ० / लज्जमान]
શરમાતો
નષ્ના. સ્ત્રી ના
લાજ, શરમ, સંયમ
ન—નિમ્નોવ. વિશે {r}}} લજ્જારૂપી કંચુક
તખ્તાવળા. ૬૦ [નષ્નનળ]
લજ્જા પણું
તખ્તાવિત. ત્રિ (તખ્તયિત]
શરમાયેલ
लज्जासपण. विशे० [ लज्जासम्पन्न ] લાવાળો
નાસમ, ત્રિ॰ [નષ્નાસમ]
લારૂપ
ત—િય. વિશે॰ [તષ્નિત] લજ્જા પામેલ
लज्जु स्त्री० [रज्जु
દોરડું
નખ્ખું. વિશે॰ [તખ્તાg]
શરમાળ, લજ્જાળું, સંયમશીલ
ન૬. ત્રિ॰ [e]
સુંદર, રમણીય, શ્રેષ્ઠ નવ્રુતર. ત્રિ॰ [નતર]
અતિ સુંદર તદ્રુવંત. પુ॰ [નષ્ટđન્ત
એક અંતરદ્વીપ, તે દ્વીપવાસી, ‘અનુત્તરોવવાઇય સૂત્રનું એક અધ્યયન
लट्ठदंत - १. वि० [लष्टदन्त]
રાજા મેળિખ અને રાણી ધારિળી ના પુત્ર, દીક્ષા લઈ, ૧૨ વર્ષનો દીક્ષા પર્યાય પાળી, મૃત્યુ બાદ અપરાજિત વિમાને ઉત્પન્ન થયા
માતા
लच्छिकूड, पु० लक्ष्मीकूट)
શિખરી પર્વતનું એક ફૂટ નÐિવર્ડ. સ્ત્રી નિક્ષ્મીવતી]
દક્ષિણ દિશાના રૂચક પર્વત ઉપર વસતી એક દિકકુમારી
નચ્છિતી. સ્ત્રી નીતી) જુઓ 'ઉપર' નચ્છી. સ્ત્રી [લક્ષ્મી]
લક્ષ્મીદેવી, શોભા, સંપત્તિ, પુંડરીક દ્રહની અધિષ્ઠાત્રિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह નદુવંત-૨. વિ. નિદ્રત્ત]
નદ્ધ. ત્રિ નિષ્ણ). આ લષ્ટદંતનો ચારિત્ર પર્યાય ૧૬ વર્ષનો છે, તે વૈજયંત મેળવેલ, પ્રાપ્ત કરેલ વિમાને ઉત્પન્ન થયેલ
लद्धट्ठ. विशे० [लब्धा) लट्ठदंतदीव. पु० [लष्टदन्तद्वीप]
જેનો અર્થ જામ્યો છે તે અંતરદ્વીપ વિશેષ
लद्धपच्चय. त्रि० लब्धप्रत्यय] लट्ठबाहु. वि० [लष्टबाहु
જેનો વિશ્વાસ મળેલ છે તે દશમાં તીર્થકર ભ૦ ‘સિયન' નો પૂર્વભવનો જીવ लद्धमइय. त्रि० [लब्धमतिक] નાટ્ટ. સ્ત્રી [fe]
જેને બુદ્ધિ મળેલી છે તે લાકડી, સંન્યાસીનું ઉપકરણ
તદ્ધય. ત્રિ, નિબ્ધ%] लढिगा. स्त्री० [यष्टिका
પ્રાપ્ત કરનાર લાકડી
તદ્ધવર, ત્રિ. [ન થતજ્જ નફ્રિહ. ત્રિ[feગ્રાહ)
જેને લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરેલ છે તે લાકડી લઈ ચાલતો
નસUU. ત્રિ નિષ્ણસંજ્ઞો વિા. સ્ત્રીe [fel]
જેમને સંજ્ઞા મળી છે તે લાકડી
નસ૬. ત્રિ, નિષ્પશુદ્ધ लट्ठीमहु. पु० [यष्टिमधु]
જેને શબ્દ પ્રાપ્ત થયા છે તે જેઠીમધ
लद्धसुइय. त्रि० [लब्धश्रुतिक] નડ૬. ત્રિઢિ)
જેને શ્રુતિ પ્રાપ્ત થઈ છે તે સુંદર, મનોહર
નંદ્ધિ. સ્ત્રી બ્ધિ ) लड्डुग. पु० [लड्डुक]
વીર્યાન્તરાયના ક્ષય કે ઉપશમથી પ્રાપ્ત શક્તિ, ચુત લાડવો
જ્ઞાનાવરણનો ક્ષયોપશમ, પ્રાપ્તિ, લાભ लड्डुपिय. पु० [लड्डुप्रिय]
लद्धिअक्खर. न० [लब्ध्यक्षर] જેને લાડુ પ્રિય છે તે
શબ્દાર્થના પર્યાલોચનથી થતું શ્રુતજ્ઞાન ન. ત્રિ સ્જિ )
તદ્ધિનુષ. ત્રિ નિઘિયુત] કોમળ, ઘૂંટીને રોગાન કરેલ
આમષઔષધિ આદિ લબ્ધિ સહિત નતા. સ્ત્રી નિતા)
लद्धिया. स्त्री० [लब्धिका લતા, વેલ
પ્રાપ્તિ, શક્તિ लताघरय. न० [लतागृहक]
लद्धिवीरिय. त्रि० [लब्धिवीर्य] લતાધર
જેને વીર્ય-શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ છે તે નg. To [377)
નÇ. વૃo [cā] અલક્તક, હાથ પગ રંગવાનો લાલ રંગ
પ્રાપ્ત કરીને लत्तपहलित्त. न० लत्तपथलिप्त]
તદ્રુ. 50 નિષ્ણુ) પગની પાની બગડે તેટલા કાદવવાળા માર્ગે લેપાયેલ પ્રાપ્ત કરવા માટે लत्तय. पु० [लक्तक
નÇા. 9 નિczn] પગની પાની ડુબે તેટલો કાદવ
પ્રાપ્ત કરીને તત્તા. સ્ત્રી ૦િ]
નદ્ધના. ૧૦ [ત્તબ્ધત્તf] લાત મારવી
પૂર્વે પ્રાપ્ત થયેલ ત્તિ. નં૦ નિતિજ
નમ્પમાળ. વૃ50 [નપત) મંજીરાનો શબ્દ
બોલતો लत्तिया. स्त्री० [लतिका
નમ. વિશેo [] લાત, પાટું
પ્રાપ્ત કરેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
તમ. થાળ [તમ) મેળવવું, પ્રાપ્ત કરવું મ. થT૦ ત્રિમ) જુઓ ‘ઉપર’ નમિત્તા. ૦ [7cā]
મેળવીને નમિત્ત. 50 નિcq)
મેળવીને નમિય. નિcપ્પા)
મેળવીને ત્વમેવા. 50 [cā]
મેળવીને તા. ૫૦ નિય)
લય, આશ્રય लय. पु० लय]
વીણા વગાડતી વખતે આંગળીમાં રખાતું એક સાધન નય. સ્ત્રી નિતી)
લતા, વેલ નયન. નં૦ નિયન)
લીન થવું તે, ગુફા, ઘર लयसम. पु० लयसम]
લય અનુસાર ગાવું તે નથી. સ્ત્રી નિતા)
લતા, વેલ તયાપરા. ન૦ [નતાગૃહક્ક]
લતાનું ઘર, લતાનો માંડવો लयाजुद्ध. न०लतायुद्ध)
લતા વડે યુદ્ધ કરવાની કળા लयापविभत्ति. पु० [लताप्रविभक्ति]
એક દેવતાઈ નાટ્ય लयाप्पहार. पु० [लताप्रहार]
લતાઓથી પ્રહાર કરવો તે નીવહુન. ૧૦ [નતાવહુનો
જ્યાં લતાની બહુલતા છે તે તન. થ0 (77)
રમવું, સ્વચ્છંદપણે ક્રીડા કરવી ललंत. कृ० ललत्]
ક્રીડા કરતો, રમતો નનના. સ્ત્રી નિતના)
રમણ કરાવનારી, સ્ત્રી નતાડે. ન૦ નિનાદ)
કપાળ ललिइंदिय. पु० ललितेन्द्रिय]
ગર્ભશ્રીમંત રાજપુત્રાદિક નનિત. ૧૦ [7નિત]
સુંદર, રમણીય નનિય. ૧૦ નિત્રિત)
જુઓ ઉપર’ ललितंगय. वि० [ललिताङ्गको જુઓ ‘ત્નનિયં ललियंग. वि० ललिताङ्गो ભ૦ 'સમ' નો પૂર્વભવનો જીવ, ઇશાનકલ્પ તે એક દેવ હતા તેની પટ્ટરાણી સપંપમાં હતી. તેઓ આચાર્ય ગુમiઘર ને વંદનાર્થે ગયેલા નિયં૫. ત્રિ નિત્રિતા
સુંદર અંગવાળું ललियबाहा. विशे० [ललितबाहु]
સુંદર બાહુવાળું ललियमित्त. वि० [ललितमित्र] ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ સાતમાં વાસુદેવ દ્રત્ત નો પૂર્વભવ, આચાર્ય માસાર તેમના ધર્માચાર્ય હતા તનિયા. સ્ત્રી (નિતા) એક ગોષ્ઠી-મંડળીનું નામ
. ત્રિ. [77) અવ્યક્ત શબ્દ નન્નવા. ત્રિો []
ભયંકર નન્જી. સ્ત્રી ઢિ)
ખુશામત નવ. ત્રિ નિપ)
બોલનાર તવ. પુ0 નવ
એક કાળ વિભાગ, ૪૯ શ્વાસોચ્છવાસ પ્રમાણકાળ, દાનનું ફળ કહેવું તે, આઠ પ્રકારના કર્મ નવ. થાઇ નિપ
બોલવું लव. धा० लापय]
બોલાવવું નવફા. ત્રિ. દ્રિ.]
નવ પલ્લવિત થયેલું તવંs. R૦ (નવ) લવંગનું વૃક્ષ કે ફળ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
लवंगपुड. पु० [लवङ्गपुट] લાવંગનો પૂળો लवंगरुक्ख. पु० [ लवङ्गरुक्ष ]
લવંગનું વૃક્ષ लवंत. कृ० [लपत्] બોલતો
लवग्ग. पु० [लवाग्र] સમયનું એક માપ
लवण. न० [ लपन ] બોલવું તે
लवण. न० [ लवण]
भीहु-नमक, क्षार, जारं लवण, पु० [लवण)
એક સમુદ્ર लवणग, न० /लवणक)
भुखी लवण
लवणजल न० [ लवणजल] ખારું પાણી
लवणजलहि. पु० [लवणजलधि]
લવણ સમુદ્ર
लवणतोय. पु० [लवणतोय ]
લવણ સમુદ્ર लवणरस, पु० [लवणरस)
ખારો રસ
लवणसमुद्द. पु० [ लवणसमुद्र ]
એક સમુદ્ર-જે જંબુદ્રીપને વીંટાઇને રહ્યો છે
लवणसमुद्दोत्तार. पु० [ लवणसमुद्र- उत्तार ]
લવણ સમુદ્રને તરવો તે
लवणसिहा. स्त्री० [लवणशिखा ]
લવણ સમુદ્રની શિખા लवणाहिवड. पु० / लवणाधिपति]
લવણ સમુદ્રનો અધિપતિ-દેવ लवणोद. पु० [ लवणोद)
લવણ સમુદ્ર लवणोदधि, पु० लवणोदधि)
લવણ સમુદ્ર लवणोदय न० [ लवणोदक] લવણ સમુદ્ર, ખારું પાણી लवय. पु० [ लवक]
કેળનું ઝાડ, બિંદુ, અંશ
लवसत्तम. पु० [ लवसप्तम]
आगम शब्दादि संग्रह
અનુત્તર દેવ જેને પૂર્વભવમાં ‘સાતલવ જેટલા કાળનું આયુષ્ય ઓછું હોવાથી દેવપણું પામ્યા, નહીં તો મોક્ષ મળેલ હોત
लवालब. पु० [लवालव
દરેક વખતે સાવધાન રહી સમાચારી-પાલન કરવું તે लविय त्रि० [लपित)
કહેલું, બોલેલું
लस. धा० [लस्]
श्लेष रखो, डीडा रवी, यम
लसण. न० [ लशुन]
લસણ-કંદની એક જાત
लसुण न० [ लशुन ]
खो' र '
लसुणकंद न० [ लशुनकन्द ] खो' र '
लसुणचोयग न० [ लशुनचोयग ] લસણની પેશી
लसुणनाल न० [ लशुननाल] લસણનું નાળચું
लसुणपत्त न० [ लशुनपत्र ]
લસણના પાન
लसुणवण. नं० [लशुनवन)
લસણનું વન
लह. धा० (लभ)
મેળવવું
लहिउं कु० [लब्ध्वा ]
મેળવીને
लहियाणं. कृ० [ लब्ध्वा ]
મેળવીને
लहू. त्रि० [लघु
नानुं, हलडु, ४धन्य, ह्रस्व, ४लही, शीघ्र लहुअप्पभक्खि विशे० [ लघ्वल्यभक्षिन् ]
ઘણું ઓછું ખાનાર
लहुई. त्रि० [लघुकृतं]
હ્રસ્વ કરાયેલ
लहुक. विशे० [लघुक] નાનું, હલકું
लहुकरण. न० [लघुकरण]
જેના સાધનભૂત અવયવો નાજુક હોય તેવું વાહન
लहुत्त न० [ लघुत्व]
'लघु' पशु
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
लहुपरक्कम. पु० [लघुपराक्रम) ઇશાનેન્દ્રના પાયદળના-અધિકારીનું નામ लहुरभूय. त्रि० (लघुभूत
हलहुँ थयेलुं, मोक्ष, संयम
लहुभाव न० [ लघुभाव ] હલકાપણું
लहुभूय न० [ लघुभूत ]
देखो 'लहुब्भूय लहुभूयगामि त्रि० (लघुभूतगामिन् ] વાયુની પેઠે શીધ્રગમન કરી શકે તે लहुभूयविहारि त्रि० / लघुभूतविहारिन) જુઓ ઉપર, સંયમમાર્ગે વિચરનાર लहुय. विशे० [लघुक
નાનું, હલક लहुयत्त न० [लघुकत्व ]
હલકા પણ
लहुया. स्त्री० [लघुजा
ત્રણ ઇન્દ્રીયવાળા જાવની એક જાતિ
लहुस. त्रि० (लघुस
થોડો પણ लहुसग त्रि० [लघुस्वक)
તુચ્છ, અલ્પ लहुसय त्रि० / लघुस्वक) खो 'पर'
लहुस्सग. त्रि० [ लघुस्वक) देखो 'र'
लहुहत्थ न० [ लघुहस्त ]
હલકો હાથ ला. धा० [ ला]
દેવું, આપવું लाअ. न० [ लेपन ]
લીંપવું
लाइम त्रि० [ लवनीय ] કાપવા યોગ્ય लाइय न० [दे.]
છાણ, માટી વગેરેથી લીંપવું
लाउ. पु० [ अलाबु ]
તુંબડું
लाउपाय न० [ अलाबुपात्र ]
आगम शब्दादि संग्रह
તુંબડાનું પાત્ર
लाउय. पु० [ अलाबुक]
તુંબડું लाउयपाद न० [ अलाबुपात्र ] તુંબડાનું પાત્ર
लाउयपाय न० [ अलाबुपात्र ] यो उपर
लाउयवन न० [ अलाबुकवन] તુંબડાનું વન
लाउयवण्णाभ. पु० [अलाबुकवर्णाभ] તુંબડાના વર્ણ સમાન વર્ણ लांतय. पु० [लान्तक / ]
છઠ્ઠા દેવલોકનું નામ
लाघव न० [ लाघव ]
લઘુતા, નમ્રતા, હલકાપણું, દ્રવ્યથી અલ્પે ઉપધિ અને ભાવથી ગૌરવ ત્યાગ, અપ્રતિબદ્ધતા, ક્રિયાદક્ષતાં
लाघवप्पहाण, विशे० [ लाघवप्रधान]
નમ્રતામાં શ્રેષ્ઠ
लाघवसंपण्ण. विशे० [लाघवसम्पन्न ]
'लाघव' थी संपन्न
लाघविया. स्त्री० [ लाघविका]
નિરાભિમાની, નિરુપાધિક
लाढ. त्रि० [लाढ]
प्रसिद्ध, श्रेष्ठ, सार- नरसु के मजे तेना उपर वृत्ति ચલાવનાર, આત્મનિગ્રહી, નિર્દોષ આહારવૃત્તિ, એક આર્ય દેશ
लाढ, पु० (लाड)
એ નામનો એક આર્ય દેશ
लाभ. पु० [ लाभ ]
લાભ, પ્રાપ્તિ लाभंतर न० [ लाभान्तर ] લાભ વિચ્છેદ
लाभंतराइय. पु० [लाभान्तरायिक ]
જેન લામનો અંતરાય છે તે
लाभंतराय पु० [ लाभान्तराय ]
કર્મપ્રકૃત્તિ જેના ઉદયે વસ્તુ હોવા છતાં તેનો લાભ ન
મળે
लाभट्ठि. त्रि० [लाभार्थिन्]
લાભને ઇચ્છનાર लाभत्थिय. पु० [ लाभार्थिक ]
લાભ ઇચ્છુક लाभमट्ठिय. पु० [ लाभार्थिक]
લાભ ઇચ્છન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
लाभमत्त. त्रि०लाभमत्त
લાભથી ગર્વિષ્ઠ થયેલ लाभमय. पु० लाभमद]
પ્રાપ્તિનું અભિમાન लाभय. धा०/लाभ
લાભ મેળવવો लाभलद्धि. स्त्री० [लाभलब्धि] વિશેષ લાભની પ્રાપ્તિ लाभविसिट्ठया. स्त्री० [लाभविशिष्टता]
પ્રાપ્તિમાં વિશેષતા लाभविहीणया. स्त्री० [लाभविहीनता]
લાભ રહિતતા लाभाय. कृ० [लाभाय]
લાભને માટે लाभिय. कृ० [लाभयित्वा]
આહાર આપીને लाय. विशे० [लात]
ગ્રહણ કરેલ लायण्ण. न० लावण्य]
સુંદરતા लाल. धा० [लालय]
સ્નેહથી પાલન કરવું लालपयमाण. कृ० [लालप्यमान]
અતિશય લવારો કરતો लालप्प. कृ० [लालप्य्
અતિ લવારો કરીને लालप्पण. न० [लालपन]
ઘણો બકવાદ लालप्पणया. स्त्री० [लालपन]
વારંવાર પ્રાર્થના लालप्पमाण. कृ० [लालप्यमान]
અતિશય લવારો કરતો लालसा. त्रि० [लालसा
લાલચ लाला. स्त्री० [लाला
મુખની લાળ, ઘંટનું લોલક लालाविस. न० [लालाविष]
મુખનું ઝેર लालिय. कृ० लालित]
લાલન-પાલન કરેલ लालियंत. कृ० [लाल्यमान]
લાલન-પાલન કરતો लावक. पु० [लावक
લાવરી-પક્ષી लावग. पु० [लावक]
લાવરી-પક્ષી लावगलक्खण. न० लावकलक्षण]
લાવરીના લક્ષણ लावण. न० [लावण]
લવણથી સંસ્કારેલ लावणग. पु० [लावणिक જુઓ ઉપર’ लावणिग. पु० लावणिक]
यो - 64२' लावण्ण. न० लावण्य]
સુંદરતા, ચતુરાઈ लावय. पु० लावक]
લાવરી, બોલાવવું लावयकरण. न० [लावककरण] નિમંત્રણ કરવું તે लावयजुद्ध. पु० लावकयुद्ध)
લાવરીનું યુદ્ધ लावयट्ठाणकरण. न० [लावकस्थानकरण] | લાવરીનું સ્થાન કરવું लावयपोसय. त्रि० [लावकपोषक]
લાવરીને પાળનાર लास. धा० [लास]
નાચ કરવો लासग. पु० [लासक]
નાચ કરનાર, રાસ ગાનાર लासगपेच्छा. स्त्री० [लासकपेक्षा]
નાચ-ગાન જોનાર लासिया. स्त्री० [ल्हासिका]
લાસિક દેશમાં જન્મેલ દાસી लासी. स्त्री०/ल्हासी]
यो -64२' लिंग. न० [लिङ्ग
ચિન્હ, વેશ, સાધન, હેતુ, સ્ત્રીપુરુષાદિ જાતિ, પુરુષ ચિન્હ लिंगकुसील. पु० [कुशील]
વેશને દુષિત કરનાર लिंगग्गहण. न० [लिङ्गग्रहण
વેશનું ગ્રહણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 38
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
लिंगधारी. त्रि० [लिङ्गधारिन् ]
વેશધારી
लिंगपडिसेवणाकुसील. पु० [लिङ्गप्रतिसेवनाकुशील)
સાધુવેશ ધારણ કરી આજીવિકા કરનાર સાધુ लिंगपुलाय. पु० [ लिङ्गपुलाक]
સાધુનો વેશ બદલી સંયમને લિન બનાવનાર સાધુ लिंगिण. पु० [लिङ्गिन् ]
લિંગ-વેશ ધારણ કરનાર, લક્ષણયુક્ત, હેતુવાળા लिंगित्ता. न० [लिङ्गित्व ]
લિંગીપણું, કેવળ વેશ ધારણ કરવાપણું
लिंगी. स्त्री० [लिहिन ] સાધુ વેશ
लिंगुदय न० [लिङ्गदयार्थ
લિંગના ઉદયને માટે
लिंड. पु० [दे.]
लीडु, शेवाणवाणु पाली, छात्र, तीक्ष्
लिंप. धा० [लिप् ]
લીપવું, લેપન કરવું
लिंपण न० [ लेपन ]
લિંપણ, લેપ કરવો તે लिंपिऊण, कृ० [लिंपित्वा )
]
લેપન કરીને लिंपमाण. कृ० [लिम्पत्]
લિંપણ કરવું તે लिंपित्ता. कृ० [लिप्या )
લિંપીને
लिंब. पु० [ निम्ब]
ઘેટાના બચ્ચાની ઉન
लिक्ख. धा० [ लिक्ख ]
લખવું, લેખ કરવો लिक्खा. स्त्री० [लिक्षा]
लीज, माथामां थतुं खे रंतु,
लिक्खा. स्त्री० [तिक्षा)
આઠ વાલાગૢ પ્રમાણ સ્કંધ लिच्च. विशे० [ लिच्च ]
आगम शब्दादि संग्रह
કોમળ, સુંવાળું लिच्छ. पु० [दे० ]
અગ્નિ लिच्छइ. त्रि० [लिच्छवि ]
લગ્નીવંશમાં ઉત્પન્ન થયેલ
लिच्छु. विशे० [लिप्सु]
મેળવવા ઇચ્છનાર लिट्टु पु० [लेष्टु]
लित्त. त्रि० [लिप्त ]
લિંપેલ, એષણાનો એક દોષ लित्तय. पु० [लिप्तक) ]
ોંપાયેલ
लिप्प. त्रि० [लिप्त ]
લેપયુક્ત, સંવેષ્ટિત लिप्पासण. पु० [लिप्यासन ] ખડીયો
लिय. धा० [ली]
લીન થવું
लिवि. स्त्री० [लिपि ]
લિપિ, અક્ષરોની નિયત આકૃતિ
लिव्व. त्रि० [दे०]
નમ સ્વભાવવાળો लिस्स. धा० [श्लिष्] આલિંગન કરવું लिह. धा० [ लिख
લખવું
लिह. धा० [ लिह]
ચાટવું लिहमाण. कृ० [ लिखत् ]
લખતો
लिहाव. त्रि० [ लेह्य]
ચટાડવું
लिहिय. विशे० [ लिखित ]
લખેલું
लीण. त्रि० [लीन ]
લીન થયેલ
लट्ठिय. न० [लीलस्थित] લીલા કરનાર
लीला. स्त्री० [लीला /
रभए, डीडा, खानंह
लीलायंत. कृ० / लीलायमान ]
લીલા કરતો लीहा. स्त्री० [ लेखा ] હાથપગની રેખા
लुअ. धा० [लू/
કાપવું, છેદવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
‘લુખા’ પણું નુવસ્થા. સ્ત્રી રૂક્ષા રાખ, ભસ્મ વિશ્વ. ત્રિ[ક્ષનું
લુખા સ્પર્શવાળું 71. ત્રિ. UT
રોગી, દુઃખી સુખ. થo 7િ)
કાપવું, લણવું સુણિત્તા. [તૃત્વો]
કાપીને, લણીને નુત્ત. ત્રિ. [ગુપ્ત)
લોપાયેલ, નષ્ટ થયેલ નુત્ત. ત્રિ(નુતન]
જેનું તેજ નષ્ટ થયું હોય તે लुत्तधम्म. विशे० [लुप्तधर्मन्]
જેનો ધર્મ લોપ થયેલ છે તે लुत्तसिरय. त्रि० [लुप्तशिरोज]
જેના કેશનો લોચ થયો છે તેવું મસ્તક સુદ્ધ. ત્રિ સુિચ્છ)
સુંવ. થાળ [તુq)
લોચ કરવો लुंचमाण. कृ० [लुञ्चत्]
લોચ કરતો સુપિય. ત્રિ, 7િન્વેત]
લુચન કરેલ, લોચ કરેલ ઓંપ. થા૦ સુપ)
લોપ કરવો, લુંટવું लुंपइत्ता. कृ० [लुप्त्वा]
લોપ કરીને लुंपइत्तु. त्रि०लुम्पयितु]
લેપ કરનાર તૃપણ. – (તુમ્પન]
લોપ કરવો તૃપા. સ્ત્રી પિના]
કોઈના પ્રાણ લેવા તે, લુંટવો તે –પિત્તા. 30 નુસ્વા]
લોપ કરીને –પિત્ત. ત્રિ. (તુપૂપિતૃ]
લોપ કરનાર તુવવી. ત્રિ. (નોવચ)
પ્રગટ, ખુલ્લું लुक्क. त्रि०लुञ्चित
લોચ કરેલ તુવષ્ણ. ત્રિરુક્ષ)
લંખુ, સૂકું, રસહીન, બરછટ તુવરણ. ત્રિરુક્ષ
આઠ સ્પર્શમાંનો એક સ્પર્શ, તુવરવતા. ૧૦ (ક્ષતા)
‘લુખા’ પણું તુવરત્ત. ૧૦ (રુક્ષેત્વો
‘લુખા’ પણું તુવર૩ત્તા . 7૦ [ક્ષ7]
‘લુખા’ પણું તુવરવત્તા. સ્ત્રી, ક્ષિતા] ‘લુખા’ પણું लुक्खफ़ास. पु० [रुक्षस्पर्श
લુખ્ખો, બરછટ સ્પર્શ નુવા . ૧૦ [ક્ષ%]
લુખ્ખો, બરછટ તુવરાયા. સ્ત્રી (ક્ષત્તા]
લોભી
નુદ્ધ. To [નોટ્ટ)
સુગંધી દ્રવ્ય વિશેષ लुद्धग. पु० लुब्धक] | શિકારી, લોભી, લાલચુ लुद्धनंद. वि०/लुब्धनन्द]
પાડલિપુત્રનો વણિક તે નંદ્ર નામે પણ ઓળખાતો હતો लुद्धय. पु० [लुब्धक]
જુઓ ઉપર लुपंत. कृ० लुप्यमान] લોપ પામતો
લોપ કરવો, વિનાશ કરવો लुप्पंत. कृ० [लुप्यमान]
લોપ કરવો તે लुप्पमाण. कृ०/लुप्यमान]
લોપ કરતો તુમ. થાળ તુમ)
લોભાવું, લાલચ થવું મિયવ્વ. ત્રિ. [નોર્થવ્ય) લોભ કરાવવા યોગ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह નુય. થાળ 7િ)
રૂક્ષ-અંત પ્રાંત જ કલ્પે તેમ કહેતો લણવું, કાપવું
लूहवित्ति. विशे० रूक्षवृत्ति] કુતિય. ત્રિ(સુનિત]
અનાસક્ત વૃત્તિ, સંયમવૃત્તિ મદમાં છકી ગયેલ, વ્યતીત થયેલ
लूहाहार. पु० रूक्षाहार] નૂડ. થ૦ [)
નિઃસ્નેહ-લુખો આહાર લોટવું, આળોટવું
નૂદિય. ત્રિ. રૂિfક્ષત] નૂયા. સ્ત્રીજૂિતા)
લુછેલું, સાફ કરેલ કરોળીયો
સૂદેતા. ૦ [ક્ષત્રિા ) તૂલ. થાળ [તૂષ)
લુછીને, સાફ કરીને ભાંગવું, ફૂટવું, વ્રતનો નાશ કરવો, છેતરવું
लेइयापिता. वि० [लेपितापित તૂલ. ત્રિ૦ કૂિષ
ભ૦ મહાવીરના દશ ઉપાસકમાંના દશમાં ઉપાસક, વ્રતનો નાશ કરનાર
શ્રાવસ્તીનો એક ધનાઢય અને બારવ્રતધારી શ્રાવક, लूसणय. त्रि०लूषनक]
તેની પત્નીનું નામ /હતું તેણે શ્રાવકની અગિયાર લુંછનાર लूसणया. स्त्री० [लूषण]
પ્રતિમાનું વહન કરેલ, સમાધિ પામી સૌધર્મકલ્પ ગયા,
(તેનું નામ નૃત્યાદિમાં સાત્તિહીપિયા નોંધાયેલ છે) | લુંછવું તે તૂસમાન. કૂિત)
તેવસ્વ. પુ. નિરવ) ચોરતો, લઈ જતો
લેખ લખવાની કળા, લેખ
રવિણાબ. ૧૦ ૌિરવવિઘાન] નૂસા. પુકૂિષ%]
લેખનો પ્રકાર, બીજાને છેતરવાનો હેતુ, હિંસક, ક્રૂર નૃસિ. ત્રિ(નૂfજન]
ભેચ્છ. ત્રિ. [નિષ્ણુ) વધ કરનાર, પીડા કરનાર, ચોરી કરનાર, અનાદર
અતિ આશાવાળો, વણિક-વ્યાપારી
તેચ્છ. ત્રિ. [નિચ્છfa] કરનાર
લચ્છેિ વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલ નૃસિય. ત્રિ, નૂિત]
लेच्छइपुत्त. पु० [लिच्छविपुत्र] નષ્ટ કરેલ
- લિચ્છવીનો વંશજ लूसियपुव्व. विशे० लूषितपूर्व
लेच्छतिपुत्त. पु० [लिच्छविपुत्र] પૂર્વે નષ્ટ થયેલ
જુઓ ઉપર लूसेमाण. कृ० लूषत्]
નેચ્છવિ. ત્રિ. [નિચ્છa] જુઓ સ્કૂલમાળ'
જુઓ સ્વેચ્છ તૂહ. ત્રિ. રૂક્ષ)
તેચ્છાવિરિય. ત્રિદ્રિ.] લૂખું, સૂકુ, સ્નેહવર્જિત, સંયમ, સ્નેહપરિત્યાગ, તેલ
ખરડાયેલ આદિ વર્જિત
તેા. ત્રિનિર્દી) તૂહ. ઘ૦ (રુક્ષ)
ચાટવા યોગ્ય મદ્ય વગેરે લુંછવું, સાફ કરવું
તેડું. પુ0 (7 કૂદવરા. ત્રિ(રૂક્ષ રજ઼] લુખા-રસકસ વિનાના આહારની ગવેષણા કરનાર
लेट्ठु. पु० लेष्टुक] તૃદયર. ત્રિ, રુક્ષર)
ઇંટનો ટુકડો જુઓ ઉપર’
. ૧૦ નિયન) સૂદનીવિ. ત્રિ[ઋક્ષનવિન]
પર્વતમાં કોતરેલ ઘર, રહેવાની જગ્યા લખું-સૂકું ખાઈને જીવનાર
लेणजंभग. पु० [लयनजृम्भक] તૂફસિય. વિશે. ક્ષિદ્દેશ્ય
જંભક દેવની એક જાત - જે ઘર બનાવી આપે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह लेणपुण्ण. न० [लयनपुन्य
लेवव. त्रि० लेपवत् વસતિ આપતા થતું પુન્ય
લેપવાળું, લેપાયેલ लेणविहि. स्त्री० [लयनविधि]
लेवाडय-परिवास. न० [लेवाडय-परिवास મકાન બનાવવાની વિધિ
લીંપાયેલા સ્થાને રહેવું તે નેપU. ૦ પિન)
लेवाडग. पु० लेवाडक] લીંપવું તે
જેના વડે પગ આદિ ખરડાય તેવા પદાર્થ તેu. ત્રિનેપ્યો
लेववंत. त्रि० लेपवत्] લીંપવા યોગ્ય પદાર્થ
લેપવાળું, લેપાયેલ નેપન્મ. ૧૦ [તૈu]
लेवालेव. पु० [लेपालेप] લેપન કાર્ય
થોડી કે વધુ લેપવાળી વસ્તુનો લેપ લાગે તે लेप्पकार. त्रि० [लेप्यकार]
નેસ. પુ0 [1] લેપન કરનાર
થોડું, અલ્પ लेप्पार. पु० लिप्यकार]
નેસ. ૧૦ ર્નિશ્યા) એક જાતનો કારીગર
લેશ્યા, ચિત્તના પરિણામ તેનુ. | નિણ
નેસ. થ૦ [નિ] ઢેકું, કાંકરા
આલિંગન કરવું लेलुय. पु० लेष्टुक]
लेसज्झयण. न० लेश्याध्ययन] ઇંટનો ટુકડો
લેશયાવિષયક અધ્યયન નેવ. પુનિg]
નેસ. ૧૦ [સ્નેuT] લેપ, ખરડ, નાભિ સુધી ઊંડુ નદી વગેરેનું પાણી
આલિંગન આપવું તે, કુબડાની માફક વાંકા થઈને તેવ. વિ. ત્રિ
ચાલવું, સંધીવા નાલંદાનો એક ગૃહસ્થ, ભ૦ મહાવીરનો શ્રમણોપાસક તેસતા . સ્ત્રી [સ્નેuT) તેવ-વરિ. 40 પિપર)
આલિંગન, ચીકાસ નાભિ માત્ર પાણીની ઉપર
નેસMા. ત્રિો [શ્નJIક્ષ) નેવવલ. વિશે (નેપત]
આલિંગન દેનાર લેપ કરાયેલ-પાત્રાદિ, જેથી પાત્રા ખરડાય તેવા દહીં નેસUTયા. સ્ત્રી [સ્નેuT] દૂધ આદિ
જુઓ નેસળતા' लेवड. त्रि० लेपकृत]
નેસUTUવંદ. પુશૈUT જૂ] જુઓ ઉપર
આલિંગનબદ્ધ તેવ, નં૦ ત્રિપનો
તેસી . સ્ત્રી [સ્નેyuf] લેપન કરવું, ચોપડવું
સામો માણસ આસન સહિત ચોંટી જાય તેવી વિદ્યા लेवणजाअ. न० लेपनजात]
નૈસા. સ્ત્રી, (નૈશ્યા લિંપવાના પદાર્થોના પ્રકાર
લેયા, અધ્યવસાય વિશેષ-જેના કૃષ્ણ નીલ આદિ છ लेवणभूय. न० लेपनभूत]
ભેદ છે, પ્રભા, ક્રાંતિ, સુંદરતા, કિરણ-સમૂહ, મનોવૃત્તિ લેપન કરાયેલ
નૈસા. સ્ત્રી[7] નેપિંડ. ૧૦ ર્તિપfug)
‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક દ્વાર-એક પદ, જેનાથી પાત્રાદિ ખરડાય તેવો આહાર
लेसागति. स्त्री० [लेश्यागति] लेवदान. न०/लेपादान]
વિહાયોગતિનો એક ભેદ, જે લેગ્યા પ્રાપ્ત થાય તે રૂપે પાત્રને લેપ કરવો તે
તેનું પરિણમવું लेवमाया. स्त्री० [लेपमात्रा
लेसापडिघात. पु० [लेश्याप्रतिघात] લેપનો અંશ
તેજનો ઘટાડો, પ્રકાશપુંજમાં મંદતા
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
लेसापय न० [लेश्यापद ]
‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ लेसपरिणाम. पु० [लेश्यापरिणाम ]
લેશ્યાનું પરિણમન
साहिताव. पु० [ लेश्याभित्ताव] તેજનો પ્રતાપ
लेसिय. त्रि० [लेशित ]
મસળેલ
लेसुद्देस. पु० [ लेश्योद्देश ]
‘ભગવઇ’ સૂત્રનો એક ઉદ્દેશ, 'પન્નવણા' સૂત્રનો એક
ઉદ્દેશ
लेसुद्देसय. पु० [लेश्योद्देशक ]
देखो 'पर' लेसेमाण. कृ० [लिशत्]
સંશ્લેષ કરવો તે
लेस्सा. स्त्री० [लेश्या ] खो 'लेसा'
लेस्सागति. स्त्री० [लेश्यागति ] ठुखो 'लेसागति'
लेस्साणुवायगति. स्त्री० [लेश्यानुपातगति ]
લેશ્યાને અનુસરતી ગતિ
लेस्सापद न० [लेश्यापद ]
'खो'साप'
लेस्सापय. न० [लेश्यापद ]
'खो'साप'
लेस्सापरिणाम. पु० [लेश्यापरिणाम ]
લેશ્યાનું પરિણમવું
लेह. पु० [ लेख]
લેખન વિદ્યા, લેખ, લખવાની કળા
हट्ट. त्रि० [रेखास्थ]
રેખામાં રહેલ, પરિપૂર્ણ
लेहड. पु० [दे.]
आगम शब्दादि संग्रह
लंपट, लु
लेणी. स्त्री० [ लेखनी ]
लेहिणी. स्त्री० [ लेखिनी] લેખણ, કલમ लेहिया. स्त्री० [लेखिका ] ઇતિહાસ આલેખનારી
लोअण. न० [लोचन] આંખ, ચક્ષુ लोइय. त्रि० [लौकिक ]
लोडिङ, लोऽप्रसिद्ध, लोडसंबंधि लोइयकरणी. स्त्री० [ लौकिककरणी]
લૌકિક ક્રિયા, સંસારી કાર્ય
लोइयकहा. स्त्री० [ लौकिककथा] લોકસંબંધિ વાતો
लोउत्तर. त्रि० [लोकोत्तर]
લોકની સામાન્ય મર્યાદા બહારનું, लोउत्तर. त्रि० [लोकोत्तर ]
આર્હત, જૈન
लोउत्तरिय न० [लोकोत्तरिक]
જૈન શાસ્ત્રની રીતિ પ્રમાણે થતુ આવશ્યક આદિ लोक. पु० [लोक]
छ द्रव्यना समूह३५ संसार, भगत, भेना द्रव्य-क्षेत्रआज-लाव ये यार लेह छे तेवो लोड, मनुष्यलो, જીવલોક, પૃથ્વીકાયાદિ છ કાય, છઠ્ઠા દેવલોકનું એક વિમાન
लोक. पु० [लोक]
ધર્માસ્તિ-કાયાદિ દ્રવ્યના આધારભૂત,
लोक. पु० [लोक]
જેના દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ એ ચાર ભેદ છે તેવો લોક लोक. धा० [लोक्]
જોવું, દેખવું
लोकपडिपूरण. पु० [लोकप्रतिपूरण]
સિદ્ધશીલાનું એક પર્યાય નામ लोकबिंदुसार. पु० [लोकबिन्दुसार]
ચૌદમું પૂર્વ
लोकबज्झ. न० [लोकबाह्य]
કલમ
लेहवडिया. स्त्री० [ लेखप्रतिज्ञा ]
લેખની પ્રતિજ્ઞા
लेहवाह. त्रि० [लेखवाह ]
લેખ કરનાર
लेहा. स्त्री० [ लेखा ] રેખા, લીંટી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
લોક બહાર लोकसुति. स्त्री० [लोकश्रुति]
લૌકિક શાસ્ત્ર, લોકશ્રુતિ-કીવદંતી
लोग. पु० [लोक]
दुखो 'लोक'
लोगंत न० [लोकान्त ]
લોકનો છેડો
Page 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह लोगंतिगविमाण. पु० [लोकान्तिकविमान
लोगट्टिइ. स्त्री० [लोकस्थिति] પાંચમાં દેવલોકમાં આવેલા લોકાન્તિક દેવતાના લોકની સ્થિતિ વિમાન
लोगट्ठिति. स्त्री० [लोकिस्थिति] लोगंतिय. पु० [लोकान्तिक]
इसी - 64२' तोilasववताना 28 -तीर्थरनेहीमा | लोगठिति. स्त्री० [लोकस्थिति] માટે પ્રાર્થના કરે અને મનથી પણ વિષય વિકાર રહિત
यो -64२'
लोगणाह. पु०[लोकनाथ] હોય लोगंतियविमाण. पु० लोकान्तिकविमान]
લોકના નાથ यो लोगंतिगविमाण'
लोगतमस. न० लोकतमस्] लोगंतिया. स्त्री० [लोकान्तिका]
લોકના અંધકાર રૂપ તમસ્કાય લોકાંતિક દેવ
लोगतमिस. न० लोकतमिस्र] एसी 64२' लोगंधकार. पु० [लोकान्धकार]
लोगदव्व. न० [लोकद्रव्य] લોકમાં અંધકાર રૂપ તમસ્કાય
લોકના ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યો लोगंधगार. पु० लोकान्धकार]
लोगदुगुंछा. स्त्री० [लोगजुगुप्सा] हुयी ५२'
લોકમાં જુગુપ્સા-અવજ્ઞારૂપ लोगउड्डाह. विशे० [लोग-उड्डाह)
लोगनाली. स्त्री० [लोकनाडी] લોકમાલિત્ય, લોકશાહ
લોકનાલી, સંપૂર્ણ ચૌદરાજલોક પરિમિત લોક लोगकंत. पु० लोककान्त]
लोगनाह. पु० [लोकनाथ] છઠ્ઠા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
લોકનાથ, તીર્થકરનું એક વિશેષણ लोगकूड. पु० [लोककूट]
लोगपईव. पु० [लोकप्रदीप] यो 64२'
લોકમાં દીવા સમાન, તીર્થકરનું એક વિશેષણ लोगगरिहा. स्त्री० [लोकगहीं]
लोगपज्जोयगर. पु० [लोकप्रद्योतकर] લોક નિંદા
લોકને પ્રકાશિત કરનાર लोगगुरु. पु० [लोकगुरु
लोगपदीव. पु० लोकप्रदीप] લોકમાં ગુરુ સમાન, તીર્થકર
gयो 'लोगपईव' लोगग्ग. पु० [लोकाग्र
लोगपाल. पु० [लोकपाल] લોકનો અગ્રભાગ
ઇન્દ્રના સામ્રાજ્યના ચારે દિશાના રક્ષક દેવ लोगग्गचूलिया. स्त्री० [लोकाग्रचूलिका]
लोगपालत्त. न०लोकपालत्व] સિદ્ધશીલા
લોકપાલપણું लोगग्गपइट्ठाण. न० [लोकाग्रप्रतिष्ठान]
लोगप्पदीव. पु० [लोकप्रदीप] લોકના અગ્રભાગે-મોક્ષમાં સ્થિતિ
લોકમાં દીવા સમાન, તીર્થકરનું એક વિશેષણ लोगचरिमंत. पु० [लोकचर्मान्त]
लोगप्पभ. पु० [लोकप्रभ] લોકનો ચરમ ભાગ-પર્યત પ્રદેશ
એક દેવવિમાન लोगच्छेरभूअ. त्रि० लोकआश्चर्यभूत]
लोगबिन्दुसार. पु० [लोकबिन्दुसार] લોકમાં આશ્ચર્યકારી
ચૌદમું પૂર્વ लोगजत्ता. स्त्री० [लोकयात्रा
लोगमज्झ. पु०[लोकमध्य] લોકમર્યાદા, શિષ્ટાચાર
લોકનો મધ્ય ભાગ लोकज्झय. पु० [लोकध्वज]
लोगमज्झावसाणिय. न० [लोकमध्यावसानिक] છઠ્ઠા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
અભિનયનો એક પ્રકાર लोगट्ठाइ. त्रि० लोकस्थायिन्]
लोगमज्झावसित. त्रि० लोकमध्यावसिम] લોકમાં રહેલ
લોકના મધ્યભાગમાં રહેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह लोगमत्थयत्थ. पु० लोकमस्तकस्थ]
लोगाधिपति. पु० [लोकाधिपति] લોકના અગ્રભાગ ઉપર રહેનાર
લોકના અધિપતિ लोगमित्त. त्रि० लोकमात्र]
लोगाभिगम. पु० लोकाभिगम] લોક જેવડું
લોક સંબંધિ અભિગમ लोगमुणि. पु० [लोकमुनि]
लोगायत. पु० [लोकायत] લોકમાં જેને મુનિ ગણવામાં આવે છે તે પરિવ્રાજકાદિ ચાર્વાકનો એક ગ્રંથ लोगरूव. पु० [लोकरूप]
लोगायय. पु० लोकायत] છઠ્ઠા દેવલોકનું એક વિમાન
જુઓ ઉપર’ लोगलेस. पु० [लोकलेश्य]
लोगालोग. पु० लोकालोक] એક દેવવિમાન
લોક અને અલોક लोगवण्ण. पु० [लोकवर्ण]
लोगावत्त. पु० [लोकावत्ती એક દેવવિમાન
એક દેવવિમાન लोगवाय. पु० [लोकवाद]
लोगावाइ. पु० [लोकवादिन] પાખંડી લોકોની માન્યતા, લોકમત
લોકવાદી लोगविजय. पु० [लोकविजय]
लोगाहिवइ. पु० लोकाधिपति] 'આયાર સૂત્રનું એક અધ્યયન, લોકમાં વિજય
લોકના અધિપતિ लोगविवस्सि. विशे० [लोकविदर्शिन]
लोगिय. पु० [लौकिक લોકના સુખદુ:ખને જાણનાર
લોક સંબંધિ નોવિરુદ્ધ. ત્રિ. [નોવિરુદ્ધ)
लोगुत्तम. विशे० [लोकोत्तम] લોકથી વિરુદ્ધ
લોકમાં ઉત્તમ નોનસUUT. સ્ત્રી [નોસંજ્ઞા
लोगुत्तर. विशे० [लोकोत्तर] લોકૈષણા, કામવાસના, મતિજ્ઞાનાવરણ કર્મના
લૌકિક હદની બહારનું શાસ્ત્રીય ક્ષયોપશમથી થતું વિશેષાવબોધ રુપ જ્ઞાન
लोगुत्तरवडेंसग. पु० [लोकोत्तरावतंसक] लोगसन्ना. स्त्री० [लोकसंज्ञा]
છઠ્ઠા દેવલોકનું એક દેવવિમાન લોકની સંજ્ઞા, કામવાસના, લોકેષણા
लोगुत्तरिय. पु० [लोकोत्तरिक] તો સાર. ૧૦ [નોકસાર)
લોકોત્તર સંબંધિ, શાસ્ત્રીય લોકમાં પરમાર્થરૂપ આયાર સૂત્રનું એક અધ્યયન
નોનોત્તમ. વિશે. [નોવોત્તમ) लोगसिद्ध. पु० [लोकसिद्ध]
લોકમાં ઉત્તમ છઠ્ઠા દેવલોકનું એક વિમાન
लोगोवयार. पु० [लोकोपचार] लोगसिंग. पु० [लोकशृङ्ग]
લોક વ્યવહાર, લોક-ઉપચાર એક દેવવિમાન
लोगोवयारविनय. न०/लोकोपचारविनय] लोकसि?. पु० [लोकसृष्ट]
લોક વ્યવહારરૂપ વિનય, શિષ્ટાચાર એક દેવવિમાન
નોટ્ટ. થાળ [] लोगहिय. पु० लोकहित]
લોંટવું, પ્રવૃત્ત થવું બીજા દેવલોકનું એક દેવવિમાન, લોકનું હિત કરનાર | નોટ્ટય. પુ0 દ્રિ.] તો III. To [નોઝિTT]
નાનો હાથી લોક સંબંધિ આકાશ
નોટ્ટિયા. સ્ત્રી [2] लोगागाससेढी. स्त्री० [लोकाकाशश्रेणी]
નાની હાથણી લોકાકાશની શ્રેણી
નોઢ. go ટ્રિ) लोगाणुभाव. पु० [लोकानुभाव]
કમળ કંદ, લોકનો અનુભાવ, લોકમર્યાદા
ઔષધિ વિશેષ, વાટવાનો પથ્થર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह નોઢ. ૧૦ દિ]
નોમવસદ્. ત્રિ. (નોમવાd] લોઢવું, ચરખામાં નાંખવું
લોભને વશ થઈ પીડા પામેલો નોઢી . સ્ત્રી ઢિ.]
लोभविउस्सग्ग. पु० [लोभव्युत्सर्ग] ચરખો
લોભનો પરિત્યાગ નોન. ન૦ (નવ)
लोभविजय. पु० [लोभविजय] મીઠું-નમક
લોભ ઉપર વિજય મેળવવો તે નોબૂલ. ૧૦ (નવપૂસ)
लोभविवेक. पु० [लोभविवेक] ખારી માટી, ક્ષાર
લોભનો ત્યાગ તો. પુo [નો ]
लोभविवेग. पु० [लोभविवेक] એક સુગંધી દ્રવ્ય
જુઓ ઉપર’ નોદ્ધ. પુ0 7િો]
लोभवेयणिज्ज. न० [लोभवेदनीय] એક વૃક્ષ, એક સુગંધી દ્રવ્ય
મોહનીય કર્મની એક પ્રકૃતિ, લોભનું વેદન નોદ્ધાસુમ. ૧૦ [નોઘhસુન)
लोभसंजलणा. स्त्री० [लोभसंज्वलना] એક વૃક્ષવિશેષનું ફૂલ
સંજ્વલન લોભ, મોહનીયકર્મની એક પ્રકૃતિ लोद्धवनसंड. पु० [लोध्रवनखण्ड]
लोभसण्णा. स्त्री० [लोभसंज्ञा] લોધ-વૃક્ષનું વન
લોભની વૃત્તિ નામ. પુo (નોમ)
लोभसमुग्घात. न० [लोभसमुद्धात] લોભ, તૃષ્ણા, પિપાસા, ધન, ચોથો કષાય, એક
લોભ મોહનીયકર્મના ઉદયમાં આવેલ કર્મકલિકોનું પાપસ્થાનક, લોભથી આહાર લેવો તે, ઉત્પાદના દોષ પ્રવૃત્ત થઈને નિર્જરવું लोभकसाइ. त्रिलोभकषायिन्]
लोभसमुग्घाय. न०लोभसमुद्धात] લોભકષાય વાળો
જુઓ ઉપર’ लोभकषाय. पु० लोभकषाय]
નોfમ. ત્રિો તમન) ચાર કષાયમાંનો ચોથો કષાય,
લોભયુક્ત लोभकषाय. पु० लोभकषाय]
लोभित्तए. कृ० [लोभयितुम् ચારિત્ર મોહનીય કર્મની એક પેટા પ્રકૃતિ
લોભ કરવા માટે लोभकसायपरिणाम. पु० लोभकषायपरिणाम]
તમ. ૧૦ મિન લોભકષાયજન્ય ભાવ
રૂંવાડા, રોમરાજી નોમળન. ત્રિ. ત્નિોમની |
लोमपक्खि . पु०/लोमपक्षिन्] લલચાવનાર, મોહક
રૂંવાડાવાળી પાંખ હોય તેવા પક્ષી, રોમ પક્ષી लोभदंसि. विशे० [लोभदर्शिन्]
लोमहत्थ. पु० [लोमहस्त] લોભ-દર્શી
મોર પીંછી लोभनिस्सिया. स्त्री० [लोभनिश्रिता]
लोमहत्थग. पु० लोमहस्तक] લોભને આશ્રિને મૃષાભાષાનો એક ભેદ
મોર પીંછી लोभपिंड. पु० लोभपिण्ड]
लोमहत्थय. पु० [लोमहस्तक] લોભથી પ્રાપ્ત આહાર
મોર પીંછી નોમવા. સ્ત્રી (નોમ)
लोमहरिस. पु० लोमहर्ष] જુઓ 'નોમ'
હર્ષને લીધે રોમાંચ થાય તે लोभवत्तिय. पु० [लोभप्रत्यय
નોરિસ. ૧૦ મિહર્ષT] લોભનિમિત્તે થતી ક્રિયા, બારમું ક્રિયા સ્થાન
હર્ષથી રોમાંચિત થવું તે लोभवत्तिया. स्त्री० [लोभप्रत्यया]
लोमहार. पु० [लोमहार] જુઓ ઉપર’
માણસને મારી-પ્રાણ લઈ લુંટનાર-ચોર વિશેષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 46
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
लोमावहार. पु० [लोमापहार] બીજાના પ્રાણ લઈને લૂંટનાર लोमाहार. पु० [लोमाहार]
રોમરાજી વડે આહાર પુદ્ગલ ગ્રહણ કરવા તે लोमाहारत न० [लोमाहारत्व]
'लोमाहार' पशु लोय. पु० [लोक] दुखो 'लोक'
लोय. न० [दे.]
રૂક્ષ लोय. न० [दे.] સુંદર ભોજન, મિષ્ટાન્ન
लोय. पु० [लोच]
લોચ, કેશ ઉખેડવા તે
लोयंत. पु० [लोकान्त ]
લોકનો છેડો
लोयंतिय. पु० [ लोकान्तिक]
લોકાંતિક નામક દેવ लोयंतियविमाण. पु० [ लोकान्तिकविमान]
લોકાંતિક દેવોના વિમાન लोकम्म न० [लोचकर्मन्
લોચ કરવાની ક્રિયા लोयकरण. न० [लोचकरण ]
લોચ કરવો તે लोयग्ग. न० [ लोकाग्र]
લોકનો અગ્રભાગ, મોક્ષ लोयग्गथूमिया. स्त्री० [लोकाग्रस्तूपिका]
સિદ્ધશીલા
लोयग्गदेश. पु० [ लोकाग्रदेश ]
લોકનો અગ્રભાગ
लोयग्गपडिबुज्झणा. स्त्री० [ लोकाग्रप्रतिबोधना ]
સિદ્ધશીલા
लोयच्छेरभूय. त्रि० [लोयश्चर्यभूत]
સંસારમાં આશ્ચર્યભૂત लोय. स्त्री० [लोकस्थिति ]
લોકની સ્થિતિ
लोयट्ठिति स्त्री० [लोकस्थिति]
खोर'
लोयण. न० [लोचन]
आगम शब्दादि संग्रह
આંખ, ચક્ષુ लोयण. न० [लोकन]
અવલોકન, જોવું તે
लोयणा. वि० [लोचना ]
Gभ्भेनीना राभ देविलासुत्त नी पत्नी (राएगी) ते गर्भवती स्थितियां हीक्षा सीधी ते अनुत्तरलोयणा प કહેવાય છે लोयनाभि. पु० [लोकनाभि ]
લોકની નાભિરૂપ મેરુ પર્વત लोयपसिद्ध न० [लोकप्रसिद्ध] લોકમાં પ્રસિદ્ધ
लोयपाल. पु० [लोकपाल ] खो 'लोगपाल' लोयप्पमाणमेत्त. त्रि० [लोकप्रमाणमात्र ]
લોકના પ્રમાણ જેવડું
लोयफुड. त्रि० [लोकस्पृष्ट] લોકને સ્પર્શીને રહેલ लोयमज्झ न० [लोकमध्य] લોકનો મધ્ય ભાગ
लोय. पु० [दे.]
આલોચના કરનાર
लोय. पु० [लोचक ]
રસયુક્ત ખોરાકનો ભુક્કો-ચુરમું
लोयसार न० [लोकसार ] ठुथ्यो 'लोगसार'
लोयाकास. पु० [लोकाकास] 'लोगगास'
लोयागास. पु० [ लोकाकाश]
खोर'
लोयागासप्पएस. पु० [ लोकाकाशप्रदेश]
લોકાકાશના પ્રદેશ
लोयाणी. स्त्री० [दे.]
સાધારણ વનસ્પતિ
लोयाग्गहकारि. त्रि० [लोकानुग्रहकारिन् ]
લોકને અનુગ્રહકારી-ઉપકારક लोयाणुभाव. पु० [लोकानुभाव ]
લોકમર્યાદા
लोयालोय. पु० [ लोकालोक]
हुथ्यो 'लोगालोग' लोयावादि. त्रि० [लोकवादिन्]
લોકનું અસ્તિત્વ સ્થાપનાર लोयेगदेश. पु० [लोकैकदेश] લોકનો એક ભાગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह लोल. त्रि० [लोल]
लोहकसाइ. त्रिलोभकषायिन्] ચંચળ, ચપળ, આસક્ત, લુબ્ધ, પહેલી નરકનો
લોભકષાય યુક્ત નરકાવાસ, પડિલેહણનો એક દોષ-વસ્ત્રો હલાવવા लोहकसाय. पु० [लोभकषाय] लोल. धा०/लु]
मी 'लोभकसाय' આળોટવું, મસળવું, ભેજવું
लोहकीलिया. स्त्री० [लोहकीलिका] लोल. धा० लोलय]
લોઢાની ખીલી આસક્ત થવું, લોભાવું
लोहखील. पु० [लोहकील] लोलण. न० [लोलन]
લોઢાનો ખીલો આસક્ત થવું તે
लोहजंघ. वि० लोहजङ्घ] लोलया. स्त्री० [लोलता]
| ઉજ્જૈનીના રાજા પબ્લોગ નો સંદેશવાહક, તે એક લંપટતા
દિવસમાં ૨૫ યોજન જઈ શકતો હતો लोला. स्त्री० [लोला]
लोहज्ज. वि० [लोहार्य લંપટતા, પડિલેહણ અવસરે વસ્ત્રો હલાવવા તે
ભ૦ મહાવીરના એક શિષ્ય लोलिक्क. न०लौल्य]
लोहणिज्ज. न० लोभनीय] લાલચ, ચપળતા
લોભ કરવો તે लोलिय. त्रि० [लुठित]
लोहतुंड. न० लोहतुण्ड] વલોવેલ, ડહોળું કરેલ
લોઢાનું મુખ કે અગ્રભાગ लोलुप्पमाण. कृ० [लोलुप्यमान]
लोहदंड. पु० [लोहदण्ड] લોલુપ થતો
| લોઢાનો દંડ लोलुय. त्रि० [लोलुक
लोहदंडग. पु० [लोहदण्डक] લુબ્ધ, આસક્ત થતો
લોઢાનો દંડક लोलुय. त्रि० [लोलुप]
लोहनंद. वि० [लोभनन्द] સ્વાદ લંપટ
લોભથી દુ:ખી થનાર लोलुयाच्चुय, न० [लोलुयाच्युत]
लोहपंजर. न० लोहपञ्जर] રત્નપ્રભા નરકનું એક નરકસ્થાન
લોઢાનું પાંજરું लोलुव. पु. लोलुप]
लोहपह. पु० [लोहपथ] લંપટ, લુબ્ધ, રત્નપ્રભા નારકીનો એક નરકાવાસ લોઢાનો બનેલ રસ્તો लोव. पु. लोप
लोहप्प. पु० [लोभात्मन् વિનાશ
લોભી સ્વભાવ, પરગ્રહનો એક પર્યાય लोह. पु० [लोभ]
लोहबद्ध. न० [लोहवधी यो ‘लोभ'
લોહમય ચર્મરક્યુ लोह. पु० [लोह)
लोहमई. स्त्री० [लोभमति] લોઢું
લોભ-બુદ્ધિ लोह. वि० [लोह]
लोहभार. पु० [लोहभार] यो लोहज्ज'
લોઢાનો ભાર लोहंकुस. पु० [लोहाङ्कुश]
लोहमय. त्रि० लोहमय] લોઢાનો અંકુશ
લોઢાનું બનેલું लोहकंटक. पु० [लोहकण्टक]
लोहयमक्खमय. न० [लोहिताक्षमय] લોઢાનો કાંટો
લોહિતાક્ષ રત્નનું બનેલું लोहकडाह. पु० [लोहकटाह]
लोहमुंड. पु० [लोभमुण्ड લોઢાની કડાઈ
લોભનો નિગ્રહ કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 48
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
लोहया. पु० [ लोभ ] हुयो 'लोभ' लोहरह. पु० [ लोहरथ]
લોઢાનો રથ
लोहविजय. पु० [लोभविजय ]
લોભનો ત્યાગ
लोहसंकला. स्त्री० [ लोहशृङ्खला ] લોઢાની સાંકળ
लोहागर. पु० [ लोहाकर ]
લોઢાની ખાણ
लोहारिय न० [ लोहागरिय] લુહારની કોંઢ
लोहारंबरिस न० [ लोहकारम्बरीष ]
લુહારની કોંઢ કે ભઠ્ઠી
लोहि. स्त्री० [लोहि]
લોઢી, એક વનસ્પતિ
लोहि. त्रि० [लोभिन्]
લોભી, લાલચુ
लोहिउग्गाल न० [ लोहिउद्गाल ]
લોહીની ઉલટી
लोहिच्च. त्रि० [ लौहित्य ]
કૌશીક ગોત્રમાં જન્મેલ, આર્દ્રા નક્ષત્ર સંબંધિ
लोहिच्च. वि० [लौहित्य]
આચાર્ય મૂવિન્ન ના શિષ્ય लोहिच्चायण. पु० [ लोहित्यायन]
આર્દ્રા નક્ષત્રનું ગોત્ર लोहिणी. स्त्री० [रोहिणी ]
સાધારણ વનસ્પતિની એક જાત, એક કંદ लोहित. त्रि० [लोहित]
લાલ રંગવાળું
लोहितक्ख. पु० [ लोहिताक्ष ]
રત્નની એક જાતિ, રત્નપ્રભા પૃથ્વીનો ખરકાંડ लोहितवक्खमणि. पु० [ लोहिताक्षमणि]
એક મણિ
लोहितक्खमय न० [ लोहिताक्षमय ]
લોહિતાક્ષ રત્નનું બનેલું लोहित. ० [ लोहितक]
લાલ રંગનું
लोहितपाणि विशे० / लोहितपाणि]
જેના હાથ રક્તવર્ણના કે લોહીવાળા છે તે
लोहितय. त्रि० [लोहितक ]
લાલ રંગનું
आगम शब्दादि संग्रह
लोहिय. त्रि० [लोहित] લોહી, લાલ રંગનું लोहियक्ख. पु० [ लोहिताक्ष ]
રત્નવિશેષ, એક મહાગ્રહ, ચમરેન્દ્રની પાડાસેનાનો અધિપતિ
लोहियवक्खकूड. पु० [ लोहिताक्षकूट ] એક ફૂટ
लोहियवक्खमणि. पु० [ लोहिताक्षमणि] એક જાતનો મણિ लोहियक्खमय न० / लोहिताक्षमय ] લોહિતાક્ષ રત્નનું બનેલું लोहियक्खामय न० [ लोहिताक्षमय ]
दुखो' Guर' लोहिया. त्रि० [लोहितक]
લાલ રંગનું
लोहियगंगा. स्त्री० [ लोहितगङ्गा]
ગોશાળાના મતનો એક કાળવિભાગ
लोहियपत्त न० [ लोहितपत्र ]
ચતુરિન્દ્રિય જીવ-વિશેષ लोहियपाणि त्रि० [लोहितपाणि]
ठुख 'लोहितपाणि' लोहियपेच्च न० [लोहितवर्चस् ]
રુધિરમય વિષ્ઠા, લોહીનો ઝાડ लोहियमत्तिया. स्त्री० [ लोहितमृतिका ]
લાલ માટી
लोहियय. त्रि० [ लोहितक]
લાલ રંગનું लोहिल्ल. विशे० [लोभिन्]
લોભિયો, લાલચી लोही. स्त्री० [लोही]
કંદની એક જાતિ लोही. स्त्री० [लौही] लोढी, तवो ल्हस. धा० [स्रंस्] ખસકવું, સરકવું ल्हसण. पु० [ लशुन]
લસણ
ल्हसूण. पु० [ लशुन]
લસણ
ल्हसुणकंद. पु० [ लशुनकन्द ]
લસણ-કંદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 49
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ल्हसुणचोयग. न० लशुनचोयग] લસણની પેશી
નાના. ૧૦ નિશુનનાd] લસણની નાલ લુણવન. નવ નિશુનવન] લસણનું વન ल्हासिया. स्त्री० [ल्हासिका]
લ્હાસિકા નામક દેશની દાસી
4િ ]
4. H૦ []
અને . H૦ [1]
ઉપમાવાચક અવ્યય 4. YO [1]
વિકલ્પ, સમુચ્ચય વમ. ન૦ થિય)
વિનાશ, ખપી જવું, ખરચાઈ જવું વ. સ્ત્રી (વા
વાણી, વચનવ્યાપાર વ. સ્ત્રી gિ7]
વાડ, વંડી વ-કુત્તિ. સ્ત્રી [વાળુ-ગુપ્તિ]
વાણીને પાપથી ગોપાવવી નહી તે, વ-મજુત્તિ. સ્ત્રી વિા-ગુપ્ત]
પાપમય વચન વ્યાપાર બંધ ન કરવો તે વસંગમ. નૈ૦ [વાTHસંયમ)
વાણીના વિષયમાં અસંયમ વડત. પુ. ઢિ ચાત]
એક જાતનો સર્પ વચ્છછિન્ન. ૧૦ વિક્ષછિન્ન]
ફાટેલું ઉત્તરાસંગ વાર. ૧૦ લાવજ્જરનો
વાણી-વચનરૂપી સાધન वइक्कंत. त्रि०व्यतिक्रान्त]
વીતી ગયેલ, પસાર થયેલ वइक्कम. पु० [व्यतिक्रम] વ્રતની મર્યાદા તોડવાની સામગ્રી મેળવવી કે પ્રયત્ન કરવો, અતિચાર પૂર્વેનો તબક્કો, ક્રમનું ઉલ્લંઘન वइगुत्त. पु० [वागगुप्त
અશુભ વચનયોગથી વાણીને રોકનાર वइगुत्ति. स्त्री० [वागगुप्ति]
અશુભ વચનયોગથી વાણીને રોકનાર वइजोग. पु० [वाग्योग]
વચનયોગ, વાણીનો વ્યાપાર વનોત્ત. ૧૦ [વાળ્યો ત્વ)
વાદ્યોગપણું, વચન-વ્યાપારપણું वइजोगपरिणाम. पु० [वाग्योगपरिणाम]
વાણીની પ્રવૃત્તિજન્ય ભાવ, વાગ્યોગનું પરિણમવું તે વનાિ. ત્રિો વાળનો
વચનયોગી વનોય. પુ0 [વાળ્યોમi] જુઓ વળો'' वइतेण. पु० [वाक्स्तेन
વાણીનો ચોર વાણ. વૃo [વન્]
બોલવા માટે, કહેવા માટે વત્તા. વૃ૦ ડિવત્તા)
બોલીને, કહીને વત્તાન. ૦ [૩વત્તા)
બોલીને, કહીને વા. ત્રિ. [દ્રિ
બોલનાર, કહેનાર વહૂંડ. To [વા*G)
વાણીના અશુભ વ્યાપારથી આત્માને દંડવો તે वइदेही. वि० [वैदेहिन | વિદેહના રાજા, તેનું બીજું નામ નામ હતું वइपडिसंलिणया. स्त्री० [वाक्प्रतिसंलीनता]
વચન પ્રવૃત્તિ અટકાવવી તે વલુપ્પણિહાણ. ૧૦ [વા-દુwfmઘાન)
વચનની દુષ્ટ પ્રવૃત્તિ વફકે. પુ. વિવેદ)
વિદેહ દેશનો રાજા वइपओग. पु० [वाक्प्रयोग]
વચન પ્રવૃત્તિ वइपुग्गलपरियट्ट. पु० वाक्पुद्गलपरिवत्ती કોઈ એક જીવ-લોકના તમામ પુદગલને વચનરૂપે
જેટલા વખતમાં પરિણમાવી લે તેટલો કાળ વરૂપુOUT. R૦ [વાપુષ્પો
પુન્યનો એક ભેદ, પ્રશસ્તવાણી દ્વારા પ્રાપ્ત પુન્ય વવન. ન૦ [વા+નો
વાણીનું બળ, મંત્રનું સામર્થ્ય વડમા. નં૦ [વાય) વાણીયુક્ત, શાસ્ત્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વમિલ્સ. ત્રિ ચિતિમ%)
वइरजंघ. वि० [वज्रजङ्घ] એકઠું, એકત્ર થયેલ
મહાવિદેહના લોહાર્ગલનો રાજા, તેની પત્ની સિરિમતિ વા. ડ્રિન
હતી. ભ૦ ૩૪મ નો પૂર્વભવનો જીવ, તે ઘન પણ ગોકુળ
કહેવાતા वइयर. पु० [व्यतिकर]
वइरज्झय. पु० [वज्रध्वज] સમાચાર, ગૂઢ રહસ્ય, આનંદદાયક શબ્દ
એક દેવવિમાન વરિય. ૧૦ [તિવરિત)
વરતન. નં૦ વિકૃતનો વિચરણ કરેલ
વજુમય તળીયું વયા. સ્ત્રી [પતિi]
વરપત્ત. નં૦ વિઝપાત્ર પતિવાળી-સાધવા સ્ત્રી
વજૂનું બનેલ પાત્ર वइयोगि. पु० [वाग्योगिन्
वइरनाभ. वि० [वज्रनाभ વચનયોગી
ભ૦૩સમ નો પૂર્વભવનો જીવ, પુંડરીગિણી નગરીના વર. નં૦ વિર]
રાજા વફરસેન અને રાણી માતાવતી ના પુત્ર, પછી તે વેર, દુશમનાવટ
ચક્રવર્તી બન્યા, તેને વાટુ, સુવાડું, પીઠ અને મહાપીઠ વર. ન૦ [az]
ચાર ભાઈઓ હતા. તેણે દીક્ષા લીધી અને તીર્થકર વજૂ નામનું ઇન્દ્રનું આયુધ, હીરો, સચિત્તખાર, કીલિકા,
નામકર્મ બાંધેલ રત્નપ્રભા-પૃથ્વીનો બીજો કાંડ, એક દેવવિમાન વર-૨-. વિ. વિષ્ણ].
वइरप्पभ. पु० [वज्रप्रभ] તુંબવન સંનિવેશના સાર્થવાહ ઘનરિ અને સુનંદ્રા નો
એક દેવવિમાન
वइरपाय. पु० [वज्रपात्र] પુત્ર, આર્ય સમય તેના મામા હતા. પૂર્વભવમાં તે
વજૂનું બનેલ પાત્ર વેસમા દેવ હતા ત્યારે ગૌતમસ્વામીએ તેને દીક્ષાની
વરવંથળ. ૧૦ [વખ્રન્થન) મહત્તા સમજાવેલી, જન્મતાં જ દીક્ષા લેવા તૈયાર થયા
વજૂનું બનેલ બંધન ૫૦૦ શિષ્યો સાથે રથાવર્ત પર્વતે અનશન કરી સ્વર્ગે | વરમંડ. g૦ વિજ્ઞમાG) ગયા, તેઓ પદાનુસારી લબ્ધિ અને દ્વાદશાંગીના ધારક વજૂનું વાસણ હતા. મહાનિસીહમાં પંચમંગલ શ્રુતસ્કંધના ઉદ્ધારક હતા वइरभार. पु० [वज्रभार] वइर-२. वि० [वज्र
વજૂનો ભાર ભ૦ ઋષભદેવની પૂર્વે ત્રેવીશ ચોવીસી પૂર્વેની
वइरभारय. पु० [वज्रभारक] ચોવીસીના છેલ્લા તીર્થંકરના શાસનમાં થયેલ એક
જુઓ ઉપર ગચ્છાધિપતિ આચાર્ય જેને ૫૦૦ શિષ્યો હતા. સુવિશુદ્ધ
वइरभूति. वि० [वज्रभूति
એક આચાર્ય, તે દેખાવમાં કદરૂપા પણ સુંદર કવિઆચારના પાલક અને શિષ્યોને સારણાદિ કરવામાં
ગાયક હતાં. કુશળ હતા. તેને એક સિંહે માર્ગમાં મારી નાખતા તે
वइरमज्झा. स्त्री० [वज्रमध्या] અંતકૃત કેવલી થયા
ચંદ્ર પ્રતિમા એક તપવિશેષ वइरउसह. पु० [वज्रऋषभ]
वइरमय. त्रि० [वज्रमय એક સંઘયણ
વજુમય, હિરારૂપ વરવંડ. નં૦ [aghlg]
वइरवालुया. स्त्री० [वज्रवालुका] રત્નપ્રભા પૃથ્વીનો બીજો કાંડ
વજૂ જેવી રેતીવાળી ભૂમિ, નરકભૂમિ वइरकंत. पु० [वज्रकान्त
વરવિરોફ. ન૦ વિરવિરો] એક દેવવિમાન
વૈર-વિરોધ वइरकूड. पु० [वज्रकूट]
वइररिसहनाराय. न० [वज्रऋषभनाराच] જુઓ ઉપર, નંદનવનનું એક ફૂટ
એક સંઘયણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વરરૂવ. પુ0 વિજ્ઞu]
વફરી. સ્ત્રી વિઝા] એક દેવવિમાન
જૈન મુનિની એક શાખા વરત્નસ. પુ[વઝનૈ૫]
વફત્તરવર્ડસ. પુ. વિન્નોતરવિતંસ જુઓ ઉપર
એક દેવવિમાન વફરવUU. [વર્ઝવMf]
वइरोअण. पु० [वैरोचन] જુઓ ઉપર’
પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન, ઉત્તર દિશાના વરવાલા. સ્ત્રી વિષ્ણવષf]
અસુર કુમારનો ઇન્દ્ર વજૂ રત્નનો વરસાદ
વરોયUTI. સ્ત્રી વિરોઘન] વરવેલા. સ્ત્રી વિષ્નવેદ્રિા)
જુઓ ઉપર વજૂની બનેલી વેદિકા
वइरोयणराय. पु० [वैरोचनराज] વસમિ. વિ. વિષ્ણુસ્વામિન
વૈરોચના નામક અસુરકુમારનો રાજા જુઓ વફર'
वइरोयणिंद. पु० [वैरोचनेन्द्र] વસિ. વિ. વિજ્ઞf
અસુરકુમારોનો એક ઇન્દ્ર જુઓ ‘વડર, વરસાર
વફરોમનારાય. પુ[વø8 9મનાર/] વરસિંn. To [વજ્ઞશુ)
એક સંઘયણ એક દેવવિમાન
વરોમનારાય. પુo [1ø89મનાર/) વરસિટ્ટ. પુવિખ્રસૂe]
એક સંઘયણ જુઓ ઉપર
वइरोसभनारायसंघयणि. त्रि० [वज्रऋषभनाराचसंहननिन] વરસેન-૨. વિ૦ વિજ્ઞસેને
વજૂઋષભનારાચ સંઘયણ-યુક્ત પૂર્વવિદેહની નગરી પુંડરીગિણીનો રાજા ચક્રવર્તી વત્તિય. પુo [વાQપ્રત્યય) વરનામ અને રાણી મનાવતી નો પુત્ર, તેણે દીક્ષા વચન નિમિત્તે લાગતી ક્રિયા લીધી, તીર્થકર થયા
વવિવરનિય. નં૦ [વા[વિસંવર્તિતો वइरसेन-२. वि० [वज्रसेन]
વચનનું વિસ્મલન થવું તે મહાવિદેહની નગરી પંડરીગિણીનો એક ચક્રવર્તી. તેની | વવિના. ૧૦ વિા[વિનય) પત્ની ગુણવતી હતી. તેને સિરિમતી નામે પુત્રી હતી. તે
- વાણીરૂપ વિનય
વસંગમ. ન૦ વિઠ્ઠસંયમ) પુત્રીના લગ્ન વક્રબંધ રાજકુમાર સાથે થયા હતા વરસેન-૩. વિ૦ વિજ્ઞસેને
વચન વિષયક સંયમ
વસવ. પુ0 વૈિશ્વદ્રવ) આચાર્ય વફર ના મુખ્ય શિષ્ય તેને નાડુત્ર વગેરે ચાર
અગ્નિદેવ શિષ્યો હતા
वइसमाधारणया. स्त्री० [वचस्समाधारण] વરસેના. વિ. વિજ્ઞસેન]
વચનનું સમાનભાવે સ્થાપન નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા
वइसमाहारणया. स्त्री० [वचस्समाधारण] લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની.
જુઓ ‘ઉપર’ વફરાર. પુ. વિન્નાર)
વનિતિ. સ્ત્રી વિશ્વસમિતિ) વજૂ રત્નની ખાણ
વચનની સમ્યક પ્રવૃત્તિ વફરીડ. વૈરાટ વિત્સ દેશની એક નગરી)
વમિ. ત્રિ. [
વામિત] વરામય. ત્રિ વિશ્વમાં)
વચનની સમ્યક પ્રવૃત્તિ વજૂનું બનેલું
વાહ. પુવૈિશારd) વફરીવત્ત. પુ0 વિજ્ઞાવર્તી
વૈશાખ નામનો એક મહિનો એક દેવવિમાન
વક્સાહી. સ્ત્રી વિશારd] વરિત્ત. ત્રિ વ્યિતિર]
વૈશાખ માસની પૂનમ જુદું, ભિન્ન
મનિ કીપરત્નસાગરની ચિત "માગમ શબ્દાદ્રિ સંઘ" (9ત-સંત-ઝરત) -4
Page 52
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
वइसेंसिय, अ० विशेषिक એક જૈનેતર દર્શન वइस्स. त्रि० [वैश्य]
વણિક वइस्स. पु० [द्वेष्य ]
દ્વેષ કરવા યોગ્ય
वइस्सदेव. पु० [वैश्यदेव ]
वैश्य हेव
वईमय न० [ वाङ्मय ] શાસ્ત્ર, સાહિત્ય
वउ. पु० [ वपुष्
શરીર
वउ. पु० [ वाच्]
વાણી
वडल न० [ बकुल) भयो 'बडल' बओ. पु० [वाच
વાણી, વચન
वओगोयर. त्रि० (वाग्गोचर ]
વચન ગોચર, વાણીનો વિષય
वंक. त्रि० [ वक्र ]
वाई, छुटील, संयम
बंकगति. स्त्री० [ वक्रगति
વાંકી ગતિ वंकजड. पु० [ वक्रजड ]
વક્ર અને જડ, ભગવંત મહાવીરના કાળના મનુષ્યો
वंकनासा. स्त्री० [ वक्रनासा ]
વાંકુનાક वंकवलि. स्त्री०
]
વાંકી ચામડીની રેખા वंकाणिकेय, पु० [ वक्रकनिकेत) સંયમની મર્યાદાને આશ્રિને રહેલ वंग. पु० [ वङ्ग)
બંગ-બંગાળ નામક દેશ वंग. पु० [ व्यङ्ग) ] અંગ છેદવું તે वंगचूलिया. स्त्री० [वर्णधूलिका)
એક આગમ-સૂત્ર
वंच. धा० [ वञ्चय् ]
आगम शब्दादि संग्रह
છેતરવું, ઠગવું वंचइत्ता. कृ० ( वञ्चयित्वा ]
છેતરીને, ઠગીને
वंचण न० ( वञ्चन ] ઠગાઈ, છેતરપીંડી वंचणपर, विशे० / वञ्चनपर ] हगवामा रत
वंचणया स्त्री० [ वञ्चनता] पृथ्वी 'वंचण'
वंचणा. स्त्री० [ वञ्चना ] खो' वंच
वंचिअ. त्रि० [ वञ्चित ] ઇત્તરાયેલ, ગાયેલ
वंजण न० [ व्यञ्जन ]
શુભાશુભ સૂચક શરીર ચિહ્ન-મસા, તલ વગેરે, શાક
वगेरे, 8 थी ह सुधीना अक्षर, घी, तेल, वीर्य३५ ५६
ક
ગલનો સમૂહ, સર્વાંગ નિમિત્તમાનું એક શાસ્ત્ર वंजण न० [ व्यञ्जन ]
ઇન્દ્રિય અને શબ્દાદિ પુદ્ગલનો પરસ્પર સંબંધ वंजणाउल. त्रि० [ वयञ्जनाकुल ]
અઢાર પ્રકારના વ્યંજન-શાક-વગેરે ભોજનસામગ્રીથી
વ્યાપ્ત
वंजणाक्खर न० [ व्यञ्जनाक्षर ]
વર્ણમાલા
वंजणाजाय न० [ व्यञ्जनाजात] 'વ્યંજન' માંથી ઉત્પન્ન
वंजणालद्धि. स्त्री० [व्यञ्जनालब्धि ]
વ્યંજન પ્રાપ્તિ, તથાવિધ કર્મના ક્ષયોપશમથી થતું
વર્ણજ્ઞાન
वंजणाभिलाव. पु० / व्यञ्जनाभिलाप]
વ્યંજનનું ઉચ્ચારણ, વ્યંજન શબ્દ
वंजणुग्गह. पु० [ व्यञ्जनावग्रह]
વિષય અને ઇન્દ્રિયના પ્રાથમિક સંબંધથી થતો અવ્યક્ત
બોધ, મતિજ્ઞાનનો એક ભેદ
वंजणोग्गह. पु० (व्यञ्जनावग्रह]
खो' र '
वंजिय. त्रि० (व्यज्जित)
સ્પષ્ટ કરેલ
वंजुल पु० [ वञ्जुल ]
એ નામનું એક વૃક્ષ वंजुलग. पु० [ वञ्जुलक]
એક જાતનું પક્ષી वंझ. त्रि० [ वञ्ज] વાંઝીયું, નિષ્ફળ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 53
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वंझा. स्त्री० [वन्ध्या
વાંઝણી સ્ત્રી वंट. न० वृन्त]
બિટડું, ડીંટ वंठ. त्रि० [वण्ठ]
વંઠી ગયેલ, કુંઠીત वंत. त्रि० [वान्त]
વમન કરેલ, તજી દીધેલ वंतत्त. न० [वान्तत्व]
વમન કરવાપણું, તજવાપણું वंतय. त्रि० [वान्तक
વમન કરેલ वंतर. पु० व्यन्तर]
વ્યંતર-દેવતાની એક જાત वंतरिय. पु० [व्यन्तरिक
વ્યંતર દેવ સંબંધિ वंता. कृ० [वान्त्वा]
વમન કરીને, તજીને वंतासव. न० [वान्ताश्रव]
વમનનું દ્વાર, ઉલટી થવી તે वंतासि. त्रि०वान्ताशिन्]
વમન કરનાર, તજનાર वंतु. कृ० [वमितृ]
વમન કરનાર वंद. न० [वृन्द]
સમૂહ, ટોળી वंद. धा० [वन्द
વંદન કરવું, નમવું वंद. धा० [वन्दय्
વંદન કરાવવું वंदए. कृ० [वन्दितुम्]
વંદન કરવા માટે वंदंत. कृ० [वन्दमान]
વંદન કરતો वंदन. न० [वन्दन]
વંદના, સ્તુતિ, ત્રીજું આવશ્યક वंदनअ. न० [वन्दनक]
વંદના કરવી તે वंदनअरिह. त्रि० [वन्दनाही
વંદનાને લાયક वंदनकलस. पु० [वन्दनकलश]
મંગળ કળશ वंदनकलसहत्थगय. त्रि०वन्दनकलशहस्तगत]
જેના હાથમાં મંગળ કળશ છે તે वंदनकाम. न० [वन्दनकाम]
વંદનની ઇચ્છા वंदनग. न० [वन्दनक]
વંદના કરવી તે वंदनगट्ठ. न० [वन्दनार्थ
વંદન કરવા માટે वंदनघड. पु० [वन्दनघट]
મંગલ ઘડો वंदनय. न० [वन्दनक
વંદન કરવું તે वंदनया. स्त्री० [वन्दनता]
સ્તુતિ કરવી, નમવું वंदनवत्तिय. न० [वन्दनप्रत्यय
વંદન નિમિત્તે वंदना. स्त्री० [वन्दना
વંદના, સ્તુતિ वंदनिज्ज. त्रि० [वन्दनीय
વંદન કરવા યોગ્ય वंदमाण. कृ० [वन्दमान]
વંદન કરતો वंदय. त्रि० [वन्दक]
વંદન કરનાર वंदावंदय. पु०/वृन्दवृन्दक]
સમૂહ
वंदिउं. कृ० [वन्दितुम्]
વંદન કરવા માટે वंदिऊण. कृ० [वन्दित्वा]
વંદન કરીને वंदिग्गह. पु० [वन्दिग्रह]
બંદીજન वंदित्तए. कृ० [वन्दितुम्]
વંદન કરવા માટે वंदित्ता. कृ० [वन्दित्वा]
વંદન કરીને वंदित्ताण. कृ० [वन्दित्वा]
જુઓ ઉપર’ वंदित्तु. कृ० [वन्दित्वा]
यो 64२'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 54
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વંદ્રિક. વિશેo [વન્ય)
वंसीवतित्ता. स्त्री० [वंशीपत्रिका) વંદન કરવા યોગ્ય
વાંસના પતરા જેવી યોનિ કે જેમાં સામાન્ય મનુષ્યની વંતિ. ત્રિ [ન્દ્રિત]
ઉત્પત્તિ થાય વંદન કરાયેલ
वंसीवत्तिया. स्त्री० [वंशीपत्रिका] વં૦િ. કૃ૦ વિન્દ્રિત્વ)
જુઓ ઉપર’ વંદન કરીને
વવવ . ૧૦ વિવચ] વંદ્રિયા. સ્ત્રી વિન્દ્રિા )
વાક્ય, શબ્દસમૂહ વંદન કરાયેલી
વવવ . ૧૦ વિ) વંs. [...]
ત્વચા, છાલ ચાહવું, ઇચ્છવું
વવા . ન૦ [નવઝf% વંસ. પુo [4]
ખરીદેલ કે ભાડે લીધેલ વંશ, કુળ
વવવંત. ત્રિો [પ્રવત્તિ ) વંસ. પુ. વિશ]
ઉત્પન્ન થયેલ વાંસ, વેણુ, વાદ્ય વિશેષ
વવવંત. ઘ૦ [ગવ+%) वंसकवेल्लुय. पु० [वंशकवेल्लुक]
ઉત્પન્ન થવું વાંસડાની બંને પડખે તીર્થો રાખેલા વંશ
वक्कंति. स्त्री० [अवक्रान्ति] વંસા. પુo વિશઋ]
‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ, ઉત્પત્તિ પાંજરામાંની વાંસની સળી
वक्कंतिकाल. पु० [अवक्रान्तिकाल] वंसमूल. पु० [वंशमूल
ઉત્પન્ન થવાનો કાળ વાંસનું મૂળ
वक्कंतिभेद. पु० [अवक्रान्तिभेद] वंसय. पु० [व्यंसक
ઉત્પન્ન થવાનો ભેદ વ્યામોહક હેતુ
वक्कंतिय. त्रि० [अवक्रान्तिक] વંશવેબુ. ૧૦ [4][]
ઉત્પન્ન થનારું, ‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ વાંસળી, બંસરી
वक्कंतीपय. पु० [अवक्रान्तिपद] વંસા. સ્ત્રી [41]
જુઓ ઉપર બીજી નરકનું નામ
વવવંતી . ત્રિનવક્રાન્તિઋ] वंसाणिय. पु०[वंशानीक]
જુઓ ઉપર એક સાધારણ વનસ્પતિ
વવવવર. ત્રિ. [વાવચક્કર) વંતી. સ્ત્રી [ff]
વાક્ય બનાવનાર
वक्कभाव. पु० [वक्रभाव] वंसीकलंका. स्त्री० [वंशीकलङ्का]
કુટીલભાવ વાંસડાની બનેલી જાળ
વવવામ. થo [સવ+# वंसिनहिया. स्त्री० [वंशीनखिता]
ઉત્પન્ન થવું કુહણા વનસ્પતિની એક જાત
वक्कममाण. कृ० [अवक्रमत्] वंसीपत्ता. स्त्री० [वंशीपत्र]
| ઉત્પન્ન થવું તે વાંસડાના બે પાંદડા ભેગા કરવાથી થતી યોનિ, સ્ત્રીની
वक्कय. पु० [वल्कज] યોનિનો એક ભેદ
ઝાડની છાણમાંથી ઉત્પન્ન वंसीमुह. पु० [वंशीमुख]
વવવા. ૦ [વક્ર) બે ઇન્દ્રિયવાળા એક જીવ
ઉત્પન્ન થયેલ વંતીમૂન. નં૦ વિંfીમૂનો
વવવત્ત. ન૦ [
વન] ઘરના બારણા બહારનો ઓટલો, નેતર, તૃણવિશેષ ઝાડની છાલનું વસ્ત્ર
વાંસ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 55
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वक्कलबंध. पु० [वल्कलबन्ध]
વIT. T૦ વિ+] ઝાડની છાલનો બંધ
શાસ્ત્રનો એક વિભાગ, પશુ સમૂહ, સજાતીય-સમુદાય, વવવનવાસી. ત્રિ. વિવાસિનો
વર્ગ, એક સંખ્યાને તે જ સંખ્યા વડે ગણવી તે ઝાડની છાલના વસ્ત્રો પહેરનાર
વા. ૧૦ [વ્યા) વવવાની. ત્રિો વિનિનો
વ્યાકુળ ઝાડની છાલ પહેરનાર
વII. ઘ૦ 4િ) वक्कसुद्धि. स्त्री० [वाक्यशुद्धि]
ઘોડાની માફક પગ પછાડવા વાક્યશુદ્ધિ, દસયાલિય’ સૂત્રનું એક અધ્યયન वग्गंत. कृ० [वल्ग] वक्कार. धा० [वक्कार]
પગ પછાડતો વક વક એવો અનુકરણ શબ્દ કરવો
वग्गचूलिया. स्त्री० [वर्गचूलिका] વવવું. ૧૦ વિક્ષ)
એક (કાલિક) આગમ હૃદય, છાતી
વI[. નં૦ વિત્નાનો વવશ્ય. થT૦ [વિ+H+રહ્યા
ઉછળવું, કૂદવું અર્થની રચના, અર્થ કરવાની પદ્ધતિ
વI|T. સ્ત્રી [fi] वक्खाण. नव्याख्यान]
સજાતીય વસ્તુનો સમુદાય, કર્મના દલિકનો સમૂહ ઉપદેશ,
वग्गतव. पु०/वर्गतपस्] वक्खाण. न० [व्याख्यान]
એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો તપ વિશેષ કરીને શાસ્ત્ર મર્યાદામાં કહેવું તે
વIમૂન. નં૦ વિકૂિન) વવસ્થાય. વિશે. ત્યારથીત)
વર્ગમૂળ-એક ગાણિતિક પ્રક્રિયા વ્યાખ્યા કરાયેલ
वग्गवग्ग. न० [वर्गवर्ग वक्खार. पु० [वक्षस्कार]
વર્ગને વર્ગ વડે ગુણવું-એક તપ વિશેષ વક્ષસ્કાર એક પ્રકાર ના પર્વત, આ નામના દ્વીપ અને वग्गवग्गु. पु० [वर्गवर्ग
જુઓ ઉપર वक्खारकूड. पु० [वक्षस्कारकूट]
वग्गहत्थ. त्रि० [व्यग्रहस्त] એક ફૂટ
હથિયાર લેવાથી જેનો હાથ વ્યગ્ર ચી તે वक्खारपव्वय. पु० [वक्षस्कारपर्वत]
વાત્તા. વૃo [વત્તાવા) એક પર્વત વિશેષ
ઉછળીને वक्खित्त. त्रि० [व्याक्षिप्त
વII. To [47] વ્યગ્ર, વ્યાકુળ
મહાવિદેહની એક વિજય, એ વિજયનો રાજા, એક वक्खित्तपराहुत्त. त्रि० [व्याक्षिप्तपराभूत]
વૈશ્રવણ લોકપાલનું વિમાન, સુંદર હારવાથી વ્યાકુળ બનેલ
વ. સ્ત્રી [વાવું) वक्खेव. त्रि०व्याक्षेप
વાણી વ્યગ્ર થયેલ
વાર. To [વાપુર . પુ]િ
મૃગબંધન, ફંદો વરુ
વાર. વિ. વિરો વાડા. સ્ત્રી ઢિ વર)
પરિમતાલનો એક વેપારી, તેની પત્ની મા હતી. તે ભ૦ પર્વત ઉપરનો ગઢ, વાડ, ચોક
મલ્લિની પ્રતિમા સામે ભક્તિ કરતા હતા વળી. સ્ત્રી વૃિl]
વપુરા. સ્ત્રી[વાપુરા) સ્ત્રી વરુ
જુઓ ઉપર’ વધુની. સ્ત્રી વિજુની]
वग्गुरिय. पु० [वागुरिक] વડવાગુલ નામક પક્ષી
શિકારી
સમુદ્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 56
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वग्गुलि. स्त्री० [वाल्गुलि]
જુઓ ‘વાની वग्गुलिदोस. पु० [वाल्गुलिदोष]
ખોરાકમાં માખી આવવાથી થતો એક રોગ વાઘ. પુo [વ્યાW] વાઘ . પુ0 વિયા) વાઘચર્મથી બનેલ वग्घपोसय. त्रि० [व्याघ्रपोषक]
વાઘને પાળનાર वग्घमुह. पु० [व्याघ्रमुख
એક અંતરદ્વીપ वग्घमुहदीव. पु० [व्याघ्रमुखद्वीप]
જુઓ ઉપર વથાડિયા. સ્ત્રી [૮]
અત્યંત ઉપહાસ, મજાક વારિત. ત્રિઢિ) વિસ્તારેલું વરિય. ત્રિ, ઢિ)
વિસ્તારેલું વરિયાળ. વિશે. રિ)
જેણે હાથ લાંબા કરેલ છે-વિસ્તારેલ છે તે वग्यावच्च. पु० [व्याघ्रापत्य] વાશિષ્ઠ ગોત્રની શાખા, તેનો પુરુષ, ઉત્તરાષાઢાનક્ષત્રનું ગોત્ર વી . સ્ત્રી[વ્યા]
વાઘણ, વાઘ સંબંધિ વિદ્યા वघात. पु० व्याघात
વ્યાઘાત, સ્કૂલના, વિનાશ વર. નં૦ [વરસો
વચન વષ્ય. ત્રિ. [વા,)
કહેવા યોગ્ય વચ્ચ. નં૦ વર્ષ)
જંગલ જવાની ક્રિયા, વિષ્ઠા, મળ, કચરો વષ્ય. થાળ વિ)
કહેવું વડ્યું. થ૦ ક્વિન]
જવું, ગમન કરવું વષ્ય. ૧૦ વિત્ય] ઢોલીયાની પાટી, ખાટલાનું વહાણ
વવંત. કૃ૦ )
જતો, ગમન કરતો वच्चंसि. त्रि० [वर्चस्विन्
વચન સૌભાગ્યવાળો, પ્રભાવશાળી વચ્ચઝિમિ. ન[વવંસ*R]
વિષ્ઠાના કીડા वच्चकूडी. स्त्री० [वर्चसकूडी] વિષ્ઠાની ખાઈ वच्चकूव. पु० [वर्चसकूव] વિષ્ઠાની ખાળ વષ્ય. Y૦ વિક્ર)
એક વાદ્ય વશ્વધર. નં૦ [વગ્રહ) વિષ્ઠાઘર वच्चनिरोह. पु० [वर्चनिरोध]
મળ નિરોધ વગ્રસંથાય. ન૦ [
વસ્યાત) વિષ્ઠા કે કચરાના ઢગલા વલ્લિ . ત્રિ. [વર્વસ્વિન]
પ્રભાવશાળી વડ્યા. 50 [34Çા)
કહીને વગ્રાપિશ્ચિય. ૧૦ [.]
ઘાસ કૂટીને બનાવેલ રજોહરણ वच्चामेलिय. पु० [व्यत्यानेडित]
એક અર્થવાળા જુદા જુદા સૂત્રપાઠોને એક સ્થાને મેળવી ઉચ્ચારવા વચ્છ. 7૦ વિક્ષ)
વક્ષ:સ્થળ, છાતી વછે. પુ0 [વત્સ)
વત્સ નામક આર્યદેશ, તેનો રાજા, વાછળો, દીકરો વચ્છ. પુo [વત્સ)
મહાવિદેહની એક વિજય, વચ્છ. પુવિા)
વત્સદેશ સંબંધિ, વત્સનો પુત્ર વછે. પુ0 ક્રુિક્ષ)
વૃક્ષ, ઝાડ वच्छग. पु० [वत्सक
નાનો વાછરડો वच्छगावई. स्त्री० [वत्सकावती] મહાવિદેહની એક વિજય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 57
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वच्छगावती. स्त्री० [वत्सकावती]
એક દેવવિમાન જુઓ ઉપર
वज्जकंद. पु० [वज्रकन्द] वच्छमित्ता. स्त्री० [वत्समित्रा]
એક જાતનો કંદ ઉર્ધ્વલોકવાસી એક દિકકુમારી, રૂચક ફૂટવાસી એક वज्जकंदय. पु० [वज्रकन्दक] દેવી, વત્સમિત્રા દેવીની રાજધાની
જુઓ ઉપર’ વચ્છ7. ત્રિો વિસ્તૃત]
વાવત્ત. ૧૦ વિઘhતન] વ્હાલું, પ્રિય, ઉપકારી
શરીરની ચામડી ઉતારવી તે વચ્છ7. ન૦ [વાત્સન્ય)
वज्जकर. विशे० [वर्यकर] સેવા, ભક્તિ, સત્કાર
જ્યાં કરનું વર્જન કરાયેલ છે તે वच्छल्लया. स्त्री० [वत्सलता]
वज्जकिरिया. स्त्री० [वयक्रिया] જુઓ ઉપર’
વર્જિત ક્રિયા વચ્છા. સ્ત્રી[વત્સા)
વMવૂડે. પુo [agછૂટ) મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એક વિજય, પુત્રી
એક દેવવિમાન वच्छाणुबंधिया. स्त्री० [वत्सानुबन्धिका]
वज्जज्झय. पु० [वज्रध्वज] જેને પુત્રનો અનુબંધ છે તે-વજૂસ્વામીની માતાની જેમ, | જુઓ ઉપર’ પ્રવ્રજ્યાનો દશમો ભેદ
વા. ન[વર્નનો वच्छावई. स्त्री० [वत्सावती]
પરિત્યાગ, પરિહાર મહાવિદેહની એક વિજય
वज्जणया. स्त्री० [वज्रनता] વછી. વિ૦ વિ7]
પરિત્યાગ ચક્રવર્તી હંમદ્રત્ત ની એક રાણી, તેના પિતાનું નામ
વMTI. સ્ત્રી. [વર્નના) વરુદ્રત્ત હતું
પરિત્યાગ, પરિહાર વM. ત્રિ. [વન]
વMણિM. ત્રિ. [વર્નની ] વર્જિત, રહિત
વર્જવા યોગ્ય વન. ૧૦ સિવ)
वज्जनाभ. वि० [वज्रनाभा પાપ
ભ૦ મિનંદ્રન ના મુખ્ય શિષ્ય વા . ૧૦ [વા)
वज्जपाणि. पु० वज्रपाणि] વાજિંત્ર
જેમના હાથમાં વજૂ છે તે શક્રેન્દ્ર, પહેલા દેવલોકનો ઇન્દ્ર વન. ત્રિ[વન્ય)
વનવદુન. ત્રિ[agવહુનો વર્જન કરવા યોગ્ય
વજૂની બહુલતા છે તે-નરક ભૂમિ વન. ન૦ વિજ્ઞ|
વનખમ. પુo [ayપ્રમ) વજૂનામક ઇન્વાયુધ, વજૂ જેવી કઠણ ખીલી, એક
એક દેવવિમાન દેવવિમાન, એક કંદ
वज्जभीरु. विशे० [वयंभीरु] વM. ત્રિો [4]
સંસારના ભયથી ઉદ્વિગ્ન થઈ થોડું પણ પાપ ન ઇચ્છતો
વનભૂમિ. સ્ત્રી વિષ્ણમૂ]િ શ્રેષ્ઠ, પ્રધાન વન. થTo [વર્ન)
લાટ દેશનો એક પ્રદેશ ત્યાગ કરવો, છોડવું વનમ. ત્રિ. [વર્નન્ક]
એક મહાતપ-અભિગ્રહ વિશેષ
वज्जमाण. कृ० [वाद्यमान] તજનાર, વર્જનાર વનંત. $o [વયત)
વગાડતો
વાય. ત્રિ. [વર્ન] ત્યાગ કરતો, છોડતો वज्जकंत. पु० [वज्रकान्त]
વર્જનાર, છોડનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 58
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वज्जयंत. कृ० [वर्जयत्
ત્યાગ કરતો, છોડતો वज्जरिसभ. न० [वज्रऋषभ]
એક જાતનું સંઘયણ वज्जरिसभनाराय. न० [वज्रऋषभनाराच]
सो '५२' वज्जरिसह. न० [वज्रऋषभ]
જુઓ ઉપર वज्ररिसहनाराय. न० [वज्रऋषभनाराच]
सो 6५२ वज्ररिसहनारायसंघयण, न० [वज्रऋषभनाराचसङ्घयण]
यो - 64२' वज्जरूव. पु० [वज्ररूप]
એક દેવવિમાન वज्जलेस. पु० [वज्रलेश्य]
सो 64२' वज्जवण्ण. पु० [वज्रवण सो 64२' वज्जवित्ति. विशे० [वाद्यवृत्ति]
વાદ્ય વગાડી આજીવિકા મેળવનાર वज्जसंठिय. न० [वज्रसंस्थित]
વજૂ આકારે રહેલ वज्जसिंग. पु० [वज्रशृङ्ग]
એક દેવવિમાન वज्जसिट्ठ. पु० [वज्रसृष्ट]
એક દેવવિમાન वज्जसिद्ध. पु० [वज्रसिद्ध
એક દેવવિમાન वज्जसूलपाणि. विशे० [वज्रशूलपाणि]
જેના હાથમાં વજશૂલ છે તે वज्जसेना. वि०/वज्रसेना
यो वइरसेना' वज्जा. वि० [वज्रा
कट्ठ नामना वेपारीनी पत्नी त देवसम्म ब्राह्मए। साथै પ્રેમમાં હતી वज्जावत्त. पु० [वज्रावत]
એક દેવવિમાન वज्जाहिवइ. पु० [वज्राधिपति]
વજૂનો અધિપતિ वज्जि . पु० वर्जिन्]
વજુવાળો, સૌધર્મેન્દ્ર वज्जिऊण. कृ० [वर्जयित्वा]
વર્જન કરીને वज्जित्ता. कृ० [वर्जयित्वा]
વર્જન કરીને वज्जिय. त्रि० [वर्जित
ત્યાગ કરેલ, રહિત वज्जिर. त्रि० [वदित]
કહેનાર वज्जुत्तरवडेंसग. पु० [वज्रोत्तरावतंसक]
પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન वज्जेंत. कृ० [वर्जयत्]
ત્યાગ કરતો, છોડતો वज्जेत्ता. कृ० वर्जयित्वा]
ત્યાગ કરીને वज्जेयव्व. त्रि० [वर्जयितव्य]
વર્જન યોગ્ય, તજવા જેવું वज्झ. त्रि० [वधी
વાઘર, ચામડાની પટ્ટી वज्झ. त्रि० [वध्य]
વધ કરવા યોગ્ય वज्झ. त्रि० [वाह्य]
વહન કરવા યોગ્ય वज्झ. धा० [व]
વધ કરવો, મારવું वज्झ. धा०हन्]
હણવું, મારવું वज्झकार. पु० [वर्धकार]
વાઘરી કે ચામડાની પાટીનો બનાવનાર वज्झग. त्रि० [वध्यक]
વધ કરવા યોગ્ય वज्झदूत. पु० [वध्यदूत]
વધ્ય-દૂત वज्झपट्ट. पु० [वर्धपट्ट]
ચામડાની પટ્ટી वज्जपत्तिय. त्रि० [वर्धप्रत्यय
ચામડાના પાટાથી બાંધેલ वज्झपाण. त्रि० [वध्यप्राण]
હણવામાટે જેનો શ્વાસ રોકવામાં આવ્યો છે તે वज्झपुरिस. पु० [वध्यपुरुष]
વધ કરવા યોગ્ય પુરુષ वज्झमंडण. न० [वध्यमण्डन] વધ કરતા પહેલા પહેરાવાતું એક આભૂષણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 59
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
પો
आगम शब्दादि संग्रह वज्झमाण. कृ० [वध्यमान]
વર્તતા પરિણામ મરાતો, હણાતો
वट्टमग्ग. पु० वृत्तमा વામના. સ્ત્રી [qધ્યમના]
ઉપાદાન કર્મ, માર્ગ વધ કરતા પહેલા પહેરાવાતી માળા
वट्टमाण. त्रि० [वर्तमान વાવત્તિય. નવ વિવર્તિત
વર્તમાનકાળ, વર્તતુ વાધર વડે વીંટવું
वट्टमाल. पु० [वृत्तमाल] વજ્ઞાર. ત્રિવિજારો
વૃત્તમાલ વાધર કે ચામડાની પટ્ટી બનાવનાર
વદૃા. ૫૦ [વર્ત] वज्झियायण. पु० [वध्यायन]
એક જાતનું પક્ષી, લાખ આદિની ગોળી, બાળમરણપૂર્વાષાઢા નક્ષત્રનું ગોત્ર
વિશેષ વટ્ટ. ત્રિ વૃિત્ત]
વક્ર. ૧૦ વિટ્ટ* ગોળાકાર, સંસ્થાન વિશેષ, ખાદ્ય-વડાં, ગોળ પર્વત, વાટકો
वट्टयकरण. न० [वर्तककरण વ. ૫૦ રિ.]
વર્તકકરણ હાનિ, નુકસાન, વાટકો
वट्टयजुद्ध. पु० [वर्तकयुद्ध] વટ્ટ. પુo દ્રિ.]
એક જાતના પક્ષીનું યુદ્ધ એક પ્રકારના લાડુ
वट्टयट्ठाणकरण. न० [वर्तकस्थानकरण] વઠ્ઠ. 7૦ [વર્ધન)
એક પક્ષીવિશેષનું સ્થાન કરવું તે માર્ગ, રસ્તો
વદ્યા. સ્ત્રી[વર્તા) વટ્ટ. ઘ૦ કૃિત)
લાખની ગોળી, લખોટી વર્તવું, પિંડો બાંધવો, ગોળાકાર બનાવવું, આચ્છાદન | વદૃયપોસા. ત્રિ[વર્તપોષ*]
એક પક્ષી-વિશેષને પોષનાર વર્દ વિશે વૃિત્ત)
वट्टलोहपाय. पु० [वृत्तलोहपात्र] ગોળાકાર
લોઢાનું ગોળપાત્ર વદંત. પુ0 વિર્તમાન)
વટ્ટનોદવંદન. ન૦ વૃિત્તનોહવન્થન વર્તતો, વર્તમાનકાળ
લોઢાનું ગોળ બંધન વટ્ટ. પુo [વર્તક]
वट्टवेतड्ड. पु० [वृत्तवैताढ्य] વાટકો, ભાજન, એક પક્ષી
પર્વત-વિશેષ वट्टक्खुर. विशे० [वृत्तखुर]
वट्टवेयड्ड. पु० [वृत्तवैताढ्य] જેને ગોળખરી છે તેવા જાનવર
પર્વત-વિશેષ वट्टखेड्डु. पु० [वृत्तखेल]
वट्टवेयड्डपव्वय. पु० [वृत्तवैताळ्यपर्वत] દડો રમવાની કળા
પર્વત-વિશેષ વટ્ટ. પુo [વર્ત]
વટ્ટા. સ્ત્રી (વર્ત] જુઓ વટ્ટ
પક્ષી વિશેષ, ગોળાકાર, અવલય વઠ્ઠીમંત. નં૦ [વર્તમાં+]
वट्टावरय. पु० [वतंकवरक] કમલકંદ
ગોળ પથ્થર, પીસવાનો પથ્થર વક્ત વરવા. ૧૦ [વર્તનક્ષT]
वट्टि. स्त्री० [वति] વર્તક લક્ષણ
દીવાની વાટ वट्टपव्वय. पु० [वृतपर्वत]
वट्टिज्जमाणचरय. त्रि० [वृत्त्यमानचरक] ગોળાકાર પર્વત
કોઈને પીરસેલું હોય તો જ લેવું એવા અભિગ્રહથી वट्टभाव. पु० [वृत्तभाव]
આહારની ગવેષણા કરનાર
કરવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 60
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડેલું
आगम शब्दादि संग्रह वट्टित्ता. कृ० [वर्तित्वा]
वडिंसग. पु० [अवतंसक વર્તીને
यो 64२' वट्टिय. त्रि० [वर्तित]
वडिंसय. पु० [अवतंसक] વળેલ, ગોળ થયેલ
જુઓ ઉપર’ वट्टियव्व. त्रि०वर्तितव्य]
वडिंसा. स्त्री० [अवतंसा વર્તવા યોગ્ય
કિન્નરેન્દ્રની પટ્ટરાણી वट्टिया. स्त्री० [वर्तिका
वडिय. त्रि० [पतित] પીરસેલ, વાટકી, વળેલ वड. पु० [वट]
वडिय. न० [प्रत्यय વડનું ઝાડ, પવનકુમાર દેવનું વૃક્ષ, એક ચૈત્યવૃક્ષ નિમિત્ત वड. पु० [.]
वडिया. स्त्री० [प्रतिज्ञा માછલાની એક જાતિ
પ્રતિજ્ઞા, નિમિત્ત, નિયમ, કારણ वडंसय. पु० [अवतंसक]
वडेंस. न० [अवतंस] મુગટને ધારણ કરનાર
શેખર, મુગુટ वडग. पु० [वटक]
वडेंसग. पु० [अवतंसक] ખાદ્ય વિશેષ-વડાં
या वडिंसक' वडग. न० [पटक]
वडेंसगधर. पु० [अवतंसकधर] વસ્ત્ર
મુગટને ધારણ કરનાર वडगर. पु० [दे.]
वडेंसय. पु० [अवतंसक] એક જાતનો મત્સ્ય
सो 'वडिंसक वडभ. त्रि० [वडभ]
वडेंसा. स्त्री० [अवतंसा] ખંધો
કિન્નરેન્દ્રની એક પટ્ટરાણી वडभत्त. न० [वडभत्व]
वडेंसा. वि०/अवतंसा] ખુંધાપણું
નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા वडभिया. स्त्री० [वडभिका]
લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની. ખુધી દાસી
वड्ड. विशे० [.] वडभी. स्त्री० [वडभी]
મહાન, મોટો ખુધી દાસી
वड्डुकुमारी. स्त्री० [वडकुमारी] वडवा. स्त्री० [वडवा]
મોટી ઉંમર થવા છતાં અપરિણિત, મહતકુમારી ઘોડી
वड्डगबंध. पु० [दे. वडवामुह. पु० वडवामुख]
મોટો બંધ એક પાતાલ કળશ વિશેષ
वड्ड. धा० [वृध] वडहिया. स्त्री० [वटभिका]
વધવું, વૃદ્ધિ પામવી हुमो "वडभी'
वड्ड. विशे० [वृद्ध वडार. पु० [वण्टक
વૃદ્ધ, વૃદ્ધિ પામેલ ભાગ, હિસ્સો
वड्ड. धा० [वर्धय वडिंस. पु० [अवतंस]
વધવું કાનનું આભૂષણ
वड्डइ. पु० [वकि वडिंसक. पु० [अवतंसक]
સુતાર, ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નોમાંનો એક રત્ન આભૂષણ વિશેષ, દેવવિમાનના નામને અંતે જોડાતો वड्डइरयण. न० [वर्धकिरन] શબ્દ, શ્રેષ્ઠ
यो - 64२'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 61
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वड्डइरयणत्त. न० वर्द्धकिरत्नत्व]
વા. પુ0 ત્રિ] ‘વર્ધકીરત્ન’પણું
ઘા, જન્મ, ગુમડું વઠ્ઠણ. ત્રિો []
વUT. To [ār] વધારનારું
અતિચાર, વ્રતમાં પડેલ છિદ્ર वड्डपरिणाम. पु० [वर्धपरिणाम]
વત. પુ0 વિનતી વિશુદ્ધ ભાવ, વધતા પરિણામ
માંગવું, યાચના કરવી वड्डमाण. पु० [वर्धमान]
વજુદા. ત્રિો વિનન્થય] વધતું, વૃદ્ધિ પામતું, અવધિ જ્ઞાનનો એક ભેદ, એ
વનમાં રહેતા નામનું એક શહેર
વ()ન્મ. ૧૦ [વનક્રર્મન) वड्डमाण. वि० [वर्द्धमान]
વન કપાવી લાકડાનો વ્યાપાર કરવો તે, પંદર ભ૦ મહાવીરનું મૂળ નામ
કર્માદાનમાંનો એક વ્યાપાર વડ્ડમાણ. ૧૦ [વર્ધમાન
વ(ન) મ્મત. પુ0 [વનઊર્માન્ત ભગવંત મહાવીર
લાકડા કાપવાનું કારખાનું वड्डमाणय. पु० [वर्धमानका
વાવર. ત્રિ. [a[શ્નર વધતું, વૃદ્ધિ પામતું, અવધિ જ્ઞાનનો એક ભેદ
જખમ કરનાર વહૂા. ત્રિવિદ્ધ)
वणकरेणु. पु० [वनकरेणु વધારનાર
જંગલનો હાથી वड्ढावइत्तण. कृ० [वर्द्धयित्वा]
वणकाय. पु० [वनकाय] વૃદ્ધિ પામીને
વનસ્પતિકાય વઠ્ઠાવા. ત્રિ૦ વિઘયિજ઼]
વળ() ર. ત્રિ. [વનાર) વૃદ્ધિ કરનાર
વનમાં ફરનાર ભીલ વગેરે वड्डाविय. पु० [वर्धापित
વા(ન)ચરા. ત્રિ[વનરક્ષ) વૃદ્ધિ પામેલ
જુઓ ઉપર વઠ્ઠ. સ્ત્રી વૃિદ્ધો
वण(न)चरसूर. पु० [वनचरसूर] ઉપજ, વધારો
વનમાં ફરનાર દેવતા-બંતરની એક જાતિ વદ્વિત્તા. ૦ [વર્ધીત્વ)
વા()ચારિ. સ્ત્રી નિવારની જુઓ ઉપર વધારીને
વUTU. ૧૦ વિનન] વડ્ડિય. ત્રિ. વિદ્ધત]
વાછરડાને તેની માતાથી છૂટો પાડી બીજી ગાય સાથે વધેલું, વૃદ્ધિ પામેલું
રાખવો તે વડ્ડિય. ત્રિ. વિદ્ધત] જુઓ ઉપર
वणतिगिच्छ. स्त्री० [व्रणचिकित्सा] વડ્રિયલ્વ. ત્રિો [fઈતવ્ય]
દ્રવ્ય કે ભાવ રોગની દવા કરવી તે વધારવા યોગ્ય
વતિનિચ્છવ. ૧૦ [amવિઊિત્સારૂપ) વત્તા. ૧૦ [fઈત્યા]
રોગની દવા કે સારવાર રૂપ વધારીને
वणतिगिच्छा. स्त्री० [व्रणचिकित्सा] વાલ્વ. ત્રિ, જિંતવ્ય)
દ્રવ્ય કે ભાવ રોગની દવા-સારવાર વધારવા યોગ્ય
વા(ન)તીર. પુ. વિનતીર] वड्डोवुड्डि. स्त्री० [वृद्ध्यपवृद्धि]
વનનો કિનારો વધારો-ઘટાડો
વસ્થિ . ત્રિ[વનાર્થિની વળ(7). નં૦ વિન
વનનો અર્થી વન, જંગલ, વૃક્ષસમૂહ, વાણવ્યંતરદેવ, વનસ્પતિ, વળ(ન)વ. પુ. વિનવ) લાકડા, ઇંધણ
- વનનો અગ્નિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 62
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वण(न)दहन. न० [वनदहन
પણક, ઢોલ વનને બાળવું તે
वणयर. पु० [वनचर] वण(न)दुग्ग. पु० [वनदुर्ग
વનમાં ફરનાર ભીલ વગેરે વનની દુર્ગમ ભૂમિ
वणराइ. पु० [वनराजि] वणपरिमासि. त्रि० [व्रणपरिमर्शिन]
વૃક્ષ સમૂહ ઘાને ખંજવાડનાર
वणलय. पु० [वनलता] वनपालिया. स्त्री० [वनपालिका]
લતા-વિશેષ, જેને એક જ શાખા હોય તેવું વૃક્ષ વિશેષ વનનું પોષણ કરનારી, માલણ
वणलया. स्त्री० [वनलता] वणप्फइ. पु० [वनस्पति]
हुयी 'पर' વનસ્પતિ-લીલોતરી
वणलयापविभत्ति. पु० [वनलताप्रविभक्ति] वणप्फइकाइय. पु० [वनस्पतिकायिका
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ વનસ્પતિકાયના જીવ
वणवराह. पु० [वनवराह वणप्फइकाइयत्त. न० [वनस्पतिकायिकत्व]
વન્ય સુવર ‘વનસ્પતિકાયિક’ પણું
वणविदुग्ग. न० [वनविदुर्ग] वणप्फकाय. पु० [वनस्पतिकाय]
વિવિધ વૃક્ષોનો સમૂહ, વનની દુર્ગમ જગ્યા વનસ્પતિકાય-ઝાડ, તેલ વગેરે
वणविरोह. पु० [वनविरोध] वणप्फई. पु० [वनस्पति]
અષાઢ માસનું લોકોત્તર નામ વનસ્પતિ-લીલોતરી
वणविरोहि. पु० [वनविरोधिन्] वणप्फति. पु० [वनस्पति]
यो 64२' मी 64२'
वणसइकाइय. पु० [वनस्पतिकायिक] वणप्फतिकाइय. पु० [वनस्पतिकायिक]
વનસ્પતિના જીવ-ઝાડ, પાન વગેરે વનસ્પતિકાયમાં ઉત્પન્ન થયેલ જીવ
वणसंड. न० [वनषण्ड) वणप्फतिकाय. पु० वनस्पतिकाय]
વિવિધ વૃક્ષો હોય તેવું સ્થાન વનસ્પતિકાય-લીલોતરી
वणसरोहि. स्त्री० [व्रणसंरोहिन्] वणफल. नवनफल]
ઘા રુઝવનારી ઔષધિ વન્યફળ
वणसारक्खि. त्रि० [वणसंरक्षिन्] वणमयूर. न० [वनमयूर]
વનનું સારી રીતે રક્ષણ કરનાર વન્ય મોર
वणस्सइ. स्त्री० [वनस्पति] वणमयूरी. स्त्री० [वनमयूरी]
यो 'वणप्फइ વન્ય મોરની
वणस्सइकाइय. पु० [वनस्पतिकायिक] वणमहिस. पु० [वनमहिष]
વનસ્પતિકાયના જીવ વન્ય પાડો
वणस्सइकाइयत्त. न० [वनस्पतिकायिकत्व] वणमाल. पु० वनमाल]
વનસ્પતિકાયપણું એક દેવવિમાન
वणस्सइकाइयत्ता. न० वनस्पतिकायिकता वणमालधर. न० [वनमालधर]
વનસ્પતિકાયપણું એક પ્રકારના આભરણને ધારણ કરનાર
वणस्सइकाय. पु० [वनस्पतिकाय] वणमाला. स्त्री० [वनमाला]
વનસ્પતિ-ઝાડ, પાન વગેરે કંઠથી ઢીંચણ સુધીની લાંબી માળા, એક આભરણ वणस्सइकायअसंजम. न० [वनस्पतिकायासंयम] वणय. न० [वनक]
વનસ્પતિકાયના વિષયમાં અસંયમ હોવો તે બીજી નરક, પૃથ્વીનું એક નરકસ્થાન
वणस्सइकायसंजम. न० वनस्पतिकायसंजम] वणय. न० [पणक]
વનસ્પતિકાયના વિષયમાં સંયમ હોવો તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 63
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वणस्सइकाल. पु० [वनस्पतिकाल
वणोवजीवि. त्रि० [वनोपजीविन्] વનસ્પતિમાં એક જીવ વધુમાં વધુ જેટલો સમય રહે તે વન કે વન્યકર્મથી આજીવિકા મેળવનાર કાળ, અનંતકાળ
वण्ण. पु० वर्ण] वणस्सइसरीर. न० [वनस्पतिशरीर]
वए, रंग-श्वेत, नीला , पांय, गुलाब, सौर्य,३५, વનસ્પતિ જીવનું શરીર
કીર્તિ, યશ, વર્ણમાળા અક્ષર, ચંદન वणस्सई. स्त्री० [वनस्पति]
वण्ण. धा०/वर्णय इयो ‘वणप्फइ'
વર્ણવવું, પ્રશંસા કરવી वणस्सति. स्त्री० [वनस्पति]
वण्ण. त्रि० [वय सो वणप्फइ'
વર્ણન કરવા યોગ્ય वणस्सतिकाइय. पु० [वनस्पतिकायिक]
वण्णअ. पु० [वर्णक વનસ્પતિકાયના જીવ
વર્ણન, વર્ણવવું તે वणस्सतिकाल. पु० [वनस्पतिकाल]
वण्णओ. अ०/वर्णतस् यो ‘वणस्सइकाल'
વર્ણને આશ્રિને वणहत्थि. पु० [वनहस्ति]
वण्णकर. पु० [वर्णकर વન્ય હાથી
પ્રશંસક, રંગ કરનાર वणिज. पु० [वणिज]
वण्णग. पु० [वर्णक] વ્યાપારી, વણિક
કુંકુમ ચંદનાદિ વિલેપન દ્રવ્ય, અભંગના કરવું, પીઠી वणिज. न० [वणिज]
ચોળવી એક કરણ
वण्णगपेसिया. स्त्री० [वर्णकपेषिका] वणिमग. पु० [वनीपक
ચંદન ઘસનારી દાસી याय, लिखु, ३५९, श्रम, ब्राझए, साथ, श्वान, वण्णगपेसी. स्त्री० [वर्णकपेषी] નીચ જાતિ, ઉત્પાદનનો એક દોષ, દીનપણું દેખાડી
यो - 64२' ભિક્ષા લેવી તે
वण्णचरिम. न० [वर्णचरम] वणिमय. पु० [वनीपक]
ચરમને આશ્રિને વર્ણનો એક ભેદ यो 64२'
वण्णत. पु० [वर्णक] वणिय. पु० [वणिज्]
यो ‘वण्णग' વ્યાપારી, વણિક
वण्णतो. अ० [वर्णतस्] वणिय. न० [वणिज]
વર્ણને આશ્રિને એક કરણ
वण्णत्त. न० [वर्णत्व] वणीमग. पु० [वनीपक]
રંગપણું यो वणिमग'
वण्णत्थ. न० वर्णाथी वणीमगपडिघाअ. पु० [वनीपकप्रतिघात]
વર્ણને માટે યાચકોને અંતરાય પાડવો તે
वण्णनाम. न० वर्णनामन्] वणीमगपिंड. पु० [वनीपकपिण्ड]
નામક કર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે જીવ જુદો જુદો યાચક માટે બનેલ ગૌચરીનો એક દોષ
વર્ણ પામે તે वणीमगबहुल. न० [वनीपकबहुल]
निव्वत्ति. स्त्री० [वर्णनिर्वृति] યાચકોની બહુલતા હોવી તે
વર્ણની ઉત્પત્તિ वणीमय. पु० [वनीपक
वण्णपज्जव. पु० [वर्णपर्य] यो वणिमग'
વર્ણ પર્યાય वणीमया. स्त्री० [वनीपकता]
वण्णपरिणय. त्रि० [वर्णपरिणत] યાચકપણું
વર્ણરૂપે પરિણત થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 64
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
वण्णपरिणाम. पु० [वर्णपरिणाम
વર્ણનું પરિણમવું તે वण्णबलरूवहेउ. पु० [वर्णवलरूवहेतु]
વર્ણ-બળ-રૂપને માટે वण्णमंत. त्रि० वर्णवत्]
વર્ણયુક્ત वण्णय. पु० [वर्णक]
यो ‘वण्णअ' वण्णव. त्रि० [वर्णवत्]
વર્ણવાળું वण्णवंत. त्रि० [वर्णवत्]
પ્રશસ્ત વર્ણ-રૂપ-વાળો वण्णवज्झ. न० [वर्णवज्झ]
શુભ વર્ણ રહિત-અશુભ કર્મ वण्णवाइ. त्रि०/वर्णवादिन]
પ્રશંસા કરનાર वण्णवाति. त्रि० [वर्णवादिन] यो '५२' वण्णविभाग. पु० वर्णविभाग]
વર્ણ-વિભાગ वण्णसंजलणता. स्त्री० [वर्णसञ्ज्वलन]
આચાર્ય કે જિનધર્મના ગુણો પ્રકાશવા તે वण्णसंजलणया. स्त्री० [वर्णसञ्ज्वलन]
इयो - 64२' वण्णाएसि. त्रि० [वर्णदर्शिन्]
કીર્તિનો અભિલાષી वण्णादेस. पु० [वणदिश]
વર્ણ-આદેશ वण्णाभ. न० [वर्णाभ]
વર્ણની આભા, પ્રકાશ वण्णावास. पु० [वर्णकव्यास]
વર્ણન વિશેષ वण्णित. त्रि० [वर्णित
વર્ણન કરાયેલ वण्णिय. त्रि० [वर्णित]
વર્ણન કરાયેલ, પ્રશંસેલ वण्णिया. स्त्री० [वर्णिका]
પીળી માટી, મગ માટી वण्णेतव्व. त्रि०वर्णितव्य]
વર્ણન કરવા યોગ્ય वण्हि . पु० [वह्नि લોકાંતિક દેવતાની એક જાતિ
आगम शब्दादि संग्रह
वण्हि. पु० [वृष्णि]
યાદવ, યાદવકુળ वण्हि. वि० [वृष्णि बारावई नगरीमो 28 सतनी पत्नीनु नाम धारिणी હતું. જુઓ वण्हिदसा. स्त्री० [वृष्णिदशा]
એક (ઉપાંગ) આગમ સૂત્ર वण्हिपुंगव. त्रि० [वृष्णिपुङ्गव]
યાદવોમાં શ્રેષ્ઠ वत. पु० [व्रत]
વ્રત, નિયમ, પચ્ચકખાણ, મર્યાદા वत. पु० [व्रत]
અવિરતિને અટકાવવી, અણુ કે મહાવ્રત, वति. स्त्री० [वाच्
વાણી, વચન वतिपरिक्खित. त्रि० [वृत्तिपरिक्षिप्त]
વાડથી વીંટાએલુ वतिमिस्स. न० [व्यतिमिश्र]
સંમિલિત वतिरामतिवा. स्त्री० [वज्रमयिका]
વજૂનું બનેલ वतिसमाहरणता. स्त्री० [वाक्समाहरणता]
વચનનું સમાન ભાવે સ્થાપન वतिसमिति. स्त्री० [वाक्समिति]
વચનની સમ્યક પ્રવૃત્તિ वतीत. न० [व्यतीत]
પસાર થયેલ वत्त. न० व्यक्त]
સ્પષ્ટ, પ્રગટ, ગાયનનો એક ગુણ वत्त. त्रि०वृत्त
થયેલું, બનેલું वत्त. धा० [वृत्]
વર્તવું, વીંટવું वत्त. धा० [वर्तय]
વર્તન કરવું वत्तए. कृ० [वक्तुम्
કહેવા માટે वत्तग. त्रि० [वर्तक
વર્તનાર वत्तणा. स्त्री० [वर्तना] કાળનું લક્ષણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 65
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वत्तेमाण. कृ० [वर्तयत्
વર્તતો વત્થ. નૈ૦ વસ્ત્રો
વસ્ત્ર, કપડાં, એ નામનો એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર વત્થ. પુo [47] વત્સ નામનું મૂળગોત્ર,
તે ગોત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલ પુરુષ વસ્થા. વસ્તુ
વસવાને, રહેવાને વત્યંત. To [વસ્ત્રાન્ત]
વસ્ત્રનો છેડો वत्थग. पु० [वस्त्रक
વસ્ત્ર, કપડું वत्थजंभक. पु० [वस्त्रजृम्भक] જંભક દેવતાની એક જાતિ કે જે વસ્ત્રને સારું કે ખરાબ
વત્તળસ્ત્રીવિર્તની]
માર્ગ, રસ્તો વત્તપુષ્ય. નૈ૦ વૃિતપૂર્વ
પૂર્વે બનેલું વત્તમંડન. ૧૦ વૃિત્તમાકુનો
ગોળ માંડલું वत्तमाणुपय. पु० [वर्तमानपद]
દ્રષ્ટિવાદનું એક પદ वत्तमाणुप्पय. पु० [वर्तमानपद]
જુઓ ઉપર’ વત્તબ્ધ. ત્રિ. વિજીવ્ય]
કહેવા યોગ્ય, કહેલું वत्तव्वता. स्त्री० [वक्तव्यता]
વક્તવ્ય, કથન વત્તવ્ય. ૧૦ [વજીવ્ય]
જુઓ ઉપર वत्तव्वया. स्त्री० [वक्तव्यता] જુઓ ‘ઉપર’ ત્તિ. સ્ત્રી વૃિત્તિ]
વાટ, દીવેટ, આજીવિકા વત્તિ. ત્રિ[વર્તન
વર્તનાર વત્તિ, ત્રિવિત્તિનો
વર્તનાર વત્તિ. ત્રિ. [વર્તિત]
ગોળ થયેલ, વર્તેલ वत्तिय. पु० [प्रत्यय હેતુ, નિમિત્ત, ધારણ કરવું ત્તિ. ૧૦ [વાર્તિ]
વાર્તિક, સૂત્રની પૂરણીરૂપ ટૂંકા વાક્ય वत्तिया. स्त्री० [वृत्तिका
વૃત્તિ, આજીવિકા वत्तिया. स्त्री० [वृत्तिता]
પ્રવર્તન, વર્તવું તે વત્તિયાર. ત્રિ[વર્તિાક્ષાર) પચ્ચકખાણમાં અમુક-અમુક હેતુથી રખાતી છૂટ માટેનો શબ્દ વા. પુo [4]
બોલનાર, વક્તા વતું. વૃo વિમું) બોલવા માટે
वत्थधर. पु० [वस्त्रधर]
વસ્ત્ર પહેરનાર વત્થથરિ. ત્રિ[વસ્ત્રઘારિનો
વસ્ત્ર ધારણ કરનાર वत्थधुव. त्रि० [वस्त्रधाविन्]
વસ્ત્ર ધોનાર वत्थपडिमा. स्त्री० [वस्त्रप्रतिमा
વસ્ત્ર માટે અભિગ્રહ વત્થપુ. ૧૦ વિપુન્યો.
વસ્ત્રના દાનથી થતું પુન્ય वत्थपुस्समित्त. वि० [वस्त्रपुष्यमित्र]
આચાર્ય રવિરવય ના શિષ્ય, શેષ પોત્તપૂમિત્ત મુજબ वत्थवालवेरी. वि० [वस्त्रपालस्थविरा) વાણિજ્ય ગ્રામની એક વૃદ્ધા, છ માસના ઉપવાસ બાદ ભ૦ મહાવીરને તેને ત્યાંથી ભિક્ષા મળી वत्थविहि. स्त्री० [वस्त्रविधि]
વસ્ત્ર ધોવા-પહેરવા-બનાવવાની કળા વત્થવ્ય. ત્રિ[વાસ્તવ્ય)
રહેનાર, વસનાર वत्थव्वग. पु० [वास्तव्यक]
જુઓ ઉપર वत्थव्वय. पु० [वास्तव्यक]
જુઓ ઉપર’ વસ્થા. ન૦ વિદ્ગારોહUT]
વસ્ત્રનું ચઢાવવું
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 66
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
वत्थालंकार. पु० [ वस्त्रालङ्कार સારા વસ્ત્ર ધારણ કરવા તે बत्थि पु० ( वस्ति
વસ્તિ, મસક, મળમાર્ગ, છત્રનો એક અવયવ वत्थिकम्म न० [ वस्तिकर्मन् ]
મળ માર્ગ સાફ કરવાની પ્રવૃત્તિ वत्थिपुडग. पु० [दे.]
પેટનો અંદરનો પ્રદેશ वत्थिप्पदेस. पु० [ वस्तिप्रदेश ] મળમાર્ગ પ્રદેશ वत्थिभाग. पु० [ वस्तिभाग)
મળ માર્ગ ભાગ
वत्थिय. त्रि० ( वस्त्रिक)
વસ્ત્ર વણનાર
वत्थिरोम, न० [ वस्तिरोमन् ।
મળમાર્ગના વાળ
वत्थु न० [ वस्तु ]
वस्तु, यी, पार्थ, पूर्वनुं अध्ययन विशेष येतना,
શરીર
आगम शब्दादि संग्रह
वत्थु न० [ वास्तु ]
ઘર, મકાન, શાકની એક જાત वत्थुग. पु० [ वास्तुक ]
गृह, महान
वत्थुनिवेस न० [ वास्तुनिवेश ]
અમુક વસ્તુ અમુક પાત્રમાં 'આટલી' સમાશે તેમ
અનુમાન કરવું. મકાનની રચના
वत्थुपरिच्छा. स्त्री० [ वस्तुपरिक्षा]
મકાનની પરીક્ષા કરવી वत्थुपाठग. पु० [ वास्तुपाठक ] ઘર બનાવવાની કળા वत्थुपाठय. पु० [ वास्तुपाठक ]
खोर'
वत्थुप्पएस. पु० [ वस्तुप्रदेश ] ઘરના ક્ષેત્રનો એક પ્રદેશ वत्थुमाण. त्रि० (वास्तुमान ] વસ્તુ કે ઘરનું માપ કરવું તે वत्थुल न० [ वस्तुल]
વનસ્પતિ વિશેષ
ઘર વગેરે બનાવવા-ગોઠવવાની વિદ્યા वत्थुविनास न० [ वस्तुविनाश ]
વસ્તુનો નાશ
वत्थुसाय पु० [ वास्तुशाक ] શાક વિશેષ वत्थेसणा. स्त्री० [ वस्त्रैषणा ]
દોષ રહિત વસ્ત્ર મેળવવા પ્રયત્ન
वद. धा० (वद्
બોલવું वदंत. कृ० [ वदत् ]
બોલતો
वदण, न० [ वदन]
મુખ
वदमाण. कृ० [ वदत् ] બોલતો
वदित्त. कृ० [ वदितुम् ] બોલવા માટે
वदित्ता. कृ० [ उदित्वा ] બોલીને
वदत्तु. ० [ वदितृ બોલનાર
बद्दल. पु० [ वार्टल)
છઠ્ઠી નરકનું એક નરક સ્થાન वहलिया. स्त्री० [ वालिका ]
ખરાબ દિવસ, તોફાની દિવસ वद्दलियाभत्त. ० [ वार्दलिकाभक्त]
તોફાની વરસાદ સમયે ગરીબને આપવાનું ભોજન
वद्दलिया भद्द न० [ वार्दलिकाभद्र ]
ખરાબ દિવસોમાં ગરીબોનું કલ્યાણ કરવું તે
वद्ध. नं० [बद्ध ]
બંધાયેલ
वद्ध न० [व]
ચામડાની વાધર, ચર્મ ખંડ
वद्ध. धा० [वृध्]
વધારો કરવો, વૃદ્ધિ કરવી
वद्धकम्मंत न० [वर्धकर्मान्त ]
ચર્મખંડ સંબંધિ વ્યવસાય
वद्धण. त्रि० [वर्धन ]
વધારનાર वद्धणी. स्त्री० [वर्धनी] સાવરણી
वत्थुलगुम्म पु० [ वास्तुलगुल्म]
વનસ્પતિ-વિશેષનો ગુચ્છો वत्थुविज्जा. स्त्री० [ वास्तुविद्या ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 67
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
वद्धमाण. पु० [ वर्धमान ]
ખંભે પુરુષને ઉપાડીને સવારીમાં આગળ ચાલનાર, એક શાશ્વત જિનપ્રતિમા, એક શાશ્વતજિન, સરાવતું, સ્તનિતકુમાર દેવતાનું ચિન્હ, અવધિજ્ઞાનનો એક ભેદ વન્દ્રમાળ. પુ॰ [વર્ધમાન]
ભગવંત મહાવીર
वद्धमाणपुर. पु० [ वद्धमाणपुर ] એ નામનુઈ એક શહેર वद्धमाणग. पु० [ वर्द्धमानक ]
અષ્ટ મંગલમાંનું એક મંગલ, એક મહાગ્રહ, કોડીયું वद्धमाणसंठिय. न० [वर्द्धमानकसंस्थित]
સરાવલા આકારે રહેલ
वद्धमाणसामि पु० (वर्द्धमानस्वामिन् ]
ચોવીશમાં તીર્થંકર મહાવીરસ્વામીનું મૂળ નામ वद्धमाणय. पु० [वर्द्धमानक)
જુઓ 'ચક્રમાળન
वद्धमाणा स्त्री० [वर्द्धमाना)
વર્ધમાન નામે શાશ્વતા નિશાશ્વર્તી જિન પ્રતિમા वद्धमान. वि० [वर्द्धमान ]
ભ॰ મહાવીરનું જન્મદત્ત મૂળ નામ. કથા જુઓ ‘મહાવીર’ वद्धमानसामि वि० [वर्द्धमानस्वामिन् ]
જુઓ 'પદ્ધમાન' અથવા 'મહાવીર' बद्धाव धा० (वर्धय ]
વધારવું
યદ્ધાવિત્તા. ha {તીશell}
વધારીને
વન્દ્વાવેત્તા. ॰ વિયિત્વા]
વધારીને વન્દ્વીસન. પુ॰ [ટે.] વાદ્ય વિશેષ
વધ. પુ॰ [ઘ]
વધ કરવો, હણવું ચપળ. ત્રિbr}
आगम शब्दादि संग्रह
વધ કરનાર, હત્યારો वधसत्थग न० / वधशास्त्रक]
વધ કરવાનું શસ્ત્ર વધુપ. h॰ by
સ્ત્રી, વહૂ बनराइ. वि० / वनराजि
પત્ની વન્ન. jo ba
જુઓ ‘વÇ’ वन्न. धा० (वर्ण]
વર્ણન કરવું વન્ના. ૬૦ [વળ]
અબીલ, ગુલાલ વગેરે ચ. વિશે {[y} સુંદર વર્ણવાળું
વજ્રય. પુ॰ [વળ] ચંદન વન્નિમ. ત્રિ॰ [વનિત] વર્ણવેલુ, કહેલું યશિઆ, સ્ત્રી{/hl/
પીળી માર્ટી
વપુ. ન॰ [વપુન] શરીર
વપ્ન. ૧૦ [વપ્ર]
ગઢ, કિલ્લો, મહાવિદેહની એક વિજય, તેનો રાજા, મૃતગંગાને કાંઠે આવેલ એક તીર્થ વપ્ન. પુ॰ વિસ્તૃ
વાવનાર
વપ્પાવર્ડ, સ્ત્રી વિપ્રાવતી)
મહાવિદેહની એક વિજય बप्पगावती. स्त्री० [वप्रकावती ]
જુઓ ‘ઉપર’
વપ્પા. સ્ત્રી [વપ્રા]
ઉધઈ રાડનું શિખર, મહાવિદેહની વિજય વપ્પા, વિવિ
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ અગિયારમાં ચક્રવર્તી પની
માતા, રાજા વિનય ની પત્ની
વપ્પાવર્ડ. સ્ત્રી વિપ્રાવતી
મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એક વિજય વપ્પાવતી. સ્ત્રી વિપ્રાવતી)
પશ્ચિમ મહાવિદેહની એક વિજય ખળ, પુ॰ }
પાણીનો ક્યારો, ખેતર
વળગી. સ્ત્રી ૬.
ક્યારી
ચક્રવર્તી સંભવત્ત ની એક રાણી, સિંધુત્ત ની પુત્રી વનિયા. સ્ત્રી॰ [વનિતા]
वप्पु, न० ( वपुस)
શરીર, દેહ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page in
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
मा० (म्
વમન કરવું, તજવું वमंत. कृ० ( वमत्
વમન કરતો, નજતો
वमण न० [ वमन ]
ઉલટી, વમન કરવું
माण. कृ० [ वमत् વમન કરતો
मित्ता. कृ० [ वमित्वा ]
વમન કરીને
मिय. कृ० [ वमित ] વમન કરેલ
वम्म, न० (वर्मन् ]
બખ્તર
वम्मधारि पु० [ वर्मधारिन् ]
બખ્તરધારી
वम्महजोह न० / मन्मथयोध]
કામદેવનો યોહો
वम्महसरपसर न० / मन्मथसरप्रसर ]
કામદેવના બાણનો વિસ્તાર
वम्महसरसयविद्ध. न० [ मन्मथसरसयविद्ध]
કામદેવના બાણથી વિંધાયેલ
वम्मा १. वि० [वामा
दुखो वामा' वम्मा २. वि० [ वामा]
यवर्ती भरह नी खेड पत्नी, मरीइ नी माता
बम्मावेत्ता. कृ० [वर्मयित्वा ]
બખ્તર પહેરીને
वम्मिय. oि [वर्मित ] કવચ ધારણ કરેલ
वम्मियगुडिय. त्रि० [वर्मितगुडित]
ઘોડાનો પાખર-કવચ ધારણ કરેલ वम्मीय. पु० [ वल्मिक ]
ઉધઈનો રાફડો वम्फ. धा० (वल्]
વળવું वय न० [ वयस् ]
ઉંમર, અવસ્થા
वय न० [ वज]
आगम शब्दादि संग्रह
સંસ્કાર કરણ
वय. पु० [ व्रज ]
દશ હજાર ગાયોનો એક વજ્ર, ગોકુળ वय. न० [वचस् ]
વચન
वय न० [ व्रत ] हुथ्यो 'वत'
वय न० [ व्यय ]
ખર્ચ, હાનિ
वय. धा० (वद्
બોલવું
वय. धा० ( वच्]
કહેવું
वय. धा० [ व्रज् ]
જવું, ગમન કરવું
वयंत. कृ० ( वदत् ] બોલતો
वयंस. पु० [ वयस्य ] મિત્ર
वयंग. पु० [ वयस्यक ]
મિત્ર
वयंसय. पु० [ वयस्यक ]
મિત્ર
वयगहण पु० [ व्रतग्रहण) વ્રત લેવા તે
वयगुत्त. त्रि० (वचोगुप्त )
સાવધ વચન જેણે રોકેલ છે તે, મૌનધારી
वयगुत्तया. स्त्री० [ वचोगुप्तता ]
વચનને ગોપવવું તે वयगुत्ति. स्त्री० [वचोगुप्ति ]
સાવધ પ્રવૃત્તિથી વચનને રોકવું वयछक्क न० [ व्रतषट्क]
પાંચ મહાવ્રત અને છઠ્ઠું રાત્રિભોજન वयजोग. पु० [वचोयोग )
વાણીની પ્રવૃત્તિ वयण. नं० [ वचन ] વચન, વાણી वयण न० [ वदन]
મુખ
वयणंकर. त्रि० [ वचनकर
વચન બોલનાર वयणकमल न० [ वदनकमल] મુખરૂપી કમળ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 69
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિત્ર
आगम शब्दादि संग्रह वयणगंड. पु० वदनगण्ड]
वयर. वि० वज्र મુખનો ગાલ પ્રદેશ
मी 'वइर' वयणगुत्त. त्रि० [वचनगुप्त
वयरकंड. पु० [वज्रकाण्ड મૌન, સાવદ્ય વચનનો ત્યાગ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીનો વજૂમય કાંડ वयणदंड. पु० वचनदण्ड]
वयरमज्झा. स्त्री० [वज्रमध्या] વચનથી પાપ લાગે તે
વજૂના મધ્યને આકારે જેનો આકાર-વિશેષ છે તેવો એક वयणमाला. स्त्री० [वदनमाला]
તપ વદન-માળા
वयरामय. न० [वज्रमय] वयणविकप्प. पु० [वचनविकल्प]
વજ્રરત્નનું બનેલું વચનના વિકલ્પ
वयसमित. पु० [वचस्समित] वयणविभत्ति. स्त्री० [वचनविभक्ति]
વચનની પ્રવૃત્તિમાં સાવધાન વચનવિભક્તિ
वयस्सय. न० [वयस्यक] वयणसंपदा. स्त्री० [वचनसम्पदा] વચનની સંપત્તિ, સ્પષ્ટ-મિષ્ટ વચનો બોલવા
वयहारि. पु० [व्रतधारिन्] वयणसंपया. स्त्री० [वचनसम्पदा]
વ્રતને ધારણ કરનાર જુઓ ઉપર
वयाईयार. न० [व्रतातिचार] वयणसंथव. न० [वचनसंस्तव]
વ્રતમાં દોષ લગાડવો તે, વ્રતનું ઉલ્લંઘન વચન દ્વારા પ્રશંસા
वयाव. धा० [वादय वयणाभिघाय. पु० [वचनाभिघात]
વાદ કરવો, બોલવું વચનનો પ્રહાર
वयिबलिय. विशे० [वाग्बलिक] वयणिज्ज. त्रि० [वचनीय]
પ્રતિજ્ઞાપાલક, બલિષ્ઠ વચન ગર્લ્સ, નિંદા કરવા યોગ્ય
वयी. स्त्री० [वाच् वयतेण. पु० [वचनस्तेन]
વાચા, વાણી વચનનો ચોર, જુઠા બોલો
वर. त्रि० [वर] वयस्थ. पु० [वयस्थ
શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ, સૂર્ય સમુદ્રના દેવતા, કન્યાને યોગ્ય પતિ
वर. धा० वरय् वयधारि. वि० [व्रतधारिन्
પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા કરવી ઐરવત ક્ષેત્રની આ ચોવીસીના છઠ્ઠા તીર્થકર, તેનું નામ वर. पु० [पर] ववहारि पए। छ
અન્ય, બીજો वयबलिय. न० [वचोबलिक]
वर. पु० [वरक] બલિષ્ઠ વચન, પ્રતિજ્ઞાપાલક
મણિરત્ન જડિત પાત્ર वयमंत. त्रि०व्रतमत्]
वर. धा० [व] વ્રતવાળો
વરવું, સંબંધ કરવો, ઢાંકવું, યાચના કરવી वयमाण. कृ० [वदत्]
वरंग. पु० [वराङ्ग] બોલતો
પ્રધાન લક્ષણ, ઉત્તમ वयमाण, कृ० [व्रजत्]
वरकणगणिहस. पु० [वरकनकनिकष] ગમન કરતો
ઉત્તમ સુવર્ણની કસોટી वयर. पु० [वज्र]
वरकहा. स्त्री० [वरकथा] हुमो 'वइर'
ઉત્તમ કથા वयर, न० [वै]
वरग. पु० [वरक] વેર-વિરોધ
મણિરત્ન જડિત પાત્ર, એક
वृद्ध
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 70
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
वरगइ. स्त्री० [वरगति] ઉત્તમ ગતિ, મોક્ષ वरगंध. पु० [वरगन्ध] ઉત્તમ સુગંધ वरगंधधर. त्रि० [वरगन्धधर] ઉત્તમ સુગંધના ધારક वरगंधित. विशे० [वरगन्धिक]
ઉત્તમ ગંધયુક્ત
वरगय. विशे० [वरगत ]
ઉત્તમ ગમન
वरचंदण न० [वरचन्दन]
શ્રેષ્ઠ ચંદન
वरचंपग न० (वरचम्पक ] રાજચંપો वरट्ट. पु० [ वरट ] ધાન્ય વિશેષ वरण. पु० (वरण)
સેતુ, પાળ, વરવું તે, એ નામનો એક આર્ય દેશ
वरत्ता. स्त्री० [ वरत्रा ]
ચામડાની રસ્સી
"
वरदंसि. पु० [ वरदर्शिन् ] કેવળ દર્શની
वरदत्त १ वि० [ वरदत्त
साडेतनगरना शुभ मित्तनंदी ने राक्षी सिरिकंता न पुत्र तेने वरसेना खाहि ५०० पत्नीखो हती. ५० મહાવીર પાસે શ્રાવક ધર્મ સ્વીકાર્યો, પછી દીક્ષા લીધી, પૂર્વ ભવે તે શતદ્વાર નગરની રાજા વિમનવાન હતો. वरदत्त २. वि० [ वरदत्त
ભ અરિષ્ટનેમિના પ્રથમ શિષ્ય
वरदाम. ० [ वरदाम ]
સમુદ્ર કિનારાનું એક તીર્થ
वरदामतित्थकुमार. पु० [ वरदामतीर्थकुमार ]
વરદામતીર્થનો વ
वरदामतित्थाधिपति. पु० [ वरदामतिथोधिपति]
आगम शब्दादि संग्रह
વરદામતીર્થનો અધિપતિ
वरदिन्न वि० [ वरदत्त
वरघनुअ. वि० (वरधनुष्क यो वरधनु वरभूति वि० (वरभूति
यो वरभूति' वरधम्मतित्थमग्ग. पु० [ वरधर्मतिर्थमार्ग] ઉત્તમ ધર્મરૂપી તીર્થનો માર્ગ
वरनाण. न० [ वरनाण ]
કેવળ જ્ઞાન
वरपउमकण्णियसंठिय. न० [ वरपद्मकर्णिकसंस्थित]
ઉત્તમ કમળની કર્ણિકા આકારે રહેલ वरपउमगब्भगोर. पु० [वरपद्मगर्भगौर]
ઉત્તમપદ્મ સમાન શ્વેત वरपंचामेल न० [वरपञ्चामेल ]
શ્રેષ્ઠ પાંચ ચામરના શિખર वरपट्टण न० (वरपत्तन ]
શ્રેષ્ઠ પરણ-વસ્ત્ર વણવાનું સ્થાન वरपसण्णा. स्त्री० [वरप्रसन्ना ]
માવિશેષ
वरपुंडरिय. पु० [वरपुण्डरीक]
શ્રેષ્ઠ કમળ वरपुरिस. पु० [वरपुरुष ]
ઉત્તમ પુરુષ वरपुरिसवण न० [वरपुरुषवसन ] ઉત્તમ પુરુષનું વસ્ત્ર वरबोंदिधर त्रि० [वरबोन्दिधर ]
ઉત્તમ કે પ્રમાણોપેત શરીરધારી वरभंडमंडिय. त्रि० [वरभाण्डमण्डित ]
શ્રેષ્ઠ આભૂષણોથી ભૂષિત वरमल्लधर न० [ वरमाल्यधर]
ઉત્તમ માલ્યગૃહ वरमुनि. पु० [वरमुनि ]
ઉત્તમ મુનિ
वररुड. वि० (वररुचि
નંદ રાજાના મહાપડમ ને પ્રશંસાથી રીઝવનાર એક બ્રાહ્મણ, રાજા તેને રોજ ૧૦૮ સોનામહોર આપતો. તે બ્રાહ્મણ પાડલિપુત્રની ગણિકા સવોસા સાથે પ્રેમમાં हती. सगडाल मंत्रीनो वैरी हतो वरवइरविग्गह. पु० [वरवज्रविग्रह]
यो वरदत्त - २
वरघनु. वि० [ वरघनुष]
इंपिलपुरना राष्ट्रमंत्री धनु ना पुत्र, ते यवर्ती बंभदत्त નો મિત્ર હતો, પછીથી તે રાજમંત્રી બન્યો.
શ્રેષ્ઠ વજ્રથી લડાઈ वरवत्थधर. त्रि० [ वरवस्त्रधर] ઉત્તમ વધારી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 71
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
વરવરિયા, સ્ત્રી વિવરિા] ઇષ્ટ અર્થનું ગ્રહણ કરવું તે
वरवारणमत्ततुल्लविक्कमविलासगई. स्त्री० [वरवारणमत्तતુવ+વિષ⟩ઉત્તમ ગતિનું એક વર્ણન વરવાસળી, સ્ત્રી વિરવાહળી)
મંદિરા
वरविमलकेवल न० [वरविमलकेवल ]
ઉત્તમ નિર્મળ કેવળજ્ઞાન-દર્શન
વરસિદ. પુ॰ [વરશિષ્ટ]
શક્રેન્દ્રના દક્ષિણ દિશાના લોકપાલ યમનું વિમાન
वरसीधु. पु० [वरसीधु]
એકોરુક દ્વીપે એક વૃક્ષ-વિશેષ
वरसेना. वि० [ वरसेना)
સાકેતનગરના રાજા વિત્તનરી ના પુત્ર વરત્ત કુમારની
૫૦૦ પત્નીઓમાં મુખ્ય પત્ની
વા. સ્ત્રી [વર]
ગરીબ, દયાપાત્ર
વરાળ. ત્રિ॰ [વરા] જુઓ ‘ઉપર’ વરાળ. ત્રિ॰ [વરાળ] જુઓ ‘ઉપર’ वराडग, पु० (वराटक)
કોડી, એક બેઇન્દ્રિય જીવ વિશેષ
ચરાત્ર્ય, પુ
on}
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ ‘ઉપર’
વરાડા. સ્ત્રી [વરાટ] જુઓ ‘ઉપર’ वराभरणधर त्रि० [वराभरणधर
ઉત્તમ ઘરેણાને ધારણ કરનાર वराभरणधारि. त्रि० [ वराभरणधारिन् ] જુઓ ‘ઉપર’
વાય. ત્રિ॰ [વરાળ]
જુઓ વા ચાહ, પુ॰ {વ
વરાહી. સ્ત્રી વિરાહી] ભુંડણી
ચરિ. ત્રિ॰ [Re} શ્રેષ્ઠ, સુંદર વરિય. ત્રિ [કૃત]
વરેલ, પરણેલ वरिस. पु० [ वर्ष]
વરસ, સાલ वरिसकण्ह. पु० [ वर्षकृष्ण ]
કાશ્યપ ગોત્રની શાખા, તે શાખામાં જન્મેલ
વરિતપર. ન૦ [વધર]
કૃતનપુંસક, વૃષણ
वरिसा. स्त्री० [ वर्षा
વર્ષાઋતુ, વરસાદ वरिसारत न० [ वर्षारात्र )
વર્ષાઋતુ, ભાદરવો તથા આસો માસ
aeg. પુ {asy
ચટ્ટાઇ બનાવનાર
વડ. પુ॰ [ટું,] જુઓ ‘ઉપર’
વળ, પુ॰ વરુળ]
શતભિષા નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ, પાણી, એ નામનો
એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, વરુણ દ્વીપ દેવતા, શક્ર તથા ઇશાનેન્દ્રનો એક લોકપાલ, એક મુહૂર્ત, લોકાંતિક દેવની જાતિ
ચળ, વિવનું
વૈશાલીમાં રહેતો એક શ્રાવક, તેણે રથમુસલ સંગ્રામમાં ભાગ લીધેલો. તે વરુણનાાનનુષ્ય નામે પણ ઓળખાતો હતો.
