Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / namo namo nimmatanuMsaLaK II AgamasUtra saTIka anuvAda 41 anuvAda zreNI sarjaka - muni dIyaratnasAgara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlAhAyArI zrI neminAthAya namaH ___ namo namo nimmaladasaNassa pa.pU. zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo namaH - AgamasaTIkaanuvAda anuyogadvAra arama na saro - anuvAda-zreNInA sarjaka - pAna jenA mani dIparatnasAgarakAnabhaMDAra : ] tA. 3/10/2009 zukravAra 2066 kA.su.5 Agama saTIka anuvAda bhAga 1 thI 42 saMpUrNa mUlya-ra-10,000 0 zrI zruta prakAzana nidhi 0 (saMparka sthaLo Agama ArAdhanA kendra, zItalanAtha sosAyaTI phleTa naM. 13, cothe mALe, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda. [41/1]
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra saTIka anuvAda Agama saTIka anuvAdanA A bhAga - 41 mAM che... 0 anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 -- saMpUrNa anuyogadvAra sUtra - sAnuvAda - savivecana - x - x - x -x -x -x -x ja TAIpa seTIMga ja zrI mahAkAlI enTaraprAIjha navaprabhAta prinTIMga presa cAMdaloDiyA, amadAvAda. ghIkAMTA roDa, amadAvAda. (M) 9824419736 Tel. 079-2550831
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ RNasvIkAra 0 vaMdanA e mahAna AtmAne che vikrama saMvata-2061mAM phAgaNa suda-3 no divasa ane maMgalapArekhanA khAMcAmAM zrI zAMtinAtha paramAtmAnI varSagAMThano prasaMga, atibhavya ane ghaNI ja lAMbI rathayAtrAnA prayANanI ghaDIe, AgamonA TIkA sahitanA anuvAda karavA mATenI manobhAvanAnuM jemanA mukhethI vacana prAgaTya thayuM, aMtaranA AzIrvAda, surimaMtrathI abhimaMtrita vAsa cUrNano kSepa ane dhanarAzinI javAbadArInA yathAzakya svIkAra saha jemanI kArya preraNAnI saravANImAM bhIMjAtA mArA citte AzirSa anero harSollAsa anubhavyo. jemanI hayAtI daramyAna ke hayAtI bAda paNa, jemanA nAmasmaraNa mAtrathI A kArya viSNarahitapaNe mUrta svarUpane pAmyuM, evA.. pUjya AcAryazrI prakacarIzvarajI ma.nA caraNa kamaLamAM sAdara koTIza vaMdanA 0 kema bhUlAya e gurudevane paNa? 0 cAstri prati aMtaraMga prItithI yukta, aneka AtmAone pravajyA mArge prayANa karAvanAra, saMyamamUrti, prati varSa upadhAna tapa vaDe zrAvakadharmanA dIkSA dAtA, zArIrika samasyAo vacce paNa baMne zAzvatI oLInI ArAdhanAne na cUkanArA, sAgara samudAyamAM gacchAdhipati padane zobhAvanArA ane samartha ziSya parivArayukta evA mahAna vibhUtiratnapUjya AcAryazrI devesAgarasUrIzvarajI ma. jemanA AjIvana aMtevAsI, zAsanaprabhAvaka pUjya AcAryazrI hasAgarasUrijI ma.sA. jemaNe A anuvAda kArya mATe ghaNAM varSo pUrve preraNA karelI ane A kArya sAvaMta pAra pahoMcADavA mATe vipula dhanarAzi mokalAvI. ukta baMne AcArya bhagavaMtonI asIma kRpA ane teo dvArA prerita saMdho thakI thayela dhanavarSanA baLe prastuta kArya mUrta svarUpa pAmyuM.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamana saTIka anuvAda Agama saTIka anuvAdanA A bhAga | 41 | nI saMpUrNa dravya sahAyanA preraNAdAtAzrI mAM zramaNIvaryA bhaktirasikA pUjyA A sAdhvIzrI malayAzrIjInA ziSyAranA sALI hitAzrIjI ma. teozrInI preraNAthI lAbhalenAra zrI jaina maracanTa saMghanI zrAvikA baheno amadAvAda
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvavyasahAyako (anudAna dAtA, agama saTIka AnuvAdA koI eka bhAganA saMpUrNa sahAyadAtA saccAstri cuDAmaNI pUjya gacchAdhipati sva. AcAryadeva zrImad devendrasAgarasUrIzvarajInA AjIvana aMtevAsI saguNAnurAgI pUjya AdevazrI harSasAgarasUrijI ma.nI jJAnaanumodaka preraNAthI prerita zrI AThavAlAInsa jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha tathA zrI zeTha phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata. 16 bhAgonA saMpUrNa sahAyaka thayela che. paramapUjaya saraLa ravAbhAvI, bhaki pariNAmI, bhutAna gI sva AcAravizrI vijaya cakacaMsUrIzvarajI ma.sA.nI punita preraNAthI 10 bhAgo mATe nIcenA saMgho sahAyaka thayA che. (1) zrI maMgalapArekhano khAMco, jainasaMgha, amadAvAda be bhAga. (2) zrI bhAvanagara jaina zve bhU.pU. saMgha, bhAvanagara - be bhAga. (3) zrI AdinAtha jaina zve. mUpU. saMgha, navasArI be bhAga. (4) zrI girirAja sosAyaTI AdinAtha jaina saMgha, boTAda be bhAga. (5) zrI jaina zvemUpU. tapAgaccha saMgha, boTAda eka bhAga (6) zrI pArthabhaktidhAma jaina dhArmika TrasTa, taNasA eka bhAga piramapujya AcAryadiva zrI RcakacaMdrasUrIzvarajInI preraNAthI temanA samudAyavartI zramaNIvaryAo taraphathI prApta sahAyanI noMdha AgaLa che.]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra saTIka anuvAda suvizAla gacchAdhipati AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyavartI vaiyAvacca parAyaNa paMnyAsa pravara zrI vajrasenavijayajI ma.sA.nI preraNAthI eka bhAgazrI hAlAratIrtha ArAdhanA dhAma, vaDAliyA, sIMhaNa, taraphathI Agama saTIka anuvAda zreNInA sarjaka munizrI dIparatnasAgarajInI preraNAthI A be dAtAoe maLIne eka bhAga mATe sahAya karI che. (1) zrI jaina zve mUrti saMgha, thAnagaDha (2) zAha haMjArImalajI bhUramalajI, karnala. pUpU kriyArUcivaMta, prabhAvaka, Adeya nAmakarmaghara svargastha AcAryadeva zrImadvijaya AcakacaMdrasUrIzvarajIthI prerita punyavaMtI zramaNIvarsAonI preraNAthI prApta anudAno 1- vardhamAna taponidhi AcAryadeva zrImadvijaya bhaktisUrIzvarajI samudAyavartI milanasAra sAdhvIthI saumyajJAzrIjInI preraNAthI traNa bhAgo mATenI dravya sahAya prApta thaI che, te A pramANe - (1) zrI kArelIbAga, zvempU jainasaMgha, vaDodarA. (2) zrI kArelIbAga, jaina saMghanI zrAvikA baheno, vaDodarA. * (3) zrI bhagavAna nagarano Tekaro, jainasaMgha, amadAvAda. - - 2- suvizALa parivArayuktA sAdhvIzrI bhAvapUrNAzrIjI manI preraNAthI zrI kSetrapAla bhakti TrasTa" - navasArI taraphathI. 3- vardhamAna taponidhi pUjya AcAryadevazrI bhaktisUrIzvarajI manA samudAyavartI pa.pU. sAdhvIzrI dhyAnasAzrIjI tathA sAdhvIzrI praphullitAzrIjInI preraNAthI - "zrI mAMgaroLa jaina zve ta50 saMgha, mAMgaroLa - taraphathI.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyasahAyako 4- paramapUjyA jayazrIjI-lAvaNyazrIjI manA parivAravartInI sALIzrI satyAnaMdazrIjI ma.sA.nI punita preraNAthI "zrI gAMdhInagara jaina saMgha, beMgalora - taraphathI." 5- paramapUjya kriyArUcIvaMta A devazrI bhaktisUrIzvarajI manA samudAyavatI zramaNIva mokSanaditAzrIjI manI preraNAthI "zrI vallabhanagara jaina zvempU, saMgha, vallabhanagara, Indaura paramapUjaya AgamoddhAraka, sAmAcArI saMrakSaka, bAhuta yAdina AnaMdasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyavatI ta anurAgINI zramaNIvaonI preraNAthI prApta sahAyo. (1) paramapUjyA nIDaravaktA sALIzrI caMlyAzrIjI mAthI prerita 1- zrI trilokapadma ciMtAmaNidhAma jaina saMgha, aMdherI, muMbaI. -- zrI mahAvIranagara jaina daherAsarajI TrasTa, navasArI. (2) apratima vaiyAvRtyakArikA papU. malaya-praguNAzrIjI manA ziSyA susaMvAdI parivArayuktA sALI strI prazamazIlAzrIjI mahanA zrutAnurAgI ziSyA sA zrI prazamaratnAzrIjInI preraNAthI"zrI zvetAMbara jaina tapAgaccha saMgha," vAMkAnera. (3) paramapUjyA mAtRhRdayA sALIzrI amitaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI ! - "zrI AdinAtha jaina zve. saMgha," bhopAla. (4) paramapUjyA vardhamAnatAsAdhikA, zatAvadhAnI sALIzrI amita guNAzrIjI ma.nI preraNAthI-100 oLInI pUrNAhUti nimitte karacelIyA jaina zve mahAjana peDhI," karacelIyA, surata. - - - - - -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra saTIka anuvAda (5) zramaNIvaryA bhaktirasika pUjya malayAzrIjI manA vyavaradakSa ziSyA sALIzrI hitAzrIjI manI preraNAthI zrI jaina maracanTa saMghanI zrAvikA baheno, amadAvAda. (6) paramapUjyA malaya-kaivalya-bhavyAnaMdazrIjI manA suvinitA miSTa bhASI, tapasvIranA sAnIthI pUrapakvAzrIjInI preraNAthI "sarvodaya pArzvanAtha ceriTebala TrasTa," muMbaI (Agama-sIka anuvAda sahAyasko) (1) papU. bhagavatIjI dezanAdakSAdevazrI naradevasAgarasUrijI masAnI preraNAthI - "zrI vizAzrImALI tapagaccha jJAti," jAmanagara. (2) vardhamAna taponidhi pUjya A.deva zrI vijaya prabhAkrasUrIzvarajI mae nI preraNAthI - "abhinava jaina zvebyU saMgha," amadAvAda, (3) zrutasaMzodhanarasika pUjya A devazrI munisUrijI manI preraNAthI - "zrI vijayabhadra ceriTebala TrasTa," bhIlaDIyAjI. | (4) papU. jayalAvaNyazrIjI masAnA suziSyA sArA sUryapabhAzrIjI manI preraNAthI - "zrI bhagavatInagara upAzrayanI baheno," amadAvAda. (5) paramapUjyA varadhamazrIjI manA ziSyA tapasvIratnA sAdanIzrI prItighamazrIjI manI pAvana preraNAthI. - (1) zrI pArthabhakti zremUvapUcha jainasaMgha, DoMbIvalI. - (2) zrI rAjAjI roDa cempU tapAjaina saMgha, DoMbIvalI. (6) svanAmadhanyA zramadIvayazrI samyagANAzrIjI manI preraNAthI. "zrI parama AnaMda zempU jenasaMgha, pAlaDI, amadAvAda.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano - - - - - - - muni dIparatnasAgarajI dvArA prakAzita sAhitya-eka jhalaka kula prakAranono aMka 301 -mAluiLa-mUe. 49-prakAzano A saMpuTamAM mULa Agamo che. jemAM 45 Agamo 45 alaga-alaga pustakomAM mudrita karAvAyela che. cAra vaikalpika Agamo paNa temAM samAvAI gayela che. e rIte 45 + 4 kula (49) AgamonuM A saMpuTamAM saMpAdana che. temaja pratyeka sUtrane aMte pUjya sAgarAnaMdasUrizvarajI saMpAdita Agamo tathA tenI vRttinA aMko paNa TAMkyA che. amArA A prakAzanamAM zrutaskaMdha, zataka/adhyayana/vakSaskAra/pada, pratipatti, uddezaka, sUtra/gAthA Adi spaSTatacA judA najare paDe tevI viziSTa mudraNakalAne prayojela che. pustako alaga-alaga ane nAnA kadanA hovAthI vAMcana ke kaMThastha karavAnI ati saraLatA rahe che. 45-AgamanI pUjA, pUjana, rathayAtrA ke zrI gautamasvAmI pUjanAdi mATe alaga-alaga pIstALIsa pustako hovAthI goThavaNI saraLa bane che. sAmaroso, sAmAoiso, AgamaviSayadarzana, AgamakathAnuyoganA mULa saMdarbha jovA mATe A prakAzana vasAvavuM jarUrI ja che. jenI kiMmata che rUA. 1500 -darzana-pUjana mATe AjIvana upayogI che. 2. Agama-gujarAtI anuvAda prakArano ApaNA mULa Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM che. jeo bhASAjJAnathI vaMcita che, zAstrIya kAraNothI AgamanA abhyAsathI vaMcita rahyA che, AgamonI vAMcanA prApta karI zakatA nathI ItyAdi kAraNe Agamika padArthonuM jJAna pAmI zakyA na hoya tevA bhavyAtmAo zrI kalpasUtra mAphaka saraLatAthI AgamonuM vAMcana ane bodha prApta karI zake, temaja bhavabhIru AtmAo potAnuM jIvana mArgAnusAra banAvI zake tevuM prakAzana. sAta bhAgomAM samAviSTa 2800 jeTalA pRSThomAM pIstALIza Agamono akSarazaH anuvAda dharAvatA A "AgamadIpa" saMpuTamAM bIjA be vaikalpika AgamonuM gujarAtI paNa Apela ja che. aMdAje 90,000 zloka pramANa mULa Agamano A gujarAtI anuvAda rUA. 2000/-nI kiMmate upalabdha thaI zake che. paNa hAla tenI eka paNa nakala bacelI nathI. e ja amArA A prakAzananI lokapriyatAno pUrAvo che. aneka pUjyazrIe A gujarAtI anuvAdano svAdhyAyAdi arthe upayoga karelo che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra saTIka anuvAda 3. AgamasuttANi-saTIkaM 46 prakAzano jeone mULa Agamo vAMcyA pachI tenI vistRta samaja meLavavI che. temAM rahelA padArthone UMDANathI avagAhavA che, temAM rahelA tattvo AdhArita kathA, daSTAMta ke dravyAnuyogane jANavo che, tevA viziSTa jJAnapipAsu mATenuM amAruM A 13,000 jeTalA pRSThomAM patharAyela ane trIza bhAgomAM vibhAjIta evuM daLadAra prakAzana che. A prakAzanamAM mULa Agamo para prApta badhI ja niyuktio, 39 Agamo paranI vRtti, zeSa AgamonI saMskRta chAyA, keTalAMka bhASyo tathA cUrNio ItyAdi sarve vivecanono samAveza karAyela che. sUtro ane mAthAnA spaSTa alaga vibhAjana, pracura peregrAphasa, adhyayana, uddezaka, sUtra AdinI suspaSTa alaga peja lAIna temaja amArA mULa ane anuvAdita AgamomAM apAyelA kramAMka mujabanA ja sUtra kramAMkana tathA vyavasthita anukramaNikAne lIdhe koIpaNa pasaMdita cokkasa viSayavastu ke samagra adhyayananA vAMcanamAM saraLatA rahe te rIte A saMpuTanuM saMpAdana ane mudraNa karAyeluM che. - A prakAzananA abhyAsamUlya ane saMzodhanakSetre upayogitA temaja samagra vizvamAM Agama prakAzananI AvI eka ja mAtra zRMkhalA upalabdha hovAne kAraNe rUA. 11,000/- mUlya hovA chatAM tenI eka paNa nala sTokamAM rahelI nathI. e ja amArA A prakAzananI mahattA sAbita kare che. 4. Agama-viSaya-dali A eka evuM prakAzana che, jemAM 45-AgamonI vizadrarUpe anukramaNikA apAyela che, chatAM tenA pRSTho che. - 384. pratyeka AgamanA pratyeka sUtra ke gAthAnA viSayone e ja AgamonA sUtronA kramAMkana anusAra, atIva suspaSTa rUpe ane pRthapRthak svarUpe apAyelI A anukramaNikAthI tame tamAro managamato-Avazyaka ke tamArA saMzodhana ane lekhanane anurUpa viSaya sahelAIthI pasaMda karI zako cho. gujarAtI bhASAmAM taiyAra karAyela A anukramaNikAthI tame amArA anuvAdita AgamomAM to mULa viSaya joI ja zako cho. taduparAMta mULa Agamo ke AgamasaTIjhaM mAM paNa tamArI pasaMdagIno viSaya zodhavo A bRhat anukrama parathI khUba ja saraLa che. rUA. 400/-nI kiMmatane lakSamAM na laI tenuM upayogitA mUlya samajazo.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano 5. Agamasahakroso 4-prakAzano 11 A zabdakoza - eTale saMdarbhasthaLa nirdeza sahitanI "Agama-DIkSanerI' jemAM tamane maLe che mULa AgamamAMthI levAyelA 46,000 zabdo ane tenA 3,75,000 jeTalA Agama saMdarbho sahita mULa-ardhamAgadhI zabdonA saMskRta artha ane gujarAtI eka ke vadhu artho. cAra bhAgomAM samAviSTa 2400 jeTalA pAnAono A pustakano seTa mepalItho kAgaLa, pAku bAInDIMga ane AkarSaka mukhapRSTha to dharAve ja che. paNa tamAre mATe tenI upayogitA che 3 thI 4 paryaMtano koIpaNa zabda zodhavA mATe. tyAM phakta zabdano artha ja joIne besI nathI rahevAnuM. paNa pIstALIze pIstALIza AgamomAM A zabda jyAM jyAM vaparAyo hoya te-te badhAM sthAnono nirdeza paNa maLaze ja - jenA dvArA eka ja zabda jo judA judA saMdarbhamAM vaparAyo haze, to te bhinna-bhinna saMdarbhayukta artha ke vyAkhyA paNa jANI zakAze. wwxxx vaLI AvA saMdarbho jovA mATe tamAre judA judA prakAzanonA Agamone pheMdavAnI koI jarUra nathI. tame mAtra amAruM gAmasuttALi - saMpuTa sAthe rAkho. tamAre upayogI zabdo mULa Agama ke Agama-saTIka mAM maLI ja javAnA 6. AgamanAmakroso Agama zabdakozanI eka pUraka DIkSanerI te A "Agama nAmakoza'. A prakAzana AgamasaTIkaM mAM AvatA nAmo (kathAo)nI DIkSanerI che. A DIkSanerImAM kathAnA pAtronA nAmo to kakkAvArI kramamAM ApelA ja che. sAthe sAthe te pAtro ke nAmono saMkSipta paricaya paNa che. tamAre mULa Agama uparAMta niryukti, bhASya, cUrNi ke vRttimAM jo A nAma ke te nAma sAthe saMkaDAyela kathA ke dRSTAMta jANavA che to amArI DIkSanerImAM tete nAmane aMte nirdeza karAyela Agama saMdarbha jovo. Agama saMdarbha jotAM ja tamane te saMdarbhavALA AgamanuM nAma, paMcAMgIno prakAra ane sUtrakrama maLI jaze. jenA AdhAre tame te kathA ke dRSTAMtano sahelAIthI abhyAsa karI zakazo. A nAmakozanuM mahattva to tyAre ja samajAya jyAre eka ja nAma dharAvatA ekathI vadhAre pAtrono alaga-alaga parIcaya ke judI judI kathAo tamane jovA maLe. te paNa phakta rUA. 200/-nI kiMmatamAM. saMdarbha mujaba kathA jovA mATe amAruM AgamasuttALi-saTI to che ja.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra saTIka anuvAda 7. AgamasUtra hindI anuvAda gAkArano mULa AgamanA 90,000 jeTalAM zloka pramANa sAhityanA mULa prakAzana pachI jema teno gujarAtI anuvAda karyo, tema hindI anuvAda paNa karyo. pharka eTalo ja ke A hindI anuvAda bAra bhAgomAM Azare 3200 jeTalA pAnAomAM patharAyelo che. gujarAtI anuvAda karatA 300thI paNa vadhAre pRSTho temAM umerAyA che. je phakta kadanI vRddhi ja nathI, paNa arthavistAra ane peregrAphonI pracUratA paNa dharAve ja che. hindIbhASI mahAtmAone paNa AgamanA padArthajJAnathI vaMcita na rahevuM paDe te AzayathI taiyAra karAyela A AgamasUtra hindI anuvAda hindI bhASAnI samRddhi ane sAhityika mUlya to dharAve ja che. te gujarAtI bhASI Agamarasiko ane tatvajijJAsuo mATe paNa mahattvanuM saMdarbhazAstra banI rahyuM che. rUA. 2700/-nuM mUlya dharAvatA A gAmasUtra-hindI anuvA mAM paNa kramAMkana to mULa Agama, Agama gujarAtI anuvAda ane mArAma sarI anusAra ja thayela che. tethI abhyAsIone tulanA karavI saraLa paDe che. 8. Agama kathAnuyoga prakAzano Agama kArya viSayaka A amAruM navamuM prakAzana che. jemAM "kathAnuyoga" nAme anuyoganI mukhyatA che. A prakAzanamAM mULa Agamo, Agamo paranI niyukti, bhASya, cUrNi, vRtti ke avasUrI e tamAmano samAveza karI A Agama kathAnuyogano saMkalana ane gujarAtI anuvAda karavAmAM Avela che. je cha bhAgomAM vibhAjIta che 2200 jeTalA pRSThomAM samAviSTa che ane kathAone daza vibhAgamAM goThavela che. A kathAnuyogamAM tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baladeva e uttamapuraSo saMbaMdhI kathAnaka ke mAhitIno saMgraha che, zramaNa vibhAgamAM gaNadharo, pratyekabuddho, nilavo, anya zramaNonI kathAo che. te sAthe Azare 90thI vadhu pRSThomAM gozALAnuM kathAnaka tenA pUrvabhava, vartamAnabhava ane bhAvi bhavo sahita mUkela che. te sivAya zramaNI kathA, zrAvaka kathA, zrAvikA kathA, anyatIrthI kathA, prANI kathA, prakIrNa kathA ane daSTAMtonA alaga vibhAgo che. pratyeka kathAne aMte tenA Agama saMdarbho paNa mUkelA che, jethI mULa mAhitI srota joI zakAya. chaTThA bhAgamAM akArAdikrame pratyeka kathAnA nAmonI goThavaNI ane tenI sAthe pRSThoka ApelA che, jethI koIpaNa kathA zodhavI atyaMta saraLa bane che. - A "Agama kathAnuyoga" kevaLa kathArasiko tathA vyAkhyAtAo mATe atyaMta upayogI prakAzana che. jenuM mUlya mAtra rU. 1,500/- che. temaja sana-2004mAM ja prakAzita thayela hovAthI hajI saraLatAthI upalabdha che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano 9. Agama mAtAjanavidhi A eka laghu pustikA che. jemAM pIstALIza Agama mahApUjana bhaNAvavA mATenI saraLa, spaSTa, zAstrIya vidhi che. sAthe-sAthe paMDita zrI rUpavijayajI kRta 45Agama pUjAo paNa ApI dIdhela che. aSTaprakArI pUjAnA abhinava duhA paNa che. koIpaNa vidhikArakane sahelAIthI pUjana karAvatA phAve te rIte vidhi sAthe sucanAono nirdeza che. temaja Agama maMDapanI racanA, mAMDala, Avazyaka sAmagrI, vidhimAM pratyeka kArya mATe jarUrI evA sahAyakonI kArya vaheMcaNI paNa jaNAvela che. moTA TAIpa, padhonI suMdara goThavaNI, pratyeka pUjana mATenuM alaga peja, dareka pUjanane mATenI sUcanA, te pUjananI sAthe ja apAyelI hoya tevuM A eka mAtra prakAzana che. 10. Agama saTIka anuvAda 48-mANAno prastuta prakAzanamAM AgamonA mULasUtrono akSarazaH anuvAda to che ja. sAthe sAthe AgamonI niryukti ane TIkAno paNa anuvAda karela hovAthI ame "saTIka anuvAda" evuM nAmakaraNa karela che. jemAM 45 Agamo uparAMta be vaikalpika Agamo ane kalpa [bArasA sUtranA samAvezathI 48 prakAzano thAya che. jene A sAthe ame 42-bhAgomAM prakAzita karela che. A saTIka anuvAdamAM cha cheda sUtrono anuvAda mAtra mULano ja che, temAM saTIka anuvAda nathI. saMskRta ane prAkRta bhASAjJAnathI vaMcita zrutarasiko ke svAdhyAya premIone A atyaMta upayogI prakAzana che, jenuM saMyukta mUlya rUA. 10,000/- che, ke je kiMmatamAM to koI 45 saTIka Agamono anuvAda paNa na karI Ape. A saTIka anuvAda saMpuTamAM-aMgasUtro, upAMga sUtro ane mULasUtrono saMpUrNa saTIka anuvAda che. pannA sUtromAM paNa upalabdha TIkAono anuvAda karelo ja che, naMdI ane anuyoga baMne sUtronuM vartamAna paddhatithI sAnuvAda vivecana karela che ane chedasUtro, kalpasUtra ane keTalAMka pannAono mULano anuvAda che. - x - - A hatI Agama saMbadhI kAmArA 250 prakAzanonI yAdI - X - X -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ G AgamasUtra saTIka anuvAda Agama sivAyanA sAhitya sarjananI jhAMkhI (1) vyAkaraNa sAhitya : 0 abhinava haima laghuprakriyA bhAga-1 thI 4 - mahopAdhyAya vinayavijayajI kRta "laiprakriyA" para siddhahema zabdAnuzAsana ane tenI sAthe saMbaMdhita aneka saMdarbhagraMthonA upayogathI taiyAra karAyelo evo A daLadAra graMtha che. je krAuna ATha pejamAM taiyAra thayela che. saMskRta vyAkaraNanA abhyAsa mATenuM A prakAzana che. je gujarAtI bhASAnA mAdhyamathI taiyAra thayela che. temAM mULasUtra, teno artha, vRtti, nRtyartha, anuvRtti, vizeSa vivecana jevA sAta vibhAgo ane pracUra pariziSTo che. 0 kRdAmAlA - - A laghu sarjanamAM 125 dhAtuonA 3 prakAre thatAM kRdantonuM koSTaka che. (2) vyAkhyAna sAhitya - 0 abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3. - A eka svataMtra vyAkhyAnamALA che. "mannata jiNANa" nAmaka sakjhAyamAM AvatA zrAvakanA 36 kartavyo uparanA 108 vyAkhyAno temAM goThavelA che. pratyeka vyAkhyAna mATe daza-daza peja phALavela che. je pratyekamAM zloka-jainettara prasaMga - saMbaMdhita kartavyanI tAttvika vyAkhyA ane samAja-jenakathA ane kartavyane anurUpa stavanAdi paMktinI aMdara gUMthaNI che. 0 navapada-zrIpAla - zAzvatI oLInA vyAkhyAnarUpe A pustakanuM sarjana thayuM che, jemAM nave padanuM alaga-alaga vivecana sAthe nava divasamAM zrIpAlacatri paNa pUruM thAya, te rIte goThavelA nava vyAkhyAnono samanvaya che. (3) tasvAbhyAsa sAhitya + 0 tatvArthasUtra prabodha TIkA-adhyAya-1 0 tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA-adhyAya-1 thI 10 - A graMthamAM tatvArtha sUtranA daza adhyAyonuM alaga-alaga daza pustakamAM ati vistRta vivecana dharAvatuM dazAMga vivaraNa che. jemAM sUkahetu, mULasUtra, saMdhirahita sUtra, sUtrArtha, zabdajJAna, anuvRtti, aneka saMdarbha graMthone AdhAre taiyAra karAyela abhinava TIkA, sUtrasaMdarbha, sUpadha, sUkaniSkarSa jevA daza vibhAgo che.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano 15 pratyeka adhyAyane aMte sUvakrama, akArAdi krama, zvetAmbara-digambara pAThabheda jevA pariziSTho tathA dazamA adhyAyanA pustakamAM aMte zabdasUci, viSayasUci, saMbaMdhakArikA jevA upayogI pariziSTho che. 0 tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno. - A saMzodhana kakSAnuM eka viziSTa pustaka che. jemAM tatvArtha sUtranA pratyeka sUtrano mULa AgamamAMthI upalabdha saMdarbha, saMdarbha pATha, saMdarbha sthaLano ullekha che. temaja zvetAmbara-digambara pAThabhedanI tAlikA ane vizleSaNa che. (4) ArAdhanA sAhitya - o samAdhimaraNa - aMta samaye ane bhAvi gati sudhAravA mATe maraNa samaye cittanI samAdhi jaLavAya rahe tevI ArAdhanA vidhi, ArAdhanA sUtro, ArAdhanA padho, ArAdhanA prasaMgo vagere sAta vibhAgomAM A graMtha sarjelo che. - sAdhu aMtima ArAdhanA 0 zrAvaka aMtima ArAdhanA sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAono aMta samaya sudhAravA mATe nitya karavAnI evI A ArAdhanA che, mULa prAkRta ane saMskRtamAM graMthastha thayela A vidhine saraLa gujarAtImAM rajU karela che. paMcAMganA kadanI A pustikA sAthe rAkhavI paNa saraLa che. (5) vidhi sAhitya - 0 dIkSA-cogAdi vidhi o vidhi saMgraha bhAga-1 0 sAdhu-sAdhvI kALadharma vidhi (6) pUjana sAhitya - 0 Agama mahApUjana vidhi-jenI noMdha Agama vibhAgamAM che. 0 pAThya padmAvatI pUjanavidhi (9) catra sarojana - 0 45-Agama yaMtra 0 viMzati sthAnaka yaMtra
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 (8) jinabhakti sAhitya - * caityavandana parvamAlA * caityavandanasaMgraha - tIrthajina vizeSa * caityavandana covisI 0 caityavaMdana mALA A eka saMpAdana graMtha che. jemAM parvadina tathA parvatithinA caityavaMdano, covisa jinanI covisI rUpa caityavaMdano, vividha tIrthamAM bolI zakAya tevA ane jinezvara paramAtmA viSayaka vividha bola yukta evA 779 caityavaMdanono vizALa saMgraha che. d zatruMjaya bhakti * zatruJjaya bhakti 0 siddhAcalano sAthI - siddhAcala bhAvayAtrA, stuti-caityavaMdanAdi 0 vItarAga stuti saMcaya-1151 bhAvavAhI stutino saMcaya 0 caitya paripATI (9) prakIrNa sAhitya - 0 zrI navakAra maMtra-nava lAkha jApa noMdhapothI 0 zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI AgamasUtra saTIka anuvAda 0 abhinava jaina paMcAMga * abhinava jaina paJcAGga 0 amadAvAda jinamaMdira-upAzraya Adi DirekTarI 0 bAra vrata pustikA tathA anya niyamo 0 zrI jJAnapada pUjA 0 kAyamI saMparka sthaLa 0 coghaDIyA tathA horA kAyamI samayadarzikA (10) sUtra abhyAsa-sAhitya - 0 jaina eDyukezanala sarTiphikeTa korsa . pratikramaNasUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 A rIte amArA 301 prakAzano thayA che. = = X = E G ma
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladasaNassa pa.pU. zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo namaH 45 anuyogadvAra-cUlikAsUtra sAnuvAda - vivecana -bhAI-41 ) A bhAgamAM ame "anuyogadvAra" nAmaka Agamane samAvela che. A Agamane. prAkRtamAM "manu mokAvArakahe che, saMskRtamAM anuyogAdvAra kahe che. gujarAtImAM ane vyavahAramAM paNa A ja nAma prasiddha che. naMdIsUtramAM AgamanA nAmollekhamAM anumorArajI" nAmathI jovA maLe che. juo sUma-13] A sUtrano nAma pramANe to mukhya viSaya "anuyoga" thAya, paraMtu A AgamamAM Avazyaka, zrata, skaMdha, upakrama, AnupUrvI, nAma, pramANa, samavatAra, nikSepa, anugama, naya Adi viSayono samAveza thayelo che. anuyogadvAra upara koI niryukti ke bhASya racAyAno ullekha amone prApta thayela nathI. Azare 2000 zloka pramANavALA A Agama upara cUrNi racAyela che. zrI habhidrasUri vRtti che, je cUrNi sAthe ghaNuM naikaTya dharAve che, bIjI vipula pramANa dharAvatI vRtti zrI malladhArI hemacaMdrakRt che jemAM pratyeka viSayonI vizad chaNAvaTa pUrvakanI saghana carcA che. A sUtrane AgamomAM cAvIrUpa sUga paNa gaNela che, kemake pratyeka AgamanI TIkAomAM AraMbhe anugama, nikSepa, naya Adi dvArA arthaghaTano karAya che, tenuM mULa A sugamAM jovA maLe che. pIstAlIza AgamonA vargIkaraNamAM aMgasUtro, upAMgasUtronI mAphaka hAla Ane cUlikA sUga rUpe oLakhAvAya che. aMgabAhya evuM A sUpl hAla bIjI cUlikArUpe prasiddha che. amoe Agama-43-sudhI saTIka anuvAdanI paddhati ja svIkArela hatI, paraMtu A sUtranuM gAMbhIrya joIne ame "saTIka anuvAda"ne badale temAM pravezavAnA dvAra samAna "sAnuveda vivecana' paddhatine svIkArI che. jemAM mULa anuyogadvAra sUtrano sagAI-bhAvArtha svarUpe Apela che ane koI cokkasa TIkAnA anuvAdane sthAne mAtra bAlAvabodha ke vizeSa spaSTIkaraNa svarUpa vivecana karela che. sArAMza e ke "Agama pravezadvAra' rUpe pracAra pAmelA A AgamanA TIkA sAhityamAM pravezavA mATe A sAnuvAda vivecana paNa "pravezadvAra" rUpa jANavuM. paraMtu jeo sUjhanA hArdane AsvAdavA ja utsuka che, teo to mAladhArI hemacaMdrIya vRtti ja jovI salAhabharI che. [41/2] 0 bhUmikA 0 anuyogadvAra sUtrano AraMbha maMgalikarUpe pAMca jJAnanA nAmollekhathI thAya che. pachI abhidheyAdino nirdeza karIne, AvazyakanA nAmAdi nikSepo jaNAve che. AvazyakanuM svarUpa vividha rUpe rajU karI sUtrakArazrI zrutanA bhedo ane paryAya nAmo batAve che. tyArapachI zrutaskaMdhamAMnA bIjA "skaMdha' padane vyAkhyAyIta karatAM skaMdhanA prakAronuM nirUpaNa kare che. anuyoganA mukhya bheda evA upakrama, nikSepa, anugama, naya e peTA prakArone dazavi che ke je upakramAdithI pratyeka AgamonuM vivecana pUrNa puruSoe karela che. upakamanuM svarUpa spaSTa karI sUTakArazrI "AnupUrvI" nirUpaNa kare che. jemAM taigama Adi naya pUrvaka arthapadanI, bhaMgokIrtananI ItyAdi prarUpaNAo karAyela che. e pramANe vividha rUpe AnupUrvInuM svarUpa pragaTa karIne, ekanAma benAma yAvatuM dazanAmanI prarUpaNA karavA sAthe temAM dayikAdi bhAvo, saptaravarAdi jJAna, vIrarasa Adi nave raso, vividha rIte nipajJa nAmo, samAsanuM svarUpa ItyAdi kahelA che. tyArapachI sUgakAra maharSi A anuyogadvAra sUtramAM "pramANa''nA svarUpane ghaNAM ja vistArathI rajU kare che. temAM AmAMgula Adi traNa prakAre cAMgulanuM mApa, nADI AdinI avagAhanA, nArakI AdinI sthiti, palyopamanasAgaropamanuM gaNita, baddhamukta zarIrAdine paNa varNave che. tyArapachI naya nirUpaNa ane saptabhaMgIne varNavela che. tyArapachI svasamaya Adi vaktavyatA, nAma Adi samavatAra, nAma Adi nipA, akSINa, Aya, kSapaNA, sAmAyika AdinA svarUpane pragaTa kare che ane chelle anugama tathA sAta nayonuM vyAkhyAna che. "jo ke anuyoga aneka graMtha viSayaka saMbhave che, to paNa te pratizAstra, prati adhyayana, prati uddeza, prativAkya, pati padamAM upakArI che, mATe pahelAM anuyogadvArane dhAraNa karavuM joIe" - A pramANe kahIne zrI mAladhArI hemacaMdrasUrijI A sUtranI vyAkhyAno AraMbha kare che. tethI ApaNe paNa have mULabhUgathI maMgala karIe chIe
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra1 * sUga-1 - jJAnanA pAMca prakAra kahyA che, te A pramANe che. (1) AbhinibodhikajJAna (2) zrutajJAna (3) avadhijJAna (4) mana:paryavajJAna (5) kevaLajJAna. * vivecana-1 : anuyogadvAra sUtranuM A prathama sUra maMgalAcaraNAtmaka che. jo ke saMpUrNa zAstra pote maMgala svarUpa ja che, tema chatAM sUtrakAre traNa kAraNathI maMgalAcaraNa karyuM che. (1) AcAra paraMparAnuM pAlana karavA, (2) zAstranI nirvine samApti karavA, (3) ziSyone zAstranA viSayabhUta arthajJAnanI deDha pratIti karAvavA. jJAna, sarva zeya padArthanuM jJAyaka, vinonuM upazAmaka, karmanirjananuM kAraNa, nijAnaMdanuM dAyaka ane AtmaguNonuM bodhaka hovAthI maMgalarUpa che. tethI sUtrakAre pAMca jJAnanA varNana dvArA A zAstranuM maMgalAcaraNa karyuM che. 'jJAna' zabdanI vyutpatti : (1) bhAvasAdhana vyutpatti - 'nAti:zAnam' jANavuM te jJAna. A bhAvasAdhana vyutpatti anusAra jANavArUpa kriyAne jJAna kahe che. (2) karaNasAdhana vyutpatti :- 'NAvate manena ti sAnam' AbhA jenA dvArA padArthane jANe te jJAna. AtmA jJAnAvaraNIya karmanA kSaya ke kSayopazama dvArA padArthane jANe che. A kSaya ke kSayopazama padArthane jANavAmAM kAraNa che. A vyutpatti anusAra jJAnAvaraNIya karmano kSaya-Ayopazama jJAna kahevAya che. (3) adhikaraNa mUla vyutpatti - 'gAyata ati gAnaHTAT' padArtha jemAM jaNAya te jJAna. padArtha AtmAmAM jaNAya che. A vyutpatti pramANe AbhA ja jJAna svarUpa che. ahIM pariNAma jJAna ane pariNAmI AtmAmAM abheda hovAthI AtmAne jJAnarUpa mAnela che. (4) kaDUsAdhana vyutpatti :- *nAnAtIta jJAnam' jANanAra te jJAna. AtmA jANavAnI kriyAno kata che. kriyA ane katamAM abhedopacAra thavAthI AtmAne jJAna kahela che. saMkSepamAM jenA dvArA vastanuM svarUpa jANI zakAya te jJAna, jemAM vastu jaNAya te jJAna. je nija svarUpanuM prakAzaka hoya te jJAna. jJAnAvaraNa karmanA ya ke kSayopazamanA nimitathI utpanna thAya te jJAna. jJAnanA pAMca prakAra nI apekSAe tIrthakaro ane sUtra apekSAe gaNadharoe prarUpita karyA che. sUtrakAre A bAbatano saMketa 'pAtta' zabda dvArA Apela che. patta zabdanI saMskRta chAyA prApta, prApta, prApta thAya che. (1) prApta :- prarUpita. artharUpe tIrthakaroe, sUtrarUpe gaNadharoe jJAnanA pAMca prakAra prarUpyA che. (2) prasApta-prArA+jJapta, prAjJa eTale tIrthakara ane Ata eTale prApta karavuM. tIrthakaro pAsethI gaNagharoe jJAnanA pAMca prakArano bodha prApta karyo che. (3) prkhaM-pr[+, prajJA eTale buddhi, A eTale prApta karavuM. bhavya 20 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana jIvoe svaprajJA-buddhi dvArA jJAnanA pAMca prakArano bodha prApta karela che. sArAMza e che ke sUtrakAre 'pA' zabda prayoga dvArA potAnI laghutA gaTa karI che. te uparAMta spaSTa karyuM che ke jJAnanA pAMca prakAranuM kathana svabuddhi ke kalAnAthI karyuM nathI paraMtu tIryakaro dvArA prarUpita Azayane ja pragaTa karyo che. (1) Abhinibodhika jJAna - pAMca Indriya ane mananI sahAyatAthI, yogya dezamAM avasthita vastune jANe te jJAna Abhinibodhika jJAna kahevAya che. Abhinibodhika jJAnanuM ja bIjuM nAma matijJAna che. (2) zrutajJAna = (1) pAMca Indriya ane mananI sahAyatAthI grahaNa karela arthano vizeSa bodha, matijJAnathI grahaNa karelA arthanI vizeSa vicAraNA te zrutajJAna. (2) zrata eTale sAMbhaLavuM athavA zrata eTale zabda. zabda sAMbhaLIne arthagrahaNarUpa upalabdhi vizeSa te zrutajJAna. upalakSaNathI rUpa joIne, gaMdha suMdhIne, rasa AsvAdIne, sparza karIne je arthagrahaNarUpa upalabdhi vizeSa te zrutajJAna kahevAya che. A jJAna mana ane IndriyanA nimittathI utpanna thAya che chatAM paNa temAM mananI mukhyatA che. tethI te manano viSaya manAya che. 'zrata pAkiyaNa' - zrutajJAna manano viSaya che. matijJAna kAraNa che ane zrutajJAna kArya che. pAMca Indriya dvArA thatuM matijJAna kAraNa che ane tenI vizeSa vicAraNA dvArA thatuM zrutajJAna kArya che. tIrthaMkara prarUpita, gaNadhara racita dvAdazAMgI tathA dvAdazAMgInA AdhAre sthavira bhagavato dvArA racita Agamo "zrutajJAna" rUpe prasiddha che. () avadhijJAna :- Indriya ane mananI sahAyatA vinA sAkSAt AtmAthI rUpI padArthanuM je jJAna thAya te avadhijJAna. avadhi eTale mayadA, dravya, kSetra, kAla ane bhAvanI maryAdAthI rUpI padArthane jANe te avadhijJAna. je jJAna maryAdA sahita rUpI padArthane Indriya ane mananI sahAyatA vinA sAkSAt AtmAthI jANe te avadhijJAna. (4) mana:paryava jJAna :- saMjJI jIvo ciMtana kare tyAre ciMtanAnurUpa mananA je pariNAmo thAya tene sarvaprakAre avagama kare-jANe te mana:paryava jJAna. saMjJI jIvoe kAyayogathI grahaNa karI, manarUpe pariNamAvela, manovaINAnA pudgalane mana kahevAmAM Ave che ane 'pari' eTale sarva prakAre, 'ava' eTale bodha-jANavuM. saMjJI jIvonA manarUpe pariNamelA pudgalone sarvathA prakAre jANavA te mana:paryavajJAna. (5) kevaLajJAna - saMpUrNa Dreya padArthonA nikAlavartI guNa-pacayine yugapad je jJAna viSaya kare, jANe te kevaLajJAna. pAMca jJAnano krama :- samyakrarUpe athavA mithyArUpe mati ane zruta sarva saMsArI jIvone avazya hoya ja che. te baMne jJAnamAMthI matijJAna kAraNa che ane zrutajJAna kArya che, tethI prathama matijJAna ane tyArapachI zrutajJAnano nirdeza karyo che. matijJAna ane zratajJAnane avadhijJAna sAthe kaMIka aMze samAnatA che. mithyAtvanA udaramAM mati-zrutanI jema avadhi paNa mithyArSa pariNata thAya che. mithyAtvIjIva samyakacvI bane tyAre traNe jJAna samyakarUpe pariNata thaI jAya che. mati
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zratanI sthiti labdhinI apekSAe 66 sAgaropamanI che, avadhijJAnanI paNa teTalI ja sthiti che. A samAnatAne lakSyamAM rAkhI mati-zruta pachI avadhi kahyuM. avadhijJAnanI jema mana:paryava jJAna vikala pAramArthika pratyakSa che. A baMne kSayopazamajanya jJAna che ane rUpI padArthane viSaya kare che, A samAnatAnA kAraNe avadhijJAna pachI mana:paryavajJAnano nirdeza karyo che. kevaLajJAna A sarvanA aMte prApta thAya che, tethI teno nirdeza aMte karyo che. A pAMca jJAnamAMthI prathamanA cAra jJAna kSAyopathamika che. matijJAnAvaraNIyAdi karmanA kSayopazamathI thAya che ane kevaLajJAna kSAyikabhAvarUpa che. te kevaLajJAnAvaraNIya karmanA kSayathI prApta thAya che. | sarva saMsArI jIvane mati ane zruta, A be jJAna to hoya ja che. koIne traNa jJAna hoya to mati-zruta ane avadhi athavA mati, zrata ane mana:paryava hoya. koIne cAra jJAna hoya to mati, zruta, avadhi ane mana:paryavajJAna hoya. pAMca jJAna eka sAthe koIpaNa jIvane saMbhavita nathI. kevaLajJAna kSAyika jJAAna che. tenI sAthe matyAdi cAra kSAyopathamika jJAna saMbhavita nathI. tethI kevaLajJAna hoya tyAre te eka ja hoya, anya kSAyopathamika jJAna temAM tirohita thaI jAya che. be, traNa, cAra jJAna sAthe hoya te labdhinI apekSAe samajavuM, upayoganI apekSAe to eka samaye eka jJAnano ja upayoga hoya che. * sUtra-2 + vivecana : A pAMca jJAnamAMthI mati, avadhi, mana:paryava ane kevaLa A cAra jJAna vyavahAra yogya na hovAthI thAya che, sthApanIya che. A cAre jJAna guru dvArA ziSyone upadiSTa nathI, teno upadeza ApI zakAto nathI. te samupAdiSTa nathI, tenI AjJA ApI zakatI nathI. phakta eka zrutajJAnano upadeza, samupadeza, anujJA ane anuyoga thAya che. * sUtra-3 cIpa : (3) pana : je zrutajJAnamAM uddeza, samudeza, anujJA ane anuyoganI pravRtti thAya che, to te uddeza, samuddeza, anujJA ane anuyoga aMgapaviSTa cutamAM thAya che ke aMgabAhya cutamAM thAya che ? uttara :- gapaviSTakRta ane AMgabahAta A baMnemAM uddeza, samuddeza, anujJA ane anuyoga pravRtta thAya che paraMtu ahIM AMgabAhyazrutanA uddezAdino prAraMbha karAze. (4) je gabAhyakSatamAM uddeza, samudreza, anujJA ane anuyoganI pravRtti kAlika kRtamAM thAya che ke ukAlikakRtamAM thAya che ? uttara :- kAlika zruta ane utkAlikakRta, A baMnemAM uddeza, samudeza, anujJA ane anuyoga pravRtta thAya che paraMtu ahIM ukAlikakRtamAM uddezAdino prAraMbha karAze. (5) je ukAlikazutamAM uddeza, samudeza, anuu, anuyoga pravRtta thAya che, to zuM AvazyakamAM uddezAdi pravRtta thAya ke Avazyaka vyatirikatamAM uMdezAdi "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana pravRtta thAya ? uttara + Avazyaka sUtra ane Avazyaka vyatiSThita sUtra, A baMne prakAranA utkAlika sUtramAM uddezAdi pravRtta thAya che paraMtu ahIM Avazyaka sUmanA anuyogano prAraMbha karAya che. * vivecana-3 thI 5 : pAMca jJAnamAMthI zrutajJAna vajIne zeSa cAra jJAna dvArA padArthano bodha thAya che paraMtu e cAra jJAnanuM AdAna-pradAna thaI zakatuM nathI tethI te jJAnano adhyayana rUpa uddeza, samudeza ApI zakAtI nathI. potAnA AvaraNIya karmanA kSaya-kSayopazamathI te svataH vibhUti thAya che. te cAre jJAnanI prAptimAM upadezAdinI apekSA paNa hotI nathI. tethI te sthApanIya che, avarNanIya che. ahIM te jJAnanA anuyoga prasaMga nathI. lokomAM heya-choDavA yogya padArthothI nivRtti, upAdeya-grahaNa karavA yogya padArthomAM pravRtti zrutajJAna dvArA ja thAya che. kevaLajJAna dvArA jaNAyela padArtha-arthanI prarUpaNA paNa zrutajJAna (zabda) dvArA thAya che mATe zrutajJAna lokavyavahAranuM kAraNa che, saMvyavahArya che. gurunA upadezathI zrutajJAnanI prApti thAya che. guru ziSyane te pradAna karI zake che. tethI temAM uddeza-samuddeza-AjJArUpa pravRtti thaI zake che. tenAthI temAM anuyoganA upakrama vagere dvAranI paNa pravRtti thaI zake che. uddeza samuddeza - "uddeza' Adino artha A pramANe che - uddeza = ziSyane sUtra ane arthanI vAcanA ApavI. samuddeza = sUtra ane arthane paripakva karAvavA, zuddha karAvavA. anujJA = vAsanA prApta ziSyane, vAcanA ApavAnI tathA sUtrArtha paripakava karAvavAnI anumati ApavI, adhikAra Apavo. anuyoga = sUtranA arthane vistAI samajAvavA. pAMcamA sUramAM AvaITH Hjuno A padathI abhidheyanuM kathana karyuM che. Avazyakasanano anuyoga karavo sUtrakArane ISTa che. Avazyaka sUtra sakala samAcArInA mUlAdhAra rUpa che. potAne ISTa abhidheyano samAveza kayA jJAnamAM, kayA zratamAM thAya che, te sUgakAre sUga dvArA darzAvyuM che. pAMca jJAnamAMthI eka zrutajJAnano ja uddeza, samudeza, anujJA, anuyoga thAya che. zrutanA be bheda che. aMgapraviSTa-aMgabAhAkRta, temAM AvazyakasUtra aMgabAhyazruta che. aMgabAhya zrutanA be bheda che - kAlikakRta, ukAlikazrata. temAM Avazyaka ukAlikazrata che. Avazyaka sUtramAM uddeza, samudeza, anujJA ane anuyoga A cAre pravRtta thAya che tema chatAM 'anuyoga karavo' te A zAstrano abhidheya hovAthI zAstrakAre mAtra anuyoganuM kathana karyuM che. anuyogano nirutyartha :- (1) "anu' eTale niyata-anukULa arthane, yoga' eTale joDavuM. sUtrane niyata ane anukULa artha sAthe joDavA te anuyoga. (2) sUtranA anukULa arthanuM kathana karavuM te anuyoga (3) sUga-aNu (nAnuM) ane artha mahAna hoya che. eka sUtranA anaMta artha hoya che tethI artha mahAna che. aNu evA sUtra sAthe arthano yoga te anuyoga kahevAya che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUma-3 thI 5 24 o anuyoga (sUganA artha karavA) viSayaka vakatavyano krama A pramANe che. (1) nikSepa :- nAma, sthApanA vagere rUpe vastune sthApI pachI anuyoganuM kathana karavuM. (2) kArya :- anuyoganA paryAyavAcI zabda kahevA, jemake anuyoga, niyoga, bhASA, vibhASA, vArtika A anuyoganA samAnArthaka paryAyavAcI nAma che. (3) niyukti - zabdagata akSaronA nirvacana karavA atha itIrthakara prarUpita arthano gaNadharokta zabdasamUha rUpa sUtra sAthe anukULa ane niyata saMbaMdha pragaTa karavo. (4) vidhi - satranA artha karavAnI athavA anuyoga karavAnI paddhatine vidhi kahe che. te A pramANe che. sarva prathama gurue ziSya mATe sUjhanA artha karavA joIe, tyArapachI te kathita ane niyukti karI samajAvavA joIe ane bIjIvAra prasaMga, anuprasaMga sahita je artha thatAM hoya teno nirdeza karavo. sAmAnya rIte A anuyoganI vidhi che. vRttikAre A bhAva darzAvatA kahyuM che. anuyoga zravaNanA adhikArI :- zrotA samudAya traNa prakArano hoya che. (1) jJAyaka, (2) ajJAyaka, (3) darvidagdha. (1) jJAyaka pariSada - je pariSada-je zrotA samudAya guNa ane doSane jANe che, kuzAstranA matano Agraha nathI, te jJAyaka pariSada kahevAya che. (2) ajJAyaka pariSada - je pariSadanA sabhya koI paNa viSayanA guNa ke doSane jANatA nathI paraMtu svabhAvathI bhadra ane saraLa hoya, samajAvavAthI sanmArge AvI jAya tevo zrotA samudAya ajJAyaka pariSada kahevAya che. () darvidagdha pariSada - je pariSadanA sabhya koIpaNa viSayamAM niSNAta na hoya ane saraLatAnA abhAve temaja pratiSThAnA bhayathI niSNAtane pUchatA paNa na hoya, jJAnanA saMskArathI rahita hoya, temanI sabhA durvidagdha pariSada che. A traNa prakAranI pariSadamAMthI AdinI be pariSada anuyogano bodha prApta karavA yogya gaNAya che. anuyoga kartAnI yogyatA :- zAstramAM anuyoga karavAnA adhikArIkatanI yogyatA A pramANe batAvI che. (1) AryadezamAM janmelo hoya, (2) kuLapitRvaMza vizuddha hoya, (3) jAti-mAtRvaMza vizuddha hoya, (4) suMdara AkRti, rUpa AdithI saMpanna hoya, (5) zArIrika zakti saMpanna hoya, (6) pariSaha upasarga sahana karavAmAM samartha hoya, (3) sakAra, sammAna AdinA AkAMkSI na hoya, (8) vyartha bhASaNa karanAra na hoya, (9) nikapaTI hoya, (10) abhyAsa dvArA cAnuyoga karanArA sthira abhyAsI hoya, guruparaMparAthI prApta jJAna saMpanna hoya, (11) Adeya vacana bolanAra hoya, (12) sabhAne prabhAvita karanAra ane kSabhita thanAra na hoya, (13) zAstrIya adhyayana-ciMtana-manana samaye nidrAne vaza thanAra na hoya, (14) niSpakSa hoya, (15) deza, kALa, bhAvanA jJAtA hoya, (16) prativAdIne parAsta "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana karavAnI pratibhA saMpanna hoya, (13) aneka dezonI bhASAnA jJAtA hoya, (18) jJAnAcAra vagere pAMca prakAranA AcAranA pAlaka hoya, (19) sUtra, artha ane ubhaya (mArca) vidhinA jANakAra hoya, (20) udAharaNa, hetu, upanaya ane nayadaSTinA marmajJa hoya, (21) ziSyone tavagrahaNa karAvavAmAM kuzaLa hoya, (22) sva ane para siddhAntamAM niSNAta hoya, (23) gaMbhIra, udAra, svabhAvavALA hoya, (24) paravAdIo parAsta na karI zake tevA tejasvI hoya, (25) janakalyANa karavAnI bhAvanAthI bhAvita hoya, (26) zAMta svabhAvavALA hoya, (27) dayA, dAkSiNya vagere seMkaDo guNothI yukta hoya, A guNothI yukta vyakti ja anuyoga karavAmAM samartha hoya che. te ja anuyoga karavAnA adhikArI che. * sUtra-6 - dhana - je Ayakano anuyoga karavAno che to Avazyaka sUtra eka garUpa che ke aneka aMgarUpa ? eka zrutaskaMdha rUpa che ke aneka zrutaskaMdharUpa che ? eka adhyayanarUpa che ke aneka adhyayana rUpa che? eka uddezaka rUpa che ke aneka uddezaka rUpa che ? uttara :- Avazyaka sUtra eka AMgarUpa paNa nathI, aneka mAMgarUpa paNa nathI. Avazyaka sUtra eka zruta skaMdharUpa che, aneka zutaskaMdharUpa nathI. te eka adhyayanarUpa nathI, aneka adhyayanarUpa che. AvazyakamAM uddezaka nathI mATe te eka ke aneka uddezaka rUpa nathI. vivecana-6 : A sugamAM ATha praNottara dvArA Avazyaka sUtrano paricaya karAvyo che. Avazyaka satra aMgasaNa nathI gabAhya che. tethI te eka ke aneka raMgarUpa nathI. te cha adhyayanAmaka eka zrutaskalparUpa che. tethI te aneka adhyayana ane eka zrutaskaMdha rUpa che. zeSa cha prazno agrAhya che. anAdeya che. * sUtra-7,8 : () Avazyaka sUtra sutaskaMdha ane adhyayana rUpa che. tethI AvAcakano, zratano, skaMdhano ane adhyayanano nikSepa karIza. (8) je nikSepa karanAra vyakti samasta nikSepane jANatA hoya to, tene te jIvAdi vastuno sarva prakAre nikSepa karavo joIe. je sarva nikSepa jANatA na hoya to nAma, sthApanA, dravya, bhAva A cAra nikSepa karavA joIe. * vivecana-7,8 : A be satramAM Avazyaka vagere padono nikSepa karavAnI pratijJA karI sukAre vadhu ane ochA nikSepa karavAnuM kAraNa darzAvI, nikSepa kartAnI yogyatAno nirdeza karyo che. A anuyogadvAra sUtrano viSaya "Avazyakano anuyoga' che. sUtranA anukaLa artha karavA te anuyoga che. Avazyaka sUtranuM spaSTarUpathI vivecana tyAre ja thaI zake ke jyAre tenA padono nikSepa karAya. tethI sUtramAM AvazyakAdi padano nipa karavAnI pratijJA karI che.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7,8 eka zabdanA aneka artha hoya che. te vividha arthomAMthI prasaMgane anurUpa arthanI abhivyakti nikSepa dvArA thAya che. nikSepa aprastutanuM nirAkaraNa karI, prastutanuM vidhAna karavAmAM samartha che. tethI prakRta (prasaMga saMgata) arthano bodha ane aprakRta (aprAsaMgika) arthanuM nirAkaraNa thaI jAya che. * sUtra-9 : prazna :- AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- AvazyakanA cAra prakAra kahyA che, te A pramANe che (1) nAma Avazyaka, (2) sthApanA Avazyaka, - 25 (3) dravya Avazyaka, (4) bhAva Avazyaka. * vivecana-9 : 'me' zabda 'aya' arthano dhotaka che. 'atha' zabdano prayoga maMgala, anantara, prAraMbha, prazna ane upanyAsa vagere arthamAM karAya che. ahIM vAkyanA upanyAsa arthamAM teno prayoga thayo che. izabda praznArthasUcaka che ane teM zabda sarvanAma che. Avazyaka zabdanuM nirvacana :- nirvacana eTale saMyukta padane vibhakta-TukaDA karI, vAkyanA arthane spaSTa karavo. (1) avazya karavA yogya hoya te Avazyaka. divasa ane rAtrinA aMtabhAgamAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAne avazya karavA yogya te Avazyaka kahevAya. (2) sarva prakAre guNone vazya-AdhIna kare te Avazyaka. (3) Indriya ane kaSAyAdi sarvaprakAre jenAthI vaza karAya te Avazyaka. (4) guNazUnya AtmAne sarvAtmanA guNothI je vAsita kare te Avazyaka. A sUtramAM AvazyakanA cAra prakAra batAvyA che. te nikSepa anusAra cAra prakAra che. nikSepanA ochAmAM ochA cAra prakAra che. nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. saMkSepamAM cAra nikSepa H (1) nAma nikSepa H- koIpaNa vyakti ke padArthanuM guNAdinI apekSA rAkhyA vinA nAma rAkhavuM. jemake koI bALakanuM nAma Indra rAkhavAmAM Ave ane te vyaktine Indra kahIe, te nAma Indra kahevAya. (2) sthApanA nikSepa - pratimA, citra, lAkaDA vageremAM te AkAra rUpa athavA cokhA vageremAM AkAra vinA je sthApanA karAya te sthApanA nikSepa kahevAya che. jemake pratimAmAM 'A Indra che' tema sthApavuM. (3) dravya nikSepa :- jIva-ajIvanI bhUtakAlIna avasthA athavA bhaviSyakAlIna avasthAnuM vartamAnamAM kathana karAya te dravya nikSepa kahevAya che. je sAdhu, A manuSya AyuSya pUrNa karI Indra banavAnA hoya tene Indra kahevA athavA Indra paryAya pUrNa karI manuSya avasthAne prApta thayela vyaktine Indra kahevAmAM Ave, te dravya Indra. dravya nikSepamAM je pada (zabda) upara nikSepa utAravA hoya te padanA jJAnajJAtAnA AdhAre be bheda karavAmAM Ave che. (1) AgamataH dravya nikSepa ane (2) noAgamataH dravya nikSepa. AgamataH dravya nikSepamAM jJAnApekSayA kathana hoya che te 26 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana jJAnamAM jJAtAno upayoga hoto nathI mATe te AgamataH dravya nikSepa kahevAya che. noAgamataH dravyanikSepamAM 'no' pada sarvathA niSedha arthamAM che. tenuM tAtparya che - jJAnAbhAvanI apekSA Avazyakano dravya nikSepa athavA pravRtti apekSAthI Avazyakano dravya nikSepa. noAgamataH dravya nikSepanA traNa bheda che. (1) jJAyakazarIranoAgamathI dravyanikSepa (2) bhavyazarIra noAgamathI dravyanikSepa (3) tatirikta noAgamathI dravyanikSepa. (1) jJAyakazarIranoAgamathI dravyanikSepa :- jeNe bhUtakALamAM te te padanA arthane jANyo hoya, tevA jJAtAnuM vartamAnamAM mRtaka zarIra paDyuM hoya, tene te nAmathI saMbodhita karavuM. jema ke 'Indra' padanA arthane jANanAra koI vyaktinA mRta zarIrane 'Indra' kahe to te jJAyakazarIranoAgamadravyathI Indra kahevAya. (2) bhavya zarIranoAgamathI dravya nikSepa H- koI bhaviSyamAM 'Indra' padanA arthane jANaze. vartamAnamAM jJAna nathI paraMtu bhaviSyamAM jJAtA banaze, tene vartamAnamAM 'Indra' kahevAya to te bhavyazarIranoAgama dravyathI Indra kahevAya. (3) tadbatiriktanoAgamathI dravya nikSepa H- temAM te zabdano je je padArtha mATe prayoga thato hoya, te sarvanuM grahaNa karavAmAM Ave che. (4) bhAva nikSepa H- zabdanA artha anurUpa avasthA vartamAna hoya tyAre te zabdano prayoga thAya te bhAvanikSepa kahevAya che. jemake IndranI paryAyano anubhava kare tyAre tene Indra kahevuM, te bhAva Indra che. bhAva nikSepamAM paNa be bheda che. (1) AgamathI bhAvanikSepa (2) noAgamathI bhAvanikSepa. (1) AgamathI bhAva nikSepa H- 'Indra' padanA jJAnathI yukta koI jJAtA temAM upayogavAna hoya tyAre te AgamathI bhAvanikSepa kahevAya che. (2) noAgamathI bhAva nikSepa :- te padanuM jJAna hoya, temAM upayoga hoya ane sAthe tadanurUpa kriyA-pravRtti hoya to te noAgamathI bhAvanikSepa kahevAya che. ahIM 'no' padano prayoga sUtrakAre eka deza niSedha arthamAM karyo che. jJAna che te Agama che paraMtu kriyA che te jJAnarUpa nathI. tethI kriyA dezamAM jJAnarUpatAnA niSedha mATe 'no* kahyuM. eka dezamAM jJAna che eka dezamAM nathI te sUcavavA 'noAgamathI' zabdano prayoga karyo che. jemake 'Indra' A padane jANanAra (jJAyaka) upayogapUrvaka vaMdana namaskAra Adi kriyAyukta hoya to te noAgamathI bhAvanikSepa kahevAya che. AgamathI-noAgamathI dravya bhAva nikSepano taphAvata H A jJAna hoya paNa upayoga na hoya tevA jJAyakane AgamathI dravyanikSepa kahe che. jJAna paNa hoya ane temAM upayoga paNa hoya, tevA jJAyakane AgamathI bhAvanikSepa kahe che. bhUtakALamAM te padanuM jJAna hatuM, bhaviSyamAM te padanuM jJAna prApta karaze paNa vartamAnamAM te padanuM jJAna na hoya tevI vyakti, te padanuM jJAna prApta karavAnA pustakAdi sAdhano athavA te padathI sUcavAtA anya sarva jJeya padArthone noAgamathI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra9 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dravyaniTopa kahe che. jJAna hoya, temAM upayoga hoya ane sAthe (tarUpa) kiyA hoya to tene noAgamathI bhAvanikSepa kahe che. * sUtra-10,11 : [10] amana :- nAmAvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- je koI jIvanuM, ajIvanuM athavA jIvonuM, ajIvonuM athavA tadubhayanuM, tadubhayonuM 'Avazyaka' evuM nAma rAkhavuM, te nAma Avazyaka kahevAya. [11] prazna :- sthApanA AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kASThakarma, citrakarma, leyakama, graMthima, veSTima, pUrima, saMghAtima, akSa athavA varATakamAM eka athavA aneka Avazyaka 5 je sadbhAva athavA asadbhAvarUpa sthApanA karavAmAM Ave te sthApanA Avazyaka che. nAma ane sthApanA vacce zuM taphAvata che? nAma yAva(kathika hoya che jyAre sthApanA Ivaki paNa hoya ane vAva-kathika paNa hoya che. - vivecana-10,11 : A sUtro dvArA sUtrakAre nAma ane sthApanA AvazyakanuM svarUpa temaja nAma sthApanA vacceno taphAvata darzAvyo che. nAma, abhidhAna ke saMjJA A traNe zabdo eka ja arthanuM sUcana kare che. nAma mAtrathI Avazyaka che nAma Avazyaka. loka vyavahAra calAvavA jIva, ajIva, jIvaajIva ubhayarUpa padArthanuM nAma rAkhavuM ja paDe che. nAma vinA vyavahAra zakya nathI. koI vyaktinuM 'Avazyaka' evuM nAma rAkhavAmAM vyaktinI IcchA ja mukhya che. jema koI vyaktie putranuM nAma devadata rAkhyuM. deve Apyo nathI chatAM loka vyavahAra mATe 'devadatta' nAma rAkhyuM, tema nAma Avazyaka mATe paNa samajavuM. bhAvanI, arthakriyAnI zUnyatA hovA chatAM vyavahAra mATe jIva, ajIvanuM Avazyaka evuM nAma rAkhavAmAM Ave to te nAma Avazyaka kahevAya che. eka jIva Avazyaka - koI bALakanuM nAma Avazyaka sakhavAmAM Ave to te eka jIva Avazyaka che. aneka jIva Avazyaka :- niMbhADAnI agnimAM aneka uSNayonika saMmUcchimAM janma dhAraNa kare che. te niMbhADAnI agni teo mATe AvAsarUpa che. te niMbhADAnI ani 'AvAsaka' nAma prasiddha che. A asaMkhyAta agnikAya jIvonuM AvAsaka nAma paDyuM te aneka jIva AvazyakanuM udAharaNa che. eka ajIva Avazyaka :- aneka bakholavALA sUkAvRkSa (iMThA)mAM sApa raheto hoya to te vRkSa sarpanA 'AvAsa' nAmathI prasiddhi pAme che. te vRkSa eka ajIva AvazyakanuM udAharaNa che. aneka ajIva Avazyaka :- pakSIno mALo aneka sUkA ghAsanA taNakhalAthI bane che. temAM pakSIo rahe che. tethI te pakSIonA AvAsarUpa prasiddhi pAme che. mALAnuM 'AvAsa' evuM nAma aneka ajIva AvazyakanuM udAharaNa che. eka jIvAjIva Avazyaka :- jalAzaya, udhAna vagerethI yukta rAjamahela, rAjAnA 'AvAsa' rUpe prasiddhi pAme che. jalAzaya-udhAna vagere sacita che ane ITa vagerethI banela rAjamahela acita che. A baMnethI saMyukta mahela rAjAnA AvAsarUpa hovAthI eka jIvAjIva Avazyaka che. aneka jIvAjIva Avazyaka :- rAjaprasAdathI yukta samastanagara rAjAnA AvAsarUpe kahevAya che. temAM aneka jIvo-ajIvo saMmilita che tethI te aneka jIvAjIva AvazyakanuM udAharaNa che. A rIte koIpaNa padArthane 'Avazyaka' saMjJA ApavI te nAmAvazyaka che. sthApanA Avazyaka :- cokkasa vastu ke vyaktinA abhiprAyathI sthApanA karavAmAM Ave che. te sthApanA nikSepa kahevAya che. kAThAdinI pUtaLImAM AvazyakavAnuM zrAvakanI sthApanA karavAmAM Ave to te sthApanA Avazyaka kahevAya. bhAva AvazyakathI rahita vastumAM 'A Avazyaka che' tevA abhiprAyathI sthApanA karavAmAM Ave che. te sthApanA tasadeza-dAkAra athavA asadeza-atadAkAra, baMne prakAre thaI zake che. te uparAMta niyatakALa mATe-alakALa mATe athavA jyAM sudhI vastu rahe tyAM sadhI-cAvakayika samaya mATe AvazyakanI sthApanA karavAmAM Ave che. * sUtra-12 - pravana - dravya AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dravya AvazyakanI be prakAra kahA che, te pramANe che - (1) AgamathI dravyaAvazyaka ane (2) nogamathI dravya Avazyaka. * vivecana-12 - te te paryAyone je prApta kare che te dravya arthAta je atIta ane anAmata bhAvanuM kAraNa che, te dravya kahevAya che. vivakSita paryAyano jeNe anubhava karI lIdho che athavA bhaviSyamAM vivakSita paryAyano anubhava karaze, te vastunI vartamAnamAM te dravyarUpe parigaNanA thAya che. je AvazyakarUpa pariNAmano anubhava karI cUkyA che athavA bhaviSyamAM anubhava karaze evA AvazyakanA upayogathI zUnya sAdhunA zarIrane dravya Avazyaka kahevAmAM Ave che. manamo:- Avazyaka saMbaMdhI Agama-jJAna vartamAnamAM che paNa temAM upayoga na hoya to tene AgamathI dravyaAvazyaka kahe che. nomAnAmo:- pravRttinI apekSA Avazyaka saMbaMdhI Agama-jJAna vartamAnamAM nathI, bhUtamAM hatuM athavA bhaviSyamAM thaze to tene noAgamathI dravyAvazyaka kahevAya che tathA je laukika, lokotara Avazyaka pravRttio che, tene paNa noAgamathI dravya Avazyaka kahevAya che. * sUtra-14 :prazna :- AgamathI dravya AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- AgamathI dravyAvazyakanuM svarUpa A pramANe che - je sAdhue
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-14 Avazyaka padane zIkhI lIdhuM hoya, sthira karyuM hoya, jita, mita, parijita karyuM hoya, nAmasama, ghoSasama, ahIMnAra, anatyakSara, avyAviddhAkSara, askhalita, amilita, avyatyameDita rUpe uccAraNa karyuM hoya, guru pAsethI vAyanA lIdhI hoya, tethI vAcanA, pucchanA, parAvartanA ane dharmakathAthI yukta hoya paraMtu anupekSAthI rahita hoya-upayoga zUnya hoya. anupayogo dravya A zAstra vacanAnusAra Avazyaka padanA jJAtA hoya paNa temAM upayoga rahita hovAthI te AgamataH dravyaAvazyaka kahevAya che. 29 * vivecana-14 : A sUtramAM AgamathI dravya AvazyakanuM nirUpaNa karyuM che. ahIM Agama eTale zrutajJAna, zrutajJAnanA kAraNabhUta AtmA, tenAthI adhiSThita zarIra ane tenA dvArA thatAM sUtranA uccAraNa vageremAM kAryano upacAra karI te sarvane zrutajJAna-Agama rUpa kahela che. Avazyaka padanuM jJAna hovA chatAM dravya kahevAnuM kAraNa e che ke temAM upayoga nathI. anuprekSA upayoga rahitapaNe thaI zaktI nathI. tethI sUtramAM no anupe kahyuM che. anupayoga avasthA dravya kahevAya che. jJAna che paNa upayoga nathI tethI tene dravya Avazyaka kahela che. upayogapUrvakanI anupekSA bhAvaAvazyaka kahevAya che. zrutanA guNomAM ahIMnAkSara guNa kahevAnuM kAraNa e che ke akSaronI nyUnAdhikatA ke uccAraNanI anucitatAthI arthamAM taphAvata thaI jAya che. arthamAM bheda thavAthI kriyA bheda thAya che ane tethI mokSanI prApti na thatAM anaMta saMsAranI prApti thAya. - sUtra-15 - naigama nayanA mate eka anupayukta AtmA, AgamathI-eka dravya Avazyaka che. be anuyukta AtmA, be dravya Avazyaka che. traNa anupayukta AtmA, AgamathI traNa dravya Avazyaka che. A rIte jeTalA anuyukta AtmA, teTalA AgamathI dravya Avazyaka che, tevuM naigamanayanuM maMtavya che. naigamanayanI jema ja vyavahAra naya AgamathI dravya AvazyakanA bhedo svIkAre che. sAmAnyane grahaNa karanAra saMgraha naya eka anupayukta AtmA eka ane aneka anupayukta AtmA aneka anAgataH dravya che, tevA kathanano svIkAra karato nathI. te badhA anupayukta AtmAne eka vyAvazyaka rUpe mAne che. RjusUtra naya pRthakta-bhedane ravIkArato nathI. tethI tenA mate eka anupayukta AtmA jJAnApekSA eka dravya Avazyaka che. traNe zabdanaya, jJayaka anuyukta hoya to tene avastu, asat mAne che. je jJAyaka hoya te upayoga zUnya hoya zake nahIM ane jo upayoga zUnya hoya to te jJAyaka kahevAya nahIM. A AgamathI dravyAvazyaka che. * vivecana-15 : naya :- vastu anaMta dharmAtmaka che. eka samaye eka ja dharmanuM kathana thaI zake, "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana tethI anya dharmane gauNa karI eka dharmane mukhyatAe je grahaNa kare te naya kahevAya che. vastumAM anaMta dharmo hovAthI nayo paNa anaMta thAya chatAM sugamatAthI bodha karAvavA tene sAta vibhAgamAM vibhakta karyA che, te ja sAta naya rUpe prasiddha che. 30 (1) naigamanaya :- vastumAM rahela sAmAnya ane vizeSa baMne dharmono svIkAra kare che. te aneka prakAre vastuno bodha karAve che. vizeSarUpa bhedane pradhAna banAvI A naya jeTalA anupayukta AtmA hoya, teTalA Agama dravya Avazyakane svIkAre che. (2) vyavahAranaya :- saMgrahanaya dvArA gRhIta padArthamAM vidhipUrvaka vibhAga je abhiprAyathI karavAmAM Ave te abhiprAyane vyavahAranaya kahevAmAM Ave che. A naya lokavyavahArane pradhAnatA Ape che. te vyavahAramAM 'vizeSa' upakArI che. pANI lAvavuM hoya to ghaTa vizeSamAM lAvI zakAya, ghaTatva sAmAnyathI kArya thaI zakatuM nathI. vyavahAranaya 'vizeSa'ne ja mAnya kare che tethI vizeSagrAhInaigamanaya jevuM ja tenuM vaktavya che. te jeTalA anupayukta AtmA, teTalA Agama dravyaAvazyakane svIkAre che. vaigamanaya jevI ja prarUpaNA hovAthI sUtrakAre kramaprApta saMgrahanayane choDI vyavahAra nayanuM pahelA kathana karyuM che. bAkI sAta nayamAM saMgrahanaya bIjA krame ane vyavahAra naya trIjA krame che. (3) saMgrahanaya :- pratyeka padArthamAM rahela vizeSa dharmone gauNa karIne sAmAnyane svIkArI pratyeka padArthane ekarUpe svIkAre tene saMgrahanaya kahe che. aneka upayoga zUnya AtmAomAM anupayuktatva eka samAna che te sAmAnyane lakSyamAM rAkhI saMgrahanaya eka Agama dravyaAvazyakane svIkAre che. (4) RjusUtranaya :- je kevaLa vartamAna ane svakIya paryAyane svIkAre tene RjusUtranaya kahe che, tenA mate atItakAla vinaSTa che, anAgatakALa anutpanna che, tethI te vartamAna paryAyane ja svIkAre che. vartamAna paryAya eka samayanI ja hovAthI eka che. tethI A naya anekatAne svIkArato nathI, tenA mate Agama dravya Avazyaka eka ja che, aneka nahIM. (5 thI 7) zabdanaya, samabhirUDhanaya ane evaMbhUta naya :- A traNe naya zabda pradhAna che. tenA mate jJAtRtva ane anupayuktatvano samanvaya saMbhavita nathI. jJAtA hoya to anupayukta na hoya ane anupayukta hoya to jJAtA na kahevAya. te traNenA mate dravyaAvazyaka prarUpaNA asat che. A rIte AgamathI dravya Avazyaka saMbaMdhI nayonuM maMtavya jANavuM. * sUtra-16 : prazna :- noAgamathI dravyAvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- noAgamathI dravyaAvazyakanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) jJAyakazarIra dravyAvazyaka (2) bhavyazarIra dravyAvazyaka (3) jJayakazarIra bhavyazarIra vyatikti dravyAvazyaka. * vivecana-16 -- A sUtramAM noAgamathI dravya AvazyakanA bhedanuM kathana che. ahIM 'no' zabda
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 31 sarvathA niSedha ane ekadeza niSedha baMne arthamAM prayukta che. prathama be bheda jJAyakazarIra ane bhavya zarIra dravya AvazyakamAM sarvathA jJAnano abhAva che, tethI noAgamathI kahyuM che. bhUta-bhAvinuM kAraNa hovAthI dravya kahela che. ubhaya vyatirikta noAgama dravya Avazyaka rUpa trIjA bhedamAM Avazyaka zabda anya je je arthamAM, pravRttimAM prayukta hoya, te sarvanuM grahaNa karyuM che. zAstrakAra A traNe bhedanuM kramathI varNana have pachInA sUtromAM kare che. * sUjha-17 - prazna :- jJAyaka zarIra dravyaAvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- Avazyaka e padanA aldhikAra jaNanAranA pagata, yuta-ccAvita, yakad, jIvarahita zarIrane zastrAgata, saMskAragata, siddhazilAgad-je sthAna para saMthAro karyo hoya te sthAna para (mRta zarIra)ne sthita joI, koI kahe, aho ! zarIrarUpa pudagala samudAye jinopadiSTa bhAva anusAra AvazyakapadanuM guru pAsethI adayayana karyuM hatuM, ziSyone pajJApita karyuM hatuM, vizeSa rUpe samajAvyuM hatuM. potAnA AcaraNa dvArA ziSyone batAvyuM hatuM, akSama ziSyone "Avazyaka' padanA artha grahaNa karAvavA prayatna karyo hato, naya-yuktio dvArA ziSyone avadhAraNa karAvyuM hatuM. tevuM A mRta zarIra dravya Avazyaka kahevAya che. prathana :- A vAtane samarthana ApatuM koI draSTAMta che ? uttara :- AcArya uttara Ape che. hA, 'A ghIno ghaDo hato, 'A madhano ghaDo hato.' A rIte jJAyaka dravya AvazyakanuM svarUpa jANavuM. * vivecana-17 : jeNe pahelA vidhipUrvaka 'Avazyaka sUtra'nuM jJAna prApta karyuM hatuM. atyAre tenuM A mRta zarIra AvazyakasUtranA jJAnathI sarvathA rahita che, vartamAnamAM A mRta zarIramAM cetanA-jJAna nathI paraMtu bhUtapUrva prajJApanA nayanI apekSAe bhUtakAlIna Avazyaka paryAyanuM che kAraNa hatuM. kAraNamAM kAryano upacAra karI tene dravya Avazyaka kahevAmAM Ave che. loka vyavahAra paNa tevo che. te TAMta dvArA sUcavyuM che. pahelA je ghaDAmAM madha ke ghI bharavAmAM AvatuM hoya, vartamAnamAM temAM madha ke ghI na bharavA chatAM 'A madhano ghaDo che," "A ghIno ghaDo che, tevo prayoga vyavahAramAM jovA maLe che. te ja rIte A nirjIva zayyAgata zarIra bhUtakAlIna AvazyakajJAna paryAyanuM kAraNa hovAthI dravya Avazyaka kahevAya che. * sUtra-18 - dhana :- bhavya zarIra dravya AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- samaya pUrNa thatAM je jIve yonisthAnamAMthI bahAra nIkaLI jamane dhAraNa karyo che tenuM bALaka, te prApta zarIra samudAya dvArA jinopadiSTa bhAvAnusAra Avazyakapada bhaviSyamAM zIkhaze, vartamAnamAM zIkhato nathI, jIvanA te zarIrane bhavyazarIra dravya Avaka kahe che. te mATe koI TAMta che ? uttara :- madhukuMbha thaze, A "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dhRtakuMbha thaze. AvuM bhavya zarIra dravyAvazyakanuM svarUpa jANavuM. * vivecana-18 - bhaviSyamAM Avazyaka padane je zIkhavAnA che tevA jIvanuM-zarIra bhavya zarIra dravya Avazyaka kahevAya che. A bALakanuM zarIra bhaviSyamAM AvazyakajJAna prAptinuM kAraNa banavAnuM che. kAraNamAM kAryano upacAra karI tene dravya Avazyaka kahela che. jema bhaviSyamAM koI ghaDAmAM madha ke ghI bharavAnuM hoya, vartamAnamAM temAM madha ke ghI bharyuM na hovA chatAM vartamAnamAM te ghaDA mATe "A madhano ghaDo che', 'A ghI no ghaDo che' tevo vyavahAra thAya che, tema bhaviSyamAM Avazyaka padane zIkhaze, tevA A bALakAdinA zarIrane bhavya zarIra dravya Avazyaka kahe che. * sUtra-19 - dhana :- jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatiSThita noAgamataH dravyaAvazayakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikad dravya AvazyakanI traNa prakAra che. (1) laukki (2) kupAvacanika (3) lokottarika. * vivecana-19 : noAgamacI dravya AvazyakatA A trIjA bhedamAM, bhUta ane bhAvinI apekSA sivAya jeTalA noAgamacI dravya Avazyaka hoya, te sarvano samAveza karyo che. te sarvane traNa bhedamAM vibhAjita karyA che (1) laukika Avazyaka kriyAo (2) kapAvacanika Avazyaka kriyAo (3) vItarAgamArganI Avazyaka kriyAo. * sUtra20 : laukika dravyAvazyakanuM svarUpa kevuM che ? je A rAja, Izvara, talavara, mADuMbika, kauTuMbika, Ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha vagere zanivyatIta thAya tyAre, prabhAtakAlIna kiMcitmAtra prakAza thAya, pahelAnI apekSAe vadhu phUTa prakAza thAya, vikasita kamaLo temaja mRganI nayanonA ISad umIlanayukata, yathAyogya rItanizcita kSetavaNayukta, prabhAta thAya tyAre tathA ta azokavRkSa, palAzapuSa, popaTanI cAMca, caNoThInA adhabhAga samAna rakta, sarovarad kamaLavanone vikasita karanAra potAnA hajAro kiraNothI divasavidhAyaka tejathI dedIpyamAna surya udita thAya tyAre mukhadhovuM, daMtAkSAlana, snAna, vALa oLavA, maMgala mATe sassava, durvA vagerenuM prakSepaNa karavuM, darpaNamAM mukha jovuM, dhUpa dvArA vacAne suvAsita karavA, puSpa ane puSpamALAne dhAraNa karavI, pAna khAvuM svaccha vastra paheravA vagere dravya Avazyaka karI rAjasabhA, devAlaya, ArAma gRha, udhAna, sabhA tarapha jAya che. te laukika dravya Avazyaka che. * vivecana-20 : saMsArI loko dvArA Avazyaka kRtya rUpe je avazya karavA yogya che ke, sarva laukika dravya Avazyaka che. daMtaprakSAlana, snAna vagere Avazyaka kRtyone mokSa prAptinA kAraNarUpa AvazyakanI apadhAnatAnI apekSAe dravya kahela che. mokSAnuM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUjha-20 "anuyodvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana pradhAnakAraNa bhAva Avazyaka che. pradhAna arthamAM 'dravya' zabda prayukta thAya che. snAnAdi dainika Avazyaka kRtya mokSamArgamAM apradhAna che. tethI dravya kahela che. temAM Agama rUpatA nathI, tethI tene "noAgamataH'nA bhedamAM kahela che. * sUtra-21 - kupAvacani dravya AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? jeo caraka, cIrika, camakhaMDika, bhikSodaMDaka, pAMDuraMga, gautama, govaMtika, gRhastha, dharmaciMtaka, vinayavAdI, akriyAvAdI, vRddha zrAvaka vagere vividha vratadhAka pAkhaMDIo rAtri vyatIta thaI prabhAta kALe sUrya udaya pAme tyAre Indra, skaMdha, rudra, ziva, vaizramaNadeva athavA deva, nAga, yakSa, bhUta, mukunda, AyadinI, kokriyAdevI vagerenI pratimAne upalepana, samAna, prakSAlana, dhUpa, puSa, gaMdha, mALA vagere dvArA pujA karavA rUpa dvavyAvazyaka kare che, te kupAvayanika dravyAvazyaka che. * vivecana-21 - mokSanA kAraNabhUta siddhAntothI viparIta siddhAntonI prarUpaNA temaja AcaraNa karanAra caka vagere kupAvayanikonA Avazyakane kupAvacanika dravyaAvazyaka kahe che. teo IndrAdinI pratimAne upalepana karavA rUpa Avazyaka kRtya kare che, tethI Avazyakapada kahyuM che. A kriyAmAM mokSanA sAdhanabhUta bhAva AvazyakanI apadhAnatA hovAthI dravya che. temAM jJAnanI apekSAno sarvathA abhAva che ane pravRttinI pramukhatA che tethI tene noAgamataH kahyuM che. * sUtra22 - prathana * lokottarika dravya AvazayakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- je sAdhu zamaNaguNothI rahita hoya, chakAyajIva pratye anukaMpA rahita hovAthI jenI cAla aanI jema uddAma hoya, hAthInI jema niraMkuza hoya, snigdha padArthanA mAliza dvArA AMgacaMgane komaLa rAkhatA hoya, pANIthI vAraMvAra zarIrane dhotA hoya athavA telathI vALa-zarIrane saMskArita karatA hoya, hoThone mulAyama rAkhavA mAkhaNa-ghI lagADatA hoya, paheravA-oDhavAnA vastrane dhovAmAM Asakata hoya, jinezvara bhagavAnanI AjJAnI upekSA karI. svacchedapaNe vicaranAra hoya tevA sAdhu ubhakALa Avazyaka karavA tatpara thAya tyAre tenI te kiyA lokottarika dravya Avazyaka kahevAya che. A vyatirikta dravya Avazyaka, noAgamathI dravya Avazyaka ane dravya Avazyaka kahela che. * vivecana-22 - lokamAM zreSTha sAdhuo dvArA Acarita ane utkRSTa evA jinapravacanamAM varNita hovAthI Avazyakasama lokorika kahevAya che. lokotarika ane bhAva AvazyakarUpa hovA chatAM ahIM tene dravya Avazyaka kahyuM che, tenuM kAraNa e che ke Avazyaka karanAra te sAdhu zramaNaguNathI rahita, svachaMda vihArI, dravyaliMgI che. Avazyaka karavAnI pravRttirUpa hovAthI tene noAgamataH kahela che. 41/3] * sUtra-23 - bhAvAvayakanuM svarUpa kevuM che ? bhAvAvacakanA be prakAra che, (1) AgamathI bhAva Avazyaka (2) noAgamathI bhAvAvazyaka. * vivecana-23 : vivakSita kriyAnA anubhavathI yukta artha, bhAva kahevAya che agat je zabdanI je arthakriyA hoya tenAthI yukta hoya to te bhAva kahevAya che. jema IndrapaNAnA aizvaryathI yukata hoya te Adeza pratyAdezanI pravRttimAM pravRtta hoya te bhAva Indra kahevAya. tema vivakSita kriyAnI sAthe bhAvasahita je Avazyaka karAya te bhAvaAvazyaka che. * sUtra-24 : dhana :- AgamathI bhAvAvayakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- AvazyakapadanA jJAtA hoya ane temAM upayoga yukta hoya te AgamathI bhAvAvazyaka che. * vivecana-24 : AvazyakanA arthajJAnathI janita upayogane bhAva kahevAmAM Ave che, bhAvathI yukata Avazyakane bhAva Avazyaka kahevAya che. Agama eTale jJAna, Avazyaka padanA jJAnathI yukta jJAtAne ahIM AgamacI Avazyaka kahela che. te AvazyakatA jJAnamAM upayoga hoya tene bhAva Avazyaka kahe che. jJAtA guNI ane upayoga rUpa guNamAM abheda hovAthI te AgamathI bhAvAvazyaka kahevAya che. sUtra-5 :prazna :- noAgamathI bhAvAvazayakanuM svarUpa kevuM che ? uttara:- noAgamathI bhAvAvazyakanA traNa prakAra che - laukika, kupAvacanika ane lokottarika. * sUtra-26 - prazna :- laukika noAmathI bhAvAdyakanuM svarUpa kevuM che? uttara :pUvalikALa-divasanA pUrvabhAgamAM mahAbhArata ane aparAhukALa-divasanA pazal4 bhAgamAM rAmAyaNanuM vAMcana, zravaNarUpa svAdhyAya karavI, te laukika bhAvAvazyaka kahevAya che. A laukika bhAva AvazyakanuM varNana pUrNa thayuM. * vivecana-26 : lokamAM AgamarUpe mAnya evA mahAbhArata-rAmAyaNa vagere graMthonuM vAMcana, zravaNa niyata samaye karavuM Avazyaka che, tevo lokavyavahAra jovA maLe che mATe te laukika Avazyaka che. tenA vAMcana-zravaNamAM vaktA ane zrotAno upayoga hovAthI te bhAva rUpe che. pATha karavo te pravRtti rUpa kriyA hovAthI tene no AgamathI kahevAya che. vyAkhyAkAre kahyuM che ke kriyA AgamarUpa nathI, kriyA rUpa dezamAM AgamatA nathI. * sUtra-27 : dhana :- kupAvacanika bhAvAvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- caraka, cIrikathI laI pAkhaMDatha sudhInA kupAvayaniko IjyAkhyA, AMjali, homa-havana,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUjha-23 TE zapa, dhUpopa athavA baLada jevo dhvani, vaMdanA vagera bhAvAvazyaka kare che, te kupAvacanika bhAva Avazyaka che. * vivecana-27 : mithyAzAstrane mAnanAra caka, cIrika vagere kupAvacanika che. teo nizcita samaye, niyamitarUpe yajJAdi Avazyaka kriyA kare che. te kriyAomAM upayoga ane zraddhA hovAthI temAM bhAvarUpatA che, te yajJAdi kriyAo jJAnarUpa na hovAthI noAgamacI che. A rIte kupAvayanika noAgamacI bhAvAvazyakanuM svarUpa jANavuM. * sUtra-28 : dhana :- lokotarika bhAva AvazyakanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dattacitta banI, manane ekAgra karI, zubhaleyA ane tanmaya adhyavasAya yukata banI, tIvra Atma pariNAmathI, AvazyakanA arthamAM upayukta banI, zarIrAdi karaNane temAM arpita karI, tenI bhAvanAthI bhAvita banI, anya koI viSayamAM manane javA dIdhA vinA je sAdhu, sAdajI, zrAvaka ke zrAvikA ubhayakALa AvazyakapratikamaNAdi kare che. te lokoki bhAva Avazyaka che. A rIte lokorika bhAva AvazyakanA vakatavyatAnI pUrNatA sAthe noAgamabhAvAvaracaka ane bhAvaavazyakanI vakatavyatA pUrNa thAya che, * vivecana-28 : je zramaNAdi AvazyakamAM mana kendrita karI ubhayakAla-savAre ane sAMje Avazyaka kare che, te lokokibhAva Avazyaka kahevAya che. pratikamaNAdi Avazyaka kriyA caturvidha saMghane avazya karavA yogya che mATe te Avazyaka kahevAya che, AvazyakasUtra jinopadiSTa che mATe lokottarika che, temAM vartamAnamAM upayoga hovAthI bhAvarUpatA che. te pratikramaNanI kriyA-pravRtti che tethI noAgama che. A rIte lokottarika noAgamathI bhAvAvazyakanuM svarUpa che. sUtra-29 thI 3ra : A AvazayakanA vividha ghoSa-varavALA ane aneka vyaMjanavALA, ekAka evA aneka nAma A pramANe che. 1, Avazyaka, 2, AvazvakaraNIya, 3. dhuvanigraha, 4. vizodhi, 5. adayayana pakavarga, 6. nyAya, . ArAdhanA, 8. mArga zramaNo ane zrAvako dvArA divasa ane rAzinA aMta bhAgamAM avazya karavA yogya hovAthI tenuM nAma Avazyaka che. A AvazyakanuM svarUpa varNana che. * vivecana-29 thI 3ra : A sUtramAM AvazyakanA paryAyavAcI nAma batAvyA che. te pRthak pRtha6 svaravALA ane aneka prakAranA 'ka' kArAdi vyaMjanavALA hovAthI kiMcit arthabheda hovA chatAM ekAryaka, samAnArthaka che. (1) Avazyaka - avazya karavA yogya kArya Avazyaka kahevAya che, sAmAyikAdinI sAdhanA caturvidha saMghane nizcitarUpe avazya karavA yogya che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (2) avazyakaraNIya :- mumukSu sAdhako dvArA te avazya anuddheya-AcaraNIya hovAthI te avazyakaraNIya che. (3) ghuvanigraha :- A saMsAra anAdi kALathI che ane aneka jIvonI apekSAe anaMta paNa che. tethI tene dhruva kahevAmAM Ave che. dhruva evA karma ane saMsArano Avazyaka dvArA nigraha thato hovAthI pravanigraha kahevAya che. (4) vizodhi :- karmathI malina AtmAnI vizuddhinuM kAraNa Avazyaka che tethI tene 'vizodhi' kahe che. (5) adhyayana pakavarga :- AvazyakasUtramAM sAmAyikAdi cha adhyayana hovAthI tene 'adhyayana paddha varga" kahe che. (6) nyAya : - abhISTa-ISTa arthanI siddhinA samyak upAyarUpa Avazyaka che tethI athavA jIva ane karmanA anAdikAlIna saMbaMdhane Avazyaka apanayana-pRthak kare che, mATe tene nyAya kahe che. (2) ArAdhanA:- Avazyaka ArAdhya evA mokSanI prAptinuM sAdhana che mATe tene ArAdhanA kahe che. (8) mArga :- mArga eTale upAya. mokSanA upAyabhUta hovAthI tene mArga kahe che. * sUtra-33 thI 35 - [33] mRtanuM svarUpa kevuM che ? zrutanA cAra bheda che, - (1) nAmakRta (2) sthApanAzruta (3) dravyakRta (4) bhAvakRta. [34] nAmayutanuM svarUpa kevuM che? koI jIva-ajIva ke avAjIva athavA jIvo-jIvo ke jIvAjInonuM 'zuta' evuM nAma rakhAya te nAmathuta che. [35] prazna :- sthApanA kRtanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kAThamAM kotarela AkRtithI laI koDI AdimAM 'A kRta' che, tevI je sthApanA karavAmAM Ave, Aropa karavAmAM Ave te sthApanA kRta che. dhana :- nAma ane sthApanAmAM zuM taphAvata che ? uttara : * nAma yAdckathika hoya che jyAre sthApanA Ivarika ane cAvakathika, baMne prakAre hoya che. * vivecana- 33 thI 35 : Avazyaka sUtra eka zrutaskaMdharUpa che tema pUrve sUtramAM kahyuM che. temAM be zabdo che - suva + dhaMdho = suthArthathI ahIM sarva prathama 'Avazyaka' zabdanI anuyoga prarUpaNA karyA pachI krama prApta 'suya" (kRta) zabdanI prarUpaNA A sUtromAM karI che. - zrutano artha che sAMbhaLavuM. upalakSaNathI jovuM, suMghavuM, AsvAda ane sparza dvArA prApta viSayanI vicAraNA karatA, je jJAna prApta thAya te mRta kahevAya che. te zratanA nAmAdi cAra prakAra che. koI jIva ke ajIvanuM 'zruta' evuM nAma rAkhavuM te nAmakRta che. tadAkAra ane atadAkAra anya vastumAM 'A zrata che' tevI sthApanA, AropaNA karavI te sthApanA zrata che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-36,38 33 38 * sUtra-36,38 - [36] dravyayutanuM svarUpa kevuM che ? uttara : dravyakRtanA be prakAra che, te A pramANe che - (1) AgamathI dravyakRta (2) noAgamathI dravyadbhuta. [39] prathama * AgamathI dravyakRtanuM svarUpa kevuM che? uttara :- je sAdhuo 'zuta' A pada zIkhyuM hatuM. sthira, jita, mita, parijita karyuM hatuM cAvatu jJAyaka hoya te anupayukta na hoya tyAM sudhIno sUjhapATha grahaNa karavo. A AgamathI dravyadyutanuM svarUpa che. * vivecana-36,37 : A sUtramAM AgamathI dravyazrutanuM svarUpa darzAvyuM che. zrutapada'nA abhidheya AcArAMga vagere zAstra jeoe zIkhI lIdhA paraMtu upayoga zUnya hoya to te AgamathI dravyazruta kahevAya che. anupayoga te dravya kahevAya che. 'mAya kamA' A zabda zA mATe ? je jJAyaka che te anupayukta hoI zake tyAM sudhInA sUtrapAThano atideza nAva vaNA A zabda dvArA karavAmAM Avyo che. dravya Avazyaka pramANe ahIM te sUtrapATha levAnuM sUcana karyuM che. * sUtra-38 thI 41/1 - [38] prazna :- noAgamathI dravyakRtanuM svarUpa kevuM che ? uttara :noAgamathI dravyayutanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) jJAyakazarIra dravyazuta, (2) bhaNazarIra dravyazuta (3) tathatirikad dravyazuta. 