वरुणकाइय. पु०. ( वरुणकायिक]
વરણ જાતિના દેવ
वरुणदेवयकाइय, पु० (वरुणदेवतकायिक ]
વરુણ દેવનો સમૂહ
वरुणदेवया. पु० [ वरुणदेवता]
સુવર, ભૂંડ, ડુક્કર, ત્રીજા દેવલોકના ઇન્દ્રનું ચિન્હ वराह. वि० (वराही
વરુણદેવ
वरुणदेवा. वि० [ वरुणदेवा]
નવમાં તીર્થંકર ભ॰ 'સુવિત્તિના પ્રથમ શિષ્ય वराहमंस. पु० [ वराहमांस]
ભ॰ મહાવીરના દશમાં ગણધર મેયત્ન ની માતા ચળામ. પુ વરમ
વારાહી કંદ
वराहरुधिर न० [ वराहरुधिर]
વરુણ દ્વીપનો દેવ વરુળવર. પુ॰ વિહાવર એક દ્વીપ
ડુક્કરનું લોહી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 72
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
वरुणा. स्त्री० (वरुणा
વરુણ લોકપાલની રાજધાની वरुणोद, पु० (वरुणोद
એક સમુદ્ર वरुणोववात. पु० [ वरुणोपपात]
खेड (डालिङ) खागम वरुणोववाय. पु० [ वरुणोपपात] खो'पर'
वल न० [वल ]
રસ્સીને મજબૂત કરવા દેવાનો વળ लक्ख. पु० [वलक्ष) આભરણ વિશેષ
वलग्ग. कृ० (वलग्न) આરૂઢ થયેલ
वलभी. स्त्री० [ वलभी] વળી, છાપરું वलभीघर न० [ वलभीगृह] છાપરાવાળું કે વળીનું ઘર
वलभीसंठित न० [ वलभीसंस्थित]
છાપરા આકારે રહેલ
आगम शब्दादि संग्रह
वलय न० [ वलय ]
वलय, बलोयुं, यूडी, 55, पालीना वलय, वलय आकृति, वर्डता, पट, माया, डेजा वगेरेनी छाल
ઘનોદધિ વગેરેનું વેષ્ટન वलय. पु० / दे./
क्षेत्र, जेतर, घर
वलय. पु० [ वलक]
લાંબુ લાકડું, મરોડનાર
वयमय. त्रि० [ वलयमृतक ]
સંયમથી ભ્રષ્ટ થઈને મરણ પામેલ, ભૂખ આદિથી તરફડીને મરેલનું શરીર
वलयमरण न० [ वलयमरण]
સંયમથી ભ્રષ્ટ થઈને કે પરીષહથી પરાજિત થઇને મરવું તે, એક બાળમરણ वलयाकारसंठाणसंठिय न० / वलयाकार संस्थानसंस्थित]
વલયાકાર સંસ્થાને રહેલ
वलयागार, पु० वलयाकार
લંબગોળ वलयावलिपविभत्ति. पु० [ वलयावलिप्रविभक्ति] એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ
वलवा. स्त्री० [ वडवा ]
ઘોડી वलायमरण न० [ वलयमरण]
ठुमो ‘वलयमरण’
वलि. स्त्री० [ वलि]
ચામડીની કરચલી
वलित. त्रि० [ वलित]
વળેલું
वलिय. त्रि० (दलित)
વળેલું, પેટ ઉપર પડતી ત્રણ કરચલી
वली. स्त्री० [वली ]
दलि
वल्ल. पु० [वल्य ]
ધાન્ય વિશેષ, વાલ वल्लकी. स्त्री० [ वल्लकी] વીણા
वल्लभ. पु० [ वल्लभ ] प्रिय, वहालो, पति
वल्लयी. स्त्री० [ वल्लकी]
વીણા
वल्लर. पु० [ वल्लर]
ગાઢ જંગલ, એક વનસ્પતિ
वल्लह. पु० [ वल्लभ ]
देखो 'वल्लभ वल्लि. स्त्री० [ वल्लि ] वेल, लता वल्ली. स्त्री० [ वल्ली ] खो' र ' वल्लीबहुल न० [ वल्लीबहुल ) જ્યાં વેલની બહુલતા છે તે वल्लीमूलथंभ पु० (वल्लीमूलस्तंभ]
એક જાતનું ઘાસ
वव. धा० (वप्]
વાવવું
ववएस. पु० [ व्यपदेश ]
વલય-આકાર
वलयामुह. पु० [ वडवामुख ]
લવણ સમુદ્રનો એક પાતાળ કળશ
वलयायय. त्रि० [ वलयायत ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
કથન
ववगत. त्रि० [ व्यपगत ] દૂર થયેલું હિત
Page 73
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
ववगय. त्रि०व्यपगत
દૂર થયેલું રહિત ववगयरोगायका. स्त्री० [व्यपगतरोगातङ्क]
રોગ અને આતંક રહિત ववणी. स्त्री०/दे.]
5पास,३ ववदेस. पु० [व्यपदेश]
વ્યવહાર, ववरोव. धा० [वि+अप+रोपय्] વિનાશ કરવો,
મારી નાંખવું ववरोवण. नव्यपरोपण]
નાશ, મરણ ववरोविएल्लिय. त्रि० [व्यपरोपितक]
પ્રાણ રહિત કરેલું, નાશ કરેલું ववरोवित्तए. कृ० व्यपरोपयितुम्]
નાશ કરવા માટે, પ્રાણ રહિત કરવા માટે ववरोवित्ता. कृ० [व्यपरोप्य]
નાશ કરીને, મારીને ववरोवित्तु. त्रि० [व्यपरोपयितु]
નાશ કરનાર, પ્રાણ રહિત કરનાર ववरोविय. पु०व्यपरोपित]
નાશ કરેલ, પ્રાણ રહિત કરેલ ववरोवेत्ता. कृ० [व्यपरोप्य]
यो ववरोवित्ता' ववरोवेत्तु. त्रि० [व्यपरोपयितु]
નાશ કરનાર, પ્રાણ રહિત કરનાર ववस. धा० [वि+अव+सो]
કરવું, કરવાની ઇચ્છા કરવી ववसइत्ता. स्त्री० [व्यवसाय]
વ્યાપાર નિર્ણય ववसाइण. त्रि० [व्यवसायिन्] નિર્ણય કરનાર, પ્રવૃત્તિ કરનાર ववसाय. पु० [व्यवसाय
વ્યવસાય, વ્યાપાર, નિર્ણય, નિશ્ચય ववसायसभा. स्त्री० [व्यवसायसभा]
દેવતાની એક સભા-વિશેષ ववसिय. त्रि०व्यवसित] નિર્ણય કરેલું ववस्स. धा० [वि+अव+सो]
यो ववस'
आगम शब्दादि संग्रह
ववस्सिय. त्रि० [व्यवसित
નિર્ણય કરેલું ववहर. धा० [वि+अव+ह]
વ્યાપાર કરવો, વર્તવું, આચરણ કરવું ववहरंत. कृ० [व्यवहरत]
વ્યાપાર કરતો, આચરતો ववहरण. न० व्यवहरण]
વ્યવહાર, આચરણ ववहरमाण. कृ० [व्यवहरत]
વ્યવહાર કરતો, આચરતો ववहरेमाण. कृ० [व्यवहरत]
જુઓ ઉપર ववहार. पु० [व्यवहार લોક વ્યવહાર-સામાન્ય પ્રવર્તન, શાસ્ત્ર વિહિત મર્યાદા, બાહ્ય આચરણ, પ્રવૃત્તિ, વ્યાપાર, પ્રાયશ્ચિત્તનો એક ભેદ, व्यवस्था, माराम-श्रुत-माज्ञा-धारा-3 ये पाय
વ્યવસ્થા, વ્યપદેશ, એક નય ववहार. पु० [व्यवहार]
વ્યવહાર નામક છેદ આગમ સૂત્ર ववहार. पु० [व्यवहार]
ભાગાકાર, ગણિતનો એક પ્રકાર ववहारअक्खेवणी. स्त्री० [व्यवहाराक्षेपणी]
વ્યવહાર પ્રાયશ્ચિત સંબંધિ કથા ववहारकुसल. त्रि० [व्यवहारकुशल]
આગમ આદિ પાંચ વ્યવહારમાં કુશળ ववहारग. पु० [व्यवहारक]
લેતી-દેતી કરનાર, વ્યવહારી ववहारगणिय. न० [व्यवहारगणित]
ગણિતનો એક ભેદ ववहारनय. पु० [व्यवहारनय]
સાત નયમાંનો એક નય ववहारव. पु. व्यवहारवत्]
આગમ-શ્રુતાદિ વ્યવહાર જાણનાર ववहारसच्च. न० [व्यवहारसत्य]
સત્યનો એક ભેદ ववहारि. त्रि०व्यवहारिन्]
વેપારી ववहारि. वि० [व्यवहारिन्
આ ચોવીસીમાં ઐરાવત ક્ષેત્રના છઠ્ઠા તીર્થકર ववहारिय. त्रि० [व्यवहारिक]
વ્યવહારને યોગ્ય, વ્યવહાર કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 74
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ववहिय. विशे० [व्यवहित]
વ્યવધાનયુક્ત વવેક. ત્રિ[વ્યવેત]
દૂર કરેલ વસ. ત્રિ. []
સ્વાધીન, તાબેદાર વસ. થા૦ [૩]
રહેવું, નિવાસ કરવો વસં૫. ત્રિ. [વાંગત)
વશમાં આવેલું वसंत. पु० [वसन्त વસનાર, રહેનાર, વસંતનામક ઋતુ, ચૈત્ર મહિનાનું
લોકોત્તર નામ वसंतउउ. पु० [वसन्तऋतु]
ઋતુનો એક પ્રકાર वसंतमास. पु० [वसन्तमास]
વસંત ઋતુનો મહિનો-ફાગણ ચૈત્ર વસંત. ત્રિ- [વસન્તન)
વસંતઋતુમાં ઉત્પન્ન वसंतलया. स्त्री० [वसन्तलता]
માધવી લતા વસંતાન. ત્રિવિસતી
વસવું તે વસટ્ટ. ત્રિો વિII 7]
ઇન્દ્રિયને વશ થઈને પીડાતો वसट्टमयग. पु० [वशर्त्तमृतक]
ઇન્દ્રિયોને વશ થઈ પતંગીયા પેઠે મરનાર વસટ્ટમરજી. નં૦ વિશારૂંમરVT)
ઇન્દ્રિયોને વશ થઈને મરવું તે, બાળમરણનો એક ભેદ वसण. पु०व्यसन]
કષ્ટ, દુઃખ, આફત, જુગાર આદિ કુટેવ વસT. R૦ કૃિષT]
અંડકોશ વસ. ન વિસન)
વસ્ત્ર, કપડું वसणब्भूय. न० व्यसनभूत]
વ્યસનરૂપ યેલ वसणभूत. न० [व्यसनभूत]
જુઓ ઉપર वसणुप्पाडियग. न० [उत्पाटिकवृषण]
અંડકોશને છેદવા
વસતિ. સ્ત્રી, વિસતિ]
મકાન, નિવાસ સ્થાન વસમ. પુ. વુિકમો
બળદ, ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ, ગીતાર્થ વસમવાર. ૧૦ કિમશ્નરT]
ખસી કરવી તે वसभजुद्ध. पु० [वृषभयुद्ध]
બળદનું યુદ્ધ વસમદ્દાવરણ. ન૦ gિષમસ્થાનઝર)
બળદ માટે સ્થાન કરવું તે વસમપુછતા. 7૦ કૃિષમyછેત]
બળદની પૃચ્છા સાથે બાંધીને શિક્ષા કરવી તે વસમપોસ. ત્રિ. [qષમપોષ%
બળદનું પોષણ કરનાર वसभमंस. पु० [वृषभमांस]
એક વનસ્પતિ वसभवाहण. पु० [वृषभवाहन]
બળદ જેનું વાહન છે તે - ઇન્દ્ર વસમવહિ. સ્ત્રી gિષમવીfથ]
શુક્ર ગ્રહની ગતિ-વિશેષ वसभाणुजात. पु० [वृषभानुजात]
વૃષભ આકારે ચંદ્ર-સૂર્ય-નક્ષત્રનું એક યોગમાં રહેવું વસમાન. ૦ [વસત)
રહેતો વસ. ત્રિ વિશા]
આધીન થયેલ, પરતંત્ર વસન. પુ0 gિષન%]
અધમ, શુદ્ધ જાતિની સ્ત્રી સાથે વિષય સેવન કરનાર वसवत्ति. त्रि० [वशवर्त्तिन्]
ઇન્દ્રિયોને વશ વર્તતો, પરવશ થયેલ વસહ. To [gN]
બળદ, એક મુહૂર્ત વસfપુચ્છિયા. ૧૦ [કૃષમyછેત] બળદને પૂછડે બાંધીને કોઈને શિક્ષા કરવી તે
બળદને પાળનાર કે પોષનાર वसहरूवधारि. त्रि०वृषभरूपधारिन्]
વૃષભનું રૂપ ધારણ કરનાર वसहवाहन. पु० [वृसभवाहन] જેનું વાહન બળદ છે તે-ઇશાનેન્દ્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 75
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वसहवीहि. स्त्री० [वृषभवीधि]
ધન, સંપત્તિ, એ નામે એક આચાર્ય, ત્યાગી, ઇશાનેન્દ્રની શુક્ર ગ્રહની એક ગતિ
પટ્ટરાણી, સાધુ, ત્યાગી वसहि. स्त्री० [वसति]
वसु-१. वि० [वसु] જુઓ વસતિ
ભ૦ મલ્લિનો જીવ પૂર્વભવમાં મહબ્ધ ન હતો તે વખતનો વહિપાન. ત્રિ, વિસતિપત્નિ)
મિત્ર, જેણે મહબ્બત સાથે દીક્ષા લીધી. કથા જુઓ 'ન્તિ' ઉતારો-વસતિ સાચવનાર
વસુ-૨. વિ. વિ. वसहिसुद्धि. स्त्री० [वसतिशुद्धि
શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ રામ ની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે ઉપાશ્રયની શુદ્ધિ
દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી બની વસહી. સ્ત્રી- [વસતિ]
વસુ-૩. વિ. વિ. જુઓ વસતિ વસ. સ્ત્રી વિસા)
એક રાજા, એક વખતનું જૂઠ તેને સાતમી નરકે લઈ ચરબી
ગયું वसाकुंभ. पु० [वसाकुम्भ]
વસુ-૪. વિ. [૪] ચરબીનો ઘડો
નિવ તિસાર ના ધર્માચાર્ય જે ચૌદ પૂર્વના જ્ઞાની હતા વસાણુI. ત્રિ. [વાનુ+]
વસુ-૧. વિ૦ [૩] ચરબીમાં આસક્ત
ભ૦ મહાવીરના નવમાં ગણધર અયનમાયા ના પિતા વસાપુ. ત્રિ[વાનુI]
वसुंधरा. स्त्री० [वसुन्धरा] જુઓ ઉપર’
પૃથ્વી, જમીન, ચમરેન્દ્રના સોમ લોકપાલની એક સિવારણ. 10 વિશffaફરજી)
પટ્ટરાણી, ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી, દક્ષિણ દિશાના રૂચક વશ કરવો તે
પર્વત ઉપરની એક દિકકુમારી, વિશેષ નામ वसि?. पु० [वशिष्ट]
वसुंधरा-१. वि० [वसुन्धरा દ્વીપકુમાર જાતિનો એક ઇન્દ્ર, વશિષ્ઠ નામક ગોત્ર,. ભરતક્ષેત્રના નવમાં ચક્રવર્તી મહાપડમ ની મુખ્ય પત્ની વિશેષ નામ
वसुंधरा-२. वि० [वसुन्धरा] वसिट्ठकूड. पु० [वसिष्टकूट]
કૌસાંબીના ગાથાપતિ રામ ની પુત્રી, શેષ ‘વસુત્તા' એક ફૂટ
મુજબ વસિત્તા. 50 [379ત્વા]
वसुगुत्ता. वि० [वसुगुप्ता વસીને, રહીને
શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ રામ ની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે વસિય. ત્રિ. [૩ ]
દીક્ષા રહેવું તે
લીધી. મૃત્યુ બાદ ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી બની વસિયધ્વ. ત્રિ. [વસ્તવ્ય]
वसगुत्ता. स्त्री० [वसुगुप्ता] વાસ કરવો
એક દેવી વસીવાય. ત્રિ[ વત]
वसुदत्ता. वि० [वसुदत्ता વશ કરેલ
કૌસાંબીના પુરોહીતની પત્ની ને વહસ્સેદ્રત્ત ની માતા વીવાર. નવ વિશીકર)
वसुदेव. वि० [वसुदेव] વશ કરવો તે
સૌરિયપુરના એક રાજા જેની પત્નીના નામ ઘારિણી અને વસી રજુત્તા. ૧૦ વિજ્ઞીકરVIqત્ર)
ટુવર્ડ હતા. તેના સારા, ઢાઢક આદિ પુત્રો દીક્ષા લઈ વશીકરણનો દોરો
મોક્ષે ગયા. તેની પત્ની રોહિણી નો પુત્ર વર્તાવ અને ટ્રેવડું वसीयरिउं. कृ० [वशीकर्तुम्]
નો પુત્ર છઠ્ઠ હતો. તેને બીજી ઘણી પત્ની અને બાળકો વશ કરવા માટે વસુ. ૧૦ વસુ ઘનિષ્ઠા નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ,
वसुदेवया. स्त्री० [वसुदेवता] ઘનિષ્ઠા નક્ષત્રના અધિપતિ
હતા
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 76
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वसुधारा. स्त्री० [वसुधारा
પૃથ્વી ધનવૃષ્ટિ
वसुहारा. स्त्री० [वसुधारा वसुपूज्ज. वि० [वसुपुज्या
સુવર્ણ વૃષ્ટિ ચંપાનગરીના રાજા તેની પત્ની (રાણી)નું નામ નયા ભ૦ | વર્. સ્ત્રી વિષ્ણુ ‘વાસુપુજ્ઞ' ના પિતા હતા
ઇશાનેન્દ્રની એક પટ્ટરાણી वसुभूइ-१. वि० [वसुभूति
વલ્સ. ત્રિ. [વશ્ય) ભ૦ મહાવીરના પ્રથમ ત્રણ ગણધર ડુંદ્રમૂડું ના પિતા આધીન, પરવશ वसुभूइ-२. वि० [वसुभूति
વહ. થ૦ [વ્યg] પાડલિપુત્રનો એક વેપારી, તે આચાર્ય સુત્યે નો શ્રાવક | પીડા કરવી હતો
વ૬. To [49] वसुभूइ-३. वि० [वसुभूति
વધ કરવો તે, હિંસા કરવી તે, લાકડી વગેરેથી મારવો એક વિદ્વાન આચાર્ય ને ધ્યાનમાં ઘણા આગળ વધેલા, | તે, વધ નામક એક પરીષહ પૂમિત્ત તેના મુખ્ય શિષ્ય હતા
વ. પુ. વિહ) વસુમ. ત્રિવે વિસુમત)
બળદની ખાંધ દ્રવ્યવાળો, ધનવાન, સંયમી, જિતેન્દ્રિય
વહ. થ૦ [૧૬] वसुमई. स्त्री० [वसुमती] |
વધ કરવો, મારવું રાક્ષસના ઇન્દ્રના ભીમેન્દ્રની પટ્ટરાણી, એક દેવી, પૃથ્વી | વહ. થ૦ વિદ્ય वसुमई-१. वि० [वसुमती
વહન કરવું નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી. ભ૦ પાઠ્ય પાસે દીક્ષા વઢ. વિ. વિ. લીધી. મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની.
રાજા વત્સદ્વ અને રાણી રેવ નો પુત્ર. કથા ‘નિસઢ वसुमई-२. वि० [वसुमती
મુજબ વંદ્રના નું મૂળ નામ
વહંત. 30 વિહત) વસુમત. ત્રિ- [વસુમત)
વહન કરતો જુઓ ‘વસુમ'
वहक. पु० [वधक] वसुमित्त. वि० [वसुमित्र
વધ કરનાર, હત્યારો કુકડા યુદ્ધનો શોખીન એક સાર્થવાહ
વહરા . 7૦ વિઘક્કર) वसुमित्ता. वि० [वसुमित्रा
વધ કરવો તે કૌસાંબીના ગાથાપતિ રામ ની પુત્રી, ભ૦ પાઠ્ય પાસે
વત્ત. ૧૦ વિઘત્વો દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ તે ઇશાનેન્દ્રની અગમહિષી
હત્યારાપણું
વળ. ત્રિ[હનન] વસુમિત્તા. સ્ત્રી- [વસુમિત્રો]
હણવું તે એક દેવી
વ8. R૦ [વહg] વલુન. પુo (ઢ વૃષ7)
વહન કરવું તે, વાહન
વાસ્થ. ૧૦ [વહનાથ નપુંસક, સંબોધન વચન વિશેષ વસુતા. સ્ત્રી ઢિ.]
વહન કરવા માટે જુઓ ઉપર’
વUTI. સ્ત્રી વિઘના) વસુદ. સ્ત્રી- [વસુઘT]
વધ કરવો તે, શસ્ત્ર
વફવંદન. 7૦ વિઘવન્થનો પૃથ્વી वसुहर. विशे० [वसुधर]
વધ-બંધન
વફHIM. 50 વિહમા|| સંપત્તિધારક वसुहा. स्त्री० [वसुधा]
વહન કરતો
બની
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 77
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
वहमाण, कु० हन्यमान)
હણતો
ચક્રમાળા, ત્રિ{માનક}
વહન કરનાર વય. ત્રિ॰ [વધ]
વધ કરનાર
વલ્સડ્. પુ॰ [બૃહસ્પતિ
ગુરુનામક ગ
वहस्सइदत्त. वि० [ बृहस्पतिदत्त]
જુઓ વસ્તવત્ત (કદાચ વ અને ૬ લહીયા ભૂલ હોય)
ચહાય, ધા॰ {ext
વહન કરાવવું ચાવ. ત્રિ{વU/
પ્રાણીના વધનો રસ્તો બનાવનાર વૈજ્ઞાવંત, વાત
વહન કરાવવું તે વહ્નિત. ત્રિ॰ [હત] હોલ, મારેલ
વત્તિય. ત્રિ॰ [વ્યથિત] વ્યથા પામેલ
વત્તિય. પુ॰ [વધિ ] વધ કરેલ
बहुवर पु० [ वधूवर )
વહુ અને વર, પતિ-પત્ની . સ્ત્રી[y} વહુ, પત્ની,
વ.
સ્ત્રી [વઘૂ]
નવોઢા સ્ત્રીની માફક મસ્તક નમાવી કાઉંસા કરવાથી
લાગતો એક દોષ
વહેત્તા. ॰ [હત્વા] હણીને ચન્નેવચ્ચે. નવા// હણવા યોગ્ય
વા. ગફ
आगम शब्दादि संग्रह
ઉપમાવાચી શબ્દ
વા. ૬૦ [વા]
અથવા, અને, વિકલ્પ, સમુચ્ચય
*. ધા॰ {}
વામ, બે પાવ વચનસંબંધિ
ચાžળળ, પુ॰ {તિ રીંગણ ચાર્ટુનિ. શ્રી
રીંગણ
वाइंगणिकुसुम न० [ वाइगणिकुसुम ]
રીંગણનું ફૂલ
वाइज्जंत. त्रि० (वाद्यमान]
વગાડાતું ચાહત. ન {વિત
વગાડેલું, મૃદંગ-વાજા-નગારા વગેરે
વાત્ત. ૧૦ [વાવિત્ર]
વાજિંત્ર
वाइत्तए कृ० ( वाचयितुम् ]
કહેવા માટે
વાજી. ત્રિ॰ [વ્યાવિદ્ધ]
ઓછું અધિક બોલવું, ઉલટ-સુલટ સૂત્રપાઠ બોલવા
વાય. ત્રિ॰ [વાવિત]
વંચાવેલ, શીખવેલ
ચાપ. ત્રિ॰ {why
વાયુના રોગવાળો
वाइय, न० (वारा)
વાજિંત્ર
વાય. ન॰ [વાવિત]
બજાવેલું વાય. ન॰ [વાવિ]
વાચા સંબંધિ વાય. પુ॰ [વારિન]
વાદ કરનાર, વાદી
वाइल. वि० [ वातुल
પાના નામે એક સાર્થવાહ જેણે ભુ મહાવીર ઉપર હુમલો કરેલ
વાસંપયા. સ્ત્રી॰ [વાવિસમ્પવા]
વાદિ મુનિની સંપદા
વાહ. પુ॰ વાયુ]
વાયુ, પવન, વાયુકાયના જીવ, એક મુહૂર્ત, સ્વાતિ નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ, શક્રેન્દ્રના અશ્વસૈન્યનો અધિપતિ
વાવું, પવનનું સંચરવું વાડ્. ત્રિ॰[વાહિન]
વાત્તમ. ત્રિ॰ [વ્યાવૃત]
વાદી, વાદ કરનાર
યોજેલ, ગોઠવાયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 78
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
वाउआय. पु० [वायुकाय
વાયુકાય, પવન वाउकाइय. पु० [वायुकायिक]
વાયુકાયના જીવ वाउकाइयत्त. न० [वायुकायिकत्व]
વાયુકાયિકપણું वाउकाइयत्ता. न० [वायुकायिकत्व]
यो 64२' वाउकाय. पु० [वाउकाय
વાયુકાય-પવન वाउकायअसंजम. न० [वायुकायासंयम]
વાયુકાયના વિષયમાં અસંયમ वाउकायत्त. न० [वायुकायत्व]
વાયુકાયપણું वाउकायसंजम. न० [वायुकायसंजम]
વાયુકાયના વિષયમાં સંયમ वाउकुमार. पु० [वायुकुमार]
ભવનપતિ દેવતાની એક જાતિ वाउकुमारिंद. पु० [वायुकुमारेन्द्र]
વાયુકુમારનો ઇન્દ્ર वाउकुमारी. स्त्री० [वायुकुमारी]
વાયુકુમાર દેવની દેવી वाउक्कलिया. स्त्री० [वातोत्कलिका]
ધીમે ધીમે વાતો વાયરો वाउक्काइय. पु० [वायुकायिक]
વાયુકાયના જીવ वाउक्काइयउद्देसय. पु० [वायुकायिकोद्देशक]
એક ઉદ્દેશક-વિશેષ वाउक्काइयत्त. न० [वायुकायिकत्व]
વાયુકાયિકપણું वाउक्काय. पु० [वायुकाय]
વાયુકાય, પવન वाउक्खित्त. पु० [वायुक्षेत्र
પવનનું ક્ષેત્ર वाउजीव. पु० [वायुजीव]
વાયુકાયનો જીવ वाउजोणिय. न० [वायुयोनिक]
વાયુકાય યોનિક वाउड. त्रि० [प्रावृत]
ઢાંકેલું वाउत्तरवडेंसग. पु० [वायूत्तरावतंसक]
आगम शब्दादि संग्रह
ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક વિમાન वाउद्धृय. त्रि० [वायुद्भुत
પવનથી કંપિત થયેલ वाउपइट्ठ. न० [वायुप्रतिष्ठ]
વાયુના આધારે રહેલ वाउपवेस. पु० [वायुप्रवेश]
હવાબારી वाउप्पइय. त्रि० [वातोत्पतिक]
વાયુથી ઉત્પન્ન वाउब्भाम. पु० [वातोभ्राम]
વંટોળીયાં वाउभक्खि. त्रि०/वायुभक्षिन्
વાયુનું ભક્ષણ કરનાર वाउभूई. वि० [वायूभूति ભ૦ મહાવીરના ત્રીજા ગણધર, ઇન્દ્રભૂતિ-અગ્નિભૂતિના ભાઈ તે ગૌતમ ગોત્રના હોવાથી નોમ પણ કહેવાયા वाउमण्डलिया. स्त्री० [वायु मण्डलिका]
સમુદ્રના પાણીમાં વમળ કરનાર તોફાની પવન वाउय. वायुक [वायु,पवन]
વાયુ, પવન वाउयाय. पु० वायुकाय]
વાયુકાય-પવન वाउरिय. वागुरिक [शारी, वाघरी] वाउरिवागय. न० [वागुरिकागत]
શિકારીની જાળમાં ફસાયેલ वाउल. त्रि०व्याकुल
આકુળ-વ્યાકુળ वाउल. त्रि० [वातूल]
વાતરોગી, ઉન્મત્ત वाउलकर. पु० [व्याकुलकर]
વ્યાકુલ કર્તા वाउलग. पु० दि.]
સેવા, ભક્તિ वाउलित. विशे०व्याकुलित]
વ્યાકુળ થયેલ वाउलित. पु० [वातलिन]
તોફાની વાયુ, વંટોળીયો वाउवक्कम. न० [वाय्यवक्रम]
વાયુની હાનિ-વાયુનો અપક્રમ वाउवेग. पु० [वायुवेग] પવનનો વેગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 79
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वाउव्वा. स्त्री० दे०]
એ નામનો ગુચ્છો वाउसंभव. न० [वायुसम्भव
વાયુનો સંભવ वाउसरीर. न० [वायुशरीर]
વાયુકાયના જીવનું શરીર वाउसहिय. न० [वायुसहित]
પવનયુક્ત वाऊ. स्त्री० [वायु
हुमो 'वाउ' वाएंत. त्रि० [वाचयत्]
વાંચવું તે वाएत्तए. कृ० [वाचयितुम्
વાંચવા માટે वाएत्ता. कृ० [वाचयित्वा]
વાંચીને वाकरेमाण. कृ० व्यागृणत्]
જવાબ આપતો वाकवासि. पु० [वल्कवासिन्]
વલ્કલવાસી તાપસ वाकुलित. न० [व्याकुलित]
વ્યાકુળ થયેલ वाग. पु० [वल्क]
ઝાડની છાલ वागय. न० [वल्कज]
ઝાડની છાલના વસ્ત્ર वागर. धा० [वि+आ+कृ]
પ્રતિપાદન કરવું, કહેવું वागर. धा० [वि+आ+कारय]
પ્રતિપાદન કરાવવું, કહેવડાવવું वागरण. न० [व्याकरण]
વ્યાકરણશાસ્ત્ર, પ્રત્યુત્તર, ખુલાસો वागरणी. स्त्री० [व्याकरणी]
વ્યાકરણ જાણનાર, ઉત્તર આપવાની ભાષા वागरमाण. कृ० [व्याकुर्वाण]
ઉત્તર આપીને, ખુલાસો કરીને वागरा. धा० [वि+आ+कृ]
यो 'वागर' वागरित्तए. कृ० [व्याकर्तुम्] ઉત્તર આપવા માટે
वागरित्ता. कृ० [व्याकृत्य
ઉત્તર આપીને, ખુલાસો કરીને वागरिय. कृ० व्याकृत]
ઉત્તર આપેલ, ખુલાસો કરેલ वागरेंत. कृ० व्याकुर्वत्]
ઉત્તર આપવો તે, ખુલાસો કરવો તે वागरेत्तए. कृ० [व्याकर्तुम्]
ઉત્તર આપવા માટે, ખુલાસો કરવા માટે वागरेयव्व. त्रि० [व्याकर्तव्य]
ઉત્તર આપવા યોગ્ય, ખુલાસો કરવા યોગ્ય वागल. पु० [वल्कल]
ઝાડની છાલના વસ્ત્ર वागलधर. त्रि० [वल्कलधर]
'વલ્કલ’ને ધારણ કરનાર वागलवत्थ. पु० [वल्कलवस्त्र]
ઝાડની છાલના વસ્ત્ર वागली. स्त्री० [दे.]
વલ્લિ-વિશેષ वागा. स्त्री० [वल्क]
વલ્ક वागिद्धि. स्त्री० [वाग्-ऋद्धि]
વાણીરૂપ ઋદ્ધિ, વાશુદ્ધી वागुरि. पु० [वागुरिन्]
શિકારી वागुरिय. पु० [वागुरिक]
શિકારી वागुली. स्त्री० [व्याकुली]
એ નામની એક વેલ वाघाइम. त्रि०व्याघातिन्] દાવાનલ આદિ ઉપદ્રવ વખતે સંથારો કરાય તે,
વ્યાઘાત પામવો તે वाघाइय. त्रि०व्याघातिक]
વ્યાઘાતજન્ય वाघात. पु० व्याघात
અંતરાય, વિપ્ન वाघातिम. त्रि० [व्याघातिम]
यो ‘वाघाइम' वाघातिमकाल. पु० [व्याधातिककाल]
વ્યાઘાત ઉત્પન્ન થયો હોય તે અવસર वाघाय. पु० [व्याघात
यो ‘वाघात'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 80
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वाघायकर. त्रि०व्याघातकर)
અટકાયત કરનાર, અન્તાર્ય પાડનાર वाघुण्णिय. विशे० [व्याघूर्णित]
ડોલતો वाचा. स्त्री० [वाचा]
વાણી वाजीकरण. पु० वाजीकरण]
વીર્ય વધારવાનો ઉપાય દર્શાવનાર શાસ્ત્ર वाड. पु० [वाड]
વાડો, લત્તો, કાંટાની વાડ वाडग. पु० [वाटक]
यो 64२' वाडि. पु० [वाटी]
કાંટાની વાડ वाण. न० [वाण]
વનમાં ઉત્પન્ન वाणपत्थ. पु० [वानप्रस्थ
વનમાં રહેનાર તાપસ, વૈદિક મતે ત્રીજો આશ્રમ वाणमंतर. पु० [वानव्यन्तर]
દેવતાના ચાર ભેદમાંનો એક ભેદ-વ્યંતર દેવ वाणमंतरत्त. न० [वाणव्यन्तरत्व]
વાણવ્યંતરપણું वाणमंतरावास. पु० [वानव्यन्तरावास]
વાણવ્યંતરના નિવાસ वाणमंतरी. स्त्री० [वानव्यन्तरी]
વાણવ્યતર જાતિના દેવતાની દેવી वाणमंतरींद. पु० वानव्यन्तरेन्द्र]
વ્યંતરદેવોનો ઇન્દ્ર वाण(न)र. पु० [वानर
વાંદરો वाण(न)रत्त. न० [वानरत्व
વાંદરાપણું वाणारसी. स्त्री० [वाराणसी]
કાશી, બનારસ, એક નગરી वाणिज्ज. पु० [वाणिज्य]
વ્યાપાર, રોજગાર वाणिज्जविवज्जिया. स्त्री० [वाणिज्यविवर्जित]
વેપારનો ત્યાગ કરેલ वाणिय. पु० [वाणिज]
વેપારી वाणियकम्मंत. न० [वाणिजकर्मान्त]
વેપારકર્મ કરનાર वाणियग. पु० [वाणिजक]
વેપાર, વ્યાપારી वाणियग्गाम. न० [वाणिज्यग्राम]
એક નગરી वाणियजण. पु० [वणिज-जन]
વ્યાપારી વર્ગનો માણસ वाणियय. पु० [वाणिजक
यो 'वाणियग' वाणी. स्त्री० [वाणी]
વાણી, વચન वात. पु० [वात
વાયુ, પવન, વાયુરોગ वातकंत. पु० [वातकान्त]
એક દેવવિમાન वातकरग. पु० [वातकरक]
પાણી વિનાનું વાસણ, ખાલી ઘડો वातकुमारिंद. पु० [वातकुमारेन्द्र]
વાયુકુમારનો ઇન્દ્ર वातकूड. पु० [वातकूट]
એક દેવવિમાન वातखंध. पु० [वातस्कन्ध]
વાયુના સ્કંધ, ધનવાત-તનુવાત वातज्झय. पु० [वातध्वज]
એક દેવવિમાન वातपरिगय. न० [वातपरिगत]
વાયુથી વ્યાપ્ત वातपलिक्खोभा. स्त्री० [वातपरिक्षोभा]
કૃષ્ણરાજીનું એક નામ - જેમાં વાયુ પણ ક્ષોભ પામે वातपित्त. पु० [वात-पित्त
વાયુ અને પિત્ત वातप्पभ. पु० [वातप्रभ]
એક દેવવિમાન वातफलिह. न० [वातपरिख]
કૃષ્ણરાજીનું એક નામ કેમ કે તે વાયુની ખાઈ રૂપ છે वातफलिहखोभ. न० [वातपरिधक्षोभ]
કૃષ્ણરાજીનું એક નામ वातफलिहा. स्त्री० [वातपरिघा]
यो वातफलिह वातय. पु० [वातिक] વાયુના રોગવાળો
वायन वातपरिधान
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 81
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वातलेस. पु० [वातलेश्य
એક દેવવિમાન वातवण्ण. पु० [वातवर्ण
हुयी - 64२' वातसिंग. पु० [वातशृङ्ग]
यो 6५२ वातसिट्ठ. पु० [वातसृष्ट]
सो 64२' वातावत्त. पु० [वातावत्ती
यो 'पर' वाताहत. पु० [वाताहत]
વાયુ વડે હણાયેલ, અધોવાયુ वाताहतय. न० [वाताहतक]
શ્વાસ મૂકવો તે वाति. न० [वाति]
ફળ વિશેષ वातिंगणी. स्त्री० [वृन्ताकी] | રિંગણી वातिय. पु० [वातिक]
यो 'वातय' वातुलि. त्रि०व्याकुलिन्]
વ્યાકુળ वाद. पु० [वाद]
વાદ, વિવાદ કરવો તે वाद. धा० [वादय
વાદ કરવો, બોલવું वादि. पु० [वादिन]
વાદ કરનાર वादित. कृ० [वादित વિવાદ કરેલ वादियठाण. न० [वाद्यस्थान]
વાજિંત્રનું સ્થાન वादिसंपया. स्त्री० [वादिसम्पदा]
વાદિ મુનિઓની સંપદા वादिसमोसरण. न० [वादिसमवसरण]
વાદિઓની પર્ષદા वाधि. पु०व्याधि]
રોગ वानरकुल. न० [वानरकुल]
વાંદરાનું કુળ, વાનર નામનું કુળ वानीरा. वि० [वानीरा
ચક્રવર્તી વંમદ્રત્ત ની એક પત્ની (રાણી) અને સિંઘુસેન ની પુત્રી वापी. स्त्री० [वापी]
વાવ, કૂઈ वाबाध. न० व्यावाध] વિશેષ પીડા वाबाहा. स्त्री० [व्याबाधा] વિશેષ પીડા वाम. त्रि० [वाम]
ડાબું, ડાબી બાજુનું, પ્રતિકૂળ, લંબાઈનું એક માપ वाम. धा० [वमय
વમન કરાવવું वाम. न० [व्याम]
પરિમાણ વિશેષ वामकुच्छी. स्त्री० [वामकुक्षी]
પેટનો ડાબો ભાગ वामजानु. न० [वामजानु
ડાબો ગોઠણ वामण. पु. वामन]
વામન, ઠીંગણો, બેડોળ, એક સંસ્થાન વિશેષ वामणिया. स्त्री० [वामनिका]
यो वामणी' वामणी. स्त्री० [वामनी]
ઠીંગણા કે બેડોળ શીરવાળી દાસી वामद्दण, न० व्यामर्दन]
પરસ્પર અંગો મરડવા તે वामभुयंत. न० [वामभुजान्त]
ડાબી ભુજાનો છેડો वामलोकवादि. पु० [वामलोकवादिन]
વિપરીતપણે લોકનું સ્વરૂપ કહેનાર वामहत्थ. पु० [वामहस्त]
ડાબો હાથ वामावत्त. पु० [वामावर्त
ડાબી બાજુના આવર્તવાળો શંખ वामिस्स. न० [व्यामिश्र]
મિશ્રિત, યુક્ત वामत्तुग. पु० [दे. वामोत्तक]
પહેરેલ, લટકતો वामा. वि० [वामा વારાણસીના રાજા શાસન ની પત્ની, ભ૦ પાર્શ્વની भातायो ‘वम्मा'
41
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 82
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वामेत्तए. कृ० वामयितुम्]
વમન કરાવવા માટે वामेत्ता. कृ० [वमित्वा]
વમન કરીને वाय. पु० वात]
यो 'वात' वाय. धा० [वाचय]
વંચાવવું, ભણાવવું वाय. पु० [वल्कल]
ઝાડની છાલ वाय. पु० [वाद]
વાદ, વિવાદ वाय. धा० [वा]
બજાવવું, વગાડવું वाय. धा० [वाच्
વાણી
वाय. धा० [वा]
વહેવું, ગતિ કરવી वाय. धा० [वादय
વાદ કરાવવો वाय. धा० [वाच्
વાંચવું, ભણવું वायंत. त्रि० [वात
વહેવું તે वायंत. त्रि०/वाचयत्
વંચાવવું તે वायंत. त्रि०वादयत्]
વાદ કરવો તે वायकरग. पु० [वातकरक]
ખાલી ઘડો वायकुमार. पु० [वातकुमार]
વાયુકુમાર-ભવનપતિ દેવતાની એક જાત वायकुमारी. स्त्री० [वातकुमारी]
વાયુકુમાર દેવની દેવી वायग. पु० [वाचक
વાંચનાર, પાઠક वायगत्त. न० [वाचकत्व
‘વાચક પણું वायगवंस. पु० [वाचकवंश]
જૈન મુનિની શાખા वायगुंज. पु० वातगुञ्ज]
ગુંજારવ કરતો વાયુ वायण. न० [वाचन]
વાંચવું-કથા કરવી वायणंतर. त्रि० [वाचनान्तर]
બીજી વાચના वायणंतेवासि. पु० [वाचनान्तेवासिन्]
જેને અર્થ સહિત સૂત્રો જણાવેલ હોય તેવો શિષ્ય वायणया. स्त्री० [वाचना]
यो वायणा' वायणा. स्त्री० [वाचना]
શિષ્યોને ગુરુ શાસ્ત્રો વંચાવે તે, સૂત્રદાન કરવું તે, वायणा. स्त्री० [वाचना]
સ્વાધ્યાયનો પહેલો ભેદ वायणायरिय. पु० [वाचनाचार्य]
વાચના દેનાર-સૂત્રાર્થ ભણાવનાર આચાર્ય वायणासंपदा. स्त्री० [वाचनासम्पदा]
વાચના રૂપ સંપત્તિ वायणासंपया. स्त्री० [वाचनासम्पदा]
यो ' 64२' वायणिज्ज. न० [वाचनीय]
વાચના યોગ્ય वायनिसग्ग. पु० [वातनिसर्ग]
અધોવાયુ છોડવો તે वायपरियग. न० [वातपरिगत]
વાયુથી વ્યાપ્ત वायपलिक्खोभा. स्त्री० [वातपरिक्षोभा] કૃષ્ણરાજીનું એક પર્યાય નામ वायफलिहा. स्त्री० [वातपरिघ]
यो - 64२' वायमंडलिया. स्त्री० [वातमण्डलिका]
વાવાઝોડું. वायमाण. कृ० [वात्]
વહેતું, ગતિ કરતું वायय. पु० [वाचक
વાચક, પાઠક वायव्व. पु० [वायव्य]
વાયવ્ય ખૂણો वायव्वा. स्त्री० [वायव्या
વાયવ્ય ખૂણો वायस. पु० [वायस કાગડો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 83
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વાયસંહેિ. ૧૦ [વાતસહીત)
સંગ્રહિત વાયુ वायसंसिद्ध. न० [वातसंसिद्ध]
ધારણ કરેલ વાયુ વાસપરિમંડન. 7૦ [વાસપરિમ057)
કાક આદિ પક્ષીના શબ્દોનું ફળાફળ જાણવાની વિદ્યા વાયા. સ્ત્રી (વાવ)
વાણી-વચન વાયાદ્ધ. સ્ત્રી [.]
અકાળે સુકાઈ ગયેલ वायाम. पु० [व्यायाम]
કસરત વાયામિત્ત. ૧૦ [વાક્માત્ર)
માત્ર વાચા-વાણી વાયાવ. થા૦ [)
વાદ કરવો વાયાવિ8. To [વાઋવિ)
વાણીનો જાણકાર વાયાસષ્ય. નૈ૦ વિ.સત્ય)
સત્યનો ભેદ-વચન સત્ય વાપુ. પુ... [વાયુ
વાયરો, પવન वायुकुमार. पु० [वायुकुमार]
ભવનપતિદેવની એક જાતિ वायुकुमारिंद. पु० [वायुकुमारेन्द्र]
વાયુકુમાર દેવોનો ઇન્દ્ર वायुदेवया. स्त्री० [वायुदेवता]
વાયુ-દેવતા, સ્વાતિ નક્ષત્રના અધિપતિ દેવ वायुभूति. वि० [वायुभूति જુઓ ‘વાડમૂડુ' ગણધર ‘મૂિ એ ચમરેન્દ્રની ઋદ્ધિ આદિ વિશે જણાવ્યું ત્યારે સંશય નિવારણ માટે તે ભ૦ મહાવીર પાસે ગયેલા વાર. નં૦ [વાર)
ચોથી નરકનો એક નરકાવાસ, સમય, નાનો ઘડો, સમૂહ, વારો, પરિપાટી, એક વૃક્ષ વાર. થTo [વાર)
રોકવું, નિષેધ કરવો વાર. નં૦ કિાર)
દ્વાર, દરવાજો વારંવાર. [વારંવાર) વારંવાર, પુનઃ પુનઃ, પોતપોતાનો વારો હોય ત્યારે
વાર. પુ (વાર/
માટલી, નાનો ઘડો, ભૂલ થતી હોય તો અટકાવનાર વારડિમ. ૧૦ ઢિ.]
લાલ વસ્ત્ર વાર. To [વારVI]
હાથી, અટકાવતું વારત્ત. ૧૦ [વારd]
‘અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન वारत्तअ. वि० [वारत्रको રાજગૃહીનો ગાથાપતિ, ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. વિપુલ પર્વતે મોક્ષે ગયા वारत्तग. वि० [वारत्रको
વારત્તપુરના અમાસેન રાજાનો મંત્રી આચાર્ય થમ્પોસ પાસે દીક્ષા લીધી વારથયા. ન૦ [વારાવનો
ગોળના માટલા વગેરેનું ધોવાણ વારા. પુ... [વારજ઼]
અશુદ્ધ પાઠ કરનારને અટકાવનાર, વારનાર वारवइ. स्त्री० [द्वारवती]
એક નગરી वाराह. वि० [वाराह]
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા છઠ્ઠા બળદેવ ગાનંદ્ર નો પૂર્વજન્મનો
જીવ
વારિ. નં૦ [વાર)
પાણી वारिय. विशे०वारितवत्]
નિષેધેલ, નિવારેલ વારિક. ત્રિ[વારિત)
અટકાવવું તે वारिया. कृ० [वारयित्वा]
અટકાવીને वारिया. स्त्री० द्वारिका]
એક નગરી वारिसेण-१. वि० [वारिषेण] રાજા વસુદેવ અને રાણી ઘારિણી નો પુત્ર. ભ૦ અરિષ્ટ
નેમિ પાસે દીક્ષા લીધી શત્રુંજય પર્વતે મોક્ષે ગયા वारिसेण-२. वि० [वारिषेण રાજા સેનિન અને રાણી ઘારિણી નો પુત્ર, ભ૦ મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. અનુત્તર વિમાને દેવ થયા वारिसेण-३. वि० [वारिषेण] ઐરવત ક્ષેત્રની આ ચોવીસીના ચોવીસમાં તીર્થકર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 84
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वारिसेणा. स्त्री० [वारिषेणा]
वालगुंछ. पु० वालगुच्छ] એક શાશ્વતી જિનપ્રતિમા, ઉર્ધ્વલોકવાસી એક દિકુ વાળના ગુચ્છો કુમારી, મેરુની ઉત્તરે રક્તવતીને મળતી એક નદી वालग्ग. पु० [वालाग्र] वारुण. त्रि० [वारुणा]
આઠ રથરેણું પ્રમાણ માપ વિશેષ, યુગલિકના વાળનો પવન સંબંધિ ઉત્પાત, વરુણસમુદ્રના દેવતા, એક મુહુર્ત અગ્રભાગ वारुणि. स्त्री० [वारुणी]
वालग्गकोडिमित्त. पु० [वालाग्रकोटिमात्र] મદિરા, પશ્ચિમ દિશા,
વાળના અગ્રભાગની કરોડ સંખ્યા માત્ર वारुणी-१. वि० [वारुणी
वालग्गपोइया. स्त्री० [वालाग्रपोतिका] नवम तीर्थ २० 'सुविहि ना प्रथम शिष्या
હવામહેલ वारुणी-२. वि० [वारुणी
वालग्गपोतियासंठित. न० [वालाग्रपोतिकासंस्थित धनमित्त नामना ब्राहमानी पत्नी, स० महावीरना હવામહેલ આકારે રહેલ गए।घर वियत्त (व्यक्त) नी माता
वालपुच्छ. पु० [व्यालपुच्छ] वारुणी-३. वि० [वारुणी
ચામર ઉત્તરસુચક ઉપર વસતી એક દિકકુમારી
वालय. न० बालज] वारुणिकंत. पु० [वारुणिक्रान्त]
પશુના વાળમાંથી બનેલ વરુણ સમુદ્રનો દેવતા
वालरूवग. पु० [व्यालरूपक] वारुणिवरोदय. पु० [वारुणीवरोदक]
જંગલી હિંસક પ્રાણી સમાન જેનું પાણી મદિરા જેવું છે તેવો એક સમુદ્ર
वालरूवय. पु० [व्यालरूपक] वारुणी. स्त्री० [वारुणी]
यो 64२' यो वारुणि'
वालवीअणी. स्त्री० [बालजीवनी] वारुणोद. पु० [वारुणोद]
ચામર, પંખો, મોરપીંછનો વીંઝણો એક સમુદ્ર
वालवीइय. न० [बालवीजित] वारुणोदय. पु० [वारुणोदक]
यो'64२' વરુણ સમુદ્રનું મદિરા જેવું પાણી
वालवीयण. न० [बालजीवन] वारुणोयग. पु० [वारुणोदक]
हुयी - 64२' यो -'
वालवीयणय. न० [बालजीवनक] वारेउं. कृ० [वारयितुम्
सो - 64 નિવારવા માટે
वालवीयणी. स्त्री० [बालवीजन] वारेज्ज. पु० दि.]
४सी - 64२' વિવાહ, લગ્ન
वालि. स्त्री० [बालिन् वारोदक. न० [वारोदक
રૂંવાટાવાળું જાનવર એક ધોવાણ
वालिधाण. पु० [वालधान] वाल. पु० [वाल]
પૂંછડું વાળ, કાશ્યપ ગોત્રની એક શાખા, તેનો પુરુષ
वालिहर. न० [वालिहर] वाल. पु० [व्याल]
પૂંછડું સર્પ, જંગલી હિંસક પ્રાણી
वालिहाण. पु० [वालधान] वालग. पु० [वालक]
પૂંછડું સુઘરીનો માળો, વાળની બનાવેલી ચારણી, પાત્ર
वाली. स्त्री० [द. વિશેષ
ધાર, ચક્રને ફરતી પાળ वालग. पु० [व्यालक]
वालुअप्पभा. स्त्री० [वालुकाप्रभा] સર્પ, જંગલી પ્રાણી
ત્રીજી નરકની પૃથ્વી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 85
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
वालुक, न० (वालुङ्क ચીભડું, એક ફળની છાલ वालुंकी, स्त्री० [ वालुङ्की]
કાકડી, વનસ્પતિ વિશેષ
वालुय. पु० [ वालुक]
રેતી, પંદર જાતના પરમાધામીમાંનો એક ભેદ
वालुयत्त न० [ वालुकात्व]
રેતીપણું
वालुयप्पभा. स्त्री० [ वालुकाप्रभा] ત્રીજી નરકની પૃથ્વી वालुयप्पभाय. पु० [ वालुकाप्रभाज] ' વાલુકાપ્રભામાં ઉત્પન્ન वालुया. स्त्री० [ वालुका ]
वेणु, रेती, त्री नर8 पृथ्वी
वालुयाकवल न० [ वालुकाकवल]
રેતીનો કોળીયો
वालुयापुढवी. स्त्री० [वालुकापृथ्वी] ત્રીજી નરકની પૃથ્વી
वालुयाभा. स्त्री० [ वालुकाभा ]
खो' र '
वालुयासंथारय. न० [ वालुकासंस्तारक ]
રેતીનો સંથારો
वाव. धा०] [वि+आप )
વ્યાપ્ત કરવું
वावड. धा० [वि+आ+पृ] વ્યાકુળ થવું
बावड. त्रि० (व्यावृत्त) પ્રવૃત્ત થયેલ
वावण्ण. त्रि० [ व्यापन्न ]
વ્યાપ્ત થયેલ, ભરેલ, વણસી ગયેલ, સમક્તિથી ભ્રષ્ટ
वावण्णग. पु० [ व्यापन्नक ]
देखो' र '
वावण्णय. पु० (व्यापनक]
भुख'उपर'
वावण्णसोया. स्त्री० [ व्यापत्र श्रोतसी]
आगम शब्दादि संग्रह
રોગથી નષ્ટ થયેલ ગર્ભાશયવાળી
वावण्णीय. त्रि० [ व्यापन्नीत]
वावत्ति पु० (व्यापत्ति] વિનાશ, મરણ वावर, धा०] [वि+आ+प
बावड
वावहारिय. त्रि० [ व्यावहारिक ] વ્યવહાર સંબંધિ
वावहारियनय. पु० [ व्यावहारिकनय ] સાતનયમાંનો એક
वावहारियपरमाणु. पु० [ व्यावहारिकपरमाणु ] પરમાણુનો એક ભેદ
वावार. धा० [वि+आ+पारय् ]
કામમાં લગાડવો, પ્રવૃત્ત કરવો वावारणा. स्त्री० [ व्यापारण ]
પ્રવૃત્ત
वावि. त्रि० [ व्यापिन् ]
વ્યાપક
वाविद्धसोया. स्त्री० [व्याविद्धश्रोतसी] વાત આદિથી શક્તિ રહિન ગર્ભવાતી वाविय. न० [ व्यापित ]
વ્યાપેલું वाविया. स्त्री० [वापिता ]
એક વખત વાવવાથી ઊગે તેવી કૃષિ वावी. स्त्री० [वापी]
વાવ, કો
वावेत्ता. कृ० (वापयित्वा ।
વાવીને
वास. न० [ वर्ष]
वर्ष, साल, संवत्सर,
ભરત આદિ સાતે વર્ષ ક્ષેત્રો
वास. पु० [वास]
निवास, रहेहाए। वसवुं ते वास. स्त्री० [वर्षा]
વર્ષા, વરસાદ वास. पु० [ वासस् વસ્ત્ર, કપડ
वास. धा० [वृष्]
વરસવું
વ્યાપ્ત થયેલ, સમકિતથી ભ્રષ્ટ, વિનાશ પામેલ
वासंग. विशे० [ व्यासङ्ग]
वावत्ति स्त्री० [ व्यावृत्ति ]
તત્પરતા, આસક્તિ
हिंसाहि थी निवृत्ति पायवी ते दुःखनी वात, गुरानाश, वासंत त्रि० (वर्षत्)
મૈથુન
વરસવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 86
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वासंति. स्त्री० [वासन्ती]
वासपरियाय. पु० वर्षपर्याय] વાસંતી લતા
(અમક વર્ષનો) દીક્ષા પર્યાય હોવો તે वासंतिकलिया. स्त्री० [वासन्तिकलता]
वासपुड. पु० [वासपुट] માધવી વેલ
સુગંધનો પડો वासंतिमंडवग. पु० [वासन्तीमण्डपक]
वासभवण. न० [वासभवन] વાસંતીલતાનો માંડવો
શયન ભુવન वासंतिमंडवय. पु० [वासन्तीमण्डपक]
वासमाण. कृ० [वर्षत्] हुमो 64२'
વરસવું તે वासंतिय. स्त्री० [वासन्तिक]
वासयंत. कृ० [वासयत् માધવી લતા
રહેવું તે वासंतियलया. स्त्री० [वासन्तिकलता] यो 64२' वासरेणु. पु० [वासरेणु] वासंतियलयापविभत्ति. पु० [वासन्तिकलताप्रविभक्ति] સુગંધી રજ એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ
वासवदत्त. वि० [वासवदत्त] वासंतिया. स्त्री० [वासन्तिकी]
वि४यपुरना । कण्हादेवी तनी पत्नी (राए) हती. માધવી વેલ
सुवासव तनी पुत्रहता था यो ‘सुवासव' वासंतियागुम्म. पु० [वासन्तिकागुल्म]
वासवदत्ता. वि० [वासवदत्ता] માધવી વેલનો ગુચ્છો
नीना २रा पज्जोअनी पुत्री, प्रथा यो उद्दायन' वासंतियापुड. पु० [वासन्तिकीपुट]
वासवद्दलग. पु० वर्षवार्दलक] માધવી વેલનો પડો
વરસાદના વાદળો वासंतिलता. स्त्री० [वासन्तीलता]
वासवद्दलय. पु० वर्षवादलक] માધવી વેલ
यो उपर' वासंतिलया. स्त्री० [वासन्तीलता]
वासहर. पु० [वर्षधर] માધવી વેલ
પર્વત વિશેષ वासंती. स्त्री० [वासन्ती]
वासहरकूड. पु० वर्षधरकूट] માધવી વેલ
વર્ષધર પર્વત ઉપર આવેલ શિખર-વિશેષ वासंतीमंडवग. पु० [वासन्तीमण्डपक]
वासहरपव्वय. पु० वर्षधरपर्वत] માધવી વેલનો માંડવો
यो वासधरपव्वय' वासकोडि. स्त्री० [वासकोटि]
वासहरसंठिय. न० वर्षधरसंस्थित] કરોડ વર્ષ
વર્ષધર પર્વતને આકારે રહેલ वासग. पु० [वर्षज]
वासा. स्त्री० [वर्षा વર્ષજન્ય, બે ઇન્દ્રિય જીવ-વિશેષ
વરસાદ, વર્ષા ઋતુ वासगणया. स्त्री० [वर्षगणना]
वासाकप्प. न० वर्षाकल्प] કાલ ગણના
વર્ષાવાસ, સાધુને એક સ્થાને ચોમાસું રહેવાનો આચાર वासघर. न० [वासगृह]
वासाणियजोणिय. न० [वासाणिययोनिक] શયનગૃહ
એક જાતની વનસ્પતિની યોનિ वासणा. स्त्री० [वासना]
वासाणियत्त. न० [वासाणियत्व] વાસના, સંસ્કાર
એક જાતનું વનસ્પતિપણું वासधर. पु० वर्षधर
वासारत्त. न० वर्षारात्र] વર્ષધર પર્વત
વર્ષાઋતુ, ચોમાસું वासधरपव्वय. पु० [वर्षधरपर्वत]
वासारत्तय. पु० [वर्षारात्रज] વર્ષ ક્ષેત્રની સીમા બાંધનાર પર્વત
વર્ષાઋતુમાં ઉત્પન્ન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 87
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वासारत्तिय. न० [वर्षारात्रिक
એક બે ઇન્દ્રિય જંતુ ચોમાસા સંબંધિ
वासुदेव. पु० [वासुदेव वासावास. पु० [वर्षावास]
અર્ધ ચક્રવર્તી, ત્રણ ખંડ ભૂમિનો અધિપતિ, એક ઉત્તમ વર્ષાકાળ, ચાતુર્માસ
પુરુષ વસાવાસિય. ન૦ [ayવાર્ષિઋ]
वासुदेव. वि० [वासुदेव ચાતુર્માસ સંબંધિ
‘બ્દ-' નું બીજું નામ, તે સવ નામથી પણ વાલિ. ત્રિ. [વાસિન)
ઓળખાય છે, તે બળદેવના ભાઈ અને રાજા વસુકેવા વસનાર, રહેનાર वासिइणिया. स्त्री० [वासिगिणिका]
તથા રાણી ટેવ ના પુત્ર હતા. વાસુદેવની સમૃદ્ધિ વાસિગિણી નામના અનાર્ય દેશમાં જન્મેલી દાસી
પરિવાર, આધિપત્ય, ચિન્હ આદિનું વર્ણન વાસિ૩. 50 વર્ષિતુ)
वासुदेवगंडिया. स्त्री० [वासुदेवगण्डिका] વરસવા માટે
વાસુદેવ સંબંધિ હકીકત રજૂ કરતું એક અધ્યયનવસિડામ. ત્રિ[વર્ષિતુશામ)
વિશેષ વરસવા માટેની કામના-ઇચ્છા
વાસુદેવત્ત. ૧૦ [વાસુદેવત્વ) वासिकी. स्त्री० [वार्षिकी]
વાસુદેવપણું વર્ષ સંબંધિ
वासुपुज्ज. वि० [वासुपूज्य] वासिक्क. पु० [वार्षिक
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ બારમાં તીર્થકર, તે ચંપાનગરીના વર્ષાકાળ સંબંધિ
રાજા વસુપુજ્ઞ અને રાણી ના ના પુત્ર હતા. તેને દેહનો वासिट्ठ. पु० [वाशिष्ठ]
વર્ણ લાલ હતો, તેમને ૬ર ગણ અને ૬ર ગણધર પુનર્વસુ નક્ષત્રનું ગોત્ર,
થયા. બોંતેર લાખ વર્ષાયુ ભોગવી મોક્ષે ગયા. વગેરે. એક ગોત્ર-કુળ વિશેષ
વાસેત્તા. 50 વિર્ષીત્વ वासिट्ठसगोत्त. न० [वाशिष्ठसगोत्र]
વરસીને જુઓ ઉપર
વાહ. પુ[વ્યાઘ) વસિદ્દી. સ્ત્રી [વશિષી]
શિકારી વશિષ્ઠ ગોત્રમાં ઉત્પન્ન સ્ત્રી
વા. ૫૦ [વાહી વાસિતમ. નં૦ [વર્ષનુક્રામ)
એક માપ છે - આઠસો આઢક અથવા આઠ ઉત્કૃષ્ટ કુંભ વરસવાની ઇચ્છા
પ્રમાણ વાસિત્તા. ૦ [વર્જિત્વા]
વાહ. To [વાહ) વરસીને
પાલખી વગેરે વાહન, ભાર વાલિg. ત્રિો [ર્ષિતૃ]
વાહ. ઘ૦ [વાહ) વરસનાર, વરસાદ
વહન કરવું વાસિય. ત્રિ. [વાસિત]
વાળ(). નૈ૦ વાહનો સુગંધી કરેલ, વસેલ, આગલા દિવસનું
ગાડા, રથ વગેરે સવારી વાતી. પુo [વાસી]
વાણા(ન)નમન. ૧૦ [વાહનામનો વાંસલો, ફરસી
સવારીમાં બેસીને જવું તે वासीचंदनकप्प. त्रि०वासीचन्दनकल्प]
વાઉજ()નના. સ્ત્રીવાહનશાના) કોઈ વાંસળાથી છેદે કે કોઈ ચંદનથી લેપ કરે તો પણ વાહન રાખવાની જગ્યા બંને તરફ સમભાવ રાખવો તે
वाहणा. स्त्री० [उवानह] वासीतच्छण. न० [वासीतक्षण]
પગરખા, જોડા વાંસલાથી ફાડવું કે ચીરવું
વાળિય. ત્રિ. [વાહની] વાણીમુ. ૧૦ દિ.]
વહન કરવા યોગ્ય, ઉપાડવા યોગ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 88
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
ઘોડા ખેલવાની જગ્યા वाहु. पु० [वाहु)
બાહુ, ભૂજા वाहेत. न० [वाह्यत्
વહન કરવું તે वि. अ० [अवि]
પણ, સમુચ્ચય, સંભાવના वि. त्रि० [वि]
वाहणिया. स्त्री०/वाहनिका
વહન કરનારી, પાલખી, સવારી वाहणी. स्त्री० [वाहनी]
यो - 64२' वाहय. त्रि० [वाहक
વહન કરનાર वाहर. धा० [वि+आ+ह]
બોલવું, કહેવું, આહ્વાન કરવું वाहरंत. न० व्याहरत्]
આહ્વાન કરવું તે, બોલવું તે वाहरमाण. कृ० [व्याहरत्]
આહ્વાન કરતો, બોલતો वाहरिउं. कृ० [व्याहरितुम्]
આહ્વાન કરવા માટે, બોલવા માટે वाहा. पु०बाहु]
બાહુ, ભૂજા वाहि. पु० [व्याधि]
व्याधि, रोग, पीst वाहि. त्रि० [वाहिन्]
વહન કરનાર वाहिग्घत्थ. त्रि० [व्याधिग्रस्त]
રોગ પીડિત वाहिजरमरण. न० व्याधिजरामरण]
રોગવૃદ્ધત્વ અને મરણ (વડે યુક્ત) वाहिणी. स्त्री० [वाहिनी]
વહન કરનાર, પાલખી, સવારી वाहिणीय. पु० [वाहिनीक]
यो 64 वाहिणीया. स्त्री० [वाहिनिका]
વાહન, પાલખી वाहित. त्रि० [व्याहत]
બોલાવેલ वाहित्त. त्रि०व्याहत]
બોલાવેલ वाहिम. त्रि० [वाह्य]
વહન કરવા યોગ્ય वाहिय. कृ० [वाहित]
વહન કરાયેલ वाहिय. त्रि० [व्याधित]
રોગપીડિત वाहियाली. स्त्री० [वाहयाली]
विअ. अ० [अपि च]
અને વળી वि-अइ-व्यय. धा० [वि+अतिव्र
જવું, ઉલ્લંઘન કરવું वि-अंज. धा० [वि+अञ्ज]
પ્રગટ કરવું विअंजिय. न० व्यजित]
પ્રગટ કરાયેલ विअंतिकारय. त्रि० [व्यन्तिकारक]
વિશેષપણે કર્મનો અંત કરનાર, અંતક્રિયા કરનાર विभ. धा० [वि+जृम्भ]
વિકસવું विअट्टच्छउम. विशे० [विवृत्तछद्म]
છદ્મસ્થપણાથી નિવૃત્ત, ધાતકર્મથી નિવૃત્ત विअत्त. पु० [व्यक्त
પરિસ્કૂટ, વિવેકી, ચોથા ગણધર, ગીતાર્થ મુનિ विअड. त्रि० [विकट]
વ્યાવૃત્તિ પામેલ, નિવૃત્ત થયેલ विअडभोइ. त्रि० [विकटभोजिन]
દિવસે ભોજન કરનાર, રાત્રે ન ખાનાર विअल. न० [विकल]
હીન, અસંપૂર્ણ, રહિત, વિહળ विआगरित्तए. कृ० [व्याकर्तुम्]
વ્યાખ્યા કરવી, ખુલાસો આપવો विआल. पु० [विकाल]
સંધ્યાકાળ विआपात. पु० [व्यवपात]
ભ્રંશ, નાશ विआहपन्नत्ति. स्त्री० [व्याख्याप्रज्ञप्ति]
એક (અંગ) આગમસૂત્ર विआहा. धा० [वि+आ+ख्या]
વ્યાખ્યા કરવી, સૂત્રના અર્થનું પ્રતિપાદન કરવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 89
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિમાહિત. ત્રિ (વ્યારણ્યતિ]
विउज्झाएमाण. त्रि० [व्युदभ्राजमान] વ્યાખ્યા કરેલ
શોભતો, શોભા પામતો विइक्कंत. त्रि०व्यतिक्रान्त]
વિઠ્ઠ. થાળ [વિ+વૃત] ઓળંગી ગયેલ, વીતી ગયેલ
ઉત્પન્ન થવું, નિવૃત્ત થવું विइकिण्ण. विशे० [व्यतिकीण]
વિઠ્ઠ. ૧૦ (નિવૃત્ત) ફેલાયેલ, વ્યાપ્ત
નિવૃત્ત થવું તે, ઉત્પન્ન થવું તે વિnિઠ્ઠ. વિશે. [ વિક]
વિઠ્ઠ. ઘTo [વિ+ટ્ટો દૂર સ્થિત, વિપ્રકૃષ્ટ
| વિચ્છેદ કરવો, વિનાશ કરવો विइज्जिया. स्त्री० [द्वितीयका]
विउट्टछउम. विशे० [विवृत्तछद्मन्] બીજી
જેનું છદ્મસ્થપણું નાશ પામેલ છે તે, વિ૬. ન૦ [વિજો
ધાતકર્મથી નિવૃત્ત વિકૃષ્ટ
વિઠ્ઠ. 70 [વિવર્તનો વિજ્ઞUU. ત્રિ. [dv]
નિવર્તન રાજા તરફથી અપાયેલ, વિખરાયેલ
विउट्टित्तए. कृ० [विवर्तयितुम्] विइण्णकेसी. स्त्री० [विकीर्णकेशी]
| નિવૃત્ત થવા માટે વિખરાયેલા વાળવાળી
विउट्टेयव्व. कृ० [विकुट्टितव्य] વિના. 50 [વિત્વિ
નિવૃત્ત થવા યોગ્ય જાણીને
विउहित. त्रि०व्युत्थित] વિફg. ૦ [વિદ્રિતા)
વિરુદ્ધ ઉદ્યમ કરવાને તૈયાર થયેલ, અન્ય તીર્થિક, જાણીને
મિથ્યાદ્રષ્ટી,રહેલ વિ. ન૦ [વિદ્રિત)
વિદ્દિા . ત્રિ. (લુસ્થિત] જાણેલ
જુઓ ઉપર વિવા . ઘTo [fq+ષ્પતિ+)
વિડ. ત્રિ. [] છોડીને જવું
બેગણું વિડ. To [વિકસ)
વિ-૪-. થ૦ [વિ+૩+359 વિદ્વાન, પંડિત
આત્મ પ્રશંસા કરવી, બડાઈ મારવી વિડ. વિ૦ [વિદ્રો
વિ+
3qમ. ઘ૦ [વિ+૩+%) ભદિલપુરના ગાથાપતિ ના અને સુનસા નો પુત્ર, ભ૦
જન્મવું, ઉત્પન્ન થવું અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લઈ શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા વિ-૩-ઝિંદ્ર. થ૦ [વિ+૩+છિન્દ્ર) વિહંગ. થ૦ [વિ+પુન]
છેદવું, કાપી નાંખવું યોગ કરવો
विउत्ता. कृ० [विवर्त्य] विउक्कम. कृ० [व्युत्क्रम्य]
| નિવૃત્ત થઈને, ઉત્પન્ન થઈને ઉલ્લંઘન કરવું તે, પરિત્યાગ, નષ્ટ થવું, ઉત્પન્ન થવું તે વિડવવામ, ઘTo [વ+૩+%]
વિભ્રમ થવો | ઉલ્લંઘન કરવું, નષ્ટ થવું, પરિત્યાગ કરવો
विउभाएमाण. कृ० व्युभ्राजयत्] विउक्कम्म. कृ० व्युत्क्रम्य]
શોભતો, દીપતો જુઓ વિડવક્રમ'
વિર. વિશેo [fવદુર) વિડવાસ. થTo [વિ+૩+]
વિચક્ષણ, ધીર અહંકાર કરવો, બડાશ મારવી
વિડત. વિશેo [વિપુત્ર) विउक्कस्स. पु० [व्युत्कर्ष]
ઘણું, પ્રચુર, વિસ્તીર્ણ, મોક્ષ સાધન, મોટું, એક પર્વત, અહંકાર, બડાશ
ઉત્તમ અગાધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 90
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विउलकयवित्ति. पु० [विपुलकृतवृत्तिक
વિવ્વિ. ત્રિો વિઝિયિક] વૃત્તિનો વિસ્તાર કરેલ
વૈક્રિય શરીર, વૈક્રિય શરીર બનાવનાર વિડનગુન. ૧૦ [વિપુનત્ત]
વિડલ્વિ. ત્રિ. [વિફરળ] મોટું કે વિશાલ કુલ
વિદુર્વવું તે विउलक्खंध. त्रि० विपुलस्कन्ध]
વિલ્વિક. ૦ [
વિ7) વિસ્તૃત ખંધવાળો
વિક્ર્વીને विउलट्ठाणभाइ. त्रि० [विपुलस्थानभागिन्]
विउव्विणिड्विपत्त. पु० [विक्रियर्द्धिप्राप्त] મોક્ષને માટે સંયમ સ્થાનકને સેવનાર
જેને રૂપ વિક્ર્વવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ છે તે વિનંતર. વિશે. [વિપુત્તર)
विउविज्जमाण. कृ० [विक्रियमाण] અતિ વિપુલ
વિદુર્વણા શરીરાદિ અને રૂપની રચના કરતો विउलतराग. विशे० [विपुलतरक]
વિવ્રિત. ત્રિ. [વત] જુઓ ઉપર
જેણે વૈક્રિય શરીર આદિ બનાવેલ છે તે विउलतराय. विशे० [विपुलतरक]
विउव्विता. कृ० [विकृत्य જુઓ ઉપર
વિદુર્વણા કરીને विउलपव्वय. पु० [विपुलपर्वत]
विउवित्तए. कृ० [विकर्तुम् વિપુલ નામનો પર્વત-વિશેષ
રૂપ આદિ વિદુર્વવા માટે विउलमइ. स्त्री० [विपुलमति]
विउव्वित्ता. कृ० [विकृत्य] મન:પર્યવજ્ઞાનનો એક ભેદ જે વિશુદ્ધતાથી અન્યના | વિક્ર્વણા કરીને મનોગત પદાર્થને વિશેષથી જાણે
विउव्विय. कृ० [विकृत्य] विउलमई. स्त्री० [विपुलमति]
વિદુર્વણા કરીને જુઓ ઉપર
विउव्विय. कृ० [विकृत] विउलमति. स्त्री० [विपुलमति]
વિદુર્વણા કરેલ જુઓ ઉપર’
વિવિ. ત્રિવિક્રિય% વિનંતિ. ૧૦ [વિપુર્નાહિત)
જેણે વૈક્રિય શરીર આદિ બનાવેલ છે તે ઘણું હિત, સૈકાલિક હિત
विउव्वियसमुग्घाय. पु० वैक्रियसमुद्धात] विउवसमणता. स्त्री० [व्युवशमनता]
વૈક્રિય શરીર બનાવતા જીવપ્રદેશનું વિસ્તરવું આદિ ઉપશમાવવું
ક્રિયા विउवात. पु० [व्यापात]
વિશ્વેત્તા. ૦ [
વિત્ય) સંયમથી પતન, ભ્રષ્ટતા
વિદુર્વણા કરીને विउवित्ता. कृ० [विकृत्य
विउव्वेमाण. कृ० [विकुर्वाण] વિક્ર્વીને, દિવ્યસામર્થ્યથી બનાવીને, રચના કરીને વિદુર્વણા કરતો વિડળ. થo [વ+]
વિ.સ. To [
વિષ્ણુન) બનાવવું, રચના કરવી, દિવ્ય-સામર્થ્યથી ઉત્પન્ન કરવું ફેંકવું, ત્યાગ કરવો विउव्वणगिड्डिपत्त. पु० [विक्रियर्द्धिप्राप्त]
विउस. कृ० [व्युत्सृष्ट] જેને વૈક્રિય શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ છે તે
ફેંકેલ, ત્યાગ કરેલ विउव्वणया. स्त्री० [विकरण]
विउसग्ग. पु० [व्युत्सर्ग નાના-મોટા રૂપ બનાવવાની શક્તિ, વિકરણ
પરિત્યાગ, એક અત્યંતર તપ, કાયોત્સર્ગ, એક વિધ્વUTI. સ્ત્રી [વરVT)
પ્રાયશ્ચિત્ત જુઓ ઉપર’
विउसग्ग. पु० [व्युत्सर्ग] विउव्वमाण. कृ० [विकुर्वणा]
દ્રવ્યથી ઉપધિ-શરીર વગેરેનો અને ભાવથી કષાય વિક્ર્વતો
આદિનો ત્યાગ કરવો તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 91
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
विउसग्गपडिमा. स्त्री० [व्युत्सर्गप्रतिमा
કાયોત્સર્ગ સંબંધિ એક અભિગ્રહ विउसमण. न० व्यवशमन]
વેદનો ઉપશમ કરવો તે, વિકાર ટાળવા તે विउसमणया. स्त्री० [व्यवशमन]
ક્રોધાદિ કષાયને ઉપશમાવવા તે विउसरणया. स्त्री० [व्युत्सर्जन]
તજવું, છોડવું विउसवित. त्रि० [व्यवशमित]
ઉપશમ પામેલ, દબાઈ ગયેલ विउसिज्ज. कृ० [व्युत्सृज्य]
ત્યાગ કરાયેલ, છોડાયેલ विउसिज्जा. स्त्री० [व्युत्सृज्य]
જુઓ ઉપર विउसित. त्रि० [विकोशित]
કોશ રહિત એવું, નિરાવણ विउस्स. धा० [वि+उत्+श्रि]
કદાગ્રહ કરવો, વિવિધ રીતે આશ્રય કરવો विउस्सग. पु० [व्युत्सर्ग
यो विउसग्ग' विउस्सग्ग. पु० [व्युत्सर्ग
यो विउसग्ग' विउस्सग्गपडिमा. स्त्री०व्युत्सर्गप्रतिमा]
यो विउसग्गपडिमा' विउस्सग्गारिह. न० [व्युत्साही
કાયોત્સર્ગને યોગ્ય એક પ્રકારનું પ્રાયશ્ચિત્ત विउस्सित. त्रि० [व्युच्छ्रित]
વિવિધ તરેહથી આશ્રિત, સંસાર विउस्सिय. त्रि० [व्युच्छ्रित]
हुमो 64२' विऊ. विशे० [विदु]
વિદ્વાન विऊसिर. धा० [वि+उत्+सृज्]
ફેંકવું, ત્યાગ કરવો विउहिताण. कृ० व्यूहय]
દૂર કરીને, કાઢીને विओग. पु० [वियोग]
વિયોગ, વિરહ विओज. धा० [वि+योजय
અલગ કરવું विओय. पु० [वितोय]
પાણી રહિત विओवात. पु० [व्यवपात]
ભ્રંશ, નાશ विओवाय. पु० [व्यवपात]
ભ્રંશ, નાશ विओसज्ज. कृ० व्युत्सृज्य]
ત્યાગ કરીને, છોડીને विओसमण. न० [व्यवशमन]
ઉપશમન, ક્રોધ આદિને શમાવવો તે विओसमणता. स्त्री० [व्यवशमन्]
ક્રોધાદિને ઉપશમાવવા विओसरणया. स्त्री० [व्युत्सर्जन]
ત્યાગ કરવો, છોડવું તે विओसवण. नव्यवशमन]
ક્રોધ આદિને ઉપશમાવવા તે विओसवित. त्रि० [व्यवसित]
ઉપશમ પામેલ, દબાઈ ગયેલ विओसवितपाहुड. न० व्यवशमितप्राभूत]
ઉપશમ પામેલ, ક્લેશ-કલહ विओसवित्ता. स्त्री० [व्यवशाम्य]
ઉપશમાવીને विओसविय. न० [व्यवशमित]
ક્રોધ આદિને ઉપશમાવેલ विओसवियपाहुड. न० व्यवशमितप्राभूत]
ઉપશમ પામેલ, ક્લેશ-કલહ विओसवेत्तए. कृ० [व्यवशमितुम्]
ક્રોધાદિ કષાયને ઉપશમાવવા માટે विओसित. त्रि० [व्यवसित]
સમાપ્ત કરાયેલ, પર્યવસિત विंझ. वि० [विन्द्य]
આચાર્ય રવિશ્વય ના મુખ્ય શિષ્ય विंझगिरि. पु० [विन्ध्यगिरि]
વિંધ્યાચળ પર્વત विछिय. पु० [वृश्चिक
વીંછી विज्झ. पु० [विन्ध्य] વિધ્યાચલ પર્વત विज्झगिरि. पु०/विन्ध्यगिरि] વિધ્યાચલ પર્વત विज्झगिरिपायमूल. न० [विन्ध्यगिरिपादमूल] વિધ્યાચલની તળેટી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 92
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
विंट. न० [वृन्त]
બીંટડું
विंटलिय. न० [दे.] નિમિત્તાદિ પ્રકાશવા તે विंटिअबंधन न० [विण्टिकाबन्धन ]
વીંટીયાબંધન, પોટલીનું બંધન
विंद न० [वृन्द]
સમૂહ, સંઘ
विंद धा० [विन्द ]
જાણવું, પ્રાપ્ત કરવું
विंद. त्रि० [विन्द ]
જાણવું તે, પ્રાપ્ત કરવું તે विंध. धा० [ व्यध्]
વિધવું, ઘોંચવું विधित्तु. त्रि० [व्यध्धृ] વિંધનાર, ઘોંચનાર विंधेत्तार. त्रि० [वेद्धृ]
વિંધનાર, ઘોંચનાર विंधेयव्व. त्रि० [वेद्धव्य ] વિંધવા યોગ્ય
विंभल. त्रि० [विह्वल ]
વ્યાકુળ विंसति. स्त्री० [विंशति ]
વીસ, નવ ઉપવાસ કરવો તે
विहणिज्ज. न० [वृंहणीय ]
પુષ્ટિજનક, પ્રશંસા
विक. पु० [[पिक ]
કોયલ विकंप. धा० [वि+कम्प्] ધ્રુજાવવું, કંપાવવું विकंपइत्ता. कृ० [विकम्प्य] ધ્રુજાવીને, કંપાવીને
विकंपमाण. कृ० [विकम्पमान] ધૃજતો, કંપતો
विकंपित. कृ० [विकम्पित] જેલો, કંપેલો
विकच्छसुत्तग. पु० [ वैकक्षसूत्रक]
કંદોરો
विकट्ट. धा० [वि+कृत्]
કાપવું
विकट्टिय. विशे० [ विकृत]
आगम शब्दादि संग्रह
કાપેલ विकड. त्रि० [[विकट] ઘણાં વિસ્તારવાળું
विकड्ड. धा० [वि+कृष्]
કર્મનું ઉદ્ધર્તન કરવું, ખેંચવું विकड्डग. त्रि० [विकर्षक ]
કર્મનું ઉદ્ધર્તન કરનાર, ખેંચનાર विकड्डूमाण. कृ० [विकर्षत्]
કર્મનું ઉદ્ધર્તન કરતો, ખેંચતો विकड्डिय. कृ० [ विकर्षित ]
આકર્ષિત કરેલ, ખેંચેલ
विकत्त. धा० [वि+कृत्]
વિદારવું, કાપવું वित्त. त्रि० [ विकृत ]
કાપેલું
वित्तु. ० [वि]
વિદારનાર, કાપનાર विकत्थ. धा० [वि+कथय् ] પ્રશંસા કરવી
विकत्थणा. स्त्री० [विकत्थना ] પ્રશંસા કરવી તે, વખાણ કરવા તે विकप्प. पु० [ विकल्प ]
लेह, प्रकार, विकल्प, प्रासाह - विशेष विकप्पण, न० [ विकल्पन]
છેદન, મારવું તે, ટુકડા કરવા તે विकपणा. स्त्री० [ विकल्पना ]
अल्पना, तर्क वितर्क, अनुमान विकप्पिय न० [विकल्पित]
કલ્પના કરાયેલ, ઉત્પ્રેક્ષિત, ચિંતિત विकय. त्रि० [ विकृत ]
વિકાર પામેલ, કુરૂપ विकयतणु. त्रि० [विकृततनु] જેનું શરીરકદરૂપું છે તે विकरणकर. त्रि० [विकरणकर ]
વિક્ષેપ કરનાર, વિનાશ કરનાર विकराल. त्रि० [विकराल ]
પિશાચ જેવો બિહામણો, ભયંકર विकल. त्रि० [ विकल ]
વિકળ, કળાહીન विकसंत. त्रि० [विकसत् ] વિકાસ પામતું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 93
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विकसियनयन. न० [विकसितनयन
વિક્ર્વવા માટે, અનેક રૂપ બનાવવા માટે વિકાસ પામેલ કે પ્રફુલ્લિત નયન
विकुस. पु० [विकुश विकहा. स्त्री० [विकथा]
એક જાતનું ઘાસ इथली, विपरीत था स्त्रीया माहियारह विश्था |विकोवण. न० [विकोपन] विकहाहर. त्रि० [विकथाकर]
ફેલાવો થવો, ઉભરાવું ‘વિકથા’ કરનાર, કુથલી કરનાર
विकोवणया. स्त्री० [विकोपनता] विकहानुजोग. पु० विकथानुयोग]
ફેલાવો, પ્રસાર અર્થ-કામના ઉપાય દર્શાવનાર શાસ્ત્ર
विकोविय. विशे० [विकोविद] विकार. पु० [विकार]
કુશલ, નિપુણ દોષ, વિકાર,
विकोसिय. पु० [विकोशित] विकिट्ठ. त्रि० [विकृष्ट]
મ્યાન બહાર કરેલ, કોશ રહિત દૂર રહેલું
विक्क. धा० [विक्री] विकिण्ण. त्रि० [विकीण
વેચવું છુટું છુટું પડેલું, ચારે તરફ વિખરાયેલું
विक्कंत. त्रि० [विक्रान्त विकियभूय. न० [विकृतभूत]
પરાક્રમી, બળવાન, પ્રસિદ્ધ વિકૃત કરાયેલું
विक्कंति. स्त्री० [विक्रान्ति] विकिरण. न० [विकिरण]
પરાક્રમ વિખેરી નાંખવું તે, વિનાશ કરવો તે
विक्कम. पु० [विक्रम] विकिरणकर. त्रि० [विकिरणकर]
પરાક્રમ, પુરુષાર્થ વિખેરનાર, વિનાશ કરનાર
विक्कय. पु० [विक्रय विकिरिज्जमाण. त्रि० [विकीर्यमाण]
વિક્રય કરવો, વેચવું વિખેરાતું, છુટું છુટું વેરાતું
विक्कायमाण. कृ० [विक्रीयमाण] विकीर. धा० [वि+कृ]
વિક્રય કરતો, વેચાણ કરતો વિખેરવું
विक्किण्ण. धा० [विक्री] विकुज्जिय. कृ० [विकुब्ज्य
વેચવું કુંબડું કરાયેલ, દબાયેલ
विक्किणंत. त्रि० [विक्रीणत्] विकुव्व. धा० [वि+कृ]
વેચવું તે, વિક્રય કરવો તે વૈક્રિય શરીરાદિ બનાવવું, રૂપ વિકુર્વણા કરવી विक्किणण. न० [विक्रीणण] विकुव्व. स्त्री० [द०]
વેચાયેલ વૈક્રિય શક્તિ દ્વારા રચના કરવી તે
विक्किणमाण. कृ० [विक्रीयमाण] विकुव्वणया. स्त्री० [विकरण]
વેચાણ કરતો, વિક્રય કરતો વિદુર્વણા, અનેક રૂપ બનાવવા તે
विक्किणित्ता. स्त्री० [विक्रीय विकुव्वणा. स्त्री० [विकरण]
વેચેલ यो - 6पर'
विक्कित्त. कृ० [विकृत विकुव्वमाण. कृ० [विकुर्वाण]
વિક્ર્વણા કરેલ વિદુર્વણા કરતો, અનેક રૂપ બનાવતો
विक्किरिज्जमाण. कृ० [विकीर्यमाण] विकुवित्तए. कृ० [विकर्तुम्]
| વિખેરવું તે છુટું-છુટું કરવું તે | વિક્ર્વવા માટે, અનેક રૂપ બનાવવા માટે
विक्केयार. त्रि० [विक्रेत विकुव्वित्ता. कृ० [विकृत्य]
વિક્રય કરનાર વિદુર્વણા કરીને, અનેક રૂપ બનાવીને
विक्कोसंत. त्रिविक्रोशत्] विकुव्वेमाण. कृ० [विकुणि]
ગાળો દેવી તે, અપશબ્દ બોલવા તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 94
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિવરલૅમ. પુo [વિષ્કમ્)
विगइपडिबद्ध. त्रि० [विकृतिप्रतिबद्ध] પહોળાઈ, વિસ્તાર, વિખંભ
વિગઇ-દહીં, દૂધ, ઘી આદિ છ પદાર્થનો લાલ, विक्खंभइत्ता. कृ० [विष्कभ्य]
विगई. स्त्री० [विकृति] બંને પગ પહોળા કરીને-ફેલાવીને
જુઓ વિડુિં विक्खंभसूइ. स्त्री० [विष्कम्भसूचि]
વિમો. ન૦ [વાતો) પહોળી-ફેલાયેલી શ્રેણી
ઉદય રહિત વિવર૩૫. ૧૦ [વિક્ષત)
વિકાચ્છ. ઘo [fq++ વણયુક્ત, કૃતવણ
વિનાશ થવો विक्खरिज्जमाण. कृ० [विकीर्यमाण]
विगड. विशे० [विकट] વિખેરતો, ફેલાવતો, છેતરતો
ઘણાં વિસ્તારવાળું विक्खाय. त्रि० [विख्यात
विगणिज्जंत. कृ० [विगणत] પ્રસિદ્ધ
નિંદા કરવી, ધૃણા કરવી તે વિવિવUU. Y૦ [વિક્કીf]
વિગત. ત્રિ. [વાત] વ્યાપ્ત, ફેલાયેલા
નાશ પામેલું, રહિત विक्खित्त. त्रि० [विक्षिप्त]
विगतजोइ. त्रि० [विगतज्योतिष] વિખેરેલું, ભ્રાંત
જેનો પ્રકાશ નાશ પામેલ છે તે વિવિરેશ્વત્તા. સ્ત્રી [વિક્ષિપ્ત
विगतमीसय. पु० विगतमिश्रक] વિખેરીને, પડિલેહણનો એક દોષ, પડિલેહિત વસ્ત્રને | મૃતકને આશ્રિને મિશ્ર ભાષા બોલવી તે-જેમ કે ગામમાં અપડિ-લેહિત વસ્ત્રમાં ફેંકવું
ઓછા કે અધિક માણસો મરણ પામ્યા હોવા છતાં દશ विक्खिर. धा० [वि+कृ]
માણસો મરણ પામ્યા તેવું વિધાન કરવું છેતરવું, વિખેરવું, ફેલવાવું
विगतराग. विशे० [विगतराग] विक्खिरमाण. कृ० [विकीर्यमाण]
જેને રાગ ચાલ્યો ગયો છે તે, વીતરાગ છેતરતો, વિખેરતો, ફેલાવતો
विगतसोग. विशे० [विगतशोक] विक्खेव. पु० विक्षेप
જેને શોક ચાલ્યો ગયેલ છે તે, એક મહાગ્રહ મૂકવું, ફેંકવું
વિવિ. સ્ત્રી [વિકૃતિ] જુઓ વિડું વિવરવેવII. સ્ત્રી [વિક્ષેપI]
विगति. स्त्री० [विगति] | વિસ્તારવું, નિરૂપણ કરવું તે
વિનાશ વિવāવMવિના. ન૦ [વિક્ષેપU|[વિનય)
વિતિપડિવદ્ધ. ત્રિ. [વિકૃતિપ્રતિજો વિક્ષેપણા વિનય, પ્રરૂપણા વિનય
દૂધ-દહીં આદિ વિગઇમાં આસક્ત विक्खेवणी. स्त्री० [विक्षेपणी]
विगत्त. पु० [विकृत्त ચાર પ્રકારની કથામાંની એક કથા-શ્રોતાને સન્માર્ગે
કાપેલ, છેદેલ દોરવો
વિત્તિ. ત્રિ. [વર્તw] विक्खोभइत्ता. कृ० [विक्षोभ्य]
પ્રાણીઓની ચામડી ઉતારનાર ક્ષોભ ઉત્પન્ન કરીને
विगत्तिऊण. कृ० [विकय] विग. पु० [वृक्]
કાપીને, છેદીને વરુ, નાર
विगदूमिय. न० वृकदावित] विगइ. स्त्री० [विकृति]
શીયાળાદિ હિંસક પ્રાણી દ્વારા કંઈક ખવાયેલ મનોવિકાર, વિકાર ઉત્પન્ન કરનારા એવા દૂધ-દહીં-ધી- विगप्प. पु० [विकल्प] તેલ વગેરે છ પદાર્થ
પ્રકાર, ભેદ, અનેકપણું, ભજના, હોવું કે ન હોવું વિયાનિકૂફ. ન૦ [વિકૃતિનિહg]
વિપુ. ૧૦ [વાનો વિગઇ-દહીં, દૂધ, ઘી આદિ છ નો ત્યાગ કરવો
કલ્પના, તર્ક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 95
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
विगप्पिय. त्रि० [विकल्पित] કલ્પના કરેલ, જોડી કાઢેલ विगय, त्रि० / विगत) खो 'विगत' विगय न० (विजय)
એક નરક સ્થાન विय. त्रि० [ विकृत्त] ખરાબ, વિકાર પામેલ
वियगिद्धि. स्त्री० [विगतगृद्धि]
જેને આસક્તિ ચાલી ગયેલ છે, લોલુપતા રહિત वियहि. स्त्री० [विगतगृद्धि] दुखो 'पर' विगयचेद्वा. त्रि० [ विकृतचेष्टा ] વિકૃત ચેષ્ટાવાળો
विगयपक्ख. पु० [विगतपक्ष )
વસ્તુનો અવસ્થાંતર રૂપ વિનાશધર્મ
विगयभाया. वि० / विगतभाषा
विनयवाई ना गुरुश्री
विगयभेसणमुह. त्रि० [ विकृतभीषणमुख] વિકારી અને ભયંકર મુખવાળો विगयमिस्सिया. स्त्री० [विगतमिश्रिता] यो 'विगतमीसय'
विगतराग. पु० [विगतराग ]
જેને રાગ-દ્વેષ નથી તે विगयवज्ज, त्रि० [ विकृतवज्य દૂધ, દહીં આદિ વિગઈ રહિત विगयसद्ध. त्रि० [विगतश्रद्ध]
જેને શ્રદ્ધા ચાલી ગયેલ છે તે, શ્રદ્ધા રહિત विगयसोग. त्रि० [ विगतशोक]
શોક રહિત, એક મહાગ્રહ विगयसोगा. स्त्री० [विगतशोका ]
आगम शब्दादि संग्रह
નલીનાવતી વિજયની મુખ્ય રાજધાની
विगयसोय. त्रि० [विगतशोक]
'खो' विगयोग'
विगयावाय. त्रि० [विगतावाय )
દુઃખ રહિત, જેના અપાય-દુઃખનો નાશ થયો છે તે विगराल. त्रि० [ विकराल ]
ભયંકર
विगल. पु० [ विकल)
વિકલ ઇન્દ્રિય, બે, ત્રણ, ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવ विगलंत. त्रि० [विगलत् ]
ગળી જત
विगलिंदिय. पु० [ विकलेन्द्रिय ] दुखो 'पर' विगलिंदियजातिनाम न० [विकलेन्द्रियजातिनाम ] એક નામકર્મ જેના ઉદયે બે-ત્રણ કે ચાર ઇન્દ્રિયપણું
પ્રાપ્ત થાય
विगलिंदयया. स्त्री० [विकलेन्द्रियता ]
વિકલેન્દ્રિયપણું विगलिंदियवज्ज. त्रि० [विकलेन्द्रियवर्ण्य]
બે-ત્રણ-ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવોને વર્જીને-છોડીને विगलितेंदिय. पु० [विकलितेन्द्रिय ]
ઇન્દ્રિય રહિત
विगलेंदिय. पु० [विकलेन्द्रिय ]
gul 'fatter' विगसंत. त्रि० (विकसत्) વિકાસ પામતું
विगसित. विशे० / विकसित )
વિકસેલ
विगसिय. त्रि० [विकसित ]
વિકસેલ
विगहपरायण त्रि० /विकथापरायण વિકા કરવામાં રત विगहमुक्क. त्रि० [विकथामुक्त]
વિકથા કરવાથી મુક્ત થયેલ, વિકથા રહિત विगहसील, विशे० [विकथाशील ]
વિકા કરવાના સ્વભાવવાળો
विगहा स्त्री० [ विकथा]
પ્રયોજન રહિત વાતો, કુથલી, અધર્મ કથા विगार. पु० [ विकार ]
વિકૃતિ, વિકાર
विगाररहिय. विशे० [ विकाररहित]
વિકાર વિનાનો
विगाहिय. कृ० [विगाह्य]
પ્રવેશ કરીને
विगाहिया. स्त्री० [विगाहय ] भुमी उपर विगिंच. धा० [वि+विच् ]
પૃથક્ કરવું, તજવું विर्गियंत. कृ० [विविधत्)
પૃથક્ કરેલ, તજેલ विगिंचण न० [विवेचन ]
ત્યાગ કરવો, પરઠવવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 96
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विगिचिणता. स्त्री० [विवेचत]
विग्गहगति. स्त्री० [विग्रहगति] જુઓ ઉપર
જુઓ ઉપર विगिंचणिय. न० [विवेचित]
વિપરાયણ. ત્રિ. [વિગ્રહપરાયUT] ત્યાગ કરેલ, પરઠવેલ
વિગ્રહ-કલેશ કરવામાં તત્પર विगिंचमाण. कृ० [विविञ्चान्]
વિવાહિય. ત્રિ. વિહિx] પૃથક કરવું તે, ત્યાગ કરવો તે
‘વિગ્રહ કરનાર, યુદ્ધ કે કલેશ કરનાર, સંધી, સંક્ષિપ્ત विगिंचित्तए. कृ० [विवेक्तुम्]
विग्गोवण्णया. स्त्री० [विगोपनता] પૃથક કરવા માટે, ત્યાગ કરવા માટે
સાચવવું તે, પ્રગટ કરવું તે विगिंचिय. कृ० [विविच्य]
વિપ. પુo [B] પૃથક કરીને, ત્યાગ કરીને
વાઘ विगिंचेमाण. कृ० [विविञ्चत्]
વિ. પુo [વિન] પૃથક કરતો, ત્યાગ કરતો
વિપ્ન, અંતરાય વિનિz.7૦ [વ8)
विग्घकर. त्रि० विघ्नकर] ઉગ્ર તપ, કઠિન માર્ગ
અંતરાય કરનાર विगिट्ठतवचरण. त्रि० [विकृष्टतपश्चरण]
વિ-ઘડ. થTo [fQ+ | ઉત્કૃષ્ટ તપ અને ચારિત્ર પાળનાર
ઉઘાડવું, ખુલ્લું કરવા માટે વિગુણ. ત્રિ. [fa][]
વિપાડેકM. 50 [વિવાદિત ગુણ રહિત
ઉઘાડવા માટે, ખુલ્લું કરવા માટે विगुव्वणा. स्त्री० [विकरण]
विघात. पु० विघात] વૈક્રિય શક્તિથી રૂપ વિદુર્વણા કરવી તે
આઘાત, દુઃખ, ગુણોના ઘાત કરનાર હોવાથી મૈથુનનું વિધ્વી. ત્રિો વિ]
એક નામ રૂપ વિકુર્વણા કરેલ
विघाय. पु० [विघात વિનોવ. [વિ+પવું)
જુઓ ઉપર સાચવવું, પ્રગટ કરવું, ભોગવવું
વિધુ. નં૦ [વિપુe] विगोवइत्ता. कृ० [विगोप्य
ચીસો પાડવી, ગુન્હાની યાદી આપી બોલાવવું તે પ્રગટ કરીને, સાચવીને
વિરિય. ન૦ [વિપરિત] विगोवयमाण. कृ० [विगोपयत्]
અહીં-તહીં સ્વેચ્છાએ ગયેલ સાચવવું તે, ભોગવવું તે, પ્રગટ કરવું તે
વિચાર. ત્રિો [વિવારનો विगोवित्ता. कृ० [विगोप्य]
વિચરનાર સાચવીને, પ્રગટ કરીને, ભોગવીને
विचारिय. त्रि० [विचारित] વિ. ત્રિ. [વાનો
વિચારેલું ચિત્તની અશાંતિવાળો, ઉદ્વેગ પામેલ
विचिंत. धा० [वि+चिन्तय विग्गह. पु० [विग्रह)
| વિચારવું, ચિંતન કરવું ત્રસનાડી કે જે લોકના નીચેના છેડાથી ઉપરના છેડા विचिंतिय. कृ० [विचिन्तित] સુધીની છે અને એક રાજ પ્રમાણ પહોળી છે, શરીર,
વિચારેલ, ચિંતવેલ
विचिंतेउं. कृ० [विचिन्तितुम्] કલહ, મૈથુન, વક્રગતિ, યુદ્ધ, વાંકો આકાર विग्गहओ. अ० [विग्रहतस्]
વિચારવા માટે, ચિંતવવા માટે ‘વિગ્રહને આશ્રિને
વિવિવી. સ્ત્રી [] विग्गहगइ. स्त्री० [विग्रहगति]
વાદ્ય વિશેષ જીવ એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં જાય ત્યારે જે વળાંક
विचिगिच्छ. स्त्री० [विचिकित्सा
ધર્મકાર્યના ફળના વિષયમાં સંદેહ, શંકા લે તે ગતિ, વાંકી ગતિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 97
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विचिट्ठ. धा० [वि+चेष्ट्]
विच्छय. विशे० [विक्षत] પ્રયત્ન કરવો, ચેષ્ટા કરવી
વિવિધ રીતે પીડિત विचित्त. त्रि० [विचित्र]
विच्छवि. न० [विच्छवि] વિચિત્ર, અદ્ભુત, અનેક પ્રકારનું, વિચિત્ર નામનો એક નરક સ્થાન પર્વત, વેણુદેવ-વેણુદાલી અને દક્ષિણ દિશાના
विच्छविय. विशे० [विच्छिवक] સુવર્ણકુમારોના લોકપાલનું નામ
કષ્ટ પીડિત विचित्तकूड. पु० [विचित्रकूट]
विच्छायग. पु० [विच्छायक] એક પર્વત
કાંતિ રહિત, નિસ્તેજ विचित्तपक्ख. पु० [विचित्रपक्ष]
विच्छिंद. धा० [वि+छिद् વેણુદેવ અને વેણુદાલી ઇન્દ્રનો એક લોકપાલ
તોડવું, અલગ કરવું विचित्तपव्वय. पु० [विचित्रपर्वत]
विच्छिंदावित्ता. कृ० [विछेद्य] એક પર્વત
અલગ કરીને, તોડીને विचित्तपिच्छ. पु० [विचित्रपिच्छ]
विच्छिंदित्ता. कृ० [विछिद्य] मी 64२' વિવિધ રંગથી રંગાયેલ પીછું, મોરપીંછ
विच्छिदेंत. कृ० [विछिन्दित्] विचित्तय. त्रिविचित्रक]
અલગ કરવું તે, તોડવું તે हुमो विचित्त
विच्छिण्ण. त्रि० [विस्तीर्ण] विचित्तसुत्त. त्रि० [विचित्रश्रुत]
વિસ્તારેલ, પહોળું સ્વસમય અને પરસમયનો જાણનાર,
विच्छिण्ण. त्रि० [विच्छिन्न અનેક શાસ્ત્રનો જ્ઞાતા
વિચ્છેદ ગયેલ, નષ્ટ થયેલ विचित्ता. स्त्री० [विचित्रा]
विच्छिण्णतर. त्रि० [विस्तीर्णतर] એક દિકકુમારી
અતિ વિસ્તારવાળું विचेल. त्रि० [विचेल]
विच्छिन्न. त्रि० [विच्छिन्न વસ્ત્ર રહિત, નગ્ન
છેદાઈ ગયેલ विच्चुय. न० [वृश्चिक
विच्छिप. धा० [वि+क्षिप्]
ફેંકવું વીંછી विच्छड्डु. धा० [वि+छर्दय]
विच्छिप्पमाण. कृ० [विस्पृश्यमाण] તજવું, નાખી દેવું
વિશેષ સ્પર્શ કરતો विच्छडुइत्ता. कृ० [विच्छद्य]
विच्छु. पु० [वृश्चिक] નાંખી દઈને, તજીને
વીંછી विच्छड्डमाण. कृ० [विछर्दयत्]
विच्छुक, त्रि० [वृश्चिक નાંખી દેતો, તજતો
વીંછી विच्छडुयित्ता. कृ० [विच्छद्य]
विच्छुत. पु० [वृश्चिक
વીંછી यो 'विच्छड्डइत्ता' विच्छड्डित्ता. कृ० [विछर्दय]
विच्छुब्भमाण. कृ० [विक्षोभ्यमान]
ક્ષોભ પામતો તજવું તે, નાંખવું તે विच्छड्डिय. कृ० [विच्छर्दित]
विच्छुभ. धा० [वि+क्षुभ्]
ક્ષોભ પામવો નાંખી દીધેલું, તજેલું विच्छड्डियमाण. कृ० [विछर्दयत्]
विच्छुभ. धा० [वि+क्षिप्] નાંખી દેતો
વિખેરવું विच्छड्डेत्ता. कृ० [विछर्दय]
विच्छ्य. पु० [वृश्चिक]
વીંછી નાંખી દેવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 98
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
विच्छुयअल. पु० [वृश्चिअल]
વીંછીની પુંછડી विच्छ्यनंगोलसंठिय. न० [वृश्चिकलाङ्गुलसंस्थित]
વીંછીના પુંછડાના આકારે રહેલ વિચ્છેદંત. 50 [વિછિન્દ્રત
વારંવાર છેદવું તે, કાપવું તે विछिंदमाण. कृ० [विच्छिंदत्]
વારંવાર છેદતો કે કાપતો વિન. વિશેo [fવનવિન
વિજય પામેલ વિ-i”. To [વિ+g]
ફેલાવું, પહોળું કરવું, ઉઘાડવું વિનડિ. To [કિનટનો
બે જટાયુક્ત, એક ગ્રહ વિગઢ. વિશે. [વિત્ર]
તજી દીધેલ, છોડી મૂકેલ विजढपुव्व. न० [वित्यक्तपूर्व
પૂર્વે ત્યાગ કરેલ વિના. પુo [વિનય) વિશેષ જીત, એક મુહૂર્ત, એક ધ્વજ, એક ગંધહસ્તી, ‘વિજય’ એવો શબ્દ,
જંબુદ્વીપનું પૂર્વ દ્વાર, ક્ષેત્ર-વિશેષ, વિના. પુo [વિનય)
આસો માસનું લોકોત્તર નામ विजय. पु० [विजय]
એક અનુત્તર વિમાન, તે વિમાનનો દેવતા વિનય. ૧૦ [વિજય)
નિર્ણય विजय-१. वि० [विजय
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ બીજા બલદેવ, વાસુદેવ ટ્રિવિઠ્ઠ ના
विजय-५. वि०विजय] પોલાસપુરનો રાજા તેની પત્નીનું નામ સિરિ અને પુત્રનું નામ ‘મડુમુત્ત' હતું કથા જુઓ મમુત્ત' विजय-६. वि० [विजय] મિયાનમ નો રાજા જેની પત્નીનું નામ 'મિયાં' અને એક
પુત્રનું નામ મિયાપુત્ત' હતું. કથા જુઓ મિયાપુત્ત' विजय-७. वि० [विजय
સીના નામની અટવીમાં રહેતો એક ચોર સેનાપતિ, તેની પત્ની રવુંસિરિ અને પુત્ર કમસેન હતો. विजय-८. वि० [विजय જંબુદ્વીપના વિજયદ્વારમાં રહેતા એક અતિ સમૃદ્ધ દેવ, જણે ત્યાં આવેલ સુધર્માસભાના સિદ્ધાયતનમાં અરિહંતની શાશ્વત પ્રતિમાઓની વિધિપૂર્વક દ્રવ્ય અને ભાવ પૂજા કરી. विजय-९. वि० [विजय]
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા અગીયારમાં ચક્રવર્તી ‘નય' ના પિતા તેને સમુવિનય પણ કરે છે. विजय-१०. वि० [विजया
અગામી ચોવીસીમાં ભરત ક્ષેત્રમાં થનારા એકવીસમાં તીર્થકર ભ.નમિના પિતા विजय-११. वि० [विजयो
એકવીસમાં તીર્થકર ભ. નમિ ના પિતા વિનય-૨૨. વિ. [વિની
વર્ધમાનનગરનો એક રહીશ, ભ. સનત નો પ્રથમ ભિક્ષાદાતા. विजय-१३. वि० [विजय]
મથક્વ થી ૩નેની ની સફર કરનાર એક સાધુ विजय-१४. वि० [विजय]
ભાવિ તીર્થંકર-ભાવિ બળદેવનું નામ विजयंत. पु० [वैजयन्त
બીજું અનુત્તર વિમાન, તેના દેવતા विजयंती. स्त्री० [वैजयन्ती]
અષ્ટમીની રાત્રીનું એક નામ विजयकुमार. वि० [विजयकुमार
મદ્રટ્રિ-૨' નો પૂર્વભવનો જીવ, જેણે ગુવાહુ નીર્થકરને શુદ્ધ આહાર દાનકરી મનુષ્યાય બાંધેલ. विजयखंधावार. न० [विजयस्कन्धावार]
સૈન્યની વિજેતા છાવણી विजयग्ग. पु० [विजयाग्र] વિજય નજીક
ભાઈ
विजय-२. वि० [विजय] રાજગૃહીનો એક ગાથાપતિ ભ.મહાવીરે તેને ત્યાં માસક્ષમણનું પરણું કરેલ, તેને ત્યાં પંચ દિવ્ય પ્રગટ
થયા. विजय-३. वि० [विजय રાજગૃહીનો એક ચોર, ઘન-૨' સાર્થવાહના દેવદિન્ન
પુત્રને મારીને તેણે લુંટી લીધેલ. કથા જુઓ ઘન-૨' विजय-४. वि० [विजय] સિંહગુફા ચોરપલ્લીમાં રહેતો એક ચોર સેનાપતિ જેને ત્યાં વિતા ચોર વિદ્યા શીખ્યો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 99
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विजयघोस. वि० [विजयघोस]
કૌસાંબીના સથાનીક રાજા ની એક દાસી, જે મિથાવડું ની વાણારસીનો એક બ્રાહ્મણ, નવોસ મુનિ દ્વારા પ્રતિબોધ
સેવામાં હતી પામી દીક્ષા દીધી. કથા જુઓ નવો
विजया-६. वि० [विजया વિનયરિય. નં૦ [વિનયવરિત)
અશ્વપુરના રાજા સિવ ની પત્ની, બલદેવ સુદ્રસા ની દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત એક અધ્યયન ખંડ
માતા વિનયકાર. નં૦ [વિનયદ્વાર)
વિનયા-૭, વિ. [વિનય વિજય નામક એક દ્વાર
સોળમાં તીર્થકર ભ. સતિ કે જે પાંચમાં ચક્રવર્તી પણ विजयदूस. पु० [विजयदूष्य]
હતા તેની મુખ્ય પત્ની (સ્ત્રીરત્ન) સિંહાસન ઉપર બાંધવાનું વસ્ત્ર
विजया.-८ वि० [विजया विजयदूसग. पु० [विजयदूष्यक]
ભ. શનિય ના માતા જુઓ ઉપર
विजया-९. वि० [विजया विजयदेवा. वि० [विजयदेवी
ભ.પાર્થના શાસનના એક ભૂતપૂર્વ સાધ્વી, જેણે ભ. ભ.મહાવીરના છઠ્ઠા સાતમા ગણધર મડિયપુર અને
મહાવીરને કૂપિત સંનિવેશમાં મુશ્કેલીમાંથી ઉગારેલ મોરિયડુત્ત ના માતા તેને વીદ્દેવ પણ કહે છે.
विजया-१०. वि० [विजया] विजयपुर. पु० [विजयपुर]
પૂર્વરચક ઉપર રહેતી એક દિકકુમારી એક નગરી
વિનહં. ઘTo [વિ+હા] विजयपुरा. स्त्री० [विजयपुरा]
ત્યાગ કરવો, છોડવું પદ્માવતી વિજયની મુખ્ય નગરી
विजहणा. स्त्री० [विहान] विजयमित्त-१. वि० [विजयमित्त]
ત્યાગ કરેલ, છોડેલ વાણિજ્યા-ગ્રામનો એક સાર્થવાહ, તેની પત્નીનું નામ
विजहित्तु. कृ० [विहाय] સુમદ્દ હતુ બ્રેિયસ તેનો પુત્ર હતો
છોડીને विजयमित्त-२. वि० [विजयमित्त]
विजाण. कृ० [विजानत्] વર્ધમાનપુરનો રાજા
જાણતો, ઓળખતો विजयय. पु० [विजयज]
વિનાળ. થ૦ [વિજ્ઞા] વિજયજન્ય
જાણવું, ઓળખવું विजयवेजइया. स्त्री० [विजयवैजयिकी]
વિનાળા . ૦ [વિજ્ઞાય) વિજયસૂચક પતાકા
જાણીને विजया. स्त्री० [विजया]
विजाणित्ता. कृ० [विज्ञाय] સાતમી રાત્રિનું નામ, વપ્રાવિજયની મુખ્ય નગરી,
જાણીને પાંચમાં તીર્થકરની પ્રવૃજ્યા પાલખી, મહાગ્રહોની વિનાળિય. ત્રિ[વિજ્ઞાવિક] પટ્ટરાણી, એક મીઠાઈ, અંજનક પર્વત ઉપરની એક જાણનાર, સમજનાર વાવ, એક રાજધાની
विजाति. स्त्री० [विजाति] विजया-१. वि० [विजया
વિરુદ્ધ જાતિ શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ પ૩મ' ની પત્ની
विजोग. पु० [वियोग] विजया-२. वि० [विजया
વિયોગ, વિરહ હસ્તિનાપુરના એક ગાથાપતિ પ૩મ' ની પત્ની विजोयावइत्तु. त्रि० [वियोजयित] विजया-३. वि० [विजया
વિયોગ કરનાર કપિલપુરના ગાથાપતિ પડમ ની પત્ની.
વિન. થT૦ [વિદ્રો विजया-४. वि० [विजया
અસ્તિત્વમાં આવવું, હોવું સાકેતના ગાથાપતિ પરમ ની પત્ની
વિજ્. થા૦ વિદ્ય | विजया-५. वि० [विजया
અનુભવ કરવા યોગ્ય,જાણવા યોગ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 100
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
विज्ज. त्रि० [विद्वस्] જાણકાર, પંડિત विज्ज. त्रि० [वैद्य ] ચિકિત્સક, વૈદ્ય विज्ज. पु० [०]
જળચર જીવ વિશેષ
विज्ज. स्त्री० [विद्या]
विद्या, शास्त्रज्ञान, सम्यग्ज्ञान, साधनावाजो मंत्र,
મંત્રદેવી અધિષ્ઠિત અક્ષર પદ્ધતિ
विज्जचारण. पु० [विद्याचारण ]
यो 'विज्जाचारण'
विज्जप्पहाण. विशे० [ विद्याप्रधान ]
વિદ્યા-પ્રધાન
विज्जपुत्त. पु० [ वैद्यपुत्र ]
વૈદ્યનો પુત્ર विज्जभाव. पु० [ विद्याभाव ]
विद्या लाव
विज्जमाण. कृ० [विद्यमान ]
હોવું તે, અસ્તિત્વ
विज्जल. पु० [विज्जल ]
કાદવ
विज्जवित्ति. स्त्री० [वैद्यवृत्ति ]
વૈદકશાસ્ત્ર ઉપર આજીવિકા ચલાવવી તે विज्जा. स्त्री० [विद्या] खो 'विज्ज'
विज्जा. कृ० [विदित्वा ] જાણીને
आगम शब्दादि संग्रह
विज्जा-अणुप्पवाय. पु० [विद्यानुप्रवाद ] દશમું પૂર્વ-જેમાં અનેક વિદ્યાનું વર્ણન છે विज्जागय. विशे० [विद्यागत ]
विद्या प्राप्त विज्जाचरणविणिच्छय. पु० [विद्याचरणविविश्चय ]
એક (ઉત્કાલિક) આગમ સૂત્ર विज्जाचारण. पु० [विद्याचारण ]
વિદ્યા બળથી આકાશગમન કરવાની લબ્ધિવાળા મુનિ विज्जाजंभग. पु० [विद्याजृम्भग]
જંભક દેવતાની એક જાતિ
विज्जाणुजोग. पु० [विद्यानुयोग ]
રોહિણી આદિ વિદ્યાના સાધવા સંબંધિ શાસ્ત્ર विज्जाणुप्पवाय. पु० [ विद्यानुप्रवाद ]
यो 'विज्जाअणुप्पवाय'
विज्जाधर. पु० [विद्याधर ]
વિદ્યા ધારણ કરનાર મનુષ્ય, વૈતાઢ્ય પર્વત ઉપર
વિદ્યાધર શ્રેણીમાં રહેતા મનુષ્ય
विज्जापिंड न० [विद्यापिण्ड ]
વિદ્યાનો પ્રયોગ બતાવી આહાર મેળવવો તે, ગૌચરીનો
એક દોષ
विज्जामंत. त्रि० [विद्यावत् ]
વિદ્યાવાન
विज्जारंभ. पु० [विद्यारम्भ ]
વિદ્યા ભણવાની શરૂઆત
विज्जाहर. पु० [विद्याधर ]
gul 'faTTER' विज्जाहरकन्नगा. स्त्री० [विद्याधरकन्यका] વિદ્યાધરની કન્યા विज्जाहरसेढी. स्त्री० [ विद्याधरश्रेणी] વૈતાઢ્ય પર્વતની વિદ્યાધર પંક્તિ
विज्जु. स्त्री० [विद्युत्]
વિજળી, કેટલાંક દેવોની અગ્રમહિષી, विज्जु. स्त्री० [विद्युत् ]
ભવનપતિ દેવની એક જાતિ-વિદ્યુતકુમાર દેવ विज्जु वि० [विद्युत
આમકલ્પાના ગાથાપતિ વિષ્ણુ ની પુત્રી ભ. પાર્શ્વપાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ ચમરેન્દ્રની અગ્રહમિષી બન્યા. विज्जु वि० [विद्युत ]
આમલકલ્પાનો ગાથા પતિ, તેની પત્ની વિષ્ણુસિરિ હતી તેની પુત્રી विज्जुकार. त्रि० [विद्युत्कार ]
વિજળી કરનાર દેવ विज्जुकुमार. पु० [ विद्युत्कुमार]
ભવનપતિ દેવતાની એક જાતિ विज्जुकुमारावास. न० [विद्युत्कुमारावास] વિદ્યુત્ક્રુમારના નિવાસસ્થાન
विज्जुकुमारिंद. पु० [विद्युत्कुमारेन्द्र ] વિદ્યુતકુમાર દેવોનો ઇન્દ્ર
विज्जकुमारी. स्त्री० [विद्युत्कुमारी ]
વિદ્યુત્ક્રુમાર દેવની દેવી
विज्जुत. स्त्री० [विद्युत् ]
दुखो 'विज्जु' विज्जुता. स्त्री० [ विद्युत्
વિજળી, લોકપાલની પટ્ટરાણી વિશેષ, ધરણેન્દ્રની અગ્રમહિષી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
Page 101
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
विज्जुदंत. पु० [विद्युद्दन्त]
એક અંતરદ્વીપ, તેમાં રહેનાર મનુષ્ય विज्जुदंतदीव. पु० [विद्युद्दन्तद्वीप ]
છપ્પનમાંના એક અંતરદ્વીપ विज्जुदेव. पु० [विद्युद्देव ] વિદ્યુત્ક્રુમાર દેવ
विज्जुप्पभ. पु० [विद्युत्प्रभ ]
દેવકુરુક્ષેત્રમાં આવેલો એક વક્ષસ્કાર પર્વત विज्जुप्पभकूड. पु० [विद्युत्प्रभकूट ]
એક ફૂટ
विज्जुप्पभदह. पु० [विद्युत्प्रभद्रह ]
એક બ્રહ
विज्जुप्पभद्दह. पु० [विद्युत्प्रभद्रह ] એક બ્રહ विज्जुप्पभा. स्त्री० [विद्युत्प्रभा ]
કર્મદક દેવની રાજધાની विज्जुप्पह. पु० [विद्युत्प्रभ ] यो 'विज्जुप्पभ' विज्जुप्पहवक्खार. पु० [ विद्युत्प्रभवक्षस्कार ]
ठुखो 'विज्जुप्पभ’
विज्जुमई- १. वि० [ विद्युन्मती)
यऽवर्ती 'बभदत्त' नी खेड राशी ? 'चित्त' नी पुत्री
हती.
विज्जुमई- २. वि० [ विद्युन्मती
સીહ નામના મુખી પુત્ર સાથે રાત્રિના પાછલા ભાગમાં
સંભોગ માણનાર એક દાસી.
विज्जुमई - ३. वि० [ विद्युन्मती)
आगम शब्दादि संग्रह
એક એવી સ્ત્રી જેના માટે યુદ્ધ લડાયું હતું. विज्जुमाला. वि० [ विद्युन्माला]
यऽवर्ती बंभदत्त नी खेड राशी, ४ चित्त' नी पुत्री हती. विज्जुमुह. पु० [ विद्युन्मुख ]
એક અંતરદ્વીપ, તેમાં રહેનાર મનુષ્ય विज्जुमुहदीव. पु० [विद्युन्मुखद्वीप ]
છપ્પનમાંનો એક અંતરદ્વીપ
विज्जुमेह. पु० [विद्युन्मेघ ]
એક અંતરદ્વીપ, તેમાં રહેનાર મનુષ્ય, રક્તા નદીની
અધિષ્ઠાત્રી દેવીનો નિવાસદ્વીપ
विज्जुय. पु० [ विद्युत्य ]
વિજળીના જેવો પ્રકાશ કરવો
विज्जयंतरिय पु० [विद्युदन्तरिक ]
વિજળી થયા પછી ભિક્ષા લેવા જનાર એવો એક
ગોશાળાનો અનુયાયી विज्जुया. स्त्री० [विद्युत् ]
दुखो 'विज्जु'
विज्जुया. वि० [विद्युता)
વાણારસીના એક ગૃહપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી,
મૃત્યુબાદ ધરણેન્દ્રની અગ્રમહિષી બની. विज्जुयाइत्ता. कृ० [विद्युतायित्वा]
વિજળી જેવો પ્રકાશ કરીને विज्जुयाइत्तु. त्रि० [विद्योतयितृ] વિજળી જેવો પ્રકાશ કરનાર विज्जयाय त्रि० [विद्युताय ]
વિજળી જેવો પ્રકાશ કરવો विज्जयायंत. कृ० [विद्युतत्]
વિજળી જેવો પ્રકાશ કરતો विज्जुयावित्ता. कृ० [विद्युत्यित्वा ]
વિજળી જેવો પ્રકાશ કરીને विज्जुयार. त्रि० [विद्युत्कार ]
વિજળી કરનાર, વિજળી જેવો પ્રકાશ કરનાર विज्जुलया. स्त्री० [विद्युल्लता]
વિદ્યુત, વિજળી
विज्जुसिरी. वि० [विद्युच्छ्री
सामलल्याना गाथा-पति 'विज्जु' नी पत्नी, तेनी
पुत्री विज्जु हती. विज्झ. धा० [व्यध् ]
વીંધવું, ભેદ કરવો विज्झडिय. त्रि० [दे.]
મિશ્રિત, વ્યાપ્ત
विज्झडियमच्छ. पु० [विज्झडियमत्स्य ]
મત્સ્યનો એક ભેદ
विज्झमाण. कृ० [ व्यधत्]
વીંધતો, ભેદ કરતો विज्झव. धा० [वि+ध्यापय् ]
ઠંડું કરવું, બુઝાવવું विज्झवणाय. कृ० [दे.]
મિશ્ર કરીને विज्झाम. धा० [वि+मा]
ઉપશમાવવું, દબાવવું
विज्जुय. पु० [विद्युत्क]
विज्झाय न० [विध्यात ] બુઝાઇ ગયેલ, ઉપશાંત
વિજળીના જેવો પ્રકાશ કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
Page 102
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
બેઠેલ
અશુચિ
आगम शब्दादि संग्रह વિજ્ઞાય. ઘા૦ [વિ+]
વિડવ. ૧૦ [વિટv] ઠંડું થવું, બુઝાવું, ઉપશાંત થવું
વૃક્ષ વિસ્તાર, શાખા विज्झाव. धा० [वि+ध्यापय्
વિડત. પુ[વડા) બુઝાવવું, ઠંડું કરવું, ઉપશમાવવું
બીલાડો વિાવ. ન૦ [વિધ્યાપનો
વિડિમ. પુo [. વિટT] બુઝાવવું તે, ઠંડું કરવું તે
વૃક્ષનો વિસ્તાર, નમતી શાખા વચ્ચે ઊભી શાખા વિજ્ઞાવિય. ત્રિો [વિધ્યાપિત]
વિડિમંતર. ન. દ્રિ. વિ.પાન્તર) બુઝાવી દીધેલ, ઉપશમાવેલ
વૃક્ષના વિસ્તારનું અંતર વિઠ્ઠ. ત્રિો [fqe]
विडिमसाला. स्त्री० [विटपिशाला]
નમતી શાખા વચ્ચેની ઊભી શાખા વિક્ર. પુ0 [વિઝર)
વિડિમા. સ્ત્રી ]િ એક જાતનું વાસણ
થડમાંથી નીકળતી શાખા વિટ્ટા. સ્ત્રી [વિકા]
વિડેર. ૧૦ [2]
પૂર્વ દિશામાં ગમન કરતા નક્ષત્ર જ્યારે પશ્ચિમ દિશામાં विट्ठाकोठागार. पु० [विष्ठाकोष्ठागार]
ગમન કરે છે ત્યારે તે વિંડેર' કહેવાય છે અશુચિ રૂપી કોઇઘર
વિદ્યુ. ૧૦ ત્રિીડિત) . સ્ત્રી [fare]
લજ્જિત અગિયાર કરણમાંનું એક કરણ
વિઠ્ઠ. સ્ત્રી બ્રિીડ) વિઠ્ઠી. સ્ત્રી [વિB] જુઓ ઉપર
લજ્જા विडंक. पु० [विटङ्क]
વિર. ન. [2] પક્ષીનું પાંજરુ
નક્ષત્ર વિશેષની ચાલ विडंग. पु० [विटङ्क]
विढवकोइलिय. न० [विढवकोइलिक] જુઓ ઉપર’
ઉત્પન્ન કરેલ, વનસ્પતિ વિશેષ વિડંવ. થ૦ [fq+3q]
विणइत्ता. स्त्री० [विनीय] વિડંબના કરવી, ફેંકવું, ખુલ્લું કરવું
દૂર લઈ ગયેલ विडंबग. पु० [विडंबक]
વિગg. ત્રિ[વિને ભાંડ, વિદુષક
દૂર લઈ જનાર વિડંવ. સ્ત્રી [વિડંવUTI]
विणइय. कृ० [विनयित] ઉપાધિ, ઘેલછા
દૂર લઈ જવાયેલ વિડંવિ. ત્રિ [ વિશ્વત)
विणएत्ता. कृ० [विनीय વિડંબના કરાયેલ, વિકારયુક્ત કરેલ, નકલ કરેલ દૂર લઈ ગયેલ વિડંવિયમુઠ્ઠ. 7૦ [વિન્વિતમુરd)
વિનg. ત્રિ. [વિનેj] વિકારયુક્ત કરાયેલ મુખ
દૂર લઈ જનાર विडंस. धा० [वि+दंश्]
विणओवय. विशे० [विनयोपग] ચુસવું
માન ન કરનાર, વિનયવાનું विडंसंत. कृ० [विदंशत्
વિન(ન). ત્રિ. [વિનE] ચુસતો
નાશ પામેલું विडज्झमाण. कृ० [विदह्यमान]
વિજ(ન)ત. પુo [વિનતી દાઝતું, બળતું
એક દેવવિમાન, વિશેષરૂપે નમેલું વિડ૧. To [વિટT)
વિજ(7)મિ. પુo [fa ] મુગટનું શિખર,
વૈતાઢ્ય શ્રેણિનો એક રાજા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 103
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विणमिय. त्रि० [विनमित
નષ્ટ થવું, વિધ્વસ્ત થવું નમેલ, વળી ગયેલ
विणस्समाण. कृ० [विनश्यत्] विण(न)य. पु० [विनय]
નાશ પામવું તે, વિધ્વસ્ત થવું તે શાસ્ત્ર મર્યાદામાં રહી આજ્ઞાનુસાર વર્તનાર
विणा. अ० [विना] विण(न)य. पु० [विनय]
વિના, સિવાય शुद्ध प्रयोग, विशिष्टनय मोक्षमार्ग, विनयवाह - 88 |विणा(ना)स. पु० [विनाश] પણને નમસ્કાર કરવા તે મત, સંયમ, અભ્યત્થાનાદિ, નાશ, પ્લેસ ચારિત્ર, અપનયન, જિતેન્દ્રિય
विणा(ना)सण. न० [विनाशन] विण(न)य. न० [विनय]
નાશ કરેલ, ધ્વંસ કરેલ એક નરકાવાસ
विणा(ना)सणक. त्रि० [विनाशनक] विणयओ. अ० [विनयतस्
વિનાશ કે ધ્વસ કરનાર ‘વિનયને આશ્રિને
विणा(ना)सणकर. त्रि०विनाशनकर] विण(न)यणत. न० [विनयनत]
यो 64२' વિનય વડે નમેલું
विणा(ना)सणी. स्त्री० [विनाशिनी] विण(न)यण्ण. त्रि० [विनयज्ञ]
વિનાશ કે ધ્વંસ કરનારી જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિરૂપ વિનયને જાણનાર
विणा(ना)सयंत. कृ० [विनाशयत्] विण(न)यतो. अ० [विनयतस्]
વિનાશ કે ધ્વસ કરવો તે ‘વિનય ને આશ્રિને
विणा(ना)सिय. त्रि० [विनाशीत] विण(न)यनत. त्रि० [विनयनत]
વિનાશ કે ધ્વંસ કરેલ વિનયથી નમેલ
विणि(नि)उतग. त्रि० [विनियुक्तक] विण(न)यनासण. त्रि० [विनयनाशन]
કાર્યમાં પ્રવર્તેલ વિનયનો નાશ કરનાર
विणिक्कस्स. कृ० [विनिष्कास्य] विण(न)यपडिवत्ति. पु० [विनयप्रतिपत्ति]
બહાર કાઢીને વિનયનું આચરણ
विणिगूह. धा० [वि+नि गृह) विण(न)वपरिहिण. त्रि० [विनयपरिहिन]
ગુપ્ત રાખવું વિનય રહિત, વિનય વિનાનું
विणिग्गमंत. कृ० [विनिर्गच्छत्] विण(न)यमूलय. त्रि० [विनयमूलक]
બહાર નીકળવું તે વિનય જેનું મૂળ છે તે ધર્મ
विणिग्गय. त्रि० [विनीत] विण(न)यसंपण्ण. पु० [विनयसम्पन्न]
બહાર નીકળેલ વિનય સહિત, વિનયયુક્ત
विणिग्गह. पु० [विनिग्रह) विण(न)यसमाहि. पु० [विनयसमाधि]
ઇન્દ્રિયોનો વિશેષ રૂપે નિગ્રહ કરવો 'દસવેયાલિય’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
विणिग्याय. पु० [विनिर्घात] विण(न)यसमाहिट्ठाण. न० [विनयसमाधिस्थान]
વિનાશ, અભિઘાત વિનયરૂપ સમાધિનું સ્થાનક
विणिघात. पु० [विनिघात] विण(न)यसुद्ध. न० [विनयशुद्ध]
વિનાશ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર શુદ્ધ
विणिघाय. पु० [विनिघात] विण(न)यसुय. न० [विनयश्रुत]
વિનાશ ‘ઉત્તરઋયણ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
विणिघाय. पु० [विनिघात विण(न)यहीन. त्रि० [विनयहीन]
વિનાશ અવિનયી, વિનય રહિત
विणि(नि)च्छिन्न. त्रि० [विनिच्छिन्न] विणस्स. धा० [विनिश्]
છવાયેલું, ઢાંકેલું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 104
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विणि(नि)च्छय. पु० [विनिश्चय]
विणि(नि)वात. पु० [विनिपात વિશેષ નિશ્ચય, નિર્ણય
સંબંધ થવો તે, પડવું તે, બાળક વગેરેનું મરણ विणि(नि)च्छिय. पु० [विनिश्चित]
विणि(नि)वाय. पु० [विनिपात] સારી રીતે નિર્ણય કરેલ
જુઓ ઉપર विणि(नि)च्छय?. पु० [विनिश्चितार्थी
विणि(नि)विट्ठ. त्रि० [विनिविष्ट] નિર્ણય કરવા માટે
ઉપવિષ્ટ, સ્થિત, આસક્ત, તલ્લીન विणि(नि)च्छियत्थ. पु० [विनिश्चयार्थी
विणि(नि)विट्ठचित्त. त्रि० [विनिविष्टचित्त] यो 64२'
દ્રવ્યોપાર્જન વગેરેમાં આસક્ત મનવાળો, ફાંફા મારી विणिज्जिण. त्रि० [विनिर्जिण]
દ્રવ્ય મેળવનાર પરાભવ થયેલ
विणि(नि)व्वत. स्त्री० [विनिवृत्त] विणिज्झा. धा० [वि+नि+ध्यै]
નિવૃત્ત થયેલ ધ્યાન રહિતપણું
विणिहण. धा० [वि+नि+हन्] विणित्तए. कृ० [विनेतुम्]
વિશેષ કરીને હણવું, મારી નાંખવું દૂર લઈ જવા માટે
विणिहय. त्रि० [विनिहत] विणिद्दिट्ठ. त्रि० [विनिर्दिष्ट]
નષ્ટ થયેલ ફરમાવેલું, વિશેષે નિર્દેશ કરેલું
विणिहाय. त्रि० [विनिधाय] विणिद्धणिय. न० [विनिधूय]
વ્યવસ્થા કરવી, સ્થાપના કરવી કંપાવેલ, બે હાથે મસળેલ
विणिहाय. त्रि० [विनिघात] विणि(नि)मय. पु० [विनिमय]
મરણ, મૃત્યુ બદલો, એક વસ્તુ આપીને બીજી વસ્તુ લેવી તે विणी. धा० [वि+नी] विणि(नि)मुक्क. त्रि० [विनिर्मुक्त]
દૂર કરવું, ખસેડવું, વિનય ગ્રહણ કરાવવો મુક્ત થયેલ, છૂટો થયેલ
विणीत. विशे० [विनीत] विणि(नि)म्मुयंत. त्रि० [विनिर्मुञ्चत्]
વિનયયુક્ત, દૂર કરેલ, સન્માર્ગચારી, સમાપ્ત કરેલ છોડવું તે, ત્યાગ કરવો તે
विणीता. स्त्री० [विनीता] विणि(नि)म्मुयमाण. कृ० [विनिर्मुञ्चत्]
અયોધ્યા નગરીનું એક અપરનામ છોડતો, ત્યાગ કરતો
विणीय. विशे० [विनीत] विणिय. न० [विनीत]
यो विणीत' અપનીત, દૂર કરાયેલ
विणीयगिद्धि. स्त्री० [विनीतगृद्धि] विणियट्ट. धा० [वि+नि+वृत्]
જેની આસક્તિ દૂર થયેલ છે તે નિવૃત્ત થવું, પાછળ ખસવું, અટકવું
विणीयतण्हा. स्त्री० [विनीततृष्णा] विणियट्टणा. स्त्री० [विनिवर्तन]
જેની તૃષ્ણા દૂર થયેલ છે તે વિષય આદિથી નિવર્તવું
विणीयमच्छर. त्रि० [विनीतमत्सर] विणियट्टमाण. कृ० [विनिवर्तमान]
જેનું માત્સર્ય-ઇર્ષ્યા દૂર થયેલ છે તે વિષય આદિથી નિવર્સેલ
विणीयया. स्त्री० [विनीतता] विणिवट्टणया. स्त्री० [विनिवर्त्तना]
વિનીતપણું વિષયાદિથી નિવર્તવું
विणीया. स्त्री० [विनीता] विणि(नि)यत्त. त्रि० [विनिवृत्त]
यो विणीता' નિવૃત્ત થયેલ, પરાભવ પામેલ
विणेत्ता. कृ० [विनीय] विणिवाड. धा० [वि+नि+पातय]
દૂર કરીને संबंध ४२वी, पाsj,
विणेमाण. कृ० [विनयत् બાળક વગેરેનું મરવું
દૂર કરવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 105
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિણોયા. ૧૦ [વિનોદ્રનો
વિષ્ણુ. પુo [fa] દૂર કરવું, છૂટકારો કરવો
વિદ્વાન, પંડિત, આત્મા વિUત્તિ. ત્રિ. [વિજ્ઞપ્ત)
વિછોય. ત્રિ [વિજ્ઞા] કહેલું, નિવેદન કરેલ
જાણવા યોગ્ય વિપત્તિ. સ્ત્રી [વિજ્ઞપ્તિ]
વિઠ્ઠાવવા. ન૦ [વિનાપ*] વિનંતી, વિશેષ જ્ઞાન
મંત્રાદિ જળયુક્ત સ્નાન વિUTU. 50 [વિજ્ઞાણો
વિષ્ણુ. પુo [વિષ્ણુ વિનંતી કરીને, જણાવીને, નિવેદન કરીને
શ્રવણ નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ, વિUTય. ત્રિ [વિજ્ઞક)
વિç. To [વિug) જાહેર કરનાર
‘અંતકુદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન, એક જૈન મુનિ વિUTય. ન૦ [વિનચિત)
વિષ્ણુ-૨. વિ[વિ] શિક્ષિત કરાયેલ
રાજા ગંગાબ્દ અને રાણી ઘારિણી ના પુત્ર, ભ. विण्णव. धा० [ विज्ञापय]
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી, શત્રુજ્ય મોક્ષે ગયા. વિનંતી કરવી, પ્રાર્થના કરવી, જણાવવું
વિડું-૨. વિ. [વિષ્ણુ વિUાવળ. નં૦ [વિજ્ઞાપન
ભ. ‘સેમ્બસ' ના પિતા વિજ્ઞાપન કરવું, જણાવવું તે
विण्हु-३. वि० [विष्णु विण्णवणट्ठणा. स्त्री० [विज्ञापनार्थ]
ભ. ‘સેમ્બસ' ના માતા જાણ કરવા માટે, વિજ્ઞાપન કરવા માટે
विण्हु-४. वि० [विष्णु विण्णवणा. स्त्री० [विज्ञापना]
મથુરાના એક તાપસ સાધુ જાહેરાત, વિનંતી, વિનયપૂર્વક પ્રાર્થના
विण्हु-५. वि० [विष्णु विण्णविज्जमाण. कृ० [विज्ञप्यमान]
જુઓ વિડ્ડમર' જણાવવું તે, વિનંતી કરવી તે
विण्हुकुमार. वि० [विष्णुकुमार विण्णवित्तए. कृ० [विज्ञापयितुम्]
એક વિશિષ્ટ લબ્ધિવાન સાધુ જેણે નમુવી નામના જણાવવા માટે, નિવેદન કરવા માટે
પ્રધાનને પાઠ ભણાવી મારી નાખેલ વિUાવેંત. ત્રિ [વિજ્ઞપયત)
विण्हुदेवया. स्त्री० [विष्णुदेवता] જણાવવું, વિનંતી કરવી તે
શ્રવણ નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ विण्णवेत्तए. कृ० [विज्ञापयितुम्]
વિષ્ણમય. નં૦ [વિષ્ણુનો જણાવવા માટે, નિવેદન કરવા માટે
વિષ્ણુ-મય विण्णवेमाण. कृ० [विज्ञापयत्]
विण्हुसिरी. वि० [विष्णुश्री જણાવવું તે, નિવેદન કરવું તે
ભરતક્ષેત્રમાં પાંચમાં આરાને અંતે થનારા એક વિUTC. ૧૦ [વિજ્ઞાન]
સાધ્વીજી જે સમિકતી થશે જ્ઞાની અને ગુણવાન હશે. | વિજ્ઞાન, વિશેષ જ્ઞાન, હેય-ઉપાદેયનું જ્ઞાન, અવાય,
વિઠ્ઠ. ત્રિ. [fqzMT] નિશ્ચય, ઉપયોગ, કળા
તૃષ્ણા રહિત વિUTIત. ત્રિ[વિજ્ઞાત)
वितत. पु० [वितत] ગુરુ દ્વારા જાણેલ, સમજાયેલું
વાદ્ય-વિશેષ, વિસ્તરેલું, એ નામનો એક ગ્રહ વિUUIT. ત્રિ [વિજ્ઞાન] જુઓ ઉપર’
विततपक्खी. स्त्री० [विततपक्षिन्] વિUTFથમ. ત્રિ. [વિજ્ઞાત H]
પહોળી થાય તેવી પાંખવાળુ પક્ષી જેણે ધર્મને જાણેલ છે તે
વિતતવંદન. ૧૦ [વિતતન્શન) વિUTIFરિણયમત્ત. ત્રિો [વિજ્ઞાતૃપરિતિમાત્ર)
ફેલાયેલ કે વિસ્તરેલ બંધન વિજ્ઞાનાવસ્થાની પરીણતિને પામેલ, બાલ્યાવસ્થા વિતત્ત. વિશેo [વિતૃપ્ત) પસાર કરેલ
વિશેષ તૃપ્ત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 106
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वितत्थ. पु० [वित्रस्त
विचिगिच्छ. धा० [वि+चिकित्स] ભયભીત, એક મહાગ્રહ
यो वितिगिंछ' वितत्था. स्त्री० [वितस्ता]
वितिगिच्छा. स्त्री० [विचिकित्सा એક મહાનદી
यो वितिगिंछा' वितत्थि. स्त्री० [वितस्ति]
वितिगिच्छित. त्रि० [विचिकित्सित] કોઈ માપ-વિશેષ
gयो वितिगिछिय' वितद्द. विशे० [वितर्द]
वितिगिच्छिय. त्रि० [विचिकित्सित] હિંસક, પ્રતિકૂળ
यो वितिगिछिय' वितर. धा० [वि+तु]
वितिण्ण. त्रि० [वितीर्ण દાન કરવું, વિતરણ કરવું, આપવું
પોતાની હદ ઉલ્લંઘી ગયેલ वितर. धा० [वि+चर]
वितित्त. त्रि० [वितृप्त ફરવું, વિચરણ કરવું, વિહરવું
તૃપ્ત થયેલ वितरंत. कृ० [वितरत्]
वितिमिर. त्रि० [वितिमिर] વિતરણ કરતો, દાન કરતો, આપતો
અંધકાર રહિત, પ્રકાશયુક્ત, પાંચમાં દેવલોકનો એક वितह. न० [वितथ]
પ્રસ્તર सत्य, ४6, सनायार, वृथा, मिथ्या, विपरीत वितिमिरकर. त्रि० [वितिमिरकर] वितहकरण. न० [वितथकरण]
અંધકાર રહિત કરનાર, પ્રકાશ કરનાર વિપરીત કે અન્યથા કરવું
वितिमिरतर. त्रि० [वितिमिरतर] वितहायरण. न० [वितथाचरण]
અંધકારજન્ય, ભ્રમ વિનાનું વિપરીત કે અન્યથા આચરણ
वितिमिरतराग. त्रि० [वितिमिरतरक वितार. त्रि० [वितार]
यो उपर' દાન કરવું, ફેલાવવું કે વિસ્તારવું તે
वितिमिरतराय. त्रि० [वितिमिरतरक] वितिकिच्छित. न० [विचिकित्सत]
यो '6 ' ધર્મના ફળમાં સંદેહ રાખવો તે, શંકા કરવી તે वितिमिस्स. न० व्यतिमिस्र वितिकिट्ठ. त्रि० [व्यतिकृष्ट]
| મિશ્રિત કરેલ, મિલાવેલ ગહન દેશ કે કાળનું
वितिरिच्छ. त्रि० [वितिर्यच वितिकिट्टिय. त्रि० [व्यतिकृष्ट]
વચ્ચે વાંકું થયેલ હોય તે વિકટ-ગહન
वितिवयमाण. त्रि०व्यतिव्रजत् वितिकिण्ण. त्रि० [व्यतिकीण]
ચાલતું, ઉલ્લંઘન કરતું વિશેષ કરીને વ્યાપ્ત થયેલ
वित्त. न० [वृत्त] वितिक्कंत. त्रि० [व्यतिक्रान्त
અનુષ્ઠાન, હકીકત, વૃત્તાંત, એક જાતનો છંદ હદ બહાર ગયેલ, ઉલ્લંઘન કરેલ
वित्त. न० [वित्त] वितिक्कमण. न० व्यतिक्रमण]
દ્રવ્ય, ધનધાન્યાદિ સંપત્તિ, પ્રસિદ્ધ ઉલ્લંઘન
वित्त. न० [वेत्र] वितिगिंछ. धा० [वि+चिकित्स]
નેતરની છડી વિચાર કરવો, સંશય કરવો, નિંદા કરવી
वित्तत्थ. पु० [वित्रस्त वितिगिंछा. स्त्री० [विचिकित्सा
ત્રાસ પામેલ શંકા, ધર્મના ફળમાં સંદેહ, સમ્યત્વનો એક અતિચાર, वित्तस. धा० [वि+त्रस्] જુગુપ્સા, નિંદા, લજ્જા
ત્રાસ પામવું वितिगिछिय. न० [विचिकित्सित]
वित्तास. धा० [वि+त्रासय्] ધર્મના ફળ વિશે સંદેહવાળો, સંશયયુક્ત
ભયભીત કરાવવો, ડરાવવો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 107
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિજ્ઞાસિય. ત્રિ. [વિત્રાસિત)
દંડના પાંચ પ્રકારમાંનો એક ભેદ ત્રાસ પામેલ, ડરેલ, ભયભીત થયેલ
विदंसग. पु० [विदंशक] वित्तासेमाण. कृ० [वित्रासयत्]
બાજ, સિંચાણો ત્રાસ પામવો તે, ભયભીત થવું તે
विदंसय. पु० विदंशक] વિત્તિ. સ્ત્રીફ઼િત્તિ]
જુઓ ઉપર’ આજીવિકા, નિર્વાહ, વ્યાખ્યા, સૂત્રનું વિવરણ, શૈલી, વિદ્ર. ૧૦ [વિદ્રનો આચાર વૃત્તિ, પ્રવૃત્તિ, અભિગ્રહ ધારણ કરી વિચરવું તે, અંધકારમાં રહેલી વસ્તુને પ્રકાશમાં લાવવી તે ઉત્પત્તિ
વિદુ. પુo [વિનg] वित्तिकंतार. न० [वृत्तिकान्तार]
પંડિત, વિચક્ષણ, અજીર્ણનો એક ભેદ આજીવિકા માટે ક્ષેત્ર અને કાળને આશ્રિને ફરવું | विदम्भ. वि० [विदर्भ वित्तिच्छेद. पु० [वृत्तिच्छेद]
ભ. સુપાસ ના પ્રથમ શિષ્ય આજીવિકાનો છેદ કે વિનાશ થવો તે
विदरिसण. पु० [विदर्शन वित्तिच्छेय. पु० [वृत्तिच्छेद]
વિચિત્ર-વિરૂપ આકાર વસ્તુનું દર્શન જુઓ ઉપર
विदल. पु० [विदल] वित्तसंखेव. पु० [वृत्तिसक्षेप]
વાંસની ચીપ ભિક્ષાનો સંક્ષેપ કરનાર, અભિગ્રહ આદિ ધારણ કરવા
વિત્ર. [
વિત) તે, બાહ્ય તપનો ત્રીજો ભેદ
ટુકડા કરવા, ચૂર્ણ કરવું વિત્તિમ. ત્રિ, વૃિત્તિ૮]
विदलकड. पु० [द्विदलकृत] આજીવિકા આપનાર
ટુકડા કરાયેલ, ચૂર્ણ કરાયેલ વિ–ડ. ત્રિ. [વિસ્તૃત)
વિડનેત્તા. વૃ૦ [વિન્ય) વિસ્તાર પામેલ
ટુકડા કરીને, ચૂર્ણ કરીને વિસ્થા. ત્રિો [વિસ્તૃત)
વિકાય. 50 [વિજ્ઞય) વિસ્તાર પામેલ
જાણીને वित्थर. पु० [विस्तर]
વિદ્વારા. ત્રિ[વિદ્રારશ્ન] વિસ્તાર, લંબાઈ
વિદારણ કરનાર, ચીરનાર વિત્થરતો. Í૦ [વિસ્તરત)
વિાત. થા૦ [વિ+Él વિસ્તારથી
વિચારવું, ચીરવું वित्थरवायणा. स्त्री० [विस्तृतवाचना]
વિદ્વાન. ન૦ [વારનો વિસ્તારથી શાસ્ત્રવાચના (વડ)
વિદારવું તે, ચિરવું તે, ફાડવું તે वित्थार. पु० [विस्तार]
વિ.િ નં૦ [વિક] વિસ્તાર, વિસ્તારથી જાણવાની રુચિ
વિશેષ કરીને જોયેલ વિત્થારો. [વિસ્તારત)
વિUિા , ત્રિ [વિદ્રત્ત) વિસ્તારથી
દીધેલું, આપેલું वित्थाररुइ. स्त्री० [विस्ताररुचि
વિUિT. ત્રિ. [વીf] શાસ્ત્રના લાંબા વિસ્તારથી ઉત્પન્ન થયેલ તત્ત્વરુચિ,
ચીરેલું, ફાડેલું સમકિતનો એક ભેદ
િિત. ત્રિ. (વિદ્રિત] वित्थिण्ण. त्रि० विस्तीर्ण
જાણીતું
विदित्ता. कृ० [विदित्वा] વિસ્તારેલું વિ. થાળ [fa]
જાણીને જાણવું, ઓળખવું
विदित्ताण. कृ० [विदित्वा] વિડંડ. પુo [fag)
જાણીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 108
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विदिन्नविचार. न० [वितीर्णविचार]
વિદેહ દેશ કે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં જન્મેલ વિચાર-વિસ્તાર
विदेहजच्च. वि० [विदेहजात्य] विदिय. त्रि० [विदित
म. महावीरनु ये नाम, था सो महावीर' જાણીતું
विदेहजा. वि० [विदेहजात्यो विदिय-अवर. त्रि० [विदित-अपर]
म. महावीरना माता 'तिसला' मुंबी नाम જેણે મોક્ષ જાપ્યો છે તે
विदेहदित्र. वि० [विदेहदत्ता विदिसप्पइन्न. विशे० [विदिक्प्रतीणी
6.महावीरनु ये नाम, थायो 'महावीर' મોક્ષ કે સંયમ અભિમુખ
विदेहदित्रा. वि० [विदेहदत्ता विदिसवात. पु० [विदिग्वात]
A. महावीरना भाता शिलानुजी नाम 'तिसला' વિદિશા કે ખૂણાનો પવન
विदेहपुत्त. वि० [विदेहपुत्र विदिसा. स्त्री० [विदिशा]
कूणिअ/कोणिअनुंबी नाम, थायो 'कूणिअ' વિદિશા, ખૂણો
विदेहराय. पु० [विदेहराज] विदिसि. स्त्री० [विदिश]
વિદેહ નામના દેશનો રાજા हुमी 64२'
विदेहसुमाल. वि० [विदेहसुकुमाल] विदिसिवात. पु० [विदिग्वात]
ल. महावीरनु ये नाम, थायो 'महावीर' વિદિશા કે ખૂણાનો પવન
विदेहा. स्त्री० [विदेहा] विदिसीवात. पु० [विदिग्वात]
વિનાશ, ઉપદ્રવ यो 64२'
विद्दड्ड. न० [विदग्ध] विदिसीवाय. पु० [विदिग्वात]
એક નરક સ્થાન જુઓ ઉપર
विद्दव. पु० [विद्रव विदु. पु० [विद्वस्]
વિનાશ, ઉપદ્રવ પંડિત, વિદ્વાન
विद्दायमाण. त्रि० [विद्रायमाण] विदुपरिसा. स्त्री० [विद्वत्परिषद्
વિનાશ થવો તે પંડિત કે વિદ્વાનોની સભા
विद्दुम. पु० [विद्रुम] विदुर. वि० [विदुरी
પરવાળું, લાલ વર્ણ હસ્તિનાપુરના એક રાજકુમાર
विद्द्य. त्रि० विद्रुत] विदूसग. पु० [विदूसक]
પરાભવ પામેલ વિદૂષક, હાસ્યાદિ ચેષ્ટા કરનાર
विद्देस. पु० [विद्वेष] विदेस. पु० [विदेश]
મત્સર, દ્વેષ વિદેશ, પરદેશ
विद्देसगरहणिज्ज. विशे० [विद्वेषगर्हणीय] विदेसगमण. न० [विदेशगमन]
દ્વેષયુક્ત નિંદા કરવી તે પરદેશમાં જવું તે
विद्ध. त्रि[वृद्ध] विदेसत्थ. त्रि० [विदेशस्थ]
જ્ઞાનાદિ ગુણે કરી સ્થવિર, વૃદ્ધ, પ્રૌઢ પરદેશમાં રહેનાર
विद्ध. त्रि० [विद्ध विदेह. पु० [विदेह
વિંધાયેલ, ઘાયલ થયેલ એક રાજર્ષિ, મહાવિદેહ ક્ષેત્ર, નિર્લેપ, એક ફૂટ
विद्धंस. पु० [विध्वंस] विदेह. पु० [विदेह)
વિનાશ એ નામનો એક દેશ, દેશવાસી, તે દેશનો રાજા विद्धंस. धा० [वि+ध्वंस् विदेहजंबू. पु० [विदेहजम्बू]
નાશ પામવું, વિધ્વંસ થવો, વિનાશ થવો મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં આવેલ જંબૂ નામક વૃક્ષ
विद्धंसइत्ता. कृ० [विध्वस्य] विदेहजच्च. पु० [विदेहजात्य]
વિનાશ કરીને, ધ્વંસ કરીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 109
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
વિદ્ધસT. ૧૦ [વિશ્ર્વસનો
કંપાવેલું, હલાવેલું, પૃથગ કરેલું નાશ પામવો, વિધ્વંસ થવો
વિધુર. To [વિઘુર) विद्धंसणय. त्रि० [विध्वंसक
નુકસાન, હાનિ, વ્યાકુળ, અપાય નાશ કરનાર, વિનાશક
विधूणिया. कृ० [विधूय] विद्धंसणता. स्त्री० [विध्वंसन]
કંપિત, ઉન્મલિત, ત્યાગ કરાયેલ નાશ પામવાપણું, ધ્વંસ થવાપણું
વિધૂતU. ત્રિો [વિધૃતપ) विद्धंसणया. स्त्री० [विध्वंसन]
આચારને સમ્યફ રીતે સ્પર્શેલ જુઓ ઉપર
વિઘૂમ. પુ. [વઘૂમ विद्धंसमाण. कृ० [विध्वंसमान]
ધૂમ રહિત અગ્નિ નાશ પામતો, વિધ્વંસ થતો
विनमि. वि० [विनमि विद्धंसित्तए. कृ० [विध्वंसितुम्]
ભ. કસમ ના પુત્ર મહીલર્જી ના પુત્ર, તે વિદ્યાધર હતા. નાશ પામવા માટે, વિધ્વંસ થવા માટે
ભરત સાથે યુદ્ધ કર્યું, અંતે શરણે જઈ પોતાની પુત્રી विद्धंसेत्ता. कृ० [विध्वस्य]
સુમદ્દ ભરતને સ્ત્રીરત્ન રૂપે અર્પણ કરી. નાશ કરીને, વિધ્વંસ કરીને
વિના. ન૦ [વિના) विद्धंसेमाण. कृ० [विध्वंसमान]
જુઓ વિઘાય' જુઓ વિદ્ધસમાઈ'
વિનયપUાય. ન૦ [વિનયપ્રપતિ) વિદ્ધત્વ. ત્રિો [વિધ્વસ્ત]
વિનયપૂર્વક નમસ્કાર કરેલ શસ્ત્ર પરિણમેલ, અચિત્ત થયેલ
विनयभंग. पु० [विनयभङ्ग] विद्धि. स्त्री० [वृद्धि
મર્યાદા તોડવી તે, વિનયનો ભંગ કરવો તે વૃદ્ધિ, વધારો
विनयवई. वि० [विनयवती વિદ્ધિવાર. ત્રિ. [કૃદ્ધિઝર)
વિસાયમાયા ના શિષ્યા વધારો કરનાર
વિનમ્સ. થાળ [વિ+ન] વિદ્ધા. ૦ [વિદ્ધવા)
વિનાશ પામવો વીંધીને, પરોવીને
विनास. पु० [विनाश વિ-થા. થાળ [વિ+]T]
વિનાશ વિધાન કરવું
विनिगुह. धा० [वि+नि+गुह] विधाउ. पु० [विधात]
છુપાવવું પણપન્ની વ્યંતર દેવનો એક ઇન્દ્ર
વિનિમુહિંત. નં૦ [વિનિ[હત] વિઘાન. ન૦ [વિદ્યાનો
છુપાવેલું વિધાન કરવું તે
विनिधाय. पु० [विनिघात] विधाय. पु० [विधाय]
વધ કરવો તે, મારવું તે, હણવું તે વિધાન કરીને
विनिजम. धा० [वि+नि+यम्] विधार. धा० [वि+धारय
યુક્ત થવું, પામવું, ઘટવું નિવારણ કરવું, રચના કરવી
विनिज्जरा. स्त्री० [विनिज्जरा] विधारेउं. कृ० [विधारयितुम्]
નિર્જરા કરવી તે, કર્મનો ક્ષય કરવો તે | નિવારણ કરવા માટે, અટકાવવા માટે
વિનિરિ. નં૦ [વિનિ૪િ] વિથિ. સ્ત્રી [વિnિ]
ફરમાવેલું, નિર્દેશ કરાયેલું વિધિ, રીતિ, પ્રકાર
વિ-ને. થ૦ [વિ+નિ] વિધુ. થo [વિ+q)
દોહલો પૂરો કરવો, ઈચ્છા પૂર્ણ કરવું કંપાવવું, હલાવવું, દૂર કરવું, ત્યાગ કરવો, પૃથગ કરવું
વિત્તિ. સ્ત્રી [વિજ્ઞપ્તિ] વિશુ. ત્રિ. [વિદ્યુત
| મતિ, બુદ્ધિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 110
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિજ્ઞાપન. ૧૦ વિજ્ઞાન]
વિપરિસિ. ન૦ [વિપરિશe] સમજણ, વિશેષ જ્ઞાન,
વિશેષરૂપે અવશિષ્ટ કર્તવ્ય-અકર્તવ્યની ઓળખ
વિપત્તાય. ઘા [વિ+પર+ઝ] विन्नाणनाणसंपन्न. न० [विज्ञानज्ञानसम्पन्न
દૂર ભાગવું, પલાયન થવું વિજ્ઞાન અને જ્ઞાનથી સંપન્ન
विपलायमाण. कृ० [विपलायमान] વિપવી. સ્ત્રી [વિપક્વી]
દૂર ભાગી જવું તે, પલાયન થવું તે સાત તારવાળી વીણા, એક વાદ્ય
विपाक. पु० [विपाक] વિપવવ . ૧૦ વિપક્વ)
કર્મ પરિણતિ, કર્મનું શુભ-અશુભ ફળ પાકેલ, રંધાયેલ
વિિિવવું. થાળ [વિ+પૃણી+] વિપવરવું. ૧૦ [વિપક્ષ)
પીઠ કરવી તે, પ્રાપ્ત વસ્તુનો અસ્વીકાર કરવો તે પ્રતિપક્ષ, શત્રુ, પ્રતિકૂળ, પ્રતિબંધક
વિપુત. ત્રિ. [વિપુત્ર) વિપડે. ઘ૦ [વિપત)
જુઓ વિડન’ વિશેષરૂપે પડવું
विपुलतर. विशे० [विपुलतर] વિડિફેબ્ધ. ૧૦ [વિપ્રતિષgવ્યો
જુઓ વિડનેતર વિશેષ પ્રતિસેધ યોગ્ય, વાંધાજનક
विपुलमति. स्त्री० [विपुलमति] વિપરવામ. ઘTo [fવ+પર+%E)
જુઓ વિડત્નમતિ વિશેષ પરાક્રમ કરવું
विपुलवाहन. वि० [विपुलवाहनों વિપરામુH. [વિ+પર+મૃ1)
આગામી ઉત્સર્પિણી કાળમાં થનારા અગિયારમાં વિચારવું, પીડા ઉપજાવવી
ચક્રવર્તી વિપરિવવામ. ઘ૦ [વિ+પરિ+]
विपेक्खंत. कृ० [विप्रेक्षमाण] શરીરનું આકુંચન-પ્રસારણ આદિ ક્રિયા
અવલોકન કરતો, જોતો, નિરીક્ષતો વિરિળય. ત્રિ. [વિપરિત]
વિM. To [fau] વિરુદ્ધ પરિણામને પામેલું, પોતાના સ્વભાવને છોડીને બ્રાહ્મણ વિપરીત સ્વભાવવાળું થયેલ-જેમ કે મિષ્ટાન્નનું વિM૬. વિશે. [વિપ્રકૃe] વિષ્ઠામાં પરિણમવું
દૂરવર્તી, લાંબુ विपरिणाम. धा० [वि+परि+णम्]
વિUUUT. ત્રિો [વિપ્રશ્નોf] અંત લાવવો, દૂર કરવું, નાશ કરવો
વિશેષ વેરાયેલ, ચારે તરફ પસરેલ विपरिणाम. पु० [विपरिणाम]
વિUર. થાળ [fq++] વિવિધ પરિણામ, વિચિત્ર-અનેક રૂપાંતર
વિખેરી નાંખતો विपरिणामधम्म. पु० [विपरिणामध]
विप्पइरमाण. कृ० [विप्रकिरत] વિવિધ રૂપાંતર કે પરિણામનો સ્વભાવ
વિખેરી નાંખતો विपरिमाणाणुप्पेहा. स्त्री० [विपरिणामानुप्रेक्षा]
विप्पइरित्तए. कृ० [विप्रकरितुम्] લોકમાં પ્રત્યેક વસ્તુ નાશવંત છે એવી ભાવના ભાવવી
વિખેરી નાંખવા માટે विपरिणमित्तए. कृ० [विपरिणामयितुम्]
विप्पओग. पु० [विप्रयोग] વિચિત્ર પરિણામને પામવા માટે
વિયોગ, વિરહ विपरिधाव. धा० [वि+परि+धाव]
विप्पकिण्ण. त्रि० विप्रकीर्ण અહીં-તહીં ચોતરફ દોડવું
જુઓ વિUST" विपरियाइत्ता. कृ० [विपरिदाय]
विप्पकिरमाण. कृ० [विप्रकिरत्] સમન્તાત-ચોતરફથી ગ્રહણ કરીને
વિખેરી નાંખવું તે વિપરિયાફિg. ત્રિ. [વપf g]
વિખૂ-વીર. થાળ [વિ++$]
વિખેરી નાંખવું સમન્નાત ચારે તરફથી ગ્રહણ કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 111
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विप्पगब्भिय, विशे० [विप्रगल्भित]
સ્વીકાર કરવો, અંગીકાર કરવું જેણે ધૃષ્ટતા કરી છે તે
विप्पडिवन्न. त्रि० [विप्रतिपन्न] विप्पगिट्ठ. पु० [विप्रकृष्ट]
વિરુદ્ધ થયેલ, પ્રતિપક્ષી બનેલ દૂરવર્તી
विप्पडिवेद. धा० [वि+प्रति वेदय विप्पच्चअ. पु० [विप्रत्यय
અંગીકાર કરવું, સ્વીકારવું અવિશ્વાસ, શંકા, અભરોસો
विप्पणट्ठ. त्रि० [विप्रनष्ट] विप्पचइयव्व. त्रि० [विप्रत्ययितव्व]
નાશ પામેલ શંકા કે અવિશ્વાસ કરવા યોગ્ય
विप्पणम. धा० [वि+प्रणम् विप्पजढ. त्रि० [विप्रहीण]
સંયમાનુષ્ઠાન પ્રત્યે તત્પર થવું વિરહીત, ત્યજાયેલું, છોડાયેલું
विप्पणस. धा० [वि+प्र+नश्] विप्पजह. धा० [वि+प्र+हा]
નાશ પામવું ત્યાગ કરવો, છોડવું
विप्पणास. पु० विप्रणाश] विप्पजहण. न० [विप्रहाण]
નાશ પામવું તે, વિનાશ ત્યાગ કરવો તે, છોડવું તે
विप्पणासधम्म. पु० [विप्रनासध) विप्पजहणसेणिया. स्त्री० [विप्रहाणश्रेणिका]
જેનો નાશ પામવાનો સ્વભાવ છે તે દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત પરિકર્મનો એક વિભાગ
विप्पणोल्ल. धा० [वि+प्र+नोदय विप्पजहणसेणियापरिकम्म. न० [विप्रहाणश्रेणिकापरिकर्मन् | २९॥ ४२वी, नाश ४२वो हुयी 64२'
विप्पमाद. न० [विप्रमाद] विप्पजहणा. स्त्री० [विप्रहाणि]
પ્રમાદ, અસાવધાનતા, બેદરકારી પ્રકૃષ્ટ ત્યાગ
विप्पमाय. न० [विप्रमाद] विप्पजहणावत्त. न० [विप्रहाणावत्ती
यो 64२' ‘વિધ્વજહણ’ સેણિયા પરિકર્મનો એક ભેદ
विप्पमुंच. धा० [वि+प्र+मुच विप्पजहणिज्ज. त्रि० [विप्रहाणीय]
મુક્ત કરવું, મૂકવું, છોડવું ત્યાગ કરવા યોગ્ય, છોડવા યોગ્ય
विप्पमुक्क. त्रि० [विप्रमुक्त] विप्पजहमाण. कृ० [विप्रजहत]
45 री आयल वि' - विविध प्रारे, 'प्र' - परीषहત્યાગ કરવો તે, છોડવું તે
सहिष्णुता३५, 'मुक्त' - भुत, भुडायल, भुत थयेल विप्पजहा. धा० [वि+प्र+हा]
विप्पमुच्चमाण. कृ० [विप्रमुच्यमान] ત્યાગ કરવો, છોડવું
મુકતો, મુક્ત કરતો विप्पजहाय. कृ० [विप्रहाय]
विप्पयोग. पु० [विप्रयोग] ત્યાગ કરવાને, છોડવાને
વિયોગ, વિરહ विप्पजहित्ता. कृ० [विप्रहाय]
विप्परक्कम. धा० [वि+परा+क्रम] ત્યાગ કરીને, છોડીને
પરાક્રમ કરવું विप्पजहियव्व. न० [विप्रहातव्य]
विप्परामुस. धा० [वि+परा+मृश्] ત્યાગ કરવા યોગ્ય, છોડવા યોગ્ય
यो विपरामुस' विप्पजहेत्ता. कृ० [विप्रहाय]
विप्परिणम. धा० [वि+परि+णम्] यो ‘विपरिणाम' ત્યાગ કરીને
विप्परिणय. न० [विप्परिणत] विप्पडिइ. धा० [वि+प्रति+इ]
રૂપાંતર પ્રાપ્ત વિપરીત થવું
विप्परिणाम. धा० [वि+परि+णमय विप्पडिघाय. पु० [विप्रतिघात]
વિપરીત કરવું, ઉલટું કરવું નાશ કરવો, મારવું
विप्परिणामइत्ता. कृ० [विपरिणम्य] विप्पडिवज्ज. धा० [वि+प्रति+पद्]
રૂપાંતર પામીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 112
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિMરિણામ. ૧૦ [વિપરિપI[મન]
વિખવાસિય. ત્રિ [વિપ્રવાસિત] રૂપાંતર પ્રાપ્તિ થવી તે
જેણે પ્રવાસ કર્યો છે કે, દેશાંતર ગમન કરેલ विप्परिणामाणुप्पेहा. स्त्री० [विप्परिणामानुप्रेक्षा] વિપ્રસUT. ત્રિ. [વિપ્રસન્ન) પ્રત્યેક વસ્તુ પ્રત્યેક ક્ષણે જુદા જુદા પરિણામને પામે છે | વિશેષ પ્રસન્ન, ખુશ થયેલ એમ ચિંતવવું તે
વિપ્રસર. થ૦ [fq++] विप्परिणामिय. विशे० [विपरिणामित]
વિસ્તાર કરવો, ફેલાવવું રૂપાંતર પામેલ
विप्पसाय. धा० [वि+प्र+सादय] વિખરિામૈત. ત્રિ [વિપરિપામવત)
પ્રસન્ન કરવું, ખુશ કરવું રૂપાંતર પામવું તે
વિમ્બલીમ. થTo [વિ+y+yદ્ર) विप्परियाय. पु० [विपर्याय
પ્રસન્ન કરવું, ખુશ કરવું | વિપરીત પર્યાય, રૂપાંતર
વિMય. ૧૦ [વિપ્રહત] વિMરિયાસ. થo [વિ+પરિ+સ)
આહત, જન્મ વિપરીત કરવું, ઉલટું કરવું
विप्पहिच्चा. कृ० [विप्रहित्वा] विप्परियास. पु० [विपर्यास]
ત્યાગ કરીને, છોડીને વિપરીતતા, ભ્રમ
વિMફી. ત્રિો [વિપ્રહ) विप्परियासिय. त्रि० [विपर्यस्त]
પ્રકૃષ્ટતયા હીન, રહિત વિપરીત થયેલ, ઉલટું થયેલ
વિM. ત્રિો [વિપ્રહm] વિMરિયાલિયમૂા. 7૦ [વિપરીમૂત)
જુઓ ઉપર વિપરીત રૂપ થયેલ
વિપિય. ત્રિ. [વિપ્રિય) विप्परियासिआ. स्त्री० [विपर्यासिका]
અપ્રિય, અનિષ્ટ વિપરીતતા, વિભ્રમ, ઉલટાપણું
विप्पीति. स्त्री० [विप्रीति] विप्परियासेंत. कृ० [विपर्यासयत्]
પ્રીતિનો નાશ, વૈર, પ્રેમનો અભાવ વિપરીત થવું તે, ઉલટું થવું તે
વિપુસ. નં૦ [વિપુષ) વિપૂનામ. થ૦ [વિ+પર+)
બિંદુ, છાંટો ભાગી છૂટવું, નાશી જવું
विप्पेक्खंत. कृ० [विप्रेक्षमाण] વિપનાયમાન. ત્રિો [વિપતાથમા
અવલોકન કરવું તે, જોવું તે નાશી જતો, ભાગી છૂટતો
વિMવિશ્વય. ત્રિ. [
વિક્ષત) विप्पलाव. पु० [विप्रलाप]
અવલોકન કરેલું, જોયેલું બકવાદ કરવો તે, વિરુદ્ધ બોલવું તે
विप्पोसहिपत्त. स्त्री० [विप्रौषधिप्राप्त] વિUપા. ત્રિ. [વિપ્રતાપ
જેના પેશાબના એક બિન્દુ માત્રથી સર્વે દર્દો મટી જાય લુંટનાર, લુંટારો
તેવી લબ્ધિ-શક્તિ જેમને મળેલી છે તે, વિપ્રનોયUT. R૦ [વિપ્રસ્નોફન
અઠ્ઠાવીસ લબ્ધિમાંથી આ નામની એક લબ્ધિ-શક્તિને અવલોકન કે નિરીક્ષણ કરવું તે
પામેલ विप्पवसमाण. कृ० [विप्रवशत्]
विष्फंदमाण. त्रि० [विस्पन्दमान] દેશાંતર જવું તે, દૂર રહેતું
ક્રોધ આદિના વિપાકે દુઃખ ભોગવતો विप्पवसित. त्रि० [विप्रोषित]
विप्फाडग. त्रि० [विस्फाटक] પરદેશ ગયેલ, દેશાંતર ગયેલ, દૂર રહેલ
| વિદારક, ચીરનાર, ફાડનાર વિપૂસિય. ત્રિો [ વિષ્ય)
विप्फालिय. कृ० [विपाट्य] પરદેશ જઈને, દૂર રહીને, દેશાંતર ગમન કરીને
વિદારીને, ચીરીને, ફાડીને વિખવસિય. ત્રિ. [વિપ્રોષિત]
विप्फालिय. कृ० [विस्फारित] જુઓ વિUવસિત'
વિસ્તારિત
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 113
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
विष्फुरंत न० [ विस्फुरत
ખીલવું, વિસ્તાર પામવું, વિકસવું विप्फोडग. पु० / विस्फोटक ]
ફોડા विफल. त्रि० [विफल ) વ્યર્થ નિષ્ફળ
विफलीकरण न० [विफलीकरण] નિષ્ફળ કરવું, વ્યર્થ બનાવવું विफालिय. कृ० ( विस्फाट्य [ ] विहारीने, झडीने, योरीने विबद्ध न० [विबद्ध]
વિશેષ કરીને બંધાયેલ, મોહિત विबाहा. स्त्री० [विबाधा ]
વિશેષ પીડા विबुज्झ. धा० [वि+बुध्] બોધ કરવો, જાગૃત કરવો विबुद्ध. पु० [विबुद्ध] બોધ પામેલ विबुह. पु० [ विबुध ] દેવતા, પંડિત विबोह. पु० [विबोध ]
વિશેષ જાગૃત થયેલ, ચેતી ગયેલ विबोहकर. त्रि० [विबोधकर]
બોધ કરનાર, જાગૃત કરનાર विबोहण न० [ विबोधन ]
સમજાવવું, જાણવું, બોધ કરાવવો તે विबोहय. त्रि० [विबोधक]
બોધ કરનાર, જાગૃત કરનાર विब्बोइय न० [विब्बोकित ]
વિલસિત, લીલા કરેલ
विब्बोय न० [विब्बोक ] વિલાસ, લીલા
विब्बोयण. न० [.]