3] prazna :- jJAcakazarIra dravyazutanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- zrutapadanA adhikAranA jJAtAnuM pagata, cuta, sAvita, tyakata, jIvarahita zarIrane, zastrAgata, saMtAkagata athavA siddhazilA-tapobhUmigata zarIrane joi, koI kahe, aho ! A zarIrarUpa pariNata yugala saMghAta dvArA jinopadiSTa bhAva anurUpa 'cuta' padanI guru pAsethI vAcanA lIdhI hatI, ziSyone sAmAnyarUpe prApitavizeSa rUpe prarUpita, darzita, nidarzita, upadarzita karyuM hatuM. tenuM A mRta zarIra jJAcaka zarIra dravyAkRta che. prazna-tene mATe koI TAMta che ? hA, koI ghaDAmAMthI ghI ke madha bharatA hoya te kADhI lIdhA pachI paNa te ghaDAne A ghIno ghaDo che, A madhano ghaDo che, tema kahevAmAM Ave tema nijIva-zarIra bhUtakAlIna grutapayariyAnA AdhArarUpa hovAthI te jJAyakazarIra dravyagruta kahevAya che. [40] prazna :- bhavyazarIra dravyakRtanuM svarUpa kevuM che? uttara * samaya thatAM je jIve yonine choDI janmane dhAraNa karyo che, tevA bALakAdinA prApta zarIra saMghAta dvArA bhaviSyamAM jinopadiSTa bhAvAnusAra zrutapadane zIkhaze paraMtu vartamAnamAM zIkhI rahyo nathI, tevA te jIvanuM te zarIra bhavyazarIra dravyayuta kahevAya che. prazna - te mATe koI dRSTAMta che ? jema koI ghaDAmAM ghI ke madha bharavAmAM Avaze paraMtu vartamAnamAM bharyuM nathI, chatAM tenA mATe 'A ghIno ghaDo che? A mAno ghaDo che' tema kahevAmAM Ave che. tema bhaviSyamAM A zarIrathI "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana zutapadane bhaNaze, tene vartamAnamAM bhavyazarIra dravyazuta kahe che. [41/1] prazna :- jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta dravyakRtanuM kevuM svarUpa che ? uttara : tADago ke jhonA samUharUSa sukamAM likhita zruta jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravyagruta kahevAya che. * vivecana-38 thI 41/1 - mAdimAM lakhela zrata bhAvaRRtanuM kAraNa che, tethI tene dravya kahyuM che. patra para lakhela zratamAM upayoga nathI tethI paNa te dravya che. pAdimAM lekhitazruta cetana che. tethI te noAgamacIno bheda che. | 'muva' padanI saMskRta chAyA sUga paNa thAya che. ziSyanI buddhi vyApaka bane te mATe suya-zrutanuM prakaraNa hovA chatAM prAsaMgika sUtra-sUtaranuM varNana kare che. * sUtra-41/ra : athavA jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta sUtra pAMca prakAranA prayA che, - (1) aMDaja, (2) boMDaja, (3) kITaja, (4) vAlaja, (5) valkaja. pravana - aMDa sUtranuM svarUpa kevuM che ? uttara :- haMsagabhAMdithI banela sUtra aMDaja kahevAya che. prazna : bhoMDaja sumanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kapAsa ke rUmAMthI banatI sUtrane boMDaja kahevAmAM Ave che. prIna = kITajasUtranuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kITaka sUtranA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) paTTa (2) malaya (3) zuka (4) cInAMzuka (5) kRmiyaga. ana - vAlaja suganuM svarUpa kevuM che ? uttara :- vAlaja-vALathI niyaa sUtranA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) rhka (2) auTrika (3) mRgalomika (4) kautava (5) kiDhi. prazna : vakaja sUmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- zawAdimAMthI nirmita sUma valkaja sUtra kahevAya che. te jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta dravyayutanuM svarUpa che. A rIte noAgamathI dravyayutanuM ane samuccaya dravyacutanuM varNana samApta thAya che. * vivecana-41/2 : '' no artha sUtra (sUtara) paNa thAya che, je vastuthI ane je kSetramAM te sUtara banatuM hoya, tenA AdhAre te sUtara te nAmathI prasiddha thAya che. (1) aMDaja-haMsa, pataMga vagere caturindriya jAtinA jIva che. te potAnI lALamAMthI eka thelI jevuM banAvI, temAMthI banatuM sUtara aMDaja kahevAya che. (2) boMDaja-boMDa eTale kapAsanuM kAlu, jIMDavuM, te kapAsamAMthI banatuM sUtara boMDaja kahevAya che. jema ke satarAu tAra (3) kITaka-caturiyi jIva vizeSanI lALathI utpanna satara kITara kahevAya che. pa vagere pAMce bheda kITa janya che tethI te kITaja kahevAya che, te A che. - padya sUtra-paTakUtara mATe evuM manAya che ke jaMgalamAM saghana savAyAdita sthAnamAM mAMsanA TUkaDAo sakhI AjubAjumAM thoDA-thoDA aMtare nAnA moTA aneka khIlA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-41 khoDavAmAM Ave che. mAMsanA lobhI kITa-pataMgo mAMsa upara uDe che ane khIlAonI AsapAsa lALa pADe che. te lALa ekatrita karI je sutara banAvavAmAM Ave te pa sutara, malayaja vagere-malAdezamAM banatA kITajasUtara malayaja, cIna deza sivAyanA dezomAM kIDAonI lALathI banatuM sUtara aMzuka ane cIna dezamAM banatuM kITaka sUtara cInAMzuka kahevAya che, kRmirAga-kRmirANa satanA viSayamAM evuM manAya che ke koI homa vizeSamAM manuSyanA lohIne pAtramAM bharI tenA mukhane chidrovALA DhAMkaNathI DhAMkI devAmAM Ave che. temAM ghaNA lAla raMganA kRmikIDA utpanna thAya che. te kIDA potAnI lALa choDe che. te lALa bhegI karI je sUtara banAvavAmAM Ave te kRmirAga sUtara kahevAya che. (4) vAlajaroma athavA vALathI nipajJa sUtara vAlaja kahevAya che. gheTAnA vALamAMthI niSag sUtra orNika, UMTanA romamAMthI nipajJa sUtara Trika ane mRganA romamAMthI nipajJa sUtara mRgalomika, uMdaranA romamAMthI nipajJa sUtara katava kahevAya che. ArNika sUjha banAvatA samaye rahI gayela nAnA-nAnA romane kiTTisa kahe che. temAMthI banatuM sUtara athavA aurNika satrane Dambala-Dabala karI banatuM sUtara athavA ghoDAnA vALamAMthI banatA sutarane kisi kahevAmAM Ave che. (5) vaja-zaNanI chAlamAMthI nipajJa Na vakaja kahevAya che. * sUtra-42,43 - [4] pana : bhAvakRtanuM svarUpa kevuM che? uttara :- bhAvakRtanA be prakAra che. te A pramANe che, AgamabhAvakRta ane noAgamabhAvakRta. [13] prazna - AgamabhAvakRtanuM svarUpa kevuM che? uttara :- upayogayukata zutapadanA jJAtA AgamabhAvakRta che. A AgamabhAvakRtanuM lakSaNa che. * vivecana-42,43 - ahIM upayogarUpa pariNAmano sadbhAva hovAthI bhAvarUpatA ane zrutanA arthajJAnano abhAva hovAthI AgamatA jANavI. * sUjha-44,45 - [44] prazna :- noAgama bhAvakRtanuM svarUpa kevuM che ? uttara- noAgama bhAvakRtanA be prakAra che. laukika bhAvakRta ane lokottarika bhAvakRta. [45] laukika bhAvakRtanuM svarUpa kevuM che ? ajJAnI, mithyArdaSTio dvArA potAnI svachaMda matithI racita sarva graMtho laukika bhAvakRta che. * vivecana-44,45 : A sUtramAM noAgamathI laukika bhAvabRtanuM svarUpa varNana che. sarvajJAta pravacanathI viruddha abhiprAyavALI mati dvArA racita badhA zAstra laukika zrata che. mokSa sAdhaka na hovAthI tene laukika zrata kahyuM che. A zAstranA vAMcana-zravaNAdimAM upayoga hovAthI te bhAvakRtarUpa che. * sUtra-46 - lokottaki bhAvayutanuM svarUpa kevuM che ? utpanna jJAna-darzanane dhAraNa karanAra, bhUta-bhaviSya, vartamAnakAlika padArthane jANanAra, sarvajJa, sarvadaza, 40. anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana bilokavatI jIvo dvArA avalokti, mahita, pUjita, Apatieta, zreSTha jJAnadarzananA dhAka evA arihaMta bhagavAna dvArA praNIta (1) AcAra, (2) sUyagaDa, (3) ThANa, (4) samavAya, (5) vyAkhyAjJati (6) jJAtAdharmakathAdazA, (3) upAsaka dazA, (8) attama dazA, (9) anuropapAtika dazAMga, (10) pravyAkaraNa, (11) vipAkakRta, (12) daiSTivAda. A dvAdazAMga gaNipiTaka lokottarika bhAvakSata che. A rIte lokotarikabhAvakRtanuM varNana pUrNa thAya che. temaja nomgamathI bhAvadyutanI ane bhAvakRtanI vakatavyatA paNa kahI. * vivecana-46 : A sUtramAM lokoki noAgamataH bhAvakRtanuM svarUpa darzAvAyuM che. mokSa sAdhaka hovAthI dvAdazAMgI lokorika che. arihaMta paramAtmA dvArA praNIta hovAthI tathA te dvAdazAMgInA jJAnamAM upayoga hovAthI bhAvarUpa che. te dvAdazAMgInuM jJAna hoya, temAM upayoga hoya ane sAthe tadanurUpa kriyA hoya athavA tenA uddeza, samuddeza ane AjJA samaye sAthe kiyA hovAthI tene noAgamathI kahyuM.. tAtparya e che ke zratamAM laukika, lokotarikatA mokSa sAdhakatAnI apekSAo che. bhAvatava upayoganI apekSA che. jJAna-kriyAnI saMyuktatAnI apekSAe athavA kriyAnI pramukhatAe te zratane noAgamatanA bhedamAM samAviSTa karela che. 'Avazyaka nikSepa' nAmanA prathama prakaraNamAM AgamathI dravya AvazyakamAM 'Avazyaka' A padanA jJAtAne upayogano abhAva sUcavela che ane AgamathI bhAva AvazyakamAM 'Avazyaka' padanA jJAtA tathA upayogavaMtane grahaNa karyA che. noAgamacI dravya AvazyakatA ubhaya vyatikitamAM laukika, kupAvayanika ane lokottara Avazyaka A traNa bheda karyA che. jemAM laukikamAM laukika Avazyaka kicAonuM varNana che. lokotara noAgamathI dravya AvazyakamAM Avazyaka sUjhamAM vaNita mahAvrata, samiti, sAdhavAcAranuM yathArtha pAlana nahIM karatA, svachaMdapaNe jinAjJAthI bahAra vicaratA paraMtu ubhayakAla Avazyaka kasbArAne grahaNa karyA che. je zramaNa jinAjJAnusAra yathArtha saMyamAcaraNa karatAM ubhayakAla ekAgracittathI Avazyaka karatA hoya teone noAgamataH dravya AvazyakamAM grahaNa nahIM karatAM noAgamataH bhAva AvazyakamAM grahaNa karyA che. 'zruta' niphoSanA prastuta prakaraNamAM 'zruta' e padanA yathArtha jJAtA ane upayoga hitane Agamata dravyakRtamAM ane upayoga sahitane AgamataH bhAvakRtamAM grahaNa karyA che. noAgamataH dravyakRtamAM ubhayatirikta bhedamAM pustaka, pAnAmAM lakhela zrutane tathA apekSA vizeSathI kapAsa vagerenA sUtarane grahaNa karyA che. jyAre noAgamataH bhAvakRtamAM laukika ane lokottara be bheda karI anyamata tathA svamatanI zAstrone grahaNa karyA che. * sUma-43 thI 49 :udAttAdi vividha svaro ane 'ka' kArAdi aneka vyaMjanothI yukata te
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-40 thI 49 yutanA, eka avAcI-paryAyavAcI nAma A pramANe che - (1) cuta, (2) sutra, (3) graMtha, (4) siddhAMta, (5) zAsana, (6) AjJA, (7) vayana, (8) upadeza, (6) prajJApanA, (10) Agama. A badhA kRtanA paryAyavAcI nAma che. A rIte zutanI vataMtratA pUrNa thaI. vivecana-43 thI 49 - A sUtramAM "zruta'nA paryAyavAcI nAma batAvyA che. temAM zabdabheda che paNa artha bheda nathI, chatAM vyutpattinI apekSAe A rIte artha thaI zake che. (1) zruta - guru pAsethI sAMbhaLavAnA kAraNe te zrata che. (2) sUtra :- arthonI sUcanA maLavAnA kAraNe tenuM nAma sUtra che. (3) graMtha :- tIrthakararUpI kalAvRkSanA, vacanorUpI puSponuM temAM grIna hovAthI te graMtha che. (4) siddhAnta :- pramANasiddha arthane pragaTa karanAra che mATe te siddhAnta che. (5) zAsata :- zikhAmaNa ApanAra hovAthI tathA mithyAvIne zAsita, saMyamita karanAra hovAthI zAsana che. vRttimAM zAsananA sthAne pravacana zabda che. prazasta, pradhAna, zreSTha, prathama vacana hovAthI te pravacana che. (6) AjJA :- mukti mATe AjJA ApanAra athavA mokSamArga pradarzaka hovAthI te AjJA kahevAya che. (3) vacana :- vANI dvArA pragaTa karAya che mATe vacana. (8) upadeza - upAdeyamAM pravRtti ane heyathI nivRttino upadeza (zikSA) ApanAra hovAthI tene upadeza kahe che. (9) prajJApanA :- jIvAdi padArthanuM yathArtha prarUpaNa karanAra che mATe prajJApanA kahevAya che. (10) Agama :- AcArya paraMparAthI Ave che tethI athavA AM vacana rUpa hovAthI Ama kahevAya che. * sUtra-pa0 : pIna :- skaMdhanuM svarUpa kevuM che? uttara :- skaMdhanA cAra prakAra che. te A pramANe che, nAma aMdha, sthApanA aMdha, dravya aMdha ane bhAva rUMdha. * vivecana-5o :te pratijJAnusAra A sUjhamAM skaMdha prarUpaNAno prAraMbha kare che. skaMdha eTale pudgalapacaya, pudgalono piMDa, samUha-samudAya, khaMbho athavA thaDa, A sarva mATe paNa skaMdha zabdano prayoga thAya che. adhyayana-samudAya mATe skaMdha zabdano prayoga prAsaMgika che. * sUtra-51,52/1 - [51] prazna : namaskaMdhanuM svarUpa kevuM che? uttara je koI jIvanuM ke ajIvanuM yAvat skaMdha evuM nAma rAkhavuM tene nAmaskaMdha kahe che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana pana :- sthApanA kaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kAThamAM yAvatu "A skaMdha che' tevo ja Aropa karo, te sthApanA skaMdha che. ghana :- nAma ane sthApanAmAM zuM taphAvata che ? uttara :- nAma yAva-kaNika che, sthApanA IvarikavaghakAlika paNa hoya che ane yAdckathika paNa hoya che. [nAma-sthApanA aMdhAnuM sarva vivaraNa nAma-sthApanA Avazyaka pramANe jANavuM) pira/1 prasta * dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che? dravya skaMdhanA be prakAra che, te A pramANe che - (1) AgamathI dravya skaMdha ane noAgamathI dravya skaMdha. prazna :- AgamathI dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jeNe 'skaMdha' pada guru pAsethI zIkhyuM che, sthita karyuM che, jita-mita karyuM che. cAvatuM naigamanayanI apekSAo eka anupayukta AtmA AgamathI eka dravya skaMdha che, be anupayukata AtmA AgamathI be dravya aMdha ane traNa anupayukta AtmA AgamathI traNa dravya skaMdha che. te ja pramANe jeTalA anupayukta AtmA teTalA AgamathI dravyaskaMdha jANavA. vyavahAranaya paNa naigamanayanI jema eka, aneka jeTalA anupayukata AtmA teTalA AgamathI dravya skaMdhano svIkAra kare che. saMgrahanaya eka ke aneka anupayukta AtmAne eka ja dravyaskaMdharUpe svIkAre che. sutra nayanA mate eka anuyukta AlmAM eka AgamathI dravyaskaMdha che, te vartamAnakAlIna ane vakIya varatune ja svIkAre che. te bhedone ke bahuvacanane svIkAratuM nathI. maNe zabdano anupayukta jJAtAne vastu-asat mAne che. teonA mate je jJAyaka hoya te anupayukata hoya ja nahIM ane anupayukata hoya to jJAyaka kahevAya nahIM. A AgamathI dravyaskaMdhanuM svarUpa che. * vivecana-51,para/1 - A sUTamAM AgamaNI dravyarDaMghanuM svarUpa ane nayo dvArA AgamathI dravyaskaMdhano vistRta ullekha che. A saMpUrNa varNana AgamathI dravya Avazyaka pramANe jANavuM. * sUtra-para/ra : dhana :- noAgamathI dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- noAgamathI dravyadhanA traNa prakAra che. te A pramANe che, jJAyakazarIradravyaskaMdha, bhavyazarIradravyaskaMdha ane ubhayavyatitidravyaskaMdha pana :- jJAyakazarIra dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- skaMdhapadanA adhikArane jANanAra yAva4-jeNe skaMdhapadanuM guru base Adayayana karyuM hatuM, pratipAdana karyuM hatuM, prarUpita karyuM hatuM. cAvatu A jJAyakazarIra dravyarjadhAnuM svarUpa che. skaMdhapadane jANanAra sAInuM mRtazarIra paDyuM hoya to te jJAyakazarIra dravyaskaMdha kahevAya che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-para prazna :- bhavya zarIrabaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- yathAsamaye yoni sthAna choDI janmane dhAraNa karanAra yAvatuM bhaviSyamAM kaMdha padane zIkhaze, te jIvanuM A zarIra bhavyazarIradravyaskaMdha che. tenuM koI STAMta che ? hA, je ghaDAmAM bhaviSyamAM madha ke ghI bharavAnuM hoya te ghaDAne vaminamAM ghIno ghaDo ke madhano ghaDo kahe, tema bhavyazarIra dravyaskaMdhanuM svarUpa gaNavuM. prathana * jJAyakazarIra-bhathazarIracatiriktadravyarkaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jJAyakazarIra-bhathazarIra vyatirikta dravyaskaMdhanA traNa prakAra che. te A pramANe che, saciva, acitta ane mizra. * sUtra-pa3 - prazna :- saciva dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- saciva dvavyaskaMdhanA aneka prakAra che. yathA-annakaMdha, gajaskaMdha, kixraskaMdha, kiMdhuruSa skaMdha, mahoramaskaMdha, vRSabhaskaMdhaA sacitta dravyaskaMdhanuM svarUpa jANavuM. * vivecana-53 : je-cetanAyukta hoya te sacita. skaMdha eTale samudAya, sacitaskaMdha vyakti bhedathI aneka prakAranA che. te azvaskaMdha vagere udAharaNa spaSTa che. zruta skaMdhano viSaya hovA chatAM tavyatiriktamAM skaMdha eTale samudAya artha karI, sacitta vagere skaMdhanuM kathana karyuM che. te ziSyane vizada jJAna karAvavA mATe che. * sUga-54 : prathana asita dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- acitta dravya kaMdhanA aneka prakAra che. te A pramANe che. dvidezI kaMdha, miudezI skaMdha cAvatuM dasapadezI kaMdha, saMkhyAta pradezI kaMdha, asaMkhyAta pradezI aMdha ane anaMtapadezI kaMdha, A acitta dravyaskaMdhanuM svarUpa che. - vivecana-54 : A sUtramAM sUtrakAre acita dravyaskaMdhanuM svarUpa dazavyuiM che, be pradezI DhaMdhathI laI anaMta pradezI DhaMdha sudhInA jeTalA pudgala skaMdha che te acita dravya dha che. sauthI nAno deza, nirvibhAga aMza te pradeza-paramANu. A paramANunA samudAyane skaMdha kahevAmAM Ave che. be paramANu joDAya to dvipadezI kaMdha, traNa paramANu joDAya to uidezI DhaMdha ItyAdi te sarva acita skaMdha che. * sUtra-pa5 : prazna : mizra dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara mizraddhavyaskaMdhanA aneka prakAra che, te A pramANe che - senAno azimaskaMdha, senAno madhyama skaMdha ane senAno aMtima skaMdha. A mizraddhabhAskaMdhanuM svarUpa che. * vivecana-pa5 : sabakAre mizra dravyaskaMdhanA udAharaNamAM senAno ullekha karyo che, tenA sacetana ane arotana baMnenI mizra avasthA che. hAthI-ghoDA-manuSya sacetana che. talavAra, 44 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kavaca, bhAlA vagere acetana che. te sarvanA samudAyathI senA astitvamAM Ave che. tethI te mizra ThaMdha kahevAya che. * sutra-pa6,53 : [56] athavA jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta draNakaMdhanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) kRM (saMpUrNa) skaMdha (2) AkRsta skaMdha (3) aneka dravya aMdha. | [5] prazna :- kRnaskaMdhanuM svarUpa kevuM che? uttara :- azvaskaMdha, gajaskaMdha, yAva4 vRSabhaskaMdha je pUrve sayitta skaMdhamAM kahyA che, te sarva nAma yAvat padathI ahIM grahaNa karavA] te kRna dravyaskaMdha che. * vivecana-56,53 - A sUTamAM kRtta skaMdhanuM vivaraNa che. A kRtta skaMdhamAM te jIva ane jIvaadhiSThita zarIravayavarUpa samudAya vivakSita che. sacitta skaMdhamAM ane kRsta skaMdhamAM azvaskaMdha, gajalDaMdha rU5 udAharaNa eka che paNa vivakSA bhinna-bhinna che. sacitta skaMdhamAM jIvanI vivekSA che. ahIM kRtna skaMdhamAM zarIra sahita jIvanI vivakSA che. harAskaMdha, gajalDaMdha vagere potAnA svarUpamAM paripUrNa che. tethI te DaMghane kRsta skaMdha kahe che. AtmA asaMkhyAta pradeza che. te pradeza haya skaMdha rUpe hoya ke gajaskaMdha rUpe hoya, badhA pUrNarUpe hoya che. * sUtra-58 : pana : kRna rkAnuM svarUpa kevuM che ? uttara + akRtanaSkAnA aneka prakAra che, te A pramANe che - dvipadezI skaMdha yAvat anaMtapadezI kaMdha. te prAkRtana skaMdha kahevAya che. * vivecana-58 : A sUtramAM kRsta skaMdhanuM svarUpa darzAvatA udAhmaNa rUpe dvipadezI vagere acita skaMdhanA nAma ApyA che. pUrve dvipadezI DhaMdhathI laI anaMtapadezI DhaMdhane sAmAnyarUpe acita kahyA che. ahIM kRtnatAnA prakaraNamAM te skaMdhonI ekRsenatA batAvavAmAM AvI che. udAharaNa eka hovA chatAM temAM vivakSA bhinna-bhinna che. akRtna eTale aparipUrNa. je skaMdhathI bIjo koI moTo skaMdha hoya to te aparipUrNa kahevAya ane te ja kAraNe te akRtna banI jAya che. tripadezakuMdha karatAM dvipadezI skaMdha nAno che tethI te apUrNa che. catuudezI DhaMdhanI apekSAe tripadezI skaMdha apUrNa che. kRna-jenAthI moTo skaMdha na hoya te. aMtima skaMdha acita mahAdha sauthI moTo skaMdha che. te sivAyanA badhA skaMdha kRina che. * sUtra-59 : prathama - aneka dravyaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jeno ekadeza apayita ane ekadeza upasthita hoya te aneka dravya skaMdha kahevAya che. A jJAyakazarIra-bhacazarIra vyatirikta dravyaskaMdha svarUpa che, A
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-59 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana noAgamathI dravyaskaMdha svarUpa che. A samuccaya dravyaskaMdha che. * vivecana-59 - A sUtramAM anekadravyaskaMdhanuM nirUpaNa karyuM che. eka deza capacitabhAga arthAt jIvapadezathI rahita, acetana hoya-nakha, vALa vagere ekadeza apacita bhAga kahevAya che. ekadeza upacita bhAga eTale jIvapradezathI vyApta bhAga- cetana bhAga, paga, mAtha, pITha, udara vagere. apacita bhAga eTale jIvapadezatha vyApta na hoya tevA zarIranA avayava, keza, nakha vagere. te baMne bhAganA saMyogathI deharUpa samudAya bane che. te aneka dravyaskaMdha che, jemake gaya, haya kaMdha. - sacita skaMdha, kRmna skaMdha ane A aneka dravya skaMdhamAM udAharaNa eka ja che paNa pratyekamAM vivakSA bhinna-bhinna che. sacita skaMdhamAM mAtra jIvanI vivA che, kRsta skaMdhamAM jIvapradezathI vyApta avayavanI ja vivekSA che. tyAM jIvapadezathI vyApta nakha-keza vagerenI vivakSA nathI. jyAre A anekadravya skaMdhamAM jIvapadezathI vyApta avayava sAthe jIvapadezathI rahita evA nakhAdi avayavanI paNa vivekSA che. mizra skaMdhamAM hAthI-aa-talavAra vagere sacita-acitadravya pRthak pRthak rUpathI avasthita hoya. aneka dravya skaMdhamAM saceta-aceta dravyono viziSTa pariNAmathI pariNata eka samudAya rU5 samudAyanI vivakSA che. A rIte dravyakhaMghanI vaktavyatA purI thAya che. * sUtra-60,61 - [60] pramA - bhAvaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara * bhAvaskaMdhanA be prakAra che. te pramANe che - AgamataH bhAvakaMdha ane noAgamata: bhAvaskaMdha. 6i1] puna :- Agamata: bhAvaskaMdhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- aMdhApadanA amiAM upayogavAna jJAtA AgamataH bhAvaskaMdha che. * vivecana-60,61 - Avazyaka sUtrarUpa zratakhaMghanuM jJAna ane temAM upayoga hoya tyAre te AgamataH bhAva zrutaskaMdha kahevAya che. * sUjha-62 : A sAmAyika vagere cha Adadhyayano ekamata thavAthI je samudAya samUha (Avazayaka satra rUpa eka grutaskaMdha thAya che) te noAgamathI bhAvakaMdha kahevAya che. A noAgamathI bhAvaskaMdhanuM svarUpa che. bhAvaaMghanuM svarUpa pUrNa thayuM. * vivecana-62 - A tramAM noAgamathI bhAvaskaMdhanuM svarUpa darzAvyuM che. cha adhyayananA samudAya rUpa A skaMdhamAM tallIna thavA rU5 upayoganA kAraNe te bhAvaskaMdha che. cha adhyayananA samUha rUpa A bhAvaskaMdhamAM vaMdanAdi vyApAra rUpa kriyA hoya tyAre tene noAgamata kahe che. cha adhyayana samudAyanuM ekatrita thaI eka skaMdharUpa Avazyaka sUtrarUpa thavuM. * sUtra-63 thI 65 - A bhAva skaMdhanA vividha ghoSa ane vajanavALA ekAIka paryAyavAcI nAma A pramANe che. gaNa, kAya, nikAya, kaMdha, varga, rAzi, kuMja, piMDa, nika, saMghAta, AkuLa ane samUha. A bhAvaskaMdhanA ekAIka payayavAcI nAma che. * vivecana-63 thI 65 : (1) gaNa - malla vagere gaNonI jema skaMdha aneka paramANuonA saMzliSTa pariNAmayukta hovAthI gaNa kahevAya che. (2) kAya ?- pRthvIkAyAdinI jema samUharUpa hovAthI skaMdhane kAya kahevAya che. (3) nikAya :- masjavanikAyanI jema skaMdha nikAya rUpa che. (4) skaMdha - dvipadezI, gipradezI AdirUpe saMgliTa hovAthI skaMdha kahevAya che. (5) varga - gAyanA varganI jema hovAthI varga kahevAya che. (6) zazi - cokhA, ghauM vagere dhAnyanI jema sazivat DhagalArUpa hovAthI skaMdha rAzi kahevAya che. () puMja :- ekatrita karela dhAnyanA DhagalAnI jema hovAthI puMja kahevAya che. (8) piMDa - goLa vagerenI jema piMDavata hovAthI piMDa kahevAya che. (9) nikara :- cAMdI vagerenA samUhanI jema hovAthI nikara kahevAya che. (10) saMghAta - ekatrita janasamUhanI jema hovAthI saMghAta kahevAya che. (11) AkuLa :- AMgaNAmAM ekatrita hovAthI AkuLa kahevAya che. (12) samUha :- nagarAdinA janasamUha jevA hovAthI samUha kahevAya che. A rIte skaMdha niphopanuM varNana samApta thAya che ane karela pratijJAnusAra Avazyaka nikSepa ane skaMdha nikSepanuM varNana pUrNa thAya che. have adhyayananA nirUpano prasaMga prApta thAya che. eka mRta skaMdha rUpa Avazyaka sUtramAM 6 adhyayana che. temAM ja sUrano saMpUrNa viSaya che. tethI sUtrakAra te adhyayanono paricaya ApI, pachI prathama adhyayana sAmAyikanuM cAra anuyogadvArathI vyAkhyAna karaze. te cAra dvAramAM bIjuM dvAra niphopa che. temAM A adhyayanano nikSepa karAze. * sUtra-66 thI 69/1 : - [66] Avazyaka sUtranA adhikAranA nAma A pramANe che [6] (1) sAvadhayoga virati (2) utkIrtana (1) guNavAnanI vinaya patipati (4) khalita pApa-doSanI niMdA (5) gNa citsiA (6) guNadhAraNA. [68] A rIte Avazyaka sUtranA samudAyAnuM saMkSepa kathana karyuM che, have eka-eka adhyayananuM varNana karIza. [69/1] te cha AvazyakanA nAma A pramANe che. (1) sAmAyika, (2) caturvizatistava, (3) vaMdanA, (4) pratikramaNa, (5) kAyotsarga (6) pratyAkhyAna * vivecana-66 thI 69/1 - AvazyakatA cha adhikAranA nAma dvArA tenA cha adhyayanonA viSaya
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-66 thI 69 vastunuM kathana karyuM che. je cha vastu karaNIya che, teno bodha, A artha dvArA thAya che mATe tene adhikAra kahevAmAM Ave che. (1) sAvadha yoga virati :- prathama sAmAyika nAmanA Avazyakano artha che sAvadhayogathI viramavuM. hiMsA-asatya vagere sAvadhayoga che - pApakArI kAryo, niMdanIya kAryo che, teno tyAga karavo, tenAthI virata thavuM. hiMsAdi kAryathI thatI malinA mAnasika vRtionI sanmukha na thavuM, te sAvadhayoga virati adhikAra che. (2) ukIrtana : sAvadhayoga virati dvArA jeo svayaM siddha-buddha mukta thavA ane Atmazuddhi mATe sAvadha yoga 5 pravRttinA tyAgano jeoe lokone upadeza Apyo, tevA upakArI tIrthakaronA guNonI stuti karavI te bIjA caturvizati stava nAmanA Avazyakano ukIrtana adhikAra che. (3) guNavapatipati :- vaMdanA nAmanA bIjA Avazyakano artha che - sAvadhayoga viratinI sAdhanAmAM udhamavaMta guNavAna, muLaguNa-utara guNanA dhAraka saMyamI zramaNonI pratipati eTale Adara-sanmAna bhAva rAkhavo. guNavAna pratye AdarabhAva guNavatpatipati arvAdhikAra che. (4) khalitaniMdA - pratikramaNa nAmanA cothA Avazyakano artha che, saMyama sAdhanA daramyAna pramAdathI thayela khalanA-lAgelA aticAra ane doSonI niMdA-gaI karavI. A khalitaniMdA adhikAra che. (5) ghaNacikitsA :- kAyotsarga nAmanA pAMcamAM Avazyakano artha che, aticArajanya doSarUpI bhAvavraNa-ghAnuM prAyazcita rUpa auSadhopacArathI nirAkaraNa karavuM. A vraNacikitsA arvAdhikAra che. (6) guNadhAraNA:- pratyAkhyAna nAmanA chaThThA Avazyakano artha che, prAyazcita dvArA doSonuM pramArjana karI, mULaguNo, uttaraguNonI nirdoSa dhAraNA karavI. A guNadhAraNA adhikAra che. ahIM pratijJA vAkya che. AvazyakonA je artha saMkSepamAM kahyA che, tenuM vizada varNana karavA ahIM te adhyayanonA pRthaka pRthaka nAma batAvyA che. * sUjha-692 - A cha adhyayanamAMthI prathama sAmAyika adhyayana che, tenA A cAra anuyogadvAra che - (1) upakrama (2) nikSepa (3) anugama (4) naya. * vivecana-69/ra : A sUtramAM sAmAyikanA cAra anuyogadvAra batAvyA che. A Agamano varNa viSaya 'Avazyakano anuyoga che' te AvazyakatA anuyogano prAraMbha tenA prathama adhyayana sAmAyikathI prAraMbha kare che. sUtrakAra cAra anuyogathI AvazyakanA prathama adhyayananI vicAraNAno prAraMbha kare che. tAtparya e che ke pratijJAnusAra krama prApta adhyayananA niphopa mATe ja Avazyaka sUtranA prathama adhyayana sAmAyikanuM vistRta vyAkhyAna cAra anuyogadvArothI prAraMbha karAya che. 48 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana sAmAyika samasta cAtriguNono AdhAra che. du:khono nAza karanAra ane muktinuM pradhAna kAraNa che. tethI prathama adhyayana rUpe upanyAsa karela che. sAmAyikano nitArtha :- sarva prANIomAM Atmavat daiSTi saMpas, rAgaveSa rahita AtmAnA pariNAmane sama kahe che. te samanI 'A' eTale prApti te samAya kahevAya athavA jJAnAdi guNotkarSano lAbha te samAya. te jenuM prayojana che. tene sAmAyika kahe che. A sAmAyika adhyayananA cAra anuyoga dvAra che. adhyayananA arthanuM kathana karavAnI vidhinuM nAma che anuyoga athavA sUtra sAthe tenA anukULa arthane sthApita karavA-joDavA te che anuyoga. tenA cAra dvAro - (1) upakrama - vastune nikSepayogya banAvavAnI rItane upakrama kahe che athavA je vacana dvArA vastu nikSepa yogya bane athavA vinIta ziSyanA je vinayAdi guNothI vastu niphopa yogya bane te upakama kahevAya che. (2) nikSepa:- nikSepa eTale nyAsa, rAkhavuM ke sthApana karavuM. nAma, sthApanA, dravya vagere bhedothI sUgagata padonuM vyavasthApana karavuM te nikSepa kahevAya che. jemAM athavA jenA vaDe vastumAM nikSepa karAya, vastunuM pratipAdana karAya te niphlopa. eka zabdanA aneka artha thatAM hoya temAMthI apastuta arthanuM nirAkaraNa karI prastuta arthamAM vastunuM sthApana karavuM tenuM nAma che nikSepa. (3) anugama:- sUtrono anukULa artha karavo te che anugama athavA sUgane anukULa-cogya artha sAthe joDavA te che anugama. (4) naya :- pratyeka vastu anaMta dharmAtmaka che. vastumAM anaMta guNo che. te anaMta dharmomAMthI zeSa dharmone gauNa karI mukhyarUpe ekane grahaNa kare te naya. * sUra-30/1 - prazna - upakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- upakamanA cha bheda che, te A pramANe che - (1) nAmoyakrama, (2) sthApanopakrama, (3) dravyopakama, (4) homopakama, (5) kAlopakrama, (6) bhAvopakrama. * vivecana-30/1 : A satramAM upakramanA paricayAtmaka cha bhedonuM kathana che. te pachI pAMcamA prakaraNamAM pharIthI anukrame bIjI rIte cha bhedonuM kathana karI upakramanuM vistRta vyAkhyAna vividha bhedAnabhedathI karavAmAM Avaze. * sUtra-Bo/2 + vivecana : nAma ane sthApanA upakramanuM svarUpa, nAmasthApanA Avazyaka pramANe jANavuM athati koI sacetana ke acetana vastunuM upakrama evuM nAma rAkhavuM nAma upakrama ane koI padArthamAM " upakrama che' tevo Aropa karavo te sthApanA upakrama che. * sUtra-70/3 : dhana :- dravyaupakamanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dravyaupakamanA be prakAra che. (1) Agamata dravya upakrama (2) noAgamataH dravyaupakrama cAvatu jJAyaka zarIra,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-70 bhavyazarIra, vyatirikta dravyaupakrama traNa prakArano kahela che, te A pramANe che - (1) sacitta (2) acitta (3) mizra * vivecana-30/3 : 49 sUtrakAre dravyaupakramanA keTalA viSaya mATe Avazyaka pramANe jANavA 'khAva' zabdathI saMketa karyo che, te A pramANe che. upakrama padanA adhikAranA anupayukta jJAtA Agamadravyaupakrama kahevAya che. upakrama padane jANanAra jJAtAnuM mRtaka zarIra jJAyakazarIra dravyaupakrama kahevAya ane je bALaka bhaviSyamAM upakrama padane zIkhavAno che, te vartamAnamAM bhavyazarIra dravyaupakrama kahevAya che. jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta dravya upakramanA traNa prakAra che. sacitta, acitta ane mizra. sUtra-71 thI 74 : [71] pAM :- sacitta dravyaupakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- sacitta dravyaupakrama traNa prakAranuM che. te A pramANe :- dvipada, catuSpada, pada. te pratyekanA be be prakAra che punaH parikarma ane vastuvinAza. - [2] prazna :- dvipada upakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- naTo, nartako, jallo, mallo, mauSTiko, velaMbako, kathako, plavako, lAsako, AkhyAko, laMkho, maMkho, tUNiko, tuMbavIkSiko, kAvaDIo, maMgalapAThako vagere be pagavALAno parikarma ane vinAza karavA rUpa upakrama dvipadaupakrama che. [73] prana :- catuSpada upakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- cArapagavALA ghoDA, hAthI vagere pazuonA upakramane catuSpAdopakrama kahevAya che. [74] prana :- padadravya upakramanuM svarUpa kevuM che? uttara H- AMbA, AmAtaka vagere pagavinAnA vRkSano upakrama te apada upakrama kahevAya che. A apada upakramanuM varNana thayuM. * vivecana-71 thI 4 : tadbatirikta dravyaupakramanA sacitta acitta mizra traNa prakAra kahyA che. prastuta sUtromAM te traNamAMnA prathama sacitta dravya upakramanuM svarUpa darzana karAvyuM che. dvipadamAM manuSya, catuSpadamAM pazu ane padamAM vRkSanA udAharaNa ApyA che. te traNenA punaH parikarma ane vastu vinAza, evA be-be bheda karyA che. temAM vastunA guNa ke zaktinI vRddhi karavAnA prayatna ke upAyane parikarma kahevAmAM Ave che ane talavAra vagere sAdhano dvArA vastu nAzanA prayatnane vastu vinAza kahevAmAM Ave che. * sUtra-75,76 : [5] prana :- Acitta dravyopakramanuM svarUpa kevuM che? uttara H- khAMDa, goLa, mizrI(sAkara) vageremAM madhuratAnI vRddhi thAya tevA prayatna athavA vinAza thAya tevA prayatna te citta dravya upakrama kahevAya che. [6] pana :- mizra dravyopakramanuM svarUpa kevuM che ? sthAsaka, AbhalA 41/4 "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana vagerethI vibhUSita te pUrvokta azva vagere saMbaMdhI upakrama te mizra dravyopakrama kahevAya che. te sAthe jJAyakazarIra-bhavyazarIravyatirikta dravyaupakramanI temaja noAgama dravyaupakramanI tathA samurAya dravya upakramanI vaktavyatA pUrNa thAya che. * vivecana-75,76 : Cho acita padArthamAM guNAtmaka vRddhi athavA tene naSTa karavAno je prayatna karavAmAM Ave te acitta dravyaupakrama che temAM vibhUSita azva mizra dravya che. hAthIghoDA vagere sacitta che. sthAsaka, AbhalA, koDI vagere padArtha acitta che. tethI, AbhalAdithI vibhUSita azva Adine mizra dravya kahe che. AvA maMDita azvAdine zikSita karavAno prayatna te parikarma dravya upakrama che ane talavAra vagere dvArA prANanAzano prayatna te vastuvinAza upakrama che. * sUtra-77 : prazrva - kSetra upakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- haLa, kodALI vagere dvArA kSetrano upakrama karavAmAM Ave te kSetra upakrama kahevAya che. * vivecana-77 : A sUtramAM kSetra upakramanuM svarUpa batAvyuM che. kSetrathI ahIM khetara grahaNa karavAmAM AvyuM che. haLa joDI, khetarane kheDI, vAvavA yogya karAya che. te kSetra saMbaMdhI pakirma rUpa upakrama che ane khetaramAM hArTI vagere bAMdhI, khetara khetIne ayogya banAvI devuM, te vastu vinAzarUpa upakrama che. hAthInA maLamUtrathI khetanI bIjotpAdanarUpa zaktino nAza thAya che. vAstavamAM kSetrathI AkAza pradezanuM grahaNa thAya paraMtu AkAzAstikAya amUrta che, tethI temAM upakrama thato nathI. * sUtra-78 : prazrva :- kAlopakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- nAlikA Adi dvArA je kALanuM yathAvat jJAna thAya te kAlopakrama che. A kAlopakramanuM varNana thayuM. * viverAna-38 : nAlikA eTale chidra sahitanuM pAtravizeSa, jalaghaDI ke retaghaDI dvArA athavA khIlA vagerenI chAyA dvArA kALanuM yathArtha jJAna karavuM te kAlanuM pakirmarUpa upakrama che tathA nakSatra vagerenI cAlanA AdhAre je vinAza vagere thAya, tenuM jJAna te vastu vinAzarUpa kAlopakrama che. * sUtra-79 : paztra :- bhAvopakramanuM svarUpa kevuM che ? bhAvopakramanA be prakAra che, te A pramANe che (1) AgamathI bhAvopakrama (2) noAgamathI bhAvopakrama. prazna :- AgamathI bhAvopakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- upakramanA arthanA jJAtA, temAM upayogavAna hoya te AgamathI bhAvopakrama kahevAya che. pana :- noAgamathI bhAvopakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- noAgamathI che bhAva upakramanA be prakAra che. (1) prazasta ane (2) pazasta. -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-79 pa1 prazna :- apazasta bhAvopakramanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- DoDiNI brAhmaNI, gaNikA ane amAtyAdi dvArA anyanA bhAvone jANavA rUpa upakrama Apazad noAgama bhAvopakama che. prazna :- prazasta bhAvopakramanuM svarUpa kevuM che? uttara + guru vagerenA abhiprAyane yathAvatu jANavA te prazasta bhAvopakama che. * vivecana-39 : A sUtromAM bhAva upakramanuM svarUpa che. bhAva zabdanA svabhAva, AtmA, sattA, yoni ane abhiprAya, A pAMca artha thAya che. ahIM abhiprAya Arya grahaNa karyo che. bhAva ati abhiprAyanuM yathAvat parijJAna te bhAva upakrama kahevAya che. upakrama zabdanA, tenA arthanA tathA upakrama saMbaMdhI anya varNananA jJAtA upayogavAna hoya to te Agama bhAva upakrama kahevAya che. noAgamathI bhAva upakramamAM prazasta ane apazasta evA be prakAra batAvyA che. sAMsArika phaLa janaka anyanA abhiprAyanuM parijJAna te apazasta bhAvaupakrama kahevAya che ane mokSanA kAraNarUpa guvAdinA abhiprAyanuM parijJAna te prazasta bhAva upakama kahevAya che. apazasta bhAvopakramamAM sUtrakAre traNa udAharaNa ApyA che, te A - (1) DoDiNI brAhmaNI :- koI eka gAmamAM DoDiNI nAme brAhmaNI rahetI hatI. tenI traNe dIkarIonA lagna thayA pachI tene vicAra Avyo ke mAre mArA jamAIonA svabhAva jANI levA joIe ane te anusAra dIkarIone zikhAmaNa Ape, to teo potAnA patinI sAthe tenA svabhAvane anurUpa vyavahAra karI jIvana sukhI banAvI zake. brAhmaNIe potAnI traNe dIkarIone bolAvIne kahyuM ke Aje tamArA pati savA Ave tyAre koIpaNa bhUla batAvI tenA mastaka para lAta mAjo ane teo tamane je kahe te mane savAre kahejo. be traNe kanyAoe mAtAnA kahevA pramANe koIpaNa bahAne patine lAta mArI. joThA kanyAnA patie lAta vAgatA ja tenA paga pakaDI, kahyuM, "priye ! pattharathI paNa vadhu kaThora evA mArA mastaka para puSpasamA komaLa caraNathI prahAra karatA tArA caraNane vAgyuM haze. tema kahI tenA para hAtha pheravavA lAgyo. - bIje divase kanyAe mAtAne sarva vRttAMta jaNAvyo. mAtAe khuza thatAM kahyuM. beTA! tuM tArA gharamAM je karavA dhArIza te karI zakIza. tArA patinA vyavahAra parathI lAge che ke te tArI AjJAne AdhIna raheze. bIjI kanyAe patine lAta mArI tyAre tenA pati thoDA gusse thayA ane zabdo dvArA gusso vyakta karyo ke te mArI sAthe je vyavahAra karyo te kuLavadhUne yogya nathI. tAre AvuM karavuM na joIe. teTaluM kahI te zAMta thaI gayA. mAtA A vRtAMta sAMbhaLI saMtuSTa thatAM bolI, beTA! tuM paNa tArA gharamAM tArI IcchAnurUpa pravRtti karI zakIza. tArA patino svabhAva evo che ke te game teTalA gusse para "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana thaze paNa thoDI kSaNomAM zAMta thaI jaze. trIjI kanyAe patine lAta mArI. tyAre tenA pati atyaMta gusse thaI bolyA - tAro vyavahAra kuLavAna kanyAne yogya nathI, te huM calAvIza nahIM. Ama kahI tene mAra mArI gharanI bahAra kADhI mUkI. te retI-kakaLatI mAtA pAse AvI ane sarva vRtAMta kahyo. potAnI pugInI vAta uparathI jamAIrAjano svabhAva te jANI gaI ane turata ja jamAI pAse jaI mIThA zabdothI tenA krodhane zAMta karI kahyuM - jamAIrAja ! amArI kuLa paraMparA che ke prathama sate kanyA patinA mastaka para caraNa prahAra kare. A kAraNathI ja mArI kanyAe tema karyuM che, anya koI duSTa prayojanathI tema karyuM nathI. tame tenA te vartananI kSamA Apo. A rIte jamAIrAjanA gussAne zAMta karI, mAtAe potAnI kanyAne salAha ApI, beTA! tArA pati durArAdhya che. tenI AjJAnuM barAbara pAlana karaje ane devatAnI jema tenI pUjA karaje. DoDiNI brAhmaNIe yuktipUrvaka potAnA jamAIonA abhiprAya jANI lIdhA. (2) vilAsavatI gaNikA :- eka nagaramAM vilAsavatI nAmanI gaNikA rahetI hatI. tene potAne tyAM AvatA puruSonA abhiprAya jANavA, potAnA tibhavananI dIvAlo para judI-judI jAtinA, vividha kriyAo karatAM puruSonA citro rAkhyA hatA. tene tyAM je puruSo AvatA te potAnI jAtine ucita cinanA nirIkSaNamAM tanmaya banI jatA, te joI tenI ruci, jAti, svabhAva te gaNikA jANI levI ane te puruSane anurUpa vartAva karI, tene prasanna karI, vipula dhanarAzi prApta karatI hatI. () suzIla amAtya :- eka nagaramAM bhadrabAhu nAmanA rAjA rAjya karatA hatA. tene suzIla nAmanA amAtya hatA. teo bIjAnA manogata bhAvone jANavAmAM nipuNa hatA. ekadA amAtya sAthe sajA azakIDA karavA nagara bahAra gayA. rastAmAM ghoDAe laghuzaMkA karI. azvakIDA karI rAjA te te pAchA pharyA ghoDAnuM mUga jarAya sukAyuM na hatuM. te joI rAjAne vicAra Avyo ke A jagyAe taLAva khodAvavAmAM Ave to te pANIthI bharAyeluM ja rahe. A pramANe vicAra karatAM-karatAM rAjA bhUmine tAkI rahyA ane tyArapachI mahelamAM pAchA pharyA. rAjAne ekITaze bhUmi nihALatA joI, catura amAtya rAjAnA manogata bhAvone samajI gayA. rAjAne pUchayA vinA te jagyAe moTuM taLAva banAvaDAvyuM. karI eka ekavAra rAja amAtya sAthe te ja rastA para pharavA nIkaLyA. vRkSothI suzobhita taLAva joI rAjAe pUchayuM, 'A taLAva koNe karAvyuM ?" amAtye kahyuM "rAjana ! Ape ja karAvyuM che." amAtyanI vAta sAMbhaLI rAjAe Azcarya sAthe kahyuM zuM A taLAva meM karAvyuM che ? taLAva banAvavAno meM koIne Adeza Apyo hoya tevuM mane yAda AvatuM nathI. pUrva ghaTanAne yAda karAvatA amAtye kahyuM ke he rAjana ! A sthAna para lAMbA samaya sudhI mUtrane sukAyA vinAnuM joI, tame jaLAzaya banAvavAno vicAra karyo hato ne ? tamArA te abhiprAyane jANI meM A taLAva karAvyuM che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra79 bIjAnA manobhAva jANavAnI amAtyanI pratibhA joI rAjA khUba prasanna thayA. A traNa daSTAMtamAM anyanA abhiprAya je yuktithI jANyA te bhAva upakrama che paraMtu te mokSanA kAraNarUpa na hovAthI apazasta bhAva upakrama che. * sUjha-80 : athavA upakrama cha prakAranA kahyA che, te A pramANe che - (1) navI () nAma (3) pramANa (4) vakatavyatA (8) adhikAra (6) samavAra, * vivecana-80 : pUrve ja bheda vaDe nipanI daSTie upakramanuM sAmAnya varNana karI zAsakAre prastuta sUtramAM bIjI rIte AnupUrvI Adi upakamanA cha prakAra dazavyiA che. (1) AnupUrvI :- AnupUrvI eTale anukama-krama. vastunA aneka bhedoprakAronuM krama sAthe varNana te AnupUrvI kahevAya athavA eka vastune sthApI pachI bIjI, trIjI vastune anukrame sthApavI te paNa AnupUrvIno prakAra che. (2) nAma :- koIpaNa vastuno abhidhAyaka-vAcaka zabda 'nAma' kahevAya che. (3) pramANa :- vastunA svarUpane sArI rIte jANavuM athavA mApavuM te 'pramANa'. (4) vaktavyatA - adhyayana vagerenA pratyeka avayavanA arthanuM yathAsaMbhava vivecana karavuM te 'vaktavyatA' kahevAya che. (5) adhikAra :- adhyayanamAM varNita viSayanA arthanuM kathana. (6) samavatAra - vastu sva-para-ubhayamAM kyAM samAveza pAme che te vicAraNA. * sUtra-81 - prata AnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- AnupUrvanA dasa prakAra che, te A pramANe che - (1) nAmAnupUrvI, (2) sthApanAnupUrvI, (3) dravyAnupUrvI, (4) homAnupUrvI, (5) kAlAnupUrvI (6) ukIrtanAnupUrvI, () gaNanAnupUrvI, (8) saMsthAnAnupUrvI, (9) samAcAyanupUrva, (10) bhAvAnupUrvI. * vivecana-81 : AnupUrvI eTale kama, anukama ke paripATI, eka pachI eka, ema kramathI vastu vagerenuM varNana karavAnI athavA goThavavAnI rItane AnupUrvI kahevAya che. 'anu' eTale pAchaLa, 'pUrve' eTale AgaLa. pUrve ekanI sthApanA karI tenI pAchaLapAchaLa kramacI sthApanA karaqI te AnupUrvI kahevAya che. * sUtra-82 - nAmAnupUrva ane sthApanAnupUvInuM svarUpa kevuM che ? nAma ane sthApanA AnupUrvInuM svarUpa nAma ane sthApanA AvazyakanI jema jaNavuM. dravyAnupUrvanA varSa vanamAM bhavyazarIra dravyAnupUrva sudhInuM sabheda varNana dravya Avazyaka pramANe jANavuM ( 'nAva' zabdathI te sUcita karyuM che.). pravana - jJAyakazarIra-bhathazarIra vyatikita dravyAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara : jJAcakazarIrUbha zarIra vyatirikta dravyAnupUrvanA be prakAra che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (1) aupanidhikI ane (2) anaupanidhikI dravyAnupUva. - temAM aupanidhinI dravyAnupUrva sthApya che pahelAM anaunidhikInuM svarUpa sUtrakAra dazavire che. temAM je anapanidhikI dravyAnapurva che, tenA be prakAra kahyA che, te A pramANe che -(1) naigama-qyavahAra naya saMmata(2) saMgrahanayasaMmata. - vivecana-8ra : A sUtramAM dravyAnupUrvInA svarUpanuM nidarzana che. 'tava' pada dvArA ane 'nAva' pada dvArA nAmAnupUrvI, sthApanAnupUrvI ane dravyAnupUrvamAM AgamathI dravyAnupUrvI, jJAyakazarIra noAgamacI dravyAnupUrvI, bhavyazarIranoAgamathI dravyAnupUrvI sudhIno pATha, Avazyaka pramANe jANI levAnI sUcanA ApavAmAM AvI che. tavyatirikta dravyAnupUrvInA be bheda batAvyA che. aupanidhikI dravyAnupUrvI :- "aupanidhikI' zabdamAM mULa zabda 'upanidhi" che, 'upa' upasargano artha che, samIpa-najIka ane 'nidhi'no artha che rAkhavuM ati koI vivakSita eka padArthane pahelA sthApita karI, tatpazcAtuM tenI pAse-samIpamAM pUvanipUrvI vagere kramathI anya-anya padArthane rAkhavAmAM Ave to te upanidhi kahevAya che. je AnupUrvImAM A upanidhi prayojanabhUta che, te aupanidhikI AnupUrvI kahevAya. cha dravya, sAmAyika vagere cha adhyayana, dvi-ni-catuHpradezI vagere skaMdhonuM pUrNAnupUrvI vagere traNamAMthI koI paNa kramathI sthApana ke kathana vidhine aupanidhinI AnupUrvI kahe che. anaupanidhikI dravyAnupUrva :- anupanidhi-pUrvanupUrvI vagere kamathI padArthanI sthApanA, vyavasthA na karavI te anaupanidhinI AnupUrvI kahevAya che. lokamAM hipradezI, ripradezI vagere skaMdho kramacI goThavAyelA nathI. lokamAM paramANuM vagere je pudgalo jema che tema tenI vicAraNA karavI te anaupanidhinI kahevAya che. paramANu vagere pudgala dravya kramathI goThavAyelA na hovA chatAM Adi, madhyama ane aMta saMbhavita hovAthI tene AnupUrvI kahevAmAM Ave che. pudgala skaMdhonuM kramathI kathana karavAmAM Ave to te aupanidhikI AnupUrvI kahevAya che. lokamAM sthita pudgala skaMdho kramathI goThavAyelA nathI tenI, te ja rIte vicAraNA karavI anaupanidhinI AnupUrvI kahevAya che. aupanidhinI dravyAnupUrvI ane anaupanidhikI dravyAnupUrvI, A be mAM aupanidhisI dravyAnupUrvI aA viSayavALI che. tethI anaupanidhikInuM varNana pahelAM kare che. A vAta sUtrakAre 'TappA' pada dvArA sUcavI che. anaupanidhinI AnupUrvInA be bheda :- anaupanidhinI AnupUrvInA naigamavyavahAranaya saMmata ane saMgrahanaya saMmata evA be bheda che. naigama-saMgraha ane vyavahAra A traNa naya, dravyArthika naya che ane zeSa cAra naya payine viSaya kare che mATe paryAyArthika naya che. prastuta anaupanidhinI AnupUrvI paramANuthI laI anaMtapadezI skaMdhane viSaya kare che mATe dravyArthika nayathI ja anaupanidhizrI AnupUrvInuM svarUpa
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUjha-82 papa "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana batAvavuM ucita che. dravyArthika nayanA be prakAra che, vizuddha ane avizuddha. naigamanaya ane vyavahAranaya anaMta paramANu, anaMta dvayaNuka, Ama aneka dravyane tathA kRNA vagere guNonA AdhArabhUta trikAlavartI dravyane viSaya kare che. A rIte aneka bhedone svIkAravAthI avizuddha che. saMgrahanaya anekarUpa dravyane nahIM paNa ekarUpa dravyane svIkAre che. bhinna-bhinna paramANumAM paramANutva sAmAnya eka che mATe saMgrahanaya tene ekarUpe ja svIkAre che, tethI temAM bheda nathI tethI te vizuddha che. dravyAnupUrvInA zuddhaazuddha baMne svarUpa batAvavA, anaupanidhikI AnupUrvInA be bheda karavAmAM AvyA che. * sUtra-83 - prazna :- naigama-vyavahAranaya saMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara :- naigana-vyavahAranaya saMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvanA pAMca bheda che, te A pramANe che - (1) pada prarUpaNA, (2) bhaMga samuckInitA, (3) bhaMgopadanitA, (4) samavatAra, (5) anugama. * vivecana-83 : (1) arthapadaprarUpaNA - saMjJA ane saMjJI, vAyaka ane vaccenA saMbaMdha mAtranuM kathana karyuM te arthapada prarUpaNA che. caNuka vagere padArtha je pada dvArA prarUpita karAya che, te arthapada kahevAya. tenI prarUpaNA te arthapada prarUpaNA che. | (2) bhaMga samutkIrtanatA :- pRthaka-pRthak bhaMgo tathA saMyogajanita bhaMgonuM saMkSepamAM-nAma mAtra dvArA kathana karavuM te bhaMga samukIrtanatA kahevAya che. (3) bhaMgopadarzanatA :- bhaMganA nAmano artha karI, aryarUpe upadarzana karAvavuM, te bhaMgopadarzanatA kahevAya che. maMgasamutkIrtanatAmAM bhaMga viSayaka sUtranuM mAtra uccAraNa karAya che jyAre bhaMgopadarzanatAmAM te ja bhaMga artha sAthe kahevAya che. (4) samavatAra - AnupUrvI vagere dravyono svasthAna-parasthAnamAM aMtabhava thAya che, teno vicAra karavo te samavatAra kahevAya che. (5) anugama :- sAdaprarUpaNA vagere anuyoga dvArothI AnupUrvI Adi dravyono vicAra karavo te anugama che. * sUjha-84 - pIna :- naigama-vyavahAra naya saMmata Apada parapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- naigama vyavahAranaya saMmata arthapada prarUpaNA (AnupUvInuM svarU5). A pramANe che - audezI DhaMdha AnupUva che, catuudezI kaMdha AnupUrvI che yAva4 dasa pradezI kaMdha, saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMtapadezI kaMdha AnuSadI che. paramANu pudgala anAnupUrva che. dvipadeelI aMdha avakatavya che. (bahuvacanathI) zapadezI kaMdho Apavao che yAvatu anaMtapadezI kaMdho AnupUrvIo che. aneka paramANu yugala aneka anAnupUrvIo che ane aneka dvidezI aMdha aneka avakatavya che. A maigamavyavahAra nayasaMmata AnupUvInuM svarUpa che. * vivecana 84 - A sUtramAM taigama-vyavahAranaya saMmata anaupanidhikI AnupUrvInI 'arthapada prarUpaNA'nuM varNana karavAmAM AvyuM che. Adi-jenI pUrve kAMI nathI paNa pAchaLa anya hoya te Adi, madhyama jenI pUrve ane pachI baMne tarapha anya hoya te madhyama kahevAya ane jenI pUrve che paNa pAchaLa nathI te aMta kahevAya. tripadezI DhaMdhathI laI anaMtapadezI kaMdhamAM Adi, madhya ane aMta, A traNe hoya che. tethI te pratyeka skaMdha AnupUrvIrUpa che. AnupUrvI eTale krama. pratyeka paramANu yugala pRthaka-pRthak vartama satAvALA che. te paramANuM eka ja hovAthI temAM Adi, madhyama ane aMta ghaTita thatAM nathI tethI te anAnupUrvI kahevAya che. ahIM 'ana' zabda sarva niSedha arthamAM prayukta thayo che. jemAM Adimadhya-rAtanA abhAvamAM, krama ghaTita na thAya te nAnupUrvI. eka ripradezI DhaMdha eka AnupUrvArUpa che. uidezI DhaMdha eka ja nathI paraMtu tripadezI DhaMdha anaMta che ane te pratyeka bipadezI DhaMdha alaga-alaga vyakitarUpa che, te sUcavavA ekavacana ane bahuvacanathI te vAta darzita karI che. paramANu yugala ane dvipadezI DhaMdha paNa aneka vyaktirUpe anaMta che, tethI te traNemAM ekavacanabahuvacanathI sUtrakAre kathana karyuM che. zipadezI DhaMdhathI laI anaMta pradezI DhaMdhane anaupanidhinI arthapada prarUpaNAmAM gaNanA karI che. ahIM koI jijJAsune prazna thAya ke bpadezI, catuudezI, paMcapadezI Ama kramapUrvaka samasta skaMdha sUtramAM batAvyA che, to teno samAveza aupanidhiDImAM karavo joIe. pUrvAnupUrvI vagere krama aupanidhikImAM ghaTe che. anaupanidhiDImAM pUrvanupUrvI vagere krama nathI. to tenuM samAdhAna AcAryo kare che ke biudezI kaMdha pachI catuHsvadezI skaMdha Avo pUrvAnupUrvI krama skaMdhamAM koI banAvatuM nathI. te to svabhAvathI ja che ane lokamAM tripadezI vagere skaMdha anukamathI goThavAyelA nathI. lokamAM rahela pudgala dravyo anaupanidhi rUpa ja che. tIrthaMkara vagere dvArA pUrvanuipUrvI kramathI vastunuM sthApanA karAtuM hoya tyAM aupanidhikI pUrvanupUrvI bane che. dvipadezI, tripadezI DhaMdha Ama tIrthakaro ziSyone samajAvavA kramathI kathana ke sthApana kare tyAre te aupanidhinI AnupUrvI kahevAya che. lokamAM svabhAvathI sthita paramANu ane skaMdho anaupanidhinI AnupUrvI kahevAya che. * sUtra-85 - dhana :- A naigama vyavahAranaya saMmata auidaprarUpaNA rUpa AnupUrvanuM zuM prayojana che ? uttara :- naigama vyavahAranaya saMmata thapadaprarUpaNA dvArA bhaMgasamukItanA-bhaMgonuM kathana karavAmAM Ave che. * vivecana-85 - arthapada prarUpaNAnuM prayojana e che ke tenAthI bhaMgasamutkInirUpa kArya thAya che. arthapada prarUpaNAmAM AnupUrvI, anAnupUrvI ane avakatavya saMjJAo nizcita thayA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU85 pachI ja bhaMganuM samukIrtana-kathana thaI zake che, anyathA nahIM. * sUtra-86 - naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgasamukInanuM svarUpa kevuM che ? taigamavyavahAranaya saMmata bhaMgasamukIrtana-bhaMgonuM kathana A pramANe karI zakAya. (1) eka anupUna che, (2) eka anAnupUrvI che, (3) oka vakatavya, (4) aneka AnupUrvI che, (5) aneka anAnupUrvI che, (6) aneka avakatavya che athavA (1) eka AnupUrvI ane eka nAnupUrvI che, () eka AnupUrvI ane aneka anAnupUrvI che, (3) aneka anupUrvI ane eka anAnupUrvI che, (4) aneka AnupUrva ane aneka anAnupUrvI che. athavA (1) eka AnupUrvI ane eka avakatavya che, () eka navI ane aneka avakatavya che. ) aneka AnupUrvI ane eka avaktavya che, (4) aneka AnupUrvI ane aneka vakatavya che athavA (1) eka anAnupUrvI ane eka avakatavya che, () eka anAnupUrva ane aneka avakatavya che, (3) anake anAnupUrva ane eka avakatavya che, (4) aneka nAnupUrvI ane aneka vaktavya che. athavA (1) eka AnupUrvI, eka anAnupUrvI, eka avakatavya che, (2) eka AnupUrvI, eka anAnapUrva ane aneka avakatavya che, (3) eka Ana, aneka anAnupUrvI ane eka avakatavya che, (4) eka AnapUrvI aneka anAnapUrva ane aneka vakatavya che, (5) aneka AnapUrva, eka anAnupUrvI ane eka avakatavya che, (6) aneka AnapUrNa, eka anAnupanI ane aneka avakatavya che, (7) aneka AnupUrvI, aneka anAnupUrvI, eka avakatavya che, (8) aneka AnupUrvI aneka anAnupUrvI, aneka avakatavya che. A sarva maLI 26 bhaMga thAya che, te naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgasamukItanAnuM svarUpa jANavuM. * vivecana-86 : A satramAM taigama-vyavahAra naya saMmata chavvIsa bhaMgonuM samukIrtana-kathanA kasvAmAM AvyuM che. te chavvIsa bhaMga asaMyogI ane saMyogIbhaMgarUpa che. A bhaMgakathanano mULa AdhAra AnupUrva, anAnupUrvI ane avaktavya, A traNa dravya che, asaMyogI pAmAM ekavacananA traNa ane bahuvacananA traNa ema che bhaMga che. dvikasaMyogI pakSamAM ekavacana-bahuvacana karatAM, traNa caturbhagI thAya. gaka saMyogamAM ekavacana-bahuvacanane laI ATha bhaMga thAya che. A chavvIsa bhaMgonuM kathana karavuM te bhaMga samutkIrtanatA kahevAya che. * sUtra-87 : naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgasamukItanatAnuM zuM prayojana che? maigamavyavahAranaya saMmata bhaMgasamukIrtanatA dvArA bhaMgopadarzana thAya che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * vivecana-87 : bhaMga samutkIrtanamAM bhaMgonA nAma ane te keTalA hoya che tenuM kathana karavAmAM Ave che ane bhaMgopadarzanamAM te bhaMganA vAcyArtha, kathana karAya che. jemake 'AnupUrvI' nAmano prathamabhaMga che. te samutkIrtanamAM kahyuM. 'tripadezI DhaMdha AnupUrvIrUpa che' tevA arthanuM kathana karavuM, te bhaMgopadarzana che. bhaMganA nAmanA kathana pachI ja tenA vAcyArthanuM kathana zakya che mATe bhaMgopadarzana karAvavuM te bhaMgasamukIrtananuM prayojana che. * sUtra-88 : prathana :naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgopadarzanatAnuM svarUpa kevuM che? uttara :- maigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgonA artha kahevA, bhaMgone upadarzana karAvavuM te bhaMgopaEzanatA che. te A pramANe che. (1) cipadezIskaMdha eka AnupUna che, (2) paramANu pudgala eka anAnupUva che, (3) dvipadezIskaMdha eka avakatavya che, (4) udezI kaMdho, aneka AnupUrvIo che, (5) pugala paramANuo aneka nAnapUrva che, (6) (aneka) hipadezIskaMdho aneka vakatavya che. A rIte asaMyogI cha bhaMganA artha che athavA (1) tripadezI AMdha ane paramANu pudgala, eka anupavI ane eka anAnupUrvI che, (2) AiudezI aMdha aneka paramANu yudgala, eka AnupUrvI ane aneka anAnupUrvIno vAcyA che, (3) aneka videzI skaMdha paramANa yugala, aneka AnupUrva- eka anAnupUrvI che, (4) aneka videzI kaMdhaaneka paramANu yugalo, aneka AnupUrvI-aneka anatlypUrNa che athavA (1) upadezI aMdha ane dvidezI kaMdha, eka AnapUrva eka avakatavya che, (2 miudezIskaMdha aneka dvipadezI kaMdha, eka anupUrvI- aneka avakatavya che, (3) aneka bipadezIskaMdha-dvipadezIskaMdha, aneka navI eka avakatavya rUpa che, (4) aneka zipadezI kaMdha aneka dvipadezIskaMdha, aneka anupUrva ane aneka avakatavya che athavA (1) paramANu yugala+dvipadezI skaMdha, eka anAnupUrvI eka avakatavya che, () paramANu padagala aneka dvidezI skaMdha, eka anAnupUrvI aneka avaktavya che, (3) aneka paramANu yugalo-dvidezI kaMdha, aneka anAnupUrvaeka vakatavya che, (4) aneka paramANu yugala aneka dvipadezIskaMdha, aneka anAnupUrva-aneka avakatavya che athavA (1) zipadezakaMdha, paramANupudgala ane dvidezI kaMdha, eka AnupUrva eka anAnupUrvI, eka vakatavya che, (2) tripadezakaMdha, paramANu yugala ane aneka videzI kaMdha, eka AnupUrva, eka anAnupUrvI aneka avakatavya che, (3) zipadezIskaMdha, aneka paramANuyugala ane dvidezI kaMdha, eka anupUrva, aneka anAnupUrvI, eka avaktavya che, (4) prAdezIskaMdha, aneka paramANuyugala
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU88 59 ane aneka hipadezI kaMdha, eka anupUrvI aneka anAnupUrvI, aneka avakatavya che, (pa) aneka miudezIskaMdha, paramANapagala ane dvidezIskaMdha, aneka AnupUrva, eka anAnupUrvI eka avAvya che, (6) aneka uidezI skaMdha, paramANupula ane aneka dvipadezIskaMdha aneka AnupUrvI, eka anAnupUrva, aneka avakatavya che, (0) aneka videzIskaMdha, aneka paramANu yugala ane eka dvipadezIskaMdha, aneka anupana aneka anAnapUrva, eka avaktavya che, (8) aneka videzI kaMdha, aneka paramANupugala ane aneka dvidezIskaMdha, aneka AnupUrva, aneka anAnupUrva, aneka avakatavya che. A pramANe naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgopadarzanatAnuM svarUpa jANavuM. vivecana-88 - bhaMgasamutkIrtanamAM je bhaMganA nAma batAvyA hatA, tenA vAcyArtha ahIM kahevAmAM AvyA che AnupUrvIno vAcyArtha tripadezI vagere skaMdha che. anAnupUrvIno vAgyAthI paramANupudgala che. avaktavyano vAcyArtha dvipadezI DhaMdha che. 26 bhaMgamAM ekavacana-bahuvacanamAM A traNe AnupUrvI, anAnupUrvI, katavya padono prayoga che. tyAM A ja vAcyArtha samajavA. arthapada prarUpaNAmAM padanA artha batAvyA che paraMtu tyAM kevaLa arthapadarUpa padArthanuM kathana che jyAre bhaMgopadarzanatAmAM bhinna-bhinna rUpe kahevAyelA bhaMgonA artha karavAmAM Ave che. tethI arthapada prarUpaNA ane bhaMgopadarzanatA, A baMne eka nathI ane punarukita doSa paNa Avato nathI. * sUtra-89 : pana - samAvatAranuM svarUpa kevuM che ? taigama-vyavahAranaya saMmata AnupUrva dravya kyAM samavatarita thAya che? zuM te AnupUrvI dravyamAM samavatarita thAya che ke nAnapUrva dravyamAM samavatarita thAya che ke te vaktavya dravyamAM samavatarita thAya che ? uttara - naigama vyavahAranaya saMmata AnupUrvadravya AnupUrvI dravyamAM ja samavatarita thAya che - samAviSTa thAya che paraMtu anAnupUrvI dravya ke avakatavya dravyamAM samavatarita thatA nathI. prazna :- naigama vyavahAranaya saMmata anAnupUvadravya kyAM samAviSTa thAya che ? zuM che anavadvavyamAM samAviSTa thAya ke anAnapUrvaldravyamAM samAviSTa thAya ke avakatavya dravyamAM samAviSTa thAya che ? uttara + anAnupUrvI dravya nipUrNa ane avaktavya dravyamAM samAviSTa thatA nathI paraMtu anAnupUrvI dravyamAM ja samAviSTa thAya che. prathana :- naigama vyavahAranaya saMmata avakatavya dravya kyAM samavatarita thAya che ? zuM te AnupUvadravyamAM samAviSTa thAya che ke anAnupUrva dravyamAM samAviSTa thAya che ke avaktavya dravyamAM samAviSTa thAya che? uttara : avakatavya dravya AnupUrvadravya ke anAnupUrvI dravyamAM samAviSTa "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana thatAM nathI paraMtu avakatavya dravyamAM ja samAviSTa thAya che. * vivecana-89 : samavatAra eTale samAveza arthAt AnupUrvI vagere dravya koIpaNa jAtanA virodha vinA potAnI jAtimAM ja rahe che, para jAtimAM rahetA nathI. kAraNamAM kAryano upacAra karIne paNa te svajAtimAM ja aMtarbhAva pAme che. * sUtra-7,91 : dhana :- anugAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- nigamanA nava prakAra kahyA che, te A pramANe che - (1) satpada prarUpaNA, (2) dravyapamANa, (3) saux, (4) sapanA, (5) kALa, (6) aMtara, (7) bhAga, (8) bhAva, (9) AlAbahuva. * vivecana-0,91 - taigama vyavahAranaya saMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvIno aMtima bheda anugama che. sUtrane anukULa athavA anurUpa vyAkhyAna karavAnI vidhine anugama kahe che. athavA sUtra vAMcyA pachI tenuM vyAkhyAna karavuM, te anugama che. (1) satpada prarUpaNA - vidhamAna padArtha viSayaka padanI prarUpaNAne satpada prarUpaNA kahe che. jemake AnupUrvI vagere dravya sat padArthanA vAcaka che, asat padArthanA nahIM. tevI prarUpaNAne satpad prarUpaNA kahe che. (2) dravyapamANa:- dravyanI saMkhyAno vicAra te dravya pramANa kahevAya che. AnupUrvI zabda dvArA kathita dravya keTalA che, tenI vicAraNA karavI te dravya pramANa. (3) photra - dravyanuM AdhArabhUta phoma-te dravya jeTalA AkAza pradezane avagAhIne rahe te ma. sUcita dravya keTalA kSetramAM rahe che ? te vicAravuM. (4) sparzanA :- AnupUrvI vagere dravya dvArA pazita phoga sparzanA kahevAya che. homamAM mAtra AdhArabhUta AkAza ja grahaNa karavAmAM Ave che jyAre sparzanAmAM Adheya dvArA pazita cAre dizA ane upara-nIcenA AkAza pradeza paNa grahaNa karavAmAM Ave che. (5) kALa :- AnupUrvI vagere dravyanI sthiti-kALamaryAdA te kALa. (6) aMtara :- virahakALa, vivakSita paryAyanA parityAga pachI pharI te paryAyinI prApti thAya, te vacceno je samaya gALo te aMtara kahevAya che. (9) bhAga - AnupUrvI vagere dravya bIjA dravyanA keTalAmAM bhAge hoya che ? tenI vicAraNA te bhAgadvAra. (8) bhAva dvAra:- AnupUrvI vagere dravya kayA bhAvamAM che ? (9) aNbahuta - jUnAdhikatA. dravya-pradezaddubhayanA AdhAre A AnupUrvI dravyanI adhikatA, te a5bahuva kahevAya che. * sUtra-2 : prazna :- naigama-vyavahAra naya saMmata AnupUrvI dravya atirUpa che ke nArirUpa che ? uttara :- niyama attirUpa che.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-92 61 prazna :- naigama vyavahAra naya saMmata anAnupUrvI dravya astirUpa che ke nAsti rUpa che ? uttara :- niyamA astirUpa che. prazna :- naigama vyavahAra nayasaMmata avaktavya dravya asti rUpa che ke nAstirUpa che? uttara :- niyamA attirUpa che. * vivecana-92 : A sUtramAM naigama vyavahAra naya saMmata AnupUrvI Adi dravyanuM nizcitarUpe astitva pragaTa karyuM che. te asatApa nathI. teno kyAreya abhAva thato nathI. * sUtra-93 : prazna :- naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUrvI dravya zuM saMkhyAta che, asaMkhyAta che ke anaMta che ? uttara H- te saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che. te ja rIte anAnupUrvI ane vaktavya, A baMne dravya paNa anaMta che. * vivecana-93 : AnupUrvI, anAnupUrvI, avaktavya A traNe dravya anaMta che. eka-eka AkAza pradeza para paNa anaMta hoya zake che. * sUtra-94 H prazna - naigama vyavahAranaya saMmata AnupUrvIdravya lokanA keTalA bhAgamAM avagADha hoya che? zuM lokanA saMkhyAtamA bhAgamAM, asaMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM ke asaMkhyAta bhAgomAM avagADha hoya che ke sarvalokamAM avagADha hoya che ? uttara H- koI eka AnupUrvI dravyanI apekSAe te lokanA saMkhyAtamA bhAgamAM athavA lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM athavA lokanA saMkhyAta bhAgomAM athavA lokanA asaMkhyAta bhAgomAM rahe che, athavA samasta lokamAM avagADha banI rahe che. aneka AnupUrvI dravyanI apekSAe te niyamA samasta lokamAM avagADha che. prA :- naigama-vyavahAra naya saMmata nAnupUrvI dravya lokanA saMkhyAtamA bhAgamAM, asaMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM, asaMkhyAta bhAgomAM ke samasta lokamAM avagADha che? uttara :- eka anAnupUrvI dravyanI apekSAe te lokanA saMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM, asaMkhyAta bhAgomAM ke sarva lokamAM avagADha nathI paraMtu lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM avagADha che, aneka anAnupUrvI dravyanI apekSAe niyamA sarvalokamAM avagADha che. te ja pramANe avaktavya dravyanA viSayamAM jANavuM arthAt te paNa eka dravyanI apekSAe lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM avagADha che ane aneka dravyanI apekSAe niyamA sarvalokamAM avagADha che. * vivecana-94 : A sUtramAM AnupUrvI, anAnupUrvI, avaktavya dravyanA kSetrano nirNaya karavA pAMca prazna upasthita karyA che. "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana AnupUrvI dravya :- tripadezI saMdhathI laI anaMta pradezI skaMdha AnupUrvI kahevAya che. mipradezI kaMdhathI laI anaMtapradezI saMdha eka AkAza pradeza para rahI zake che, be AkAza pradeza upara paNa avagAhana karI zake che, (rahI zake che) ane tripradezI skaMdha hoya to vadhumAM vadhu traNa AkAzapradeza para avagADha thaI zake che. eka, be, traNa ane vadhumAM vadhu jeTalA pradezI skaMdha hoya teTalA AkAzapradeza upara avagAhanA karI zake che. saMkhyAtapradezI kaMdha eka AkAzapradezathI laI saMkhyAta AkAzapradeza para avagAhana karI zake che. asaMkhyAta pradezI kaMdha ekathI laI potAnA jeTalA asaMkhyAta AkAzapradeza hoya teTalA AkAzapradeza para sthita thaI zake che. anaMtapradezI kaMdha eka pradezathI laI asaMkhyAta AkAzapradeza upara sthita thaI zake che. lokAkAzanA asaMkhyAta pradeza che. tethI te anaMta pradezI kaMdha paNa asaMkhyAta AkAza pradeza upara ja avAhita thaI zake che. acitta mahArUMdha madhyavartI eka samaya mATe sarvalokamAM vyApaka bane che. 62 AnupUrvI dravyanI kSetra ane sparzanAnI pRcchAmAM sarva praznonA uttaramAM sUtrakAre hA pADI che. teno tAtparya A pramANe che - - traNa pradezI (1) lokanA saMkhyAtamA bhAgamAM AnupUrvI dravya hoya che. jemake - avakAzAMtara. (2) ghaNA saMkhyAtamA bhAgamAM paNa AnupUrvI dravya hoya che. jemake - adholoka. (3) asaMkhyAtamA bhAgamAM AnupUrvI dravya hoya che. jemake Adi skaMdha. (4) ghaNA asaMkhyAtamA bhAgamAM AnupUrvI dravya hoya che. jemake - ghaNA traNa pradezI Adi skaMdho athavA bharatakSetra, meruparvata Adi. (5) saMpUrNa lokamAM AnupUrvI dravya hoya che. jemake acita mahAskaMdha eka samaya mATe sarvalokane avagAhe che. 1 * sUtra-95 H praznana - naigama vyavahAra nayasaMmata AnupUrvI dravya zuM lokanA saMkhyAtamA bhAgane, asaMkhyAtamA bhAgane, saMkhyAta bhAgone, asaMkhyAta bhAgone sparze che ke sarvalokane sparze che ? uttara H- naigama vyavahAra nayamata eka AnupUrvI dravya lokanA saMkhyAtamA bhAgane, asaMkhyAtamA bhAgane, saMkhyAta bhAgone, asaMkhyAta bhAgone athavA sarvalokane sparze che. aneka AnupUrvI dravyanI apekSAe niyamA sarvalokane sparze che. panna :- naigama-vyavahAra naya saMmata anAnupUrvI dravya zuM lokanA saMkhyAtamA bhAgane, asaMkhyAtamA bhAgane, saMkhyAta bhAgone, asaMkhyAta bhAgone ke sarva lokane sparze che ? uttara :- eka nAnupUrvI dravyanI apekSAe te lokano saMkhyAtamo bhAga, saMkhyAta bhAgo, asaMkhyAta bhAgo ke sarva lokane sparzatA nathI paraMtu lokanA asaMkhyAtamA bhAgane sparze che. aneka anAnupUrvI dravyonI apekSAe sarva lokane sparze che. vakatavya dravyonI sparzanA te ja pramANe, [anAnupUrvInI jema] jANavI.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-65 * vivecana-5 - A sUtramAM eka ane aneka AnupUrvI, anAnupUrvI, vaktavya dravyonI sparzanAno vicAra karyo che. kSetra dvAranI jema ja ahIM paNa pAMca praznottara dvArA sparzanA varNavI che. kSetra karatA sparzanA kAMIka vizeSAdhika hoya che kAraNa ke kSetranI cAre dizAnA tathA urva-adhodizAnA temaja sva AdhArabhUta kSetranA jeTalA AkAza pradezane sparze te tenI sparzanA kahevAya che. jemake be AkAzapadezane avagAhIne koI avaktavya dravya rahela hoya to be AkAzapadeza tenuM kSetra kahevAya ane bAra AkAzapradezanI tenI sparzanA kahevAya. * sUtra-96 dhana :- maigama-vyavahAra naya saMmata AnupUrvI dravyanI sthiti keTalAkALanI che ? uttara - eka AnapUrva dravyanI sthiti jaghanya eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAta kALanI che. aneka AnupUrvI dravyanI sthiti niyA sarvakAlika che. anAnupUrva ane avakatavya dravyonI jaghanya-utkRSTa sthiti anupUrva dravyanI jema jANavI. * vivecana-96 : A sUtramAM eka ane aneka AnupUrvI vagere dravyonI sthiti varNavI che. AnapardhI dravya te ja svarUpe jeTalo samaya rahe te tenI sthiti kahevAya. traNe dravyanI sthiti eka-eka dravyanI apekSAo jaghanya eka samaya che ane utkRSTa asaMkhyAta kALa che. dvipadezI DhaMdhamAM eka paramANu maLatA te pidezI DhaMdha AnupUrvI dravya banI, te svarUpe eka samaya rahI te paramANu chUTuM paDI jAya to te skaMdha AnupUrvI rUpe na rahe. A rIte AnupUrvI dravyanI sthiti jaghanya eka samayanI kahevAya. utkRSTa sthiti asaMkhyAtakALanI che. pudgala saMyoganI utkRSTa sthiti asaMkhyAtakALanI ja che. traNe dravyo te ja svarUpe asaMkhyAta kALa sudhI ja rahI zake. * sUtra-97 : naigamavyavahAra nayasaMmata AnupUrvI dravyonuM aMtara (virahakALa) keTaluM che ? eka anupUra dravyanI apekSAe jaghanya eka samaya ane utkRSTa anaMtakALanuM aMtara che. aneka anupUrvI dravyanI apekSAe aMtara nathI. prazna :- naigama vyavahAranaya saMmata anAnupUrvI dravyonuM aMtara keTaluM che ? eka anAnupUrvI dravyanI apekSAe jaghanya eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAtakALanuM aMtara che. aneka anAnapurva dravyanI apekSAe aMtara nathI. prazna :- naigama vyavahAranaya saMmata avakatavyadravyonuM aMtara keTalA kALanuM che ? uttara - eka avakatavya dravyanI apekSAe jaghanya eka samaya ane utkRSTa anaMtakALanuM aMtara che. aneka avakatavya dravyonI apekSAo aMtara nathI. * vivecana-97 :AnupUrvI vagere dravya potAnA AnupUrvIva vagere svarUpano tyAga karIne 64 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana jeTalA samaya pachI punaH AnupUrvItva vagere svarUpane prApta kare te kALane aMtarakALa athavA virahakALa kahe che. Anaparva, nAnaparva ane avaktavya A traNe dravyono jaghanya aMtarakALa eka samaya che. tripradezI DhaMdha ke dvipadezI DhaMdha vagere avasthA prApta karyA pachI svAbhAvika rIte ke prayoga dvArA kheDa thaI javAthI AnupUrvI ke avaktavya avasthA rahita banI, eka samayamAM punaH temAM paramANu maLI te avasthA prApta kare to jaghanya eka samayano virahakALa thAya. anAnupUrvamAM, paramANu koIpaNa skaMdhamAM joDAya, eka samaya skaMdha sAthe saMyukta rahI, chUTuM paDI, paramANapaNAne meLave, tyAre jaghanya eka samayano teno virahakALa thAya che. - AnupUrvI ane avaktavya dravyamAM utkRSTa virahakALa anaMtakALano che. koI eka vivakSita AnupUrvI dravya te avasthAne tyAgI te chUTA paDelA paramANuo anya dvipadezI, biudezI catuudezI vAva anaMtapadezI DhaMdharUpa anaMta sthAnomAM utkRSTakALanI sthitino anubhava karatAM, anaMtakALa vyatIta thaI jAya che. tatpazcAta te ja paramANuo dvArA te vivakSita AnupUrvItva avasthA prApta thAya tyAre utkRSTa anaMtakALano virahakALa thAya che. anAnupUrvI dravyamAM utkRSTa aMtara asaMkhyAta kALanuM che. paramANurUpa anAnupUrvI dravya koIpaNa skaMdha sAthe vadhumAM vadhu asaMkhyAta kALa sudhI ja saMyukta avasthAmAM rahI zake che. paramANu pagalano tathApakArano svabhAva che. aneka AnupUrvI dravyanI apekSAe aMtara ja nathI kAraNa ke lokamAM anaMta AnupUrvI vagere dravya vidhamAna ja hoya che. eka paNa samaya evo nathI ke jyAre AnupUrvI, anAnupUrvI ke avaktavya dravya na hoya. * sUtra-98 : dhana :- naigama-vyavahAra naya saMmata anupUvadravya zeSa dravyonA keTalAmAM bhAge che ? zuM saMkhyAtamA bhAge, asaMkhyAtamA bhAge, saMkhyAta bhAgomAM ke asaMkhyAta bhAgomAM che ? uttara + AnupUrvI dravya zeSa dravyonA asaMkhyAtamAM bhAga, asaMkhyAtamAM bhAga ke saMkhyAtabhAgomAM nathI paraMtu niyama (nizcayathI) asaMkhyAta bhAgomAM che. pragna * naigama-vyavahAra nayasaMmata anAnupUrva dravya zeSa dravyonA keTalAmAM bhAge che ? zuM saMkhyAmAM bhAga, asaMkhyAtamAM bhAga, saMkhyAd bhAgo ke asaMkhyAta bhAgomAM che ? uttara :- anAnupUrvI dravya zeSa dravyanA saMkhyAmAM bhAga ane saMkhyAd bhAgo ke asaMkhyAta bhAgo rUpa nathI paraMtu asaMkhyAtamA bhAge che. avaktavya dravya paNa anAnupUrvInI jema asaMkhyAtamA bhAge che.. vivecana-98 : AnupUrvI dravya zeSa dravya arthAta anAnupUrvI ane avaktavya dravyathI ochA che ke vadhu ? ane te adhikatA ke nyUnatA keTalA bhAge che ? tenA uttaramAM jaNAvyuM che ke zeSa dravyothI asaMkhyAtabhAgo adhika che. kAraNa e che ke AnupUrvIdravyamAM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUjha-98 ripradezI DhaMdhathI laI anaMtapadezI DhaMdha samAviSTa che. - anAnupUrvI dravya zeSa AnupUrvI dravya ane avaktavya dravya karatAM asaMkhyAtamAM bhAge jUna che. te ja rIte avaktavya dravya zeSa AnupUrvI ane anAnupUrvI dravya karatAM asaMkhyAtamA bhAge nyUna che. * sUtra-99 : prazna :- naigamavyavahAra nayasaMmata AnupUrvadravya kayA bhAvamAM varte che? (1) audayika, (2) aupathamika, (3) kSAyika, (4) jAyopathamika, (5) pAriimika ke (6) sAuitika bhAvamAM hoya che ? uttara :- samasta ApavI dravya niyamAM sAdi pArimika bhAvamAM hoya che. anAnupUva ane aktavya dravya mATe paNa A pramANe ja jANavuM athati te paNa sAdi pArivAmika bhAvamAM varte che. * vivecana-9 - AnupUrvI vagere dravyono kayA bhAvamAM samAveza thAya te prazna karatAM sUtrakAre dayikAdi cha bhAvono ullekha karyo che. dayikAdi cAra bhAva karma saMbaMdhita bhAvo che ane pariNAmika bhAva sahaja pariNamana janya che. karmanA udayathI prApta avasthA dayika bhAva kahevAya che. karmanA upazamathI prApta avasthA pazamika bhAva, karmanA kSayathI prApta avasthA kSAyika bhAva ane karmanA kSayopazamathI prApta avasthA kSAyopathamika bhAva kahevAya che. pAMca bhAvanA saMyogane sAHipAtika kahevAmAM Ave che. karma saMbaMdhita A bhAvo jIvane ja saMbhave che. AnupUrvI vageremAM pudgaladravyanI ja vAta che mATe temAM audayikAdi bhAva hotA ja nathI. pudgala dravyamAM eka pAriNAmika bhAva ja hoya che. dravyamAM, potAnA mULa svarUpano tyAga karyA vinA, je pariNamana thayA kare che, te pariNAma kahevAya che ane te pariNAma ja pariNAmikabhAva che athavA pariNamanathI. je niSpanna thAya te pariNAmika bhAva kahevAya che. te pAriNAmika bhAva sAdi ane anAdinA bhedathI be prakAranA che. dhamastikAya vageremAM svabhAvathI je pariNamanA anAdikALathI thayA kare che te anAdi pAriNAmika bhAva kahevAya che. pudgala dravyamAM je pariNamana thAya che te sAdi pAriNAmika che. * sUma-100 - prazna :- bhagavana naigama vyavahAra nayasaMmata navI dravyo, anAnapravI dravyo ane avakatavya dravyomAMthI dravyArthathI, pradezArthathI ane dravyApadezAthathI koNa-konAthI 5, adhika, tulya ke vizeSAdhika che ? uttara :- gautama ! dvavyApefe vaktavyadravya savathI thoDA che, tenAM karatAM anAnupUrvI dravyo dvavyAthI vizeSAdhika che ane tenA karatAM AnupUrvI dravya dravyAthathI asaMkhyAtaguNA adhika che. pradezonI apekSAe anAnupUrvI dravya savathI thoDA che, tethI Avakatavya [41/5] "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dravya pradezonI apekSAe vizeSAdhika che ane tethI AnupUvadravya pradezonI apekSAe anaMtaguNa adhika che. dravya-wdeza baMnemAM avaktavya dravya dravyApekSAe savathiI thoDA che, tethI dravya apadezAInI apekSAe anAnupUrvI dravya vizeSAdhika che, tethI pradezanI apekSAe Avakatavya dravya vizeSAdhika che, tethI AnupUvadravya dravya apekSAe asaMkhyAtagaNA che ane te ja AnupUva dravya pradezApekSA anaMtagaNA adhika che. A rIte anugamanuM varNana pUrNa thAya che, temaja naigama-vyavahAra naya saMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvanI vaktavyatA paNa pUrNa thAya che. * vivecana-1oo : A sUtramAM sUtrakAre taigama-vyavahAra naya saMmata AnupUrvI vagereno dravya, pradeza ane ubhaya apekSAe alAbahatva batAvyo che.. dravyArthathI :- (1) avaktavya dravya sarvathI thoDA che. (2) tethI anAnupUrvI dravya vizeSAdhika che. (3) tethI AnupUrvI dravya asaMkhyAtapaNA adhika che. dravyathI avaktavya sarvathI thoDA ane tethI anAnupUrvI dravya vizeSAdhika che, temAM vastusvabhAva ja kAraNa che. tethI AnupUrvI dravya asaMkhyAtapaNA adhika che. kAraNa ke anAnupUrvI dravyane paramANu pudgala rUpa eka ja sthAna prApta che ane avakatavya dravyone dvipadezI DhaMdharUpa eka ja sthAna prApta che jyAre AnupUrvImAM gaNapadezI DhaMdhathI laI anaMtapadezI DhaMdha sudhInA anaMta sthAna prApta che, tethI AnupUrvI dravya, avaktavya ane anAnupUrvIdravya karatAM asaMkhyAtapaNA adhika che. pradezArthathI :- (1) anAnupUrvI sarvathI thoDA che. (2) tethI vaktavya vizeSAdhika che. (3) tethI AnupUrvI anaMtagaNA adhika che. anAnupUrvI-paramANupudgala aApadezI che chatAM sarvasUma deza, nirvibhAganiraMza bhAga pradeza kahevAya che. AvuM nirvibhAgapaNuM paramANamAM che tethI pradezArthanI apekSAe alA-bahutvamAM tenI apadezI hovA chatAM gaNanA karela che. pradezanI apekSAe anAnupUrvI dravya karatAM avaktavya dravya vizeSAdhika che. tenuM kAraNa e che ke pratyeka avaktavya dravya be pradeza che. jyAre anAnupUrvIdravya ApadezI che. tethI AnupUrvI dravyonA pradeza anaMtaguNA che kAraNa ke anaMtapadezI DhaMdhano paNa temAM samAveza thAya che. dravya-pradeza ubhaya apekSAe :- (1) avakatavyadravya dravyApekSAe sarvathI thoDA che. (2) anAnupUrvIdravya dravya ane apradezApekSAe vizeSAdhika che. (3) avaktavyadravya pradezArthathI vizeSAdhika che. (4) AnupUrvIdravya dravyApekSAe asaMkhyAtagaNA che. (5) AnupUrvIdravya pradezApekSAe anaMtagaNA adhika che. * sUtra-101 - prathama * saMgrahanaya saMmata anaupanizcikI dravyAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- saMgrahanaya saMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvInA pAMca prakAra kahyA che,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-101 67 te A pramANe che - (1) arthapada prarUpaNA, (2) bhaMgasamutkIrtanatA, (3) bhaMgopadarzanatA, (4) samavatAra, (5) anugama. * vivecana-101 : saMgrahanayasaMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvInI prarUpaNA pUrvokta naigama-vyavahAra nayasaMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvInI jema ja arthapada prarUpaNA vagere pAMca prakAre karavAnI che. arthapada prarUpaNA vagerenA lakSaNa pUrvokta rIte ja jANavA. * sUtra-102 - prazna :- saMgrahanaya saMmata arthapada prarUpaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara HsaMgrahanaya saMmata arthapada prarUpaNAnuM svarUpa A pramANe che - tripadezI saMdha AnupUrvI che, catuSpadezI skaMdha AnupUrvI che yAvat dasa pradezI skaMdha AnupUrvI, saMkhyAta pradezI saMdha AnupUrvI, asaMkhyAtapadezI skaMdha AnupUrvI ane anaMtapadezI skaMdha AnupUrvI che. paramANu yudgala anAnupUrvI che, dvipadezI skaMdha avaktavya che. A saMgrahanaya saMmata apada prarUpaNAnuM svarUpa che. * vivecana-102 : A sUtramAM saMgrahanayanI dRSTithI AnupUrvI, anAnupUrvI ane avaktavya dravyano vicAra karavAmAM Avyo che. saMgrahanaya sAmAnyagrAhI che. tethI avizuddha saMgrahanayanA mate jeTalA tripradezI kaMdha che te pradezIpaNuM samAna hovAthI te eka ja kahevAya. te ja rIte cAra pradezI jeTalA skaMdha hoya te eka ja kahevAya. A rIte anaMta pradezI kaMdha paryaMta jANavuM. vizuddha saMgrahanayanA mate to pridezI AnupUrvIthI laI aneta pradezI AnupUrvI patamAM AnupUrvItva samAna che mATe te eka ja AnupUrvI dravyane svIkAre che. tripradezI jeTalA dravya teTalI AnupUrvI, catuSpadezI jeTalA skaMdha teTalI AnupUrvI, tema bhedasahita AnupUrvIdravyane naigama-vyavahAranaya svIkAre che. tethI temAM ekavacana ane bahuvacana dvArA kathana che. jyAre saMgrahanaya ekatvane svIkAratuM hovAthI temAM ekavacanathI ja kathana che. jeTalA paramANu pudgala che temAM anAnupUrvItva samAna che mATe eka anAnupUrvI ane te ja rIte eka avaktavya dravyane saMgrahanaya svIkAre che. * sUtra-103/1 : saMgrahanaya saMmata arthapada prarUpaNAnuM prayojana zuM che ? saMgrahanaya saMmata arthapada prarUpaNA dvArA saMgrahanaya saMmata bhaMgasamurkInatA karavAmAM Ave che. prazna :- saMgrahanaya saMmata bhaMgarAmutkIrtanatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara HbhaMgonA nAmonuM kathana karavuM te bhaMgarAmutkIrtanatA kahevAya che. saMgrahanaya saMmata bhaMgonuM kathana A pramANe che. (1) AnupUrvI che (2) anAnupUrvI che (3) avaktavya che. dvikasaMyogI bhaMga - (4) AnupUrvI-anAnupUrvI che (5) AnupUrvIavaktavya che, (6) anAnupUrvI avaktavya che, saMyogI bhaMga - (7) AnupUrvI, anAnupUrvI, avaktavya che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * vivecana-103/1 : bhaMgasamutkIrtanatAmAM mULa traNa bhaMga che. (1) AnupUrvI, (2) anAnupUrvI ane (3) avaktavya benA saMyogathI traNa bhaMga bane che. traNenA saMyogathI eka bhaMga bane che, te mULapAThathI spaSTa che. saMgrahanaya sAmAnyagrAhI hovAthI te eka ja AnupUrvI vagerene svIkAre che mATe temAM bahuvacananA bhaMga thatA nathI. tethI 26 bhaMga thatA nathI paraMtu sAtabhaMga ja thAya che. * sUtra-103/2 thI 108/1 - [103/2] prazna :- saMgrahanaya saMmata bhaMgasamutkIrtanatAnuM zuM prayojana che ? uttara - saMgrahanaya saMmata bhaMgasamutkIrtanatA dvArA saMgrahanaya saMmata bhaMgopadarzana karavAmAM Ave che. 6 [104] prA :- saMgrahanaya saMmata bhaMgopadarzanatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- bhaMgonA nAma vAcyArtha sahita batAvavA te bhaMgopadarzanA kahevAya che. artha sahita te bhaMgo A pramANe bane che. asaMyogI traNa bhaMga - (1) jhidezI skaMdha AnupUrvI che. (2) paramANumudgala anAnupUrvI che. (3) dvipadezI skaMdha vaktavya che. - (1) tripadezI skaMdha ane paramANuyudgala, AnupUrvI-anAnupUrvI che. (2) tripadezI saMdha ane dvipadezI skaMdha, AnupUrvIavaktavya che. (3) paramANuyudgala ane dvidezI skaMdha anAnupUrvI, vaktavya che. dvisaMyogI traNa bhaMga - trisaMyogI eka bhaMga padezI skaMdha, paramANuyudgala ane dvipadezI skaMdha-AnupUrvI, nAnupUrvI, avakatavya dravya che. [AnupUrvIno vAcya tripadethI skaMdha, anAnupUrvIno vAcyArtha paramANu pudgala ane vaktavyano vAcyArtha dvipadezI skaMdha che, tema sarvatra jANavuM.] A pramANe saMgrahanaya saMmata bhaMgopadarzanatAnuM svarUpa jANavuM. [15] panna :- samavAranuM svarUpa kevuM che? saMgrahanaya saMmata AnupUrvI dravya zuM AnupUrvI dravyamAM samAviSTa thAya che ke anAnupUrvIdravyamAM samAviSTasamavatarita thAya che ke avaktavyadravyamAM samAviSTa thAya che ? uttara H- saMgrahanaya saMmata AnupUrvI dravya AnupUrvIdravyamAM samavatarita thAya che, anAnupUrvI ke avaktavya dravyamAM samAviSTa thatAM nathI. A ja rIte anAnupUrvI ane avaktavya, A baMne dravya sva-sva sthAnamAM samAviSTa thAya che. [106] prana :- saMgrahanaya saMmata anugamanuM svarUpa kevuM che ? uttara - saMgrahanaya saMmata anugama ATha prakAranA che. [107] (1) satpada prarUpaNA (2) dravyapramANa (3) kSetra (4) sparzanA (5) kALa (6) aMtara (7) bhAga (8) bhAva saMgraha naya sAmAnyagrAhI hovAthI temAM bheda saMbhavatA nathI, tethI temAM bahutva nathI.