ઉપધાનક, ઉલટે માથે, સ્ત્રી ચેષ્ટા
विरभंग, पु० [विभङ्ग
आगम शब्दादि संग्रह
વિચાર, વિશેષ સ્વરૂપ, ત્રણ પ્રકારના અજ્ઞાનમાં
'विलंग' नामक त्रीभुं खज्ञान, खेड भतनुं घास, मैथुन,
विब्भंगनाणि विशे० [विभङ्गज्ञानिन् ]
વિપરીત અવધિજ્ઞાન અથવા એક પ્રકારના અજ્ઞાન
વિશેષના ધારક
विभंत. त्रि० (विभ्रान्त ]
વિશેષ ભ્રાન્ત, ભ્રમિત, સંશયવાળો
विब्भंत. पु० [विभ्रान्त ] એક નરકાવાસ
विब्भम. पु० [विभ्रम ]
વિષય વિકારજન્ય મનની અવસ્થા, વિલાસ, એક જાતનું ઘર
विब्भल. त्रि० [विह्वल ]
આકુળવ્યાકુળ
विभंग. पु० [विभङ्ग] यो 'विब्भंग'
विभंग अन्नाणपरिणाम. पु० [विभङ्गअज्ञानपरिणाम ] વિભંગજ્ઞાનજન્ય પરિણામ, વિભંગ નામક અજ્ઞાનનું
પરિણમવું તે
विभंगनाण न० [विभङ्गज्ञान)
विब्भंगनाण
विभंगनाणलद्धि. स्त्री० [विभङ्गज्ञानलब्धि ]
વિલંગ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ
विभंगनाणि विशे० [विभङ्गज्ञानिन् ]
यो विभंगनाणि'
विभंगु. पु० [.]
એક જાતનું ઘાસ विभज. धा० /वि+भज
વિભાગ કરવો
विभज्ज. कृ० (विभज्य ] વિભાગ કરીને
विभज्जमाण. कृ० / विभज्यमान]
વિભાગ કરતો
विभज्जवाय. पु० [विभज्यवाद ]
સ્યાદ્વાદ, અપેક્ષા ભિન્નતાનુસાર બોલવું તે
विभत्त. त्रि० [विभक्त ]
વિભાગ કરેલું, વહેંચેલુ
विभत्ति स्त्री० [विभक्ति ]
વિભાગ, પૃથક્કરણ, નામ અને ધાતુને અંતે લાગતા
પ્રત્યય
विभत्तिभाव. पु० [विभक्तिभाव )
સંયમ ગુણ વિનાશક
विब्भंगनाण न० [विभङ्गज्ञान]
વિપરીત અવધિજ્ઞાન,
વિભાગરૂપ ભાવ विभक्त्ती. स्त्री० [विभक्ति) कुथ्यो 'विभत्ति'
ત્રણ પ્રકારના અજ્ઞાનમાંનું એક અજ્ઞાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 114
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિમય. [વિશ્વન)
विभूसा. स्त्री० [विभूषा જુઓ વિમન’
શરીર શોભા, હાથ-પગ આદિ ધોવા તે विभयमाण. कृ० [विभजमान]
વિમૂલાધુવા. ત્રિ. [વિમૂષાનુપાતિ) વિભાગ કરતો
શરીર શણગાર આદિમાં આસક્ત વિમવ. પુo [fqમવ)
विभूसावडिया. स्त्री० [विभूषावडिया] વૈભવ, સમૃદ્ધિ
શણગારની પ્રતિજ્ઞા નિમિત્તે મિ . થTo [વિ+મા)
विभूसावत्तिय. पु० [विभूषावृत्तिक] શોભવું
વિભૂષા ની વૃત્તિવાળો વિમા. ત્રિ[વિમાન્વિત)
विभूसावत्तिय. पु० [विभूषाप्रत्यय વિભાગ કરેલ, ભાગ પાડેલ
‘વિભૂષા’ નિમિત્તે विभाग. पु० [विभाग
વિભૂતિ. ત્રિ. [વમૂષિત] વિભાગ, પૃથક્કરણ
અલંકૃત, વસ્ત્ર આદિ વડે શોભાયુક્ત વિમાનિBUT. R૦ [વિમા નિષ્પન્ન)
વિભૂસિય. ત્રિ. [વભૂષિત વિભાગ કે પૃથક્કરણમાંથી નીપજેલ
જુઓ ઉપર વિભાવ, ન૦ [વિમવન)
વિમેન. To [વિમેન) વિશેષ પ્રકાશ કરવો તે
એ નામનો એક સંનિવેશ विभावणा. स्त्री० विभावना]
विभेलय. पु० [विभीतक] જુઓ ઉપર
બહેડાનું ઝાડ विभावित्तए. कृ० [विभावयितुम्
विमउल. न० [विमुकुल] વિશેષ પ્રકાશ કરવાને
વિકસવું તે વિમવેમાળ. ત્રિ. [વિમાવત]
વિનિય. વિશે. [વિમનિત) સ્મરણ કરતું, ભાવના ભાવતું
વિકસિત विभास. धा० [वि+भाष]
विमंसा. स्त्री० [विमश] સ્પષ્ટ કહેવું, વ્યાખ્યા કરવી, વિકલ્પથી વિધાન કરવું વિચારણા, આલોચના, મતિજ્ઞાનનોએક ભેદ विभासा. स्त्री० [विभाशा]
વિમII. To [વિ+મા) સૂત્રના અનેક અર્થો પૈકી કેટલાંક સ્થૂળ અર્થોનું કથન, વિચાર કરવો, ઇચ્છા કરવી, પ્રાર્થના કરવી, અન્વેષણ વિકલ્પ, સાધારણ, બે પક્ષ विभासियव्व. त्रि० विभाषितव्य]
विमण. विशे० विमनस्] કહેવા યોગ્ય વિભાસા' કરવા યોગ્ય
ઉદાસીન, ચિંતાતુર વિમિત્ર. ત્રિ. [વિ7મ7]
વિમા. પુo [2] જુદું, પૃથક
પર્વગ જાતનું એક ઝાડ विभिसण. वि० [विभिषण]
વિમ7-. To [વિમન) જુઓ વિમીસ'
શુદ્ધ, દોષ રહિત, નિર્મલ, ક્ષાર સમુદ્રના દેવતાનું નામ, વિક્મ. ત્રિ. [વમૂ]
આઠમાં સહસાર ઇન્દ્રનું મુસાફરી વિમાન, નવમા-દશમાં સમર્થ
દેવલોકના ઇન્દ્રનું મુસાફરી વિમાન, ત્રીજા-ચોથા વિમૂ. સ્ત્રી [વભૂતિ]
દેવલોકનું એક વિમાન, બારમા દેવલોકનું એક વિમાન, સમૃદ્ધિ, વૈભવ
નવમા-દશમાં દેવલોકના ઇન્દ્રના વિમાનનો ઉપરી विभूति. स्त्री० [विभूति]
દેવતા જુઓ ઉપર
विमल-१. वि० [विमल] विभूसण. न० [विभूषण]
સાકેત નગરનો ચિત્રકાર, તે તેની ચિત્રકળા માટે અલંકાર આદિ
વિખ્યાત હતો, રાજા મહાબલે તેની પ્રશંસા કરેલી.
કરવું
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गजराती)-4
Page 115
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विमल-२. वि० [विमल
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી, ભ.પાર્થપાસે દીક્ષા ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ તેરમાં તીર્થકર, કંપિલપુરના રાજા
લીધી. મૃત્યુબાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની દેવી બની વયવમ્ અને રાણી સામે ના પુત્ર. તેના દેહનો વર્ણ विमाण. पु० [विमान] સુવર્ણ હતો. ૧૦૦૦ પુરુષ સાથે દીક્ષા લીધી. તેમને વિમાન, વૈમાનિક દેવતાનું નિવાસસ્થાન, ચૌદ (એકમતે) ૨૬ અને (બીજામતે) પ૭ ગણ તથા પ૬/૫૭ સ્વપ્નમાંનું એક સ્વપ્ન, ઉર્ધ્વલોકમાંથી તીર્જીલોકમાં ગણધર થયા વગેરે.
આવવા માટે દેવતાઓને બેસવાનું એક સ્થાન विमल-३. वि० [विमल]
विमानकारि. पु० विमानकारिन्] ભરતક્ષેત્રની આગામી ચોવીસીમાં થનારા બાવીસમાં વિમાનની રચના કરનાર તીર્થકર, જે નારાયણ નો જીવ છે.
વિમાનન. ૧૦ [વિમાનન] विमल-४. वि० [विमल]
અપમાન ઐરવતક્ષેત્રની આગામી ચોવીસીમાં થનારા એકવીસમાં | વિમાનપવિત્તિ. સ્ત્રી વિમાનવિમ#િ] તીર્થકર
એક (કાલિક) આગમ સૂત્ર વિમ7-. વિ[વમન)
विमानवई. पु० [विमानपति] ભ. મનિય નો પૂર્વભવ
વિમાન પતિ-દેવતા विमलकूड. पु० [विमलकूट]
विमानवण्ण. पु० [विमानवण] સોમનસ વક્ષસ્કાર પર્વત પરનું એક ફૂટ
વિમાન-વર્ણ विमलतर. विशे० [विमलतर]
विमानवास. पु० [विमानवास અતિ નિર્મળ
વિમાનમાં નિવાસ કરવો તે, વિમાનરૂપ આવાસ विमलप्पभ. पु० [विमलप्रभ]
विमानवासी. पु० [विमानवासिन्] ક્ષીર સમુદ્રનો એક દેવતા
વિમાનમાં રહેનાર, વૈમાનિક દેવતા विमलवर. पु० [विमलवर]
વિમાનવાહી. પુ0 [વિમાનવાસિન જુઓ ઉપર એક દેવવિમાન
विमानसेढी. स्त्री० [विमानश्रेणि] विमलवाहन-१. वि० [विमलवाहन]
વિમાનની પંક્તિ શ્રેણિક રાજાનો જીવ, જે ભાવિમાં મ€TT૩૫ નીર્થકર થશે | વિમાનાવનિયા. સ્ત્રી [વિમાનવિ1િ તેનું બીજું નામ
આવલિકાબદ્ધ વિમાન विमलवाहन-२. वि० [विमलवाहन
विमानावास. पु० [विमानावास] ગોશાળાનો આગામી ભવ તે મહાપરમ પણ કહેવાશે
દેવતાઓનું સ્થિર વિમાનરૂપ નિવાસસ્થાન विमलवाहन-३. वि० [विमलवाहन]
विमानित. त्रि० [विमानित] શદ્વાર નગર નો રાજા, જેણે ઘમ્મરૂડું સાધુને પારણે
નારાજ કરેલ
विमानोववन्नग. पु० विमानोपपन्नक] શુધ્ધ આહાર દાન કરી મનુષ્યાય બાંધેલ, પછી તે
વિમાનમાં ઉત્પન્ન થનાર વરદ્રત થયો
વિનાયા. સ્ત્રી [વિમાત્રા) विमलवाहन-४. वि० [विमलवाहन]
વિષમપણું ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા સાતમાં કુલકર, જેના શાસનમાં
विमायाठितिया. स्त्री० [विमात्रास्थितिका] મવાર નીતિ હતી
વિષમ પરિમાણવાળી સ્થિતિ વિમના. સ્ત્રી [વિમના]
વિમુવ. ઘ૦ [વિ+મુગ્ધ) તેરમાં તીર્થંકરની પ્રવજ્યા-પાલખીનું નામ, ગંધર્વેન્દ્ર
તજવું, છોડવું ગીત-રતિની એક પટ્ટરાણી, ધરણેન્દ્રના કાલ નામના
વિમુવૃત્ત. ત્રિ. [વિમુનો લોકપાલની એક પટ્ટરાણી, ઉર્ધ્વદિશા, એ નામની એક વિકસિત, ખીલેલું દેવી, નિર્મલકાંતિ
વિમુવ. ત્રિ[વમુક્સ) विमला. वि० [विमला
મુક્ત થયેલ, બંધનથી છૂટેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 116
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વિમુવરવા. ૧૦ [વિમોક્ષr)
મોહ રહિત, અંધકાર રહિત કર્મથી છુટકારો, મોક્ષ, મૂકાવનાર
विमोह. धा० [वि+मोहय] વિમુવ. થાળ [વિમુ)
મોહ ઉપજાવવો, મુગ્ધ કરવું જુઓ વિમુવ'
વિમોહા. ૧૦ [વિમોહન] વિમુત્ત. ત્રિ. [વિમુt]
વ્યામોહ, વિષયાસક્તિ લોભ કે મમત્વ રહિત
વિમોહ તા. ૧૦ [વિમોહાયતની વિભુત્તિ. સ્ત્રી[વમુ#િ]
અંધકાર રહિત ઘર-નિવાસ સ્થાન મુક્તિ, મોક્ષ, છૂટકારો આયાર' સૂત્રનું એક અધ્યયન વિનોદિતા. વૃ50 [વિમોહ્ય) વિમુ. ન૦ [વિમુરલ)
મોહ પમાડીને આકાશ, પરામુખ, ઉદાસીન
વિઠ્ઠ. થ૦ [વિ+++] विमुह. पु० [विमुख
વિસ્મય પામવું એક નરકસ્થાન
विम्हय. पु० [विस्मय] विमुहिय. विशे० [विमुखित]
આશ્ચર્ય, વિસ્મય પરા મુખ કરેલ, ઉદાસીન થયેલ
વિયવર. ત્રિો [વિસ્મયકરો विमोइय. त्रि० [विमोचित]
આશ્ચર્ય કરનાર, વિસ્મય પમાડનાર મૂકાએલું, છૂટું કરેલું
विम्हयकारि. त्रि० [विस्मयकारिन् विमोएउं. कृ० [विमोचितुं
આશ્ચર્યકારી, વિસ્મયકારી છૂટું કરવા માટે, મુક્ત થવા માટે
विम्हाव. धा० [वि+स्मापय्] विमोक्ख. पु० [विमोक्ष]
વિસ્મય પમાડવું, આશ્ચર્યચકિત કરવું મુક્તિ, આયાર' સૂત્રનું એક અધ્યયન
વિફાવા. ૧૦ [વિસ્માપન] વિમોવર. ન૦ [વિમોક્ષT]
આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરાવવું તે બંધનો ઉચ્છેદ, છૂટકારો, મુક્તિ, મોક્ષ
विम्हावेंत. त्रि० [विस्मापयत्] विमोक्खणया. स्त्री० [विमोक्षणता]
- વિસ્મય પામવું તે, આશ્ચર્યચકિત થવું તે મુક્તિ, મોક્ષ
વિજ઼િય. ત્રિ. [વિસ્મત) विमोय. धा० [वि+मोचय
વિસ્મય પામેલ, આશ્ચર્યચકિત થયેલ છોડાવવું, મુક્ત કરવું
विय. पु० [व्यय] વિનોયવી. ત્રિ[વિમોવ*]
વ્યય થવો તે, નાશ પામવું તે છોડાવનાર, મુક્ત કરાવનાર
વિ. પુo [#] વિકોયા. ત્રિ[વિમોક્ષ)
સ્પષ્ટ, પ્રગટ જુઓ ઉપર’
विय. पु० विद्वस् વિમોચન. ન૦ [વિમોરનો
વિદ્વાન, પંડિત, આત્મા કર્મના બંધનથી છૂટવું, મુક્ત થવું તે
વિયંા. ત્રિ, ત્રિકૃચ) विमोयणक. पु० [विमोचनक]
વિકલ અંગવાળું | વિમોચન કરનાર, બંધનથી છૂટનાર
વિયં. ઘ૦ [ā]] વિમોયણતરી. ત્રિ. [વિમોઘનતર)
વિકલ અંગ કરવું દૂર થઈ શકે તેવું, મંત્રમૂલાદિથી સાપ્ય થાય તેવું वियंगित. पु० [व्यङ्गित विमोयणा. स्त्री० [विमोचन
વિકલાંગ કરાયેલ જુઓ વિમોય'
वियंगिय. पु० [व्यङ्गित વિમોચતરા. ત્રિ[વિમોચ્ચતર*]
જુઓ ઉપર’ દૂર થઈ શકે તેવું, સાધ્ય થઈ શકે તેવું
वियंगेत्ता. कृ० व्यङ्ग्य] વિનોહ. ત્રિ. [વિમોદી
વિકલાંગ કરીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 117
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वियंजिय. त्रि० [व्यजित
વિયર્ડ. ૧૦ [
વિત] વ્યક્ત કરેલ, પ્રગટ કરેલ
અચિત્ત થયેલું પાણી, પ્રાસુક-નિર્દોષ પાણી वियंतकारय. पु० [व्यन्तकारक]
વિડંત. ત્રિ. [
વિયત) અંતિમ-અંતક્રિયા કરનાર
ગુરુ સમક્ષ આલોચના કરતો वियंभिय. त्रि० [विजृम्भित]
વિડી. ત્રિો [
વિક્ર) ખૂબ ફેલાયેલું, ખુલ્લું કે પ્રગટ થયેલું
જુઓ વિડ वियक्क. पु० [वितर्क]
વિવાદ. ૧૦ [વિસરગૃહ) તર્ક, વિતર્ક, કલ્પના, અનુમાન, મીમાંસા, વિચારણા, ઉઘાડું ઘર વિકલ્પ
વિયડનાખ. ન૦ [વિકેટયાન वियक्का. स्त्री० [वितर्क]
ખુલ્લી ગાડી-ગાડું વગેરે સવારી સ્વમતિ કલ્પના, કપોળકલ્પિતતા
वियडजोणिय. न० [विवृत्तयोनिक) વિયવરવા. ત્રિ. [વિરક્ષT]
યોનિનો એક ભેદ કુશળ, હોંશિયાર, વિચક્ષણ, બુદ્ધિમાન
વિય૩UTI. સ્ત્રી [વિશ૮ના] વિયવથાય. ત્રિ (વ્યારણ્યતિ
સ્વદોષ નિવેદન, આલોચના વ્યાખ્યા કરાયેલ, કહેવાયેલ
वियडदत्ति. स्त्री० [विकटदत्ति] વિયg. To [વ્યા)
અચિત્તવસ્તુનો ખોબો કે પશલી વાઘ
वियडभाव. पु० [विवृत्तभाव] वियच्चा. स्त्री० [विगताम्]
પ્રગટ ભાવ, શુદ્ધ ભાવ મૃતક શરીર
વિય૩મો. ત્રિ. [વિવૃત્તમોનનો વિયછે. ન૦ [qtછેદ્રન]
દિવસ છતાં-દિવસે ખાનાર વ્યવચ્છેદ, પૃથક્કરણ
વિડી. સ્ત્રી [વિવૃત્તા] વિનિય. ત્રિ[am
ખુલ્લી યોનિ-ઉત્પત્તિ સ્થાન, જે વિકલેન્દ્રિયોને તથા પ્રગટ, ખુલ્લું
દેવતાઓને હોય છે તે વિયફ્ટ. ત્રિ. [વિવૃત્ત]
वियडावइ. पु० [विकटापातिन्] દૂર થયેલ, પૃથ્વીને આવર્તન દઈ ઊગેલ સૂર્ય, આકાશ એક વૃત્તવૈતાઢ્ય પર્વત वियदृच्छउम. त्रि० [विवृत्तछद्मन्]
वियडावति. पु० [विकटापातिन्] જેનો છદ્મભાવ દૂર થયેલ છે તે,
જુઓ ઉપર वियदृच्छउम. त्रि० [विवृत्तछद्मन्]
वियडावाति. पु० [विकटापातिन्] ઘાતી કર્મોનો ક્ષય કરેલ
જુઓ ઉપર’ વિદુછડમ. ત્રિ[વિવૃત્તછ૪] જુઓ ઉપર’
વિડવાતિવાલિ. ત્રિ, વિટ/પારિવાસિનો वियट्टित्तए. कृ० [विवर्तितुम्]
વિકટાપાતી નામના વૃત્ત વૈતાઢ્ય પર્વતમાં રહેનાર દૂર કરવા માટે
वियडासय. पु० [विकटाशय] वियट्टभोइ. त्रि० [विवृत्तभोजिन्]
જળાશય, તળાવ સૂર્ય ઊગ્યા પછી આહાર કરનાર
वियडी. स्त्री० [वितटी] वियट्टमाण. त्रि० [विवर्तमान]
વિરૂપ કાંઠો, કિનારો પાછું ફરતું
વિઠ્ઠ. ત્રિ. [
વિક્ર) વિડ. ત્રિ. [વિદ]
ખેંચનાર વિકટ, ગહન, સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી જાણી શકાય તેવું, ભયંકર,
વિયન. ન૦ [વનનો વિશાળ, એક જાતનું મદ્ય, એ નામનો એક મહાગ્રહ
વીંઝણો, પંખો વિડ. ત્રિ. [વિકૃત)
વિગત. ત્રિ. [વિતત] ઉઘાડુ, ઢાંક્યા વિનાનું, પ્રગટ, છૂટું પડેલ
વિસ્તારેલું, પહોળું કરેલું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 118
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वियति. स्त्री० [विगति]
આપીને, દઈને વિકૃતિ, વિનાશ
वियरिय. त्रि० [विचरित वियत्त. त्रि० [व्यक्त
વિચરણ કરેલ, પ્રસિદ્ધ થયેલ વિચારીને કામ કરનાર, ગીતાર્થ, શાસ્ત્રવેત્તા
वियल. न० [विदल] वियत्त. धा० [वि+वर्तय
જેના બે દળ-ભાગ થાય છે, જેમ કે ચણા-ચણાની દાળ વર્તવું, હોવું
वियल. त्रि० [विकल] वियत्त. वि० व्यक्त
| વિકસેન્દ્રિય, બે-ત્રણ-ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવ म. महावीरना योथा गए।घर धनमित्त सने वारुणी ना | वियलंत. कृ० [विगलत] પુત્ર, ૫૦૦ શિષ્યો સહિત દીક્ષા લીધી, એંસીમે વર્ષે મોક્ષે | ટપકતું, ગળતું ગયા
वियसंत. न० [विकसत् वियत्तण. न० [विवर्त्तन]
| વિકસવું તે વર્તવું તે, હોવું તે
वियसिय. त्रि० [विकसित] वियत्तिकिच्च. न० [व्यक्तकृत्य]
વિકસેલ, ખીલેલ ગીતાર્થ કે શાસ્ત્રવેત્તાનું કર્તવ્ય
वियसियजस. न० [विकसितयशस्] वियत्तय. त्रि० [विकर्तक]
જેની કીતિ ફેલાયેલી છે તે કાતરનાર, કાપનાર
वियसियनयन. न० [विकसितनयन] वियत्थि. पु० [वितस्ति]
જેના ચક્ષુ પ્રફુલ્લિત થયા છે તે એક માપ-વિશેષ
वियागर. धा० [वि+आ+कृ] वियत्थिपुहत्तिय. पु० [वितस्तिपृथक्तिक]
ખુલાસો આપવો, પ્રત્યુત્તર વાળવો એક માપ
वियागत. कृ० [व्याकुर्वत्] वियम्म. न० [विगम]
ઉત્તર આપવો તે, કહેવું તે વિનાશ
वियागरेमाण. कृ० [व्याकुर्वत् वियय. त्रि० [वितत]
यो'64२' यो वितत'
वियाण. न० [विजानत्] विययपक्खि . पु० [विततपक्षिन्]
જાણવું તે हुमी विततपक्खि'
वियाण. न० [वितान] वियर. पु० [विवर]
વિસ્તાર छिद्र, गुइ, Isी, येत
वियाण. धा० [वि+ज्ञा] वियर. धा० [विवर]
જાણવું વાપરવું
वियाणंत. न० [विजानत्] वियर. धा० [वि+तु]
જાણવું તે દેવું, અર્પણ કરવું
वियाणमाण. कृ० [विज्ञायक] वियरंत. कृ० [वितरंत]
જાણતો દેતો, અર્પણ કરતો
वियाणय. त्रि० [विज्ञायक वियरग. पु० [विदरक]
જાણનાર વિરડો, ખાડો
वियाणित्ता. कृ० [विज्ञाय] वियरण. न० [वितरण]
જાણીને દેવું તે, આપવું તે
वियाणिय. न० विज्ञात वियरय. पु० [विदरक
જાણેલ यो वियरग'
वियाणिया. स्त्री० [विज्ञान] वियरित्ता. कृ० [वित्तीय]
જાણેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 119
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वियाणेत्ता. कृ० [विज्ञाय]
वियाहिय. त्रि० व्याख्यायक] જાણીને
વ્યાખ્યાન કર્તા, કથા કરનાર वियार. पु० [विचार]
वियोग. पु० [वियोग] તર્કવિતર્ક કરવા તે, ચંડિલ જવું તે, વિહાર કરવો તે, વિયોગ, વિરહ આજ્ઞા, હુકમ, ફરવું
वियोवात. न० [व्यवपात वियार. पु० [विकार]
ભ્રંશ, નાશ વિકાર, મૂળ સ્વરૂપમાં ન્યૂનાધિકતા
वियोस. धा० [वि+उत्+सृज] वियार. धा० [वि+वारय]
ત્યાગ કરવો, ફેંકવું વિચારવું, તર્ક કરવો, વિહરવું
विरइ. स्त्री० [विरति] वियारभूमि. स्त्री० [विचारभूमि]
પાપથી નિવૃત્ત, અંડિલ ભૂમિ, વડીનીતિ અર્થે જવાની જગ્યા
સાવદ્ય પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ वियाल. त्रि०व्याल]
विरइय. त्रि० [विरचित દુષ્ટ, મદોન્મત્ત
ઉત્પન્ન કરેલ, રચેલ वियाल. पु० [विकाल
विरंच. धा० [वि+रच्] અકાલ, સંધ્યાકાળ, રાત્રિ
ભાગ પાડવો वियालग. पु० [विकालक]
विरच. धा० [वि+रच्] એક મહાગ્રહ
રચવું, બનાવવું वियालणा. स्त्री० [विचारणा]
विरचित. त्रि० [विरचित વિચારણા
રચેલું, બનાવેલું वियालचारि. त्रि० [विकालचारिन्
विरचित्ता. कृ० [विरच्य] અકાળે ફરનાર
રચીને वियालय. पु० [विकालक]
विरचिय. त्रि० [विरचित એક મહાગ્રહ
यो ‘विरचित वियावत्त. पु० [व्यावती
विरज्ज. धा० [वि+रज्ज] ઘોષ તથા મહાઘોષ ઇન્દ્રના લોકપાલનું નામ
વૈરાગ્ય પામવું, વિરક્ત થવું वियास. पु० [विकाश]
विरज्जमाण. कृ० [विरज्यमान] વિકાશ
| વિરક્ત થતો, વૈરાગ્ય પામતો वियाह. न० व्याख्या
विरत. त्रि० [विरत] વિશદ્ રૂપે અર્થનું પ્રતિપાદન, વૃત્તિ, વિવરણ
પાપથી નિવૃત્તિ પામેલ वियाहचूलिया. स्त्री० [व्याख्याचूलिका]
विरति. स्त्री० [विरति] જૈનશાસ્ત્ર વિશેષ
हुयी विरइ' वियाहपन्नत्ति. स्त्री० [व्याख्याप्रज्ञप्ति]
विरत्त. त्रि० [विरक्त] એક (અંગ) આગમસૂત્ર-અપરનામ-ભગવઇ સૂત્ર વૈરાગી, સંસારથી ઉદાસીન, અનેક રંગવાળું वियाहपन्नत्तिधर, पु० [व्याख्याप्रज्ञप्तिधर]
विरत्तया. स्त्री० [विरक्तता] 'वियाहपन्नत्ति' नाम सूत्रना धार
વિરક્તાપણુ, વૈરાગ્ય वियाहिज्ज. धा० [वि+आ+ख्या]
विरम. धा० [विरम् અર્થનું વિશદ્ પ્રતિપાદન કરવું, વૃત્તિ કરવી
વિરમવું, નિવર્તવું वियाहित. न० [व्याहत]
विरमण. न० [विरमण] | છિનવેલ, સામે લાવેલ
અટકવું તે, ત્યાગ वियाहिय. त्रि० [व्याख्यात
विरय. त्रि० [विरत અર્થનું વિશદ રીતે પ્રતિપાદન કરેલ, વિવરણ કરેલ પાપથી નિવૃત્ત, આરંભ-સમારંભ ત્યજી દીધેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 120
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
विरय. पु० [विरजस् એક મહાગ્રહ, એક દેવવિમાન विरय. धा० [विरचय् ]
કરવું, બનાવવું, રચવું विरयाविरइ. त्रि० [विरताविरति ]
પાપથી કંઈક નિવર્તવું કઈ ન નિવર્તવું તે, શ્રાવકપણું विरयाविरति त्रि० [विरताविरति ]
खो' र '
विरयाविरय त्रि० [विरताविरत ]
पापथी 55 निवर्तेल 8 न निवर्तेल, श्राव
विरल त्रि० [विरल)
થોડું થોડું, છુટું છુટું विरली. स्त्री० [दे.]
એક ચઉરિન્દ્રિય જીવ विरल्लित न० दे. विकणी
વેરાએલું विरल्लिय. त्रि० [विरल्लित ]
કચરો ઉડાડી સાફ કરેલું, વિસ્તારેલ
विरव. धा० [वि+रचय् ]
રચેલ, બનાવેલ
विरवेत्ता. कृ० [विरच्य ] રચના કરીને विरस. त्रि० [विरस ]
રસ વગરનું, તુચ્છ, ભયંકર શબ્દ विरसजीवि, त्रि० [विरसजीविन् તુચ્છ-નિરસ આહારથી જીવનાર विरसमेह. पु० [विरसमेघ ]
વિરુદ્ધ રસવાળો વરસાદ विरसाहार. पु० [विरसाहार ]
નિસ-આહાર
विरह. पु० [विरह ]
વિયોગ, વિરહ, નિર્જન કે એકાંત સ્થાન
विरहित. त्रि० [विरहित ]
विनानुं, खलाववाणुं, शून्य, रहित भ्यो उपरा
'
विरहिय. त्रि० [विरहित] विराय. त्रि० [विराजित ]
શોભિત
विराइयंगी. स्त्री० [विराजिताङ्गी]
શોભાયમાન અંગવાળી
आगम शब्दादि संग्रह
विराग. पु० [विराग ]
વૈરાગ્ય, ઉદાસીનતા
विरागता. स्त्री० [विरागता ]
वैराग्य, निःसारता, वीतराग, उहासीनता विरागया. स्त्री० [विरागता ]
यो उपर विराज. धा० [वि+राज्] શોભવું, દીપવું
विराट. पु० [विराट] નગર-વિશેષ
विरामण न० [विरमण ] खो 'विरमण'
विराय. पु० [विराग]
यो 'विराग' विराय. धा०] [वि+राज्] શોભવું, દીષવું
विरायंत. कृ० [विराजमान ] શોભતો, દીપતો
विरायमाण. कृ० [विराजमान ] શોભતો, દીપનો
विराल. पु० [बिडाल ]
બીલાડો
विरालिया. स्त्री० [विरालिका ]
એક પ્રકારની સાધારણ વનસ્પતિ विराली. स्त्री० [विडाली]
दुखो 'पर' विराव. धा० [वि+रवय् ]
અવાજ કરવો, નાદ કરવો विराय. धा०] [वि+रावय्)
નાદ કરાવવો
विराह. धा० [वि+राधय् ]
વિરાધના કરવી, ઉલ્લંઘન કરવું
विराहग. त्रि० [विराधक ]
વિરાધના કરનાર, જ્ઞાન-દર્શન, ચારિત્રને દૂષિત કરનાર विराहण न० [विराधन]
વિરાધના કરવી તે, પરિતાપના
विराहणा. स्त्री० [विराधना ]
ज्ञान-दर्शन यारित्रमां होष लगाउवो ते व्रतखंडन,
हिंसा, मैथुन, असंयम
विराहणी. स्त्री० [विराधनी ]
મોક્ષ માર્ગની વિરાધના થાય તેવી ભાષા
विराहय. पु० [विराधक]
gil 'faris
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 121
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विराहित्ता. कृ० [विराध्य]
विरेयण. न० [विरेचन] વિરાધના કરીને
જુલાબ લેવો તે विराहिय. त्रि० [विराधित]
વિ7િ . વિશેઢિ) વિરાધેલ, વ્રતને દૂષિત કે ખંડિત કરેલ
વિસ્તૃત વિરહ સંગમ. ૧૦ [વરાઘિતસંયમ)
विरोयण. पु० [विरोचन] વિરાધેલ સંયમ
અગ્નિ विराहियसंजमासंजम. न० [विराधितसंयमासंयम] વિરોઢ. To [વિરો] વિરાધેલ દેશવિરતિપણું
વિરુદ્ધભાવ, વૈર विराही. पु० [विराधिन्]
વિત. થ૦ [ત્રી) સર્પની એક જાત
શરમાવું, લજ્જા થવી विराहेत्ता. कृ० [विराध्य]
વિન. નં૦ [વત] | વિરાધના કરીને
નમક વિશેષ, લવણ વિરાસુ. 50 [વિરTM] જુઓ ઉપર
વિ77ી. સ્ત્રી ઢિ) વિવિંદ. થ૦ [વિશ્વન)
તલાશી, વિલોકન | વિભાગ ગ્રહણ કરવો, ભાગ લેવો
વિનોતા. નવ ઢિ विरिचित्ता. कृ० [विभज्य]
ધાડપાડી લુંટનાર વિભાગ ગ્રહણ કરીને
વિનંવ. ન૦ [વિ7q] વિરિ. ૧૦ [વીર]
સૂર્ય સાથે યોગ કરી મુક્ત થયેલ નક્ષત્ર, વિલંબ-મોડું વીર્ય, આત્મશક્તિ, પાંચ આચારમાંનો એક આચાર विलंबग. पु० [विलम्बक] વિરિય[ફ. નં૦ [fીપનો
વિદૂષક, જીવની વિવિધ અવસ્થા પસાર કરનાર આત્મશતિને ગોપવવી,
વિનંવ. ત્રિ[વિશ્વનો विरियायार. पु० [वीर्याचार]
લટકવું તે પાંચ આચારમાંનો એક આચાર, મોક્ષાનુષ્ઠાનમાં શક્તિ
विलंबणा. स्त्री० [विडम्बना] ઉપયોગમાં લેવી તે
નિવર્તન, નિષ્પત્તિ વિજ્ઞ. થTo [વિ+]
વિનંવિ. ન૦ [વિનંદ્ધિનો વિરોધ કરવો
જુઓ વિનંવ'. વિરુદ્ધ. To [વિરુદ્ધ)
વિનંવિત. ન૦ [વિત્નશ્વિત] વિરોધ કરનાર, નાસ્તિક, અક્રિયાવાદી
બત્રીશ પ્રકારના નાટકમાનું એક નાટક વિશેષ વિરુદ્ધન. ૧૦ [વિરુદ્ધરાજ
વિનંવિ. ન૦ [વિનંસ્કૃિત) જ્યાં પરસ્પર બે રાજ્યોનો વિરોધ હોય તે
એક દેવતાઈ નાટ્યવિશેષ, વિલંબથી ગાવું તે-ગાયનનો विरुद्धरज्जातिकम्म. न० [विरुद्धराज्यातिक्रम]
એક ગુણ રાજ્યના નિયમ વિરુદ્ધ જઈ તેનું ઉલ્લંઘન કરવું તે, विलंबी. स्त्री० [विलम्बिन्] શ્રાવકના ત્રીજા અણુવ્રતનો એક અતિચાર
જુઓ વિનંવ' વિરૂ૩. ત્રિ. [વિરૂu]
विलंबीनक्खत्त. न० [विलम्बितनक्षत्र જુદી જુદી જાતનું, બીભત્સ
જુઓ વિનંવ' વિવ4. નં૦ [વરૂપુરૂU)
विलंवत. कृ० [विलपत्] વિવિધ પ્રકારનું
બકવાદ કરતો, બોલતો વિરૂદ્દ. થાળ [વિ+]
વિના. ૧૦ [fવત્તાન) અંકુરિત થવું, ઊગવું
લાગેલું, અવલંબિત, આરુઢ विरेग. पु० [विरेक]
વિન+નિમિત્ત. નં૦ [વિતાનનિમિત્ત] વિભાગ
એક નિમિત્ત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 122
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विलट्ठि. स्त्री० [वियष्टि]
લિંપીને, લેપ કરીને એક દંડ-વિશેષ
विलिंपेंत. कृ० [विलिप्य] विलय. न० [विलक]
લીંપીને સૂર્યનો અસ્ત
विलित्त. कृ० [विलिप्त] विलय. धा० [वि+लप्]
ચોંપડેલું, લીંપેલું રોવું, ચીસો પાડવી
विलिज्ज. धा० [वि+ली] विलवमाण. कृ० [विलपत्]
નષ્ટ થવું, પીગળવું રડતો, ચીસો પાડતો
विलिया. स्त्री० [वीडित विलवणया. स्त्री० [विलपनता]
લજ્જા, શરમ છાતી ફાટ રૂદન
विलिह. धा० [वि+लिख विलवित. न० [विलपित]
લખવું, અક્ષર કોતરવા રૂદનનો શબ્દ’ આક્રંદન
विलिहंत. कृ० [विलिखत्] विलविय. न० [विलपित
લખવું તે, અક્ષર કોતરવા તે यो 64२'
विलिहमाण. कृ० [विलिखत्] विलस. धा० [वि+लस्]
લખતો, અક્ષર કોતરતો વિલાસ કરવો, આનંદ કરવો
विलिहाव. धा० [वि+लेखय् विलसंत. कृ० [विलसत्]
કોતરાવવું, લખાવવું વિલાસ કરવો તે
विलिहिज्जमाण. कृ० [विलिख्यमान] विलसिय. त्रि० [विलसित]
લખાવતો, કોતરાવતો વિલાસયુક્ત, નેત્રકટાક્ષ
विलीण. त्रि० [विलीन] विलाव. पु० [विलाप
પીગળેલ, દ્રવીભૂત થયેલ, લીન થયેલ, જુગુપ્સિત વિલાપ-રૂદન કરવું તે
विलीया. स्त्री० [वीडित] विलास. पु० [विलास]
यो विलिया' વસ્ત્રાદિના ઠાઠ, આંખના કટાક્ષ ફેંકવા, કામક્રીડા विलुंगयाम. पु० दि०] विलासवेला. स्त्री० [विलासवेला]
અપરિગ્રહી, નિઝંચન, નિગ્રંથ કામક્રીડા અવસર
विलुंचण. न० [विलुञ्चन] विलाससालिणी. स्त्री० [विलासशालिनी]
લોચ કરવો તે વિલાસિની સ્ત્રી
विलुप. धा० [वि+लुम्प] विलासित. त्रिविलासित
લૂંટવું, ચોરવું વિલાસયુક્ત
विलुंपइत्ता. कृ० [विलुप्य] विलासिय. त्रि० [विलासित]
ચોરીને, લૂંટીને | વિલાસયુક્ત
विलुपित्ता. कृ० [विलुप्य] विलिंग. धा० [वि+लिङ्ग]
ચોરીને, લૂંટીને આલિંગન કરવું, સ્પર્શ કરવો
विलुपित्तार. त्रि० [विलुम्पयित] विलिंप. धा० [वि+लिम्प]
ધાડ પાડીને ગામ ભાંગનાર-લૂંટનાર લેપ કરવો, લીંપવું
विलुपित्तु. त्रि० [विलुम्पयितु] विलिंपावेत्ता. कृ० [विलिप्य]
ધાડ પાડીને ગામ ભાંગનાર-લૂંટનાર લિંપીને, લેપ કરીને
विलुत्त. त्रि० [विलुप्त] विलिंपित्तए. कृ० [विलेपयितुम्]
ચીરેલું, વિદારેલું લેપ કરવા માટે
विलुप्पमाण. कृ० [विलुम्पमान] विलिंपित्ता. कृ० [विलिप्य]
ચીરતો, વિદારતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 123
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
विलुलिय. त्रि० [विलुलित]
ચંચળ, ચપળ विलेवण. न० [विलेपन]
ચંદનાદિ વિલેપન કરવું તે विलेवणजाय. पु० [विलेपनजात]
વિલેપનથી ઉત્પન્ન विलेवणविहि. स्त्री० [विलेपनविधि]
વિલેપન કરવાની કળા विलोल. धा० [वि+लुल्]
ધરતી ઉપર આળોટવું विलोवय. त्रि० [विलोपक
ચોરનાર विल्ललग. त्रि० [दे.
પ્રકાશ કરતું, ચમકતું विल्लसरडुय. न० [विल्वशदालुक]
ગોટલી વગરના એક ફળની સુગંધ विल्ली. स्त्री० [विल्वी]
એક ગુચ્છ વનસ્પતિ विव. अ० [इव]
ઉપમાવાચી અવ્યય विवंचि. स्त्री० [विपञ्ची]
એક પ્રકારની વીણા विवक्क. न० [विपक्व]
સારી રીતે પકવેલ, ઉદયમાં આવેલ કર્મ विवक्ख. त्रि० [विपक्ष
પ્રતિપક્ષ, શત્રુ, અનુમાનનું એક અંગ विवग्घ. न० [विव्याघ्र
વાઘના ચામડાના વસ્ત્ર विवच्चास. पु० [विपर्यास]
ઉલટું, અવળું विवज्ज. धा० [वि+वृज्]
વર્જવું, છોડવું विवज्ज. धा० [वि+वर्जय]
વર્જન કરાવવું, છોડાવવું विवज्जइत्ता. कृ० [विवज्य]
છોડીને, વર્જીને विवज्जंत. त्रि० [विवर्जयत्]
છોડવું તે, વર્જવું તે विवज्जक. त्रि० [विवर्जक]
વર્જન કરનાર विवज्जग. त्रि० [विवर्जक]
વર્જન કરનાર विवज्जण. न० [विवर्जन]
વર્જન, ત્યાગ કરેલ विवज्जणया. स्त्री० [विवर्जन]
જુઓ ઉપર’ विवज्जय. पु० [विवर्जक]
વર્જન કરનાર विवज्जयंत. कृ० [विवर्जयत्]
વર્જન કરવું તે, છોડવું તે विवज्जास. पु० [विपर्यास]
ભ્રાંતિ, એકને બદલે બીજું સમજવું विवज्जिअ. त्रि० [विवर्जित]
રહિત, શૂન્ય विवज्जित्ता. कृ० [विवज्य]
વર્જીને, છોડીને विवज्जिय. त्रि० [विवर्जित]
રહિત, શૂન્ય विवज्जिय. त्रि० [विवज्य]
वन, छोडीन विवज्जेत्ता. कृ० [विवज्य]
વર્જીને, છોડીને विवड. धा० [वि+पत्]
નીચે પડવું विवडिय. त्रि० [विपतिता
નીચે પડેલ विवड्ड. धा० [वि+वृध्]
વિશેષે વધવું विवड्ड. त्रि० [विवृद्ध
વધેલું, વૃદ્ધિ પામેલું विवढेत. कृ० [विवर्धमान]
વિશેષે વધવું તે विवड्डण. न० [विवर्धन]
વૃદ્ધિ કરવી તે विवड्डिय. त्रि० [विवर्धित
વધારેલ विवणि. स्त्री० [विपणि]
દુકાન, હાટ विवण्ण. त्रि० [विवर्ण
બેડોળ, અશુભ વર્ણવાળું, હલકું, અંતપ્રાન્ત विवण्णछंद. न० [विपन्नछन्दस्
નાશ પામેલ, તુટેલ છંદ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 124
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
विवत्त. धा० [वि+वृत्]
ઉત્પન્ન થવું विवत्तवासवसहिसमिति स्त्री० [विवक्तवासवसतिसमिति] નિર્દોષ આવાસ-વસતિની પ્રાપ્તિ આદિમાં સાવધાની
રાખવી તે विवत्ति. स्त्री० [विपत्ति]
आपत्ति, ष्ट, विनाश
विवत्तिय न० [विपत्तिक] खो' र '
विवत्ती. स्त्री० [विपत्ति ] देखो 'पर'
विवत्थ. पु० [विवस्त्र ]
એક મહાગ્રહ
विवद्ध न० [विवध्य ] વિશેષ બંધાયેલ विवद्धण न० [विवर्द्धन]
વધારવું
विवद्धणकर. त्रि० [विवर्द्धनकर ]
વૃદ્ધિ કરનાર, આબાદી કરનાર
विवद्धमाण. पु० [विवर्धमान ]
વધારતો
विवद्धि. स्त्री० [विवर्द्धि]
ઉત્તરાભાદ્રપદ નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવતા
विवन्न. त्रि० [विपन्न ] નષ્ટ થયેલ विवन्न. त्रि० [विवर्ण] હલકું, અંતપ્રાંત विवर. धा० [वि+वृ] ખુલ્લું કરવું, ઉઘાડવું
विवर न० [वियर ]
छिद्र, जाडो, गुडा, लोयर, खडाश विवरय. त्रि० [विवरक ]
ખુલ્લું કરનાર विवरिय त्रि० [विपरीत ]
ઊલટું
विवरीत. त्रि० [विपरीत ]
ઊલટું
विवरीय. त्रि० [विपरीत ]
आगम शब्दादि संग्रह
ઊલટું
विवरीय न० [विपरीतार्थ]
ઊલટો અર્થ
विवरीयभासय. त्रि० [विपरीतभाषक ] ઊલટું બોલનાર विवाइय न० [विपादित ] નાશ કરેલ
विवाग. पु० [विपाक]
કર્મ પરિણતિ, કર્મનું શુભ-અશુભ ફળ विवागय. पु० [विपाकक]
खोर' विवागविजय. पु० [विपाकविचय]
કર્મોના અનુભાવનો વિચાર કરવો, ધર્મધ્યાનનો ત્રીજો ભેદ
विवागसुय. न० [विपाकश्रुत] खेड (अंग) खागमसूत्र विवागसुयधर. विशे० [ विपाकश्रुतधर ] વિપાકશ્રુત નામક સૂત્રના ધારક
विवाद. पु० [विवाद ]
वाह विवाह, उघडी, डलह
विवाय. पु० [विवाद ] देखो 'पर'
विवाह. पु० [विवाह ] લગ્ન, શાદી
विवाहचूलिया. स्त्री० [विवाहचूलिका ] એક કાલિક આગમ विवाहपन्नत्ति स्त्री० [ व्याख्याप्रज्ञप्ति ] खेड (ग) खागम
विवाहपन्नत्तिधर. विशे० [ व्याख्याप्रज्ञप्तिधर ] વિવાહપન્નત્તિ સૂત્રના ધારક
विवाहित. त्रि० [ व्याहत ]
છિનવેલ, સામેથી લાવેલ
विविक्क. त्रि० [विविक्त]
स्त्री-पशु-पंडग माहिथी संसर्ग रहित,
रहित, वति, नेविध, पृथड् थयेल, निर्दोष, सुंदर, स्वच्छ, विविक्कचोरिक्क. पु० [विविक्तचोर्यक]
ચોરીથી રહિત
विविच्च. कृ० [[विविच्य ]
જુદું પાડીને, પૃથક્ કરીને विवित्त. त्रि० [विविक्त]
ठुथ्यो ‘विविक्क’
विवित्तउवगरणसाइज्जणया. स्त्री० [विविक्तउपकरणस्वदनता] निर्दोष प४रएानुं सेवन ४२ ते
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -4
Page 125
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝેર
आगम शब्दादि संग्रह विवित्तचरिया. स्त्री० [विविक्तचा]
વિસ. ન [વિજ) સ્ત્રી આદિ સંગ રહિત-રોગદ્વેષ રહિત થઈ સંયમમાં | વિચરનાર, દસવેયાલિય’ સૂત્રની ચૂલિકા
विसएसि. त्रि० [विषयैषिन्] विवित्तजीवि. त्रि० [विविक्तजीविन्]
વિષયની ઇચ્છા કરનાર સ્ત્રી આદિ સંગ રહિત અથવા રાગદ્વેષ રહિત જીવન विसंखुलंत. विशे० [विशृङ्खलत्] ગાળનાર
સ્વચ્છંદ વર્તવું તે, સ્વૈર વિહાર કરવો તે विवित्तवास. पु० [विविक्तवास
વિસંપડિય. નં૦ [વિસટિત] નિર્દોષ વસતિ
અલગ પડેલ विवित्तवासवसहिसमिति. स्त्री० [विविक्तवासवसतिसमिति]
વિસંધાય. થ૦ [વિ++તા) નિર્દોષ આવાસ-વસતિ પ્રાપ્તિ આદિમાં સાવધાની | તોડવું, છોડવું
विसंजोय. धा० [वि+सं+योजय રાખવી તે विवित्तसयणासयणसेवणया. स्त्री०
સંયોગને વિખેરી નાંખવો તે [विविक्तशयनाशयनसेवनता]
विसंधि. पु० [विसन्धि] નિર્દોષ શયન આસન આદિનું સેવન કરવું તે
એક મહાગ્રહ, બંધન રહિત વિવિજેસિ. ત્રિ. [વિવિfષની
विसंधिकप्प. पु० [विसन्धिकल्य] નિર્દોષ ગવેસણા કરનાર
એક મહાગ્રહ विविद्धि. पु० [विवृद्धि
વિસંથીમવ. થાળ [વિસન્થ+] જુઓ વિદ્ધિ
બંધન રહિત થવું વિવિઘ. ત્રિ[વિવિઘ)
વિસંમોળી. સ્ત્રી [વિસમ્માન] વિચિત્ર, ઘણી જાતનું, વિવિધ પ્રકારનું
જેની સાથે આહાર આદિ લેવા-દેવાનો વ્યવહાર તોડી વિવિ. ત્રિ. [વિવિઘ]
નખાયો હોય તે જુઓ ઉપર’
વિસંમો. ત્રિ] विविहमणिभित्तचित्त. न० विविधमणिभित्तिचित्र]
જુઓ ઉપર અનેક પ્રકારના મણિથી વ્યાપ્ત આશ્ચર્યકારી દીવાલો विसंभोग. पु० [विसम्भोग] विविहमहापसिणविज्जा. स्त्री० [विविधमहाप्रश्नविद्या] આહાર આદિ લેવા-દેવાનો વ્યવહાર બંધ કરવો તે ઘણી જાતની મહાપ્રશ્ન' નામની વિદ્યા
विसंभोगिय. पु० [वैसम्भोगिक विवेग. पु० [विवेक]
જુઓ 'વિસંમો' સદ-અસદનું જ્ઞાન, વિવેક
विसंवद. धा० [वि+सं+वादय] विवेगपडिमा. स्त्री० [विवेकप्रतिमा]
અપ્રમાણિત હોવું, વિઘટીત થવું, વિપરીત થવું અશુદ્ધ ભાત પાણી-વસ્ત્ર-પાત્ર આદિના ત્યાગનો નિયમ,
विसंवादणाजोग. पु० [विसंवादनायोग] બાહ્ય અત્યંતર ઉપધિના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞા
ખોટી તકરાર કરવી તે, વિતંડાવાદ विवेगभासि. त्रि० [विवेकभाषिन्]
विसकुंभ. पु० विषकुम्भ] વિવેકપૂર્વક બોલનાર
ઝેરથી ભરેલ ઘડો વિવેકારિë. ત્રિ. વિવાદ
વિસM. થાળ [વિ+રૂન) વિવેકને યોગ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત
વિસર્જન કરવું, વિદાય આપવી વિનિય. ત્રિ. [વિવેવિત]
विसज्जइत्ता. कृ० [विसृज्य] વિવેચનપૂર્વક વ્યક્ત કરેલ
વિસર્જન કરીને વિલ્વોય. પુo ૦િ]
વિસMા . ૧૦ [વિસર્જન] કામ વિકાર, કામુક સ્ત્રીની ચેષ્ટા
વિસર્જન કરવું તે વિલ્વોયખ. ન૦ ૦િ]
વિનિત. ત્રિવિસર્જિતો ઓસીકું
વિસર્જન કરેલ, વિદાય આપેલ
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 126
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विसज्जिय. त्रि० [विसर्जित]
विसभक्खियग. त्रि० [विषभक्षितक] यो - 6५२'
ઝેર ખાનાર विसज्जेत्ता. कृ० [विसृज्य]
विसभूय. विशे० [विषभूत] વિસર્જન કરીને
ઝેર જેવું विसट्ट. त्रि० [.]
विसम. त्रि० [विषम] વિસ્તાર પામેલ, વિકસેલ
युंनीयुं, परक्य, गहन, ४ सम नथीत, संमत, विसट्टमाण. कृ० [विकसत्]
, माश વિકસવું તે
विसम. त्रि० [विषम] विसट्ठ. त्रि० [विसृष्ट]
અસંયમ, કર્મબંધ, સંસાર વિશેષ રીતથી બનેલું
विसम. त्रि० [विषम] विसण्ण. त्रि० [विषण्ण]
ચારે ચરણના અક્ષર સમાન ન હોય તેવો છંદ, | વિષય નિમગ્ન, પાપમાં તત્પર, કામભોગમાં ખેંચી विसमंत. न० [विषमान्त ગયેલ, અસંયમ, ખેદ પામેલ
વિષમાંત विसण्णासि. त्रि० [विषण्णासिन्]
विसमचउक्कोणसंठित. न० [विषमचतुष्कोणसंस्थित] અસંયમ કે ભોગમાં રહેલો
વિષમ ચતુષ્કોણ આકારે રહેલ विसण्णेसि. त्रि० [विषण्णेसिन्
विसमचउरंससंठाणसंठित. न० [विषमचतुरस्रसंस्थानઅસંયમને ઇચ્છનાર
संस्थित] विषम योरस मारे २हेल विसत्थ. विशे० [विश्वस्त
विसमचउरंससंठित. न० [विषमचतुरस्त्रसंस्थित] વિશ્વાસ કરાયેલ
मी ' 64२' विसद. त्रि० [विशद]
विसमचक्कवालसंठाणसंठित. न० [विषमचक्रवालसंस्थित] નિર્મળ, સ્પષ્ટ
| વિષમ ચક્રવાલ આકારે રહેલ विसपरिणाम. पु० [विषपरिणाम]
विसमचक्कवालसंठित. न० [विषमचक्रवालसंस्थित] પરિણામે વિષ સમાન, ઝેરનું પરિણમવું તે
यो -64२' विसपिहाण. न० [विषपिधान]
विसमचारि. त्रि० [विषमचारिन्] ઝેરનું ઢાંકણ
મહિનાના નામવાળા ન હોય તેવા નક્ષત્રો विसप्प. धा० [वि+सृप]
विसमजोगि. त्रि०विषमयोगिन ફેલાવું, કૂદવું, પ્રફુલ્લિત થવું
વિષમ યોગવાળો विसप्प. त्रि० [विसर्पत्]
विसमदुग्ग. पु० [विषमदुर्ग] ફેલાવું તે, કૂદવું તે, પ્રફુલ્લિત થવું તે
વિષમ પર્વત विसप्पंत. त्रि० [विसर्पत्]
विसमप्पवाय. पु० [विषमप्रपात यो - २
વિષમ ખાડ विसप्पमाण. कृ० [विसर्पत्]
विसमबहुल. न० [विषमबहुल] ફેલાતું, કૂદતો, પ્રફુલ્લિત થતો
બહુલતાએ વિષમ હોવું તે विसभ. पु० [वृषभ]
विसमाउय. त्रि० [विषमायुष्क] यो 'उषभ'
ભિન્ન ભિન્ન આયુષ્યવાળો विसभक्खण. न० [विषभक्षण]
विसमाय. त्रि० [विषमक] ઝેર ખાવું તે, ઝેર ખાઈને મરવું-બાળમરણનો એક ભેદ
यो विषम' विसभक्खणट्ठाण, न० [विषभषणस्थान]
विसमेह. पु० [विषमेघ] વિષભક્ષણ સ્થાન
જેનું પાણી ઝેરી હોય તેવો વરસાદ विसभक्खि. त्रि० [विषभक्षिन्]
विसमोववन्नग. त्रि० [विषमोपपन्नक] ઝેર ખાનાર
વિષમ સંખ્યામાં ઉત્પન્ન થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 127
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसय. त्रि० [ विषय ]
ઇન્દ્રિયોના વિષય-શબ્દ, રૂપ આદિ, વિષયગોચર विसय. त्रि० [विषय ]
ह६-सीमा, हडीऽत, वैडिय ४२वानी शक्ति, विहार, કામવાસના, ઘટાદિ જ્ઞેય પદાર્થ, દેશ, પ્રકરણ પ્રસ્તાવ विसय त्रि० [विशद ]
निर्माण, स्पष्ट, योज्य विसयंध. त्रि० [विषयान्ध]
વિષયમાં અંધ બનેલ
विसयकसाय. पु० [विषयकषाय ]
વિષય અને કષાય
विसयकसायारीण. त्रि० [विषयकषायारीण]
વિષય અને કષાયરૂપી શત્રુ विसयगिद्ध. त्रि० [विषयगृद्ध ]
વિષયાસક્ત
विसयजल न० [ विषयजल ] વિષય રૂપી જળ
विसयतिसा. स्त्री० [विषयतृषा ] વિષયની પિપાસા
विसयतिसिय. त्रि० [विषयतृषित]
વિષયની પીપાસાવાળું विसयदुट्ठ. त्रि० [विषयदुष्ट ]
વિષયથી દુષ્ટ विसयपदिकुल. त्रि० [विषयप्रतिकुल] વિષયથીપ્રતિકુળ
विसयप्पसत्त. त्रि० [विषयप्रसक्त]
વિષયાંધ
विसयबिलवासि. त्रि० [विषयबिलवासिन् ]
વિષયરૂપી ગુફામાં રહેનાર विसयमइय. त्रि० [विषयमतिक]
વિષયબુદ્ધિ યુક્ત विसयमेत्त न० [ विषयमात्र ]
માત્ર વિષય શક્તિ છે-ક્રિયા રૂપ નહી विसयवासि. त्रि० [विषयवासिन्]
અમુક દેશમાં વસનાર विसयविसाय. त्रि० [विषयविसाद]
आगम शब्दादि संग्रह
વિષયરૂપી વિષાદ
विसयसुह न० [ विषयसुख ]
विसयसुहसमुइय. न० [विषयसुखसमुदित] ઉદયમાં આવેલ વિષયસુખ विसयानुपुवी. स्त्री० [ विषयानुपूर्वी] વિષય અનુપૂર્વી
विसयाविक्ख. विशे० [विषयापेक्षा ] વિષયની ઇચ્છા કરવી તે विसर. धा० [वि+सृ]
સરકવું, નીચે પડવું, ઘસવું विसरत. त्रि० [विसरत्] સરકવું તે, ઘસવું તે
विसरत. त्रि० [विशिर्यमाण ]
વીંખાઈ જતું
विसरा. स्त्री० [विसरा]
એક પ્રકારના માછલા પકડવાની જાળ
विसरिस. त्रि० [[विसदृश ] સાદ્રશ્ય રહિત विसरिसदंसि. त्रि० [विसदृशदर्शिन्] ભિન્ન દર્શનવાળા विसल्लकरण, न० [विशल्यकरण]
આત્માને શલ્ય રહિત બનાવવો विसल्लकरणी. स्त्री० [विशल्यकरणी]
दुखो 'पर' विसल्लीकरण. न० [विशल्यीकरण] देखो' र '
विसवाणिज्ज. पु० [विषयवाणिज्य ]
ઝેરનો વ્યાપાર, પંદર કર્માદાનમાંનો એક વેપાર
विसह. त्रि० [विषह ]
સહન કરનાર
विसहरण. न० [विषहरण ]
ઝેરને પાછુ ખેંચવું
विसा. वि० [विषा]
રાજગૃહીના સાગરપોત્ત નામક સાર્થવાહની પુત્રી અને दामन्नगनी पत्नी
विसाएमाण. कृ० [विस्वादयत्]
વિશેષ ચાલવું તે विसाण, न० [विषाण]
શિંગડું, હાથી દાંત विसाणि. पु० [विषाणिन् ]
વિષયજન્ય સુખ
ગેંડો
विसयसुहनिवारिय न० [ विषयसुखनिवारित]
विसात. पु० [विसात]
વિષયસુખનું નિવારણ કરેલ
દશમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 128
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विसादेमाण. कृ० [विस्वदमान]
विसाही. पु० वैशाखी] વિશેષ ચાખવું તે
વૈશાખી પૂનમ विसाय. पु० [विषाद]
विसिट्ठ. त्रि० [विशिष्ट ખેદ, ખિન્નતા
વિશેષતાયુક્ત, શ્રેષ્ઠ विसाय. धा० [वि+स्वादय
विसिट्ठकूड. पु० [विशिष्टकूड] વિશેષ ચાખવું
એક ફૂટ विसायणिज्ज. विशे० [विस्वादनीय]
विसिटुतर. त्रि० [विशिष्टतर] વિશેષે કરી ચાખવા યોગ્ય
ઘણું જ ઉત્તમ विसारंत. कृ० [विसारयत्]
विसिटुतरय. त्रि० [विशिष्टतरक] ફેલાવવું તે
અતિ ઉત્તમ विसारण. न० [विशरण]
विसिटुतराय. त्रि० [विशिष्टतरक] વિખેરવું
અતિ ઉત્તમ विसारद. त्रि० [विशारद]
विसिट्ठदिट्ठि. स्त्री० [विशिष्टदृष्टि] કુશળ, હોંશીયાર
વિશિષ્ટ દ્રષ્ટિ विसारय. त्रि० [विशारद]
विसिट्ठपट्ठ. पु० [विशिष्टपृष्ठ यो 'पर'
વિશેષ ગુણયુક્ત પીઠનો ભાગ विसाल. त्रि० [विशाल]
विसिस. धा० [वि+शिष्] વિસ્તીર્ણ, પહોળું, ઇંદિત વ્યંતરનો એક ઇન્દ્ર, એક વિશેષણયુક્ત કરવું મહાગ્રહ, આઠમા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
विसीर. धा० [वि+षद् विसालय. पु० [विशालक]
ખેદ પામવું, સીદાવું બે માળવાળુ ઘર,
विसीदंत. कृ० [विषादत्] विसाला. स्त्री० [विशाला
ખેદ પામવું તે, સીદાવું તે એક વાવડી, એક પ્રવૃજ્યા પાલખી, જંબૂ-સુદર્શનાનું विसीय. धा० [वि+षद् એક નામ
यो विसीद विसालिस. त्रि० [विसदृश]
विसील. त्रि० [विशील] અસમાન, વિચિત્ર
શીલ રહિત विसाह. पु० [विशाख
विसुंभ. धा० [वि+शुम्भ કાર્તિકેય
હિંસા કરવી विसाहगणिन्. वि० [विशाखगणिन]
विसुज्झ. धा० [वि+शुध्] 'निसीह' सागम सूत्रना त
શુદ્ધ થવું, ચોકખુ થવું, નિર્મળ બનાવવું विसाहदत्त. वि० [विशाखदत्त]
विसुज्झंत. कृ० [विशुध्यमान] ચક્રવર્તી હંમદ્રત ના સસરા અને પુર ના રાજા
શુદ્ધ થતો, નિર્મળ થતો, ઉપશમ કે ક્ષપક શ્રેણિએ ચઢતો विसाहनंदी. वि० [विशाखनन्दि
विसुज्झमाण. कृ० [विशुध्यमान] રાજગૃહીના રાજા વિસનંદી ના પુત્ર, અને વિસ્તૃમૂડું ના
मी 6५२'
विसुज्झमाणय. कृ० [विशुध्यमानक] ભાઈ विसाहभूइ. वि० [विशाखमूति
શુદ્ધ થયેલો, ઉપશમ કે ક્ષપક શ્રેણિએ ચઢતા સાધનો રાજગૃહીના રાજા વિનંતી ના ભાઈ તેની પત્નીનું નામ
સંયમ
विसुणिय. न० [विशुनित] धारिणी हतु, विस्सभूइ तेना पुत्रहता विसाहा. स्त्री० [विशाखा]
વિજ્ઞાન, વિદ્યુત એક નક્ષત્ર, એક નગરી, એક વિદ્યાધર કન્યા,
विसुत. विशे० [विश्रुत]
વિશ્રુત વ્યક્તિવાચી નામ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 129
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसुद्ध. त्रि० [विशुद्ध]
निर्माण, शुद्ध, निर्दोष, भ्वल, विश, ज्ञान रहित,
પાંચમાં દેવલોકનો એક પ્રસ્તટ
विसुद्धतर. त्रि० [विशुद्धतर ]
અતિ નિર્મલ
विसुद्ध राग. त्रि० [ विशुद्धतरक ] અતિ નિર્મળ થયેલ
विसुद्धतराय. त्रि० [विशुद्धतरक] दुखो 'पर'
विसुद्धपच्छयणा. स्त्री० [विशुद्धप्रच्छदना] નિર્મલ વસ્ત્ર કે આચ્છાદન
विद्धपण. विशे० [विशुद्धप्रज्ञ ] નિર્મળ પ્રજ્ઞા
विसुद्धबुद्धि. स्त्री० [विशुद्धबुद्धि] નિર્મળ બુદ્ધિ
विसुद्धमति. स्त्री० [विशुद्धमति] નિર્મળ મતિ
विसुद्धमाणय. पु० [विशुध्यमानक] ક્ષપક શ્રેણીવાળા મુનિ
विसुद्धया. स्त्री० [विशुद्धता]
નિર્મલતા
विसुद्धलेस. पु० [विशुद्धलेश्य ]
નિર્મળ લેશ્યાવાળું विसुद्धलेसतराग. पु० [ विशुद्धलेश्यतरक ] ઘણી જ નિર્મળ લેશ્યા
विसुद्धलेसा. स्त्री० [विशुद्धलेश्या]
નિર્મળ લેશ્યા
विसुद्धलेस्स. त्रि० [विशुद्धलेश्य ] નિર્મળ લેશ્યાયુક્ત विसुद्धलेस्सतराग. पु० [विशुद्धलेश्यतरक] ઘણી જ નિર્મળ લેશ્યા વડે યુક્ત विसुद्धवण्णतरग. त्रि० [विशुद्धवर्णतरक ]
ઘણાં જ વિશુદ્ધ વર્ણવાળું विसुद्धवण्णतराग. त्रि० [विशुद्धवर्णतरक ]
दुखो 'पर'
विसुद्धसम्मत्त. ० [ विशुद्धसम्यक्त्व] નિર્મળ સમકિત
आगम शब्दादि संग्रह
विसुद्धि. स्त्री० [विशुद्धि]
કર્મની નિર્જરા
विसूइआ. स्त्री० [विसूचिका ]
અજીરણ
विसूइय न० [विसूचिक] અજીરણ
विसूइया. स्त्री० [विसूचिका ]
અજીરણ विसूणिय. त्रि० [विशूनित ] ચામડી ઉતારેલ, સૂઝી ગયેલ
विसूरणा. स्त्री० [खेदन] ખિન્નતા
विसेढि. स्त्री० [विश्रेणि]
વિષમ શ્રેણિ, વિદિશાની શ્રેણિ विसेस. धा० [वि+शेषय् ] પ્રતિપાદન કરવું
विसेस. त्रि० [विशेष ]
પ્રતિપાદન કરવું તે, વિશેષ રૂપે બતાવવું તે,
'पन्नवा' सूत्रनुं खेल यह,
प्रकार, घ, लेह, तझवत
વિષય તથા વિષયના ગુણો, विसेसओ. अ० [विशेषतस् ]
વિશેષથી
विसेसदिट्ठ. न० [विशेषदृष्ट ]
વિશેષરૂપે પૂર્વે દીઠેલ વસ્તુ ઉપરથીઅનુમાન કરવું તે
विसेसहीण. त्रि० [विशेषहीन ]
વિશેષતા રહિત
विसेसाधिय. त्रि० [विशेषाधिक]
વિશેષ અધિક
विसेसाहिय. त्रि० [विशेषाधिक]
વિશેષ અધિક
विसेसिय. त्रि० [विशेषित ]
નિર્ધારણ કરેલું विसेसियतर. त्रि० [विशेषिततर ]
વિશેષ રૂપે ચોક્કસ કરેલ विसेसूण. त्रि० [विशेषोन ]
વિશેષ ઓછું विसोग. त्रि० [विशोक ] દિલગીરી રહિત
विसोत्तिया. स्त्री० [विस्रोतसिका ]
શંકા, સંશય
विसोधेमाण. कृ० [विशोधयत् ]
તપાસ કરવી તે विसोह. धा० [वि+शोधय् ] તપાસ કરવી, શોધવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 130
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसोहइत्ता. कृ० [विशोध्य ] શોધીને, તપાસીને
विसोहण. न० [[विशोधन ]
શોધન, તપાસ
विसोहणता. स्त्री० [विशोधनता ] શોધવાપણું
विसोहणी. स्त्री० [विशोधिनी]
વિશેષ-શોધિની
विसोहावेंत. न० [विशोधयत् ] શોધવું તે
विसाहावेत्ता. कृ० [विशोध्य ]
શોધીને
विसोहि स्त्री० [विशोधि] आत्मशुद्धि, निर्मजता,
વિશુદ્ધિ હેતુ આવશ્યક પ્રતિક્રમણ, આહારાદિ દોષનો અભાવ विसोहिकोडि. स्त्री० [विशोधिकोटि ]
જેના તજી દેવાથી બાકીનો ભાવ શુદ્ધ થાય
विसोहिठाण. न० [विशोधिस्थान ]
આત્મશુદ્ધિના સ્થાન विसोहित्तए. कृ० [विशोधयितुम्] આત્મશુદ્ધિ કરવા માટે
विसोहित्ता. कृ० [विशोध्य ]
આત્મશુદ્ધિ કરીને
विसोहिभावय. पु० [विशोधिभावय]
આત્મશુદ્ધિભાવ
विसोहिय. कृ० [विशोध्य ]
આત્મશુદ્ધિ કરીને, મોક્ષ માર્ગ
विसोहिया. स्त्री० [विशोधिका ] વિશુદ્ધિ કરનારી
विसोही. स्त्री० [विशोधि]
हुथ्यो 'विसोहि '
विसोहीकरण. त्रि० [विशोधिकरण ] વિશુદ્ધિ કરવી તે
विसोहेंत. न० [विशोधयत् ] વિશુદ્ધિ કરવી તે
विसोहेत्तर. कृ० [विशोधयितुम् ] વિશુદ્ધિ કરવા માટે
विसोहेत्ता. कृ० [विशोध्य ]
आगम शब्दादि संग्रह
વિશુદ્ધિ કરીને
विसोहेमाण. कृ० [विशोधयत् ]
વિશુદ્ધિ કરતો विसोहेयव्व. त्रि० [विशोधितव्य ] વિશુદ્ધિ કરવા યોગ્ય विस्स. पु० [विश्व]
ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્રનો દેવતા विस्स. पु० [विस्र]
આમગંધ, ખરાબ વાસ
विस्स. न० [विश्व]
જગત, લોક
विस्संत. त्रि० [विश्रान्त ] વિશ્રાંત, થાક ઉતારેલ
विस्संद. धा० [वि+स्यन्द् ]
ટપકવું, ઝરવું
विस्संभ. पु० [विश्रम्भ ]
વિશ્વાસ
विस्संभघाइ. त्रि० [विश्रम्भघातिन्] વિશ્વાસઘાતક
विस्संभघायय. पु० [विश्रम्भघातक ] વિશ્વાસઘાત કરનાર
विस्संभमाण. त्रि० [विश्रम्भमाण] વિશ્વાસ પમાડતું विस्संभर. पु० [विश्वम्भर]
જંતુ વિશેષ विस्सदेवया. पु० [विश्वदेवता]
ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્રનો દેવતા
विस्सनंदी. वि० [विश्वनन्दि]
गृहीना राभविस्समूई नो भोटोलाई तेने विसाहनंदी नामे पुत्र हतो. ? जजहेव अयल नो पूर्वलव छे. वि-स्सम. धा० [वि+श्रम् ]
વિશ્રામ લેવો, થાક ઉતારવો विस्सभिय. त्रि० [विश्वभृत]
જગત્ પૂરક विस्सभूई. वि० [विश्वभूति]
ભ. મહાવીરનો જીવજે ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવ હતો તેનો पूर्वलव. ते विसाहभूइ ना पुत्र हता. ते घएां શક્તિશાળી હતા. આચાર્ય સંમૂય પાસે દીક્ષા લીધી, મથુરામાં ગાયે પાડી દેતા નિયાણું કર્યું. विस्सर. पु० [विस्वर]
આર્ત્તસ્વર, દીનસ્વર
विस्सरसर, न० [ विस्वरस्वर ] આર્ત્તસ્વરે રોનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -4
Page 131
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
પક્ષી
विस्सवाइयगण. पु० [विस्सवाइयगण] જૈન મુનિનો એક ગણ
विहंगनाणी. स्त्री० [विभङ्गज्ञानी] विस्ससणिज्ज. न० [विश्वसनीय]
વિપરીત અવધિજ્ઞાની, ત્રણમાંના એક ભેદ અજ્ઞાની વિશ્વાસ કરવા યોગ્ય
विहंगम. पु० [विहङ्गम] विस्ससेन-१. वि० [विश्वसेन]
આકાશમાં ઉડનાર, પક્ષી ४पुरना २%, तनी पत्नी अइरा' हती. भ. संति पुत्र | विहंगया. स्त्री० [विहङ्गिका] हता.
પક્ષીણ विस्ससेन-२. वि० [विश्वसेन]
विहग. पु० [विहग] મિથિલાનો એક રહીશ. જે ભ. મલ્લિનો પ્રથમ
પક્ષી ભિક્ષાદાતા હતો.
विहगगइनाम. न० [विहगतिनामन्] विस्साएमाण. कृ० [विस्वादयत्]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-વિહાયો ગતિ સ્વાદ લેવો તે, ચાખવું તે
विहगगतिपव्वज्जा. स्त्री० [विहगगतिप्रव्रज्या] विस्साण. धा० [वि+श्रण
દરિદ્રતાથી લીધેલી દીક્ષા અર્પણ કરવું, દેવું
विहड. धा० [वि+घट] विस्साणित्ता. कृ० [विश्राण्य]
નિયુક્ત થવું, અલગ થવું અર્પણ કરીને
विहण. धा० [वि+हन् विस्साद. धा० [वि+स्वद]
હણવું, નાશ કરવો ચાખવું, વિશેષ સ્વાદ લેવો
विहण्णु. त्रि० [विधज्ञ] विस्सामग. त्रि० [विश्रामक
ભેદને જાણનાર થાક ઉતારનાર
विहत्तु. कृ० [विहत्य] विस्सायणिज्ज. त्रि० [विस्वादनीय
હણીને, નાશ કરીને સ્વાદ કરવાને-ચાખવાને યોગ્ય
विहत्थि. स्त्री० [विहस्ति] विस्सारिय. न० [विस्मारित]
બાર આંગળનું માપ વિસ્મરણ કરેલ
विहत्थिय. पु० [विहस्तित] विस्सुत. त्रि० [विश्रुत]
જુઓ ઉપર પ્રસિદ્ધ, વિખ્યાત
विहन्न. धा० [वि+हन् विस्सुय. त्रि० [विश्रुत]
यो विहण' જુઓ ઉપર’
विहप्फइ. पु० बृहस्पति] विस्सुयकित्तिय. त्रि० [विश्रुतकीर्तिक]
ગુરુ નામક ગ્રહ જેની કીર્તિ વિસ્તાર પામી છે તે
विहम्म. धा० [वि+हन्] विस्सेणि. स्त्री० [विश्रेणि]
हुमो विहण' વિપરીત શ્રેણિ
विहम्मणा. स्त्री० [विधर्मना] विह. न० [विह
કદર્થના, નિંદા આકાશ
विहम्ममाण. कृ० [विघ्नत्] विह. न० [विध]
હણતો, મારતો ભેદ, પ્રકાર, આકાશ, ગમન
विहम्मेमाण. कृ० [विघ्नत्] विह. न० दे०]
જુઓ ‘ઉપર’ અટવીનો લાંબો માર્ગ, રણ
विहय. त्रि० [विहत] विहंग. पु० [विभङ्ग]
નાશ પામેલું, હણાયેલું हुमो विभङ्ग', विAाL, Esst
विहर. त्रि० [विहरत्] विहंग. पु० [विहङ्ग]
વિહરવું તે
मनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गजराती)-4
Page 132
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विहर. धा० [वि+ह]
થોડું હસેલ વિચરવું, વિહાર કરવો
विहस्सति. पु० [बृहस्पति] विहरंत. त्रि० [विहरत्]
પુષ્ય નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા વિચરવું તે
विहा. स्त्री० [द.] विहरण. न० [विहरण]
ભેદ, પ્રકાર, વૃથા, નિરાલંબન વિચરણ, વિહાર
विहाअ. पु० विघात] विहरमाण. कृ० [विहरत्]
વિનાશ વિચરવું તે
विहाउ. विशे० [विधात विहरिअ. त्रि० [विहरित]
વિધાતા, કર્તા વિચરેલ, વિહરેલ
विहाड. धा० [वि+घटय] विहरिउं. कृ० [विहरितुम्]
અલગ કરવું વિહાર કરવા માટે
विहाडग. त्रि० [विघटक] विहरिऊणं. कृ० [विहृत्य]
અલગ, ઉઘાડેલ | વિહરીને
विहाडित्ता. कृ० [विघट्य] विहरित्तए. कृ० [विहर्तुम्]
વિઘટન કરીને વિહરવા માટે
विहाडिय. न० विघटित] विहरित्ता. कृ० [विहृत्य]
વિઘટન થયેલ વિહરીને
विहाडेत्ता. कृ० [विघट्य] विहरित्तु. त्रि० [विही
વિઘટન કરીને વિહરનાર
विहाडेत्तु. कृ० [विघट्य] विहरिय. त्रि० [विहृत]
यो 64२' આચરેલ, સેવન કરેલ
विहाण. न० [विधान] विहरियव्व. त्रि० [विहर्त्तव्य]
વિધાન, પ્રકાર, ભેદ, અવસ્થા વિશેષ, આંધળાપણું, વિહરવા યોગ્ય
આદિ, કરવું તે, શાસ્ત્રોક્ત રીતિ, નિર્માણ विहल. त्रि० [विफल]
विहाणमग्गण. न० [विधानमार्गण] નિષ્ફળ
શાસ્ત્રોક્ત માર્ગણા विहलण. न० [विह्वलन
विहाणमग्गणा. स्त्री० [विधानमार्गणा] વ્યાકુળતા
यो - 64२' विहलिय. न० [विह्वलित]
विहाणा. पु० [विधानक] વ્યાકુળ થયેલ
‘વિધાન’ કરનાર विहल्ल-१. वि० [विहल्ल
विहाणादेस. पु० [विधानादेश] २ सेणिअसने २ए। चेल्लणा नी पुत्र यो 'वेहल्ल
નાના પ્રકારનો આદેશ-અપેક્ષા १'
विहाय. कृ० [विहाय] विहल्ल-२. वि० [विहल्ल]
છોડીને २।४गृहीनी सार्थवाहिनी 'भद्दा' नो पुत्र. स. महावीर
विहायगइ. स्त्री० [विहायोगति] પાસે દીક્ષા લીધી. સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાને ઉત્પન્ન થયા
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયે જીવ ચાલવામાં ગતિ विहव. पु० [विभव]
પામે ધન, સંપત્તિ
विहायगति. स्त्री० [विहायोगति] विहवा. स्त्री० [विधवा]
यो '' વિધવા સ્ત્રી
विहायगतिनाम. न० [विहायोगतिनाम] विहसिय. न० [विहसित]
यो 64२'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 133
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह विहार. पु० [विहार
જીવ હિંસા, પ્રાણિવધ ક્રીડા, ગમત, બોદ્ધ મઠ, વિચરવું તે, સ્વાધ્યાય, શહેર विहिगइअ. त्रि० [विधिगतिक] બહારની વસતિ, મળ ત્યાગ સ્થાન, વિશેષ અનુષ્ઠાન, મર્યાદા અનુસાર ગમન કરનાર આચાર, મર્યાદા
વિgિ . ત્રિ. [fqf97 विहार. पु० [विहार]
વિધિને જાણનાર ઉપાશ્રય
विहिपरिहरणा. स्त्री० [विधिपरिहरणा] विहारकप्प. पु० [विहारकल्प]
વિધિનો ત્યાગ એક (ઉત્કલિક) આગમ
विहिपुच्छा. स्त्री० [विधिपृच्छा] વિહાર મા. ૧૦ [વિહારરામનો
વિધિપૂર્વક પૃચ્છા એક ગામથી બીજે ગામ જવું તે
વિમિત્ર. નં૦ [affમન્ન] विहारचरिया. स्त्री० [विहारचर्या
વિધિથી અલગ, વિધિભેદ વિચરણ ચર્યા
વિહિપૂત. ન૦ [વિઘિકૂતો विहारजत्ता. स्त्री० [विहारयात्रा]
વિધિરૂપ ‘વિહાર' યાત્રા
વિઢિય. ત્રિ. [વિહિત) विहारभूमि. स्त्री० [विहारभूमि]
વિધાન કરેલું, રચેલું સ્વાધ્યાય ભૂમિ
વિહી. સ્ત્રી [વિઘ] विहारभेय. पु० [विहारभेद]
જુઓ વિહિ શાસ્ત્રોક્ત મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન
વિઠ્ઠી. ત્રિ[વિહીન) विहारवडिया. स्त्री० [विहारप्रतिज्ञा]
રહિત, શૂન્ય વિહાર નિમિત્ત
विहीसिलोग. पु० [विधिश्लोक] विहारवत्तिय. पु० [विहारप्रत्यय]
વિધિ-શ્લોક
વિદુ. થT૦ [વિ+É] વિહારનું નિમિત્ત વિહરિ. ત્રિ. [વિહારનો
કંપાવવું, હલાવવું, ત્યાગ કરવો, દૂર કરવું
વિદા. ત્રિ. [વદ્યુત) વિહાર કરનાર વિહિ. સ્ત્રી [વિra]
ઉડેલુ, દૂર કરેલ, કંપાવેલ
વિgયા. ૧૦ [વિષુવન] | વિધિ, રીત, પદ્ધતિ, પ્રકાર, ભેદ, શાસ્ત્રોક્ત મર્યાદા,
વીંઝણો, પંખો ઉપાય, નિરુપણ, કથન, વિધાન, પરિપાટી, ક્રમ, ભાગ્ય,
વિયોગ. ત્રિ(વિદ્યુતશs] આજ્ઞા
શોક રહિત હિ. થ0 [વિ+T]
विहुर. पु० [विधुर] ધારણ કરવું
પ્રિયજનનો વિયોગ, વિધુર, વિકલ, વ્યાકુલ, વિસદ્રશ વિહિંસ. ત્રિહિ
विहुरिय. त्रि० [विधुरित] હિંસા કરવી તે, મારવું તે
વ્યાકુળ બનેલ વિહિંસ. થ૦ [વિ+હિ)
વિદુવા. નં૦ [વિષુવન) મારવું, હિંસા કરવી
વીંઝણો, પંખો િિહંસા. ત્રિો [વિહિંસ$]
વિદૂા. ત્રિો [વિહીન) હિંસા કરનાર, ખૂની
રહિત, વિનાનું વિહિંસા. ૧૦ [વિહિંસન)
વિળિય. ત્રિ[વધૂ) હિંસા, તાડન
નાશ કરેલ, કંપાવેલ વિહિંસત. ત્રિ. [વિહિંસત]
વિદૂષ. ત્રિ. [વિકૃત) હિંસા કરવી તે, મારવું તે
સમ્યક પ્રકારે આચરેલ વિહિંસા. સ્ત્રી [વિહિંસા)
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 134
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
विहूसण. न० [विभूषण
આભૂષણ विहेडयंत. त्रि० [विहेडयत्]
વિનાશ કરતો, બાધા કરતો विहेडि. त्रि० [विहडिन्
હિંસા કરનાર, પીડા કરનાર विहेडिय. त्रि० [विहडित]
મારવું તે, પીડા કરવી તે विहेलग. न० [विभीतक]
એક જાતનું ફળ वीइ. पु० [वीचि
તરંગ, મોજા, કષાયયુક્ત આકાશ वीइकंत. त्रि० [व्यतिक्रान्त
પસાર થયેલું, અતીત वीइक्कंत. त्रि०व्यतिक्रान्त]
यो 64२' वीइक्कमावेत्ता. कृ० [व्यतिक्रम्य]
પસાર કરીને, ઉલ્લંઘીને वीइक्कमिज्जमाण, त्रि०व्यतिक्रम्यमान]
અતીક્રમ કરાતું वीइज्जमाण. कृ० [वीज्यमान]
હવા નાખતો वीइत्ता. कृ० [वीजयित्वा]
હવા નાંખીને वीइभय. पु० [वीतिभय]
એક નગર वीइय. त्रि० [वीजित
ચામરથી વિંઝલ वीइवइत्ता. कृ० [व्यतिव्रज्य]
ગમન કરીને, પરિભ્રમણ કરીને वीइवय. धा० [वि+अति+व्रज
ગમન કરવું, પરિભ્રમણ કરવું वीइवयमाण. कृ० व्यतिव्रजत्]
પરિભ્રમણ કરતો, ગમન કરતો वीई. स्त्री० [वीचि
તરંગ, લહરે वीईवइत्ता. कृ० व्यतिव्रज्य]
પરિભ્રમણ કરીને वीईवय. धा० [व्यतिव्रज्]
પરિભ્રમણ કરવું वीईवयमाण. कृ० व्यतिव्रजत्]
પરિભ્રમણ કરતો वीचि. स्त्री० [वीचि
તરંગ, લહેર, આકાશ, સંબંધ, સંપ્રયોગ वीची. स्त्री० [वीचि
इयो - 64 वीचीदव्व. न० [वीचिद्रव्य]
એક આદિ પ્રદેશ ન્યૂન આહાર वीचीपट्ट. पु० [वीचिपट्ट]
આકાશ તરંગ પટ્ટ वीजिउं. कृ० [वीजयितुम्]
વિજયી થવા માટે वीजिय. त्रि० [वीजित]
હવા નાખેલ, વીંઝેલ वीजेमाण. कृ० [वीजयत्]
હવા નાંખવી તે वीणग्गाह. त्रि० [वीणाग्राह]
વીણા લઈને ચાલનાર वीणा. स्त्री० [वीणा]
વીણા-એક વાદ્ય वीणीय. विशे० [विनीत]
લઈ જવાયેલ वीत. त्रि० [वीत]
તજેલ, છોડેલ वीतगेहि. विशे० [वीतगृद्धि
આસક્તિ તજેલ वीतधूम. पु० [वीतधूम
ધૂમ નામક દોષ રહિત वीतराग. पु०[वीतराग]
જેને રાગ ચાલ્યો ગયો છે તે, રાગ રહિત જિનેશ્વર वीतरागसंजम. न० [वीतरागसंयम]
ઉપશાંત કે ક્ષીણ કષાયવાળા સાધુ वीतसोग. पु० [वीतशोक]
શોક રહિત वीतसोगा. स्त्री० [वीतशोका]
સલિલાવતી વિજયની મુખ્ય રાજધાની वीतिंगाल. त्रि० [वीताङ्गार]
અંગાર નામક દોષથી રહિત वीतिक्कंत. त्रि० [व्यतिक्रान्त]
પસાર થયેલું, વ્યતીત वीतिक्कममाण, न० [व्यतिक्रामत्] પસાર થવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 135
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वीतिक्कमिज्जमाण. कृ० [व्यतिक्रम्यमाण]
પસાર થતું, વ્યતીત થતું वीतिमिर. विशे० [वीतिमिर]
અંધકાર રહિત वीतिय. न० [वीजित]
વીંઝણો-પંખો નાખેલ वीतिवइत्ता. कृ० व्यतिव्रज्य]
यो वीइवइत्ता' वीतिवतित्ता. कृ० [व्यतिव्रज्य]
हुमो 64२' वीतिवय. धा० [वि+अतिव्रज्]
यो वीइवय' वीतिभय. न० [वीतिभय]
સીંધુ-સૌવિર દેશની મુખ્ય નગરી वीतिवयमाण. कृ० [व्यतिव्रजत्]
मी 'वीइवयमाण' वीतीवइत्ता. कृ० व्यतिव्रज्य]
यो वीइवइत्ता' वीतीवतित्ता. कृ० [व्यतिव्रज्य]
हुयी 64 वीतीवय. धा० [वि+अति+व्रज्]
यो वीइवय' वीत्तिकप्प. पु० [वृत्तिकल्प]
વૃત્તિ-આચાર वीदंसगहत्थ. पु० [विदंशकहस्त]
સમળી વગેરે હિંસક પક્ષીના હાથ वीदंसय. पु० विदंशक]
સમળી વગેરે હિંસક પક્ષી वीधि. स्त्री० [वीधि]
शरी, ली, भाग, श्रेरि वीमंस. पु० [विमशी
પરીક્ષા, ઇર્ષ્યા वीमंसय. पु० [विमर्शक]
પરીક્ષા કરનાર वीमंसा. स्त्री० [विमर्श
વિચારણા, ઇહા वीमण. न० [वीमनस् ખિન્ન, શોક, સંતપ્ત वीय. धा० [वीजय
વીંઝણા વડે વીંઝવું, પંખા વડે હવા નાંખવી वीय. त्रि० [वीत]
રહિત, વિનાનું वीयंत. न० [व्यजत्
વીંઝવું તે वीयग. पु० [वीयक
વૃક્ષ વિશેષ वीयण. न० [वीजन]
વીંઝણો, પંખો वीयणग. न० [वीजनक]
हुयी '' वीयणपत्त. न० [वीजनपत्र]
પવન નાખવાનું સાધન वीयणिया. स्त्री० [वीजनिका]
નાનો પંખો वीयणी. स्त्री० [वीजनी]
નાનો પંખો वीयणीया. स्त्री० [वीजनिका]
નાનો પંખો वीयधूम. पु० [वीतधूम]
ધૂમદોષથી રહિત वीयपय. न० [वीयपद]
બીજું પદ वीयमाण. कृ० [वीजयत्]
પંખો નાંખતો, વીંઝતો वीयर. पु० [वीस्तर] વિસ્તાર वीयराग. पु० [वीतराग]
રાગ રહિત, જિનેશ્વર, કેવળી वीयरागभाव. पु० [वीतरागभाव]
વીતરાગપણાનો ભાવ वीयरायमग्ग. पु०[वीतरागमार्ग]
વીતરાગનો માર્ગ, મોક્ષ માર્ગ वीयरागया. स्त्री० [वीतरागता]
વીતરાગપણું वीयरागसंजम. न० [वीतरागसंयम]
ઉપશાંત કે ક્ષીણ કષાયયુક્ત સાધુ, એક ગુણ સ્થાનક वीयरागसुय. न० [वीतरागश्रुत]
એક (ઉત્કાલિક) આગમ સૂત્ર वीयराय. पु० [वीतराग]
यो वीतराग' वीयरायमय. न० [वीतरागमय] વીતરાગમય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 136
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह वीयरायवयणाणुसारि. त्रि० [वीतरागवचनानुसारिन्। वीरकण्हमित्त. वि० [वीरकृष्णमित्र] વીતરાગના વચન અનુસાર
વીરપુર નગર નો રાજા, સિરિટ્રેવી તેની પત્ની હતી. वीयरायसंजय. पु० [वीतरागसंयत]
સુનામ તેનો પુત્ર હતો. ઉપશાંત તથા ક્ષીણ કષાયવાળા સાધુ
वीरकण्हा. वि० [वीरकृष्णा वीयसोय. पु० [वीतशोक]
રાજા સેળિય ની પત્ની ભ, મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. શોક રહિત,
વિવિધ તપ કર્યા, અનશન કરી મોક્ષે ગયા. અરુણ દ્વીપના દેવતાનું નામ
વીરડે. ૫૦ [વીરઝૂડી वीयसोगा. स्त्री० [वीतशोका
જુઓ ‘ ઉપર’ જુઓ વીતસોIT'
वीरगत. पु० [वीरगत] વીયાવ. ઘTo [fીનયુ)
જુઓ ઉપર વીંઝવું, પંખો નાંખવો
वीरजस. वि० [वीरघोष वीयावेऊण. कृ० [वीजयितुम्]
મોરાગ સંનિવેશનો સુતાર પંખો નાંખવા માટે
વરના. ત્રિ. [વીરયાત) વીવી. સ્ત્રી નિર]
જે માર્ગે વીર પુરુષો ગયા હોય તે માર્ગ નાની શેરી, નાનો મહોલ્લો
वीरज्झय. पु० [वीरध्वज वीयीपंथ. पु० [वीचिपथ]
જુઓ ઉપર’ નાનો રસ્તો
વીરા. પુo [વીર) વીર. પુ[વીરો
ઘાસની એક જાત કોઈપણ વસ્તુમાં અતિશય ઉત્સાહ રાખવો તે, वीरदेवी-१. वि० [वीरयशस्] કાવ્યના નવ રસમાંનો એક રસ,
ભ. મહાવીર પાસે દીક્ષા લેનારા આઠ મોટા ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક વિમાન, સુભટ
રાજાઓમાંના એક વીર-૨. વિ. [વીર)
वीरदेवी-२. वि० [वीरदेवी ભ. મહાવીરનું ટુંકું નામ
ભ.મહાવીરના ગણધર મંડપુર અને મોરિયyત્ત ની વીર-૨. વિ. [વીર)
માતા, તેનું બીજું નામ વિનયકેવા હતું. તમાર નામના શહેરમાં વિચરણ કરતા એવા એક આચાર્ય | વીરપુર. પુ0 વિરપુર) वीरअ. वि० [वीरको
એ નામનું એક નગર વાસુદેવ કૃષ્ણ ને સમર્પિત નગરીના એક વણકર, वीरप्पभ. पु० [वीरप्रभ] वीरंगअ. वि० [वीरङ्गको
એક દેવવિમાન રોહિડગ નગરના રાજા મહબૂત અને રાણી પડાવ નો वीरमद्द. वि० [वीरभद्र પુત્ર તેણે સિદ્ધસ્થ આચાર્ય પાસે દીક્ષા લીધી, બે વડસરા નામના પન્ના ના કર્તા, ભ, મહાવીરના શિષ્ય માસની સંલેખના પૂર્વક સમાધિ મૃત્યુ પામી. બ્રહ્મલોક (મત્તપરિપUTI પન્નાની પણ તેણે રચના કરી છે.) કલ્પ દેવ થયો, ચ્યવીને નિસઢ થયો.
વીરરસ. ન૦ [વીરરસ) वीरंगय. वि० [वीरङ्गका
કાવ્યનો એક રસ ભ. મહાવીર પાસે દીક્ષા લેનાર આઠ મોટા રાજામાંનો वीरलेस. पु० [वीरलेश्य] એક રાજા
એક દેવવિમાન વીરવંત. નં૦ [fીરશ્નોત્ત]
वीरल्ल. पु० [वीरल्ल] એ નામનું ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
લાયક પક્ષી
वीरल्लक, पु० [वीरल्लक] वीरकण्ह. वि० [वीरकष्ण
લાવક પક્ષી રાજા સેળિસ અને રાણી વીરડ્ડી નો પુત્ર, રાજા ચેડા,
वीरवण्ण. पु० [वीरवण સાથે યુદ્ધમાં મરીને નરકે ગયો.
એક દેવવિમાન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 137
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વીરવર. વિશે. વિરવર)
वीरियपुव्व. न० [वीर्यपूर्व] ઉત્તમ યોદ્ધો
દ્રષ્ટિવાદમાંના ચૌદ પૂર્વમાંનું ત્રીજું પૂર્વ वीरवर. वि० [वीरव
वीरियलद्धि. स्त्री० [वीर्यलब्धि] ભ. મહાવીરનું એક નામ
વીર્યની પ્રાપ્તિ, પુરુષાર્થ-શક્તિ वीरवलय. पु० [वीरवलय]
વરિયા . ૧૦ [વીર્યવચ્છ) વીરતાસૂચક આભૂષણ
વીર્યને હણનાર કર્મ वीरसिंग. पु० [वीरशृङ्ग]
વરિયસંપન્ન. ૧૦ [વીર્યસમ્પન્ન) એ નામનું ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
વીર્યયુક્ત વરસિટ્ટ. પુo [fીરસૃe]
वीरियाया. पु० [वीर्यात्मन्] જુઓ ઉપર
આત્મ સામર્થ્ય, સામર્થ્યરૂપ આત્મા वीरसिद्ध. पु०[वीरसिद्ध)
वीरियायार. पु० [वीर्याचार] જુઓ ઉપર
પાંચ આચારમાંનો એક આચાર, મોક્ષાનુષ્ઠાનમાં વીર્ય वीरसेणिय. पु० [वीरश्रेणिक]
ફોરવવું જુઓ ઉપર
વીળી. સ્ત્રી વિરુuff] वीरसेन. वि० [वीरसेना
ખસખસનો છોડ વાસુદેવ કૃષ્ણ ના આધિપત્ય માં રહેલા પુરુષોમાં વીરુત્તરવહેંસા. ન૦ [fીરોત્તરીવર્તાસક્ર મુખ્ય
એક દેવવિમાન वीरायमाण. कृ० [वीराजमाण]
વીવાહ. નં૦ [વિવાદ) શોભતું
શાદી, લગ્ન वीरावत्त. पु० [वीरावती
વીસ. ત્રિ. [વસ્ત્ર) એક દેવવિમાન
ખરડાયેલ વીરાસન. ન૦ [વીરાસન)
वीसइअंगुलवाहक. न० [विंशत्यङ्गलबाहुक] એક આસન-વિશેષ
વીશ આંગળ પ્રમાણ બાહા वीरासणिय. त्रि०/वीरासनिक]
वीसंद. धा० [वि+स्यन्द] વીરાસને બેસનાર
ઝરવું, ટપકવું वीरिअ. वि० [वीर्य
વીનંતિ. ત્રિો [વિસ્પતિ) ભ. પાર્શ્વના એક ગણધર
ઝરતું, ટપકતું વરિત. ૧૦ [વીf]
વસંમ. go ટ્રિ) જીવનું સામર્થ્ય, આત્મવીર્ય, વીર્યાન્તરાયકર્મના ક્ષય- પૃથગ થવું, જુદા થવું ઉપશમ થી ઉત્પન્ન થતું જીવનું સામર્થ્ય, શુક્ર, સૂયગડ’ વસંમ. વિશે. [વિશ્વI] સૂત્રનું એક અધ્યયન, એક પૂર્વ, ઉત્સાહ
વિશ્વાસ વરિય. ૧૦ [ff]
वीसंभनिब्भर. न० [वीश्रम्भनिर्भर] જુઓ ઉપર’
વિશ્વાસનિર્ભર वीरियंतराइय. पु० [वीर्यान्तरायिक]
वीसंभघायग. पु० [विश्रम्भघातक અંતરાય કર્મની એક પ્રકૃતિજન્ય, જેના ઉદયથી જીવ
વિશ્વાસઘાત કરનાર પોતાનું સામર્થ્ય ફોરવી ન શકે તેવી સ્થિતિ
वीसंभघायय. पु० [विश्रम्भघातक] वीरियंतराय. पु० [वीर्यान्तराय]
જુઓ ‘ઉપર’ અંતરાય કર્મની એક પેટા પ્રકૃતિ-જેના ઉદયે જીવ
વીતરા. ન૦ [વિંશતિરાત્રિ)
વીશ રાત્રિનું (એક પ્રાયશ્ચિત્ત-વિશેષ) પોતાનું સામર્થ્ય ન ફોરવી શકે
વસત્થ. ત્રિ [વિશ્વસ્ત] વરિયત્ત. ૧૦ [વીર્થત્વ)
વિશ્વાસ્ય સામર્થ્યપણું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 138
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
वीसत्था. वि० [वीश्वस्तां]
पुरना राजिपारि नी पत्नी, राष्ट्रकुमार अनंग ની માતા, તેણીએ તેના પુત્ર સાથે સંબંધ કરેલો वीसदिमाण न० [ विस्वादयत् ] ચાખવું તે
वीसम. धा० [वि+श्रम् ]
વિશ્રામ કરવો वीसमंत. कृ० [विश्राम्यत् ]
વિશ્રામ લેવો તે वीसर न० [ विस्वर ]
સ્વર રહિત, ખરાબ સ્વર वीसरण न० [ विस्मरण] ભૂલી જવું તે
वीसरणानु, विशे० [ विस्मरणवत् ]
ભૂલકણું
वीसस. धा० [वि+श्वस्] વિશ્વાસ કરવો
वीससणिज्ज. विशे० [विश्वसनीय ]
વિશ્વાસ નીય
वीससा. अ० [ विस्रसा]
સ્વભાવ, કુદરત
वीससापरिणत. त्रि० [ विस्रसापरिणत ]
સ્વભાવથી પરિણત થયેલ
वीससाबंध, पु० [विससाबन्ध]
સ્વાભાવિક બંધ
वीससाय. त्रि० [विससाज ]
પોતાના સ્વભાવથી જ પરિણામ પામેલ જેમકે વાદળા
आगम शब्दादि संग्रह
સંધ્યા
वीससेण. पु० [विश्वसेन ]
સાર્વભૌમ ચક્રવર્તી, એક મુહૂર્તનું નામ
वीससेन. वि० [विश्वसेन]
વાસુદેવ જ્ઞ નું બીજું નામ, તે યોદ્ધાઓમાં વિખ્યાત
ગણાતા वीसा स्त्री० [विता]
દુર્ગંધ, બદબૂ
वीसाएमाण न० [ विस्वादयत्)
ચાખવું તે
वीसादणिज्ज. विशे० [ विस्वादनीय ]
वीसायणिज्ज. विशे० [ विस्वादनीय ] ચાખવા યોગ્ય बीसास. पु० [विश्वास) વિશ્વાસ, ભરોસો वीसु. अ० [ विष्वक ] ચારે તરફ, સર્વબાજુએ
वीत. विशे० [विश्रुत]
વિખ્યાત, પ્રસિદ્ધ
वीसुनाणि पु० [ विष्वक्-ज्ञानी]
ભિન્ન જ્ઞાન અને સમાન દર્શનવાળા સાધુ તથાસા
શ્રાવકો
वीसुय. विशे० [विश्रुत ]
વિખ્યાત, પ્રસિદ્ધ
वीडि] [स्त्री० [विश्रेणि] पृथ्वी 'विसेदि
वीहि. स्त्री० [ व्रीहि] ચોખા, ડાંગર
वीहि. स्त्री० [वीथि] શેરી, ગલી वीहिया. स्त्री० [ वीधिका] મોટો રસ્તો
वुइय त्रि० [ उक्त ]
કહેલું
वुक्कंत. त्रि० [ व्युत्क्रान्त ]
મૂળ રસથી ચલિત થયેલ वुक्कंति. स्त्री० [ व्युत्क्रान्ति]
પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના છઠ્ઠ પદનું નામ
वुक्कम. पु० [ व्युत्क्रम ]
ઊંચા થવું, વધવું वुक्कस. पु० [ वुक्कस ]
એક અનાર્ય દેશ, વર્ણશંકર જાતિ वुग्गह. पु० [ व्युद्ग्रह]
કલહ, કાથો, દુરાગ્રહ, મિથ્યાભિનિવેશ वुग्गहाण. नं० [ व्युदाहस्थान ]
કલહના સ્થાન
वुग्गहपटू. त्रि० [ व्युद्ग्रहपृष्ट ] દુરાગ્રહથી પ્રશ્ન કરેલ वुग्गहिय. त्रि० (व्युद्ग्राहिक ]
ભ્રમમાં નાખેલ, અવળું સમજાવેલ
वुग्गाहणा. स्त्री० [ व्युद्ग्राहना ]
ભ્રમમાં નાંખવું, વિપરીત સમજાવવું
ચાખવા યોગ્ય
वीसादेमाण न० [ विस्वादयत्]
ચાખવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 139
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
वुग्गाहित. त्रि० [व्युद्ग्राहित] ખોટી માન્યતા પકડેલ, દુરાગ્રહી वुग्गाहिय. त्रि० (व्युद्ग्राहित] दुखो 'पर'
वुग्गामाण. कृ० [ व्युद्ग्राहयत् ] દુરાગ્રહી બનાવતો, ખોટી પકડ કરાવતો
वुच्च. धा० (वच्]
કહેવું
वुच्च. त्रि० [ वाच्य]
કહેવા યોગ્ય
वुच्चमाण. कृ० [ उच्यमान] કહેવું તે
वुच्चा. कृ० [ उक्त्वा ]
કહીને
वुच्छ. धा० (वुच्]
કહેવું वच्छित्तिनय. पु० [व्युच्छित्तिनय] નાશ પામેલ નય, નય-વિશેષ
वच्छिन्न. त्रिo [ व्युच्छिन्न]
વિચ્છેદ, વિનાશ वुच्छेय. पु० [ व्यवच्छेद ] ઉચ્છેદ, વિનાશ वुच्छेयण. न० [व्युच्छेदन] ત્યાગ કરવો તે वुज्ज. धा० [स्]
ડરવું वुज्झ. धा० [ वह]
વહેવું, વહન કરવું वुज्झ. धा० [ उह
બૂડવું
वुज्झमाण. कृ० [ उह्यमान ]
પાણીના વેગથી ખેંચાતો, વહી જતો
a. त्रि० [वृष्ट]
વરસેલ
वुट्ठि. स्त्री० [वृष्टि ]
વૃષ્ટિ, વરસવું તે वुट्ठिकाइय. पु० [वृष्टिकायिक]
વૃષ્ટિ કરનાર દેવની એક જાતિ
वुट्ठिकाय. पु० [वृष्टिकाय ] વરસાદ, મેઘ
वुड्ड. पु० [वृद्ध]
आगम शब्दादि संग्रह
વૃદ્ધાવસ્થામાં તાપસની પ્રવ્રજ્યા લેનાર, ઘરડો, વધેલો, निर्विकार, वृद्धि पामेल, शांत
वुड्डुकुमारी. स्त्री० [वृद्धकुमारी] વૃદ્ધકુમારી
वुडवाइ. वि० [वृद्धवादिन्ं]
महानिसीह सूत्र नाभिर्णोद्धारने बहुमान्य डरनार
આચાર્ય
वुड्ढुभाव. पु० [वृद्धभाव ]
વૃદ્ધાવસ્થા, બૂઢાપો वुड्डय. पु० [वृद्धक] खो 'वुड्ढ
वुडसावग. पु० [वृद्धश्रावक ]
બ્રાહ્મણ
वुड्डसील. पु० [वृद्धशील ] વૃદ્ધના જેવો સ્વભાવ वुड्डुसेवि. विशे० [वृद्धसेविन् વૃદ્ધને અનુસરનાર वुड्डा. स्त्री० [वृद्धा ]
વૃદ્ધા સ્ત્રી, ડોશી
वुड्डावास. पु० [वृद्धावास ] વૃદ્ધાવસ્થા, બૂઢાપો वुड्ड. स्त्री० [वृद्धि]
વધવું તે, વૃદ્ધિ પામવી
वुड्डिकर. त्रि० [वृद्धिकर]
વૃદ્ધિ કરનાર
वुड्डकारि त्रि० [वृद्धिकारिन्
વૃદ્ધિ કરનાર वण्ण. त्रिo [विषण्ण]
हुजी, व्याज
वृत्त. त्रि० [ उक्त ]
કહેલું, કથન કરેલું
वृत्तपडिवुत्तय. त्रि० (उक्तप्रत्युक्तक]
કથન પ્રતિકથન
वृत्तपडिवुत्तिया स्त्री० [उक्तप्रतियुक्तिका ]
કહેલું-ઉત્તર વાળેલું
वृत्तपुव्व. नं० [ उक्तपूर्व ]
પૂર્વે કહેવાયેલ वुत्ता. स्त्री० [ उक्ता] કહેવાયેલ
वुत्थ. कृ० [ उषित] રહેલ, વસેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 140
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह વૃદ્ધિવર. ત્રેિ વૃિદ્ધિાર)
વેય. મ0 રિ૦) વૃદ્ધિ કરનાર
જલ્દી, શીધ્રા वुप्पाएमाण. त्रि० [व्युत्पादयत्]
વેય. ત્રિવિદ્વિત) ખોટી વાતની પકડ કરનાર
જાણેલું, સમજેલું वुयमाण. कृ०/ब्रुवत्]
वेइयपुंडतर. न० [वेदिकापुटान्तर] કહેવું.
બે વેદિકા વચ્ચેનું અંતર સિત. ત્રિો [શુfશત)
वेइयफलक. पु० [वैदिकाफलक] વિવિધ પ્રકારે દશધાસામાચારીમાં વસેલો
વેદિકાનું ફલક वुसिरातिय. विशे० [वृषिराजिन्]
वेइया. स्त्री० [वैदिका ઉત્તમ, પંચમહાવ્રતરૂપ રત્ન કરી અધિક
જુઓ વેTI ગુલીમ. ત્રિ, gિfષમત)
वेइयावाहा. स्त्री० [वेदिकाबाहु] ઇન્દ્રિય નિગ્રહી
વેદિકાની બાહુ ગૂઢ. ત્રિ[મૂઢ)
वेइयंत. पु० [वेदिक्रान्त વહન કરેલ, તણાઈ ગયેલ
વેદિકાનો છેડો
વેટ્ટિયા. સ્ત્રી ઢિ] ડ્યૂહ રચના કરવાની કળા, સમૂહ, ટોળું, ઉત્થાપન, પુનઃ પુનઃ, ફરી ફરી ખંડન, નિશ્ચય
वेउव्वि. त्रि०/वैक्रियिन्] वूहइत्ता. कृ० बृंहयित्वा]
બેડોળ, વિકૃત રૂપ, વૈક્રિય-શક્તિથી અનેક રૂપ પુષ્ટ કરીને
બનાવવા વેગ. થ૦ [વિઠ્ઠી
वेउव्विउं. कृ० [विकर्तुम् નષ્ટ થવું
વિક્ર્વવા માટે વેગ. પુવિર]
वेउव्वित. पु० [विकृत] એક ધર્મશાસ્ત્ર, ચાર પ્રકારે વેદ, આગમ-શાસ્ત્ર
વિકુર્વેલ માવડ્યું. ૧૦ વિયાવૃ]
વેલ્વિ. પુo [વિત] સેવા, વૃદ્ધ-ગ્લાન આદિને આહાર ઉપધિ આપીને ભક્તિ | રૂપ-વિકુર્વેલ કરવી, અત્યંતર તપનો એક ભેદ
વેલ્વિક. ૧૦ વિઝિય) વેTI. સ્ત્રી વિદ્રિા)
વૈક્રિય શરીર, રૂપવિકુવણા-શક્તિ, વૈક્રિય સમુઘાત ઓટલો, ચોતરો, પડિલેહણનો એક દોષ-હાથ પગ वेउव्विय. पु० [वैक्रियिक] વગેરે યથાસ્થાને ન રાખવા, વંડી, કોટ
વિકુણા શક્તિથી બનાવેલ શરીર આદિ वेइज्जमाण. कृ० [वेद्यमान]
विउव्वियमिस्सा. पु० [वैक्रियमिश्रक] વેદતો
વૈક્રિયમિશ્ર કાયયોગ વેફ. નંવિટ્રિ)
वेउव्वियमीसय. न० [वैक्रियमिश्रक] વેદ સંબંધિ
જુઓ ઉપર’ વેડા. ત્રિવિદ્રિત)
वेउव्वियमीससरीर. न०/वैक्रियमिश्रशरीर] વેદેલું, અનુભવેલું
જુઓ ઉપર વેલ. ત્રિવિપત]
वेउव्वियमीसासरीर. न० [वैक्रियमिश्रकशरीर] કંપિત
જુઓ ઉપર’ વેલ. ત્રિો વિગત)
વેશ્વિકીલ્સ. ન૦ વિઝિયમિશ્રશ્નો વેગયુક્ત
જુઓ ઉપર વેય. ત્રિ[એનિત)
वेउव्वियलद्धि. स्त्री० [वैक्रियलब्धि] વિશેષ કંપેલ
અનેક રૂપ બનાવવાની શક્તિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 141
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेडव्वियसमुग्धात. पु० [विक्रियसमुद्घात] વૈક્રિય શરીર બનાવવા માટે આત્મપ્રદેશનું દંડાદિ આકારે અભિસરણ થાય તે, સમુદ્ઘાતનો એક ભેદ वे उव्वियसमुग्धाय. पु० [वैक्रियसमुद्घात] જુઓ ‘ઉપર
वेउव्वियसरीर न० [वैक्रियशरीर ]
પાંચ ભેદે શરીરમાંનું એક શરીર वेडव्वियसरीरंगोवंगनाम न० [वैक्रियशरीराङ्गोपाङ्गनामन्] નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી વૈક્રિય શરીરના
અંગોપાંગ પ્રાપ્ત થાય છે वेडव्वियसरीरकायप्प ओग. पु० [वैक्रियशरीरकायप्रयोग ] વૈક્રિય શરીરની પ્રવૃત્તિરૂપ વૈક્રિયકાય યોગ वेडब्बियसरीरण. त्रि० [वैक्रियशरीरक]
વૈક્રિય શરીરધારક-દેવ અને નારકી वेडब्बियसरीरय त्रि० [वैक्रियशरीरक] જુઓ ‘ઉપર’
वेउव्वियसरीरत्ता. स्त्री० [वैक्रियशरीरता ]
વૈક્રિય શરીરપણુ
वेव्वियसरीरनाम न० [ वैक्रियशरीरनाम ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી વૈક્રિય શરીરની પ્રાપ્તિ
થાય છે
वेडव्वियसरि त्रि० [वैक्रियशरीरिन्]
જુઓ ‘ઉપર’
વેમાળ. ત્રિ વિદ્યત્ વેદવું અનુભવવું તે
ચંદ. ન
વિંટ, ડીંટુ વેંટવા. ન॰ [વૃત્તબદ્ધ] પુષ્યનું બંધન
વેંલ્થ. ન॰ [વૃત્ત]
आगम शब्दादि संग्रह
રીંગણું વેંટન. ન॰ [લેટન]
શુભાશુભ નિમિત્તનું પ્રકાશવું તે એંટિગ, સ્ત્રી {Øિw
પોટલી
वेकच्छ. पु० [वैकक्ष ]
ઉત્તરાસંગ,
વેચ્છિયા. સ્ત્રી [વક્ષિા]
સાધ્વીનું એક વસ્ત્ર, કંચવો અને ઉપકક્ષિકા ઢંકાય તેવું
કાપનાર
àા. ઘુવıy ઉતાવળી ગતિ
વેશણ, ૧૦ વ
ઉત્તરાસંગ વેચ્છિ. ન [વૈક્ષિ] જુઓ કે જયા
વેશિય. ન॰ [વશિત] વેશ પામેલ વેશિયા, સ્ત્રી [વનિતી] વેગવાળી ગતિ
વૈષ્ણ. ન ત
ખાટલા ભરવાનું વહાણ-પાટી ચેખ્યા. ક ફિ} ॰
જાણીને
વૈનયંત. પુ॰ [વનયન્ત]
એક અનુત્તર વિમાન, તેમાં રહેતા દેવ, વિજયધ્વજ, જંબુ દ્વીપનું એક દ્વાર वेजयंतय. पु० [ वैजयन्तज ]
વૈજ્યંત વિમાનમાં ઉત્પન્ન વેળયંતિય. ન૦ [વૈખયન્તિ ]
વૈજયંત સંબંધિ, વારા ફરતી ઉપયોગમાં લેવાનું પાત્ર વેનયંતી. સ્ત્રી વિનયન્તી]
ધ્વજા વિશેષ, મહાગ્રહની પટ્ટરાણી, સુવપ્રાવિજયની
એક નગરી, એક પ્રવ્રજ્યા પાલખી, એક વાવડી, આઠમી રાત્રિનું નામ
वेजयंती. वि० (वेजयन्ती
છઠ્ઠા બળદેવ નંદુ ની માતા, ચક્રપુરના રાજા મન્નાસિવ ની પત્ની
वेजयंती. वि० [वेजयन्ती
એક દિકુમારી
ચેન્ગ્યુ. પુ (dry વૈદ્ય, ચિકિત્સક વૈષ્નચિંતા. સ્ત્રી [વૈદ્યવિન્તા]
વૈદ્યની ચિંતા
वेज्जपुत्त. पु० [ वैद्यपुत्र ] વૈદ્યનો પુત્ર
વેખ્ખય. ૧૦ [વા
વૈદક સંબંધિ જ્ઞાન
વેા. ત્રિ॰ [વધ્યું]
વીંધવા યોગ્ય
વસ્ત્ર
વેત્તય. ત્રિ [વિર્ત]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 142
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेज्झल. त्रि० [विह्वल )
આકુળ વ્યાકુળ वेडंतियपाय. पु० [दे.] એક પાત્રવિશેષ
वेडस. पु० [ वेतस ]
વેતસ નામક વૃક્ષ वेडसी. स्त्री० [वेतसी] વેતસી નામક વૃક્ષ वेड. न० [ व्रीड ]
લજ્જા
वे. धा० [ वेष्ट ] વીંટવું, લપેટવું
वेढ. पु० [वेष्ट्र]
વિંટવું, લપેટવું
वेढ. पु० [ वेष्ट ]
विंटए, वेष्टन, खेड छंह, अर्थप्रतिपाह वयन
સંકલના, વર્ણન
वे. धा० (वेष्टय् ] વિંટાડવું
वेढणग. पु० [ वेष्टनक]
એક આભરણ वेढय. पु० [वेष्टक]
એક જળચર પ્રાણી, મગર
आगम शब्दादि संग्रह
वेढा. स्त्री० [वेष्टक] वेढा, विंटाम वेढित्ता. कृ० [वेष्टित्वा ] વીંટીને, લપેટીને वेढिम. त्रि० [वेष्टिम]
કપડાં, ફુલ વગેરેને વીંટીને બનાવેલ દડો, ખાદ્યવિશેષ
वेढिमा. स्त्री० [वेष्टिमा ]
વેઢમી वेढिय. त्रि० [वेष्टित ]
વીંટેલું, લપેટેલું वेढेंत. कृ० [वेष्टमान] વીંટતો, લપેટતો वेढेत्ता. कृ० [ वेष्टयित्वा ] વીંટીને, લપેટીને वेढेमाण. कृ० [वेष्टमान ]
વીંટતો, લપેટતો
वेणइय त्रि० [ वैनयिक ]
विनयवाही, अय-नीय पशु-पक्षी जघाने नमस्कार કરનાર, વિનયનું ફળ-કર્મક્ષયાદિ
वेणइयवाइ. त्रि० [वैनयिकवादिन् ]
વિનયવાદી, વિનયથી જ મુક્તિ માનનાર
वेणइया. स्त्री० [वैनयिकी]
બુદ્ધિનો એક ભેદ, ગુર્વાદિકના વિનયથી ખીલેલ બુદ્ધિ वेणइयावादि. त्रि० [वैनयिकवादिन् ]
खो 'वेणइयवाइ'
वेणतिया. स्त्री० [वैनयिकी ]
ठुखो 'वेणइया'
वेणा. वि० [वेणा]
थूलभद्द ना खेहेन ने खायार्थ संभूइविजय ना शिष्या
બન્યા
वेणि. स्त्री० [वेणी]
योटलो, वेली
वेणिभूय. त्रि० [वेणीभूत ]
અંબોડા જેવું वेणु. पु० [ वेणु ]
વાંસ, વાંસળી
वेणुदंड. पु० [वेणुदण्ड ] વાંસનો દંડ
वेणुदा.ि पु० [ वेणुदालि]
સુવર્ણકુમાર દેવનો એક ઇન્દ્ર वेणुदालिय. पु० [ वेणुदालिक ]
दुखो 'पर'
वेणुदाली. पु० [ वेणुदालि] खोर'
वेणुदेव. पु० [ वेणुदेव ]
दुखो 'र'
वेणुपलासिया. वेणुपशालिका [वांसनी पीयुडी] वेणुफल. स्त्री० [ वेणुफल ]
વાંસનો કરંડીયો
वेणुयाणुजात. पु० [वेणुकानुजात]
જે યોગમાં સૂર્ય-ચંદ્ર-નક્ષત્રની સ્થિતિ વાંસના આકારે થાય તે
वेणुलया. स्त्री० [ वेणुलता ]
વાંસની લતા
वेणुसद्द न० [वेणुशब्द ]
વાંસળીનો શબ્દ
वेणुसलाइया. स्त्री० [ वेणुशलाकिकी] વાંસની સાવરણી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -4
Page 143
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેળુસતાડ્યા. સ્ત્રી. વિષ્ણુસૂચિતા] વાંસની સળી
વેણુસૂફ, સ્ત્રી [લેખુસૂચિ] વાંસની સોય વેતરની, સ્ત્રી [વૈતરણી]
નરકની એક નદી, વેતરણી નદી વિકર્વનાર એક પરમાધામી
વૈતાનિય. પુ॰ [વૈતાલીય]
પરમાધામી દેવ વૈક્રિય-શક્તિથી ઊંચો પર્વત બનાવે
તે 'સૂયગડ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
ચેતાની. સ્ત્રી [વૈતાની]
એક વિદ્યા-વિશેષ જેના જાપથી અચેતન કાષ્ઠ પણ
ચેતન લાગે
વેતિ. પુ [વરિ] વેદિકા
વેતિયા. સ્ત્રી [વવિતા] જુઓ ‘વે’
વેત્ત. પુ॰ [વત્ર]
નેતરની છડી, નેતરનું ઝાડ
વેત્ત૧. પુ॰ [વેત્રાપ્ર]
નેતરની છડીનો અગ્રભાગ વેત્તફંડ. પુ॰ [વત્રતī]
નેતરની લાકડી
वेत्तपासय. पु० [वेत्रपाशक] નેતરની જાળ
वेत्तपीढग. पु० [ वेत्रपीठक ]
નેતરનો બાજોઠ
વેત્તલતા. સ્ત્રી [વત્રતતા]
નેતરની છડી
વેલ. પુ॰ વિવ]
आगम शब्दादि संग्रह
ઋગ્વેદાદિ ચાર વેદ, જીવ,
મોહનીય કર્મની પ્રકૃતિ-જેના ઉદયથી સ્ત્રી, પુરુષ કે
નપુંસક વેદ પ્રાપ્ત થાય
વે. થા૦ [વય]
વેદવું, ભોગવવું વેવ્ઝ. ત્રિ॰ [d]
વેદનાર, એક આર્યજાતિ, ભોગવનાર
વેલા. ત્રિ॰ [વળ]
વેવળતરય. પુ॰ વિતર
અતિશય વેદના ભોગવવી તે વેળા. સ્ત્રી૦ [વેલના]
પીડા, એક સમુદ્ઘાત સાતા-અસાતા વેળા(ના)સમુ પાત. પુ॰ [વલનાસમુદ્ધાત] સાત સમુદ્ઘાતમાંનો એક સમુદ્ઘાત વેળા(ના)સમુ થાય. પુ॰ [વનાસમુદ્ધાત] જુઓ ‘ઉપર’ વેળિપ્ન. ન૦ [નીય]
કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેનાથી સાતા-અસાતા મળે वेदपरिणाम. पु० [ वेदपरिणाम]
વેદજન્ય પરિણામ, વેદનું પરિણમવું તે
વેલપુરિસ. પુ॰ [વપુરુષ/
પુરુષવેદનો અનુભવ કરનાર
वेदब्भि. वि० [वैदर्भि
વાસુદેવ કૃષ્ણના પુત્ર પખ્તુન ની પત્ની, અનિરુદ્ધકુમારની માતા
વેલ્થ. પુ॰ [વળ] જુઓ ‘વેવ્ઝ’
વેવત્તુતિ. સ્ત્રી [શ્રુતિ] વેદની શ્રુતિ
वेदावेदुद्देसय. पु० [वेदावेदोद्देशक]
એક ઉદ્દેસો
વેવાનંધ. ન૦ [વેલાનન્ધ]
‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ વેવિ. સ્ત્રી [વતિ]
વેદિકા, ઓટલી
વેવિશ. પુ॰ [āરિ] વેદ સંબંધિ
वेदिज्जमाण. कृ० [वेद्यमान ]
વેદતો, ભોગવતો વેલિય. ॰ [વિત]
વેદેલ, ભોગવેલ વેલિયા. સ્ત્રી [વવિા]
વંડી, ઓટલો
वेदियापुडंतर. न० [वेदिकापुटान्तर] બે વેદિકા વચ્ચેનું અંતર वेदियाबाहा. स्त्री० [वेदिकाबाहु ]
વેદિકાની બાહા
વેવિસ. પુ॰ [āવિશ]
જુઓ ‘ઉપર’
वेदणअहियासणया स्त्री० [ वेदनाध्यानसनता ] વેદના સહેવી તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
વિદિશા તરફનું નગર
Page 144
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेदेत. त्रि० [वेदयत् ] વેદવું તે, ભોગવવું તે वेदेज्जमाण. कृ० (वेद्यमान ] વેદતો, ભોગવતો वेदेमाण. कृ० [वेदयत् ] વેદતો ભોગવતો
वेदेह. पु० [ वैदेह] એક મનુષ્ય જાતિ वेदेहि . त्रि० [वैदेहि] વિકે સંબંધિ वेदेहि . वि० [वैदेहिन्] ठुय् वइदेहि (२\M नमि)
वेधादिय. पु० [ वेधादिक] ભાલા વગેરેથી વિધવા આદિ
वेना. स्त्री० [बेना]
એક નદી
वेन्नायड न० [ बेन्नातट ]
એક નગરી
वेब्भारपव्वय. पु० [वैभारपर्वत ]
એક પર્વત
बेभार. पु० [वैभार)
એક પર્વત
वेभारगिरि. पु० [वैभारगिरि]
એક પર્વત
वैभारपव्यय. पु० [वैभारपर्वत]
એક પર્વત बेभेल. पु० [विभेल ]
વેબિલ નામનો સનિવેશ નેસડો वेमणस न० [ वैमनस ] દૈન્ય, દીનતા
माणिउद्देस. पु० [वैमानिकोद्देशक ]
आगम शब्दादि संग्रह
'भवावालिगम' सूत्रनो खेड उद्देशो माणिणी. स्त्री० [वैमानिकी ] વૈમાનિક જાતિની દેવી
वेमाणिय. पु० [ वैमानिक )
દેવતાની એક જાત, બાર દેવલોક-નવ વિદ્યક-પાંચ
અનુત્તર વિમાનમાં વસનાર દેવો
वेमाणियउद्देस. पु० [वैमानिकोद्देश]
એક ઉદ્દેસો
वेमाणियत्त न० / वैमानिकत्व ]
વૈમાનિકપણું
वैमाणियदेव. पु० (वैमानिकदेव]
દેવતાના ચાર ભેદમાંનો એક ભેદ वेमाणियावास, पु० [वैमानिकावास ]
વિમાન, વૈમાનિક દેવોનું નિવાસસ્થાન वेमाता. स्त्री० [विमात्रा ]
विचित्र, विविध
वेमायत्त न० [विमात्रत्व ]
'विभात्रा' प
1
माया. स्त्री० [विमात्रा ] यो वे वे. पु० [वेत्र] खो 'वेत्त'
येय. धा०] [वि+एज) વિશેષ કાંપવું
वेय. धा० [विद् ]
જાણવું
वेय. पु० [ वेद ]
खो 'वेद'
वे. धा० [वेदय् ] खो 'वेय'
वेयइत्ता. कृ० [विदित्वा ] જાણીને
वेयंत. न० [ वेदान्त ] વેદનું રહસ્ય वेयंत. कृ० [ व्यजमान ] વિશેષ કાંપતો वेयकाल. पु० [वेदकाल ] વેદનો કાળ वेयग. न० [वेदक ]
खो 'वेदक'
वेगसम्मत्त न० [वेदकसम्यक्त्व]
સમ્યક્ત્વનો એક ભેદ, દર્શનઘાતક સાત પ્રકૃતિનો ક્ષય
કરતાં છેલ્લે સમયે ઉત્પન્ન થતું સમ્યક્ત્વ
वेयच्छ. पु० [ वैकक्ष ]
ઉત્તરાસંગ
वेयछिन्न. पु० [छिन्नवेद ]
જેનો વેદ છેદાઈ ગયેલ છે તે
वेड. पु० [ वैताढ्य ]
એક પર્વત
वेयङ्ककूड. पु० [वैतायकूट ] એક ફૂટ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 145
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेयड्डगिरि. पु० [वैतादयगिरि]
એક પર્વત वेयड्डगिरिकुमार. पु० [वैताढ्यगिरिकुमार]
વૈતાઢય ગિરિનો દેવતા वेयड्ढपव्वय. पु० [वैताढ्यपर्वत]
એક પર્વત वेयड्ढपायमूल. न० [वैताढ्यपादमूल]
વૈતાઢયની તળેટી वेयण. न० [वेदन]
અનુભવવું, ભોગવવું वेयण. न० [दे. વિક્રય वेयण. न० [वेतन]
પગાર वेयणअहियासणया. स्त्री० [वेदनाध्यासन]
વેદના સહન કરવી તે वेयण?. न० [वेदना
વેદના-અર્થે वेयणतराय. पु० [वेदनतरक]
અતિશય કર્મનું વેદન वेयणत्त. न० [वेदनत्व]
વેદવાપણું वेयणप्पहाण. विशे० [वेदनप्रधान]
વેદનાપ્રધાન वेयणभय. न० [वेदनाभय]
વેદનાનો ભય वेयणा. स्त्री० [वेदना
वेदना, पीst, ६, શુભાશુભ કર્મનું વેદવું તે वेयणापद. न० [वेदनापद]
‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ वेयणासमुग्घाय. पु० [वेदनासमुद्घात]
સમુઘાતનો એક ભેદ वेयणिज्ज. न० [वेदनीय
यो वेदणिज्ज' वेयणीय. न० [वेदनीय]
यो वेयणिज्ज' वेयतराय. त्रि० [वेद्यतरक]
અતિશય વેદી શકાય તેવું वेयद्दिया. स्त्री० [वितर्दिका]
વેદિકા
आगम शब्दादि संग्रह
वेयबंधय. पु० [वेदबन्धक
'પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ वेयमाण. न० वेदयत्]
વેદવું તે वेयय. पु० [वेदक
यो वेदग' वेयरणी. स्त्री० [वैतरणी]
यो वेतरणी' वेयव. त्रि० [वेदवत्
વેદ રૂપ वेयवाय. पु० [वेदवाद]
વેદ સંબંધિ વાદ वेयवि.
त्रिवेदवित् વેદનો જાણકાર वेयविउ. त्रिवेदवित्
જુઓ ઉપર वेयवेय. त्रि० [वेदवित्]
यो - 64२' वेयवेयय. पु० [वेदवेदक ‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ वेयाणुवीइ. न० [वेदानुवीचि]
મૈથુનની અનુકુળતા वेयारणिया. स्त्री० [वैदारणिका]
વિદારણ કરવાથી જે કર્મ બંધાય તે ક્રિયા वेयरणी. वि०/वेतरण
बारावई नो ये वैद्य वेयाल. पु० [वैताल]
પિશાચ અને ભૂતોનો અધિપતિ वेयालिय. न० [वैतालिय]
'सूयाड' सूत्रनुं ये सध्ययन वेयालिय. न० [वैकालिक]
સંધ્યાકાળ वेयालिय. न० [विदारण]
વિદારવાની ક્રિયા वेयालिया. स्त्री० [वयालिकी]
વીણા वेयाली. स्त्री० [वैताली] વિદ્યા વિશેષ-જેનાથી અચેતન લાકડું પણ ચેતનવતું ક્રિયા કરે, એક નગરી वेयावच्च. न० [वैयावृत्त्य]
यो वेआवच्च'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 146
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
वैयावच्चकर. पु० [वैयावृत्त्यकर)
' वैयावय्य' रनार वेयावच्चकरण न० [वैयावृत्त्यकरण]
' वैयावय्य' रवी ते
वेयावच्च न० [ वैयावृत्त्यार्थ] 'वैद्यावय्य नाहेतुथी वेयावडिय न० [ वैयावृत्त्य] खोवेआवच्च
वेयावत्त. न० [ वेयावत्त]
એક ચૈત્ય
वेर न० [वैर ]
शत्रुता, हुश्मनावर, र्भबंध, वैरभाव, वेरनो उपद्रव
बेर. पु० [ज]
वज्र
हुथ्यो 'वइर' वेरकर. त्रि० [वैरकर ]
શત્રુતા કરનાર
वेरकरण. पु० [वैरकरक भुख'उपर
वेरग्ग. न० [ वैराग्य ]
ઘેરાગ્ય, વિરાગતા, સંસારની ઉદાસીનના
वेरगमग्ग. पु० [वैराग्यमाण]
વૈરાગ્યનો માર્ગ
वेरज्ज न० [वैराज्य ]
રાજ્યમાં અંદરોઅંદરનો વિરોધ
वेरत्तिय पु० [वैरात्रिक]
સંધ્યાકાળ
वेरनिज्जायण न० / वैरनिर्यात्तन ]
વેરનું સમાપન वेरबहुल. न० [ वैरबहुल ]
ઘણાંની સાથે વેર બાંધનાર
वेरमण न० [विरमण ]
વિરમવું તે, નિવૃત્તિ પામવી, સાવદ્યયોગ નિવૃત્તિરૂપ
वेरानुबंध. पु० [ वैरानुबन्ध ]
વૈરભાવનો અનુબંધ
वेरानुसय. पु० [वैरानुशय ]
વૈરનો પશ્ચાત્તાપ वेरायण न० [वैरायतण]
आगम शब्दादि संग्रह
વરનું સ્થાનક वेरि. विशे० [वैरिन्]
દુશ્મન, શત્રુ
वेरिय. पु० [ वैरिक]
खो' र ' वेरियत्त न० [वैरिकत्व ]
દુશ્મનાવટ, શત્રુતા वेरुलिय. पु० [वै]
વૈર્યમણિ, સચિત્ત કઠિન પૃથ્વીનો એક ભેદ, મહાહિમવંતનું એક શિખર, રત્નપ્રભા પૃથ્વીના
ખરકાંડનો એક વિભાગ
वेरुलियकूड. पु० [वैडूर्यकूड ]
મહાહિમવંત પર્વત ઉપરનું એક શિખર
वेरुलियथभिय. पु० [वैडूर्यस्तुभित]
ધૈર્ય રત્નનો સ્તૂપ वेरुलियमणि. पु० [वैडूर्यमणि]
વૈસૂર્યમણિ
वेरुलियमय न० [वैडूर्यमय ]
ધૈર્ય રત્નનું બનેલું
वेरुलियामय न० (वैडूर्यमय ]
उपर
वेलं. न० [वेलम् ]
'
वेजा
वेलंधर. पु० [ वेलन्धर]
લવણ સમુદ્રની વેળાને ધારી રાખનાર નાગકુમાર દેવ वेलंधरोववात. पु० [वेलन्धरोपपात]
खेड (डालिङ) खागम सूत्र वेलंधरोववाय. पु० [वेलन्धरोपपात] भुथ्यो' उपर
वेलंब. पु० [ वेलम्ब]
વાયકુમાર દેવનો ઇદ્ર, પાતાળ કળશનો અધિષ્ઠાતા
દેવ
वेलंबक. पु० [विडम्बक]
વિદૂષક
वेलंवग. पु० [ विडम्बक]
વિદૂષક
वेलाय. पु० [ व्रीडनक ]
લજ્જા, લજ્જા ઉત્પન્ન થાય એવી વસ્તુ જોતા કે
સાંભળતા જે રસ ઉત્પન્ન થાય તે
वेलणयरस न० [ व्रीडनकरस ] कुयोर
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
વિદૂષક
वेलंबगपेच्छा. स्त्री० [विडम्बकप्रेक्षा ]
વિદૂષકને જોવા જવું તે
वेलंबय. पु० [विडम्बक]
Page 147
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेलप्पहार. पु० [ वल्लीप्रहार] ઘેલડી-લતાનો પ્રહાર મારવો તે वेलवास. पु० [ वेलवासिन्
નદી કાંઠે રહેતો એક તાપસવર્ગ ચેના સ્ત્રી મા
સમુદ્રની ભરતી-ઓટ વેતાહત. ૧૦ [વતાન] સમુદ્રકિનારો
વેલાળામિન. ત્રિ॰ [વતામિળ]
ભરતી ઓટમાં જનાર વેતુ. પુ॰ [લેજી]
વાંસ
ચેન્નુય. ન વિષ્ણુન બિલ્લી ફળ વેતુય. ન॰ [વેજી]
વાંસનું ઝાડ વેતોડ્ય. ત્રિ (વતોવિત]
પાકવાના સમયને ઉચિત બનેલ વેતોવિય. ત્રિ [વેતોવિત]
જુઓ ‘ઉપર’ વેન્ન. પુ॰ [ર.] ચેષ્ટા વિશેષ
वेल्लभार. पु० [ वल्लीभार ]
ઘેલડી-લતાનો ભાર વૈવજ્ઞ. સ્ત્રી
ન
કંપવા
ચેવાળ, ત્રિ (તેમાન
કંપતું, ધ્રૂજતું વેવા. અ॰ [2.]
આમંત્રણાદિ સૂચક અવ્યય વૈવિય. ત્રિ॰ [વપિત]
કંપિત, ધૃજેલું વેસ. પુ॰ [વૈશ્ય] વેપારી
ચેન. પુર વસ્ત્ર. પોષાક
ચેન ત્રિવે
વિરોધ, ધૃણા વેસ. ત્રિ [દ્વવ્ય]
દ્વેષ કરવા યોગ્ય
વેસપરય. ન૦ [વેશ્યાગૃહળ]
आगम शब्दादि संग्रह
વેશ્યાઘર
વેસત્ત. ન॰ [દ્વવ્યત્વ દ્વેષપણું
वेसत्थीसंसग्गी. स्त्री० [वेश्यास्त्रीसंसर्गी ]
વેશ્યા સ્ત્રીનો સંસર્ગ કરનાર वेसप्पसंगि. पु० [वेश्याप्रसङ्गिन्]
વેશ્યામાં આસક્ત
वेसमण. पु० [वैश्रमण ]
કૂબેર ભંડારી, કૂબેર પ્રતિમા, યજ્ઞ નાયક, એક મુહૂર્ત, વૈશમા, ધ્રુવ [ફેમ
કચ્છવિજયના વૈતાઢ્યનું એક ફૂટ
बेसमण- १. वि० [ वैश्रमण
ભ.મલ્લિનો જીવ પૂર્વભવમાં બણ કુમાર હતો, તે
વખતનો એક મિત્ર, જેણે મહવ્વન સાથે દીક્ષા લીધી. वेसमण २. वि० [ वैश्रमण)
કનકપુરના રાજા પિયચંદ્ર અને રાણી સુમદ્દા નો પુત્ર, ધનવર્ષે તેનો પુત્ર હતો. ભ. મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી वेसमण- ३. वि० [ वैश्रमण]
ઉત્તર દિશાનો લોકપાલ वेसमणकाइय पु० / वैश्रमणकायिक ]
વૈશ્રમણ જાતિના દેવોનો સમૂહ वेसमणकूड. पु० [वैश्रमणकूट ]
કચ્છ વિજયના વૈતાઢ્ય પર્વત ઉપરનું એક છૂટ वेसमणघरय न० (वैश्रमणगृहक]
વૈશ્રમણ દેવનું મંદિર
वेसमणदत्त वि० [देश्रमणदत्त]
રોહીતક નગરનો રાજા, તેની પત્નીનું નામ સિરિ હતું.
પૂસનંઢી તેનો પુત્ર હતો.