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-103 thI 108 [108/1] puna :- saMgrahanaya saMmata AnupUvadravya atirUpa che ke nAstirUpa che ? uttara :- AnupUvadravya niyamA-nizcitarUpe atirUpa che. te ja rIte anAnupUrva ane vakatavya dravyapaNa attirUpa ja che. * vivecana-103/2 thI 108/1 - AnupUrvIdravya vagere pada asat artha viSayaka nathI. 'stasma' pada stanma (thAMbhalA rUpa vAstavika ane viSaya kare che. tevI rIte 'AnupUrvI? pada paNa vidhamAna padArthano ja vAyaka che. te niyamA sthi' zabda dvArA batAvyuM che. * sUtra-108/ra : prazna * saMgrahanaya saMmata AnupUrvI dravya zuM saMkhyAta che, asaMkhyAta che. ke anaMta che ? uttara :- saMgrahanaya saMmata AnapUrva dravya saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI ane anaMta paNa nathI, paraMtu niyAmAM eka rAzi rUpa che. te ja pramANe anAnupUrvI ane vaktavya dravya paNa eka rAzirUpa che. * vivecana-108/ra : saMgrahanaya sAmAnyane grahaNa kare che. badhA AnupUrvI dravyane eka rUpa ja svIkAre che mATe tenA mate AnupUrvI vagere traNe dravya saMkhyAta asaMkhyAta ke anaMta nathI paraMtu eka zazirUpa ja che. * sUtra-18/3 - prazna :- saMgrahanaya saMmata AnupUrvI dravya lokanA keTalA bhAgamAM che ? che te lokanA saMkhyAtamA bhAgamAM, asaMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM, asaMkhyAta bhAgomAM ke sarvalokamAM che ? uttara :- samasta AnupUrva dravya lokanA saMkhyAtamAM bhAga, asaMkhyAtamAM bhAga, saMkhyAta bhAgo ke asaMkhyAta bhAgomAM nathI paraMtu niyamAM sarvalokamAM che. A rIte anAnupUrvI ane avakatavya dravya paNa sarvalokamAM che. * vivecana-108|3 - saMgrahanaya, AnupUrvIdravyo Adine ekarUpa mAne che ane A traNe dravya lokamAM sarvatra vidhamAna hoya che. tethI te niyamA sarva lokamAM che, tema kahyuM che. lokanA dezabhAvamAM vyApta bhi-bhinna AnupUrvI dravyane saMsAhAya mAnya karatuM nathI. * sUtra-108/4 - saMgrahanA saMmata AnupUddravya zuM lokanA saMgItamAM bhAga saMkhyAmAM bhANa saMprakhyAtabhAgo, asaMkhyAta bhAgo ke sarvalokane sparze che ? Anapud dravya lokanA saMkhyAtamAM bhAga, asaMkhyAtamAM bhAga, saMkhyAta bhAgo, asaMkhyAta bhAgone sANatA nathI paraMtu niyamathI sarvalokane sparza che. A ja rIte anAnupUrvI ane avaktavya, A baMne dravya paNa savalokane sparze che. * vivecana-1084 - saMgrahanayanA mata mujaba AnupUrvItva sAmAnyanI apekSAe sarva AnupUrvI anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dravya eka che. te ja rIte anAnupUrvI ane avaktavya dravya paNa eka che. te AnupUrvI, anAnupUrvI ane vaktavya dravya AkhA lokamAM vyApta che. tenuM phoma Akholoka che, tema tenI sparzanA paNa AkhAM lokanI che. * sUtra-108/5 - saMgrahanaya saMmata AnupUrvI dravya kALanI apekSAe keTalA kALa sudhI AnupUvarUpe rahe che ? AnupUrvadravya AnupUvarUpe savakALa rahe che. anAnupUrva ane vaktavya dravya mATe paNa temaja samajavuM ati A traNe dravya sarvakALamAM vidhamAna ja hoya che. saMgrahanaya sarva AnupUrvI vagere dravyane eka ye ja svIkAre che mATe aneka dravyanI apekSAe kALamayAMdA savaddhiA kahI che. dhana :* saMgrahanIya saMmata AnupUrvI dravyanuM kALanI apekSAe keTalA kALanuM AMtara-virahakALa hoya che ? uttara :- kALanI apekSAo AnupUrva dravyamAM viraha nathI aMtara nathI. anAnupUrva ane avakatavya dravya mATe paNa temaja jANavuM ke temAM aMtara nathI. A traNe dravya sarvakALamAM hoya ja che. tenuM avasthAna traNe kALamAM hovAthI temAM viraha nathI. dhana :- saMgrahanIya saMmata AnupUrvI dravya zeSa dravyonA keTalAmAM bhAga pramANa hoya che ? zuM saMkhyAtamA bhAga pramANa, asaMkhyAtamA bhAga pramANa, saMkhyAta bhAgo pramANa ke asaMkhyAta bhAgo pramANa hoya che ? uttara : saMgrahanaya saMmata AnupUrva dravya roSa dravyanA saMkhyAtamAM bhAga, asaMkhyAtamA bhAga, saMkhyAta bhAgo ke asaMkhyAta bhAgo pramANa nathI paraMtu niyamamAM bIjI bhAga pramANa hoya che. zeSa nAnapUrva ane avakatavya dravyapaNa roSa dravyathI bIja bhAga pramANa hoya che. * vivecana-108/5 - A sUtramAM AnupUrvI vagere dravya zeSa dravyanA keTalAmA bhAge che, tenuM nirUpaNa karyuM che. saMgrahAya AnupUrvI dravyane, anAnupUrvI dravyane ane vakatavya dravyane eka eka rUpe mAne che. eTale AnupUrvI dravya zeSa anAnupUrvI ane avakatavyadravyanA trIjA bhAge kahevAya. traNa rAzimAMthI pratyeka zazi ane rAzinA bIjA bhAge ja kahevAya. anAnupUrvI ane avaktavya dravya paNa zeSa rAzinA trIjA bhAge che. * sUtra-18/6 : saMgrahanayasaMmata AnupUvadravya kayA bhAvamAM hoya che ? AnupUrva dravya niyamathI sAdi pariNAmika bhAvamAM hoya che. temaja anAnupUrva ane avakatavya dravya mATe paNa jANavuM. eka rAzita dravyomAM abadutva nathI. * vivecana-108/6 : saMgrahanayanI daSTie AnupUrvI vagere dravyamAM anekatva nathI, sarva eka-eka dravya che. anekava na hovAthI avAbadutva saMbhavita nathI.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-109 31 * sUtra-109 : prazna :- aupanidhikI dravyAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara H- aupanidhikI dravyAnupUrvInA traNa prakAra che. te A pramANe che - (1) pUrvAnupUrvI (2) pAnupUrvI (3) nAnupUrvI. * vivecana-109 : koI eka vastune sthApita karI, tenI samIpe pUrvAnupUrvI Adi kramathI anyavastuone sthApita karavAmAM Ave tene upanidhi kahevAya che. upanidhi jenuM prayojana che te aupanidhikI kahevAya che. dravyaviSayaka AnupUrvI te dravyAnupUrvI. (1) pUrvAnupUrvI :- vivakSita dharmAstikAya vagere dravya vizeSanA samudAyamAM je prathama dravya che tyAMthI prAraMbha karI anukrame pachInA dravyone sthApavAmAM Ave athavA te rIte gaNanA karAya to te pUrvAnupUrvI kahevAya. (2) pazcAnupUrvI :- vivakSita dharmAstikAya vagere dravya vizeSanA samudAyamAMthI aMtima chelle je dravya che tyAMthI zarU karI viparItakramathI prathama dravya sudhInI gaNanA ke sthApanAne pazcAnupUrvI kahevAmAM Ave che. (3) anAnupUrvI :- pUrvAnupUrvI pazcAturvInA kramane choDI, vacce-vaccenA dravyathI prAraMbha karI, koIpaNa kramathI kathana ke sthApana karavAmAM Ave te anAnupUrvI. anaupanidhikI dravyAnupUrvImAM arthapada prarUpaNAmAM AnupUrvI-anAnupUrvI ane avaktavya tema traNa prakAre dravya batAvyA che. tyAM anAnupUrvIno artha che krama na hovo. paramANumudgala eka nirvibhAga aMza rUpa che. temAM Adi-madhya-aMtarUpa krama nathI. tethI paramANunI gaNanA anAnupUrvImAM karI che. jyAre aupanidhikInA pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI ane anAnupUrvI, A traNa bhedamAM anAnupUrvI anukrama ke viparIta krama sivAyanA kramarUpa che arthAt ahIM anAnupUrvImAM vacce-vaccenA koI paNa dravyathI zarU karI krama banAvavAmAM Ave che. te krama pUrvAnupUrvI ane zvAnupUrvIthI bhinna krama hoya che. - sUtra-110 - [ << pUrvAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara H- (1) dhamastikAya, (ra) adharmAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) jIvAstikAya, (5) pudgalAstikAya, (6) addhakALa. A pramANe anukramathI kathana karAya ke sthApana karAya, tene pUrvAnupUrvI kahe che. A purvAnupUrvInuM varNana thayuM. paztra :- pAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara H- (6) addhArAmaya, (5) pudgalAstikAya, (4) jIvAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (2) adhamastikAya, (1) dharmAstikAya. A pramANe viparIta kramathI sthApana karAya te pazcAnupUrvI yoot :- anAnupUrvInuM svarUpa kevuM che? uttara H- ekathI prAraMbha karI, eka-ekanI vRddhi karatAM cha saMkhyA patinI sthApita zreNInA aMkone paraspara guNI-abhyasta rAzimAMthI Adi ane aMtanA (pUnupUrvI ane padmAnupUrvIrUpa) "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana be bhaMga nyUna karatAM je saMkhyA rahe, teTalI (A cha dravyonI) anAnupUrvI che. * vivecana-110 : 32 A traNa sUtromAM aupanidhikI dravyAnupUrvInA traNa bheda, pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI ane anAnupUrvInuM svarUpa darzAvyuM che. dharmAstikAyathI zarU karI anukramathI addhAsamaya sudhI dravyone sthApana karavAmAM Ave, tene pUrvAnupUrvI kahe che. addhA samayathI zarU karI viparItakramathI dharmAstikAya paryaMta kathana karavAmAM Ave to te pazcAnupUrvI kahevAya che ane A baMne prakAranA kramane choDI, saMbhavita bhaMgo dvArA je krama racavAmAM Ave ane te dvArA tenuM kathana karAya tene anAnupUrvI kahe che. dharmAstikAyAdi cha dravyonA kramanI sArthakatA :- cha dravyamAM dharma' pada mArgalikarUpa hovAthI tIrthaMkaroe prathama dharmAstikAyanuM kathana karyuM che. dharmanuM pratipakSI pada 'adharma' che. tethI tyArapachI adharmanuM, dharma ane adharmano AdhAra AkAza hovAthI tyArapachI AkAzanuM, AkAzanI sAthe amUrtatAnI apekSAe sAmyatA hovAthI tyArapachI jIvanuM, jIvanA bhogopabhoganuM sAdhana pudgala hovAthI tyArapachI pudgalanuM kathana che ane jIva tayA ajIvanI paryAya hovAthI ane jIva ane ajIva dravyo para kAladravya vartI rahyuM hovAthI aMte addhArAmaya-kAladravyano upanyAsa karyo che. - sUtra-111 : athavA aupanidhikI dravyAnupUrvI traNa prakAre kahI che. jemake pUrvAnupUrvI, (2) pazcAnupUrvI, (3) anAnupUrvI. - * * pUrvAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara :- pUrvAnupUrvInuM svarUpa A pramANe che. * paramANumudgala, dvidezI skaMdha, padezI skaMdha yAvat dasa pradezI skaMdha, saMkhyAta pradezI kaMdha, asaMkhyAta pradezI kaMdha, anaMtapadezI skaMdha, A kramavALI AnupUrvI pUrvAnupUrvI kahevAya che. A pUrvAnupUrvInuM varNana thayuM. prathna - padmAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara H- pazcAnupUrvInuM svarUpa A pramANe che - anaMtapradezI kaMdha, asaMkhyAtapadezI skaMdha, saMkhyAta pradezI kaMdha, yAvat daza pradazI saMdha yAvat tripadezI skaMdha, dvipadezI skaMdha, paramANuyudgala. A rIte viparIta kramathI sthApana karAya tene pazcAnupUrvI kahe che. panna :- nAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara H- ekathI pAraMbha karI eka ekanI vRddhi karavAthI nirmita anaMtapadezI skaMdha paryaMtanI zreNInI saMkhyAne paraspara guNavAthI niSpanna anyonyAbhyasta rAzimAMthI Adi ane aMtarUpa bhe bhaMga nyUna karavAthI anAnupUrvI bane che. A rIte aupanidhikI dravyAnupUrvInuM varNana pUrNa thAya che. A rIte jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatikita dravyAnupUrvI ane noAgamathI dravyAnupUrvI tathA dravyAnupUrvInuM varNana pUrNa thAya che. * vivecana-111 : A sUtromAM pudgalAstikAyamAM ghaTita pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI, anAnupUrvInuM - (1)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-111 svarUpa varNana karyuM che. cha dravyamAMthI eka pudgalAstikAyamAM ja paramANu vagere pudgaladravyanI bahulatA hovAthI anukama ghaTita thAya che. dharma-adharma ane AkAza eka dravya rUpa che. tethI temAM dravya bAhulya na hovAthI anukrama ghaTita na thAya. jIvAstikAyamAM anaMta jIva hovAthI dravya bAlya che paraMtu temAM pUrva-pazcAdu bhAva nathI. pratyeka jIvadravyamAM asaMkhyAta pradeza hovAthI tulya pradezatA che. pudagaladravyamAM dravya bAharA sAthe paramANu, be pradezI, traNa pradezI DhaMdhomAM viSama pradezatA che. tyAM pUrva-pazAbhAva hovAthI pUrvanupUrvI vagere ghaTita thAya che. aAsamaya eka samayapramANa rUpa che, tethI tyAM paNa krama ghaTita thato nathI. tethI prakArAntarathI pudgaladravyamAM pUrvAnupUrvI Adi AnupUrvInuM kathana karyuM che. * sUtra-112 thI 114/1 - [11] prazna :- romAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- homAnapUrvanA be prakAra che. te A pramANe che - aupanidhitI ane anaupanidhinI. [113] te bemAMthI aupanidhikI kSetrAnupUrva sthApya che. te alpa viSayavALI hovAthI tenuM varNana pazcAta karavAmAM AvatuM hovAthI te sthApya che. hogAnupUrvamAM je anaupanidhikI kSemAnapUrva che. tenA be prakAra che. te A pramANe che - (1) naigama-vyavahAranaya saMmata ane () saMgrahanaya saMmata. [114/1] pana :naigama-vyavahAranaya saMmata nIpanidhinI mAnupUvInuM svarUpa kevuM che ? uttara :- nigama-vyavahAranaya saMmata anaupanidhinI kSemAnapUrvanA pAMca prakAra che. te A pramANe che -(1) pada-prarUpaNA, (2) bhaMgasamukInatA, (3) bhaMgopadarzanatA, (4) samavatAra ane (5) anagama. - pana * naigama-vyavahAranaya saMmata arthapada prarUpaNAnuM svarUpa kevuM che? uttara * naigamavyavahAranA saMmata apada parUpaw A pramANe che - traNa AkArApadeza para sthita (avagaDha) rUMdha AnAtha che yAvata dazapadezavagAhI skaMdha, saMkhyAta pradezAvagADha, asaMkhyAta pradezonagaDha dravya AnupUrvI che. eka pradezAvADha dravya skaMdho anAnupUrva che ane pradezAvagADha dravya skaMdho vakatavya che. traNa kAzapadezAvagaDha aneka dravya skaMdho aneka aniSa che cAvatu dasapadezAvagaDha kaMdho, saMdhyAta pradezAvADha skaMdho ane asaMkhyAta pradevagADha skaMdho aneka anupUrvI che, eka pradezAvagADha jaMdho aneka anAnupUrvI che, dvipadezAvagaDha skaMdho aneka avaktavya che. AvuM naigama-vyavahAranaya saMmata pada prarUpaNAnuM svarUpa jANavuM. prazna :- A naigama-vyavahAranaya saMmata apida prarUpaNAnuM prayojana che che ? uttara :- A naigama-vyavahAra naya saMmata auida prarUpaNA dvArA naigamavyavahAra naya saMmata bhaMgasamukIrtanatA karavAmAM Ave che. * vivecana-112 thI 114/1 - phogAnupUrvImAM kSetranI pradhAnatA che. trathI AkAzAstikAyanuM grahaNa thAya 4 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana che, koNa eTale AkAza, AkAza pradezo. AkAza para AnupUrvI vagere ghaTAvatA tenI vyAkhyA nIce pramANe thAya che. eka AkAza pradezane anAnupUrvI kahe che. be AkAza pradezane avaktavya kahe che. traNa-cAra AkAza pradezathI laI asaMkhyAta AkAza pradezane AnupUrvI kahe che. AkAza dravya arUpI hovAthI, sugamatAthI bodha karAvavA, phogamAM pudgala dravyanA upacAssI phoTAnupUrvIno vicAra karavAmAM Ave che. pudgala dravyonuM tho AkAza pradeza che. je pudgala dravya jeTalA AkAza pradezanA AdhAre rahe-cAvagADha thAya, te tenuM kSetra kahevAya che. pudgala dravyamAM saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMtapadezI DhaMdhamAM evI avagAhana zakti che ke te eka, be, traNa vagere AkAza pradeza para avagAhana karI zake che. paramANu eka AkAza pradeza upara rahe che. dvipadezI DhaMdha eka athavA be AkAza pradezane avagAhe che. tripadezI DhaMdha eka, be ke traNa AkAza pradezane avagAhe che. A rIte asaMkhyAta pradezI DhaMdha sudhImAM jeTalA pradezI DhaMdha hoya te ochAmAM ochA roka ane vadhumAM vadhu skaMdhamAM jeTalA pradeza hoya teTalA AkAza pradezane avagAhIne rahe che. anaMta pradezI DhaMdha eka AkAza pradezathI laI asaMkhyAta AkAza pradezane avagAhe che. lokAkAzanA pradeza asaMkhyAta ja che mATe anaMtapadezI DhaMdhaanaMta AkAza pradezane avagAhI zakatA nathI. * sUtra-114/ra : pavana * naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgasamukItanatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgasamukItanatA-bhaMgonuM nirUpaNa A pramANe che- (1) AnupUrvI che, (2) anAnupUrvI che, (3) avakatavya che vagere chabIsa bhaMgonA nAmonuM kathana dravyAnupUvagata bhaMgasamu-kIrtanatA pramANe gaNavuM. A naigama vyavahAra naya saMmata bhaMgasamutkIrtanatAnuM svarUpa che. prazna :- naigama-vyavahAra naya saMmata bhaMgasamu-kIrtanatAnuM prayojana zuM che ? uttara :- maigama vyavahAranaya saMmata bhaMgasamutkIni dvArA naigama vyavahAranaya saMmata bhaMgopadarzana karavAmAM Ave che. prathana * naigama-vyavahAra nayasaMmata bhaMgopadarzanatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- (1) naigama vyavahAra naya saMmata hogAnupUrvanI bhaMgopadanitA A pramANe che. traNa AkAzapadezAvagaDha drAkaMdha "anupUrvI' (padano vArasyA) che. (2) eka pradezAvagADha paramANau vagere dravya "anAnupUrva' che. (3) tathA beudezAvagaDha aMdha avakatavya che. (4) kaNa AkAzapadezAvagaDha aneka AMdho aneka 'AnupUva' (e bahuvacanAna padanA vAcya) che. (5) eka AkAza padezAvagADha aneka paramANuo, skaMdho aneka 'anAnupUrva' che. (6) dvipadezAvagADha aMdho aneka 'avakatavya' che athavA (0) kaNa pradezaiAvagADha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-114 5 (skaMdha) ane eka pradezAvagADha paramANu ke kaMdha AnupUrva ane AnInupUrvI (dvisaMyogI) che. A pramANe asaMyogInA 6, dvisaMyogInA 1ra ane traNa saMyogInA 8 bhaMga maLI kula chabbIsa bhaMganA vAcyArtha naigama vyavahAra naya saMmata dravyAnupUrvInI jema jANavA joIe. A naigamavyavahAra naya saMmata hogAnupUrvanI bhaMgopadanAnuM svarUpa che. * vivecana-114/ra : AnupUrvI - tripadezAvagADhathI laI asaMkhyAta pradezAvagADha sudhInA bipadezI aMghathI laI anaMtapadezI DhaMdhone AnupUrvI kahe che. - anAnupUrvI :- eka pradezAvagADha paramANu pudgalathI anaMtapadezI sudhInA skaMdhane anAnupUrvI kahe che. avaktavya :- dvipadezAvagADha dvipadezIthI anaMtapadezI sudhInA skaMdhane avakatavya kahe che. dravyAnupUrvImAM dravyanI pradhAnatA che jyAre kSemAnupUrvamAM kSetranI pradhAnatA che. dravyApekSamA AnupUrvIno kSetra sAthe saMbaMdha - dravyanI apekSAe tripadezI skaMdhane AnupUrvI kahe che. paraMtu te ja bpadezI DhaMdha jo eka AkAzapadeza para sthita hoya to kSetranI apekSAe te anAnupUrvI kahevAya che. te ja rIte mipadezI DhaMdha jo be AkAzapadeza para sthita hoya to te phonanI apekSAe avaktavya kahevAya che. maudezI DhaMdha jo traNa AkAzapradeza para sthita hoya to te kSetranI apekSAe AnupUrvI kahevAya che. A rIte dravyanI apekSAe AnupUrvI dravya, phonanI apekSAe AnupUrvI, anAnupUrvI ane avaktavya traNe prakAre hoI zake che. dravyApekSAyA anAnupUrvIno dravyakSetra sAthe saMbaMdha :- dravyanI apekSAe paramANu pudgalane anAnupUrvI kahe che. paramANu pula eka AkAzapadeza para ja sthita thaI zake che. tethI adhika AkAzapradeza para te sthita thaI zake nahIM. tethI dravyanI apekSAe anAnupUrvI dravya, kSetranI apekSAe paNa anAnupUrvI ja hoya che. dravyApekSayA avaktavya dravyano kSetra sAthe saMbaMdha:- dravyanI apekSAe dvipadezI skaMdhane avaktavya kahe che. dvipadezI DhaMdha jo eka AkAzapradeza para sthita hoya to tene kSetranI apekSAe anAnupUrvI ane jo be AkAzapradeza para sthita hoya to kSetranI apekSAe avaktaya kahe che. dvipadezI DhaMdha be thI adhika AkAzapadeza para sthita thaI zakatuM nathI. tethI temAM AnupUrvItva saMbhavita nathI. * sUtra-114/3 : pana * samavatAranuM svarUpa kevuM che? naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUrva dravyo kyAM samAviSTa thAya che ? AnapUrvI dravyamAM, anAnapUrva dravyamAM ke avakatavya dravyamAM samAviSTa thAya che ? uttara :- AnupUrvIdravya AnupUrvI dravyamAM 36 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana samAviSTa thAya che paraMtu anAnupUrvI dravyomAM ke avakatavya dravyomAM samAviSTa thatAM nathI. A rIte traNe sva-svasthAnamAM ja samAviSTa thAya che. * vivecana-114/3 - samavatAra eTale samAviSTa thavuM, samAya javuM, ekabIjAmAM maLI javuM. A samavatAra svajAtirUpa dravyamAM ja thAya che. parajAtirUpa dravyamAM nahIM. * sUtra-114/4 thI 116/1 - [114] pana : anugamanuM svarUpa kevuM che? uttara : anugAmanI nava prakAra kahyA che. [11] (1) satpadaprarUpaNA, (2) dravya pramANa, (3) kSetra, (4). nA, (5) kAla, (6) aMtara, () bhAga, (8) bhAva, (9) AtAbhahuva. 116/1 prazna :- naigama-vyavahAranaya saMmata kSemAnuHvI, arUi5 che ke nAstipa che ? uttara :- naigama vyavahAra naya saMmata romAnapUrva niyamA atirUpa che. anAnaparva ane avakatavya dravya paNa niyamo asvirUpa che. prazna :- naigama-vyavahAra nA saMmata AnupUrvI dravya saMprakhyAta che, asaMkhyAta che ke anaMta che? uttara * naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUrva dravya saMkhyAta ke anaMta nathI paraMtu asaMkhyAta che. A ja rIte anAnapUrva ane avakatavya baMne dravya paNa niyamA asaMkhyAta che. * vivecana-114/4 thI 116/1 : A sUtramAM kSetranI apekSAe AnupUrvI vagere dravyonuM pramANa asaMkhyAta batAvyuM che. AkAzanA traNa vagere pradezamAM sthita dravya AnupUrvI che. traNa-traNa AkAza pradezanA kSetra vibhAga karIe to te asaMkhyAta ja thAya che. lokanA tripadezAtmaka vibhAga asaMkhyAta che ane tatatulya saMkhyAvALA AnupUrvI dravyapaNa asaMkhyAta che. eka-eka pradezAvagADha dravya anAnupUrvI che. lokanA pradeza asaMkhyAta che mATe anAnuparva dravya asaMkhyAta che. dvipadezAvagADha dravya avaktavya che. lokanA be pradezAtmaka vibhAga asaMkhyAta che mATe avatavya dravya paNa asaMkhyAta che. sUtra-116/ra : prathama - maigama-vyavahAranaya saMmata kSetrAnupUrvI dravya lokanA keTalA bhAgamAM hoya che? zuM saMkhyAtamA bhAgamAM, asaMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM, asaMkhyAta bhAgomAM ke yAvata sarvalokamAM hoya che. uttara :- eka dravyanI apekSAe lokanA saMkhyAmAM bhAgamAM, asaMkhyAtamAM bhAgamAM, saMdhyAta bhAgomAM, asaMkhyAta bhAgomAM athavA dezona lokamAM hoya che. aneka dravyanI apekSAo niyamA sarvalokamAM hoya che. prasta * naigama-vyavahAranaya saMmata anAyu dravyanA viSayamAM uparokta prazna pUchavA. uttara - eka dravyanI apekSAe saMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM ke asaMkhyAta bhAgomAM nathI, sarvalokamAM nathI paraMtu asaMkhyAtamAM bhAgamAM che. aneka dravyanI apekSAe niyamAM sarvalokamAM che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-116 avakatavya dravya mATe paNa A pramANe jANavuM. * vivecana-116/ra : prastuta sUtramAM kSemAnupUrvIgata AnupUrvI, anAnupUrvI ane avaktavya dravyanA kSetrano vicAra ekavacana ane bahuvacananI apekSAe karavAmAM Avyo che. eka AnupUrvI tripadezAvagADhathI laI asaMkhyAta pradezAvagADha hoya che. traNa AkAza pradeza lokAkAzano asaMkhyAtamo bhAga thAya tethI eka AnupUrvI lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM kahevAya, koI eka AnupUrvI lokanA saMkhyAtamA bhAga, asaMkhyAta bhAgo, saMkhyAta bhAgomAM saMbhave che ane koI eka AnupUrvI dravya dezona lokamAM rahe che athati kSemAnupUrvarUpa AnupUrvInuM jaghanya kSetra lokano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa dezona loka che. * sUra-116/3 : ana* naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUrvI dravya zuM lokanA saMkhyAmAM bhAgane, asaMkhyAtamA bhAgane, saMkhyAta bhAgone, asaMkhyAta bhAgone ke savalokane sapaNe che ? uttara :- eka dravyanI apekSAe lokanA saMkhyAtamA bhAgane, asaMkhyAtamA bhAgane, saMkhyAta bhAgo, asaMkhyAta bhAgo athavA dezona lokane sparze che. aneka dravyonI apekSAe niyamo sarvalokane sparze che. anAnupUrvI ane vaktavya dravyonI sparzananuM kathana pUvakta kSetra dvArane anurUpa samajavuM vizeSatA e che ke mane badale ahIM nA kahevI. * vivecana-116/3 : kSetra karatAM sparzanA kaMIka vadhu hoya che. avagAhana kSetranI pUrvAdi cAre dizA, udad, adho dizAne, Adheya dravya sparze, te sparzanA kahevAya che mATe kSetrathI kaMIka adhika sparzanA jANavI. sUjha-116/ka : prazna :- naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUvadravya kALanI apekSAe keTalA kALa sudhI AnupUrvI dravya rUpe rahe che ? uttara :- eka AnupUrvI dravyanI apekSAo janya eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAtakALa sudhI rahe che. vividha dravyonI apekSAe AnupUrvIo niyamA sarvakAlika che. A ja rIte anAnupUrvI ane avaktavya dravyonI sthiti jANavI. vivecana-1164 - A sUtramAM AnupUrvI vagere dravya pota-potAnA svarUpamAM keTalo kALa rahe che. tenI vicAraNA eka dravya AzrI ane aneka dravya AzrI, tema be rIte karavAmAM AvI che. eka dravyanI apekSAe tenI sthiti jaghanya eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAta kAlanI che. tripadezAvagADha skaMdha eka samaya paryata jhipadezAvagADha rahIne turaMta ja pariNAmanI vicitratAthI anyathA pariNamana pAme, te eka pradezAvagADha ke dvipadezAvagADha banI jAya to tenI jaghanya eka samayanI sthiti ghaTI zake che. jyAre 38 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana te traNa pradezAvagADha dravya asaMkhyAtakALa sudhI traNa pradezAvagADha rahI pachI be ke eka pradezAvagADha bane tyAre kSetra apekSAe AnupUrvI dravyanI utkRSTa asaMkhyAta kAlanI sthiti thAya che. A rIte anAnupUrvI ane avaktavya dravyanI paNa jaghanya eka samaya ane utkRSTa sthiti asaMkhyAta kALanI kahI che. aneka dravyanI apekSAe AnupUrvI vagere traNe dravyanI sthiti sarvakAlanI che. kAraNa ke evo koI paNa samaya nathI ke jyAre lokAkAzanA pradeza para koI AnupUrvI vagere dravya avagAhita na hoya. tethI aneka AnupUrvI vagere dravyanuM avasthAnA sarvakAlika batAvyuM che. * sUga-116/5 - prathama * baigama-vyavahAra nayasaMmata AnupUrvadravyanuM keTalA kALanuM aMtara hoya che uttara - gaNe AnupUrI, anAnupUrva, Avakatavya dravyomAM eka dravyanI apekSAo jaghanya eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAta kALanuM aMtara hoya che. aneka dravyanI apekSAe aMtara nathI. * vivecana-116/5 - AnupUrvIdravya AnupUrvIpaNAne choDI anAnupUrvI vagere rUpa bane ane jeTalA samayamAM te punaH AnupUrvIpaNAne prApta kare te vacce jeTalo samaya pasAra thAya te aMtakALa ke virahakALa kahevAya che. te virahakALanuM varNana A sUrAmAM che. phogAnupUrvIgata koI eka AnupUrvIdravya traNAdi AkAzapadeza para vagADha hoya te anya AkAzapradeza para avagAhana pAmI, eka ke bIjA dravya sAthe saMyukta thaI eka samayamAM punaH te traNAdi vivakSita AkAzapadezamAM avagADha thAya to eka samayanuM jaghanya aMtara kahevAya. te ja AnupUrvI dravya anya kSetramAM asaMkhyAta kALa sudhI avagADha rahI pachI te ja dravya athavA anya dravya sAthe saMyukta thaI punaHpraNAdi vivakSita AkAzapradezamAM avagAhita thAya to asaMkhyAta kALanuM aMtara kahevAya. dravyAnupUrvamAM ukATa virahakALa anaMtakALano che. vivaNita dravya karatAM anya dravya anaMta che tethI vivakSita dravya ane dravyo sAthe kramathI saMyoga pAmI punaH potAnuM prathama svarUpa prApta kare temAM anaMtakALa pasAra thaI jAya che. bAnupUrvImAM vivakSita avagAhana kSetrathI anya kSetra asaMkhyAta pradeza pramANa che. te prAptisthAnamAM avagAhana karI prathamanA avagAhana kSetrane prApta karavAmAM utkRSTa asaMkhyAtakALa ja pasAra thAya che. tethI gAnupUrvamAM utkRSTa aMtara asaMkhyAta kALanuM che. AnupUrvI dravyo haMmezAM vidhamAna ja hoya che tethI aneka dravyanI apekSAo aMtara nathI. anAnupUrvI ane avaktavya dravya mATe paNa A ja rIte aMtara samajavuM. * sUra-116/6 : prazna :- naigama-vyavahAra nayasaMmata AnupUra dravya zeSa dravyonA keTalAmAM bhAga pramANa che ? uttara :- traNe dravyonuM kathana dravyAnupUrva pramANe jANavuM.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-116 * vivecana-116/6 : A sUtramAM dravyAnupUrvI pramANe phoTAnupUrvemAM jANavAnuM vidhAna che. Azaya e che ke Anupa dravya zeSa anAnupUrvI ane avaktavya dravyonA asaMkhyAta bhANorUpa che arthAt AnupUrvI dravya zeSa baMne drava karatAM asaMkhyAta bhAgo adhika che ane zeSa baMne dravya AnupUrvI dravya karatAM asaMkhyAtamA bhAga pramANa (nyUna) che. AnupUrvI dravya zeSa baMne dravya karatAM vadhu che. tevA zAstranA vacanamAM zaMkA karatA jijJAsunA manamAM prazna thAya che ke anAnupUrvI dravya eka pradeza para sthita che. avaktavya dravya be pradeza para sthita ane AnupUrvIdravyo to traNa vagere pradeza para sthita che ane traNa traNa, cAra-cAra pradezonA jhumakhA AkhA lokamAM che. tethI sauthI thoDA AnupUrvI dravya thavA joIe. A zaMkAnuM samAdhAna e che ke je AkAzapradeza para AnupUrvI dravya vagADha hoya te ja AkAza pradeza upara anya AnupUrvI dravya rahI na zake-avagADha na thaI zake to uparyukta kathana yukti saMgata mAnI zakAya paraMtu vastusthiti tevI nathI. je traNa AkAza pradeza upara eka AnupUrvI dravya rahe te ja AkAza pradeza upara anya anaMta AnupUrvI dravyo paNa avagAhita thaI zake che. anAnupUrvI dravya AnupUrvI ane avaktavya dravyanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. te ja pramANe avaktavya dravya paNa anAnupUrvI ane AnupUrvI dravyanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe che. * satra-116/3, 116/8 - [116/9] : naigama-vyavahAra nayasaMmata AnupUrvI dravya kayA bhAvamAM varte che ? uttara :- AnupUrvI, anAnupUrvI ane avaktavya A traNe niyamo sAdi pAriNAmika bhAvamAM varte che. [5gala dravyanuM pariNamana sAdi pariNAmika che.] [116/8] prazna :- naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUrvI dravyo, anAnupUva dravyo ane avaktavya dravyomAM dravyArtha, pradezArtha ane dravya-padezArthanI apekSAe koNa konAthI abha, mahu, tulya ke viroSAdhika che ? uttara :- dravyanI apekSAo maigama-vyavahAra nayasaMmata Avakatavya dravya (dvipadezAvagADha) sauthI Abha che. tethI anAnupUrva [eka pradezAvagADha] dravya vizeSAdhika che ane tethI AnupUrva dravya asaMkhyAtaguNa adhika che. pradezanI apekSAe sarvazI thoDA anAnupUrvI dravya che, ApadezI hovAthI, avakatavya dravya vizeSAdhika che. tethI AnupUrvI dravya asaMkhyAta guNA che. dravya-pradeza apekSAe (naigama vyavahAra naya saMmata) dravyAthiI sauthI abha avakatavya dravya che. tethI pratyArtha padezAthathI anAnupUvadravya viroSAdhika che. tethI pradezArthathI avakatavyadravya vizeSAdhika che. tethI pratyArthI nApUrNa dravya asaMkhyAtaguNa adhika che. tethI pradezArthathI AnupUrvI dravya asaMkhyAtaguNa adhika che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * vivecana-116/3, 116/8 : A sUtramAM mAnapUrvamAM alAbahatvano, dravya, pradeza ane dravya-pradeza ubhayarUpe, ema traNa prakAre vicAra karavAmAM Avela che. dravyonI gaNanAne dravyArtha, pradezonI gaNanAne pradezArtha ane dravya-pradeza baMnenI gaNanAne dravya-pradezArtha kahevAmAM Ave che. AnupUrvI dravyamAM traNa pradezAvagADha dravyathI upalakSita kaNa AkAza pradezano samadAya-eka dravya kahevAya, cAra pradezavagADha skaMdhathI upalakSita cAra AkAza pradezano samudAya anya dravya che. A rIte pratyeka AnupUrvI dravyathI avagADha AkAzapradezonA samudAya eka-eka dravya kahevAya che. traNa pradezanA samudAyarUpa AkAza pradeza eka dravya che, to tenA pradeza traNa kahevAya. anAnupUrvImAM eka-eka pradezAvagADha dravyathI upalakSita pRthapRthaka pratyeka pradeza pRthak pRthaka dravya che. temAM anya pradezano saMbhava nathI tethI te ApadezArtha kahevAya. avakatavya dravyonA be-be AkAza pradezono je yoga che, te teTalAM dravya kahevAya che. eka avaktavya dravyamAM eka dravya ane be pradeza che, be avakatavyanA be dravya ane cAra pradeza kahevAya. A rIte dravya-pradeza ane ubhayarUpatAthI alAbahatva darzAvyo che. je sUtrapAThathI spaSTa che. * sUjha-113 thI 119 : prazna :- saMgrahanapasaMmata anaupanidhinI kSetrAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- pUvakathita saMgrahanIya saMmata dravyAnupUrvI jevuM ja saMgrahanaya saMmata kSemAnupUrvanuM svarUpa jANavuM. * vivecana-113 thI 119 : A sUtramAM saMgrahanaya saMmata anaupanidhikI dravyAnupUrvInA atideza dvArA kSetrAnupUrvInA varNanano saMketa karyo che. * sUma-120/1 : prazna :- aupanizcikI phogAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- aupanidhinI phogAnupUrvanA traNa prakAra che. te A pramANe - (1) pUvanipUrvI, (2) pazcAnupUrva ane (3) anAnupUrva prazana :- pUvanipUrva aupanidhikI kSemAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara * (1) adholoka, (2) ti loka, (3) uMloka. A kramathI kSetra-lokano nirdeza karavo tene pUvanipUrva aupanidhinI mAnava kahe che. (1) udloka, (2) tiya loka, (3) gholoka, AvA viparIta kramathI phojhanuM kathana karavuM tene izAnupUrva kahe che. ekathI zarU karI, eka-ekanI vRddhi karatAM traNa parvatanI rAzine paraspara guNavAthI je abhyastarAzi Ave temAMthI Adi ane aMtanA be bhaMgane bAda karatAM je rAzi Ave teTalA anAnupUrvanA bhaMga kahevAya che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra120 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana vivecana-120/1 : A sUtromAM aupanidhikI kSetrAnupUrvInuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. anaupatidhikImAM AnupUrvI, anAnupUrvI ane avaktavya ema traNa bheda che. jyAre ahIM aupanidhitImAM-pUrvanupUrvI, pannAnupUrvI ane anAnupUrvI evA traNa bheda karyA che. ahIM traNa lokanA AdhAre traNe AnupUrvInuM svarUpa samajAvyuM che. - caudarAju lAMbA A lokanA raktaprabhA pRthvInA samabhUmi bhAgavALA kSetra ane meruparvatanI madhyanA kSetramAM AkAza dravyanA ATha cakapradeza che. te rucaka pradezathI nIce-adhodizAmAM navaso yojana pachInA kSetrane adholoka, urvadizAmAM navaso yojanathI uparanA kSetrane udadloka ane vaccenA 1800 yojanavALA kSetrane madhyaloka kahe che. teno tiracho vistAra vadhu hovAthI tene tiya loka paNa kahe che. 