देसमणदास. वि० [वेश्रमाणदास]
કુણાલ નગરનો રાજા, જેને રિટ્ટ નામે મિથ્યાદૃષ્ટિ મંત્રી
હતો
वेसमणदेवयकाइय. पु० [ वैश्रमणदैवतकायिक ]
વૈશ્રમણ દેવોનો સમૂહ વૈશમળપશ્ચિમાં, સ્ત્રી મત}
વૈશ્રમણ દેવની પ્રતિમા
वेसणभद्द. वि० [वैश्रमणभद्र]
કોસાંબીના રાજાએ જૅમને શુદ્ધ આહારદાન કરી
મનુષ્યાયુ બાંધેલ એવા એક ઉગ્રતપસ્વી મુનિ. वेसमणमह पु० [वैश्रमणमह )
] વૈશ્રમણદેવનો મહોત્સવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 148
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેસમળા. સ્ત્રી વિશ્રમણા] વૈશ્રમણ લોકપાલની રાજધાની वेसमणोववात. न० [ श्रमणोपपात]
એક (કાલિક) આગમ સૂત્ર वेसमणोववाय न० [ श्रमणोपपात] જઓ ઉપર
વૈલમાળ, ૧૦ વ
બેસતું વેસર. પુ॰ વિસર] એક જાતનું પક્ષી ચેસનળ, ત્રિ{વજન અધમ, નીચ
वेसवाडियगण, पु० [वेसवाडियगण )
જૈન મુનિનો એક ગણ वेसविहार. पु० [ वेश्याविहार ]
વેશ્યાની સાથે ક્રીડા કરવી તે वेससामंत, विशे० [वेशसामन्त ] વૈશ્યાની નજીક વેલા. સ્ત્રી [વેશ્યા] વેશ્યા, છીનાળ સ્ત્રી વેસાર. ન૦ [વૈશ્યાનાર] વૈશ્યાનો નિવાસ
वैसाघरय न० [ वेश्यागृहक]
વેશ્યાધર
वेसाणरवीहि. स्त्री० [वैश्वानरवीथि] શુક્રની ગતિ-વિશેષ
साणिय. पु० [वैषाणिक ]
એક અંતરદ્વીપ, તે દ્વીપવાસી साणियदीव, पु० [वैषाणिकद्वीप ] અંતરદ્વીપ વિશેષ
वेसामंडिय न० [ वेश्यामण्डित]
એક નગર वेसालिअ. वि० (वैशालिक
आगम शब्दादि संग्रह
ભ. મહાવીરનું બીજું નામ बेसालिय. पु० [ वैशालिक ]
વિશલાનગરીમાં જન્મેલ, ભગવંત મહાવીર, વિશાળ
શરીર વાળો, એક દ્વીપ
वेसालियसावय, पु० [ वैशालिक श्रावक)
ભગવંત મહાવીરનો શ્રાવક
वेसालियसाविया. स्त्री० [वैशालिक श्राविका ]
ભગવંત મહાવીરની શ્રાવિકા
વેસાતી. સ્ત્રી વિશાની] એક નગરી
ચેસિયા ત્રિ તેમ વિશ્વાસપાત્ર
વેસાહી. સ્ત્રી વૈિશાલી
વૈશાખ માસની પૂર્ણિમા વેસિય. ન૦ [વૈશિ]
એક લૌકિકશાસ્ત્ર વેસિય. ત્રિ [વ્યેષિત]
વિશેષ એષણાથી શુદ્ધ કરીને લીધેલ વેસિય.ત્રિ [ષિ]
વેષ બાહલિંગ માત્રથી પ્રાપ્ત થયેલું वेसियकुल. पु० [वैशिककुल]
વણિક કુળ વૈસિયા. સ્ત્રી વયાનું
વૈશ્યા વારાંગના
वेसियायण. पु० [ वेश्यापन ]
વેશ્યા નિવાસ
वेसियायन. वि० [वैश्यायन]
કૂર્મગ્રામ પાસે રહેલ એક બાલતપસ્વી, ગોબરગામની ગોસંવી નો દત્તકપુત્ર, તેની પોતાની માતાને કોઈ વેશ્યાને ત્યાં વેંચી દીધેલ તે મોટો થયો. તેની માતા મળી ત્યારે ગમ્ય-અગમ્યના જ્ઞાન રહિત પોતાની માતા સાથે જ સંભોગ કર્યો. તે વાત જાણી ત્યારે સંસાર છોડી તાપસ બન્યો. પંચાગ્નિ તપ શરૂ કર્યો. ગોશાળાએ તેને ક્રોધિત કરતા તેણે તેજો લેશ્યા છોડી. ચેષ્ણન. 1
*/
ઉજ્વળ વેશ वेस्स. पु० (द्वेष्य ]
[દ્વવ્ય]
દ્વેષ કરવા યોગ્ય
વેલ્સ. પુ॰ [વૈશ્ય] વ્યાપારી,
ચાર વર્ણમાંનો એક
વેસ્સાસિય. વિશે [વૈશ્નાશિ]
વિશ્વાસપાત્ર
વેહ. થા૦ [g+gi]
જોવું, અવલોકવું ચેક. પુ
पु०
વિંધવું, છિદ્ર પાડવું તે वेहम्म. न० [ वैधर्म्य ]
વિષમતા, વિરુદ્ધ ધર્મ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 149
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेहम्मोवनीय. न० [वैधम्योंपनीत ] વિરુદ્ધ ધર્મથી આવેલ
बेहल. वि० / बेहली
રાજા વનવેવ અને રાણી રેવર્ડ નો પુત્ર કથા જુઓ 'નિસદ્ધ
મુજબ
वेहल्ल. वि० [ वेहल्ल]
રાજા સેળિઞ અને રાણી ચેન્ના નો પુત્ર દીક્ષા લીધી અનુત્તર વિમાને ગયા કથા નૃત્તિ-2 મુજબ (વિતા પણ જોવું) તેને રાજા પાસેથી સેચનક હાથી અને હાર ભટે મળેલા આિ તે લઈ લેવા ઈચ્છતો હતો. તેમન તેના પિતામહ રાજા સેના પાસે ચાલ્યો ગયો. પછી ભયંકર યુદ્ધ થયેલ.
વૈજ્ઞાાસ. ન॰ વિહાયસ]
ગળે ફાંસો ખાઈને મરવું તે, બાળમરણનો એક ભેદ, વધસ્થાન
वेहाणसट्ठाण न० [वैहायस्थान ]
ફાંસી દેવાની જગ્યા
वेहाणसिय. त्रि० [वैहानसिक ]
જુઓ ‘વેહાળસ’
વેહાયસ. ૬૦ [વૈહાયસ, જુઓ ' વેહાળસ’
वेहायस. वि० [ वेहायस]
आगम शब्दादि संग्रह
રાજા મેનિમ અને રાણી ચેન્ના નો પુત્ર દીક્ષા લઈ,
અનુત્તર વિમાને ગયો.
वेहास न० [ विहायस् ] આકાશ, અંતરાલ
वेहासकडच्छाया. स्त्री० [विहायसकृतच्छाया ]
છાયાનો એક ભેદ.
वेहासमरण. न ० [ वैहायसमरण]
वोक्कस, धा०] [वि०अवकृष्
હાનિને પ્રાપ્ત કરવી, પાછળ ખેંચવું, વિખેરવું ચો. નવું {oisoni
જુઓ વધ वोक्कसिज्जमाण. त्रि० [ व्यवकृष्यमाण)
વિખેરાતું, હાનિ પ્રાપ્ત કરતું वोक्कसित्त. कृ० [ व्युत्कष्टुम् ]
વિખેરવા માટે
वोक्कसिय. त्रि० [ व्यवकृष्ट]
પાછળ ખસેલું, વિખેરેલું वोक्कसियपिज्जदोस. त्रि० [ व्यवकृष्टप्रेमदोष ]
જેના રાગદ્વેષ દૂર થયા છે તે વોવાળ. પુ॰ [ટે.]
એક અનાર્ય મનુષ્ય જાતિ વોનડ. ત્રિ॰ [વ્યાત]
ગુરુ મુખે જાણેલું, પ્રતિપાદિત વોનડા. સ્ત્રી [વ્યાતા]
શુદ્ધ અક્ષર અને સ્પષ્ટ અર્થવાળી ભાષા યોગસિય. ન॰ [વ્યુર્ષિત]
બહાર નીકળેલ
वोच्चत्थ. त्रि० [ व्यत्यस्त] વિપરીત, પ્રતિકૂળ વ્યિય. ન ત
બોલેલ, કહેલ
વોચ્છ. ધા॰ [વપ્]
.
ભમવું, પર્યટન કરવું ચીઝ, ધા॰ {sy
બોલવું, કહેવું
વોચ્છિત. પા॰ [વિ+ઞવ+føPage #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
वोच्छिन्नदोहल. स्त्री० [व्यवच्छिन्नदोहद]
જેના દોહદ-ઇચ્છા પૂર્ણ થયેલ છે તે वोच्छिन्नय. त्रि० [व्यवच्छिन्नक]
નાશ કરનાર વોચ્છે. પુ. [વ્યવછેટો વિચ્છેદ, વિનાશ वोच्छेय. पु० [व्यवच्छेद
જુઓ ઉપર વોર્જીયર. ત્રિો વ્યિવચ્છેદ્રઝર] વિચ્છેદ કરનાર, વિનાશ કરનાર वोच्छेयकडुइ. स्त्री० [व्यवच्छेदकटुकी] વિચ્છેદ થયેલ એક વનસ્પતિ वोच्छेयण. पु० [व्यवच्छेदन]
વિચ્છેદ કરવો તે, વિનાશ કરવો તે વોન્સ. ત્રિ. [૩]
તર્ક કરીને, વિચારીને વોર્ડ્સ. થાળ [4]
વહન કરવું વોડાણ. નં૦ ઢિ]
એક હરિત વનસ્પતિ વોઢવ્વ. વિશે. [વા)
વહન કરવા યોગ્ય વોડાણ. ન૦ (ચવાન]
પૂર્વ કર્મનો વિનાશ, તપશ્ચર્યા વ૬૬. go ટ્રિ)
તરુણ વોમ. ૧૦ [વ્યોમન)
આકાશ વોડ. ત્રિ. વ્યાવૃત)
આચ્છાદિત વોસિMમાન. ત્રિ. [વ્યવMમાન]
ઓછું થતું વોરમ. ન૦ ચિપરમUT]
જીવને પ્રાણથી રહિત કરવો તે વોત્ર. થ૦ વિ7]
જવું, ગતિ કરવી વોન. થo [fq+Mતિ+ક્રમ્
ઉલ્લંઘન કરવું, અતિક્રમણ કરવું વનદૃા. ત્રિ. [વ્યપનોત
ઉછળવું, ઉપરથી વહી જવું વોની. ત્રિ. તિ)
ગયેલું, પસાર થયેલું, વનનો અગ્નિ वोसज्ज. कृ० [व्युत्सृज्य]
વોસીરાવીને, ત્યાગ કરીને वोसट्टमाण. पु० [विकसत्]
વિકસેલ વોટ્ઠ. ત્રિ. [૭79)
પરિત્યક્ત, વોસિરાવેલ वोसट्ठकाइय. त्रि० [व्युत्सृष्टकायिक]
જેણે દેહનો ત્યાગ કર્યો છે તે वोसट्ठकाय. त्रि० [व्युत्सृष्टकाय]
જેણે દેહમમત્વનો ત્યાગ કર્યો છે તે वोसट्ठचत्तदेह. पु० [व्युत्सृष्टत्यक्तदेह)
દેહનો ત્યાગ કરી વોસિરાવેલ વોશર, થાળ [વિ+૩+મ્યુન)
વોસિરાવવું, પરિત્યાગ કરવો वोसिज्जा. कृ० [व्युत्सृज्य]
ત્યાગ કરીને, વોસિરાવીને વોલિર. થ૦ [fa+s+સ્કૃ]
જુઓ વીસર' વોસિરા. નવ ત્રુિત્સર્જન]
વોસિરાવવું, ત્યાગ કરવો વોલિરિત્ત. ૧૦ [૭78]
વોસિરાવેલ वोसिरिय. त्रि०व्युत्सृष्ट]
વોસિરાવેલ वोसिरियव्व. त्रि० [व्युत्सृष्टव्य]
વોસિરાવવા કે ત્યાગ કરવા યોગ્ય वोसेज्जा. कृ० व्युत्सृज्य]
વોસિરાવીને વોટ્સT. ૧૦ [વ્યુત્સf]
કાયોત્સર્ગ, ત્યાગ, વ્યુત્સર્ગ વહાર. નવ ઢિ]
જલ વહન કરવું . Yo [4] ઉપમાવાચી અવ્યય
સ. ત્રિો (સ્વ)
પોતાનું સ. { []
સહિત, યુક્ત, સમાન ૪. R૦ તિત) તે
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 151
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સ. મ0 (1)
सइकाल. पु० [स्मृतिकाल સાથે
સ્મૃતિ-કાળ સ. વિશેસિતો
सइत्तए. कृ० [शयितुम्] વિદ્યમાન, ઉત્તમ
સુવા માટે સ. પુ. રિ.]
सइत्तु. कृ० [शयितुम्] આપણું, પોતાનું
સુવા માટે સ. પુ0 શ્વિન)
सइत्थिय. विशे० सस्त्रिक] શ્વાન, કૂતરો
સ્ત્રી સાથે સમ. ત્રિો [4]
સ. ૧૦ [શતિજ) પોતાનું
શત પરિમાણ સબંડ. ત્રિો (
સફર. ન૦ [āર] ઇંડા સહિત
સ્વચ્છેદપણું, સ્વેચ્છાચાર સમંત. ત્રિ. [સાન્ત
સફ઼રી. ત્રિ રિનો અંત સહિત
સ્વેચ્છાચારી સમંતર. ત્રિ(ાન્તર)
સ. સ્ત્રી શિવ અંતર સહિત
ઇન્દ્રાણી સમદૃ. ત્રિો [સાથ)
સ. સ્ત્રી [સતી] અર્થ સહિત
પતિવ્રતા સટ્ટ. ત્રિ સિદ્ધી
સ૩UT. To [શન] અદ્ધ સહિત, સાદ્ધ
એક પક્ષી, શુકન, શુભાશુભ સૂચક ચિન્હ સમા. 7]
सउणगण. पु० [शकुनगण] હંમેશા, નિરંતર
પક્ષીઓનો સમૂહ સવું. ગo [સકૃત)
સ૩ણવત્ત. ૧૦ [શનજન] એક વખત
શુકનનું બળ સડું. મેં૦ સા)
સ૩Uત. ૧૦ [શનરુત] હંમેશા, નિત્ય
પક્ષીનો શબ્દ સ. સ્ત્રી [મૃતિ]
સ૩૫. નવ નિરંત] સ્મૃતિ, સ્મરણ, યાદદાસ્ત
પક્ષીનો શબ્દ સ. સ0 સ્વિયમ)
सउणि. पु० शकुनि] પોતે
એક પક્ષી, એક કરણ, ચકલાની માફક અત્યંત કામસુર સ. સ્ત્રી (કૃતિ]
હોય તે- (દીક્ષા માટે અયોગ્ય), નપુંસક વિશેષ એક માપ-પસલિનો અર્ધભાગ
सउणिगण. पु० [शकुनिगण] સ. વિ. શિવ
પક્ષીણી સમૂહ હસ્તિનાપુરના પાવન ગાથાપતિની પુત્રી, ભ, પાર્શ્વ પાસે | સળિયર. ૧૦ (શનિવાર) દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ તે શકેન્દ્રની અગમહિષી બની. સુઘરીનો માળો सइंगाल. पु० [साङ्गार]
सउणिज्झय. पु० [शकुनिध्वज] અંગાર દોષયુક્ત
એક દેવવિમાન सइंदय. त्रि० सेन्द्रक]
सउणिपुलीणगसंठिय. न० शकुनीपुलिनसंस्थित] ઇન્દ્રિય સહિત એવો
પક્ષી સંબંધિ એક આકાર सइंदिय. त्रि० सेन्द्रिय
સી . ન [શન] ઇન્દ્રિય સહિત
એક કરણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 152
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सउनि. वि० [शकुनि
संकमंत. पु० सङ्क्रमत्] હસ્તિનાપુરનો એક રાજકુમાર
પ્રવેશ કરવો તે સડવા. ત્રિ(સો]
સંમM. ૧૦ [સફ઼ળમM] પાણીવાળું.
એક વર્ણનથી બીજા વર્ણન ઉપર જવું, આક્રમણ કરવું, सउवक्केस. त्रि० [सोपक्लेश]
ઘેરવું, ચારિત્ર, અધ્યવસાય વિશેષ જેના વડે કર્મની બીજાને દુ:ખ દેવાની વૃત્તિ
એક પ્રકૃતિનો બીજી પ્રકૃતિમાં સંક્રમ થાય ૪. H૦ સિન્]
संकममाण. कृ० [सङ्क्रामत्] સમ્યક અર્થને જણાવનાર ઉપસર્ગ
પ્રવેશ કરતો, ગમન કરતો संक. धा० शङ्क]
संकमाण. कृ० [शङ्कमान] શંકા કરવી
શંકા કરતો संकंत. कृ० [शङ्कमान]
संकमित्तए. कृ० [सङ्क्रमितुम्] શંકા કરતો
સંક્રમણ કરવા માટે સંવંત. ત્રિ સિધ્ધાન્તો
સંવામિત્તા. 30 સિર્ફી ) પ્રવેશ કરેલ
સંક્રમણ કરીને સંવાદ. ત્રિ સિદ)
संकर. पु० [सङ्कर] સાંકડું, તંગ
મિશ્રણ, ધૂળનો ઢગલો, પરિગ્રહ, સ્વીકાર, ન્યાયશાસ્ત્ર, સંવતિ. નં૦ સિક્યુર્તિત]
પ્રસિદ્ધ દોષ કાપેલ
संकरदूस. पु० [सङ्करदूष्य] સંવઠ્ઠા. ન૦ [શાસ્થાન)
ધૂળવાળું વસ્ત્ર શંકાના સ્થાન
संकल. पु० शृङ्खल] સંવાડે. નૈ૦ [ ૮]
સાંકળ દુઃખ, વ્યાપ્ત, ભરેલ, યુક્ત
संकला. स्त्री० [शृङ्खला] સંવડુવડ. ૧૦ (સંદોન્જ
સાંકળ આભરણ વિશેષ
સંનિત. ત્રિ ઋત્તિત] સંખ. ૧૦ [શન)
એકઠાં કરેલ શંકા કરવી તે
સંવનિ. ત્રિ સિનિત] સંવઝળળ. ત્રિ. [શની ]
એકઠાં કરેલ શંકા કરવા યોગ્ય
સંવત્તિયા. સ્ત્રી (ગૃડ્રીં7િI] संकप्प. पु०सङ्कल्प]
ગાડરીયો પ્રવાહ, સાંકળ વિચાર, મનોભાવ, ઇચ્છા, ઉદ્દેશ, મૈથુનનું એક અંગ,
संकसमाण. पु० सङ्कसत्] રાગાદિ અધ્યવસાય
એકીભાવે જવું તે, કોળીયા ખાવા તે સંવU. UT૦ [+)
संकहा. स्त्री० [सङ्कथा] સંકલ્પ કરવો, ઇચ્છા કરવી
સારી વાતચીત संकप्पय. पु० [सङ्कल्पयत्]
સં. સ્ત્રી શિક્ષ7] સંકલ્પ કરવો તે, ઇચ્છા કરવી તે, વિચારવું તે
આશંકા संकम. पु० [सङ्क्रम]
સંવા. પુo (શક્રાંતિ) પુલ, સંચાર, ગમન, ગતિ, બંધાતી કર્મ પ્રકૃતિના રસમાં |
શંકા-વગેરે અન્ય પ્રકૃતિનું પરિણમવું, આગળ પાછળ ફરવું, સંવાય. ૧૦ ઢિ.] ઉપરથી નીચે આવવું
ભારવહન યંત્ર વિશેષ સંવમ. ઘ૦ (૪+%
સંwાય. ત્રિ. (સાયિ %) પ્રવેશ કરવો, ગતિ કરવી
ભારવહન કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 153
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संकाचारी. विशे० शङ्काचारिन्
ક્રોધ આદિથી મલિન થયેલ લેયા દરેક વાતમાં શંકા કરનાર
संकिलिट्ठायार. त्रि० सक्लिष्टाचार] संकाम. धा०सं+क्रमय्
ક્રોધાદિથી મલિન થયેલ આચાર-ચારિત્ર संभ २वी, धाती प्रतिमा सन्य प्रतिमा | संकिलिस्स. धा० [सं+क्लिश] કર્મદલિકોનો પ્રક્ષેપ
કલેશ પામવો, દુઃખી થવું, મલિન થવું संकामण. न० सङ्क्रमण]
संकिलिस्समाण, पु० [सङ्क्लिश्यमान] સંક્રમણકરણ, પ્રવેશ કરાવવો
કલેશ પામતો, દુઃખી થતો, મલિન થતો संकामणा. स्त्री० [सङ्क्रमण]
संकिलिस्समाणय. पु० [सङ्क्लिश्यमानक]
ઉત્પત્તિ
संकामणि. स्त्री० [सङ्क्रमणी]
संकिलेस. पु० [सङ्क्लेश] સંક્રામણી વિદ્યા
કલહ, કલેશ, અધમ પરિણામ, અસમાધિ संकामिज्जमाण. कृ० सङ्क्रम्यमाण]
संकिलेसकर. त्रि० [सङ्क्लेशकर] સંક્રમણ કરતો, પ્રવેશ કરતો
સંકલશ કરનાર संकामित. त्रि० [सङ्क्रामित]
संकिलेसबहुल. न० [सङ्क्लेशबहुल] એક સ્થિતિમાંથી બીજી સ્થિતિમાં આવવું તે
ઘણો જ કલેશ પામેલ संकामिय. त्रि० [सङ्क्रामित]
संकिलेसमाणय. पु० [सङ्क्लिश्यमानक] सो ५२'
यो संकिलिस्समाण' संकामेत्ता. कृ० [सङ्क्राम्य]
संकु. पु० [शकु] સંક્રમણ કરીને, પ્રવેશ કરીને
ઝાડનું ઠુંઠું, નાનો ખીલો संकास. त्रि० [सङ्काश]
संकुइय. त्रि० शकुचित] સમાન, સદ્રશ
સંકોચાયેલું संकासिया. स्त्री० [सङ्काशिका]
संकुइयवलीचम्म. न० [शकुचितवलीचर्मन् જૈન મુનિની એક શાખા
સંકોચાયેલ પેટની ચામડી संकि. त्रि० शकिन्]
संकुच. धा० [सं+कुच्] શંકા કરનાર
સંકોચાવું संकिट्ठ. त्रि० सङ्कृष्ट
संकुचिय. त्रि० [सङ्कुचित] ખેડાયેલ
સંકોચાયેલું संकिण्ण. त्रि० सङ्कीणी
संकुचियपसारिय. त्रि०/सङ्कुचितप्रसारित] વ્યાપ્ત, ખીચોખીચ ભરેલ, સ્વપક્ષે અને પરપક્ષે
આકુંચન પ્રસારણ વ્યાકુળતા, ભદ્ર જાતિનો મિશ્રગુણવાળો હાથી संकुंचेमाण. न० [सङ्कुचन्] संकिण्णमण. न०/सङ्किर्णमनस्]
સંકોચાવું તે વિચિત્ર ગુણયુક્ત મનવાળો
संकुड. न० [.] संकित. त्रि० शकित]
સંકોચ शंst रामनार, आधा वाली माहार वाथी | संकुडण. न० सकुटन] લાગતો એક એષણા દોષ, શંકાસ્થાન
સાંકડું કરવું संकिय. त्रि० शकित] यो 64२'
संकुडित. त्रि० सङ्कुटित] संकिलिट्ठ. त्रि०सकिलिष्ट]
વાંકુ વળેલું, વક્ર થયેલું અશુદ્ધ, મલિન, કલેશ પામેલ, આસક્ત થયેલ
संकुडिय. त्रि० [दे. सङ्कुचित] संकिलिटुकम्म. न०/सक्लिष्टकर्मन]
સંકોચાયેલ સંકલેશયુક્ત કર્મ
संकुय. न० [सङ्कुच] संकिलिट्ठलेस्स. न० सक्लिष्टलेश्य]
સંકોચ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 154
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
संकुल. त्रि० (सङ्कुल)
વ્યાપ્ત, ખીચોખીચ ભરેલ, સાંકડમાં આવેલું
સંવૃત્ત. ત્રિ [સવ સંકુચિત સંપત્તિ. સ્ત્રી શનિ તલ સાંકળી
સંજ્યુમિય. વિશે॰ [સસુમિત]
સારી રીતે પુષ્પિત સંજ્ય. પુ॰ [સત]
સંકેત, મસલત, ઇશારો સંપા. પુ૦ [સતળ] જુઓ ‘ઉપર’
સંતાપ, પુલ સિમ
મલિન ભાવ
संकोडण, न० [सङ्कोटन] સંકોચ, સંકોરેલ સંોડિય. ત્રિ॰ [સોટિત]
સંકોચેલું, ભેગું થયેલું સંોષ. પુ॰ [સોન
સંકોચવું, સંકેલવું સેવ. પુ (શરૂપ
શંખ, વેલંધર દેવતાનો નિવાસ પર્વત, ચક્રવર્તીનું એક નિધાન, મહાવિદેહની એક વિજય, રાજા તરફથી મળેલ શિલાલેખ-ખીતાબ, આંખ પાસેનું કપાળનું હાડકું સં. ત્રિ ત્ર
સાંખ્ય મત
સં. વિશ
શ્રાવસ્તીમાં રહેતો એવો ભ. મહાવીરનો એક શ્રાવક તેની પત્ની શુતા હતી. પૌષધોપવાસનું સુંદર પાલન
કરી સ્વર્ગે ગયો.
संख - ३. वि० [ शङ्ख]
ભ. મહાવીર પાસે દીક્ષા લેનાર આઠ મહાન
રાજાઓમાંના એક રાજા
आगम शब्दादि संग्रह
संख-४. वि० [ शख
કાશી દેશનો રાજા, બ. મલિ પાસે દીક્ષા દીધી મોકે
ગયા.
સંચ、. વિ શક્
ભ. અરિષ્ટનેમિનો પૂર્વભવ
સં. વિ શિક્
મથુરાનો એક રાજકુમાર, જેણે દીક્ષા લીધી ગજપુરમાં પુરોહીતને પ્રતિબોધ કર્યો.
સંચા૮. વિ [શક્
આગામી ચોવીસીમાં ભરત ક્ષેત્રમાં થનારા સાતમાં
તીર્થકર ય નો જીવ (વૃત્તિ મુજબ આ સંઘ-૬ નો જાવ
છે.)
संख ९. वि० [ शङ्ख]
રાજા ચિત્કૃત્ય નો એક મિત્ર જેણે ભ. મહાવીરની ભક્તિ કરેલી
સંસા-૨૦. વિ શ
વેલંધર દેવતાનો એક રાજા
સંસ્થા. પુ॰ [શવુ
શંખ શબ્દ
સંવડ. ન॰ [ટું.]
કજીયો, તકરાર પંચાતિ, સ્ત્રી }
જમણવાર, જ્ઞાતિ ભોજન, ભોજન નિપજાવવાનું સ્થાન,
વિવાહ પ્રસંગ સંચડિયા, ૧૦ |
જમણવાર કરવો સંવડી. સ્ત્રી [.] જુઓ કિ સંવડીય. પુ॰ [2.] ‘સંખડી' સંબંધિ संखणग. पु० [ शङ्खनक)
નાનો શંખ
संखचुण्ण न० [ शङ्खचूर्ण]
શંખનું ચૂર્ણ
સંસ્કૃતન. ન॰ શિવતન
શંખનું તળીયું संखदल. न० [शङ्खदल ]
શંખદલ-ચૂર્ણ
संखधमग. पु० [शङ्खध्मायक ]
વાનપ્રસ્થ તાપસની એક જાતિ-જે શંખ ફૂંકી ભોજન કરે સંપમા, નૅિ શમાયા
જુઓ ‘ઉપર’
संखनाम. पु० [ शङ्खनाभ]
संख ६. वि० [ श
એક મહાર
ગજપુરનો એક સાર્થવાહ, જેની પુત્રીનું નામ સર્વાંગસુંદરી | સંપન્ન. પુ॰ શpaw }
શંખનું પાત્ર
હતું.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 155
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संखपाय. पु० शङ्खपात्र]
સંવા. સ્ત્રી સડૂધ્યા] જુઓ ઉપર
સંખ્યા, ગણત્રી વ્યવસ્થા, પ્રજ્ઞા, બુદ્ધિ संखपाल. पु० [शवपाल
સંવા. સ્ત્રી [શd] એક લોકપાલ
શંખ દેવતાની રાજધાની સંરવવંથળ. ૧૦ શિવવન્થન
સંવાદ. ત્રિ(સયાતીત] શંખનું બંધન
અસંખ્ય, ગણતરી ન થઈ શકે તેવું संखमाल. पु० [शङ्खमाल]
संखाए. कृ० सङ्ख्याय] એક જાતનું વૃક્ષ
જાણીને, સમજીને संखमालिया. स्त्री० [शङ्खमालिका]
સંવાળ. ૧૦ (સસ્થાન) શંખની માળા
ગણિતશાસ્ત્ર, બુદ્ધિ સંવા. ત્રિ. (સંસ્કૃત)
संखादत्तिय. पु० सङ्ख्यादत्तिक] સંસ્કારયુક્ત, સંસ્કૃત ભાષાને પ્રધાન માની બીજી ધાર તૂટ્યા વિના જે ભિક્ષા અપાય તે દત્તિ-આવી દત્તિની ભાષાની ઉપેક્ષા કરનાર
સંખ્યા નક્કી કરીને ભિક્ષા લેનાર संखय. पु०[संक्षय
संखाय. कृ० [सङ्ख्याय ક્ષય, વિનાશ
જાણીને, સમજીને સંરવા. ત્રિ(સંઋ]
संखायण. पु० [शखायन] સંસ્કાર કરવાને-સાંધવાને શક્ય
શ્રવણ નક્ષત્રનું ગોત્ર સંરકવણ. નં૦ શિફૂવવનો
संखार. त्रि० [शखकार] આલંબિકા નગરી બહારનું એક ઉદ્યાન
શંખનું કામ કરનાર સંરક્ષવULT. R૦ [શર્વવf]
संखालग. त्रि० [शङ्खवत्] એક મહાગ્રહ
આંખ પાસેનું કપાળનું હાડકું તે શંખ-તેનાથી યુક્ત संखवण्णाभ. पु० [शङ्खवर्णाभ]
સંથાવત્ત. નં૦ [શdવત્ત] એક મહાગ્રહ
શંખ આકાર યોનિ જે ચક્રવર્તીના સ્ત્રી રત્નની હોય છે - સંવવાયા. ત્રિ. [શર્વવાદ્ર]
તેમાં કદી ગર્ભ ન રહી શકે શંખ વગાડનાર
સંથાવત્તા. સ્ત્રી [શડ્રીંવત્ત] જુઓ ઉપર संखवाल. पु० [शवपाल
સંગ્નિ . ત્રિસિક્રણેય ધરણેન્દ્ર અને ભુતાનંદ ઇન્દ્રનો લોકપાલ
ગણના થઈ શકે તેટલું संखवालअ-१. वि० [शङ्खपालक]
संखिज्जकाल. पु० [सङ्ख्येयकाल] રાજગૃહીનો એક અન્યતીર્થિક, નિદ્રાક્ આદિનો સાથી
ગણના થઈ શકે તેટલો કાળ संखवालअ-२. वि० [शङ्खपालक]
સંહિદ્દા. ત્રિો [ડ્રણેયથા] ગોશાળાના બાર મુખ્ય ઉપાસકોમાંનો એક
સંખ્યાત પ્રકારે संखवालय. पु० [शङ्खपालक]
સંત્તિ . ત્રિો [fક્ષપ્ત) આજીવિક મતનો એક ઉપાસક
સંક્ષેપયુક્ત संखवियाण. कृ० [सङ्खप्य]
संखित्तविउलतेयलेस्स. स्त्री०सक्षिप्तविपुलतेजोलेश्य] વિનાશ કરીને
વિસ્તીર્ણ પણ સંક્ષેપમાં રાખેલ તેજોલેયા संखसद्द. पु० [शङ्खशब्द]
સંવિ. ત્રિ [વિક્ર) શંખનો ધ્વનિ
શંખને હાથમાં લઈને સવારી આગળ ચાલનાર સંરઉનામ. ન. શિડ્રીંસનામનો
संखियवाय. त्रि० [शखिकावादक] શંખના જેવા નામવાળા
નાના શંખને વગાડનાર संखसमय. पु० साङ्ख्यसमय]
संखिया. स्त्री० [शाखिका] સાંખ્યશાસ્ત્ર
નાનો શંખ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 156
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
संखुट्ट. धा० रम्
ક્રીડા કરવી, સંભોગ કરવો संखुब्भमाण. त्रि० [सक्षुभ्यमान]
ક્ષોભ પામતો, ડૂબતો संखुभिय. पु० [सक्षुब्ध]
ક્ષોભ પ્રાપ્ત संखेज्ज. त्रि० [सङ्ख्येय]
यो 'संखिज्ज' संखेइज्जभाग. त्रि० सङ्ख्येयतमभाग]
સંખ્યાતમો ભાગ संखेज्जक. त्रि० [सङ्ख्येयक]
ગણતરીમાં આવી શકે તેટલી સંખ્યા संखेज्जग. त्रि० सङ्ख्येयक]
मी 64२' संखेज्जगुण. त्रि० सङ्ख्येयगुण]
સંખ્યાતગણું संखेज्जजीविक. त्रि० [सङ्ख्येयजीविक]
સંખ્યાતા જીવવાળી વસ્તુ संखेज्जजीविय. त्रि० सङ्ख्येयजीविक]
हुमो 64२' संखेज्जतिभाग. पु० [सङ्ख्येयतमभाग]
સંખ્યાતમો ભાગ संखेज्जपएसिय. पु०/सङ्ख्येयप्रदेशिक]
ગણી શકાય તેટલા પ્રદેશવાળું संखेज्जपदेसिय. पु०सङ्ख्येयप्रदेशिक]
हुयी ५२' संखेज्जभाग. पु० [सङ्ख्येयभाग]
સંખ્યાતમો ભાગ संखेज्जय. त्रि० [सङ्ख्येयक]
ગણતરીમાં આવી શકે તે સંખ્યા संखेज्जवासाउग. पु० [सङ्ख्येयवर्षायुष्क]
સંખ્યાત વર્ષનું આયુષ્ય संखेज्जवासाउय. पु०/सङ्ख्येयवर्षायुष्क]
हुयी 64२' संखेज्जसमयट्टिईय. न० [सङ्ख्येयसमयस्थितिक]
સંખ્યાત સમયની સ્થિતિ संखेज्जसमयद्वितीय. न० [सङ्ख्येयसमयस्थितिका
हुमो 64२' संखेज्जसमयठितीय. न० [सङ्ख्येयसमयस्थितिक]
यो 64२' संखेज्जहा. अ० [सङ्ख्येयधा]
સંખ્યાત પ્રકારે संखेत. त्रि० [सक्षिप्त
સંક્ષેપ કરેલ संखेव. पु० [सक्षेप શાસ્ત્રના થોડા અર્થમાં વિશેષ રુચિ થવી, સમ્યત્ત્વની દશ રુચિમાંની એક રુચિ, સંક્ષેપ संखेवरुइ. स्त्री० [सक्षेपरुचि
यो 64२' संखेवरुचि. स्त्री० [सक्षेपरुचि
हुयी 64२' संखेवियदसा. स्त्री० साक्षेपिकदशा]
એક જૈન ગ્રંથ संखोभ. पु० सङ्क्षोभ]
સંગ્રામ, લડાઈ संखोभिज्जमाण. कृ० [सङ्क्षोभ्यमान]
સુબ્ધ, ઉપદ્રવયુક્ત संखोभिय. कृ०/सक्षोभित]
ક્ષુબ્ધ કરાયેલ संखोहबहुल. न० [सङ्क्षोभबहुल]
ગભરાટની બહુલતા संखोहिज्जमाण. कृ० [सक्षोभ्यमान]
ક્ષુબ્ધ કરતો संग, पु० [सङ्ग]
સંગ, સ્વજનનો સંબંધ, આઠ પ્રકારના કર્મ संग. पु०सङ्ग]
સાથ, સ્નેહ संगइय. स्त्री० [सङ्गतिक] मित्र, वास्त, साथी, सोबती संगइय. त्रि० [साङ्गतिक मित्र, साथी, वास्त, संगति-नियति-भावीभाव संगंथ. पु०/सङ्ग्रन्थ
સંબંધિ પરંપરા संगकर. त्रि० [सङ्गकर]
સંબંધ-સંગ કરનાર संगच्छ. धा० [सं+गम्
સ્વીકાર કરવો संगत. त्रि० [सङ्गत]
એકબીજા સાથે સારી રીતે મળેલું, સંગત संगतअ. वि० [सङ्गतको ઉજ્જૈનીના હેવનીસુન રાજાનો નોકર, તેણે રાજાની સાથે દીક્ષા લીધી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 157
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંકેત
आगम शब्दादि संग्रह संगमअ. वि० सङ्गमक
સંગ્રહ કરેલ संगमनामथी प्रसिद्ध हेव. शद्वारास. महावीरनी | संगहित्तु. त्रि० [सङ्ग्रहीत] પ્રશંસા સાંભળી તેને ઇર્ષ્યા થઈ. ભ. મહાવીરને ઘણાં | સંગ્રહ કરનાર Guसगो र्या. ७ मास संधीमा 64सगो यात्या शहेन्द्र | संगहीत. त्रि०सङ्ग्रहीत] એ ગુસ્સે થઈ તેને સ્વર્ગમાંથી કાઢી મુક્યો.
સંગ્રહ કરેલ संगतिय. त्रि०/साङ्गतिक]
संगातीत. विशे० [सङ्गातीत] સંગતવાળો, મિત્ર
સંગથી દૂર संगनिमित्त. न० [सङ्गनिमित्त]
संगाम. पु० सङ्ग्राम] સંગ કરવાના નિમિત્તે
યુદ્ધ, લડાઈ संगम. पु० सङ्गम]
संगाम. धा० [सङ्ग्रामय् નદી મિલન સ્થળ, સમાગમ
લડાઈ કરવી संगमथेर. वि० [सङ्गमस्थविर]
संगामित्तए. कृ० [सङ्ग्रामयितुम्] એક આચાર્ય, જેણે પોતાની અવસ્થાને કારણે સ્થિરવાસ
લડાઈ કરવાને માટે કરેલ
संगामिय. त्रि० [साङ्ग्रामिक] संगमसुह. न० सङ्गमसुख]
યુદ્ધ સંબંધિ સમાગમ સુખ
संगामेमाण. कृ० [सङ्ग्रामयत्] संगय. त्रि० [सङ्गत
સંગ્રામ કરતો
संगार. पु०[सङ्गार] यो 'संगत' संगयमण. न० सङ्गतमनस् એક બીજા સાથે સારી રીતે મળેલું મન
संगारपव्वज्जा. स्त्री० [सङ्गारप्रव्रज्या] संगलिया. स्त्री० [सङ्गलिका]
સંકેતથી દીક્ષા લેવી તે
संगारवयण. न०[सङ्गारवचन] ફળી, શીંગ संगह. पु० सङ्ग्रह)
સંકેત વચન સંગ્રહ, એકઠું કરવું તે, સંક્ષેપ, સાત નયમાંનો એક નય
संगिण्ह. धा० [सं+ग्रह संगहकत्तु. त्रि० [सङ्ग्रहक
સંગ્રહ કરવો
संगिण्हणता. स्त्री० [सङ्ग्रहणता] 'संग्रह' 5२नार संगहठाण. न० सङ्ग्रहस्थान]
સંગ્રહ કરવાપણું
संगिण्हमाण, कृ० [सङ्ग्रहणत्] સંગ્રહ સ્થાન संगहण. न० सङ्ग्रहण]
સંગ્રહ કરતો સંગ્રહ
संगिया. स्त्री० [सङ्गिता] संगहणिगाहा. स्त्री० सङ्ग्रहणीगाथा]
સ્વલ્પસંગ-પરિગ્રહાદિ સંબંધ, વાસના અર્થનો સંગ્રહ કરનારી ગાથા
संगेल्लि . पु० दि.] संगहणी. स्त्री० [सङ्ग्रहणी]
સમુદાય, જથ્થો
संगोफ. न० [सङ्गोप] સંક્ષિપ્તરૂપે પદાર્થ પ્રતિપાદક ગ્રંથ संगहणीगाहा. स्त्री०सङ्ग्रहणीगाथा]
ગોપવવું તે यो 'संगहणिगाहा'
संगोव. धा० [सं+गोपय् संगहपरिण्णा. स्त्री० [सङ्ग्रहपरिज्ञा]
ગોપવવું, છુપાવવું સંગ્રહપરિજ્ઞા નામે એક ગણિસંપત્તિ
संगोव. धा० [सं+गुप्] संगहपरिण्णासंपदा. स्त्री० [सङ्ग्रहपरिज्ञासम्पदा]
છુપાવું इसी 64२'
संगोवंग. त्रि० [साङ्गोपाङ्ग संगहिय. त्रि० सङ्ग्रहित]
અંગઉપાંગ સહિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 158
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
संगोवग. त्रि० [सङ्गोपक]
संघधम्म. पु० सङ्घधर्म] રક્ષણ કરનાર
સમૂહનો ધર્મ संगोविज्जमाण. कृ०/सङ्गोप्यमान]
સંપપ્પણાબ. નં૦ સિધપ્રધાનો છુપાવતો
સંઘમાં મુખ્ય સંજવિ7. ત્રિપિતૃ]
સંધવાદિર.નં૦ [ વહ્યિો છુપાવનાર
સમૂહની બહાર संगोविय. त्रि० [सङ्गोपित]
संघभत्त. न० [सङ्घभक्त] છુપાવેલું
સમૂહ ભોજન संगोवेत्ता. कृ० [सङ्गोप्य]
સંયયન. નં૦ સિંહનન] છુપાવીને
શરીરના હાડ વગેરેનું બંધારણ संगोवेत्तु. त्रि० [सङ्गोपयित]
સંધયનુત્ત. ત્રિ સિંહનનયુ છુપાવનાર
‘સંહનન’ રહિત संगोवेमाण. कृ० [सङ्गोपयत्]
સંજય નામ. ૧૦ સિંહનનનામનો છુપાવવું તે
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી સંહનન પ્રાપ્ત થાય સં૫. પુo [ ]
સંજયUTUMવ. ૧૦ સિંહનનપર્યa] સમૂહ, સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકાનો સમુદાય, દર્શન- | સંવનનના પર્યાય જ્ઞાન-ચારિત્ર ગુણનો સંઘાત, પ્રવચન
સંપળ. ત્રિ, હિનનિન) સંપદૃ. થાળ +ઘટ્ટો
સંઘયણવાળો સ્પર્શવું, આઘાત કરવો
સંપરિસ. પુ0 ( ] સંપટ્ટ. પુ[સટ્ટો
ઘર્ષણ, ઘસારો એક નરકાવાસ
संघरिससमुट्ठिय. त्रि० [सङ्घर्षसमुत्थित] संघट्टइत्ता. कृ० [सङ्घट्य]
ઘસવાથી ઉત્પન્ન થયેલ સ્પર્શીને, આઘાત કરીને
સંધવેથાવગ્ન. ૧૦ [સવૈયાવૃ7) સંપટ્ટ. નં૦ [સટ્ટનો
સંઘની સેવાભક્તિ કરવી તે સંઘટ્ટો, ઘસારો, સ્પર્શ
સંસ. થાળ [સં+પૃષ) સંપટ્ટા. સ્ત્રી [સધટ્ટ)
સંઘર્ષ કરવો, ઘસવું એક વનસ્પતિ, લત્તા
સંસમવાયમન્ન. ૧૦ (ઈસમવાયHZ] संघट्टितार. त्रि० [सङ्घट्टयित]
સંઘ-સમવાય વચ્ચે ધસારો, સ્પર્શ કરનાર
સંપસમુદાયમન્ન. ૧૦ ( સમુદ્રીયમg) સંપત્તિા. વૃ૦ (સત્ય)
સંઘ-સમુદાય વચ્ચે સંઘો કરીને
संघाइम. त्रि० सङ्घातिम] संघट्टिय. त्रि० [सङ्घट्य]
સંઘાત રૂપે નિષ્પન્ન, એકઠું કરેલ જુઓ ઉપર
સંગાફા. ત્રિ સિક્યોતિત) संघट्टिय. त्रि० [सङ्घट्टित]
એકબીજા સાથે અથડાવીને મારેલ સ્પર્શ કરેલ, ઘસારો કરેલ
સંયાણા. ૧૦ લિપતિયત સંપત્તા. ૦ ( સત્ય)
એકઠું કરવું તે, હિંસા કરવી તે સંઘટ્ટો કરીને
સંથાઉં. પુo (સપાટો संघडदंसि. पु०/सङ्घटदर्शिन्]
બેની જોડી, જોડેલું, ‘નાયાધમકહા’ સૂત્રનું એક સંઘદૃ-દર્શી
અધ્યયન संघथेर. पु० सङ्घस्थविर]
સંધાડ. થાળ [+9) સંઘમાં રહેલ સ્થવિર આચાર્યાદિ
બેનું સાથે જોડાવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 159
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
संघाडग. पु० सङ्घाटक]
સંઘાડો, બેની જોડ संघाडय. पु०सङ्घाटक)
मी - 6५२' संघाडिअ. पु० [सङ्घातिक]
ગુપ્ત કાર્યમાં સહાય કરનાર संघाडित्तए. कृ० सङ्घाटयितुम्]
સંધિ-જોડાણ કરવા માટે संघाडिवद्धिया. स्त्री० [सङ्घाडिबद्धिका]
જેણે સાડી પછેડી બાંધી છે તે संघाडी. स्त्री० [सङ्घाटी]
સાડી, કપડો संघाडेत्तए. कृ० सङ्घाटयितुम्]
સંધિ-જોડાણ કરવા માટે संघाडेत्ता. कृ० [सङ्घाट्य]
જોડાણ કરીને संघात. धा०/सं+घातय]
એકઠું કરવું, હિંસા કરવી संघात. पु०सङ्घात]
સંઘાત, સમૂહ संघातत्त. न० [सङ्घातत्व]
સમૂહપણું, સ્કંધત્વ संघातिम. त्रि० [सङ्घातिम]
यो 'संघाइम' संघाय. पु०सङ्घात] સંયોગ, જોડાણ, સંબંધ, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે જીવ શરીરના બંધારણ માટે પુદગલો એકઠા કરે છે, અભેદ, એકીભાવ, શરીરનું સંકોચાવું संघाय. धा० [सं+घातय
यो संघात' संघायणिज्ज. न० [सङ्घातनीय]
એકઠું કરવા યોગ્ય संघायत्त. पु० सङ्घातत्व]
શરીર માટે ઔદારિકાદિ પુદગલોનો સંચય संघार. न० [संहार]
ઘણાં, પ્રાણીનો વિનાશ, પ્રલય, સંક્ષેપ, વિસર્જન संचय. पु०सञ्चय]
સમૂહ, એકઠું કરેલ संचयतो. अ० [सञ्चयतस्]
સંચયને આશ્રિને संचर. धा० [सं+चर्
ચાલવું, ગતિ કરવી संचरंत. कृ० सञ्चरत्]
ચાલતો, ગતિ કરતો संचाय. धा० [सं+शक्]
સમર્થ હોવું संचार. धा० [सं+चारय]
સંચાર કરવો, ગતિ કરવી संचारसम. न० [सञ्चारसम]
વીણાના તારના સંચય संचारिम. त्रि० [सञ्चारिम]
હાલતું-ચાલતું संचारेत्ता. कृ० [सञ्चार्य
થોડી ગતિ કરીને संचारेयव्व. त्रि० [सञ्चारयितव्य]
થોડી ગતિ કરવા યોગ્ય संचाल. पु० सञ्चाल]
ગતિ, સંચરણ संचाल. धा० [सं+चालय]
ગતિ કરવી, સંચરવું संचालिज्जमाण. कृ० [सञ्चाल्यमान]
ચલાવાતો, ગતિ કરતો संचालिय. त्रि० सञ्चालित]
ચલાવેલ, ગતિ કરેલ संचालेंत. कृ०/सञ्चालयत्]
ચલાવવું તે संचालेत्ता. कृ० [सञ्चाल्य]
ચલાવીને संचिंतण. न० [संचिन्तन] વિચારણા, મનન संचिक्ख. धा० [सं+ष्ठा]
સરખી રીતે જોવું, રહેવું संचिक्खणग. त्रि० [संतिष्ठक]
સારી રીતે જોનાર, રહેનાર संचिक्खमाण. कृ० [सन्तिष्ठमान]
સરખી રીતે જોતો, રહેતો संचिक्खावेत. कृ० [संस्थापयत्]
સારી રીતે રહેલ, સ્થાપના કરેલ संचिक्खिय. त्रि० [संतिष्ठत्]
રહેવું તે, જોવું તે संचिज्जमाण. कृ० [सञ्चीयमाण] સંગ્રહ કરતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 160
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
संचिट्ठ. धा० [सं+ष्ठा]
સ્થિર રહેવું संचिट्ठण. न० संस्थान] સ્થિર રહેવું તે संचिठणा. स्त्री० [संस्थानक]
સારી રીતે સ્થિતિ કરવી संचिण. धा०/सं+चि
સંગ્રહ કરવો, એકઠું કરવું संचिणंत. कृ० सञ्चिन्वत्]
સંચય કરતો, એકઠું કરતો संचिणिय. कृ० [सञ्चित्य]
એકઠું કરીને संचिणित्ता. कृ० [सञ्चित्य]
એકઠું કરવું તે संचित. त्रि० [सञ्चित
એકઠું કરેલ संचिय. त्रि० [सञ्चित]
એકઠું કરેલ संचुण्णिय. त्रि० सञ्चूर्णित]
ચૂરચૂર કરેલ संचेययंत्. त्रि० [संचेतयत्]
જાણતું संछन्न. त्रि०[सञ्छन्न
ઢાંકેલું, છવાયેલું संछिन्न. त्रि०सञ्छिन्न
ઢાંકેલું संछूढ. पु० [सक्षिप्त
સંક્ષેપ કરવો संजइंदिय. पु० [संयतेन्द्रिय]
વશમાં રહેલ ઇન્દ્રિય संजइज्ज. न० [संयतीय]
‘ઉત્તરઋયણ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન संजई. स्त्री० [संयती]
સાધ્વી संजईवग्ग. पु० संयतीवर्ग]
સાધ્વી સમૂહ संजणण. त्रि० [सञ्जनन]
ઉત્પન્ન કરનાર संजणिय. त्रि० [सञ्जनित]
ઉત્પન્ન કરેલ संजत. पु० [संयत]
સંયમધારી સાધુ संजतासंजत. पु० [संयतासंयत]
દેશવિરતિધર, શ્રાવક संजतासंजय. पु०संयतासंयत]
यो - 64२' संजति. स्त्री० [संयति]
સાધ્વી संजत्तग. पु० [संयात्रक
નાવિક, ખલાસી संजत्ता. स्त्री० [संयात्रा
મુસાફરી संजम. पु० [संयम]
संयम, यारित्र, व्रत, विति, હિંસાદિ પાપકર્મોથી નિવૃત્તિ, અહિંસા संजम. धा०/सं+यम्] નિવૃત્ત થવું, પ્રયત્ન કરવો,
વ્રત-નિયમ કરવા संजमआयविराहण. न० संयमात्मविराधन]
સંયમ અને આત્મ વિરાધના संयमजीविय. न० संयमजीवित]
સંયમયુક્ત જીવન संयमजाया. स्त्री० [संयमयात्रा]
સંયમનો નિર્વાહ संयमजोग. पु० [संयमयोग]
ચારિત્રયોગ, આશ્રવ નિરોધ પ્રવૃત્તિ संयमजोय. पु० [संयमयोग]
यो - 64२' संजमट्ठ. त्रि० [संयमा)
સંયમને માટે संजमठाण. न० [संयमस्थान]
સંયમના સ્થાન, ચારિત્રના પર્યાય संजमतवनियमकणयकयमउड. न० [सञ्जमतपनियम
कनककृतमुकुट]संयम-तप-नियम-३पी सुवानी भुगट संजमधुवजोगजुत्त. त्रि० [संयमधुवयोगयुक्त]
સંયમમાં નિશ્ચિતપણે પ્રવૃત્તિ કરનાર संजमफाइनिमित्त. न० [संयमफाइनिमित्त]
સંયમ વૃદ્ધિનો હેતુ संजमबल. न० [संयमबल)
ચારિત્રનું બળ संजमबहुल. त्रि० [संयमबहुल] સંયમની ચારિત્રની બહુલતા હોવી તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 161
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સંગમમદુ. ત્રિ(સંયમપ્રેe]
સંયમથી ભ્રષ્ટ થયેલ संजमभर. पु० [संयमभार]
સંયમનો ભાર संजमभरवहणटु. न० संयमभारवहनार्थी
સંયમનો ભાર વહન કરવા માટે संजममाण. कृ० संयच्छत्] નિવૃત્ત થવું, પ્રયત્ન કરવો તે સંગમનાદુ. નં૦ નિયમ7નાઈ)
સંયમની લજ્જાની ખાતર સંગમ. ત્રિ. (સંયમવત]
સંયમી સંજીવંત. ત્રિ(સંયમવત]
સંયમી સંમવિરાઉન. ૧૦ (સંયમવિરાઇન)
સંયમને દૂષિત કરવો તે संजमविराहणा. स्त्री० [संयमविराधना]
જુઓ ઉપર संजमसमायारी. स्त्री० [संयमसमाचारी]
સત્તર પ્રકારના સંયમની સામાચારી संजमसेढी. स्त्री० [संयमश्रेणि]
સંયમ ગુણની શ્રેણિ संजमहेउ. पु० [संयमहेतु
સંયમનો હેતુ સંગમસંગમ. ૧૦ [સંઘમાસંયમ]
દેશ સંયમ, શ્રાવકનો સંયમ સંનમિત્તા. 30 યિન્ગ) નિવૃત્ત થઈને,
વ્રતનિયમ લઈને संजमिय. विशे० [संयमित]
સંયમિત સંગમિયવ્ય. ત્રિજિયન્તવ્ય]
સંયમ કરવા યોગ્ય संजमुभट्ठ. पु० [संयमभ्रष्ट]
સંયમથી ભ્રષ્ટ संजय. पु० [संयत]
જુઓ સંગત' संजय. वि० संजय કંપિલપુરનો રાજા, તેણે શિકાર કરેલ હરણ નામાનિ મુનિ પાસે જોઈ તેને ભય લાગ્યો. મુનિએ તેને ભયરહીત થવા અને બીજાને ભય ન પમાડવા બોધ આપ્યો.
સંનયત્ત. ૧૦ યિતત્ત્વ)
‘સંયત’પણું संजयासंजय. त्रि०[संयतासंयत]
દેશ વિરતિ સંયમ, શ્રાવકનો સંયમ સંગત. થTo [+q7)
સળગવું, ફુદ્ધ થવું संजलण. पु० [सज्वलन] કષાયનો એક ભેદ - જેની સ્થિતિ પંદર દિવસની છે, જેના ઉદયે યથાખ્યાત ચારિત્ર અને વીતરાગપણું ન આવે, ગુણ વર્ણન, નિરંતર દોષ, ક્ષણેક્ષણ બળતો संजलणा. स्त्री० [सञ्ज्वलना] સંજ્વલન કષાય સંના. ઘ૦ જિં+ની
ઉત્પન્ન થવું સંગાત. ત્રિ[સMાત
ઉત્પન્ન થયેલ संजाय. त्रि०सजात]
જુઓ ઉપર સંગાપોહ7. ત્રિ(નેતિઋતુનો
જેને ઉત્સુકતા ઉત્પન્ન થઈ છે તે સંગાથમા. ત્રિ[Mતિમય)
જેને ભય ઉત્પન્ન થયેલ છે તે, ભયભીત સંબાયસંસા. ત્રિ. [Mતિરંશ
જેને સંશય ઉત્પન્ન થયેલ છે તે સંના સટ્ટ. ત્રિ(નમ્નતિશ્રદ્ધ)
જેને શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થયેલ છે તે संजीवणी. स्त्री०सञ्जीवनी] નરકભૂમિ કે જ્યાં નારકીના ખડખંડ ટુકડા કરવામાં આવે
તો પણ જીવતા રહે સંગુત્ત. ત્રિ(સંયુ]
પરસ્પર જોડાયેલ संजुत्ताहिकरण. न० [संयुक्ताधिकरण] કાર્ય કરવા યોગ્ય યંત્ર, શસ્ત્રાદિક તૈયાર રાખવા તે, અર્થ ક્રિયાકરણ યોગ્ય અધિકરણ, આઠમા વ્રતનો એક અતિચાર સંgય. ત્રિ(સંયુક્સ)
જુઓ ‘સંતૃત્ત' संजूह. पु०संयूथ] સમુદાય, સમૂહ, સંક્ષેપ, સામાન્ય દ્રષ્ટિવાદનો એક અધ્યયન ખંડ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 162
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
संजो अणा. स्त्री० [ संयोजना ]
પરસ્પર મેળ, સ્વાદ માટે વસ્તુનું સંયોજન કરવાથી લાગતો એક દોષ, અનતાનુબંધી કષાય संजोय. त्रि० (संयोजित ]
પરસ્પર જોડાયેલ
संजोएतव्व. विशे० / संयोजयितव्य] પરસ્પર જોડાવા યોગ્ય
संजोएत्ता. कृ० [ संयोज्य ] પરસ્પર જોડીને
संजोएत्तु. त्रि० [ संयोजयितृ] પરસ્પર જોડનાર संजोएमाण न० (संयोजत्]
પરસ્પર જોડાણ કરવું તે संजोएयव्य. विशे० /संयोजयितव्य ] પરસ્પર જોડાણ કરવા યોગ્ય संजोग. पु० (संयोग)
પરસ્પર મેળ, જોડાણ, સ્ત્રીપુત્રાદિ મમત્વ, દ્રવ્ય અને ભાવ જોડાણ, આહાર લેતી વખતે સ્વાદ માટે વસ્તુ ભેગી કરવી
संजोगट्ठि. त्रि० (संयोगार्थिन् ]
દ્રવ્યાદિના સંયોગને ઇચ્છનાર
संजोगमूल न० [ संयोगमूल ] સંયોગને કારણે
संजोगलक्खण न० [ संयोगलक्षण )
સંયોગરૂપ લક્ષણ
संजोगसंबंध, न० (संयोगसम्बन्ध]
સંયોગરૂપ સંબંધ
संजोगा. स्त्री० [ संयोगा)
સંયોગવાળા
संजोगित्तु. त्रि० [संयोजयितृ]
પરસ્પર જોડાણ કરનાર संजोगेत्तु. त्रि० [ संयोजयितृ]
खो' र ' संजोय. पु० (संयोग ] देखो 'संजोग' संजोय. धा० (संयोजय )
आगम शब्दादि संग्रह
જોડાવું, મિશ્રણ કરવું, સંબદ્ધ કરવું
संजोयंत न० [ संयोजयत् )
જોડાણ કરવું તે, મિશ્રણ કરવું संजोयण न० [ संयोजन ]
હિંસાકારી વસ્તુઓનો જોગ મેળવી રાખવો, જેમકે ધનુષ્ય ઘરમાં હોય તો તીર લાવીને તૈયાર રાખવું તે संजोयणा. स्त्री० [संयोजना]
पृथ्यो संजोअणा संजोयणाधिकरणया स्त्री० [ संयोजनाधिकरणिका) ખડ્ગ આદિને તેની મૂઠ આદિ સાથે જોડવાની ક્રિયાથી થનો કર્મબંધ
संजोयणाहिकरणिया स्त्री० [ संयोजनाधिकरणिकी]
खो' र '
संजोयणाहिगरणकिरिया स्त्री० [ संयोजनाधिकरणक्रिया ]
खो' र '
संझकाल. पु० / सन्ध्याकाल] સંધ્યાકાળ, સાંજ
संझप्पभ. पु० [सन्ध्याप्रभ]
સોમલોકપાલનું એક દેવવિમાન
संझभराग. पु० [ सन्ध्याभ्रराग ]
સંધ્યાનો રંગ, સંધ્યા સમયનો રતાશવાળો દેખાવ संझा. स्त्री० [ सन्ध्या ]
સાંજ
संझाकाल. पु० (सन्ध्याकाल] સાંજનો સમય
संझागय न० [ सन्ध्यागत ] સૂર્યાસ્ત સમય
संझामुक्क. पु० [सन्ध्यामुक्त] સંધ્યાકાળ સિવાય
संझाब्भराग. पु० [सन्ध्याभ्रराग]
સંધ્યા સમયનો વાદળાનો દેખાવ
संझाराग. पु० / सन्ध्याराग )
સાંજનો લાલ દેખાવ संझाविराग. पु० [ सन्ध्याविराग ]
સાંજનો સમય
संठप्पया. कृ० [ संस्थाप्यता]
સ્થાપના કરીને
संठव. पा० [सं+स्थापय्)
રાખવું, સ્થાપના કરવી, ઉદ્વેગ રહિત કરવું
संठविय. त्रि० [ संस्थापित ]
સ્થાપના કરેલ संठवेंत. त्रि० (संस्थापयत्
સ્થાપના કરવી તે संठवेमाण. कृ० (संस्थापयत् ]
સ્થાપના કરતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 163
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
संठाण, न० (संस्थान)
आकृति, आधार, भृगशीर्ष नक्षत्रनुं नाम, परिमंडल - वह
આદિ પાંચ સંસ્થાન
संठाणओ. अ० [ संस्थानतस् ] ‘સંસ્થાન ને આશ્રિને
संठाणतो. अ० [ संस्थानतस् ]
'पर'
संठाणनाम न० / संस्थाननामन् ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે ગોળ-ચોરસ આદિ
આકાર પ્રાપ્ત થાય
संठाणपज्जव न० [ संस्थानपर्यव]
સંસ્થાનના પર્યાયો
संठाणपरिणाम. पु० [ संस्थानपरिणाम ]
સંસ્થાન રૂપે પરિણત, પરિણામ-વિશેષ संठाणविजय, पु० संस्थानविचय)
લોકદિશા-આકાર આદિનું ચિંતવન કરવું તે,
ધર્મધ્યાનનો એક ભેદ
संठाणा. न० [दे.]
મૃગશીર્ષ નક્ષત્ર
ठाणाणुपुवी. स्त्री० [ संस्थानानुपूर्वी]
સમચઉરસ આદિ છ સંસ્થાન વિષયક અનુક્રમ
संठिइ. स्त्री० [ संस्थिति]
સ્થિતિ, રહેવાપણું संठित. त्रि० (संस्थित)
રહેલું संठिति, स्त्री० [ संस्थिति
રહેવાપણું, અસ્તિત્વ संठिय. त्रि० [ संस्थित]
રહેલું
संड न० [ षण्ड ] vis, विलाग
संडास. पु० [सन्दंसक ]
સાંધા, સાણસો, અંગુઠાનો અગ્રભાગ संडासग. पु० [सन्देसक ) ]
दुखो 'पर'
संडासतुंड. पु० [सन्दंशतुण्ड ]
आगम शब्दादि संग्रह
સાણસી જેવા મુખવાળું संडासतोंड. पु० [सन्दशतुण्ड ]
भुखो 'उपर'
संडासय. पु० [ सन्देशक)
'संडास
डिंभ न० (संडिम्भ ] બાળકને રમવાનું સ્થાન संडिम्भ वि० [शाण्डिल्य संहिल्ल
संडिल्ल. पु० [शाण्डिल्य ]
એક આર્યદેશ, કાશ્યપ ગોત્રની એક શાખા
संडिल्ल. वि० शाण्डिल्य
આચાર્ય સામ ના શિષ્ય અને આચાર્ય નિયધર ના ગુરુ संडेय. पु० [ षण्डेय)
સાંઢ संडेवअ. पु० [दे.]
પથ્થર વગેરેના પગા
संणद्ध. त्रि० (सबद्ध) તૈયાર, તત્પર संणय. पु० [सनत] નમેલ, અવનત संणिभ. त्रि० [सन्निभ ]
सदृश, समान, सरणुं संत. त्रि० (सत्]
विद्यमान, यथार्थ, सारं, संत. त्रि० [श्रान्त ]
થાકેલું
संत. त्रि० [ शान्त ]
શાંત, ઉપશમ કરેલ છે મોહનીય જેમાં તે-૧૧-મું ગુણ
સ્થાનક
संतइ. स्त्री० [सन्तति ]
સંતાન પરંપરા, પ્રવાહ
संतभाव. पु० [सन्ततिभाव ] આંતરિક ભાવ
संतकम्म न० [सत्कर्मन् ]
સત્તામાં રહેલ કર્મ
संततिभाव. पु० [ सन्ततिभाव ] અાંતરિક ભાવ संतच्छण न० [सन्तक्षण ]
ત્રાજવું, છોડાં ફાડવા संतच्छित न० [सन्तक्षित ]
છોડાં ઊતારેલ संतत्त. त्रि० [ सन्तप्त ] તપેલ, કંટાળેલ
संतपयपरूवणया. स्त्री० [ सत्पदप्ररूपणा ] વિદ્યમાન વસ્તુની પ્રરૂપણા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 164
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संतप्प. धा० [सं+तप्]
નારકીઓને સંતાપ ઉપજાવનાર કુંભી તપવું, ગરમ થવું, પીડિત થવું
સંતિ. સ્ત્રી નિત્તિ] संतप्पमाण. कृ० संतप्यमान]
શાંતિ, નિરુપદ્રવ સ્થિતિ, કષાયનો ઉપશમ, અહિંસા, તપતો, ગરમ થતો
નિર્વાણ, મોક્ષ સંતા. ત્રિ સિત્તત]
संति. वि० शान्ति વ્યાપ્ત
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ સોળમાં તીર્થકર, પાંચમાં ચક્રવર્તી, સંતા. ૧૦ [ +]
ગજપુર ના રાજા વિસ્તસેન અને રાણી મરી ના પુત્ર, સંબંધિ, માલિકીવાળું
તેનો દેહ સુવર્ણ વર્ણનો હતો, ૧૦૦૦ પુરુષ સાથે દીક્ષા संतर. पु० [संस्तर]
લીધી, વગેરે ........ વગેરે.... ઢાંકણ સંતર. ત્રિ. [સાન્તર)
સંતિ. ૧૦ સિત)
વિદ્યમાનતા, હયાતી અંતર સહિત
संतिकम्म. न० [शान्तिकर्मन्] સંતર. ઘ૦ [+g] તરીને, તરીને પાર કરવું
શાંતિ માટે કરાતું કર્મ संतरंत. पु० सन्तरत्]
સંતિવાત. ૧૦ [ત્તિર્માન્ત] તરવું તે
શાંતિ કર્મ અંતર્ગત સંતર. નસિન્તરVT)
સંતિકર, ત્રિો [શાન્તિર) તરવું તે
શાંતિ કરનાર સંતરિમ. ત્રિ[સાન્તરિક્ર)
સંતિઢિ. ૧૦ [શાન્તિઃJદ) આંતરાવાળું
શાંતિ-ગૃહ संतरित्तए. कृ० [सन्तरीतुम्
સંતિ. ત્રિ. [સન્તીf] તરવા માટે
સંસારનો પાર પામેલ, મુક્ત, સિદ્ધ સંતરુત્તર. ન૦ (સાત્તરોત્તર)
संतिभाव. पु० सद्भाव કોઈ કોઈ વખતે ઓઢવાનું વસ્ત્ર, બે તીર્થકર વચ્ચેનું
વિદ્યમાન ભાવ, શાંતિનો ભાવ
संतिमग्ग. पु० शान्तिमार्ग] આંતરુ.
શાંતિ પ્રાપ્ત કરવાનો માર્ગ સંતસ. થ૦ (સ્ત્ર)
સંતિય. ત્રિ[સજ્જ) ભયભીત થવું, ઉદ્વિગ્ન થવું
સંબંધિ, માલિકીવાળું સંતાપ. પુo [સત્તાન)
संतिहोम. पु० [शान्तिहोम] સંતતિ, પરિવાર, સમૂહ, કરોળિયાનું જાળુ, પ્રવાહ
શાંતિ માટે કરાતો હવન સંતા. ૧૦ [સંત્રા[]
સંત૬. ત્રિસિનુe] રક્ષણ, રક્ષક
સંતોષ પામેલ, પ્રસન્ન संताणग. पु० [सन्ताणक]
સંતુયદૃ. 7૦ (સત્ત્વવૃત્ત) કરોળિયાનું જાળુ
પડખું બદલેલ, સૂતેલો સંતાપ. પુ. [સત્તાન] જુઓ ઉપર’
સંતુલ્સ. થાળ [તુષ) સંતરિક. ૧૦ [સત્તા]
પ્રસન્ન થવું, તુષ્ટ થવું તરવા યોગ્ય
संतोस. पु० [सन्तोष संताव. पु० सन्ताप]
સંતોષ, પ્રસન્નતા સંતાપ, દુઃખ, ગરમી
સંતોસમો. X૦ [સન્તોષતf) સંતાવ. થT૦ ( તાપ)
સંતોષથી ગરમ કરવું, તપાવવું
સંતસિ. ત્રિો [ત્તોષિનો संतावणी. स्त्री० [सन्तापनी]
સંતોષી, નિર્લોભી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 165
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संतोसीभाव. पु० [सन्तोषीभाव]
સંલેખના સંબંધિ પ્રત્યાખ્યાન કરેલ સંતોષનો ભાવ
संथारपवज्जा. स्त्री० [संस्तारप्रव्रज्या] સંથ૪. ત્રિ. (સંસ્કૃત)
સંથારારૂપ પ્રવજ્યા પથરાયેલું, ભાગયુક્ત, પૂર્વનો સંબંધ તૂટ્યા વગરનું, संथारय. पु०संस्तारक નિરંતર
જુઓ સંથાર સંથડિય. ત્રિ. (સંસ્કૃત)
संथारागइंदखंध. पु० [संस्तारागजेन्द्रस्कन्ध] સમર્થ, તૃપ્ત, નિબિડ, આચ્છાદિત
સંથારારૂપ હાથીનો સ્કંધ સંથર. થTo [+ī]
સંથા. ઘ૦ [+સ્તુ) પાથરવું, વિસ્તાર કરવો, પાર જવું, નિર્વાહ કરવો, સ્તુતિ કરવી, કરીને સમર્થ હોવું, વિદ્યમાન હોવું
संथुणित्ता. कृ० [संस्तुत्य] संथर. पु० संस्तर]
સ્તુતિ કરીને નિર્વાહ, પાર પાડવું
સંથા. ત્રિ[સ્તુત] संथरमाण. कृ० संस्तृण्वत्]
સ્તુતિ કે પ્રશંસા કરાયેલ પાર પાડતો, નિર્વાહ કરતો, પાથરતો
સંથા. ત્રિ(સંસ્કૃત) संथरिज्ज. कृ० [संस्तीर्य]
પાર પામેલ, નિર્વાહ કરેલ પાર પામીને, નિર્વાહ કરીને, પાથરીને, વિસ્તાર કરીને સં. ઘT૦ (ચન્દ્ર) संथरिज्जमाण. कृ०/संस्तीर्यमाण]
ચાલવું, વહેવું પાર પામતો, નિર્વાહ કરતો, પાથરતો
સંદ્રતુંડ. ન૦ સિન્દ્રશઋતુષ્ક] संथरित्ता. कृ० [संस्तृत्य
સાણસી જેવા મુખવાળું જુઓ સંથરિન
સંસિય. ન. [૪ન્દ્રત) संथरेत्ता. कृ० [संस्तृत्य
ઉપલંભિત જુઓ સંકરિષ્ય'
સં૬. ત્રિ. (સદ્e] संथव. पु०/संस्तव]
દંશ કરેલ, કરડેલ પ્રશંસા, તારીફ, સંબંધ, અતિ પરિચય, સાધુ પૂર્વ
સંદ્દોz. ન૦ સિન્દ્રકૌs] પરિચયથી આહાર મેળવે તે, ગૌચરીનો એક દોષ
હોઠે કરડેલ સંભવ. થTo [+સ્તુ)
સંખ. પુચન્દ્રનો સ્તુતિ કરવી, પરિચય કરવો
રથ, ઝરવું, વહેવું સંથવય. ત્રિો [સ્તાવ*]
संदमाण. कृ० [स्यन्दमान] સ્તુતિ કરનાર
ઝરતું, ટપકતું, વહેતું संथार. पु० [संस्तार]
संदमाणिया. स्त्री० [स्यन्दमानिका] અઢી હાથ પ્રમાણ શય્યા, દર્ભ કે ઉનની પથારી, સાધુનું
પુરુષના જેટલી લાંબી પાલખી
संदमाणी. स्त्री० [स्यन्दमानी] નિવાસ સ્થાન संथारक. पु० [संस्तारक
જુઓ ઉપર
સંભાળીયા. સ્ત્રી ચિન્માનિઋI] જુઓ ઉપર संथारग. पु०संस्तारक]
જુઓ ઉપર જુઓ ઉપર', એક (પયન્ના) આગમ સૂત્ર
સંદિગ્દ. ત્રિ સિદ્િ9 संथारगइंद. पु० [संस्तारगजेन्द्र]
આજ્ઞા કરાયેલું
સંદ્ધિ. ત્રિ નિgિ] સંથારરૂપી ગજેન્દ્ર संथारगभूमि. स्त्री० [संस्तारकभूमि]
સંશયવાળું, સંદેહયુક્ત 'સંથારા’ માટેની ભૂમિ
સંરિર. ત્રિ(7િ) संथारगय. त्रि० [संस्तारगत]
ટપકનાર, ઝરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 166
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संदिश. धा० [सं+दिश्]
ભીંતમાં ચોરે પાડેલ છિદ્રનો અગ્રભાગ સંદેશો આપવો, આજ્ઞા આપવી, સંમતિ આપવી संधिवाल. त्रि० सन्धिपाल] संदेस. पु० /सन्देश
यो ‘संधिपाल' સંદશ, આજ્ઞા, સંમતિ
संधुक्क. धा० [सं+धुक्ष्] संदेह. पु०/सन्देह)
બળવું, સળગવું સંશય, સંદેહ
संधुक्केत्ता. कृ० [सन्धुक्ष्य] संदोह. पु० /सन्दोह]
બળીને, સળગીને સમૂહ
संधुक्ख. धा० [सं+धुक्ष संध. धा० [सं+धा]
यो संधुक्क सांधj,tsj, j, मनुसंधान २j,वृद्धि २वी । संधुक्खित्ता. कृ० [सन्धुक्ष्य] संधणा. स्त्री० [सन्धना]
यो 'संधुक्केत्ता' સાંધોદેવો
संधेमाण. कृ०[संदधान] संधाण. न० [सन्धान
સાંધવું તે, જોડવું તે, અનુસંધાન કરવું તે સાંધો કરવો
संनिकास. त्रि० सन्निकाश] संधारिय. त्रि०/सन्धारित]
સમાન, તુલ્ય ધારણ કરેલ
संनिओग. पु० [सन्नियोग] संधाव. धा० [सं+धाव]
સારી રીતે પ્રવર્તન पुन: पुन: ४j,asj
संनिकेत. न० [सन्निकेत संधि. स्त्री० [सन्धि]
સ્થાન, ગૃહ सांधा, वस्तुनाए, संधि, योरेहीवालम पाल | संनिक्खित्त. त्रि० सन्निक्षिप्त] ગાબડું, જ્ઞાનાવરણીયાદિ આઠ કર્મનો હેતુ, ઘૂંટણ
વ્યવસ્થાપૂર્વક રાખેલું, ગોઠવેલું આદિના સાંધા, સ્વર કે વ્યંજન સંધિ
संनिगास. त्रि० [सन्निकाश] संधिआ. स्त्री० [संहिता]
સમાન, તુલ્ય, સંયોગ ચરક-સુશ્રુતાદિ સંહિતા
संनिचय. पु० सन्निचय] संधिकम्म. न० सन्धिकर्मन्
સમૂહ, જથ્થો સંધિ કરવી તે
संनिचित. त्रि० सन्निचित] संधिच्छेदग. त्रि० सन्धिच्छेदक]
ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલ, એકઠું કરેલ સંધિ છેદનાર, ખાતર પાડનાર
संनिचिय. त्रि० [सन्निचित] संधिच्छेय. त्रि० सन्धिच्छेद]
यो64२' સંધિ છેડવી તે, ખાતર પાડવું તે
संनिट्ठिय. त्रि० [सन्निष्ठित संधिच्छेयग. त्रि० सन्धिछेदक]
પ્રાપ્ત કરેલ, મળેલ यो संधिच्छेदग'
संनिपडिय. त्रि० [सन्निपतित] संधिच्छेयय. त्रि० [सन्धिछेदक]
મળેલ, પ્રાપ્ત કરેલ हुमो 64२'
संनिभ. त्रि० सन्निभ] संधिज्जमाण. कृ० [सन्धीयमान]
સમાન, તુલ્ય સંધિ કરતો, ખાતર પાડતો
संनियट्टचारि. त्रि० सन्निवृत्तचारिन्] संधित. त्रि० [संहित]
પાછું વળી ચાલનાર મળેલું, એકત્રિત થયેલું
संनिरिक्ख. धा० [सं+निर्+ईक्ष] संधिपाल. त्रि० सन्धिपाल]
સમ્યક રીતે નિરીક્ષણ કરવું રાજાનું સીમાડાનું રક્ષણ કરનાર
संनिरुद्ध. पु० [सन्निरुद्ध संधिमुह. न० सन्धिमुख
ગૃહસ્થાકુલ વસતિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 167
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
संनिलयण न० (सन्निलयन] આશ્રય, આધાર
संनिवडिय. त्रि० [सन्निपतित] પડેલી
संनिविट्ठ. त्रि० [सन्निविष्ट ] બેઠેલું, ઉતારો કરેલ
संनिवेस. पु० [सन्निवेश ] છાવણી, નેસડો
संनिवेस धा० [सं+नि+वेशय्] સ્થાપન કરવું, નિવાસ કરવો
संनिवेसणया. स्त्री० [सन्निवेशन]
સંસ્થાપન, નિવાસ
संनिसण्ण, त्रि० [सन्निषण्ण)
બેઠેલું
संनिसेज्जा स्त्री० [सन्निषद्या ]
બેસવાનું સ્થાન संनिहि. स्त्री० [सन्निधि ]
સંગ્રહ, સંચય, રાત્રિના ખાદ્ય પદાર્થ રાખવા તે, દ્રવ્યથી
વસ્તુ અને ભાવથી કષાયનો સંગ્રહ
संनिहिय. पु० [सन्निहित] અત્યંત નિકટ
संपइ. अ० [सम्प्रति]
હમણાં, વર્તમાન સમયે
संपइ. वि० [सम्प्रति
शुभ कुणाल नो पुत्र, असोग नो पौत्र, ते घएां राभ्यो भतेला, साधुना विहार सुलल मनावेलो, खार्थ सुहत्थि ના શ્રાવક હતા પૂર્વભવમાં તે દરિદ્ર હતો અને આચાર્ય 'सुहत्थि' पासे हीक्षा लीघेली.
संपइण्ण. त्रि० [ संप्रकीर्ण]
વ્યાપ્ત, પરિપૂર્ણ संपउंज. धा० [सं+प्र+युज्]
आगम शब्दादि संग्रह
યોજવું, સારી રીતે પ્રયોગમાં મૂકવું संपत्त. विशे० (सम्प्रयुक्त]
સારી રીતે પ્રયોગમાં મૂકવું તે, યોજવું તે संपओग. पु० [सम्प्रयोग ]
संसर्ग, व्यापार, प्राप्ति, भेजाय
संपक्खाल, पु० [सम्प्रक्षाल ]
માટી વગેરેને શરીરે ઘીને સ્નાન કરે તેવા તાપસની
संपगर, धा० (सम्प्रक्का કરવું संपगाढ. त्रि० [ सम्प्रगाढ ]
अतिगाढ, मजूत आसत स्थिति उरेल व्याप्त
संपगिद्ध. त्रि० [सम्प्रगृद्ध ]
અતિ આસક્ત
संपग्गहित. त्रि० (सम्प्रगृहीत ]
પ્રકર્ષથી ગૃહિત, અભિમાન યુક્ત
संपग्गाहिय. त्रि० (सम्प्रगृहीत] खोर'
संपग्गहीय. त्रि० (सम्प्रगृहीत] देखो' र '
संपज्जण न० [सम्प्रज्वलन)
સળગાવવું તે
संपज्जलिय न० [सम्प्रज्वलित)
સળગાવેલ, એક નરકાવાસ संपति त्रि० [सम्प्रस्थित]
પ્રયાણ કરેલ, ગયેલ
संपट्ठिय. त्रि० [सम्प्रस्थित ]
खो' र '
संपडिबूह. धा० [सं+प्रति+बृंह] પ્રશંસા કરવી
संपडिलेह. धा० [सं+प्रति+लिख]
પ્રત્યુપ્રેક્ષણ કરવું, નિરીક્ષણ કરવું संपडिलेहियव्व. पु० [सम्प्रतिलेखितव्य ]
પ્રત્યુપ્રેક્ષણા કરવા યોગ્ય, નિરીક્ષણ કરવા યોગ્ય संपडिवज्ज था० [सं+प्रति+पद्)
સ્વીકાર કરવો
संपडिवज्जेत्ता, पु० (सम्प्रतिपद्य ]
સ્વીકાર, અંગિકાર
संपडिवाइय त्रि० [सम्प्रतिपातित]
સ્થાપન કરેલ, સ્વીકારેલ संपडिवाय. पा० [सं+प्रति+पद्
સ્વીકાર કરવો संपणदित्त त्रि० [सम्प्रणदित)
કાનને મધુર લાગે તેવો શબ્દ
संपणदिय. त्रि० [सम्प्रणदित]
उपर
संपणाइय त्रि० (सम्प्रणादित] पृथ्यो उपर
संपणादित. त्रि० [सम्प्रणादित] दुखो 'उपर '
1
જાતિ
संपक्खालग. त्रि० (सम्प्रक्षालक)
માટી વગેરેને શરીરે ઘીને સ્નાન કરનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 168
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
પડવું संपयहीन. त्रि०संपद्-हीन]
નિર્ધન, ગરીબ संपया. स्त्री० [सम्पदा
લક્ષ્મી, સંપત્તિ संपयाण. न० [सम्प्रदान]
मी संपदाण' संपयावण. पु० [सम्प्रदान]
સાધુને જે આપવામાં આવે તે, દાનનું પાત્ર संपयोग. पु०[सम्प्रयोग]
यो ‘संपओग' संपराइगा. स्त्री०साम्परायिकी] સંપરાય કષાયથી લાગતી ક્રિયા, કષાય નિમિત્તક કર્મ
પરિણામ संपराइय. त्रि० साम्परायिक] સાંપરાયિક કર્મ કષાય-નિમિત્તે બંધાતા આઠ પ્રકારના
કર્મ
संपणाम. धा० [सं+प्र+नामय्
અર્પણ કરવું संपणोल्लिय. कृ० [सम्प्रणुद्य]
તૈયાર કરીને, ચલાવીને संपण्ण. संपत्त. त्रि०[सम्प्राप्त
પામેલ, પ્રાપ્ત કરેલ संपत्तनियमसरूव. न०[सम्प्राप्तनिजकस्वरुप]
આત્મ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરેલ संपत्ति. स्त्री० [सम्प्राप्ति
મેળ, સંગમ, પ્રાપ્તિ, આગમન संपत्ति. स्त्री० [सम्पत्ति
धन, संपति, ऋद्धि संपत्थिय. त्रि०[सम्प्रस्थित]
પ્રયાણ કરેલ, ચાલેલ, ગોઠવેલ, રહેલ संपदाण. न० [सम्प्रदान]
સમર્પણ, સમ્યક પ્રદાન संपदायक. त्रि०[सम्प्रदायक]
ચોરોને અન્ન આદિ આપીને સહાય કરનાર संपदावण. न० [सम्प्रदान]
કારક-વિશેષ संपधूमिय. त्रि० [सम्प्रधूमित]
ધૂપથી સુગંધિત કરેલ संपन्न. त्रि० सम्पन्न
સહિત, યુક્ત संपन्न. पु०सम्प्रज्ञ]
જાણનાર संपन्नया. स्त्री० [सम्पन्नता]
સંપન્નપણું संपमज्ज. धा० [सं+प्र+मृज]
માર્જન કરવું, સાફસૂફ કરવું संपमज्जिऊण. कृ० [सम्प्रमृज्य]
સારી રીતે સાફ કરીને संपमज्जित्ता. कृ० [सम्प्रमृज्य]
यो'640' संपमज्जेत्ता. कृ० [सम्प्रमृज्य]
मी 64२' संपमार. धा० [सं+प्र+मारय्]
મૂર્જીિત કરવું संपय. अ० [साम्प्रत]
વિદ્યમાન, હમણાં संपय. धा० [सं+पत्]
संपराइयबंध. पु०/साम्परायिकबन्ध] કષાયનિમિત્તક કર્મબંધ, એક સમયે પડતો સાત કે આઠ કર્મપ્રકૃતિનો બંધ संपराइयबंधग. पु० [साम्परायिकबन्धक]
सो 64२' संपराइयबंधय. पु० [साम्परायिकबन्धक]
यो 64 संपराइया. स्त्री० [साम्परायिकी]
यो संपराइगा' संपराइयाकिरिया. स्त्री० [साम्परायिकीक्रिया]
સંપરાય કષાય વડે લાગતી ક્રિયા संपराय. पु० [सम्पराय] ક્રોધાદિ ચાર કષાય, સંસાર, ષદ્રવ્યાત્મક લોક, લડાઈ, કજિયો संपरिक्खित्त. त्रि० [सम्परीक्षिप्त]
વીંટાળેલ, પ્રાપ્ત संपरिक्खित्ताणं. कृ०[सम्परिक्षिप्य]
વીંટીને, મેળવીને संपरिक्खिवित्ता. स्त्री० [सम्परिक्षिप्य]
यो -64२' संपरिखित्त. त्रि० [सम्परिक्षिप्त]
વીંટાળેલ संपरिवुड. त्रि० [सम्परिवृत्त અનેક પરિવારથી વીંટાળેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 169
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
संपरिहाव. धा० [सं+परि+धाव]
દોડવું સંપન્ન. ત્રિ[w7+નો
કોઈ પણ કાર્યમાં જોડાયેલ संपलग्गंत. पु० [सम्प्रलगत्]
કોઈ પણ કાર્યમાં જોડાવું તે સંપનિય. ત્રિ પ્રિનંત્રિત] ક્રિીડાયુક્ત સંપત્તિત્ત. ત્રિ[સક્ઝરીપ્ત)
પ્રચંડ થયેલ, પ્રજ્વલિત संपलिमज्जाण. त्रि० [सम्परिमज्जत्]
પરિમાર્જન કરવું તે, સાફસૂફ કરવું તે संपलियंक. पु० [सम्पर्यङ्क]
આસન વિશેષ, પલાઠી સંપની. થાળ [સં++7]
ગતિ કરવી, જવું સંપવિઠ્ઠ. ત્રિ સિપ્રવિણ
દાખલ થયેલ સંવેવ. થાળ [+g+Qq]
કાંપવું संपव्वइत्तए. कृ० [सम्प्रव्रजितुम्] વિચારવા માટે, ગમન કરવા માટે संपव्वइय. पु०[सम्प्रव्रजित]
ગમન કરેલ સંપન્વય. થTo [+g+
ગમન કરવું संपव्वयंत. पु० [सम्प्रव्रजत्]
ગમન કરવું તે, જવું તે संपव्वयमाण. कृ० सम्प्रव्रजत्]
જતો, ગમન કરતો સંપસાર. નવ [પ્રસાર)
પર્યાલોચન, વિચારણા સંપસાર. ત્રિપ્રસાર%)
સુકાળ-દુષ્કાળ, સસ્તુ-મોંઘુ વગેરે કથાનો પ્રસાર કરનાર संपसारि. स्त्री० [सम्प्रसारिन्] વિસ્તારનાર, ફેલાવનાર, પર્યાલોચન કર્તા સંપશ્ચિય. કૃ૦ (દ્રશ્યો
સારી રીતે જોઈને, વિચારીને સંપહાર. થ૦ (૪+y+R] ચિંતન કરવું, નિર્ણય કરવો, નિશ્ચય કરવો
आगम शब्दादि संग्रह
संपहास. पु० [सम्प्रहास]
અટ્ટહાસ્ય સંપાફમ. ત્રિ. [wાતિન]
ઊડીને પડનાર પ્રાણી-પતંગિયા વગેરે, ગતિકર્તા સંપIST. [૪+g+HU)
સારી રીતે પ્રાપ્ત કરવું સંપાઉUTTI. ત્રિ(સમ્રાપI]
સારી રીતે પ્રાપ્ત કરવું તે संपाउणेत्ता. कृ०[सम्प्राप्य]
સારી રીતે પ્રાપ્ત કરીને સંપામો. X૦ ૦િ]
પ્રાત:કાલે संपाडगपडिसेवि. त्रि०/सम्प्रकटप्रतिषेविन
પ્રગટપણે દોષ સેવનાર, બકુશ સંપતિમ. ત્રિ[પ્રતિમ
થોડું થોડું ઊડી ગતિ કરનાર-માખી, ભમરા, પતંગિયા વગેરે સંપાતો. [પ્રતિર)
પ્રાતઃકાળ संपाय. पु० [सम्प्रात]
પતન, પડવું તે, ચલન, અસત્ય ભાષણ संपायुप्पायक. पु० [सम्पातोत्पातक]
પડતા અને ઊડતા જીવો સંપાવ. ઘ૦ [++Hપયુ)
પ્રાપ્ત કરાવવું સંપાવ. ન૦ [WITUT]
પ્રાપ્ત કરવું તે संपाविउकाम. त्रि०[सम्प्राप्तुकाम]
પામવાની ઇચ્છાવાળો संपावित्तए. कृ० [सम्प्राययितुम्]
પ્રાપ્ત કરવા માટે संपाविय. विशे० [सम्प्रापित]
પ્રાપ્ત કરેલ, મળેલ સંપિંડ. ૧૦ [ quડન)
અનેક ખાદ્યવસ્તુનો સંયોગ संपिंडिय. त्रि० सम्पिण्डित]
એકત્ર થયેલ સંપિવષ્ણુ. [+g+ક્ષ) નિરીક્ષણ કરવું, જોવું સંપિટ્ટ. નં૦ (સંસ્કૃe] સારી રીતે સ્પર્શેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 170
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સંપિડિય. ત્રિ સિમ્પથ્વત)
संपेहाए. कृ० [सम्प्रेक्ष्य] એકત્ર થયેલ
નિરીક્ષણ કરીને, જોઈને, અવલોકીને संपिणद्ध. त्रि० सम्पिनद्ध)
संपेहित्ता. कृ०[सम्प्रेक्ष्य] બાંધેલું, વીંટેલું, ઢાંકેલ, નીકળેલ, પ્રાપ્ત
જુઓ ઉપર संपिहित्ताणं. कृ० सम्पिधाय]
संपेहेत्ता. कृ० [सम्प्रेक्ष्य] આચ્છાદન કરીને
જુઓ ઉપર સંપીના. સ્ત્રી, સિન્ધી 7)
संफाणिय. कृ० [सम्फाण्य] દુ:ખ, બાધા
ધોઈને संपीसिय. न०/सम्पिशित]
સંસ. ૫૦ [સંસ્પર્શી સારુ માંસ
સ્પ, આરાધના સંપુછી . સ્ત્રી [સંpirછની]
સંસ. થo [+પૂરા) સાવરણી, ઝાડું
આરાધના કરવી, સ્પર્શ કરવો સંપુચ્છા. ૧૦ [સમ્રશ્નો
સંપુરસ. થ૦ [+સ્કૃ] ક્ષેમ-કુશળ પૂછવું તે
સ્પર્શ કરવો संपुच्छिया. स्त्री० [सम्प्रोञ्छिका]
सुफुसंत. कृ० संस्पृशत्] પગ વગેરે લુંછનારી દાસી
સ્પર્શ કરતો સંપુડ. પુo (પુટ)
संफुसाव. धा० [सं+स्पर्शय् એક કાષ્ટનું યંત્ર-જેમાં ચોરને નાંખીને પીડવામાં આવે સ્પર્શ કરાવતો છે, સંચય, સમૂહ, બે સમાન અંશનું એકબીજા સાથે | સંવ. વિ૦ (શારૂં જોડાવું તે
વાસુદેવ કૃષ્ણ અને નંવવર્ડ નો પુત્ર, તેની પત્ની મૂસિર સંપુOUT. ત્રિો [પૂf]
અને મૂત્રદ્રત્તા હતી તેણે ભ. અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા સંપૂર્ણ, આખું, બધું
દીક્ષા દીક્ષા દીધી શત્રુંજ્ય પર્વતે મોક્ષે ગયા. તે કૃષ્ણના संपुण्णदोहल. न० [सम्पूर्णदोहद]
૬૦૦૦૦ દુર્દાન્ત યોદ્ધામાં મુખ્ય યોદ્ધા હતો. જેના દોહદગર્ભ પ્રભાવે ઉત્પન્ન થયેલી ઇચ્છા પૂર્ણ થઈ સંવંઘ. પુ0 સિન્ડ્રન્થ) હોય તે
સંબંધ, સંયોગ, સંસર્ગ, યોજવું તે संपूएत्तु. त्रि० [सम्पूजयित]
સંવંશિ. ત્રિ[íસ્થિ] સન્માન કરનાર, પૂજા કરનાર
સંબંધિ, સગાં-વ્હાલાં સંપૂનિત. વિશે. [સપૂનિત)
સંવંfથસંથવ. ૧૦ સિમ્પન્થસંસ્તવ) પૂજા કરેલ, અર્ચા કરેલ
સંબંધિની પ્રશંસા, ગૌચરી સંબંધિ એક દોષ સંપૂનિય. વિશેસિપૂનિત]
સંવદ્ધ. ત્રિો [q) જુઓ ઉપર’
જોડાયેલ સંપૂયા. ૧૦ [પૂર્વન]
સંવદ્ધનેલા. સ્ત્રીસિન્ડ્રદ્ધનેશ્યા) પૂજન, અભ્યર્ચન
તેજસ્વી કિરણોથી યુક્ત સંપેલ. ૧૦ [ N]
संबद्धलेसाग, न०[सम्बद्धलेश्याक] પ્રેષણ, મોકલવું
જુઓ ઉપર સંપેસUT. 7૦ સિમ્પષUT
संबर. पु० [शम्बर] જુઓ ઉપર
સાંબર, હરણની એક જાત સંસિય. ત્રિ નિકિત]
સંવરઢિર. ૧૦ [સ્વરfઘર મોકલેલું
'સંબરનું લોહી સંહિ. ઘ0 ++ર્જીસ)
संबलिफालिया. स्त्री० [शाल्मलिफालिका] નિરીક્ષણ કરવું, જોવું, અવલોકવું
શાલ્મલિક વૃક્ષની ફળી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 171
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સંવનિયા. સ્ત્રી [શાન્મ7િ%I]
સંવો. ૧૦ સિન્ડ્રોઇન] એ નામનું એક વૃક્ષ
સંબોધન, આમંત્રણ, સારી રીતે બોધ આપવો તે संबाह. पु० [सम्बाध]
संबोहि. पु०[सम्बोधि] પર્વત આદિ વિષમ સ્થળોમાં ધાન્ય સંગ્રહવાના સ્થાન, સમ્યક ધર્મની પ્રાપ્તિ, સમ્ય દ્રષ્ટિ મેળો ભરાય તે સ્થાન, ગીચ વસ્તીવાળું સ્થાન, સાર્થ
संबोहिज्जमाण. कृ० [सम्बोध्यमान] વાહના મોટા સાથેની છાવણી, પર્વતીય ગામ કે નગર
આમંત્રણ કરાતો, બોધ પમાડાતો, સમજાવાતો સંવાહVT. R૦ (સખ્તાધનો
संबोहिय. त्रि० [सम्बोधिय] હાથ-પગ દબાવવા તે, ચંપી-માલીશ
બોલાવેલ, બોધ કરાવાયેલ સંવાહVT. સ્ત્રી [qT9ના)
સંવોહી. સ્ત્રી [qf9] ચંપી કરવી તે
જુઓ સંવોહિ संबाहपह. पु० [सम्बाधपथ]
संबोहेतव्व. विशे० सम्बोधयितव्यम् પર્વતીય નગર કે સાર્થ છાવણીનો માર્ગ
આમંત્રણ કરવા યોગ્ય, બોલાવવા યોગ્ય संबाहमह. पु० [सम्बाधमह]
સંમંત. ત્રિ(શ્વાન્ત) પર્વતીય નગર કે મેળા વગેરેનો મહોત્સવ
ભયભીત થયેલ, ત્રસ્ત संबाहवय. पु० [संबाधक]
સંમંત. નં૦ (સાત્ત] ચંપી કરનાર
પહેલી નરકનું પાંચમું નરક સ્થાન संबाहवह. पु० [सम्बाधवध]
संभंतिय. पु० [साम्भ्रान्तिक] સંબોધમાં થતો વધ
ભય પામેલ, ત્રસ્ત થયેલ સંવાહા. [qT]
સંમ. ત્રિ પીડા, કલેશ
ભાંગી ગયેલ संबाहाव. धा० [सं+बाधय]
સંમH. પુ0 [+E] પીડા કરવી, ચંપી કરવી
વ્યાકુળતા, ભ્રમ, શોભા, અધિરાઈ संबाहिय. त्रि० [सम्बाधित
संभर. धा० [सं+स्मृ] ચંપી કરેલ, પીડા પહોંચાડેલ
સ્મરણ કરવું, યાદ રાખવું संबुक्क.पु० शाम्बुक्य]
સંમરંત. ૧૦ (સંસ્કૃત) એક પ્રકારનો શંખ
યાદ કરવું, સંભારવું संबुकावट्ट. पु० [शम्बुकावर्ती
સંમરની. ત્રિ[સંસ્મરણીd] ભમર-ભમરીના દર
સંભારવા યોગ્ય, યાદ કરવા યોગ્ય संबुकावट्टा. स्त्री० [शम्बूकावता]
સંમતા. ૦ (સંસ્કૃત્યો શંખના આવર્તની માફક ભિક્ષા લેવાનો અભિગ્રહધારી યાદ કરીને, સંભારીને
સંભવ. પુ. સિમ્પવો સાધુ સંવર્ડ્સ. થા૦ [સં+gઇ)
| ઉત્પત્તિ, સંભાવના, એક તીર્થકર
સંભવ. થ૦ [+જૂ] જ્ઞાન પામવું, સમજવું संबुज्झमाण. कृ० [सम्बुध्यमान]
ઉત્પન્ન થવું, સંભાવના હોવી જ્ઞાન પામતો, સમજતો
संभव. वि० सम्भव સંવૃદ્ધ. ત્રિ સિન્ડ્રો
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ત્રીજા તીર્થકર શ્રાવસ્તીના રાજા સમ્યક તત્વને જાણનાર, વિદ્વાન, બોધ પામેલ
નિતાર અને રાણી સેના ના પુત્ર, તેનો દેહ સુવર્ણવર્ણ નો संबुद्धप्प. पु० [सम्बुद्धात्मन्
હતો, ૧૦૦૦ પુરુષ સાથે દીક્ષા લીધી. તેઓને ૧૦૨ ગણ બોધ પામેલ આત્મા
અને ૧૦૨ ગણધર હતા. વગેરે... વગેરે... સંવહ. થ૦ [+gોઇયુ)
સંમવંત. ત્રિ[સમવત) સમજાવવો, બોધ પમાડવો, આમંત્રણ આપવું | ઉત્પન્ન થવું તે, સંભાવના હોવી તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 172
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
संभार. पु० सम्भार
જુઓ ઉપર’ સમૂહ, જથ્થો, પરિગ્રહ, ભારભૂત વસ્તુ, વિપાકોદય થતા | સમન્નક્સો . વિશેo [fમન્નોત] કર્મનું અવશય થતું વેદન
જુઓ ઉપર संभार, धा०सं+भारय
સંમિય. પુo [મૃત] વાસિત કરેલું, મસાલાથી સંસ્કારિત કરેલ
જુઓ સંમત સંભારડ. ત્રિ(સમ્મારકૃત)
સંÉન, ઘTo [+મુન] એકત્ર કરેલ, જથ્થારૂપે કરેલ
સાથે ભોજન કરવું સંભારણા . પુo [સન્મારdf/૩]
संभुंजंत. पु० [सम्भुञ्जत्] એકત્ર કરવા યોગ્ય, મસાલાથી સંસ્કારવા યોગ્ય
સાથે ભોજન કરવું તે સંમરિય. ત્રિ. (મારિત
संभुजित्तए. कृ० [सम्भोजयितुम्] યાદ કરાવેલું, સંભારેલ
સાથે ભોજન કરવા માટે સંમરિય. 50 [સમૃત્ય)
સંમૂ. થાળ [૪+મૂ] મસાલાથી વધારીને
ઉત્પન્ન થવું, જન્મવું संभारियत्ता. स्त्री० [संस्मारित]
संभूअ. वि० सम्मूत] યાદ કરાવેલ
વાણારસીના મૂઢિન્ન ચાંડલનો પુત્ર વિત્ત તેનો ભાઇ સંમરિવત્તા. સ્ત્રી [સન્મારિફતા]
હતો સંત પછીથી વંમદ્રત્ત નામે જમ્યો ગુરુપણું, ભારેપણું
સંભૂત. વિ૦ (સમૂત] संभारेत्ता. कृ० सम्भार्य
જુઓ સંપૂર્વ-૪’ યાદ કરીને, સંભારીને
સંભૂત. ત્રિ(નમૂત) संभाविऊण. कृ० [संभाव्य]
ઉત્પન્ન, સંજાત, વિશેષ નામ પ્રસન્ન કરીને
संभूति. वि० सम्भूति संभाविय. पु० सम्भावित]
જુઓ મૂ-૪' જેની સંભાવના કરાઈ હોય તે
संभूतिविजय. वि० सम्मतिविजय] સંમત. ૧૦ (સમૃત]
એક તપસ્વી સાધુ, જેને શુદ્ધ આહારદાન દ્વારા મણિપદા ભરેલ, પુષ્ટ થયેલ, સંસ્કારેલ, ઉદ્ધત
નગરીના મિત્ત રાજાએ મનુષ્યાય બાંધેલ સમન્ન. ત્રિ[સમ્પન્ન)
સંમૂય. ત્રિ(નમૂત] કંઈક ઓછું, વ્યાપ્ત, સંપૂર્ણ, એક લબ્ધિ વિશેષ જેમાં
જુઓ ઉપર એક ઇન્દ્રિયથી બીજી ઇન્દ્રિયના વિષયો જાણી શકાય, संभूय-१. वि० [सम्भूतो ભેદવાળું, ખંડિત
એક આચાર્ય, જેણે ને વિક્સમૂહું પ્રતિબોધ કરેલ संभिन्नलोगनालि. स्त्री० [सम्भिन्नलोकनालि]
संभूय-२. वि० सम्भूत સંપૂર્ણ લોકનાલિકા
વાણારસીનો એક ચંડાલ વિત્ત તેનો ભાઈ હતો, સંમૂય संभिन्नवित्त. पु० [सम्भिन्नवृत्त]
મરીને પછી ચક્રવર્તી વંમત્ત થયો. સંપૂર્ણ ગોળ
संभूय-३. वि० [सम्भूत મિત્રોગ. વિશે. સિમેન્નોત)
એક સાધુ, જેને શહેરના રાજા મિત્ત દ્વારા આહારદાન લબ્ધિવિશેષ-શરીરના સર્વ અવયવોથી સાંભળવાની
કરાયેલ. શક્તિ
સંમૂય-૪. વિ૦ [સમૂત. संभिन्नसोत. विशे० [सम्भिन्नश्रोतस्
આયાર્ય નસમદ્ ના બે શિષ્યમાંના એક જુઓ ઉપર’
‘સંમૂય' (સંભૂતિવિના) હતા. તેમને બાર શિષ્યો અને संभिन्नसोत. वि० [सम्भिज्जास्त्रोत
સાત શિષ્યા થયા. ગંધસમુદ્ધના રાજા મહબ્બત નો મંત્રી
संभूयग. पु० सम्भूतक] સંમત્રણોય. વિશેo [fશ્નન્નોત)
ઉત્પન્ન થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 173
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
संभूयविजय वि० (संभूतविजय)
જુઓ ‘સંમૂય-૪’ સંબોળિ, શ્રી સો}}
સાથે ભોજન કરનારી, સમાન સમાચારી વાડાની મંડલી
|
સંમોય. ત્રિ સામ્મોનિ]
સમાન સમાચારીવાળા સાધુનો સમૂહ જેને આહાર આદિ
|
વ્યવહાર પરસ્પર થઈ શકે છે
સંમોહ્તા. ॰ [2.] મિશ્રણ કરીને
સંભોગ. પુ॰ [સમ્મોન]
સમાન સામાચારીવાળા સાધુનો એકત્ર ભોજનાદિ
વ્યવહાર, ઉપભોગ
संभोगपच्चक्खाण. पु० [सम्भोगप्रत्याख्यान ]
સાંભોગિક સાધુઓ સાથે આહારાદિ વ્યવહારનો ત્યાગ
आगम शब्दादि संग्रह
કરવો તે
संभोगवत्तिय न० (सम्भोगप्रत्यय ]
સમાન સામાચારીવાળા સાથે આહારાદિ નિમિત્તે
લાગતી ક્રિયા
સંમોળિય. ત્રિ (સામોનિ
સમાન સામાચારી વાળા
સંમફ. સ્ત્રી [સમ્મતિ]
સારી મતિ, સારી બુદ્ધિ સંમ. ૪૦ [સમ્ય∞]
સમ્યક્ દર્શન, સમ્યક્ જ્ઞાન संमग्ग. पु० [ सन्मार्ग ]
મોક્ષ માર્ગ
संमज्जग. त्रि० (सम्मज्जक ]
વાનપ્રસ્થ નાપસની એક જાતિ જે વારંવાર સ્નાન કરે
સંમન્ના. ન૦ [સન્માર્ગન
સાવરણી આદિથી સાફ કરેલ સંમ—િય. ત્રિ [સમૃખ્યો સાફ કરીને, વાણીને સંમગ્ગિય. ત્રિ॰ [સમ્માનિત
વાળીને સાફ કરેલ સંમગ્ગિયા. સ્ત્રી સન્માનિતા] સાફ કરનારી, વાસીદું વાળનારી સ્ત્રી
સંમ૪. પુ॰ [સમ્ભટ્ટ]
કાન સુધી ભરેલ, સાફ કરેલ
સંમત. ત્રિ સમ્મત]
સમ્યકત્વ, સમ્યગ્ દર્શન संमत्तदसि. त्रि० [सम्यक्त्वदर्शिन् ]
પરમાર્થ દૃષ્ટિવાળો
સંમત્તપ૪. ત્રિ॰ [સમ્યક્ત્વપ્રતિષ્ઠ] સમકિતને આધારે રહેલ
સંમત્તોફળિા, ૧૦ સભ્યોની}
મોહનીયકર્મની એક ઉત્તરપ્રકૃતિ
संमद्द न० [सम्मर्द]
માલીશ કરવી
संमद्दा. स्त्री० [सम्मर्दा
વસ્ત્રને પહોળું કર્યા વિના ઘડ સહિત પડિલેહણ કરવું તે,
મસળીને પડિલેહણ કરવું
સંમય. નિમ્મત'
ઇષ્ટ, અભિમત
સંમાળ, થા૦ [સં+માનય]
આદર કરવો, ગૌરવ કરવો संमाणणिज्ज. त्रि० [ संमाननिय ]
સન્માન-સત્કાર કરવા યોગ્ય સંમાળિય. ત્રિ [સમ્માનિત]
માનેલું, આદરપૂર્વક સ્વીકારેલું સંમિન્ન. ૬૦ [સમિન્ન]
વિચ્છેદ ગયેલ બારમા દૃષ્ટિવાદ અંગનો એક ભેદ संमिस्स. पु० (सम्मिश्र ]
ઉખડેલી છાલવાળું, ભેળસેળ કરેલ
संमिस्सभाव. पु० [सम्मिश्रभाव ]
મિશ્રભાવયુક્ત, ભેળસેળ इ. वि० [सम्मुचि
શદ્વાર નગરના એક કુલકર જેની પત્નીનું નામ મા હશે. રાજા રોળિય નો જીવ ભાવિ તીર્થકર મહાપસમાં
નામે તેના પુત્ર રૂપે જન્મ લેશે, જુઓ સેબિઅ સંમુતિ. વિ॰ સમુચિ
શતદ્વાર નગરના ભાવિ રાજા, જેની પત્ની મા હશે. ગોશાળાનો જીવ મહાપડમ નામે તેને ત્યાં જન્મ લેશે. સંમૂર. સ્ત્રી સમ્મતિ'
સંમતિ
संमुच्छ, धा० [सं+मूर्च्छी
ઉત્પન્ન થવું
સંમુચ્છળ. ન॰ સમૂર્ચ્છન
સ્ત્રી-પુરુષના સંભોગ વિના ઉત્પન્ન થયેલ
સંમતિ આપવા યોગ્ય
संमुच्छित्ता. कृ० [ सम्मूर्च्छय् ]
સંમત્ત. ન માગ
ઉત્પન્ન થઈને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 174
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संमुच्छिम. त्रि० सम्मूछेज]
સંવર. ૧૦ (સંરક્ષT) માતાપિતાના સંયોગ વિના ઉત્પન્ન થતા જીવો
રક્ષણ, પાલન संमुच्छिमत्ता. स्त्री० [सम्मूर्छिमता]
संरक्खणपरिग्गह. पु० [संरक्षणपरिग्रह) ‘સંમૂર્છાિમ’ પણું
ષકાયના જીવોની રક્ષાને માટે પરિગ્રહ-વસ્ત્રાદિ સંમુચ્છિય. ત્રિ(નમૂર્ચ્છતો
ઉપકરણ મૂર્ણિત થયેલ, ઉત્પન્ન
संरक्खणा. स्त्री० [संरक्षणा] संमुत. पु० सम्मुत]
મમતાથી જેની રક્ષા થતી હોય તે, પરિગ્રહ, માયા મંડપ ગોત્રની શાખા, તે શાખાનો પુરુષ
संरक्खणाणुबंधि. त्रि० [संरक्खणाणुबन्धिन] સંકુતિ. સ્ત્રી સિમ્પતિ)
રૌદ્ર ધ્યાનના ચાર પ્રકારમાંનો એક પ્રકાર સંમતિ
સંસ૬. ત્રિો [૭] સંકુલમા'. ન૦ [મૃત)
રોષવાળો, ક્રોધ ભર્યો પૂર્ણરૂપે સ્પર્શ કરવો તે
संलग्गिरि. स्त्री० [द.) संमुहागय. त्रि० सम्मुखागत]
પરસ્પર હાથ પકડીને ચાલવું તે સામે આવેલ
संलत्तए. कृ० [संलपितुम्] સંમુઠ્ઠી. સ્ત્રી [સંકુરવી
સંભાષણ કરવા માટે માણસની દશ દશાઓમાંની દશમી દશા ૯૧ થી ૧૦૦ સંનદ્ધ. ત્રિ સિંલ્થ વર્ષ સુધીની
સારી રીતે પ્રાપ્ત સંમુઠ્ઠીમૂત. ત્રિ સિમ્યુલ્લીમૂત)
સંત્સવ. થ૦ [+7|| સંમુખ થયેલો
સંભાષણ કરવું સંમૂઢ. ત્રિ. (નમૂઢ)
संलवमाण. कृ० [संलपत्] અતિ મૂઢ બનેલ
સંભાષણ કરવું તે સંમેન. ન૦ [સમેન]
संलवित्तए. कृ० [संलपितुम्] મીજબાની, પ્રીતિ ભોજન
સંભાષણ કરવા માટે संमोह. पु० सम्मोह]
संलाव. धा० [सं+लपय સંમોહ, દિમૂઢતા
સકામ પ્રેમપૂર્વક સંભાષણ કરવું, વાતચીત કરવી સંવત. ન [સયતો
સંતાવ. પુ (સંતાપ) જુઓ સંગત
સકામ પ્રેમપૂર્વક સંભાષણ કરવું તે, વાતચીત કરવી તે संयम. पु०संयम]
સંતાવિત્તા. 50 [૪ના[] જુઓ 'સંગમ'
સંભાષણ કરીને સંપ. પુ0 થિT] જુઓ સંગોય'
संलिह. धा० [सं+लिख संयोयणा. पु० [संयोजना]
| નિર્લેપ કરવું, રેખા કરવી મિશ્રિત કરવું તે
संलिह. धा० [सं+लिख्] संयोयणापायच्छित. न० [संयोजनाप्रायश्चित्त]
શરીર આદિને કૃશ કરવું, અનેક સજાતીય અતીચારોને મેળવીને પ્રાયશ્ચિત્ત
સંનિ. ન નૈવનો આપવું તે
કષાયને પાતળા પાડવા તે, સંલેખના કરવી તે સંરંભ. પુo [jરમ્]
સંતિદિતા. વૃ૦ (નિય) વ્યાપાર, આરંભ, હિંસા
નિર્લેપ કરીને, સંલેખના કરીને સંરંમવાર. નં૦ રિશ્નરVT)
संलिहिय. कृ० [संलिहय] હિંસા કરવી તે, આરંભ કરવો તે
જુઓ ઉપર’ સંરવસ્થા . ત્રિ. (સંરક્ષ)
संलिहियतनु. पु० [संलिहिततनु] રક્ષા કરનાર
સંલેખના વડે કૃશ કરાયેલ શરીર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 175
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संलीण. त्रि० [सल्लिन
संवट्ट. धा० [सं+वृत् તત્પર, આસક્ત
એક સ્થાને રહેવું, સંકુચિત થવું संलीणया. स्त्री० [संलीनता]
संवट्टइत्ता. स्त्री० [संवृत्य ઇન્દ્રિય-મન વગેરેનો નિરોધ, એક બાહ્ય તપ
એક સ્થાને રહીને, સંકોચાઈને संलुंचमाण. कृ० [संलुच्यमान]
संवट्टइय. न० [संवर्तकित] લોચ કરતો
તોફાનમાં ફસાયેલ संलुचिया. कृ० [संलुच्य]
संवट्टकप्प. पु० [संवर्तकल्प] લોચ કરીને
'संवत' ८५ संलेखणा. स्त्री० [संलेखना]
संवट्टग. पु० [संवर्तक તપ વડે કષાય આદિનો નાશ કરવો તે, અનશન, વંટોળીયો, તોફાની પવન, સંકેલવું તે સંથારો, એક તપ-વિશેષ
संवट्टग. पु० [संवर्तक] संलेहणा. स्त्री० [संलेखना]
પાંચમાં આરાને અંતે દરેક કૃત્રિમ વસ્તુનો સંહાર કરનાર यो 64२'
येवो पवन-विशेष, संलेहणासुय. पु० [संलेखनाश्रुत]
संवट्टगवात. पु० [संवर्तकवात] એક (ઉત્કાલિક) આગમ સૂત્ર
यो 64२' संलेहा. स्त्री० [संलेखा]
संवट्टगवाय. पु० [संवर्तकवाता સંલેખના, કષાય આદિને પાતળા કરવા તે
જુઓ ઉપર’ संलोअ. पु० [संलोक]
संवट्टण. न० [संवर्तन] દર્શન, જોવું તે
અલ્પસ્થિતિ, માર્ગોનું મળવું, અપવર્તન संलोकणिज्ज. त्रि० [संलोकनीय]
संवट्टयवाय. पु० [संवर्तकवात] જોવાલાયક, રૂપવંત
यो ‘संवट्टग' संलोग. पु० [संलोक]
संवर्दृत्ता. कृ० [संवयं] જોવું-નિહાળવું તે
એકત્રિત થઈને, સંકોચાઈને संलोय. पु० [संलोक]
संवड्ड. धा० [सं+वृ] हुयी 64२'
વધવું संवग्गइत्ता. स्त्री० [संवर्गित]
संवड्डमाण. कृ० [संवर्धमान] ગુણન, ગુણાકાર
વધતું संवच्छर. पु० [संवत्सर]
संवड्डिज्जमाण. कृ० [संवर्ध्यमाण] સંવત્સર, વર્ષ
સંવર્ધન પામતું, વધતું संवच्छरण. न० संवत्सरण]
संवड्डिय. त्रि० [संवर्धित] સંવત્સરણ
વધારાયેલ संवच्छरपडिलेहणग. न० [संवत्सरप्रतिलेखनक]
संवड्डेमाण. कृ० [संवर्धमान] વર્ષની પૂર્ણતાના દિવસે કરાતો ઉત્સવ
વધતું संवच्छरिक. त्रि० सांवत्सरिक]
संवत्त. त्रि० [संवृत्त વાર્ષિક, વર્ષ સંબંધિ
ગોળાકાર संवच्छरिय. त्रि० सांवत्सरिक] यो 64२'
संवद्धिय. त्रि०संवर्धित] संवट्ट. पु० संवत्ती
વૃદ્ધિ કરાયેલ ભયભીત માણસને સંતાવાનું ગુપ્ત સ્થાન, પીડા, संवय. धा० [सं+वद्ध वायुविशेष मपवर्तन,, धे, (यो संवत्त)
બોલવું, પ્રમાણિત કરવું, કહેવું संवट्ट. धा० [सं+वर्तय]
संवय. धा० [सं+वच् એક સ્થાનમાં રાખવા, સંકુચિત કરવું
બોલવું, સત્ય સાબિત કરવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 176
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संवर. पु० [संवर
સંવતમાળત્રિ(સંવત) કર્મને આવતા અટકાવવા, આશ્રવનિરોધ, નવ
સાથે રહેતો, વસતો, સંભોગ કરતો તત્વમાંનું એક તત્ત્વ, આચ્છાદન, ઢાંકણ, બાર
संवसाय. धा० [सं+वासय ભાવનામાંથી એક સંવર’ નામની ભાવના, મન-વચન
સાથે રહેવા દેવો
संवसावित्तए. कृ०/संवासयितुम्] કાયાનું નિયમન, શુભ અધ્ય-વસાય, અહિંસાનું પર્યાય
સાથે રહેવા માટે, સંભોગ કરવા માટે નામ, વિશેષ નામ
संवसावेत. कृ० [संवासयितुम्] સંવર. 70 શિંવર)
જુઓ ઉપર’ મૃગની એક જાતિ
संवसावेमाण. कृ० [संवासयत्] સંવર. થ૦ [+q)
જુઓ સંવસમાં અટકાવવું, રોકવું, ઢાંકવું, બંધ કરવું, ગોપન કરવું
સંવસિત્ત. ત્રિ. [સંવસિત) સંવર-૨. વિ. [સંવર
સાથે રહેલ, વસેલ, સંભોગ કરેલ ભ.અભિનંદનના પિતા
संवसित्तए. कृ० [संवस्तुम्] સંવર-૨. વિ. [સંવર]
સાથે રહેવા માટે, વસવા માટે આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા ઓગણીસમાં
સંસત્તા. 50 [M) તીર્થકર, જે મયતિ નો જીવ છે.
સાથે વસીને સંવર. ન૦ [સંવરVT)
संवह. धा० [सं+वह નિરોધ, અટકાવ, ગોપન, સંકોચન, પરિત્યાગ
વહન કરવું, સજ્જ થવું संवरणावरणि. स्त्री० [संवरणावरणी]
સંવUT. સિંહનો એક વિદ્યા
ઉપાડવું-વહન કરવું તે સંવરાર. ન૦ (સંવરદ્વાર)
संवहणिय. पु० [सांवहनिक] ‘પહાવાગરણ' સૂત્રનું બીજું દ્વાર કે શ્રુતસ્કંધ
ખેતીના ઉપયોગમાં વપરાતા ગાડા-ગાડી વગેરે સંવરવિઠ્ઠ. ન૦ [સંવરપ્રવિણ)
संवहमाण. पु०संवहत्] ‘સંવરમાં પ્રવેશેલ
વહન કરવું, સજ્જ થવું તે સંવરવહુન્ન. ત્રિ[સંવરવહુનો
સંહિતા. ૦ [0] સંવર પરાયણ
વહન કરીને, સજ્જ થઈને સંવરિય. ત્રિ(વૃત્ત]
સંવાપ. પુ(સંવાદો ‘સંવર’ કરેલ
સંવાદ, ચર્ચા સંવરેમાન. ત્રિ[સંતૃપવાન]
संवास. धा० [सं+वासय्] સંવર કરવો તે, અટકાવવું તે
સાથે વસવા દેવું સંવનિય. ત્રિ. (સંવર્તિત]
संवास. पु० [सवास વ્યાપ્ત, વીંટેલું
સહવાસ, સાથે નિવાસ, संववहरित्तए. कृ० [संव्यवहर्तुम्]
મૈથુન માટે સ્ત્રી સાથે રહેવું તે વ્યવહાર કરવાને માટે
संवासित्तए. कृ० [संवासयितुम्] संववहार. पु० [संव्यवहार]
સહવાસ કરવા માટે, મૈથુન અર્થે સ્ત્રી સાથે રહેવા માટે સમ્યક વ્યવહાર, ઇન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ
સંવા. પુo [સંવાહ) સંવત. ઘ૦ [+વાસ,
દુર્ગ-વિશેષ, સંબાહ, વિવાહ, પર્વતીય ગામ વાસ કરાવવો
સંવાદ્ધ. થાળ [+વાહ૫] સંવત. ઘTo [૪+વસ)
વહન કરાવવું, અંગમર્દન કે ચંપી કરાવવી સાથમાં રહેવું, વાસ કરવો, સંભોગ કરવો
संवाह. पु० [सम्बाध] સંવસંત. ત્રિ. (સંવત) સાથે રહેવું તે, વાસ કરવો તે, સંભોગ કરવો તે
પીડા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 177
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સંવાહા. ૧૦ લિંવાહય]
વહન કરવા યોગ્ય સંવાહા. નં૦ [Tઘનો
પીડા આપવી તે સંવાફTI. સ્ત્રી (સંવાહના)
અંગમર્દન, ચંપી, વિનાશ, સંબોધન, વહન કરનાર संवाहमारी. स्त्री० [सम्बाधमारी]
'સંબોધ’ પર્વતીય ગામમાં મરકી વિશેષ રોગ સંવાહય. ત્રિ%)
અંગમર્દન કે ચંપી કરનાર સંવાદવેંત. ત્રિ(સંવહિવત)
વહન કરાવવું તે, ચંપી કરાવવી તે संवाहावेत्ता. कृ० [संवाहय]
વહન કરીને संवाहिय. न० [संवाहित]
વહન કરાયેલ संवाहेत. कृ० [संवाहयत्]
વહન કરવું તે સંવિવિUU, ન૦ (વિકof]
સારી રીતે વ્યાપ્ત संविगिण्ण. न० [संविकीर्ण]
સારી રીતે વ્યાપ્ત સંવિ . નસિંવિક્કીuf]
જુઓ ઉપર સંવિ. ત્રિો [વિન]
મુમુક્ષ, સંવેગી, વ્યાકુળ संविग्गविहारि. त्रि०संविग्नविहारिन्]
મોક્ષ કે સંયમ અનુષ્ઠાન કરનાર संविग्गविहारिण. त्रि० [संविग्नविहारिन्] જુઓ ઉપર संविचिण्ण. न० [संविचीण
આસેવિત सिंविज्ज. धा० [सं+विद्
વિદ્યમાન હોવું संविज्जमाण. कृ० [संविद्यमान] | વિદ્યમાન થતો संविटेमाण. पु० [संवेष्टयत्]
વેખન કરવું તે, લપેટવું તે સંવિ૬. થાળ +વિ)
જાણવું સંવિદ્ધ. ત્રિ(વિદ્ધો
પરીચિત, કહેવું, સંયુક્ત, અભ્યસ્ત संविद्धणित्ता. कृ० [संविधूय]
ખંખેરીને, દૂર કરીને સંવિદ. વિ. વિદ]
ગોશાળાના બાર મુખ્ય ઉપાસકોમાંનો એક संविधुणिय. कृ० [संविधूय] કંપાવીને, દૂર કરીને संविभइत्तार. त्रि० [संविभक्तृ]
વસ્ત્રાદિનો વિભાગ કરનાર संविभइत्तु. त्रि० [संविभक्तृ]
વસ્ત્રાદિનો વિભાગ કરનાર संविभाग. पु०[संविभाग]
વિધિ સહિત ભાગ કરવો તે, આદર संविभागसील. पु०/संविभागशील]
સંવિભાગ કરવાના આચારવાળો સંવિત્તિય. ત્રિો [ 7]
ઝુકેલ, ગોળ વળેલ સંવિઠ્ઠ. To [વિદ]
ગોશાળાનો મુખ્ય શ્રાવક संविहूणिय. कृ० [संविधूय]
હલાવીને, કંપાવીને, ધુણાવીને સંવત. ત્રિ. [સંવીત
હણાયેલ, વ્યાપ્ત સંપુવ. ત્રિ શિવૂ]
શંખ
સંવુડ. ત્રિ[સંવૃત્ત) ઢાંકેલું, આચ્છાદિત, ગુપ્ત, સંવરયુક્ત, સર્વ પ્રકારે મન અને ઇન્દ્રિયના કર્મમાર્ગને રોકનાર, સાંકળી યોનિઉત્પત્તિ સ્થાન કે જે એકેન્દ્રિય જીવો અને નારકીને હોય
છે, વસ્ત્ર પહેરવું સંવુ વારિ. ત્રિ. [સંવૃત્તવારિ]
સંયમી, સંવરમાં વિચરનાર સંવુડનોળિય. નં૦ (સંવૃત્તયોનિ*] સાંકડી યોનિ કે ઉત્પત્તિ સ્થાનવાળા એકેન્દ્રિય જીવ કે નારકી સંધુડવિયર્ડ. ન૦ (સંવૃત્તવિવૃત્ત)
ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને ગર્ભજ મનુષ્યની યોનિ संवुडवियडजोणिय. न०/संवृत्तविवृत्तयोनिक)
જુઓ ઉપર’ संवुडवियडा. स्त्री० [संवृत्तविवृत्त] જુઓ ઉપર’
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 178
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સંવડા. સ્ત્રી (સંવૃત્ત)
લપેટતો, વીંટતો જુઓ ‘સંવુડે'
સંવેદ. પુ0 (3g] संवुडासंवुड. त्रि० संवृत्तासंवृत्त]
જુઓ સંવેદ' પાપથી કંઈક નિવર્સેલ અને કંઈક ન નિવર્સેલ, સંસા. ત્રિ, શિવિત] દેશવિરતિ શ્રાવક
સંશયવાળો સંપુઠ્ઠ. ત્રિ(વૃદ્ધો
સંસVT. T૦ (સંસt] વધેલ, ઉછેરેલ
સંબંધ, મિલાપ संवुत. पु० संवृत्त]
संसग्ग. पु० [संसर्ग] ઢાંકેલું, છુપાવેલું, સંવરણ કરેલ
સંપર્ક, મૈથુન સંવૃત્ત. ત્રિ[વૃત્ત)
संसग्गि. पु० [संसर्गिन्] ઉત્પન્ન થયેલું
સંબંધ પરિચયવાળું સંવુ. ત્રિ(સંવૃત્ત)
સંસળિય. ત્રિ સિT] જુઓ સંવત’
સંસર્ગ-પરિચય સંબંધિ, સંસર્ગયુક્ત સંવૂઢ. ત્રિ[સંબૂઢ)
संसग्गी. स्त्री० [संसर्ग તૈયાર થયેલ, સજ્જિત
સંગ, સોબત, પરિચય સંવેજ. પુo [સંવેT]
संसज्जिम. पु० [संसक्तिमत्] ભવ વૈરાગ્ય, સંસારથી ઉદાસીનતા, મુક્તિની
વચમાં પડેલ જીવોથી યુક્ત અભિલાષા, મુમુક્ષા,
સંસદૃ. ત્રિ(સંસ્કૃe] સંવે. પુo []
ચોંટેલું, લિપ્ત થયેલું વિષયોથી નિવૃત્તિ
संसट्ठकप्प. त्रि० [संसृष्टकल्प] संवेगगत. पु० [संवेगगत
ખરડાયેલા હાથે ભિક્ષા આપે તો લેવી તેવો અભિગ્રહ વૈરાગ્ય પામેલ
સંસદુપ્રય. ત્રિ(સૃષ્ટofQ] संवेगसंजायसड्ड. त्रि०संवेगसंजातश्रद्ध]
ખરડાયેલા હાથે ભિક્ષા આપે તો જ લેવાનો અભિગ્રહ જેને વૈરાગ્યમાં શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઈ છે તે
કરનાર संवेगालोयग. पु० [संवेगालोचक]
સંસદુપરા. ત્રિ. (સૃષ્ટવરક્ર) વૈરાગ્યપૂર્વક આલોચના કરવી તે
ખરડાયેલા હાથે ભિક્ષા આપે તો જ લેવાનો અભિગ્રહ સંવે. થાળ [+વે)
કરી આહાર ગવેષણા કરનાર સમ્યક રીતે વેદલ, અનુભવેલ, બોધ પામેલ
સંસદુપરા. ત્રિ. [સૃષ્ટવર%) संवेदेउं. कृ० [संवेदयितुम्]
જુઓ ‘ ઉપર’ સારી રીતે વેચવા માટે, અનુભવવા માટે
संसट्ठपिंड. पु० [संसृष्टपिण्ड] સંવેદ. પુo [dv]
ખાતા ખાતા વધેલો ખોરાક ભવ આદિની સ્થિતિ
સંસવડ. ત્રિો [કૃeોપહૃત) સંવેયી . સ્ત્રી (વેનની]
ખરડાયેલા હાથે વહોરાવે તે સાંભળનારને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય તેવી કથા
સંસત્ત. ત્રિ[સંસ] સંવે7. થo [સં+Q7)
આસક્ત, લીન, ચોંટેલ ચલિત કરવું, કંપાવવું
સંસત્તતવોવાઝ્મ. નં૦ (સંસતપ:#ર્મન] સંવેન્દ્રિત. ત્રિ. [૮]
કોઈ કામનાથી તપ કરવું તે સંવૃત્ત, સંકુચિત
સંસત્તમત્તપન. નં૦ [સમરૂપાન) संवेल्लिय. त्रि० [संवेल्लित]
સંસયુક્ત ભોજન-પાન, આસક્તિ પૂર્વકનો આહાર વાકું વળેલ, એકઠું કરેલ, છુપાવેલ
સંસત્તવિહાર. ત્રિ સિઋવિહાર संवेल्लेमाण. कृ० [संवेल्लत]
વિષયાદિમાં આસક્ત થઈ વિચરવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 179
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
संसत्तविहारि. त्रि० /संसक्तविहारिन्] વિષયાદિમાં આસક્ત થઈ વિચરનાર संसद्द. पु० [संशब्द]
બોલાવવું, શબ્દ કરવો संसप्पग. पु० [संसर्पग]
કોડી વગેરે જીવ, શિયાળ संसमण. न० [संशमन]
રોગાદિ મટવાથી થતી શાંતિ, ઉપશમ संसय. पु० [संशय
સંદેહ, શંકા संसय. कृ० [संश्रयत्]
પરિભ્રમણ કરતો संसयकरणी. स्त्री० [संशयकरणी] | દ્વિઅર્થી ભાષા, संसयकरणी. स्त्री० [संशयकरणी]
દ્વિધા ઉત્પન્ન કરનારી ભાષા संसयपट्ठ. पु० [संशयपृष्ठ]
સંદેહથી પૂછાયેલ પ્રશ્ન संसर. धा० [सं+सृ]
સરકવું, વહેવું संसरंत. पु० संसरत्]
સરકવું તે, વહેવું તે संसार. पु० संसार]
સંસાર, જગત, ચાર ગતિરૂપ ભ્રમણ संसार. धा० [सं+सारय
પરિભ્રમણ કરવું संसारअपरित्त. पु० [संसारापरीत]
અપરિત સંસારયુક્ત संसारंत. त्रि० संसारान्त]
સંસારનો અંત संसारकंतार. न० [संसारकान्तार]
સંસારરૂપી વન संसारक्खयकरण. न० संसारक्षयकरण]
સંસારનો ક્ષય કરવો તે संसारगब्भवसहीण. न० [संसारगर्भवसहीन]
સંસારરૂપી ગર્ભમાં વસનાર संसारचक्कवाल. न० [संसारचक्रवाल]
સંસારરૂપી ચક્રવાત संसारच्छेयण, न० संसारछेदन]
સંસારનું છેદન કરવું તે संसारत्थ. विशे० [संसारस्थ]
સંસારમાં રહેનાર, સંસારી જીવ संसारनेगुन्न. न० संसारनैगुण्य]
સંસારની નિર્ગુણતા संसारपडिग्गह. न० [संसारप्रतिग्रह]
દ્રષ્ટિવાદમાં પરિકર્મનો એક ભેદ संसारपरित्त. त्रि० संसारपरीत]
જેણે સંસાર-પરીત ટૂંકો કર્યો છે તે संसारपरिमीय. त्रि० [संसारपरिमीत]
જેમણે સંસાર પરિમીત-અલ્પ કરેલ છે તે संसारपारगामि. त्रि०/संसारपारगामिन]
સંસારનો પાર પામનાર संसारभय. न० संसारभय]
સંસારના ભયથી ઉદ્વેગ આપેલ संसारमंडल. न० [संसारमण्डल]
સંસારરૂપી મંડલ-ચક્ર संसारमहासमुद्द. पु० [संसारमहासमुद्र]
સંસારરૂપી મહાસાગર संसारमहोयहि. पु० [संसारमहोदधि]
સંસારરૂપી મોટો ઉદધિ-સમુદ્ર संसारमूलबीय. न० [संसारमूलबीज]
સંસારરૂપી મૂળનું બીજ-કર્મ संसाररंगमज्झ. न० [संसाररङ्गमध्य]
સંસારના રંગ મધ્યે संसारविउस्सग्ग. पु० [संसारव्युत्सर्ग] સંસારનો ત્યાગ કરવો તે, અત્યંતર તપનો એક ભેદ
વ્યુત્સર્ગ તેનો દ્રવ્યથી એક ભેદ તે संसारसावण्ण. त्रि०संसारसमापन्न]
સંસારમાં ભ્રમણ કરનાર, સંસારમાં રહેલ संसारसमावण्णग. त्रि० [संसारसमापन्नक]
यो 64२' संसारसमावण्णय. त्रि० [संसारसमापन्नक]
જુઓ ઉપર संसारसागर. पु० [संसारसागर]
સંસારરૂપી સાગર संसारसायर. पु० [संसारसागर]
मी 64२' संसारा. स्त्री० [संसारा]
દાણાવાળું ડોડીનું ફળ संसारानुप्पेहा. स्त्री० [संसारानुप्रेक्षा] સંસારના સ્વરૂપની ચિંતવના, વૈરાગ્યની બાર ભાવનામાંની એક ભાવના
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 180
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह संसारापरित्त. त्रि० संसारापरीत]
संसेय. धा० [सं+स्विद्/ અપરીત સંસારી, જેણે સંસાર ભ્રમણ ટૂંકાવેલ નથી તે વરસવું संसारिज्जमाण. कृ० [संसार्यमाण]
સંસેયા. ત્રિ[Qદ્રન] પરિભ્રમણ કરતો, સંસરતો
પરસેવાથી ઉત્પન્ન થતા જંતુ, ધોવાણનું પાણી સંસારિક. ત્રિો (સાંસારિ]
संसेयगत्ता. स्त्री० [संस्वेदजता] સંસારમાં રહેનાર જીવ, સંસારી
પરસેવાથી ઉત્પન્ન થતા જંતુ-પણું संसारिय. त्रि०संसारित]
સંસેયા. ત્રિ. [સંવેદ્રનો સંસરણ કરેલ, ગતિ કરેલ, ચલાવેલ
જુઓ સંસેમ' સંસરિય. ૧૦ [વસાય
સંસિય. ત્રિ, ગ્નિષિઋ] પ્રસાર કરવા યોગ્ય, જાહેર કરવાનું
કર્મ સંશ્લેષ-લેપજનક, કર્મબંધનકારક સંસિ. ત્રિ. [ifસન]
સંતોથળ. ૧૦ (સંશોધન) કહેવાવાળો
સારી રીતે શોધન કરેલ, શોધન કરવું તે સંસિમ. ત્રિ[ifસત]
સંસોfથય. ત્રિ, શિfથત] પ્રશંસા કરેલ, કથિત, કહેવાયેલ
સારી રીતે શોધેલ, શોધન કરેલ સંસિંગિયા. ૦ [સિન્ગ).
સંસો. ૧૦ સિંઘનો સીંચીને, વ્યાપાર આદિથી દ્રવ્યવૃદ્ધિ કરીને
જુઓ સંશોધન संसिच्चमाण. कृ० [संसिच्यमान]
સંત. ન. સિંહતો સીંચતો, દ્રવ્ય વૃદ્ધિ કરતો
મિલાવેલ, મિશ્રણ સંસિ. ત્રિ. [ e]
સંહરા. ૧૦ (સંહરVI] ખરડાયેલ, ચોંટેલ
એક કુક્ષિમાંથી બીજી કુક્ષિમાં ગર્ભને લઈ જવો તે, સંસિત. ત્રિ(આંશ્રિત]
સ્થાનાંતર, સંહરવું તે આશ્રયમાં રહેલ
संहरणमाण. पु० [संहरत्] સંસિય. ત્રિ. [2]
સંહરવું તે, સ્થાનાંતરણ કરવું તે જુઓ ઉપર’
સંહિત. ત્રિ નિહિત) સંસિલ્વ. થ૦ (૪+]
એકત્રિત થયેલું, મળેલું સિલાઈ કરવી, સીવવું
સંહિતા. સ્ત્રીસિંહિતા) संसिव्वेत. पु० [संसीवत्]
ચિકિત્સાદિ શાસ્ત્ર, ચરક-સુશ્રુત આદિ સંહિતા સિલાઈ કરવી તે, સીવવું તે
સંહિય. ત્રિો [સહિત) સંસીવ. થ૦ [+સિવ)
જુઓ ‘સંહિત’ જુઓ સંસિલ્વ'
સવા. પુo શક્ર) સંયુદ્ધ. ત્રિ(સંશુદ્ધ
એક દેશ, દેશવાસી શુદ્ધ, નિર્મળ, ચોખું
સવ. ત્રિસ્વ] સંસેમ. ૧૦ [Qદ્રન]
પોતાનું, નિજક તલ વગેરે ધાન્યના ધોવાણનું પાણી, જેમાં શાક-પાંદડા | સર્વસ. ત્રિ (સાંસ્ય વગેરે બાફવામાં આવે કે ધાન્ય ઓસાવવામાં આવે તે કાંસ્ય નામના દ્રવ્ય પરિમાણ સહિત ઓસાવેલ પાણી, પરસેવાથી ઉત્પન્ન થતા જંતુ-જુ,
सकक्कस. विशे० [सकर्कश] માંકડ વગેરે
કર્કશતા સહિત સંસે. ૧૦ Qિ ન]
सकज्जमूढ. पु०स्वकार्यमूढ] જુઓ ઉપર
સ્વાર્થ કે પોતાના કાર્યમાં મૂઢ બનેલો એવો સંસે. ત્રિ(Qદ્રનો
સડવરણ. ત્રિ(સાક્ષ) જુઓ ઉપર’
કટાક્ષ સહિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 181
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
सकथा. स्त्री० [सकथा]
સંન્યાસી વિશેષનું એક ઉપકરણ सकप्पथूभ. पु० [स्वकल्पस्तूप] પોત-પોતાના દેવલોકનો સ્તૂપ सम्म त्रि० [सकर्मन् ] કર્મ સહિત सकय. अ० [सकृत् ] એક વખત
क. ० [ स्वकृत] પોતે કરેલું, નિજકાર્ય सकल न० [ सकल ]
સમસ્ત, સમગ્ર सकल न० [ शकल] टुss, vis सकलुस. त्रि० (सकलुष ] કલુષ-રાગ દ્વેષ સહિત सकसाइ. त्रि० [सकषायिन् ]
કષાયવાળા જીવ,
डीघ-मान-माथा लोभ सहितनो व
सकसाय. त्रि० [सकषाय ]
उषाययुक्त अध-मान-माया लोल सहित
सकहा. स्त्री० [सकथा]
કોઈ સંન્યાસી વિશેષનું એક ઉપકરણ सकहा. स्त्री० [दे. सक्थि)
દાઢ
सकाइय, त्रि० [सकायिक ] શરીર સહિત જીવ काम. ० [ सकाम ] ઇચ્છવા યોગ્ય, ઇચ્છા સહ
सकाममरण न० [सकाममरण]
સમાધિમરણ, પંડિત મરણ
सकाय. पु० [स्वकाय ]
પોતાનું શરીર, પોતાની વસ્તુ सकारण त्रि० (सकारण કારણ સહિત
सकिरिय. त्रि० [सक्रिय ]
ક્રિયાયુક્ત
सकिरिट्ठाण न० [सक्रियस्थान ]
ક્રિયા સ્થાન સહિત
सकुंत. पु० [ शकुन्त]
પક્ષી વિશેષ
आगम शब्दादि संग्रह
सकुणिया स्त्री० [ शकुनिका] પક્ષીણી, સમળી सकुसल त्रि० (सकुशल ]
કુશળતાયુક્ત सकोरंट. पु० [सकोरण्ट ]
એ નામક એક વૃક્ષ सकोरेंट. पु० [सकोरेण्ट ] खो' पर '
सक्क. त्रि० [ शक्य ]
થવા યોગ્ય, થઈ શકે તેવું
सक्क. पु० [ शक्र]
પહેલા દેવલોકનો છે.
सक्क. पु० [शक)
સૌધર્મનામક દેવલોક
सक्क. त्रि० [शक्त ] શક્તિવાળો, સમર્થ
सक्क. धा० [शक्]
સમર્થ થવું, યોગ્ય થવું सक्क- १. पु० [ शाक्य ]
બુદ્ધ સાધુ
सक्क २. वि० [ शाक्य ]
जुद्धनुं जीभुं नाम तेना भातानुं नाम 'माया' हतुं सक्कंदणविनयकरणयतण्हा. स्त्री० [ शक्रन्दनविनयकरणगत
तृष्णा ] छन्द्रना विनय ४रानी तृष्णा ही छे ते तीर्थंडर सक्कणिज्ज. त्रि० (शकनीय]
સમર્થ થવા યોગ્ય, લાયક થવા યોગ્ય
सक्कचाव. न० [ शक्रचाप]
ઇન્દ્ર ધનુષ્ય सक्कत. त्रि० [ संस्कृत ]
સંસ્કારેલ, સ્વાદિષ્ટ सक्कत्थय. न० [ शक्रस्तव ]
શક્ર દ્વારા સ્તવના કરાયેલ, ‘નમુન્થુણં’ નામથી લોકપ્રસિદ્ધ બનેલ અરિહંત વંદના સૂત્ર વિશેષ सक्कदूप. पु० [ शक्रदूत
શક્રનો દૂત, હરિણેગમેસિ નામક દેવતા
सक्कप्पभ. पु० [ शक्रप्रभ]
પહેલા દેવલોકનો ઇન્દ્ર-શુક્રનો એક ઉત્પાત પર્વત
सक्कय. त्रि० [संस्कृत]
સંસ્કૃત ભાષા, સંસ્કારેલ, સ્વાદિષ્ટ
सक्कय. विशे० [सत्कृत]
સારું કાર્ય, પૂજિત, અર્ચિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 182
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सक्कया. स्त्री० [संस्कृता]
सक्कारित्ता. कृ० सत्कृत्य સંસ્કૃત ભાષા, સંસ્કાર પામેલી વાણી
સત્કાર કરીને સવાર. પુo [શર્કરા)
सक्कारिय. त्रि० [सत्कृत સાકર, કાંકરા, પૃથ્વીનો ભેદ, લક્ષ્યપાષાણ કળશરૂપ સારા કાર્ય સવર'. ન૦ @ારVT)
સવવરિય. ત્રિસારિતો સત્કાર કરવો તે
સત્કાર કરેલ સવરત્ત. નં૦ [શર્કરાd]
सक्कारेत्ता. कृ० [सत्कृत्य] કાંકરાપણું, સાકરપણું, લસ્સપાષાણપણું
સત્કાર કરીને सक्करप्पभा. स्त्री० [शर्कराप्रभा]
વિવાય. ત્રિ(ઋત] બીજી નરક પૃથ્વી જેની કાંતિ કાંકરા જેવી છે તે માટે તે સત્કારેલ શર્કરા પ્રભા નામથી ઓળખાય છે
સવાર. ૧૦ [સજ્જિય) सक्कपरप्पभाय. पु० [शर्कराप्रभाज]
ગતિ આદિ ક્રિયા સહિત ‘શર્કરાપ્રભા’ નરકમાં ઉત્પન્ન
सक्कुलि. स्त्री० [शष्कुलि] सक्करप्पभापुढविनेरइय. पु० [शर्कराप्रभापृथ्वीनैरयिक) તલસાંકળી, શર્કરા પ્રભા નામક બીજી પૃથ્વીના નારકી જીવો
કાનનું છિદ્ર સવ રા. સ્ત્રી [શર્કરા)
सक्कुलिकण्ण. पु० [शष्कुलिकर्ण] સાકર, કાંકરા, કાંકરાવાળી જમીન-ભૂમિ
છપ્પનમાંનો એક અંતરદ્વીપ સવારyઢવી. સ્ત્રી [શર્કરાપૃથ્વી
सक्कुलिकण्णदीव. पु० [शष्कुलिकर्णद्वीप] કાંકરાવાળી જમીન, બીજી નરકની પૃથ્વી
જુઓ ઉપર’ सक्कराभ. पु० [शर्कराभ]
सक्कुलिय. न० [शष्कुलिक] ગૌતમ ગોત્રની શાખા, તેમાં જન્મેલ પુરુષ
ખાદ્ય-વિશેષ સવારામા. સ્ત્રી [શર્કરામ)
સવોસ. ત્રિ. (સક્રો] બીજી નરકની ભૂમિ
ગાઉ સહિત સવવા. સ્ત્રી શિhi]
સવઠ્ઠ. નં૦ સિસ્સો ધરણેન્દ્રની બીજી અગમહિષી
સાક્ષી, સાક્ષી આપનાર સવા . મેં૦ [શચન્]
સવઠ્ઠ. ન૦ [ રહ્યો શક્ય, શક્તિસંપન્ન
મિત્રતા सक्कार. पु० सत्कार
સવર. થાળ [@] આદર, સત્કાર
સમર્થ હોવું, શકવું सक्कार. धा० [सत्+कृ]
સવરવું. મ૦ (સાક્ષાત) સત્કાર કરવો
પ્રત્યક્ષ, સાક્ષાત સવાર. થાળ (સત્+%ાર)
સવિલ. ત્રિ. [સાક્ષનો સત્કાર કરાવવો
સાક્ષી, પ્રત્યક્ષ જોનાર, સાક્ષી આપનાર સવાળા . ત્રિ[સત્કારની
સવિરવત્ત. ૧૦ [સાક્ષિત] સત્કાર કરવાને યોગ્ય
સાક્ષીપણું, પુરાવા सक्कारपुरक्कार. पु० [सत्कारपुरस्कार]
સાવરેવય. ન૦ [સાક્ષ સત્કારરૂપે અપાતો પુરસ્કાર, આદર, બહુમાન
સાક્ષીએ, સાક્ષી પૂર્વક सक्कारवत्तिय. पु०/सत्कारप्रत्यय]
સર્વિસ્વિળી. ત્રિ[વિuિff] સત્કારના નિમિત્તે, કાયોત્સર્ગ કરવાનો એક હેતુ
નાની ઘંટડી સહિત, ઘુઘરી સહિત सक्कारित्तए. कृ० [सत्कर्तुम्]
सखुड्डग. त्रि०सक्षुल्लक] સત્કાર કરવાને માટે
લઘુ-નાના સહિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 183
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સા. ત્રિસ્વર્જ)
સાડુથ્થી. સ્ત્રી શિ૧૮૩દ્ધિો પોતાનું
ગાડાની ઊંધ સ. પુo [શક્ષ)
सगडुध्धीमुहसंठिय. न० [शकटउद्धिमुखसंस्थित] એક અનાર્ય દેશ, તે દેશવાસી
ગાડાની ઊંઘની મુખના આકારે રહેલ સાથ. ૧૦ લિગ્રન્થો
सगडुध्धीसंठिय. न० शकटउद्धिसंस्थित] ગ્રન્થ સહિત
ગાડાની ઊંધના આકારે રહેલ સાડ. ૧૦ [શત)
સTI. To []T] ગાડું, ગાડી, રેંકડો, વિવાગશ્રુતાનું એક અધ્યયન પોતાનો વર્ગ सगड-१. वि०सकट]
સાહિર. ત્રિ(સ્વાગહર) સાહંજનીના એક સાર્થવાહ સુમદ્ અને મદ્ નો પુત્ર, પોતાના ગણને લઈ જનાર પૂર્વજન્મમાં તે છmગ નામનો છોગલિક હતો, સTS
सगणिच्चिया. स्त्री० [स्वगणीया] વ્યસની બન્યો. સુરિસTI ગણિકામાં આસક્ત બન્યો.
પોતાના ગણ સંબંધિ સુસેન મંત્રીને ત્યાં રહેલ તે ગણિકા સાથે ભોગવતા
સળિય. ત્રિ(સ્વામifU]
પોતાના ગણનું, પોતાના ગણ સંબંધિ પકડાયો અને તે બંનેને મારી નંખાયા તે નરકે ગયો.
सगभद्दिया. स्त्री० [शकभद्रिका] સાડ-૨. વિ૦ સિક્રેટ
એ નામનું એક લૌકિક શાસ્ત્ર ‘સાડ-૨' નર્કમાંથી નીકળી ચાંડાલ કુળમાં ઉત્પન્ન થયો,
સર. વિ. મારી ત્યાં સુરિસTI ગણિકા તેની બહેન રૂપે જન્મી તેની સાથે
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા બીજા ચક્રવર્તી, રાજા સુમિત્રવિજય જ ભોગ ભોગવવા લાગ્યો.
અને રાણી યશસ્વતીના પુત્ર, તેણે દીક્ષા લીધી. सगडग. पु० [शकटक
સાન. ૧૦ ગાડું, ગાડી
ટુકડા, કકડા सगडभि. त्रि० [स्वकृभित्]
સાન. ત્રિો ( પોતાના કરેલા કર્મનો ભેદ કરનાર
સંપૂર્ણ, સમસ્ત સાડમુ. નં૦ શિરમુa]
સસ. ત્રિ સિTT] ઋષભદેવ સ્વામી જ્યાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા તે ઉદ્યાન
સમાન, સદ્રશ, સમીપ सगडवूह. पु० [शकटव्यूह
સહિ . ન [સ્વગૃહ) ગાડાના આકારે વ્યુહરચના કરવી તે
પોતાનું ઘર सगडिया. स्त्री० [शकटिका]
सगेवेज्ज. पु०सप्रैवेयक] ગાડી
રૈવેયક નામક દેવલોક સહિત સાડી. સ્ત્રી શિક્ઝટી]
સોત્ત. To [2] ગાડી
સમાન ગોત્ર सगडाल. वि० सकटाल]
સVT. To [સ્વ-f] પાડિલપુત્રના મહાપડમ રાજાનો મંત્રી, તેને ઘૂનમદ્
સ્વર્ગ, દેવલોક આદિ બે પુત્રો અને નવસ્થા આદિ સાત પુત્રીઓ અને
सग्गइ. स्त्री० सद्गति] નવરવા આદિ સાત પુત્રીઓ હતી. વરુચિ બ્રાહ્મણ સદ્ગતિ, સારી ગતિ સાથેની દુશ્મનાવટ થતા તેણે કુંટુંબને બચાવવા જાતે જ | સાવલિય, ત્રિ સ્વિfાક્ષનો પોતાની હત્યા કરાવી.
સ્વર્ગની ઇચ્છા કરનાર सगडुद्धिपविभत्ति. पु० [शकटोद्धिप्रविभक्ति]
સ/વામા. ત્રિસ્વિામ*] ગાડાની ઊંઘની વિશેષ રચનાથી યુક્ત નાટક
સ્વર્ગની કામના કરનાર सगडुद्धिसंठिय. त्रि० [शकटउद्धिसंस्थित]
સfપવાસિય. ત્રિસ્વિમffઉપાસિત) ગાડાની ઊંધના આકારે રહેલ
સ્વર્ગની પીપાસા કરેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 184
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सग्गमग्ग. पु० स्वर्गमार्ग]
સ્વર્ગનો માર્ગ સહિ. ત્રિ. [પ્રહ) ક્રૂર ગ્રહમાં આવેલ નક્ષત્ર જેમાં કાર્ય કરવાથી પરાજય થાય सग्गाम. पु० [स्वग्राम]
પોતાનું ગામ સ૬. ત્રિ. (ાણ્યો
વખાણવા યોગ્ય સઘંટ. ત્રિ સિયE]
ઘંટા સહિત सघर. पु०स्वगृह
પોતાનું ઘર સરવવા. ૧૦ (સવ*]
પોતાના સૈન્યનું સામે થવું, સાત ભયમાંનો એક ભય सचक्खुय. त्रि० सचक्षुष्क]
આંખવાળું સવમ. ન૦ [સવર્મઋ]
ચર્મ સહિત सचराचरजंतु. पु० [सचराचरजन्तु]
સચરાચર પ્રાણી સરિતી. સ્ત્રી (સરિત્રી)
ચારિત્ર સહિત સવિત. ત્રિવિત્ત]
સજીવ, ચેતનયુક્ત सचित्तउछु. पु० सचित्तईक्षु
સચિત્ત શેરડી सचित्तकम्म. विशे० [सचित्रकर्मन्] ચિત્ર-કર્મ, ચિત્રકામ સહિત પિત્તનોળિ. સ્ત્રી [વિજ્ઞાન]
યોનિનો એક ભેદ सचित्तजोणिय. पु०सचित्तयोनिक]
સચિત્ત યોનિ સંબંધિ सचित्तनिक्खेवणया. स्त्री० [सचित्तनिक्षेपणा] સચિત્ત વસ્તુ ઉપર રહેલ આહાર, બારમાં વ્રતનો એક અતિચાર પિત્તપદ્દિા. ત્રિ, પિત્તપ્રતિકિત]
સચિત્ત વસ્તુને આશ્રિને રહેલ આહાર આદિ सचित्तपडिबद्धाहार. त्रि०/सचित्तप्रतिबद्धाहार]
સચિત્ત વસ્તુ સાથે ચોંટેલ આહાર सचित्तपरिण्णाय. त्रि० सचित्तपरिज्ञात]
શ્રાવકની સાતમી પડિમા’ વહન કરનાર શ્રાવક પિત્તપિયા. ૧૦ વિત્તfઉદ્યાન] સચિત્ત વસ્તુથી ઢંકાયેલ અચિત્ત આહારાદિ-શ્રાવકના બારમાં વ્રતનો બીજો અતિચાર सचित्तरय. पु० [सचित्तरजस्] સજીવ રજ, સૂક્ષ્મધૂળ પિત્તરુવર૩મૂન. નં૦ [વત્તવૃક્ષમૂનો
સચિત્ત વૃક્ષના મૂળ सचित्ताहार. पु० सचित्ताहार]
સચિત્ત વસ્તુનો આહાર सचित्ताहारय. त्रि०सचित्ताहारक] સજીવ વસ્તુનો આહાર કરનાર सचित्तिकर, धा० /सचिति+कृ]
સચિત્ત કરવું સચિ75. ત્રિ(વિ7%]
ચપટા નેત્રવાળો સવી. સ્ત્રી [શરી]
ઇન્દ્રાણિ સન. ત્રિ સિવેત]
વસ્ત્ર સહિત, વસ્ત્રધારી સવેતા. ત્રિ[વેત]
જુઓ ઉપર’ सचेलिया. स्त्री० [सचेलिका]
વસ્ત્ર સહિતા સગ્ય. ૧૦ (સત્ય) સત્ય, યથાર્થતા, હકીકત, સંયમ, દશમું મુહૂર્ત, સત્યભાષા, આગમ सच्चइ. वि० [सत्यकि હિસર નું મૂળનામ, એક વિદ્યાધર અને સાધ્વી સુઝેટ્ટા નો પુત્ર. તે આગામી ચોવીસીમાં સબૂમાવવિડ નામના તીર્થકર થશે. सच्चग. वि० [सत्यकि જંગલમાં રાત વીતાવવી પડી તેવા ચાર યાદવકુમારમાંના એક सच्चनेमि. वि० [सत्यनेमि રાજા સમુવિનય અને રાણી સિવા નો પુત્ર ભ.
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. શત્રુજ્ય મોક્ષે ગયા. सच्चपइण्णा. स्त्री० [सत्यप्रतिज्ञा]
જેની પ્રતિજ્ઞા સત્ય-ખરી છે તે सच्चपरक्कम. पु० [सत्यपराक्रम] યથાર્થ પરાક્રમ કે સામર્થ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 185
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सच्चप्पवाय. पु० [सत्यप्रवाद]
દ્રષ્ટિવાદના ચૌદ પૂર્વમાંનું છઠ્ઠ પૂર્વ सच्चप्पवायपुव्व. पु० [सत्यप्रवादपूर्व]
यो 64' सच्चप्पहाण. त्रि० [सत्यप्रधान]
સત્યની મુખ્યતા જેમાં છે તે सच्चभामा. वि० [सत्यभामा
वासुदेवना ये पराए शेष था 'पउमावई-५' મુજબ सच्चभासक. पु० [सत्यभाषक]
યથાર્થ બોલનાર सच्चभासग. पु० [सत्यभाषक]
हुमो 64२' सच्चमण. न० [सत्यमनस्
સત્ય મન सच्चमणणिव्वत्ति. स्त्री० [सत्यमनोनिवृत्ति]
સત્ય મનની ઉત્પત્તિ सच्चमणजोग. पु० सत्यमनोयोग]
સત્ય મનોયોગ-વ્યાપાર, પંદર યોગમાંનો એક सच्चमणपओग. पु० [सत्यमनःप्रयोग]
સત્ય મનનો વ્યાપાર सच्चमोसा. स्त्री० [सत्यामृषा]
મિશ્ર ભાષા, મિશ્ર વ્યવહાર सच्चरय. त्रि० [सत्यरत]
સત્ય પ્રેમી सच्चरिसि. वि० [सत्यर्षि
महानिसीह सत्रनाठिणगेद्धारने महमान्य ४२नार थे વિદ્વાન્ આચાર્ય. सच्चवइ. स्त्री० [सत्यवाक्]
સાચી વાણી सच्चवइजोग. पु० [सत्यवाग्योग]
સત્ય વચન યોગ, પંદરમાંનો એક યોગ सच्चवइपओग. पु० [सत्यवाक्प्रयोग]
સત્ય વચન વ્યાપાર सच्चवई. वि०/सत्यवती
तपुरमा २० दंतवक्क' नी पत्नी (राए) सच्चवयण. न०/सत्यवचन]
સત્ય વચન सच्चवयणाइसेस. पु०सत्यवचनातिशेष] સત્ય વચનના પાંત્રીશ અતિશયો, તીર્થકરની વાણીના અતિશય
सच्चवाइ. त्रि० सत्यवादिन]
સત્ય બોલનાર सच्चवादि. त्रि० सत्यवादिन]
જુઓ ઉપર सच्चविऊ. विशे०/सत्यविद्]
સત્યને જાણનાર सच्चसेन. वि० सत्यसेन]
ઐરવત ક્ષેત્રમાં ભાવિ ચોવીસીમાં થનારા બારમાં તીર્થકર सच्चा. स्त्री० [सत्या] સત્ય ભાષા, સત્ય મનોયોગ વિષયક ગુપ્તિ सच्चामोस. स्त्री० [सत्यामृषा] મિશ્ર ભાષા કે મિશ્ર વ્યવહાર सच्चामोसभासग. त्रि० [सत्यामृषाभाषक] મિશ્રભાષા બોલનાર सच्चामोसमण. न०/सत्यामृषामनस्]
કંઈક સત્ય કંઈક અસત્ય એવા મિશ્ર મનયુક્ત सच्चामोसमणजोग. पु० [सत्यामृषामनोयोग] મિશ્ર મનોયોગ-વ્યાપાર सच्चामोसमणपओग. पु०सत्यामृषामनःप्रयोग]
सो ' 64२' सच्चामोसवइजोग. पु० [सत्यामृषावाक्योग]
મિશ્ર વચન-વ્યાપાર सच्चामोसावइपओग. पु० [सत्यामृषावाक्प्रयोग] મિશ્ર વચન-પ્રવૃત્તિ सच्चामोसा. स्त्री० [सत्यामृषा] મિશ્રભાષા, મિશ્ર વ્યવહાર सच्चित्त. त्रि० [सचित्त]
यो 'सचित्त सच्चित्तकम्म. न० [सचित्रकर्मन्
gयो 'सचित्तकम्म' सच्चित्तमक्खिय. पु० सचित्तम्रक्षिक]
સચિત્ત સ્પર્શીત सच्चोवात. विशे० [सत्यावपात]
સત્ય ઉપાય, સદ્યઃ ફળદાયક ઉપાય सच्चोवाय. विशे० [सत्यावपात]
यो - 64२' सच्छंद. त्रि० [स्वच्छन्द] ઇચ્છા પ્રમાણે વર્તનાર, મનમોજી, પોતાના અભિપ્રાય મુજબનું વર્તન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 186
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
सच्छंदमइ. त्रि० (स्वच्छन्दमति] પોતાની ઇચ્છા અનુસાર વર્તન કરનાર सच्छंदयारि, त्रि० (स्वच्छन्दचारिन्
ઇચ્છા પ્રમાણે ફરનાર सच्छंदविउब्वियाभरणधार, पु० [ स्वच्छन्दविकुर्विताभरणधर]
પોતાની ઇચ્છા મુજબના વિકૃર્વેલા ઘરેણા પહેરનાર सच्छंदविहार. पु० ( स्वच्छन्द विहार ]
ઈચ્છા પ્રમાણે વિચરવું તે सच्छत्त. त्रि० (सच्छत्र) છત્ર સહિત
सच्छत्तजोणिय न० [सच्छत्रयोनिक ]
છત્ર સહિતની યોનિવાળી વનસ્પતિ सछत्ता. स्त्री० [सच्छत्रा ] સચ્છનામક વૃક્ષની એક જાતિ सच्छिर. पु० [सक्षीर]
એક પ્રકારનો મચ્છ सच्छीर. त्रि० [सक्षीर]
દૂધ સહિત, જેમાં દૂધ હોય તે सजलण. त्रि० [सज्वलन]
જ્વલન-કોંધ સહિત सजिय. त्रि० [सजीव ] જીવ સહિત
सजीव. त्रि० (सजीव] જીવ સહિત
सजोइ. त्रि० (सयोगिन् ] યોગ સહિત, સજોગી सजोय. त्रि० [सज्योतिष् ]
જ્યોતિ સહિત
सजोग. त्रि० [सयोग ]
મન-વચન-કાયાના સહિત
सजोगि. न० [सयोगिन् ]
એ નામનું તેરમું ગુણસ્થાનક सजोगिकेवलि. पु० / सयोगिकेवलिन)
आगम शब्दादि संग्रह
યોગ સહિત વર્તતા કેવળી, તેરમા ગુણઠાણે રહેલ सजोगिपच्चक्खा, स्त्री० [सयोगिप्रत्यक्ष ]
સયોગિને પ્રત્યક્ષ सजोगिभवत्थकेवलनाण न० [सयोगिभवस्थकेवलज्ञान] તેરમાં ગુણઠાણે વર્તના જીવનું કેવળજ્ઞાન
सजोगिभवत्थकेवलि. पु० [सयोगिभवस्थकेवलिन्
તેરમાં ગુણઠાણાવર્તી કેવળી
સ્નેહ બાંધવો, સંગ કરવો, આસક્તિ કરવી सज्ज, धा० (सृज्
તૈયાર થવું, રચવું, બનાવવું
सज्ज. पु० [ षड्ज ]
મુખ્યતાએ જીમના અગ્રભાગથી ઉત્પન્ન થતો સ્વર
सज्ज. पु० [सर्ज]
શાલ વૃક્ષ
सज्ज. अ० [सद्यस्]
તત્કાળ, તે સમય, જલદી
सज्ज. त्रि० [सज्ज ] તૈયાર થયેલ
सज्ज. धा० (सरज)
તૈયાર થવું, સજાવવું सज्जंभव. वि० [शव्यम्भव
देखो 'सेज्जंभव'
सज्जक्खार न० [सर्जक्षार]
ભસ્મ, સાજીખાર
सज्जगाम. पु० [षड्जग्राम ]
મંગી આદિ સાત મૂર્ચ્છના આશ્રિત સ્વર સમૂહ
सज्जण. पु० [स्वजन ]
સ્વજન, પોતાના માણસ सज्जण, विशे० / सज्जन) સારો મનુષ્ય सज्जनहिअ न० [सज्जनहित] સજ્જનનું હિત કરનાર
सज्जपुढवी. स्त्री० [सद्यः पृथिवी]
તત્કાળ ખોદેલ પૃથ્વી, ખાણની માટી
सज्जमाण. पु० [सजत्
તૈયાર થવું તે सज्जा. स्त्री० [सर्जा]
વૃક્ષ વિશેષ, એક કંદ
सज्जा. स्त्री० [ शय्या ]
શય્યા
सज्जाय. पु० [सर्जक)
પીળું શાલવૃક્ષ सज्जाव. पु० [सज्जय् ]
તૈયાર થવું તે सज्जावेत्ता. कृ० [सज्जयित्वा ]
તૈયાર થઈને
सज्जिय. पु० [सज्जित्
તૈયાર થયેલ
सज्ज. धा० [सञ्]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 187
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सज्जियव्व. कृ० सक्तव्य
આસક્ત થઈને સન્ગિયા. સ્ત્રીસિનિં1)
સાજી सज्जियाखार. पु० [सर्जितक्षार] સાજીખાર નીવ. . સનીવ) સજીવ, મૃતઃપ્રાયને જીવતા કરવાની કળા, ચઢાવેલી દોરી સહિતનું ધનુષ્ય સનુ€. નૈ૦ [સ્વપૂથ)
પોતાનું જૂથ सज्जेत्ता. कृ० [सङ्क्त्वा ]
આસક્ત થઈને સજ્ઞો. H૦ (સાસુ)
તત્કાળ, જલદી સન્ન. ત્રિ[TZ]
સિદ્ધ કરવા યોગ્ય સન્નમ. ત્રિ સિધ્વનો
ધ્વજ સહિત सज्झाइय. त्रि० [स्वाध्यायिक]
સ્વાધ્યાય કરનાર સત્તાય. ત્રિ(સ્વાધ્યારિત)
સ્વાધ્યાય કરેલ સન્નાખ. ૧૦ સિદ્ધ્યાન]
ધર્મ કે શુક્લરૂપ સમ્યગ ધ્યાન सज्झाय. पु० स्वाध्याय
સ્વાધ્યાય, શાસ્ત્રવાંચન આદિ, એક અત્યંતર તપ सज्झायउज्जुत्त. त्रि० स्वाध्याय-उद्युक्त]
સ્વાધ્યાયમાં ઉદ્યમી सज्झायकरण. न० [स्वाध्यायकरण
સ્વાધ્યાય કરવો તે सज्झायकारक. त्रि० स्वाध्यायकारक]
સ્વાધ્યાય કરનાર સન્નાયાણ. ૧૦ (સ્વાધ્યાયપ્પાન)
સ્વાધ્યાય અને ધ્યાન सज्झायज्झाणजुत्त. न० [स्वाध्यायध्यानयुक्त]
સ્વાધ્યાય અને ધ્યાન સહિત સાયરત. ત્રિ(સ્વાધ્યાયરત)
સ્વાધ્યાયમાં રત सज्झायवाय. पु० [स्वाध्यायवाद] સ્વાધ્યાયનો વાદ, સ્વાધ્યાય-ચર્ચા
સજ્જૈન. પુo દ્રિ.]
ભાઈ ન્શિન. સ્ત્રી (2)
બહેન સદ્. 7૦ [e]
એક મુહુર્ત-વિશેષનું નામ સદ્. નં૦ [શOચ)
શઠતા સટ્ટા. નં૦ (સ્વસ્થાન)
પોતાનું સ્થાન, ઘર સટ્ટ. સ્ત્રી [fa]
સાઈઠ-૬૦ સફ્રિક. ન૦ [fes|
ચોખાની એક જાત સદ્વિતંત. ૧૦ [feતન્ન]
કપિલ મુનિ રચિત એક શાસ્ત્ર सट्ठिभत्त. पु० [षष्ठिभक्त
સાઈઠ ભક્ત, 30 (૨૯?) ઉપવાસ सट्ठिभाग. पु० [षष्ठिभाग]
સાઈઠમો ભાગ सट्ठिभाय. पु० [षष्टिभाग]
જુઓ ઉપર સદ્દિા . ત્રિ. [few]
સાઈઠ વર્ષની વયવાળો, વય-સ્થવીર સદિલાય. ત્રિ[feણાયન)
આઠ વર્ષનો બલવાન 16. ત્રિો [શa]
ધૂર્ત, શઠા સડે. થ૦ [શ
સડવું, ખેદ કરવો, જવું સäાવિ. ત્રિો [Nડફવિદ્રો શિક્ષા, વ્યાકરણાદિ છ અંગોના જાણકાર
કોઈ વસ્તુનું સડી જવું તે સડી. સ્ત્રી [સટT]
સિંહ આદિની કેસરા-જટા-શિખા સડિય. ત્રિ. [ટિત]
સડેલું સટ્ટ. પુo [શ્રાદ્ધી શ્રદ્ધાવાનું શ્રાવક, પિતૃતર્પણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 188
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सड्डइ. पु० श्राद्धकिन्
શ્રદ્ધા રાખનાર તાપસની એક જાતિ सड्ढकुल. न० [श्राद्धकुल]
શ્રાવકના કુળ सड्डय. त्रि० [श्राद्धक]
શ્રાવક, શ્રદ્ધાળુ सड्डा. स्त्री० [श्रद्धा
તત્ત્વરુચિ, શ્રદ્ધા सड्डि. त्रि० [श्रद्धिन्]
શ્રદ્ધાળુ, શ્રાવક सड्डिय. त्रि० [श्रद्धेय]
શ્રદ્ધા રાખવા યોગ્ય, વિશ્વાસપાત્ર सड्डी. स्त्री० [श्राद्धी]
શ્રાવિકા सढ. त्रि० शठ]
લુચ્ચો, ધૂર્ત सढया. स्त्री० [शठता]
લુચ્ચાપણું, ધૂર્તતા सण. पु० [शण]
સણ, એક પ્રકારનો છોડ, એક જાતનું ધાન્ય सणंकुमार. पु० [सनत्कुमार]
ત્રીજો દેવલોક, તેનો ઇન્દ્ર, તેનો દેવતા, એક ચક્રી सणंकुमारग. पु० [सनत्कुमारक]
સનકુમાર सणंकुमारय. पु०सनत्कुमारज]
ત્રીજા દેવલોકમાં ઉત્પન્ન सणंकुमारवडेंसग. पु० [सनत्कुमारावतंसक]
ત્રીજા દેવલોકનું એક દેવવિમાન सणंकुमारवडेंसय. पु० [सनत्कुमारावतंसक]
यो 'पर' सणप्पय. त्रि०[सनखपद]
નખવાળા જાનવર સિંહ, વરુ सणप्फई. स्त्री० [सनखपदी]
સિંહણ, સ્ત્રી વહ આદિ નખવાળી પ્રાણી सणप्फद. त्रि० [सनखपद]
यो 'सणप्पय' सणप्फय. त्रि० सनखपद]
यो ‘सणप्पय' सणवण. न० [शणवन्]
શણનું વન सणहपय. त्रि० [सनखपद]
यो 'सणप्पय' सणहप्पय. त्रि०[सनखपद]
यो ‘सणप्पय' सणातण. त्रि० [सनातन] નિત્ય રહેનાર, શાશ્વત, ચિરસ્થાયી सणायण. त्रि० स्वज्ञातक]
પોતાનો નાતીલો, સગો सणाह. विशे० [सनाथ]
નાથવાળું, જેનો કોઈ નાથ કે રક્ષા કરનાર હોય તે सणाहा. न० स्नान]
સ્નાન, ન્હવણ सणिंचर. पु० शनैश्वर]
એક ગ્રહનું નામ सणिंचरसंवच्छर. पु०[शनैश्वरसंवत्सर]
ત્રીશ વર્ષ પરિમિત કાળ सणिंचारि. त्रि० शनैश्चारिन्]
ધીમે ધીમે ચાલનાર, શનૈશ્વર ગ્રહ सणिक्खमण. त्रि० सनिष्क्रमण]
દીક્ષા કલ્યાણક સહિત सणिच्चर. पु० [शनैश्वर]
એક ગ્રહ सणिच्छरसंवच्छर. पु० [शनैश्वरसंवत्सर]
ત્રીસ વર્ષ પરિમિત કાળ सणिच्चारि. त्रि० [शनैश्चारिन्]
हुयी सणिंचारि सणिच्छर. पु० [शनैश्वर]
એક ગ્રહ सणिच्छरसंवच्छर. पु० [शनैश्वरसंवत्सर]
ત્રીશ વર્ષ પરિમિત કાળ सणिप्पवात. पु० सनिष्प्रवात]
જળથી ભરેલ કોઈ પૌગલિક વસ્તુ વિશેષ सणिय. अ० [शनैस्
ધીમે ધીમે सणियं. अ० [शनैस्
ધીમે ધીમે सण्ण. त्रि०/सन्न
ખેંચી ગયેલ सण्ण. त्रि० सज्ञ] ખિન્ન, મગ્ન सण्णक्खर. न० [सञ्ज्ञाक्षर] અ-ક ઇત્યાદિ અક્ષર-વર્ણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 189
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सण्णज्झिउं. कृ० [सन्नद्ध]
પૂર્વના સંજ્ઞીના ભવનું જ્ઞાન, તૈયાર થવા માટે
જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન सण्णव. पु० [सज्ञापय्
सण्णिभाव. पु०/सज्ञिभाव] જણાવવું તે
સંજ્ઞીપણું सण्णवणा. स्त्री० [सज्ञापना]
સામૂા. ત્રિ(નમૂત] સંબોધન આદિ દ્વારા જણાવવું તે
સંજ્ઞીરૂપે ઉત્પન્ન થયેલ, સમ્યગદર્શી सण्णवित्तए. कृ० [सज्ञपयितुम्]
सण्णिमनुस्स. पु० [संज्ञिमनुष्य] સંબોધન આદિ દ્વારા જણાવવા માટે
સંજ્ઞા કે મનવાળા મનુષ્ય सण्णवेत्तए. कृ० [सज्ञापयितुम्]
सण्णिमहाजुम्मसत. न० [सज्ञिमहायुग्मशत) જુઓ ઉપર
એક શતક-વિશેષ સUTT. સ્ત્રી [સંજ્ઞા)
सण्णिय. त्रि०सञ्जित] સંજ્ઞા, અર્થાવગ્રહ, વિચારણા, મતિજ્ઞાનનો એક ભેદ,
સંજ્ઞા પામેલ શ્રદ્ધા, લાગણી, મનોવૃત્તિ, ભૂત-ભાવિની વિચારણા,
સOિાસત. ૧૦ [જ્ઞાત) આત્મ પરિણામ આહારાદિ સંજ્ઞા વિશેષ
એક શતક-વિશેષ સUTU. ૧૦ વિજ્ઞાન
સાસુય. ન૦ [ગ્નિકૃત) ઉત્તમ જ્ઞાન
સંજ્ઞાવાળા જીવોનું શ્રુતજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાનનો એક ભેદ सण्णासण्णि. पु०सज्ञासज्ञिन]
સfી. સ્ત્રી[3] સંક્ષિ-અસંત્તિ જીવો, પન્નવણા’નું એક પદ
જુઓ સાંજ સUUTIઉં. થાળ [+નો
સ૬. ત્રિો [સ્ત્ર) સંગ્રામ કરવો
કોમળ, સુંવાળુ, કોમળ પૃથ્વીના જીવ, એક પ્રકારનો સા. ત્રિો [શ્નનો
મસ્ય, સૂક્ષ્મ સંજ્ઞી, સંજ્ઞાવાળા પ્રાણી, પન્નવણા’ સૂત્રનું એક દ્વાર, सण्हकरणी. स्त्री० [श्लक्ष्णकरणी] અવધિ કે જાતિ સ્મરણ જ્ઞાનવાળા જીવો
પીસવાની શીલા, ખરલ सण्णिकाय. पु० सझिकाय]
સહૃદ્ધ. R૦ (સન્ની સંસી જીવોનું શરીર
કવચ, બખ્તર સાવુન. ૧૦ (ગ્નેત્ત]
સપ્ટપટ્ટ. 7૦ [શ્નપટ્ટી સંજ્ઞાવાળા પ્રાણીના કુળ, સંગ્નિકુળ
કોમળ વસ્ત્ર सण्णिगब्भ. पु०सजिगभ]
सण्हपुढवि. स्त्री० [श्लक्ष्णपृथ्वी] સંજ્ઞાવાળા જીવોનો ગર્ભ
બાદર પૃથ્વી, લક્ષ્મ-કોમળ પૃથ્વી सण्णिजाइसरण. न० [सज्ञिजातिस्मरण]
सण्हमच्छ. पु० श्लक्ष्णमत्स्य] સંજ્ઞી જીવનું જાતિ સ્મરણ
સૂક્ષ્મ માછલું સોનાનુ. જ્ઞજ્ઞાન]
सहसण्हिय. पु० श्लक्ष्णश्लक्ष्णिक] સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોને થતું-થયેલું જ્ઞાન વિશેષ
સ્કંધનું એક માપ, ઉર્ધ્વરેણુનો આઠમો ભાગ सण्णिपंचिंदिय. पु० [सज्ञिपञ्चेन्द्रिय]
सण्हसण्हिया. स्त्री० [श्लक्ष्णश्लक्ष्णिका] સંજ્ઞાવાળા પંચેન્દ્રિય જીવ
જુઓ ઉપર’ सण्णिपंचिदियपढम-समयउद्देसय. पु०
સત. સં૦ [સ્વય [सज्ञिपञ्चेन्द्रियप्रथमसमयोद्देशक]
પોતે એક ઉદ્દેશક
સત. મેં૦ | | सण्णिपंचेंदिय. पु०सज्ञिपञ्चेन्द्रिय
વિદ્યમાનતા જુઓ સfપરિંદ્રિય
સતંત. ત્રિ. (સ્વતન્ત્ર) सण्णिपुव्व. पु० [सज्ञिपूर्वी
સ્વતંત્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 190
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
सतक. वि० [शतक ] खो 'स' सतक्कतु. पु० [ शतक्रतु] કેન્દ્રનું એક અપર નામ सतक्खुत्तो. अ० [शतकृत्वस्]
સો વખત सतग्धि. स्त्री० [ शतघ्नी] સ્વ વિશેષ
सतत न० [ सतत ] નિરંતર सतदुवार न० [ शतद्वार ]
સો દરવાજાવાળું કોઈ નગર सत. स्त्री० [शतद्रु]
એક મહાનદી सतधनु. पु० [ शतधनुष् ]
સૌ ધનુષ, કાયાની અવગાહના-લંબાઈનું એક માપ सतधनु. वि० [ शतधनु]
ठुखो 'सयधनु' सतपत्त न० [ शतपत्र ]
સો પાંખડીવાળું કમળ, કુશેશય
सतपुप्फी. स्त्री० [शतपुष्पी ]
વનસ્પતિની એક જાત, સુવા सतपोरण. पु० [ शतपर्वक]
સૌ પર્વ-ગાંઠવાળી એક વનસ્પતિ-શેરડી सतभिसत न० [ शतभिषण)
એક નક્ષત્ર सतभिसय न० [ शतभिषग् ]
એક નક્ષત્ર
सतभिसया, न० [ शतभिषज् ]
आगम शब्दादि संग्रह
એક નક્ષત્ર
सतय. वि० [ शतक ]
સંવિત્તિ નો પૂર્વભવ તેણે ભ. મહાવીરના તીર્થમાં
તીર્થંકર નામકર્મ બાંધ્યું
सतया. अ० [ सततम् )
નિરંતર
सतर न० [ सतर ] વૃક્ષની એક જાતિ सतरिसम. पु० [शतर्षम् ] એક મુહુર્ત सतरी. स्त्री० [ शतावरी ]
એક જાતની વનસ્પતિ
सतवच्छ. पु० [शतवत्स ] રૂંવાળાવાળુ એક જાતનું પક્ષી सतवत्त, न० [ शतपत्र)
भुखी सतपत्त
सतवाइया. स्त्री० [ शतपादिका ]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાત
सता. अ० [सदा ]
સદા, હંમેશા सताउ. पु० [ शतायुष्] સો વર્ષનું આયુષ
तानिक. वि० [ शतानिक] दुखो 'समानिय' सति. स्त्री० [स्मृति]
સ્મરણ, યાદ सतिअंतरद्धा. स्त्री० [स्मृत्यन्त
સ્મૃતિ નાશ
सति अकरणया. स्त्री० [स्मृत्यकरणता]
સ્મૃતિનું ન કરવું તે, યાદ ન કરવું તે सतिं. अ० [सकृत्]
એક વખત सतिण. त्रि० [सतृण]
ઘાસવાળુ
सतिरं. अ० [स्वैरम् ]
સ્વ ઇચ્છા પ્રમાણે सती. स्त्री० [शची]
ઇન્દ્રાણી सतीण. पु० [सतीण]
એક ધાન્ય, તુવેર सतीणा. स्त्री० [दे.] એક ધાન્ય વિશેષ
सतुंब. त्रि० [सतुम्ब] તુંબડા સહિત
सतुंबवीणसद्द. पु० [सतुम्बवीणाशब्द ]
તુંબડાવાળી વીણાનો અવાજ
सतेरा. स्त्री० [शतेरा ]
વિદિશાના રૂચક પર્વત ઉપરની એક દિક્કુમારી सतेरा. वि० [शतेरा]
વાણારસીના એક ગાથાપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી,
મૃત્યુબાદ ધરણેન્દ્રની અગ્ર મહિષી બની. सत्त न० [सत्व]
પૃથિવ્યાદિ ચાર સ્થાવર જીવ, સામાન્ય જીવ, પ્રાણી, ઉત્સાહ, પરાક્રમ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 191
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
सत्त. त्रि० (सक्त)
આસન, તમય થયેલ, અહોરાત્રનું એક મુહૂર્ત सत्तंग न० [सप्ताङ्ग ]
राभ-मंत्री - मित्र-श-हेश- डिल्लो-सैन्य ये सात અંગવાળું, હાથીના શરીરના સાત અંગ सत्तकम्म न० [ सप्तकर्मन्
આયુષ્ય સિવાયના સાત પ્રકારના કર્મો सत्तकित्ति वि० [सत्यकीर्ति खो सयकित्ति
सत्तगय न० [ सप्तगज ]
સાત ગજ
सत्तगुण. पु० (सप्तगुण) સાન ગયું.
सत्तग्ग. न० [ शक्त्यग्र ]
आगम शब्दादि संग्रह
અવાની ધાર
सत्तघरंतरिय त्रि० [सप्तगृहान्तरिक ]
સાત ઘરને અંતરે ભિક્ષા લેવાનો અભિગ્રહ કરનાર
ગોશાળા નો એક ઉપાસક
सत्तच्छय. पु० [सप्तच्छद ] વૃક્ષ-વિશેષ
सत्तट्ठाण न० [ सप्तस्थान ]
સાત સ્થાન
सत्तधनु. न० [ सप्तधनुष् ]
સાત ધનુષ્ય सत्तधनु. वि० [ शतधनु]
बलदेव खने राक्षी रेवई नो पुत्र था कुखो 'निसढ'
મુજબ
सत्तपएसियन० [ सप्तप्रदेशिक]
સાત પ્રદેશવાળો સ્કંધ વિશેષ
सत्तपडह. पु० [ सत्वपटह]
પરાક્રમનો હોલ
सत्तपण्ण. पु० [सप्तपर्ण] વૃક્ષ-વિશેષ
सत्तपदेस त्रि० [सप्तप्रदेश ]
જેના સાત પ્રદેશ છે તે, સાત પ્રદેશ सत्तमा. स्त्री० [ सप्तमी ]
सत्तमासिय, त्रि० सप्तमासिक)
સાત માસનું सत्तमासिया. स्त्री० / सप्तमासिका ] સાત માસની એક ભિક્ષુ પ્રતિમા सत्तमी. स्त्री० [सप्तमी]
સાતમી, પક્ષની સાતમી તિથિ, સાતમી વિભક્તિ
सत्तरत्त न० [ सप्तरात्र ]
સાત રાત્રિ
सत्तराइंदिय. स्त्री० [ सप्तरात्रिन्दिव]
સાત રાત્રિ-દિવસની એક ભિક્ષુ પ્રતિમા सत्तराइंदिया. स्त्री० / सप्तरात्रिन्दिवा ]
दुखो 'पर'
सत्तरातिदिया. स्त्री० [ सप्तरात्रन्दिवा )
देखो 'पर'
सत्तलव. पु० [ सप्तलव]
લવ-ડાંગરના છોડવાની સાત મુઠ્ઠી सत्तवण्णवडेंसय. पु० [सप्तवर्णावतंसक ]
એ નામનું એક દેવવિમાન सत्तवण्णवन. पु० [सप्तवर्णवन]
સપ્તપર્ણ વૃક્ષનું વન
सत्तवत्त. पु० [ सप्तपत्र ]
સપ્તપર્ણ નામની એક વનસ્પતિ
सत्तसंजूह. पु० [सप्तसंयूथ ]
સાત સભ્ય-એક કાળ વિશેષ सत्तसत्तमिया. स्त्री० [सप्तसप्तमिका ] ઓગણપચાસ દિવસનું એક તપ-વિશેષ सत्तसरसीहर न० [ सप्तस्वरसीभर ]
४ - गांधार-मध्यम-पंथम घेवत खने નિષાદ એ સાત સ્વર તુલ્ય सत्तसिक्खावय. त्रि० [ सप्तशिक्षाव्रतिक ]
શ્રાવક સાત શિક્ષાવ્રતને ગ્રહણ કરનાર सत्तसिक्खावतिय. त्रि० [ सप्तशिक्षाव्रतिक ]
दुखो 'पर' सत्तसिक्खाव्यय, न० [ सप्तशिक्षाव्रत ]
શ્રાવકના સાત શિક્ષાવ્રત, શ્રાવકના બાર વ્રતમાંના પહેલા પાંચ અણુવ્રત સિવાયના વ્રતો सत्तस्सर न० [ सप्तस्वर ]
સાતમી सत्तमापुढवी. स्त्री० [सप्तमीपृथ्वी]
સાતમી નરક, સાતમી નરકની પૃથ્વી सत्तमास. पु० [ सप्तमास]
સાત મહિના
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
ષડ્જ-ઋષભ-ગાંધાર આદિ સાત સ્વરો सत्तस्सरसीभर, न० [ सप्तस्वरसीभर ] यो सत्तसरसीहर
Page 192
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सत्ता. स्त्री० [सत्ता
सत्तुसेन. वि० [शत्रुसेन] જેને લીધે પદાર્થોનું અસ્તિત્વ છે તે - વિદ્યમાનતા બલિપુરના ગાથાપતિ ના અને સુન્નસા નો પુત્ર, ભ. सत्ताविसतिगुण. पु० [सप्तविंशतिगुण]
અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. શત્રુંજયે મોક્ષે ગયા. સત્તાવીસ ગણું
सत्तुस्सेह. पु०/सप्तोत्सेध] सत्ताह. पु० [सप्ताह]
જેની ઊંચાઈ સાત હાથ છે તે સાત દિવસનો સમૂહ, અઠવાડિયું
સત્ય. ૧૦ [શસ્ત્ર) ક્ષત્તિ. સ્ત્રી શિf]
હથિયાર, શસ્ત્ર એક જાતનું આયુધ, શક્તિ, વશિષ્ઠ ગોત્રની એક શાખા, સત્ય. નં૦ શિસ્ત] તેમાં જન્મેલ પુરુષ, સામર્થ્ય
પ્રશસ્ત, વખાણવા લાયક ત્તિમ. નં૦ [શવાજી)
સત્ય. ન૦ [શાસ્ત્ર) ભાલાની અણી
આગમ, શાસ્ત્ર सत्तिग्रह. त्रि० शक्तिग्रह)
સત્ય. પુ0 [સાથ] ભાલા કે આયુધ ગ્રહણ કરવું તે
સાથે, મુસાફરોનો સમૂહ सत्तिप्पहार. पु० [शक्तिप्रहार]
સત્યવસત. ૧૦ [શાસ્ત્રીનો ભાલાનો ઘા
આગમ-શાસ્ત્રમાં નિપુણ, શાસ્ત્રજ્ઞ ત્તિમ. ત્રિ. [મિત]
सत्थकोस. पु० [शस्त्रकोश] શક્તિવાળો
શસ્ત્રનો ભંડાર सत्तिवण्ण. पु० [सप्तवर्ण
સત્યાહા. નં૦ [શસ્ત્રગ્રહ) એક વૃક્ષ-વિશેષ, એક વન તે વનનો રક્ષક દેવતા શસ્ત્રનું ગ્રહણ કરવું તે सत्तिवण्णवडेंसय. पु० [सप्तवर्णावतंसक)
सत्थघायक. पु० [सार्थघातक] એક દેવવિમાન
મુસાફર આદિના સાર્થને મારનાર सत्तिवण्णवण. न० [सप्तवर्णवन]
सत्थजाय. न० [शस्त्रजात] સપ્તવર્ણ નામના વૃક્ષનું વન
શસ્ત્ર વડે થયેલ સત્તિહબ્લ્યુ. નં૦ [શ#િહસ્ત]
सत्थपरिणय. त्रि० [शस्त्रपरिणत] હાથમાં રહેલ ભાલો કે કોઈ આયુધ-વિશેષ
શસ્ત્રથી પરિણામ પામેલ, અચિત્ત સT. To [શત્રુ)
सत्थपरिणामिय. त्रि० [शस्त्रपरिणामित] દુશ્મન, વૈરી
જુઓ ઉપર सत्तुंजय. पु० [शत्रुञ्जय]
सत्थपरिण्णा. स्त्री० [शस्त्रपरिज्ञा] એક પર્વત-વિશેષ, જે તીર્થ સ્વરૂપ છે, અનેક મુનિઓ ‘આયાર' સૂત્રનું એક અધ્યયન ત્યાંથી મોક્ષે ગયેલ છે. પરમાત્માની કલ્યાણક ભૂમિ છે.
सत्थपारग. विशे० [शास्त्रपारग] सत्तुंजय. वि० [शत्रुञ्जयों
આગમશાસ્ત્રનો પારગામી સાકેતનગરનો રાજા એક વખત ભ, મહાવીરને વંદન સત્થર. નં૦ (ત્રસ્તરો કરવા ગયેલ
શધ્યા सत्तुक्करिस. पु० [शत्रुकर्ष]
सत्थरय. न० [स्रस्तरक શત્રુ-આકર્ષ
શધ્યા સજુગૂU. ૧૦ [શpપૂf]
सत्थवाह. पु०/सार्थवाह) ખાવાનો એક પદાર્થ-સાથવો-તેનું ચૂર્ણ
સાર્થવાહ, કાફલો सत्तुपक्ख. पु० शत्रुपक्ष]
સત્યવાહૃત્ત. ૧૦ (સાર્થવાહ7] શત્રુનો પક્ષ, પ્રતિપક્ષ
સાર્થવાહપણું સજુમા . ત્રિ. [શત્રુમનો
સત્યવાહી. સ્ત્રી (અર્થવાહી) શત્રુનું મર્દન કરવું તે
સાર્થવાહીની સ્ત્રી
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 193
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સત્યાતીત. ત્રિશિસ્ત્રાતીત)
સદ્. થાળ શબ્દ) શસ્ત્રથી રહિત
બોલાવવું સસ્થાતી. ત્રિ. [શસ્ત્રાતીત]
સવાર. ત્રિશિશ્નર જુઓ ઉપર
શબ્દ-અવાજ કરનાર सत्थाह. पु० [सार्थवाह]
સત્ત, ૧૦ [શુદ્ધત્વો સાર્થવાહ, કાફલો
શબ્દપણું સત્થીમુઠિત. ન સ્વિસ્તિમુરઉસંસ્થત)
सद्दनय. पु० [शब्दनय] સ્વસ્તિકના અગ્રભાગ આકારે રહેલ
શબ્દપ્રધાન નય, સાત નયમાંનો એક નય સત્યુ. ત્રિ. [શાસ્તૃ]
सद्दपरिणाम. पु० [शब्दपरिणाम] શિક્ષા દેનાર
શબ્દનું પરિણમવું તે, સત્થપાઇ. ૧૦ શાસ્ત્રાવપાટન
પરિણામનો એક ભેદ શસ્ત્રથી શરીર વિદારીને મૃત્યુ પામવું, બાળમરણનો એક | સદુપરિવારજી. ત્રિ. શબ્દપરિવારજ઼] ભેદ
શબ્દ સાંભળવા માત્રથી વિષયતૃપ્તિ કરનાર સત્યવાડા. ૧૦ [શાસ્ત્રવાટનો
सद्दपरियारणा. स्त्री० [शब्दपरिचारणा] જુઓ ઉપર
શબ્દ સાંભળીને વિષયતૃપ્તિ કરવી તે सत्थोवाडियग. पु० [शस्त्रावपाटितक]
સપવિયાર. ત્રિ. [શબ્દપ્રવિવાર) શસ્ત્રથી કાપેલ-વિદારેલ
શબ્દ દ્વારા જ વિષયતૃપ્તિ કરવી તે સદ્. થTo (4)
સત્ર. R૦ [શદ્વત) ભાવવું, સારું લાગવું
લીલું ઘાસ સસરા. નં૦ સિદ્રશર ત્ર
સહિ. ત્રિ. [શબ્દનો દશ રાત્રિ સહિત
શબ્દનું લક્ષ્ય રાખી બાણ મારનાર સા. ૦ (સા)
સલ્વયા. સ્ત્રી [દ્રવ્યુ) હંમેશા, નિત્ય
દ્રવ્ય સહિત सदारमंतभेय. पु० [स्वदारमन्त्रभेद]
सद्दसत्तिक्कय. न० [शब्दसप्तैकक] પોતાની સ્ત્રીની ગુપ્ત વાત બીજાને કહેવી તે, બીજા - આયાર સૂત્રનું એક અધ્યયન વ્રતનો એક અતિચાર
સદ્દઉં. ઘTo [શ્ર+WT] સારસંતોષ. નં૦ (સ્વારસો
શ્રદ્ધા રાખવી, વિશ્વાસપૂર્વક ખાત્રીથી માનવું પોતાની પત્નીમાં સંતોષ હોવો તે, શ્રાવકનું ચોથું સદંત. ત્રિ. [શ્રદ્ધાનો અણુવ્રત
શ્રદ્ધા રાખવી તે सदारसंतोषिय. त्रि० [स्वदारसन्तोषिक]
सद्दहंतया. स्त्री० [श्रद्दधत्] પોતાની પત્નીમાં સંતોષ રાખનાર
શ્રદ્ધા કરવી તે સાવરી. સ્ત્રી [શતાવરી]
सद्दहणता. स्त्री० [श्रद्दधान] તે ઇન્દ્રિય જીવની એક જાતિ
શ્રદ્ધા કરવી તે सदेवमणुयासुर. त्रि० [सदेवमनुष्यासुर]
સદ્દબુદ્ધ. ન૦ (શ્રદ્ધાનશુદ્ધ દેવ-મનુષ્ય અને અસુર સાથે
શુદ્ધ શ્રદ્ધા રાખવી, શ્રદ્ધા વડે શુદ્ધ થયેલ सदेवीय. पु० [सदेवीक]
સ TI. સ્ત્રી [શ્રઘાન દેવી સહિત
શ્રદ્ધા, શ્રદ્ધા રાખવી તે સસ. To [સ્વટ્રેશ)
सद्दहमाण. कृ० [श्रद्दधान] પોતાનો દેશ
શ્રદ્ધા રાખતો સદ્.પુ (શબ્દ
સફ્રિકા. વૃo [શ્રદ્ધાય) શબ્દ, સાત નયોમાંનો એક નય, અવાજ
શ્રદ્ધા રાખતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 194
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સહિત. ત્રિશ્રાદ્ધત]
सद्दावेत्तए. कृ० [शब्दयितुम्] શ્રદ્ધા રાખેલ
બોલાવવા માટે सद्दहित्तए. कृ० श्रद्धातुम्]
सद्दावेत्ता. कृ० [शब्दयित्वा] શ્રદ્ધા રાખવા માટે
બોલાવીને सद्दहित्ता. कृ० [श्रद्धातुम्]
સ૪િ. ત્રિો [શત) જુઓ ઉપર’
પ્રસિદ્ધિ પામેલ સહિય. ત્રિો [શ્રદ્ધત]
સદિય. ત્રિ. શાબ્દિ%] શ્રદ્ધા રાખેલ
શબ્દશાસ્ત્રનો જાણકાર, વૈયાકરણી સદ્દાડતા. ત્રિો [શદ્રીd]
सदुद्देसय. पु० [शब्दोद्देशक] શબ્દ કે અવાજથી આકુળ-વ્યાકુળ બનેલ
એક ઉદ્દેશક સદ્દાડતા. ત્રિ. [ q7]
सद्दुन्नइय. पु० [शब्दोन्नतिक] જુઓ ઉપર’
શબ્દોની ઉન્નતિવાળુ सद्दानुवाइ. पु० शब्दानुपातिन्]
सद्दूल. पु० [शार्दूल] એ નામનો એક વૃત્ત વૈતાઢ્ય પર્વત
વાઘ, છંદ-વિશેષ सद्दानुवाय. पु० [शब्दानुपात]
सडुलसीह. पु० [शार्दूलसिंह) બહાર રહીને શબ્દ કરી બોલાવવો તે, શ્રાવકના દશમા સિંહ-વાઘ, એક છંદ વિશેષ વ્રતનો એક અતિચાર
સદ્ધ. To [શ્રાદ્ધો સદ્દાન. નં૦ ઢિ.]
શ્રાદ્ધ, શ્રાવક ઝાંઝર
સદ્ધ. X૦ [સાઈ सद्दालपुत्त. वि० [सद्दालपुत्र
અડધું, સાથે ભ. મહાવીરના દશ ઉપસકોમાંના સાતમો ઉપાસક, સદ્ધમાખ. ૧૦ (સથવાનો પોશાલપુરનો એક ધનાઢય કુંભાર, પહેલા ગોશાળાનો
સમ્યક ધર્મરૂપી યાન-વાહન અનુયાયી હતો. પછી ભ. મહાવીરનો ચુસ્ત શ્રાવક
સદ્ધw. ત્રિ સિદ્ધ બન્યો. તેની પત્ની મmમિત્તા હતી. તેણે કાળક્રમે
સમ્યકધર્મ, સધર્મ
सद्धम्मनिओयण. न० [सद्धर्मनियोजन] અનશન કર્યું. મૃત્યુપામી સૌધર્મકલ્પ ગયા. સદ્દવિ. થ૦ શબ્દા)
સમ્યક-સત્ ધર્મમાં જોડવો આખ્યાન કરવું, બોલાવવું
સદ્ધા. સ્ત્રી શ્રદ્ધા सद्दावाइ. पु० [शब्दापातिन्]
તત્વરુચિ, તત્વનિશ્ચય, પ્રીતિ, ભક્તિ, ઇચ્છા, શ્રદ્ધા, એક વૃત્ત-વૈતાઢ્ય પર્વત
અભિલાષા सद्दावत्ति. पु० शब्दापातिन्]
सद्धाभंग. पु० [श्रद्धाभङ्ग] જુઓ ઉપર’
શ્રદ્ધા તૂટવી તે सद्दावाइ. पु० [शब्दापातिन्]
સદ્ધિ. X૦ (સાર્ક) જુઓ ઉપર’
સાથે, સંગાથ सद्दावाति. पु० [शब्दापातिन्]
સદ્ધિય. Í૦ સિદ્ધ) જુઓ ઉપર
સાથે, જોડે सद्दावातिवासि. पु० [शब्दापातिवासिन]
સદ્ધિય. ત્રિો [શ્રદ્ધ) શબ્દાપાતી વૃત્તવૈતાઢ્યનો રહેવાસી
શ્રદ્ધા કરનાર सद्दावित्ता. कृ० [शब्दयित्वा]
સદ્ધય. ત્રિશ્રિદ્ધ) બોલાવીને
શ્રદ્ધા કરવા યોગ્ય સવિલ. ત્રિો [çાવિત)
સઘૂમ. ત્રિ સિધૂન બોલાવેલ
ધૂમ સહિત, ધુમ્રદોષ સહિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 195
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
सनकुमार. वि० [सनत्कुमारं
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ ચોથા ચક્રવર્તી, અશ્વસેન રાજા અને રાણી સહદેવીના પુત્ર, પુત્રને રાજ્ય સોંપી, દીક્ષા લીધી. सनिधण त्रि० [सनिधन ]
નાયુક્ત सनियाण. त्रि० [सनिदान ) નિયાણ સહિત सन्नत. त्रि० [सन्नत] સારી રીતે નમેલું सन्नद्ध. त्रि० [सन्नद्ध] બખ્તર સહિત सन्नय. त्रि० [सन्नत] સારી રીતે નમેલું
सन्ना. स्त्री० [सज्जा
दुखोसण्णा'
सन्नाइपिंड न० / स्वज्ञातिपिण्ड ]
પોતાની જાતિ માટેનો આહાર
सन्नाह. था० [सं+नह લડાઈની તૈયારી
सन्नाह. धा० [सं+नाहय् ] લડાઈ માટે તૈયાર કરવા
सन्नाहपट्ट. न० [ सन्नाहपट्ट]
કવચપદ, રાજચિહન सन्नाहित्ता. स्त्री० [सन्नाहित्ता] યુદ્ધ માટે સજ્જ થઇને सन्नाहिय न० [सन्नद्ध]
બખ્તર આદિ બાંધલ सन्नाहेता. कृ० [संनह्य] યુદ્ધ સજ્જ થઈને सन्नाहेत्ता. कृ० [संनाह्य ]
યુદ્ધ માટે સજ્જ થઈને सन्निओग. त्रि० [ सन्नियोग ] નિયોગ સહિત
सन्निकास. त्रि० [सन्निकाश ]
સમાન, સરખ सन्निक्खमण न० [सनिष्क्रमण ]
નિષ્ક્રમણ સંહિત
सन्निक्खित्त. त्रि० [सन्निक्षिप्त ]
आगम शब्दादि संग्रह
દાટેલું, મૂકેલું
सन्निखित्त. त्रि० [सन्निक्षिप्त]
खोर'
सन्निगास, त्रoसन्निकाश]
સમાન, તુલ્ય सन्निचय. त्रि० (सन्निचय)
ધાન્યાદિનો સંગ્રહ सन्निचित त्रि० [सन्निचित)
દાઢેલું
सन्निचिय. त्रि० [सन्निचित] દાટેલું
सन्निनाद. पु० [ संनिनाद ] પ્રતિધ્વનિ
सन्निनाय पु० (संनिनाद )
પ્રતિધ્વનિ
सन्निपडिय न० [सन्निपतित )
પડેલ
सन्निभ. त्रि० (सन्निभ
સદ્રશ
सन्निमहिय. त्रि० [सन्निमहित] व्याप्त, पूति, पूर्ण लरेल सन्नियट्टचारि. त्रि० [सन्निवृत्चारिन्] નિષિદ્ધ ઘરની ભિક્ષા ત્યજી દેનાર सन्निरुद्ध. त्रि० [सन्निरुद्ध ]
રોકવામાં આવેલ, અટકાવેલ सन्निवइय त्रि० [सन्निपतित]
પડેલું
सन्निवडिय. त्रि० [सन्निपतित] પડેલું सन्निवयमाण. पु० (सन्निपतत्) પડવું તે
सन्निवाइय त्रि० [सन्निपातिक ]
એક રોગ सन्निवाडिय. त्रि० (सन्निपातित] પાડેલું सन्निवात. पु० [सन्निपात]
खेड रोग,
એકત્ર સંયોગ
सन्निवातिय. त्रि० [सान्निपातिक ] એક રોગ
सन्निवाय. पु० सन्निपात)
એક રોગ सन्निविg. त्रि० [सन्निविष्ट ] સારી રીતે બેસેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 196
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सन्निवेस. पु० [सन्निवेश
सपंचरातीय. त्रि० [सपञ्चरात्रिक] યાત્રાળુને રહેવાનું સ્થાન, ધર્મશાળા, નેસડો
પાંચ રાત્રિ સહિત सन्निवसंतर, न० सन्निवेशान्तर]
सपंचराय. त्रि० [सपञ्चरात्र] અન્ય ધર્મશાળા કે નેસડો
પાંચ રાત્રિ સહિત सन्निवेसदाह. पु० सन्निवेशदाह]
सपंचवीसराय. त्रि० [सपञ्चविंशतिरात्र] નેસડા કે ધર્મશાળામાં ફેલાયેલ અગ્નિ
પચ્ચીશ રાત્રિ સહિત सन्निवेसपह. पु० सन्निवेशपथ]
सपक्ख. विशे० [सपक्ष] નેસડા કે ધર્મશાળાનો રસ્તો
પડખે, જોડાજોડ सन्निवेशमह. पु० सन्निवेशमह]
सपक्ख. पु० [स्वपक्ष] નેસડાનો મહોત્સવ
પોતાનો પક્ષ सन्निवेसमारी. स्त्री० [सन्निवेशमारी]
सपक्खदिट्ठि. स्त्री० [स्वपक्षदृष्टि] નેસડામાં ફેલાયેલો મરકીનો રોગ-વિશેષ
પોતાના પક્ષનું દર્શન सन्निवेशवह. न० सन्निवेशवध]
सपक्खि . पु० [स्वपक्षिन्] નેસડામાં વધ થવો તે
પોતાના પક્ષનું सन्निवेसवाह. पु० [सन्निवेशवाह]
सपक्खि . अ० सपक्षम् નદી આદિના પ્રવાહમાં નેસડાનું તણાઈ જવું તે
બે વસ્તુ સામ સામે રહે ત્યારે બંનેના પડખા બરાબર सन्निसन्न. त्रि० सन्निषन्न]
સમકક્ષ આવે તે નિવાસ કરેલું, બેઠેલું
सपच्चवाय. त्रि० [सप्रत्यवाय] सन्निसीय. धा० [सं+नि+षद्
વ્યાધિ સહિત, વિપ્ન સહિત બેસવું
सपच्चवायहड. न० [सप्रत्यवायाहड] सन्निसीयत्ता. स्त्री० [सन्निषद्य]
વ્યાધિ વડે હણાયેલ બેસવું તે
सपज्जवसित. त्रि० [सपर्यवसित] सन्निसेज्जा. स्त्री० [सन्निषद्या]
વિનાશવાળું, છેડા સહિત આસન વિશેષ
सपज्जवसिय. त्रि० [सपर्यवसित] सन्निह. त्रि० सन्निभ]
यो - 64२' તુલ્ય, સમાન
सपडाग. त्रि० सपताक] सन्निहय. न० सन्निभक]
પતાકા સહિત તુલ્યપણું
सपडिकम्म. न० [सप्रतिकर्मन्] सन्निहाण. न० सन्निधान]
ભત્ત પચ્ચખાણ સંથારાનો એક પ્રકાર જેમાં ઉઠબેસ કે આધાર
હલન ચલન થઈ શકે તેવું અનશન सन्निहाणत्थ. न० सन्निधानार्थी
सपडिक्कमण. पु०/सप्रतिक्रमण] આધાર માટે
'प्रतिभए।' सहित सन्निहि. पु० [सन्निधि]
सपडिदिसि. अ० [सप्रतिदिश्] સંગ્રહ, સંચય
એકમેકની સામે ગોઠવાયેલ વસ્તુ જેની પ્રતિદિશા सन्निहिओ. अ०/सन्निधितस्
સમાન થાય સંગ્રહને આશ્રિને
सपडिदुवार. त्रि० [सप्रतिद्वार] सन्निहिय. त्रि० सन्निहित]
ચારે તરફ બારણાવાળું નજીકનું
सपडिवक्ख. त्रि०सप्रतिपक्ष) सन्निही. पु० [सन्निधि]
પ્રતિપક્ષ સહિત સંગ્રહ, સંચય
सपण्णरसराय. त्रि० सपञ्चदशरात्र] सन्नी. स्त्री० [संजिन्] यो सण्णि '
પંદર રાત્રિ સહિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 197
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सपत्तिय. त्रि० [सपात्रिक]
સUHUT. ત્રિ(ાપ્યમાન) યાત્રા સહિત, કોઈને આધારે રહેલ
જેને શાપ અપાય છે તે सपरक्कम. त्रि० सपराक्रम]
सप्पसुगंधा. स्त्री०सर्पसुगन्धा] પરાક્રમ સહિત
એક પ્રકારની વનસ્પતિ सपरिक्कम. त्रि० सपरिकर्मन्]
सप्पह. पु० [सप्रभ] સંથારાનો એક પ્રકાર, સાધુના મૂળ ગુણના ઘાતરૂપ કાંતિ સહિત દોષ સહિત, પરિકર્મ યુક્ત
सप्पह. पु० [सत्पथ] સપરિવાહ. ત્રિ(સપરિગ્રહ)
સન્માર્ગ પરિગ્રહ સહિત
सप्पहार. पु० [सत्प्रहार] સરિનિવ્વાણ. ત્રિ[પરિનિર્વા1િ)
ઘણો માર પરિનિર્વાણ સહિત
सप्पहारण. न० [सत्प्रहारण] સપરિમાન. ત્રિ સિપરિમા ||
ઘણો જ માર મારવો તે પરિમાણ-સહિત
સદ્ધિ. ૧૦ સિfજો सपरिचार. त्रि० सपरिचार]
ધી પરિચાર-વિષય સેવનથી યુક્ત
सप्पिआसव. पु०सर्पिसारव] સપરિવાર. ત્રિ. [સપરિવાર)
ઘી જેવી મધુર વચનની લબ્ધિવાળા પરિવાર-કુટુંબીજન આદિ સહિત
सप्पियासव. पु० [सर्पिराश्रव] સપા. ત્રિ. [પ્રા[]
જુઓ ઉપર ‘પ્રાણ સહિત
સખસના. ત્રિ સિવાઘ%] सपायपीढ. त्रि० [सपादपीठ]
પિશાચ વડે ગ્રહણ કરાયેલ પાદપીઠ સહિત
सप्पुरिस. पु० [सत्पुरुष सपाहुडिया. त्रि० [सप्राभृतिका]
સજ્જન, મહાપુરુષ, કિં,રિસ દેવતાનો એક ઇન્દ્ર પ્રાકૃતિકા નામક એક દોષ સહિત
सप्पुरिसनिसेविय. न०/सत्पुरुषनिसेवित] सपिंडरस. पु० [सपिण्डरस]
સજ્જનો દ્વારા આચરેલ ખજૂર વગેરે રસમય પદાર્થ
સાય. ન૦ ઢિ.] સપુ. વિશે(પુષ્પો
કુમુદ, કૈરવ પુન્ય સહિત
સન. ત્રિસન) सपुव्वावर. त्रि० [सपूर्वापर]
સફળ, સાર્થક પૂર્વ અને અપર અથવા પહેલા અને છેલ્લા સહિત સા. સ્ત્રી શિb] सपेहाए. कृ० [सम्प्रेक्ष्य]
એક વનસ્પતિ સારી રીતે નિરીક્ષણ કરીને
સવર. પુo [શવર) सपेहिया. कृ० [सम्प्रेक्ष्य]
એક પ્લેચ્છ દેશ, તે દેશવાસી સારી રીતે નિરીક્ષણ કરીને
સવારી. સ્ત્રી શિવરી] સU. To [T]
શબર નામના મ્લેચ્છ દેશમાં જન્મેલી દાસી સાપ, નાગ, આશ્લેષા નક્ષત્રના અધિપતિ દેવ
સવત. To [શત) सप्पदेवया. पु०सर्पदवता]
ચારિત્રને દૂષિત કરનાર - સબળ દોષો, એક આશ્લેષા નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ
પરમાધામી, કાબરું, મેલું, અતિચાર સહિત સપ્તમ. ત્રિ. (સપ્રમ)
सबल. वि० शबल] ક્રાંતિયુક્ત
એક બળદ તેણે અનશન સ્વીકાર્યું. મૃત્યુબાદ તે सप्पभय. पु० सप्रभक]
નાગકુમાર દેવ થયો. ભ, મહાવીરને નદીમાંથી ડૂબતા ક્રાંતિયુક્ત
ઉગાર્યા, તે સંબલનામે પણ પ્રસિદ્ધ છે.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 198
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सबलत्त. न० शबलत्व]
सभिक्खुग. न० /सभिक्षुक] ‘શબલ’ દોષપણું
यो - 64२' सबलायार. पु० [शबलाचार]
सभिक्खुय. न० [सभिक्षुक] ‘શબલ’ દોષયુક્ત આચરણ
यो - 64२' सबली. स्त्री० [सबलिन्]
सभोमेय. पु० [स्वभोमेय] બળવાન સહિત
પોતાની ભૂમિ સંબંધિ सबीय. त्रि०सबीज]
सम. पु० [श्रम] બીજવાળું
થાક, પરિશ્રમ सबीयग. पु०[सबीजक]
सम. त्रि०सम] બીજવાળું
સરખુ, બરાબર सब्भाव. पु० सद्भाव
सम. न० [सम] સારો ભાવ, સદ્ભુત પદાર્થ, સત્ય આકાર
સંકુશળ सब्भाव. पु० स्वभाव
सम. पु० [सम] સ્વભાવ
સમાન વય सब्भभावठवणा. स्त्री० [सद्भावस्थापना]
समइक्कंत. त्रि० समतिक्रान्त] વસ્તુના મૂળ આકારરૂપ સ્થાપના જેમ કે જિનપ્રતિમા સારી રીતે પાર પામેલ सब्भावपयत्थ. पु० सद्भावपदार्थ)
समइक्कमंत. त्रि० समतिक्रामत] વિદ્યમાન પદાર્થ
સારી રીતે પાર કરવું તે सभिंतर. न० [साभ्यन्तर]
समइक्कमित्ता. स्त्री० [समतिक्रामत्] અંદરની બાજુ, અંદર
જુઓ ઉપર सब्भूय. पु० [सद्भूत
समइच्छमाण, पु० समतिक्रामत યથાર્થ, સત્ય
यो 64 सभय. त्रि० [सभय]
समइय. त्रि० सामयिक ભય સહિત
એક સમયની સ્થિતિવાળો सभा. स्त्री० [सभा]
समईय. त्रि० [सामयिक] सो 64२' સભા, પરિષદુ, કથાગૃહ, સૌધર્માદિ સભા
समउउय. न० [समर्तुक] सभारियाय. पु०[सभार्याक]
સમઋતુવાળુ પત્ની સહિત
समं. अ० [समम्] सभाव. पु० [स्वभाव પ્રકૃતિ, સ્વભાવ
समंत. अ० [सामन्त] सभावओ. अ० स्वभावतस्
પાસે, નજીક સ્વભાવથી, પ્રકૃતિથી
समंत. अ० समन्त] सभावण. त्रि० सभावना]
સર્વ બાજુ ભાવના સહિત
समंतओ. अ० [समन्तस्] सभावणग. पु० सभावनाक]
સર્વ બાજુથી ભાવના કરવા પૂર્વક
समंतय. अ० [समन्तक] सभास. त्रि० [सभाष]
ચારે બાજુ ભાષા સહિત
समंता. अ० समन्तात्] सभिक्खु. न० [सभिक्षु
ચારે બાજુથી '६सयालिय' सूत्रनु तथा उत्तर यए।' सूत्रनुं ये- | समकप्प. पु० [समकल्प] એક અધ્યયન
સમાન આચાર
સાથે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 199
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह समकम्म. न० समकर्मन्
समज्जिणमाण. न० समर्जत्] કર્મ-કાર્યનું સમાનપણું
ઉત્પન્ન કરવું, મેળવવું તે समकिरिय. त्रि० समक्रिय]
समज्जिणित्ता. कृ० [समय] જેમને તુલ્યક્રિયા છે તે
ઉત્પન્ન કરીને समक्ख. अ० [समक्ष
समज्जित. त्रि० सम्मार्जित] સામે
સંમાર્જન કરેલ समक्खाय. त्रि० [समाख्यात]
समज्जिय. त्रि० [समर्जित] કહેલું
ઉપાર્જિત समक्खेत्त. न० [समक्षेत्र
समज्जुइय. न० [समद्युतिक] ક્ષેત્રની સમાનતા
ઘુતિની સમાનતાવાળું समखेत्त. न०समक्षेत्र
समजुतीय. न० [समद्युतिक] यो -64२'
यो -64२' समग. अ०[समक]
समट्ठ. त्रि० [समर्थ] એક સાથે
સમર્થ, શક્તિસંપન્ન, યુક્ત, ઉચિત समग्ग. त्रि० [समग्र
समण. पु० श्रमण સમૂહ
મુનિ, નિર્ગુન્થ, સાધુ, શાક્યાદિ બૌદ્ધ વગેરે સાધુ, તપથી समग्ग. त्रि० [समग्र]
શ્રમિત થનાર, પાખંડીલોક સમસ્ત, સઘળું
समण. वि०/श्रमण] समचउक्कोणसंठित. न० समचतुष्कोणसंस्थित]
ભ. મહાવીરનું એક નામ સમચોરસ આકારે રહેલ
समण. पु० [श्रवण] समचउरंस. न० समचतुरस्र]
કાન, સાંભળવું તે, એક નક્ષત્ર છ સંસ્થાનમાંનું પ્રથમ સંસ્થાન
समण. त्रि० समनस् समचउरंससंठाणनाम. न० समचतुरस्रसंस्थाननामन्]
મન સહિત નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી સમચતુરસ સંસ્થાન समण. न० शमन] પ્રાપ્ત થાય
શમાવવું, ઉપશમન કરવું समचउरंससंठाणसंठिय. न० समचतुरस्त्रसंस्थानसंस्थित] समणक्ख. त्रि० समनस्क] સમચતુરસ સંસ્થાન આકારે રહેલ
મનની પ્રવૃત્તિ સહિત समचउरंससंठित. न० [समचतुरस्रसंस्थित]
समणग. पु० [श्रमणक] यो 6५२'
શ્રમણ, સાધુ समचक्कवालसंठित. न० [समचक्रवालसंस्थित]
समणगुण. पु० [श्रमणगुण] સમચક્રવાલ આકારે રહેલ
સાધુના ગુણ समजस. त्रि० [समयशस्]
समणजाय. त्रि० [श्रमणजात] યશની સમાનતાવાળો
શ્રમણથી થયેલ समजोगि. त्रि० [समयोगिन्]
समणत्त. न० [श्रमणत्व] સમાન યોગવાળો
શ્રમણપણું समजोतिभूत. त्रि० [समज्योतिभूत]
समणत्तण. न० [श्रमणत्व] અગ્નિ સમાન
શ્રમણપણું समज्जग. त्रि०[समर्जक]
समणधम्म. पु० [श्रमणधर्म] ઉત્પન્ન કરનાર
સાધુનો ધર્મ, અણગાર ધર્મ, समज्जिण. धा० [सं+अर्ज
समणधम्म. पु० [श्रमणध] મેળવવું, ઉત્પન્ન કરવું
દશ પ્રકારનો મુનિ ધર્મ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 200
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સમUTણ્ય. ત્રિ શ્રિમUTમૂત) શ્રાવકની અગિયારમી પ્રતિમા આદરનાર શ્રાવકસાધુરપ વર્તે તે समणय. वि० [श्रमणको
અચલગ્રામનો ગાથાપતિ, જેણે સુરા, સદ્વ આદિ સાથે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ પાંડુરાજાના પુત્ર રૂપે જમ્યો. સમાવ્યા. ૧૦ [શ્રમUMવ્રત]
શ્રમણ-સાધુના વ્રત સમસ. ૧૦ [મન]
મન સહિત समणसंघ. पु० [श्रमणसङ्घ]
સાધુ સમુદાય, સાધુ જેમાં મુખ્ય છે તેવો ચતુર્વિધ સંઘ समणसंपदा. स्त्री० [श्रमणसम्पदा]
સાધુરૂપ સંપત્તિ समणसीह. विशे० [श्रमणसिंह)
સાધુઓમાં સિંહ સમાન समणा. स्त्री० समनस्
મન સહિત समणाउस. पु० [श्रमणायुष्मत्]
આયુષ્માન શ્રમણ’ એવું સંબોધન સમળિ. સ્ત્રી [શ્રમf]
સાધ્વી, આર્યા સમળિક્નમાળ. ત્રિ[સમન્વીયમાન)
સમન્વય કરતો समणी. स्त्री० [श्रमणी]
સાધ્વી, આર્યા, નિર્ગથી, ભિક્ષણી समणुगम्ममाण. त्रि० समनुगम्यमान]
પાછળ જવું તે, અનુસરવું તે समणुगाहिज्जमाण, त्रि० [समनुग्राह्यमान]
સારી રીતે અનુગ્રહ કરતો समणुचिंतिज्जमाण. त्रि० [समनुचिन्त्यमान]
સારી રીતે અનુચિંતન કરવું તે સમજુનાગ. થo [+નુ+જ્ઞા]
અનુમોદન કરવું, અનુમતિ આપવી સમgUM. ત્રિ[મનોત્ત]
અનુજ્ઞા-સંમતિ આપનાર, પ્રવજ્યા યોગ્ય, બોધ પામેલ, ઉઘુક્ત વિહારી, સાંભોગિક, લોકમાન્ય સમyપલ્સ. થ૦ [+નુ+કૂ] સમ્યક રીતે જોવું समणुपेहिज्जमाण. त्रि० [समनुप्रेक्ष्यमान]
સારી રીતે નિરીક્ષણ કરતો સમyદવ. થTo [+ઝનુ+]
સારી રીતે અનુભવ કરવો समणोवस्सय. पु० [श्रमणोपाश्रय]
શ્રમણનું વસવું તે, શ્રમણની વસ્તી समणोवासग. पु० [श्रमणोपासक]
શ્રાવક, સાધુની ઉપાસના કરનાર समणोवासगपरियाय. पु० [श्रमणोपासकपर्याय]
શ્રાવકપણાનો પર્યાય समणोवासय. पु० [श्रमणोपासक]
જુઓ સમોવાસા समणोवासिया. स्त्री० [श्रमणोपासिका]
શ્રાવિકા, સાધુ-સાધ્વીની ઉપાસના કરનાર સમતત્ત. ત્રિ(નમતત્ત]
સરખી સપાટી समतलपइया. स्त्री० [समतलपदिका]
ભૂમિ ઉપર બંને પગ સરખા રાખવા તે समतलपाइया. स्त्री० [समतलपादिका]
જુઓ ઉપર સમતા. સ્ત્રી મિતા)
સમતા, સમપણું સમતાન. 7૦ (સમતાનો
સરખો તાલ દેવો તે समतालपदुक्खेव. पु० [समतालपदोत्क्षेप]
નર્તકીપદ-પ્રક્ષેપ લક્ષણ વિશેષ समतिकंत. त्रि०/समतिक्रान्त]
ઉલ્લંઘી કે ઓળંગી ગયેલ સતિવવંત. ત્રિો [સમતિ%ાન્ત]
જુઓ ઉપર’ સમતીર. ત્રિ(નમતીર)
જેના બે કાંઠા સરખા છે તે समतुरंगेमाण. कृ० समतुरङ्गायत्]
પરસ્પર આલિંગન કરતો સમત્ત. ૧૦ [સમત્વ)
સમ-પણું समत्त. त्रि० समाप्त
સમાપ્ત, પૂરું સમત્ત. ત્રિ(સમસ્ત]
સર્વ, સઘળું સત્તપિડા. ૧૦ મિસ્તiffપટ*]
સઘળી ગણિપિટક-દ્વાદશાંગી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 201
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह समत्तदंसि. विशे० [समत्वदर्शिन्]
સારી રીતે પ્રાપ્ત રાગદ્વેષ રહિત, પરમાર્થદર્શી
समनुपस्स. धा० [सं+अनु+दृश समत्तदुक्खत्तसत्तसरण. विशे० [समस्तदुक्खत्वसत्वशरण]
સમ્યક રીતે જોવું સર્વદુઃખી પ્રાણીને શરણરૂપ
समनुबद्ध. त्रि० समनुबद्ध] समत्तपइण्ण. विशे० समाप्तप्रतिज्ञ]
નિરંતર બંધાયેલ જેની પ્રતિજ્ઞા સમાપ્ત થઈ છે તે
समनुब्भूय. त्रि० [समनुभूत] समत्ताराहणा. स्त्री० [सम्यक्त्वाराधना]
સારી રીતે અનુભવેલ સમ્યકત્વપૂર્વક આરાધના કરવી તે
समनुभूय. त्रि० [समनुभूत] समत्थ. त्रि० [समर्थ]
यो 64२' સમર્થ, શક્તિમાન
समनुवास. धा० [सं+अनु+वासय] समत्थचित्त. विशे० [समर्थचित्त
વાસિત કરવું, પરિપાલન કરવું, સિદ્ધ કરવું સમર્થ ચિત્તવાળો
समनुसिट्ठ. न० समनुशिष्ट] समनुगंतव्व. न० [समनुगन्तव्य]
અનુજ્ઞાત, અનુમત અનુસરવા યોગ્ય
समन्नागत. त्रि० समन्वागत] समनुगच्छ. धा० [सं+अनु+गम्]
સમન્વિત, સહિત અનુસરવું
समन्नागय. त्रि० [समन्वागत] समनुगच्छमाण. न० समनुगच्छत्]
यो - 64२' અનુસરવું તે
समन्नाहरणया. त्रि० [समन्वाहरण] समनुगम्ममाण. त्रि० [समनुगम्यमाण]
સારી રીતે આવેલ-આહત કરેલ અનુસરવા યોગ્ય
समन्निय. त्रि० [समन्वित समनुगाइज्ज. धा० [सं+अनु+गा]
સહિત, યુક્ત કથન કરવું, કહેવું
समपज्जवसिय. विशे० [समपर्यवसित] समनुचिण्ण. न० [समनुचीण]
સારી રીતે રહેલ આચરેલું
समपायपुत्ता. स्त्री० [समपादपुता] समनुजाइज्जमाण. त्रि० [समनुयायमान]
બે પગ તથા કુલા જમીનને અડાડીને બેસવું અનુસરવા યોગ્ય
समप्प. धा० [सं+अर्पय समनुजाण. धा० [सं+अनु+ज्ञा]
અર્પણ કરવું, દાન દેવું અનુમોદન કરવું, સંમતિ આપવી
समप्पभ. पु० [समप्रभ] समनुजाणमाण. न० [समनुजानत्]
એક દેવવિમાન અનુમોદન કરવું તે, સંમતિ આપવી તે
समप्पह. पु०[समप्रभ] समनुजाणित्तए. कृ० समनुजानत्]
मी 64र' અનુમોદન આપવા માટે, સંમતિ આપવા માટે
समप्पिय. त्रि० [समर्पित समनुजाणेत्तए. कृ० [समनुज्ञातुम्]
અર્પણ કરેલું हुयी ५२'
समबल. विशे० [समबल] समनुण्ण. त्रि० [समनोज्ञ]
બળની સમાનતા इसी समणुण्ण'
समभिजाण. धा० [सं+अभि+ज्ञा] समनुण्णा. स्त्री० [समनुज्ञा]
નિર્ણય કરવો, પ્રતિજ્ઞા નિર્વાહ કરવો અનુમતિ, પદવી પ્રાપ્ત
समभिजाणित्ता. कृ० [समभिज्ञाय] समनुण्णाय. त्रि० [समनुज्ञात]
નિર્ણય કરીને, પ્રતિજ્ઞા નિર્વાહ કરીને સારી રીતે સંમતિ-અનુમોદન અપાયેલ
समभिजाणिया. कृ० [समभिज्ञाय] समनुपत्त. विशे० [समनुप्राप्त]
४सी 64२'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 202
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સમfમવ. થાળ [સં+H++]
સમરિવેત્ત. ન૦ [સમયક્ષેત્ર) હેરાન કરવું
જુઓ ઉપર’ समभिद्दुत. न० [समभिद्रुत]
સમયવેત્ત. ૧૦ [સમયક્ષેત્ર હેરાન કરાયેલ
જુઓ ઉપર’ સમસ્કંસ. થા, સિં+મ+d
समयखेत्तिय. पु० [समयक्षेत्रिक] નષ્ટ કરવું, ધ્વંસ કરવો
મનુષ્ય ક્ષેત્ર સંબંધિ समभिपडित्तए. कृ० [समभिपतितुम्]
समयग. पु० [समयक] આક્રમણ કરવા માટે
સમય સંબંધિ समभिभूय. विशे० [समभिभूत]
સમયU. ત્રિ(સમય) અત્યંત પરાભૂત
સમયને જાણનાર, અવસર જ્ઞાતા, સ્વ-પર સિદ્ધાંત समभिरूढ. पु०समभिरूढ]
જ્ઞાતા સાત નયમાંનો એક નય, લિંગ-પર્યાય અને વચન ભેદે समयतो. अ० [समयतस् અર્થ ભેદ માનનાર
જુઓ સમયનો समभिलोइत्तए. कृ० [समभिलोकितुम्]
समयस. अ० [समयशस्] સમ્યફ પ્રકારે અવલોકન કરવા માટે
સમય થકી સમfમનો. નં૦ [સમfમનોશિત)
समयसत्थ. पु०समयशास्त्र] સમ્યક પ્રકારથી અવલોકન કરેલ
સિદ્ધાંત સંબંધિ શાસ્ત્ર समभिलोएमाण. न०समभिलोकमान]
समयसार. न० [समयसार] સમ્યફ રીતે અવલોકન કરેલ
પ્રવચન સાર, સિદ્ધાંતના સારરૂપ સમનો. થo [+મ+76
समयसुति. स्त्री० [समयश्रुति] સમ્યક પ્રકારે અવલોકન કરવું
સિદ્ધાંતની શ્રુતિ, શાસ્ત્રક્રુતિ સમય. પુo (સમય)
समया. स्त्री० [समता] સમય, ક્ષણ, કાળનો નાનામાં નાનો ભાગ, સિદ્ધાંત,
સમતા, સમભાવ પ્રવચન, આગમ, શાસ્ત્ર, વિકલ્પ કરવાની વ્યવસ્થા,
समयानुपेहि. विशे० [समयानुप्रेक्षिन्]
સમયને અનુસરનાર, સિદ્ધાંતની ચિંતવના કરનાર સંયમ, સદાચાર, અધ્યા સમય,
સમયિ. નં૦ (સામયિક) समय. पु० [समय
સમય સંબંધિ ‘સૂયગડ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન,
સવિ. નં૦ (સામયિજ઼] સમય. પુ (સમય)
જુઓ ઉપર’ સામાયિક નામક વ્રત-વિશેષ
સમર. પુo (ક્ષર) સમય. ૫૦ (સમh]
કામદેવ એકીસાથે
समर. पु० [समर] સમય. ૧૦ [સમય)
સંગ્રામ, યુદ્ધ, નીચ માણસનું નિવાસસ્થાન સિદ્ધાંત
समरस. पु० [समरस સમયંત. ૧૦ (સાયન્સ
સમ-રસ સમય અંતર્ગત
સમતંવર. થાળ [+M7+%) समयओ. अ०समयतस्]
વિભૂષિત કરવું, અલંકારવું સમયને આશ્રિને
समलंकरेता. कृ० [समलङ्कृत्य] સમય . [સમયઝન્ય)
અલંકારીને, વિભૂષિત કરીને સિદ્ધાંત કલ્પ
નિહિ. ત્રિ મિનિસ્વિતી સમયવરવેત્ત. ૧૦ [સમયક્ષેત્ર)
સરખી પંક્તિમાં આલેખેલ અઢી દ્વીપ પ્રમાણ ક્ષેત્ર, મનુષ્ય ક્ષેત્ર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 203
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
નમ્ર થવું, આધીન થવું સમાહત્ત. ત્રિ સિમાપુજી]
સહિત, યુક્ત समाउय. त्रि० समायुष्क]
જેમના આયુષ્ય સમાન છે તે, સમાન આયુવાળા સમાડત. ત્રિ(સમાન)
વ્યાકુળ समाओग. पु०/समायोग] સ્થિરતા समाकुल. त्रि० समाकुल]
વ્યાકુળ
સમનેT. ૧૦ સિમલ્લેશ્ય)
જેની લેયા તુલ્ય-સમાન છે તે સમ7ી. ત્રિ(સમાનીનો
નજીક, પાસે समवण्ण. पु० समवण
વર્ણની સમાનતા समवाय. पु० समवाय] સંબંધવિશેષ, સમૂહ, સમુદાય, એકત્ર કરવું, એક (અંગ)આગમસૂત્ર, ઇન્દ્ર समवायधर. पु० समवायधर] 'સમવાય’ નામના ચોથા (અંગ) આગમ સૂત્રને ધારણકંઠસ્થ કરનાર समवेदणा. स्त्री० [समवेदन]
સમાન પીડા, જેમની વેદના સરખી છે તે समवेयणा. स्त्री०समवेदन]
જુઓ ઉપર સમન્વય. ત્રિ સિમવ્રતો
સમાન વ્રત, જેમાં વ્રતની સમાનતા છે તે સમરસ. ત્રિો [સમસશો.
અત્યંત તુલ્ય, જે પરસ્પર તુલ્ય છે તે સમશરીર. ત્રિ(મશરીર)
સમાન શરીર, જેઓ શરીરમાં સમાન છે તે समसेढी. स्त्री० [समश्रेणि]
સરખી પંક્તિ સમસોવશ્ય. ત્રિ[સમસૌરા)
સુખનું સમપણું, જેમનું સુખ સમાન છે તે समस्सित. त्रि० [समाश्रित]
આશ્રયે રહેલ समहिजाणमाण. न०[समभिजानत्]
સારી રીતે જાણવું સમદ્દિા . ત્રિો [સમfકાય)
સારી રીતે આશ્રય કરેલ સમક્ષિત્નિમાળ. નં૦ [સમfuઝીયમાન)
આશ્રય કરવો તે સમા. સ્ત્રી સમા
સમય વિશેષ, આરો સમUU. ત્રિ સિમાવીf]
સારી રીતે આચરણ કરેલ समाइण्ण. त्रि०समाकीण]
વ્યાપ્ત, આકુળ, સંકીર્ણ થયેલ સમાપટ્ટ. થા૦ [+H+કૃત)
સમાચ્છ. To [સમાત] સામે આવવું, આગમન કરવું, જાણવું, સંયોગ, સંબંધ કરવો समागम. पु० [समागम]
આવેલ समागम्म. त्रि० [समागम्य]
સમાગમ, સંયોગ, મેળાપ समागय. कृ० [समागत]
આવીને સમાર. થાળ [++વર)
આવેલ સમાન. ત્રિ. [ વિદ્યમાન, છતુ સમાજત્રિ સિમાનો સરખું, તુલ્ય, અણપન્ની વ્યંતરનો એક ઇન્દ્ર, આઠમાં દેવલોક નું એક વિમાન, કારણે સ્થિરવાસ રહેનાર સાધુ સમાથ૦ (૪+જ્ઞા|]
સમાપ્ત કરવું સમાપત્તા. ત્રિો (સમાપ્ત
સમાપ્ત કરનાર સમi. વિશેo [H]
સરખું, તુલ્ય समाणकप्प. त्रि० [समानकल्प]
આચારની જેમાં સમાનતા છે તે સમmત્તા. 30 સિમ્માન્યો
સન્માન કરેલ समाणिय. त्रि० समानीत]
સારી રીતે લાવેલ સમીત. ત્રિ(નમાનીત] જુઓ ઉપર’
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 204
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
समाणुभाग. पु०/समानुभाग
સમ-અનુભાગ समाणुभाव. पु० समानुभाव]
સમ-અનુભાવ समादह. धा० [सं+आ+दह/
સળગાવવું समादह. धा० [सं+आ+धा]
ધારણ કરવું समादहमाण. न० [समादधत्]
ધારણ કરવું તે समादा. धा० [सं+आ+दा]
ગ્રહણ કરવું समादाण. न० [समादान]
ગ્રહણ કરવું, અંગીકાર કરવું તે समादाय. कृ० समादाय]
ગ્રહણ કરીને, પકડીને, અંગીકાર કરીને समादीय. न० समादिक]
ગ્રહણ કરેલ, અંગીકાર કરેલ समाधि. पु० समाधि] સમાધિ, ચિત્ત સ્વાચ્ય શ્રુતચારિત્રરૂપ ધર્મ, અંતઃકરણની એકાગ્રતા समाधित. त्रि० [समाहित]
'समाधि पामेल समाभट्ट. पु० [समाभाषित्]
સમ્યક બોલવું તે समाभरिय. त्रि० [समाभृत]
સારી રીતે ભરેલ समामेव. अ० [समममेव]
એક જ વખતે समाय. पु० [समवाय]
એકત્ર કરવું, સમૂહ, સંબંધ વિશેષ समाय. पु०/समाज
સમાજ, સમુદાય समाय. अ० समकम्]
એકીસાથે समाय. न० [समाय]
સમતા ભાવ समायय. धा० [सं+आ+दद्ध
ગ્રહણ કરવું, અંગીકાર કરવું समाययंत. पु० [समाददान] અંગીકાર કરેલ, ગ્રહણ કરેલ
समायर. धा० [सं+आ+चर्]
સમ્યફ રીતે આચરણ કરવું समायरंत. कृ० [समाचरत्]
સમ્યક રીતે આચરણ કરતો समायरमाण. न० समाचरत्]
સમ્યક રીતે આચરણ કરેલ समायरित्तए. कृ०/समाचरितुम्]
સમ્યક રીતે આચરવા માટે समायरित्ता. कृ० [समाचर्य]
સમ્યફ રીતે આચરણ કરીને समायरियव्व. त्रि०/समाचरितव्य]
સમ્યક રીતે આચરવા યોગ્ય समायरेत्ता. कृ० [समाचर्य]
સમ્યક રીતે આચરણ કરીને समायरेमाण. कृ० [समाचरत्] સમ્યક રીતે આચરણ કરેલ समायाए. कृ० समादाय]
ગ્રહણ કરીને, અંગીકાર કરીને समायाण. त्रि० समादान]
यो समादाण' समायाय. त्रि०[समायाय]
સમાગત समायार. पु० [समाचार]
આચરણ, સદાચાર समायोग. पु० [समायोग] સ્થિરતા समारंभ. पु० समारम्भ] મન-વચન-કાયાથી બીજાને દુઃખ ઉપજાવવું તે, હિંસા કરવી તે समारंभ. धा० [सं+आ+रभ्]
આરંભ કરવો, હિંસા કરવી समारंभ. धा० [सं+आ+रम्भय]
આરંભ કરાવવો, હિંસા કરાવવી समारंभंत. कृ० [समारभमाण]
આરંભ કરતો, હિંસા કરતો समारंभकरण. न० [समारम्भकरण]
આરંભ કરવો તે, હિંસા કરવી તે समारंभमाण. कृ०/समारभमाण]
આરંભ કરતો, હિંસા કરતો समारंभेमाण. कृ० [समारभमाण]
यो 64२'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 205
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
समारब्भ. कृ० /समारभ्य]
આરંભ કરીને, હિંસા કરીને समारभ. धा०/सं+आ+रभ]
हुयी 'समारंभ' समारभमाण. कृ० [समारभमाण]
यो ‘समारंभमाण' समारभित्ता. कृ० [समारभ्य]
આરંભ કરીને, હિંસા કરીને समारभेत्ता. कृ० [समारभ्य]
જુઓ ઉપર’ समारुय. न० समारुत]
સારી રીતે શબ્દ કરવો समारूढ. त्रि० समारूढ]
સારી રીતે આરૂઢ થયેલો समारोव. धा० [सं+आरोप]
ચડાવવું समालंक. धा० [सं+आ+अलं+कृ]
અલંકૃત કરવું, વિભૂષિત કરવું समालंकेत्ता. कृ० [समालङ्कृत्य]
અલંકૃત કે વિભૂષિત કરીને समालभ. धा० [सं+आ+लभ्]
પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું समालव. धा० [सं+आ+लप्] વિસ્તારથી કહેલું समावडिय. त्रि०/समापतित]
સામે આવીને પડવું समावण्णग. त्रि० समापन्नक]
પ્રાપ્ત થયેલ समावद. धा० [सं+आ+वद्
બોલવું, કહેવું समावन्न. त्रि० [समापन्न
સંપ્રાપ્ત, મળેલું समावन्नग. त्रि०/समापन्नक]
પ્રાપ્ત થયેલ समावन्नय. त्रि० [समापन्नक]
हुमो -64२' समावयंत. त्रि०समापतत्]
સામે આવીને પડેલું હોય તે समास. धा० [सं+आ+श्रि]
આશ્રય કરવો समास. धा० [सं+आ+अस्]
બેસવું, રહેવું समास. पु० [समास]
સંક્ષેપ, ટૂંકાણ, બે કે તેથી વધુ પદોનું જોડાણ समासओ. अ० [समासतस्]
સંક્ષેપથી समासज्ज. कृ० [समासाद्य] પ્રાપ્ત કરીને समासण. न० [समासण]
સમ આસને બેસવું તે, સારી રીતે બેસવું તે समासतो. अ० [समासतस्]
સંક્ષેપથી समासय. पु० समाश्रय]
આશ્રય, સ્થાન समासाद. धा० [सं+आ+सादय]
પ્રાપ્ત કરવું समासादेत्ता. कृ० [समासादय]
પ્રાપ્ત કરીને समासादेमाण. कृ० समासादयत]
પ્રાપ્ત કરતો समासास. धा० [सं+आ+श्वासय्]
સારી રીતે શ્વાસ લેવો समासासेत्ता. कृ० [समाश्वास्य]
સારી રીતે શ્વાસ લઈને समासेज्ज. कृ० समाश्रित्य]
આશ્રય કરીને समासेवित्तए. कृ० [समासेवितुम्]
સમ્યક રીતે સેવવા-આસેવન કરવા માટે समाहटु. कृ० [समाहृत्य]
ગ્રહણ કરીને, એકત્ર કરીને समाहड. धा० [सं+आ+ह]
ગ્રહણ કરવું, એકત્ર કરવું समाहत. त्रि० समाहत]
આઘાત પ્રાપ્ત समाहय. त्रि० [समाहृत]
આઘાત પ્રાપ્ત समाहर. धा० [सं+आ+ह]
ગ્રહણ કરવું समाहाण. न० [समाधान]
સમાધિ, ઉત્સુકતા, નિવૃત્તિ, ચિત્ત સ્વાથ્ય समाहार. पु० [समाहार] સમૂહ, તુલ્ય કે સરખો આહાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 206
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह समाहारा. स्त्री०समाहारा]
समिक्ख. कृ० [समीक्ष्य] દક્ષિણ દિશાના રૂચક પર્વત પર રહેતી એક દિકકુમારી આલોચના કરીને, સમીક્ષા કરીને समाहि. पु० [समाधि]
समिक्ख. धा० [सं+ईक्ष જુઓ સમાધિ
આલોચના કરવી, ચિંતન કરવું, નિરીક્ષણ કરવું समाहि. वि० [समाधि
समिक्खा. स्त्री० [समीक्षा] ભરતક્ષેત્રમાં આગામી ચોવીસીમાં થનારી અઢારમાં તત્વ વિચારણા, સમીક્ષા તીર્થકર, સયાત્રિ નો ભાવિ જન્મ.
સમિવિશ્વત. ૧૦ લિક્ષિત] समाहिकाम. पु० [समाधिकाम
આલોચના કરેલ, ચિંતન કરેલ 'સમાધિની ઇચ્છા
સમિવિવા. નં૦ મિfક્ષત] समाहिजोग. पु० [समाधियोग]
જુઓ ઉપર’ ‘સમાધિ યોગ
समिच्च. कृ०[समेत्य] સમાન. ૧૦ મિifસ્થાન)
જાણીને ‘સમાધિનું સ્થાન, મોક્ષ
समिड्डिय. त्रि० [समर्धिक] સમાણિનિંદ્રય. ૧૦ (સમાહિતેન્દ્રિય)
તુલ્ય કે સમાન ઋદ્ધિ જેમની છે તે, સમાન ઋદ્ધિવાળો ઇન્દ્રિયોનું ઉપશમન
સમિટ્ટી. ત્રિ સિમર્થ) समाहिपडिमा. स्त्री०समाधिप्रतिमा]
જુઓ ઉપર પ્રશસ્તભાવની પ્રતિમા-પડિપત્તિ-પ્રતિજ્ઞા
સમિત. વિશે. મિત] સમાપિત્ત. ત્રિ[સમifઘપ્રાપ્ત]
સમ્યક પ્રવૃત્તિ કરનાર, ગમન-ભાષણ-લેવું મૂકવું આદિ 'સમાધિ’ને પ્રાપ્ત કરેલ-પામેલ
પાંચ પ્રવૃત્તિમાં યતના-ઉપયોગથી વર્તનાર સમાપિાન. નં૦ [સમifઘપાન)
સમિત. ત્રિશિત) 'સમાધિ પહોંચાડવા માટે અપાતુ પીણું
ઉપશમાવેલ समाहिबहुल. त्रि० समाधिबहुल]
समितरय. स्त्री० [समितरजस्] જેને ઘણી સમાધિ પ્રાપ્ત થયેલ છે તે
ઉપશમાવેલ એવી કર્મરજ સમાફિયર. ૧૦ મિifઘમરVT)
સમિતા. સ્ત્રી નિકિતા) સમાધિપૂર્વક મરવું તે, પંડિત મરણ
અમરેન્દ્ર વગેરે દેવોની અત્યંતર સભા समाहिय. त्रि० समाख्यात]
સમિતિ. સ્ત્રી (મિતિ) સમ્યગ રીતે કથિત-કહેવાયેલું
જુઓ સમિ समाहिय. त्रि० समाहित]
સદ્ધિ. ત્રિો [સમૃદ્ધી 'સમાધિ યુક્ત, નિર્દોષ, ઉપશમિત, સમાપિત
સમૃદ્ધ, સંપત્તિવાન समाहिहेउ. पु० [समाधिहेतु
समिद्धि. स्त्री० [समृद्धि] ‘સમાધિનો હેતુ
સમૃદ્ધિ, સંપત્તિ સમિ. સ્ત્રી [ ]
समिय. त्रि० [सम्यक्] ‘શમ યુક્ત, સાધુ, વૃક્ષ
સમ્યક, સારું, શ્રેષ્ઠ समिइ. स्त्री० [समिति]
મિય. ન૦ (મિ) સમ્યક પ્રવૃત્તિ, સાવધાની,
સમાન ઉપયોગપૂર્વક ગમન-ભાષણ આદિ ક્રિયા,
સમિ. ત્રિો [શમિત] નિરંતર મિલન
ઉપશમાવેલ समिइपमाय. न० [समितिप्रमाद]
સમિ. ત્રિ સિમિત] ‘સમિતિમાં પ્રમાદ કરવો તે
જુઓ મિત' સમિ. સ્ત્રી નિતિ]
સમિય. સ્ત્રી [ g) જુઓ મિડું'
ઘઉનો લોટ, ઇંધણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 207
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह समिय. वि० [समित]
समीरिय. कृ० समीर्य] આચાર્ય વર ના મામા આચાર્ય સિંહરિ ના શિષ્ય પ્રેરણા કરીને સમિ. ત્રિ, સિક્કો
સમીર. ૧૦ [સમg] સમ્યક, સારું, શ્રેષ્ઠ
પાસે, નજીક समियकसाय. त्रि० [समितकषाय]
समीह. कृ० [समीक्ष्य] ઉપશમેલ કષાય-ક્રોધ, માન, માયા, લોભ
આલોચના કરીને, વિચારીને समियदंसण. त्रि० सम्यक्दर्शन]
સમી. થ૦ (૪+) સમ્યક્દર્શન, સાચી શ્રદ્ધા
ઇચ્છા કરવી, આલોચના કરવી, વિચારવું समियभाव. पु० [शमितभाव]
નહિ. ત્રિ. [મીહિત] ઉપશાંત થયેલ ભાવ
ઇષ્ટ, વાંછિત, કાપેલું સમિયા, સ્ત્રી [શમિતા]
સમુફUU. ત્રિ. (સમુદ્રીf] શમતા, સામ્યભાવ, ઉપશમભાવ
ઉદય પ્રાપ્ત, સમ્યફ રીતે ઉદીરણા કરાયેલ સમય. સ્ત્રી (સયલ્સ)
समुइय. त्रि० समुदित] સારી રીતે
પરિવૃત્ત, એકત્રિત, સમ્યક પ્રકારે ઉદયમાં આવેલ समिया. स्त्री० [समिता]
સમુફ્ફર. થા૦ [+૩ઢીર) ચમરેન્દ્ર આદિ દેવોની અત્યંતર સભા
પ્રેરણા કરવી, કર્મોને ખેંચીને ઉદયમાં લાવવા समिरिईय. त्रि० समीरित]
समुक्करिस. पु० [समुत्कर्ष] પ્રેરણા કરેલ
અતિશય ઉત્કર્ષ, ઘણો ગર્વ સરિય. ત્રિ(સમરિત]
સમુવાસ. ઘTo [+૩+) પ્રેરણા કરેલ
ગર્વ કરવો, ઉત્કૃષ્ટ બનાવવું સરિરી. ત્રિ. (સમરીરિ]
समुक्कसणारिह. त्रि० [समुत्कर्षणारिह) પ્રેરણા કરેલ
ગર્વને યોગ્ય, પદવીને યોગ્ય समिला. स्त्री० [दे. शम्या]
समुक्कसियव्व. त्रि० [समुत्कर्षयितव्य] ગાડીના ઘોંસરામાં બંને તરફ નખાતા લાકડાના ખીલા ગર્વ કરીને, પદવી આપીને મહા. સ્ત્રી મg]
સમુવિ૬. ત્રિ(નમુ%E] લાકડા, હવનને યોગ્ય સામગ્રી, વૃક્ષની પેટાશાખાના ઉન્નતિ પામેલ, ધનાઢય થયેલ ટુકડા
સમુવિરવત્ત. ત્રિ(નમુક્ષિપ્ત) સમિહાદુ. નં૦ %)
ફેંકેલુ હવનને યોગ્ય એવી લાકડાની સામગ્રી
समुग्ग. पु० समुद्ग] સમીવત. ત્રિ સિમીત]
ડાબલો, સંદૂક સમાન કરાયેલ
समुग्गक. पु० [समुद्गक] સમીર. થo [સમી+%)
ડાબલો, બારણામાં પાડેલ ચોકઠો સરખું કરવું
સમુIT. પુ0 સમુદ્ર%િ] જુઓ ઉપર’ સમીકરણ. ૧૦ [ીઝરVT)
समुग्गपक्खि . पु०समुद्गपक्षिन्] સમ કે સરખું કરવું તે
ડાબલાની માફક પાંખ બંધ કરી આકાશમાં ઉડનાર समीकरणया. स्त्री० [समीकरणता]
પક્ષી, ખેચર તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયનો એક ભેદ જે અઢી દ્વીપ જુઓ ઉપર
બહાર હોય છે સમીર. થાળ [+ફુર)
समुग्गय. पु० [समुद्गत] પ્રેરણા કરવી
સમુત્પન્ન, સમુદભુત સમરિચ. ત્રિ(સમરિત)
समुग्गय. पु० समुद्गक પ્રેરણા કરેલ
ડાબલો, સંદૂક
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 208
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह समुग्गयभूय. पु०समुद्गतभूत]
સમુદ્ર. થા૦ ૪+૩+87) સમુત્પન્ન રૂપ
ઉઠવું, પ્રયત્ન કરવો, ગ્રહણ કરવું समुग्घात. पु० [समुद्घात]
સમુદ્દા. થાળ [૪+૩+ST) જીવપ્રદેશને બહાર ફેલાવવો તે, એકીસાથે પ્રબળપણે જુઓ ઉપર જીવ પ્રદેશથી કર્મપુદગલોન ઉદીરણાદિકથી આકર્ષી
સમુઠ્ઠ. ત્રિ. (સમુત્યાયનો ભોગવીને ખંખેરવા, વેદના આદિ સાત સમુઘાત,
ઉદ્યત, તૈયાર થયેલ
समुट्ठाए. कृ० [समुत्थाय] 'પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ- જેમાં સાતે પ્રકારના સમુદ
તૈયાર થઈને, પ્રયત્ન કરીને ઘાતનું વર્ણન છે.
समुट्ठाणसुय. न० [समुत्थानश्रुत] समुग्घाय. पु०समुद्घात
એક (કાલિક) આગમ સૂત્ર જુઓ ઉપર
समुट्ठाय. कृ० [समुत्थाय] समुग्धायपद. पु० [समुद्घातपद]
ચારિત્ર લેવા માટે ઉદ્યત થઈને, સ્વીકારીને ‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ
સમુક્િત. ત્રિ(મુસ્થિત समुचिय. त्रि० [समुचित]
સંયમ આદિ અનુષ્ઠાન માટે તૈયાર, યથોક્ત ચારિત્ર સુખમાં ઉત્પન્ન થયેલ, સમુચિત
માટે ઉદ્યત, ઉત્પન્ન થયેલ समुच्चय. पु० [समुच्चय]
સમુદ્દિા. ત્રિ. (નમુસ્થિતી સમૂહ, સમુદાય समुच्चयबंध. पु० [समुच्चयबन्ध]
જુઓ ‘ ઉપર’
समुढेउं. कृ० [समुत्थातुम्] પિંડરૂપે થતો બંધ, કોઈ વસ્તુનો ઊંચો ઢગલો કરવો તે
ઉદ્યત થવાને માટે, ઉઠવા માટે समुच्चारिय. न० [समुच्चरित]
समुत्त. पु० [समुक्त સારી રીતે ઉચ્ચારણ કરેલ, સમ્યક રીતે ઉચ્ચરીત
ગોત્ર-વિશેષ સમુચ્છ. થાળ (સં++fછ૮)
समुत्तिण्ण. त्रि० [समुत्तीर्ण ઉમૂલન કરવું, ઉખેડવું, દૂર કરવું
તરીને પાર પામેલ समुच्छल. धा० [सं+उत+शल्]
સમુત્થ. ત્રિ(નમુત્ય) વિસ્તીર્ણ થવું, ઉછળવું
ઉત્પન્ન થયેલ समुच्छिन्न. विशे० [समुच्छिन्न]
સમુન્દા . ત્રિ(નમવકૃત) ક્ષીણ, વિનષ્ટ
આચ્છાદિત समुच्छिन्नकिरिय. त्रि०/समुच्छिन्नक्रिया]
समुत्थिय. त्रि० समुत्थित] શુક્લ ધ્યાનનો ચોથો ભેદ-જેમાં મન-વચન
ઉત્પન્ન થયેલ કાયાયોગની નિવૃત્તિ થાય છે
समुदय. पु० [समुदय] समुच्छेद. पु०समुच्छेद]
સમુદાય, સમૂહ, સારી રીતે ઉદય થવો તે મરણ, વિનાશ, મૂળથી ઉચ્છેદ કરવો તે
समुदाचार. पु० [समुदाचार] समुच्छेदवाइ. त्रि० [समुच्छेदवादिन]
સમીચીન આચરણ ક્ષણિક ભાવને માનનાર-ક્ષણિક વાદી
समुदान. पु०समुदान] समुच्छेयकप्प. पु० [समुच्छेदकल्प]
સમુદાય, ભિક્ષા, ઉચ્ચકુળની ભિક્ષાનો સમૂહ, ક્રિયા મરણ કે વિનાશ સંબંધિ કલ્પ
વિશેષ સમુન્નત. ત્રિો [સમુન્વત)
समुदानकिरिया. स्त्री० [समुदानक्रिया] અતિ ઉજ્વલ
પ્રયોગ ગૃહિત કર્મોને પ્રકૃતિ-સ્થિતિ આદિ રૂપે સમુઝાય. ત્રિ. (સમુદત]
વ્યવસ્થિત કરનારી ક્રિયા નીકળેલ, સમ્યક ઉર્ધ્વલોકને પ્રાપ્ત થયેલ
समुदानचरग, त्रि०[समुदानचरक] સમુન્ન. થ૦ [+]ક્સ)
ભિક્ષાની ગવેષણા કરનાર ત્યાગ કરવો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 209.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
समुदानचरय. पु०समुदानचरक
જુઓ ઉપર
સમુદ્દાને. ત્રિ. (સમુદ્રાની)
ઘરોના સમૂહમાંથી ભિક્ષા મેળવવી તે समुदाय. पु० समुदाय]
સમુદાય, સમૂહ समुदायार. पु० [समुदाचार]
સદાચાર समुदाहिय. त्रि० समुदाहृत]
પ્રતિપાદિત, કથિત समुदिस्स. पु० [समुद्दिश्य] સૂત્રને સ્થિર-પરિચિત કરવા માટે ઉપદેશ દેવો,
વ્યાખ્યાન કરવું, ગુરુએ શિષ્યને આપેલ વાચના સમુદ્રીરા. ૧૦ [સમુદ્રીરનો
ઉદીરણા કરવી તે, પ્રેરણા કરવી તે समुदीरेमाण. कृ० [समुदीरयत]
પ્રેરણા કરતો, ઉદીરણા કરતો સમુદ્. To [સમુદ્ર) સમુદ્ર-લવણ, કાલોદધિ આદિ, અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન समुद्द-१. वि० [समुद्रा રાજા ગંદવિઠ્ઠ અને રાણી ઘારી નો પુત્ર, ભ. અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી, બારવર્ષે ચારિત્ર પાળી મોક્ષે ગયા. સમુદ્-૨. વિ૦ (સમુદ્ર જુઓ સમુદ્-૨, ફર્ક માત્ર એટલો કે આ મુદ્દે સોળ વર્ષ દીક્ષા પાળી. સમુદ્-૩. વિ૦ [સમુદ્ર
આર્ય સંહિ7 ના શિષ્ય, આચાર્ય સંપુ ના ગુરુ समुद्द-४. वि० [समुद्र]
આઠમાં બળદેવ પડમ અને આઠમાં વાસુદેવ નારાયણ ના પૂર્વભવના ધર્માચાર્ય સમુદ્દા. ૫૦ (સમુદ્ર )
સમુદ્ર, દરિયો समुद्ददत्त-१. वि० [समुद्रदत्त] શૌરીકપુરનો એક મચ્છીમાર, જેની પત્ની સમુદ્રત્તા હતી. અને પુત્ર સીરિદ્રત્ત' હતો. समुद्ददत्त-२. वि०/समुद्रदत्त
ચોથા વાસુદેવ પુરસુત્તમ નો પૂર્વભવ, તેના કર્માચાર્ય ‘સેન્નસ' હતાં. समुद्ददत्त-३. वि० [समुद्रदत्त]
સાકેતપુરના રહીશ મસીદ્રત્ત નો પુત્ર અને સારદ્રત્ત નો ભાઈ તેને બે પત્ની હતી. સવ્વસુરી અને નંદ્રના समुद्ददत्ता. वि० समुद्रदत्ता શૌરિકપુરના મચ્છીમાર સમુદ્રત્ત ની પત્ની સોરિદ્રત્ત ની માતા. समुद्दपाल. वि० समुद्रपाल) ચંપાનગરીના શ્રાવક પાત્રિય નો પુત્ર, તેની પત્નીનું નામ વળી હતું. વધસ્તંભે લઈ જવાતા પુરુષને જોઇને દીક્ષા લીધી, અંતે મોક્ષે ગયા. સમુદ્પાનીય. નં૦ (સમુદ્રપાની)
ઉત્તરન્ઝયણ સૂત્રનું એક અધ્યયન समुद्दय. पु० [समुद्रक
સમુદ્ર, દરિયો समुद्दलिक्खा. स्त्री० [समुद्रलिक्षा]
બે ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાતિ समुद्दव. धा० [समुद्+द्रावय]
ભયંકર ઉપદ્રવ કરવો, મારી નાંખવું समुद्दवायस. पु० [समुद्रवायस]
સમુદ્રી કાગડો समुद्दवायसय. पु० [समुद्रवायसक]
જુઓ ઉપર समुद्दविजय-१. वि० [समुद्रविजय] શ્રાવસ્તીના રાજા અને ચક્રવર્તી અથવા ના પિતા, તેની પત્ની (રાણી)નું નામ મદ્દ હતું. समुद्दविजय-२. वि० [समुद्रविजय] વાસુદેવ કૃષ્ણના આધિપત્યમાં રહેલ દશ ઢસા માં મુખ્ય, તે સૌરિયપુરના રાજા હતા, તેની પત્નીનું નામ સિવા હતું, ભ. રિક્રુમિ તથા સઘનેમિ, દ્રઢમિ વગેરે તેના પુત્રો હતા. समुद्दवीची. स्त्री० [समुद्रवीची]
સમુદ્રનો માર્ગ સમુદ્ઘિ . થાળ [+૩+ટ્રિ) ગુરુએ શિષ્યને વાચના આપવી, સૂત્રના ઉદ્દેશ પછીની પ્રક્રિયા તે સમુદ્રેશ समुद्दिस. पु० [समुद्दिस] શિષ્યને વાચના આપવી તે, સમુદેશ કરવો તે, ભોજન समुद्दिसंत. कृ० [समुद्दिशत्] ‘સમુદ્દેશ’ કરવો તે समुद्दिसित्तए. कृ० [समुद्देष्टम्] ‘સમુદ્દેશ’ કરવા માટે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 210
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
समुद्दिसिय. कृ० [समुद्दिश्य]
'सभुदेश रीन समुद्दिस्स. कृ० [समुद्दिश्य]
‘સમુદેશ’ કરીને समुद्देस. पु० [समुद्देश] ગુરુએ શિષ્યને આપેલ સૂત્રાર્થ-વાચના, સ્થિર-પરીચિત કરવાનો ઉપદેશ समुद्देशकाल. पु० [समुद्देशकाल] ‘સમુદ્દેશ’ કરવાનો સમય, ભોજનવેળા समुद्देसग. पु० [समुद्देशक]
यो 'समुद्देस' समुद्देसण. न० [समुद्देशन]
સૂત્ર અને અર્થનું અધ્યાપન समुद्देसणकाल. पु० [समुद्देशनकाल]
પઠનપાઠન કાળ સમુદ્દેશ' કરવાનો કાળ समुद्देसमंडली. स्त्री० [समुद्देसमण्डली]
સાધુની સાત માંડલીમાંની એક માંડલી समुद्देसिय. न० [समुद्देसिक]
આહારનો એક દોષ-પાખંડીઓને દેવા માટે બનાવેલ આહાર લેવાથી સાધુને લાગતો એક દોષ समद्धत्तुं. कृ० [समुद्धर्तुम्]
સમુદ્ધાર કરવા માટે, મુક્ત કરવા માટે समुद्धर. धा० [सं+उद्+ह]
સમારકામ આદિ કરવા, મુક્ત કરવું समुद्धिय. त्रि० समुद्धत]
સમુદ્ધાર કરેલ समुद्धय. त्रि० [समुद्भुत
ઉડેલ समुपज्ज. धा० [सं+उत्+पद्ध
ઉત્પન્ન થવું समुपविट्ठ. त्रि० [समुपविष्ट]
સારી રીતે બેસેલ समुपेक्खमाण. कृ० [समुत्प्रेक्षमाण]
સારી રીતે જોવું તે, નિરીક્ષણ કરવું તે समुपेहमाण. कृ० [समुपेक्षमाण]
सो 64२' समुपेहिया. स्त्री० [समुत्प्रेक्ष्य] નિરીક્ષણ કરીને, સારી રીતે જોઈને समुप्पज्ज. धा० [सं+उत्+पद्/
ઉત્પન્ન થવું समुप्पज्जिउकाम. न० [समुत्पत्तुकाम]
ઉત્પન્ન થવાની ઇચ્છા समुप्पन्न. त्रि० [समुत्पन्न
ઉત્પન્ન થયેલું समुप्पन्नकोऊहल्ल. त्रि० [समुत्पन्नकौतूहल]
જેને કુતૂહલ ઉત્પન્ન થયું છે તે समुप्पन्नसंशय. त्रि० [समुत्पन्नसंशय]
જેને સંશય ઉત્પન્ન થયેલ છે તે समुप्पन्नसड्ड. त्रि० समुत्पन्नश्रद्ध]
જેને શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઈ છે તે समुप्पाड. धा० [सं+उत्+पाट्य]
ઉપાડીને લાવવું समुप्पाडेता. कृ० [समुत्पाट्य]
ઉપાડી લાવીને समुप्पाय. पु० [समुत्पाद]
ઉત્પત્તિ, પ્રાદુર્ભાવ समुप्पेह. कृ० [समुत्प्रेक्ष्य]
સારી રીતે જોઈને, અવલોકીને समुप्पेहमाण. कृ० [समुत्प्रेक्षमाण
સારી રીતે જોતો, અવલોકતો समुप्पेहा. स्त्री० [समुत्प्रेक्षा]
સારો વિચાર समुब्भव. पु० [समुद्भव] ઉત્પન્ન થવું समुद्भूय. त्रि० समुद्भूत]
ઉત્પન્ન થયેલ समुयाण. न० [समुदान]
ઘેર ઘેર જઈને મેળવેલી ભિક્ષા समुल्लालिय. न० समुल्लालित]
લીલાપૂર્વક, ઉલાળેલ समुल्लाव. पु० [समुल्लाप]
સમ્યફ આલાપ, પ્રેમપૂર્વક વાર્તાલાપ समुल्लावग. पु०समुल्लापक]
સમ્યક આલાપ, સુશબ્દ समुल्लावय. त्रि० [समुल्लापक]
या '6पर' समुव. धा० [सं+उप+s]
ઉત્પન્ન કરવું, મેળવવું समुवगूढ. पु० [समुपगूढ]
સારી રીતે ગોપવેલ समुवट्ठिय. त्रि० [समुपस्थित] હાજર થયેલ, સામે આવેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 211
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह समुवागत. त्रि० /समुपागत
સંઘાત, જથ્થો એકઠા થયેલ
समे. धा० [सं+आ+इ] समुवायग. त्रि० [समुपागत]
આગમન કરવું, જાણવું, પ્રાપ્ત કરવું એકઠા થયેલ
समेच्च. कृ० [समेत्य] समुविच्च. कृ० [समुपेत्य]
જાણીને, પ્રાપ્ત કરીને, આવીને પાસે આવીને, પ્રાપ્ત કરીને
समेच्चा. स्त्री समेत्य] समुवे. धा० [सं+उप+s]
यो उपर' પાસે આવવું, પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું
समेमाण. विशे० [समायत्] समुव्वहंत. त्रि० [समुद्रहत्]
આવતો, જાણતો સારી રીતે વહન કરતો
समेयव्व. विशे० [समेतव्य] समुव्विट्ठ. त्रि० [समुपविष्ट]
આગમન યોગ્ય, જાણવા યોગ્ય સારી રીતે બેસેલ
समोइण्ण. त्रि०[समवतीण] समुस्सय. पु०समुच्छ्रय]
ઉતરી આવેલ, આવી પહોંચેલ શરીર સંપત્તિ, પુગલ સંઘાત, કર્મનો ઉપચય
समोगाढ. त्रि०समवगाढ] समुस्ससिय. न० समुच्छ्वसित]
આવેલું, પ્રવિષ્ટ વિકસેલ
समोच्छन्न. त्रि० [समवच्छन्न] समुस्सासनिस्सास. पु० [समुच्छ्वासनिःश्वास]
ઢંકાયેલ સરખો શ્વાસોચ્છવાસ
समोछिन्नकिरिय. न० समवच्छिन्नक्रिय] समुस्सासनीसास. पु० [समुच्छ्वासनिःश्वास]
શુક્લ ધ્યાનનો ચોથો ભેદ इसी - 64र'
समोडहमाण. त्रि० [समवदह्यमान] समुस्सिणा. धा० [सं+उत्+श्रु]
ઘણું જ બળેલું હોવું તે નિર્માણ કરવું, બનાવું, સંસ્કાર કરવો
समोणय. विशे०[समवनत] समुस्सिय. त्रि० समुच्छ्रित]
અતિ નમેલ ઉર્ધ્વસ્થિત, ઊંચુ કરેલ, ખરડેલ
समोत्थय. पु० [समवस्तृत] समुहिय. पु० श्वमुखिक]
આચ્છાદિત, ઢંકાયેલ કૂતરાનું મુખ
समोत्थरंत. कृ० समवस्तृणवत्] समूलडाल. न० [समूलडाल]
ઢાંકવું તે, આચ્છાદન કરવું તે મૂળ અને શાખા સહિત
समोदहित्तए. कृ० [समवदग्धुम समूलिया. स्त्री० [समूलिका
ઘણું જ બાળવા માટે મૂળ કારણ સહિત
समोप्पणा. स्त्री० [समर्पणा] समूसव. धा० [सं+उत्+श्रायय्]
સારી રીતે આપેલ ઊંચુ કરવું
समोयण. विशे०[समवनत] समूसविय. त्रि० [समूच्छ्रयित]
કઈક નમેલ ઊંચુ કરેલ, ઉન્નત થયેલ
समोयर. धा० [सं+अव+तु] समूससिय. त्रि०समुच्छ्वसित]
સારી રીતે અવતરવું વિકસેલું
समोयार. पु० समवतार] समूसिय. त्रि० [समुच्छ्रित]
સમાવેશ, અંતર્ભાવ ખરડેલ, ઊંચું કરેલ, ઉર્ધ્વસ્થિત
समोयारणा. स्त्री० [समवतारणा] समूसियग. पु० [समुच्छ्रितक]
અન્તર્ભાવ ઊંચું કરેલ
समोवइय. त्रि० समवपतित] समूह. पु० [समूह)
આકાશમાંથી નીચે પડેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 212
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
समोवडिय. त्रि० [समवपतित] જુઓ ‘ઉપર’ समोवलभित्त. त्रि० (समवलब्ध] સારી રીતે પ્રાપ્ત થયેલું समोववज्रग. पु० [समोपपन्नक) ]
એક સાથે સમ સંખ્યામાં ઉત્પન્ન થયેલ
समोसढ. त्रि० [समवसृत]
ઉતરો કરેલ, બિરાજમાન થયેલ સમોસર. થા૦ [સં+ઝવ+ī]
નીચે પડવું, આવવું, સમવસરવું સમોસરળ. ન૦ [સમવસરણ]
ભગવંત જ્યાં દેશના આપતા બિરાજમાન થાય તે બેઠક જે વિશિષ્ટ-અતિશય યુક્ત અને દેવતા રચિત હોય, જેના ત્રણ ગઢ વગેરે વિશિષ્ટ રચના હોય તે, એકત્ર મિલન, ‘સૂયગડ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન, ધર્મ વિચારકોનું સંમેલન, વિશ્રામ, વર્ષાકાળ, પરમાત્માનું આવવું અને બાર પર્ષદાનું એકઠું થવું તે, સાધુ સંમેલન समोसरिउकाम. कृ० (समवसर्तुकाम)
ઉતારો કરવા માટે, બિરાજમાન થવા માટે समोसरिय. त्रि० [समवसृत]
જુઓ સાસત
સમોહળ. ઘા [સં+ઝવ+હન
સમુદ્ઘાત કરવો, હણવું समोहणा. स्त्री० [समवघात]
સમુદ્ધાત, હવું તે समोहणावेत्ता. कृ० / समवघात्य ] સમુદ્ઘાત કરીને, હણીને
समोहणावेयव्व. कृ० [समवघातयितव्य]
સમુદ્ધાત કરવા માટે, હણવા માટે સોળિતા. ॰ સમ
સમુદ્ઘાત કરીને, હણીને
સમોતળ, થા॰ [સં+ઝવ+હન્
જુઓ ‘સમોહન’
समोहणमाण. कृ० [ समवहन्यमान ]
હણતો, સમુદ્ઘાત કરતો સોરા. ત્રિ સમ
હણાયેલું, વિસ્તારેલ, સમુદ્ઘાત કરેલ સમોય. ત્રિ સમવહત
आगम शब्दादि संग्रह
જુઓ 'મોહત' સોયય. ત્રિ [સમવહતળ]
જુઓ સમીપ’ समोहयामरण न० / समवहतमरण]
મરણ સમયે જીવનું એકદમ-બંદુકના ભડાકાની માફક નીકળી જવું તે
સમ્મ. થા॰ [શ્રમ્
થાકવું
અમ્મા નસ
સમ્યક્, સારી રીતે, સમકિત મોહનીય કર્મ, સમ્યક્ત્વ સમ્મે. ન॰ [સમ્યળ]
જુઓ ‘ઉપર’
सम्भाविय न० [सम्यग्भावित ]
સારી રીતે ભાવના કરાયેલ सम्मग्ग. पु० [सन्मार्ग]
સત્યમાર્ગ, મોક્ષમાર્ગ
सम्मग्नासय. त्रि० [सन्मार्गनाशक ] સન્માર્ગ-મોક્ષમાર્ગના નાશક सम्मग्गनासीण. त्रि० [ सन्मार्गनासिन्] સન્માર્ગ મોક્ષમાર્ગનો નાશ કરનાર सम्मग्गपट्ठिय. त्रि० (सन्मार्गप्रस्थित ]
સન્માર્ગ મોક્ષમાર્ગમાં રહેલ
સમ્મના. પુ સમ્યન
પાણીમાં થોડી વાર રહી-ડૂબકી મારી-બહાર નીકળનાર
તાપસની એક જાતિ
सम्मज्जण कु० / सम्मार्जन)
સાફ કરવું તે, સારી રીતે માર્જન કરવું તે સમ્મગ્નિત. ત્રિ॰ સમ્માનિત
સાફ કરેલ, સારી રીતે માર્જન કરેલ
સન્નિય. ત્રિ॰ [સમ્માનિત]
જુઓ 'ઉપર' સમન્ગિયા. સ્ત્રી [સમ્માનિતા]
સાવરણી
સમ્મx. x {re}
કચરો કાઢી વાળેલું, સાફ કરેલું सम्मट्ठरत्थंतरावणवीहिय न० [ संमुष्टरध्यान्तरापणवीथिक)
સાફ કરાયેલા વીથીના-ગલીના રસ્તાઓ
સમ્મત. ત્રિ॰ [સમ્મત]
અભિમત, માનેલું
सम्मतसच्च विशे० ( सम्मतसत्य )
અભિમત, સ્વીકારાયેલ સત્ય સમ્મતિ. સ્ત્રી [સમ્મતિ]
સંમતિ, સ્વીકાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 213
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સમત્ત. ૧૦ ચિત્તો
सम्मदंसणपज्जव. पु० सम्यक्दर्शनपर्याय] જીવ-અજીવ આદિ તત્વની શ્રદ્ધા, સુદેવ-સુગુરુ-સુધર્મની | સમકિત દ્રષ્ટિના પર્યાય-ભાવ શ્રદ્ધા, સમ્યગ દ્રષ્ટિ, સમ્યકત્વ, આયાર’ સૂત્રનું એક
सम्मइंसणपरिणाम. पु० [सम्यक्दर्शनपरिणाम] અધ્યયન, પન્નવણા’ સૂત્રના ઓગણીસમાં પદનું નામ
સમ્યગદર્શનનું પરિણમવું તે, પરિણામનો એક ભેદજેમાં સમ્યક દ્રષ્ટિનું કથન છે, પન્નવણા’ સૂત્રના બીજા
વિશેષ
સમ્મદંપરત. વિશે. સલ્ફરત) પદના નવમાં દ્વારનું નામ જેમાં સમ્યકત્વ આદિ
સમ્યક્રદર્શનમાં લીન થયેલો આશ્રિને જીવોનું અલ્પ બહુત્વ કહેલ છે.