'adhaH' zabdano artha che azubha. kSetra prabhAvathI ja je kSetramAM azubha pariNamanavALA pudgala dravya vadhu che, te adholoka. je kSetramAM zubha pariNamanavALA pudgaladravyo vadhu che, te kSetra urvaloka. ane je kSetramAM prAyaH madhyama pariNamanavALA pudgala dravyo vizeSa che, te kSetra madhyaloka. kramavinyAsaH- zAstrakAre (1) adholoka, (2) madhyaloka ane (3) urvaloka, A pramANe krama batAvyo che. te krama vinyAsanuM kAraNa jaNAvatA vyAkhyAkAra kahe che. ke cauda gaNasthAnakamAM jema jaghanya pariNAmavALA miyAvanuM prathama kathana karAya che. tema ahIM dholokamAM jaghanya pariNAmavALA dravyano saMbaMdha vizeSa hovAthI kramamAM tene prathama sthAna prApta thAya che. tatpazcAt madhyama pariNAmavALA dravyasaMyogathI madhyalokanuM ane utkRSTa pariNAmavALA dravyasaMyoganA kAraNe urvalokane aMtamAM sthAna prApta thayuM che. * sUjha-120/ra : adholoka kSetrAnapUrva traNa prakAranI kahI che. te A pramANe che - (1) pUvanupUrvI, (2) pannAnupUrvI (3) anAnupUna. prazna :- dholoka kSetrapUvanupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- (1). ratanapabhA, (2) zarkarApabhA, (3) vAlukApabhA, (4) kApabhA, (5) dhUmapabhA, (6) tama:prabhA ane (5) tamAmapabhA. A kramathI sAta narakabhUminA kathanane Adholoka kSetra pUvanipUva kahe che. dhana :- dholoka kSetrapazcAtupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara : tamAmaprabhA nAmanI sAtamI naphathI zarU karI viparIta kramathI prathama ratanapabhA nAka parvatanA kathanane Adholoka kSetra pazcAtupUrva kahe che. adholokakSetra anAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? AdimAM ekane sthApita karI eka-ekanI vRddhi karatAM sAta payatanI saMkhyAne eka zreNImAM rAkhIne te zreNInA aMkone paraspara kramazaH guNavAthI je rAzi prApta thAya temAMthI prathama ane aMtima bhaMgane choDIne zeSa bhaMga anAnupUrva kahevAya che. * vivecana-120/ra - A sUtramAM adholoka mAnupUrvInuM varNana che. adholokamAM sAta naka pRthvIo AvelI che. tenA kramathI sAta nAma A pramANe che. (1) ranapabhA:- prathama naka pRvImAM rano jevI prabhA-kAntino sadbhAva che. (2) zarkarApabhA :- bIjI tarapha pRthvImAM zarkarA-pattharakhaMDa jevI prabhA che. (3) vAlukAprabhA :- trIjI naka pRthvImAM vAlukA-retI jevI prabhA che. (4) paMkaprabhA :- cothI naraka pRthvImAM paMka-kAdava-kIcaDa jevI prabhA che. (5) dhUmapabhA :- pAMcamI naraka pRthvImAM dhUma-dhUmADA jevI prabhA che. (6) tamaprabhA :- chaThThI naka pRthvImAM tamaHdhakAra jevI prabhA che. (9) tamastamaprabhA :- sAtamI taka pRvImAM gADha aMdhakAra jevI prabhA che. * sUga-12|3 thI 125/1 - [1203] tiryakaloka kSemAnupUrvanA traNa prakAra kahyA che, te A pramANe che - (1) pUrNAnupUrvI () pazcAtupUrvI (3) anAnupUrva [1ra1 thI 124] prazna :- madhyaloka>> pUtupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :jaMbudvIpa, lavaNasamudra, dhAtakIkhaMDa dvIpa, kAlodadhisamudra, puSkaradvIpa, puSkaroda samudra, varuNadvIpa, varuNodasamudra, sIradvIpa, zIroda samudra, dhRtadvIpa, dhRtodasamudra, IsuvaradvIpa, Isuvara samudra, nandIdvIpa, naMdIsamudra, aNavaradvIpa, aruNarasamudra, kuMDaladvIpa, kuMDalasamudra, cakadvIpa ane caka samudra. - jaMbudvIpathI laIne A zvaka samudra patinA dvIpa samudra niraMtara che. te pachI zeSa asaMkhyadvIpa samudronuM kramika kathana che athati tyAMthI AgaLa asaMkhyAta dvIpa samudra, pachI bhujagalara dvIpa samudra, pazcAt asaMkhyAta dvIpa samadra pachI kuzavara, kauMcavara vagere dvIpa samudro che. te pachI AbharaNa Adi dvIpasamudro che Athati lokamAM jeTalA zubha nAmanA AbharaNa, vastra, gaMdha, utpala, tilaka, pajhA, nidhi, rana, varadhara, hada, nadI, vijaya, vAskAra, kalondra, kuru, maMdara, AvAsa, kUTa, nakSatra, caMdra, sUrya Adi che te nAmanA dvIpasamudro che. aMte deva, nAga, yaja, bhUta ane svayaMbhUramaNa A pAMca nAmanA dvIpa ane svayaMbhUmaNa samudra che. jaMbUdvIpathI laI svayaMbhUramaNa patinA badhA dvIpasamudra eka-bIjAthI veSTita che, vIMTaLAyelA che. * sUtra-125/1 : [1ra/1] mAloka pAnupUrvInuM svarUpa kevuM che? svayaMbhUsmaNa samudra, svayaMbhUmaNa dvIpa, bhUta samudra, bhUtadvIpathI laI jaMbUdvIpa sudhI viparIta kamathI dvIpa-samudranI sthApanane madhyaloka kSetra pazAnapUrva kahe che. madhyalokoma anAnupUvInuM svarUpa kevuM che ? ekathI zarU karI, ekaekanI vRddhi karatAM asaMkhyAta parvatanI rAzine eka zreNImAM sthApI, tene 41/6]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 paraspara guNavANI je abhyad sazi Ave temAMthI Adi ane aMtanA be bhaMgane bAda karatAM je rAzi rahe te pramANa bhaMga anAnupUrvI kahe che. * vivecana-125/1 : A sUtromAM madhyalokanuM varNana che. madhyalokavartI asaMkhyAta dvIpa-samudranI barobara madhyamAM jaMbadvIpa che. te jaMbUdvIpa eka lAkha yojana lAMbo pahoLo che ane thALI AkAre sthita che. tenA pharato lavaNa samudra che. tene pharato dhAtakI khaMDa che. tatpazcAt kAlodadhi samudra ane tene pharato puSkara dvIpa che. Ama asaMkhyAta dvIpasamudra ekabIjAne vIMTaLAIne rahela che. te badhA pUrva-pUrvanA dvIpasamudra karatAM bamaNA vistAravALA cUDInA AkAre sthita che. aMtima svayaMbhUramaNa samudra che. madhyalokamAM aDhI uddhAra sAgaropamanA samaya pramANa asaMkhyAta dvIpa samudro che. samudromAM pANIno svAda :- (1) lavaNa samudranA pANIno svadA khAro-lavaNa jevo che. (2) kAlodadhi samudra, puSkaroda samudra ane svayaMbhUramaNa samudranA pANIno svAda zuddha pANI jevo che. (3) vAsaNoda samudranA pANIno svAda vAruNI (dArU) jevo che. (4) kSIroda samudranA pANIno svAda khIra jevo che. (5) vRtoda samudranA pANIno svAda ghI jevo che. (6) IkSarasoda ane zeSa sarva samudranA pANIno svAda zeraDInA rasa jevo che. asaMkhyAta dvIpasamudramAMthI keTalAka dvIpa-samudranA nAma zArAmAM batAvyA che. zeSa nAmono zAstramAM nAmollekha nathI paraMtu svastika, kaLaza, zubhavarNa, gaMdha vagere zubhanAmovALI lokamAM jeTalI vastuo che, te nAmAvALA dvIpa-samudra jANavA. - jaMbUdvIpa, lavaNa samudrathI zarU karI svayaMbhUramaNa samudra paryata kramathI kathana kare to te pUvanuipUrvI kahevAya, svayaMbhUmaNa samudrathI zarU karI viparIta kramathI jaMbUdvIpa sudhI samudra-dvIpone sthApita karavA tene pazcAnupUrvI kahevAya ane ekathI prAraMbha karI asaMkhyAta zazi sudhI saMkhyA sthApita karI, paraspara guNA karI je rAzi Ave, temAMthI prathama ane aMtima bhaMga choDIne zeSa bhaMgo anAnupUrvI kahevAya che. * sUga-1252 : udadloka zomAnupUrvanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) pUvanupUrvI (2) pannAnupUrvI (3) anAnupUrvI. urvaloka kSetra pUvanupUrvInuM svarUpa kevuM che ? (1) saudharma, (2) IzAna, (3) sanakumAra, (4) mAhendra, (5) lahAloka, (6) lAnAka, () mahAzuka, (8) sahasAra, () anita, (10) prANata, (11) araNa, (12) ayuta, (13) jhaveyaka, vimAna, (14) anuttara vimAna (15) ISaprAgabhArA pRnI. A kramathI urvalokanA kSetrone sthApita karavA tene pUvanipUva. prazana :- udadloka kSetra pazcAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :ISawAgabhArA pRtIthI zarU karI saudharma kahyu sudhI viparIta kramathI utdlokanA kSetrone sthApita karavA tene paulypUrva kahevAya che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dhana :- udadloka x anAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara - ekane AdimAM sthApita karI ekottara vRddhi karatA paMdara parvatanI saMkhyAnI zreNIpaMkitamAM sthApita karI, te saMkhyAne kramazaH paraspara guNA karavAthI je bhaMga rAzi prApta thAya tenA aAdi ane aMtanA be bhaMgane choDI zeSa bhaMgone anAnupUrva kahevAmAM Ave che. * vivecana-125/ra : A cAra sUtromAM urvIloka kSetra saMbaMdhI vakatavyatA che. urvalokamAM bAra devaloka, navanaiveyaka ane pAMca anuttara vimAna che. sarvathI upara siddhazilAISaprAgabhArA pRvI che. saudharmAvalaMsaka vagere mukhya vimAnanA AdhAre bAra devalokanA bAranAma prasiddha pAmyA che. lokarUpa puruSanI grIvAne sthAne Avela nava vimAna zaiveyaka rUpe prasiddhi pAmyA che ane anutara eTale zreSTha. deva vimAnomAM zreSTha hovAthI pAMca vimAna 'anutavimAna" tarIke prasiddha thayA che. A pAMce vimAnamAM sabhyardaSTi jIvo ja utpanna thAya che. temAM cAra vimAna cAra dizAmAM che ane savacisiddha vimAna te cAra vimAnanI vacce che. savathisiddha vimAnamAM ekAvatArI jIvo ja utpanna thAya che. te deva bhava pachI manuSyano bhava pAmI mokSe jAya che. siddhazilAthI uparanA kSetramAM siddhabhagavaMto sthita che. te pRthvI thoDI namelI hovAthI tene ISaprAgabhArA saMjJA prApta thaI che. * sutra-125/3 - anya apekSAe aupanidhinI kSemAnapUrvanA traNa prakAra kahA che, te A pramANe che - (1) pUvanupUrvI (2) pannAnupUrvI (3) anAnupUva. pUvanipUvInuM svarUpa kevuM che? eka pradezAvagADha, dvipadezAvagADha yAvatuM dazadezAvagADha, saMkhyAta pradezAvagADha, asaMkhyAta pradezAvagADha yugalone kramathI sthApavAmAM Ave, te kSetra saMbaMdhI pUrNAnupUva. pannAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? asaMkhyAta pradezAvagADhathI zarU karI viparIta kamathI eka pradezAvagADha parvatanI sthApanAne paDyAnupUrvI. eka pradezAvagADha pugalanI eka saMkhyAthI prAraMbha karI, eka ekanI vRddhi karatAM asaMkhyAta parvatanI zreNI sthApita karI te saMkhyAno kramazaH paraspara gaNAkAra karI je rAzi prApta thAya, temAMthI Adi ane aMtanA be bhaMga choDIne zeSa bhaMga anAnupUrva kahevAya che. A anAnupUrvInuM svarUpa che. * vivecana-125/3 - A cAra sUtromAM kSetrAnupUrvI bIjI rIte prarUpaNa karyuM che. AkAza dravya sarva dravyane avagAhanA-sthAna Ape che. tethI AkAza pradezanI gaNanA phonamAM karavAmAM Ave che. cha dravyamAMthI dhamastikAya, adhamastikAya A baMne akhaMDa dravya che ane asaMkhyAta pradezAvagADha che tethI temAM AnupUrvI ghaTI zake nahIM. pratyeka jIva asaMkhyAta AkAza pradeza upara ja sthita thAya che, tethI temAM paNa AnupUrvI ghaTI na zake. eka
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-15 86 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana pudgala dravya eka, be, traNa, cAra Adi AkAza pradeza upara sthita thAya che mATe temAM AnupUrvI ghaTita thAya che. AkAza dravyanA eka pradeza upara jeTalA pudgala rahe te eka pradezAvagADha kahevAya. je pudgala dravya AkAzanA be pradeza upara vyApIne rahe te dvipadezAvagADha kahevAya. te ja rIte je pudgala dravya AkAzanA saMkhyAta ke asaMkhyAta pradeza para vyApIne rahe te saMkhyAta pradezAvagADha ane asaMkhyAta pradezAvagADha kahevAya che. eka pradezAvagADha, dvipadezAvagADha tema kramathI asaMkhyAta pradezAvagADha sudhI sthApanA karavAmAM ke kathana karavAmAM Ave to te pUrvAnupUrvI kahevAya. viparIta sthApanAne pazcAtupUrvI kahevAya. pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvI kramane choDIne anya koIpaNa kramathI sthApanAne anAnupUrvI kahevAya. * sUNa-126,123 - [16] prazna ka kAlAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kAlAnupUrvanA be prakAra che. te A pramANamAM che, (1) aupanidhitI ane (2) anaupanidhinI. aupanizcikI ane anaupanidhikImAMthI aupanidhitI kAlAnupUva thAya che athati aRvaktavya hovAthI tenuM varNana pachI karavAmAM Avaze. [12] temAM je anaupanidhikI kAlAnupUrvI che, tenA be prakAra che - (1) naigama-vyavahAra naya saMmata (2) saMgrahanIya saMmata * vivecana-126,123 : upakama nAmanA prathama anuyoga dvAranA, AnupUrvI nAmanA prathama bhedanA pAMcamA prabheda kAlAnupUrvInA varNanano sUtrakAra prAraMbha kare che. kAla saMbaMdhI anukamathI kathana karavAmAM Ave te kAlAnupUrvI kahevAya che. kAla eTale samayarUpa nizcAyakALa ane AvalikA, sToka vagere rU5 vyavahAkALa. kALa cArUpI che temAM AnupUrvI, satpada prarUpaNA vagere sugama nathI. tethI kALamAM dravyono upacAra karI eka samayanI sthiti, be samayanI sthitivALA dravyAdino vicAra kALAnupUrvamAM karavAmAM Ave che. koIka sthAne dravya sAthe phoganA upacArathI paNa kathana karavAmAM Avela che. * sUjha-128,129 - [1ra8] pana :- naigama-vyavahAranaya saMmata kAlAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- naigama-vyavahAranaya saMmata anaaupanidhitI kAlAnupUrvanA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) arthapada prarUpaNA, (2) maMgasamutkIrtanatA, (3). bhaMgopadanatA, (4) samavatara, (5) anugama. 19] prazna * naigama-vyavahAranaya saMmata pida prarUpaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara * naigAma-vyavahAranaya saMmata auida prarUpaNAmAM traNa samaya, cAra samaya cAvatuM dasa samaya, saMprakhyAta samaya, asaMkhyAta samayanI sthitivALuM dravya AnupUrvI kahevAya che. eka samayanI sthitivALuM dravya anAnapUrva ane be samayanI sthitivALuM dravya avakatavya kahevAya che. traNa samayanI sthitivALA, cAra samaya cAvatuM asaMkhyAta samayanI sthitivALA aneka dravya aneka AnapUrva kahevAya che. eka samayanI sthitivALA aneka dravya aneka anAnupUrva ane be samayanI sthitivALA aneka dravya aneka avakatavya kahevAya che. A naigama-vyavahAra naya saMmata arthapada prarUpaNA che. A naigAma-vyavahAranaya saMmata apada prarUpaNAnuM zuM prayojana che ? rAvatuM tenA dvArA bhaMgasamukIrtanata karAya che. te tenuM prayojana che. * vivecana-128,129 : A sUtromAM sUtrakAre kALadravyane pradhAna karI, kALaparyAya viziSTa dravya dvArA kAlAnupUrvInuM varNana karyuM che. paramANuthI laI anaMtapadezI kaMdha je eka samayanI sthitivALA hoya te kALanI apekSAe anAnupUrvI kahevAya che. be samayanI sthitivALA dravyomAM eka ane bIjA samaya vacce pUrvapazcAtuM bhAva ghaTita thAya che, tethI tene anAnupUrvI kahI na zakAya, temaja madhyano abhAva hovAthI saMpUrNa gaNanAnukama saMbhavita nathI, tethI AnupUrvI kahI na zakAya, tethI tene avakatavya kahevAmAM Ave che. traNa samayathI laI asaMkhyAta samayanI sthitivALA dravyamAM gaNanA krama ghaTita thAya che, tethI tene AnupUrvI kahevAmAM Ave che. svabhAvathI ja koIpaNa dravya anaMta samayanI sthitivALA na hovAthI AnupUrvamAM traNa samayathI asaMkhyAta samayanI sthitivALA ja pudgala dravyane grahaNa karela che. eka, be, traNAdi samayanI sthitivALA dravya eka paNa hoI zake ane aneka paNa hoI zake mATe AnupUrvI, avaktavya ane anAnupUrvI, A traNenuM ekavacana ane bahuvacanathI kathana karyuM che. * sUga-130 : prathana * saigama-vyavahAranayasaMmata bhaMgasamukItanatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- naigama-vyavahAranayasaMmata dravyAnupUrvIMnI jema kAlAnupUrvanI bhaMgasamutkInitAmAM (1) AnupUrvI che, (2) anAnupUrvI che, (3) avakatavya che vagere chavvIsabhaMga jANavA. pAvatu A rIte taigamavyavahAranaya saMmata bhaMgasamutkIrtanatAnuM svarUpa che. A naigama-vyavahAra nayasaMmata bhaMgasamukInatAnuM zuM prayojana che ? A naigama-vyavahAra nayasaMmata bhaMgasamukItanatA dvArA bhaMgopadarzana karAya che. * vivecana-13n : AnupUrvI, anAnupUrvI, avaktavya A traNa ekavacanAnta, traNa bahuvacanAd, te rIte asaMyogI cha bhaMga, dvikasaMyogI bAra ane misaMyogI ATha bhaMga thAya. A rIte kAlAnupUrvInA bhaMgasamutkIrtanatAnA chavvIsa bhaMga dravyAnupUrvInI jema jANavA. * sUtra-131 : prana :- naigama-vyavahAranaya saMmata bhaMgopadInatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kaNa, cAra Adi samayanI sthitivALA eka-eka dravya AnupUrvI, eka
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra+31 "anuyodvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana samayanI sthitivALA eka-eka dravya anAnupUrva ane be samayanI sthitivALA eka-eka dravya avakatavya kahevAya che. traNa samayanI sthitivALa aneka dravya aneka AnupUrva, eka samayanI sthitivALA aneka dravya aneka anAnupUrva tathA be samayanI sthitivALA aneka dravya aneka avaktavya kahevAya che. drabhAnupUrvanI jema ahIM paNa chavvIsa bhaMgonuM spaSTIkaraNa karavuM, eka-eka bhaMganuM svarUpa darzana karAve te bhaMgopadarzanatA kahevAya che. * vivecana-131 - anaupanidhithI kAlAtupUrvInA bIjA bheda bhaMgasamukIrtanatAmAM saMbhavita bhaMgono nAmollekha karasvAmAM Ave che. trIjA bheda bhaMgopadarzanatAmAM te ja bhaMgonA svarUpanuM darzana sUgakAra karAve che. kAlAnupUrvImAM kAlanI pradhAnatA che. kALathI pudgala dravyano vicAra karatA, pudgala dravyanI te ja svarUpe rahevAnI kAlamaryAdAnA AdhAre anupUrvI Adi saMbhave che. eka samayanI sthitivALA eka-eka paramANuthI laI anaMtapadezI skaMdha vagere dravya eka anAnupUrvI kahevAya che. eka samayanI sthitivALA aneka paramANu vagere dravya aneka anAnupUrvI kahevAya che. A ja pramANe zeSa bhaMgonuM svarUpa samajavuM joIe. * sUtra-132 - prazna : samavatAranuM svarUpa kevuM che ? saigama-vyavahAra saMmata aneka AnupUrva dravyo kyAM samavatAra pAme che ? ati kyAM samAviSTa thAya che ? yAvatuM bhaNe sva-sva sthAnamAM samavatarita thAya che. A samavatAranuM svarUpa jANavuM. * vivecana-13ra : samavatAra eTale samAviSTa thavuM. te te dravyamAM tabUta thavuM. naigamavyavahAranayasaMmata kAlAnupUrvInA AnupUrvI dravya, anAnupUrvI dravya ane avakatavya dravya, A traNanI apekSAe traNa prazna upasthita thAya che. prazna :- AnupUrvIdravya zuM AnupUrvI dravyamAM, anAnupUrvI dravyamAM ke avaktavya dravyamAM samavatarita thAya che ? uttara :- AnupUrvI dravya AnupUrvI dravyamAM samavatarita (samAviSTa) thAya che. anAnupUrvI ke avaktavya dravyamAM nahIM. te ja rIte anAnupUrvI dravya anAnupUrvI dravyamAM ane avakatavya dravya vakatavya dravyamAM samAviSTa thAya che. * sUtra-133,134 : prazna :* anugamanuM svarUpa kevuM che? uttara :- atugamanA nava prakAra kahaw che te A pramANe - (1) sadarUpA vAva4 (6) avaIbahud. * vivecana-133,134 - te nava prakAra A pramANe che - (1) satpadaparUpaNA, (2) dravyapramANa, (3) kSetra, (4) sparzanA, (5) kALa, (6) aMtara, (7) bhAga, (8) bhAva ane (9) alabahud. * sUp-135/1 - prazna :- maigama-vyavahAranayasaMmata [kAla AnupUrvI dravya atirUpe che ke nAsvirUpa che ? uttara :- naigama-vyavahAranayasaMmata [kAla AnupUrvI, anAnupUrva avakatavya, A traNe dravya niyamAM atirUpe che. prazna :- AnupUrvI dravya saMkhyAta che, asaMkhyAta che ke anaMta che ? AnapavI vagere traNe dravya saMkhyAta ke anaMta nathI paraMtu asaMkhyAta che. * vivecana-135/1 - A sUtramAM kAlAnupUrvIgata AnupUrvI, anAnupUrvI ane avakatavya dravyanuM dravya pramANa batAvyuM che. A traNe dravya asaMkhyAta che. ahIM prazna upasthita thAya che ke pudgala dravya anaMta che to kAlAnupUrvAgata AnupUrvI vagerenuM dravya pramANa anaMtanA badale asaMkhyAta kema kahevAmAM Ave che ? tenuM samAdhAna e che ke kAlAnupUrvImAM kALanI pradhAnatA hovAthI traNa samayanI sthitivALA dravyo, cArasamayanI sthitivALA, pAMca samayAdinI sthitivALA anaMta dravyo paNa eka-eka dravyarUpe gaNAya che. dravyanA sthiti sthAna asaMkhyAta che mATe AnupUrvI vagere dravya asaMkhyAta kahyA che. sthiti sthAna asaMkhyAta hovAthI kAlAnupUrvIgata AnupUrvInI saMkhyAta dravya pramANatA to siddha thaI jAya che paraMtu ekasamayanI sthitivALA dravyo anAnupUrvI kahevAya che. tenuM 'eka samaya'nuM eka ja sthiti sthAna bane ane be samayanI sthitivALA dravyo avaktavya kahevAya che. tenuM 'be samayanuM eka ja sthiti sthAna bane tethI temAM kALa vivakSAthI eka ja dravyapamANatA ane vyavivAthI anaMta dravya pramANatA prApta thAya paraMtu A sUtramAM anAnupUrvI-avaktavya kAlAnupUrvIne asaMkhyAta kahyA che te kevI rIte ghaTita thAya ? A prazananuM samAdhAna karatAM zAstrakAra kahe che ke kAlAnupUrvIgata anAnupUrvI ane avaktavyanI asaMkhyAta dravya pramANatA kSetranI vivakSAthI kahevAmAM ALe che. eka-eka samayanI sthitivALA anAnupUrvI dravyo ane be-be samayanI sthitivALA avaktavya dravyo lokanA eka pradezathI laI asaMkhyAta AkAzapadeza upara avagAhana kare che. pudgala dravya eka pradezAvagADhathI laI asaMkhyAta pradezAvagADha ja hoya che. A rIte AdhArabhUta kSetranI apekSAo anAnupUrvI ane avaktavya dravyanI dravya pramANatA asaMkhyAta batAvI che. * sutra-135/ra : dhana :- naigama-vyavahAranaya saMmata anupUrva dravya lokanA saMkhyAtamAM bhAgamAM, asaMkhyAtamA bhAgamAM, saMkhyAta bhAgomAM, asaMkhyAta bhAgo ke sarvalokamAM rahe che ? uttara * eka dravyanI apekSAe samasta AnupUrvI dravya - (1) lokanA saMkhyAtamAM bhAgamAM () asaMkhyAtamAM bhAgamAM, (3) saMgAta bhAgomAM, (4) asaMkhyAta bhAgomAM (v) dezona lokamAM rahe che. aneka dravyonI apekSAe niyamathI savalokamAM rahe che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-135 anAnupUrva ane avakatavya dravyonI vAvyA maigama-vyavahAranaya saMmata homanapUrva pramANe jANanI ati eka dravyanI apekSAe te baMne dravya lokanA saMkhyAtamA bhAga, saMkhyAta bhAgo, asaMkhyAta bhAgo ke savalokamAM avagADha nathI paraMtu asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che. aneka dravyonI apekSAe te baMne anAnupUrva ane avakatavya dravya sarva lokamAM vyApta che. kAlAnupUrvanA sparzanA dvAranuM kathana kSetrAnupUrvInI jemaja jANavuM. * vivecana-135/ra : A be sUtramAM kAlAnupUrvIgata AnupUrvI, anAnupUrvI, avaktavya dravyanA kSetra ane sparzanAno vicAra karavAmAM Avyo che. kAlAnupUrvInI apekSAe traNathI vadhu samayanI sthitivALA dravyo AnupUrvI kahevAya che. A traNa, cAra, samayathI laI asaMkhyAta samayanI sthitivALA AnupUrvI dravyAkAzanA eka pradezathI laI asaMkhyAta pradeza para avagAhana karI zake che. A AnupUrvI dravya jo eka-be-traNa vagere AkAza pradezane avagAhe to lokano asaMkhyAtamo bhAga tenuM kSetra kahevAya. te ja rIte keTalAka lokanA saMkhyAtamA bhAgane, keTalAka AnupUrvIdravya saMkhyAta bhAgone, keTalAka asaMkhyAta bhAgone ane keTalAka dezona lokane avagAhe che. paraMtu koI coka pudgala skaMdhanI apekSAe kAlAnupUrvIgata AnupUrvI dravya sarvaloka vyApI nathI. ayita mahAkaLa dravya sarvalokavyApI banI zake che paraMtu kAlanI vivakSAmAM te AnupUrvI dravya nathI. te eka samaya mATe lokavyApI bane che. sarvaloka vyApI skaMdharUpe tenI sthiti eka samayanI ja che ane eka samayanI sthitivALA dravya kALanI apekSAe anAnupUrvI kahevAya che. tethI acita mahAtkaMdhanI apekSAe AnupUrvI dravyane sarvalokavyApI na kahI zakAya. kAlAnupUrvIgata AnupUrvInuM ma dezona loka che. kALamAM mAtra phoganI vivAthI traNa pradeza nyUna athagi dezona nyUna AnupUrvI dravya mAnavA joIe. tethI te traNa pradezamAMthI eka pradeza para anAnupUrvI ane be AkAza pradeza upara avakatavya dravya rahI zake. A vidhAna kSetranI vivakSAthI kAlAnupUrvamAM samajavuM. * sUjha-135/3 - puna: * naigama vyavahAra naya saMmata AnupUrvI dravya AnupUvarUpe keTalo kALa rahe che Athati tenI sthiti keTalI che ? uttara :- eka AnapUrva dravyanI apekSAe AnupUva dravyanI sthiti jaghanya traNa samaya ane utkRSTa asaMkhyAtakALanI che. aneka AnupUrvI dravyanI apekSAe sarvakAlika che. prathama - maigama vyavahAra nayasaMmata anAnupUrvI dravyanI sthiti keTalI che ? uttara :- eka anAnupUrvI dravyanI apekSAe ajaghanya-anuckRSTa sthiti eka samayanI ane aneka anAnupUrvI dravyanI apekSAe sakAlika che. ghana :- naigama vyavahAra nayasaMmata vaktavya dravyanI sthiti keTalI che ? uttara :- eka vakatavya dravyanI apekSAe rAjaghanya-anuSkRSTa sthiti be "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana samayanI che ane aneka dravyanI apekSAe sarvakAlika che. * vivecana-135/3 - A sUtramAM kAlAnupUrvIgata AnupUrvI vagere dravyonI sthitinuM varNana che. AnupUrvI vagere dravya AnupUrvarUpe jeTalo samaya rahe te kAlamayadAne sthiti kahe che. kAlanI apekSAe jaghanya traNa samayanI ane utkRSTa asaMkhyAta samayanI sthitivALA pudgala dravyane ja kAlAtupUrvI kahe che. tethI tenI sthiti te pramANe ja saMbhavita che. eka samayanI sthitivALA pudgala dravyane anAnupUrvI ane be samayanI sthitivALA pudgala dravyane avaktavya kahyA che. te baMnemAM eka ja sthiti sthAna che. tethI tenI ajaghanya anukUTa sthiti kramazaH eka ane be samayanI che. temAM jaghanya ane utkRSTa evI be prakAsnI sthiti saMbhavita nathI. aneka AnupUrvI, aneka anAnupUrvI ane aneka avaktavya dravya sarvakALamAM hoya che. eka paNa samaya evo na hoya ke jayAre A traNe dravya na hoya. tethI tenI sthiti sarvaddhA-sarvakAlanI kahI che. * sUp-1354 - prazana :- baigama vyavahAranaya saMmata AnupUvadravyanuM kALapekSAe aMtara keTalA samayanuM hoya che ? uttara :- eka Anaparva dravyanI apekSAe jaghanya eka samayanuM ane utkRSTa ne samayanuM aMtara che aneka AnupUrvI dravyanI apekSAo aMtara nathI. dhana :- naigama vyavahAranayasaMmata anAnupUrvI dravyonuM aMtara keTalA samayanuM che ? uttara + eka dravyanI apekSAe jaghanya be samaya ane utkRSTa asaMkhyAtakALanuM aMtara che ane aneka nAnupUrvI dravyanI apekSAe aMtara nathI. pravana :- naigama vyavahAranayaNAMmata Avakatavya dravyanuM aMtara keTalA samayanuM che ? uttara - eka dravyanI apekSAe avakatavya dravyanuM jaElI eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAtakALanuM aMtara che. aneka vakatavya dravyanI apekSAo aMtara nathI. vivecana-1354 - A sUtromAM AnupUrvI vagere dravyonuM aMta-virahakALane varNavavAmAM Avyo che. AnupUrvI vagere dravya AnupUrvIrUpa pariNAmane tyAgI anya pariNAmane pAmI punaH jeTalA samaya pachI AnapUrvIpaNAne prApta thAya teTalA samayane aMtarakALa ke virahakALa kahevAya che. (1) AnaparvadravAno virahakALa jaghanya eka samaya, utkRSTa be samayano che. (2) anAnupUrvIdravyano virahakALa jaghanya be samaya, uckRSTa asaMkhyAta kALano che. (3) avaktavyadravyano virahakALa jaghanya eka samaya, utkRSTa asaMkhyAta kALa che. AnupUrvIdravyanA jaghanya-utkRSTa eka-be samayanA virahakALanuM kAraNa e che. ke traNa samayathI laI asaMkhyAta samayanI sthitivALA dravya AnupUrvI kahevAya che. te AnupUrvIpaNAne tyAgI eka samayanI sthitivALA anAnupUrvI dravyarUpe pariNata
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha-15 2 thaI punaH praNAdi samayanI sthiti prApta karI le tyAre jaghanya virahakALa thAya ane AnupUrvIpaNAne tyAgI be samayanI sthitivALA avaktavya dravyarUpe pariNata thaI punaH AnupUrvIne prApta thAya tyAre utkRSTa be samayano virahakALa thAya. te pagale traNa, cAra, pAMca vagere samayanI sthitivALA dravyarUpe pariNata thAya to te AnupUrvarUpa ja gaNAya mATe eka ane be samayano ja virahakALa kahyo che. eka samayanI sthitivALA anAnupUrvI dravya anAnupUrvItvane tyAgI be samayanI sthiti prApta karI punaH eka samayanI sthiti pAme tyAre jaghanya be samayano virahakALa thAya ane traNa, cAra samayathI laI asaMkhyAtakALanI sthiti pAmI, asaMkhyAtakALa pachI punaH eka samayanI sthiti pAme tyAre utkRSTa asaMkhyAta kALano virahakALa kahevAya. anAnupardhI dravya svayaM eka samayanI sthitivALA hovAthI teno jaghanya virahakALa be samayano samajavo. avaktavya dravya be samayanI sthitivALA hoya che, te be samayanI sthiti pUrNa karI eka samayanI sthitivALA anAnupUrvIpaNAne pAmI punaH be samayanI sthitine prApta thAya tyAre virahakALa eka samayano thAya che ane traNa-cAra samayathI laI asaMkhyAtakALanI sthitie AnupUrvIpaNAne prApta thaI punaH be samayanI sthitivALA avaktavyapaNAne pAme tyAre utkRSTa asaMkhyAta kALano virahakALa thAya che. * sUtra-135/5 - prathama * naigama-vyavahAranaya saMmata AnupUvadravya zeSa dravyonA keTalAmA bhAga pramANa che ? uttara :- kSemAnupUrvanA bhAgadvAra pramANe traNenuM vakatavya javuM. AnupUna dravya, anAnupUrva ane avaktavya dravya karatAM asaMkhyAta bhAga adhika che. anAnaparva dravya, anupUrva ane avakatavya dravya karatAM asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. avaktavya dravya, AnupUrvI ane avakatavya dravya karatAM asaMkhyAtamA bhAga pramANa che Athata asaMkhyAtabhAga nyUna che. * vivecana-135/5 - kAlAnupUrvInA bhAgadvArane varNavatA A sUtramAM kSetrAnupUrvInA bhAgahAsto atideza karela che. phogAnupUrvInA bhAgadvAramAM dravyAnupUrvInA bhAgadvAno atideza karela che arthAt dravyAnupUrvInA bhAgadvArano jema phogAnupUrvI ane kAlAnupUrvIno bhAgadvAra jANavo. anAnupUrvamAM eka samayanI sthitinuM eka ja sthitisthAna che, avakatavya dravyamAM paNa be samayanI sthitirUpa eka ja sthitisthAna che jyAre AnupUrvIdravyamAM traNa, cAra, saMkhyAta, asaMkhyAta samayanI sthitinA asaMkhyAta sthitisthAna che. A rIte AnupUrvI zeSa anAnupUrvI ane avakatavyadravya karatAM asaMkhyAta bhAgothI adhika che ane AnupUrvAnI apekSAe zeSa baMne dravya asaMkhyAta bhAganUna che. * sUtra-135/6 - bhAvadvAra ane alabahuta dvAranuM kathana kSemAnupUrva pramANe samajavuM "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana yAvatu anugAmanuM A svarUpa che. A pramANe naigama-vyavahAranayasaMmata anaupanidhinI kAlanupUrvInuM varNana pUrNa thayuM. vivecana-135/6 - AnupUrvI, anAnupUrva ane avaktavya A traNe dravya sAdi pAriNAmika bhAvavALA che. avaktavya dravya svabhAvathI ja sarvathI thoDA che. tethI anAnupUrvI dravya vizeSAdhika ane tethI AnupUrvI dravya asaMkhyAtapaNA adhika che. A asaMkhyAtagaNI adhikatA kSetrAnupUrvInA bhAga dvArA pramANe jANavI. * sUjha-136,133 - [16] prazana * saMgrahanayasaMmata anaunidhikI kAlAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara - saMgrahanayasaMmata anaaupanidhikI kAlAnupUrvI pAMca prakAranI che, te A pramANe - (1) auida prarUpaNA (2) bhaMgasamu-kIrtanitA (3) bhaMgopadanitA (4) samavatara (5) anugama. [13] pravana - saMgrahanIya saMmata arthapada prarUpaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara : Auida prarUpaNA vagere pAMca dvAronuM kathana saMgrahanacasaMmata kSemAnapUrva pramANe jANavuM. tyAM pradezAvagaDha zabdaprayoga che. tenI jagyAe ahIM sthiti zabdano prayoga karavo yAvata A rIte saMgrahAyAMmata anaupanidhikI kAlAnupUrvanuM varNana pUrNa thAya che, temaja anaupanidhikI kAlAnupUrvanuM varNana pUrNa thayuM. vivecana-136,137 : A sUtramAM saMgrahanayasaMmata anaupanidhikI mAnupUrvInA atidezadvArA kAlAnupUrvInA pAMca dvAronuM varNana karyuM che. kSetrAnupUrvImAM dravyAnupUrvIno atideza karyo che. te pramANe pAMca padonuM varNana samajavuM. gAtupUrvImAM pradezAvagADhanA prayoganI jagyAe ahIM 'samayasthitika' zabdano prayoga je rIte taigama vyavahAranaya saMmata kAlAnupUrvImAM karyo che te rIte ahIM saMgraha navamAM paNa kaQo. * sUtra-138/1 - prazna :- opanidhikI kAlAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara :- aupanidhinI kAlAnukUvInA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) pUvanupUrvI (2). paDyAnupUrvI (3) anAnupUrvI. prazna :- pUvanupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- pUvanupUrvInuM svarUpa A pramANe che - eka samayanI sthitivALA, be samayanI sthitivALA, traNa samayanI sthitivALA yAvatuM dasa samayanI sthitivALA, saMta samayanI sthitivALA, asaMkhyAta samayanI sthitivALA dravyonuM kramathI sthApana karavuM ke kathana karavuM, tene aupanidhinI pUvanupUrvI kahevAmAM Ave che. pana :- pannAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- asaMkhyAta samayanI sthitivALA yAvatu eka samayanI sthitinA dravyonuM viparIta kramathI sthApanA karavuM ke kathana karavuM tene aupanidhinI pamlnapUrva kahevAya che,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra138 94 prata - anAnupUrvInuM svarUpa kevuM che ? uttara = ekane sthApana karI eka-ekanI vRddhi dvArA asaMkhyAta parvatanI saMkhyAnuM sthApana karI, teno parasTAra guNAkAra karatAM, prAta rAzimAMthI prathama ane aMtima be bhaMga nyUna karI, je bhaMga rahe, tene anAnupUrvI kahe che. * vivecana-138/1 - A saNomAM aupanidhinI kAlAnupUrvInuM varNana karyuM che. eka samayathI zarU karI kramathI asaMkhyAta samaya sudhInA sthApatane pUrvAnupUrvI ityAdi jANa chuM. * sUma-138/ra : athavA saMgrahanayasaMmata aupanidhikI kAlAnupUrvanA (bIjI rIte) traNa prakAra che - (1) pUrvanupUrvI, (2) pannAnupUrvI (3) anAnupUrvI. dhana :- pUvanipUrvanuM svarUpa kevuM che. uttara :- samaya, AvalikA, AnapANa, roka, lava, muhUd, divasa, ahorama, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, saMvatsara, yuga, so varSa, hAra vaI, lAkhavaSa, pUnama, pUrva guTitAMga, guNita, aDIMga, aDa, AvavAMga, avata, hakIMga, hahaka, utpalAMga, utpala, wilga, pa%, nalinAMga, nalina, anipurAMga, anipura ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, ayutAMga, prayuta, cUlikAMga, sUtikA, zIfpahelikAMga, zIrSapahelikA, palyopama, sAgaropama, avasarpiNI, utsarpiNI, pugala parAvata atItAdrA, anAgataiddhA, saddhiA,. A kramathI sthApana karavAne kALasaMbaMdhI pUvanipUrva kahevAmAM Ave che. pana * pannAnukUvInuM svarUpa kevuM che ? uttara :- saddhiA, anAgatoddhAthI samaya sudhInA padonI viparIta kramathI sthApanAne zallypUrva kahevAmAM Ave che. - pana - anAnapUrvanuM svarUpa kevuM che? uttara :- samayAdine eka saMkhyA ApI tyAMthI prAraMbha karI, eka-ekanI vRddhi dvArA savahiddhA parvatanI anaMtazreNI sthApita karI, paraspara guNAkAra karavAthI prApta rAzimAMthI Adi ane aMtanA be bhaMga bAda karI, zeSa bhaMgo anAnupUrvI kahevAya che. * vivecana-138/ra : A sUtromAM prakArAntarathI aupanidhikI kAlAnupUrvInuM varNana karyuM che. prathama prakAramAM kAla ane kAladravyamAM abheda karI kAla paryAyayukta dravya dvArA thatuM eka samayanI, be samayanI sthitivALA dravya dvArA kAlAnupUrvInuM varNana karyuM che. prakAratamAM gaNanAkALanA ekamo dvArA kAlAnupUrvI varNavI che. samaya e kALano sUphamaaMza che ane te kALagaNanAnuM prathama ekama che. tenA dvArA ja AvalikA vagere kALagaNanAnA ekamonI saMjJAo nipanna thAya che. * sUtra-139 : ukItanAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? ukIrtanApUrvanA traNa prakAra kahyA che, te A pramANe - (1) pUvanupUrvI (2) pazcAtupUrvI (3) anAnupUvI. prathana :- pUvanupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- (1) RSabha (2) ajita "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana () saMbhava (4) abhinaMdana (5) sumati (6) prApabha (9) supArza (8) caMdraprabha (9) suvidhi (10) zItala (11) zreyAMsa (12) vAsupUjya (13) vimala (14) anaMta (15) dharma (16) zAMti (17) kuMthu (18) ara (19) malli (20). munisuvrata (21) nami (2) ariSTanemi (3) parza (24) vardhamAna. prathama BSabhathI laI 24mAM vamiAna patanA covIsa tIrthakaronA nAmanA kramathI uccAraNane pavanaparva kahevAya che.. prathama + pazanupUrvanuM svarUpa kevuM che? uttara + vImAnathI prAraMbha karI RSabha paryata viparIta kramathI nAmoccAra karAya tene pazcInA pUrva kahevAya che. eka (prathama) RSabha devane sthApana karI, eka-eka AMkanI vRddhi karatAM covIsa AMka sudhI sthApita karI, paraspara guNAkAra karatAM je rAzi prApta thAya temAMthI prathama ane aMtima be bhaMga bAda karatAM, zeSa je rAzi vadhe che ana/namUvInA bhaMga jANavA. * vivecana-139 : nAmanA uccAraNane ukIrtana kahe che. koIpaNa vyakti vastu, dravyAdinA nAmonA uccAraNane ukIrtana kahevAmAM Ave che. A nAmanuM uccAraNa kramathI karAyA to tene ukIrtanAnupUrvI kahe che. A sUtramAM udAharaNarUpe RSabhadeva svAmIthI zarU karI vardhamAna svAmI parvatanA covIsa tIrthakaronA nAmoccArane grahaNa karela che. * sUtra-140 : pana * gaNanAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- gaNanAnapUrvanA traNa prakAra che. (1) pUvanipUrvI (2) pannAnupUrvI (3) anAnupUva. prazna * pUvanipUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- eka, daza, so, hajAra, daza hajAra, lAkha, daza lAkha, karoDa, daza karoDa, araba, daza araba. pramANe kramathI gaNanA karavAmAM Ave tene pUrNAnupUrvI kahevAya che. prata pazallypUrvanuM svarUpa kevuM che? uttara :- daza arabaelI zarU karI eka paryata viparItakamathI gaNanA karavAmAM Ave to tene padyAnapUrva kahe che. prIta :- anAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- ekathI zarU karI ekaekanI vRddhi karatAM daza araba sudhInI saMkhyA sthApita karI, paraspara guNAkAra karI je rAzi Ave temAMthI pratama ane aMtima bhaMga bAda karI, zeSa bhaMgodvArA gaNanA karAya tene anAnupUrva kahevAya che. * vivecana-140 : gaNatarI karavAnI paddhati, je AMkaDAo dvArA gaNatarI karAya che, tenA anukamane gaNanAnupUrvI kahevAmAM Ave che. gaNanAnuM prathama ekama che 'eka'. tene dazaguNA karavAthI daza, tene dazagaNA karavAthI so, A pramANe daza-daza gaNA karI sUtrokata saMkhyAo prApta thAya che. A ekamone kramathI sthApana karavAmAM Ave to
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUra-140 pUrvAnapUrvI, viparIta kramanI sthApana karavAmAM Ave to pazcAnupUrvI ane te be sivAyanA anya koI kramanI sthApana karavAmAM ALe to anAnupUrvI kahevAya che. * sUtra-141 - saMsthAnAnupUrvanuM svarUpa kevuM che? saMsthAnAnapUrvanA traNa prakAra che. te A pramANe (1) pUrNAnupUrvI, (2) pannAnupUrvI ane (3) anAnupUrvI. prathana * pUvanipUvInuM svarUpa kevuM che? uttara :- (1) samacatuTyasaMsthAna, (2) jagodha parimaMDala saMsthAna, (3) sAdi saMsthAna, (4) kubaja saMsthAna, (5) vAmana saMsthAna, (6) huMDa saMsthAna. A kramathI saMsthAnonuM sthApana karavuM tene pavanapUva kahe che. prazna :- pannAnupUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- huMDa saMsthAnathI zarU karI samacataya saMsthAna payataviparItakamathI saMsthAnonA sthApanane panupUrva kahe che. prathama + anAnupUrvInuM svarUpa kevuM che? uttara :- ekathI laI eka-eka vRddhi karatAM cha sudhInI saMkhyA sthApita karI, paraspara guNA karatAM je rAzi Ave, temAMthI prathama ane aMtima bhaMgane bAda karI, zeSa bhaMga dvArA saMsthAnonA sthApanane anAnupUrva kahevAmAM Ave che. * vivecana-141 : saMsthAna eTale AkAra. jIva ane ajIva saMbaMdhI saMsthAnamAMthI ahIM jIvazarIranA saMsthAnane grahaNa karela che. vividha prakAranA saMsthAnonuM sthApana te saMsthAna-AnupUrvI kahevAya che. saMsthAna cha prakAranA kahyA che. (1) samacaturaDha saMsthAna :- saMpUrNa zarIra, tenA sarva avayavo pramANopeta hoya, palAMThI vALIne bese to, eka ghUMTaNathI bIjA ghUMTaNa sudhInuM, eka khabhAthI bIja khabhA sudhInuM, DAbA ghUMTaNathI DAbA khabhA sudhInuM, temaja jamaNA ghUMTaNathI jamaNA khabhA sudhInuM tathA cAre bAju samacorasanI jema eka sarakhuM mApa rahe te samacaturA-saMsthAna kahevAya. (2) jagodha parimaMDala saMsthAna :- nyagrodha eTale vaTavRkSa. vaDalo uparathI suMdara, saMpUrNa avayavavALo hoya che ane nIcenA bhAgamAM tevo hoto nathI. te rIte jenA nAbhithI uparanA avayavo pramANopeta hoya paNa nAbhithI nIcenA avayavo hInA hoya. tevA AkAravALA zarIrane nyagrodha parimaMDala saMsthAna kahe che. (3) sAdi saMsthAna :- ahIM Adi zabdacI nAbhinI nIcenA deha bhAganuM grahaNa karela che. nAbhinI nIceno bhAga vistAravALo hoya, pramANopeta hoya ane nAbhithI uparanA avayavo hIna hoya, tevA AkAravALA zarIrane sAdi saMsthAna kahe che. (4) kuja saMsthAna :- je saMsthAnamAM marataka, grIvA, hAtha, paga vagere pramANopeta hoya paraMtu pITha, peTa vagere hInAdhika hoya te kuhaja saMsthAna. (5) vAmana saMsthAna :- je saMsthAnamAM chAtI, peTa, pITha vagere pramANopeta hoya paraMtu zeSa avayavo lakSaNahIna hoya te vAmana saMsthAna kahevAya che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (6) huMDa saMsthAna :- je saMsthAnamAM badhA ja avayavo lakSaNahIna hoya che. * sUtra-142 thI 144 - prazna - samAcArI ApavanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- samAcArI AnupUrvanA traNa prakAra che, te A pramANe che -(1) pUvanupUrvI (2) pazcAnupUrva (3) anAnupUva. prata * pUvanipUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- (1) IcchAkAra (2) mityAkAra, (3) tathAkAra, (4) AvazyakI, (5) nairyadhikI, (6) ApRcchanA, () pratikRcchanA, (8) chaMdanA, (9) nimaMtraNa, (10) upasaMpadA. A daza prakAranI samAcArInI kramapUrvakanI sthApanAne pUvanipUrva kahe che. prazna :- pazcAtupUrvInuM svarUpa kevuM che? uttara :- upasaMpadAthI zarU karI IcchAkAra pati viparItakamathI samasacArInI sthApanAne pawAnapUrvI kahe che. prazna - anAnupUrvanuM svarUpa kevuM che? uttara :- eka-ekanI vRddhi karatAM ekathI daza sadhI saMkhyAnI sthApanA karI, paraspara guNAkAra karI, je rAzi prApta thAya temAMthI prathama ane aMti bhaMga bAda karI, anya bhaMga dvArA samAcArInI sthApanAne anAnupUrva kahe che. * vivecana-142 thI 144 : ziSTa janone AcaravA yogya kriyAonuM samyak AcaraNa samAcArI kahevAya che. tenA daza prakAra che, te A pramANe che - (1) IcchAkAra :- koIpaNa jAtanA dabANa vinA, aMta:skuraNAthI vratAdinA AcaraNanI IcchA thAya te IcchAkAra. (2) mithyAkAra :- nahIM karavA yogya kriyAonuM AcaraNa thaI gayA pachI khyAla Ave ke meM A khoTuM karyuM. tevA vicArane mithyAkAra kahe che. (3) tathAkAra :- guru AjJAne 'tahata' kahI ['Apa kaho cho te ja pramANe che,'] svIkAra karavo te tathAkAra. (4) AvazyakI - Avazyaka kArya mATe bahAra jatAM pUrve gurune nivedana karavuM. (5) taiBdhikI :- kArya karI potAnA sthAna para pAchA Ave tyAre pravezanI sUcanA ApavI te naivedhikI. (6) ApRcchanA :- koIpaNa kArya karatAM pUrve gurudevane pUchavuM te. (9) pratikRcchanA - kAryanA punaH prAraMbha pUrve gurudevanI AjJA levI athavA koI kArya mATe gurudeve nA pADI hoya to, thoDIvAra pachI te kAryanI anivAryatA batAvI punaH pUchavuM te. (8) chaMdanA : anya sAMbhogika sAdhuone-AhAradi sAthe karatA hoya tevA sAdhuone, pote lAvela AhAra grahaNa karavA vinaMtI kasvI te. (9) nimaMtraNA : anya sAdhuone "huM tamane AhArAdi lAvI ApIza" A pramANe nimaMtraNa karavuM te.