सम्मईसणरयण. न० [सम्यक्दर्शनरत्न સમ્મત્ત. ન૦ [સમાપ્ત)
સમ્યક દર્શન રૂપ રત્ન-વિશેષ સમાપ્ત, પૂર્ણ
सम्मइंसणलद्धि. स्त्री० [सम्यक्दर्शनलब्धि] सम्मत्तकिरिया. स्त्री० [सम्यक्त्वक्रिया]
સમ્યક દર્શનની પ્રાપ્તિ સમ્યકત્વ સહિતની ક્રિયા, તત્વ શ્રદ્ધાન-સદહણારૂપ
सम्मद्दमाण. कृ० [संमर्दयत्] જીવવ્યાપાર
હિંસા કરતો, મારી નાંખતો સન્મત્તસિ. ત્રિ. [સભ્યતત્વની
सम्मदा. स्त्री० [संमर्दा સમ્યકત્વદર્શી
હિંસા सम्मत्तनाणदंसणचरण. न० सम्यक्त्वज्ञानदर्शनचरण]
सम्मद्दिट्ठि. त्रि० [सम्यग्दृष्टि] સમ્યકજ્ઞાનદર્શન ચારિત્ર
જુઓ સમ્પટ્ટિી સમ્મત્તપરવવામ. ન૦ (સગવત્ત્વપરામ)
सम्मद्दिट्ठिभाव. पु० सम्यग्दृष्टिभाव] ‘ઉત્તરન્ઝયણ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
સમ્યગદ્રષ્ટિપણું સમ્મત્તરથUT. R૦ (સમ્યવસ્વરત્ન)
सम्मद्दिट्ठिय. पु० [सम्यग्दृष्टिक] ‘સમકિત’ રૂપ રત્ન
જુઓ ‘સમ્પટ્ટિીય' સમ્મરત્નદ્ધિ. સ્ત્રી (સગવત્વનંબ્ધિ)
સમ્મદિઠ્ઠી. ત્રિ(
સ fe] ' સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ
જુઓ ‘સમ્મદિઠ્ઠી સન્મત્તવેળન. નં૦ સ્વવેદ્રનીયો
સમ્મદિયા. ૦ [મૃદ) સમ્યકત્વનું વેદન કરવું તે, ભવસિદ્ધિ જીવોને સતામાં
સમૃદ્ધ થઈને રહેલ અઠ્ઠાવીસ કર્મ પ્રકૃતિમાંની એક કર્મપ્રકૃતિ
સમના. ૧૦ લિજ્ઞાન] सम्मत्तवेयणिज्ज. न० [सम्यक्त्ववेदनीय]
સમ્યકજ્ઞાન કેવળજ્ઞાન જુઓ ઉપર
સન્મgો. ત્રિ સિમ્યફપ્રયT] सम्मत्ताभिगमि. पु० [सम्यक्त्वाभिगमिन्]
સમ્યત્વ આદિ સહિતનો મનનો વ્યાપાર આભિગમિક સમ્યકત્વવાળો
सम्ममग्ग. पु० [सम्यक्मार्ग સમ્મહંસા. નં૦ [સદ્ધનો
સન્માર્ગ, મોક્ષમાર્ગ સમકિત દર્શન, યથાર્થ દર્શન
सम्ममिच्छत्तवेयणिज्ज. न० सम्यमिथ्यात्ववेदनीय] सम्मदिट्ठि. त्रि० सम्यग्दृष्टि]
સમ્યકત્વ મિથ્યાત્વ અર્થાત મિશ્ર પ્રકૃતિનું વેદવું તે, સમકિત દ્રષ્ટિવાળો, જીવ વગેરે પદાર્થોને યથાર્થ
ભવ સિદ્ધિક જીવોને સત્તામાં રહેલ અઠ્ઠાવીસ જોનાર
કર્મપ્રકૃતિમાંની એક કર્મપ્રકૃતિ સમ્મલ્ટિી . ત્રિ[૩]Te]
सम्ममिच्छादसणलद्धि. स्त्री० [सम्यग्मिथ्यादर्शनलब्धि] જુઓ ઉપર’
સમ્યકત્વ, મિથ્યા અર્થાત મિશ્રદર્શનની પ્રાપ્તિ सम्मदिट्ठीय. पु० [सम्यग्दृष्टीक]
સમ્મા. વિશે. સિમ્મત) સમ્યગ દ્રષ્ટિવાળા જીવ
બહુજન માન્ય, ઘણાં લોકો જેમાં સંમત છે તે सम्मइंसण. न० सम्यग्दर्शन]
સમરુ. સ્ત્રી, સિમ્પત્તિ] જુઓ ‘સમર્હસT'
યથાર્થરુચિ, અભિલાષા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 214
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સન્મવા. ત્રિસગવાદ્રિ)
सम्मामिच्छद्दिट्ठिय. पु० [सम्यमिथ्यादृष्टिक યથાર્થ બોલનાર, સત્ય વક્તા
કંઈક સમ્યકત્વ અને કંઈક મિથ્યાત્વ એવા મિથ્યા સમ્મક્રિય. ૧૦ સિયહિત)
દ્રષ્ટિવાળા અર્થાત ત્રીજે ગુણ સ્થાનકે વર્તતા જીવો યથાર્થ હિત
सम्मामिच्छपओग. पु० [सम्यमिथ्याप्रयोग] સમ્મા. ૧૦ [૩]]
કંઈક સમ્યકત્વ અને કંઈક મિથ્યાત્વયુક્ત એવો મિશ્ર જુઓ સન્મ'
વ્યાપાર પ્રવૃત્તિ સન્માન. ૧૦ [સન્માન]
सम्मामिच्छरुइ. स्त्री० [सम्यग्-मिथ्यारुचि] સન્માન, સત્કાર કરવો તે
કંઈક સમ્યકત્વ અને કંઈક મિથ્યાત્વ એવી મિશ્ર રૂચિ सम्माण. धा० [सं+मानय्]
सम्मामिच्छादसणपरिणाम. पु० [सम्यगमिथ्यादर्शनपरिणाम] સન્માન કરવું સમ્માળિw. ત્રિ સિમ્માનની]
સમ્યકત્વ અને મિથ્યાત્વયુક્ત અર્થાત્ મિશ્રદર્શનનું સન્માન કરવા યોગ્ય
પરિણમવું તે, મિશ્રભાવ, પરિણામનો એક ભેદ सम्माणवत्तिय. न० [सन्मानप्रत्यय]
सम्मामिच्छादिट्ठि. स्त्री० [सम्यग्-मिथ्यादृष्टि] સન્માન નિમિત્તે, કાયોત્સર્ગનો એક હેતુ
જુઓ સમ્માનિચ્છિિટ્ટ सम्माणित्तए. कृ० [सन्मानयितुम्]
सम्मामिच्छाईसण. स्त्री०सम्यग्-मिथ्यादर्शन] સન્માન કરવાને માટે
જુઓ ‘સન્માનિચ્છન્દુસT' સમાળિય. ત્રિ[સન્માનિત
सम्मामिच्छाद्दिहि. स्त्री०सम्यग्-मिथ्यादृष्टि] સન્માન કરાયેલ, આદર અપાયેલ
જુઓ સમ્માનિચ્છિિટ્ટ સમાળિયો. ન માનતો હતો
સમ્માવા. ત્રિ. (સચવાદ્રિ) જેના દોહદ- ગર્ભ પ્રભાવે થતી ઇચ્છા’ સારી રીતે પૂર્ણ
યથાર્થ કે સમ્યફભાષા બોલનાર થઈ છે તે
सम्मावाय. त्रि० सम्यग्वाद] सम्माणेत्ता. कृ० [सन्मान्य]
યથાર્થ બોલવું તે, સન્માન કરીને
સમ્યફભાષા પ્રયોજવી તે सम्माद्दिट्ठि. पु० सम्यग्दृष्टि]
सम्मासुय. न० सम्यक्श्रुत] જુઓ સમૃદિઠ્ઠી
દ્વાદશાંગી, જિનપ્રવચન, સન્મામિચ્છત્ત. નં૦ (સભ્ય-મિથ્યાત્વ)
યથાર્થગ્રુત સમ્યક્ત્વ અને મિથ્યાત્વ અર્થાત મિશ્રપણું
સર્મિય. ત્રિ(મિત] સમifમછત્તવેળા . નં૦ (સીમિથ્યાત્વવેદ્રીજો
સંમિત, સંમત થયેલ જુઓ ‘સમ્મમિચ્છત્તવેળg'
सम्मिस्सभाव. पु० [संमिश्रीभाव] સન્માનિછત્તવેજન. ન૦ [૪]ઋમિથ્યાત્વવેદ્રની]
મિશ્રભાવ જુઓ ઉપર
सम्मुइ. स्त्री० [सम्मति सम्मामिच्छत्ताभिगमि. त्रि०/सम्यमिथ्यात्वाभिगमिन]
સંમતિ-સંગત મતિ સમ્યકત્વ અને મિથ્યાત્વ અર્થાત મિશ્રદર્શન
सम्मुइकर. त्रि० सम्मुदिक] અભિગમયુક્ત, અભિગમ વડે જેણે મિશ્ર દર્શન પ્રાપ્ત
એવા કુળ કે જે દાન આપવામાં ધીર અને દાનની કરેલ છે તે
પ્રીતિવાળા હોય સન્મામિચ્છદંબા. ૧૦ [સથ્યિાદ્રિ)
सम्मुग्ग. पु० समुद्ग] સમ્યકત્વ મિથ્યાત્વયુક્ત એવું મિશ્રદર્શન કે મિશ્રદ્રષ્ટિ,
ડાબલો, સંદૂક
સમુચ્છ. થાળ [+મૂચ્છ) દન મોહનીયનો એક ભેદ
જુઓ ‘સમુચ્છ सम्मामिच्छदिट्ठि. पु० सम्यग्-मिथ्यादृष्टि]
સમુચ્છ. 7૦ (સમૂર્જીન) કંઈક સમ્યક્ત્વ અને કંઈક મિથ્યાત્વ એવી મિશ્રદ્રષ્ટિ,
જુઓ સંમુચ્છ' ત્રીજા ગુણસ્થાનકે વર્તતા જીવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 215
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सम्मुच्छिम. पु० [सम्मूर्छिम]
सयंपभ. पु० स्वयम्प्रभ] જુઓ સમુચ્છિક
મેરુ પર્વતનું પર્યાય નામ, એક મહાગ્રહ, , એક સમ્મતિ. સ્ત્રી [સન્મતિ)
અંજનગિરિ સંમતિ-સંગત મતિ
सयंपभ-१. वि० स्वयम्प्रभा સમૂઢ. [મૂઢ]
આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનાર ચોથા જડ, વિમૂઢ
તીર્થકર, જે પત્નિ નો જીવ છે. સમેજ. પુ0 સિમેત]
सयंपभ-२. वि० स्वयम्प्रभा એક પર્વત
એક ભાવિ કુલકરનું નામ सम्मोहत्ता. स्त्री० सम्मोहता]
सयंपभा. वि० स्वयम्प्रभा દેવ-વિશેષપણું
નિયા દેવની અગમહિષી, જે પછી સિરિમ નામે सम्मोहदेव. पु० [सम्मोहदेव]
જન્મી દેવ-વિશેષ
सयंबुद्ध. वि० [स्वयम्बुद्धा સ. ૧૦ [શત)
ગંધ સમૃદ્ધ નગરના રાજા મહબ્બત નો એક મિત્ર અને એક સંખ્યા,
મંત્રી સ. ૧૦ [શત)
સાંવૃદ્ધ. ત્રિ[સ્વયનુદ્ધ) એક જાતની વનસ્પતિ,
પોતાની મેળે બોધ પામેલ સ. ૧૦ [શત)
सयंबुद्धसिद्ध. पु० स्वयम्बुद्धसिद्ध] ‘ભગવતી સૂત્રના અધ્યયનનું એક નામ-શતક
પોતાની મેળે જ બોધ પામીને સિદ્ધ થયેલ, પંદર ભેદે સા. ત્રિો [4] પોતાનું
સિદ્ધમાંનો એક સ. પુo [સત]
सयंभु. पु० [स्वयम्भू
જે પોતાની મેળે ઉત્પન્ન થાય છે, સ્વયંભૂરમણ નામનો વિદ્યમાનતા, અસ્તિત્વ, સપુરુષ સય. થાળ [7]
એક સમુદ્ર, વિષ્ણુ, બ્રહ્મા,
સળંમુ. To [સ્વયમ્ભ] સૂવું સય. ઘo (સ્વ)
ત્રીજા ચોથા દેવલોકનું એક વિમાન, પચવું, જીર્ણ થવું
सयंभु. पु० स्वयम्भू सयइच्छियभावना. स्त्री० [स्वइच्छितभावना]
બારમાના ત્રીજા વાસુદેવનું નામ પોતાની ઇચ્છલ ભાવના
सयंभुमहावर. पु० स्वयम्भूमहावर] સય. Y૦ સ્વય
એ નામનો એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર પોતે, જાતે
सयंभुरमण. पु० स्वयम्भूरमण] સ. ત્રિો સ્વિક્રમ)
એ નામક એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, એક દેવવિમાન પોતાનું
सयंभुरुप्पन्ना. स्त्री० [स्वयम्भूरुत्पन्न] सयंगाह. त्रि० स्वयंग्राह)
સ્વયંભૂરમણમાં ઉત્પન્ન થયેલ પોતે ગ્રહણ કરનાર
सयंभू. पु० स्वयम्भू सयंजय. पु० [शतञ्जय
જુઓ સમુ પક્ષનો તેરમો દિવસ
सयंभू-१. वि० स्वयम्भू सयंजल. पु० स्वयंज्वल]
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ત્રીજા વાસુદેવ, તે વારીવર્ડ ના રાજા શક્રેન્દ્રના લોકપાલ વરુણનું દેવવિમાન,
દ્ અને રાણી પુરૂં નો પુત્ર હતો. सयंजल. पु० स्वयंज्वल]
सयंभू-२. वि० स्वयम्भू એક કુલકર તથા
સત્તરમાં તીર્થકર ભ. શુ ના પ્રથમ શિષ્ય એક તીર્થંકરનું વિશેષ નામ
સયંમૂ-૩. વિ૦ સ્વયો અન્યતીર્થિક ના મતે સમગ્ર સૃષ્ટિના સર્જનહાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 216
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सयंभूरमण. पु० स्वयम्भूरमण] सयणविहि. पु० [शयनविधि] એ નામક એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર શયા બનાવવાની તથા તેના ઉપયોગની વિધિ सयंभूरमणग. पु० स्वयम्भूरमणक] સયવિહી. સ્ત્રી [શયનra] ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન જુઓ ઉપર’ सयंभूरमणसमुद्द. पु० स्वयम्भूरमणसमुद्र] સયાનુરા. ત્રિ. (સ્વનનાનુરાWT] એક સમુદ્ર સ્વજનની પ્રીતિ-રાગ-આસક્તિ सयंभूवर. पु० स्वयम्भूवर] સયળન. ન૦ [શયની] એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર શધ્યા, સૂવા યોગ્ય सयंवर. पु०स्वयम्वर] સળિનામો. નં. [વનીત) કન્યા પોતાની મેળે વરને પસંદ કરે તે શધ્યાથી સયંવરમંડવ. નં૦ સ્વિયસ્વરમUST] સાળા. 10 [શયની ] ‘સ્વયંવર’ માટેનો મંડપ જુઓ ‘સયળન' સર્વવરામંડવ. ન૦ [સ્વયસ્વરામUST] જુઓ ઉપર' યદુવાર. 10 [શતદ્વાર) સયંસંધુદ્ધ. ત્રિ સ્વિસનુદ્ધ) જેના સો દ્વાર-બારણા છે તેવું એક નગર જુઓ સયંવુદ્ધ સચદેવ. વિ. શિત. सयकित्ति. वि० [शतकीर्तिी અચલગ્રામનો ગાથાપતિ, જેણે સુરય આદિ સાથે મુનિ ભરતક્ષેત્રની ભાવિ ચોવીસીમાં થનાર દશમાં તીર્થકર, નસહર પાસે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુ બાદ પાંડુરાજાનો પુત્ર सयक्कउ. पु० [शतक्रत] થયો. પૂર્વભવમાં શ્રાવકપણામાં સો વખત શ્રાવકની પાંચમી सयधनु. वि० [शतधनु પ્રતિમા રૂપ પ્રતિજ્ઞા પાલન કરેલ હોવાથી શક્રેન્દ્રનું રાજા વત્સદ્વ અને રાણી રેવડું નો પુત્ર. કથા ‘નિસઢ પડેલું અપરનામ મુજબ सयग. वि० [शतक સયન. ન૦ [શયન] જુઓ સયUT” ભ. મહાવીરના એક શ્રાવક, તે શ્રાવસ્તીના રહીશ હતા સાપત્ત. 10 [શતપત્ર) આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં તીર્થકર થશે સો પાંખડીવાળું કમળ सयग्घि. स्त्री० [शतनि] सयपत्तजोणिय. न० शतपत्रयोनिक] એક સાથે સો માણસોને મારે કે હણે તેવી શિલા કે શસ્ત્ર સો પાંખડીવાળા કમળની યોનિ વિશેષ સયનઝર. નં૦ [સતનઝર) સમયપત્તત્ત. 10 [શતપત્રત્વ) સો છિદ્રવાળું સો પાંખડીવાળા કમળ-પણું सयज्जल. पु० [शतज्वल] સાહિત્યTય. 10 હિસ્તાતતપત્ર) એક દેવવિમાન હાથમાં રહેલ સો પાંખડીવાળું કમળ સન્સિય. સ્ત્રી [2] सयपाग. पु० [शतपाक] પાડોસણ સો વખત પકાવેલું તેલ, એકસો ઔષધિ નાંખીને સયન. 0 [સ્વનનો પકાવાયેલું એક વિશિષ્ટ તેલ સ્વજન, સગા, સંબંધિ सयपुप्फ. पु० शतपुष्प] સયા. 10 [શયન) એક વનસ્પતિ શય્યા, પલંગ સાપુBI. સ્ત્રી [શતપુષ્પો सयणजंभग. पु० [शयनजृम्भक] એક વનસ્પતિ જંભક દેવતાની એક જાતિ सयपोराग, पु० शतपर्वक] સયાપુOU. R0 [શયનપુન્ય) શેરડી શય્યા આદિના દાનથી થતું પુણ્ય, सयबल. वि० शतबल નવ ભેદે પુન્યમાંનો એક ભેદ ગંધસમૃદ્ધ નગરના રાજા, મહબ્બત ના દાદા. मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 217
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ સૂતો आगम शब्दादि संग्रह सयभिसय. स्त्री० [शतभिषज्] सयानिअ. वि० शतानीक સત્તાવીસ નક્ષત્રોમાંનું એક નક્ષત્ર જુઓ સયાનીમ/ सयभिसया. स्त्री० [शतभिषज्] सयानिय. वि० [शतानीको જુઓ ઉપર જુઓ સયાનીગ/૧ सयभिसा. स्त्री० [शतभिषा] सयानीअ. वि० शतानीक જુઓ ઉપર કૌસાંબીનગરીનો રાજા, તેની પત્ની મૃગાવતી હતી, सयमाण. कृ० [शयान] તેનો પુત્ર ઉદાયન હતો, બહેન જયંતિશ્રાવિકા હતી. સયાતિ. વિ. [સતાનિ સામેવ. [સ્વયમેવ) આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા અઢારમાં પોતે જ, આપોઆપ તીર્થકર ભ. સમહિનો પૂર્વભવ સયા. ત્રિો [સતત] સયાવરણ. ન૦ (સાવરણ) નિરંતર, હંમેશા શોભા માટે કે ડાંસ-મશગથી રક્ષણ કરવા માટે રહેતું એક સયRI6. H0 [.] આચ્છાદન જલદી, ઉતાવળ, સર. થાળ [] સયRIઉં. 30 8i.] સ્મરણ કરવું, સંભારવું યુગપતું. સર. ઘ૦ [માર સરિસહ. 10 [શતવૃષિમ સ્મરણ કરાવવું એક મુહૂર્ત સર. પુo (સ્વર) સારી. સ્ત્રી [શતાવરી કંઠ, અવાજ, ધ્વનિ, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ એ નામની એક બહુ બીજવાળી વનસ્પતિ સર. પુo (સ્વર). સયત. ત્રિો સિજ્જન સ્વરવિદ્યા જેનાથી શુભાશુભનું જ્ઞાન થાય, સકલ, બધું, સંપૂર્ણ સર. પુo (સ્વર) સાવત્ત. ન૦ [શતપત્રો જુઓ ‘સતપત્ત' કાક સ્વર આદિ લક્ષણશાસ્ત્ર, सयवसह. पु०शतवृषभ] સર. પુ0 (સ્વર) એક અહોરાત્રના ત્રીશ મુહૂર્તમાંનું તેવીશમું મુહૂર્ત અ-આ ઇત્યાદિ સ્વર, સા-ર-ગ-મ ઇત્યાદિ સાત સ્વર सहसहस्सखुत्तो. अ०/शतसहस्रकृत्वस्/ સર. To (સ્વર) લાખ વખત કરાયેલ નામકર્મની એક પ્રકૃતિ सयसाहस्सिय. त्रि० शतसाहस्त्रिक] સર. To [શર) એક લાખ પરિમિત બાણ, તીર સયા. મેં૦ સા) સર. ન૦ (સરસ) સદા, હંમેશા સરોવર સયાવાત. I0 (સાત) સરડા . નં૦ [કરો] હિંમેશા, નિરંતર સરોવરનું પાણી सयाजय. त्रि०/सदायत] સરક. સ્ત્રી (સર) હંમેશા, એક મહાનદી सयाजय. त्रि०/सदायत] સરંડ. પુઢિ) યતના-જયણા કરનાર ભુજપરિસર્પ-વિશેષ સયાનન. પુo સિ/q7 सरंब. पु० [शरम्ब] એક દેવવિમાન હાથથી ચાલનાર એવા સર્પની એક જાતિ સમાનતા. સ્ત્રી સદ્દીનના) सरक. पु० [सरक] સર્વકાળ જેમાં પાણી રહે છે તેવી નદી ખાવાની એક વસ્તુ मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 218
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह સરવર૩. ત્રિ[સરન] સચિત્ત રજયુક્ત सरग. पु० [शारक] શર જાતિના ઘાસનું બનેલ સુપડુ, બાણના આકારનો લાકડાનો ટુકડો સર. પુo [શર] શરડુક-જેની સાથે એરણ ઘસવાથી અગ્નિ પેદા થાય,સરાવલો સરાય. 10 [સ્વરતિ] સ્વર ઓળખવાની એક કળા-વિશેષ જેનાથી ષજઋષભ-ગંધાર આદિ સાતે સ્વરોની પરખ થાય સરસ. નં૦ [કરો તો સરોવરમાં ગયેલ સરદૃા. 10 [સ્વરસ્થાન) સ્વરના સ્થાનો જેના સાત ભેદો છે સરડે. પુ (સર કાકીડો सरडग. पु० [शरटक] જેની સાથે એરણ ઘસવાથી અગ્નિ પેદા થાય તેવું લાકડું. સરડી. સ્ત્રી [સરટી) કાકીડી, સ્ત્રી કાકીડો સરડુ. ત્રિ[] કોમળ, મૃદુ सरडुयजाय. न० [शलाटुकजात] કળીમાંથી થયેલું-કાચું કોમળ ફૂલ સરખ. 10 [શરVT) શરણું, આધાર, આશ્રય, ઘાસનું બનેલુ ઝુંપડુ સર. 10 [સ્પરVT] સ્મરણ, સ્મૃતિ, યાદદાસ્ત सरणदय. पु० [शरणदय] શરણ દેનાર, શરણભૂત, તીર્થંકર પરમાત્માનું એક વિશેષણ सरणागय. त्रि० [शरणागत] શરણે આવેલ, આશ્રયે આવેલ सरणादिय. त्रि० स्वरनादित] સ્વર વડે ગુંજિત-નાદ કરાયેલ सरणीय. पु० [शरणीय શરણ કરવા યોગ્ય, આશ્રય કરવા યોગ્ય સરળ, ત્રિ. [શરVG] શરણે આવનારનું રક્ષણ કરનાર, શરણ આપનાર સતત. 10 સિરસ્તન] સરોવરનું તળિયુ सरथंभ. पु० [सरस्तम्भ] સરકડો નામની એક વનસ્પતિ સર૮. પુo શિરો શરદ નામની એક ઋતુ सरदकाल. पु० [शरत्काल] શરદઋતુનો સમય, શરત્કાળ सरदब्भ. पु० [शरदभ्र] શરદના વાદળા सरदय. पु० [शरदज] શરદઋતુમાં ઉત્પન્ન सरदहतलावपरिसोसयणा. स्त्री० [सरोद्रहतडागपरिશોષાતા] સરોવર-દ્રહ-તળાવ વગેરેને ચારે તરફથી સૂકવી નાંખવા, શ્રાવકોને વર્જવા યોગ્ય પંદર પ્રકારના વ્યાપારમાંનો એક ભેદ સરપતિ. સ્ત્રી [સર:૫ ] સરોવરની શ્રેણિ સરપંતિયા. સ્ત્રી [સર:પ@િhi] સરોવરની નાની નાની પંક્તિ-શ્રેણિઓ सरपायय. पु० [शरपातक] | બાણ છોડવાનું સાધન-ધનુષ્ય સરપ્રમાણ. 10 (સર:પ્રમાWT] ગોશાળાના મતનો એક કાળવિભાગ-જે મુજબ પરમાવતી ગંગા પ્રમાણ નદીમાંથી એક સો વર્ષે વેળુનો એક એક કણ કાઢતાં વેળુ ખલાસ થાય ત્યારે જેટલો સમય લાગે તે કાળ સરમ. પુo [શરમ) આઠ પગવાળું એક અષ્ટાપદ નામક પ્રાણી-જે હાથીને પણ પીઠ ઉપર બેસાડી શકે સરમંડન. નં૦ [સ્વરમ057) સ્વર-મંડળ सरमह. पु० [सरोमह] સરોવર-મહોત્સવ સરના. [મરતો સ્મરણ કરવું તે, યાદ કરવું તે सरय. पु० [शरद्] જુઓ ‘સર’ सरय. पु० [शरक શળી, શેળીયો, જેની સાથે અરણીનું લાકડું ઘસવાથી અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય એવું એક પ્રકારનું ઘાસ मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 219
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सरय. पु० [सरजस्क] રજ સહિત सरयचंद. पु० [शरच्चन्द्र] શરદપૂર્ણિમાનો ચંદ્ર સરરુઠ્ઠ. 70 સિરોહ) કમળ " સહિ. & જગી, " સરળ, ઋજુ, દેવદારનું વૃક્ષ, સિંધુ, પાંસરુ सरलक्खण. न० [स्वरलक्षण] સ્વર જાણવાની એક કળા-વિશેષ સરનવM. R0 સિરસ્તવનો દેવદારના વૃક્ષનું બનેલું વન સરના. સ્ત્રી [સરક] જુઓ સરન’ સરવ. પુo [શરપ) ભુજપરિસર્પ-તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયની એક જાતિ સરવUT. 10 કિરવUT] એ નામનું એક સંનિવેશ સરસ. ત્રિ. (રસ) રસવાળું, તાજુ સરસવિદ્ધ. 70 [રાતવિદ્ધ) સેંકડો બાણો વડે વિંધાયેલ સરસર. 10 [સર:સરસ) સરોવરની હારમાળા सरसरपंतिय. स्त्री० [सरःसरःपङ्क्तिका હારબંધ આવેલા સરોવરની પંક્તિ સરસરવંતિકા. સ્ત્રી [સર:સર:પશ્ચિક્કા જુઓ ઉપર सरसरसर. अ० [सरसराहट] ‘સરસર' એવો અવાજ કરીને सरसरव. पु० [सर्षप्] સરસવ, એક જાતનું તેલવાળુ ધાન્ય, સરસીયુ તેલ સરસી. સ્ત્રી [સરસ] તલાવડી सरस्सई. स्त्री० [सरस्वती] વાણી, વચન, વિલાસ, ગંધર્વના ઇન્દ્ર ગીતરતીની ચોથી પટ્ટરાણી, सरस्सई. स्त्री० [सरस्वती] સરસ્વતી નામક દેવી सरस्सई-१. वि०/सरस्वति નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી ભ. પાર્થ પાસે દીક્ષા લીધી મૃત્યુ બાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની. सरस्सई-२. वि० सरस्वति નાગપુરના ધનાવહ રાજાની પત્ની મઢી-૨’ તેનો પુત્ર હતો. सरस्सती. स्त्री० [सरस्वती] જુઓ ઉપર સરામ. ત્રિ સિરા-7) રાગ સહિત सरागछउमत्थ. पु० [सरागछद्मस्थ] સરાગ છદ્મસ્થ-દશમાં ગુણઠાણાવત જીવ सरागत्थ. पु० [सरागस्थ] રાગ સહિત રહેલ सरागसंजम. न० [सरागसंयम] સરાગી સાધુપણું, રાગ સહિતનો સંયમ સરાસંનય. 10 સિરી/સંયત] સરાગી સાધુ, રાગ સહિતનો સંયમી सराव. पु० [शराव] કોડીયું સરસ. 10 [શરાસન) ધનુષ્ય सरासणपट्टिया. स्त्री० [शरासनपट्टिका] ધનુષ્ય બાંધવાની પટ્ટી-દોરી સરિ, ત્રિ સિજ઼] સરખું, તુલ્ય, સમાન સરિષ્ઠ. ત્રિ(સદ્ગશ) સમાન, સરખું સરિતા. સ્ત્રી સરિતા) નદી સરિતe. 5) [+ ] સ્મરણ કરવા માટે, યાદ કરવા માટે સરિય. ત્રિ. (વૃત્વI] સરખી ત્વચા ચામડીવાળું સરિતા. 0 [મૃત્વા] સ્મરણ કરીને સરિતુ. ત્રિ[૪] સ્મરણ કરનાર સરિયા. સ્ત્રી[] ઘર સરિયા. સ્ત્રી [સરિત] નદી सरिव्वय. त्रि० सदृग्वयस] સમાન વય, જેની ઉમર સરખી છે તે मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 220
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सरिस. त्रि० [सदृश શરીર યોનિક સમાન, તુલ્ય, સરખું सरीरत्त. न० [शरीरत्व] सरिसक. त्रि० [सदृशक] શરીરપણું हुयी 52 सरीरत्थ. त्रि० [शरीरस्थ] सरिसग. त्रि० सदृशक] શરીરમાં રહેલ हुमी 642' सरीरनाम. न० शरीरनामन्] सरिसनामग. त्रि० सदृशनामक] નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી શરીરની પ્રાપ્તિ થાય સરખા નામવાળો सरीरपज्जत्ति. स्त्री० [शरीरपर्याप्ति] सरिसय. त्रि० [सदृशक] શરીરની પર્યાપ્તિ, પૂર્ણ શરીર हुमो ‘सरिस' सरीरबंधननाम. न० शरीरबन्धननामन] सरिसव. पु० [सर्षप] નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના વડે શરીર બંધાય-ઘડાય એક જાતનું ધાન્ય, સરસવ વનસ્પતિ, સરસવનું ફૂલ सरिसवविगइ. स्त्री० [सर्षपविकृति] सरीरबाउसिया. स्त्री० [शरीरबाकुसिका] ઘી-રૂપ વિગઈ, સરસવનું તેલ શરીર સુશ્રુષા વડે સંયમને દૂષિત કરનારી, सरिसवय. त्रि० [सर्षपक] બકુશપણાનો એક પેટાભેદ यो ‘सरिसव' सरीरबाओसिया. स्त्री० [शरीरबाकुसिका] सरिसवय. त्रि० [सदृशवयस्] જુઓ ઉપર સમાન વયવાળો सरीरभेय. पु० [शरीरभेद] सरिसवसमुग्ग. पु० [सर्षपसमुद्ग] શરીરનું ભેદવું તે, મૃત્યુ સરસવનો ડાભલો सरीरय. न० [शरीरक] सरिसवा. त्रि० सदृश्वयस् શરીર, શિથીલ પડેલું શરીર સમાન વયવાળો सरीरवक्कंति. स्त्री० [शरीरवक्रान्ति सरिसिय. त्रि० [सदृशक શરીરનો ત્યાગ કરવો તે સમાન, તુલ્ય सरीरवक्कम. पु० [शरीरावक्रम] सरिसिव. पु० सरिसृप] શરીરનો નાશ, અપક્રમ સરિસૃપ सरीरविउस्सग्ग. पु० [शरीरव्युत्सर्ग] सरीणामय. न० [सदृगनामक्] દેહત્યાગ, દેહના મમત્વનો ત્યાગ, વ્યુત્સર્ગ નામના એક સમાન નામ અત્યંતરનો એક પેટાભેદ सरीर. न० [शरीर] सरीरवोच्छेयणट्ठ. न० [शरीरव्यवच्छेदनार्थ) શરીર, દેહ, ઔદારિક-વૈક્રિયાદિ પાંચ શરીર, કાયાની શરીરના વ્યવચ્છેદને માટે પ્રવૃત્તિ, પન્નવણા’ સૂત્રનું પદ सरीरसंघातनाम. न० [शरीरसङ्घातनामन्] सरीरंगोवंगनाम. न० [शरोराङ्गोपाङ्गनामन्] નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી શરીરનો સંઘાત થાય છે નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી શરીરના અંગ-ઉપાંગ મળે सरीरसंघायणनाम. न० [शरीरसङ्घातनामन] सरीरकोट्ठग. पु० [शरीरकोष्ठक] ©यो '6' શરીરરૂપી કોઠો-કોષ્ઠગ सरीरसंघायनाम. न०/शरीरसङ्घातनामन] सरीरग. न० [शरीरक यो 642' શરીર, દેહ, શિથિલ શરીર सरीरसंपदा. स्त्री० [शरीरसम्पदा] सरीरगपद. न० [शरीरकपद] શરીરરૂપ સંપત્તિ 'પન્નવણા’ સૂત્રનું એક પદ सरीरसंपया. स्त्री० [शरीरसम्पदा सरीरजोणिय. न० [शरीरयोनिक] यो 64र' मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 221
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सरीरसंभव. न० [शरीरसम्भव] સત્તાવસ્થા . પુo દિ.] શરીરનો સંભવ-ઉત્પન્ન થવું તે કડછીનો હાથો सरीरसमुस्सय. न० [शरीरसमुच्छय] સત્રાળન. ત્રિસ્નિાથની) શરીરની ઊંચાઈ પ્રશંસનીય, વખાણવા યોગ્ય सरीरानुगत. पु० [शरीरानुगत] સતાણા. સ્ત્રી [સ્નાપા] ઓડકાર ખાય ત્યારે નીકળતો શ્વાસ-અચિતવાયુ પ્રશંસા सरीराहार. पु० [शरीराहार] सलिंग. पु० [स्वलिङ्ग] શરીરનો આહાર રજોહરણ-મુખવસ્ત્રિકા આદિ સાધુ ચિન્હ, સાધુવેશ સરીરી. પુo [શરીરનો सलिंगसिद्ध. पु० [स्वलिङ्गसिद्ध] શરીરધારી જીવ, સંસારી જીવ સાધુવેશમાં સિદ્ધ થયેલ सरीसव. पु०सरीसृप] सलिंगि. पु० [स्वलिङ्गिन्] છાતીથી ચાલનાર સર્પાદિ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય જીવ રજોહરણ આદિ વેશના ધારક જૈનદર્શનના સાધુ सरीसिव. पु०सरीसृप] सलिंगिदंसणवावण्णग. पु० [स्वलिङ्गिन्दर्शनव्यापन्नक જુઓ ઉપર’ જૈન લિંગધારી હોવા છતાં સમ્યકત્વથી ભ્રષ્ટ થયેલ સવ. ન૦ (સ્વરૂU નિફ્ટ. ત્રિ. [fસ્નેe] મૂળરૂપ, લક્ષણ મનોહર સવ. 0 [ રૂ૫] ત્તિન. 10 ત્તિનો રૂપરંગ સહિત, સમાન, સરખું, સરખા દેખાવવાળું પાણી, જળ સરૂચિ. ત્રિ(જરૂfપન] सलिलकुंड. पु०सलिलकुण्ड] વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ વગેરે પુગલ ગુણ સહિત જીવ, પાણીનો કુંડ સંસારી જીવ સતિનતન. ન૦ (ત્તિનતનો સા. ત્રિ સ્મિત્ત] પાણીની સપાટી સ્મરણ કરનાર સતિનવિન. 10 સિનિતંકિત] સરોm. To [સરો] પાણીના બિલ રોગયુક્ત સનિતા. સ્ત્રી (જેના સરોય. પુo [વરો] રોગયુક્ત सलिलावई. पु० सलिलावती] સનવર. 10 (સ્વતક્ષT] પશ્ચિમ મહાવિદેહની એક વિજય પોતાના લક્ષણ सलिलावईविजय. पु० [सलिलावतीविजय] सललिय. त्रि० [सललित] જુઓ ઉપર લીલાયુક્ત, મનોહર, મનને હરણ કરે એવું सलिलावती. पु० सलीलावती] સનસન. નં૦ [સનસન) જુઓ ઉપર’ 'સલસલ' એવો શબ્દ કરવો નીત. 10 सलसलसल. अ० [सलसलसल] પાણી જુઓ ઉપર सलेठ्य. त्रि० /सलेष्टुक] सलाइया. स्त्री० [शलालिका] ઢેફા સહિત નાની સળી सलेस. पु०/सलेश्य] સના II. સ્ત્રી [શના7] લેશ્યા સહિત જીવ, કૃષ્ણ-નીલ-કાપોત આદિ લેયાથી સળી, એક જાતનું રૂંવાળાવાળુ પક્ષી યુક્ત સાઉં. 70 [સ્નાપા] सलेस्स. पु० [सलेश्य] પ્રશંસા જુઓ ઉપર નદી मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 222
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सलोगया. स्त्री० [सलोकता સાંભળવું ‘લોક' પણા સહિત सवंत. पु० [स्रवत्] સત્નો. 10 મિનીઝ) ઝરવું તે લોક દ્રવ્ય સહિત સવંતીશર. 10 [qvfકરVT) સોમ. ત્રિ(નોમ) વર્ણયુક્ત કરવું તે રુંવાડાવાળું, सवक्कसुद्धि. पु० [स्ववाक्यशुद्धि] સન્ન. ન૦ [7] પોતાના વાક્યની શુદ્ધિ કરવી તે, ‘દસવેયાલિય’ સૂત્રનું કાંટો, દુ:ખ, માયા-નિયાણ અને મિથ્યાત્વ એ નામના એક અધ્યયન ત્રણ શલ્ય, શંકા, ભાલો, ઝાડો-પેશાબ-અધોવાયુરૂપ સવષ્યવાય. 10 લિપ્રત્યવિાય) ત્રણ શલ્ય, કામભોગ શલ્ય, અશુભ કર્મ જુઓ સપષ્યTIS' સલ્તન. થાળ [] સવU. Y0 (શ્રવUT] દુઃખ દેવું કાન, સાંભળવું તે, સત્તાવીસ નક્ષત્રમાંનું એક નક્ષત્ર સન્ન. નં૦ [7] સવતા . સ્ત્રી [શ્રવM] ભુજ પરિસર્પની એક જાતિ શ્રવણ, સાંભળવું તે, અર્થાવગ્રહનું એક નામ સત્તડપતંવ. 10 [સાજીપનમ્ન) સવUTયા. સ્ત્રી [શ્રવUT/શ્રવણતા] એક પ્રકારના વૃક્ષની શાખા જુઓ ઉપર सल्लइपवाल. पु० सल्लकीप्रवाल] સવત્ત. પુo [સપત્નો એક પ્રકારના વૃક્ષ વિશેષની કુંપણ શત્રુ, વિરોધી સર્જાય. ત્રિ. ન્યત) सवत्तिया. स्त्री० [सपत्निका] સૂકાઈ ગયેલ પાંદડાવાળું કોઈ વૃક્ષ સપત્ની, શૌક્ય સન્ન. સ્ત્રી [સત્તજી] સવતિ. સ્ત્રી [સપત્ની] શાલેડુ, “પેડો, એક જાતનું વૃક્ષ જુઓ ઉપર’ सल्लकत्तण. त्रि० शल्यकर्त्तन] સવત્તિસમાન. ત્રિો [પત્નીસમાન) માયા-નિયાણ અને મિથ્યાત્વ એ ત્રણે શલ્યોને છેદનાર શૌક્યના સરખો, જેમ શોક્ય બીજી સ્ત્રીના છિદ્ર જુએ તેમ સા. નં૦ (અન્ય) સાધુના ગુણ ઢાંકી દોષ બતાવે તેવા શ્રાવક જુઓ સત્ત' सवयस. पु० [सवचस्] સનત્ત, ત્રિ. [શન્સર્જન] વચન સહિત જુઓ ‘સર્જાત્ત' સવર. To [શવર) सल्लरहिय. न० [शल्यरहित] જુઓ ‘સવર' માયા-નિયાણ અને મિથ્યાત્વશલ્ય વગરનો સવસ. ત્રિો [સ્વવા] सल्लहत्ता. स्त्री० [शाल्यहत्थ] પોતાને આધીન, સ્વતંત્ર બાણ-કાંટો વગેરે કાઢવાની ક્રિયા દર્શાવતું શાસ્ત્ર, સવ. પુo [શપથ) આયુર્વેદ નામક વૈદકીય ગ્રંથનો એક ભાગ સોગંદ સત્ની. સ્ત્રી ]i सवहसावित. त्रि० [शपथशापित] ભુજપરિસર્પની એક જાત સોગંદ આપેલ સન્મુદ્ધરા. 70 [શન્યોરણ) સવાર. ત્રિો (વ્યારVT) શલ્ય કાઢવું તે, કરેલ પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું તે, વ્યાકરણ સહિત મહાનિશીથ સૂત્રનું પહેલું અધ્યયન सवायग. पु०सवातक] સવ. પુo [શ્રવ) વાયુ સહિત કાન, ખ્યાતિ સવાનુન. નં૦ (સવાનુ] સવ. થાળ [8] રેતી સહિત मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 223
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह સવિડ. પુo [સવિતૃ] વીશ રાત્રિ સહિત સૂર્ય, હસ્ત નક્ષત્ર, હસ્ત નક્ષત્રના અધિપતિ દેવ सवीसतिराइय. विशे० [सविंशतिरात्रिक] સવાર. 10 [વિશ્વારો વીશ રાત્રિ સહિતનું વિકાર સહિત सवीसतिराय. विशे० /सविंशतिरात्र] सविज्जविज्जा. स्त्री०स्वविद्यविद्या] વીશ રાત્રિ સહિત પરલોક અપકારિણી વિદ્યા સહિત સવીસેસ. ત્રિ સિવીy] सविज्जुय. पु० [सविद्युत જુઓ ‘સવિલેસ વીજળી સહિત સવે. ત્રિ(નવેદ) સવિતુ. To [વિ7) વેદ સહિત જુઓ વિડ સવે. ત્રિ સિવે$]. સવિનય. ન૦ [વિના સ્ત્રી-પુરુષ-નપુંસક વેદ સહિત વિનય સહિત સવેય. ત્રિ[વેક્ષ) વિમલ. ત્રિો [સવમવ) જુઓ ઉપર’ વૈભવવાળું સવે. ત્રિ સિવેટ) सवियादेवया. पु० [सवितृदेवता] સ્ત્રી-પુરુષ કે નપુંસક એ ત્રણમાંના એક વેદ સહિત, હસ્ત નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાતા દેવતા સવિકારી सवियार. त्रि० सविचार] सवेयग. त्रि० सवेदक | વિચાર-મન કાયાના વ્યાપાર સહિત, સચેષ્ટ જુઓ સવે' સવિયર. ત્રિ(વિવારિન] सवेयय. त्रि० सवेदक] શબ્દથી અર્થમાં અને અર્થથી શબ્દમાં મન વગેરેના જુઓ સવે' યોગોને રોકવાનો વ્યાપાર જેમાં આવે તે-શુક્લ ધ્યાનનો | G. [] પહેલો ભેદ વૃક્ષ વિશેષ सवियु. पु० [सवित] સબ. ત્રિસર્વ જુઓ વિડ સર્વ, બધું, સઘળું, સંપૂર્ણ सविलास. त्रि० /सविलास] सव्वअपरिसेसिय. त्रि० [सर्वअपरिशेषिक] વિલાસયુક્ત કંઈ બાકી ન રહેલ सविलासगई. स्त्री० [सविलासगति] સવ્વ-માયર. પુo [સર્વ-માદ્રર) વિલાસયુક્ત ગતિ સર્વથા આદર-સત્કાર સવિનિય. ત્રિ સિક્વીડ) સવ્વ-મારવિય. પુo [સર્વ-સારક્ષિત) લજ્જા સહિત સર્વનો અધિકારી સવિત્રેવ. ત્રિ સિવિનેપન) सव्वआराहय. त्रि० [सर्वाराधका વિલેપન સહિત સંપૂર્ણપણે આરાધક હોય તે सविसय. पु० [सविषय] सव्वइड्डिय. पु० [सर्वर्धिक] વિષય સહિત સર્વ સમૃદ્ધિ સવિલ . To [સ્વવિષયો सव्वओ. अ० सर्वतस्] પોતાના વિષય સર્વ પ્રકારે, ચારે તરફથી સવિસાન. ત્રિો વિષIST] सव्वओभद्द. पु० [सर्वतोभद्र] હાથીદાંત જેવું બે તરફના ઓઠીંગણવાળું આસન મહાશુક્ર દેવલોકનું એક વિમાન, અગિયારમાં-બારમાં સવિલેસ. ત્રિ[વિષ) દેવલોકનું એક ઇન્દ્ર વિમાન, દ્રષ્ટિવાદ અંતર્ગત એક વિશેષ, ઉત્તરોત્તર, કંઈક વધુ અધ્યયન ખંડ, એક પ્રતિજ્ઞા-પડિમા વિશેષ, એક તપ, सवीसइराय. विशे० [सविंशतिरात्र] એક નગર, ઇશાનેન્દ્રના યમલોકપાલનું વિમાન मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 224
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सव्वओभद्दपडिमा. सर्वतोभद्रप्रतिमा [225 प्रतिज्ञाविशेषતપોનુષ્ઠાન] सव्वंग. स्त्री० [सर्वाङ्ग સંપૂર્ણ શરીર सव्वंगसुंदरंग. न० [सर्वाङ्गसुन्दरङ्ग] શરીરના સર્વ અંગોની સુંદરતા सव्वंगसुंदरी. वि० [कर्वाङ्गसुन्दरी ગજપુરના સાર્થવાહ સંવ ની પુત્રી, સાકેતનગરના समुद्ददत्त नी पत्नी, पूर्वमवे धनसिरी हता सव्वंति. अ०सर्वतस्] સર્વ તરફથી सव्वकज्ज. न० सर्वकार्य] બધાં કાર્ય सव्वकज्जड्डावय. त्रि० [सर्वकार्यवर्धापक] બધા કાર્યને વધારનાર सव्वकम्म. न० [सर्वकर्मन्] બધાં કર્મો सव्वकाम. पु० [सर्वकाम] ‘સર્વકામ’ નામે વેશમણ અનુયાયી એક દેવવર્ગ, सव्वकाम. पु० [सर्वकाम] સર્વ કામના પૂરનાર, બધા કામ ભોગ सव्वकामगुणिय. न० [सर्वकामगुणित] રસયુક્ત ભોજન, સ્વાદવિશિષ્ટ આહાર सव्वकामविरत्तया. स्त्री० [सर्वकामविरक्तता] બધાં કાર્યથી વિરક્ત થવું, સઘળા કામભોગથી નિવૃત્ત થવું सव्वकामसमिद्ध. पु० [सर्वकामसमृद्ध] પક્ષના છઠ્ઠા દિવસનું નામ सव्वकाल. पु० [सर्वकाल] સર્વદા, હંમેશા सव्वकालतित्त. विशे० सर्वकालतृप्त] હંમેશા જે તૃપ્ત છે તે सव्वकालिया. स्त्री० [सर्वकालिका] સર્વકાળનું, સર્વદા सव्वक्खरसन्निवाइ. विशे० [सर्वाक्षरसन्निपातिन] સર્વ અક્ષરોની સંધિ જાણનાર सव्वक्खरसन्निवाइय. पु०सर्वाक्षरसन्निपातिक] यो 642' सव्वक्खरसन्निवाति. विशे० [सर्वाक्षरसन्निपातिन] જુઓ ઉપર’ सव्वखेत्त. न० [सर्वक्षेत्र બધું ક્ષેત્ર-આકાશ सव्वगंथविमुक्क. विशे० सर्वग्रन्थविमुक्त] બધી ગ્રન્થીથી-સઘળા પરિગ્રહથી મુક્ત सव्वगा. स्त्री० [सर्वगा] સર્વત્ર વ્યાપક सव्वगाहि. विशे० [सर्वग्राहिन्] બધું ગ્રહણ કરનાર सव्वगुणसंपन्नया. विशे० [सर्वगुणसम्पन्नता] સઘળા ગુણોથી યુક્ત सव्वग्ग. विशे० [सर्वाग्र] બધા પરિણામ, બધાંથી આગળ-અગ્રભાગે सव्वचारि. विशे० सर्वचारिन्] બધે ફરનાર सव्वचारित्तवुड. विशे० सर्वचारित्रवृद्ध) સર્વ ચારિત્રે કરી વૃદ્ધિ પામેલ सव्वजन. पु० [सर्वजन] સઘળાં લોક सव्वजस. पु० [सर्वयशस् એક દેવવર્ગ सव्वजीव. पु० [सर्वजीव] બધા જીવો सव्वजोणिय. न० [सर्वयोनिक] બધી યોનિ-ઉત્પત્તિ સ્થાન सव्वजुणसुवण्णमती. स्त्री० [सर्वार्जुनस्वर्णमयी] સઘળી (પ્રતિમા) અર્જુન સુવર્ણની બનેલી सव्वज्जुय. पु० सर्वर्जुक] સંયમ, સદ્ધર્મ सव्वट्ठ. पु० [स ] સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાન, એક મુહૂર્ત सव्वट्ठगसिद्धग. पु० [सर्वार्थकसिद्धक] સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાન, સર્વાર્થ સિદ્ધ નામક મુહૂર્ત सव्वट्ठगसिद्ध. पु० [सर्वार्थकसिद्ध] ©यो 642' सव्वट्ठलद्धिसिद्ध. विशे० [सर्वार्थलब्धिसिद्ध] જેને સર્વ અર્થલબ્ધિ સિદ્ધ થયેલ છે તે सव्वट्ठविमाण. पु० [सर्वार्थविमान] પાંચમું અનુત્તર વિમાન सव्वट्ठसिद्ध. पु० [सर्वार्थसिद्ध यो -642' सव्वट्ठसिद्धक. पु० [सर्वार्थसिद्धक] यो ‘सव्वट्ठसिद्ध मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 225
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सव्वट्ठसिद्धय. पु० [सर्वार्थसिद्धक] यो ‘सव्वट्ठसिद्ध' सव्वट्ठसिद्धव. पु० [सर्वार्थसिद्धज] સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં ઉત્પન્ન सव्वट्ठसिद्धि. पु० सर्वार्थसिद्धि] એક દેવવિમાન सव्वट्ठसिद्धिय. पु० [सर्वार्थसिद्धिक] सो 6' सव्वट्ठाण. न० [सर्वस्थान] સંધિ-વિગ્રહ આદિ સર્વસ્થાન सव्वण्णु. विशे० [सर्वज्ञ] સર્વજ્ઞ, કેવળજ્ઞાની सव्वतिहुयणवरिटु. विशे० [सर्वत्रिभुवनवरिष्ठ] સમગ્ર ત્રણ ભુવનમાં શ્રેષ્ઠ, તીર્થકર सव्वतो. अ०सर्वतस्] ચારે બાજુથી सव्वतोभद्द. स्त्री० [सर्वतोभद्र] सो 'सव्वओभद्द' सव्वतोभद्दा. स्त्री० [सर्वतोभद्रा] એક કાયોત્સર્ગ પ્રતિજ્ઞા सव्वत्त. विशे० सर्वता] સઘડાપણું सव्वत्त. पु० सर्वत्र બધે સ્થાને सव्वत्तग. पु० [सर्वत्रग] બધે સ્થાને सव्वत्ता. स्त्री० [सर्वता] સર્વ સ્વરૂપ सव्वत्तो. न०/सर्वत्व] સર્વ સ્વરૂપ सव्वत्थ. अ०सर्वत्र સર્વત્ર, બધે સ્થાને सव्वत्थ. पु० [सर्वार्थ સર્વાર્થ, રૂચકદ્વીપના દેવતાનું નામ सव्वत्थ. पु० सर्वार्थ સર્વ પદાર્થ, સર્વ અર્થ सव्वत्थोव. विशे०/सर्वस्तोक] સર્વથી થોડું सव्वदंसि. पु० सर्वदर्शिन्] બધું જ જોનાર, કેવળ દર્શનવાળા सव्वदंसी. पु०सर्वदर्शिन् यो - 642' सव्वदरिसि. पु० सर्वदर्शिन् यो 642' सव्वदव्व. न० सर्वद्रव्य] ધર્માસ્તિકાય આદિ પાંચે (છએ) દ્રવ્યો सव्वदव्वपज्जवपत्तेय. न० [सर्वद्रव्यपर्यवप्रत्येक સમસ્ત-દ્રવ્યના પ્રત્યેક પર્યાયો सव्वदुक्ख. न० [सर्वदुःख સઘળું દુઃખ सव्वदुक्खप्पहीण. विशे० [सर्वदुःखप्रक्षीण] જેનું સઘળું દુઃખ ક્ષીણ થયું છે તે सव्वदुक्खप्पहीणमग्ग. पु० [सर्वदुःखप्रक्षीणमार्ग જે માર્ગે જીવના સર્વે દુઃખો ક્ષીણ થાય છે તે सव्वद्धपिंडिय. न० [सर्वाध्वपिण्डित] ત્રણ કાળનું એકત્રિત કરેલ सव्वद्धा. स्त्री० सर्वाध्विन्] સમસ્ત રસ્તો सव्वद्धापिंडिय. न० सर्वाध्वपिण्डित] ત્રણે કાળનું એકત્રિત કરેલ सव्वधण. न० [सर्वधन] સર્વ પ્રકારનું ધન सव्वधम्मतित्थंकर. विशे० [सर्वधर्मतित्थकर] સમસ્ત ધર્મના જ્ઞાત તીર્થકર सव्वधम्मरुइ. स्त्री० [सर्वधर्मरुचि] સમસ્ત ધર્મની રુચિ सव्वधम्माइक्कमण. न० [सर्वधर्मातिक्रमण] સમસ્ત ધર્મનું ઉલ્લંઘન सव्वनास. त्रि० [सर्वनाश] વિનાશ सव्वपाणभूतजीवसत्तसुहावह. विशे० [सर्वप्राणभूतजीवसत्वसुखावह] વિકસેન્દ્રિય, વનસ્પતિ જીવ, પૃથ્વીકાયાદિ ચાર એ સર્વ જીવોને સુખ આપનાર, સઘળા જીવોને સુખદાયી, સિદ્ધશીલા सव्वपाणभूतजीवसत्तसुहावहा. स्त्री० [सर्वप्राणभूतजीवसत्वसुखावहा] हुयी - 6पर' सव्वप्पण. न० सर्वात्मन्] સર્વાશપણું सव्वप्पभा. स्त्री० [सर्वप्रभा] ઉત્તર દિશાના રૂચક પર્વત ઉપરની એક દિકકુમારી मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 226
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सव्वप्पमाण. न०/सर्वप्रमाण] सव्वय. पु० सव्रत સઘળું પ્રમાણ સમ્યફવ્રત सव्वप्पाहारय. त्रि० [सर्वाल्पाहारक] સલ્વયા. સ્ત્રી [સર્વતા) બધાથી થોડા આહારવાળો સમસ્તપણું सव्वफास. पु० [सर्वस्पर्श सव्वरतणा. स्त्री० [सर्वरत्ना] બધાં સ્પર્શ ઇશાનેન્દ્રની એક અગમહિષીની રાજધાની सव्वफासविसह. पु० [सर्वस्पर्शविसह] સલ્વરયUT. R0 [સર્વરત્નો સઘળા સ્પર્શને ન સહેવા તે ચક્રવર્તીનું એક નિધાન જેમાં સર્વરત્નો ઉત્પન્ન થાય सव्वबल. पु० [सर्वबल सव्वराइणिय. त्रि० [सर्वरात्रिक] સમસ્ત બળ આખી રાત્રિ સવ્વવાદિર. ત્રિ(નર્વવાહ૫] सव्वराईय. त्रि० [सर्वरात्रिक] સૌથી બહારનું સંપૂર્ણ રાત્રિ સાથે સંબંધિત સલ્વવૃદ્ધ. વિશેo [સર્વવો. સબૂત. સ્ત્રી [સર્વતા) સઘળા બુદ્ધ-પંડિત-તત્વવેત્તા ગદા सव्वब्भंतराय. त्रि० सर्वाभ्यन्तरक] सव्ववत्तव्वया. स्त्री० [सर्ववक्तव्यता] સર્વથી અંદરનું સઘળી વક્તવ્યતા, બધો અધિકાર सव्वभक्खि . विशे० सर्वभक्षिन्] सव्ववारि. स्त्री० [सर्ववारि] બધું જ ખાઈ જનાર, અગ્નિ સમસ્ત પાણી सव्वभाव. पु० [सर्वभाव सव्ववासि. विशे०/सर्ववर्षिन्] બધાં જ પર્યાય, સમસ્ત ભાવ બધે જ વરસનાર सव्वभावदरिसि. विशे० सर्वभावदर्शिन्] બ્લવિત્થારાઇiતમ. ત્રિ સિવfવસ્તારન7%] સમસ્ત પર્યાયને જોનાર, કેવળદર્શી સર્વ વિસ્તારરૂપે અનંત, सव्वभावविउ. वि०/सर्वभावविद] સર્વાકાશ આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા બારમાં સદ્ગવિનાસણ. ત્રિ(સર્વવિનાશTVT તીર્થકર, જે સબૈ વિદ્યાધરનો જીવ છે. સર્વનો નાશ કરવો તે सव्वभासानुगामिणी. स्त्री० [सर्वभाषानुगामिनी] સવ્વવિર. સ્ત્રી [સર્વવિરતિ] બધી જ ભાષામાં પરિણમતી, સર્વથા પાપોથી નિવૃત્તિ લેવી તે બધી ભાષામાં વ્યાખ્યા કરવી તે સવ્વવિરપટ્ટા. નં૦ (સર્વવિરતિપ્રથાન) સવ્વભૂમિ. સ્ત્રી [સર્વભૂમિ) સર્વથા પાપનિવૃત્તિમાં મુખ્ય સઘળા સ્થાન सव्वविराहय. त्रि० सर्वविराधक] સાધ્વમૂા7૦ (સર્વમૂત) સમસ્ત પ્રકારે વિરાધના કરનાર બધાં જ જીવ સવ્વવેફન્મ. ન૦ (સર્વ4ઘT सव्वमहाहारग. त्रि० [सर्वमहाहारक] સમસ્ત ધર્મથી વિરુદ્ધ બધાંથી વધારે આહાર કરનાર सव्वसंघसक्खि. स्त्री०/सर्वसङ्घसाक्षिन्] सव्वमित्त. वि० [सर्वमित्र સમસ્ત સંઘની સાક્ષીએ એક એવો મત છે કે આ આચાર્ય છેલ્લા દશપૂર્વધર सव्वसत्त. पु० [सर्वसत्व બધાં પ્રાણી-જીવ सव्वमोहविणिमुक्क. विशे० [सर्वमोहविनिमुक्त] सव्वसह. विशे० [सर्वसह) સર્વથા મોહથી મુક્ત થયેલ બધું સહન કરનાર સવ્વ. ત્રિ સર્વ) સવ્વસાહષ્ક. ત્રિ(નર્વસTઘÍ] બધું, સઘળું સમસ્ત ધર્મ અનુરૂપ હતા. मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 227
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सव्वसाहु. पु० [सर्वसाधु सव्वारंभनिवत्त. त्रि० [सर्वारम्भनिवृत्त] બધાં જ સાધુ સમસ્ત આરંભ-હિંસાથી વિરમેલ सव्वसिग्घगइ. स्त्री० [सर्वशीघ्रगति] सव्वारक्खिय. पु० [सर्वारक्षित] બધી ઉતાવળી ગતિ સર્વથા રક્ષણ કરાયેલ सव्वसिग्घगतितराय. पु० सर्वशीघ्रगतितरक] सव्वालंकार. पु० [सर्वालङ्कार] બધી જ અતિ તીવ્ર ગતિ સર્વ પ્રકારના આભૂષણ કે અલંકાર सव्वसिद्धा. स्त्री० [सर्वसिद्धा] सव्वावंति. अ० [दे.] ચોથ-નોમ અને ચૌદશની રાત્રિનું નામ સર્વ, બધું, સંપૂર્ણ सव्वसुमिण. न० [सर्वस्वप्न सव्वावाह. त्रि० [सव्यावाध] બધાં સ્વપ્નો વ્યાધિ સહિત सव्वसुयाणुवाइ. त्रि० [सर्वश्रुतानुपातिन् सव्विंदिय. न० [सर्वेन्द्रिय સમસ્ત ગ્રુતને જાણનાર બધી જ ઇન્દ્રિયો सव्वसो. अ० सर्वशस् सव्विंदियकायजोगजुंजणया. स्त्री० [सर्वेन्द्रियकायजोगસર્વથા, બધા પ્રકારે योजनता] समस्त छन्द्रियाय योगने यो४वो सव्वस्व. अ०सर्वस्व सव्विंदियनिवत्ति. स्त्री० [सर्वेन्द्रियनिवृत्ति] સર્વસ્વ, સઘળું સર્વ ઇન્દ્રિયોની ઉત્પત્તિ सव्वहा. अ० [सर्वथा] सव्विंदियसमाहिअ. त्रि० सर्वेन्द्रियसमाहित] સર્વ પ્રકારે, બધી રીતે સર્વે ઇન્દ્રિયોને વશ કરનાર सव्वहेट्ठिम. न० [सर्वाधस्तन] सव्विड्डिपरियार. त्रि० [सर्वर्द्धिप्रविचार] બધાંથી નીચેનું સમસ્ત ઋદ્ધિયુક્ત કામભોગ સેવન सव्वाउय. पु०सर्वायुष्क] सव्विड्डिय. पु० सर्वर्धिक] સમસ્ત આયુષ્ય સંપૂર્ણ વૈભવ सव्वागास. पु० [सर्वाकाश] सव्वुक्कस. विशे० [सर्वोत्कर्ष] સમસ્ત આકાશ સમસ્ત ઉત્કર્ષ सव्वाण. पु० [सव्यान] सव्वुत्तम. विशे० [सर्वोत्तम] એ નામનો એક દેવવર્ગ સર્વોત્તમ, શ્રેષ્ઠ सव्वातिहि. स्त्री० [सर्वातिथि] सव्वेय. पु० [सर्वेज] બધાં મહેમાનો કે પરોણા-અતિથિ સર્વાશે सव्वाधिपति. पु० [सर्वाधिपति] सव्वोउय. पु० [सर्वर्तुक] બધાંનો સ્વામી-અધિપતિ-ઉપરી બધી ઋતુનો ગુણ આપનાર બગીચો सव्वानुभूइ-१. वि० [सर्वानुभूति सव्वोउयसुरभि. स्त्री० [सर्वर्तुकसुरभि] આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા પાંચમાં બધી ઋતુની સુગંધ તીર્થકર, જે વર્તમાનમાં ઢઢ૩ નો જીવ હતો. सव्वोतुय. पु० [सर्वर्तुक हुयी सव्वोउय' सव्वानुभूइ-२. वि० [सर्वानुभूति यो 'सव्वानुभूति' सव्वोसहिपत्त. त्रि० [सौषधिप्राप्त] सव्वानुभूति. वि०सर्वानुभूति જેના થુંક-મેલ-મુત્ર વગેરે સર્વ ઔષધરૂપ છે તેવી ભ. મહાવીરના એક શિષ્ય, જેના ઉપર ગોશાળાએ લબ્ધિને પામેલ તેજોલેશ્યા છોડી તેને બાળીને મારી નાખેલ सव्वोसहिलद्धि. स्त्री० [सौषधिलब्धि] सव्वामयनासिणी. स्त्री० [सर्वामयनाशिनी] લબ્ધિવિશેષ-જેનાથી શરીરનું થુંક, મેલ, મુત્ર વગેરે સર્વે સમસ્ત નાશ કરનારી ઔષધિરૂપ બને सव्वारंभ. पु०सर्वारम्भ] सव्वोहि. पु०/सर्वावधि] સમસ્ત પ્રકારે આરંભ-હિંસા બધી જ મર્યાદા मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 228
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सस. पु० शश] સસલું सस. वि० [सस] यो ‘ससअ-१' ससअ-१. वि० [शशक मूलदेव वगेरे यार धूता ४४68नी धानमा हता, તેમાંનો એક ससअ-२. वि० [शशक भसअनी मा.यो 'भसअ' ससंक. पु० [सशाङ्क] ચંદ્રમાં ससंगया. स्त्री० [ससङ्गता] સપરિગ્રહપણું ससंत. कृ० श्वसत्] શ્વાસોચ્છવાસ લેતું ससंधिय. पु० [ससन्धिक સંધિ સહિત ससंभम. म० [ससम्भ्रम] ભાન્તિ સહિત ससंवेगी. स्त्री० [ससंवेगी] સંવેગયુક્ત ससक. पु० [शशक] સસલો ससक्कर. न०/सशर्कर] શર્કરા-કાંકરા સહિત ससक्ख. न० स्वसाक्ष्य] આત્મ સાક્ષીએ ससक्खं. न०ससाक्ष्य કેવલીની સાક્ષિ સહિત ससग. पु० [शशक] સસલો ससग. वि० [शशक] यो 'ससअ-१' ससण. पु० श्वसन હાથીની સૂંઢ ससणिद्ध. त्रि० [सस्निग्ध] સ્નિગ્ધતા સહિત ससत्ता. स्त्री० [ससत्वा] સગર્ભા, ગર્ભવતી ससद्द. त्रि० [सशब्द] અવાજવાળું ससबल. न० सशबल] શબળ દોષયુક્ત ससबिंदु. पु० [शशबिन्दु એક વનસ્પતિ તેલ ससमइय. पु० [स्वसामयिक] સ્વસિદ્ધાંત-જૈનદર્શન સંબંધિ ससमय. न० [स्वसमय] સ્વસિદ્ધાંત-જૈનદર્શન ससमयकुसल. त्रि० [स्वसमयकुशल] સ્વસિદ્ધાંતોમાં નિપુણ ससमयपरसमयण्ण. विशे० [स्वसमयपरसमयज्ञ] સ્વસિદ્ધાંત-પરસિદ્ધાંતના જાણકાર, જૈન દર્શન-અન્ય દર્શનના જ્ઞાતા ससय. पु० [शशक] સસલો ससरक्ख. त्रि० [सरजस्क] રજવાળું, ધુળ-રજ વડે ખરડાયેલું ससरक्ख. वि० सरजस्को સમગ્ર શરીર જેનું ધૂળ વડે વ્યાપ્ત રહે છે તેવો એક તાપસ ससरक्खपाणिपाद. त्रि०ससरक्षपाणिपाद] જેના હાથપગ રજ-ધુળવાળા છે તે ससरीरि. त्रि० सशरीरिन्] શરીર સહિત જીવ, સંસારી ससरुहिर. न० [शशरुधिर] સસલાનું લોહી ससल्ल. त्रि० [सशल्य] શલ્ય સહિત ससविसाण. पु० शशविषाण] હરણનું સીંગડું ससहर. पु० [शशधर] ચંદ્રમાં ससा. स्त्री० [स्वसृ] બહેન ससागारिय. त्रि०ससागारिक] સાગારિક-ગૃહસ્થ જેમાં રહેતા હોય તે ससार. विशे० [ससार] સારયુક્ત ससारहिय. त्रि०ससारथिक] સારથી સહિત ससि. पु० [शशिन्] ચંદ્રમા, ચંદ્રના ચિન્હવાળું આભરણ, ચંદ્રપ્રભ (સ્વામી) मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 229
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ સલિ. વિ૦ શસિનો આઠમાં તીર્થકર ભ. વન્દ્રપ્પમનું બીજું નામ. ससिगुत्त. वि० [शशिगुप्त] રાજા ચંદ્રગુપ્ત નું બીજું નામ સલિfMદ્ધ. ત્રિ[સ્નg] સ્નિગ્ધતાયુક્ત ससिणिद्धकाय. त्रि०सस्निग्धकाय] જેની કાયા સચિત્ત રજથી ખરડાયેલ હોય તે ससित्थ. पु०/ससिक्थ] લોટ આદિથી યુક્ત ससिया. स्त्री० शशिका] ચંદ્રિકા સિરિય. ત્રિ નિશ્રીક્ર) શ્રી-શોભા સહિત ससिहार. वि० शशिधा એક ક્ષત્રિય પરિવ્રાજક ससीसोवरिय. पु०[सशीर्षापरिक] શીર્ષના ઉપરના ભાગ સહિત ससीपरिवार. पु० [शशीपरिवार] ચંદ્રનો પરિવાર-નક્ષત્ર તારા વગેરે સસુત્ત. નં૦ [ સૂત્રો સૂત્ર સહિત સસુર. પુ0 8સુર) સસરો, સાસરી પક્ષ ससुरकुल. न० श्वसुरकुल] સાસરાનું ફૂળ ससुरकुलरक्खिया. स्त्री० श्वसुरकुलरक्षिता] સાસરાના કુળ દ્વારા આરક્ષિત ससुरय. पु० श्वसुरक] સસરો, સસરાનું સક્સ. નં૦ [0] શાલિ-બ્રહી આદિ ધાન્ય સક્ષમવાળ. ન૦ [સ્વસ્વIfમવાનો સ્વસ્વામીભાવ સંબંધ સત્સમવાયT. R0 (સ્વસ્વામિવવન) સ્વસ્વામી વચન સિિરચ. ત્રિો [શ્રીકૃ] શોભાયમાન, શોભતું સસ્લિરી. સ્ત્રી નિશ્રી] લક્ષ્મીયુક્ત, શોભાયુક્ત आगम शब्दादि संग्रह सस्सिरीय. विशे० [सश्रीक] શોભાયમાન ક્ષત્તિરીયરૂવ. ન૦ [શ્રીરૂu] શોભારૂપ સ૬. H0 [1] સાથે, સંગાથે सह. धा० सह] સહન કરવું, ખમવું સ. ત્રિ સિહ સહનશીલતાવાળો, સમર્થ સ૬. પુo (gi] મિત્ર સહ. નં૦ (સહસ) બળ, શક્તિ सहकार. पु० [सहकार] આંબાનું વૃક્ષ સાત. ત્રિ (સાત) સાથે પ્રાપ્ત થયેલ, સહચારી सहगय. त्रि० [सहगत] જુઓ ઉપર સહયરી. સ્ત્રી (હરી] સાથે ચાલનાર, પત્ની સહન. ત્રિ(સહન) સ્વાભાવિક सहजाय. त्रि० सहजात] સાથે ઉત્પન્ન થયેલ, સાથે જન્મેલ सहजायय. त्रि०/सहजातक] સાથે જન્મનાર, સાથે ઉત્પન્ન થનાર સા . નં૦ [સહન સહન કરવું તે સત્થ. 50 (સ્વહસ્ત] પોતાનો હાથ सहत्थपाणातिवायकिरिया. स्त्री० [स्वहस्तप्राणातिपातક્રિયા|પોતાના હાથે પોતાના શરીરની કે પારકા શરીરની હિંસા કરવી તે, ક્રિયાનો એક ભેદ सहत्थपारियावणिया. स्त्री० [स्वहस्तपारितापनिकी] પોતાના હાથે પોતાના શરીરને અથવા બીજાને દુઃખ દેવું તે, ક્રિયાનો એક ભેદ સહકારરિસી. ત્રિ સિહારની એક જ વખતે સાથે સાથે પરણનાર બે વ્યક્તિ मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 230
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सहदेव-१. वि० सहदेव सहसंमइ. स्त्री० [सहसम्मति] હસ્તિનાપુરના રાજા પાંડુના પાંચ પુત્રો માંનો પુત્ર, દીક્ષા સહજ મતિ લઈ મોક્ષે ગયા. सहसक्कार. पु० [सहस्राकार] सहदेव-२. वि० सहदेव અચાનક ક્રિયા થાય તે, અકસ્માત, રાજગૃહીના રાજા નર સંઘ નો પુત્ર ‘ટ્રોવ ના सहसक्कार. पु०सहस्राकार] સ્વયંવરમાં તેને નિમંત્રણ મળેલ. પ્રતિસેવનાનો એક ભેદ सहदेवी. वि० [सहदेवी सहसक्कार. धा० [सहसा+कृ] ચક્રવર્તી સનતકુમારના માતા, હસ્તિનાપુરના રાજા અકસ્માત કે અચાનક કંઈ કરવું માનસેનની પત્ની सहसक्काराइण. पु० [सहसाकाराइत] સહvસુનિયા. ત્રિો [સહપાંગુકિત] અચાનક કે અકસ્માત કરાયેલ સાથે જ ધુળમાં રમનાર सहसम्मुइ. पु० [स्वसंस्मृति] સમુ. 10 (સહમોન્ય) પોતાના સંસ્મરણ, સાથે ભોજન કરવું તે सहसम्मुइ. पु० [स्वसंस्मृति] સફHIM. 9 (રહમાનો જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન સહેતો સહસા. હિસા) સમિત્ત. ત્રિો [સfમત્ર) અચાનક, અકસ્માત મિત્રની સાથે सहसाकार. धा० सहसा+कारय] સફર. ત્રિ સિહજી) અચાનક કે અકસ્માત કરાયેલ ઘોડા સહિત सहसागार. त्रि० [सहसाकार] સહયરી. સ્ત્રી [સહવરી] પૂર્વાપરનો વિચાર કર્યા વિના ઉતાવળે કાર્ય કરવું સખી, સહેલી સદસામવરવાઇ. 10 [સહસાગ્યારહ્યાનો સરિય. ત્રિ સિરિત] અસત દોષનું આરોપણ, વણવિચાર્યું-દોષારોપણ, હરિત વનસ્પતિ સહિત સહસમવસ્થા. જૈ૦ (સહસTJરસ્થાન) સરિસ. ત્રિ સિહf] બીજા વ્રતનો એક અતિચાર હર્ષ સહિત सहस्संबउज्जाण. न० [सहस्रामवनउद्यान] સર. ત્રિ. (રહf] એક ઉદ્યાન હર્ષ સહિત सहस्संबवन. पु० [सहस्राम्रवन] सहलीकय. कृ० [सफलीकृत] ઉદ્યાન કે વન વિશેષ સફળ કરેલ सहस्सक्ख. पु० [सहस्राक्ष] सहवड्डिय. त्रि० [सहवर्धित] સૌધર્મેન્દ્ર, પોતાના પાંચસો મંત્રીઓની હજાર આંખો વડે સાથે સાથે વૃદ્ધિ પામેલ વિચારવિમર્શ કરતો હોવાથી સૌધર્મેન્દ્રનું એક નામ सहवड्डियय. पु० [सहवर्धितक] सहस्सखुत्तो. अ० [सहस्रकृत्वस्] સાથે સાથે વૃદ્ધિ પામનાર હજાર વાર સદ્દવાસિય. ત્રિસહવાસ] सहस्सगुणिय. विशे० [सहस्रगुणित] સાથે વસનાર, પાડોશી હજાર ગણું સહસંવવા. 10 [સામ્રવનો सहस्सग्गसो. अ० [सहस्राग्रशस् એક ઉદ્યાન હજારોની સંખ્યામાં સહસંવૃદ્ધ. ત્રિો [સ્વયંસડુ) સહસ્તપત્ત. નં૦ હિન્નપત્ર) પોતાની મેળે જ બોધ પામેલ હજાર પાંખડીવાળું કમળ सहसंमइ. स्त्री० [सहसम्मति] सहस्सपत्तजोणिय. न०/सहस्रपत्रयोनिक] સંમતિ સહિત, હજાર પત્રવાળા કમળની યોનિ मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 231
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ કુદરતી आगम शब्दादि संग्रह सहस्सपत्तत्त. न०/सहस्रपत्रत्व सहाय. पु०/सहाय હજાર પાંખડીવાળા કમળપણું સહાય, મદદ, સહચરી सहस्सपत्तहत्थगय. न० [हस्तगतसहस्रपत्र] सहायकिच्च. न० [सहायकृत्य હાથમાં રહેલ કમળ-વિશેષ સહાયકનું કૃત્ય-કર્તવ્ય सहस्सपाग. पु० सहस्रपाक] सहायपच्चक्खाण. पु० [सहायप्रत्याख्यान] હજાર વખત પકાવેલુ અથવા હજાર ઔષધિ નાંખી બીજાની સહાય ન લેવાની પ્રતિજ્ઞા પકાવાયેલ તેલ सहाव. पु० स्वभाव सहस्सपुहत्त. न० [सहस्रपृथक्त्व] સ્વભાવ, પ્રકૃતિ બે થી નવ હજાર-સંખ્યા વિશેષ सहावअ. त्रि० [स्वभावक सहस्सभाग. पु० [सहस्रभाग] સ્વભાવ હજારમો ભાગ सहाविअ. त्रि० [स्वभाविक] सहस्सरस्सि. पु० [सहस्ररश्मि સૂર્ય-હજાર કિરણોથી યુક્ત सहावल?. पु० स्वभावलष्ट] सहस्सवत्त. न० [सहस्रपत्र] પ્રકૃતિથી લ કમળ-વિશેષ सहाहेउ. पु० [श्लाधाहेतु सहस्सवाहिणी. स्त्री० [सहस्रवाहिनी] પ્રશંસાના કારણભૂત હજાર સુભટ દ્વારા વહન કરાતી શિબિકા-વિશેષ सहि. पु० सखि] सहस्सानीय. वि० सहस्रानीक] મિત્ર, દોસ્ત Biबी नी / %81, मी पुत्र शतानी मने पुत्री ४यति | सहिहेउ.पु० सखिहेतु हती. મિત્રને માટે सहस्सार. पु० सहस्रार] सहिण. न० श्लक्ष्ण] આઠમો દેવલોક, તેમાં ઉત્પન્ન દેવતા, તેનો ઇન્દ્ર સૂક્ષ્મ વસ્ત્ર सहस्सारकप्प. पु० सहस्रारकल्प] सहिणकल्लाण. न० श्लक्ष्णकल्याण] આઠમો દેવલોક શુભ ઝીણું વસ્ત્ર सहस्सारग. पु० [सहस्रारज] सहिणग. पु० श्लक्ष्णक] આઠમા દેવલોકમાં ઉત્પન્ન સૂક્ષ્મ ઝીણું વસ્ત્ર सहस्सारय. पु०/सहस्रारज] सहिपावार. न० श्लक्ष्णप्रावार] यो पर ઓઢવાનું ઝીણું વસ્ત્ર सहस्सारवडेंसग. पु०सहस्रारावतंसक] सहित. पु० [सहित] આઠમા દેવલોકનું એક દેવવિમાન સાથે સાથે, યુક્ત, એકઠા થયેલ सहस्सारवडेंसय. पु० [सहस्रारावतंसक] सहित. पु० [सहित] हुयी 642' સહન કરેલ सहस्सिया. स्त्री० [सहस्रिका] सहित. पु० [सहित] સહસિકા ચોર્યાશી મહાગ્રહોમાંનો એક મહાગ્રહ, सहा. स्त्री० [सभा] सो सभा' सहित्तए. कृ० [सोढुम] सहा. स्त्री० [सखि સહેવા માટે મિત્ર, દોસ્ત सहिय. पु० [सहित] यो ‘सहित' सहा. स्त्री० [श्लाघा] सही. स्त्री० [सखी] પ્રશંસા મિત્ર, દોસ્ત सहाइया. स्त्री० [सहायिका] सहीवाय. पु० [सखिवाद] સહાય કરનારી મિત્રતા સૂચક વચન मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 232
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह सहे. कृ० [सोढुम् साइज्जित्तए. कृ० /स्वात्मीकृतम् સહેવા માટે ચાહવા માટે, સ્વીકારવા માટે, ઉપભોગ કરવા માટે, સહેડ૫. ત્રિ(સહેતુક્ર આસક્તિ કરવા માટે હેતુ સહિત સાMિય. 50 [સ્વાદ્રિન] સફેન. ત્રિ(હિચ્છ) સ્વાદ કરેલ, ચાખેલ, ઉપભોગ કરેલ, ચાહેલ સહાય-મદદકર્તા साइदत्त. वि० स्वातिदता સદેતુ. 50 [હિવા) એક બ્રાહ્મણ, જેણે ભ. મહાવીર કેટલાંક પ્રશ્નો પૂછેલ. તે સહન કરીને ચંપાનગરીનો રહીશ હતો. સોઢ. વિશે (સહa] સીપરામિક. 10 (સાટ્રિપરિnfમ) ચોરીના માલથી યુક્ત જેની આદિ છે તેવા પરિણામથી યુક્ત-ભાવ सहोदर. पु० [सहोदर] સાફવહુન. 10 (સાતવહુનો એક ઉદરમાંથી જન્મેલ, સગા ભાઈ કે બહેન અસત્યની જેમાં બહુલતા છે તે सहोयर. पु० [सहोदर] સામ. ત્રિ(સ્વાદ] જુઓ ઉપર’ મુખવાસ, સોપારી વગેરે સા. સ્ત્રીઓ [4] સાય. ત્રિ સિદ્ધિ%) પોતાનું સાદિ સહિત, સા. પુo [સાતિ] શ્રુતજ્ઞાનનો એક ભેદ કપટથી સારા માલમાં હલકો માલ ભેળવી દેવો તે, साइयंकार. पु० [सत्यकार] અવિશ્વાસ, અસત્ય ખાત્રી, પુરાવો સા. ત્રિો [વિન] साइयार. पु० [सातिचार] શયન કરનાર અતિચાર સહિત, છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્રનો એક ભેદ સા. પુo [સા]િ સાન. ત્રિ(સાતિરે) શાલ્મલી વૃક્ષ કંઈક વિશેષ, થોડું વધારે સા. 0 સાત) સા. સ્ત્રી (સા) એક સંસ્થાન-જેમાં નાભિની નીચેની આકૃતિ સુંદર અને શચી પ્રમાણ સહિત હોય તે, સાદિ સંસ્થાનનું કારણભૂત કર્મ, | સા. ત્રિ. (નાદ્રિશ્નો આદિ સહિત જેનો આરંભ છે તેવું, ઉત્પત્તિવાળુ સા. સ્ત્રી સ્વાતિ] સાસ. ત્રિ(સ્વાદુ) સત્તાવીસ નક્ષત્રમાંનું એક નક્ષત્ર, વૈતાઢ્ય પર્વતનો સ્વાદિષ્ટ એક દેવ સ૩૫. ત્રિો [સ્વાદુ%] સાડું-૨. વિ. સ્વિાતિ સ્વાદિષ્ટ આચાર્ય વનિરૂહ ના શિષ્ય સાળ. ત્રિો [શનિન साइ-२. वि० [स्वाति પક્ષીનો વધ કરનાર, શીકારી બુદ્ધનો અનુયાયી, તે કદાચ સતિપુર્વવૃદ્ધ હોય તેમ લાગે | સાડાય. ત્રિ. (IIનેજ) છે. જુઓ ઉપર साइज्ज. धा० [स्वाद् સાઇન. ન૦ (સ્વાદુwત્ત સ્વાદ લેવો, ચાખવું, અભિલાષ કરવો, સ્વીકાર કરવો, સ્વાદિષ્ટ ફળ ઉપભોગ કરવો, આસતિ કરવી સાહ૫. ત્રિ(સ્વાદુક્ક] साइज्जणया. स्त्री० [स्वादन] જ્યાંથી સ્વાદિષ્ટ ભોજન મળે તેવું કુળ સલિ . 10 [સ્વચ્છ)MT] સ્વાદ લેતો, આસક્તિ કરતો, ચાહતો, અભિલાષા કરતો, પોતે ગરમ કરેલ ઉપભોગ કરતો मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 233
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह સાસ. ત્રિો સ્વાદુ) સાર-૪. વિ૦ (સામારી. સ્વાદિષ્ટ આચાર્ય નાના શિષ્ય તેના જ્ઞાનનો મદ આચાર્યએ સા. ન૦ (સાત્ત] ઉતારેલો. એક નગર, એક વનસ્પતિ सागर-५. वि०/सागरों साक. पु० शाक] ઇંદ્રપુરના રહીશ ચાર ગુલામ બાળકોમાંનો એક શાક, વૃક્ષવિશેષ सागरंगम. स्त्री० [सागरङ्गम] સાવઠુત. ત્રિો [સર્ષત) સમુદ્રને મળતી નદી ખેંચતું सागरंत. पु० [सागरान्त साकेत. पु० [साकेत સમુદ્રનો છેડો એક નગર सागरकंत. पु० [सागरकान्त] સા1. To [શાશ્વ) એક દેવવિમાન જુઓ સકિ' सागरकूड. पु० [सागरकूट] સામાડે. 10 [શાદ) એક ફૂટ ગાડાનો સમૂહ सागरग. पु० [सागरक] सागडिय. पु० शाकटिक સમુદ્ર સંબંધિ ગાડી હાંકનાર સારા. ત્રિ સિરિત) सागणिय. त्रि० [साग्निक] સાગરને પામેલ નદી અગ્નિ સહિત सागरचंद-१. वि० [सागरचन्द्र] સામાપત્ત. નં૦ શિશ્નપત્ર વારીવર્ડ ના રાજા નિસઢ અને રાણી પમાવતી નો પુત્ર, સાગ નામના વૃક્ષના પાંદડા તેની પત્નીનું નામ મનાતા હતું. સામાય. ન૦ [સ્વાગત) सागरचंद-२. वि० [सागरचन्द्र] આવકાર આપવો તે સાકેતનગરના ના મુનિચંદ્ર ધર્માચાર્ય सागर. पु०सागर सागरचंद-३. वि० [सागरचन्द्र] સમુદ્ર, દરિયો, કાળ-વિશેષ, સાકેતનગરના ગુણવંદ્ર ધર્માચાર્ય सागर. पु० /सागर सागरचित्त. पु०सागरचित्र] એક ધર્માચાર્ય નંદનવન ઉપર આવેલ એક ફૂટ सागर. पु०सागर] सागरचित्तकूड. पु०सागरचित्रकूट] એક મત્સ્ય, એક સ્વપ્ન જુઓ ‘ઉપર’ सागर. पु० [सागर] સાIRીન. 10 [સામIરત્ન) સાગરોપમ, સમુદ્રનું પાણી સાગરની ઉપમાવાળો કાળ सागरदत्त-१. वि० [सागरदत्त સામર-૨. વિ૦ [સામIરો. ચંપાનગરીનો એક સાર્થવાહ, તેની પત્ની મા હતી, ચંપાનગરીના સાર્થવાહ નિદ્રત્ત અને મા નો પુત્ર, પુત્રી સુમતિયા હતી. તેના લગ્ન સુમાનિયા સાથે થયેલા. सागरदत्त-२. वि० [सागरदत्त સાર-૨. વિ૦ (સામાર પાડલિસંડનો એક ધનાઢય સાર્થવાહ, દ્રિત્તા તેની રાજા ગંધવિદ્દ અને રાણી ઘારિણી નો પુત્ર, ભ. પત્ની હતી, કુંવરત તેનો પુત્ર હતો. અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી બાર વર્ષ દીક્ષા પાળી सागरदत्त-३. वि० सागरदत्त] મોક્ષે ગયા. સાકેતનગરના વેપારી નસો દ્વત્ત નો પુત્ર, સમુદ્ત નો સાર-૩. વિ. [સારી. જુઓ સા¥ર-૨' ફર્ક એ કે આ સાર નો દીક્ષાપર્યાય 16 | सागरदत्त-४. वि० सागरदत्त] વર્ષ છે. ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ ત્રીજા બળદેવ મદ્ નો પૂર્વભવ. ભાઈ मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4 Page 234
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ સહિત आगम शब्दादि संग्रह सागरदत्त-५. वि० सागरदत्त] વસ્તુનું વિશેષ રૂપથી ગ્રહણ કરનાર જ્ઞાન, વિકલ્પ ચક્રવર્તી હંમદ્દત્ત ની એક રાણી દ્રિવસિહ ના પિતા. સહિત જાણવું, આચાર્યાદિની નિશ્રા सागरदत्तपुत्त. वि०सागरदत्तपुत्र] सागारकड. त्रि० [सागारकृत] ચંપાનગરીના એક સાર્થવાહનો પુત્ર, તેના નિત્તપુરા આચાર્યની નિશ્રાએ કરેલ નામનો એક ખાસ મિત્ર હતો. મોરનીના ઇંડાના સાIRપસિ. ત્રિ. સિક્કિારનો કથાનકમાં આ નામ આવે છે. સાકાર પશ્યતા-જ્ઞાનયુક્ત सागरनागरपविभत्ति. पु० [सागरनागरप्रविभक्ति] सागारपासणत्ता. स्त्री० [साकारदर्शन] એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ સાકારદર્શન-જ્ઞાનયુક્ત હોવું તે सागरपन्नत्ति. स्त्री० [सागरप्रज्ञप्ति सागारपासणया. स्त्री० [साकारदर्शन] એક શાસ્ત્ર જુઓ ઉપર’ सागरपविभत्ति. पु० [सागरप्रविभक्ति] सागारानागारोवउत्त. त्रि० [साकारानाकारोपयुक्त) એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ આકાર-અનાકાર ઉપયોગ યુક્ત, જ્ઞાન અને દર્શન सागरपुत्त. वि० [सागरपुत्र રાજગહીના વેપારી સામે પોત નો પુત્ર सागारिअ. पु० [सागारिक] सागरपोत. वि० सागरपोत] ગૃહસ્થ, ઘરધણી, શ્રાવક, શય્યાતર, મૈથુન, સ્ત્રીસંભોગ રાજગૃહીનો એક વેપારી, તેનો પુત્ર સાગરપુત્ત હતો, વિસા | સાકરિના. સ્ત્રી (સારિા ) પુત્રી હતી, જે ઢામન્ના ને પરણાવેલી, તેના પુત્રના શય્યાતર શ્રાવિકા મૃત્યુના સમાચાર સાંભળી તેનું મરણ થયું. सागारिय. पु० [सागारिक] सागरमह. पु० [सागरमह] જુઓ સારિક સાગર મહોત્સવ सागारियओग्गह. पु० [सागारिकावग्रह] सागरय. पु० [सागरक ગૃહસ્થની અનુજ્ઞા-સંમતિ જુઓ ‘સાર' સીરિયડે. ત્રિ. (સારિત) सागरवर. पु० [सागरवर] શય્યાતર દ્વારા કરાયેલ શ્રેષ્ઠ સમુદ્ર सागारियकुल. न० /सागारिककुल] સારવૂ. 10 (સાIRબૂદી શય્યાતર કુળ સૈન્યની એક રચના-વિશેષ सागारियपिंड. पु० [सागारिकपिण्ड] सागरसलिल. न०/सागरसलिल] શય્યાતરે બનાવેલ આહાર સમુદ્ર જળ सागारियागार. पु० [सागारिकाकार] सागरिय. पु०सागरिक] શય્યાતરનો આગાર-છૂટ, પચ્ચકખાણમાં રખાતી છૂટ જુઓ ‘સામે રિય સરોવરત્ત. ત્રિસાક્ષારોપયુ+] સારોવમ. નં૦ [સારોપમ] જ્ઞાનના ઉપયોગવાળો દશ કોડાકોડી પલ્યોપમ-પ્રમાણ કાળ, કાળનું એક માપ- सागारोवओग. पु० [साकारोपयोग] જે સાગરની ઉપમા આધારે નક્કી થાય છે જ્ઞાન સંબંધિ ઉપયોગ सागरवच्च. पु० [शाकवर्चस् सागारोवओगपरिणाम. पु०साकारोपयोगपरिणाम] સાગવૃક્ષ, શાકનો કચરો જ્ઞાનના ઉપયોગનું પરિણમન, પરિણામનો એક ભેદ सागरसेन. वि० [सागरसेन] सागेय. पु० [साकेत પુંડરીગિણી નગરીના ઉદ્યાનમાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત એક નગરી કરનાર સાધુ साडग. पु० [शाटक સાIIT. ત્રિસાIIR] સાડી, ઉત્તરીય વસ્ત્ર આગાર સહિત, છૂટછાટવાળું સાડા. 10 [શાટન) સાIIR. 10 [સાર) વિનાશ, છેદન मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 235
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ आगम शब्दादि संग्रह साडणपाडण. न० शाटनपाटन] વિનાશ અને પતન, છેદન-પતન साडय. पु० [शाटक] सो 'साडग' साडित्तए. कृ० [शाटयितुम्] વિનાશ કરવા માટે, ગર્ભપાત કરવા માટે साडिया. स्त्री० [शाटिका] यो ‘साडग' साडी. स्त्री० [साटी] સાડી, ઉત્તરીય વસ્ત્ર साडीकम्म. न० [शकटीकर्मन्] ગાડા-ગાડી બનાવવા-વેચવા આદિ શ્રાવકને વર્જિત પંદર કર્માદાનમાંનો એક વ્યાપાર साडोल्लय. न० शाटक] यो 'साडग' साण. पु० श्वान] કૂતરાનું ટોળું साण. पु० श्वन] કૂતરો साणकोट्ठग. न० [शाणकोष्ठक એક ચૈત્ય साणय. न० [शानक શણનું વસ્ત્ર साणी. स्त्री० [शाणी] શણનું બનેલ साणुक्कोस. त्रि० [सानुक्रोश] દયાવાન साणुक्कोसया. स्त्री० [सानुक्रोशता] અનુકંપા, દયા साणुक्कोसिया. स्त्री० [सानुक्रोशता] यो 642' साणुप्पाय. पु० दि.] સંધ્યાવેળા, દિવસની છેલ્લી બે ઘડી साणुवीय. न० [सानुबीज] જે બીજમાં ઉત્પાદક શક્તિનો નાશ થયો નથી તે બીજ सात. न० सात સુખ सातवाहन. वि० [शातवाहन] यो ‘सायवाहन' साता. स्त्री० [साता] સુખ, સુખરૂપ વેદના सातागारव. न० [सातागौरव] સુખનો ગર્વ सातावेदग. त्रि०/सातावेदक] સુખને વેદનાર, પ્રત્યેક શરીરજીવ सातावेदणिज्ज. न०/सातवेदनीय] કર્મની એક પ્રકૃતિ-જેના ઉદયે સુખરૂપ વેદના પ્રાપ્ત થાય सातावेयणिज्ज. न० [सातवेदनीय] मी ' 642' सातासात. न० [सातासात] साता-मसाता, सुज-मुंवहन सातासोक्ख. न० [सातासौख्य] સાતાસુખ साति. स्त्री० [स्वाति] એક નક્ષત્ર साति. पु०/सादि] જેને આદિ છે તે साति. स्त्री० [साचि] यो 'साइ' सातिजोग. पु०/सातियोग] માયાનું પર્યાય નામ, સારી વસ્તુમાં નબળી વસ્તુ ભેળવીને ગ્રાહકને છેતરવાની પ્રવૃત્તિ सातिज्ज. धा० स्वाद् यो ‘साइज्ज' सातिज्जणया. स्त्री० [स्वादना] यो साइज्जणया' सातिज्जमाण. कृ० [स्वाद्यमान] સ્વાદ કરવો તે, ભોગવવું તે, ચાખવું તે सातिदत्त. वि० [स्वातिदत्त सो 'साइदत्त' सातिय. न० स्वाति] એક નક્ષત્ર सातिरेग. पु०/सातिरेक] यो 'साइरेग' सादि. न० [साति] यो 'साइ' सादि. त्रि०/सादि] यो 'साइ' सादि. न० [स्वाति] એક નક્ષત્ર मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4 Page 236
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
सादिदत्त. वि० [स्वातिदत्त ] જુઓ ‘સાવત્ત’ સચિવ. ન /સાહિત્યરે આદિ સહિત
सादीणगंगा. स्त्री० [सादीनगङ्गा] ગૌશાળાના મતાનુસાર એક કાળવિભાગ સારીય. ત્રિ [સાળિ]
આદિ સહિત सादु पु० (स्वाद)
સ્વાદિષ્ટ
સારેવ્વ. ન૦ [સારિવ્ય]
સાન્નિધ્યતા, સાહાય્ય,
દેવકૃત પ્રાતિહાર્ય
આય. ધા॰ {મા
સિદ્ધ કરવું साधारण न० (साधारण)
સાધારણ, સાધારણ શરીર, અનંત જીવોના નિવાસવાળુ નિગોદ શરીર, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ, સામાન્ય, તુલ્ય,
સહાયતા
साधारणभत्तपान न० [ साधारणभक्तपान]
સામાન્ય ભોજન-પાન
साधारणशरीर न० [ साधारणशरीर ]
અનંત જીવો એકઠા થઈ એક શરીર ઉત્પન્ન કરે તે, નિગોદનું શરીર
साधारणसरीरनाम न० [ साधारणशरीरनामन् ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે સાધારણ શરીરની પ્રાપ્તિ થાય
આાપિત. ૦ માશિત
સિદ્ધ કરેલ, નિષ્પાદિત
आगम शब्दादि संग्रह
સાધુ. પુ॰ [સાધુ]
સાધુ, મોક્ષમાર્ગ, સાધક, સારું, સજ્જન, સુંદર સાધુત. પુ॰ [સાધુન
જુઓ ‘ઉપર’
साधुदासी. वि० [साधुदासी મથુરાના ગાથાપતિની પત્ની
સાધુરૂવ. ત્રિ॰ [સાષુરૂપ]
સાધુ જેવો, સુંદર રૂપવાળો सान. वि० [ शान्ति
ગોશાળાનો એક દિશાચર
સામાયિલ, ત્રિ(સ્ત્રન સ્વભાવથી થનારું, કુદરતી
|
साभावियसरीर, न० (स्वाभाविकशरीर કુદરતી-પ્રકૃતિદત્ત શરીર આમ. ન॰ {}
એક વનસ્પતિ
સામ. ન॰ [સામન
પ્રિયવચન બોલવું તે, રાજનીતિનો એક ભેદ-જેમાં મીઠું બોલીને કામ કરાવાય છે
સામ. પુ॰ [શ્યામ]
આકાશ, કાળું, 'શામ' નામના દેશમાં ઉત્પન્ન થયેલ
વસ્ત્ર, એક જાતનું તૃણ
સામ". વિ॰ [શ્યામ
આચાર્ય ‘સાર્’ ના શિષ્ય આચાર્ય વનિસ્સહ ના પ્રશિષ્ય,
તેને આચાર્ય મંદિા શિષ્ય અને સમુદ્ર પશિષ્ય હતા. साम २. वि० [ श्याम)
પન્નવણા સૂત્રના કર્તા, તે ગણધર મુમ્ન ની તૈવીસમી પાટે થયા. (કદાચ સામ-૬ અને ૨ એક પણ હોય)
આમ-૩. વિ॰ શ્યામ
[
જુઓ ‘મા’
साम ४. वि० / श्याम
પરમાધામીની એક જાતિ
सामइअ. वि० [ सामायिक]
વસંતપુરનો એક ગાથાપતિ સામફ્ટ. ત્રિ (સામયિ]
સમય સંબંધિ, શાસ્ત્ર સંબંધિ, અવધિજ્ઞાનનો વિષય,
સંકેતથી વ્યવહાર કરનાર શાસ્ત્રવેત્તા
સામંત. પુ॰ સમd}
પાસે, નજીક, અધીન રાજા सामंतराय पु० [ सामन्तराजन्]
ખંડીયો રાજા सामंतोवणिवाइया. स्त्री० [सामन्तोपनिपातिका] ક્રિયાની એક ભેદ-ઘણા લોકોના સામુદાયિક પાપ
પરિણામથી થતો કર્મબંધ
सामकोट्ठ. वि० [ श्यामकोष्ठ]
ઐરાવતક્ષેત્રની આ ચોવીસીમાં થયેલ એકવીસમાં
તીર્થંકર આમ, ૧૦ ૨૨૫/
એક પ્રકારનું ઘાસ સામળિયા ગ૦ સમશ્ય
સામગ્રી, સાહિત્ય सामज्ज. वि० [ श्यामार्य જુઓ 'સમ-૨'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 237
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સામળિય. ૧૦ ગ્રામUN)
શ્રમણપણું, સાધુતા सामणेर. पु० [श्रामणेर]
શ્રમણનો શિષ્ય સામUા. ૧૦ (સામાન્ય)
વસ્તુનો સામાન્ય અંશ, સાધારણ, સામાન્ય સામUT. R૦ [શ્રામm]
શ્રમણપણું, સાધુતા, ચારિત્ર સામUOTગોવિળિવા. ન૦ [સામાન્યતીવિનિપતિ)
અભિનય વિશેષ, લોકમધ્યે અવસાનિક सामण्णतोविणिवातिय. न० [सामान्यतोविनिपातिक]
જુઓ ઉપર’ सामण्णपरियाग. पु० [श्रामण्यपर्याय]
શ્રમણપણાનો પર્યાય-કાળ सामण्णपरियाय. पु० श्रामण्यपर्याय)
જુઓ ઉપર’ સામUU|પુષ્ય. ૧૦ [શ્રમયપૂર્વક
‘દસવેયાલિય’ સૂત્રનું એક અધ્યયન સામત્ત. ૧૦ શ્યામૃત્વો
કાળાપણું સામન્થ. ૧૦ [સામZ]
શક્તિ, સામર્થ્ય सामन्न. वि० [सामान्य]
એક રાજા, જેણે પોતાની પુત્રીને રાજગાદી સોંપેલી. સામન્ન.િ ન૦ (સામાન્ય) અનુમાનનો એક પ્રકાર, પૂર્વે જોયેલ વસ્તુ પરથી અનુમાન કરવું તે सामन्ननरिंद. पु० [सामान्यनरेन्द्र]
સામાન્ય રાજા સામન. ત્રિો [શ્યામન]
એ નામની એક વનસ્પતિ सामलयापविभत्ति. पु० श्यामलताप्रविभक्ति]
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ सामलयामंडवग. पु० श्यामलतामण्डपक] ‘શ્યામલતા’ નામક વનસ્પતિનો માંડવો सामलयामंडवय. पु० श्यामलतामण्डपक]
જુઓ ઉપર’ सामलि. पु० [शाल्मलि] શાલ્મલિ વૃક્ષ, દેવકુરુક્ષેત્રમાંનું સુવર્ણકુમાર દેવતાને ક્રીડા કરવાનું ક્ષેત્ર, વત્સગોત્રની શાખા, તે શાખાનો
પુરુષ सामली. स्त्री० [शाल्मली]
જુઓ ઉપર सामवेद. पु० [सामवेद]
ચાર વેદમાંનો એક વેદ सामवेय. पु० [सामवेद]
જુઓ ‘ ઉપર’ सामहत्थि. वि० श्यामहस्तिन]
ભ. મહાવીરના એક શિષ્ય, તેણે ભગવંતને ત્રાયશ્ચિંશક દેવો સંબંધે પ્રશ્નો કરેલા. सामा-१. वि० श्यामा વાણારસીના શ્રાવક પુત્રનીfપયા ની પત્ની, વ્રતધારી
શ્રાવિકા હતી. सामा-२. वि० [श्यामा સુપ્રતિષ્ઠ નગરના રાજા મહસેન ના પુત્ર સીહસેન ની
પુત્રી.
કાળુ
सामलता. स्त्री० [श्यामलता]
એ નામની વેલ सामलतामंडवग. पु० [श्यामलतामण्डपक]
* શ્યામલતા’ નામની વેલનો માંડવો सामलतामंडवय. पु० श्यामलतामण्डपक]
જુઓ ઉપર સામના. નં૦ [શ્યામન]
કાળુ, કાળા પાણી વાળુ, એક વનસ્પતિ सामलया. स्त्री० [श्यामलता]
सामा-३. वि० [श्यामा]
ભ. સંભવ ના પ્રથમ શિષ્યા सामा-४. वि० [श्यामा રાજા યવમ્ ની રાણી, ભ.વિમન ના માતા. सामा-५. वि० [श्यामा
શક્રના લોકપાલની પટ્ટરાણી સામા. સ્ત્રી [શ્યામ]
કાળી સ્ત્રી, સોળ વર્ષની સ્ત્રી, રાત્રિ, એક જાતનું ધાન્ય, સામાન્ન. નં૦ (સામાયિક) ચારિત્રના પાંચ ભેદમાંનો એક ભેદ, શ્રાવકનું નવમું વ્રત, દેશ વિરતિરૂપ ચારિત્ર, સામાયિક ચારિત્ર, સામાયિક શ્રુત, આવશ્યક સૂત્રનું પહેલું અધ્યયન, રાગાદિ રહિત પ્રવૃત્તિ, સંયમ-વિશેષ, જ્ઞાનાદિનો લાભ, સમભાવરૂપ, સાવદ્યયોગ નિવૃત્તિ, મધ્યસ્થભાવ ગમન
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 238
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સામાફડે. ત્રિો [સામાયિકૃત)
સામાળેિત. ત્રિો [સામાનિ] શ્રાવકની ત્રીજી પ્રતિમા આદરનાર શ્રાવક
જુઓ ઉપર’ સામાય. વિશે. [સામાનિઝ
સામાળિય. ત્રિ[સામાનિ] સમાજ સંબંધિ, જનસમુદાય કે સમૂહ
જુઓ ઉપર સામાઇ. ૧૦ (સામાયિકો
સામાળિયત્ત. ન [સામાનિત્વ) જુઓ ‘સામાડુમ'
‘સામાનિક દેવપણું सामाइयंग. पु० [सामायिकाङ्ग]
सामाय. पु० श्यामाक] સામાયિક નામક વ્રતને આદરવું તે
એક પ્રકારનું ધાન્ય सामाइयकड. त्रि० [सामायिककृत]
सामायारिय. पु० [सामाचारिक] શ્રાવકની ત્રીજી પ્રતિમા આદરનાર શ્રાવક
સાધુની સામાચારીનું આચરણ કરનાર सामाइयकप्पट्ठिति. स्त्री० [सामायिककल्पस्थिति] सामायारी. स्त्री० [सामाचारी] ‘સામાયિક' નામના આચારમાં રહેલ
જુઓ સીમાવારી સામાચરિત્ત. નં૦ [સામાયેિરિત્ર)
सामायारीविराहय, त्रि० सामाचारीविराधक] ચારિત્રના પાંચ ભેદમાંનું એક ચારિત્ર
સાધુ સામાચારી-આચરણાની વિરાધના કરનાર सामाइयचरित्तपरिणाम. पु०/सामायिकचारित्रपरिणाम] सामास. पु० [श्यामाश] ‘સામાયિક ચારિત્ર' વિષયક પરિણામ-ભાવ
સાંજના ભોજનવાળુ सामाइयचरित्तलद्धि. स्त्री० [सामायिकचारित्रलब्धि] સામાયિ. ત્રિ[સામાસિક) 'સામાયિક ચારિત્રની પ્રાપ્તિ
'સમાસ' થી બનેલું સામાચરિત્તવિના. ૧૦ [સામાયિપારિત્રવિનય) સામિ. To [સ્વામિન] ‘સામાયિક ચારિત્ર સંબંધિ વિનય, વિનયનો એક ભેદ સ્વામી, અધિપતિ, રાજા, નાયક, ધણી, ગુરુ, ભગવંત सामाइयधर. त्रि० [सामायिकधर]
મહાવીર 'સામાયિક ને ધારણ કરનાર-વહન કરનાર
सामिक. पु० स्वामिक सामाइयसंजयकप्पट्ठिति. स्त्री०
નાથ [सामायिकसंयतकल्पस्थिति]
સમિળી. સ્ત્રી સ્વામિની] ‘સામાયિક ચારિત્રના આચરણમાં રહેલ
સ્વામિની, ધણિયાણી सामाग. वि० श्यामाको
સામિત્ત. ન૦ [સ્વામિત્વ) જૈભગ ગામનો એક ગાથાપતિ, ભ.મહાવીરને તેના
સ્વામીપણું ખેતરમાં કેવળજ્ઞાન થયેલું.
सामिधेय. पु० [समिधेय] सामाचारी. स्त्री० [सामाचारी]
કાષ્ઠ સમૂહ સાધુનું કર્તવ્ય-મુનિ આચાર-જેના દશ ભેદ છે
सामिय. पु० स्वामिक] પરસ્પર મેળાપ
નાથ, ધણી सामाण. पु० सामान
સાનિસંબંધ. ન૦ [સ્વાકિસજૂ] એક દેવવિમાન
સ્વામિના–ધણીના-નાથના સંબંધ सामाण. पु० समान]
सामिसाल. त्रि०/सामिसाल] સામાનિક દેવતા
શ્રેષ્ઠ સ્વામી સામાન. ૧૦ સિન્નિહિત)
સામુ. પુ સમુદ્ર નિકટનું, પાસેનું
સંપુટ આકારવાળા सामाण. पु० [सामान]
સામુણ્ડા . ત્રિ. [સામુચ્છદ્રિઋ] સમાન, જેવા
ક્ષણિકવાદી-વસ્તુ ઉત્પન્ન થયા પછી સર્વથા નાશ પામે સામાજિમ. ત્રિ. [સામાનિ
છે અર્થાત વસ્તુ ક્ષણે ક્ષણે નાશ પામે છે તેવો મત, દરેક દેવવિશેષ-જે ઇન્દ્રના સમાન દરજ્જાવાળા હોય છે
પર્યાયનો ક્ષણેક્ષણે ઉચ્છેદ માનનાર એક મત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 239
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
सामुदाइय त्रि० [सामुदायिक)
મધુકરી વૃત્તિથી થોડું થોડું લીધેલ, ઘેરઘેરથી મેળવેલ મિક્ષા, સમુદાય સંબંધિ
सामुदानिय त्रि० [सामुदानिक ] જુઓ ‘ઉપર’
સામુદ્દ. ન॰ [સાનુદ્ર]
સમુદ્રમાં ધનાર, મીઠું, સમુદ્ર સંબંધિ સામુદ્દા. ત્રિ॰ [સામુદ્ર] જુઓ ‘ઉપર’
सामुदय. त्रि० (सामुद्रक) જુઓ ‘ઉપર’
सामुदवाय. पु० / सामुद्रवात]
સમુદ્રનો પવન આય. મ॰ {} જુઓ ‘માત’ સાય. ન॰ [સ્વાત]
રસનો અનુભવ સાય. પુ॰ [શાળ] શાક, નરકારી साय. धा० (स्वद्
સ્વાદ લેવો, ચાખવું સાયબાહતા. પુ॰ સાત-ઞાન]
સુખને માટે વ્યાકુળ થનાર सायं. अ० (सायम् )
સાંજ, સૂર્યાસ્તકાળ सायंकर. पु० ( सायङ्कार ] પુરાવો, સાક્ષી
સાયન. ત્રિ॰ [સ્વા]
સ્વાદ કરનાર
सायगाव. पु० [ सातगौरव ]
મળેલા સુખનો ગર્વ કરવો તે
સાયળી. સ્ત્રી [શાયિની]
મનુષ્યની દશ અવસ્થામાંની દશમી અવસ્થા સાપત્ત, ન /સમ}}
પ્રાપ્ત થયેલ
સાયર. પુ॰ સારાર]
आगम शब्दादि संग्रह
સમુદ્ર सायरदत्त. वि० [सागरदत्त]
सायवाहन. वि० [सातवाहन
પ્રતિષ્ઠાન નગરનો રાજા, અને એક શ્રાવક, તે મઘ્ય નગરના રાજા વાહન પર દર વર્ષે હુમલો કરતો, કોઇ સ્થાનીક પ્રસંગને કારણે તેની વિનંતીથી આચાર્ય ાતા દ્વારા પર્યુષણાની તિથિ ભાદરવા સુદ પાંચમને બદલે ચોથ થઈ.
સાયા. સ્ત્રી [સાતા]
સુખશાંતિ,
વેદનીય કર્મની શુભ પ્રકૃતિ-જેના ઉદયથી જીવ સુખશાતાને પામે
सायागारव. पु० [ सातागारव)
મળેલા સુખનો ગર્વ કરવો તે, ત્રણ ગારવમાંનો એક
ગારવ
सायागोरव. पु० [सातागौरव ]
જુઓ ‘ઉપર’
सायाणुग. त्रि० (सातानुग]
સુખશીલીયો, સુખાર્થી
સાયાવેયન. ૬૦ [સાતાવેલા
સુખ-શાતાને ભોગવનાર, જે સાનરૂપ કર્મને વેદી રહેલ
છે તે
સાયાવેળિન્ન. ૬૦ [સાતાવેનીય]
વંદનીય કર્મની એક પેટા પ્રકૃતિ જેનાથી જીવને
સુખશાંતિ પ્રાપ્ત થાય
सायावेयणिज्ज न० [सातावेदनीय ] જુઓ ઉપર
સાથિયા. ॰ [સ્વાતિત્વા]
સ્વાદ કરીને, ચાખીને
સાર. પુ॰ [સાર]
સાર, પ્રધાન, શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ, તત્વ, સારાંશ, સત્વ,
લાકડાનો ગર્ભ, રમ
સાર. થા॰ [સાયુ]
સમારવું, ઠીક કરવું, પ્રખ્યાત કરવું આરા, ત્રિવિ
શરદઋતુમાં ઉત્પન્ન
सारइयबलाहक. पु० [शारदिकबलाहक ]
શરદઋતુનો મેઘ
सारंग. पु० [ सारङ्ग]
[સાર૬]
જુઓ ‘સારતત્ત-રૂ’ सायवाइ. त्रि० (सातवादिन् ]
સુખ ભોગવવાથી સુખ મળે તેવો એક મત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
ચાર ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાતિ આરંભ. પુ (સર
આરંભ-પાપ વ્યાપાર, હિંસાનો સંકલ્પ
Page 240
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
सारकंता. स्त्री० [सारकान्ता] બજ ગ્રામની પાંચમી મૂર્ચ્છના સારત્નાન, ન સારત્યાળો એ નામનું એક વલય જાતિનું વૃક્ષ सारक्ख. धा० [सं+रक्ष्]
સારી રીતે રક્ષણ કરવું, પરિપાલન કરવું सारक्ख. कृ० [ संरक्षत् ]
રક્ષણ કરતો, પરિપાલન કરતો સારવવા. ૬૦ [સંરક્ષળ]
રક્ષણ, બચાવ, રાખવું, પૂરવું सारक्खणया स्त्री० / संरक्षण) જુઓ ‘ઉપર’
सारक्खणानुबंधि, त्रि० (संरक्षणानुबन्धिन्
વિષયાદિનું ધન વગેરેનું રક્ષણ કરવામાં વ્યાકુળ, રૌદ્ર
ધ્યાનનો ચોથો ભેદ
सारक्खमाण. कृ० [ संरक्षत् ] રક્ષણ કરતો, બચાવ કરતો સારવવાય. ત્રિ॰ [સારવાર]
લાકડાને ઊતરીને ખાનાર કીડો सारक्खिज्जमाण. कृ० [ संरक्ष्यमान ]
રક્ષણ કરવા યોગ્ય, બચાવવા યોગ્ય સર્વાવતા. h॰ [સંરક્ષ્ય]
રક્ષણ કરીને, બચાવ કરીને सारक्खित्तु. त्रि० [ संरक्षयितृ]
રક્ષણ કરનાર, બચાવ કરનાર सारक्खिय. कृ० (संरक्षित ]
રક્ષણ કરાયેલ, બચાવ કરાયેલ
સારવàત્ત. ત્રિ॰ [સંરક્ષયિત
જુઓ ‘સાવિત્ત્વત્તુ सारक्खेमाण. कृ० [संरक्षत्]
જુઓ ‘સારવવમા’
સારા, ત્રિ સારા
શ્રેષ્ઠ કરનાર, સાધક, સિદ્ધ કરનાર
आगम शब्दादि संग्रह
સારન. ત્રિ [સ્માર]
.
ભૂલી ગયેલાને સ્મરણ કરાવનાર, સ્વાધ્યાય કરનાર સારળ, પુ॰ [સારા]
થોચિત કાર્યમાં પ્રવર્તાવવું, 'અંતકૃસા' સૂત્રનું એક
અધ્યયન
સારળ. ન॰ [સ્મારળ]
સંભારી આપવું તે, યાદ કરાવવું તે
सारण. वि० [सारण]
વારાવર્ડ ના રાજા વસુવેવ અને રાણી ઘારીળી ના પુત્ર, દ્રોપદીને અવરકકાથી લાવવા વાસુદેવ કૃષ્ણ સાથે ગયેલ, પછી ભ. અરિષ્ટનેમિ પાસે દીક્ષા લીધી. મોક્ષે
ગયા
सारणा. स्त्री० /सारणा)
હિતની પ્રવૃત્તિ કરાવવી તે, યથોચિત પ્રવૃત્તિ માટે પ્રેરવા
તે
सारणिया स्त्री० [स्मारणिका)
સ્મરણ કરાવનારી, યાદ કરાવનારી સારતિય. ન॰ [શારઢિન]
શરદઋતુ સંબંધિ
સારત્વ. ન॰ [સારથ્ય]
સારથિનું કામ, રથ ચલાવવાનું કાર્ય સારથિ. પુ॰ [સારથિ]
રથ ચલાવનાર
આરવ. ત્રિ॰ {wa શરદઋતુનું
सारदसलिल न० [शारदसलिल ]
શરદઋતુ સંબંધિ પાણી सारदिय न० [शारदिक ]
શરદઋતુ વિષયક सारभ. धा० [सं+रभ्] જુઓ ‘સંરમ’
સામમાળ, ॰ સરમમાળ] આરંભ કરતો, હિંસા કરતો સારમંડ. પુ॰ [સારમાડ] કીમતી વસ્તુ
સારમૂય. ન॰ [સારભૂત
સારરૂપ
સાય. ત્રિ॰ [શારā]
શરદઋતુનું
સારવ. પુ॰ [સ્માર]
યાદ કરાવનાર, સંભારી આપનાર सारयसलिल न० [शारदसलिल]
શરદઋતુ સંબંધિ જળ પાણી सारव. धा० [समा+रच
ઠીકઠાક કરવું, સાફ કરવું सारवंत, पु० [सारवत्)
સારયુક્ત, વિશિષ્ટ ગંભીર અર્થવાળું સારવળ, ન॰ [સમ્માનનો
વાળીને સાફ કરવું, સંમાર્જના કરવી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 241
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સારવિમ. ત્રિ સિમ્માનિંત)
सारूविय. पु०/सारूपिक] વાળીને સાફ કરેલ, સંમાર્જના કરેલ
જુઓ ઉપર સારસ. પુo [સારસ)
સાવિયવ૬. ત્રિ[સારૂfપૈઋત] સારસ પક્ષી, કુંજ
જીવે અસમાન પુગલને પોતાના શરીરરૂપે સારસાર. ત્રિ(સારસાર)
પરિણાવીને પોતા સરખુ બનાવેલ હોય તે સારામાં સારુ
સાન. પુo [17] સારસમિg. R૦ (સારસમિથુન]
એક વૃક્ષ વિશેષ, સાગનું ઝાડ, શાખા, ડાળી, સાલ ફળ, સારસ પક્ષીનું જોડલું, સારસ-સારસી યુગલ
એક મહાગ્રહ, ગઢ, આઠમાં દેવલોકનું દેવવિમાન, કોટ સારસી. સ્ત્રી (પારસી
સનિ. સ્ત્રી [શાના) સારસ પક્ષીણી
સાળો, પત્નીનો ભાઈ सारस्सत. पु० [सारस्वत
साल. वि० [शाला લોકાંતિક દેવની એક જાતિનું નામ
પૃષ્ઠીચંપાનો રાજા, ભ. મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી, सारस्सय. पु० [सारस्वत
મોક્ષે ગયા. જુઓ ઉપર
સાન. ત્રિ. (શારદ્રિ) સારહિં. પુo [સારથિ
શરદઋતુમાં થનાર રથ હાંકનાર, આચાર્ય
सालंकायण. पु० सालङ्कायन] सारहिय. पु० [सारथिक]
કૌશીક ગોત્રની શાખા, તેમાં જન્મેલ પુરુષ સારથિ સંબંધિ
સાર્તવ. ત્રિ(સાતડુ) सारा. पु० [वि.]
આલંબન સહિત એક પ્રકારનો ભુજપરિસર્પ (તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય
સાર્નવા. 2િ૦ (સાતસ્વનો સ્થળચરનો ભેદ)
પુષ્ટ કારણવાળું, આલંબન સહિત સરિવર. ૧૦ [સાદ્રશ્યો
सालंबणबाहा. त्रि० सालम्बनबाहु] સાદ્રશ્ય, અનુમાન સરખે સરખી જોડીમાંના એકને
જેની બે બાજુએ આલંબન-કઠોળો છે તે જોવાથી બીજાનું અનુમાન થાય તે, સમાન, તુલ્ય सालकल्लाण. न० [शालकल्याण સારા . ન૦ [ T]
એક જાતનું વૃક્ષ સમાન, તુલ્ય
સાત+. To [શાન] सारिज्जंत. त्रि०/सार्यमान]
લાંબી શાખા લઈ જવાતું
સાનપરા. નં૦ [શાનગૃહક્ક] सारियपक्खर. त्रि०/सारितप्रखर]
શાલ વૃક્ષનું બનેલું કોઈ ઘર-વિશેષ, પડશાળવાળુ ઘર જેને લટકતી પાખર-ઘોડાનો સાજ છે-તે
સાનપરા. ન૦ [શાનગૃહw] સારીર. ત્રિ. (શરીર)
જુઓ ઉપર’ શારીરિક, શરીરમાં ઉત્પન્ન થયેલું
सालजोणिय. न० [शालयोनिक સારીરમાસિ. ત્રિ. શારીરમાનસ)
શાલ વૃક્ષયોનિક શારીરિક અને માનસિક, શરીર તથા મનમાં ઉત્પન્ન
सालणग. पु० [शालनक] સારરિય. ત્રિ(શારીરિજ઼]
શાક, તરકારી, એક ખાદ્ય પદાર્થ શરીરનું, શરીરને લગતું, શરીરની અંદરનું
સાતત્ત. ૧૦ (સાતત્વો सारूविकड. पु०सारूप्यीकृत]
શાખા, ડાળખી જૈન સાધુનો વેશ ધારણ કરનાર, સાધુ અને ગૃહસ્થની सालभंजिया. स्त्री० [शालभजिका] વચ્ચેની અવસ્થાવાળો જૈન પુરુષ
લાકડા કે પથ્થરમાંથી કોતરાયેલ મૂર્તિ, પૂતળી सारूविग. पु० [सारूपिक]
सालभंजियाग. स्त्री० [शालभजिका] જુઓ ઉપર’
જુઓ ઉપર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 242
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सालभद्द. वि० शालभद्र]
सालिपिट्ठ. पु० [शालिपिष्ट] જુઓ સનિભદ્ર ઘન્ન સાથે વૈભારગિરિની ધગધગતી ચોખાનો લોટ શીલા ઉપર અનશન કર્યું, મૃત્યુબાદ અનુત્તરવિમાને
सालिभंजियाग. स्त्री० [शालिभजिका] ગયા
પૂતળી सालमंत. पु० [शाखावत्]
सालिभद्द. पु० [शालिभद्र] શાખાવાળું
શાલિભદ્ર નામક એક દેવતા सालरुक्ख. पु० [शालवृक्ष]
सालिभद्द-१. वि० [शालिभद्र] શાલ નામનું વૃક્ષ
રાજગૃહીના શ્રેષ્ઠી મદ્દ અને મદ્દ નો પુત્ર, ૩૨ કન્યા साललट्ठिया. स्त्री० [शाललष्टिक]
સાથે લગ્ન થયા, તે ઘણો જ ઋદ્ધિ સંપન્ન હતો. પૂર્વ ભવે શાલ નામના વૃક્ષની લાકડી
સંામ ગોવાળ રૂપે ભિક્ષા વહોરાવેલી તેના પ્રભાવે દેવસાતવન. ૧૦ શિવનો
લોકથી રોજ તેના પિતા ૩૨ પેટી ભરીને વિવિધ વસ્તુ શાલના વૃક્ષનું વન
મોકલતા. નિમિત્ત મળતા ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી सालवाहन. वि० शालवाहन]
વૈભાવગિરિ પર અનશન કર્યું. સર્વાથસિદ્ધ વિમાને દેવ જુઓ ‘સાયવાહન
सालिभद्द. वि० [शालिभद्र] સાતા. સ્ત્રી ઢિ)
શ્રાવસ્તીનો વેપારી, જેણે વિન માટે રહેવા-જમવાની શાખા, ડાળી, એક પક્ષી
વ્યવસ્થા કરેલી સાના. સ્ત્રી (શાના)
નિમ. ત્રિ(શાન્નિમત] સભા, બેઠક
જેમાં ભાત મુખ્ય છે તેવું ભોજન सालाइ. पु० [शालाक्य]
सालिवाहन. वि० [शालिवाहनों શળી વડે ઉપચાર કરવાનું કોઈ એક શાસ્ત્ર
જુઓ સાયવહન સીતાડવી. ન૦ [TRાટવી]
નિળિયામચ્છ. નં૦ નિકાસfક્ષામ7) એક ચોર પલ્લી
માછલાની એક જાતિ सालि. पु० [शालि]
सालिसय. त्रि० [सदृशक] ચોખા, ડાંગર, કમોદ, એક જાતનો મત્સ્ય સાનિ. ત્રિ. [શાનિત)
સરખું, સમાન
सालिहीपिया. वि० [सालिहीपित] શોભનાર
ભ.મહાવીરના દશ ઉપાસકમાંના દશમાં, તેનું નામ સાનિમવરવા. ન૦ શિન્યક્ષત) અક્ષત, ચોખા
વૃત્તિ આદિમાં આ છે, મૂળ સંપાદનમાં નૈયા છે. સાનિંગાળ. ત્રિ(નાનિફનો
સાતી. સ્ત્રી (સાનિ] આલિંગન-શરીર સંઘટ્ટન સહિત, શરીરનો પૂર્ણ સ્પર્શ
જુઓ ‘સાત્તિ થઈ શકે તેટલું લાંબુ
સાનુય. નૈ૦ [શતૂ] सालिंगणवट्टिय. त्रि०/सालिङ्गनवर्तिक]
પાણીમાં થતો એક વનસ્પતિ કંદ શરીર પ્રમાણ લાંબુ
સાવ. પુ0 શ્રિાપ)
શ્રાપ, અપકાર સાનિકા. ૧૦ (શાર્તિUT]
સાવળ. ૧૦ (સ્વાપતેય) ચોખાના કણ-દાણા
| ઉત્તમ દ્રવ્ય, ધન सालिकूर. पु० शालिकूर) રાંધેલ ચોખા
સાવા. ત્રિવિયેતૃ]
સંભળાવનાર સાતિfી. સ્ત્રી [શાતિન] શોભતી સ્ત્રી
सावएज्ज. न० [स्वापतेय] सालिपिट्टरासि. पु० [शालिपिष्टराशि]
દ્રવ્ય, ધન ચોખાના લોટનો ઢગલો
સાવવ. પુ0 શ્રિાવક્] જુઓ સાવ'T'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 243
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सावकख. त्रि० [सावकाङ्क्ष]
આકાંક્ષા રહિત સાવન. પુ॰ [શ્રાવળ]
શ્રાવક, ધર્મશ્રવણ કરનાર, આગાર-દેશવિરતિ ધર્મ
પાળનાર
सावगधम्म. पु० [ श्रावकधर्म]
દેશવિરતિ રૂપ ધર્મ, બાર વ્રતવાળો શ્રાવક ધર્મ સાવચય, ત્રિ [સાપચય]
હાનિ સહિત, નુકસાનવાળુ સાવ—. ૧૦ [સાપત્ય સંતાન સહિત
સાવપ્ન. ત્રિ [સાવધ]
પાપ સહિત, દોષપૂર્ણ
सावज्जअणुमोयणी. स्त्री० [सावधानुमोदिनी] પાપનું અનુમોદન કરનારી ભાષા સાવપ્નડ, ત્રિ॰ [સાવધš] પાપયુક્ત કે દોષિત કરાયેલ सावज्जकिरिया. स्त्री० [सावद्यक्रिया ] પાપયુક્ત કે દોષયુક્ત ક્રિયા सावज्जजोग. पु० [सावद्ययोग]
પાપમય પ્રવૃત્તિ, પાપ વ્યાપાર सावज्जजोगविरइ. स्त्री० [सावद्ययोगविरति ] પાપમય પ્રવૃત્તિથી અટકવું તે સાવપ્નવદ્ભુત. ત્રિ (સાવાવહુન
જેમાં પાપ કે દોષની બહુલતા હોય તે, ઘણાં પાપવાળું સાવપ્નમાળા, સ્ત્રી [સાવદ્ય માત્રા]
પાપમય કે હિંસાકારી ભાષા सावज्जायरिय. वि० [सावद्याचार्य
જુઓ ગુવનયપ્પમ, અનંતાકાળ પૂર્વે ધમ્મર નીર્થંકર થયા. તેના નિર્વાણ બાદ થયેલ એક મહાતપસ્વી સાધુ, જે તીર્થં-કરની આજ્ઞાના આરાધક હતા. યથાર્થ પ્રરૂપણાથી તેણે તીર્થંકર નામકર્મ બાંધેલ, ઘણાં પાપમતિએ તનું નામ સાવધાચાર્ય પાડેલ કોઈ આર્યાના પગના અંગુઠાનો સ્પર્શ થયો, તે સંબંધિ વિપરીત પ્રરૂપણા કરી તેણે અનંત સંસાર વધાર્યો. सावज्जारिय. पु० [सावद्याचार्य]
પાપ પ્રવૃત્તિ યુક્તતાને લીધે એક આચાર્યની આ નામે થયેલ પ્રસિદ્ધિ
सावज्जेयरजोग. पु० [सावद्येतरयोग)
શ્રાવણ નામે મહિનો સાવતેપ્ન. ન૦ [સ્વાપતેય] ધન, દ્રવ્ય
सावतेय. न० [स्वापतेय] ધન, દ્રવ્ય આપથી. સ્ત્રી 7+}}
કુણાલા દેશની એક નગરી સાવàપ્ન. ન૦ [સ્વાપતેય]
ધન, દ્રવ્ય સાવય. પુ॰ [ક્ષાપત્]
હિંસક પ્રાણી, જંગલી પશુ
સાવય. ન॰ [ટ.]
વાળના મૂળમાં થતું ક્ષુદ્ર જંતુ સવવવ, પુ ત
જુઓ 'સાવા
सावयजन. पु० [ श्रावकजन ] શ્રાવક લોકો सावयदाढगत. पु० [श्वापददंष्ट्रगत] જંગલી પશુની દાઢાને પ્રાપ્ત થયેલ
सावयधम्म. पु० [ श्रावकधर्म]
જુઓ ‘સાવધર્મી’ सावयपुत्त. पु० [ श्रावकपुत्र ] શ્રાવકનો પુત્ર
सावयबहुल. त्रि० [श्वापदबहुल ]
જેમાં ઘણાં જંગલી પશુ છે તે सावयय. पु० [ श्वापद ]
જંગલી પશુ
साववित्तार त्रि० (श्रावयित्]
સંભળાવનાર
સાવરી. સ્ત્રી [શાવરી]
.
એક વિદ્યાવિશેષ
સાવસેસ. પુ॰ [સાવશેષ
અવશિષ્ટ, બાકી બચેલ सावस्सय न० [सावश्रय ]
સિંહાસન, ટેકો, આધાર
सावानुग्गहसमत्थ. त्रि० [ शापानुग्रहसमर्थ]
શ્રાપ દેવામાં સમર્થ
સાવિા. સ્ત્રી [શ્રાવિા]
અગાર ધર્મ-દેશ વિરતિ ધર્મ પાળનાર સ્ત્રી, શ્રાવિકા સાવિઠ્ઠી. સ્ત્રી [શ્રાવિી]
શ્રાવણી પૂનમ
નિરવદ્ય યોગ, પાપ પ્રવૃત્તિ રહિતની ક્રિયા
સાવળ. પુ॰ [શ્રાવળ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 244
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
साविय. त्रि० [शापित ]
સોગંદ આપેલું, શામ અપાયેલ વ્યક્તિ सावियबुद्ध पु० [ श्राविकाबुद्ध]
શ્રાવિકા દ્વારા બોધ પામેલ सावियय. पु० / शापितक ]
જેમને સોગંદ અથવા શાપ અપાયેલ છે તે साविया. स्त्री० [ श्राविका ]
साविगा
सावियासंपिया. स्त्री० [ श्राविकासम्पदा ] શ્રાવિકારૂપ સંપત્તિ सार्वेत. कृ० (श्रावयत्)
સંભળાવવું તે
सावेत्ता. कृ० [ श्रावयित्वा ]
સાંભળીને
सास. धा० [ शासत् ]
ઉપદેશ-શિક્ષા આપી
सास. पु० [शस्य ]
ક્ષેત્રગત ધાન્ય, વૃક્ષવિશેષ
सास. कृ० [ शास्यमान]
ઉપદેશ-શિક્ષા આપતો
सास. पु० [श्वास] श्वासनु हई हम सासंत. कु० [ शासत् ] શિક્ષા આપવી તે सासग न० [ सस्यक ] રત્નની એક જાતિ, સીસુ सासग. पु० [ सासक ]
પારો, સચિત્ત ખાર, કઠિન પૃથ્વીનો એક ભેદ, વૃક્ષવિશેષ
सासत. त्रि० [ शाश्वत ]
શાશ્વત, નિત્ય, સ્થાયી આદિ કે અંત રહિત
सासतासासत. न० [शाश्वताशाश्वत]
नित्य, अनित्य, ध्रुव-अधुव सासन, पु० (शासन)
શાસ્ત્ર, આગમ, જૈનદર્શન
सासन, पु० (शासन ]
આજ્ઞા, હુકમ, નિર્વાહ સાધન, પ્રતિપાદ્ય सासन. पु० [ शासन ]
आगम शब्दादि संग्रह
એક જાતનું ધાન્ય, सासनय. पु० [ शासनक]
देखो' र '
सासना. स्त्री० [शासना ]
શિક્ષા सासय न० [ स्वाशय ]
પોતાનો આશય, અભિપ્રાય सासय. त्रि० [ शाश्वत ] दुखो 'सास' सासय-अनंतय. पु० [ शाश्वतानन्तक ] શાશ્વત અનંત, અનાદિ-અનંત સ્વરૂપ सासयभाव. पु० [ शाश्वतभाव] સદા રહેનારો સ્વભાવ, નિત્યભાવ सासयवाय. त्रि० (शाश्वतवादिक]
પોતાને શાશ્વત કે અમર માનનાર सासयसुह. त्रि० [शाश्वतसुख ]
મોક્ષ સુખ, કદી નાશ ન પામનાર એવું સુખ सासयसुहसाहण. न० [ शाश्वतसुखसाधन ]
મોક્ષના સાધન, સમ્યગ્ દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્રના સમન્વયમ
सासयसुहिक्करसिय न० [ शाश्वतसुखकरसिक ]
એક માત્ર મોક્ષ સુખમાં આસક્ત सासयसोक्ख न० [ शाश्वतसौख्य ]
हुथ्यो 'सासयसुह'
सासव. पु० [सर्षप ]
સરસવ
सासवनालिया. स्त्री० [सर्षपनालिका) સરસવની ડાંડલી
सासवसमुग्गयहत्थगय न० [ हस्तगतसर्षपसमुद्गत ] હાથમાં રહેલો સરસવનો ડાબલો सासा. स्त्री० [ श्राशा)
એક જાતનો રોગ
सासायणसम्मदिट्ठि. स्त्री० [सास्वादनसम्यग्दृष्टि] સમકિતનું કંઈક આસ્વાદન કરતો જીવ, બીજે ગુણઠાણે વર્તનો જીવ
सासिय न० [ स्वाश्रित]
પોતાને આશ્રિત, અવિનષ્ટ યોનિ सासिल्ल. त्रि० [श्वासिन )
શ્વાસનો રોગીદમીયલ
सासू. स्त्री० [४]
સાસુ
सासूससुराइय. पु० [श्वसूश्वशूरादिक]
સાસુ-સસરા વગેરે सासेंत. कृ० [शासत्]
શિક્ષા આપવી તે, શાસન કરવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 245
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
साहण्णित्ता. कृ० संहत्य]
એકઠું કરીને સાહત. ૦ [હિત)
એકઠું કરેલ साहत्थ. पु० [स्वहस्त]
પોતાનો હાથ साहत्थि. पु० स्वहस्तेन]
પોતાના હાથે साहत्थिया. स्त्री० [स्वाहस्तिकी]
પોતાના હાથ વડે લાગતી પાપ ક્રિયા-કર્મબંધ સાન્નિ. ત્રિ. સાઇન)
સમાન ધર્મવાળું, સાધર્મિક સાહગ્નિમ. ત્રિ સિઘર્ષ6]
જુઓ ઉપર સક્સિગવચ્છન. ન૦ (સાઘર્નિવ77) સાધર્મિક ભક્તિ, સમાનધર્મી પરત્વે દ્રવ્ય અને ભાવપૂર્વક વાત્સલ્ય હોવું
સાહ. થાળ [૭]
કહેવું, કથન કરવું સાહ. થ૦ [૧]
કથન કરાવવું સા. થાળ (સાધુ)
સાધવું, આરાધન કરવું, તૈયાર કરવું સાઉં. થાળ [સાથ)
સાધના કરાવવી, તૈયાર કરાવવું साहइत्ताण. कृ० [साधयित्वा]
સાધના કરીને, આરાધના કરીને साहंजणी. स्त्री० [साहञ्जणी]
એક નગરી साहक. पु० [साधक]
સાધક, ઉપકારક, મેળવી આપનાર साहग. पु०साधक
જુઓ ઉપર’ સાદું. કૃo (હૃત્ય)
એકઠું કરીને, સંકોચીને, સ્થાપીને સાક્કુ. નં૦ સિંહૃe]
પુલકિત, આનંદિત साहट्ठरोमकूव. विशे० [संहृष्टरोमकूव]
જેનું રોમરોમ પુલકિત થયું છે તે સાહન. ૧૦ (સાઘનો સાધવું તે, સાધના કરવી તે, કહેવું છે, કારણ, હેતુ, ઉપાય સારંગ. થાળ [સં+હન]
સંઘાત કરવો साहणणा. स्त्री० [संहनन]
સંઘાત, એકઠું કરવું साहणणाबंध. पु० [संहननबन्ध]
સંઘાતરૂપ બંધ, એકત્ર થવારૂપ બંધ સાક્ષા. ત્રિનિક્ક)
સાધન પૂરું પાડનાર साहणित्ता. कृ० [संहत्य]
સંઘાત કરીને સાëળિય. 50 [સંહ)
એકઠું કરીને સાક્ષUU. થાળ [ @]
જુઓ ‘સહિUT' साहण्णंत. कृ० [संहन्यमान] એકઠું કરતો
साहम्मिणी. स्त्री० [साधर्मिकी]
સમાન ધર્મવાળી સ્ત્રી સાણસ્મય. ત્રિસાઇર્ષિક]
સમાન ધર્મવાળો साहम्मियउग्गह. पु० [साधर्मिकावग्रह)
‘સાધર્મિક ગૃહસ્થની અનુજ્ઞા કે સંમતિ પ્રાપ્ત કરવી તે साहम्मियओग्गह. पु० [साधर्मिकावग्रह)
જુઓ ઉપર સામ્બિયત્ત. ૧૦ (સાઘર્મિક7]
સમાનધર્મીપણું સાધર્મિક પણું સામ્બિયવેયાવ. ૧૦ (સાઘર્મિકવૈયાવૃત્તા)
સાધર્મિક-સમાનધર્મીની સેવા-ભક્તિ સહિષ્મી. ત્રિ(સાઘર્મિન)
જુઓ સાન્નિ साहम्मोवणीय. न० [साधोपनीत]
સમાનધર્મી દ્વારા લાવેલું સાય. ત્રિ. [હતો સંકુચિત, જેનો મધ્ય ભાગ સંક્ષિપ્ત-સંકોચાયેલો હોય તેવું સાફા. ત્રિ(નાઇજ઼]
સાધના કરનાર, કાર્યસિદ્ધિ કરનાર સાદર. થાળ [સં+હૃ] સંકોચ કરવો, સમેટવું, છુપાવવું, વ્યાપાર રહિત કરવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 246
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
साहरण. नं० [संहरण
હરી જવું, લઈ જવું साहरणसरीर न० / साधारणशरीर ) હરીફરી શકે તેવું શરીર
સાઇરિમાળ, સંવિમાળ હીને લઈ જવું તે, પસારેલ
વસ્તુને સમેટવી તે]
साहरिज्जमाणचरय. त्रि० [ संहियमाणचरक ]
પસારેલી કે ફેલાયેલી વસ્તુ સમેટવામાં આવે તો જ લેવી એવા અભિગ્રહપૂર્વક આહારાદિની ગવેષણા કરનાર સાધુ
સાહરિત. ત્રિ{માં ત
લઈ જવામાં આવેલું, એકત્ર કરેલ, હરાયેલું, એષણાનો એક દોષ
साहरित्तए कृ० ( संहर्त्तुम् ]
સંહરવા માટે, લઈ જવા માટે સાઇરિત્તા. ॰ સિંહત્ય]
લઈ જઈને, સંહરીને
સાહરિય. ॰ [સંસ્કૃત]
લઈ જવાયેલ, હરાયેલ એકત્ર કરેલ, વોરવાના પાત્રમાં કોઈ ન દેવા યોગ્ય વસ્તુ પડી હોય ત્યારે તેને અન્યત્ર ફેંકીને આપવાથી સાધુને લાગતો એષણા દોષ સાઇરિયા. સ્ત્રી [સંસ્કૃત)
સંહરીને, લઈ જઈને साहल्लय न० [साफल्य)
સફળપણું
સાસ. ન॰ [સાહસ]
વિચાર કર્યા વિના એકદમ કોઈ કાર્ય કરવું તે साहसकारि त्रि० [साहसकारिन् ]
‘સાહસ' કરનાર
સાહસિ. ત્રિ॰ સાહસિ]
સાહસિક, વગર વિચાર્યું બોલનાર સાઇસિય. ત્રિ॰ સાહસિ
સાહસ ખેડનાર, વણવિચાર્યું કાર્ય કરનાર साहस्सिमल्ल १ वि० / साहसीमल्ल
ઉજ્જૈનીના રાજા વોય ના મંત્રી વત્રા ની કસોટીમાં
ઉત્તીર્ણ થયા પછી બનેલ ૧૦૦૦ મલ્લોનો ઉપરી साहस्सिमल्ल २. वि० [साहस्रीमल्ल)
साहस्सिय त्रि० (साहसिक) જુઓ ‘ઉપર’ આજ્ઞા, શ્રી [શest શાખા, ડાળી
સાહા. ૩૦ [સ્વાહા] સમર્પણ, સ્વાહા
साहाप्पसाहा. स्त्री० [ शाखाप्रशाखा ]
શાખા અને કાળી
સાહામંત્ત. પુ॰ [શારવામ૬]
પલ્લવ, નવું પાંદડું, ઝાડની ડાળનો ટુકડો
साहारण न० / संधारण ]
યોગ્ય રીતે ધારણ કરવું તે साहारण, न० [साधारण )
જુઓ ‘સાધારણ’
साहारणसरीर न० / साधारणशरीर ]
નિગોદના જીવ, અનંતજીવ વચ્ચે એક સામાન્ય શરીર साहारणसरीरनाम न० [ साधारणशरीरनामन् ]
નામકર્મની એક પેટાપ્રકૃતિ જેનાથી સાધારણ શરીરની પ્રાપ્તિ થાય
સાપ્તાવિય. ત્રિ॰ [સ્વાભાવિ] સ્વાભાવ સિદ્ધ, કુદરતી
साहावियसुक्ख न० [ स्वाभाविकसुख ] કુદરતી સુખ, પ્રાકૃતિક સુખ સાહિ. પા॰ [થય]
પ્રતિપાદન કરવું, કહેવું साहिगरण. त्रि० (साधिकरण]
જુઓ ‘સાવિત્ર
સાહિબ્ન. ન૦ [સાહાવ્ય]
સહાય, મદદ સાહિત. ॰ [થિત]
કહેવાયેલ, પ્રતિપાદિત
સાહિત્તા. ॰ [થયિત્વા
પ્રતિપાદન કરીને, કથન કરીને
સાત્તિય. ॰ [થિત]
જુઓ સાહિત
સાહિય. ત્રિ સાધિ]
સવિશેષ, કંઈક વધારે
સાહિત્ય. ॰ [સહિત]
સારી રીતે પ્રાપ્ત કરેલ, ઉપલબ્ધ કરેલ
સાહિય. ત્રિ॰ [સાધિત]
સાધેલ, સિદ્ધ કરેલ
રવીરપુરના શિવમૂડ નું બીજું નામ, તેણે રાજાની આજ્ઞાથી પંદ્રુમપુરા નગરી જીતેલી હતી.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 247
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह साहिय. न० [संहृत
સાધુના વચન, સર્વચન સ્થાનાંતરે લઈ જવાયેલ, સંકોચિત, અન્યત્ર ક્ષિપ્ત
साहुवादि. त्रि० [साधुवादिन] साहिय. कृ० [संहत्य]
પ્રશંસા કરનાર સ્થાનાંતરે લઈ જઈને, સંકોચીને
साहुसण्णा. स्त्री० [साधुसज्ञा] साहिल्लया. स्त्री० [साहाय्य
સાધુની સંજ્ઞા સહાય કરીને
साहुसरण. न० [साधुशरण] साहीण. त्रि० स्वाधीन
સાધુનું શરણ સ્વાધીન, પોતાને તાબે થયેલું
साहू. पु० [साधु] साहीय. त्रि० [साधिक
यो 'साहु કંઈક વિશેષ
साहेंत. कृ० साधयत्] साहु. पु० [साधु]
સાધના કરવી તે यो साधु'
साहेज्ज. न०/साहाय्य साहुकड. पु० [साधुकृत]
સહાય, મદદ સાધુ દ્વારા કરાયેલ
साहेत्ता. कृ० [साधयित्वा] साहुक्कार. विशे० [साधुकार]
સાધના કરીને ધન્યવાદ, પ્રશંસા
साहेमाण. कृ० [साधयत्] साहुगुण. पु०साधुगण]
સાધના કરતો સાધુના ગુણ
सि. अ० [सि] साहुचरिय. न० [साधुचरित]
હોવું, વાક્ય પૂરણ અવ્યય સાધુ દ્વારા આચરણ કરાયેલ
सिउंढी. स्त्री० [सिउण्ढी] साहुजीवि. विशे० [साधुजीविन्] શ્રેષ્ઠ જીવન જીવનાર
सिंग. न० [शृङ्ग] साहुणी. स्त्री० [साध्वी]
શીંગડું, શીંગ, ફલી, એક પ્રકારનું વાદ્ય-વિશેષ સાધ્વી, નિર્ગથી, આર્યા
सिंगक्खोड. पु० [शृङ्गखोड] साहुत्तसुट्ठिय. न० [साधुत्वसुस्थित]
બળદરૂપે કલ્પલ ઉપાશ્રયનો સિંગડાવાળો ભાગ સાધુપણામાં સારી રીતે કહેલ
सिंगग्ग. पु० [शृङ्गाग्र] साहुधम्म. पु० [साधुधर्म
શિંગડાનો અગ્રભાગ यो 'समणधम्म'
सिंगपत्त. पु० शृङ्गपात्र] साहुधार. त्रि० [साधुधार]
यो 'उपर' શોભાધારક
सिंगबंधण. न० [शृङ्गबन्धन] साहुमग्ग. पु० [साधुमार्ग
શિંગડાનું બનેલ બંધન સાધુનો માર્ગ, શ્રેષ્ઠ માર્ગ
सिंगबेर. पु० शृङ्गबेर] साहुमज्झ. न० [साधुमध्य] સાધુની વચ્ચે
सिंगबेरचुण्ण. न० शृङ्गबेरचूर्ण] साहुमाणि. विशे० [साधुमानिन्]
આદુનો ભૂકો સાધુ ન હોવા છતાં પોતાને સાધુ કહેવડાવનાર सिंगभूत. न० [शृङ्गभूत] साहुरूप. न० [साधुरूप]
શીંગરૂપ મુનિનું રૂપ, સુંદર રૂપ
सिंगभूय. न० शृङ्गभूत] साहुवग्ग. पु० [साधुवर्ग
શીંગરૂપ સાધુ સમુદાય
सिंगभेद. पु० [शृङ्गभेद] साहुवयण, न० [साधुवचन]
શીંગડાનો કટકો
આદુ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 248
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
શીંગડું
आगम शब्दादि संग्रह सिंगमाल. पु० शृङ्गमाल]
सिंचण. न० [सेचन] એક જાતનું વૃક્ષ
સિંચવું, છાંટવું सिंगमालिया. स्त्री० [शृङ्गमालिका]
सिंचमाण. कृ० [सिञ्चत्] શીંગડાની માળા
| સિંચવું તે सिंगय. पु० [शृङ्गक]
सिंदुवार. पु० [सिन्दुवार]
નગોડનું વૃક્ષ सिंगवाय. त्रि० [शृङ्गवादक]
सिंदुवारगुम्म. पु० सिन्दुवारगुल्म] શૃંગી વગાડનાર
નગોડના વૃક્ષનું ગુલ્મ सिंगार. पु० [शृङ्गार]
सिंदुवारवरमल्लदाम. न० [सिन्दुवारवरमाल्यदामन શણગાર, નાટ્યશાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ એક રસ, વેશભૂષા,
નગોડના ફૂલની માળા સજાવટ
सिंदूर. न० [सिन्दूर सिंगारतरंग. पु० [शृङ्गारतरङ्ग]
સિંદુર શૃંગારતરંગ
सिंधव. न० [सैन्धव] सिंगाररस. पु० शृङ्गाररस]
સિંધાલુણ, મીઠું નાટ્યશાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ એક રસ
सिंधु. स्त्री० [सिन्धु सिंगारागार. पु० शृङ्गारागार]
એક નદી, એક આર્યદેશ શણગાર ઘર
सिंधुआवत्तणकूड. पु० [सिन्धुआवर्तनकूट] सिंगारिय. त्रि० [शृङ्गारिक]
ચૂલ-હિમવંત પર્વતનો એક ફૂટ શણગારયુક્ત
सिंधुकुंड. पु० [सिन्धुकूण्ड] सिंगि. त्रि० शृङ्गिन्]
એક કુંડ શીંગડાવાળો, ઘેટો
सिंधुकूड. पु० [सिन्धुकूट] सिंगिरिड. न० शृङ्गिरीट]
એક ફૂટ એક ચઉરિન્દ્રિય જીવ
सिंधुदत्त. वि० [सिन्धुदत्त सिंगिरीडी. स्त्री० [.]
यवता बंभदत्त नीराशी वनराइ मने सोमाना पिता. यो 64२'
सिंधुदेवी. स्त्री० [सिन्धुदेवी] सिंघाडक. न० [शृङ्गाटक]
| સિંધુ નદીની અધિષ્ઠાત્રિ દેવી यो 'सिंघाडग'
सिंधुद्दीप. पु० [सिन्धुद्वीप] सिंघाडग. न० [शृङ्गाटक]
એક દ્વીપ शिगाई, शिंगाडाjauस्थान, राहवनु नाम | सिंधुप्पवायकुंड. पु० [सिन्धुप्रपातकुण्ड] सिंघाडय. न० [शृङ्गाटक]
એક કુંડ यो 64२'
सिंधुप्पवायद्दह. पु० [सिन्धुप्रपातद्रह] सिंघाण. न० [सिङ्घाण]
એક દ્રહ-વિશેષ નાકનો મેલ, લિંટ
सिंधुसागरंत. न० [सिन्धुसागरान्त] सिंघाणग. पु० [सिङ्घाणक]
સિંધુ નદીનો સંગમ यो 64२'
सिंधुसेन. वि०/सिन्धुसेन] सिंघाणत्त. न० [सिङ्घाणत्व]
यवता बंभदत्त ये राए वानिरा ना पिता. નાકના મેલપણું
सिंधुसोवीर. पु० [सिन्धुसौवीर] सिंघाणय. पु० [सिङ्घाणक]
એ નામના બે પાસે પાસેના દેશ
सिंबलि. स्त्री० [शाल्मलि] सिंच. धा० [सिञ्च
જેના પાંદડા તલવારની ધાર જેવા છે તેવું નરકમાં છાંટવું, છંટકાવ કરવો
રહેલ એક વૃક્ષ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 249
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
શીખતો, ભણતો सिक्खा. स्त्री० [शिक्षा]
સ્વર-વ્યંજન સંબંધિ શાસ્ત્ર, શિક્ષણ, કેળવણી, શાસ્ત્ર અને આચાર શીખવવા તે सिक्खा. स्त्री० [शिक्षा] | શિક્ષાવ્રત-શ્રાવકના સામાયિક આદિ ચાર વ્રતો सिक्खाकप्प. पु० [शिक्षाकल्प]
આચારશાસ્ત્ર सिक्खाव. धा० [शिक्षय
શીખવવું सिक्खावय. न० [शिक्षाव्रत] શ્રાવકના બાર વ્રત પૈકી છેલ્લા ચાર વ્રત-સામયિક'
આદિ
सिंबलि. स्त्री० [शिम्बली]
शी, जी, 35 सिंबलिफालि. स्त्री० [शिम्बलिफालि]
શિંબલિ ધાન્યની સિંગ सिंबलिस्थालग. न० [शिम्बलिस्थालक]
શિબલિ ફળીનો પાક सिंबलिपानक. न० [शिम्बलिपानक]
શિબલિની શિંગોનું પાણી सिंबलिया. स्त्री० [शिम्बलिका]
શિંબલીની ફળી सिंभ. पु० श्लेष्मन्
કફ, શ્લેષ્મ सिंभिय. पु० श्लैष्मिक]
શ્લેષ્મ સંબંધિ सिंह. पु० [सिंह]
સિંહ-જંગલીપણું सिंहल. पु० [सिंहल]
એક દ્વીપ, એક દેશ सिंहलय. पु० [सिंहलक]
સિંહલદ્વીપ નિવાસી सिंहली. स्त्री० [सिंहली]
हुमो 64२' सिंहाली. वि० [सिंहाली
સિંહલ દેશની એક દાસી सिंहासन. न० [सिंहासन]
સિંહાસન सिक्कग. न० [शिक्यक]
સિક્યુ, કાપડ सिक्कय. न० [शिक्यक]
यो - 64२' सिक्कर. न० [शर्कर
સાકર, ટુકડો सिक्ख. धा० [शिक्ष
શીખવું, ભણવું सिक्ख. धा० [शिक्षय
શીખવવું, ભણાવવું सिक्खग. पु० [शिक्षक
નવદીક્ષિત મુનિ, શિક્ષા આપે તે सिक्खण. पु० [शिक्षण]
અભ્યાસ, શીખવું તે सिक्खमाण. कृ० [शिक्षमाण]
सिक्खावित्तए. कृ० [शिक्षयितुम्]
શીખવવા માટે सिक्खावित्ता. कृ० [शिक्षयित्वा]
શીખવીને सिक्खाविय. न० [शिक्षयित]
શીખવેલ सिक्खावेंत. कृ० [शिक्षयत्]
શિખવવું તે सिक्खावेत्तए. कृ० [शिक्षयितुम्]
શિખવવા માટે सिक्खावेत्ता. कृ० [शिक्षयित्वा] | શિખવીને सिक्खासील. पु० [शिक्षाशील]
જેનો શીખવાનો આચાર છે તે सिक्खिऊण. कृ० [शिक्षित्वा] | શિખવીને सिक्खित्ता. कृ० [शिक्षित्वा]
શિખવીને सिक्खिय. त्रि० [शिक्षित]
શિક્ષા પામેલ सिखि. पु० [शिखिन्
મોર, મયૂર सिग्ग. त्रि० द.]
થાકેલ, પરિશ્રમ सिग्घ. त्रि० [शीघ्र]
શીઘ, જલદી सिग्घ. त्रि० श्लाध्य] પ્રશંસા યોગ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 250
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ सिट्ठ. त्रि० [शिष्ट]
કહેલું, શિક્ષા આપેલું सिट्टि. पु०/श्रेष्ठिन्
શ્રેષ્ઠી सिढिल. त्रि० [शिथिल] | શિથિલ, શક્તિહીન, મંદ-વીર્યવાળુ, ઢીલુ सिढिलचरित्त. न० [शिथिलचारित्र]
ચારિત્રની શિથિલતા सिढिलमउड. न० [शिथिलमुगट]
ઢીલો મુગટ सिढिलिय. त्रि० [शिथिलित]
શિથિલતા, પ્રમાદી सिढिलीकय. त्रि० [शिथिलीकृत]
શિથિલ કરેલું सिणय. पु० [शणक]
શણ
सिग्घगइ. त्रि० [शीघ्रगति]
ઉતાવળી ગતિવાળું सिग्घगई. त्रि० [शीघ्रगति]
हुमो 64२' सिग्घगति. त्रि० शीघ्रगति]
इसी 64२' सिग्घगमन. न० [शीघ्रगमन]
આ નામનું વેગવાળું એક દેવવિમાન सिग्घगामि. विशे० [शीघ्रगामिन्]
જલદી જનાર सिग्घयर. त्रि० [शीघ्रतर]
ઘણું જલદી सिग्घया. स्त्री० [शीघ्रता]
શીધ્રપણું सिच्चमाण. कृ० [सिच्यमान] | સિંચતો सिज्जंभव. वि० [शयम्भव
यो 'सेज्जंभव' सिज्जंस. वि० [श्रेयांस]
यो 'सेज्जंस'-३ सिज्जमाण. कृ० [सिध्यमान]
સિદ્ધિ પામતો सिज्जा. स्त्री० [शय्या]
पथारी, वसति, मान, सूत सिज्जातरी. स्त्री० [शय्यातरी]
સાધુ-સાધ્વીને વસતીની અનુજ્ઞા આપનારી ગૃહસ્થ સ્ત્રી सिज्जाभंड. पु० शय्याभाण्ड]
શય્યાતરના વાસણ सिज्झ. धा० [सिध्]
સિદ્ધ થવું, પરિપૂર્ણ થવું सिज्झंत. कृ० [सिध्यत्]
સિદ્ધ થવું તે सिज्झणया. न० [सिद्धता
સિદ્ધપણું सिज्झणया. स्त्री० [सेधन]
સિદ્ધ થયેલ सिज्झमाण. कृ० सिध्यत्]
સિદ્ધ થતો सिज्झित्तए. कृ० [सेद्धम्
સિદ્ધ થવા માટે सिट्ठ. त्रि० [श्रेष्ठ]
सिणा. धा० [स्ना]
સ્નાન કરવું सिणाइत्तए. कृ० स्नानुम्]
સ્નાન કરવા માટે सिणाण. न० स्नान
સ્નાન કરવું તે सिणात. पु० स्नात
ઘાતકર્મરૂપી મળ ધોવાથી શુદ્ધ થયેલ सिणाय. पु० [स्नात
यो 64२' सिणाय. न० [स्नात]
સ્નાન કરવું, નહાવું सिणायंत. कृ० स्नात
સ્નાન કરવું તે सिणायग. पु० स्नातक]
કેવલી, સર્વથા શુદ્ધ, બુદ્ધના શિષ્ય, સાધુનો એક ભેદ सिणायत. न० स्नातत्व]
'स्मात' ५j सिणायय. पु० स्नातक
यो सिणायग' सिणाव. धा० स्नापय्]
સ્નાન કરાવવું सिणिद्ध. त्रि० [स्निग्ध]
ચીકણું, લાપસી વગેરે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 251
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સિને. પુo [સ્નેહ)
सिद्धगंडिया. स्त्री० [सिद्धगण्डिका] વૃક્ષ દ્વારા પૃથ્વીમાંથી જે રસ ખેંચાય તે,
જેમાં સિદ્ધભગવંત સંબંધિ વિવેચન છે તેવો શાસ્ત્ર હીમ, ઝાંકળ,
અધ્યયન ખંડ આસક્તિ, સ્નેહ, રાગ
सिद्धगति. स्त्री० [सिद्धगति] सिणेहकाय. पु०स्नेहकाय]
મોક્ષ સૂક્ષ્મ અપકાય
सिद्धगतिय. पु० [सिद्धगतिक] सिणेहदाम. न० स्नेहदामन्]
સિદ્ધગતિને પામેલ જીવ-વિશેષ સ્નેહરૂપ બંધન
सिद्धजत्त. वि० [सिद्धयात्र સિનેહપાન. નં૦ (સ્નેહપાન)
સુરભિપુરનો એક નાવિક, ભ. મહાવીરે તેની નાવમાં દ્રવ્ય વિશેષથી પકાવેલ ધૃત આદિ પાનક
ગંગા પાર કરેલી सिणेहभाव. पु० स्नेहभाव]
સિદ્ધત્ત. ૧૦ [સિદ્ધત્વ) પ્રેમાદ્રભાવ
સિદ્ધપણું सिणेहविगति. स्त्री० [स्नेहविकृति]
सिद्धत्थ. पु० [सिद्धार्थी સ્નિગ્ધ વિગઈ-ઘી, તેલ વગેરે
સરસવ, એક ગામ, દશમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન, सिण्हाय. स्त्री० [.]
એક ઉદ્યાન ઝાકળ
सिद्धत्थ-१. वि० [सिद्धार्थी સિત. ત્રિ[સિત]
ભ, મહાવીરના પિતા, જેનું સેન્નસ અને નસંસ નામ સફેદ, શ્વેત
પણ છે. સિત. વિશેo [fa]
सिद्धत्थ-२. वि० [सिद्धार्थ ઠંડું
આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવતક્ષેત્રમાં થનારા બીજા સિતા. X૦ ચિત
તીર્થકર. કદાચ, વિકલ્પ
सिद्धत्थ-३. वि० [सिद्धार्थी સિત્ત. 950 [fa]
આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવતક્ષેત્રમાં થનારા દશમાં સિંચેલું, છાંટેલું
તીર્થકર. सित्थ. पु० [सिक्थ]
सिद्धत्थ-४. वि० [सिद्धार्थी કણ, કોળીયો, સાથવો
પાડલિસંડનો રાજા સિદ્ધ. To [સિદ્ધ)
सिद्धत्थ-५. वि० [सिद्धार्थी સિદ્ધ ભગવંત, સિદ્ધાત્મા, સિદ્ધિ પદ પામેલ, નિષ્પન્ન,
એક આચાર્ય, જેની પાસે વીરંગ કુમારે દીક્ષા લીધી. સિદ્ધ થયેલ, કચ્છ વિજયના વૈતાઢ્ય ઉપરનું એક ફૂટ,
| सिद्धत्थ-६. वि० [सिद्धार्थी આઠ પ્રકારના કર્મોનો ક્ષય કરેલ, કર્મબીજને બાળી
મધ્યમપાપા નગરીનો એક વેપારી, તેણે રવર વૈદ્યને નાંખેલ, સત્ય, પ્રતિષ્ઠિત
કહીને ભ.મહાવીરના કાનમાંથી ખીલા કઢાવેલા. સિદ્ધ. To [સિદ્ધો
सिद्धत्थ-७. वि० [सिद्धार्थी સિદ્ધ પુરુષ
મુદ્રલગિરિ ઉપર મોક્ષ પ્રાપ્ત કરનાર એક સાધુ. सिद्धंत. पु० [सिद्धान्त
सिद्धत्थग. पु० [सिद्धार्थक] સિદ્ધાંત, શાસ્ત્ર, આગમ
સરસવનું ફૂલ सिद्धंतपरम्मुह. त्रि० [सिद्धान्तपराङ्मुख]
सिद्धत्थगाम. पु० [सिद्धार्थग्राम] સિદ્ધાંતથી વિપરીત
એક ગામ સિદ્ધવનનાબ. R૦ [સિદ્ધવનજ્ઞાન)
સિદ્ધસ્થા . ત્રિ. (સિદ્ધાર્થવિત] સિદ્ધ ભગવંતનું કેવળજ્ઞાન
સિદ્ધ અર્થને દેનાર सिद्धकेवलि. पु० [सिद्धकेवलिन्]
सिद्धत्थय. पु० [सिद्धार्थक સિદ્ધ થયેલ કેવળી
સરસવનું ફૂલ, એક પ્રકારનું આભરણ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 252
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धत्थवन. न० [सिद्धार्थवन]
એક ઉદ્યાન
सिद्धत्था. स्त्री० [सिद्धार्था]
ત્રીજા તીર્થંકરની પ્રવ્રજ્યા પાલખીનું નામ सिद्धत्था. वि० [सिद्धार्था
અભિનંદનના માતા सिद्धत्थिया. स्त्री० [सिद्धार्थिका ] એક મિષ્ટાન્ન
सिद्धबहुमान. न० [सिद्धबहुमान ] સિદ્ધ ભગવંતો પરત્વેનો આદર सिद्धमनोरम. पु० [सिद्धमनोरम् ]
પક્ષના બીજા દિવસનું નામ सिद्धवच्छलया. स्त्री० [सिद्धवात्सल्य ] સિદ્ધોનું વાત્સલ્ય
सिद्धवसहि. स्त्री० [सिद्धवसति]
સિદ્ધોનો વાસ सिद्धविज्ज. विशे० [सिद्धविद्य ] સિદ્ધ વિદ્યા
सिद्धसरण, न० [सिद्धशरण]
સિદ્ધોનું શરણ सिद्धसीला. स्त्री० [सिद्धशीला]
आगम शब्दादि संग्रह
શાશ્વત જિનમંદિર, એક ફૂટ सिद्धायतनकूड. पु० [सिद्धायतनकूट ] ફૂટ-વિશેષ
सिद्धाययन. न० [सिद्धायतन ] શાશ્વત જિનમંદિર
सिद्धाययनकूड. पु० [सिद्धायतनकूट ] ફૂટ-વિશેષ
सिद्धालय. पु० [सिद्धालय ]
સિદ્ધ શિલાનું એક નામ सिद्धावत्त. न० [सिद्धावर्त्ती]
સિદ્ધ સેણિયા પરિકર્મનો એક ભેદ सिद्धावास. पु० [सिद्धावास]
સિદ્ધોનો નિવાસ, સિદ્ધશિલા सिद्धि. स्त्री० [सिद्धि]
સિદ્ધશિલા, લોકના અગ્રભાગે રહેલ, ઇષત્ પ્રાગ્મારા नामनी खामी पृथ्वी, मुक्ति, मोक्ष, सहल अर्भक्षयथी
પ્રાપ્ત
सिद्धिगइ. स्त्री० [सिद्धिगति]
મોક્ષ-ગતિ
सिद्धिगंडिया. स्त्री० [सिद्धिकण्डिका]
જેમાં સિદ્ધિનું સ્વરૂપ વર્ણવેલ છે તેવો અધ્યયન ખંડ सिद्धिगति. स्त्री० [सिद्धिगति]
સિદ્ધશિલા, જ્યાં સિદ્ધ આત્મા બિરાજે છે તે સ્થાન सिद्धसेणिया स्त्री० [[सिद्धश्रेणिका ]
દ્રષ્ટિવાદમાં આવતા પરિકર્મનો એક ભેદ सिद्धसेणियापरिकम्म न० [सिद्धश्रेणिकापरिकर्मन् ]
देखो 'पर'
सिद्धसेन. वि० [सिद्धसेन]
४ सिद्धसेनदिवाकर नामे प्रसिद्ध हता येवा खेड विद्वान् આચાર્ય દર્શન અને જ્ઞાન સંબંધે તેણે ઘણી ચર્ચા કરી छे, ते खायार्थ वुड्ढवादि ना शिष्य हता, राभ विक्कम तेनाथी धागो प्रभावीत हतो. महानिसीह खागमना ઉદ્ધારને તેણે બહુમાન્ય કરેલો. सिद्धसेनखमासमण. वि० [सिद्धसेनक्षमाश्रमण)
निसीह सूत्रपरना भाष्य ना सिद्धा. स्त्री० [सिद्धा]
એક પૃથ્વી, મુક્તિ સ્થાન सिद्धाइगुण. पु० [ सिद्धादिगुण ] સિદ્ધ આદિના ગુણ
सिद्धातिगुण. पु० [सिद्धातिगुण ]
खोर'
सिद्धायतण. न० [सिद्धायतन ]
उला, हुन्नर, छारीगरी
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
મોક્ષગતિ
सिद्धिगमन. न० [सिद्धिगमन ] મોક્ષમાં જવું તે सिद्धिगय. पु० [सिद्धिगत ] મોક્ષમાં ગયેલ
सिद्धिपडागा. स्त्री० [सिद्धिपताका ]
મોક્ષરૂપી ધ્વજ
सिद्धिपह. पु० [सिद्धिपथ]
મોક્ષનો માર્ગ
सिद्धिमग. पु० [सिद्धिमार्ग]
મોક્ષ માર્ગ
सिद्धिमहापट्टणाभिमुह न० [सिद्धिमहापत्तनाभिमुख ]
મોક્ષરૂપ મહાનગર સંમુખ सिद्धिवहुसंग. पु० [सिद्धिवधूसङ्ग]
મોક્ષરૂપી પત્નીની આસક્તિ, મોક્ષની પ્રીતિ सिद्धी. स्त्री० [सिद्धि]
दुखो 'सिद्धि'
सिप्प. न० [शिल्प]
Page 253
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सिप्पायरिय. पु० [शिल्पाचार्य]
सियालग. पु० शृगालक] શિલ્પકલા શિખવનાર
શિયાળ सिप्पारिय. पु० [शिल्पार्य]
सियाली. स्त्री० [शृगाली] આર્યનો એક ભેદ-શિલ્પને આશ્રિને
શિયાલણી सिप्पि. त्रि० [शिल्पिन्]
सिर. न० [शिरस्] શિલ્પી, કારીગર
મસ્તક सिप्पि. पु० [शुक्ति
सिरय. पु० [शिरस्क] છીપ, બે ઇન્દ્રિય જીવવિશેષ, ભાજન-વિશેષ
માથાનું બખ્તર सिप्पित्थि. स्त्री० [शिल्पीस्त्री]
सिरय. पु० [शिरोज] શિલ્પીની સ્ત્રી
માથાના વાળ सिप्पिय. न० [.]
सिरवत्थि. स्त्री० [शिरोवस्ति] પલાણ-તૃણ વિશેષ
માથામા નાંખવાના તેલને રાખવાની ચર્મમય કોથળી सिप्पिय. पु० [शिल्पिक]
सिरस्. न० [शिरस् કારીગર
મસ્તક सिप्पिया. स्त्री० [शिल्पिका]
सिरसावत्त. पु० [शिरसावत्त] કારીગરી
મસ્તક વડે આવર્તન કરવું તે सिप्पिसंपुड. न० शुक्तिसम्पुट]
सिरसिज. पु० [शिरसिज] છીપનું જોડું
માથાના વાળ सिबिया. स्त्री० [शिबिका]
सिरा. स्त्री० [शिरा] પાલખી-વિશેષ, શિબિક દેવની રાજધાની
નસ सिब्भ. न० श्लेष्मन्
सिरावत्थी. स्त्री० [शिरोवस्ती] કફ, બળખો, લીંટ
यो सिरवत्थि सिमिण. न० [स्वप्न
सिरोवेध. पु० [शिरोवेध] સ્વપ્ન
મસ્તક છેદન सिय. त्रि० [श्रित]
सिरि. स्त्री० [श्री] આશ્રિત, સમ્બદ્ધ
लक्ष्मी, संपत्ति, शीला, सिय. त्रि० [सित]
પદ્મદ્રહની અધિષ્ઠાત્રી દેવી સ્ત્રી-પુત્ર આદિથી બંધાયેલ, શ્વેત
सिरि-१. वि० [श्री सिय. अ० [स्यात्
पोलासपुरना २० विजय-४' नी पत्नी, अइमुत्त तनो કદાચિત, કોઈ એક અપેક્ષાએ
પુત્ર હતો. सियकमल. न० [सितकमल]
सिरि-२. वि०/श्री શ્વેત કમળ
gो ‘सिरिदेवी-१' सियरत्त. न० [सितरक्त
सिरिअ-१. वि० [श्रीक] સફેદ-લાલ, સ્ત્રી પુત્રાદિમાં આસક્ત
નંદીપુરના રાજા મિત્ત નો રસોઈયો, તેને માંસ રાંધવા सिया. अ० स्यात्
અને ખાવાનો ઘણો જ શોખ હતો, તે પછીના ભાવમાં यो सिय (स्यात्
सोरियदत्त थयो. सियाल. पु० शृगाल]
सिरिअ-२. वि० [श्रीक શિયાળ
यो सिरियअ' सियालखइया. स्त्री० [शृगालखादिता]
सिरिकंता-१. स्त्री० [श्रीकान्ता] શિયાળની માફક ભોજન મેળવવામાં આવે તેવી
यंपानगरीमा २ दत्त ना पुत्र महचंद भारनी भुण्य પ્રવૃન્યા
પત્ની
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 254
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
હતો.
आगम शब्दादि संग्रह सिरिकंता-२. वि० [श्रीकान्ता
सिरिदेवी-२. वि० [श्रीदेवी સાકેતનગરના રાજા મિત્તનંતી ની રાણી, વરદ્રત્ત તેનો પુત્ર | રોહીતકના રાજા કેસમMદ્રત્ત ની પત્ની (રાણી) પૂસની
તેનો પુત્ર હતો. કથા જુઓ કેવદ્રત્તા. सिरिकंता-३. वि० [श्रीकान्ता
सिरिदेवी-३. वि० श्रीदेवी પુરમતાલના રાજા ગોમ ની પત્ની (રાણી)
ઋષભપુરના રાજા બનાવહ ના પુત્ર મક્લી -૨' ની सिरिकंता-४. वि० [श्रीकान्ता]
પત્ની. સાકેતનગરના એક વેપારીની પત્ની
सिरिदेवी-४. वि० [श्रीदेवी सिरिकता-५. वि० [श्रीकान्ता]
વીરપુરનગરના રાજા વીરËમિત્ત ની પત્ની (રાણી) કુલકર મરુદ્દેવ ની પત્ની
તેનો પુત્ર સુનીતકુમાર હતો. सिरिकता. वि० [श्रीकान्ता
सिरिदेवी-५. वि० [श्रीदेवी એક વાવડી
કનકપુરના રાજા પિયચંદ્ર પત્ની, ઘનવટુ તેનો પુત્ર હતો. सिरिकंदलग. पु० [श्रीकन्दलक]
सिरिदेवी-६. वि० [श्रीदेवी એક ખરીવાળું એક પશુ
સુધોષનગરના રાજા મgણ ના પુત્ર મહી-ર' ની सिरिकूड. पु० [श्रीकूट]
પત્ની એક ફૂટ
सिरिदेवी-७. वि० [श्रीदेवी િિરવાર. ૧૦ ીિસTIR)
સૌધર્મકલ્પની એક દેવી, ભ. મહાવીર સન્મુખ ખજાનો
નાટ્યવિધિ દેખાડી, પૂર્વભવે તે રાજગૃહના ગાથાપતિની सिरिगुत्त. वि० श्रीगुप्त] આચાર્ય સુOિ ના એક શિષ્ય, નિદ્ભવ રોહાર તેનો
પુત્રી મૂયા. હતી.
सिरिदेवी-८. वि० [श्रीदेवी શિષ્ય હતો
વાણારસીના વણિક મન અને નંદ્રા ની પુત્ર, ભ.પાર્થ સિરિયર. નં૦ કિગ્રહ) ખજાનો
પાસે દીક્ષા લીધી, सिरिचंद. वि०/श्रीचन्द्र
મૃત્યુબાદ પદ્મદ્રહ ની દેવી બન્યા. આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવત ક્ષેત્રમાં થનારા છઠ્ઠા
सिरिघर. वि० [श्रीघरों તીર્થકર.
પાર્શ્વના એક ગણધર सिरिचंदा. स्त्री० [श्रीचन्द्रा]
सिरिनिलया. स्त्री० [श्रीनिलया
એક વાવડી જંબૂ વૃક્ષ પાસેના વનખંડની એક વાવડી सिरिदाम. पु० [श्रीदामन्]
િિનિવાસ. ન નિવાસ]
શ્રી દેવીનો નિવાસ અગિયારમાં દેવલોકનું એક વિમાન, सिरिदाम. पु०/श्रीदामन्]
सिरिप्पभ. वि० [श्रीप्रभा એક જાતનું ફૂલ
કવિ નામક રાજાના કાળમાં થનાર મહાસત્ત્વશાળી सिरिदाम. वि० [श्रीदाम]
સાધુ, ત્યાં સુધી ગણ આજ્ઞા પ્રવર્તશે. મથુરા નો રાજા, વંદુરિ તેની પત્ની હતી અને પિત્ત
सिरिभद्दा. वि० [श्रीभद्रा વાણંદ હતો
શ્રાવસ્તીના વેપારી પડત ની પત્ની, તેણે ગોસાળાને सिरिदामगंड. पु० [श्रीदामगण्ड]
પોતાના મૃત બાળકનું માંસ આપેલું... તેણીને એવી શ્રીદામ નામક ફૂલનો બનેલ દડો
આશા હતી કે તેથી જીવીતપુત્ર પ્રાપ્ત થાય. સિિિવત્ત. ૧૦ [શ્રીવ7]
सिरिमई-१. वि० [श्रीमती શ્રીદેવીપણું
કોસલાપુરના વેપારી નંદ્ર ની પુત્રી અને સમુદ્ર ની सिरिदेवी-१. वि० [श्रीदेवी
બીજી પત્ની.. વાણિજ્યગ્રામના રાજા મિત્ત ની પત્ની કથા જુઓ. सिरिमई-२. वि० [श्रीमती ‘કિયમાં તેનું મૂળનામ ‘સિરિ છે.
લોહાર્ગલના વરદ ની પત્ની.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 255
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सिरिमई-३. वि० [श्रीमती
सो 64२' सयंपभा नी पछीनी लव, भत वइरजंध नीपत्नी सिरिवण. न० [श्रीवन] बनी.
એક ઉદ્યાન सिरिमति. वि० [श्रीमती
सिरिवद्धमाण. पु० [श्रीवर्द्धमान] हुयी. 'सिरिमई-१
ભગવંત મહાવીર सिरिमहिय. पु० [श्रीमहित]
सिरिस. पु० [शिरीष] એક દેવવિમાન
એક વૃક્ષ सिरिमहिया. स्त्री० [श्रीमहिता]
सिरिसंभूया. स्त्री० [श्रीसम्भूता] જંબૂ વૃક્ષ પાસેના વનખંડની એક વાવડી
પક્ષની છઠ્ઠી રાત્રિનું નામ सिरिमाली. वि० [श्रीमालिन्
सिरिसोमनस. पु० [श्रीसौमनस ઇન્દ્રપુરના રાજા દ્રઢત્ત નો મોટો પુત્ર
એક દેવવિમાન सिरियअ. वि० [श्रीयको
सिरिहिरिधिइकित्तिपरिवज्जिय. न० [श्री-ही-धृति-कीर्तिमंत्री सगडाल मी पुत्र. थूलभद्र मोसा, पितानी
परिवर्जित] श्री-ही-ति-हीत हेवीने वसन આજ્ઞાથી રાજદરબારમાં પિતાની હત્યા કરી, પછી सिरी. स्त्री० [श्री] રાજાએ સિરિયમ ને મંત્રી બનાવેલ, પછી આચાર્ય
४, sia संभूयविजय पासेहीक्षा लीधी.
सिरी-१. वि० [श्री सिरियंदलय. पु० [श्रीकन्दलक]
यो सिरि-१' अइमुत्त नी माता.
सिरी-२. वि० [श्री એક ખરીવાળા એક પશુની જાતિ सिरिया. स्त्री० [श्री]
म. कुथु सने यवतानी माता.
सिरी-३. वि० [श्री यो सिरि' सिरिया. वि० [श्रीका
यो सिरिदेवी-८
सिरी-४. वि०/श्री २रा जंबूदाडिम नी पत्नी (राए) ने सने पुत्री हता, |
પદ્મદ્રહની અધિષ્ઠાત્રી દેવી लक्खणा तनी पुत्रीहती.
सिरी-५. वि० [श्री सिरियाभिसेय. पु० [श्रीकाभिषेक]
એક દિકકુમારી લક્ષ્મીદેવીનો અભિષેક
सिरीय. स्त्री० [श्रीक] सिरिली. स्त्री० [द.)
લક્ષ્મી એક જાતનો કંદ
सिरीस. पु० [शिरीष सिरिवच्छ. पु० [श्रीवत्स
વૃક્ષ વિશેષ ચોથા દેવલોકના ઇન્દ્રનું મુસાફરી વિમાન, તે વિમાનનો
सिरीसव. पु० [सरीसृप] વ્યવસ્થાપક દેવ,
સરીસરીને પેટેથી ચાલનાર સર્પ सिरिवच्छ. पु० [श्रीवत्स]
सिरीसिव. पु० [सरीसृप] શુભ ચિન્હ, સ્વસ્તિકવિશેષ,
मी 64२' सिरिवच्छ. पु० [श्रीवत्स]
सिरोधरा. स्त्री० [शिरोधरा] અગિયારમાં દેવલોકનું એક વિમાન,
ગર્દન, ડોક सिरिवच्छ. पु० [श्रीवत्स]
सिरोवेदना. स्त्री० [शिरोवेदना] અષ્ટ મંગલમાંનું એક મંગલ
માથાની પીડા सिरिवच्छा. स्त्री० [श्रीवत्सा]
सिरोवेध. पु० [शिरोवेध] એક દેવી
મસ્તક છેદન सिरिवडिंसय. पु०/यवतंसक]
सिल. न० [शिल] શ્રી દેવીનો પ્રાસાદ
શીલા, પથ્થર, ચટ્ટાન सिरिवडेंसय. पु० [यवतंसक]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 256
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સિતUવનિમય. ન૦ (જેનાપ્રવર્તમય
सिलोग. पु० श्लोक રાજપ-ચાંદ અને પરવાળાયુક્ત
લોક, પદ્ય, છંદ, સિતા. સ્ત્રી [fશના]
सिलोग. पु० श्लोक પથ્થર, શિલા, પટ્ટાન,
પ્રશંસા, વખાણ, કીર્તિગાન સિતા. સ્ત્રી [fશના]
सिलोगानुवाइ. पु० श्लोकानुपातिन्] શિલાલેખ
પ્રશંસાને ઇચ્છતો સિતા. સ્ત્રી [fશના)
सिलोगानुवाति. पु० श्लोकानुपातिन्] એક દ્રવ્ય વિશેષ
જુઓ ઉપર’ सिला. वि० [शिला
सिलोगामि. त्रि० श्लोकगामिन्] ચક્રવર્તી વમત્ત ની એક રાણી કસમ ની પુત્રી.
પ્રશંસાગામી સિનાતન. ન૦ [fશતાતત્ત]
सिलोच्चय. पु० [शिलोच्चय] શિલાની સપાટી
જુઓ ‘સિનુષ્યય' સિનાપદમડ્ડય. ત્રિ. [fશના૫%E%)
સિતોપ. પુ. [સ્સો] પથ્થર ઉપરથી પડેલું
જુઓ સિતો' सिलाप्पवाल. पु० [शिलाप्रवाल]
सिलोयकाति. त्रि० श्लोककामिन्] રાજપટ્ટ આદિ
પ્રશંસાની ઇચ્છા કરનાર સિનાથન. ન૦ [fશનાતન]
સિવ. ત્રિો [fશa] જુઓ સિનાતન
કલ્યાણકારક, सिलायलगय. पु० [शिलातलगत]
સિવ. ત્રિ. [fa] શિલાની સપાટીને પ્રાપ્ત
ઉપદ્રવ રહિત, શાંત, सिलावट्ट. पु० [शिलापट्ट]
સિવ. ત્રિ. [
fa] પાટ જેવો પથ્થર,
કલ્યાણ, મુક્તિ, મોક્ષ, सिलावट्ट. पु० [शिलापट्ट]
સિવ. ત્રિો [fa] સુકોમળ વસ્ત્રવિશેષ
મોક્ષના હેતુરૂપ તપ, મહાદેવ, સિતાવય. પુo [fીનાપટ્ટ%] જુઓ ઉપર
સિવ. ત્રિ. (શિવ) સિનિંદ. To [fશનીન્જ)
પોષ માસનું લોકોત્તર નામ, વનસ્પતિ વિશેષ, ભૂમિફોડા
સિવ. ત્રિ. [fa] સિનિટ્ટ. ત્રિો [fસ્નેe]
‘પુષ્ક્રિયા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન એકઠું થયેલ, આલિંગિત
સિવ-૨. વિ. [fશa] સિનિદ્દીવાય. ૧૦ [fસ્તૃષ્ટીકૃત)
હસ્તિનાપુરનો રાજા, તેની પત્ની મારિણી હતી, શિવભદ્ર એકઠું કરાયેલ, આલિંગેલ
તેનો પુત્ર હતો શિવરાજાએ તાપસ દીક્ષા લીધી, વિલંગसिलिया. स्त्री० [शिलिका
જ્ઞાન થયું. ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લઈ મોક્ષે ગાય. સળી
सिव-२. वि० [शिव સિન્નિવા. નં૦ [સ્નીપત્રો
પાંચમાં બળદેવ સુદ્રણ અને પાંચમાં વાસુદેવ પુરસીદ હાથીપગો, એક રોગ
ના પિતા. सिलुच्चय. पु० [शिलोच्चय]
સિવ-રૂ. વિ. [fa] શિલાના સમૂહરૂપ મેરુ પર્વત
મિથિલાના એક ગાથાપતિ, દીક્ષા લીધી, દેવ થયો ભ. સિનેસ. To [સ્નેy]
મહાવીર સન્મુખ નાટ્યવિધિ દેખાડી, વંદના કરી શ્લેષ, લેપ
सिवइंद. वि० [शिवइन्द्र सिलेस. धा० [श्लिष्]
મથુરાનો એક ગૃહસ્થ જેનો પુત્ર ઢિયા, જે સાસડ નો આલિંગન કરવું
જીવ હતો.
મુનિ ટીપરત્નસાગરની જીત "માગમ શવ્વાલ સંઘe" (પ્રાકૃત-સંસ્કૃત-ગુનરાતી) -4
Page 257
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
મોક્ષ
आगम शब्दादि संग्रह सिवकोट्ठग. वि० [शिवकोष्ठको
सिवहत्थ. पु० [शिवहस्त] તગર નામના શહેર માં વ્યવહાર ધર્મની સ્થાપના ‘શિવ’ -હસ્ત કરનાર એક સાધુ
સિવા. સ્ત્રી [fશવા] સિવ. ૧૦ [fશવજ઼]
શક્રેન્દ્રની અગમહિષી, ઘડો તૈયાર થયા પૂર્વેની અવસ્થા
सिवा-१. वि० [शिवा सिवदत्त-१. वि० [शिवदत्त
રાજા સમુવિનય ની પત્ની ભ. અરિષ્ટનેમિની આ ચક્રવર્તી વંમદ્રત્ત ની એક રાણીના પિતા, જે ઇન્દ્રપુરના ચોવીસીન માતા, તેને સqને
િનિ આદિ પુત્રો પણ હતા.
હતા. सिवदत्त-२. वि० [शिवदत्त
सिवा-२. वि० [शिवा એક નિમિત્તક, જેની સલાહથી સિરિમા પોતાના મૃત ભ.ધર્મ ના પ્રથમ શિષ્યા બાળકનું માંસ ગોશાળાને આપ્યું.
सिवा-३. वि० [शिवा સિવાય. ન૦ [fશવપદ્ર
ઉજ્જૈનીના રાજા પબ્લોગ ની પટ્ટરાણી તે ચેડા રાજાની
પુત્રી હતી. મંIિRવ સાથે તેણે ભ, મહાવીર પાસે દીક્ષા सिवपह. पु० [शिवपथ]
લીધી. મોક્ષ માર્ગ
सिवा-४. वि० [शिवा સિવપુર. ન [fશવપુર)
શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ પડમ ની પુત્રી ભ. પાર્થ પાસે મોક્ષ નગર
દીક્ષા લીધી, મૃત્યુબાદ શકેન્દ્રની અગમહિષી બની. सिवभद्द. वि० [शिवभद्रो
सिवा-५. वि० [शिवा | શિવરાજર્ષિ અને રિળી નો પુત્ર કથા જુઓ સિવ-૨ શિવાદેવી-પાર્વતી सिवभूइ. वि० [शिवभूति
सिवानंदा. वि० शीवानंदा] આચાર્ય છઠ્ઠ ના શિષ્ય તેનું બીજું નામ સાહસ્લિમ7
વાણિજ્યગ્રામના ગાથાપતિ માનંદ્ર ની પત્ની, ભ. હતું. તે રથવીરપુરનો રહેવાસી હતો, રાત્રે ઘેર મોડો
મહાવીર પાસે વંદનાર્થે ગઈ, શ્રાવકધર્મ સ્વીકાર્યો. આવતા માતાએ કાઢી મુક્યો..
સિવાસો વરવું. ન [fશવસૌરહ્યો તેણે આચાર્ય કર્ણ પાસે દીક્ષા લીધી, કાળક્રમે મોક્ષસુખ તેણે નગ્નતા ધારણ કરી, દીગંબર મત કાઢયો. સિવિ. સ્ત્રી [fશવિI] सिवमग्ग. पु० [शिवमार्ग
માણસ બેસી શકે તેવી ઢાંકણવાળી પાલખી મોક્ષ માર્ગ
सिविया. स्त्री० [शिबिका] सिवमह. पु० [शिवमह]
જુઓ ઉપર ‘શિવ’ મહોત્સવ
સિલ્વ. થાળ [q) सिवरायरिसि. वि०शिवराजर्षि
સીવવું, સાંધવું જુઓ સિવ-૨'
સિબૂત. 5. (જીવત) સિસિવ. મ. ત્રિ.]
સીવવું તે, સાંધવું તે ‘સિવસિવ’ એવો શબ્દ
सिव्वाय. धा० [सेवय्] सिवसुक्खसाहण. पु० [शिवसुखसाधक]
સીવડાવવું મોક્ષ સુખની સાધના કરનાર
सिव्वावेत. न० [सेवयत्] સિવસુ૪પવા. ન૦ [fશવકુઉત્ન)
સીવડાવવું તે, સંધાવવું તે શિવ સુખ-મોક્ષરૂપી ફળને દેનાર
सिसिर. पु० [शिशिर सिवसेन. वि० [शिवसेन]
શિશિર નામની ઋતુ, ઐરવક્ષેત્રની આ ચોવીસીના દશમાં તીર્થકર, તે સળંડું મહા મહિનાનું લોકોત્તર નામ નામે પણ ઓળખાય છે.
सिसिरकाल. पु० [शिशिरकाल] શિશિર ઋતુવાળો કાળ-સમય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 258
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सिसुनाग. पु० [शिशुनाग]
ભોજ્ય પદાર્થ, શ્રીખંડ અળસીયું
सिहरिसंठाणसंठिय. न० [शिखरिसंस्थानसंस्थित] सिसुपाल. वि० [शिशुपाल]
શિખરવાળા પર્વતના આકારે રહેલ શક્તિમતિ નગરીના રાજા દમઘોષનો પુત્ર. ઢોવર્ડ ના | સિરીવ8. go શિરવરીટી સ્વયંવરમાં તેને નિમંત્રણ મળેલ.
‘એક ફૂટ સિલ્સ. પુo [fશષ્યો
સિહ. સ્ત્રી [fશરdi] શિષ્ય, ચેલો
શિખા, ટોચ, સગ, सिस्सभिक्खा. स्त्री० [शिष्यभिक्षा]
સિહા. સ્ત્રી [fશરવા) શિષ્યની ભિક્ષા
અગ્નિની જ્વાળા, સિળી . સ્ત્રી [fશWT]
સિ. સ્ત્રી [fશરવ7] શિષ્યા, ચેલી
ચોટલી લિસ્લિખિત્તા. સ્ત્રી [fશષ્યત્વ)
सिहि. पु० [शिखिन्] શિષ્યાપણું
મોર, શિખાવાળું પ્રાણી, सिस्सिणिभिक्खा. स्त्री० [शिष्याभिक्षा]
सिहि. पु० [शिखिन्] શિષ્યાની ભિક્ષા
અગ્નિશિખા સિળિયત્ત. ૧૦ [fશMાત્વ)
સી. સ્ત્રી [] શિષ્યાપણું
ઠંડી, સિ@િળી. સ્ત્રી [fણા)
સી. સ્ત્રી (સી] શિષ્યા, ચેલી
સૂત્રથી અનો લોપ થયો હોય ત્યારે અસિ’ सिस्सिणीभिक्खा. स्त्री० [शिष्याभिक्षा]
सीअल. वि० [शीतल શિષ્યાની ભિક્ષા
જુઓ સુયન’ સિરિત્રી. પુ. ]િ
સીમ-૨. વિ. [જીત] એક જાતનો કંદ
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ચોથા વાસુદેવ પુરસુત્તમ ની માતા. સિસી. સ્ત્રી [ fણા)
सीआ-२. वि० सीता શિષ્યા, ચેલી
આઠમાં બળદેવ રામ (ઉમ) ની પત્ની, રાવણ દ્વારા સિહ. To [fશg]
તેનું અપહરણ કરાયું. જેને કારણે રામ-રાવણનું યુદ્ધ ભુજપરિસર્પ-તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયની એક જાતિ
થયું. સિહ. To [સિંહ)
સીમા-૩. સ્ત્રી (તા) સિંહ-જંગલી પશુ
એક દિકુમારી सिहंडि. पु० [शिखण्डिन्
સીમા. સ્ત્રી [ીતા શિખા-ચોટલી ધારણ કરનાર, શિખાવાળો
એક નદી, સિદ્ધ શીલા પૃથ્વી સિદર. પુo [fશવર)
સી. સ્ત્રી ]િ શિખર, પર્વતની ટોચ
સીડી, નીસરણી सिहरतल. न० शिखरतल]
સમૂા. ત્રિો [ffીમતી શિખરની સપાટી
ઠંડું થયેલું सिहरि. पु० [शिखरिन्]
સીહતી. સ્ત્રી ઢિ.] શિખરવાળો પર્વત, એક વર્ષધર પર્વત-જે ઐરાવત ક્ષેત્ર અને હેરણ્યવત ક્ષેત્રની સીમા બાંધે છે
સી છઠ્ઠ. ત્રિ[fીતUT] सिहरिकूड. पु० शिखरिकूट]
કંદ વિશેષ, ગરમ તથા ઠંડું એક ફૂટ
सीओदग. न० [शीतोदक] सिहरिणी. स्त्री० [शिखरिणी]
ઠંડું પાણી, સચિત્ત પાણી
સૂંઢ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 259
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सीओदप्पवायकुंड. पु० [शीतोदाप्रपातकुण्ड
सीतोदग. पु० [शीतोदक જેમાં શીતોદા નદીના પાણીનો પ્રવાહ પડે છે તે કુંડ
यो ‘सीओदग' सीओदय. न० [शीतोदक
सीतोदप्पवायद्दह. पु० [शीतोदाप्रपातद्रह) हुमो 'सीओदग'
એક દ્રહ सीओदा. स्त्री० [सीतोदा]
सीतोदय. पु० [शीतोदक] મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વહેતી એક મોટી નદી
हुयी 'सीओदग' सीओदाकूड. पु० [शीतोदाकूड]
सीतोदा. स्त्री० [सीतोदा એક ફૂટ
यो 'सीओदा' सीओसणिज्ज. न० [शीतोष्णीय]
सीतोदामुहवनसंड. पु० शीतोदामुखवनषण्ड] (આયાર’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
એક વનખંડ सीओसिण. न० [शीतोष्ण
सीतोया. स्त्री० [शीतोदा] इयो ‘सीउण्ह'
हुयी 'सीओदा' सीओसिणवेदना. स्त्री० [शीतोष्णवेदना]
सीतोसणजोणिय. न० [शीतोष्णयोनिक] શીત અને ઉષ્ણ વેદના
શીતોષ્ણયોનિક, યોનિનો એક ભેદ सीत. न० [शीत]
सीतोसिण. न० [शीतोष्ण] ઠંડી, ટાઢ
यो ‘सीउण्ह' सीतजोणिय. न० शीतयोनिक]
सीद. धा० [स] શીત યોનિ સંબંધિ, યોનિના એક ભેદ જન્ય
ભ્રષ્ટ થવું, ફળ આપવું सीतप्पवायद्दह. पु० [शीताप्रपातद्रह]
सीधु. स्त्री० [सी] એક દ્રહ
એક જાતની મદિરા सीतय. पु० [शीतक]
सीमर. न० [शीकर] 6, टाळे
સાત સ્વર બરાબર નીકળે તે રીતે ગાવું सीतल. पु० [शीतल
सीमंकर. पु० [सीमाकर]
મર્યાદાને કરનાર सीतल-१. वि० [शीतल
सीमंकर. वि० [सीमङ्कर मी 'सीयल'
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ત્રીજા કુલકર, જેના શાસનમાં सीतल-२. वि० [शीतल]
हक्कार नाहित. એક રાજકુમાર, જેણે દીક્ષા લીધી, મોક્ષે ગયા.