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-142 thI 144 98 (10) upasaMpadA:- zratAdinI prApti mATe anya sAdhuonI nizrA svIkAsvI. * sUtra-145 - bhAvAnupUrvInuM svarUpa kevuM che? bhAvAnupUrvanA traNa prakAra te A pramANe che - (1) pUrvanupUrvI, (2) pannAnupUrvI (3) anAnupUrvI prazna * pUvanavInuM svarUpa kevuM che? uttara :- (1) audayikabhAva, (2) aupazamikabhAva, (3) sacikabhAva, (4) kSAyopazarmikabhAva, (5) pariNAmikabhAva, (6) sAHipAtikabhAva. A kamathI bhAvonA upacAsane pUvanupUva kahe che. pUna * pannAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- sAuipAtikabhAvathI zarU karI audayikabhAva paryata viparIta kramathI bhAvonA sthApanane paDyAnupUrvA kahe che. prazna :- anAnapUrvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- ekathI zarU karI ekaekanI vRddhi karatAM cha patinI saMkhyAne sthApana karI, paraspara guNa karatAM je saMkhyA prApta thAya, temAMthI prathama ane aMtima bhaMgane bAda karI, zeSa rAzinA bhaMgathI cha bhAvonA sthApana ke kathanane anAnupUrvI kahe che. - A rIte bhAvAnupUvInuM varNana pUrNa thAya che. temaja upakramanA prathama AnupUrvI nAmanA bhedanI vakatavyatA paNa pUrNa thAya che. * vivecana-145 : jIva ane vastunA pariNAma, paryAyane bhAva kahevAmAM Ave che. bhAva aMta:karaNanI pariNati vizeSarUpa che. bhAva jIva aine ajIva baMnemAM hoya che. cha bhAvamAMthI eka pAriNAmika bhAva jIva, ajIva baMnemAM hoya che. vizeSa audAyika Adi pAMca bhAva jIvanA pariNAma vizeSa che. te cha bhAva A pramANe che - (1) audayikabhAva :- karmanA udayathI jIvanA je pariNAma, paryAya vizeSa. (2) pathamikabhAva - mohanIya karmanA upazamathI prApta paryAya. (3) kSAvikabhAva :- ATha karmanA kSayathI prApta payaya. (4) kSAyopathamikabhAva :- karmanA kSayopazamathI jIvane je paryAyo prApta thAya. (5) pAriNAmikabhAva - jIvanA karma nirapekSa sahaja pariNAma vizeSa. (6) sAHipAtikabhAva :- pUrvokta pAMcabhAvonA be-traNa vagere saMyogathI sAnnipAtika (mizra) bhAva utpanna thAya che. cha bhAvonA A anukamane pUrvAnupUrvI, viparIta kramane pazcAtupUrvI ane te be sivAyanA kramane anAnupUrvI kahe che. * sUjha-146 - nAmanuM svarUpa kevuM che? nAmanA daza prakAra che, te A - (1) ekanAma, (2) benAma, (3) traNa nAma, (4) cAra nAma, (5) pAMca nAma, (6) cha nAma, (7) sata nAma, (8) ATha nAma, (9) nava nAma, (10) dasa nAma. vivecana-146 : nAmanuM lakSaNa - jIva, jIva Adi koIpaNa vastunA vAcaka zabdane nAma [417] "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kahe che. jIva-jIva vagere koIpaNa vastune sUcavatA zabdane nAma kahe che. eka nAma, be nAma vagere nAmanA daza prakAra che. je eka nAmathI jagatanA samasta dravya-padArthanuM kathana thaI jAya te eka nAma kahevAya che. jemake saMtu, satuM kahetA jagatanAM badhA padArtha grahaNa thaI jAya che. koIpaNa padArtha sattA vihIna nathI. te ja rIte evA be nAma hoya ke jemAM jagatanA badhA dravyonuM kathana thaI jAya. jemake jIva ane ajIva. A be nAmamAM samasta dravya samAviSTa thaI jAya che. te ja rIte traNa nAma vagere samajavA. * sUjha-147 thI 149 : pana eka nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- eka nAmanuM svarUpa A pramANe che - dravya, guNa, yayinA je nAma lokamAM rUDha che. temanI te nAma vALI saMgha AgamarUpa nikaSa-kasoTI para kasIne kahevAmAM AvI che. te eka nAma che. * vivecana-147 thI 149 : jIva, jaMtu, AtmA, prANI, AkAza, aMbara vagere dravya athavA jIva ane ajIva vagere dravyanA nAma buddhi, bodha, rUpa, sa, gaMdha vagere guNonA nAma ane nAraka, tiryaca, manuSya, eka guNa kRSNa, be guNa kRSNa vagere paryAyanA je nAma lokamAM rUDha che, te nAmava sAmAnyanI apekSAe coka che. badhAmAM nAmarUpatA samAna che mATe te "ekanAma' kahevAya che. sonA, cAMdInI yathArthatAnI kasoTI nikA-patthara para ghasavAthI thAya che tema jIva-jIvAdi padArthanuM svarUpa jJAna Agama dvArA thAya che. Agama te nikaSa-kasoTI patthara samAna che. tenA dvArA jIvAdi padArthanA jJAnanI prApti thAya che. * sUtra-150/1 : prathana * 'hinAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara hinAmanA be prakAra che. te A pramANe che - (1) ekAkSarika ane (2) anekArika. prathama * ekAkSaNika hinAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- ekAkSarika dvinAmanA aneka prakAra che, te A pramANe che - hI (dezI), zrI (lakSmI devI) dhI (buddhi), strI vagere ekAkSaski hinAma che. pravana - anekAkSarika hinAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara : anekAArika hinAmanA aneka prakAra che. jemake-kanyA, vINA, utA, mAlA vagere anekAkSarika dvinAma che.. * vivecana-150/1 - koIpaNa vastunA nAmanuM uccAraNa akSaronA mAdhyamathI thAya che. te nAma eka akSarathI banela hoya to te ekAkSarika nAma kahevAya che ane ekathI vadhu sArothI te nAma banatuM hoya te te anekArika nAma kahevAya che. A rIte ekAkSarika ane anekAkSarika e be nAmamAM samasta dravyo samAviSTa thaI jAya che. ahIM je ekAkSArika nAmanA udAharaNo sUtramAM AvyA che te saMskRta bhASA pramANe che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-150 * sUtra-150/ra :prakArAntarathI 'benAma' be prakAranA kA che. jIvanAma ane ajIvanAma. prazna : jIvanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara + jIvanAmanA aneka prakAra che, te A pramANe che - devadatta, yajJadatta, viSNudad, somadatta vagere jIvanAma che. prazna :- ajIva nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jIvanAmanA aneka prakAra che, te A pramANe che - ghaTa, paryAvajhA), kaTa(caTAI), ratha vagere. * vivecana-150/ra : nAma dvArA je padArthano bodha thAya che, te padArtha be prakAranA che - jIva ane jIva. jemAM cetanA che, je dravya prANa tathA bhAvapANathI jIva che te jIva kahevAya che, je jaDa che, jemAM cetanA-jJAna nathI te ajIva kahevAya che. duniyAmAM Ave ane jIva dravya haMmezAM hoya ja che. jIva ane jIvamAM samasta dravya samAya jAya paNa lokavyavahAra mAtra A 'benAma'thI cAlI na zake tethI have prakArAnaracI punaH 'benAma' jaNAve che. * sUtra-150/3 - prakArAntathI benAmanA be prakAra kahyA che, te A pramANe che - (1) vizeSita (2) avizeSita. dravya te sAmAnya-avizeSita nAma che. jIva dravya ane ajIva dravya te vizeSa nAma che. jIvadravya ke virodha nAma che. nArakI, tizayonika manuSya ane deva, te vizeSa nAma che. nAskI te avizapanAma che. ratanapabhA, zarkarApabhA, vAlukApabhA, paMkaNabhA, dhUmapabhA, tama prabhA, mastamaprabhA, te vizeSa nAma che. ranIpabhAnArakI avizeSa che to pati ratanapabhAnArakI ane paryApta ratanapabhA nAkI te vizeSa nAma banI jAya che. A ja pramANe zarkarApabhA vagere nAkIne avizeSa kahevAmAM Ave tyAre pati ane apati zApabhAdi nAkI vizeSa nAma banI jAya che. * vivecana-150/3 : A sUtramAM avizeSita ane vizeSita, A be apekSAe hinAmanuM varNana karyuM che. pratyeka vastumAM sAmAnya ane vizeSa guNa rahelA che. pUrvanuM sAmAnya pazcAtuM vizeSa banI jAya. pachInuM vizeSa punaH sAmAnya banI jAya. saMgrahanaya sAmAnyane ane vyavahAranaya vizeSane pradhAnarUpe grahaNa kare che. saMgrahanaya dvArA grahaNa karAyela sAmAnya, avizeSamAM vyavahAranaya vidhi pUrvaka bheda karI vizeSanuM darzana karAve che. te vizeSamAM saMgrahanaya punaH sAmAnyanA darzana karAve che. vizvamAM rahela sarva dravyamAM samAnarUpe rahela che mATe saMgrahanaya dravya sAmAnyane svIkAre che ane vyavahAranaya temAM bheda kare che ke dravyamAM keTalAka jIva dravya che ane keTalAka ajIva dravya che. punaH saMgrahanaya sAmAnyane darzAvatA kahe che ke badhA jIvamAM jIvavA samAna che mATe badhA jIva samAna che. temAM bheda karatAM vyavahAranaya kahe che 100 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana ke jIvamAM nAcchI jIva, tiryacajIva, manuSya ane deva jIva bhinna-bhinna che. saMgrahanaya nAskI jIvane eka samAna kahe to vyavahAranaya ratnaprabhAdi nAkInA sAta bheda batAve che. A ja rIte AgAmI sUtromAM tiryaMcayonika, manuSya ane deva jIvomAM rahela sAmAnya-vizeSanuM kathana zAstrakAra kare che. * sUtra-150/4 - tiryaMcayonika A nAmane sAmAnya mAnavAmAM Ave to ekendriya, beIndriya, teIndriya, caturindriya ane paMcendriya, A pAMca vizeSa nAma kahevAya. ekendriyane sAmAnya mAnavAmAM Ave to pRedIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya, te vizeSa nAma kahevAya. je pRthavIkAyane sAmAnya kahevAmAM Ave to sUkSma pRthvIkAya ane bhAdara pRvIkAya, be vizeSa kahevAya. je sUma pRthavIkAyane sAmAnya kahevAmAM Ave to paryApta sUkSma pRthvIkAya ane apayati sUkSma pRvIkAsa viroSa kahevAya. bhAdara pRthvIkAyane jo avizeSa-sAmAnya mAnavAmAM Ave to pati bAdara pRthvIkAya ane apayata bAdara pRvIkAya vizeSa kahevAya che. A pramANe apakAyathI vanaspatikAya pati te sAmAnya manAya tyAre pApti, apati tenA vizeSa kahevAya che. che beIndriyane sAmAnya mAnavAmAM Ave to pati beIndriya ane apayata beIndriya vizeSa bane che. beIndriyanI jemaja teIndriya ane caturindriyanI vaktavyatA jANavI. * vivecana-150/4 - tiryaMca - tiryaMca gati nAma karmanA udaye jeone sIdhA nahIM paNa ADAticha cAlI zakAya tevA zarIra prApta thayA che, te tiryaMca kahevAya che. ekendriya - je jIvone eka sArzendriya hoya tene ekendriya kahe che. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinA jIvo ekendriya che. beindriya :- je jIvone sparza ane sanA, be Indriya hoya te beIndriya. teIndriya :- je jIvone sparza, rasanA ane prANa, traNa Indriya hoya che. caturindriyaH- je jIvone sparza, rasanA, ghANa ane caNA, cAra Indriya hoya. paMcendriya :- je jIvone sparza, sanA, dhANa, cakSu ane zrota, pAMca Indriya hoya tene paMcendriya kahe che. pRvIkAya ?- pRthvI ja jenuM zarIra hoya tene pRthvIkAya kahe che. te ja rIte pANI, agni, AdinI vyAkhyA paNa samajI levI joIe. sUma :- sUmanAma karmanA udayathI je jIvanuM zarIra atyaMta sUkSma hoya, je koI paNa zastrayI vyAghAta na pAme, tethI haNyA haNAya nahIM, mA mare nahIM, bALyA baLe nahIM, carmacakSuthI je dekhAya nahIM te jIvone sUkSma kahe che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra150 11 bAdara :- bAdara nAma karmanA udayathI je jIvanuM zarIra zUla hoya, je zastrathI vyAghAta pAme tene bAdara kahe che. jemAMthI keTalAka jIvonA zarIra daiSTigocara thAya ane keTalAka jIvonA asaMkhya zarIra bhegA thAya tyArapachI daiSTigocara thAya che. pati - zakti AhArAdi grahaNa karIne tene zarIra, Indriya Adi rUpe pariNata karavAnI zaktine pati kahe che, paryAtinA cha bheda che. 1. AhAra pati, 2, zarIra payakti, 3. Indriya paryApti, 4. zvAsozvAsa pati , 5. bhASA payati, 6. manaHpayati. temAM ekendriya jIvane cAra, vilendriya ane asaMjJI paMcendriya jIvane pAMca ane saMjJI paMcendriya jIvone cha pati hoya che. paryApta :- je jIve svayogya payAMti pUrNa karI hoya tene payapti kahe che. pati :- je jIve svayogya payAMti pUrNa na karI hoya te. * sUjha-150/5 - tiryaMca paMcendriyane sAmAnya mAnavAmAM Ave to jalacarathalacara ane becara tiraMca pAMcendriyane vizeSa kahevAya che. jalacara tici paMcendriyane je sAmAnya kahevAmAM Ave to samUcchima calacara tici ane garbhaja jalacara tici vizeSa kahevAya che. je samUchima jalacara tiraMca paMcendriyane sAmAnya mAnavAmAM Ave to pati samUchima jalacara ane aparyApta samUcchima jalacarane vizeSa kahevAyA. te ja rIte je garbhaja jalacara tiryaMcane sAmAnya mAnavAmAM Ave to paryApta gabhaja javara ane aparyApta bhaja jalacara vizeSa kahevAya che. * vivecana-150/5 - tiryaMca paMcendriyanA bhedanI apekSAe tiryaMca paMcendriya sAmAnya kahevAya ane tiryaMca paMcendriyanA bhedo vizeSa kahevAya che. A sUtromAM tiryaMca paMcendriyanA traNa bheda batAvyA che. jalayara, sthalacara ane khecara. te pratyekanA peTA bhedonI apekSAe te sAmAnya kahevAya ane peTA bheda vizeSa kahevAya che. jalAranA peTAbheda be che. (1) sacchima (2) garbhaja, te baMnenA puna- bebe bheda che. paryAptA ane aparyAptA. * sUjha-15/6 : sthalacara tiryaMca paMcendriyane atizeSanAma mAnavAmAM Ave to catuSpada sthalacara ane parisarSa rathalacara vizeSa kahevAya. che catuSpada thalacarane sAmAnya-avizeSa nAma mAnavAmAM Ave to samuzcima catuSpada sthalacara ane garbhaja catuSpada sthalacara vizeSanAma kahevAya. - je samRchima catuSAda sthalacarane avizeSa nAma mAnavAmAM Ave to prayatA ane aparyAptA samUchima catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriya vizeSanAma 102 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana ane apayatA garbhaja catuSpada sthalacara vizeSa nAma kahevAya. - je parisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyane avizeSanAma mAnavAmAM Ave to tenA bheda uraparisarSa ane bhujaparisarSa vizeSanAma kahevAya. pUvaoNkta rIte samUchima, patiA, apayatA tathA gaja, payaktiA apayartiA kahevA. * vivecana-150/6 - sthalacara :- jamIna para vicaratA tirmayomAM je gAya vagere cAra page cAle che te catuSpada layara tiryaMca paMcendriya jIva kahevAya che. jamIna para sarakatA tiryacapaMcendriya jIvo parisarpa sthalacara kahevAya che. tenA be bheda che - (1) uraparisarSa :- chAtI ke peTathI sarakatA ajagara vagere uparisarpa kahevAya che ane (2) bhujaparisarpa - bhujA vaDe sarakatA khIsakolI vagere jIvo bhujaparisarSa kahevAya che. te pratyekanA samUcchima ane garbhaja, paryAptA ane apayatA evA bheda thAya che. teo parasparanI apekSAe sAmAnya-vizeSa nAma tarIke oLakhAya che. * sUtra-150/s : becara tiryaMca paMcendriyane avizeSanAma rUpe mAnavAmAM Ave to samUjhima ane gabhara khecara tiryaMca paMcendriya vizeSa nAma kahevAya. samucchima khecarane avizeSa nAma mAnavAmAM Ave to tenA pati ane aparyAptA vizeSanAma kahevAya. te ja pramANe gaja khecarane vizeSa nAma mAnavAmAM Ave to pacatA ane apayakti vizeSanAma kahevAya. * vivecana-150/5 - kheyara :- khe = AkAza, cara = viharatAM-AkAzamAM UDatAM pakSIone khecara kahe che. tenA para garbhaja ane samUcchima, pati ane paryAptA evA bheda-prabheda thAya che. tene pUrvavat sAmAnya ane vizepanAma tarIke samajavA joIe. * sUp-150/8 - manuSya A nAmane vizeSa nAma mAnavAmAM Ave to saMmUjhima manuSya ane garbhaja manuSya vizeSa kahevAya. saMmuzcima manuSyane avizeSa mAnavAmAM Ave to paryAptA samUchima manuSya ane apayatA saMmUcchima manuSya vizeSa kahevAya. garbhaja manuSya vizeSanAma kahevAya to pacatA gabhaja manuSya ane aparyAptA gabhaja manuSya vizeSa kahevAya. * vivecana-150/8 - A sUtramAM manuSyanuM sAmAnya-vizeSarUpe kathana karavAmAM AvyuM che. manuSyanA be bheda che. garbhaja ane saMmUchima. garbhaja manuSyaH- mAtA-pitAnA saMyogathI, garbha dvArA je manuSya janma pAme che. saMmUcchima manuSya :- manuSyanA maLa, mUtrAdi cauda azuci sthAnomAM utpanna thAya che. kahevAya. je garbhaja catuuda sthalacarane vizeSa nAma mAnavAmAM Ave to pati
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-15o 103 104 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * sUtra-150/9 - devane avizeSanAma pe svIkAravAmAM Ave to bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI ane vaimAnika vizeSanAma kahevAya che. bhavanapati devane avizeSanAma kaho to asurakumAra, nAgakumAra, suvaNakumAra, vivukumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, vAsukumAra ane svanitakumAra, vizeSa nAma kahevAya che. A pratyekane vizeSa mAnavAmAM Ave to tene payatA ApatA bheda vizeSa manAya che. daNavyaMtara A nAmane vizeSa gaNavAmAM Ave to tenA ATha bheda (1) pizAca, (2) bhUta, (3) yakSa, (4) rAkSasa, (5) kira (6) kiM5, () mahora, (8) gaMdharva, te vizeSanAma kahevAya che. te pizAyAdi pratyekane vizeSa mAnavAmAM Ave to tenA prayatA ane apati vizeSanAma kahevAya che. jyotiSadevane avizeSanAmarUpa mAnavAmAM Ave to (1) caMdra, (2) sUrya, () graha, (4) nAga (5) tArA, te vizeSanAma kahevAya che. caMdrAdi pratyekane vizeSa nAma kahevAmAM Ave to tenA prayatA, apacatA vizeSa nAma kahevAya che. vaimAnikadeva nAmane vizeSa mAnavAmAM Ave to kazopapatta ane kalpAtIta vizeSanAma kehavAya. kalpopawwne je avizeSanAma kahevAmAM Ave to (1) saudharma, () IzAna, (3) sanakumAra, (4) mahendra, (5) brahmaloka, (6) lAMtaka, () mahAzuka, (8) sahasAra, (9) ANata, (10) prANata, (11) AraNa, (1) ayuta, te vizeSanAma kahevAya. saudharma vagere pratyekane je avizeSa kahevAmAM Ave to tenA prayatA ane aparyAptA vizeSa nAma kahevAya. che kalyAtIta devanAma vizeSa mAnavAmAM ALe to raiveyakavAsI deva ane anuttaropAtika deva virodha nAma kahevAya che. je paiveyaka devane avizehanAma kahevAmAM Ave to Adhastana, madhyama ane uparima zaiveyaka vizeSanAma kahevAya. je Adhatana zaiveyakane avizeSanAga kahevAmAM Ave to adhastanaAdhastana, Adhastana madhyama ane adhatana uparima zaiveyaka virodhanAma kahevAya. je madhyama veyakane avirodhanAma kahevAmAM Ave to madhyama Adhastana, madhyama madhyama ane madhyama uparitana zaiveyaka virodhanAma kahevAya. te pratyekane vizeSa mAnavAmAM Ave to te pratyekanA prayatA ane aparyAptA vizeSanAma kahevAya. je anuttaropAtika devanAmane avizeSa mAnavAmAM Ave to (1) vijaya, () vaijayA, (3) jAnta, (4) aparAjita, (5) saviisaddha deva vizeSanAma kahevAya. te pratyekane avizeSa mAnavAmAM Ave to te pratyekanA pati ane paryAptA vizeSanAma kahevAya. * vivecana-150/9 - devanA cAra bheda che. adholokanA bhavanomAM rahe te bhavanapati ke bhavanavAsI deva kahevAya che. ticha lokanA vanAdimAM ja rahe che te vANavyaMtara, madhyalokamAM caMdra, sarya vagere prakAzita svarUpe rahe che, te jyotiSI devo ane urvalokamAM vimAnomAM rahe che te vaimAnika deva kahevAya che. vaimAnika devomAM jyAM Indra, sAmAnikadeva(rAjaparivAra jevA deva) trAyaaiMzata (purohita jevA deva) vagere bheda hoya te kalpopapanna kahevAya che. saudhamadi bAra devaloka kalapopapa che. jyAM IndrAdi bheda na hoya, badhA ja devo samAna-ahamendra hoya te kalAtIta kahevAya che. nava zaiveyaka ane pAMca anuttara vimAnavAsI devo pAtIta che. loka puruSAkAra che. te lokarUpI puruSanA grIvAnA sthAne je devaloko che te zaiveyaka kahevAya che. te nava paiveyakanA traNa vibhAga karavAmAM Ave che. nIcenI gikane aghatana zaiveyaka, madhyamatrikane madhyama veyaka ane uparanI bikane uparima zaiveyaka kahevAmAM Ave che. te gaNemAM traNa-traNa paiveyaka hovAthI punaHaghatana, madhyama ane uparima, evA traNa-traNa vibhAga thAya che. A pratyeka veyakanA paryAtA ane pitA evA bheda vizeSanAma kahevAya che. devagatimAM je anuttara utpattivALA devaloka che te anuttaropapAtika kahevAya che. A devo ekAMte samakitI che. temAM vijayAdi pAMca vimAno che. * sUtra-150/10 : je ajIva dravyone avirodhanAma mAnavAmAM Ave to (1) dhamastikAya, (ca AdhamastikAya, (3) AkAzastikAya, (4) pudagalAstikAya ane (5) kALa-addhAsamayane vizeSanAma kahevAya. je yugalAstikAyane vizeSa nAma mAnavAmAM Ave to paramANu, dvipadezI skaMdhathI anaMta pradezIskaMdha vizeSanAma kahevAya. * vivecana-150/10 : jIvanAmamAM sAmAnya-vizeSanuM darzana karAvyA pachI sUtrakAra ajIvanAmamAM sAmAnya vizeSa darzAvatAM jaNAve che ke ajIva dravyane avizeSa nAma mAnavAmAM Ave to tenA pAMcabheda-dhamastikAya vagere vizeSanAma kahevAya. dhamastikAya : gatizIla jIva ane pudgala dravyane gati kriyAmAM sahAyaka bane tene dhamastikAya kahe che te arUpI che. adhamastikAya ?- jIva ane pudgalanI gatipUrvakanI sthiti kriyAmAM sahAyaka bane tene adhamastikAya kahe che. te arUpI che. AkAzAstikAya:sarva dravyane avagAhanA-sthAna Ape tene AkAzAstikAya kahe che. te arUpI che. pudgalastikAya : varNa, gaMdha, sa, sparza yukta dravyane pudgalAstikAya kahe
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUra-150 105 che. te rUpI che. kAlaH- sarva dravyo para je vartI rahyo che, temaja sarva dravyanI paryAya-avasthAnA parivartanamAM je sahAyaka bane tene kAlapadravya kahe che. te arUpI che. paramANu - samudAya-aMghathI chUTo paDelo pulAstikAyano nAnAmAM nAno nirvibhAga aMza ke jenA vibhAga davA zakya nathI, tene paramANu kahe che. dvinAmanuM saMkSipta avalokana:- sUtrakAre dvinAma traNa rIte batAvyA che. (1) ekAkSarika ane anekAkSarika, (2) jIvanAma ane AjIvanAma, (3) avizeSa nAma ane vizeSa nAma. * sUga-151/1 - prazna :- kinAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- trinAmanA traNa prakAra kahyA che, te A pramANe (1) dravyanAma, (2) guNanAma ane (3) paryAyinAma. * vivecana-151/1 : jenA traNa bheda, traNa vikalpa hoya tevA nAmane manAma ke traNa nAma kahevAmAM Ave che. A sUtramAM traNa nAma tarIke dravya, guNa ane paryAyinuM kathana karyuM che. dravya :- "payayione je prApta thAya te dravya" A dravyano vyutpatti artha che. dArzanikoe dravyanI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke guNa ane payayano je AdhAra te dravya athavA utpAda, vaya ane dhruva svabhAvavALA hoya te dravya kahevAya che. guNa : trikAla sthAyI svabhAvavALA asAdhAraNa dharmate guNa. paryAya - pratikSaNe badalAtI dravyanI avasthAo athavA guNanA vikArane paryAya kahevAmAM Ave che. guNo ghuvarUpa che. paryAyo utpAda-vyavarUpa che. dravya utpAda-vyaya ane dhruva svabhAvavAno che. jagatanA sarva padArtha dravya, guNa ane payayarUpa che. * sUjha-151/2 : prazna :- dravyanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dravyAnAmanA cha prakAra kahal che, te A pramANe che - (1) dhamastikAya, (2) adhamastikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) jIvAstikAya, (5) pagalAstikAya ane (6) addhAsamaya. - vivecana-151/ra : A sUTamAM che dravyonA nAmanuM kathana karyuM che. A dravyamAM prathamanA pAMca dravya mukhya che ane chaThThA kALa dravyanI abhivyakti prAyaH pudgalanA mAdhyamathI thAya che. vartanA, pariNamana vagere dvArA teno bodha thAya che. bIjI rIte kahIe to prathamanA pAMca dravya astikAyarUpa che ane chaThuM kALadravya vartanA lakSaNarUpa che. cha dravyamAM eka yugala dravya ja mUrta che. temAM varNa, gaMdha, rasa ane sparza hovAthI Indriya dvArA te jANI zakAya che. zeSa pAMca dravya amUrta che, tethI Indriyagamya nathI. cha dravyamAM prathamanA pAMca dravya astikAya kahevAya che. ati eTale astitva, te dravya nikAla sthAyI astitva dharAve che. kAya eTale bahu pradezI piMDa. A pAMce 106 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dravya piMDarUpe, bahupadezarUpe, astitva dharAve che, tethI te astikAya kahevAya che. addhAsamayanuM astitva vartamAna samaya rU5 che, pradezanA piMDa rUpa nathI. tethI te kAyarUpa nathI. atirUpa che paNa kAyarUpa na hovAthI kALa dravya astikAya nathI. * sUtra-151/3 - pra :- guNanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara : guNanAmanA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) varNanAma, (2) gaMdhanAma, (3) anAma, (4) sparzanAma, (5) saMsthAnanAma. * vivecana-151/3 : sUtrakAre A sUtramAM guNanAmanuM varNana karatAM mAtra pudgalAstikAyanA guNonA nAmonuM kathana karyuM che. zeSa dhamastikAyAdi dravyonA guNonuM kathana nathI karyuM. * sUtra-151/4 : prathana :- vaNanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- varNanAmanA pAMca prakAra che te A pramANe che -(1) kRNavanAma, (ra) nIlavaNanAma, (3) kad-lAlavaNanAma, (4) hAridra-pILovarNanAma, (5) zuklavarNanAma. A varNanAmanuM svarUpa che. dhana :- gaMdhanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara : gaMdhanAma be prakAra che, te A pramANe che - (1) surabhigaMdha nAma (2) durabhigaMdha nAma. prathana - sanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- sanAmanA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) tikta-masyA jevI tIkho sa () kaTaka-lImaDA jevo kaDavo rasa (1) rasa-kasAyela che, haraDe jevo rorasa (4) Azlarasa-AMbalI jevo khATo rasa (5) madhura sansAkara jevo mITho rasa. * vivecana-151/4 - A sUtramAM pAMca rasanA nAma che. tenA artha karatAM jo artha tIkho ane eka no artha 'kaDavo' karyo che. ghaNA sthAne AcAryo tiktano artha kaDavorasa ane kaTakano artha tIkhosa kare che. * sUtra-151/5 - pravana - sapanAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- sparzanAmanA ATha prakAra che. te A pramANe che (1) patthara jevo karkaza sparza, (2) mAkhaNa jevo komaLa sparza ke mRduwI, u) lokhaMDa Adi jevo bhAre sparza, (4) AkaDAnA rU jevo haLane sparza, (5) barapha jevo zIta, ThaMDo parza, (6) agni jevo uNa-garama sparza () tela jevo snigdhacIkaNo sparza, (8) rAkha jevo ruTsa-lukho sparza - pravana :- saMsthAna nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara : * saMsthAna nAmanA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) mUDI jema vacce khAlI hoya tevuM parimaMDala saMsthAna, (2) lADavA jevA AkAravALuM vRtta saMsthAna, (3) prikoNa AkAravALuM yasasaMsthAna, (4) corasa AkAravALuM caturasa saMsthAna, (5) lAMbu-laMbacorasa AkAravALuM Ayata saMsthAna. A saMsthAnanuM svarUpa che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-151 109 * vivecana-151/5 - pudgala dravyamAM varNa, gaMdha, rasa, sparza nAmanA guNo rahelA che temaja tene AkAra paNa hoya che. (1) jenA dvArA vastu alaMkRta karAya te varNa. te AMkhano viSaya che. varNa evuM nAma te varNanAma. (2) je suMghI zakAya te gaMdha. te nAkano viSaya che. (3) je AsvAdI zakAya te sa. te jilaeNndriyano viSaya che. (4) jeno sparza karI zakAya te sparza. te sparzendriyano viSaya che. (5) AkAra, AkRti te saMsthAna. * sUtra-151/6 : payayinAmanuM svarUpa kevuM che ? payayanAmanA aneka prakAra che. jemake - eka guNakALo, dviguNakALo cAvatuM anaMtaguNa kALo, eka guNanIla, dviguNa nIla cAva4 anaMtaguNa nIla. kALA nIlA varSanI jema lAla, pILa ane zetavarNamAM paNa eka guNathI laI anaMtaguNa sudhInA paryAyi nAma jaNavA. ekaguNa surabhigaMdha, dviguNa surabhigaMdha cAvatu anaMtaguNa surabhigaMdha. te ja rIte durabhigaMdha mATe paNa jANavuM. ekaguNa tIkho, beguNa tIkho cAvata anaMtaguNa tIkho. te ja rIte kaDavA, turA, khATA, mIThAsanI anaMta payayonuM kathana karavuM. ekaguNa karkaza, baeNguNa karkaza cAvatuM anaMtaguNa karkaza. karkazanI jema mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha, rukSa aNanI pacayionA kahevA. - vivecana-151/6 : paryAya eTale avasthA, te utpanna ane nAzanA svabhAvavALI hoya che. dravya ane guNa baMnenI payio hoya che. A sUtramAM sUkAre pudgala dravyanA guNonI paryAyinA udAharaNathI paryAyanuM svarUpa darzAvyuM che. pudgala dravya mUrti che, tethI tenA guNo varNa, gaMdha, rasa, sparza paNa mUrta ane Indriya grAhya che. te guNonI avasthA paNa kAyama eka sarakhI rahetI nathI. te paryAyo badalAyA kare che. vaNadinI palaTAtI paryAyane lakSyamAM laI, te payayanA parivartanane sucavavA sugakAra guNa athavA aMza zabdano prayoga kare che. eka guNa ke eka aMza zvetatA. "eka guNa kALuM" AvA zabda prayogamAM guNano artha aMza thAya che. pratyeka varNa, pratyeka gaMdha, pratyeka sa ane pratyeka sparzamAM eka aMzathI anaMta aMza sudhInI paryAyo jovA maLe che. vaNadinA aMzonI vadhaghaTa thAya te paryAya kahevAya che. pudgala dravyamAM paramANu ane skaMdha evA be vibhAga che. dravyano nirvibhAga aMza, skaMdha-samudAyamI chuTo hoya to te paramANu kahevAya ane te nirvibhAga aMza (paramANuo) anya pamANu ke skaMdha sAthe joDAyela hoya to te skaMdha kahevAya che. pratyeka paramANumAM koI eka varNa, eka gaMdha, eka rasa ane zIta-uSNa, snigdharukSa A be joDakAmAMthI eka-eka arthAt be sparza, ema pAMca guNa hoya che. skaMdhamAM pAMca varNa, be gaMdha, pAMca sa ane ATha sparza, ema vIsa guNa hoya che. te sarva guNonI pacayi palaTAtI rahe che. koI paramANumAM sarva jaghanya-eka aMza 108 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kALo varNa hoya te be aMza kRSNavarNavALuM bane tyAre eka aMza kRSNavarNavALI paryAya nAza pAme ane be zavarNavALI paryAya utpanna thAya che. AvI anaMta payariyA eka-eka guNanI che. * sUga-152 thI 158 : trinAmanA pakArAre traNa prakAra che. (1) strInAma, (2) puruSanAma ane (3) napuMsaka nAma. A traNe prakAranA nAmano bodha aMtima akSara uparathI thAya. puruSa nAmanA aMte A, I, , , cAramAMthI koI eka varSa hoya che tathA strI nAmonA aMtamAM "o' choDIne zeSa A, I, U vaNa hoya che. - je zabdonA aMtamAM . 6, 6 varNa hoya te napuMsaka liMgavALA jANavA. have tenA udAharaNa kahe che. AkArAnta puruSanAmanuM-mAyA (rAja), IkAsanAnuM-giri, siharI (zikharI), ukArAnAnuM vihU (viSNu) ane okArAnAnuM-mo (kumo-vRkSa) udAharaNa che. nAmamAM AkArAnta-mAlA, IkArAnta-zrI, lakSmI ane UkArAttajaMbu, vadhU Adi udAharaNa rUpa che. vi (dhAnya) te prAkRtapada akArAnAMnuM, achi(akSi) te haMkArAttanuM, pIluM, mahuM (madhu) te uMkArAnta napuMsaka nAmanA udAharaNa rajA. e pramANe 'ninAma' kahyA. * vivecana-152 thI 158 : dravyAdi saMbaMdhI nAmo strIliMga, paMliMga ke napuMsakaliMgavAcI hoya che. te nAmonA aMtima akSaranA AdhAre te nAma puMliMga vAcI che ke strIliMgavAcI che ke napuMsakaliMgavAcI che, te nakkI thAya che. ahIM vyAkaraNa zAstranI dRSTie liMgAnusAra minAmanuM svarUpa batAvyuM che. * sUtra-159 : dhana :- catunamanuM svarUpa kevuM che? uttara :- catunamanA cAra prakAra che. (1) Agamanima nAma, () lopaniSpakSa nAma, (3) prakRti niux nAma ane (4) vikAra niSpanna nAma. prazna : Agama niSaya nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- agama niH zabado A pramANe che - suiti, pAMsa, kuMDAti vagere Agama niH nAma che. prazna :- lopa nijha nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara : lopaniuly zabdo A pramANe che - teatra=dDajha, paTaga = paToDaka, ghaTaka = ghaToDajha, racatra = rathoDajha vagere lopa nipajJa nAma che. prIna :- prakRti niSaia nAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- prakRti niux zabdo A pramANe che - ani etI, paN Ima, zAle od, mAlA Ime vagere A prakRti niSa# nAma jANavA. dhana :- vikAsa nigna nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- vikAra niSaum
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-159 109 zabdo A pramANe che - daMDasmaagram = daMDAgram = sAgatA = sADaDagatA, dadhicchada = dadhI, nadI+Ihate = nadIete, madhu+udakaM = madhUdaka, bahu+hate =bahUrta vagere vikAra niSNa nAma che. ivivecana-159 : A pAMca sUtro dvArA vyAkaraNazAstra tathA zabdazAstranI apekSAe niSpanna thatAM cAra nAmanuM svarUpa spaSTa karyuM che. te cAra nAmanA lakSaNa A pramANe che. - (1) AgamaniSpanna nAma :- Agama eTale AvavuM-prApta thavuM. koI sAkSara umeravAthI je zabda bane te Agama niSpanna nAma kahevAya che. ni anusvArano Agama thavAthI, A zabdo niSpanna thayA che mATe te niSajJa nAma che. (2) lopaniSajJa nAma :- vyAkaraNa zAstranA niyamAnusAra koI varNa, akSarano lopa thavAthI je zabda bane te lopaniSajJa nAma kahevAya che. ahIM saMdhinA niyamAnusAra 'a'no lopa thAya che ane zabda bane che (3) prakRtiniSpanna nAma :- vyAkaraNa zAstranA niyamAnusAra ghaNIvAra be svara, vaNa pAse AvavA chatAM saMdhi thatI nathI. je prayoga je svarUpe hoya temaja rahe to tene prakRtibhAva kahevAya che. jema ke ahIM be svara pAse AvyA che. paNa vyAkaraNamAM tene mATe dvivacanamAM prakRti bhAvanuM vidhAna che mATe saMdhi na thatA ja zabda ja rahe che. A nAma prakRtiniSpanna nAma che. (4) vikAranipajJa nAma :- vyAkaraNa zAstranA niyamAnusAra koI varNa, akSara varNAntira, bIjA akSararUpe, parivartana pAme to te vikAra kahevAya che. AvA vikArathI je nAma niSpanna thAya te vikAranipajJa nAma kahevAya che. * sUtra-160 : prazna :- paMcanAmanuM svarUpa kevuM che? uttara - paMca nAma pAMca prakAre che, jemake - nAmika, naipAtika, AkhyAtika, aupasagika ane mizra. "azva' e nAmika nAmanuM, "khalu'e naipAtikanAmanuM, "dhAvati' e AkhyAtika nAmanuM, 'pari' aupasargika nAmanuM ane 'saMyata' e mizranAmanuM udAharaNa che. * vivecana-160 : (1) nAmikanAma :- samasta zabdo koIne koI vastunA vAcaka hoya che. vastuvAcaka zabda nAmika nAma che. jemake "azva' zabda prANI vizeSane sUcave che. (2) naipAtikanAma :- vyAkaraNa zAstramAM keTalAka zabdone "nipAta' saMjJA ApavAmAM AvI che. te taipAtika nAma kahevAya. jemake 'khaluM'. (3) AkhyAtikanAma :- kriyApada-kriyA sUcaka zabda AkhyAtika kahevAya che. 'dhAva' zabda doDavArUpa kriyAne sUcave che mATe te AkhyAtika nAma che. (4) aupasagikanAma :- vyAkaraNa zAstramAM pariapu, pa, sama vagere upasarga kahevAya che. te zabdanI AgaLa lAge che ane nUtana zabda bane che. jemake parigraha, parivartana te pasagika nAma che. 110 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (5) mizranAma :- nAmika-aupasargika vagere uparokta cAramAMthI be, traNa Adi zabda sAthe joDAvAthI je nAma bane te mizranAma kahevAya che. jemake "saMyata' zabda sama upasarga ane yata dhAtunA saMyogathI banyo che. * sUtra-11/1 : prathama :- 7 nAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- 7 nAmamAM cha prakAranA bhAva karyA che, te A pramANe che - (1) audayika, (2) aupasamika, (3) fiyika, (4) kSAyopathamika, (5) pariNAmika, (6) sANitika. * vivecana-161/1 - A sUtramAM cha nAmamAM cha bhAvanA nAmono ullekha che. nAma ane nAmanA arthamAM abheda mAnI nAmanA A prakaraNamAM cha bhAvonuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. (1) audayika bhAva :- jJAnAvaraNIyAdi ATha karmo vipAka-phaLano anubhava karAve te udaya kahevAya che. karmonA udayathI utpanna thAya te audayikabhAva. (2) yazamika bhAva - bhArelo agni jema uparathI zAMta dekhAya paNa aMdara agni vidhamAna hoya. tema je karmo sattAmAM paDyA che, jeno udaya aTakAvI devAmAM Avyo che, tene upazama kahevAmAM Ave che, karmanA upazamathI je bhAva prApta thAya te aupazamika bhAva kahevAya che. (3) kSAyika bhAva :- karmano AtyaMtika nAza thAya, tene kSaya kahevAmAM Ave che. karmano kSaya thavAthI je paryAya utpanna thAya te kSAyikabhAva che. (4) kSAyopathamika bhAva :- karmono udayabhAvI kSaya, sadavArUpa upazama ane dezaghAti prakRtino udaya cAlu hoya to tene kSayopazama kahevAmAM Ave che. udayamAM nahIM AvelA savAgata sarvaghAti karmo udayamAM na Ave tevA banAvI devA, tene upazama kahevAmAM Ave che. A rIte udayamAM nahIM AvelA sarvaghAti karmono upazama ane dezaghAti kamano udaya cAlu hoya tene kSayopazama kahevAmAM Ave che. karmanA kSayopazamathI je bhAva prApta thAya te kSAyopathamikabhAva che. (5) pAriNAmika bhAva :- dravya ke vastunuM pariNamana thAya te pariNAma. te pariNAmathI je bhAva utpanna thAya te pAriNAmikabhAva athavA dravya potAnA svabhAvamAM ja pariNata thAya te pariNAmika bhAva hoya che athavA karmanA udaya, upazamAdinI apekSA vinA dravyamAM ja sahaja pariNamana thAya tene pariNAmika bhAva kahe che. (6) sAnnipAtika bhAva :- pAMca bhAvomAMthI be-traNa, cAra vagere bhAvo bhegA maLe to te sannipAta kahevAya che ane sannipAtathI je bhAva utpanna thAya te sAnnipAtika bhAva kahevAya che. * sUtra-161/2 :- pravana - audayika bhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dacika bhAvanA be prakAra che. te A pramANe che - udaya ane udayaniSaww. prazna :- udaya-audayika bhAvanuM svarUpa kevuM che? uttara :- jJAnAvaraNIyAdi