सीमंतय. पु०सीमन्तक] सीतलग. पु० [शीतलक
એક નરકાવાસ જેની લંબાઈ-પહોળાઈ પિસ્તાલીસ 6ई, टाळ
લાખ યોજનની છે તે सीतवेदना. स्त्री० [शीतवेदना]
सीमंतोवणयण. न० सीमन्तोपनयन] શીત-વેદના
સીમંત સંસ્કાર, ગર્ભાધાન ક્રિયા सीता. स्त्री० [शीता]
सीमंधर. पु० [सीमन्धर] મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વહેતી એક મહાનદી, ખેતરમાં હળથી
કરેલ મર્યાદાને નિભાવનાર પડેલ ચાસ
सीमंघर-१. वि० [सीमन्घर] सीतीभूत. न० [शीतीभूत
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ચોથા કુલકર, જેના શાસનમાં ઠંડુ થયેલું
हक्कार नीति हती. सीतोद. स्त्री० [शीतोद]
सीमंघर-२. वि० [सीमन्धर हुयी 'सीओदा'
મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ના એક તીર્થકર, દેવો પણ ત્યાં જઈ सीतोदक. पु० [शीतोदक
સંશય નિવારે છે. એક પ્રસંગે ભ. સીમંધરે આચાર્ય यो 'सीओदग'
रक्खिय ना विशिष्ट ज्ञाननी प्रशंसा रेली.
6
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 260
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सीमंघर-३. वि० सीमन्घर]
રાજા સુથાર નું મૂળ નામ सीमजाणणता. स्त्री० [सीमाज्ञान]
હદ-મર્યાદા કે અવધિનું જ્ઞાન સીમા. સ્ત્રી (સીમા.
હદ, મર્યાદા, અવધિ सीमागार. पु० [सीमाकार]
એક જળચર પ્રાણી સીમાવિશ્વય. ત્રિો [ીમારક્ષેત]
મર્યાદાને પાળનાર, સમારવિવા. ત્રિો [ીમારક્ષિત
હદનું રક્ષણ કરનાર सीमाविक्खंभ. पु०सीमाविष्कम्भ]
સીમાનો વિખંભ સી. ત્રિશિત) ઠંડુ, શીત સ્પર્શ, ઠંડી સી. નં૦ [fસત) શુક્લ વર્ણ, શ્વેત, સી. ૧૦ [Fસત]
નામકર્મનો એક ભેદ-જેનાથી શ્વેત વર્ણ મળે સી. થ૦ (૬) | વિષાદ કરવો, ખેદ કરવો સીયારા. ન૦ )
એક વનસ્પતિ ગુલ્મ सीयकूड. पु० [शीतकूट]
એક ફૂટ સીપચ્છાય. સ્ત્રી [શતષ્ઠાય)
શીતળ છાયા સી પડત. ૧૦ [શીતપટન)
ઠંડુ-પડલ सीयपिंड. पु० [शीतपिण्ड
ઠંડુ-પિંડ-ભોજન सीयपुंज. पु० [शीतपुञ्ज
શીતલપુંજ સીયમૂા. 7૦ [તીમૂત)
ઠંડુ થયેલું સીયા. ત્રિ. [શત)
શીત, ઠંડું सीयर. पु० [शीकर]
પાણીના બિંદુ, सीयर. पु० [शीकर]
છાંટા સીયન. ત્રિ[fr]
શીતલ सीयल. वि० [शीतल જુઓ સીતન' આ ચોવીસી ના દશમાં તીર્થકર, ભદલિપુરના રાજા અને રાણી નંદા ના પુત્ર, તેનો દેહ સુવર્ણ વર્ણનો હતો. ૧૦૦૦ પુરુષો સાથે દીક્ષા લીધી. તેમને ૮૩ ગણ, ૮૩ ગણધર થયા. સીયનનન. ન૦ [ીતનો
ઠંડુ પાણી સીયતા. ૧૦ [શતત્ત]
શીતલ, ઠંડુ सीयलिया. स्त्री० [शीतलिका]
શીતળ લેશ્યા સીલવેળિY. નવ તિવેદ્રનીલ)
ઠંડીનુ વેદન કરવું તે સીલવેળિજ્ઞ, ન૦ [શતવેનીય)
જુઓ ઉપર સીયા. સ્ત્રી [સીતા]
ખેતરમાં હળ ચલાવી પાડેલા ચાસ, ઇષતુ, પ્રાશ્મારા પૃથ્વી, શીતયોનિ, એક દિકકુમારી, વિશેષ નામ સવા. સ્ત્રી (તા)
એક મહાનદી, સિદ્ધશીલા, એક ફૂટ, એક દેવી સીયા. સ્ત્રી [fશવિI]
પાલખી-વિશેષ सीयामहानई. स्त्री० [शीतामहानदी]
મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વહેતી એક મહાનદી સીયામુ. નં૦ [fીતામુa]
શીતા નદીનું મુખ सीयामुहवन. न० [शीतामुखवन]
એક વન सीयाल. स्त्री० [शृगाल]
શીયાળ सीयालत्ता. स्त्री० [शृगालता]
શીયાળપણું सीयाव. धा० सादय શિથિલ કરવું સીરોયા. સ્ત્રી [શતા )
એક મહાનદી सीयोयामुह. न० [शीतोदामुख] શીતોદા નામક મહાનદીનું મુખ-મૂળ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 261
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
सील. न० [शील ] शील, सहायार, सील न० [शील ] समाधि, यम, नियम, सील. न० [शील ]
स्वभाव, प्रकृति,
सील. न० [शील ]
ब्रह्मयर्थ, यारित्र, खढार हभर शीललेह,
सील न० [शील ]
જ્ઞાન અર્જુન, सील. न०
[शील ]
ફળ નિરપેક્ષવૃત્તિ,
सील. न० [शील ]
महाव्रत,
सील. न० [शील ]
શુદ્ધ ભાવના, सील. न० [शील ] મનનું પ્રણિધાન सीलइ. पु० [ शीलजित् ] એક રાજર્ષિ
सील. वि० [सीलाजित]
એક ક્ષત્રિય પરિવ્રાજક सीलंग न० [शीलाङ्ग ]
शील, शियतनुं अंगारा,
सीलंग. न०
[शीलाङ्ग]
ચારિત્રનો અંશ
सीलदरिद्द. विशे० [शीलदरिद्र ]
શીલથી દરિદ્ર सीलपरिघर. न० [शीलपरिगृह] ચારિત્ર સ્થાન, અહિંસા
सीलमंत. त्रि० [शीलवत् ]
શીલવાન્
सीलव. त्रि० [शीलवत्]
શીલવાન
सीलवंत. त्रि० [ शीलवत् ]
શીલવાન
सीलव्वत. न० [ शीलव्रत ]
શીલ અને વ્રત, सीलव्वत. न० [ शीलव्रत ]
ચારિત્ર વ્રત, અણુવ્રત, બ્રહ્મવ્રત
सीलव्य न० [ शीलव्रत] दुखो 'पर'
आगम शब्दादि संग्रह
सीलसंजमगुण. न० [शीलसंयमगुण] સંયમ આદિ ગુણો, સદાચાર सीलसमायार. पु० [शीलसमाचार]
વ્રતનું ઉચિત આચરણ કરવું તે सीव. धा० [षिव् ]
સીવવું, સાંધવું
सीवण न० [सीवण ]
સીવવું તે, સાંધવું તે
सीवण्णी. स्त्री० [ श्रीपर्णी]
એક વનસ્પતિ વિશેષ, શ્રીપર્ણ નામક વૃક્ષ
सीस. न० [ शीर्ष ]
મુખ્ય અંગ, મસ્તક
सीस. पु० [शिष्य ]
शिष्य, येलो, अनुयायी
सीस. पु० [सीस]
સીસું-ધાતુ
सीसओ. अ० [ शीर्षतस् ] મસ્તકથી
सीसक. पु० [सीसक]
सीसुं,
सीसक. पु० [सीसक]
સચિત્ત ખર પૃથ્વીનો એક ભેદ सीसक. पु० [शिष्यक]
શિષ્ય, વિદ્યાર્થી
सीसकपत्त. पु० [ सीसकपात्र ]
સીસાનું પાત્ર सीसग. पु० [ शीर्षक ]
મસ્તક
सीस. पु० [ सीसक] ठुखो 'सीसक' सीस. पु० [शिष्यक]
શિષ્ય, વિદ્યાર્થી
सीसगणहिय. न० [ शिष्यगणहितार्थी] શિષ્યવૃંદના હિતને માટે सीसगपाय. पु० [सीसकपात्र ]
સીસાનું પાત્ર सीसगबंधण न० [सीसकबन्धन ]
સીસાનું બંધન
सीसगभारग. न० [सीसकभारक]
સીસાનો ભાર सीसगलोह. पु० [सीसकलोह] સીસાનો લોભ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 262
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सीसघडी. स्त्री० [शीर्षघटी]
सीसिणीभिक्खा. स्त्री० [शिष्यभिक्षा] માથાનું હાડકું
શિષ્યાની ભિક્ષા સીછિન્ન. નં૦ [છિન્નશff]
સીનિ . સ્ત્રી [fશષ્યા] જેનું મસ્તક છેદાઈ ગયેલ છે તે
શિષ્યા, ચેલી સીછિન્ના. પુ0 [ffછન્નકૂ] જુઓ ઉપર
સૌg. To [સિંહ) સીસત્ત. ૧૦ [fષ્યત્વ)
સિંહ-એક જંગલી પશુ, શિષ્યપણું
સીદ. To [સિંહૃ] सीसदुवारिया. स्त्री० [शीर्षद्वारिका]
સાતમાં દેવલોકનું મસ્તકનું ઢાંકણ,
સીદ. પુo [fસંહ) सीसदुवारिया. स्त्री० [शीर्षद्वारिका]
એક વિમાન, પાઘડી, ટોપી
સી. પુ0 [સિંહ) સીપનિયા. ૧૦ [fપ્રતૈિlઠ્ઠો.
દ્વીપ કુમાર જાતિના દેવનું લાંછન, ચોર્યાશી લાખ ચૂલિકા પ્રમાણનો એક કાળ, કાળનું એક | સીદ. પુo [સિંહ) માપ
‘અનુત્તરોવવાઇય’ - સૂત્રનું એક અધ્યયન सीसपहेलिया. स्त्री० [शीर्षप्रहेलिया]
સી. X૦ [fy] એક કાળવિશેષ - આ ચોપન અંક ઉપર ૧૪૦ શૂન્ય
જલદી
સીદ-૨. વિ. [fa] લગાડતા આવતો કાળ સસપૂર. નૈ૦ [ffપૂર]
ભ.મહાવીરના એક શિષ્ય ગોશાળાએ છોડેલ તેજોમસ્તક-આભૂષણ
લેશ્યાથી ભગવંતને જ્યારે પિત્તજવર અને લોહીખંડવા सीसभिक्खा. स्त्री० [शिष्यभिक्षा]
થયો ત્યારે અત્યંત વ્યવસ્થીત થઈ ગયેલ ભગવંતના શિષ્યની ભિક્ષા
વચને તેણે રેવતી શ્રાવકાને ત્યાંથી નિર્દોષ બીજોરા સીમ્પિ. સ્ત્રી [ff]
પાક વહોરેલા. માથામાં
સીહં-૨. વિ૦ [સિ] સીસ. ૧૦ (જીસ)
રાજા સેમિ અને ઘારિણી રાણીનો પુત્ર ભ,મહાવીર પાસે સીસું-ધાતુ
દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ અનુત્તર વિમાને ઉત્પન્ન થયા. सीसगवग. पु० [शिष्यवर्ग]
સીદ-૩. વિ. [Fસ] શિષ્ય સમૂહ
આચાર્ય રેવનવઉત ના શિષ્ય સીસવા. સ્ત્રી [ ful]
સૌg-૪. વિ. [સિહ] સીસમનું ઝાડ
ગામના મુખીનો પુત્ર, તેણે તેની દાસી સાથે રાત્રે સંભોગ सीसवेयणा. स्त्री० [शीर्षवेदना]
માણેલો, તે વખતે ભ.મહાવીર ગોસાળા સાથે ત્યાં હતા. મસ્તકની પીડા
ગોશાળો હસ્યો, તેથી સીંહે તેને માર્યો. सीसाखंड. पु० सीसखण्ड]
સૌઢ-. વિ. [fa] સીસાનો ટુકડો
સંગમ સ્થવીરના શિષ્ય. सीसागर. पु० [सीसाकर]
સીદવUM. To [સિંહf] સીસાની ખાણ
એક અંતરદ્વીપ, તેમાં રહેતો મનુષ્ય સીસાવેઢ. ૧૦ [શષવેe)
सीहकण्णी. स्त्री० [सिंहकी] પાઘડી, ફેંટો
કંદમૂળની એક જાત સિળી. સ્ત્રી [fr] શિષ્યા, ચેલી
સીદસર. ૧૦ [સિંહાર) સસિળિg. ન૦ [fr][7]
સિંહની કેશવાળી, શિષ્યાપણું
સિંહના બાલ જેવી માલમસુરીયાની કિનારી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 263
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सीहकेसरय. पु० [सिंहकेसरक]
सीहनिसीही. स्त्री० [सिंहनिषीदन] લાડુની જાત
સિંહની બેઠક, ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્રનો આકાર सीहखइया. स्त्री० [सिंहखादिता]
सीहपुच्छण. न० [सिंहपुच्छन] સિંહની માફક શૌર્ય દેખાડી આહાર લેવાતો હોય તેવી સિંહનું પૂંછડુ એક પ્રવૃજ્યા
સીદપુછયા. ત્રિ. [fસંહપુચ્છતf] सीहगइ. स्त्री० [शीघ्रगति]
જેનું પુરુષ-અંગ તોડી નાંખવામાં આવ્યું હોય તે, ત્વરીત ગતિ
પાછળના ભાગની ચામડી ઉતારી સિંહની પુચ્છના सीहगति. स्त्री० [सिंहगति]
આકારે બાંધી લટકાવેલ | દિકકુમારોનો એક લોકપાલ
સીદપુર. ૧૦ [સિંહપુર) सीहगति. स्त्री० [शीघ्रगति]
એક નગરી ત્વરીત ગતિ
सीहपुरा. स्त्री० [सिंहपुरी] सीहगिरि-१. वि० [सिंहगिरि
એક નગરી છગલપુરનો રાજા
सीहपोसय. त्रि० [सिंहपोषक] सीहगिरि-२. वि० [सिंहगिरि
સિંહને પાળનાર સોપારગનો રાજા તેને મલ્લયુદ્ધ જોવાનો શોખ હતો. सीहमंडलपविभत्ति. पु० [सिंहमण्डलप्रविभक्ति] सीहगिरि-३. वि० [सिंहगिरि
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ આચાર્ય દ્વિત્ર શિષ્ય. તેને ઘનરિ વગેરે ચાર શિષ્યો सीहमुह. पु० [सिंहमुख] હતા.
એક અંતરદ્વીપ, सीहगिरि-४. वि० [सिंहगिरि
તે દ્વીપનો રહેવાસી ભ.મુનિસુવ્રતનો પૂર્વભવ.
सीहमुहदीव. पु० [सिंहमुखद्वीप] सीहगुहा. स्त्री० [सिंहगुफा]
એક અંતરદ્વીપ-વિશેષ એક ચોરપલ્લી
सीहरह-१. वि० [सिंहस्थ सीहचंद. वि० [सिंहचन्द]
સિંહપુર નગરના રાજા, તેને ટેક્નોદ્રહUI નામે કારાગાર એક સાધુ. જેના પ્રભાવથી હાથી પ્રભાવીત થયો.
રક્ષક હતો. सीहज्झय. पु० [सिंहध्वज]
सीहरह-२. वि० [सिंहरथ સિંહ-ધ્વજ
ભ. ધમ્મ નો પૂર્વજન્મ સીદત્ત. ૧૦ [ffહત્વ)
સીહરૂવથરિ. ત્રિો [સિંહરૂપરિનો સિંહપણુ-બહાદુરી
સિંહના રૂપને ધારણ કરનાર સીહત્તા. સ્ત્રી [સંહતા)
સીહત. પુo [fસંહનો બહાદુરી-શૂરાતન
એક દેશ, દેશવાસી सीहनाद. पु० [सिंहनाद]
सीहविक्कमगइ. स्त्री० [सिंहविक्रमगति] સિંહ ગર્જના
જુઓ સીહતિ सीहनाय. पु० [सिंहनाद]
सीहविक्कमगति. स्त्री० [सिंहविक्रमगति] સિંહ ગર્જના
જુઓ સીરાતિ સીનિધિવન. ન૦ [સિંનિષ્ક્રીડિત)
सीहवीअ. पु० [सिंहवीत] સિંહની ગતિ,
એક દેવવિમાન આ નામનું એક તપ-વિશેષ
सीहसीया. स्त्री० [सिंहस्रोता] સીનિસા. ત્રિો [સિંહનાટિન
મહાવિદેહની એક અંતર નદી સિંહની જેમ બેસનાર
सीहसेन-१. वि० [सिंहसेन] सीहनीसाइसंठिय. न० [सिंहनिषादिसंस्थित]
રાજા ળિસ અને રાણી ઘારિણી નો પુત્ર ભ.મહાવીર સિંહના બેસવાના આકારે રહેલ પર્વત
પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ અનુત્તર વિમાને ગયા.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 264
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
सीहसेन २. वि० [सिंहसेन]
આચાર્ય સહસેન ના શિષ્ય તેણે કુલાનગરીના મંત્રી રિક ને વાદમાં પરાજીત કરેલ,
તે મિથ્યાદૃયષ્ટિ રિટ્ટે સિંહસેન ઋષિને સળગાવી દીધા તો પણ સમાધિ જાળવી ઉત્તમાર્થ પ્રાપ્ત કર્યો. सीहसेन- ३. वि० [सिंहसेन]
એક રાજા જે મૃત્યુબાદ હાથી થયો. મીડ઼ ંદ્ર મુનિધી પ્રતિબોધ પામી વ્રતગ્રહણ કરી દેવલોકે ગયો. सीहसेन - ४. वि० [ सिंहसेन]
સુપ્રતિષ્ઠ નગરના રાજા મર્મન અને રાણી ધારિણી નો
પુત્ર
सीहसेन- ५. वि० [ सिंहसेन]
ભ. અનંત ના પિતા
सीहसेन ६. वि० [सिंहसेन] ભ. ના એક શિષ્ય સીમોના. સ્ત્રી *** જુઓ ‘ઉપર’
सीहस्सर न० [सिंहस्वर] સિંહસ્વર
सीहासन न० [ सिंहासन ]
સિંહાસન,
सीहासन न० [ सिंहासन ]
બેઠક વિશેષ
सीहासणाओ. अ० [ सिंहासनतस् ]
સિંહાસનને આશ્રિને
सीहासणहत्थगय न० [ हस्तगतसिंहासन)
હાથમાં આવેલ સિંહાસન
[kiety
મીઠ્ઠી.
સીંહણ સીઝ. પુ (શ
મંદિરા
सीहोकंत. पु० [सिंहावकान्त ]
એક દેવવિમાન
आगम शब्दादि संग्रह
સુ. ઞ [g]
પ્રશંસા, ફ્લાધા, સુ. ૩૫
અતિશય, સમીચીન, યોગ્યતા,
सुअ. वि० (शुक
એક પરીવાજ, તે શૌયમૂલક ધર્મ પાળતો હતો., સુંવસળ-રૂ તેનો અનુયાયી હતો. થાવચ્ચાપુત્ર અણગાર સાથે ધર્મચર્ચા કરીને દીક્ષા લીધી, શૈલક રાજાને પ્રતિબોધ કરી તેણે દીક્ષા આપી. તે મોક્ષે ગયા. सुअक्खाय त्रि० (स्वाख्यात) [સ્વાસ્થ્યાત]
સારી રીતે કહેલું
સુઅથેર. પુ॰ [શ્રુતસ્થવિર]
શ્રુત સ્થવિર, ત્રીજા-ચોથા અંગ સૂત્રને જાણનાર સુઅધિાિત. ત્રિ (સ્વીત]
વિધિપૂર્વક ગુરુ પાસે ભણેલ सुअलंकित. त्रि० (स्वलङ्कृत] સારી રીતે શણગારેલ સુગળિય. ત્રિ॰ સ્વlક્ત] જુઓ ‘ઉપર’ સુમાવવુ. ત્રિ॰ [સ્વાધ્યેય] સારી રીતે કહી શકાય તેવું સુગ્ગાવ. ફિ bypw?
સારી રીતે આરાધના કરનાર સુજ્ઞ. ત્રિ॰ [શુવિ]
પવિત્ર, શુદ્ધ, સત્ય, સંયમ
સુજ્ઞ. સ્ત્રી [શ્રુતિ]
શ્રુતિ, શ્રવણ કરવું તે, વેદ, સદ્બોધ, કાન
સુજ્ઞ. સ્ત્રી [સ્મૃતિ]
.
યાદદાસ્ત, સ્મરણ
સુજ્ઞ. વિ॰ સુવિ
મ.સંતિ ના પ્રથમ શિષ્યા
મુળ, ત્રિશુ પવિત્ર
સુપ્તા. હ્ર સપા
શયન કરીને, સૂઈને सुरभूय. त्रि० (शुचीभूत ] [શુવીભૂત]
પવિત્ર થયેલ
સુસૂય. ન॰ [શીભૂત]
પવિત્ર થયેલ
સુણ્ય.
ત્રિ॰ [શુચિ]
પવિત્ર
સુર. ઞ॰ [સુચિર]
હંમેશા
सुइसमायार. न० [ शुचिसमाचार ] પવિત્ર આચરણ કરવું
સુ. અ॰ [g]
પૂજા, કષ્ટ, અનુમતિ, સમૃદ્ધિ આદિ સૂચક અવયવ
સુજ્ઞ. પુ પુત]
પુત્ર, દીકરો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 265
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુકું. ત્રિ
પવિત્રતા સુ. ત્રિ [કૃતિ]
શ્રુતિ, શ્રવણ કરવું તે સુમૂા . ત્રિ. [શુવિમૂત]
પવિત્ર થયેલ સુ૩ત્તાર. વિશે સુરવાર)
સહેલાઈથી ઊતરી શકાય તેવું સુહદ્ધર. ત્રિ સિંદ્ધર)
સહેલાઈથી ઉદ્ધરી કે કાઢી શકાય તેવું સુડમાન. ત્રિ. (સુવુમતિ)
જુઓ ‘સુમન' સુર. મેં૦ [ક્ષનું)
આવતીકાલે सुओयार. विशे०सुखावतार
જુઓ ‘સુસત્તાર’ સુંવા. નં૦
કર, જકાત सुंकलितण. न० शूकरीतृण]
તૃણ વિશેષ सुंकिय. पु० [शोल्किक]
શુલ્ક લેનાર, જકાત નાકે નિયુક્ત પુરુષ સુI. સ્ત્રી [શૌક્ષા) વિશાખા નક્ષત્રનું ગોત્ર सुंगायण. पु० [शौकायन]
જુઓ ઉપર સુંઠ. પુ [TG]
એ નામનું પર્વગ જાતિનું એક વૃક્ષ સું. સ્ત્રી /]
आगम शब्दादि संग्रह
सुंदरिनंद. वि० सुन्दरिनन्द]
નંદ્ર નું બીજું નામ સુંદરી. સ્ત્રી (સુન્દરી]
સૌદર્યવાન સ્ત્રી सुंदरी-१. वि० सुन्दरी ભ. ડસમ અને સુનંદ્રા ની પુત્રી, બાહુબલીની બહેન, મરહ ને તેની સાથે લગ્ન કરવા હતા પણ સુંદરીની દીક્ષાની મક્કમતા જાણી દીક્ષા આપી. તેણી તે જ ભવે મોક્ષે ગયા सुंदरी-२. वि० [सुन्दरी
નાસિકના વેપારી નંદ્ર ની પત્ની सुंदरीनंद. वि० सुन्दरीनन्द] જુઓ સુંદુરિનંદ્ર સ્વ. પુo (કુખ્ત]
ઝાડની છાલની દોરડી, એક જાતની વનસ્પતિ સુંભ. To [શુષ્પો
શુંબાદેવીનું સિંહાસન સુમ-૨. વિ. [શુ શ્રાવસ્તીનો એક ગાથાપતિ તેની પત્ની સુમસિરિ અને પુત્રી સ્મા હતી. સ્મ-૨. વિ. [ ]
એક ગણધર सुंभघोस. पु० [शुम्भघोष]
એક દેવવિમાન सुंभय. पु०/सुम्भक]
જુઓ સુમ' सुंभवडेंसय. पु० शुम्भावतंसक]
શુંભાદેવીનું ભવન सुंभसिरि. वि० शुम्भा]
શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ શુંભ ની પત્ની સુમા ની માતા સુમ. સ્ત્રી [શુમા]
એક દેવી, એક ગાથાપતિ પુત્ર સ્મા. વિ[H]. શ્રાવસ્તીના ગાથાપતિ સુંમ ની પુત્રી દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ બલીન્દ્રની અગમહિષી બની. सुंभुत्तर. पु० [शुम्भोत्तर]
જનપદ-વિશેષ सुंसुमा. वि० सुषमा રાજગૃહીના સાર્થવાહ ઘન ની પુત્રી, ચિલાતીપુત્ર તેને ઉઠાવી ગયેલો, તેણીના ચારભાઈ અને પિતાને શસ્ત્ર સહિત નજીક આવેલા જોઈ ચિલાતીપુત્રે સુંમાં માથું કાપી નાખેલ.
શુંઠ
સુંદર. ત્રિ. (સુન્દર)
મનોહર, રમણીય, શોભતું સુંવર. વિ. (સુન્દર)
ભ.વિમન નો પૂર્વ ભવ સુંદ્રા . ન૦ (સુન્દ્રરાફ)
જેના અંગ સુંદર છે તે सुंदरंगी. स्त्री०सुन्दराङ्गी]
સુંદર શરીરવાળી સ્ત્રી सुंदरबाहु. वि० [सुन्दरबाही
ભ. સુપાસ નો પૂર્વ ભવ સુરિ, સ્ત્રી મુદ્રી] જુઓ સુંદરી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 266
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
મગરી
गुण
आगम शब्दादि संग्रह सुंसुमार. पु०/सुंसुमार]
સુય. ત્રિ. (સુતો મગરમચ્છા
જુઓ ‘સુડે' सुंसुमारदह. पु० [सुंसुमारद्रह]
સુ ત્થ . ન૦ (સુવૃતાર્થ એક દ્રહ
સત્કૃત્યોને માટે सुंसुमारपुर. न० [सुंसुरमारपुर]
સુવાહા". ૧૦ સુતપ્રથાન) એક નગર
સારી રીતે કરેલ પ્રણિધાન सुंसुमारिया. स्त्री० [सुसुमारिक]
સુયપુત્ર. ૧૦ સુતપુન્ય) મગરી
જેણે સારી રીતે પુન્ય કરેલ છે તે सुंसुमारी. स्त्री० [शिशुमारी]
सुकयफल. न० [सुकृतफल]
સત્કૃત્યનું ફળ સુવ. પુo (શુક્ર)
सुकयशोहा. स्त्री० [सुकृतशोभा] પોપટ
સત્કૃત્યોની શોભા સુવંત. પુo (સુજાન્ત)
સુવરજી. નં૦ (કુઝરળ] ધૃત સમુદ્રનો દેવતા
સુખપૂર્વક તે-તે કરવું તે सुकच्छ. पु०सुकच्छ]
સુફિય. ત્રિ(સુઋથિત) મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એક વિજય
સારી રીતે કહેવાયેલ કે કથન કરાયેલ સુવડ. વિશેo (યુઝર)
સુવાન. પુo (સુતિ સુખસાધ્ય, અલ્પ પરિશ્રમથી થઈ શકે તેવું
એક દેવવિમાન નિરયાવલિયા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન સુવાડે. ત્રિ. (સુકૃત)
सुकाल. वि०सुकाल] સત્કૃત્ય, સારી રીતે કરવું
રાજા સેમિ ની એક રાણી શેષ કથા ‘ાન' મુજબ સુવડાપુનીયા. નં૦ (સુતાનુમોદ્રન)
सुकाली. वि० सुकाली સત્કાર્યોની પ્રશંસા
રાજા સેમિ ની એક રાણી શેષ કથા ‘સુષ્કા’ મુજબ सुकडाणुराय. पु० सुकृतानुराग]
सुकुमालिया-१. वि० सुकुमालिका સત્કાર્યોનો અનુરાગ
ચંપાનગરીના સાર્થવાહ સારદ્રત્ત અને મા ની પુત્રી, સુવતિ . ત્રિવ (સુવfથત]
दोवई સારી રીતે ઉકાળેલ
નો પૂર્વભવનો જીવ, જે પહેલા નાિિર ના ભવમાં હતી, सुकढिय. त्रि० /सुक्कथित]
તેણી એ દીક્ષા લીધેલી અને પાંચ પુરુષની પત્ની થવા જુઓ ઉપર’
નિયાણુ કરેલ. सुकण्णा. वि० सुकर्णा
सुकुमालिया-२. वि० सुकुमालिका સૌગંધિકાના રાજા બપ્પડિહમ ની પત્ની(રાણી) મહચંદ્ર
રાજા નરીમાર ના પુત્ર રાજા નિયસજી ની પુત્રી, તેને તેનો પુત્ર. શેષ કથા ઝાત મુજબ
સસસ અને મસમ બે ભાઈ હતા, ત્રણેએ દીક્ષા લીધી. सुकण्ह. वि० सुकृष्ण
તેણી ઘણી સુંદર હોવાથી બંને ભાઈ મુનિ રક્ષણ કરતા રાજા ળિય ની રાણી સુક્કાની નો પુત્ર શેષ કથા વાત
હતા. મુજબ
सुकुमालिया-३. वि०सुकुमालिका] सुकण्हा. वि०सुकष्णा
વસંતપુરના રાજા નિયસજી ની પત્ની. રાજા સેમિ ની એક રાણી, ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા
सुकिट्ठि. पु०सुकृष्टि] લીધી, વિવિધ તપ કર્યા, અનશન કરી મોક્ષે ગયા.
એક દેવવિમાન સુવત. ત્રિ(સુત]
સુવિ7. ત્રિ. [શુલ્ત] સત્કાર્ય
સફેદ, ધોળું સુવસમ્મવિલ7. R૦ (સુનિશ7)
सुकुमार. त्रि०सुकुमार] શુભકર્મથી શલ્ય રહિત બનેલ
ઘણું કોમળ, નાજુક
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 267
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुकुमाल. त्रि० [सुकुमार જુઓ ‘ઉપર’
સુમાતા. ત્રિ॰ [સુમાર અતિ કોમળ
सुकुमालपम्हल न० /सुकुमालपम्हल] કોમળ પાંખોવાળું
સુઝમાનિયા. સ્ત્રી॰ [સુમાતિા] અતિ કોમળ સ્ત્રી, સુક્ષ્માનિયા. સ્ત્રી [સુમાતિા]
દ્રૌપદીના પૂર્વભવનું નામ સુન. ન॰ [સુøl]
સારું કુળ, ઉત્તમ કુળ सुकुलपच्चाया. त्रि० [सुकुलप्रत्यजाति] ઉત્તમ કુળમાં ફરી જન્મ લેવો તે सुकुलपच्चायाति. त्रि० [सुकुलप्रत्याजाति] જુઓ ‘ઉપર’
સુલન. ત્રિ [મુળશ7]
સુ-કુશલ
सुकोसल. वि० [सुकोशल]
પારણાના દિવસે પૂર્વભવની માતા એવી વાઘણ વડે ચિત્રકૂટ પર્વત ઉપર શરીર ખવાયુ તો પણ શુભધ્યાને રહી મોક્ષે ગયા. सुक्क. वि० [शुक्र]
એક મહાગ્રહ જ્યોતિષ દેવ, ભ.મહાવીરને વંદનાર્થે આવ્યો. નાટ્યવિધિ દેખાડી પાછો ગયો. પૂર્વભવે તે સોમિત બ્રાહ્મણ હતો. જુઓ ‘સોમિત’ સુ. ત્રિ॰ [શુષ્ક]
રસ વગરનું, લખુ, સૂકુ સુ. પુ॰ [શુન]
શુક્લધ્યાન, ઉત્તમધ્યાન, શુક્લ લેશ્યા, સફેદ, સ્વચ્છ સુવા. ન॰ [શુ]
શુક્ર, વીર્ય, ધાતુ, બીજ, એક મહાગ્રહ, 'પુલ્ફિયા' સૂત્રનું એક અધ્યયન, એક દેવલોક, તેનો ઇન્દ્ર
સુવા. ૬૦ [yō]
જકાત, કન્યાદાન, વ્યાજ, મૂલ્ય सुक्क. धा० (शुष्
आगम शब्दादि संग्रह
સૂકાવું
સુવત. ૧૦ [શુવત્તાન્ત]
સુછિવાડિયા, સ્ત્રી॰ વિ.] સૂકાઈ ગયેલ વલ્લાદિની ફળી सुकज्झाण. न० [ शुक्लध्यान ]
ધ્યાનનો ચોથો ભેદ, જે ધ્યાનમાં વર્તતા જીવને કેવળ
જ્ઞાન અને મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય તેવું ઉત્તમ ધ્યાન સુજ્ઞાળ, ૧૦ [શુવન્તધ્યાન]
જુઓ ‘ઉપર’
સુવાડ. ૧૦ [સુત]
સત્કૃત્ય
સુવત્તા. સ્ત્રી [શુતા] વીર્યપણું
सुक्कदिवस. पु० [ शुक्रदिवस ]
શુક્રવાર
सुक्कपक्ख. पु० [ शुक्लपक्ष ]
શુક્લ પક્ષ, અજવાળીયો પક્ષ सुक्कपक्खित्त. पु० / शुक्लपाक्षिक ]
જેને અર્ધપુદ્ગલ પરાવર્તનકાળમાં મોક્ષે જવાનું છે તે જીવ
સુવવિધય. પુ॰ [શુવનપાક્ષિ] જુઓ 'ઉપર’ सुक्कपोग्गल न० (शुक्रपुद्गल]
શુક્ર-વીર્યના પુદ્ગલો
सुक्कमीसिय न० [ शुक्रमिश्रीत ]
વીર્ય મિશ્રિત
सुक्कमूल. त्रि० [ शुक्कमूल] સૂકું મૂળિયુ
सुक्करुहिररागरय. न० [ शुक्ररुधिररागरत ] વીર્ય અને લોહીના રાગમાં આસક્ત सुक्कलेस न० [ शुक्ललेश्य ]
શુક્લ લેશ્યાવાળો જીવ सुक्कलेसट्ठाण न० [ शुक्ललेश्यास्थान]
શુક્લ લેશ્યાના સ્થાનો
सुक्कलेसमोगाढा. स्त्री० [शुक्ललेश्यमवगाढ]
શુક્લ લેશ્યાયુક્ત
યુવાનેતા. સ્ત્રી [શુવન્નતેશ્યા]
અતિ શુદ્ધ પરિણામ, છ લેશ્યામાંની ઉત્તમ લેશ્યા सुक्कलेस्स. न० [शुक्ललेश्य]
જુઓ ‘સુવતેસ’
सुक्कलेस्सट्ठाण, न० [शुक्ललेश्यास्थान ]
શુક્લ લેશ્યાના સ્થાનો
सुक्कलेस्ससत. न० [ शुक्ललेश्याशत] એક શતક-વિશેષ
શુક્લ ધ્યાનમાં
સુવવવરિયા. સ્ત્રી [શુ પરિા] શુક્રની ગતિ જાણવાની વિદ્યા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत- संस्कृत-गुजराती) -4
Page 268
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सुक्कलेस्सा. स्त्री० [शुक्ललेश्या]
यो 'सुक्कलेसा' सुक्कलेस्सापरिणाम. पु० शुक्ललेश्यापरिणाम]
શુક્લલેશ્યાનું પરિણમવું તે सुक्कवडिंसय. पु० शुक्रावतंसक]
શુક્ર દેવલોકે મધ્ય-પ્રાસાદ सुक्कवेमाण. कृ० [शोषयत्]
સૂકવવું તે सुक्काभ. पु० शुक्राभ]
એક લોકાંતિક વિમાન सुक्काभिजाइय. न० शुक्लाभिजात्य]
અતિ સ્વચ્છ થયેલ सुक्काभिजातीय. न० [शुक्लाभिजात्य]
જુઓ ઉપર’ सुक्काभिजाय. न० [शुक्लाभिजात]
यो 64२' सुक्किल. त्रि० [शुक्ल]
સફેદ, ધોળું सुक्किलग. पु० शुक्लक]
સફેદ, ધોળું सुक्किलत्त. न० शुक्लत्व]
જેતપણું सुक्किलपत्त. पु० शुक्लपत्र]
એક ચતુરિન્દ્રિય જીવ सुक्किलमत्तिया. स्त्री० [शुक्लमृत्तिका]
સફેદ માટી सुक्किलय. पु० शुक्लक]
જેતપણું सुक्किलवत्थ. पु० शुक्लवस्त्र]
સફેદ વસ્ત્ર सुक्किलसुत्तय. न० शुक्लसूत्रक]
સફેદ દોરો सुक्किला. स्त्री० [शुक्लक]
શ્વેત सुक्किल्ल. पु० शुक्ल]
શ્વેત सुक्कीय. त्रि०/सुक्रीत]
સારી રીતે ખરીદેલું सुक्ख. न० [सौख्य]
સુખ, શાતા सुक्ख. धा० शुष्]
સૂકાવું सुक्खपडिवक्ख. त्रि० [सौख्यप्रतिपक्ष]
સુખનો પ્રતિપક્ષી, દુ:ખ सुखचिय. विशे० [सुखचित्त
સારી રીતે શણગારેલ सुखेत्त. त्रि० सुक्षेत्र
સારું ક્ષેત્ર सुग. पु० शुक]
પોપટ सुगइ. स्त्री०सुगति]
સારી ગતિ, सुकुमालिया. स्त्री० [सुकुमालिका]
સિદ્ધિ ગતિ सुगइगति. त्रि०/सुगतिगामिन्] સદ્ગતિમાં જનાર सुगइमग्गगमण. न०/सुगतिमार्गगमन] સદ્ગતિના માર્ગે જવું सुगंध. पु० [सुगन्ध]
સારી ગંધ, સુગંધી પદાર્થ सुगंधत्ता. न०/सुगन्धत्व]
સુગંધપણું सुगंधनीसास. न० [सुगन्धनिःश्वास]
સુગંધી ઉચ્છવાસ सुगंधि. पु० [सुगन्धि]
સુગંધ, ખૂશબુ सुगंधिय. पु० [सुगन्धिक]
સુગંધવાળુ, એક જાતનું ફૂલ सुगत. पु०/सुगत]
સારી ગતિવાળા, ગુણી सुगति. स्त्री० [सुगति] સગતિ, મોક્ષ सुगतिपह. पु० [सुगतिपथ]
સગતિનો માર્ગ, મોક્ષ-માર્ગ सुगपत्त. पु० शुकपत्र]
એક ચતુરિન્દ્રિય જીવ सुगर. न० [सुकर]
सो 'सुकर' सुगिम्हग. पु०सुग्रीष्मक]
ચૈત્ર માસનું सुगिम्हपाडिवय. पु०/सुग्रीष्मप्रतिपत्] ચૈત્ર માસનો પડવો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 269
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुगुज्झदेस. पु० [सुगुह्यदेश ] સારો ગુહ્યપ્રદેશ सुगुणाणुराय. पु० [सुगुणानुराग]
સદ્ગુણોની પ્રશંસા-અનુરાગ સુગુરુ. ॰ સુગુરુ)
સદ્ગુરુ, સન્માર્ગ દેશક
गुत्त. वि० [सुगुप्त ]
કૌસાંબીના રાજા સયાનીય નો મંત્રી. સુમૂહ. ન॰ [સુઢ]
સારી રીતે ગોપવેલ
સુન્ધફ. સ્ત્રી [સુઽતિ] સદ્ગતિ, મોક્ષ
सुग्गइग्ग. पु० [सुगतिमार्ग]
સદ્ગતિનો માર્ગ, મોક્ષ-માર્ગ
સુાત. પુ॰ [સુરત]
જુઓ ‘સુાત’ સુતિ. સ્ત્રી [સુતિ] સદ્ગતિ, મોક્ષ
સુન્ધતિનામિ. ત્રિ॰ [સુનતિમિન]
મોક્ષગામી, સદ્ગતિમાં જનાર સુામ. ૧૦ [સુરામ]
અલ્પ પરિશ્રમે જવાય તેવું, સુખે કરી ગમન થઈ શકે તે
સુાય. પુ॰ [સુરત]
જુઓ ‘સુરત’ સુશીવ. પુ॰ [સુગ્રીવ
એક નગર,
સુશીવ-૨. .વિ॰ [સુગ્રીવ]
आगम शब्दादि संग्रह
કિંષ્ટિધપુરના રાજા મહિત્યરô નો એક પુત્ર, તેની
પત્નીનું નામ તારા હતું, રામ બલદેવે તેને સીતાની શોધ
કરવા કહેલું.
सुग्गीव ३. वि० [सुग्रीव]
સુથોસ. ન॰ [સુધોષ એક કુલકર સુષોસા. વિ॰ સુઘોષા
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી. ભ.પાર્શ્વ પાસે દીક્ષા લીધી, મૃત્યુબાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની દેવી બની.
સુઘોષા, સ્ત્રી [સુધોષા] પહેલા દેવલોકની ઘંટા,
સુઘોષા. સ્ત્રી [સુધોષા]
ગંધર્વેન્દ્ર ગીતરતિની પટ્ટરાણી
સુચંદ્ર. વિ॰ સુવન્દ્ર
ઔરવતક્ષેત્રમાં આ ચોવીસીમાં થયેલ બીજા તીર્થંકર.
સુષવા. પુ॰ સુધ
સારુ ચક્ર, સુકાળ સુઘરિય. ન॰ [સુચરિત્]
મહાવ્રત-નિયમાદિનું સારી રીતે આચરણ કરેલ
સુચારું. વિશે॰ [સુધારો
મનોહર, સુંદર સુવિ. સ્ત્રી [શુવિ] પવિત્ર
सुचिण्ण. त्रि० [सुचीर्ण] શુભભાવથી આચરેલ
सुचिण्णफल न० [सुचीर्णफल ]
સત્કર્મ કે સારા આચરણનું ફળ સુચિત. ૧૦ [શુવિભૂત]
પવિત્ર થયેલ
કાગંદીનો રાજા, તેની પત્ની (રાણી)નું નામ રામા હતું. તે | સુધિરં. વિશે॰ [સુવિરમાં
ભ.સુવિન્નિ ના પિતા હતા.
જુઓ ‘ઉપર’ સુચોય. ૧૦ [સુવોવિત]
सुग्गीव २. वि० [सुग्रीव]
સારી રીતે પ્રેરણા કરાયેલ મુખ્યા. ॰ [શ્રુત્વા]
સાંભળીને
સુચિર. વિશે॰ [સુરિ] સુદીર્ઘકાળ, લાંબા વખત સુધી
સુવ્યા. થા॰ [બ્રુ] સાંભળવું સુચ્છિન્ન. ત્રિ॰ [સુછિન્ન] સારી રીતે છેઠેલું સુનંપિય. ત્રિ [મુનન્વિત] સારી રીતે બોલેલું
સુખક. વિશે॰ [સ્વિષ્ટ]
ભૂતાનંદ ઇન્દ્રના અશ્વસૈન્યનો અધિપતિ
સુષોસ. ન॰ [સુધોષ]
ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક વિમાન,
सुघोस.
ન॰ [સુધોષ)
પાંચમાં દેવલોકનું એક વિમાન, સુપોસ. ન॰ સુધોષ]
પહેલા દેવલોકની ઘંટાનું નામ,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
સારી રીતે ઇચ્છવા યોગ્ય
Page 270
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुजणकुलकन्नगा. स्त्री०/सुजनकुलकन्यका
રાજા સેનિમ ની એક રાણી. ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લઈ સારા લોકોના કુળની કન્યા
મોક્ષે ગયા. सुजस. वि० [सुयशस]
सुजेट्ठा. वि० सुज्येष्ठा ચક્રવર્તી વરનામ નો સારથી, તે પછી સેસ નામે
રાજા વડેરા ની પુત્રી, વેત્તા ની બહેન, સળંડું જમ્યો, સુનસ અને વરનામ બંનેએ દીક્ષા લીધેલી.
વિદ્યાધરની માતા, રાજા સેનિમ સાથે તેણી ભાગીને सुजसा. स्त्री०सुयशस्
લગ્ન કરવાની હતી, પણ વેત્તા એ ભાગી જઈને સારી કીર્તિવાળો યશસ્વી
સેનિમ સાથે લગ્ન કરતા, તેણીએ દીક્ષા લીધી. सुजसा-१. वि० सुयशा]
સુનોય. ૧૦ (સુચનત] ભ.અનંત ની માતા
સારી રીતે ગોઠવેલ सुजसा-२. वि० सुयशा
સુH. (સૂર્ય સુદર્શનપુરના વેપારી સુલુના ની પત્ની.
પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન સુન. ત્રિવ (સુહાની
सुज्जकंत. पु० सूर्यकान्त સુખે તજવા યોગ્ય
જુઓ ઉપર सुजाअत-१. वि०/सुजाता વીરપુરના ના વીરપ્નમિત્ત રાજા અને રાણી સિરીવી
सुज्जकूड. पु० सूर्यकूट]
જુઓ ઉપર નો પુત્ર તેને વત્નસિરિ આદિ ૫૦૦ પત્નીઓ હતી, તેણે
सुज्जज्झय. पु० सूर्यध्वज] ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી, પરંપરાએ મોક્ષે જશે
જુઓ ઉપર પૂર્વભવમાં તે સમદ્રત્ત નામે ગાથાપતિ હતો. પુષ્પદંત સુજ્ઞUN. To [સૂર્યપ્રમ) સાધુને શુદ્ધ આહારદાનથી મનુષ્યાય બાંધેલ
જુઓ ઉપર’ સુનામત-૨. વિ૦ (કુનાત.
सुज्जलेस. पु० [सूर्यलेश्य] ચંપાનગરીના વેપરી ઘનમિત્ત નો પુત્ર, ઘમ્મરોસ જુઓ ‘ઉપર’ મંત્રીએ તેને મારી નાંખવા યોજના ઘડેલી, પણ રાજા सुज्जवण्ण. पु० [सूर्यवर्ण ચંદ્રજ્ઞા એ તેની બહેન ચંદ્રના તેની સાથે પરણાવી.
જુઓ ઉપર सुजाणु, विशे० [सुजानु
सुज्जसिंग. पु० सूर्यशृङ्ग] જેના સુંદર ઢીંચણ છે તે
જુઓ ઉપર’ સુનાત. ત્રિ(સુનાત)
सुज्जसिट्ठ. पु० सूर्यसृष्ट] સારી રીતે ઉત્પન્ન થયેલ
જુઓ ઉપર सुजाता. स्त्री० [सुजाता]
सुज्जसिरि. वि० सूर्यश्री જંબુસુદનાનું એક નામ
સબુક્કનગરના એક બ્રાહ્મણ સુMસિવ ની પત્ની, સુસઢ सुजाता-१. वि०/सुजाता
તેનો પુત્ર હતો, રાજા સેનિમ ની પત્ની, રાજગૃહીમાં ભ.મહાવીર પાસે તેણીએ પૂર્વભવના કર્મને કારણે જન્મતાં જ મા ગુમાવી. દીક્ષા લીધી.
સુજ્ઞસિ તેણીને ગોવિંદ્ર બ્રાહ્મણને વેંચી, કાળક્રમે सुजाता-२. वि० सुजाता
અજાણતાં જ સુજ્ઞસિવે તીને સાથે લગ્ન કર્યા, તે મરીને નાગકુમારેન્દ્ર ભૂતાનંદના કાલવાલ નામના લોકપાલની
છઠ્ઠી નરકે ગઈ. એક પટ્ટરાણી
सुज्जसिव. वि० [सूर्यशीव સુનાવ. ત્રિ(સુનાત)
સંબક્કનગરનો એક બ્રાહ્મણ. કથા જુઓ સુષ્ણસિરી જુઓ ‘સુનીત'
સુજ્ઞસિવ ને પોતાના અકાર્યની જાણ થતાં દીક્ષા લીધી, सुजाया. स्त्री० [सुजाता
પાપકર્મોનું પ્રાયશ્ચિત કર્યું. તે અંતકૃત કેવલી થયા. જુઓ ‘સુનાતા'
सुज्जावत्त. पु० सूर्यावती सुजाया. वि०सुजाता
જુઓ ઉપર’
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 271
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સાંભળવું, શ્રવણ કરવું सुण. पु० श्वन्]
ફૂતરો सुणइ. स्त्री० [शुनकी]
કૂતરી
सुणंतेण. कृ० [श्रवणेन]
સાંભળીને सुणग. पु० [शुनक]
કૂતરો
सुज्जुत्तरवडेंसग. पु० सूर्योत्तरावतंसक]
यो -64र' सुज्झ. न० [.]
रौप्य, यांही, धोनी सुज्झ. धा०/शुध
शुद्ध थj, सुज्झ. धा० शुध्]
અતિચાર ટાળવા, सुज्झ. धा० शुध्]
ઉત્તરોત્તર શુદ્ધિ મેળવવી सुज्झाइत. त्रि० [सुध्यात]
સારી રીતે-અર્થ પુરઃસર સાંભળેલું सुट्टयर. न०/सुजुष्ट]
સારી રીતે સેવેલ सुट्ठयर. विशे० सुष्ठतर]
અતિ સુંદર, સારી રીતે सुटिअप्प. त्रि०सुस्थितात्मन्] સમ્યક રીતે સ્થિત આત્મા सुट्ठिच्चा. स्त्री० [सुस्थाप]
સારી રીતે રહેલ सुट्ठिय. पु०सुस्थित]
સારી રીતે સ્થિર રહેલ, सुट्ठिय. पु०सुस्थित
લવણ સમુદ્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ, सूट्ठिय-१. वि०/सुस्थिता
પાંચ પાંડવોને દીક્ષા આપનાર એક સ્થવિર સાધુ. सूट्ठिय-२. वि० [सुस्थित]
कविल ना धायार्य सुट्ठिया. स्त्री० [सुस्थिता]
સુસ્થિત દેવની રાજધાની सुठु. त्रि० सुष्ठ]
सुं६२, सा, सभ्य, सारी रात सुठुचर. विशे० सुष्टुचर]
સમ્યક રીતે વિચરનાર सुठुत्तरमायामा. स्त्री० [सुत्तरमायामा
ગંધારગ્રામની છઠ્ઠી મૂર્ચ્છના सुठुतराग. त्रि० [सुठुतरक]
અતિ સુંદર सुठुदिन्न. त्रि० [सुठुदत्त
સમ્યક રીતે અપાયેલ सुण. धा० [२]
सुणणता. स्त्री० [श्रवण]
સાંભળવું તે सुणति. स्त्री० [सुनति]
કૂતરી सुणमाण. कृ० शृण्वत्]
સાંભળતો सुणयि. पु०सुनति]
સારી રીતે નમેલ सुणय. पु० शुनक]
કૂતરો सुणहपोसय. त्रि० [शुनकपोषक]
કૂતરાને પાળનાર सुणिउं. कृ० [श्रोतुम्]
સાંભળવા માટે सुणित्ता. कृ० श्रुत्वा]
સાંભળીને सुणित्ताण. कृ० श्रुत्वा]
સાંભળીને सुणित्तु. कृ० श्रुत्वा
સાંભળીને सुणिया. कृ० श्रुत्वा]
સાંભળીને सुणी. स्त्री० [शूनी]
કૂતરી सुणेत. न० शृण्वत्
સાંભળવું તે सुणेत्ता. कृ० श्रुत्वा]
સાંભળીને सुणेत्तु. त्रि० [श्रोत]
સાંભળનાર सुणेमाण. कृ० शृण्वत् સાંભળવું તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 272
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुणेयव्व. त्रि० (श्रोतव्य | સાંભળવા યોગ્ય
सुहि. ० [ शून्यगृह ] શૂન્ય ઘર
सुणगेह. न० [ शून्यगृह ] શૂન્ય ઘર
सुण्णसाला. स्त्री० [ शून्यशाला ]
શૂન્ય શાળા
सुण्हत्त न० [ स्नुषात्व ]
પુત્રવધુપણું
सुहा. स्त्री० [स्नुषा]
પુત્રવધુ
सुत न० [श्रुत]
सांजेलु, श्रवए रेल
सुत न० [ श्रुत]
વ્યાકરણાદિ શાસ્ત્ર,
सुत न० [श्रुत]
આગમ, સૂત્ર, પ્રવચન, દ્વાદશાંગી, શ્રુતજ્ઞાન, શ્રુત
सुत न० [श्रुत]
વ્યવહાર
सुतअनाणि त्रि० [ श्रुताज्ञानिन्]
શ્રુત અજ્ઞાની, શ્રુતને નહીં જાણતો सुतअन्न्राण. त्रि० [श्रुताज्ञान]
કૃતનું અજ્ઞાન
सुतअन्नाणि त्रि० [ श्रुताज्ञानिन्]
શ્રુતને નહીં જાણતો, શ્રુત-અજ્ઞાની सुतंग. पु० [शृताङ्ग]
શ્રુતનો વિભાગ
सुतत्त. विशे० [सुतप्त ] સારી રીતે તપેલ सुतनाण न० [श्रुतज्ञान]
आगम शब्दादि संग्रह
શ્રવણથી થતું શાસ્ત્રજ્ઞાન, પાંચજ્ઞાનનો બીજો ભેદ
सुतनाणि त्रि० [ श्रुतज्ञानिन् ]
શ્રુતજ્ઞાનયુક્ત सुतनु. पु० [सुतनु]
ઉત્તમ શરીર, આહારક શરીર सुतवस्सि. त्रि० [सुतपस्विन्]
સારી રીતે તપ કરનાર सुतवस्सित. कृ० [सुतपस्थित] સારી રીતે તપ કરેલ
सुतवस्सिय पु० [सुतपस्विक]
સારી રીતે તપ કરનાર सुतविंत त्रि० (सुतप्त)
સારી રીતે તપેલ
सुतविनय न० [ श्रुतविनय ]
શ્રુતનું બહુમાન કરનાર, વિનયનો એક ભેદ सुतसंपदा. स्त्री० [ श्रुतसम्पदा ]
શ્રુતરૂપી લક્ષ્મી
सुति. स्त्री० [शुची] પવિત્રતા
सुति. स्त्री० [ श्रुति]
भुखी 'सुड सुतिक्ख. त्रि० [सुतीक्ष्ण ]
ઘણું તીક્ષ્ણ, ધારદાર सुतिक्खण. त्रि० / सुतीक्ष्ण) उपर
सुतिक्खधार. विशे० [सुतीक्ष्णधार ] અતી તીક્ષ્ણધાર, ઘણું ધારદાર सुतितिक्ख. त्रि० [सुतितिक्ष]
સુખે કરીને સહન થાય તે
सुतित्थ. त्रि० [सुतीर्थ]
સુખે તરવાને યોગ્ય, સારુ શોભન તીર્થ सुतोवउत्त त्रि० श्रुतोपयुक्त ]
શ્રુતના ઉપયોગ વડે યુક્ત सुतोसय, त्रि० (सुतोषक) સંતોષ રાખનાર सुत्त. त्रि० [सुप्त )
]
अद्यमां पडेल,
सुत्त. त्रि० [सुप्त ]
મિથ્યાત્વી, અજ્ઞાની,
सुत्त. त्रि० [सुप्त ]
સર્વ અપર્યાપ્ત જીવ
सुत्त न० [ सूत्र ]
शास्त्र, खगम, प्रवयन,
सुत्त न० [ सूत्र ]
થોડાં અક્ષર અને ઘણાં અર્થવાળું વાક્ય,
सुत्त न० [ सूत्र ]
सुतर, होरो,
सुत्त न० [ सूत्र ] પૂર્વનો એક ભેદ,
सुत्त न० [ सूत्र ]
દ્રષ્ટિવાદનો એક વિભાગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 273
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂત્રથી
શુક્તિ
आगम शब्दादि संग्रह સુત્ત. ૧૦ કૃિત] જુઓ સુત’
सुत्तरुयि. स्त्री० [सूत्ररुचि] સુત્તમો. સૂત્રત)
જુઓ ઉપર
सुत्तवेयालिय. पु० सूत्रवैचारिक] सुत्तखेड्ड. पु० सूत्रखेल]
કર્મ આર્યનો એક ભેદ સૂત્ર બનાવવાની કળા, સૂત્ર-ક્રીડા
सुत्तसुयधम्म. न० सूत्रश्रुतध] सुत्तग. पु० सूत्रक]
સૂત્રરૂપ શ્રત ધર્મ કંદોરો, એક આભૂષણ
સુત્તા 41મ. નં૦ (સૂત્રામ) સુInહી. ત્રિ. (સૂત્રગ્રાહી
સૂત્રરૂપી આગમ ‘સૂત્રને ગ્રહણ કરનાર
सुत्ताणुगम. पु० सूत्रानुगम] सुत्तजागर. त्रि० [सुप्तजागर]
સૂત્રનો સંબંધ સૂતો-જાગતો
सुत्तालावगनिप्फन्न. न० सूत्रालापकनिष्पन्न] सुत्तजागरा. स्त्री०सुप्तजागरा
સૂત્રના આલાવામાંથી નિપજેલ સૂતો-જાગતો
સુત્તિ. સ્ત્રી (f] સુતત્ત. નં૦ (ગુપ્તત્વ) ‘સુપ્તપણે
सुत्तिमई. स्त्री० [शुक्तिमती] સુતત્ત. ૧૦ (સૂત્રત્રય
એક પ્રાચીન રાજધાની સૂત્ર-ત્રય, ત્રણ સૂત્રોનો સમૂહ
सुत्तिमत्तिया. स्त्री०सुक्तिमतिका] સુન્નત્થ. નં૦ (સૂત્રાર્થ
જુઓ ઉપર સૂત્ર અને અર્થ
सुत्थिय. पु०सौवस्तिक सुत्तत्थपाढय. पु० सूत्रार्थपाठक]
જ્યોતિષ્ઠ ગ્રહ વિશેષ, સૂત્ર અને અર્થને ભણનાર
सुत्थिय. पु० [सौवस्तिक] સુન્નત્યપુછ81. To [સૂત્રાર્થપૃચ્છ)
એક હરિત વનસ્પતિ, સૂત્ર અને અર્થ સંબંધિ પ્રશ્ન કરનાર
सुत्थिय. पु० [सौवस्तिक] सुत्तत्थविसारय. त्रि०/सूत्रार्थविशारद]
સ્વસ્તિક સૂત્ર અને અર્થના વિશારદ-પારગ
સુલ્વિય. ૧૦ (સુસ્થિત) સુત્તનિવદ્ધ. ત્રિ. (સૂત્રનેનો
સારી રીતે રહેલ સૂતર કે દોરી વડે બાંધેલ
सुदंसण. पु० [सुदर्शन] सुत्तनीईय. पु० [सूत्रनीतिक]
જેનું દર્શન સુંદર છે તે-મેરુ પર્વત, ધરણેન્દ્રના હાથી સૂત્રની નીતિ, શાસ્ત્રન્યાય
લશ્કરનો અધિપતિ, અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન सुत्तपडिकुट्ठ. त्रि० सूत्रप्रतिक्रुष्ट]
सुदंसण-१. वि० सुदर्शन] । સૂત્રમાં જેનો નિષેધ કરાયો છે તે
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા પાંચમાં બળદેવ, કુરિસસિદ सुत्तपरिवाडि. स्त्री० [सूत्रपरिपाटी]
વાસુદેવના ભાઈ. સૂત્રક્રમ
सुदंसण-२. वि० सुदर्शन सुत्तपासय. पु० सूत्रपाशक]
વાણિજ્યગ્રામનો એક ધનાઢય વેપારી અને શ્રાવક તે સૂતરનો ફંદો
દૂતિપલાશ ચૈત્યમાં ભ.મહાવીરને વંદનાર્થે ગયો, કાળ सुत्तफासियनिज्जुत्ति. स्त्री० [सूत्रस्पर्शकनियुक्ति]
વગેરે સંબંધિ પ્રશ્નો પૂછ્યા, પૂર્વભવમાં તે મહાબલ નામે સૂત્રને સ્પર્શતી-છણાવટ કરતી નિયુક્તિ-વ્યાખ્યા
રાજકુમાર હતો. સુદર્શને દીક્ષા લીધી, તે મોક્ષે ગયા. સુત્તય. ન૦ (સૂત્રશ્નો
सुदंसण-३. वि०/सुदर्शन સૂતર
સૌગંધિકાનો શ્રેષ્ઠી, પહેલા તે શુક્ર પરિવ્રાજકનો सुत्तरुइ. स्त्री० [सूत्ररुचि
અનુયાયી હતો. થાવાપુત્ર અણગાર પાસે શંકા સૂત્ર-શાસ્ત્રની રુચિ
સમાધાન મેળવી શ્રાવક બન્યો.
મુનિ દ્વીપરત્નસાગરની જીવત "માગમ શબ્દ સંયg" (-સંસ્કૃત-ગુનરાતી-4
Page 274
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुदंसण-४. वि० सुदर्शन]
सुदंसणा-४. वि० [सुदर्शना રાજગૃહીનો ધનાઢય શ્રેષ્ઠી, ભ.મહાવીરનો શ્રદ્ધાવાન ભરતક્ષેત્રના ચોથા બળદેવ પુરિસુત્તમ' ની માતા. શ્રાવક, અર્જુનમાળીના ઉપદ્રવ છતાં તે ભગવંતને सुदंसणा-५. वि०/सुदर्शना વંદનાર્થે ગયેલ, તેના પ્રભાવથી અર્જુન માળીના
ધરણેન્દ્રના લોકપાલ કાલની એક પટ્ટરાણી શરીરમાંથી યક્ષ ચાલ્યો ગયો.
सुदंसणा-६. वि० सुदर्शना] सुदंसण-५. वि०/सुदर्शन]
પિશાચેન્દ્ર કાળની પટ્ટરાણી
सुदक्खुजागरिका. स्त्री० [सुदृष्टजागरिका) ભ.પાર્શ્વના શાસન સમયનો રાજગૃહીનગરીનો એક ગાથાપતિ, પિયા તેની પત્ની હતી, મૂયા પુત્રી હતી.
સમ્યકત્વની શુદ્ધિ માટે જાગવું,
सुदक्खुजागरिका. स्त्री० [सुदृष्टजागरिका) सुदंसण-६. वि० सुदर्शन] ।
ધર્મજાગરણનો એક ભેદ ચંપાનગરીનો એક શ્રેષ્ઠીપુત્ર-શ્રાવક, મિતિ તેની
સુત્ત. ત્રિ. (સુદ્રત્ત પત્ની હતી, રાણી ઝમવા તેનાથી આકર્ષાયેલી, પણ તે
સારી રીતે અપાયેલ વ્રતમાં નિશ્ચલ રહ્યો. પૂર્વજન્મમાં તે ગોવાળ હતો,
सुदत्त. वि० सुदत्त નવકારમંત્રના પ્રભાવે તે સુદર્શન શ્રેષ્ઠીપુત્ર થયો. સ્થિવર ઘમ્મરોસ ના શિષ્ય, જે ઉગ્રતપસ્વી હતા. સુવાડું सुदंसण-७. वि० सुदर्शन]
ના પૂર્વભવના જીવ સુદ્દતે તેને માસક્ષમણના પારણે શુદ્ધ ભ.ગર ના પિતા.
આહારદાન કરેલ. કથા જુઓ સુવહુ-૨ सुदंसण-८. वि० सुदर्शन]
सुदरिसण. पु० सुदर्शन] વાસેદેવ સયંમૂ અને બળદેવ મદ્ ના પૂર્વજન્મના
સુદર્શન નામે યક્ષ ધર્માચાર્ય
सुदरिसणा-१. वि०/सुदर्शना सुदंसण-९. वि० सुदर्शन]
સાહંજણી નગરીની એક ગણિકા, ત્યાંનાં મંત્રી સશે તેને ભ.પાર્શ્વનો પૂર્વભવ
રાખેલી સTS કુમાર પણ તેની ભોગાસક્ત હતો. વૃત્તિમાં सुदंसण-१०. वि० सुदर्शन]
તેનું નામ ‘સુદ્રસTT' છે. ભ, મર નો પૂર્વભવ
सुदरिसणा-२. वि० सुदर्शना સુર્વસામાનવન. ન૦ (સુદ્રનમશનિવન) એક વન-વિશેષ
સુરિસTI-૨ ચાંડાલ કુળમાં સપડ ની બહેન રૂપે જન્મી, सुदंसणसेहर. पु०सुदर्शनशिखर]
ત્યાં પણ તે સાથે ભોગાસક્ત બની. એક શિખર-વિશેષ
सुदारुण. पु० सुदारुण] सुदंसणा. स्त्री०सुदर्शना] પહેલા તીર્થકરની પ્રવૃજ્યા પાલખીનું નામ,
સુઠ્ઠિ. ત્રિ(સુe] सुदंसणा. स्त्री०सुदर्शना]
સારી રીતે જોયેલ અથવા નિર્ણય કરેલ પશ્ચિમ દિશાના અંજનક પર્વતની એક વાવડી,
સુધી. ત્રિ. (સુદ્રીf] सुदंसणा. स्त्री०सुदर्शना]
ઘણુ લાંબુ જંબૂ દ્વીપના જંબૂવૃક્ષનું અપરનામ
सुदुक्कर. विशे०/सुदुष्कर] सुदंसणा-१. वि० सुदर्शना]
અતિ દુષ્કર ભ.મહાવીરની બહેન
સુવિરવા. ત્રિ. (સુદુ:વિત] सुदंसणा-२. वि० सुदर्शना]
ઘણો દુઃખી નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી, ભ,પાર્થ પાસે દીક્ષા |
સુકુષ્યર. વિશે. કુટુક્ષર)
મુશ્કેલીથી આચરી શકાય તેવું લીધી, મૃત્યુબાદ તે કાળ પિશાચેન્દ્રની અગમહિષી
સુકુત્તાર. ત્રિ(સુદુસ્તાર) બની.
મુશ્કેલીથી તરી શકાય તેવું सुदंसणा-३. वि०/सुदर्शना]
સુકુત્તમ. ત્રિ(સુહુર્તમ) જુઓ સુરિસUTI
અતિ કઠિન
ચંડાલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 275
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सुदुल्लह. त्रि० [सुदुर्लभ
અતિ કઠિન सुदेसिय. विशे० [सुदेशित]
સારી રીતે ઉપદેશ કરાયેલ सुद्द. त्रि० शूद्र]
શુદ્ર, હલકા વર્ણના લોક सुद्दिट्ठ. न० सुदृष्ट] यो 'सुदिट्ठ' सुद्ध. त्रि० [शुद्ध
शुद्ध, बाप रहित, निष्ठतंड, सुद्ध. त्रि० [शुद्ध]
સુદપક્ષ, सुद्ध. त्रि० [शुद्ध]
સચિત્ત सुद्ध. न० शुद्ध
શુક્લ, સફેદ सुद्धगंधारा. स्त्री० शुद्धगान्धारा]
ગંધાર ગ્રામની ચોથી મૂચ્છના सुद्धत्थ. न० शुद्धार्थ
શુદ્ધ અર્થ-હેતુ सुद्धदंत. पु० [शुद्धदन्त में संतरद्वीपीयवासी मनुष्य, सुद्धदंत. पु० [शुद्धदन्त]
અનુત્તરોવવાઈય’ સૂત્રનું એક અધ્યયન सुद्धदंत. वि० शुद्धदन्त] રાજા સેમિ અને રાણી ઘારિળ નો પુત્ર ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ અનુત્તર વિમાને ઉત્પન્ન
सुद्धप्पावेस. त्रि० शुद्धप्रवेश्य
સભા પ્રવેશ વખતે પહેરવા યોગ્ય શુદ્ધ વસ્ત્રો, सुद्धप्पावेस.
त्रिशुद्धप्रवेश्य] શુદ્ધ આત્મ પ્રવેશ, શુદ્ધ પ્રવેશ सुद्धभाव. पु० शुद्धभाव] નિર્મળ ભાવ सुद्धलेस. न० [शुद्धलेश्य] નિર્મળતમ પરિણામના ધારક, सुद्धलेस. न० शुद्धलेश्य] શુક્લ લેશ્ય सुद्धवात. पु० शुद्धवात]
શુદ્ધ વાયુ सुद्धवाय. पु० शुद्धवात
શુદ્ધ વાયુ सुद्धवायानुओग. पु० शुद्धवायानुयोग]
શુદ્ધ વાણીનો અનુયોગ सुद्धवियड. न० [शुद्धविकट] નિર્દોષ અચિત્ત પાણી सुद्धसंकप्प. न० [शुद्धसङ्कल्प] નિર્મળ સંકલ્પ सुद्धसज्जा. स्त्री० [शुद्धषड्जा]
ષજગ્રામની સાતમી મૂર્છાના सुद्धहियय. न०/शुद्धहृदय] નિર્મળ હૃદય सुद्धागणि. पु०/शुद्धाग्नि] નિર્મળ અગ્નિ सुद्धिहेउ. पु० शुद्धिहेतु નિર્મળતા માટે सुद्धी. स्त्री० [शुद्धि] | નિર્મળતા, શુદ્ધિ सुद्धेसणिय. त्रि० शुद्धषणिक]
નિર્દોષ ગવેષણા કરનાર सुद्धोदग. न० शुद्धोदक] નિર્મળ પાણી सुद्धोदन. न० शुद्धोदन]
શુદ્ધ ચોખા सुद्धोदन. वि०/शुद्धोदन]
બૌદ્ધમતના સ્થાપક બુદ્ધ’ ના પિતા. सुद्धोदनसुत. वि० [शुद्धोदनसुत] यो 'बुद्ध' सुद्धोदय. न० [शुद्धोदक નિર્મળ પાણી
થયો
सुद्धदंतदीव. पु० शुद्धदन्तद्वीप]
એક અંતરદ્વીપ सुद्धदंता. स्त्री० [शुद्धदन्ता]
શુદ્ધ દંત દ્વીપની સ્ત્રી सुद्धपडिवय. पु० शुद्धप्रतिपत्]
શુક્લ પક્ષનો પડવો सुद्धपानय. न० शुद्धपानक]
शुद्ध पान, सुद्धपानय. न० [शुद्धपानक]
સચિત્ત પાણી सुद्धपुढवी. स्त्री० [शुद्धपृथ्वी]
સચિત્ત પૃથ્વી सुद्धप्पा. पु० [शुद्धात्मन्] નિર્મળ આત્મા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 276
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સુદ્ધોયા. ૧૦ (શુદ્ધોનો
સુનંદા-૨. વિ૦ (સુનન્દી) નિર્મળ ચોખા
ભ.ડસમ ની એક પત્ની તેનો નંદ્રા નામે પણ ઉલ્લેખ છે. સુદ્ધોતરી. ત્રિ. (સુથૌતર*]
તેની સાથે જન્મેલ બાળકનું અકાળ અવસાન થતા રાજા સારી રીતે દોડવું
નામ એ તેને ઉછેરેલ. તેણીએ વાહુતિ અને સુંદરી ને સુદ્ધોવડ. નં શુદ્રૌપહૃત]
જન્મ આપ્યો. નિર્દોષ રીતે ભોજન માટે લાવેલું
સુનંદ્રા-૩. વિ૦ (સુનન્દ્રો सुधम्म. पु० सुधर्मन्
ચક્રવર્તી મધવા ની મુખ્ય પત્ની (સ્ત્રી રત્ન) સમ્યફ ધર્મ,
સુનંદ્રા-૪. વિ૦ (સુનન્દ્રા सुधम्म. पु० सुधर्मन्]
જુઓ નંદ્રા-૨' પાંચમાં ગણધર
સુનંદી. સ્ત્રી (સુનન્દ્રિો सुधम्म. वि० सुधर्मन
શોભન-નંદિ એક તપસ્વી સાધુ, જેને શુદ્ધ આહારદાન કરી, મધ્યમિકા
સુનવઉત્ત. નં૦ (સુનક્ષત્ર) નગરીના મેહરહ રાજાએ અનુગાયુ ઉપર્જન કર્યું, પછી તે
સુનક્ષત્ર, રાજા નિનાસ થયો.
સુનવરત્ત. ૧૦ (સુનક્ષત્ર) सुधम्म. वि० सुधर्मन]
અનુત્તરોવવાઈય સૂત્રનું એક અધ્યયન જુઓ સુહમ્મ
सुनक्खत्त-१. वि० सुनक्षत्र सुधम्मा. स्त्री० [सुधर्मा]
ભ.મહાવીરના એક શિષ્ય, જેને ગોસાળાએ એ નામની એક દેવસભા
તેજોલેશ્યાથી બાળીને મારી નાંખેલા. કથા જુઓ सुधीर. विशे०/सुधीर]
‘ોસીન' સમ્યકુ-ધીર
सुनक्खत्त-२. वि० सुनक्षत्र सुनंद-१. वि०सुनन्द
કાકંદીના મદ સાર્થવાહિનીનો પુત્ર, દીક્ષા લીધી, તપ રાજગૃહીનો એક ગાથાપતિ ભ.મહાવીરે ત્રીજા માસ- કર્યા અનશન કરી, સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાને ગયા, ક્ષમણ નું પારણું તેને ઘેર કરેલ, પંચદિવ્ય પ્રગટ થયેલા | સુનવરવત્તા. સ્ત્રી (સુનક્ષત્રો] सुनंद-२. वि०/सुनन्दा
પખવાડીયાની પંદર રાત્રિમાંની બીજી રાત્રિ આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા નવમાં सुनग. पु० [शुनक તીર્થકર પોટ્ટિ નો જીવ
કૂતરો સુનં-૩. વિ. યુનન્દ્ર].
सुनय. पु० शुनक] હસ્તિનાપુરનો રાજા सुनंद-४. वि० [सुनन्द]
सुनह. पु० शुनक] ભ.પાર્શ્વના મુખ્ય શ્રાવક सुनंद-५. वि० सुनन्द]
सुनाभ. वि० सुनाभ મહાપુરનો એક રહીશ, ભ. વાસુપુજ્ઞ ના પ્રથમ ભિક્ષા ધાતકીખંડના દક્ષિણાદ્ધ ભરતની અવરકંકાના રાજા દાતા.
પડમનામ ના પુત્ર सुनंद-६. वि० [सुनन्द]
સુનિડVT. ત્રિ(સુનિgm) ચંપાનગરીનો શ્રાવક, જેણે કૌસાંબીના એક શ્રીમંત સારી રીતે કુશળ વ્યાપારી રૂપે જન્મ લીધો અને દીક્ષા લીધી.
સુનિ પૂઢ. ૧૦ (નિરૂદ્ધ) सुनंदा-१. वि० सुनन्दा]
સારી રીતે ગોપવેલ આચાર્ય વર ની માતા તેના પતિનું નામ ઘનરિ હતું,
સુનિહાફિય. નં૦ (સૂનિગૃહીત) સુનંદ્રા ગર્ભવતી હતી ત્યારે જ ઘનરિ એ દીક્ષા લીધેલી.
સારી રીતે નિગ્રહ કરાયેલ
સુનિશ્ચિત. ૧૦ (સુનિશ્વિત) છેલ્લે તેણીએ પણ દીક્ષા લીધી.
સારી રીતે વ્યાપ્ત
WOL
કૂતરો
કૂતરો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 277
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુનિદિર. ત્રિ” સુનિકિત]
સારી રીતે નિષ્ઠા પામેલ सुनिद्ध. विशे० सुस्निग्ध]
અતિ સ્નિગ્ધ સુનિપુણ. ત્રિ(સુનિgI]
અતિ કુશળ સુનિમન. વિશે. (સુનિત]
અતિ નિર્મળ સુનિશ્મિત. ૧૦ (સુનિર્મિત)
સારી રીતે નિર્માણ કરાયેલ સુનિશ્મિક. ૧૦ (સુનિર્મિત]
જુઓ ઉપર’ સુનિયા. સ્ત્રી (નિઝા]
કૂતરી
સુનિરિવા . ૧૦ (કુનરીક્ષT]
સારી રીતે જોયેલ-અવલોકન કરેલ સુનિરુદ્ધ ત્રિ. (સુનિરુદ્ધ)
સારી રીતે અટકાવેલ सुनिरुवित. विशे० [सुनिरूपित]
સારી રીતે નિરુપણ કરાયેલ સુનિવિઠ્ઠ. ત્રિસુનિવિષ્ટ
સુખેથી બેઠેલું, સારી રીતે રહેલું सुनिवेसिय. विशे० [सुनिवेशित]
સારી રીતે નિવેશ કરાયેલ-રખાયેલ सुनिव्वुत. त्रि०सुनिवृत्त
સારી રીતે નિવૃત્ત થયેલ सुनिव्वुय. त्रि०/सुनिवृत्त
જુઓ ઉપર सुनिसंत. त्रि०सुनिशान्त]
પૂર્ણ પરીચિત સુનિશિત. ત્રિ. (સુનિશિત)
અતિ તીક્ષ્ણ ધારવાળું નિસિય. ત્રિ(સુનિશિતો જુઓ ઉપર સુની. સ્ત્રી ની]
કૂતરી સુન્ન. ત્રિ. (શૂન્ય)
ખાલી, રહિત सुन्नकाल. पु० [शून्यकाल વિરહકાળ सुन्नगार. पु० शून्यागार] નિર્જન ઘર
आगम शब्दादि संग्रह
सुन्नघर. न० शून्यघर] | નિર્જન ઘર સુન્ના. ત્રિ, ચિક્ક]
શૂન્ય, ખાલી સુન્ના-IIR. ૧૦ (શૂન્યાગાર)
ઉજ્જડ ઘર સુપ૬. ત્રિ. સુપ્રતિક] ઇજ્જતદાર, સુપટ્ટ. ત્રિ(સુપ્રતિક]
અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન, સુપ૬. ત્રિ(સુપ્રતિક]
ભાદરવા માસનું લોકોત્તર નામ सुपइट्ठ-१. वि० [सुप्रतिष्ठ] શ્રાવસ્તીનો ગાથાપતિ, ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લઇ, મોક્ષ ગયા. सुपइट्ठ-२. वि० [सुप्रतिष्ठ] શ્રાવસ્તીનો ગાથાપતિ, ભ.પાર્થ પાસે દીક્ષા લીધી. સુંદર
ચારિત્ર પાળી મૃત્યુબાદ જ્યોતિષકેન્દ્ર સુર’ થયો સુપક્વા . ન૦ (સુપ્રતિકq]
સરાવલો સુપ૬. R૦ (સુપ્રતિક]
સરાવલો સુપટ્ટપુર. નં૦ (સુપ્રતિકપુર)
એક નગર સુપટ્ટામ. પુo (સુપ્રતિકામ)
એક લોકાંતિક વિમાન સુપરિ . ત્રિ. (સુપ્રતિષિત).
સારી રીતે પ્રતિષ્ઠા પામેલ, સુપટ્ટિય. ત્રિ(સુપ્રતિકિત] મજબૂત પાયા ઉપર રહેલું, શરવાલા ઉપર મૂકેલ શરાવલ सुपउत्त. विशे० सुप्रयुक्त
સારી રીતે યોજેલ सुपओहर. पु०सुपयोधर]
ઉન્નત સ્તન, સારા વાદળા સુપવ. ત્રિસુપવ7)
સારી રીતે પકવેલુ सुपच्चक्खाइ. त्रि०सुप्रत्याख्यायिन्]
વિધિપૂર્વક પચ્ચકખાણ કરનાર सुपच्चक्खाय. त्रि० सुप्रत्याख्यात] સારી રીતે પચ્ચકખાણ કરેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 278
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुपच्चक्खाविय. त्रि० सुप्रत्याख्यायित]
सुपरिण्णाय. त्रि० सुपरिज्ञात) સારી રીતે પચ્ચકખાણ કરાવેલ
જુઓ ઉપર સુપદ્રિક. ૧૦ (સુપ્રસ્થિત]
सुपरिनिट्ठिय. त्रि०सुपरिनिष्ठित] સારી રીતે રહેલ
અત્યંત નિપુણ સુપડિવદ્ધ. ત્રિ(સુપ્રતિવો
सुपरिच्चाइ. विशे०/सुपरित्यागिन् સારી રીતે સંબંધમાં આવેલું
ઘણો જ ત્યાગ કરનાર સુપડિયાનંદ. વિશે. સુપ્રત્યાનન્ટ)
સુપરવ્યા. ઘ૦ (સુપુરિદ્રનો અત્યંત આનંદ
સારી રીતે સંયમ માર્ગમાં વિચરવું सुपडिलेहिय. त्रि० सुप्रतिलिखित]
સુપરિશુદ્ધ. ત્રિ(સુપરિશુદ્ધ) સારી રીતે વિચારેલ-પડિલેહણ કરેલ
અત્યંત સાફ-શુદ્ધ કરાયેલ सुपणिहिय. त्रि० सुप्रणिहित]
सुपव्वइय. विशे० [सुप्रव्रजित] સુરક્ષિત, સારી રીતે પ્રણિધાન કરાયેલ
સારી રીતે સંયમ માર્ગમાં વિચરતો सुपण्णत्त. विशे० सुप्रज्ञप्त]
सुपसत्थ. त्रि० सुप्रशस्त સારી રીતે જણાવેલ, સમ્યક પ્રજ્ઞાપના કરાયેલ
અતિ પ્રશસ્ત, વખાણવા લાયક, ઉત્તમ સુપટ્ટ. ત્રિ. (સુપ્રશ્નો
सुपस्स. त्रि० सुदर्श] સારો પ્રશ્ન
સુખેથી જોઈ શકાય તેવું સુપતિદ્રુ. ૧૦ (સુપ્રતિક]
सुपस्सा. स्त्री० [सुपश्या] સારી રીતે રહેલ
જુઓ ઉપર सुपतिट्ठक. पु० सुप्रतिष्ठक]
सुपालय. त्रि०/सुपालक] સરાવલો
સારી રીતે પાળનારા-પાલન કરનાર सुपतिढग. पु०सुप्रतिष्ठक]
સુપાવા. ત્રિ. સુપાવ) સરાવલો
ઘણું જ પાપ કરનાર सुपतिट्टित. पु० /सुप्रतिष्ठित]
सुपास-१. वि० सुपा સારી રીતે પ્રતિષ્ઠા પામેલ
ભરતક્ષેત્રના સાતમાં તીર્થકર વાણારસીના રાજા પટ્ટ सुपतिट्टिय. पु०/सुप्रतिष्ठित]
અને પુરવી રાણીના પુત્ર, તેમનો દેહ સુવર્ણ વર્ણનો હતો. જુઓ ઉપર
૧૦૦૦ પુરુષ સાથે દીક્ષા લીધી. તેણે ૯૫ ગણ અને ૯૫ सुपम्ह. पु० /सुपक्ष्मन्
ગણધર હતા. વગેરે... વગેરે... પાંચમા દેવલોકનું એક વિમાન, મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એક
सुपास-२. वि० सुपार्या વિજય
ભ.મહાવીરના કાકા, ભાવિ ચોવીસીમાં બીજા તીર્થકર સુપરવવંત. ત્રિ(સુપરબ્રિાન્ત]
થશે. તેનું નામ સુરદેવ હશે. સારી રીતે પરાક્રમ કરાયેલ
सुपास-३. वि० [सुपा सुपरिकम्मतराय. न०/सुपरिकर्मतरक]
આવતી ચોવીસીમાં ઐરાવત ક્ષેત્રમાં થનારા સોતમાં અગ્નિ વગેરેના પ્રયોગથી કરાયેલ મલશુદ્ધિ
તીર્થકર सुपरिकम्मिय. त्रि०/सुपरिकर्मित]
सुपास-४. वि० सुपार्थी સારી રીતે ખેડ કરેલ
ઐરવતક્ષેત્રમાં આ ચોવીસમાં થયેલ અઢારમાં તીર્થકર સુપરિચ્છિયા . ત્રિ. (સુપરિક્ષિતકુળ]
सुपास-५. वि० सुपा સારી રીતે પરીક્ષા કરાયેલ-ગુણો
આગામી ચોવીસીમાં ભરતક્ષેત્રમાં થનારા ત્રીજા તીર્થકર सुपरिजाणियव्व. त्रि० [सुपरिज्ञातव्य]
જે ૩ય નો જીવ છે. સારી રીતે જાણવા યોગ્ય
सुपासा. वि० सुपार्श सुपरिण्णात. त्रि०/सुपरिज्ञात]
ભ.પાર્શ્વના તીર્થના એક સાધ્વી. તે આવતી ચોવીસીમાં સારી રીતે જાણેલ
ચતુર્યામ ધર્મ પ્રરૂપશે અને મોક્ષે જશે.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 279
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुपिक्कखोयरस. पु० /सुपक्वखोदरस]
સુપ્પણિહાણ. ૧૦ (સુપ્રUિTઘાનો સારી રીતે પકાવેલ શેરડીનો રસ
સમ્યફ એકાગ્રતા, सुपिवासिय. विशे० सुपिपासित]
सुप्पणिहाण. न० [सुप्रणिधान] અત્યંત પીપાસાયુક્ત, ઘણો જ તરસ્યો-પીપાસાવાળો મન-વચન-કાયાના યોગની એકાગ્રતા, सुपीय. पु० [सुपीत]
सुप्पणिहाण. न०/सुप्रणिधान] ત્રીશ મુહૂર્તમાંનું પાંચમું મુહૂર્ત
સમ્યક પ્રણિધાન सुपुंख. पु० सुपुङ्ख]
सुप्पणिहिंदिय. न०सुप्रणिहितेन्द्रिय] પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન
સારી રીતે એકાગ્ર બનેલી કે અંકુશમાં રખાયેલી સ્પર્શ સુપુંs. To (સુપુખ્તો
આદિ ઇન્દ્રિયો જુઓ ઉપર
सुप्पणिहित. न०सुप्रणिहित] સુપુર્દ. ન૦ (સુપુe]
જુઓ ઉપર સારી રીતે પુષ્ટ થયેલ
સુપ્પળદિર. ૧૦ (સુપ્રUિહિત) સુપુOUT. R૦ (સુપુન્ય)
જુઓ ઉપર સમ્યક પુન્ય
सुप्पणीयतर. विशे०/सुप्रणिततर] સુપુw. To (સુપુષ્પો
યુક્તિયુક્ત, ઘણી સારી રીતે કહેવાયેલ દશમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન
સુપ્પUU. ત્રિસુપ્રજ્ઞ सुपुरिस. पु० [सुपुरुष]
સારી બુદ્ધિવાળા કિં,રિસ જાતિના વ્યંતર દેવતાનો ઇન્દ્ર,
सुप्पतिण्णा. स्त्री० [सुप्रतिज्ञा] सुपुरिस. पु०सुपुरुष
એક દિફકુમારી ઉત્તમ પુરુષ
સુપ્પવૃદ્ધ. પુo (સુપ્રબુદ્ધી સુપેન. વિશે. સુપેશન)
નવ રૈવેયકમાનું એક રૈવેયક વિમાન, તેના દેવતા અતિ મનોહર
सुप्पबुद्धा. स्त्री० [सुप्रबुद्धा] सुप्प. पु० सूर्प]
જંબૂ સુદર્શનાનું એક અપરનામ,
सुप्पबुद्धा. स्त्री० [सुप्रबुद्धा] સુપ્પટ્ટિય. ન૦ (સુપ્રતિકિત]
એક દિકકુમારી સારી રીતે પ્રતિષ્ઠા પામેલ
સુખમ. પુo સુપ્રમ) सुप्पइण्णा. स्त्री० [सुप्रकीर्णा]
સારી પ્રભાવાળું, દક્ષિણ દિશાના રૂચક પર્વત ઉપર વસતી એક દિક
सुप्पभ. पु०/सुप्रभ] કુમારી
એક કુલકર અને એક બળદેવનું નામ सुप्पउत्त. त्रि०सुप्रयुक्त
सुप्पभ-१. वि० [सुप्रभा સારી રીતે પ્રયોજાએલ-પ્રયોગ કરાયેલ
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ચોથા બલદેવ, ‘પુરિસુત્તમ સુખડિતાનં. ત્રિ. સુપ્રત્યાનન્ટ)
વાસુદેવના ભાઈ સારી રીતે ખુશ-હર્ષિત થનાર
सुप्पभ-२. वि० सुप्रभा सुप्पडिबुद्ध. विशे०सुप्रतिबुद्ध]
ભ.૫૩મધ્ધમ નું બીજું નામ સારી રીતે બોધ પામેલ
सुप्पभ-३. वि० सुप्रभा सुप्पडियानंद. त्रि० सुप्रत्यानन्द]
હરિકાંત અને હરિસ્સહ ઇન્દ્રના લોકપાલનું નામ સારી રીતે ખુશ-હર્ષિત થનાર
सुप्पभा. वि०/सुप्रभा सुप्पडियार. त्रि० [सुप्रतिकार]
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા ત્રીજા બળદેવ મદ્ ની માતા સારી રીતે પ્રતિકાર થઈ શકે તેવું
सुप्पभा. स्त्री० [सुप्रभा] सुप्पणह. विशे० सूर्यनख]
ધરણેન્દ્રના કાળવાલ લોકપાલની એક અગમહિષી, જેના નખ સૂપડા જેવા લાંબા મોટા છે તે
બીજા તીર્થકરની પ્રવજ્યા પાલખીનું નામ, વિશેષ નામ
સૂપડું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 280
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सुप्पमाण. त्रि० सुप्रमाण
સુંદર બળવાળુ, પ્રમાણ સહિત
અત્યંત સશક્ત सुप्पमाणतर. त्रि० सुप्रमाणतर]
सुबहु. त्रि०सुबहु] અત્યંત પ્રમાણોપેત
ઘણું, અધીક સુખ. ૧૦ સૂઈઋ]
सुबहुत्तरगुणभंसी. स्त्री० [सुबहुत्तरगुणभ्रंसिन] એક પાત્ર વિશેષ
અત્યંત ગુણભંશક सुप्पसत्थ. त्रि० सुप्रशस्त]
સુવહુય. ત્રિવ (સુવહુ%] અત્યંત પ્રશંસનીય, ઉત્તમ
અત્યંત, ઘણું सुप्पसारय. त्रि० [सुप्रसारक]
सुबहुसो. अ० [सुबहुशस्] સારી રીતે, ફેલાવનાર-વિસ્તાર કરનાર
અત્યંત, ઘણું सुप्पसारिय. त्रि० सुप्रसारित]
सुबाहु-१. वि०/सुवाह સારી રીતે ફેલાયેલ- વિસ્તાર પામેલ
કુણાલના રાજા અને રાણી ઘારિજી ની પુત્રી, કથા सुप्पसिद्धा. स्त्री० [सुप्रसिद्धा]
જુઓ મ7િ ચોથા તીર્થંકરની પ્રવજ્યા પાલખીનું નામ
सुबाहु-२. वि० सुवा] સુપ્રસૂય. ત્રિ(સુપ્રસૂતો
હસ્તિશીર્ષના રાજા મહીનસત્ત અને રાણી ઘારિણી નો સારી રીતે ઉત્પન્ન થયેલ-જન્મેલ સુપ્રિય. ત્રિ. (સુpa]
પુત્ર, તેને પુષ્પપુના આદિ ૫૦૦ પત્ની હતી. શ્રાવકધર્મ અતિ પ્રિય
સ્વીકાર્યો દીક્ષા લીધી. सुप्पुरिस. पु० [सुपुरुष]
પૂર્વભવે તે હસ્તિનાપુરનો સુમુદ ગાથાપતિ હતો. સુદ્રત્તા જુઓ સુપુરિસ'
અણગારને શુદ્ધ આહારદાન કરી મનષ્યાથુ બાંધેલ. સુજિ . સ્ત્રી ઢિ)
सुबाहु-३. वि०/सुवाहु) રાંધવાની હાંડલી-તપેલી
વરસેન નો પુત્ર, વાદુવતિ નો પૂર્વ ભવ તેનું બીજું નામ सुफास. पु० [सुस्पशी
રુપ્પનામ હતું, તે ભાડસમ ના પૂર્વભવના ભાઈ સુખદ સ્પર્શ
સુવિMા . ન૦ (દ્વિતીય%) સુIસત્ત. ૧૦ (સુસ્પર્શ7]
અત્યંત અદ્વિતીય સુખદ સ્પર્શપણું
सुबुद्धि-१. वि० [सुबुद्धि સુપુત્ત. ન૦ સુપુક7)
સાકેતનગરના ઘડિવુદ્ધિ રાજના મંત્રી, કથા જુઓ સુવિકસિત પુષ્પ
‘મન્નેિ સુવંમ. પુo (સુબ્રહ્મનો
सुबुद्धि-२. वि० [सुबुद्धि છઠ્ઠા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
ચંપાનગરીના નિયસત્ત-૨' રાજાનો મંત્રી, જ્ઞાની શ્રાવક, सुबंधु-१. वि०/सुबन्धु
ખાઈના પાણીની અમનોજ્ઞતા-મનોજ્ઞતાનું રાજાને જ્ઞાન મથુરાના રાજા સિરિામ ના મંત્રી.
કરાવી પ્રતિબોધ પમાડેલ. सुबंधु-२. वि०सुबन्धु
सुबुद्धि-३. वि० सुबुद्धि બિંદુસાર રાજાનો મંત્રી, જેણે વાવઝ ને સળગાવીને
જુઓ ‘સુવંધુ-૨’ મારી નાંખેલ.
सुबुद्धि-४. वि० सुबुद्धि सुबंधु-३. वि०/सुबन्धु
ગજપુરનો એક વેપારી, તેને સ્વપ્ન આવ્યું કે સૂર્યના ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ બીજા બળદેવ વિનય નો પૂર્વભવ, કીરણો વીખરાઇ ગયા, પછી એનંસ દ્વારા એકત્ર કરાયા, તેણે આચાર્ય સુમદ્ પાસે દીક્ષા લીધી.
બીજા મતે આ વેપારીને સ્વપ્ન આવ્યું કે એક વ્યક્તિ સુદ્ધ. ત્રિ. (સુ
દુમન સાથે લડી રહ્યો છે તે સેનસ ની મદદથી તે યુદ્ધ મજબૂત, બલવાન
જીતી ગયો. સુવત્તિય. ત્રિ(સુ7િ%]
(મસમ ના પ્રથમ ભીક્ષાદાન પૂર્વેનો પ્રસંગ). मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
જાગરાતી) -4 Page 281
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुबुद्धि-५. वि० सुबुद्धि
સુમ. ત્રિ. કુમ7] ગંધસમૃદ્ધ નગરના રાજા મહબ્બત નો મંત્રી
ભાગ્યશાળી, સુવુદ્ધિ-૬. વિ૦ સુષુદ્ધિા.
અમા. ત્રિ(સુમr] રાજા હરિવંદ્ર નો એક મિત્ર, જેણે રાજાને ધર્મ સમજાવેલ. | કમળવિશેષ, सुबुद्धि-७. वि० सुबुद्धि
અમા. ત્રિ(સુમr] ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ બીજા ચક્રવર્તી 'સર' નો મંત્રી ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો જીવ, सुबुद्धि-८. वि० सुबुद्धि
સુમ. ત્રિ. સુમ7] ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નગરના રાજા નિયસત્ત’ નો મંત્રી, મટ્ટા નાકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય નો પતિ
સુમig. To [શુમાન્ય) सुब्भभूमि. स्त्री० [सुम्हभूमि]
એક દેવવિમાન ઉજ્જવલ ભૂમિ, ઉત્તમ શ્વેત જગ્યા
सुभगजोणिय. न० [सुभगयोनिक] सुब्भि. विशे० [स]
સૌભાગ્યયુક્ત યોનિ, કમળ જેવી યોનિ સારી, સુંદર, શોભનીય
સુમત્ત. ન૦ (સુમાત્વ
‘સુભગ’પણું સુરભિગંધ, સુગંધ
સુમનામ. ૧૦ [શુભ નામનો સુદિમાંથ૪. ૧૦ (સુન્ધત્વ)
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે સૌભાગ્યપણાની સુરભિગંધપણું, સુગંધપણું
પ્રાપ્તિ થાય છે તે सुब्भिसद्द. पु० [सुशब्द]
સુમ. સ્ત્રી (સુમm] મનોજ્ઞ શબ્દ,
ભૂત વ્યંતરના ઇન્દ્ર સુરુપની એક પટ્ટરાણી, એ નામક सुन्भिसद्द. पु० [सुशब्द]
એક વેલ કાનને ગમે તેવા શબ્દ પુદગલ
सुभगाकरा. स्त्री० [सुभगाकरी] સુમિત્ત. ૧૦ (સુદ્ધત્વ)
દુર્ભાગી માણસ સુભાગી થાય તેવી એક વિદ્યા મનોજ્ઞ શબ્દપણું, શોભનશબ્દત્વ
सुभचक्खुकंत. पु० [शुभचक्षुःकान्त] સુમ. ત્રિ મિ )
એક દેવવિમાન શુભ, સારું, પવિત્ર,
सुभजोग. पु० [शुभयोग] સુમ. ત્રિમિ
સારા યોગ પહેલા દેવલોકનું એક દેવવિમાન,
સુમત્ત. ૧૦ (શુમ7) સુમ. ત્રિ. []
શુભપણું સૂર્યનું અપરનામ,
સુમ-૨. વિ૦ (સુમદ્ર] સુમ. ત્રિ. [શુભ]
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી. ભ. પાર્શ્વ પાસે નામકર્મની શુભ' નામની એક કર્મપ્રકૃતિ જેથી શરીરના
દીક્ષા લીધી, મૃત્યુબાદ પિશાચેન્દ્રની અગમહિષી બની. શુભ અવયવો મળે
सुभद्द-२. वि०/सुभद्र સુમ. થ0 શુભ
અચલગ્રામનો ગાથાપતિ, જેણે સુરા, આદિ સાથે શોભવું, પ્રકાશવું
નસર મુનિ પાસે દીક્ષા લીધી, બીજા જન્મે પાંડુ પુત્ર સુમ-૨. વિ૦ મિ
થયો. ભા.પાર્શ્વના એક ગણધર
સુમ-૩. વિ. કુમદ્ર] સુમ-૨. વિ૦ [શુન]
સાહંજણી નગરીનો એક સાર્થવાહ, મા તેની પત્ની ભ.નનિ ના પ્રથમ શિષ્ય
હતી, સડે તેનો પુત્ર હતો. सुभंकर. पु० शुभकर]
સુમ-૪. વિ૦ કુમદ્ર] પહેલા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા બીજા વાસુદેવ અને બીજા સુમવંત. [શુમવાન્તી જુઓ ઉપર
બલદેવના પૂર્વભવના ધર્માચાર્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 282
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सुभद्दा. स्त्री० [सुभद्रा
કાઢેલ, તેના કુટુંબમાં આ પ્રસંગે ઘણો કકળાટ થયો. એક કાયોત્સર્ગ પ્રતિમા,
તેણીએ કાર્યોત્સર્ગ કાર્યો, દેવતાની મદદથી પરીવારની सुभद्दा. स्त्री०सुभद्रा
શંકા નિર્મૂળ થઈ. અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
અમદ્દા-૨૩, વિ૦ (સુમદ્ર]]. सुभद्दा-१. वि०/सुभद्रा
બલીન્દ્રના લોકપાલ સોમની પટ્ટરાણી રાજા સેનિમ ની પત્ની, ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લઈ
सुभद्दा-१४. वि०/सुभद्रा મોક્ષે ગયા.
વૈરોચનેન્દ્રની એક પટ્ટરાણી અમદ્દા-૨. વિ૦ કુમદ્ર]
અમદ્દા-૨૧. વિ૦ કુમદ્ર]] વાણિજ્યગ્રામના સાથે વાહ વિનયમિત્ત ની પત્ની,
નાગકુમારેન્દ્ર ભૂતાનંદના કાળવાળ લોકપાલની એક ન્સિયમની માતા
પટ્ટરાણી सुभद्दा-३. वि० सुभद्रा
સુમનામ. નં૦ મિનામનો કનકપુરના પિયચંદ્ર રાજાની પત્ની, જેતે વેસમા નામે
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેનાથી શરીરના શુભ અવયવો પુત્ર અને ઘનવટુ પૌત્ર હતો.
પ્રાપ્ત થાય છે સુમદ્દા-૪. વિ. સુિમ7]
सुभफास. पु० [शुभस्पर्श મહાપુરના રાજાની પત્ની (રાણી) મહલ્વન કુમાર તેનો
સુખદ સ્પર્શ પુત્ર હતો.
સુમર. [શુમh] સુમા -૫. વિ૦ કુમદ્ર].
જુઓ શુમ' રાજા તૃળિગ મુખ્ય રાણી,
સુમર. પુo કુમ7] ભoમહાવીરને વંદનાર્થે જવાનું, તેના રથ, દાસી જુઓ સુમ' આદિનું વિસ્તારથી વર્ણન છે.
सुभलेस. पु० [शुभलेश्य] સુમા -૬. વિ૦ (કુમદ્ર]
એક દેવવિમાન ભ.ડસમ ના મુખ્ય શ્રાવિકા, ભરત ચક્રવર્તીની સ્ત્રી રત્ન | સુમવUUT. To [શુમવMf] જુઓ ઉપર વિનિમ વિદ્યાધરની તે પુત્રી હતી.
સુમવિવાI. ન૦ મિવિપાક સુમા -૭. વિ૦ કુમદ્ર]]
કર્મના શુભફળ, ‘વિવાગસૂય આગમનો એક શ્રુતસ્કંધ વાણારસીના સાથેવાત મા ની પત્ની, તે વંધ્યા હતી, સુમ. સ્ત્રી (રામાં દીક્ષા લીધી, પણ તેને બાળકોનો ઘણો મોહ હતો, તેણી |
રમણીય વિજયની મુખ્ય નગરી,
કુમા. સ્ત્રી [શુમા) બાળકો રમાડતી હતી, મૃત્યુ બાદ વહુપુત્તિયા દેવી થઈ
વૈરોચનેન્દ્રની અગમહિષી આગામી જન્મમાં વિમેન ગામમાં બ્રાહ્મણપુત્રી થશે. કથા
सुभाविय. विशे० [सुभाविय] જુઓ સીમા
સારી રીતે ભાવિત સુમા -૮. વિ. કુમદ્ર]
सुभासिय. त्रि० सुभाषित] ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા બીજા વધેવ વિના ની માતા
સારી રીતે બોલાયેલ, સુંદર રીતે કહેલ सुभद्दा-९. वि०/सुभद्रा
सुभूम. वि० [सुभूमा મંરનિ ની પત્ની ગોશાળા ની માતા તેને મા કહે છે.
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ આઠમો ચક્રવર્તી, રાજા કાર્તવીર્ય સુમા -૨૦. વિ. સુમ7]
અને રાણી તારાના પુત્ર, મરીને સાતમી નરકે ગયો. સૌરિયપુરના વેપારી ઘનંનય ની પત્ની.
सुभूमिभाग. पु० सुभूमिभाग] सुभद्दा-११. वि० [सुभद्रा]
એક ઉદ્યાન જુઓ રત્તસુમદ્દા
सुभेरव. विशे० सुभैरव] सुभद्दा-१२. वि० [सुभद्रा
અતિ ભયંકર ચંપાના બિનત સાર્થવાહની પુત્રી, એક વખત તેણે
સુમોTI. સ્ત્રી (કુમોm] પોતાની જીભ વડે કોઈ સાધુની આંખમાં પડેલનું કહ્યું
એક દિકકુમારી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 283
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
પુષ્પ,
सुमइ-१. वि० [सुमति
સારી રીતે સ્નાન કરેલ ભરતક્ષેત્રની આ ચોવીસીના પાંચમાં તીર્થકર
સુમન્સ. ત્રિ. (સુનષ્પો વિનિતાના રાજા ‘મેહ અને મંડાતા રાણીના પુત્ર, તેનો અત્યંત વચ્ચે દેહ સુવર્ણ વર્ણનો હતો, ૧૦૦૦ પુરુષ સાથે દીક્ષા લીધી, | સુમUT. ૧૦ સુિમન) તેને ૧૦૦ ગણ અને ૧૦૦ ગણધર હતા. વગેરે
સારા મનવાળો, सुमइ-२. वि०/सुमति
સુમન. ૧૦ સુમન) ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા પહેલા કુલકર, તેના શાસનમાં હવાર રાજનીતિ હતી.
સુમન. નં૦ સુમનસ) सुमइ-३. वि० सुमति
ઇશાનેન્દ્રના સોમ લોકપાલનું એક વિમાન, પંદુસેન ની પુત્રી અને મડ઼ ની બહેન
સુમન. નૈ૦ સુમનસ) सुमइ-४. वि० सुमति]
નંદીશ્વર સમુદ્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ, મગધના કુશસ્થળ નગરનો એક શ્રાવક, નાડુત્ર તેનો
સુમન. ૧૦ સુમનસ) ભાઈ હતો. નિર્ધન થવાથી દેશાંતર જવા નીકળેલ.
રૂચક સમુદ્રનો અધિષ્ઠાતા દેવ
सुमणदास. स्त्री० [सुमनोदामन्] માર્ગમાં સાધુ જોઈને તેની સાથે ચાલ્યા, સાધુના
ફુલની માળા આચરણમાં કુશીલતા જોઈ નારૂન જુદો પડયો, તીર્થકર
सुमणभद्द. पु० [सुमनोभद्र] વચન પ્રત્યે અશ્રદ્ધા કરી સુમરૂં એ તેમની પાસે દીક્ષા અરુણ સમુદ્રનો દેવતા, લીધી. મરીને પરમાધામી દેવ થયો. વિકૃષ્ટ ભવભ્રમણ | સુમમદુ. પુ0 યુમનોમદ્ર) કરી મોક્ષે જશે.
‘અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન સુમરા. ત્રિ(સુમૃદુ%]
सुमणसा. स्त्री० [सुमनसा ઘણું કોમળ
એક વેલનું નામ सुमंगल-१. वि० सुमङ्गल]
सुमणा. स्त्री० [सुमनस्] ભાવિ બાવીસમાં તીર્થકર ભ. વિમન ના પ્રશિષ્ય, નાગકુમારેન્દ્રના ભૂતાનંદના કાલવાલ લોકપાલની એક ગોશાળાનો જીવ જે ભાવિમાં મહાપર્વમ થશે, તેને તે પટ્ટરાણી, બાળીને ભસ્મ કરશે. સુમંગલ અણગાર કાળ કરીને
सुमणा. स्त्री०सुमनस्] સર્વાર્થસિદ્ધ દેવ થશે.
શક્રેન્દ્રની અગમહિષીની રાજધાની, सुमंगल-२. वि० सुमङ्गल]
सुमणा. स्त्री० /सुमनस्] ઐરાવતક્ષેત્રમાં આવતી ચોવીસીમાં થનારા પ્રથમ
‘અંતકૃદ્દસાસૂત્રનું એક અધ્યયન
सुमणा. स्त्री०सुमनसी] તીર્થકર
મનની કલુષિતતાના અભાવવાળી सुमंगल-३. वि०सुमङ्गल]
सुमति. वि० सुमति રાજા સેમિ નો પૂર્વભવ, તે રાજા નિયg નો પુત્ર
જુઓ સુમ, પાંચમાં તીર્થંકર હતો, રાજાના મંત્રીનો પુત્ર સેમિ કે જે જૂનમ નો
सुमनभद्द-१. वि० [सुमनभद्र પૂર્વભવનો જીવ હતો તેને સુમંગલ સતત પજવતો.
શ્રાવસ્તીનો ગાથા પતિ, ભ.મહાવીર પાસે દીક્ષા લઈ, તેથી બંને વચ્ચે વૈરભાવ થયો.
મોક્ષે ગયા. सुमंगला-१. वि०/सुमङ्गला
सुमनभद्द-२. वि०/सुमनभद्रा ભ.ડસમ ની યુગલિની, એક પત્ની, તેણીને ભરત સહિત
ચંપાનો રાજકુમાર ઘમ્મરોસ પાસે દીક્ષા લીધી, નવ્વાણું પુત્રો અને એક પુત્રી જન્મી.
મચ્છરના ડંખથી મૃત્યુ પામ્યો. सुमंगला-२. वि०/सुमङ्गला]
सुमना-१. वि० सुमना] નિર્નામિકાની બહેન
રાજા સેમિ ની ભ,મહાવીર પાસે દીક્ષા લઈ. મોક્ષે સુમન્વય. નં૦ (સુમfખેત]
ગયા.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 284
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुमना-२. वि० सुमना]
સુમ, ન સ્વિમ) ભ, ચંદ્રપ્રભના પ્રથમ શિષ્યા
સ્વપ્ન સંબંધિ શાસ્ત્ર સુમર. થાળ [ો.
सुमिणजागरिया. स्त्री० [स्वप्नजागरिका] સંભારવું, યાદ કરવું
સ્વપ્ન જાગરણ-બાળકના જન્મ પછી કરાતી એક વિધિ सुमरइत्तु. त्रि०स्मत्ती
सुमिणदंसण. न० स्वप्नदर्शन] યાદ કરનાર
સ્વપ્ન દેખાવું તે, સુમરા . નં૦ [સ્મરVT)
સુમિત્કંસT. 70 સ્વિBદ્રનો યાદ કરવું તે
સ્વપ્નદર્શન કરાવવું તે सुमरणमेत्त. पु० [स्मरणमात्र]
सुमिणपाढग. पु० [स्वप्नपाठक] સ્મરણ માત્ર
સ્વપ્નશાસ્ત્ર જ્ઞાતા, સ્વપ્ન સંબંધિ શુભાશુભ ફળકથન સુમરીય. ત્રિ(સ્મરણી ]
કરનાર યાદ કરવા યોગ્ય
सुमिणपाढय. पु० [स्वप्नपाठक] सुमरिउं. कृ स्मर्तुम्
જુઓ ઉપર યાદ કરવા માટે
सुमिणसत्थ. न० [स्वप्नशास्त्र] सुमरित्तए. कृ/स्मर्तुम्
સ્વપ્ન સંબંધિ ફળકથન દર્શાવનાર શાસ્ત્ર યાદ કરવા માટે
सुमुणिय. पु०सुज्ञात] સુમરિત્તા. વૃ [મૃત્વો]
સારી રીતે જાણેલ યાદ કરીને
सुमित्त-१. वि०सुमित्र सुमरुत्ता. वि० सुमरुता
ભ.સુમ નો પૂર્વભવ રાજા સેમિ ની એક રાણી, દીક્ષા લીધી મોક્ષે ગયા. सुमित्त-२. वि०सुमित्र સુમ. ત્રિવ (સુમહંત)
ભાસંતિ ને પ્રથમ ભિક્ષા દાતા. અતિશય મોટું
सुमित्त-३. वि० सुमित्र सुमहग्घ. त्रि० सुमहाघी
ભ.મુનિસુવ્રય ના પિતા ઘણું કિંમતી, અતિ મૂલ્યવાન
सुमित्त-४. वि० सुमित्र સુમમ્. પુo સુમહમ)
ભ.ત્તિ પાસે દીક્ષા લેનાર એક રાજકુમાર ઘણા મહિમાવાળું
સુમુ. પુo (સુમુરલ) सुमहत्थ. त्रि०/सुमहत्थ]
‘અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન ઘણાં જ મહાન અર્થથી સભર
सुमुह-१. वि० सुमुख सुमहल्ल. विशे० सुमहत्]
વીરાવના રાજા વધેવ અને રાણી ઘારિણી નો પુત્ર, અતિ મોટું
કૃષ્ણ સાથે અવકંકા ગયેલ, દીક્ષા લીધી, મોક્ષે ગયા. सुमहासमुप्पन. न० [सुमहासमुप्पन्न]
सुमुह-२. वि० सुमुख] ઘણું મોટું ઉત્પન્ન થયેલ
હસ્તિનાપુરનો વેપારી જે સુવાકુ કુમારનો પૂર્વભવનો સુમહુર. ત્રિ(સુમઘુર)
જીવ હતો. અતિ મધુર
सुमेधा. स्त्री०सुमेधा] सुमागध. वि०/सुमाग]
ઉર્ધ્વલોકવાસી આઠ દિકકુમારીમાંની એક દિકકુમારી ભ.મહાવીરના પિતાના એક મિત્ર, મોસલિ ગામે
सुमेरुप्पभ. पु० [सुमेरुप्रभ] ભગવંતને છોડાવવામાં એક વખત મદદ કરેલી.
હાથીનો રાજા સુનિ . ન૦ સ્વM)
सुमेरुप्पभ. वि० [सुमेरुप्रभ સ્વપ્ન, સ્વપ્નાવસ્થામાં થતા સંકલ્પ-વિકલ્પ,
મેઘકુમારનો જીવ જે પૂર્વભવામાં હાથી હતો તે હાથી. સુનિ. નં૦ [સ્વM]
સુનેહા. સ્ત્રી (સુમેઘT] સ્વપ્નનું શુભાશુભ ફળ કહેવું તે,
નિષધફૂટની અધિષ્ઠાત્રી દેવી,
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 285
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुमेहा. स्त्री० [सुमेधा ] સુમેઘા-દેવીની રાજધાની सुम्मन० [सुमृत]
શુભ મરણ सु. ० [श्रुत]
देखो 'सुत' सुय. त्रि० [सूत्र ]
दुखो 'सुत' सुय. पु० [सुत]
दुखो 'सुत' सु. त्रि० [स्मृत]
સંભારેલું सुय. न० [दे.]
કોમળ ઘાસ सुय. पु० [ शुक] પોપટ
सुय. धा० [स्वप्]
સૂવું, શયન કરવું
सुयअन्नाण न० [ श्रुताज्ञान]
देखो 'सुतअन्नाण' सुयअन्नाणपरिणाम. पु० [श्रुताज्ञानपरिणाम] ठुय्यो 'सुतअन्नाणपरिणाम' सुयअन्नाणलद्धि. स्त्री० [श्रुताज्ञानलब्धि ] શ્રુત અજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ
सुयअन्नाणि त्रि० [ श्रुताज्ञानिन्]
ठुमो 'सुतअन्नाणि'
सुयंग. पु० [शृताङ्ग]
શ્રુત-ખંડ
सुक्खंध. पु० [ श्रुतस्कन्ध]
અધ્યયન સમૂહ, સૂત્રનો મુખ્ય ભાગ सुयखंध. पु० [श्रुतस्कन्ध]
खो' र '
सुक्खात. पु० [स्वाख्यात]
શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ ધર્મ, વીતરાગે સારી રીતે કહેલ ધર્મ
सुक्खाय. पु० [स्वाख्यात]
दुखो 'पर'
आगम शब्दादि संग्रह
सुयगडज्झयण न० [ सूत्रकृताध्ययन]
‘સૂયગડ' સૂત્રના અધ્યયન सुयग्गाहि. त्रि० [ श्रुतग्राहिन् ]
શ્રુતરૂપી સાગર सुयण. पु० [सुजन ] સારો માણસ
सुयणु. न० [सुतनु ]
उत्तम शरीर,
सुयणु. न०
[सुतनु]
આહારક શરીર सुयतोंड न० [शुकतोण्ड ] પોપટની ચાંચ
सुयत्थ. न० [ श्रुतार्थ] શ્રુતને માટે सुयत्थधम्म. पु० [ सूत्रार्थधर्म] સૂત્રાર્થ જ્ઞાતા, ગીતાર્થ
सुयथेर. पु० [ श्रुतस्थविर ] ठुथ्यो ‘सुतथेर’ सुयदेवया. स्त्री० [ श्रुतदेवता] શ્રુતના દેવતા
सुयधम्म. पु० [ श्रुतधर्म] જ્ઞાનદર્શનરૂપ ધર્મ, શ્રુતધર્મ
सुयधर. त्रि० [श्रुतधर] શ્રુતને ધારણ કરનાર
सुयधारत. त्रि० [श्रुतधारक ]
देखो 'पर'
सुयनाण. न० [श्रुतज्ञान]
देखो 'सुतनाण'
सुयनाणपरिणाम. पु० [ श्रुतज्ञानपरिणाम ] શ્રુતજ્ઞાનનું પરિણમવું તે
सुयनाणलद्धि. स्त्री० [श्रुतज्ञानलब्धि] શ્રુતજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ
सुयनाणविनय न० [ श्रुतज्ञानविनय ]
શ્રુતજ્ઞાનનો આદર-બહુમાન सुयनाणसागर. पु० [श्रुतज्ञानसागर ] શ્રુતજ્ઞાનરૂપી સમુદ્ર
सुयनाणारिय. पु० [ श्रुतज्ञानार्य] જ્ઞાન-આર્યનો એક ભેદ
सुयनाणावरण न० [ श्रुतज्ञानावरण]
શ્રુતજ્ઞાનને આવરક કર્મવિશેષ सुयनाणावरणिज्ज. न ० [ श्रुतज्ञानावरणीय ]
देखो' र '
सुयनाणि पु० [ श्रुतज्ञानिन् ]
શ્રુત જ્ઞાનને જાણકાર, શ્રુતજ્ઞાનધારક
‘શ્રુત’ને ગ્રહણ કરનાર सुयजलहि. स्त्री० [ श्रुतजलधि]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 286
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સુચનાળી. . શ્રુતજ્ઞાનિન] જુઓ ઉપર સુનિસ્તે. ન૦ કૃિતનિશ્ચન્દ્રો
શ્રતનું ઝરવું તે સુનિસ્લિા. ત્રિકૃિતનિશ્રિત]
સાંભળવા કે અનુભવવાથી થયેલ જ્ઞાન सुयपुच्छ. पु० [शुकपिच्छ]
પોપટનું પીંછુ. सुयपुब्विया. स्त्री० [श्रुतपूर्विका]
શ્રુતપૂર્વકનું મતિજ્ઞાન सुयपोसय. त्रि० शुकपोसक]
પોપટ પાળનાર सुयभत्ति. स्त्री० [श्रुतभक्ति]
શાસ્ત્ર-આગમની ભક્તિ सुयमय. पु० /श्रुतमद]
શ્રુતનો ગર્વ, આઠ પ્રકારના મદમાંનો એક મદ સુયા . 5 (સ્વપત)
શયન કરતો સુયમા. 9 શુિવતો
સાંભળવુ તે सुयमुह. पु० [शुकमुख]
પોપટનું મુખ-ચાંચ સુરક્સ. ન૦ [ઋતરહસ્ય)
સિદ્ધાંતનું રહસ્ય सुयव. पु० [श्रुतवत्]
શ્રુતવાન સુવતરિત્ત. ત્રિો [કૃતવ્યતિર]
શ્રુત સિવાયનું સુચવવાર. ૧૦ કૃિતવ્યવહાર)
પાંચ વ્યવહારમાંનો એક શ્રત આશ્રિત વ્યવહાર તે सुयविंट. न० शुकवृन्त]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ सुयविनय. न० [श्रुतविनय
શ્રુતનો આદર-બહુમાન કરવો તે सुयविसिट्ठया. स्त्री० [श्रुतविशिष्टता]
શ્રતની વિશેષતા सुयविहीणया. स्त्री० [श्रुतविहीनता]
શ્રુત રહિતપણું सुयसंपदा. स्त्री० [श्रुतसम्पदा]
શ્રુતરૂપ સંપત્તિ, આઠ પ્રકારની સંપદામાંની એક સંપદા सुयसंपयाय. पु० /श्रुतसम्पदाय શ્રુતરૂપ સંપત્તિ માટે
सुयसमास. पु०/श्रुतसमास]
શ્રતનો સંક્ષેપ सुयसमाहि. स्त्री० [श्रुतसमाधि]
શ્રુત જ્ઞાનમાં લીન થવું તે સુયમિ. ૧૦ કૃિતસમૃદ્ધ
શ્રત વડે સમૃદ્ધ सुयसमुद्द. पु० /श्रुतसमुद्र]
ધૃતરૂપી સાગર, सुयसहायता. स्त्री० [श्रुतसहायता]
શ્રુતમાં સહાયક થવું તે सुयसागर. पु० [श्रुतसागर]
શ્રતરૂપ સમુદ્ર સુથારપાર. ત્રિ[કૃતસાગરપારા)
ધૃતરૂપી સાગરના પારગામી સુવર. ત્રિકૃિતઘર)
શ્રતને ધારણ કરનાર સુયા. સ્ત્રી (સુતા)
દીકરી, પુત્રી સુયા. સ્ત્રી (સુ)
યજ્ઞનું ઉપકરણ વિશેષ सुयाणुसार. कृ [श्रुतानुसार]
શ્રતને અનુસરીને सुयात. पु० [सुजात]
સારી રીતે ઉત્પન્ન થયેલ, સારી રીતે જન્મેલ સુર. પુo (કુર)
દેવ, વૈમાનિક દેવતા सुरइ. स्त्री० [सुरति]
સુખ
સુરત. ન૦ (સુરત)
સારી રીતે રચેલું સુરય. ૧૦ સુરવિત] જુઓ ઉપર’ सुरइय. वि० सुरतिक અચલગ્રામનો ગાથાપતિ, જેણે અન્ય ચાર સાથે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ રાજા પાંડુ ના પુત્રરૂપે જન્મ્યો. सुरंग. पु०सुरङ्ग]
જમીનની અંદરનો ભાગ સુરવિરવા. ૧૦ સુરક્ષિત
સારી રીતે રક્ષણ કરાયેલ સુરાપ. પુ(સુરા) દેવ સમૂહ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 287
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुरगणइड्डि. स्त्री० [सुरगणऋद्धि]
મનોહર દેવસમૂહરૂપ ઋદ્ધિ
सुरयरइरत्त. न०सुरतरतिरक्त] सुरगति. स्त्री० [सुरगति]
સંભોગના આનંદમાં આસક્ત દેવની ગતિ
सुरयरिक्क. पु०सुरतरिक्त] सुरगोव. पु०सुरगोप]
કામભોગથી નિવૃત્ત થયેલ ઇન્દ્રગોપક નામનો એક કીડો
सुरलोग. पु०/सुरलोक] सुरग्गिदीवायन. वि०/सुराग्निदीपायन]
દેવલોક यो दीवायन, भरीने निभा२ विथयो.
सुरवई. पु० /सुरपति] सुरट्ठ. पु० [सौराष्ट्र
इन्द्र સૌરાષ્ટ્ર-એક આર્યદેશ
सुरवति. पु०सुरपति] सुरति. न० [सुरति]
छन्द्र રતિ ઉપજાવનાર
सुरवर. पु०सुरवर सुरत. न० [सुरत्व
શ્રેષ્ઠ દેવતા દેવપણું
सुरवरिंद. पु०सुरवरेन्द्र] सुरत्त. त्रि०सुरक्त]
શ્રેષ્ઠ દેવતાનો સ્વામી, શ્રેષ્ઠ ઇન્દ્ર અતિ લાલ
सुरस. पु० सुरस] सुरदीवायन. वि० [सुरद्वीपायन]
સારો સ્વાદ यो दीवायन
सुरसत्त. न०/सुरसत्व] सुरनाह. पु०सुरनाथ]
સારા સ્વાદપણું દેવોનો સ્વામી, ઇન્દ્ર
सुरसुह. न० [सुरसुह] सुरनुचर. त्रि० [स्वनुचर]
દેવતાઈ સુખ સુખે પામી શકાય તેવું
सुरहि. स्त्री० [सुरभि] यो 'सुरभि सुरपति. पु० [सुरपति]
सुरहितर. त्रि०/सुरभितर]
અતિ સુગંધી सुरप्पिय. पु० [सुरप्रिय]
सुरा. स्त्री० [सुरा] એ નામનો એક યક્ષ
મદિરા, દારુ सुरभवन. न० [सुरभवन]
सुरादेव. वि० [सुरादेव દેવોનું ભવન
ભ.મહાવીરના દશ ઉપાસકોમાંનો ચોથો ઉપાસક, તે सुरभि. त्रि० [सुरभि
वारसीनो धनाढय श्रावहती 'धन्ना' तनी पत्नी सुधी, मुश्वु,
હતી અવશન કરી સૌધર્મ કલ્પે જમ્યા. सुरभि. त्रि० [सुरभि]
सुरादेवी-१. वि० सुरादेवी એક પ્રકારની વનસ્પતિ
સૌધર્મ કલ્પની દેવી, પૂર્વભવમાં કોઈ ગાથાપતિની सुरभिगंध. पु० [सुरभिगन्ध]
પુત્રી હતી. ભ.પદ્મના શાસનમાં દીક્ષા લીધેલી. सुरभितर. त्रि० [सुरभितर]
सुरादेवी-२. स्त्री० [सुरादेवी] અતિ સુગંધ
એક દિકકુમારી सुरभिपलंब. न० [सुरभिप्रलम्ब]
सुरालय. पु० [सुरालय] સુગંધિ ફળ,
સ્વર્ગ, દેવતાનું સ્થાન सुरभिपलंब. न०सुरभिप्रलम्ब]
सुरावियडकुंभ. पु० [सुराविकटकुम्भ] એક વનસ્પતિ વિશેષનું પ્રલંબ-ફળ
મદિરારૂપી પાણીનો ઘડો सुरम्म. विशे० [सुरम्य]
सुरिंद. पु० सुरेन्द्र] દેવોનો સ્વામી
ઇન્દ્ર
સુગંધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 288
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવી,
आगम शब्दादि संग्रह सुरिंददत्त-१. वि० [सुरेन्द्रदत्त
સારી રીતે પ્રાપ્ત થયેલું રાજા ફંદ્રત્ત નો પુત્ર રાજકુમારી નિÖç સાથે લગ્ન સુનમ. ત્રિ(સુનમ) કેરલા.
સહેલાઈથી મળે તેવું सुरिंददत्त-२. वि० [सुरेन्द्रदत्त
सुलभबोधि. त्रि०सुलभबोधि] ભ.સંભવ ના પ્રથમ ભિક્ષા હતા.
સહેલાઈથી બોધ પામે તેવો જીવ सुरुचि. स्त्री०सुरुचि
सुलभबोधिय. त्रि०/सुलभबोधिक] એક આભરણ-વિશેષ
જુઓ ઉપર સુહૃ. ત્રિ. (કુરુe]
सुलभबोधियत्ता. स्त्री० [सुलभबोधिकता] ક્રોધાયમાન થયેલ
‘સુલભબોધિ પણું सुरूपा. स्त्री० [सुरुपा]
सुलभबोहिय. त्रि० सुलभबोधिक] અહંત ભગવંતની નાલ છેદન કરનાર દિકકુમારિકા સહેલાઈથી બોધ પામે તેવો
સુનમવોદિ. ત્રિ સુિનમનોfa] सुरूपा. स्त्री० [सुरुपा]
જુઓ ઉપર મધ્યમ રૂચક પર્વત ઉપર વસનારી એક દિકકુમારી,
સુનનિય. ત્રિ(સુનંત્રિત] सुरूया. स्त्री० [सुरूपा]
અત્યંત કોમળ, જુઓ ઉપર’
सुललिय.
त्रिसुललित] सुरूया. वि० [सुरूच
ગાયનનો એક ગુણ ચંપાનગરીના ગાથાપતિ ની પુત્રી દીક્ષા લીધી
સુનસ. પુo (સુત્ર) ભૂતાનેન્દ્ર સુરૂપની અગમહિષી દેવી બની.
કુસુંભ રક્તવસ્ત્ર સુરૂવ. ત્રિ(સુરૂપ)
सुलस. वि०सुलस] સુંદર રૂપવાળો, દેખાવડો
કાલસોરિયનો પુત્ર, તેને અહિંસામાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા હતી. સુવ. ત્રિકુરૂપ
सुलसदह. पु० सुलसद्रह) ભૂત-વ્યંતરનો દક્ષિણ ભાગનો ઇન્દ્ર
એક દ્રહ सुरूवग. पु०/सुरूपक]
सुलसा-१. वि० सुलसा
ભદલિપુરના ગાથાપતિ નામા ની પત્ની તેને નિયસ જુઓ ઉપર’ સુરૃવત્ત. ન૦ (કુરૂપત્ર)
આદિ છ પુત્રો હતા. (ખરેખર આ પુત્રો રાજા વસુદ્વ અને સુંદર રૂપપણું
દેવડું ના હતા, સુનસા એ ઉછેરેલા) સુવા. સ્ત્રી (સુપા)
सुलसा-२. वि० सुलसा જુઓ ગુરુપ'
ભ.મહાવીર પ્રત્યે સમર્પિત એવા શ્રાવિકા તે ના સારથી सूरूवा. वि० सुरुपा
ના પત્ની હતા સવા દ્વારા તેને બત્રીશ ગુટીકા ભેટ નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી, મૃત્યુબાદ મળેલી, તેણીએ એક સાથે ગુટીકા ખાધી તેને બત્રીશ પિશાચેન્દ્રની અગમહિષી બની
બાળકો થયા, તેણી આવતી ચોવીસીમાં સોળમાં सुरेंददत्त. वि० सुरेन्द्रदत्त
તીર્થકર રૂપે જન્મ લેશે. જુઓ સુરિદ્રત્ત-૨’
सुलसा-३. वि० [सुलसा સુનંછM. T૦ સુતક્ષ)
ભ. સીયનના પ્રથમ શિષ્યા સારું લંછન, ચિન્હ
सुलसा-४. वि० सुलसा सुलक्खणा. वि० सुलक्षणा
યાણવલ્કય સાથે જેણે મિથ્યાવેદની રચના કરી તે સ્ત્રી. નિર્નામિકાની બહેન
સુનસુન. ૧૦ (કુનગુન) સુત૬. ત્રિ. (સુનE]
‘સુલસુલ’ શબ્દ શણગારેલ
સુનહ. ત્રિ(સુનમ) સુત્રદ્ધ. ત્રિસુન્નચ્છ)
જુઓ ‘સુત્તમ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 289
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સુનવોfથયત્ત. નં૦ નિ મનોધિત્વ)
સુવઇ. ન૦ (સુવ') ‘સુલભબોધિરપણું
સચિત્તખર પૃથ્વીનો એક ભેદ, સુન. (સુનમ)
સુવUU. ૧૦ (સુવf] જુઓ ‘સુનહ'
અંજન પર્વતના સિદ્ધાયતનનું એક દ્વાર, સુત્નિત્ત. ૧૦ (સુનિત]
સુવUU. 7૦ (સુવf] સારી રીતે લીંપેલ
સુવર્ણદ્વારનો અધિપતિ सुलूहजीवि. त्रि० सुरूक्षजीविन्]
सुवण्णकुमार. पु० [सुवर्णकुमार] વિગઈ અને સ્નિગ્ધ પદાર્થનો ત્યાગ કરી જે મળે તે લેવું ભવનપતિ દેવતાનો એક ભેદ એવા અભિગ્રહપૂર્વક જીવનાર
सुवण्णकुमारराय. पु० [सुवर्णकुमारराज] સુવ. થાળ (સ્વ)
‘સુવર્ણકુમાર' દેવોનો રાજા સૂવું
सुवण्णकुमारावास. न०सुपर्णकुमारावास] सुवंत. कृ/स्वपत्]
‘સુવર્ણકુમારોનો આવાસ સૂતો
सुवण्णकुमारिंद. पु० सुपर्णकुमारेन्द्र) सुवग्गु. पु० सुवल्गु]
સુવર્ણકુમાર દેવતાનો ઇન્દ્ર મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાંની પશ્ચિમ તરફની એક વિજય, તે | सुवण्णकुमारी. स्त्री० [सुपर्णकुमारी] વિજયનો રાજા,
‘સુવર્ણકુમાર દેવતાની દેવી सुवग्गु. पु०/सुवल्गु]
सुवण्णकूड. पु०सुवर्णकूट] ઇશાનેન્દ્રના વૈશ્રવણ, લોકપાલના એક વિમાનનું નામ
એક ફૂટ सुवच्छ. पु० [सुवत्स]
सुवण्णकूलप्पवायद्दह. पु०सूवर्णकूलप्रपातद्रह) સુવચ્છા નામની એક વિજયનો રાજા
એક દ્રહ सुवच्छा. स्त्री० [सुवत्सा]
सुवण्णकूला. स्त्री० [सूवर्णकूला] પૂર્વ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં આવેલી એક વિજય,
શિખરી પર્વતથી નીકળતી એક મહાનદી सुवच्छा. स्त्री० [सुवत्सा]
सुवण्णगमय. न० सुवर्णकमय] એક દિકકુમારી
સોનાનું બનેલું सुवच्छा. स्त्री० [सुवत्सा]
सुवण्णगार. पु० सुवर्णकार] નંદનવનના રજતફૂટની એક દેવી,
સોની सुवच्छा. स्त्री० [सुवत्सा
सुवण्णगुलिया. वि०/सुवर्णगुलिका સુવાચ્છાદેવીની એક રાજધાની
જુઓ ટ્રેવદ્રત્તા રાણી ઘુમાવર્ડની દાસી સુવM. To (સુવર્ણા)
सुवण्णगारमिसिया. स्त्री०/सुवर्णकरमिसिका] પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન
સોનીનું ઉપકરણ-એરણ વગેરે सुवट्टिय. न० /सुवर्तित
सुवण्णजुत्ति. स्त्री० [सुवर्णयुक्ति] અતિશય વર્તિત-ગોળ કરાયેલ
સોનું બનાવવાની-પરખવાની-શોધવાની કળા સુવટ્ટાવા. ૧૦ (સુવ્રતસ્થાપન
सुवण्णजूहिया. स्त्री० [सुवर्णयूथिका] વ્રત સ્થાપન કરવું તે
પીળા ફૂલવાળી એક વનસ્પતિ સુવUT. R૦ (સ્વપનો
सुवण्णत्त. न०/सुवर्णत्व] ઊંઘવું તે, શયન
સોનાપણું सुवण्ण. पु०सुपर्ण]
સુવUMવાર. ૧૦ (ફુવUદ્વાર) ગરુડ પક્ષી, સુવઇUT. To (સુપuf]
સોનાનો દરવાજો સુવર્ણકુમાર દેવતા-ભવનપતિની એક જાત
સુવUUાર. નં૦ સુવર્ણદ્વાર] જુઓ ઉપર’ સુવUT. R૦ (સુવf]
सुवण्णपाग. पु० [सुवर्णपाक] સોનું, સોનામહોર
સોનાને પકવવાની કળા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 290
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुवण्णपाय. पु० सुवर्णपात्र)
એક દેવવિમાન સોનાનું પાત્ર
सुवासव. वि० सुवास सुवण्णबंधण. न० [सुवर्णबन्धन]
वि४यपुरना । वासवदत्त सने राणी कण्हादेवी नो સોનાનું બંધન-વિશેષ
પુત્ર તેને મદ્દ આદિ ૫૦૦ પત્ની હતી, તેણે દીક્ષા લીધી, सुवण्णमणिमय. न०/सुवर्णमणिमय]
पूर्ववत धनपाल राहती, वेसमणभद्द साधुने शुद्ध સોના અને મણિનું બનેલું सुवण्णमय. न० सुवर्णमय]
આહારદાન કરી મનુષ્યઆયુ બાંધેલ.
सुवासित. न० सुवासित] સોનાનું બનેલ
સારી રીતે વસેલ सुवण्णमासा. स्त्री० [सुवर्णमासा]
सुविउल. विशे० [सुविपुल] સોનું તોલવા માટેનું વજનીયું કે પ્રમાણ
અતિ વિશાળ सुवण्णरुप्पमणिमय. न० [सुवर्णरुप्यमणिमय]
सुविक्किय. त्रि०सुविक्रीत] સોના-ચાંદી અને મણિનું બનેલું
સારી રીતે વેચેલું सुवण्णरुप्पमय. न० [सुवर्णरुप्यमय]
सुविचिंतयंत. कृ/सुविचिन्तयत्] સોના અને ચાંદીનું બનેલું
સારી રીતે વિચારતો सुवण्णरुप्पामणिमय. न० [सुवर्णरूप्यमणिमय]
सुविचिंतित. न०/सुविचिन्तित] સોનું-ચાંદી-મણિનું બનેલું
સારી રીતે વિચારેલું सुवण्णरुप्पामय. न०सुवर्णरुप्यमय] સોનું અને ચાંદીનું બનેલું
सुविण. पु० [स्वप्न] यो 'सुमिण' सुवण्णलोह. पु० सुवर्णलोह]
सुविणजागरिया. स्त्री० [स्वप्नजागरिका] સોનાનો લોભ
सो 'सुमिणजागरिका' सुवण्णवासा. स्त्री० [सुवर्णवर्षा
सुविणदंसण. न० [स्वप्नदर्शन] સોનાની વર્ષા
સ્વપ્ન જોવું, સ્વપ્ન દર્શન કરાવવું તે सुवण्णसिप्पि. स्त्री०सुवर्णशुक्ति]
सुविणपाढक. पु० [स्वप्नपाठक] સોનાની શુક્તિ
સ્વપ્નના શુભાશુભ ફળને જણાવનાર
सुविणभावना. स्त्री० [स्वप्नभावना] सुवण्णसुत्त. न० सुवर्णसूत्र] સોનાનો દોરો
એ નામનું એક શાસ્ત્ર सुवण्णागर. पु० [सुवर्णाकर]
सुविणलक्खणपाढक. पु० [स्वप्नलक्षणपाठक] સોનાની ખાણ
સ્વપ્ન લક્ષણ શાસ્ત્રના જાણકાર सुवण्णिंद. पु० [सुपर्णेन्द्र]
सुविणसत्थ. न० [स्वप्नशास्त्र] સુપર્ણકુમાર દેવતાઓનો ઇન્દ્ર
સ્વપ્નના શુભ અશુભ ફળ સંબંધિ શાસ્ત્ર सुवप्प. पु० सुवप्र]
सुविणा. स्त्री० [स्वप्ना] પશ્ચિમ મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એક વિજય, તે વિજયનો રાજા
સ્વપ્ના सुवयण. न० [सुवचन]
सुविणीय. त्रि०सुविनीत] સારું વચન, ભલું વાક્ય
સમ્યફ વિનયયુક્ત सुवयण. न० सुवचन]
सुविभज्ज. कृ [सुविभाज्य]
સારી રીતે ભાગ કરીને સમ્યક વચન-ભાષા
सुविभत्त. त्रि०/सुविभक्त) सुवरिय. न० सुवृत] સારી રીતે વરેલું
સારી રીતે વિભાગ પાડેલ सुवामतराय. त्रि० [सुवाम्यतरक]
सुविमल. त्रि०/सुविमल] સુગમતાથી દૂર કરવા યોગ્ય
વધારે નિર્મળ सुवाय. पु० [सुवात]
सुविमुक्क. त्रि० [सुविमुक्त સારી રીતે મુક્ત થયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 291
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुविम्हिय. विशे० [सुविस्मित]
सुव्वत. कृ० श्रूयमाण અત્યંત આશ્ચર્ય-વિસ્મય પામેલ
સાંભળતો સુવિર. ત્રિ. શિયા)
સુવ્રત. પુo (સુવ્રત) ઊંઘણશી, નિદ્રાળુ
સારા વ્રતવાળો, सुविरइय. त्रि०/सुविरचित]
સુવ્રત. પુo સુવ્રત) સારી રીતે રચેલ
એક મહાગ્રહ, सुविरचित. त्रि०/सुविरचित]
सुव्वत. पु०सुव्रत] જુઓ ઉપર
સુવ્રત નામનો દિવસ સુવિરચિ. ત્રિ(સુવિરવત] જુઓ ઉપર
સુવ્રત્ત. ત્રિ. (સુવ્ય] सुविलिहिय. त्रि०/सुविलिखित]
સ્પષ્ટ સારી રીતે આલેખેલું
सुव्वत्तक्खर. न० [सुव्यक्ताक्षर] सुविवेग. न०सुविवेक
સ્પષ્ટ અક્ષર સમ્યફ વિવેક
सुव्वय. पु०सुव्रत] સુવિ૬. ત્રિ(સુવશત)
જુઓ સુવ્વત’ નિર્મળ, વિશુદ્ધ
सुव्वय-१. वि०/सुव्रत सुविसात. पु०सुविसात]
આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવતક્ષેત્રમાં થનારા અઢારમાં એક દેવવિમાન
તીર્થકર सुविसुद्ध. त्रि०सुविशुद्ध]
સુવ્યવ-૨. વિ૦ (સુવ્રત] મન-વચન અને કાયા એ ત્રણેથી પવિત્ર
સુદર્શન પુરના સુલુના અને સુનસા નો પુત્ર તેણે દીક્ષા सुविसुद्धलेस. न० सुविशुद्धलेश्य]
લીધી, તેને ઘણાં ઉપસર્ગો થયા. છેલ્લે મોક્ષે ગયા. શુદ્ધ મનોવૃત્તિવાળો
सुव्वय-३. वि० [सुव्रत સુવિસોત્ત. ત્રિ(સુવિ77Z]
ભ. ૫૩મપ્પમ ના પ્રથમ શિષ્ય સુખે શુદ્ધ કરી શકાય તેવું
सुव्वया-१. वि० सुव्रता सुविहिपुप्फदत. वि०/सुविधिपुष्पदन्त]
એક વિદુષી સાધ્વી, તેના ધર્મોપદેશથી પટ્ટિના વૈરાગ્ય જુઓ સુવિદિ-૧, પુષ્કત, નવમાં તીર્થકર
એક વિદુષી સાધ્વી, તેના ધર્મોપદેશથી પટ્ટિના વૈરાગ્ય સુવિદિય. વિશેo સુવિહિત)
પામી, દીક્ષા લીધી. કથા જુઓ તેત્રિપુર શાસ્ત્રમાં કહ્યા મુજબની વિધિ આચરનાર-પાળનાર
सुव्वया-२. वि० सुव्रता સુફિનિક્સાય. ૧૦ (સુવિહિતનિષ્ણુત]
દ્રોપદીએ તેમના પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી તે સાધ્વી. * શાસ્ત્રોક્ત રીતે કરેલ અવલોકન
સુધ્ધા-૨ અને ૨ એક પણ હોઈ શકે सुविहियाणुकंप. न० [सुविहितानुकम्प]
सुव्वया-३. वि०/सुव्रता શાસ્ત્રોક્ત અનુકંપા-કરુણા
એક વિદુષી સાધ્વી જેની પાસે મદ્દ સાર્થવાહની વંધ્યા सुवीर. पु०/सुवीर] એક દેવવિમાન
પત્ની એ દીક્ષા ગ્રહણ કરી, સોમા ના ભાવમાં પણ અમદ્દા सुवीसत्थ. विशे० [सुविश्वस्त]
ને બોધ આપી દીક્ષા આપેલી. સારી રીતે વિશ્વાસ પ્રાપ્ત
सुव्वया-४. वि० [सुव्रता सुवुट्ठि. स्त्री० /सुवृष्टि]
ભ. ઘમ્મ ના માતા સારો વરસાદ
सुव्वया. स्त्री०सुव्रता] સુવ્વ. ઘ૦ [શ્નો
સારા વ્રતવાળા સાધ્વી, એક વિશેષ નામ સાંભળવું
સુસ. થા. (શુષ) सुव्वणमासा. स्त्री० [सुवर्णमासा]
સૂકાવું સોનાનું એક માપ
सुसंकरिय. त्रि० सुसंस्कृत] સારી રીતે કરાયેલું-સંસ્કારાયેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 292
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુસંfપત. ત્રિ(સુસોપિત]
જુઓ સુસંવિય' सुसंगोविय. त्रि० [सुसङ्गोपित]
સારી રીતે છૂપાવવા-ગોપાવવા યોગ્ય સુસંપટ્ટ. ત્રિ. (સુઘટ્ટો
સારી રીતે સ્પલ, સંઘદૃન કરેલ સુસંનમિ. ત્રિ. (સુસંયમિત]
સંયમપૂર્વક બોલાયેલ, સુસંમિ . ત્રિ. સુસંયમિત]
સમ્યક રીતે નિયંત્રિત કરાયેલ सुसंजय. त्रि०सुसंयत]
સારી રીતે નિયંત્રિત કરેલ ઇન્દ્રિય વિષયાદિ सुसंठिय. त्रि०/सुसंस्थित]
સારા આકારે રહેલ, સારી રીતે રહેલ સુસંતુ૬. ત્રિ. (સુસંતુષ્ટ)
સારી રીતે સંતોષ પામેલ-તુષ્ટ થયેલ सुसंधित. त्रि० सुसंहित]
સારી રીતે સાંધલ-સંધિ કરાયેલ સુસંપત્ત. ત્રિ. (સુwયુ+]
સારી રીતે યોજેલ, પ્રયુક્ત કરેલ सुसंपग्गहित. त्रि० सुसम्प्रगृहीत] સમ્યકતયા ગ્રહણ કરેલ सुसंपग्गहिय. त्रि० सुसम्प्रगृहीत]
જુઓ ઉપર सुसंपरिगिहिय. त्रि०/सुसम्परिगृहीत]
જુઓ ઉપર सुसंपरिग्गहिय. त्रि० सुसम्परिगृहीत]
જુઓ ઉપર’ સુસંપરહિય. ત્રિ. (સુસમ્પરિહિત)
સારી રીતે ધારણ કરેલ સુલંપિાદ્ધ. ત્રિ. (સુમ્પિનો
સારી રીતે બાંધેલ-બંધન કરેલ सुसंभंत. विशे० सुसम्भ्रान्त]
અતિશય વ્યાકુળ સંભ્રાન્ત થયેલ सुसंभास. विशे० [सुसम्भाष]
સારી રીતે બોલાવેલા-સંભાષણ કરેલ सुसंभिय. विशे०/सुसम्भृत]
સારી રીતે ભરેલ सुसंवुड. विशे०सुसंवृत]
સારી રીતે ઢાંકેલ, સમ્યક સંવરણ કરેલ સુસંધુય. વિશે (સુસંવૃત) જુઓ ઉપર
आगम शब्दादि संग्रह
સુસંત. ત્રિ. (સુસંતો
અતિશય સંલિષ્ટ સુસં૫. વિશે (સુસંહત]
જુઓ ઉપર सुसक्कय. विशे० सुसंस्कृत]
સારી રીતે સંસ્કાર કરાયેલ सुसज्ज. विशे० सुसज्ज]
સારી રીતે તૈયાર થયેલ, સમ્યફતયા સજ્જ થયેલ सुसण्णप्प. विशे० सुसंज्ञाप्य]
સારી રીતે સમજે તેવો, સુખપૂર્વક બોધ પામે તેવો सुसढ. वि०/सुषढ જયણા પાલન ન કરવાથી જેનું સંસાર ભ્રમણ વધેલ તેવા સાધુ, તે સંબક્ક ગામના સુસિવ બ્રાહ્મણ અને સુનસિરિ નો પુત્ર હતો, સચિત્ત જળનો ઉપયોગ કરવાથી ભવભ્રમણ વધેલું સુસદ્. પુ. )
સારો શબ્દ, માંગલિક ધ્વનિ સુસમા. વિશે. (સુરામનો
સારી રીતે ઉપશાંત કરેલ, સમ્યકૃતયા ઉપશમાવેલ સુસમા, વિશે. (સુશ્રમ)
સારા સાધુ सुसमदुसमा. स्त्री० [सुषमदुष्षमा] કાળ-વિશેષ, અવસપિણિનો ત્રીજો અને ઉત્સપિણિનો ચોથો આરો જેમાં સુખ વધારે અને દુ:ખ થોડું હોય सुसमदुस्समा. स्त्री० [सुषमदुष्षमा]
જુઓ ઉપર’ सुसमदूसमय. पु०सुषमदुष्षमज] ‘સુષમદુષમ’ કાળમાં ઉત્પન્ન सुसमदूसमा. स्त्री० [सुषमदुष्षमा] જુઓ ‘સુમકુમા' સુસમા. પુo (સુષમનો ‘સુષમ’ કાળમાં બીજા આરામાં ઉત્પન્ન सुसमसुसमय. पु०सुषमसुषमज]
‘સુષમસુષમ’ કાળમાં-પહેલા આરામાં ઉત્પન્ન सुसमसुसमा. स्त्री० [सुषमसुषमा] કાળવિશેષ, અવસર્પિણ કાળનો પહેલો આરો અને ઉત્સર્પિણિ કાળનો છેલ્લો આરો-જેમાં સુખ જ સુખ હોય सुसमा. स्त्री० [सुषमा] કાળવિશેષ-અવસર્પિણિ કાળનો બીજો આરો અને ઉત્સપિણિ કાળનો પાંચમો આરો જ્યાં સુખ હોય
રસ્તા પર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 293
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुसमाउत्त. त्रि० [सुषमायुक्त]
સારી રીતે સમાધિમાં રહેલ सुसमाहड. विशे० [सुसमाहत]
સારી રીતે ગ્રહણ કરેલ-આહરણ કરેલ सुसमाहर. धा० [सु+सं+आ+ह]
સારી રીતે ગ્રહણ કરવું-આહરણ કરવું सुसमाहि. स्त्री० [सुसमाधि]
સમ્યક્ સમાધિ
सुसमाहिइंदिय. त्रि० [सुसमाहितेन्द्रिय ]
સારી રીતે સ્થિર કરેલ-નિયંત્રણમાં રાખેલ સ્પર્શન આદિ ઇન્દ્રિયો
सुसमाहितलेस. न० [सुसमाहितलेश्य ]
શુદ્ધભાવમાં સ્થિર રહેલ મનોપરિણામ
सुसमाहिय. विशे० [सुसमाहित]
સારી રીતે સમાધિયુક્ત, શુદ્ધ મનોભાવમાં સ્થિર રહેલ सुसमिय. पु० [सुसमित]
સારી રીતે ગમનભાષા આદિ પ્રવૃત્તિમાં ઉપયોગ યુક્ત सुसर. विशे० [सुस्वर]
સારો સ્વર, નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે સારોમધુર સ્વરની પ્રાપ્તિ થાય
सुसवण. विशे० [सुश्रवण ]
સમ્યક્ શ્રવણ, સારી રીતે સાંભળવું તે सुसव्व. त्रि० [सुसर्व]
સંપૂર્ણ સારું
सुसागय. न० [सुस्वागत ]
સુંદર સ્વાગત, શુભ-આગમન सुसागर. पु० [सुसागर]
એક દેવવિમાન सुसाण. पु० [श्मशान]
શ્મશાન, મૃતકોને બાળવાની જગ્યા सुसाणकम्मंत न० [ श्मशानकर्मान्त ]
શ્મશાન કર્મ-કર
साहि. ० [ श्मशानगृह]
મૃતક બાળવાનું સ્થાન सुसामण्ण. न० [सुश्रामण्य]
आगम शब्दादि संग्रह
સારુ સાધુપણું सुसामण्णता. स्त्री० [सुश्रमणता]
સારું શ્રમણપણું सुसामण्णरय न० [सुश्रामण्यरत ]
સમ્યક્ સામાયિક सुसामाण. पु० [सुसामान ] એક દેવવિમાન सुसारक्खिय. त्रि० [सुसंरक्षित] સારી રીતે રક્ષણ કરાયેલ
सुसाल. पु० [सुशाल] એક દેવવિમાન सुसाहत. त्रि० [सुसंहत ] खो 'सुसंहत' सुसाहय. त्रि० [सुसंहत] खो 'सुसंहत' सुसाहिय. विशे० [सुसाधित]
સારી રીતે સાધના કરાયેલ सुसाहु. विशे० [सुसाधु ]
સારા સાધુ
सुसिक्ख धा० [सु+शिक्ष्]
સારી રીતે શિખવવું, શિક્ષણ આપવું सुसिक्खिय. विशे० [सुशिक्षित ]
સારી રીતે શિખવેલ, શિક્ષિત કરાયેલ सुसिद्धि. विशे० [सुस्निग्ध]
અતિ સ્નિગ્ધ
सुसिर. त्रि० [ शुषिर ] સછિદ્ર, પોલું सुसिलिट्ठ. त्रि० [सुश्लिष्ट ]
સાંધે સાંધા સારી રીતે મળેલ હોવા તે, सुसिलिट्ठ. त्रि० [सुश्लिष्ट ]
સુંદર
सुसी भूय. त्रि० [सुशीतीभूत] અતિ શીતળ બનેલ
सुसीमा स्त्री० [सुसीमा ]
વચ્છવિજયની મુખ્ય રાજધાની,
सुसीमा स्त्री० [सुसीमा ]
‘અંતકૃદ્દસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
सुसीमा १. वि० [सुशीमा
वासुदेव कण्ह नी खेड पट्टराणी शेष था पउमावई
सुसीमा २. वि० [सुशीमा ]
ल. पउमप्पभ ना भाता
सुसील. न० [सुशील] સારુશીલ-ચારિત્ર
सुसीस. पु० [सुशिष्य
સારો-વિનીત ચેલો
સારા શ્રમણભાવમાં લીન सुसामाइय. त्रि० [सुसामायिक ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
Page 294
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुसुइ. स्त्री० [सुश्रुति]
ગંધર્વેન્દ્ર ગીત રતિની એક પટ્ટરાણી, એક દેવી સારી શ્રુતિ
सुस्सरा. वि० सस्वरा सुसुज्ज. पु० [सुसूर्य]
નાગપુરના ગાથાપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી, મૃત્યુબાદ પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન
વ્યંતરેન્દ્રની અગ્રમહિષી બની. सुसुनाअ. वि० सुसुनाग]
સુદર્શનપુરનો ગાથાપતિ તેની પત્ની સુનસા અને પુત્રી सुस्सवण. विशे० [सुश्रवण] સુવ્રયા હતી.
સમ્યક શ્રવણ સુતૂર. પુo (કુતૂર)
सुस्सुयाइत्ता. कृ/सूत्कार्य ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
‘સુ-સુ' એવો અવાજ કરતો सुसूर. धा० सु+सूर
સુસૂલ. થાળ (શુકૂy) સારો સ્વર કાઢવો
સેવા ભક્તિ કરવી, સાંભળવાને ઇચ્છવું सुसूरेत्ता. कृसुसूर्य
સુલૂસ. ત્રિ. શિશ્નપ સારો સ્વર કાઢેલ
સેવાભક્તિ કરનાર सुसेण-१. वि० सुषेण
સુલૂસળયા. સ્ત્રી શિશ્નષum) સાહંજનીના રાજા મહચંદ્ર-૨ નો મંત્રી, તેણે સુરિસTIL શુશ્રુષા સેવા-ભક્તિ કરવી તે ગણિકાને પોતાને ત્યાં રાખેલી.
સુલૂસTI. સ્ત્રી [શુશ્રુષT] सुसेण-२. वि०/सुषेण]
ગુરુની સેવા ભક્તિ, સાંભળવાની ઇચ્છા ભરત ચક્રવર્તીનો ચક્રી સેનાનો સેનાપતિ રત્ન, રાજાના મુસ્કૂલવિના. ન સુશ્રુષU|[વિનય) આદેશ મુજબ તેણે ઘણાં સ્થાને વિજય પ્રાપ્ત કર્યો..
દર્શનવિનયનો એક ભેદ-ગુરુ આદિની સેવા કરવી તે સુલેખા. સ્ત્રી પુરેપI]
સુલૂસમાન. 8 (સુશ્રુષમાળ] મેરુની ઉત્તર રક્તવતી મહાનદીમાં મળતી એક નદી સેવાભક્તિ કરતો, સાંભળવાને ઇચ્છતો સુલે. થ૦ (સુ+એg)
સુસ્કૂલા. સ્ત્રી [શુશ્રુષા) સારી રીતે સિદ્ધ કરવું
સાંભળવા ઇચ્છવું તે, સેવા-ભક્તિ કરવી તે सुस्समण. विशे० [सुश्रमण]
સુ6. R૦ (સુરd) ઉત્તમ સાધુ
સુખ, આનંદ, ક્ષેમ, સુખકર, શુદ્ધ ઇન્દ્રિયવાળો सुस्सर. पु०सुस्वर]
સુદ. ત્રિો [શુભ] નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જેનાથી કર્ણપ્રિય અવાજ પ્રાપ્ત સારું, ઊંચું, સુખદાયક
સુä. નં૦ (સુરત) થાય, सुस्सर. पु० सुस्वर]
સુખ એક દેવવિમાન
સુહંસુ. ૧૦ (સુdયુરd] सुस्सरघोस. पु० [सुस्वरघोष]
સુખે સુખે, ખેદ કે શ્રમ ન લાગે તે રીતે એક દેવવિમાન
સુદવાર. ત્રિ(સુરઉર્જર) સુક્ષરનામ. નં૦ |સુસ્વરનામનો
સુખને કરનાર જુઓ ‘સુસર
सुहकाम. न० [सुखकाम] सुस्सरनिग्घोस. पु० /सुस्वरनिर्घोष]
સુખને ઇચ્છવું તે એક દેવવિમાન
સુદામી. ત્રિ(સુવામિન) सुस्सरा. स्त्री० [सुस्वरा]
સુખની ઇચ્છા કરનાર સૂર્યાભ વિમાનની ઘંટા,
સુહન.... ત્રિ. (સુમનન્સન सुस्सरा. स्त्री०/सुस्वरा]
શુભ જન્મ ઉદધિકુમારની ઘંટા,
सुहजीवि. विशे० [सुखजीविन्] सुस्सरा. स्त्री० [सुस्वरा
સુખે જીવનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 295
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सुहज्झाण. न० [शुभध्यान
सुहभोग. पु०/शुभभोग શુભધ્યાન-ધર્મ કે શુક્લ ધ્યાન
સારા કામભોગ सुहट्ठि. त्रि०सुखार्थिन
सुहम. न० [सूक्ष्म] સુખનો અર્થી
यो सुहुम' सुहड. त्रि० सुहत]
सुहमजीव. पु० [सूक्ष्मजीव] સારી રીતે હરેલુ-ચોરેલું
સૂક્ષ્મ જીવ सुहतण्हा. स्त्री० [सुखतृष्णा]
सुहम्म-१. वि० सुधर्मन] સુખની તૃષ્ણા
ભ. મહાવીરના પાંચમાં ગણધર, તેની પાટે તેના શિષ્ય सुहता. स्त्री० [सुखता]
जंबू अन्या. સુખપણું
सुहम्म-२. वि० [सुधर्मन] सुहत्त. न० [सुखत्व]
यो सुधम्म સુખપણું
सुहम्म-३. वि०/सुधर्मन सुहत्थि-१. पु० [सुहस्तिन्]
. वासुपुज्ज ना प्रथम शिष्य ગંધ હસ્તિ
सुहम्मा. स्त्री० [सुधर्मा] सुहत्थि-२. वि०/सुहस्तिन]
यो 'सुधम्मा' આચાર્ય શૂનમદ્ ના મુખ્ય શિષ્ય, તેને બાર શિષ્યો હતા. सुहया. स्त्री० [सुखता] ઘણાંને પ્રતિબોધ કરેલા.
સુખપણું तो ये लक्षुनेहीक्षा मापी भरीने २रा संपइ सुहर. पु० [सुभर] થયેલ હતા
સુખેથી નિર્વાહ કરનાર सुहत्थि-३. वि० सुहस्तिन्]
सुहलेसा. स्त्री० [शुभलेश्या] રાજગૃહી નજીક ગુણશીલ ચૈત્યમાં રહેતો પરિવ્રાજક
મનના શુભ પરિણામયુક્ત-તેઉ, પદ્મ કે શુક્લ એ ત્રણ सुहद. त्रि० [सुखद]
લેરયા સુખને દેનાર
सुहलेस्स. न० [शुभलेश्य] सुहदुक्ख. न० सुखदुख
શુભ લેયાના ધારક સુખ-દુ:ખ
सुहल्लेसा. स्त्री० [शुभलेश्या] सुहदुक्खविही. स्त्री० [सुखदुखविधि]
यो 'सुहलेसा' સુખ અને દુઃખની વિધિ
सुहविवाग. न० [सुखविपाक] सुहनामा. स्त्री० [शुभनामा
શુભ કર્મના ફળ, ‘વિવાંગસૂય’ આગમ સૂત્રનો એક શ્રત પક્ષની પાંચમી-દશમી-પંદરમી રાત્રિ તિથિનું નામ सुहनिप्फति. स्त्री० [सुखनिष्पत्ति]
सुहविहार. पु० [सुखविहार] સુખનું નિષ્પન્ન થવું તે
સુખપૂર્વક વિચારવું-વિહરવું તે सुहपरिणाम. पु० [शुभपरिणाम]
सुहसंकमण, न०सुखसङ्क्रमण] સારા પરિણામભાવ વિશેષ
સુખની પરંપરા सुहपसत्थ. न०सुखप्रशस्त]
सुहसाय. न० [सुखसात] પ્રશસ્ત સુખ
સુખ-શાતા सुहफरिस. न०/सुखस्पशी
सुहसील. न० [सुखशील] સુખનો સ્પર્શ
સુખાકારી સ્વભાવવાળો सुहफास. न० सुखस्पशी
सुहसीलगुण. पु० [शुभशीलगुण] સુખનો સ્પર્શ
સારા શીલ અને ગુણવાળો सुहभाग. पु० सुखभाग]
सुहसेज्जा. स्त्री० [सुखशय्या] સુખનો ભાગી
સુખનું કારણ
સ્કંધ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 296
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુહહત્ય. પુ॰ [શુમહસ્ત/ સારા હાથે
સુજ્ઞા મંત. ન૦ [સુધાળાંન્ત
ચૂનાનું કારખાનું, ચૂના વિષયક ધંધો सुहाणुबंध. न० [ शुभानुबन्ध]
કર્મ પ્રકૃતિનો શુભ અનુબંધ सुहाभिगम. न० [सुखाभिगम] સુખે સેવવા યોગ્ય
સુહાવત. પુ॰ [સુવાવā]
સીતોદા નદીના પશ્ચિમ કિનારાનો એક પર્વત, સુહાવત. પુ॰ [સુરવાવહ]
નલિન વિજય પાસેનો એક વક્ષસ્કાર, સુહાવત. પુ॰ [સુહાવહ]
સુખનો પ્રવાહ-પરંપરા, સુખકર-સુખદાયક सुहासन न० [सुखासन ]
સુખપૂર્વક બેસવું, એક આસન-વિશેષ સુહાસિય. ત્રિ॰ [સુમાષિત]
યથાર્થપણે કહેવું સુષ્ઠિ. પુ॰ [સુહ૬]
મિત્ર, સહાયક સુહિ. ત્રિ॰ [સુદ્ધિન] સુખી, પુન્યશાળી સુષ્ડિ. વ્ઝ [સુવિતમ્) સુખી થવા માટે સુદિય. ત્રિ॰ [સુચિત] સુખ ભોગવનાર સહિય. પુ॰ (સુહવ મિત્ર, સહાયક સુદિયાય. . [સુહિતાય] સુખ ભોગવવા માટે
સુફિરળ. ન॰ [સુહિરબ્ય] વનસ્પતિ વિશેષ
સુફિરળ્યા. સ્ત્રી [સુહિરપ્પા]
જુઓ ‘ઉપર’
सुहिरण्णयाकुसुम न० [सुहिरण्यकाकुसुम ]
એક વનસ્પતિ વિશેષનું ફૂલ सुहिरीमण न० [सुह्रीमनस्]
અતિ શરમાળ
સુઠ્ઠી. સ્ત્રી [સુવિન] જુઓ ‘સુદ્દિ’ સુકુત્તર. વિશે॰ [સુવોત્તર]
સુખે પાર કરાય તેવું
आगम शब्दादि संग्रह
સુહુમ. ત્રિ॰ સૂક્ષ્મ] ઝીણું, બારીક,
સુહુમ. ત્રિ॰ [સૂક્ષ્મ]
સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જીવ જેને કેવળી સિવાય કોઈ જોઈ ન
શકે અને આખા લોકમાં ભરેલા હોય,
સુહુમ. ત્રિ॰ [સૂક્ષ્મ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયપણું
પ્રાપ્ત થાય,
સુહુમ. ત્રિ॰ [સૂક્ષ્મ]
‘પન્નવણા’ સૂત્રનું એક દ્વાર
सुहुम आउ. पु० [सूक्ष्माप्]
સૂક્ષ્મ અપ્લાય જીવ, સૂક્ષ્મ પાણી सुहुम आउकाइय. पु० [सुक्ष्माप्कायिक ] સૂક્ષ્મ અપ્લાયના જીવો
सुहुमआउक्काइय. पु० [सूक्ष्माप्कायिक ] જુઓ ‘ઉપર’
सुहुमकाय. पु० [सूक्ष्मकाय ]
સૂક્ષ્મકાયના રક્ષણ માટે બોલતી વખતે મુખ પાસે
હાથમાં વસ્ત્ર રખાય તે
सुहुमकाल. पु० [सूक्ष्मकाल ]
કાળનો સૂક્ષ્મ ભાગ-સમય, બારીક સમય
सुमकिरिय न० [सूक्ष्मक्रिय ]
શુક્લ ધ્યાનનો ત્રીજો પાયો-જ્યાં જીવને અતિ સામાન્ય
ક્રિયા હોય - મન વચનનો નિરોધ હોય
सुहुमतराय. त्रि० [सूक्ष्मतरक ] અતિ સૂક્ષ્મ
सुहुमते काय. पु० [सूक्ष्मतैजस्कायिक ] સૂક્ષ્મ અગ્નિકાયના જીવ
सुहुमते उक्काइ. पु० [सूक्ष्मतैजस्कायिक ] જુઓ ‘ઉપર’
सुहुमनाम न० [सूक्ष्मनामन्
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ-જેનાથી જીવને સૂક્ષ્મ શરીર મળે
सुमनिओग. पु० [सूक्ष्मनिगोद]
સૂક્ષ્મ નિગોદ-સાધારણ વનસ્પતિ
सुमनिओद. पु० [सूक्ष्मनिगोद ]
જુઓ ‘ઉપર’
सुहुमनिओदजीव. पु० [सूक्ष्मनिगोदजीव ]
સૂક્ષ્મ-નિગોદના-સાધારણ વનસ્પતિકાયિક જીવ
सुमनिओय. पु० [सूक्ष्मनिगोद ]
જુઓ ‘સુદુનિઓT’
સુહુમનિોવ. પુ॰ [સૂક્ષ્મનિોવ] જુઓ · ઉપર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 297
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुहुमनिगोदजीव. पु० [सूक्ष्मनिगोदजीव] સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવ सुमनिगोय. पु० [सूक्ष्मनिगोद ]
खो 'सुहमनिओग सुहुमपरमाणु. पु० [सूक्ष्मपरमाणु] સૂક્ષ્મ પુદ્ગલો
सुहुमपुढविकाइय. पु० [सूक्ष्मपृथ्वीकायिक] સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયના જીવો सुहुमपुढवी. स्त्री० [सूक्ष्मपृथ्वी]
સૂક્ષ્મ પૃથ્વી
सुहुमयरय.
त्रि० [सूक्ष्मतरक]
आगम शब्दादि संग्रह
અતિ બારીક
सुहुमवणस्सइकाइय. पु० [सूक्ष्मवनस्पतिकायिक ]
સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયના જીવો सुहुमवणस्सति. स्त्री० [सूक्ष्मवनस्पति] સૂક્ષ્મ વનસ્પતિ
सुहुमवणस्सतिकाइय. पु० [सूक्ष्मवनस्पतिकायिक ] સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયના જીવો सुहुमवाउकाइय. पु० [सुक्ष्मवायुकायिक ]
સૂક્ષ્મ વાયુકાયના જીવો
सुहुमवाउक्काइय. पु० [सूक्ष्मवायुकायिक]
खो' र '
सुहुमसंपराइय. पु० [सूक्ष्मसाम्परायिक ]
જેમાં અતિ થોડો કષાય રહે તેવા ‘સૂક્ષ્મ સંપરાય’ નામના ચારિત્ર વિષયક, દશમું ગુણસ્થાનક सुहुमसंपराग. न० [सूक्ष्मसम्पराय]
જેમાં અતિ અલ્પ કષાય રહે તેવું પાંચમું ચરિત્ર सुहुमसंपराय न० [सूक्ष्मसम्पराय ]
देखो' र '
सुहुमसंपरायचरित्त न० [सूक्ष्मसम्परायचारित्र] ચારિત્રનો એક ભેદ-જેમાં કષાયો અતિ અલ્પ હોય सुहुमसंपरायचरित्तपरिणाम. पु० [सूक्ष्मसम्परायचरित्र
परिणाम] 'सूक्ष्मसंपराय यारित्र' नुं परिभवं सुहुमसंपरायचरित्तलद्धि. स्त्री० [सूक्ष्मसम्परायचरित्रलब्धि ] ‘સૂક્ષ્મસંપરાય ચારિત્ર'ની પ્રાપ્તિ सुहुमसंपरायचरित्तविनय न० [सूक्ष्मसम्परायचरित्रविनय ]
‘સૂક્ષ્મસંપરાય’ ચારિત્ર પરત્વે આદર-બહુમાન सुहुमसरीर न० [सूक्ष्मशरीर ]
અતિ બારીક શરીર
सुहुयहुयासण. न० [सुहुतहुताशन] સારી રીતે હોમેલ-હુતાશન-અગ્નિ આદિ सुहेस. त्रि० [सुखैषिन् ] સુખનો ઇચ્છુક
सुहोइय न० [सुखोचित ] સુખને લાયક
सुहोचिय न० [सुखोचित ] खोर'
सुहोत्तार. त्रि० [सुखोत्तार ]
સુખેથી પાર કરાય તેવું
सुहोदय न० [ शुभोदक ] વિશુદ્ધ પાણી
सुहोयार. त्रि० [सुखावतार ] ठुम ‘सुहोत्तार’
सुहोवभोग. पु० [सुखोपभोग]
સુખે કરીને ઉપભોગ થઈ શકે તે सू. अ० [सू
નિંદાસૂચક અવ્યય सूअ. धा० [सुचय्] સૂચના કરવી
सूइ. स्त्री० [ सूचि ]
सोय, परिणाम विशेष, खेड खाश प्रवेश श्रेशि, પાતળી ખીલી
सूइकलाव. पु० [शूचिकलाप] સોયનો સમૂહ
सूइतल. न० [शूचितल]
સોયની સપાટી
सूइभूत. न० [शूचीभूत] સોયરૂપ
सूइय. त्रि० [ सूप्या ]
ભીંજાવેલ-આર્દ્ર કરેલ
सूइय न० [ सूत]
જેણે જન્મ આપેલ છે તે सूइय. त्रि० [ सूपिक ]
દાળ કે દહીં આદિથી આર્દ્ર કરેલ ભાત વગેરે
सूइया. स्त्री० [सूचिका]
દરજી, સોય
सूइया. स्त्री० [ सूतिका]
નવપ્રસૂતા ગાય વગેરે
सूई. स्त्री० [सूची]
सोय, जीली, खडाश प्रवेश श्रेि
सुय. त्रि० [सुहत]
સારી રીતે હોમેલ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
Page 298
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
सूईअंगुल. न० (सूच्यङ्गुल] એક માપ વિશેષ
सूईकलाव. पु० [ सूचीकलाप ]
સોયનો સમૂહ सूपडंतर न० [ सूचीपुटान्तर ]
બે આકાશ પ્રદેશ શ્રેણિ વચ્ચેનું અંતર
सूईफलय न० [शूचीफलक ]
સોયનું ફણું सूईभूय. न० [शूचीभूत]
સોય રૂપ
सूईमुख. पु० [ सूचीमुख ] પક્ષી વિશેષ, सूईमुख. पु० [ सूचीमुख ]
એક બે ઇન્દ્રિય જીવ, सूईमुख. पु० [ सूचीमुख ]
પાટિયામાં જ્યાં નાની ખીલી લગાડાય ત્યાંની નજીકની
જગ્યા
सूईमुह. पु० [सूचीमुख] खोर'
सूवूह. पु० [ सूचीव्यूह ]
સૈન્યનો એક વ્યૂહ જે સોય આકારે રહેલ હોય તે सूकर. पु० [ शूकर]
સુવર, ડુક્કર
सूकरकरण. न० [सूकरकरण ]
સુવરનું શિક્ષણ કે ક્રીડાસ્થળ सूकरजुद्ध. पु० [सूकरयुद्ध]
સુવરનું યુદ્ધ सूचि. स्त्री० [सूचि]
दुखो 'सूइ' सूचिकलाव. न० [शूचिकलाप] સોયનો સમૂહ
आगम शब्दादि संग्रह
सूची. स्त्री० [सूची] दुखो 'सूइ' सूड. धा०] [भञ्ज]
ભાંગવું, તોડવું
सूणलंछणय. पु० [सूणालाञ्छणक] પાપના સ્થાનના લક્ષણથી યુક્ત सूणा. स्त्री० [सूना ]
વધ્યભૂમિ
सूण. न० [ शूनिक ] સોજાનો રોગ सूती. स्त्री० [सूता] પ્રસૂતા સ્ત્રી
सून. पु० [सून ]
पायनुं स्थान-मांडएसी, घंटी, यूलो, पाएशीयार, सावरश्री
એ પાંચ જ્યાં હોય તે
सूप. पु० [ सूप]
हाज
सूमाल. पु० [सुकुमार] दुखो 'सुकुमार' सूमालय. पु० [सुकुमारक ] दुखो 'पर'
सूमाला. स्त्री० [सुकुमारी] सुकुमारी,
सूमाला. स्त्री० [सुकुमारी] અતિ કોમળ
सूमालिया. स्त्री० [सुकुमारिका ] हुथ्यो 'सुकुमालिआ' सूमालिया. वि० [सुकुमारियां]
यो सुकुमालिया सूय. धा० [सूचय् ]
સૂચના કરવી, કહેવું
सूय. पु० [क]
ધાન્યાદિનો તીક્ષ્ણ અગ્રભાગ
सूय. पु० [सूप]
ચોળા-મગ-ચણા વગેરે ધાન્ય-કઠોળની દાળ
सूय. त्रि० [दे. शून]
સોજાવાળું
सूयक. त्रि० [सूचक ] ચુગલખોર
सूयगड. न० [ सूत्रकृत] બીજુ અંગ આગમ સૂત્ર सूयगडज्झयण. न० [ सूत्रकृताध्ययन]
‘સૂયગડ’ સૂત્રના અધ્યયન सूयगडधर. त्रि० [ सूत्रकृतधर ]
‘સૂયગડ’ નામક અંગ સૂત્રના ધારક सूयपुरिस. पु० [ सूपपुरुष ]
રસોઈયો
सूयर. पु० [ शूकर]
સુવર, ડુક્કર
सूणारंभ. पु० [सूणारम्भ ]
मांडएली-घंटी-यूलो-पाएशीयार-सावरश्री ये पांय
પાપસ્થાનો વડે આરંભ-હિંસા કરવી તે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 299
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
સૂયરનારા. ન૦ ઝિરનાતિ)
ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન સુવરની જાતિનો
સૂરા . પુo [સૂર[] સૂયરત્ત. ૧૦ લૂિઝરત્વ)
એક જાતનો કંદ સુવરપણું
सूरणकंद. पु० शूरणकन्द] सूयरपोसय. त्रि०सूकरपोषक]
જુઓ ઉપર’ સુવરને પાળનાર-પોષનાર
સૂરસ્થમા. ૧૦ જૂિરીસ્તમયનો સૂતિ . પુo [.]
સૂરજનું આથમવું-અસ્ત થવું એક દેશ વિશેષ
सूरत्थमणपविभत्ति. पु०सूरास्तमनप्रविभक्ति] સૂયા. સ્ત્રી (સૂવા)
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ અફૂટ વચન
सूरदह. पु० [सूरद्रह] સૂર. પુo [શ્ર)
એક દ્રહ શૂરો, બહાદુર, પરાક્રમી
सूरदीव. पु०सूरद्वीप સૂર. પુo જૂિરો
એક દ્વીપ સૂર્ય, દીવાકર, સૂર્યનામક દ્વીપ-સમુદ્ર, એક વક્ષસ્કાર | સૂરદીવ. પુ. (સૂરતીપ) પર્વત, સૂર્યના ચિન્હવાળુ આભરણ, એક દેવ-વિમાન, એક દ્વીપ ‘પુષ્ક્રિયા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન
सूरपन्नत्ति. स्त्री० [सूरप्रज्ञप्ति] सूर. वि० सूर्या
એક (ઉપાંગ) આગમ સૂત્ર એક જ્યોતિશ્કેન્દ્ર, પૂર્વભવમાં તે શ્રાવસ્તીનો સુપટ્ટ सूरपमाणभोइ. त्रि० सूरप्रमाणभोजिन] ગાથાપતિ હતો.
સૂર્ય ઊગે ત્યારથી આથમે ત્યાં સુધી ખા-ખા કરનાર, सूरंतरिय. न० [सूर्यान्तरित]
અસમાધિનું એક સ્થાનક સૂર્ય દ્વારા અંતરિત નક્ષત્ર
सूरपरिएस. पु० [सूरपरिवेश सूरअत्थमणवेला. स्त्री० सूर्यअस्तमन्वेला]
સૂર્યની આસપાસનું કુંડાળુ સૂરજ આથમવાનો સમય
सूरपरिवेस. पु० सूरपरिवेश] सूरकंत. पु० सूरकान्त
જુઓ ઉપર સૂર્યકાંત મણિ, સચિત્ત કઠિન પૃથ્વીનો એક ભેદ, ત્રીજા | સૂરપબૂત. પુ (સૂરપર્વત) ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
એક વક્ષસ્કાર પર્વત સૂરવંતત્ત. ૧૦ સૂરજ્જાન્તત્વ)
सूरपव्वय. पु० [सूरपर्वत] સૂર્યકાંતપણું
જુઓ ઉપર’ सूरकंतमणि. पु० [सूरकान्तमणि]
सूरप्पभ. पु० सूरप्रभ] એક મણિ
ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન, સૂરપ્રભા દેવીનું सूरकंतमणिनिस्सिय. न० [सूरकान्तमणिनिश्रित]
સિંહાસન સૂર્યકાંતમણિ-નિશ્રિત
सूरप्पभ. वि० सूर्यप्रभा सूरकूड. पु० सूरकूट]
અરસૂરીનો ગાથાપતિ, સૂરસિરિ તેની પત્ની, સૂપપ્પમ એક દેવવિમાન
પુત્રી હતી. सूरगण. पु० सूरगण
सूरप्पभा. वि० [सूरप्रभा] દેવસમૂહ
અરક્ષરીનગરીના ગાથાપતિ સૂરÚમ ની પુત્રી, દીક્ષા સૂરરિય. ૧૦ (શૂરવરિત)
લીધી. મૃત્યુબાદ સૂર્યની અગમહિષી બની સૂર્ય દ્વારા ચરિત-વિચરણ કરાયેલ ક્ષેત્ર
સૂરHHITમો. ત્રિ. (સૂરમાળમોનિન) सूरचरिया. स्त्री० [सूरचरिका]
જુઓ સૂરપાળમોડુ સૂર્યની ચાલ જાણવાની વિદ્યા
સૂરમંડન. નં૦ (સૂર્યમUSત] सूरज्झय. पु० सूरध्वज
સૂર્યના માંડલા, સૂર્ય વિચરણ માર્ગ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 300
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सूरमंडलपविभत्ति. पु० सूरमण्डलप्रविभक्ति]
सूराभ. पु० सूराभ એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ
એક લોકાંતિક વિમાન सूरलेस. पु० सूरलेश्य]
सूराभिमुह. पु० [सूराभिमुख ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
સૂર્ય અભિમુખ सूरलेस्सा. स्त्री०सूरलेश्या]
सूरावत्त. पु०सूरावती સૂર્યની પ્રભા
ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન सूरवडंस. पु०सूरावतंसक
सूरावरणपविभत्ति. पु०/सूरावरणप्रविभक्ति] એક દેવવિમાન
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ सूरवडेंसय. पु० सूरावतंसक]
सूरावलिपविभत्ति. पु० [सूरावलिप्रविभक्ति] જુઓ ઉપર
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ सूरवण्ण. पु० सूरवर्ण
સૂરિ. પુo (ર) એક દેવવિમાન
આચાર્ય સૂરવર. ત્રિ. (જૂરવર)
सूरिय. पु० सूर्य પ્રધાન સૂર્ય
સૂરજ, દીવાકર सूरवरोभास. पु० सूरवरावभास]
सूरियकंत. पु० सूर्यकान्त એ નામનો એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર
એક મણિ सूरवल्ली. स्त्री० [सूरवल्ली]
सूरियकंत. वि० सूर्यकान्त] એ નામની એક વેલ
સેયિવયાના રાજા પતિ અને રાણી સૂરિયતા નો પુત્ર सूरविमाण. पु० सूरविमान]
सूरियकंता. वि० सूर्यकान्ता] સૂર્યનું વિમાન
સેવિયાના રાજા પતિ ની પત્ની (રાણી), જેણે રાજાને સૂરત!ાત. 7૦ (સૂરસહગત)
ઝેર આપીને મારી નાંખેલ. સૂર્યની સાથે જનાર (નક્ષત્ર-વિશેષ)
सूरियगत. पु० सूर्यगत सूरसिंग. पु०सूरशृङ्ग]
સૂર્ય આશીર્ણ ક્ષેત્ર ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
सूरियपडिहि. पु० सूर्यप्रतिधि] सूरसिट्ठ. पु०सूरसृष्ट]
સૂર્ય પરિવેષ જુઓ ઉપર
सूरियमंडल. न० सूर्यमण्डल] सूरसिरी-१. वि० सूर्यश्री
સૂર્યનું મંડલગતિ ક્ષેત્ર ચક્રવર્તી સર ની મુખ્ય પત્ની
सूरियाभ. पु० सूर्याभ] सूरसिरी-२. वि० सूर्यश्री
સૂર્યાભ નામનો દેવ-જે મૂળ પ્રદેશી રાજા જીવ હતો તે અરક્ષરીના ગાથાપતિ સૂરપ્પમ ની પત્ની, સુરપ્પમ પુત્રી | રિવાજ. [o [fr]. सूरसेण. पु० [सूरशेन]
- સૂર્યાભ નામનું એક દેવવિમાન જ્યાં સૂર્યાભદેવ રહે છે એ નામનો એક આર્યદેશ, તે દેશનો રહેવાસી
सूरियाभ. वि० [सूर्याभ सूरसेन. वि० सूरसेन
સૌધર્મકલ્પના સૂર્યાભ વિમાનનો અધિપતિ દેવ. ભo આગામી ચોવીસીમાં ઐરાવત ક્ષેત્રમાં થનારા તેરમાં
સન્મુખ બત્રીશ બદ્ધ નાટક દેખાડી, પ્તિ કરી, તે રાજા તીર્થકર
પતિ નો જીવ હતો. सूरागमनपविभत्ति. पु० सूरागमनप्रविभक्ति]
सूरियाभगम. पु० [सूर्याभगम] એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ
સૂર્યાભ દેવતાનો આલાવો-વિશેષ सूरादेवीकूड. पु० [सूरादेवीकूट]
सूरियाभविमान. पु० [सूर्याभविमान] એક ફૂટ
સૂર્યાભ દેવનું વિમાન सूराभ. पु० सूराभ]
सूरियाभविमानपइ. पु०/सूर्याभविमानपति] પાંચમાં દેવલોકનું એક દેવવિમાન,
સૂર્યાભ વિમાનનો સ્વામી
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 301
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सूरियाभविमानवासि. पु० सूर्याभविमानवासिन
सूलाइग.
त्रिशूलाचित] સૂર્યાભ વિમાનમાં રહેનાર
ફાંસીએ લટકાયેલ सूरियावत्त. पु० सूर्यावत]
सूलाइतय. पु० [शूलायितक] સૂર્ય જેને આવર્તન કરે છે તે મેરુ પર્વત,
ફાંસીએ ચઢાવવાની સજા सूरियावत्त. पु०सूर्यावती
सूलाइय. न० शूलाचित એક દેવવિમાન
यो सूलाइग' सूरियावरण. पु० सूर्यावरण]
सूलाइयग. पु० शूलाचितक] સૂર્ય જેને આવરે છે-ઘેરે છે તે મેરુ પર્વત
यो 'सूलाइतय' सूरिल्लमंडवग. पु० [सूरिल्लमण्डपक]
सूलाभिन्न. त्रि० शूलाभिन्न] ગામણી નામક તૃણનો માંડવો
यो 'शूलभिन्नक' सूरिल्लमंडवय. पु० [सूरिल्लमण्डपक]
सूलाभिन्नय. पु० [शूलाभिन्नक] मी 64२'
हुयी - 64२' सूरि. पु०सूरि]
सूलिया. स्त्री० [शूलिका] આચાર્ય
ફાંસી, શૂળી सूरुग्गमण. न० [सुरोद्गमन]
सूव. पु० [सूप સૂર્યનું ઊગવું તે
રસોઈયો सूरुग्गमणपविभत्ति. पु०सुरोद्गमनप्रविभक्ति]
सूव. पु० सूप] એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ
६ सूरुत्तरवडेंसग. पु० [सुरोत्तरवतंसक]
सूवणीय. त्रि०सूपनीत] ત્રીજા-ચોથા દેવલોકનું એક દેવવિમાન
સારી રીતે સમીપે આણેલ-લાવવામાં આવેલ सूरोद. पु० सूरोद]
सूसर. पु० [सुस्वर] એ નામનો એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર
यो ‘सुसर सूरोदय. पु० सूरोदय
सूसरनाम. न० [सुस्वरनाम] સૂર્યનો ઉદય
४ो 'सुसरनाम' सूरोवराग. पु० सूरोपराग]
सूसरनिग्घोष. पु० [सुस्वरनिर्घोष] સૂર્યગ્રહણ
એક દેવવિમાન सूरोवराय. पु० सूरोपराग]
सूसरपरिवादणी. स्त्री० [सुस्वरपरिवादिनी] સૂર્યગ્રહણ
એક પ્રકારની વીણા सूल. न० [शूल]
सूसरा. स्त्री० [सुस्वरा] शूज, iसी, त्रिशूज,
સારા સ્વરવાળી એક ઘંટા सूल. न० शूल]
से. अ० [अथ] શૂળ નામે રોગ
પ્રકરણ કે વાક્યારંભે વપરાતો એક શબ્દ વિશેષ, सूलग्ग. पु० शूलाग्र]
અનંતર, પછી, પ્રશ્નાર્થ ત્રિશુલનો અગ્રભાગ
सेअ. वि० श्वेत सूलपाणि. पु० [शूलपाणि
આમલકલ્પાનો રાજા. તેની પત્નીનું નામ ઘારી હતું. જેના હાથમાં ત્રિશૂળ નામે આયુધ છે તે ઇશાનેન્દ્ર सेइय. न० [सेतिक] सूलभिन्नग. त्रिशूलभिन्नक]
એક માપ-પરિમાણ, બે પસલીનો એક સેતિક શૂળીએ ચઢાવી ભેદી નાખેલ
सेउ. पु० [सेतु सूलभेय. पु० शूलभेद] यो '6५२'
पा, पुल, रस्ती सूला. स्त्री० [शूला]
सेउकर. त्रि० सेतुकर] લાંબી શૂળ, ફાંસી
પાળ-પુલ બનાવનાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 302
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સેડય. ત્રિ[સેપs]
सेज्जायर. पु० शय्यातर પાણી સિંચનાર, ધન વૃદ્ધિ કરનાર
સાધુને રહેવાનું સ્થાન આપનાર, વસતીનો સ્વામીसेंभिय. न० [श्लेष्मिक
ગૃહસ્થ શ્લેષ્મ સંબંધિ
सेज्जायरपिंड. पु० शय्यातरपिण्ड] સેન. સ્ત્રી (શા
‘શય્યાતર’નો આહાર જુઓ સેન્ગા'
सेज्जायरय. पु० शय्यातरक] सेज्जंभव. वि० [शय्यम्भव]
જુઓ સેન્વાયર’ એક પ્રભાવક આચાર્ય, આચાર્ય પમવ ના પટ્ટધર, સેનારિ. સ્ત્રી [શય્યાતર) તેમના પુત્ર મન નિમિત્તે આગમના નવનીત સમાન શય્યાતર-સ્ત્રી ટ્રેસવેયાતિય સૂત્રનું ઉદ્ધરણ કરેલું.
સંજ્ઞાળિય. ન૦ શિય્યાનિઝ] સેન્નસ. પુ0 શ્રેિયાંસ)
શધ્યાઆસન સંબંધિ માગસર માસનું લોકોત્તર નામ
सेज्जासमिति. स्त्री० [शय्यासमिति] सेज्जंस-१. वि० [श्रेयांस]
શય્યાસંબંધિ જયણાનું પાલન કરવું તે ભ.મહાવીરના પિતા સિદ્ધાર્થ ક્ષત્રિયનું બીજું નામ સેફ્ટ. ત્રિ૦ ] सेज्जंस-२. वि० [श्रेयांस
ઉત્તમ ભરતક્ષેત્રની આ ચોવીસીના અગિયારમાં તીર્થકર, સેટ્ટિ. પુo [fa] સિહપુરના રાજા અને રાણી વહ્ ના પુત્ર, ૧૦૦૦ પુરુષ
નગરશેઠ, શાહુકાર સાથે દીક્ષા લીધી, તેને ૬૯ ગણ અને ૬૬ ગણધર
ફિર. નં૦ [fક7]
શ્રેષ્ઠીપણું હતા.. વગેરે... વગેરે...
सेट्ठिय. पु० [श्रेष्ठिक] सेज्जंस-३. वि०/श्रेयांस]
શ્રેષ્ઠી ભ. કસમ ના મુખ્ય શ્રાવક, ઓસમ ના પૌત્ર, પ્રથમ ભિક્ષા
सेट्ठिसुअ. पु० [श्रेष्ठीसुत] દાતા, ભ. કસમ સાથે તેને સાત ભવનો સંબંધ હતો.
શ્રેષ્ઠીપુત્ર सेज्जंस-४. वि० [श्रेयांस]
સડિય. . ઢિ] ભરતક્ષેત્રના ચોથા બદેવ અને ચોથા વાસુદેવના
એક જાતનું ઘાસ-વનસ્પતિ પૂર્વભવના ધર્માચાર્ય.
सेडिया. स्त्री० [सेटिका सेज्जपडिमा. स्त्री० [शय्याप्रतिमा
સફેદ માટી, ખડી શય્યાસંબંધિ અભિગ્રહ વિશેષ ધારણ કરવો તે
સેડી. સ્ત્રી ઢિ] सेज्जभंड. पु० शय्याभाण्ड)
એક રોમ પક્ષી સંન્યાસીના બિછાનાનું એક ઉપકરણ
સેઢિ. સ્ત્રી [fr] સેના. સ્ત્રી [શા)
શ્રેણિ, પંક્તિ, હાર, આકાશપ્રદેશ પંક્તિ, ઉપશમ કે ક્ષપક શય્યા,
શ્રેણિ, જીવ એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં જાય ત્યારે સેના. સ્ત્રી શિધ્યા]
તેમના ગમન માર્ગની આકાશ પ્રદેશ પંક્તિ સાધુને રહેવાની જગ્યા, વસતિ,
સેઢિમંગુન. ૧૦ ખ્યિક્ત) સેન્ના. સ્ત્રી શિધ્યા]
એક માપ વિશેષ પાટ-પલંગ-બિછાનું
સેઢિમાત. ત્રિ[avયાયત) सेज्जाकारी. स्त्री० [शय्याकारिणी]
લાંબી શ્રેણિ બિછાનું-શય્યા પાથરનારી સ્ત્રી
સેઢિતવ. ન૦ [fj] सेज्जातरपिंड. पु० शय्यातरपिण्ड]
એક પ્રકારનો તપ સજ્જાતરના ઘરનો આહાર
સઢિસ. ૧૦ [frશત) सेज्जाभूमि. स्त्री० [शय्याभूमि]
શ્રેણિ-શતક શય્યા-ભૂમિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 303
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेढी. स्त्री० [श्रेणी] भुखो 'सेढि सेण. पु० [ श्येन) બાજ પક્ષી
सेणअ. वि० [ सेनक)
રાજા ચેપ્લિઞ નું બીજું નામ सेपसंठित न० [सेनकपृष्ठसंस्थित]
બાજ પક્ષીના પૃષ્ઠ આકારે રહેલ सेणय. पु० [ श्येनक]
सिंयालो (पक्षी) सेणा - १. वि० [सेणा]
थूलभद्द नी खेड जहेन. ते खायार्य, संभूतिविजय पास
દીક્ષા લીધી.
सेणा २. वि० [सेणा
4. सभंव ना भाता
सेणा ३. वि० [सेणा
રાજગૃહીના રાજા સેળિઞ ની બહેન, તેના લગ્ન વિદ્યાધર
સાથે થયેલા
सेणि. स्त्री० [श्रेणि] 'सेटि
आगम शब्दादि संग्रह
सेणिअ/य. वि० [ श्रेणिक]
રાજગૃહીનો રાજા, ભ. મહાવીરના અનન્ય ઉપાસક, भावि तीर्थकर पद्मनाल (महापउम) ने जिंलीसार नामथी पए। प्रसिद्ध छे. तेने नंदा, धारिणि, चेल्लाणा महिने राशी हती. अमअ, कूणिअ, पज्जुन, संव, काल पाहि खने पुत्रो हता. राम सेणिअ नो खागममां અનેક સ્થાને ઉલ્લેખ છે. અનેક પ્રસંગો આવે છે. તેની અત્રે નોંધ કરી નથી, મુખ્ય સંદર્ભો જ આપેલા છે. सेणिय. वि० [ श्रेणिक]
રાજા નિયસત્તુ ના મંત્રીનો પુત્ર, જૈ મરીને બિંગ નો श्रेष्ठतम हाथी, तेना पूर्वलवामां ते खेड ब्राह्मएानो भव
हतो.
सेण्हय. न० [ श्लेक्ष्णक]
देखो 'सह' सेहा. स्त्री० [ श्लक्ष्णक]
देखो 'सह' सेत. विशे० [ श्रेयस् ]
पड. पु० [ श्वेतपट ] સફેદ પટ सेतासोय न० [ श्वेताशोक )
એક ઉદ્યાન सेतिया. स्त्री० [सेतिका ] पृथ्वी सेइय
सेतु. पु० [सेतु] पृथ्वी 'सेड
सेतुंज. पु० [ शत्रुञ्जय]
શત્રુંજ્ય-એક પર્વત વિશેષ-જ્યાં અનેક આત્મા મોક્ષે
ગયા છે
सेतुज्ञ. पु० [ शत्रुञ्जय]
दुखो 'पर' सेदसप्प. पु० [ श्वेतसपी
સફેદ સાપ सेना. स्त्री० [सेना]
सैन्य, हाथी-घोडा-रथ-पाथण चतुरंगी सेना,
વિશેષ નામ
सेनाकम्म न० [ सेनाकर्मन
સેનાનું કાર્ય
सेनाखंधार. न० [सेनास्कन्धावार ]
સેનાની છાવણી-પડાવ सेनागय न० [सेनागत ]
સેનામાં રહેલ
सेनावइ. पु० [सेनापति ]
લશ્કરનો અધિપતિ, ચક્રવર્તીનું એક રત્ન-સેનાપતિ
रत्न'
सेनावइत्त न० [ सेनापतित्व]
સેનાપતિ પણું
सेनावइरयण न० / सेनापतिरत्न ]
ચક્રવર્તીનું સેનાપતિ નામક રત્ન વિશેષ सेनावइरयणत्त न० [ सेनापतिरत्नत्व]
સેનાપતિ રત્નપણું
सेनावच्च न० [ सैनापत्य ]
સેનાપતિપણું
सेनावति. स्त्री० [सेनापति ]
खो 'सेनाव '
सेनावतिरयण न० / सेनापतिरत्न)
કલ્યાણકારી
सेत. न० [ श्वेत] સફેદ, એક મુહૂર્ત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
यो सेनावडरयण
सेन. न० [ सैन्य ] सेना
Page 304
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
सेय. पु० श्वेत]
સફેદ सेय. पु० [स्वेद]
પરસેવો सेय. न० [श्रेयस्]
इत्याए, शुभ, हित, म सेय. धा० [सेक]
સીંચન કરવું सेय. अ० [एष्यत्]
આગામી, ભવિષ્યનું सेय. त्रि० सैज]
કંપયુક્ત सेयंकर. पु० [श्रेयस्कर]
કલ્યાણકારક सेयंकार. त्रि० [श्रेयस्कार]
એક મહાગ્રહ सेयकंठ. पु० श्वेतकण्ठ]
ભૂતાનંદ ઇન્દ્રની મહિષ સેનાના અધિપતિ सेयकणवीर. न० श्वेतकणवीर]
શ્વેતકણેર सेयकाल. पु० [एष्यत्काल]
આગામી કાળ सेयचंदन. न० श्वेतचन्दन]
સફેદ ચંદન सेयट्ठि. पु० [श्वेतास्थि]
સફેદ હાડકું सेयण. न० [स्वेदन] રોગની શાંતિ માટે સાત પ્રકારના ધાન્યની પોટલી
બાંધવી તે सेयण. न० [सेचन]
પાણીનું સિંચવું सेयणग. पु० [सेचनक
એ નામનો એક હાથી सेयणगसंठित. न० [सेचनकसंस्थित
સેચનક હાથીના આકારે રહેલ सेयणपथ. पु० [सेचनपथ]
પાણીની નીક सेयणय. पु० सेचनक]
यो सेयणग' सेयता. स्त्री० [श्वेतता] સફેદપણું
सेयनय/सेयणग. वि० सेचनक] રાજા સેનિમ નો શ્રેષ્ઠતમ હાથી, તેના પૂર્વભવમાં તે એક
બ્રાહ્મણનો જીવ હતો. सेयबंधुजीव. पु० [श्वेतबन्धुजीव]
શ્વેતબંધુ જીવક નામની વનસ્પતિ सेयबंधुजीवय. पु०/श्वेतबन्धुजीवक]
यो '' सेयभद्द. पु० [श्रेयोभद्र]
એક યક્ષ सेयमल्लपोच्चड. न० [स्वेदमलपोच्चड]
પરસેવા અને મળથી મલિન सेयमाल. स्त्री० श्वेतमाल]
શ્વતમાળા सेयविय. त्रि० [सेव्य]
સેવવા યોગ્ય વ્રતાદિ सेयविया. स्त्री० [श्वेतविका]
અર્ધ કૈકય દેશની રાજધાનીનું નગર सेया. स्त्री० [श्वेतक]
સફેદ सेयायण. स्त्री० [सेवआयतन]
કીચડવાળુ સ્થાન सेयाल. पु० [एष्यत्काल]
આગામી કાળ सेयासोग. न० श्वेताशोक]
એક ઉદ્યાન सेयासोय. न० श्वेताशोक]
એક ઉદ્યાન सेरियक. पु० [सैरेयक]
એ નામનું એક વૃક્ષ सेरियय. पु० [सैरेयक]
यो 6५२' सेरिया. स्त्री० [सेरिका]
એક જાતનું વૃક્ષ सेरियागुम्म. पु० सेरिकागुल्म]
એક ગુલ્મ વનસ્પતિનું વૃક્ષ सेरुतालवन. न० [सेरुतालवन]
તાડ વૃક્ષ-વન सेल. पु० [शैल]
पर्वत, पहाड, शिला, पथ्थर, सेल. पु० [शैल] પર્વતમાં બનાવેલ ઘર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 305
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सेलअ. वि० [शैलक
સેનોવદાગમ્મત. નૈ૦ [નોuસ્થાનક્રમન્ત] શેલકપુરના રાજા, પદ્માવતી તેની પત્ની (રાણી) હતી,. પાષાણ મંડપનો કારીગર પુત્ર મંડુકકુમાર હતો. થાવસ્ત્રાપુત્રની દેશનાથી તે सेल्लनंदियराय. वि० [शैल्यनन्दिराज] શ્રાવક બન્યો. શુક્ર અણગાર પાસે દીક્ષા લીધી. આચાર
ચંપાનગરીનો એક રાજકુમાર શિથીલ બન્યા. પુનઃસ્થિર થઈને મોક્ષે ગયા.
सेल्लार. पु० [दे. कुन्तकार] सेलकम्म. न० शैलकर्मन्
ભાલા બનાવનાર
સેન્જી. સ્ત્રી[૮] પથ્થર-કામ સેનજિ. નૈ૦ [ૌન+]]
દોરડી, લગામ પર્વતીય ઘર
સેવ. થo [4] सेलगोल. पु० [शौलगोल]
સેવવું, ભોગવવું
સેવ. થ૦ [૨૫] પથ્થરનો ગોળો सेलघण. पु० [शैलधन]
ભોગવાવવું પથ્થરનો ઘણ
સેવંત. 9 વિમાન सेलपत्त. पु० शैलपात्र]
ભોગવતો, સેવતો
સેવા. પુ. વિઠ્ઠ] પથ્થરનું પાત્ર सेलपाय. पु० [शैलपात्र
સેવા કરનાર
સેવíપથઇનામ. ન... [વાર્તfહનનનામની જુઓ ઉપર सेलपाल. पु० [शैलपाल]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના વડે જ સંઘયણમાંનું ધરણેન્દ્ર અને ભૂતાનંદ ઇન્દ્રનો એક લોકપાલ
છેવટનું સંઘયણ પ્રાપ્ત થાય सेलबंधण. न० [शैलबन्धन]
સેવન. ૧૦ (સેવન) પથ્થરનું બંધન
સેવા કરવી તે सेलवाल. पु० [शैलपाल]
સેવનથી. સ્ત્રી વિના] જુઓ સેનાની
સેવા, પર્યાપાસના, ભક્તિ सेलवालअ. वि० [शैलपालक]
સેવના. સ્ત્રી વિના] એક અન્યતીર્થિક પછી ભ.મહાવીરનો અનુયાયી બન્યો.
જુઓ ઉપર सेलवालय, पु० [शैलपालक]
सेवनाधिकार. पु० [सेवनाधिकार] એ નામના એક અન્યતીથિ વિદ્વાન
સેવાભક્તિનો અધિકાર सेलसिहर. पु० [शैलशिखर]
सेवमाण. कृ [सेवमान] પર્વતની ટોચ
સેવતો, ભોગવતો સેના. સ્ત્રી (ના)
सेवय. पु० [सेवक ત્રીજી નરક પૃથ્વી
સેવા કરનાર, નોકર સેતુ. To []
સેવા. સ્ત્રી (સેવા) એક જાતનું વૃક્ષ
સેવા, ભક્તિ, શક્રેન્દ્રની એક અગ્રમહિષી સેસી. સ્ત્રી[]
सेवाय. धा० [सेवय्] મેરુ પર્વત જેવી નિશ્ચલ અવસ્થા, જે ચૌદમે ગુણઠાણે
સેવવું હાય- જેમાં મન વચન કાય યોગનો સર્વથા નિરોધ કર્યા | સંવત. પુo (વાત)
લીલ, શેવાલ, ગુલ્મ જાતિનું એક વૃક્ષ પછી પાંચ હ્રસ્વસ્વર ઉચ્ચારણ માત્ર કાળ જેટલી હોય
सेवालगुम्म. पु० [शेवालगुल्म] सेलेसीपडिवन्नग. पु० [शैलेशीप्रतिपन्नक]
એક વૃક્ષ ‘શૈલેશી અવસ્થાને પ્રાપ્ત થયેલ
સેવાનિનોળિય. નં૦ (શૈવતરિક્ર) सेलोदाई.वि० शैलोदायिन]
સેવાળયોનિક વનસ્પતિ એક અન્યતીર્થિક પછી ભ.મહાવીરનો અનુયાયી બન્યો.
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 306
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सेवालत्त. न० [शैवालत्व
सेसवई-२. वि० [शेषवती સેવાળપણું
સાતમા વાસુદેવદ્રત્ત ની માતા सेवालभक्खि . पु० [शैवालभक्षिन्]
सेसवई-३. वि० शेषवती સેવાળનું ભક્ષણ કરી જીવન ચલાવનાર એવો તાપસ | દક્ષિણ દિશાના રૂચક પર્વત ઉપરની એક દિકકુમારી વર્ગ
सेसवंती. वि० [शेषवती सेवालोदायिन. वि० [शैवालदायिन्।
यो सेसवई-१ એક અન્યતીર્થિક પછી ભ.મહાવીરનો અનુયાયી બન્યો सेसवती. स्त्री० [शेषवती] सेवि. त्रि० सेविन्]
यो - 64२' સેવા કરનાર, સેવનાર
सेसिय. न० [शेषित] सेविउं. कृ० [सेवितुम्]
બાકી વધેલું સેવા કરવા માટે, સેવવા-ભોગવવા માટે
सेह. पु० [शैक्ष] सेवित्तए. कृ० सेवितुम्]
નવદીક્ષિત સાધુ, નાનો સાધુ हुमो 64२'
सेह. पु०. दि.] सेवित्ता. कृ० सेवित्वा]
ભુજ પરિસર્પની એક જાતિ સેવીને
सेह. धा० [शिक्ष] सेवित्तु. त्रि० [सेवित]
શીખવવું, શિષ્યને ચારિત્ર અનુષ્ઠાનની શિક્ષા આપવી સેવનાર
सेह. धा०शिक्षय सेविय. त्रि० [सेवित]
શીખવાડવું સેવન કરેલ
सेहंब. न० [सेधाम्ल] सेवियव्व. त्रि० सेवितव्य]
ખાદ્ય-વિશેષ સેવન કરવા યોગ્ય
सेहतर. पु० [शैक्षतर] सेवेमाण. कृ० [सेवमान]
ઘણા નાના સાધુ, જેને છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્ર અપાયું સેવન કરતો
નથી તે सेस. त्रि० [शेष]
सेहतराग. पु० [शैक्षतरक] બચેલુ, બાકી વધેલુ
यो 64२' सेसग. त्रि० [शेषक]
सेहतराय. पु० [शैक्षतरक] यो 'सेस'
यो - 64२' सेसग. त्रि० [शेषक]
सेहनिक्खमण. न० [शैक्षनिष्क्रमण] બીજા લોકો
શિષ્યની દીક્ષા આપવી તે सेसदविया. स्त्री० [शेषद्रव्या]
सेहनिप्फेडण. स्त्री० [शैक्षनिष्फेटिका] લેપ ગાથાપતિની ઉદકશાળા
શિષ્યની ચોરી કરવી તે सेसमई. वि० [शेषमति
सेहभूमि. स्त्री० [शैक्षभूमि] हुमो सेसवई-२
નવદીક્ષિતને છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્ર આરોપવાનો सेसय. त्रि० [शेषक]
સમય हुमो 'सेस'
सेहभूमी. स्त्री० [शैक्षभूमि] यो 64२' सेसव. न०/शेषवत्]
सेहवेयावच्च. न० [शैक्षवैयावृत्त्य] બાકી જેવું
નવદીક્ષિત સાધુની સેવા-ભક્તિ કરવી તે सेसवई. स्त्री० [शेषवती]
सेहाव. धा० [शिक्षय] એક જાતની લતાવેલ
શીખવાડવું, શિક્ષા આપવી सेसवई-१. वि० [शेषवती
सेहावित्ता. कृ० [शिक्षयित्वा] ભ.મહાવીરની પૌત્રી, જેનું બીજું નામ નસવ હતું
શિક્ષા આપીને
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 307
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेहाविय. कृ० [शिक्षित ] શિક્ષા અપાયેલ
सेहावेत्तर. कृ० [शिक्षयितुम् ] શિક્ષા આપવા માટે
सेहावेत्ता. कृ० [ शिक्षयित्वा ] શિક્ષા આપીને
सेहावेयव्व. कृ० [शिक्षयितुम् ]
શિક્ષા આપવા માટે
हि. स्त्री० [.]
કાંટાવાળુ એક પ્રાણી, શાહૂડી सेहिअ. त्रि० [सैद्धिक ] મોક્ષ સંબંધિ
होवट्ठाणवणिया स्त्री० [ शैक्षोपस्थापनिका ]
નવદીક્ષિત સાધુને છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્ર આપવું તે
सेहोवट्ठावण न० [ शैक्षोपस्थापन ]
નવદીક્ષિત સાધુની ઉપસ્થાપના કરવી તે सोअ. पु० [शौच]
शुद्धि, पवित्रता, निर्भजता, निरवद्य अनुष्ठान सोइंदिय. न० [श्रोत्रेन्द्रिय ]
કર્મેન્દ્રિય, કાન
सोइंदियत्त. न० [श्रोत्रेन्द्रियत्व ]
કર્ણેન્દ્રિયપણું
सोइंदियपच्चक्ख. न० [ श्रोत्रेन्द्रियप्रत्यक्ष ]
કર્ણેન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ
सोइंदियपरिणाम. पु० [ श्रोत्रेन्द्रियपरिणाम ]
કર્ણેન્દ્રિયનું પરિણમવું તે
सोइंदियलद्धि. स्त्री० [श्रोत्रेन्द्रियलब्धि]
કર્મેન્દ્રિયની પ્રાપ્તિ-શક્તિ सोइय न० [ शोचित]
ચિંતા, વિચાર सोउ. त्रि० [श्रोतृ] સાંભળનાર
सोउं. कृ० [ श्रोतुम् ] સાંભળવા માટે
सोउण. कृ० [ श्रुत्वा ] સાંભળીને
सोउमल्ल न० [सौकुमार्य ]
आगम शब्दादि संग्रह
સુકુમારત્વ
सोऊण. कृ० [श्रुत्वा ]
સાંભળીને
सोंड. पु० [ शौण्ड ]
સૂંઢ, સૂંઢવાળા મગરમચ્છની એક જાતિ सोंडमगर. पु० [ शौण्डमकर ]
મગરમચ્છની એક જાતિ જે સૂંઢવાળા હોય છે તે
सोंडा. स्त्री० [ शुण्डा]
સૂંઢ
सोंडिया. स्त्री० [शोण्डिता]
દારુનુ પાત્ર, આગ કે અગ્નિ રાખવાનું પાત્ર सोंडियालिंछ. न० (शुण्डिकालिञ्छ]
અગ્નિનો આશ્રય सोंडीर, त्रि० [ शौण्डीर ]
शूर, गंभीर, तुर
सोक. पु० [शोक ]
શોક, દિલગીરી, મોહનીય કર્મની એક પેટાપ્રકૃતિ જેના
ઉદયે જીવને શોક ઉત્પન્ન થાય છે सोक्ख. न० [सौख्य]
સુખ, આનંદ
सोक्खुप्पाय न० [सौख्योत्पाद ]
સુખને ઉત્પન્ન કરનાર सोग. पु० [शोक ]
શોક, દિલગીરી
सोगंधिय. पु० [सौगन्धिक]
સુગંધવાળું, સંધ્યાવિકાસી કમળ, મણિરત્નની એક જાત, રત્નપ્રભા પૃથ્વીનો એક કાંડ, એક નગરી सोगंधियजोणिय न० [ सौगन्धिकयोनिक ]
સંધ્યાવિકાસી કમળ યોનિક सोगंधियत्त. न० [सौगन्धिकत्व ]
સુગંધીપણું
सोगत. पु० [सुगत]
दुखो 'सुगत' सोगति. स्त्री० [सुगति]
સદ્ગતિ
सोगतिगामि त्रि० (सद्गतिगामिन्]
સદ્ગતિમાં જનાર
सोगिल. पु० [दे.]
શોકવત્
सोग्गइ. स्त्री० [सुगति]
સદ્ગતિ
सोग्गइगामि त्रि० [सुगतिगामिन्]
સદ્ગતિમાં જનાર सोग्गति. स्त्री० [सुगति ]
સદ્ગતિ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 308
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
કાન सोत्त. न०/श्रोत्रस्
सोच्चं. कृ० [श्रुत्वा]
સાંભળીને सोच्चा. कृ० [श्रुत्वा]
સાંભળીને सोच्चाण. कृ० श्रुत्वा]
સાંભળીને सोढ. न० [सोढ]
સહન કરેલ सोणंद. पु०/द.] ત્રિદંડીનું એક ઉપકરણ सोणि. स्त्री० [श्रोणि] કમર, કેડ सोणित. पु० [शोणित]
લોહી, રુધિર सोणितानुसारि. पु० [शोणितानुसारिन्]
લોહીમાં પ્રસરી ઝેરનું પરિણામ આપે તે सोणिय. पु० [शोणित]
લોહી, રુધિર सोणियत्त. न० [शोणितत्व
રુધિરપણું सोणियासव. त्रि० [शोणिताश्रव]
લોહી ઝરતું सोणिसुत्त. पु० [श्रोणिसूत्र]
કંદોરો सोणिसुत्तग. पु० [श्रोणिसूत्रक]
કંદોરો सोणीक. न० [श्रोणिक
તલવારની મુંઠ सोणीसुत्तक, पु० [श्रोणीसूत्रक]
કંદોરો सोत. न० [स्रोतस्
જળપ્રવેશ માર્ગ, છિદ્ર सोतामणि. स्त्री० [सौदामिनी]
એક દિકકુમારી सोतामय. पु०/श्रोत्रमय
કર્મેન્દ્રિય યુક્ત सोतिंदिय. न० [श्रोत्रेन्द्रिय]
કર્મેન્દ્રિય सोतिंदियभावना. स्त्री० [श्रोत्रेन्द्रियभावना] કર્મેન્દ્રિય સંબંધિ ભાવના सोत्त. पु० [श्रोत्र
सोत्तिय. पु० [शोक्तिक
છીપ सोत्तिय. त्रि० [सौत्रिका
સુતરનું, સૂતરાઉ કાપડ सोत्तियसाला. स्त्री० [सौत्रिकशाला]
સુતરીયાની દુકાન सोत्थि. पु० [स्वस्ति
મંગલ શબ્દ, એક દેવવિમાન सोस्थिक. पु० स्वस्तिक] સાથીયો, અષ્ટ મંગલમાંનું એક મંગલ, એક હરિત વનસ્પતિ એક મહાગ્રહ सोस्थिकूड. पु० स्वस्तिकूट]
એક ફૂટ सोत्थित. पु० [स्वस्तिक
यो ‘सोस्थिक सोत्थिय. पु० स्वस्तिक]
यो 'सोस्थिक' सोत्थियकंत. पु० [स्वस्तिककान्त]
એક દેવવિમાન सोत्थियज्झय. पु/स्वस्तिकध्वज]
हुयी - 64२' सोत्थियपभ. पु०स्वस्तिकप्रभ]
જુઓ ઉપર सोत्थियलेस. पु० स्वस्तिकलेश्य]
यो -64२' सोत्थियवण्ण. पु० [स्वस्तिकवर्ण]
જુઓ ઉપર’ सोत्थियसाय. पु० [स्वस्तिकशाक]
એક હરિત વનસ્પતિનું શાક सोत्थियावत्त. पु० [स्वस्तिकावत्ती
એક દેવવિમાન सोथिसिंग. पु० [स्वस्तिशृङ्ग] यो 64२' सोत्थिसिट्ठ. पु० [स्वस्तिशिष्ट]
જુઓ ઉપર सोत्थुत्तरवडिंसग. पु० स्वस्त्युत्तरावतंसक]
यो - 64२' सोदग. न० [सोदक પાણી સહિત
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 309
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सोदाम. पु० /सुदामन्]
सोभयंत. कृ० [शोभमान] ચમરેન્દ્રના અશ્વસૈન્યનો અધિપતિ
શોભતો, દીપતો सोदामिणी. स्त्री० [सौदामिनी]
સોમવા. નં૦ [ોમવર્નનો ધરણેની એક અગમહિષી, વીજળી
શોભાનો ત્યાગ કરવો सोदास. वि०/सोदास]
સોમ. સ્ત્રી [માં) જીહ્નારસને કારણે જેનું મૃત્યુ થયું (એક રાજા જેને માંસ શોભા, કીતિ ખાવાનો બહુ શોખ થયો તે)
सोभाकर. पु० [शोभाकर] સોઇમ્પ. પુ. [સૌઘH]
શોભા અથવા શણગાર પહેલો દેવલોક
સમા. પુo [શોમા*] જુઓ ઉપર सोधम्मक. पु० [सौधर्मक
सोभावेत. कृ० [शोभायमान] પહેલા દેવલોકનું
શોભાવતો सोधम्मग. पु०/सौधर्मक]
સોfમય. ત્રિ[fમત] જુઓ ઉપર
શોભા કરેલ सोधम्मवडेंसग. पु० [सौधर्मावतंसक]
सोभेत. कृ० [शोभमान] એક દેવવિમાન
શોભતો सोधम्मवडेंसय. पु०[सौधर्मावतंसक]
सोभेत्ता. कृ० [शोभित्वा] જુઓ ઉપર’
શોભીને સોશ. સ્ત્રી [શa]
सोभेमाण. कृ० [शोभमान નિર્મળતા, શુદ્ધિ, પવિત્રતા, આલોચના કરવી તે
શોભતો सोधित्ता. कृ० [शोधयित्वा]
સોમ. ૫૦ (સોમ) શુદ્ધિ કરીને
ચંદ્ર, એક મહાગ્રહ સfથઇ. ૧૦ [fઘતો
સોમ. ત્રિ. [સૌમ્ય) શુદ્ધિ કરેલ
મનોહર, આલ્હાદકારી, શીતળ, સ્નેહાળ સોપાળા. ૧૦ (સોપાન)
सोम-१. वि० [सोम] સોપાન, પગથીયા
ચંપાનગરીનો એક બ્રાહ્મણ જેની પત્ની નાસિર હતી. સોમ. પુo [+]
सोम-२. वि० सोम] શોભવું તે, ચમકવું તે
ભ. પાર્શ્વના એક ગણધર सोभ. धा० [शोभय
સમ-૩. વિ૦ (સો]. શોભાવવું, ચમકવું
ભરતક્ષેત્રમાં થયેલ ચોથા વાસુદેવ અને ચોથા સોમ. થTo []
બળદેવના પિતા શોભવું, દીપવું
सोम-४. वि० सोम सोभंत. कृ० [शोभमान]
વાણારસીનો બ્રાહ્મણ, ભવપાર્થ પાસે શ્રાવક વ્રત લીધા, શોભતો, દીપતો
પછી અન્યતીથિં માર્ગમાં જોડાયો દેવના પ્રતિબોધથી સોમ. ત્રિ. [શોમh]
પુનઃ શ્રાવક બન્યો, મરીને સુવા દેવ થયો. તે સોમ પણ શોભનાર
કહેવાય છે સોમ. ૧૦ (નૌમાન્ય)
સોમ-છે. વિ૦ (સો] સૌભાગ્ય, ઐશ્વર્ય
રોહિણી નક્ષત્રના અધિપતિ દેવ સોમ. ૧૦ [મન]
सोम-६. वि० [सोम શુભ, સારું, ભલું
શક્રેન્દ્ર અને ઇશાનેન્દ્રના પૂર્વદિશાના લોકપાલ सोभमाण. कृ० [शोभमान]
સોનંતિ. પુ[૨] શોભતો, દીપતો
બે ઇન્દ્રિયવાળા એક જીવ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 310
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सोमंगलक. पु० [६.]
सोमदेव-३. वि० सोमदेव જુઓ ઉપર
દશપુરનો બ્રાહ્મણ, તેની પત્ની સોમા હતી, પુત્ર सोमकाइय. पु० [सोमकायिक]
રવિવય અને શુરવિરવય હતા, તેણે પોતાના પુત્ર સોમદેવતાનો પરિવાર
આચાર્ય રવરવા પાસે દીક્ષા લીધી. सोमग्गहविलग्ग. न०/सौम्यग्रहविलग्न]
सोमदेवयकाइय. पु० [सोमदैवतकायिक] સૌમ્યગ્રહનું લગ્નમાં હોવું તે
સોમદેવનો પરિવાર सोमचंद-१. वि० [सोमचन्द्र
सोमदेवया. स्त्री० [सोमदेवता] ઐરવત્ત ક્ષેત્રમાં આ ચોવીસીમાં થયેલા સાતમાં
મૃગશીર્ષ નક્ષત્રનો અધિષ્ઠાયક દેવ તીર્થકર, વૃત્તિકાર તેને સામચંદ્ર કહે છે.
સોમનંતિ. ૧૦ [સ્વાન્તિક] सोमचंद-२. वि० [सोमचन्द्र
સૂતા પછી અથવા સ્વપ્નવિશેષમાં કરાતુ પ્રતિક્રમણ પોતનપુરના રાજા ઘારિણી તેની પત્ની હતી. પોતાના सोमनस. पु० [सौमनस] માથામાં સફેદ વાળ જોઈ તેણે તાપસ દીક્ષા લીધી. રુચક સમુદ્રના અધિપતિ, નંદીશ્વર સમુદ્રનો અધિપતિ, પસન્નચંદ્ર તેનો પુત્ર હતો
સનત કુમારનું મુસાફરી વિમાન-તે વિમાનનો દેવતા, सोमजसा. वि० [सोमयशा
મેરુ પર્વત પર આવેલ સૌમનસ નામે એક વન, પક્ષના નદ્રત્ત બ્રાહ્મણની પત્ની અને નારદ્ર ની માતા
આઠમાં દિવસનું નામ, એક વક્ષસ્કાર પર્વત, એક ફૂટ સોમતર. ત્રિ. [સૌમ્યતર)
सोमनसवक्खार. पु०/सौमनसवक्षस्कार] અતિ સૌમ્ય
એક વક્ષસ્કાર પર્વત સોમન. ૧૦ (દ્રન]
સોમનસવન. ન૦ [સૌમનસવનો જેનું દર્શન સૌમ્ય છે તે, સૌમ્યદર્શન યુક્ત
મેરુ પર્વત ઉપર આવેલ એક વન सोमदत्त-१. वि० [सोमदत्त
सोमनसा. स्त्री० [सौमनसा] ચંપાનગરીનો એક બ્રાહ્મણ, તેને સોમ અને સોનમૂરું
શક્રેન્દ્રની અગ્રમહિષીની રાજધાની, પક્ષની પાંચમી નામના બે ભાઈ હતા તેની મૂરિ પત્ની હતી.
રાત્રિનું નામ, જંબૂ સુદનાનું અપરનામ सोमदत्त-२. वि० [सोमदत्त ।
સોમનલ્સ. વિશે (સૌમનસ્ય) કૌસાંબીના રાજા સયામ નો પુરોહીત, વસુદ્રત્તા તેની
મનની પ્રસન્નતા સહિત પત્ની હતી, વહરૂદ્રત્ત તેનો પુત્ર હતો.
સોમનસ્લિા . ત્રિ. (નૌમનસ્થિત] सोमदत्त-३. वि० सोमदत्त]
મનની પ્રસન્નતાવાળો કૌસાંબીના નો નન્નદત્ત પુત્ર નો સોમદેવ નો ભાઈ, જે
सोमप्पभ. वि० सोमप्रभा પાદપોપગમન અનશન કરી સમાધિ મૃત્યુ પામ્યા.
ગજપુરનો રાજા, વાવતિ નો પુત્ર, સેક્વંસ ના પિતા सोमदत्त-४. वि० [सोमदत्त
सोमभावया. स्त्री० [सोमभाव] પદ્મખંડનો એક રહીશ, ભગવંત ચંદ્રપ્પમ ના પ્રથમ સૌમ્યભાવ ભિક્ષા દાતા
सोमभूई. वि० [सोमभूति सोमदिवस. पु० [सोमदिवस]
ચંપાનગરીનો બ્રાહ્મણ તેની પત્ની નવરસિરિ હતી. સોમવાર
सोमभूई. वि० सोमभूति सोमदेव. पु० [सोमदेव]
એક સાધુ, જેણે સોમર અને સોમવેવ ને દીક્ષા આપી. સોમ નામનો શક્રેન્દ્રનો એક લોકપાલ
सोमभूई. वि० [सोमभूति] सोमदेव-१. वि० [सोमदेव
વારીવ ના બ્રાહ્મણ સોમિન નું બીજું નામ બ્રહ્મસ્થળનો રહીશ, ભગવંત પ૩મપ્રહ ના પ્રથમ ભિક્ષા | સોમભૂતિ. વિ૦ (સોમભૂતિ દાતા.
જુઓ સોમમૂહુसोमदेव-२. वि० [सोमदेव
सोममित्ता. वि० [सोममित्रा કૌસાંબીના બ્રાહ્મણ નન્નદ્રત્ત નો પુત્ર, સોમવત્ત-3 નો ભાઈ | તાપસ નન્નદ્રત્ત ની પત્ની
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 311
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सोमसिरि. वि० [सोमश्री
सोमालिआ. वि० /सुकुमालिका વારીવર્ડ ના બ્રાહ્મણ સોમિન ની પત્ની સીમા ની માતા જુઓ સૂમોતિયા, सोमय. पु०सौम्य]
सोमिल-१. वि० [सोमिल] સૌમ્ય
વાણિજ્યગ્રામનો બ્રાહ્મણ ભ. મહાવીરને કેટલાંક પ્રશ્નો સોમવા. સ્ત્રી (સોમતા)
પૂછ્યા, સમાધાન મળતા શ્રાવક બન્યો. સૌમ્યપણું
सोमिल-२. वि० [सोमिल सोमरूव. न० [सौम्यरूप]
વારીવર્ડ ના એક બ્રાહ્મણ તેની પત્ની સોસિરિ હતી. સીમા સૌમ્ય દેખાવ
તેની પુત્રી હતી. કથા જુઓ જયસુકુમાર सोमलेस. पु० सोमलेश्य]
सोमिल-३. वि० [सोमिल] સુંદર તેજવાન
વાણારસીના એક સંપન્ન બ્રાહ્મણ, તેણે ભ.પાર્થને કેટલાંક સોમન્સ. પુo [નોમને] જુઓ ઉપર
પ્રશ્નો પૂછ્યા, શ્રાવક થયો, સાધુ દર્શનના અભાવે સોમા. સ્ત્રી (સોમાં)
મિથ્યાત્વ વધતા તાપસ થયો, દેવ દ્વારા પ્રતિબોધ સોમ નામના લોકપાલની રાજધાની
પામી પુનઃ શ્રાવક બન્યો. સંલેખના મૃત્યુપામી નામનો सोमा-१. वि० [सोमा વારીવર્ડ ના બ્રાહ્મણ સોમિન ની પુત્રી કથા જુઓ
જ્યોતિષ્ક દેવ થયો. गयसुकुमाल
सोमिल-४. वि० [सोमिल] सोमा-२. वि० [सोमा
મિ નો એક બ્રાહ્મણ, તેણે મોટો યજ્ઞ કરેલો. તેમાં એક બ્રાહ્મણ પુત્રી, પૂર્વજન્મમાં તે સુમદ્દા નામક ડુંમૂ આદિ વિદ્વાન બ્રાહ્મણો આવેલા, તે વખતે સાર્થવાહી હતી, ત્યાંથી વહુપુત્તિયા દેવી થઈ, ત્યાંથી ભ.મહાવીર ત્યાં પધારેલા. વિમેન ગામે સોમા નામે ઉત્પન્ન સુધી એક એક પુત્ર
सोमिल-५. वि० [सोमिल પુત્રીના યુગલને જન્મ આપ્યો. કંટાળીને તેણે સુબ્બયા
ઉર્જનીનો એક અંધ બ્રાહ્મણ તેને આઠ પુત્રો આઠ સાધ્વી પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુ બાદ શક્રેન્દ્રના
જમાઈ હતા. સામાનિકદેવ સોમ નામે ઉત્પન્ન થઈ.
सोमिलिअ. वि० [सौमिलिका
એક વેપારી કે જેણે તેના પડોશીને બરોબર પાઠ સોના-રૂ. વિ૦ (સોમi]. ચક્રવર્તી વંમત્ત ની એક રાણી સિંઘુત્ત ની પુત્રી
ભણાવેલ. सोमा-४. वि० [सोमा
સોમ. પુ0 (નૌમ્ય) ભ, પાર્શ્વના તીર્થના એક સાર્થવાહી, તે ઉપૂત ની બહેન
सोम्मदिक्कोण. पु० सोम्यदिक्कोण] હતી, તેણે કોલ્લાગ સંનિવેશમાં ભ.મહાવીરની કેટલીક
સોમ્ય દિશાના ખૂણાઓ મુશ્કેલી દૂર કરેલી.
સોમૅવ. 7૦ (સૌમ્યg सोमा-५. वि० [सोमा
સૌમ્ય દેખાવ ભ. સુપાસ પ્રથમ શિષ્યા
સમાર. ૧૦ (સૌમ્પhIR) સોના-૬. વિ૦ (સોમi]
સૌમ્ય આકૃતિ સોમલોકપાલની અગ્ર-મહિષી
सोय. पु० [शोक] सोमाकार. न० [सौम्याकार]
દિલગીરી, અફસોસ સૌમ્ય આકૃતિવાળો
સોય. ન૦ તિ ) सोमागार. न० [सौम्याकार]
છિદ્ર, સોત જુઓ ઉપર’
સી. ન. [ ૪] સમાન. પુ0 સિપાન
પવિત્રતા, નિરવદ્ય આહાર, શુભ અનુષ્ઠાન સોપાન
સોય. થ૦ [૨] सोमालंगी. स्त्री० /सुकुमाराङ्गिन्
શોક કરવો, શુદ્ધિ કરવી કોમળ અંગવાળી
સૌમ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 312
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સોય. ન૦ [શ્રોત્ર)
सोयामणी. वि० [सौदामिनी કાન
વાણારસીના ગાથાપતિની પુત્રી, દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ सोयंधिय. पु०सौगन्धिक]
ધરણેન્દ્રની અગમહિષી બની. જુઓ સોrifથય'
સૌયાર. ત્રિ. [7] સોમવાર, ૧૦ [શોરV[]
સાંભળનાર શોક કરવો તે, દુ:ખી-વ્યથિત થવું તે
સોયાવાયા. ૧૦ [ોવન) સોયારિ. ત્રિન્નત:#ારિનો
શોચ કરાવવો તે, ઝરણા કરાવવી તે આજ્ઞાકારી, ગુર્વાદિકના વચનને કાને ધરનાર સોયાવરણ. ન૦ [ોત્રાવરT] સોયા. ૧૦ [ોવન)
શ્રોત્રને આવરક કર્મ શોક, દિલગીરી
सोरट्ठय. पु० [सौराष्ट्रज] सोयणता. स्त्री० [शोचनता]
સૌરાષ્ટ્રમાં ઉત્પન્ન શોક કરવો, ઝૂરવું
सोरट्ठिया. स्त्री० [सौराष्टिका] सोयणया. स्त्री० [शोचनता]
ફટકડી, તૂરી માટી જુઓ ‘ઉપર’
રિવા. નં૦ [શૉરિજ઼] सोयणवत्तिया. स्त्री० [स्वप्नप्रत्यया]
એ નામનું કુશાવર્ત દેશનું મુખ્ય નગર, તે નગરવાસી સ્વપ્ન નિમિત્તે લાગતી ક્રિયા-થતો કર્મબંધ
सोरिय. पु० [सौरिक सोयधम्म. पु० शौचध)
એક નગરી, એક યક્ષ વારંવાર દેહશુદ્ધિ કરવારૂપ માન્યતાવાળો ધર્મ, શૌચ- | सोरियदत्त-१. वि० [शौर्यदत्त સ્વચ્છતા રૂપ ધર્મ કે જે બ્રાહ્મણો માને છે
શૌરિકપુર નગરનો રાજા सोयप्पहाण. न० [शौचप्रधान]
सोरियदत्त-२. वि० [शौर्यदत्त] જેમાં દેહશુદ્ધિ બાહ્ય સ્વચ્છતાની મુખ્યતા છે તે
શૌરિકપુરના માછીમાર સમુદ્ત અને સમુદ્રત્તા નો પુત્ર, सोयमय. पु० [शोकमय]
માછીમાર સમુદ્ર અને સમુદ્રત્તા નો પુત્ર, તે દારુશોકયુક્ત
માંસનો વ્યસની હતો, એક વખત માછલીનો કાંટો સોયમાન. ૧૦ [શોઘતો શોક કરવો તે, શુદ્ધિ કરવી તે
ગળામાં ફસાવાથી અતિ વેદના ભોગવી મૃત્યુ પમ્યો, सोयमूलय. पु० [शौचमूलक]
તેના પૂર્વભવમાં તે સિરિસ નામે રસોઇયો હતો, માંસ દેહશુદ્ધિ કે બાહ્ય સ્વચ્છતા જેનું મૂળ છે તેવો ધર્મ
ભક્ષણનો શોખીન હતો. સોયર. પુo [ોદર)
सोरियपुर. न० [शौरिकपुर] સહોદર, ભાઈ કે બહેન
એક નગર सोयरिय. पु० [शौकरिक
सोरियवडेंसय. न० [शौरिकावतंसक] સુવર-ડુક્કરનો શિકાર કરનાર, શિકારી
એ નામનું એક વન કે એક ઉદ્યાન सोयरिय. पु० [सौदर्य
सोलसअंगुलजंघाक. पु० [षोडशाङ्गुलजङ्घाक] જુઓ સોયર
સોળ અંગુલ પ્રમાણ જંઘા सोयविन्नाणावरण. न० [श्रोत्रविज्ञानावरण]
सोलसक्खुत्तो. अ० [षोडशकृत्वस्] શ્રોત્રના વિજ્ઞાનને આવરક કર્મવિશેષ
સોળ વખત સોવિય. ન૦ []
સોસા. ન૦ [ષોડશક્ષ) પવિત્રતા
‘સૂયગડ’ સૂત્રનું સોળમું અધ્યયન, સોળનો સમૂહ सोयामणी. स्त्री०सौदामनी]
સોનમત્ત. ૧૦ દિશામ] વિદ્યુતકુમારી એક દેવી જે ભગવંતના જન્મ મહોત્સવ
સાત ઉપવાસ સાથે કરવા વિદ્યુતકુમારી એક દેવી જે ભગવંતના જન્મ મહોત્સવ
સોનલમ. ૧૦ [Sોડr] સમયે હાથમાં દીવો લઈને ઊભી રહે છે, વીજળી
સાત ઉપવાસ સાથે કરવા તે, સોળમું માંડલું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 313
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह સોનલમંડનવરિ. ત્રિ. [જોડશમાનવારિન
सोवच्छिय. पु० [सौवस्तिक] સોળ મંડળમાં વિચરનાર
જુઓ ‘સોવસ્થિય सोलसरोगायंक. पु० [षोडशरोगातङ्क]
સોવદૂ. ૧૦ [vસ્થાન) સોળ પ્રકારના રોગ (વડે પીડાયેલ)
ઉપસ્થાન સહિત સોસા . ત્રિ(જોડા*]
સોવળિય. ત્રિ. [શૌવનિ જુઓ સોનસT'
શિકારી કૂતરા વડે શિકાર કરનાર सोलसवासपरियाय. पु० [षोडशवासपरियाय]
सोवणियंतिय. पु० [शौवनिकान्तिक] જેનો દીક્ષા પર્યાય સોળ વર્ષનો છે તે
કૂતરા વડે મૃગાદિકનો અંત કરનાર સોસિયા. સ્ત્રી [ysfo1]
સોવી. સ્ત્રી સ્વાપિની] રસ માપવાનું એક સાધન વિશેષ, સોળસિયું
સામા માણસને નિદ્રામાં નાખી દેવાની એક વિદ્યા વિશેષ સોન. નં૦ (શૂન્ય)
સોવU. Y૦ (નૌવપf] શૂળા ઉપર પકાવેલ માંસ
સુવર્ણ, સોનુ સૌ7. ત્રિ [પવ4]
सोवण्णिय. त्रि० [सौवर्णिक] પકાવેલું
સોનાનું બનેલું, સુવર્ણમય સોન્ગ. થ૦ [૫]
सोवत्थि. पु०/सौवस्तिक] પકાવવું
સ્વસ્તિક, ચાર ખૂણાવાળો સાથિયો સ્વસ્તિ-સ્વસ્તિ સોત્ત. ૧૦ (શૂન્યક્ષ)
બોલી આશીર્વાદ આપનાર ભાટ ચારણ, એક મહાગ્રહ, જુઓ સોન્ગ
એક દેવ વિમાન, ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળો એક જીવ સો7િ . ત્રિ. [પવ4]
સોવત્થા. પુવિસ્તઋ] જુઓ ઉપર પાકેલું
સોવાર. ત્રિો (સોપવાર) સોજોતા. ૦ [પવત્તા
અવિરુદ્ધ અર્થ પ્રકાશક અને અનુપ્રાસ સહિત પકાવીને
સોવવિ. ત્રિસોપf] સોવ. થTo [સ્વરૂપે
ઉપધિ સહિત
सोवाग. पु० [श्वापाक] સોવવામ. ન. પિશ્ચમ)
ચંડાલ નિમિત્ત કે કારણથી જે નષ્ટ થાય કે ઘટે તે-આયુષ્યાદિ
સોવાવુન. ૧૦ [ક્ષપાજીનો સોવવવામાd૫. ત્રિ(પક્રમાયુક્]
ચાંડાલ કુલ આયુષ્ય પૂર્ણ થવાનો કાળ આવે તે પહેલા કોઈ નિમિત્ત
सोवागपुत्त. पु० [श्वपाकपुत्र] વિશેષથી આયુષ્યનો ક્ષય થઈ જાય - તે
ચાંડાલ પુત્ર સોપક્રમઆયુષ્ય આવા આયુષ્યવાળા જીવ તે
સોવાળી. સ્ત્રી, ક્ષિપાછી] સોપક્રમાયુષ્ક
ચાંડાલી વિદ્યા सोवक्केस. पु०/सोपक्लेश]
सोवाण. पु० [सोपान] કલેશ-રહિત
સોપાન, સીડી, પગથિયું सोवचय. विशे० [सोपचय]
સોવીર. To [સૌવીર) પુષ્ટિ-વૃદ્ધિ સહિત
એક આર્યદેશ, છાસની આછ, કાંજી, ખાટી મદિરા सोवचयसावचय. विशे०[सोपचयसापचय]
सोवीरवियडकुंभ. पु० [सौवीरविकटकुम्भ] વૃદ્ધિ-હાનિ સહિત, ઉપચય-અપચયયુક્ત
દારુ કે કાંજીનો ઘડો સોવરિય. ૧૦ [સોપવિત]
सोवीरा. स्त्री० [सौवीरा] ઉપચયયુક્ત
મધ્યમ ગ્રામની છઠ્ઠી મૂર્ચ્છના સોવશ્ચત. ૧૦ [સોવર્ધન)
સોસ. પુ0 શિષ) સંચર, મીઠાની એક જાત
જેમાં શરીર શોષાય-ગળુ સોકાય તેવા પ્રકારનો રોગ
સૂવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 314
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह सोसग. त्रि० [शोषक
પહેલા દેવલોકમાં રહેનાર સૂકવનાર, શોષક
सोहम्मग. पु० [सौधर्मक] सोसण. न० [शोषण]
પહેલા દેવલોકના દેવતા શોષવેલ, સૂકાવેલ
सोहम्मगकप्पवासि. त्रि० [सौधर्मकल्पवासिन] सोसयंत. पु० शोषयत्
પહેલા દેવલોકમાં રહેનાર શોષવું તે, સૂકવવું તે
सोहम्मय. पु० [सौधर्मज] सोसिय. त्रि० [शोषित]
સૌધર્મ કલ્પ ઉત્પન્ન સૂકાઈ ગયેલ
सोहम्मवई. पु० [सौधर्मपति] सोह. पु० [शोभ]
સૌધર્મેન્દ્ર શોભવું તે
सोहम्मवडिंसग. पु०/सौधर्मावतंसक] सोह. धा० शुभ
એક દેવવિમાન શોભવું, ચમકવું
सोहम्मवडिंसय. पु० [सौधर्मावतंसक] सोह. धा० [शोधय्
यो 64२' શુદ્ધિ કરવી, ગવેષણા કરવી
सोहम्मवडेंसग. पु० [सौधर्मावतंसक] सोह. धा० शोध
જુઓ ઉપર શોધવું, શુદ્ધ કરવું
सोहम्मवडेंसय. पु० [सौधर्मावतंसक] सोहइत्ता. कृ० [शोधयित्वा]
જુઓ ઉપર’ શોધીને
सोहम्मा. स्त्री० [सुधर्मा सोहंत. क० /शोभमान
પહેલા દેવલોકના ઇન્દ્રની સુધર્મા નામે સભા શોભતો, દીપતો
सोहा. स्त्री० [शोभा सोहग्ग. न० [सौभाग्य]
સૌદર્ય, શોભા સૌભાગ્ય, સર્વજનવલ્લભતા
सोहि. स्त्री० [शोभि] यो 'सोधि' सोहण. त्रि० [शोभन]
सोहित. त्रि० [शोभित] सुं६२, सा, श्रेफ
શોભતું, શોભાયુક્ત सोहण. न० [शोधन]
सोहिय. त्रि० [शोधित] શોધવું તે, ગવેષણા કરવી તે
શોધેલ, અતિચાર રહિત કરેલ सोहणट्ठ. न० [शोधनार्थी
सोही. स्त्री० [शोधि] શોધવા માટે
यो ‘सोधि' सोहणत्थ. न० [शोधनार्थी
सोहेमाण. कृ० [शोभमान] શોધવા માટે
શોભતો, દીપતો सोहमाण. कृ० [शोभमान]
सोहेमाण. कृ० [शोधयत्] શોભતો, દીપતો
શોધતો, શુદ્ધિ કરતો सोहम्म. पु० [सौध)
स्वाहा. अ० [स्वाहा સૌધર્મ નામનો પહેલો દેવલોક, તે દેવલોકનો દેવતા
મંત્રાલર-વિશેષ सोहम्म. वि० सुधर्मन
स्सिय. न० [श्रित यो सुहम्म
આશ્રિત सोहम्मकप्प. पु० [सौधर्मकल्प]
[ह] આ નામનો પહેલો દેવલોક
ह. अ०ह] सोहम्मकप्पवइ. पु० [सौधर्मकल्पपति]
સંબોધન-નિયોગ-પાદપૂર્તિ-નિંદાસૂચક પહેલા દેવલોકનો ઇન્દ્ર
हं. स० [अहम् सोहम्मकप्पवासि. पु०सौधर्मकल्पवासिन्
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 315
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
કૂં. અ॰ [ā]
ક્રોધ, આશ્ચર્ય-નિક્ષેપ-આમંત્રણ સૂચક
અંત. અ॰ {}}
આશ્ચર્ય તથા ખેદવાદી શબ્દ ‘હા’
દ્ભુત. ૪૦ [હન્ત]
કહેલી વાતનો સ્વીકાર કરવો તે
દ્ભુત. ગ॰ [હન્ત]
સત્ય, અભ્યપગમ, સ્વીકાર, આમંત્રણ તવ્ય. ત્રિ {}}}
મારવા યોગ્ય
ôતા. હ્ર॰ [હન્ત] હણવું તે
ôતા. ॰ [હત્વા
હણીને
તંતુ. ત્રિ॰ [હન્દુ]
હણનાર
ઋતુળ, ie {krnity હણીને
દ્ભવ. ગ॰ [હતો
આશ્ચર્ય તથા હર્ષસૂચક અવ્યય
öવ. થા॰ [વે. ગ્રહ]
ગ્રહણ કરવું તંતિ. ઞ [ઇન્દ્રિ]
આમંત્રણ, સંબોધન
હંમો. ગ॰ [āહો] સંબોધનાર્થે
હંસ. પુ॰ હિંસ
आगम शब्दादि संग्रह
હંસ પક્ષી, પતંગીયું, ધોબી, એક પ્રકારના સંન્યાસી રંભા વિસ્તા
એક પરિવ્રાજક, જેઓ ઝુંપડી ગુફા કે બગીચામાં રહે છે માત્ર ભિક્ષા માટે જ ગામમાં જાય છે.
हंसगब्ध. पु० [हंसगभी
એક જાતનું કોમળ વસ્તુ, ખરકાંડનો છઠ્ઠો ભાગ જે હંસરાનોછે
हंसगब्भतूलिया. स्त्री० [हंसगर्भतूलिका ] સુવા માટેની કોમળ ગાદી हंसगम्भतूली. स्त्री० [हंसगर्भतूली]
જુઓ ‘ઉપર’
हंसगब्भमय. पु० [हंसगर्भमय ]
હંસનું ગમન-ગતિ iHત્ત. ન∞ rel} હંસપણું હંસપોસય. ત્રિ હંસપોષ]
હંસ પાળનાર હંસનવળ. ન॰ હિંસનક્ષળ] હંસની છાપ
ફૈસલ્સર. ન॰ [હંસસ્વર]
સુવર્ણકુમારદેવી ઘેટા-વિશેષ हंसावलिपविभत्ति. पु० [हंसावलिप्रविभक्ति ] એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ હંસાભળ. 1 {rH+ly
હંસના ચિન્હવાળું એક આસન-વિશેષ
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
हडिबद्धग. त्रि०हडिवद्धक]
‘હેડ’માં બંધાયેલ हड्ड. पु० दि.]
હાડ, અસ્થિ हड्डमालिया. स्त्री० [दे.]
હાડકાની માળા हढ. पु० हठ]
એક જાતની વનસ્પતિ, હઠ, બળાત્કાર, આગ્રહ हढजोणिय. न० हठयोनिक]
'હઠ' નામની એક વનસ્પતિ વિશેષની યોનિ हढत्त. न० हठत्व]
બળાત્કારપણું हण. धा०हन्]
હણવું, નાશ કરવો हण. धा० [घातय]
ઘાત કરવો हण. पु० [नत्]
હણવું તે हणंत. कृ० [नत्]
હણવું તે हणण. पु० हनन]
હણાયેલ हणमाण. कृ० [नत्]
હણતો हणय. पु० [नत्]
હણવું તે हणित्ता. कृ० [हत्वा]
હણીને हणिहणि. अ० [अहन्यहनि]
પ્રતિદિન, હંમેશા, સર્વથા हणु. पु० हनु]
હડપચી, દાઢી हणुगा. स्त्री० [हनुका
દાઢી हणुया. स्त्री० [हनुका] | દાઢી हण्णु. कृ० [हनु]
જેમાંથી સારતત્વ હરાઈ ગયું છે તે, નિઃસાર हत्थ. त्रि० [द.]
શીઘ, જલદી કરનાર हत्थ. पु० हस्त]
હાથ, એક નક્ષત્ર, ચોવીશ અંગુલનું એક માપ हत्थ. न०/हस्त
પાશ हत्थंकरवच्च. न० हस्तङ्करवर्चस्
એક વનસ્પતિ વિશેષનો કચરો हत्थंगुलिया. स्त्री० हस्ताङ्गुलिका]
હાથની આંગળી हत्थंडुय. पु० हस्तान्दुक
હાથકડી, હાથમાં આવેલી સાંકળ हत्थंदुय. पु० [हस्तान्दुक]
हुयी 64२' हत्थकप्प. पु० [हस्तकल्प]
એક નગર हत्थकम्म. न० हस्तकर्मन्]
હસ્તક્રિયા, દુશ્ચેષ્ટા વિશેષ हत्थकम्मकर. पु० [हस्तकर्मकर]
હસ્તકર્મ કરનાર हत्थग. पु० [हस्तक]
હાથ, સાવરણી, પંજણી हत्थगय. पु० [हस्तगत]
હાથમાં આવેલું हत्थच्छिन्न. त्रि० हस्तछिन्न]
જેના હાથ છેડાયેલ છે તે हत्थच्छिन्नग. न० [हस्तछिन्नक]
હાથ છેદવાની સજા પામેલ हत्थच्छिन्नय. न० हस्तछिन्नक]
यो 64२' हत्थछिन्न. त्रि० हस्तछिन्न]
हुमो हत्थच्छिन्न' हत्थछिन्नग. पु० [हस्तच्छिन्नक]
यो हत्थच्छिन्नग' हत्थतल. न० हस्ततल] હાથનું તળીયું हत्थमद्दियय. पु० [हस्तमर्दितक]
હાથ વડે મસળેલ हत्थमालग. पु० [हस्तमालक] એક પ્રકારનું આભરણ
હણાતો
हत. त्रि० [हत]
હોલ, મારેલ हतसार. विशे० [हतसार]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 317
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
हत्थमेज्ज, न० हस्तमेय]
હાથ માત્ર-પ્રમાણ हत्थमेत्त न० [हस्तमात्र)
હાથ માત્ર-પ્રમાણ
हत्थय. न० [ हस्तक] यो 'हत्थग' हत्थलहुत्तण. नं० [ हस्तलघुत्व ]
હસ્તલાઘવ, એક પ્રકારની ચોરી
हत्थलिज्ज. पु० [ हस्तलीय ]
એક જૈન મુનિ हत्थवीणिया स्त्री० / हस्तवीणीका]
હાથની વીણા બનાવી (વગાડવી તે) हत्थसंठिय न० (हस्तसंस्थित]
હાથના આકારે રહેલ हत्थाइ पु० [ हस्त आदि ]
હસ્ત વગેરે નક્ષત્રો हत्थाताल न० / हस्तताल] હાથથી તાડન કરવું તે हत्थाभरण. न० [ हस्ताभरण]
હાથનું ઘરેણું हत्थि. पु० [हस्तिन्]
હાથી
हत्थि आरोह. पु० [ हत्यारोह]
મહાવત
हत्थिकण्ण. पु० [हरितकणी
એક અંતરીપ, તે દ્વીપનો રહેવાસી हत्थिकण्णदीव. पु० [हस्तिकर्णद्वीप ]
એક અંતરદ્વીપ
हत्थिकरण न० [ हस्तिकरण]
હાથીનું શિક્ષા કે કીડા સ્થળ हस्थिक्खंध. पु० [ हस्तिस्कन्ध]
હાથીની ખાંધ
हत्थिखंध. पु० [ हस्तिस्कन्ध]
देखो 'पर' हत्थिगुलगुलाइय न० [ हस्तिगुलगुलायित ] હાથીની 'ગુલગુલ' એવો અવાજ કરેલ हत्थिजाम न० [ हस्तियाम ]
એક વન
हत्थिजुद्ध. पु० [ हस्तियुद्ध]
હાર્થીનું યુદ્ધ हत्थाणकरण न० [ हस्तिस्थानकरण] હાથીનું સ્થાન કરવું તે
आगम शब्दादि संग्रह
हत्थिणउर नं० हस्तिनापुर એક નગર हत्थिणपुर, न० / हस्तिनापुर )
એક નગર हत्थिणाउर न० [ हस्तिनापुर ]
એક નગર हत्थणापुर न० [ हस्तिनापुर ]
એક નગર
हत्थिणिया स्त्री० [ हस्तिनिका ] નાની હાથણી
हत्थिणी. स्त्री० [ हस्तिनी]
હાથણી
हत्थितावस. पु० [ हस्तितापस ]
અસંખ્ય વનસ્પતિ જીવોના આરંભથી અન્ન લેવા કરતા
એક હાથીને મારવાથી ઓછું પાપ લાગે તેમ માનનાર તાપસની એક જાત
हत्थिदमग. त्रि० [ हस्तिदमक ]
હાથીનો મદ ઉતારનાર
हस्थिपाल. वि० [ हस्तिपाल]
મધ્યમ પાપાનગરી નો રાજા, ભામહાવીરનો અનુયાયી हतो.
हत्थिपिप्पली. स्त्री० [ हस्तिपिप्पली]
એક ઔષધિ-વિશેષ
हत्थपोस. त्रि० [ हस्तिपोषक ]
હાથી પાળનાર हत्यिभूति वि० [ हस्तिभूति
ઉજ્જૈનીના વેપારી હત્યિમિત્ત નો પુત્ર, તેણે પોતાના
પિતા સાથે દીક્ષા લીધેલી.
हत्थिमिंट. त्रि० ( हस्तिमिण्ठ ]
મહાવત
हत्थिमित्त. वि० [ हस्तिमित्र]
ઉજ્જૈનીનો એક સાર્થવાહ, દીક્ષા લીધી, ક્ષુધા વેદના
સહન કરતા તે સમાધિ મૃત્યુ પામ્યો. हत्थिमुह. पु० [ हस्तिमुख ]
એક અંતરદ્વીપ, તે દ્વીપવાસી हत्थिमुहदीव. पु० [ हस्तिमुखद्वीप ] એક અંતરદ્વીપ हत्थिरयण न० [ हस्तिरत्न
હાથીરૂપી રત્ન हस्थिरयणत्त न० [ हस्तिरत्नत्व] હાથીરૂપી રત્નપણું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 318
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
हत्थिराय. पु० हस्तिराज
હાથીનો રાજા हत्थिवह. पु० हस्तिवध]
હાથીનો વધ हत्थिवाउय.
त्रिहस्तिव्यापृत મહાવત हत्थिसिक्खा. स्त्री० हस्तिशिक्षा]
હાથીને શિક્ષણ આપવું-કેળવવા તે કળા સ્થિસીસ. નં૦ હિસ્તિff]
હસ્તિનાપુરનું અપરનામ हत्थिसीसय. न० [हस्तिशीर्षक]
એક નગર હત્યેિનીંડે. પુ0 હિસ્તિUE)
હાથીના જેવી સૂંઢ જેને છે તેવો એક ત્રિઇન્દ્રિય જીવ હત્યુત્તર. નં૦ હિસ્તોત્તર)
ઉત્તરાફાલ્વની નક્ષત્ર हत्थुत्तरा. स्त्री० [हस्तोत्तरा]
જુઓ ઉપર હતા. ન૦ હિમાન)
દ્રહનું માપ हनुमंत. वि० [हनुमत સુગ્રીવે જેને સીતાની શોધમાં મોકલેલ તે વ્યક્તિ, તેણે લંકાને બાળેલી. હનુ. નં૦ (હનુ)
હડપચી, દાઢી હમ્મ. થા૦ હિન
વધ કરવો હમ્મતન. ૧૦ (દર્પતન
પ્રાસાદનું તળીયું हम्ममाण. कृ० [हन्यमान]
હણતો મ્પિય. નં૦ હિÍ]
હવેલી, પ્રાસાદ હમિયતત્ત. ૧૦ હિર્ચતત્વો
પ્રાસાદનું તળીયું હત્મિયતત્રસંહિત. નવ દિર્ગતત્રસંસ્થિત)
પ્રાસાદતલના આકારે રહેલ હા. પુહિય)
અશ્વ, ઘોડો હય. ૧૦ હિત) હણાયેલ
हयकंट. पु० [हयकण्ठ
એક જાતનું રત્ન, ઘોડાનો કાંઠલો हयकंठग. पु० [हयकण्ठक]
જુઓ ઉપર हयकण्ण. पु० [हयकर्ण
એક અંતરદ્વીપ, તે દ્વીપનો રહેવાસી हयकण्णदीव. पु० [हयकर्णद्वीप]
એક અંતરદ્વીપ હયક્રિય. ને હિયb/નતો
ઘોડાનો હણહણાટ हयच्छाया. स्त्री० [हयच्छाया]
અશ્વછાયા, છાયાનો એક ભેદ हयजूहियट्ठाण, न० [हययूथिकस्थान]
ઘોડાના સમૂહનું સ્થાન હયહૂદિયાદૃા. ૧૦ હિયપૂથસ્થાન) જુઓ ‘ઉપર’ નહિં. ત્રિહિયયfઘ) ઘોડા વડે લડાઈ લડનાર, અશ્વયોદ્ધો દયપુત્વ. હિતપૂર્વી
પૂર્વે હણાયેલ हयपोसण. पु० हयपोषण]
અશ્વનું પાલન કરવું તે હયમો. વિશે. હિતમો)
જેનો મોહ હણાયેલ છે તે, મોહ રહિત हयरूवधारि. त्रि०हयरूवधारिन्]
અશ્વરૂપ ધારણ કરનાર હયત્નવરાઇ. ૧૦ હિયત્નક્ષT]
અશ્વના લક્ષણ જાણવાની કળા-વિશેષ हयलाला. स्त्री० [हयलाला]
ઘોડાના મુખની લાળ हयवति. पु० [हयपति]
અશ્વપતિ વિનંવિત. ૧૦ હિયવિનશ્વિત) ઘોડાની ગતિ બતાવનાર નાટ્યનો એક પ્રકાર, એક દેવતાઈ નાટ્ય-વિશેષ हयविलसिय. न० [हयविलसित]
એક દેવતાઈ નાટ્ય વિશેષ हयविहि. स्त्री० हयवीथि]
કૃતિકા, ભરણી અને સ્વાતિ નક્ષત્રમાં શુક્રની ગતિ થવી हयसत्तु. वि० [हतशत्रु મુદ્રાલશેલપુનો રાજા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 319
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह हयसाला. स्त्री० [हयशाला
હરિ. પુ (હરિ] અશ્વશાળા, ઘોડાર
વિદ્યુતકુમારનો એક ઇન્દ્ર, હયસિય. નં૦ હિયશ્ચિત
હરિ. ૫૦ હિર) ઘોડાનો હણહણાટ
વક્ષસ્કાર પર્વતનું શિખર, हयानीअ. पु० हयानीक]
હરિ. ૫૦ [] અશ્વસૈન્ય
વાસુદેવ, સૌધર્મેન્દ્ર સિંહ હર. ત્રિો હિરો
હરિ. સ્ત્રી શ્રી રાતદિવસ, વ્યાધિ વિશેષ હરણ કરનાર
લજ્જા, શરમ, એક દેવી, એક દિકકુમારી, કિંપુરુષેન્દ્રની હેર. થાળ દિ]
અગ્ર મહિષી, એક ફૂટ હરણ કરવું, ચોરવું, લઈ જવું
હરિવિ. હરિ. હરો. ૩૦ હિરત)
વાસુદેવ વદ્દ નું બીજું નામ હરણ કરનારથી
हरिएस. वि० [हरिकेश ર૬. સ્ત્રી હિરીતી]
રાજગૃહીનો એક માળી વનસ્પતિ વિશેષ
हरिएसबल. वि० [हरिकेशबली ર. નૈ૦ હિરા)
ચાંડાલકુલમાં જન્મેલ, તેણે દીક્ષા લીધી, જ્ઞાનાદિ ઉત્તમ હરણ કરવું, ચોરવું
ગુણવાળા સંયમી ભિક્ષુ, તે મિર્યાન્તિીર ના વસ્ત્રોટ્ટ અને हरणविप्पनास. पु० [हरणविप्रनाश]
જોરી ના પુત્ર હતા. બ્રાહ્મણોના યજ્ઞમાં ભિક્ષા લેવા ગયા, બીજાનું દ્રવ્ય લઈને તેનો નાશ કરવો, અધર્મદ્વારનું
તેનાથી પ્રભાવીત તિન્દુક યક્ષે ભિક્ષાની ના કહેનાર ચૌદમું નામ
બ્રાહ્મણોને સજા કરી, તેણે બ્રાહ્મણોને સમ્યગ્બોધ આપ્યો હતનુ. To દિ.]
हरिएसा. वि० [हरिकेशा એક સાધારણ વનસ્પતિ, ભેજવાળી જમીનમાં સવારમાં
ચક્રવર્તી હંમદ્રત્ત ની એક રાણી. ઘાસની અણી ઉર પાણીના બિંદુ જામે તે
રિલિજ્જ. ૧૦ [ફરિય) हरतनुग. पु० हरतनुक]
‘ઉત્તરન્ઝયણ’ સૂત્રનું એક અધ્યયન જુઓ ઉપર
हरिओभास. पु० [हरितावभास] हरतनुय. पु० [हरतनुक]
લીલો પ્રકાશ જુઓ ઉપર’
हरिओवय. पु० [हरितोपग] હર૯. પુo હિત)
વનસ્પતિ સમીપે ગયેલ મોટું જળાશય, દ્રહ
हरिकंत. पु० [हरिकान्त हरपोंडरिय. न० [हृदपुण्डरीक]
વિદ્યુતકુમાર દેવનો એક ઇન્દ્ર દ્રહનું કમળ
हरिकंतदीव. पु० [हरिकान्तद्वीप] ર૦. હિત)
એક દ્વીપ મોટું જળાશય, દ્રહ
हरिकंतप्पवायकुंड. पु० [हरिकान्तप्रपातकुण्ड] ર૬. ત્રિ, ગ્રિહ)
એક પ્રપાતકુંડ ગ્રહણ કરનાર
हरिकंतप्पवायद्दह. पु०हरिकान्तप्रपातद्रह) हरहराइय. कृ० [हरहरायित]
એક દ્રહ ‘હરહર' એવો શબ્દ કરીને
हरिकंता. स्त्री० [हरिकान्ता] हरि. स्त्री० हरित्]
એક મહાનદી એક મહાનદી, લીલો વર્ણ, ષજગ્રામની એક મૂર્છાના, |
हरिकंताकूड. पु० [हरिकान्ताकूट] લીલા રંગનું
એક ફૂટ હરિ. પુ0 હિર]
हरिकुलपहु. पु० [हरिकुलप्रभु] એક મહાગ્રહ,
હરિવંશમાં નાયક મુખ્ય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 320
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
રંગ
आगम शब्दादि संग्रह हरिकुलपहु. वि० [हरिकुलप्रभु
હરિય. ૧૦ મિરતો વાસુદેવ કૃષ્ણનું બીજું નામ, અવિરતિ હોવા છતાં તેણે ભરેલું શુદ્ધ સમક્તિ વડે તીર્થંકર નામ કર્મ બાંધેલ.
હરિય. ત્રિ, હિરત] हरिकूड. पु० हरिकूट]
લીલું, લીલી વનસ્પતિ, એક પ્રકારની આર્યજાતિ, લીલો એક ફૂટ हरिचंद. वि०/हरिचन्द्र
हरियकाय. पु० हरितकाय] કુરુવંદ્ર અને તેની પત્ની રમી નો પુત્ર
વનસ્પતિકાય हरिचंदन. वि० हरिचन्दन]
हरियग. पु० [हरितक] સાકેતનગરનો એક ગાથાપતિ, ભ. મહાવીર પાસે દીક્ષા હરડે લીધી. વિપુલપર્વતે મોક્ષે ગયા.
हरियच्छाय. न० [हरितच्छाय] हरिचंदन. पु० [हरिचन्दन]
લીલી છાય 'અંતકૃદસા’ સૂત્રનું એક અધ્યયન, એક વિશેષ નામ
हरियजोणिय. न० [हरितयोनिक] હરિ. પુo [હાર)
વનસ્પતિયોનિક હરણ, મૃગ
હરિયર. ૧૦ હરિતત્વ) हरिणेगमेसि. वि० [हरिणेगमेसिन्]
‘હસ્તિપણું શક્રેન્દ્રનો એક પદાતિઅધિકારી જણે ભ.મહાવીરને
હરિમો. નં૦ હિરતમોનનો દેવાનંદાની કુક્ષીમાંથી ત્રિશલાની કુક્ષીમાં મુકેલા ટેવ
વનસ્પતિનું ભોજન
हरियमालिया. स्त्री० [हरितमालिक] ના છ પુત્રોને જન્મતા જ સુલસા પાસે મુકેલા. હરિત. ત્રિો (હરિત]
વનસ્પતિ વિશેષની માળા
हरियवक्कम. पु० हरितावक्रम] લીલું, વનસ્પતિ
વનસ્પતિને કચડવી તે हरितकाय. पु० [हरितकाय] વનસ્પતિકાય
हरियवनसंड. पु० [हरितवनषण्ड] हरितग. पु०/हरितक]
વનસ્પતિકાયનું એક વન
हरियवीणिया. स्त्री० [हरितवीणिक] હરતા. સ્ત્રી (હરિતક્ર)
વનસ્પતિની વીણા બનાવી (વગાડવી તે)
हरियसंभव. पु०हरितसम्भव] તૃણ કે વેલ વિશેષ हरिताभ. पु० हरिताभ]
વનસ્પતિકાયનો સંભવ
हरिया. स्त्री० हरितक] લીલી આભા हरिताल. पु०/हरिताल
જુઓ હરિતા' હરતાલ-એક ધાતુ
हरियाल. पु० [हरिताल] हरिपवायद्दह. पु० हरित्प्रवाहद्रह)
જુઓ રિતાન
हरियालगुलिया. स्त्री० [हरितालगुलिका] એક દ્રહ हरिभद्द. वि० हरिभद्रों
હરતાલની ગુટિકા
हरियालभेद. पु०[हरितालभेद] પ્રવચન વત્સલતાથી તેણે મહાનિસીહ સૂત્રની જીર્ણ-શીર્ણ
હરતાલ વનસ્પતિનો ભેદ કરવો પ્રતિઓને સ્વમતિ વડે શુદ્ધ કરી ઉદ્ધાર કર્યો. (જેને અનેક
हरियालिया. स्त्री० हरितालिका] આચાર્યએ માન્ય કરેલ)
દુર્વા, તૃણ हरिमेला. स्त्री० [हरिमेला]
हरियाहडिआ. स्त्री० हताहतिका] એક વનસ્પતિ
ચોર દ્વારા લાવેલ વસ્તુની પ્રતીચ્છા हरिसेण. वि० हरिषेण]
हरियोभास. पु० [हरितावभास] ભરતક્ષેત્રમાં થયેલા દશમાં ચક્રવર્તી. રાજા મહાર અને
લીલી આભા રાણી મેરા ના પુત્ર, છેલ્લે તેણે દીક્ષા લીધી.
હરડે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 321
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
हरिवंस न० [ हरिवंश ]
એક ઉત્તમ કુલ हरिवंसकुल न० [ हरिवंशकुल ] खो 'पर'
हरिवंसगंडिया. स्त्री० [ हरिवंशकण्डिका] હરિવંશનું વર્ણન છે તેવો અધ્યયનખંડ हरिवरिस पु० [ हरिवर्षी
એક યુગલિક ક્ષેત્ર हरिवस. पु० [ हरिवर्ष] खो' र '
हरिवस्स. पु० [ हरिवर्ष ]
'पर'
हरिवास. पु० [ हरिवर्ष]
'पर'
हरिवासकूड. पु० [ हरिवर्षकूट ]
એક ફૂટ हरिवासग. पु० [ हरिवर्षज ]
હરિવર્ષ નામક ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન
हरिवास. पु० [ हरिवर्षज ] खो' र '
हरिवाहण. पु० [ हरिवाहन ]
નંદીશ્વર દ્વીપનો અધિષ્ઠાતા દેવતા हरिस. पु० [हषी
हर्ष, आनंद, शाली
हरिस. धा० [ हृष
પ્રસન્ન થવું हरिसय त्रि० [ हर्षित ] પ્રસન્ન થયેલ
हरिसविसाय. न० [ हर्षविसाद]
હર્ષ અને વિષાદ हरिसिय. त्रि० [ हर्षित ] હર્ષ પામેલો
हरिस्सह. पु० [हरिस्सह ]
વિદ્યુતકુમાર દેવોનો એક ઇન્દ્ર हरि सहकूड. पु० [हरिस्सहकूट ] खेड ईट हरी. स्त्री० [ह्री]
खो 'हरि
हरेणुया. स्त्री० [ हरेणुका
એક વનસ્પતિ
आगम शब्दादि संग्रह
हल. न० [ हल ]
હળ, જમીન ખેડવાનું સાધન हलधर. पु० ( हलधर )
કળને ધારણ કરનાર
हलघर. वि० [हलघर
બળદેવનું વિશેષણ हलधरवसण. न० [ हलधरवसन ]
હળ ધારણ કરનાર-બલભદ્રનું વસ્ત્ર
हलहर. पु० [ हलधर]
हुथ्यो 'हलधर'
हला. स्त्री० [हला ] 'हे सखे
मंत्र
हलिद. त्रि० [हरिद्र ]
चीजा रंगनु, खेड मत्स्य, नामदुर्मनी खेड प्रकृति -
પીળો વર્ણ આપે
हलिदपत्त. पु० (हरिद्रापत्र)
એક ચતુરિન્દ્રિય જંતુ
हलिद्दा. स्त्री० [ हरिद्रा ]
હળદર-એક ઔષધિ
हलिद्दी. स्त्री० [ हरिद्रा ] खो' पर ' हलिमच्छ न० [ हलिमत्स्य ] એક જાતનો મત્સ્ય हलियंड. पु० [ हलिकाण्ड ] 'हलि' नाम रंतु हलीमुह, पु० [ हलीमुख )
એક જાતનું પક્ષી हलीसागर. पु० [हलीसागर ] એક જાતનું માછલું
हलुयहल्लुय. न० [दे.]
કોલાહલ
हल्ल. पु० [ हल्ल]
'અનુત્તરોવવાય' સૂત્રનું એક અધ્યયન
हल्ल- १. वि० / हल्ली
रामणि ने राशी धारिणी नो पुत्र ल. महावीर
પાસે દીક્ષા લીધી. મૃત્યુબાદ અનુત્તર વિમાને ઉપજ્યા हल्ल २. वि० हल्ली
राना सेणिअखने राक्षी चेल्लणा नो पुत्र रामचे तेने શ્રેષ્ઠતમ હાથી ભેટ આપેલ, તેના કારણે મોટા ભાઈ कूणिअ साथै महायुद्ध युं.
हल्लफल न० [दे.]
હડબડી, ઉત્સુકતા
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 322
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
हल्लफलिभूत. न० [.]
હડબડી ગયેલ हल्लोहलियंड. पु० दे.]
સરડ, ગિરમિટ નામક જંતુના અંડક हव. धा० [भू]
थ, होj,जन हव्व. अ० [अर्वाच्
लही, अपर-बी हव्व. न० [हव्य]
હોમવાનું દ્રવ્ય हव्व. न० [भव्य
ભવ્ય, થનાર हव्ववाह. पु० [हव्यवाह]
અગ્નિ हव्वं. अ० [अर्वाच
જલદી, અપર-બીજું हव्विं. अ० [अर्वाच्
सो ५२ हस. धा० [हस्]
હસવું हसंत. न० [हसत्]
હસવું તે हसमाण. कृ० हसत्]
અતિ નાનું हस्समंत. पु० ह्रस्ववत्]
અલ્પવત્ हस्सरति. पु० हास्यरति]
મહાજંદિતનો ઇન્દ્ર हस्सीकर. धा० [ह्रस्व+कृ]
લઘુ-નાનું કરવું हा. धा० हा]
ક્ષય થવો, ઝાડા થવા, ત્યાગ કરવો हा. अ० [हा]
વિષાદ, ખેદ, શોક, નિંદા हाडहडा. पु०हतहता]
તત્કાલ અપાતુ લઘુ કે ગુરુ પ્રાયશ્ચિત્ત हाण. पु० [हायन]
વર્ષ, સાલ हानि. स्त्री० [हानि
નુકસાન, ધક્કો हानि. स्त्री० [हानि]
હાનિ, ક્ષય, મનુષ્યની દશ અવસ્થામાની છઠ્ઠી અવસ્થા हाय. धा० [हा]
છોડવું, ત્યાગ કરવો हायंत. न० [हीयमान]
અવધિજ્ઞાનનો એક ભેદ, ઘટતું हायन. पु० हायन]
વર્ષ, સંવત્સર हायनी. स्त्री० [हायनी]
મનુષ્યની દશ દશામાંની છઠ્ઠી દશા हायमाण. त्रि० [हीयमान]
यो 'हायंत' हायमाणय. पु०हीयमानक
मी 'हायंत' हार. धा०हारय
હારવું, નાશ કરવો हार. पुoहार]
માળા, હરણ, એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર, હરણ કરનાર हारपुडवाय. पु० हारपुटपात्र]
એક ધાતુ-પાત્ર हारपुडबंधण. न० [हारपुटबन्धन]
એક ધાતુ વિશેષનું બંધન हारपुडयपाय. पु० [हारपुटकपात्र] એક ધાતુ વિશેષનું પાત્ર
હસતો
हसित. त्रि० [हसित
હસેલ
हसिय. त्रि० हसित]
હસેલ हसियव्व. त्रि० [हसितव्य]
હસવા યોગ્ય हसिर. त्रि० हसित
હાસ્ય કરનાર हस्स. न० [हास्य
હાસ્ય, હાંસી हस्स. त्रि०ह्रस्व]
ઘટવું, ક્ષીણ થવું हस्सकुहय. न० [हास्यकुहक]
હસવાથી નીકળતો પેટનો વાયુ हस्सट्ठिय. पु० [हास्यार्थिक] હાસ્યનો અર્થી हस्सतर. त्रि० ह्रस्वतर]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 323
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह हारपुडयबंधण. न०हारपुटकबन्धन
हारोस. पु० दि.] એક ધાતુ વિશેષનું બંધન
એક આર્યદેશ, તે દેશવાસી हारप्पभा. वि० हारप्रभा
हालाहल. न० द.] ચંપાનગરીના વેપારી ઘન ની પુત્રી, વસંતપુરના રાજ તીવ્ર ઝેર, ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાત जियसत्तु नी पत्नी (२राए)धी सुं२हती. हालाहला. स्त्री० [हालाहला] हारभद्द. पु० [हारभद्र]
ગોશાળાના મતની એક ઉપાસિકા હારદ્વીપનો અધિપતિ
हालाहला. वि० हालाहला हारमहाभद्द. पु० [हारमहाभद्र]
શ્રાવસ્તીની એક કુંભારણ यो 64२'
हालिज्ज. न० [हालीय] हारमहावर. पु० [हारमहावर]
એક જૈનમુનિનું કુળ હાર સમુદ્ર અને હારવર સમુદ્રના અધિપતિ
हालिद्द. त्रि० [हारिद्र] हारवर. पु० [हारवर]
પીળું, પીળા રંગનું यो 64२'
हालिद्दग. त्रि० हारिद्रक] हारवरभद्द. पु० [हारवरभद्र
હળદરીયા રંગનું હારવર દ્વીપનો અધિપતિ દેવ
हालिद्दगुलिया. स्त्री० [हारिद्रगुटिका] हारवरमहाभद्द. पु० [हारवरमहाभद्र]
હળદરની ગુટિકા सो ५२'
हालिद्दभेयवण्ण. पुoहारिद्रभेदवण] हारवरमहावर. पु० हारवरमहावर]
હળદરનો ભેદ કરાયો હોય તેવો વર્ણ એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર
हालिद्दमत्तिया. स्त्री० [हारिद्रमृतिका] हारवरोभास. पु० [हारवरावभास]
પીળી માટી એ નામનો એક દ્વીપ-એક સમુદ્ર
हालिद्दय. त्रि० [हारिद्रक] हारवरोभासभ६. पु०हारवरावभासभद्र]
यो हालिद्दग' હારવારોભાસ દ્વીપનો દેવતા
हालिद्दवण्णाभ. पु० [हारिद्रवर्णाभ] हारवरोभासमहाभद्द. पु० [हारवरावभासमहाभद्र]
પીળી આભા यो 64२'
हालिद्दसुत्तय. पु० हारिद्रसूत्रक] हारवरोभासामहावर. पु० [हारवरावभासमहावर]
પીળો દોરો હારવરાવભાસ સમુદ્રનો દેવ
हालिद्दा. स्त्री० [हरिद्रा] हारवरोभासवर. पु० हारवरावभासवर]
હળદર सो 64२'
हालिद्दाभेद. पु० [हारिद्राभेद] हारा. स्त्री० [धारा]
હળદરનો ભેદ કરવો તે यो 'धारा'
हालिय. त्रि० हालिक] हारित. न० हारित
ખેડૂત હારેલ, પરાજિત, ગોત્ર વિશેષ
हाव. पु० [हाव] हारितग. पु० हारितक
મુખ વિકાર વત્થલાની ભાજી
हाव. धा० हापय् हारित्ता. कृ० [हारयित्वा]
હાનિ કરવી, ત્યાગ કરવો હારીને
हास. पु० [हास] हारिय. न० [हारित
હસવું, હાંસી, મશ્કરી, મોહનીય-કર્મની પ્રકૃતિ, કાવ્યનો यो 'हारित'
એક રસ, મહાકંદિત વ્યંતરનો એક ઇન્દ્ર हारियगुत्त. न० [हारितगोत्र
हास. न० ह्रस्व] એક ગોત્ર
ઘટવું, ઓછું થવું
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 324
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
हास. न० हर्ष
ખુશી, આનંદ हासइत्ता. कृ० [हसित्वा]
હાસ્ય કરીને हासकर. त्रि०हासकर]
હાસ્ય કરનાર हासकारग. त्रि० [हासकारक]
હાસ્યકારક हासनय. त्रि० [हासनक]
હસનાર हासनिस्सिया. स्त्री० [हासनिश्रिता]
હાસ્યને આશ્રિને થતી ક્રિયા-કર્મબંધ हासमाण. पु० [हसत्]
હસવું તે हासरइ. पु० [हास्यरति]
મહાકદિત જાતિનો એક વ્યંતરેન્દ્ર हासरई. पु० हास्यरति]
हुयी 64२' हासरस. न० हास्यरस]
કાવ્યનો એક રસ हासविवेग. पु०हासविवेक] હાસ્યનો ત્યાગ हासा. स्त्री० [हासा]
એક દિકકુમારી हासा. वि०हासा] પંચશીલ દીપની એક દેવી, યક્ષ વિનુમાનિ ની એક
पत्नी . हासि. त्रि० [हासिन्]
હસનાર हाहाक्कय. न० [हाहाकृत]
61-81' मेमन Awa seवा हाहाभूय. त्रि० [हाहाभूत
ખેદ પામેલ हि. अ० [हि]
सवधा२९, निश्चय, हेतु, २९, ४२, विशेष, प्रश्न, સંભ્રમ हिएसय. त्रि० [हितैषक]
હિતને ઇચ્છનાર हिएसि. त्रि० [हितैषिन्
હિતેચ્છ हिंगुरुक्ख. पु० [हिङ्गुरुक्ष
હિંગનું ઝાડ हिंगुलय. पु० [हिङ्गुलक]
હીંગલોક हिंगुलुग. पु० [हिङ्गुलुक]
હીંગલોક हिंगुलुय. पु० [हिङ्गुलुक]
હીંગલોક हिंगोल. पु० [हिङ्गोल]
મૃત ભોજન हिंड. धा० [हिण्ड
ભ્રમણ કરવું-ફરવું हिंडंत. न० [हिण्डत्]
ભ્રમણ કરવું તે हिंडग. त्रि० [हिण्डक]
ભમનાર, ફરનાર हिंडमाण. कृ० [हिण्डमान]
ભ્રમણ કરતાં हिंडिय. न० [हिण्डित]
ફરેલ, ભ્રમણ કરેલ हिंडुय. पु० [हिण्डुक
ચારે ગતિના ભ્રમણથી પડેલ જીવનું નામ, ફરનાર हिंस. धा० [हिंस् - હિંસા કરવી हिंस. त्रि० [हिंस्र]
હિંસા કરનાર हिंसक. त्रि० [हिंसक]
હિંસા કરનાર हिंसग. त्रि० [हिंसक | હિંસા કરનાર हिंसगत्थ. न० [हिंसकत्व]
હિંસકપણું हिंसत्थ. न० [हिंसा - હિંસા માટે हिंसप्पयाण. न० [हिंस्रप्रदान
હિંસાના કારણરૂપ આયુધ, અગ્નિ, વિષ વગેરે हिंसप्पेहि. त्रि० [हिंसाप्रेक्षिन्
હિંસા જોનાર हिंसय. त्रि० [हिंसक
હિંસા કરનાર हिंसविहिंसा. स्त्री० [हिंस्रविहिंस्रा
જીવનો ઉપઘાત કરવો, હિંસનશીલ, પ્રાણવધનો પર્યાય
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 325
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह હિંસા. સ્ત્રી [હિંસા
જુઓ ઉપર હિંસા, કોઈને પીડા કરવી
हिट्ठिल्ल. पु० [अधस्तन] हिंसाइदोससुन्न. न० [हिंसादिदोषशुन्य]
જુઓ ‘ ઉપર’ હિંસા આદિ દોષ રહિત
દિત. ૧૦ [હિત) हिंसाकारग. त्रि० [हिंसाकारक]
લાભ, હિત હિંસાકારક
हितकर. पु० [हितकर] हिंसादंड. पु० [हिंसादण्ड]
હિતને કરનાર હિંસાથી આત્મા દંડાય તે
હિતા. ત્રિ. [હિત) हिंसादंडवत्तिय. त्रि० [हिंसादण्डप्रत्यय]
હિતકર્તા, લાભકર્તા ત્રીજું ક્રિયાસ્થાનક, ભૂતકાળમાં નુકસાન કર્યું છે કે હિ. ૧૦ હિય) ભાવિમાં કરશે એમ ધારીને હણવું
હૃદય हिंसानुबंधि. पु० [हिंसानुबन्धिन्]
ફિક. ૧૦ [હિનો હિંસાની સાથે નિરંતર સંબંધ રાખનાર, ચિત્તવૃત્તિ, રૌદ્ર- બરફ, હીમ ધ્યાનનો એક પ્રકાર
हिमकूड. पु० [हिमकूट] હિંસાન. ૧૦ [હિંસા છત્ત
એક ફૂટ હિંસાનું ફળ
हिमग. पु० [हिमक હિંસાયન [હિંસાપતન)
બરફ, હીમ હિંસાનું આયતન-હિંસાના નિવાસરૂપ
हिमतेणसावयभय. न० [हिमस्तेनश्वापदभय] હિંસિયુવ. નં૦ [હિસતવ્યો
હીમચોર-જંગલી પશુનો ભય હિંસા કરવા યોગ્ય
हिमपडल. पु० [हिमपटल] દિવ્ય. 50 [હિતા)
બરફના થર છોડીને, ત્યાગ કરીને
हिमपुंज. पु० [हिमपुञ्ज] દિવ્યા. 50 [હિતા)
બરફનો ઢગલો જુઓ ઉપર
हिमय. न० [हिमक] હિનો. મેં ટિ. હ્ય)
હિમ, બરફનું આવતીકાલે
हिमव. पु० [हिमवत्] હિટ્ટ. મ0 [
એક વર્ષધર પર્વત નીચે, હેઠે
हिमवंत. पु० [हिमवत्] બ્રિટુિં. [ઝાસ)
એક વર્ષધર પર્વત, યુગલિકનું એક વર્ષ ક્ષેત્ર, નીચે, હેઠે
અંતÉસાનું એક અધ્યયન હિલ્દિવાર. ત્રિ. દ્રિ)
हिमवंत-१. वि० [हिमवत] નીચું કરનાર
રાજા ગંથાવષ્ટિ અને રાણી ઘારિણી નો પુત્ર, દીક્ષા લીધી બ્રિટ્રિક. ત્રિ. [Hઇસ્તન]
૧૬ વર્ષ ચારિત્ર પાળી, મોક્ષે ગયા. નીચેનું, હેઠેનું
हिमवंत-२. वि० [हिमवत] ફિટ્રિમોન. પુ. ઢિ.
આચાર્ય રઢિત ના શિષ્ય, આચાર્ય ના૫/જુન ના ગુરુ નવ રૈવેયકમાંની નીચેની ત્રણ સૈવેયક
हिमवत. पु० [हिमवत् ફિટ્રિમા. ત્રિ[Mઇસ્તન]
પર્વતનું નામ નીચેની, હેઠેની
हिमवयकूड. पु० [हिमवतकूट] હિતિ. ત્રિ. [૪ઇસ્તની જુઓ ઉપર’
હિમવાય. નં૦ [હિમપતિ) हिट्ठिलग. पु० [अधस्तन]
બરફ પડવો તે
એક ફૂટ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 326
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह હિમતીતન. ત્રિ૦ [હિમfીતનો
હિરVT. ૧૦ [હિર,] અતિ ઠંડું
સોનું, ચાંદી વગેરે, સોનું હિય. ૧૦ [હિત
हिरण्णजुत्ति. स्त्री० [हिरण्ययुक्ति] લાભ, હિત, શ્રેય, કલ્યાણ, પરમાર્થ, પથ્ય, અપાયનો સોનું-રૂપુ શોધવા-પરખવાની કળા ભાવ, મોક્ષ
हिरण्णनाभ. वि० [हिरण्यनाभ] દિક૧૦ હિ)
અરિષ્ટપુરનો રાજા પડમાવર્ડ ના પિતા. હૃદય
हिरण्णपाग. पु० [हिरण्यपाक] ફિર. ત્રિહિત)
સોના કે ચાંદીને પકાવવું તે હરેલ, હરણ કરેલ
हिरण्णपाय. पु० [हिरण्यपात्र] हियइच्छिय. त्रि० हृदयेष्ट]
સુવર્ણપાત્ર હૃદયને પ્રિય
हिरण्णबंधन. न० [हिरण्यबन्धन] हियईसर. न० हृदयेश्वर]
સોના કે ચાંદીનું બંધન-વિશેષ હૃદયનું ઐશ્વર્ય
हिरण्णवत. पु० [हिरण्यवत्] ક્રિયgવા. ૧૦ હિયાયનો
એક યુગલિક ક્ષેત્ર, અકર્મભૂમિ વિશેષ હૃદયનું આકર્ષણ
हिरण्णवय. पु० [हिरण्णवत] દિય૩Mડિક. ૧૦ હિત્યોત્પાદિત)
જુઓ ઉપર’ હૃદયનું ઉત્પાતન-નાશ
हिरण्णवास. पु० [हिरण्यवास] हियउप्पाडियग. पु० [उत्पाटिकहृदय]
સુવર્ણ વર્ષ વિનાશ પામેલ હૃદય
हिरण्णवासा. स्त्री० [हिरण्यवर्षा] हियकर. पु० [हितकर]
સુવર્ણ વર્ષ હિતને કરનાર
हिरण्णविहि. स्त्री० [हिरण्यविधि] हियकारग. पु० [हितकारक]
સોનું-ચાંદી શુદ્ધ કરવાની વિધિ હિત કરનાર
हिरण्णसुवण्णपमाणातिक्कम. न० [हिरण्यसुवर्णप्रमाणाहियकारी. पु० [हितकारिन्]
તિક્રH] સોનું-ચાંદી (પરિગ્રહ)ના પ્રમાણનું ઉલ્લંઘન, હિત કરનાર
શ્રાવકના પાંચમાં વ્રતનો એક અતિચાર हियनिरत. विशे० [हितनिरत]
હિરVUTI IR. ન૦ [હિરણ્યાક્ષર) મોક્ષમાં લીન
ચાંદીની ખાણ દિયા. ૧૦ હિ)
હિરિ. સ્ત્રીફ્રિી હૃદય, અંતઃકરણ, સમ્યગ અભિપ્રાય
જુઓ હરિ हिययगमणिज्ज. त्रि० हृदयगमनीय]
હિરી-૨. વિ. ક્ષિી હૃદયને ગમે તેવું
નાગપુરના એક ગાથાપતિની પુત્રી, ભ.પાર્થ પાસે દીક્ષા हिययगमनीय. त्रि० हृदयगमनीय]
લીધી, મૃત્યુબાદ એક વ્યંતરેન્દ્રની અગમહિષી બની. જુઓ ઉપર’
હિરી-૨. વિ૦ &િી. हिययपल्हायणिज्ज. त्रि० हृदयप्रह्लादनीय]
સૌધર્મકલ્પની એક દેવી, પૂર્વભવમાં તે રાજગૃહના હૃદયને આનંદ ઉપજાવનારું
સાર્થવાહની પુત્રી હતી. ભ,પાર્થ પાસે દીક્ષા લીધેલી. हिययपिसाय. पु० हृदयपिशाच]
િિરવ્c. To [હીરો અંતઃકરણરૂપ પિશાચ हिययमाला. स्त्री० [हृदयमाला]
ક્ષિરિવેરપુટ. . ફ્રિીવેરો એક આભરણ
બાળક, શિશુ હિયયસૂન. નં૦ હિદ્રયત્નો
િિરમ. ત્રિો ફ્રિીમતી હૃદય રોગ
લજ્જાવાન, શરમાળ
એક ફૂટ
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 327
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
हिरिमणसत्त. न० [हीमनः सत्व ]
લજ્જાળુમનસત્વ हिरिल. पु० [दे.]
કંદની એક જાત हिरिलि. स्त्री० [.]
કંદની એક જાત हिरिवत्तिय त्रि० [ह्रीप्रत्यय ] લજ્જા નિમિત્તે
हिरिसत्त. त्रि० [ह्रीसत्व ] લજ્જાયુક્ત સત્વ
हिरिसिरिधीकित्तिधारक. त्रि० [ह्री श्रीधीकीर्तिधारक ]
લજ્જા-લક્ષ્મી-બુદ્ધિ અને કીર્તિના ધારક हिरिसिरिपरिवज्जिय, न० [ह्री श्रीपरिवर्जित ]
લજ્જા-લક્ષ્મીને છોડીને
हिरी. स्त्री० [ह्री] हिरीकूड. पु० [ह्रीकूट ]
એક ફૂટ
हिरीमण न० [ह्रीमनस्]
લજ્જાયુક્ત મન
हिलियमान. कृ० [ अभिलीयमान]
दुखो 'हरि'
अवज्ञा उरतो, तिरस्कार - निंद्या- पीडा - ४६र्थना उरतो
हिल्लिय. पु० [दे.]
ત્રણ ઇન્દ્રિયવાળા જીવની એક જાતિ
ही. अ० [ह्वी]
કંદર્પ દ્યોતક અવ્યય
हीन. त्रि० [हीन ]
नीय, रहित, खो
हीनकुलाइपत्थण न० [हीनकुलादिप्रार्थना ] હીન કુલ વગેરે માટેની અભિલાષા
हीनक्खर न० [ हीनाक्षर ]
ઓછો અક્ષર हीनखंति. त्रि० [हीनक्षान्ति] ક્ષમા રહિત
गुण. त्रिo [हीनगुण ] ગુણ રહિત
हीनतर. ० [ हीनतर ]
आगम शब्दादि संग्रह
અત્યંત નીચ
हीनतरग. त्रि० [ हीनतरक]
અત્યંત નીચ
हीत. पु० [ हीननेत्र ]
નેત્ર હીન
हीनपुण्णचाउद्दस. विशे० [हीनपुण्यचातुर्दश]
પુન્યહીન ચઉદસીયો-એક તિરસ્કારયુક્ત વચન हीनपुणचाउद्दसिय. पु० [ हीनपुण्यचातुर्दशिक]
खोर' हीनभिन्नसर. त्रि० [ हीनभिन्नस्वर ]
હલકો ભેદાયેલો અવાજ हीनसत्त न० [ हीनसत्व ]
સત્વ રહિત हीनसत्तता. स्त्री० [हीनसत्वता] અલ્પ સત્વપણું हीनस्सर. त्रि० [हीनस्वर ]
હીન સ્વરવાળો
हीनस्सरता. स्त्री० [हीनस्वरता ] હીનસ્વરપણું
हीम. पु० [हि ]
બરફ
हीमंत. त्रि० [ह्रीमत् ]
લજ્જાળુ, શરમાળ
हीर. पु० [हीर ]
ફાંસ, લાકડાની નાની કટકી, કોઈ વનસ્પતિ ભાંગતો
થતો છેદ, હીરો
हीर. धा० [ह]
હરવું
हीरमाण. कृ० [ह्रियमाण ]
કંપાયમાન
हीर. पु० [ हीरक ]
કુત્સિત તૃણ વગેરે हील. धा० [हीलय् ]
હીલના કરવી, અનાદર કરવો
हीलना. स्त्री० [हेलना ]
અપમાન, નિંદા
हीलनिज्ज. त्रि० [हीलनीय ] હેલના કરવા યોગ્ય हीलयंत. कृ० [हीलयत् ] અનાદર કરવો તે
हीला. स्त्री० [हीला ]
અપમાન
हीलिज्ज त्रि० [हेलित ]
અપમાન કરેલ
हीलिज्जमाण. कृ० [ हेल्यमान ]
અનાદર કરતો
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
Page 328
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
हीलित्ता. कृ० [हेलित्वा ] અનાદર કરીને
हीलिय. त्रि० [हेलित ] અનાદર કરેલ
हीलियवयण न० [ हीलितवचन ]
નિંદા વચન हीलियव्व न० [ हीलितव्य ]
અનાદર કરવા યોગ્ય हत्ता. कृ० [ हीलित्वा ] અનાદર કરીને हु. अ० [ खलु
નિશ્ચયાર્થબોધક અવ્યય हु. धा० [भू]
થવું, હોવું
हुआसन. वि० [हुताशन]
पाडलिपुत्रनोखे ब्राह्मएा, तेनी पत्नी जलनसिहा हती.
तेभने जलन नाभे पुत्र हतो. देखो हुतासन तथा हुयासन हुं. अ० [हु]
पृथ्छा, प्रश्न, निर्धार
हुंकार. पु० [हुंकार ] હુંકાર કરવો
ड. oि [हुण्ड
બેડોળ, વિચિત્ર આકૃતિવાળો, શરીરનું છેવટનું સંસ્થાન हुंडबउट्ठ. पु० [दे.]
એક કમંડળ રાખનાર તાપસ
हुंडसंठाणनाम न० [हुण्डसंस्थाननामन् ]
નામકર્મની એક પ્રકૃતિ જેના ઉદયે જીવ બેડોળ સંસ્થાન
પામે
हुंडसंठिय. न० [ हुण्डसंस्थित] હુંડસંઠાણવાળો
वि० [
खो 'इंडिअ वि० [हुण्डिक]
आगम शब्दादि संग्रह
મથુરાનો એક ચોર, મૃત્યુબાદ તે યક્ષ થયો. हंत. पु० [हंत ]
હોમવું
हंतुं. कृ० [हुतुम् ] હોમવા માટે
એક જાતનું વાદ્ય हुडुक्की. स्त्री० [हुडुक्की] શરત બકવી તે
हुण धा० [ह] હોમ કરવો
ता. कृ० [हुत्वा ] હોમ કરીને
हुत. पु० [हुत ]
હવન કરેલ
हुतवह. पु० [हुतवह] અગ્નિ
हुतासण. पु० [हुताशन] અગ્નિ हुत्तासन. वि० [हुताशन]
खो' हुआसन' हुत्त न० [दे.]
અભિમુખ हुत्ति. स्त्री० [.]
અભિમુખા
हुयवह. पु० [हुतवह]
અગ્નિ
हुयासण. पु० [हुताशन]
અગ્નિ
हुयासणवई. पु० [हुताशनपति]
વાણવ્યંતર જાતિના એક દેવોનો સ્વામી
हुयासन. वि० [हुताशन]
खो' हुआसन' हुरत्था. अ० [दे.]
બહાર
हुरब्भ. पु० [ उरभ्र] ઘેટું
हुलिय. अ० [दे.] શીઘ્ર, જલદી
हुल्लयसंठाण. न० [हुडुक्कसंस्थान ]
છેવટનું સંસ્થાન
हुहुय. पु० [हुहुक]
કાળનું એક માપ यंग. पु० [हुहुकाङ्ग] કાળનું એક માપ
हुहूअंग. पु० [हुहूकाङ्ग] કાળનું એક માપ
हुच्चा. कृ० [भूत्वा ] થઈને, હોઈને
हुडुक्क. पु० [हुडुक्क]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) -4
Page 329
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
हूण. पु०हूण]
એક દેશ हूहूय. पु० हूहूक]
કાળનું એક માપ हूहूयंग. पु० हूहूकाङ्ग]
કાળનું એક માપ हूहूयमान. कृ० [.]
હુહુ શબ્દ કરતો, જાજ્વલ્યમાન हे. अ०है]
સંબોધનાર્થ, આમંત્રણાર્થ हेउ. पु० हेतु हेतु, २९, निमित्त, अनुमान, 64हान २९, અન્વય-વ્યતિરેક લક્ષણ, ઉપપત્તિ हेउजुत्त. त्रि०/हेतुयुक्त
કારણ સહિત हेउत्तण. न० हेतुत्व]
‘હેતુ’ પણ हेउभूय. न० हेतुभूत]
હેતુરૂપ हेउय. त्रि० [हेतुक
હેતુવાળુ हेउवएस. पु० [हेतूपदेश]
હેતુ-ઉપદેશ સાધનની સાધ્ય સાથે ઘટના કરવી તે हेउवाय. पु० [हेतुवाद]
કાર્ય-કારણવાદ हेच्च. कृ० [हित्वा]
છોડીને, તજીને हेच्चा. कृ० [हित्वा]
છોડીને, તજીને हेच्चाण. कृ० [हित्वा]
છોડીને, તજીને हेज्ज. त्रि० [हार्य
આકર્ષણ કરવા યોગ્ય हेट्ठ. अ० [अधस्]
नीये, हे हेट्ठउवरि. अ० [.]
નીચે-ઉપર हे?ओ. अ० [अधस्]
नाये, हे हेट्ठा. अ० [अधस् नीये, हे
हेट्ठामुहय. त्रि० [अधोमुखक]
નીચા મુખવાળું हेट्ठाविच्छिन्न. त्रि० दे.]
નીચેથી પહોળું हेट्ठावणि. पु० [द.]
એક દેશ, દેશવાસી हेडिं. अ०अधस्
નીચે, હેઠળ हेट्ठिम. त्रि० [अधस्तन]
नायनी (वय) हेट्ठिमउवरिम. त्रि० [अधस्तनोपरितन]
નીચેની ત્રણ રૈવેયકમાંની ઉપલી રૈવેયક हेट्ठिमउवरिमगेवेज्ज. न० [अधस्तनोपरितनप्रैवेयक]
જુઓ ઉપર हेट्रिमउवरिमगेवेज्जग. न०/अधस्तनोपरितनग्रैवेयकका
જુઓ ઉપર’ हेट्ठिमउवरिमगेवेज्जय. न० [अधस्तनोपरितनग्रैवेयकक]
यो - 64२' हेट्ठिमग. न० [अधस्तन]
नीयनी (18) हेट्ठिमगेविज्ज. न० [अधस्तनौवेय]
यो - 64२ हेट्ठिमगेवेज्ज. न०/अधस्तनौवेय]
यो 64२' हेढिमगेवेज्जग, न० [अधस्तनौवेयक] यो 64२' हेट्ठिमगेवेज्जय. न० [अधस्तनप्रैवेयक]
यो ५२' हेट्ठिममज्झिम. न० [अधस्तनमध्यम]
નીચેની ત્રણ રૈવેયકમાંની વચ્ચેની રૈવેયક हेटिममज्झिमगेवेज्जग. न० [अधस्तनमध्यमग्रैवेयक]
यो 64२' हेटिममज्झिमगेवेज्जय. न० [अधस्तनमध्यमग्रैवेयक]
यो उपर' हेट्ठिममज्झिममिल्ल. न० [अधस्तनमध्यम
यो - 64२' हेट्ठिमय. न० [अधस्तन]
नायनी (वयत्र) हेट्ठिमहेट्ठिम. न० [अधस्तनाधस्तन]
નીચેની રૈવેયકત્રિકમાંની સૌથી નીચેની રૈવેયક हेट्ठिमहेट्ठिमगेवेज्जग. न० [अधस्तनाधस्तनप्रैवेयक]
यो '34'
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती)-4
Page 330
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह हेट्ठिमहेट्ठिमगेवेज्जय. न० [अधस्तनाधस्तनौवेयक]
यो 64२' इयो - 64२'
हेमकुमार. वि० [हेमकुमार हेट्ठिमाउवरिम. न० [अधस्तनोपरितन]
હેમપુરિસનગરના રાજા હેમકુંડ નો પુત્ર ૫૦૦ કન્યા નીચેની ત્રણ રૈવેયકમાંની ઉપલી રૈવેયક
સાથે જબરજસ્તી પરણ્યો. અતિકામભોગથી મૃત્યુ हेट्ठिमामज्झिम. न० अधस्तनमध्यम]
पाभ्यो. નીચેની ત્રણ રૈવેયકમાંની વચ્ચેની રૈવેયક
हेमग. पु० हैमक] हेट्ठिमाहेट्ठिम. न० [अधस्तनाधस्तन]
બરફનું પડવું નીચેની ત્રણ રૈવેયકમાંની નીચલી ગૈવેયક
हेमजाल. न० [हेमजाल हेट्ठिय. त्रि० [अधस्तन]
એક આભરણ નીચેની રૈવેયકત્રિક
हेमप्प. पु० [हेमात्मन्] हेट्ठिल. त्रि० [अधस्तन]
સુવર્ણરૂપ આત્મા નીચેનું, હેઠળનું
हेमव. पु० [हेमवत्] हेट्ठिल्ल. त्रि० [अधस्तन]
એક યુગલિક ક્ષેત્ર यो उपर'
हेमवंत. पु० हैमवत्] हेटिल्लमज्झिल्ल. न० [अधस्तनमध्यम]
यो - 64२' નીચેના ત્રણમાંની મધ્યમ રૈવેયક
हेमवत. पु० [हैमवत्] हेट्ठिल्लातो. अ० [अधस्तनतस्]
यो 64२' નીચેથી, નીચેના રૈવેયક વિમાનથી
हेमवतग. पु० हैमवतज] हेडि. त्रि० हेडिन्]
હૈમવત નામક ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન પીડા ઉપજાવનાર
हेमवय. न० हैमवत्] हेतु. पु० हेतु
यो ‘हेमवत' यो 'हेउ'
हेमवयकूड. पु० हैमवतकूट] हेतुजुत्त. त्रि० हेतुयुक्त
એક ફૂટ હેતુ સહિત
हेमसंभवा. वि० [हेमसम्भवा] हेभो. अ० [हेभो]
२।४ हेमकुंड नी पत्नी (२९) हेमतकुमार नी माता આમંત્રણાર્થ
हेमसुत्त. पु० [हेमसूत्र हेम. न० हेमन्]
સોનાનો દોરો સોનું
हेमाभ. न० [हेमाभ] हेमंत. पु० [हेमन्त
સોનાની આભા હેમંતઋતુ, શીતકાળ
हेरण्णवइया. स्त्री० हैरण्यवतिका] हेमंतउउ. पु० [हेमन्तऋतु]
હિરણ્ય સંબંધિ હેમંતઋતુ
हेरण्णवत. पु० [हरण्यवत] हेमंतगिम्ह. न० हेमन्तग्रीष्म]
એક યુગલિક ક્ષેત્ર, તેનો અધિષ્ઠાતા દેવ શિયાળો-ઉનાળો
हेरण्णवतग. पु० [हरण्यवतज] हेमंतय. त्रि० [हेमन्तज]
‘હૈરણ્યવત ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન હેમંતઋતુમાં થયેલ
हेरण्णवय. पु० [हरण्यवत] हेमंतिय. त्रि० हैमन्तिक]
એક યુગલિક ક્ષેત્ર, તેનો અધિષ્ઠાતા દેવ હેમંતઋતુ સંબંધિ
हेरण्णवयकूड. पु० हैरण्यवतकूट] हेमंती. स्त्री० [हेमन्ती]
એક ફૂટ-વિશેષ या 'पर'
हेरण्णिय. पु० हैरण्यिक हेमंतीय. त्रि० हैमन्तीक]
સુવર્ણકાર
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 331
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
हेरु. स्त्री० [ हेरु ] નિંદા
हेरुयाल, धा० (दे.) નિંદા કરવી
हेरुयाल. पु० [ हेरुताल ]
એક વૃક્ષ हेरुयालवण न० [ हेरुतालवन]
હરતાલ નામના વૃક્ષનું વન हेल्लाविय. कृ० [.] આમંત્રણ દઈને
हेसिय न० [ हेसित ]
ઘોડાનો હણહણાટ हो. अ० [हो]
વિસ્મય, આશ્ચર્ય, સંબોધન
हो. धा०] [भू થવું, હોવું
होइउं. कृ० [ भवितुम् ] થવા બનવા માટે
होउ. अ० [ भवतु
શાઓ
होउ. कृ० [ भूत्वा ] થઈને-બનીને
होउणं. कृ० [ भूत्वा ]
ઈને-બનીને
होउकाम. पु० [ भवितुकाम)
થવાની ઇચ્છા होच्चा. कृ० [ भूत्वा ] થઇને, હોઈને
हो. पु० [ ओष्ठ ]
હોઠ होढ न० [दे.]
ચોરેલ ધન होत. कृ० [ भवितुम् ] થવા માટે होत्तिय त्रि० [ होत्रिय)
અગ્નિપ્રેમ કરનાર होत्या. कृ० [ भूत्वा ] થઈને, હોઈને
होम. पु० [ होम ]
आगम शब्दादि संग्रह
થવું તે, હોવું તે होयव्व. त्रि० [ भवितव्य ] થવા યોગ્ય
होयव्यय. त्रि०] [भवितव्य ) થવા યોગ્ય
रंभा पु० [होरम्भा ] એક જાતનું વાદ્ય
होरा. स्त्री० [होरा ]
लग्न, योधडीया, होरा
होल. पु० [दे.]
અપમાનસૂચક સંબોધન
होला. स्त्री० [दे.] खो' र '
होलावाय. पु० [ होलावाद ]
'હોલા' એવા તિરસ્કૃત શબ્દથી કોઈને બોલાવવું તે
होही. त्रि० [भवतु ]
થનાર
ह्रस्सीकर. धा० ( ह्रस्वीकृ]
લઘુ કરવું, અલ્પ કરવું हस्सीकरिए. कृ० ( ह्रस्वीकर्तुम्] લઘુ કરવા માટે, અલ્પ કરવા માટે
-0-----0-----0-----0-
હોમ, હવન होमाण. कृ० [भवत् ]
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत संस्कृत-गुजराती) 4
Page 332
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
--
o
o
-
-
-
બ
મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-1 [600+DVD] 1,35,680 કુલ પ્રકાશનો- 600
કુલ પૃષ્ઠો 98,730 मूल आगम साहित्य
147 | 07850 મળ આગમ 3પ્રકાશનોમાં 147 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 97850 પૃષ્ઠોમાં છે
ગામ સુHITળ-મૂર્ત (Printed) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 49 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 351૦ છે.
નામ સુજ્ઞાળિ-મૂi (Net) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 45 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2810 છે
નામ સુન્ના-મંજૂષા (Net) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 53 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1530 છે आगम अनुवाद साहित्य
165 | 20150 આગમ અનુવાદ 5 પ્રકાશનોમાં165 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 20150 પૃષ્ઠોમાં છે
મામ સૂત્ર-શુગરાતી અનુવા-મૂce (Printed) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 47 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 3400 છે.
સામ સૂત્ર-હિન્દી અનુવાદ (Net) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 47 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2900 છે.
મામ સૂત્ર-નિશ અનુવાદ (Net). આ સંપુટમાં અમારા કુલ 11 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 400 છે.
મામ સૂત્ર-ગુજરાતી અનુવા-સતી (Printed) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 48 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 10340 છે
Iક ગામ સૂત્ર-હિન્દી અનુવાદ (Printed) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 12 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 3110 છે. आगम विवेचन साहित्य
171 60900 આગમ વિવેચન પ્રકાશનોમાં 171 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 60900 પૃષ્ઠોમાં છે
મામ સૂત્ર-સી (Printed) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 46 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 13800 છે.
| ગામ મૂલં પર્વ વૃત્તિ-1 (Net) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 51 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 1799 છે.
મારામ મૂi gવં વૃત્તિ-2 (Net) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 9 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 2560 છે.
બાન ધૂળે સાહિત્ય (Net), આ સંપુટમાં અમારા કુલ 9 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2670 છે
સવૃત્તિ મારામ સૂત્રાનિ-1 (Printed) આ સંપુટમાં અમારા કુલ 40 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 18460 છે
a A WN W
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह" (प्राकृत-संस्कृत-गुजराती) -4
Page 333
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-2 [600+DVD] 1,35,680
કુલ પ્રકાશનો- 600
કુલ પૃષ્ઠો 98,730
7
[૪]
1
2
3
4
[૫]
2
3
[૬]
1
2
3
સવૃત્તિ આમ સૂત્રાળિ–2 (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 8 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2660 છે સપૂર્ણિ આમ સૂત્રાળિ (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 8 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2760 છે आगम कोष साहित्य
આગમ કોષ સાહિત્ય 4 પ્રકાશનોમાં 14 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 5020 પૃષ્ઠોમાં છે આમ સદ્દોષો (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2180 છે આશન નામ વ ઠા–જોશો (Printed)
આ સંપુટમાં અમારુ 1 પ્રકાશન છે, જેના કુલ પાના આશરે 210 છે આમ સાર મેષ: (Net)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1130 છે આમ શવ્વાવિ સંપ્રદ [પ્રાસંગુ॰] (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1500 છે आगम अनुक्रम साहित्य
આગમઅનુક્રમસાહિત્ય 3 પ્રકાશનોમાં 9 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 1590 પૃષ્ઠોમાં છે આગમ વિષયાનુક્ષ્મ-મૂન (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 730 છે આમ વિષયાનુક્ષ્મ-સટી∞ (Net)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 430 છે આામ સૂત્ર-ગાથા અનુન (Net)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 3 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 430 છે आगम अन्य साहित्य
આગમ અન્ય સાહિત્ય ૩ પ્રકાશનોમાં 9 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 1590 પૃષ્ઠોમાં છે આગમ થાનુયોગ (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 6 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2170 છે આમ સંબંધી સાહિત્ય (Printed)
આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 870 છે ઋષિયાષિત સૂત્રાણિ (Printed)
આ સંપુટમાં અમારુ 1 પ્રકાશન છે, જેના કુલ પાના આશરે 80 છે
આમિય સૂòાવલી (Printed)
આ સંપુટમાં અમારુ 1 પ્રકાશન છે, જેના કુલ પાના આશરે 100 છે
मुनि दीपरत्नसागरजी रचित "आगम शब्दादि संग्रह " ( प्राकृत- संस्कृत - गुजराती) -4
14 5020
9 1590
10
3220
Page 334
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगम शब्दादि संग्रह
મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજીના પ્રકાશનો-3 [600+DVD] 1,35,680 કુલ પ્રકાશનો- 600
છે કુલ પૃષ્ઠો 98,730 [૭] મુનિ દીપરત્નસાગર લિખિત “આગમ સિવાયનું અન્ય સાહિત્ય”
84 | 9020 આગમેતર સાહિત્ય 12 પ્રકાશનોમાં 84 પુસ્તકોમાં નીચે પ્રમાણે કુલ 9020 પૃષ્ઠોમાં છે
તત્ત્વાભ્યાસ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 13 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 2090 છે.
સૂત્રાભ્યાસ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 6 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1480 છે.
વ્યાકરણ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1050 છે
વ્યાખ્યાન સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1220 છે.
| જિનભક્તિ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 9 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 1190 છે.
વિધિ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 300 છે
આરાધના સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ ૩ પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 430 છે
પરિચય સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 4 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 220 છે.
પૂજન સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 2 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 100 છે
તીર્થકર સંક્ષિપ્ત દર્શના આ સંપુટમાં અમારા કુલ 24 પ્રકાશનો છે, જેના કુલા પાના આશરે 430 છે.
પ્રકીર્ણ સાહિત્ય આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5 પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 290 છે
દીપરત્નસાગરના લઘુશોધ નિબંધ આ સંપુટમાં અમારા કુલ 5પ્રકાશનો છે, જેના કુલ પાના આશરે 220 છે 1. મુનિ દીપરત્નસાગરનું આગમ સાહિત્ય [કુલ પુસ્તક 516] તેના કુલ પાના [98,730] 2. મુનિ દીપરત્નસાગરનું અન્ય સાહિત્ય [કુલ પુસ્તક 84] તેના કુલ પાના [09,020]. 3- મુનિ દીપરત્નસાગર સંકલિત ‘તત્ત્વાર્થસૂત્રવિશિષ્ટ DVD તેના કુલ પાના [27,930]
અમારા પ્રકાશનો કુલ ૬૦૦ + DVD કુલ પાના 1,35,680 અમારું બધું જ સાહિત્ય on-line પણ ઉપલબ્ધ છે અને 5 DVD માં પણ મળી શકે છે
મુનિ વીપરત્નસાગરનો રવિત "માગમ શવ્વા િસંચ" (પ્રાકૃત-સંસ્કૃત-ગુજરાતી) -4
Page 335
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'नमो नमो निम्मलदंसणस्स बाल ब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नम: पूज्य आनन्द-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर-गुरूभ्यो नमः आगम-शब्दादि-संग्रह (प्राकृत संस्कृत_गुजराती) [भाग-४] SMAR ભાગ- ૪નાં સંપૂર્ણ સહાય-દાતા प्राशन तारी- 08/10/2019 मंगलवार 5 थी - 2075 मासी सु. 10 2154 AlE91- मासुतार (प्रन्टर्स, 09925146223 प्रिन्टर्स- नवप्रभात प्रिन्टी। प्रेस 098255988551 0000: संप :00 ४नभनि . परत्नसागर [M.Com., M.Ed., Ph.D., श्रुतमहर्षि] Email: - jainmunideepratnasagar@gmail.com Mob Mobile: - 09825967397 Web address:- (1) , (2) Deepratnasagar.in