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-161 111 ATha prakAranA karmano udaya te udaya audAyikabhAva che. ghana - udayaniua audayikabhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- udaya niSpakSa audayika bhAvanA be prakAra che, te A pramANe che - jIvaudaya niSpakSa ane ajIva udayaniura. pana - jIva udayaniSpakSa audayikabhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jIva udayanium audasika bhAvanA aneka prakAra che, te A pramANe che - nairayika, tiryaMcayonika, manuSya, deva, pRvIkAyikathI vanaspatikAyika sudhI, kasakAyika, krodha kaSAyIthI lobhakaSAyI sudhI, strIvedI, puruSavedI, napuMsakavedI, kRSNavezyI, nIlalacI, kApotalecI, tejalezvI, pAlI, zukalaleyI, mithyArdaSTi, avirata, ajJAnI, AhAraka, chAstha, sayogI, saMsArastha, asiddha. prathama * AjIva udayaniSajJa audayikabhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :ajIva udayanium audayikabhAvanA cauda prakAra che. te A pramANe - (1) audArika zarIra, () audArika zarIranA vyApArathI pariNamita dravya, (3) vaikiyArITa, (4) vaikriya zarIranA vyApArI pariNamita dravya, (5) AhAraka zarIra, (6) AhAka zarIranA vyApArI pariNamita dravya, (9) saiksa zarIra, (8) taijasa zarIranA vyApArathI pariNamita dravya, (9) kAmaNa zarIra, (10) kAmaNa zarIranA vyApArathI pariNamita dravya. (11) pAMce zarIranA vyApArathI pariNamita dravyanA vaNa, (12) gaMdha, (13) sTa, (14) sparza. * vivecana-161ra : A sUtramAM sUtrakAre audayikabhAvanuM nirUpaNa karyuM che. jJAnAvaraNAdi ATha karmono udaya ane udayathI prApta thanArA bhAva-pacayio-avasthAone dayikabhAva kahevAmAM Ave che. karmodaya ane te karmodayathI utpanna thatI payio vacce paraspara kArya-kAraNa bhAva rahelo che. karmonA udayathI te te paryAyo-avasthAo utpanna thAya che mATe karyodaya kAraNa che ane paryAya kArya che. te te avasyAo thAya tyAre vipAkomukhI (udaya sanmukha thayelA) anya karmono udaya thAya che. tethI paryAya kAraNa bane che ane karmodaya kArya bane che. udaya nipajJa kAraNabhUta karmodayathI je avasthAo utpanna thayA che te audayikabhAva kahevAya che. dayika bhAvanA be prakAra che. udaya ane udayaniug audayikabhAve. udayamAM mAtra sAmAnya kathana che ke ATha karmanA udayathI je bhAva-paryAya prApta thAya te udaya bhAva che ane judA judA karmanA udayathI jIvane zuM-zuM prApta thAya che te vizeSa kathana udaya niSpanna audayika bhAva che. udaya niSaug audayika bhAvanA be prakAra che. (1) jIva udayaniSajJa (2) ajIva udayaniSpanna. (1) jIva udaya niSpanna audayikamAva : 112 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana karmanA udayathI thatI je avasthAo jIvane sAkSAt prabhAvita kare arthAt anya koI mAdhyama vinA jIvane sIdhA je karma phaLano anubhava thAya te jIva nipajJa dayikamAva kahevAya che. jIvodaya niSpanna audayikabhAvamAM cAragati, cha kAya, gaNaveda vagerenI gaNanA karI che. temAM prAyaH jIvavipAkI prakRtino samAveza thayo che. kayA karmanA udaye te bhAva prApta thAya che. (2) ajIvodayaniSpanna audayika bhAva:- je bhAva-paryAya zarIranA mAdhyamathI ke ajIvanA mAdhyamathI pragaTa thayA che, te jIvodaya niSpanna audayika bhAva kahevAya che. nArakatva AdinI jema dArika zarIra paNa jIvane ja hoya che paraMtu dArika zarIra nAmakarmano vipAka mukhyatA zarIrarUpa pariNata pudgalonA mAdhyamathI jIvane prApta thAya che. tethI pugalavipAkI prakRtionA udayane ajIvodaya niSpanna audayikabhAvamAM gaNanA karI che. * sUtra-161/3 - prazna :- pathamika bhAvanuM svarUpa kevuM che? uttara :- yazamika bhAva be prakAranA che. A pramANe che - (1) upazama (2) upazamaniSaix. pana :- upazama-pathamika bhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara : mohanIya kamanA upazamathI je bhAva thAya te upazama-pAmika bhAva che. prathama * upazamanium aupathamikabhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :upazamanium parAmikabhAvanA aneka prakAra che, te A pramANe che - upazAMta krodhAdi cAra kaSAya, upazAMta rAga, upazAMta heba, upazAMta dana mohanIya, upazAMta cAstri mohanIya, upazAMta mohanIya, parAmika samyakradlabdhi, aupAmika cAai labdhi, upazAMta kaSAya chANa vItarAga. A sarva uparAMta niSpanna aupazarmika bhAvamAM samAviSTa thAya che. * vivecana-161/3 : sUtrakAre A sUtra dvArA pathamika bhAvanuM svarUpa batAvyuM che. ATha kamoMmAMthI mAtra mohanIya karmane ja upazAMta karI zakAya. phaTakaDI nAMkhavAthI jema pANImAM rahela DoLa nIce besI jAya che ane pANI nirmaLa dekhAya che, tema mornIya karmane aMtamahad sudhI udayamAM na Ave tevuM banAvI zakAya che, te samaye satAmAM to karma rahelA hoya che. karmanI AvI upazama avasthA aMtarmuhUrta paryata ja rahe che. mohanIya karmanA mukhya be bheda che. (1) darzana mohanIya ane (2) cAstri mohanIya. A baMne prakRtinA upazamathI jIvane kramazaH pathamika sa valabdhi ane aupazamikasAtrilabdhi prApta thAya che. agiyAramA guNasthAnakamAM mohanIyakarma saMpUrNa upazAMta thaI jAya che. mohanIya karmanI eka paNa prakRti udayamAM ja rahevAnA kAraNe jIva vItarAgatAno anubhava kare che. zeSa ghAti karmo udayamAM hovAthI kadAca kahevAya che. agiyAramAM guNasthAnakanI A prakAranI sthitivALA jIvane 'upazAMta kapAya chAzu vItarAga' kahevAya che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-161 113 * sUtra-161/4 H prathna :- sAyikabhAvanuM svarUpa kevuM che? uttara H- mAsikabhAvanA be prakAra kahyA che, te A pramANe che kSaya ane kSayani. paztra - kSaya-phlAyikabhAvanuM svarUpa kevuM che? uttara H- ATha karma prakRtionA kSayathI je bhAva thAya te kSaya-kSAyika bhAva kahevAya che. te kSAyikabhAva che. prazna :- kSayaniSpanna kSAyikabhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- kSayaniSpanna kSAyikabhAvanA aneka prakAra prarUpyA che, utpanna jJAna darzanadhara, arhata, jina, kevaLI, kSINaAbhinibodhikAnAvaraNa, kSINazruta-jJAnAvaraNa, kSINaavadhijJAnAvaraNa, kSINamana:paryavajJAnAvaraNa, kSINakevaLajJAnAvaraNa, anAvaraNa, nirAvaraNa, zrIbhAvaraNa, jJAnAvaraNIyakarma viSamukta. kevaLadarzI, sarvadarzI, kSINanidra, kSINanidrAnidra, kSINapracalA, kSINapracalAyalA, kSINaTyAnagRddha, kSINayakSudarzanAvaraNa, kSINaacakSudarzanAvaraNa, kSINaavadhidarzanAvaraNa, kSINaavadhidarzanAvaraNa, kSINakevaLadarzanAvaraNa, anAvaraNa, nirAvaraNa, kSINAvaraNa, darzanAvaraNIyakarma viSamukta. kSINazAtAvedanIya, kSINaazAtAvedanIya, avedana, nirvedana, kSINavedana, zubhAzubhavedanIyakarma viSamukata. kSINakrodha yAvat kSINa lobha, kSINarAga, kSINadveSa, kSINadarzanamohanIya, kSINacAstrimohanIya, amoha, nirmoha, kSINamoha, mohanIyakarma viSamukta. kSINanarakAyuSka, kSINatiryaMcAyuSka, kSINamanuSyAyuSya, kSINadevAyuSka, anAyuSka, nirAyuSTha, kSINAyuka, Ayukarma viSamukta gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, baMdhana, saMghAta, saMhanana, aneka zarIra vRMda saMghAta viSamukta, kSINa zubhanAma, kSINa azubhanAma, nAma, ninAma, kSINanAma, zubhAzubha nAmakarma viSamukta. kSINauccagotra, kSINanIgotra, gotra, nirmIMga, kSINagotra, zubhAzubha gotraka viSamukata. kSINadAnAMtarAya, kSINalAbhAMtarAya, kSINabhogAMtarAya, kSINaupabhogAMtarAya, kSINavIyatarAya, anantarAya, nirantarAya, kSINAntarAya, aMtarAyakarma viSamukta. siddha, buddha, mut, parinivRta, aMtakRta, sarvaduHkha pahINa. A kSayaniSa kSAyikabhAvanuM svarUpa jANavuM. A rIte jJAyika bhAvanI vaktavyatA pUrNa thaI. * vivecana-161/4 -- A sUtramAM sUtrakAre kSAsikabhAvanuM prarUpaNa karyuM che. AThe karmono, sarva uttara bheda sahita sarvathA kSaya thAya tyAre kSAyikabhAva pragaTa thAya che. kSayaniSpanna kSAyikabhAvamAM ja nAma batAvyA che te karmanA kSayathI utpanna thayela AtmAnI svAbhAvika avasthAnA nAma che. A badhA nAma bhAvanikSeparUpa ja che. 41/8 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kSayaniSpanna kSAyika bhAvamAM je nAma batAvyA che te badhA ja niSkarmA AtmAnA dhotaka che. temAM prathama je utpanna jJAna-darzanadhAraka, arhata, jina, kevaLI vagere nAma batAvyA che te ghAtikarma sarvathA kSaya pAme tyAre AtmAne je nAmothI saMbodhita karAya che te che. e ja rIte AgaLa 'kSINa' zabdathI nAmo kahyA che. 114 - kSayaniSpanna kSAyikabhAvanA nAmanI gaNanAnA aMte AThe karmonA kSayatI niSpanna padonI sArthakatA A pramANe che. siddha-samasta prayojana siddha thaI gayA te siddha, buddha-bodhisvarUpa prApta karI levAthI buddha athavA jJAna svarUpa thaI gayA te buddha, mukta-bAhya AtyaMtara baMdhanathI mukta thaI javAthI mukta, pariMnivRta-sarvaprakAre zItalIbhUta thaI javAthI parinivRta, aMtakRta-saMsArano ta karanAra hovAthI aMtakRta, sarva duHkha prahINa-zArIrika, mAnasika samasta duHkhono Atyantika kSaya thaI javAthI sarva duHkhaprahINa kahevAya che. - sUtra-161/5 H prazna :- kSAyopathamika bhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kSAyopazamika bhAvanA be prakAra che. te A pramANe che - (1) kSopazama (2) kSayopazamaniSpanna. praznana :- kSayopazama-jJAyopazarmika bhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara - cAra ghAti karmonA sopazamane yopamika bhAva kahe che, te A pramANe che - (1) jJAnAvaraNIyano, (2) darzanAvaraNIyano, (3) mohanIyano, (4) aMtarAyano kSayopazama thAya che. A copazamanuM svarUpa che. prazna :- kSayopazama niSpanna kSAyopathamika bhAvanuM svarUpa kevuM che? kSayoparAmaniSpanna kSAyopazamika bhAvanA aneka prakAra che. te labdhirUpe A pramANe che - kSAyopazamikI AbhinibaudhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAnalabdhi. kSAyopazamikI matijJAna, zrutaajJAna, vibhaMgajJAnalabdhi. kSAyopazcamikI cakSudarzana, cakSudarzana, avadhidarzanalabdhi. kSAyopazamikI samyagdarzana, mithyAdarzana, mizradarzanalabdhi. kSAyopazamikI sAmAyika cAstri, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSmasaMparAyacAstri, cAstriAcAritralabdhi. kSAyopazamikI dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIryalabdhi, kSAropazamikI paMDitavIrya, bAlavIrya, bAlapaMDitavIryalabdhi. kSAyopazamikI zrotrendriya, cakSurindriya, dhANendriya, rAnendriya, sparzendriyalabdhi. kSAyopazamika AcAradhara, sUtrakRtagadhara, sthAnadhAra, samavAyAMdhArI, vyAkhyApajJaptidhara yAvat vipAkasUtradhara, dRSTivAdaghara, navapUrvadhara, dasa, agiyAra, bAra, tera, caudapUrvaghara, kSayopazamika gaNI, kSAyopathamika vAcaka. A kSayopazamaniSpanna kSAyopazamika bhAvanuM svarUpa che. kSAyopazamika bhAvanI vakatavyatA pUrNa thaI. * vivecana-161/5 H ATha karmamAMthI cAra ghAtikarmanI prakRtiono kSayopazama thaI zake che, cAra
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-161 aghAti karmono kSayopazama thato nathI. je karmamAM sarvaghAti ane dezaghAti baMne prakAranA spardhako (zo) hoya te karmano ja kSayopazama thAya. aghAtikarmomAM A be vikalpa ja nathI mATe teno kSayopazama nathI. ghAtikarmomAM paNa hAsyAdi nava nokaSAyamAM mAtra dezaghAti spardhako che, kevaLajJAnAvaraNa vagere prakRtiomAM mAtra sarvaghAti spardhako ja che, tethI teno kSayopazama na thAya. baMne prakAranA spardhako hoya tevA matijJAnAvaraNAdi prakRtiono kSayopazama saMbhave che. ahIM abhAvarUpa traNa ajJAna levAnA nathI. jANapaNAnA abhAvarUpa ajJAna audayika bhAvamAM samAviSTa thAya che. kSayopazamabhAvagata traNa ajJAnanI prApti jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI thAya che. mithyAtvanA udaye te viparIta bodha rUpa che, paNa je bodha che, te jJAnAvaraNanA kSayopazamathI ja thAya che. audayika bhAvanA ajJAnamAM jJAnAvaraNIyanA udaye bodhano abhAva hoya che ane kSAyopazamika bhAvanA ajJAnamAM jJAnAvaraNanA sopazamathI bodha to hoya che paNa mithyAtvanA udaye viparIta bodha hoya che. * sUtra-161/6 thI 163/1 : prazna :- pAriNAmika bhAvanuM svarUpa kevuM che? uttara H- pAriNAmika bhAvanA be bheda che, (1) sAdipAriAmika (2) anAdi pArriNArmika. pArriAmika bhAvanA aneka prakAra che. te A pramANe che prazna :- sAdi pAriNAmika bhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- sAdi jUno dArU, jUno goLa, jUnuM ghI, jUnA cokhA, vAdaLA, abhavRkSa, saMdhyA, gaMdharvanagara, ulkApAta, digdAha, meghagarjanA, vijaLI, niti, cUpaka, yakSAdiSTa, dhUmikA, mahikA, rajodghAta, caMdra-sUrya grahaNa, caMdra-sUrya pariveSa, praticaMdra-pratisUrya, meghadhanuSya, meghadhanuSyanA TukaDA, kapihasita, amogha, kSetra, varSadhara parvata, gAma, nagara, ghara, parvata, pAtALakaLaza, bhavana, naraka, ratnaprabhA, zakaraprabhA, vAlukAprabhA, zaMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama:prabhA, tamAmaprabhA, saudharma, IzAnathI laI Anata, prANata, AraNaacyuta devaloko, traiveyaka, anuttaropAtikadeva vimAna, ISapAgabhArA pRthvI, paramANumudgala, dvipadezI skaMdhathI laI anaMta pradezIskaMdha. A sarve sAdi pAriNAmika bhAvarUpe che. - 115 prA :- anAdi pAriNAmika bhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya, addhArAmaya, loka, aloka, bhavasiddhika, abhatasiddhika. te anAdi pANiAmika bhAvarUpe che. - vivecana-161/6 thI 163/1 : A sUtra dvArA sUtrakAre pAriNAmika bhAvanuM nirUpaNa karyuM che. mULa svabhAvane kAyama rAkhIne pUrvaavasthAno nAza ane uttarAvasthAnI prAptirUpa pariNamana dravyamAM thayA ja kare che. tene pAriNAmika bhAva kahe che. svarUpamAM sthita rahIne dravyanI paryAyanuM utpanna ane naSTa thavuM te pariNAma 116 "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kahevAya che. pariNAma athavA pariNAmathI niSpanna thAya te pArriNAmika kahevAya che. dArU, goLa, ghI, cokhAnI avasthA navA jUnA thavA rUpe badalAya che. navInatArUpa paryAya nAza pAme tyAre ja jIrNatArUpa paryAya utpanna thAya che. navI-jUnI paryAya utpanna thAya che mATe te pariNAma Adi sahita che. megha-saMdhyA-ulkApAta vagere avasthA paNa utpanna thatI ane thoDA samayamAM nAza pAmatI jaNAya che mATe te Adi pariNAmarUpe che. bharata vagere kSetra, varSadharo, vimAna vagerene sAdipariNAmarUpe grahaNa karela che kAraNa ke te pudgaladravyanA banela che ane pudgala dravya pariNamanazIla che. AkArathI avasthita rahetA hovAthI bharatAdi kSetra vagere zAzvata che paraMtu jaghanya eka samaya ane utkRSTa asaMkhyAta kAla pachI te pudgalonuM avazya pariNamana thAya che. te pudgalonI jagyAe te ja AkAramAM anya pudgalo joDAya che. dharmAstikAya vagere dravya, loka, aloka, bhavyatva, abhavyatva vagere svabhAvathI ja anAdikALathI te-te rUpamAM pariNata che mATe te anAdi pariNAma kahevAya che. * sUtra-163/2 : prazna :- sAnnipAtikabhAvanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- audayika, aupazamika, jJAyika, kSAyopazamika ane pAriNAmika. A pAMca bhAvomAMthI benA saMyogathI, traNanA saMyogathI, cAranA ane pAMcanA saMyogathI je bhAva niSpanna thAya che, te sAnnipAtika bhAvanAma che. temAM dvikasaMyogaja dasa, trikasaMyogaja dasa, catuHsaMyogaja pAMca ane paMcasaMyogaja eka bhAva che. A sarva maLI chavvIsa sAnnipAtika bhAva che. * vivecana-163/2 - A sUtramAM sAnnipAtika bhAvanuM svarUpa tathA tenA bhedonI saMkhyAnuM saMkSipta varNana che. audayika vagere pAMca bhAvomAMthI be-be bhAvone bhegA karavAmAM Ave tene dvikasaMyoga sAnnipAtika bhAva kahevAya che. tenA dasa bheda che. te ja rIte audayika vagere traNa, cAra, pAMca bhAvane bhegA karavAmAM Ave te kramathI trisaMyoga, catuHsaMyoga ane paMcasaMyoga sAnnipAtika bhAva kahevAya. dvikasaMyogaja-10, trikasaMyogaja-10, catuHsaMyogaja-5 ane paMcasaMyogaja-1, kula maLI chavvIsa bheda thAya che. * sUtra-163/3 : pAMca bhAvomAMthI be-beno saMyoga karavAthI niSpanna thatAM dasa dvisaMyogI bhaMgonA nAma A pramANe che - (1) audayika-aupazamikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (2) audayika-kSAyikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (3) audayikakSAyopazamikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (4) audayika-pArriNAmikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (5) aupazamika-jJAyikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (6) aupazamika-kSAyopazamikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (7) aupazamikapAriNAmikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (8) jJAyika-copAmikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (9) kSAyika-pAriNAmikanA saMyogathI niSpanna bhAva. (10)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-163 113 kSAyopazamika-pAriNAmikanA saMyogathI niSpanna bhAva. prazna :- zuM grahaNa karavAthI 'audayika-aupazamika' nAmano prathama bhaMga bane ? uttara H- audayika bhAvamAM manuSyagati ane aupAmika bhAvamAM upazAMta kapAya grahaNa karavAthI prathama bhaMga niSpanna thAya che. panna " zuM grahaNa karavAthI audayika-kSAyika' nAmano bIjo bhaMga bane ? uttara :- audayika bhAvamAM manuSyagati ane kSANikabhAvamAM jJAyika samyaktva grahaNa karavAthI bIjo bhaMga bane che. yoot :- zuM grahaNa karavAthI audayika-kSAyopazamika' nAmano trIjo bhaMga bane ? uttara :- audayika bhAvamAM manuSyagati ane kSAyopazamika bhAvamAM Indriyo grahaNa karavAthI trIjo bhaMga bane che. [ #* zuM grahaNa karavAthI 'audayika-pAriNAmika' nAmano cotho bhaMga bane ? uttara H- audayika bhAvamAM manuSyagati, pAriNAmikabhAvamAM jIvatva grahaNa karavAthI cotho bhaMga bane che. pA - zuM grahaNa karavAthI 'aupazamika-kSAyika' nAmano pAMcamo bhaMga bane ? uttara :- aupazamika bhAvamAM pazcamika kaSAya ane kSAyika bhAvamAM sAyikasatva grahaNa karavAthI pAMcamo bhaMga bane che. prazna zuM grahaNa karavAthI 'aupazamika-jJAopazamika' nAmano chaThTho bhaMga bane ? uttara H- aupazamika bhAvamAM upazAMta kaSAya ane kSAropazarmika bhAvamAM Indriyo grahaNa karavAthI chaThTho bhaMga bane che. prazna : zuM grahaNa karavAthI "opazamika-pAriNAmika' nAmano sAtamo bhaMga bane ? uttara H- aupazamika bhAvamAM upazAMta kapAya ane pAriNAmika bhAvamAM jItatva grahaNa karavAthI sAtamo bhaMga bane che. yoot :- zuM grahaNa karavAthI 'jJAyikakSAyopazamika' nAmano AThamo bhaMga bane ? uttara H- kSAyika bhAvamAM jJAyika samyaktva ane jJAopazamika bhAvamAM Indriyo grahaNa karavAthI AThamo bhaMga bane che. prazna - zuM grahaNa karavAthI 'phlAyika-pAriNAmika' nAmano navamo bhaMga bane ? uttara H- kSAyika bhAvamAM jJAyika samyaktva ane pAraNAmika bhAvamAM jIvatta grahaNa karavAthI navamo bhaMga bane che. prA :- zuM grahaNa karavAthI 'kSayopazarmika-pAriNAmika' nAmano darAmo bhaMga bane? uttara- kSAyopazarmika bhAvamAM Indriya ane pariNAmika bhAvamAM jIvatva grahaNa karavAthI dasamo bhaMga bane che. * vivecana-163/3 1'' A sUtramAM dvikasaMyogaja sAnnipAtika bhAvanA dasa bhaMga kahyA che. te bhaMga banAvavA pAMce bhAvone kramathI sthApita karavA. pelo ane bIjo bhAva bhego karatA prathama bhaMga thAya, pelo ane trIjo bhAva bhego karatA bIjo bhaMga thAya, pelo ane "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana cotho bhAva bhego karatAM trIjo bhaMga thAya. e rIte prathama audayika bhAva sAthe aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika ane pAriNAmika bhAvane kramathI joDatA cAra bhaMga thAya, tyArapachI bIjo bhAva aupazamika sAthe kSAyika, kSAyopazamika ane pAriNAmikane kramathI joDatA traNa bhaMga thAya, kSAyika bhAva sAthe kSAyopazamika ane pAriNAmikane kramathI joDatA be bhaMga thAya ane kSAyopazamika sAthe pArriNAmikane joDatA eka bhaMga thAya, A rIte dvisaMyogI dasa bhaMga thAya che. sUtrakAre A dasa bhaMgone udAharaNa dvArA spaSTa karyA che. temAM audayika bhAvamAM udAharaNarUpe manuSyagati lIdhI che kAraNa ke gatinAma karmanA udayathI manuSyagati prApta thAya che. aupazamika bhAvamAM upazAMta kaSAya, jJAyika bhAvamAM anaMtAnubaMdhI kaSAya ane darzana mohanIyanA kSayathI prApta kSAyika samyaktva, kSAyopazamika bhAvamAM Indriyo, jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIyanA kSayopazamathI bhAvendriyanI prApti thAya che. pAriNAmika bhAvamAM jIvatvanuM grahaNa karyuM che. jIvatva jIvano svabhAva che ane te anAdi pAriNAmika bhAva che. pAMca bhAvonA udAharaNarUpe A nAmo grahaNa karyA che te paNa upalakSaNarUpa che. A bhAvomAM je je karma prakRtiono udaya, upazama, kSaya, kSayopazama, jyAM je ghaTita thatAM hoya tyAM te grahaNa karI zakAya. * sUtra-163/4 H temAM je dasa trisaMyogI bhaMga che, te A pramANe che - (1) audayika-aupazamika-kSAyika niSpanna (2) audayika-aupazamika kSAyopathamika niSpanna (3) audayika-aupazamika pAriNAmika niSpanna. (4) audayika-sAyika-kSAyopAmika niSpanna. (5) audayika-mAyika-pAriNAmika niSpanna. (6) audayika-kSAyopazarmika-pAriNArmika niSpanna. (7) aupazamikakSAyika-kSAyopathamika niSpanna. (8) aupazcamika-kSAyika-pAriNAmika niSpanna (9) epazamika-kSAropazamika-pAriNAmika niSpanna. (10) kSAyikakSAyopasamika 118 pAriNAmika niSpanna. prA . zuM grahaNa karavAthI 'audayika-aupazamika-kSAyika' nAmano prathama bhaMga bane ? uttara - audayika bhAvamAM manuSyagati, aupathamika bhAvamAM upazAMta kapAya tathA kSAyika bhAvamAM jJAyika samyaktva grahaNa karavAthI. 5t - zuM grahaNa karavAthI 'audayika-pazamika-kSAyopazamika' nAmano bIjo bhaMga ne ? uttara - audayika bhAvamAM manuSyagati, aupazamika bhAvamAM upazAMta kapAya, kSAyopasamika bhAvamAM Indriyo grahaNa karavAthI. prazna :- zuM grahaNa karavAthI audayika-aupazamika-pariNAmika' nAmano trIjo bhaMga bane che ? uttara :- audayika bhAvamAM manuSyagati, aupazamika bhAvamAM upazAMta kapAya ane pAriNArmika bhAvamAM jIvatvanuM grahaNa karavAthI, prA :- zuM grahaNa karavAthI audayika-kSAyika-kSAropazamika' nAmano cotho bhaMga bane ? uttara H- audayika bhAvamAM manuSyagati, jJAyika bhAvamAM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-163 119 1ra0 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana tiyika samyaktva ane jJAyopazamika bhAvamAM Indriya grahaNa karavAthI. prazna :- zuM grahaNa karavAthI "audayika-kSAyika-pariNArmika' nAmano pAMcamo bhaMga bane ? uttara :- audayika bhAvamAM manuSyagati, kSAyika bhAvamAM sAyika saphad, pAriNAmika bhAvamAM jIvavuM grahaNa karavAthI. dhana :- zuM grahaNa karavAthI 'dayika-kSAyopasamika-pAriNAmika' nAmano chaThTho bhaMga bane ? uttara : audayika bhAvamAM manuSyagati, kSAyopArmika bhAvamAM Indriya, pariNAmika bhAvamAM jIvavuM grahaNa karavAthI. prathama :- zuM grahaNa karavAthI "pazamika-kSAyika-kSAyopArmika' nAmano sAtamo bhaMga bane ? uttara :- aupazamika bhAvamAM upazAMta kaSAya, kSAyika bhAvamAM kSAyika sakhyatva ane kSAyoyAmika bhAvamAM Indriya grahaNa karavAthI. dhana :- zuM grahaNa karavAthI "aupazamika-jJAyika-pariNAmika' nAmano AThamo bhaMga bane ? uttara :- opazamika bhAvamAM upazAMta kayAya, kSAyika bhAvamAM jJAyika samyaktva ane pariNAmika bhAvamAM jIvata grahaNa karavAthI. pana :- zuM grahaNa karavAthI "pazamika-kSAyopathamika-pArivAmika' nAmano navamo bhaMga bane ? uttara aupazarmika bhAvamAM upazAMta kapAya, kSAyopathamika bhAvamAM Indriya ane pariNAmika bhAvamAM jIva grahaNa karavAthI. prazna : zuM grahaNa karavAthI 'kSAyikakSAyopathamika-pAriNAmika' nAmano dasamo bhaMga bane? uttara :- kSAyika bhAvamAM kSAyika samyava, mAyopathamika bhAvamAM Indriya, pariNAmika bhAvamAM jIvavA grahaNa karavAthI dasamo bhaMga bane. * vivecana-163/4 - A be sUtro dvArA sUmakAre bisaMyogI sAnnipAtika bhAvanuM svarUpa ane tenA dasa bhaMgo udAharaNa sAthe samajAvyA che. pAMca bhAvone kramathI sthApita karI traNa-traNane bhegA karavAthI zakasaMyogI bhaMga bane che. te A pramANe samajavA. (1) audayika, (2) aupathamika, (3) kSAyika, (4) kSAyopathamika, (5) pAriNAmika. * sUjha-163/N : cAra bhAvane bhegA karavAthI-cAranA saMyogathI catuHsaMyogI sAdikapAtika bhAvanA pAMca bhaMga thAya che. te A pramANe che - (1) audayika-pArmikatiyika-iAyopathamika niSpakSa bhAd. (2) audayika-aupathamika-jJAyikapariNAmika nium bhAva. () audayika-aupazamika-IIyopathamika-pariNArmika nium bhAva. (4) audayika-jJAyika-hmAyopathamika-pAriNArmika nirm bhAva. () parAmika-jJAyika-kSAropammika-pArimika nipajJa bhAva. pana :- zuM grahaNa karavAthI "audayika-pArmikajJAyika-kSAyoparAmika' nAmano prathama bhaMga bane? uttara :- audayika bhAvamAM manuSyagati, aupazamika bhAvamAM upazAMta kaSAya, kSAyika bhAvamAM kSArika samyaktva ane kSamAyopathamika bhAvamAM Indriyo grahaNa karavAnI prathama bhaMga bane. prathana :- zuM grahaNa karavAthI "audayika-pathamika-sAyika-pariNAmika' nAmano bIjo bhaMga bane ? uttara - darika bhAvamAM manuNagati, pazamika bhAvamAM upazAMta kaSAya, kSAyika bhAvamAM Asika samyakrava, pariNAmika bhAvamAM jIdva grahaNa karavAthI bIje bhaMga bane. prathama :- zuM grahaNa karavAthI "audayika-aupazamika-kSAyopathamikaparimika' nAmano trIjo bhaMga bane ? audayika bhAvamAM manuSyagati, pazamika bhAvamAM upazAMta kaSAya, kSAyopathamika bhAvamAM Indriyo, pariNAmika bhAvamAM jIvata grahaNa karavAthI bIjo bhaMga bane. prazna :- zuM grahaNa karavAnI 'dayika-jJAyika-yopasamika-pariNAmika' nAmano cotho bhaMga bane ? uttara :- audathika bhAvamAM manuSyagati, kSAvikabhAvamAM kSAyika samyakrava, kSAyoparAmika bhAvamAM Indriya, pariNAmika bhAvamAM jIvavA grahaNa karavAthI cotho bhaMga bane. prazna :- zuM grahaNa karavAthI 'aupathamika-yika-kSAyopazamikapariNAmika' nAmano pAMcamo bhaMga bane ? uttara :- aupaNamika bhAvamAM upazAMta kaSAya, iyika bhAvamAM kSAyika samyaktva, kSAyopammika bhAvamAM Indriyo, pariNAmika bhAvamAM jIvatta grahaNa karavAthI pAMcamo bhaMga bane. * vivecana-163/5 - A be satromAM sUtrakAre pAMca bhAvamAMthI cAcAra bhAvane bhegA karUAthI banatA catuHsaMyogI sAnnipAtika bhAvanuM svarUpa tathA tenA pAMca bhaMgone udAharaNa dvArA spaSTa karyA che. pAMca bhAvone kramathI sthApI cAra-cArano saMyoga A pramANe karavo. (1) 1.2.3.4 (2) 1.2.3.5 (3) 1.2.4.5 (4) 1.3.4.5 (5) 2.3.4.5 * sutra-163/6 : paMcasaMyogaja sApiAtika bhAvano eka bhaMga thAya che, te A pramANe thAya che. audayika-pathamika-jJAyika-hmAyopathamika-pAriNAmika nium. pana :- zuM grahaNa karavAthI "audayika-pArmika-jJAyikakSAyopathamikapariNAmika' nAmano bhaMga bane ? uttara :- dayika bhAvAM manuSyagati, parAmika bhAvamAM upazAMta kaSAya, kSAyika bhAvamAM kSAyaka samyakrava, iAyoparAmika bhAvamAM Indriya ane pariNAmika bhAvamAM jIva grahaNa karavAthI paMcasaMyogI sAuittika bhAva niura thAya che. A sAjhipAtika bhAvanuM svarUpa che. * vivecana-163/6 - pAMce bhAvone bhegA karavAthI paMcasaMyogI sAnnipAtika bhAva bane che. bhAvo pAMca ja che. te pAMceno saMyoga thAya tethI teno eka ja bhaMga bane che. A bhaMga kSAyika samyagdaSTi jIva upazama zreNIno prAraMbha kare tyAre ghaTita thAya che. dayika bhAve manuSyagati che, mAyopathamika bhAve Indriyo che. jIvava che pariNAmika bhAva
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1rara anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana sUtra-163 121 che. kSAyika samakita hovAthI kSAyika bhAva ane upazama zreNImAM cA>>i mohanIyano upazama kare tevI pathamika bhAva che. A rIte pAMce bhAva temAM ghaTita thaI jAya che. A rIte sAdipAtika bhAvanA chavvIsa bhaMgonuM svarUpa varNana pUrNa thAya che. * sUtra-164,165 - prazna :- saptanAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- satanAmamAM sAta prakAranI svara kahyA che, te A pramANe che - (1) vaDaja (2) RSabha (3) gAMdhAra (4) madhyama (5) paMcama (6) dhaivata () niSAda. * vivecana-164,165 - (1) "ja svara :- kaMTha, vakSasthala, tAlu, jihA, dAMta ane nAsikA, A cha sthAnanA saMyogathI je svara utpanna thAya te ja kahevAya che. (2) RSabha svara :- 8Sabha eTale baLada. nAbhithI usthita thaI kaMTha ane mastaka sAthe athaDAyane pragaTa thatA, RSabhanI garjanA jevA svarane RSabha kahe che. (3) gAMdhAra svara :- gaMdhavAhaka svara. nAbhithI utthita, kaMTha ane hRdaya samAhata (athaDAyela) ane vividha gaMdhonA vAhaka svarane gAMdhAra kahe che. (4) madhyama svara :- madhyama bhAgathI utpanna thAya te svara athatu nAbhithI utpanna thaI je svara ura ane hRdayathI samAhata thaI karI nAbhi pradezamAM Avela vIrya dvArA ucca nAdarUpe pragaTe te madhyama svara kahevAya che. (5) paMcama svara :- nAbhi sthAnathI utpanna vAyu, vakSasthala, hadaya, kaMTha ane mastakamAM vyApta thaI svararUpe pariName te paMcama svara kahevAya che. (6) dhaivata svara :- je svara pUrvokta badhA svaronuM anusaMdhAna kare te paivata svara kahevAya che. () niSAda svara :- sarva svarono je parAbhava kare te niSAda svara kahevAya che. teno svAmI sUrya che. A sAte svaro jIva ane ajIva baMne mAdhyamathI utpanna thAya che. * sUtra-166 thI 168 - sAta svaranA sAta uccAraNa sthAna A pramANe che - (1) jillAnA aAbhAgathI ja svara (ra) vakSasthalathI RSabha svara (3) kaMThathI gAMdhAra para (4) jillAnA madhyabhAgathI mAMcama svara (5) nAsikAthI paMcama svara (6) dAMtahoThanA saMyogathI dhaivata svara () bhrakuTi yukta mUdhathI niSAda svaranuM uccAraNa karAya che. A sAta svara sthAna kahevAya che. * vivecana-166 thI 168 : sAte svaronuM mULa udgama sthAna to nAbhi che. nAbhithI utrita avikArI svaramAM jillAdi Na dvArA vizeSatA utpanna thAya che. sarva svaronA uccAraNamAM jillA, kaMTha vagere sarva sthAnonI apekSA hoya che paraMtu pratyeka svara eka-eka sthAna dvArA abhivyakta thAya che. tethI sAte svaranA bhinna-bhinna svara sthAna mAnavAmAM Ave che. jemake RSabha svaranA uccAraNamAM vakSasthalano vizeSarUpathI upayoga karAya che. te rIte je svaranuM ja svara sthAna che te svapnA uccAraNamAM te te sthAna vizeSarUpe upayogI bane che. tethI A sUtramAM sAte svaranA sAta uccAraNa sthAna batAvyA che. * sUtra-169 thI 134 : jIvanizcita svaro sAta prakAranA kahyA che te A pramANe che - (1) mayura baja svaramAM () kukaDo RSabha svaramAM (3) haMsa gAMdhAra mAM, (4) gavelaka madhyama svaramAM (5) koyala vasaMtaRtumAM paMcama svaramAM (6) sArasa ane kauMca pakSI dhaivata svaramAM () hAthI niSAda svaramAM bole che. saptasvara ajIta nizcita che, te A pramANe che - (1) mRdaMga ja svara, (2) gomukhI vALa BHbha svara, (3) zaMkha gAMdhara svara, (4) jhAlara madhyama svara, (5) cAra caraNa para sthita godhikA paMcama svara, (6) nagAruM dhaivata svara (3) mahAbherI niSAda svara relAve che.. * vivecana-169 thI 134 : jIva-jIvanA mAdhyamathI ravara utpanna thAya che. temAM keTalAka jIva ane keTalAka jIva vAdhonA nAmollekha dvArA sUtrakAre kayo svara konA dvArA ke kayA vAdha dvArA utpanna thAya che, te A sUtro dvArA darzAvyuM che. kaMThAdi sAta svara sthAno pUrvagamAM batAvyA che, te jIva dvArA uccAraNa karAya che. ajIva nizrita svara utpatimAM paNa jIvono vyApAra apekSita che arthAt jIvanA prayatna dvArA ja jIva vAdhothI vividha svaro pragaTe che. * sUga-13pa thI 18ra :A sAta svaronA sAta svara lakSaNa kahyA che, te A pramANe che - baja svaravALA manuSya vRtti-AjIvikA prApta kare che. teno prayatna vyartha jato nathI. tene godhana, putra, mitrano saMyoga thAya che. te strIone piya hoya che. | RSabha svaravALA manuSya aizvaryazALI hoya che. te senApatitva, dhanadhAnya, vastra, gaMdha, alaMkAra, charI, zayanAsana vagere bhoga sAmagrI prApta kare che. gAMdhAra svaramAM gIta gAnAra manuSya zreSTha AjIvikA prApta kare che. te vANiI AjIvikA calAvanAra hoya che, kalAkAromAM zreSTha hoya, kavi athavA kavyizIla hoya, buddhimAnacatura tathA aneka zAstromAM pAraMgata hoya che. madayama svarabhASI manuSya sukhajIvI hoya che. potAnI rucine anurUpa khAya che, pIve che ane bIjAne Ape che. paMcama svaravALA pRdhapati, zUravIra, saMgrAhaka ane aneka gaNanA nAyaka hoya che. auvata svaravALA puruSa kalahapiya, zakunika, lAguzki, zaukarika ane masyabaMdhaka hoya che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-15 thI 182 123 niSAda svaravALA puruSa cAMDAla, ladhika, mukkAbAja, godhAtaka, cora ane tevA prakAranA anya-anya pApa karanAra hoya che. * vivecana-15 thI 182 - A gAthAomAM sAte svaravALA vyaktinA hAvabhAva, AcAra-vicAra, vyavahAra, kuLa, zIla, svabhAvano bodha karAvyo che. vyaktinI pravRtti tenA vacana vyavahArane anurUpa hoya che. ahIM batAvela lakSaNo ane svaro paraspara saMbaMdhita che thatuM te te svaravALA tevA (gAthA kathita) lakSaNothI saMpanna hoya che athavA te te lakSaNavALAone ukta svara hoya che, tema samajavuM joIe. vAstavamAM ukta lakSaNo ekAMtika nathI paraMtu prAcika (prAyaH karIne) hoya che. * sUtra-183 thI 189 * sAta svaronA traNa grAma kahyA che. te A pramANe che - (1) grAma (2) madhyamagAma (1) gAMdhAragAma. (1) maMgI (2) kauravIyA (3) harita (4) rajanI (5) sArakAnA (6) sAssI ) zuddha ja. sAta mUnA lagrAmanI jANavI. (1) uttaramaMdA, (2) rajanI, (3) uttarA, (4) uttarAyA () AzakAttA, (6) sauvIra, () abhigatA. A sAta mUcchanA madhyama grAmanI jALI. (1) nandI, (2) zudrikA, (3) pUrimA, (4) zuddha gAMdhAra, (5) uttara gAMdharA, (6) suSutara AyAmA, (3) uttarAyatA-koTimA. A sAta mUcchanA gAMdhAraNAmanI jANavI. * vivecana-183 thI 189 : A sUtro dvArA sUtrakAre sAtasvaranA traNa grAma ane pratyeka grAmanI 7-7 mUcchanA ati ra1 mUcchanA batAvI che. mUrcchanAonA samudAyane grAma. * sUtra-10 thI 204 + vivecana : (1) sata vara kyAMthI utpanna thAya che ? (2) gItanI yoni-jAti kaI che ? (3) gItano ucchavAsakALa keTalA samaya pramANa che ? (4) gItanA keTalA AkAra hoya che ? (1) sAte vara nAbhithI utpanna thAya che. () gItanI yoni rudana che, 3) pAdasama jeTalo samaya gItano ucchavAsakALa che. koIpaNa chaMdane eka caraNa gAtA jeTalo samaya lAge te pAdasama kahevAya che. teTalA samayano gItano ucchavAsa kALa che. (4) gItanA kaNa AkAra che. gItanA prAraMbhamAM mRdu, madhyamAM tIra-tId (UMco avAja) ane gItanI samApti samaye aMtamAM maMda, AvA gItanA traNa AkAra jANavA. saMgItanA (1) cha doSa, (2) ATha guNa, (3) traNa vRtto, (4) be bhaNitIone je jANe che, te suzikSita vyakti raMgamaMca para gAI zake che. gItanA cha doSa A pramANe jANavA. (1) bhItado-DaratAM-DaratAM gAtuM. 124 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana () kutadoSa-udveganA kAraNe nadI-zIdhya gAvuM. (3) uspicchadoSa-zvAsa letAMletAM jaldI gAvuM. (4) uttAladoSa-viruddha tAlathI gAvuM. (5) kAsvaradoSakAgaDAnI jema kaNaka svaramAM gAvuM. (6) anunasadoSa-nAkathI svaranuM uracAraNa karatA gAvuM. gItanA ATha guNa A pramANe jANA - (1) pUrNaguNa-avaranA Arohaavaroha vagere samasta svaskaLAyukta pUrNarUpathI gAvuM. (2) kataguNa-rAgathI bhAvita thaIne gAvuM. (3) alaMkRtaguNa-vividha zubhasvarothI saMpanna banIne gAvuM. (4) vyakataguNa-gItanA zabdo-svara-vyaMjanonA spaSTa uccAraNathI gAvuM. (5) avizuTaguNa-vikRti ane vizRMkhalA rahita, niyata ane niyamita parathI gAvuM. cIsa pADatA hoya tema, rADo pADatA hoya tema na gAvuM. (6) madhuguNakaNapiya, manorama svarathI gAvuM. (3) samaguNa-sura, tAla, laya vagerenuM dhyAna rAkhI susaMgata svaramAM gAvuM. (8) sulalitaguNa-svaragholana dvArA lalita-zrotendriya priya ane sukhadAyI svaramAM gAvuM. anya rIte gItanA ATha guNa A pramANe che - (1) urovizuddha-je svara urasthalamAM vizALa hoya. (2) kaMThavizuddha-nAbhithI ucita je svara kaMThamAM vyApta thaI TarUpe vyakta thAya te athati je svara kaMThamAM phATI na jAya te. ) ziroviza8-je vara ziramastakatI utpanna thavA chatAM nAsikAnA savarathI mizrita na thAya te. (4) mRduka-je gIta mRdu-komaLa svaramAM gavAya che. (5) ribhita-ghA gholana yukta AlApa dvArA gItamAM camakAra utpanna karavo. (6) padabaddha-gItane viziSTa pada anAthI nibaddha karavuM. () samatAla patthopaje gItamAM hadtAla, vAdhaMni ane nartakanA pAdakSepa sama hoya atha4i ekabIjAnA meLamAM hoya. (8) saptaravara sIbhara-jemAM haja vagere sAta svara, taMtrI vagere vAdha dhvanine anurUpa hoya athavA vAdha dhvani gItanA svaranI samAna hoya. pUrvagAthAmAM 'satasvarasmIbhara' nAmano aMtima guNa batAvyo che. gIta che sAta prakAre svara sAthe anurUpa hoya to te gIta 'sapta svarasIbhara' bane che. te rApta sIbharatA A pramANe che - (1) akSamsama-je gIta 4 dIdha, plata ane anunAsika akSarone anurUpa haratAdi svarayukta hoya che. (2) padasama-savara anurUpa pada ane pada anurUpa svarathI gavAtuM gIta. (3) tAlayama-tidvAdanane anurUSa svasthI gavAtuM gIta. (4) layasama-vINA vagere vAdhanI dhuna anusAra gavAtuM gIta. (5) JhasamavINA vagere dvArA gRhIta svara anusAra gavAtuM gIta. (6) nizcasitocchavasitasamazvAsa levA ane mUkavAnA kramAnusAra gavAtuM gIta. (7) saMcasTama-sitAra vagere vAdhonA tAra para thatAM AMgaLInA saMcAra sAthe gavAtuM gIta. geya padonA ATha guNa A pramANe che. (1) nidoMSa-AlIka, upaghAta vagere 3ra doSathI rahita gItanA padathI yukta hovuM. (2) sAravaMta-sArabhUta
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-183 thI 189 15 viziSTa AthiI yukta hovuM. 3) hetuyukta-ArthasAdhaka hetuthI yukta hovuM. (4) alaMkRta-kAvyagata upamA, upekSA vagere alaMkArathI yukta hovuM. (5) upanItaupasaMhArathI yukta hovuM. (6) sopacAra-aviruddha-alajajanIya arthanA pratipAdana yukata hovuM. (3) mitApada ane alpa akSaravALu hovuM. (8) madhurasuzrAvya zabda, artha ane pratipAdananI apekSAe pica hovuM.. gItanA vRd-chaMda traNa prakAranA hoya che. (1) sama-je gItamAM caraNa ane ara sama hoya athad cAra caraNa hoya ane temAM guru-laghu akSara paNa samAna hoya athavA jenA cAre caraNa samAna hoya. () Adhasama-jemAM prathama ane tRtIya tathA dvitIya ane caturtha caraNa samAna hoya. (3) sarva viSama-jemAM badhA caraNo ane aAronI saMkhyA viSama hoya, jenA cAre caraNa viSama hoya. A traNa sivAya cothA prakArano vRta-chaMda nathI. gItanI bhASA saMskRta ane prakRta e be prakAranI kahI che. A baMne bhASA prazasta ane RSibhASita che. svara maMDaLamAM te bhASA jovA maLe che. te baMne bhASAmAM gavAya che. puna :- kaI A madhura svaramAM kaI strI kaThora ane rukSa svaramAM, kaI A caturAIthI, kaI strI vilaMbita svaromAM, kaI A drata mAM ane kaI chI vikRta svamAM gAya che. uttara - zyAmA madhura svaramAM, kRSNavarNa zI kaThora ane rukSa svaramAM, gauravarNa rI caturAIthI, kANI zrI vilaMbita (maMda), aMdha A dud-zIva svaramAM, piMgalA strI vikRta svaramAM gAya che. sAta svara, traNa grAma ane ekavIsa mUcchanAo hoya che. pratyeka svara sAta tAnathI gavAya che. tethI ( x 9 = 49) sAta svara sAta tAnathI gavAtA ogaNapacAsa bheda thAya che. * sUtra-205 thI 21ra : pana : abdanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- aSTanAmAM ATha prakAranI vacana vibhakti kahela che. vacana vibhaktinA ATha prakAra A pramANe che - (1) nirdeza-nirdeza pratipAdaka arthamAM kata mATe prathama vibhakita. (2) upadezaupadeza kiyAnA pratipAdanamAM dvitIyA vibhakita. (3) karaNa arthamAM tRtIyA vibhakti (4) saMpadAna-svAhA arthamAM caturthI vibhakti. (5) apAdAna-chUTA paDavAnA arthamAM paMcamI vibhakita. () svara svAmitva batAvavA uThI vibhakti. (7) saHidhAna-AdhArakALabhAvamAM saptamI vibhakti. (8) saMbodhana-AmaMtraNa arthamAM aSTamI vibhakti vaparAya che. (1) nirdezamAM prathama vibhakti, jemake - te, A, huM (2) upadezamAM dvitiyA vibhakti jemake - temane kaho, Ane kaho. (3) karaNamAM tRtIyA vibhakita jemake - mArA vaDe kahevAyela, tenA dvArA kahevAyela, mArA ke tenA dvArA karAyela, (4) saMpadAna tathA nama:vAhA AmiAM caturthI vibhakti jemake - 'namo 126 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana banAva' jinane namaskAra 'anave sva7' 'viSaya je vAti' - brAhANane gAya sAthe che. (5) apAdAnamAM paMcamI vibhakti jemake ane ahIMnI dUra karo, ane ahIMthI laI lo. (6) svAmI saMbaMdhamAM pachI vibhakti jemake tenI athavA AnI A vastu che. () AdhAra kAla bhAvamAM saptamI vibhakti jemake te phalAdi AmAM che. (8) saMbodhana AmaMtraNamAM aSTamI vibhakti jemake - he yuvAna! * vivecana-205 thI 212 - A sUtra dvArA sUtrakAre vacana vibhaktinuM svarUpa spaSTa karyuM che. je kahevAya te vacana ane te vacanonA kad karmarUpa artha jenA dvArA pragaTa thAya te vibhakti. vacanapadonI vibhakti te vacana vibhakti kahevAya che.. (1) prathamA vibhakti-kata kAraka - je nAma ke sarvanAma karyA arthamAM prayukata thAya, tene mATe prathama vibhaktino prayoga karAya che. (2) dvitIyA vibhakti-karmakAraka :- jenA para kriyAnuM phaLa lAgu paDe athavA kriyAmAM pravartita karAvavAnI IcchA utpanna karavA upadeza Ape ane upadeza arthamAM dvitIyA vibhaktino prayoga thAya che. (3) tRtIyA vibhakti-karaNa kAraka :- kriyAnI siddhimAM je sauthI vadhu sahAyaka ane upakAraka sAdhana hoya te karaNa kahevAya che. jemake 'kaThIyAro kuhADIthI lAkaDuM kApe che' 'te soyathI vA sAMdhe che' ahIM kApavArUpa ane sAMdhavArUpa kriyAmAM kuhADI ane soya sahAyaka sAdhana che mATe te karaNa kahevAya. | (4) caturthI vibhakti-saMpadAna kAraka :- jene mATe kriyA karAya che te saMpradAna kahevAya che. "ne mATe" jevo pratyaya gujarAtImAM thAya che. (5) paMcamI vibhakti-apAdAna kAraka :- pRthaka thAya che ke alaga paDe che, tevo bodha jenAthI thAya te apAdAna kahevAya che. vRkSa parathI phUla paDyuM. (6) pachI vibhakti-svAmitva kAraka :- potAnI mAlikI batAvavI te svAmitva che ane te mATe paThI vibhaktino prayoga thAya che. (9) saptamI vibhakti-saHidhAna kAska :- vastuno AdhAra te sannidhAna kahevAya che. je AdhAra hoya tene saptamI vibhakti lAge che. (8) aSTamI vibhakti-saMbodhana kAraka:- koIne saMbodhana karavAmAM aSTamI vibhakti lAge che. aSTamI vibhakti nAmane ja lAge che, sarvanAmane nahIM. * sUtra-213,14 - dhana :- navanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara - navanAmamAM nava kAvyasa kahyA che. te A pramANe che - (1) vIrarasa, (2) zRMgArarasa, (3) bhutarasa, (4) raudrarasa, (5) dhI nakarasa-lAnarasa (6) bIbhasasa, () hAsyarasa, (8) ruNarasa () prazAMta sa. * vivecana-213,214 :nava nAmamAM sUtrakAra vIrarasa Adi navasonA nAmo kahe che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-215,216 127 * sUtra-215,16 - parityAgamAM garva ane pazcAtApa na hoya, tapazcaraNamAM vairya ane buonA vinAzamAM parAkrama hoya, vIrarasanA A lakSaNo che. vIrarasanuM udAharaNa sukAra jaNAve che ke rAjya vaibhavano parityAga karI dIkSita banI, jeNe kAma, krodharUpa, mahAzAono nAza karyo te nizcayathI mahAvIra che. * vivecana-215,216 : vIrarasa nirUpaka be gAthAmAMthI prathamamAM sUtrakAre anasuyasa, dhRti ane parAkramane vIrassanA lakSaNa kahI, bIjI gAthAmAM te lakSaNothI yukta vyakitanuM udAharaNa ApyuM che. zatru be prakAranA che. bAhya ane AtyaMtara. mokSa pratipAdaka A zAstramAM kAmakrodha vagere AMtaki zatruone jIte tene vIra kahyA che. * -213,18 : zRMgArarasa ratikrIDAnA kAraNabhUta sAdhanonA saMyoganI abhilASAno janaka che. maMDana, vilAsa, viboka, hAsya, lIlA ane maNa Adi zRMgArsanA larNa che. zRMgArarasanuM bodhaka udAharaNakAmaceSTAothI manohara koI cAmAsoLa varasanI taruNI, nAnI ghUgharIothI mukharita hovAthI madhura tathA yuvakonA hadayane unmatta karanAra potAnA kaTimanuM pradarzana kare che. vivavecana-21,218 - zRMgAra rasane varNavatI be gAyamAMthI prathama gAyAmAM maMDana vagere zRMgArarasanA lakSaNa batAvI bIjI gAthamAM te ceSTAo, lakSaNothI yukta daTAMta kahyuM. * sUtra-219 thI 222 : pUrve anubhavela na hoya athavA pUrve anubhavela evA koI vismayakArI AzcaryakAska padArthane joIne je Azcarya thAya che, tenuM nAma adbhutarasa che. harSa ane viSAdanI utpatti e addabhutarasanuM lakSaNa che. tenuM udAharaNa - A avalokamAM tenAthI adhika adbhuta bIjuM zuM hoI zake ke jinavacana dvArA trikALa saMbaMdhI samasta padArtho jaNAya che. bhayotpAdaka rUpa, zabda, aMdhakAranuM ciMtana, kathA, darzana vagere dvArA raudrarasa utpanna thAya che. saMmoha, saMbhama, viSAda temaja maraNa tenA lakSaNa che. raudra raTAnuM udAharaNa - bhamara caDhAvavAthI vikarAla mukhavALo, dAMtothI hoThane cAvI rahela, lohIthI lathapatha zarIravALo, bhayAnaka zabda bolavAthI rAkSasa jevo, pazuonI hatyA karanAra atizaya raudrarUpadhArI te sAkSAta raudra ja che. * vivecana-219 thI 222 : ahIM raudrarasanA lakSaNa ane te lakSaNa yukta vyaktinuM udAharaNa ApyuM che. hiMsAmAM pravRta vyaktinA pariNAma raudra hoya che. bhRkuTi vagere dvArA ja pariNAmonI raudratAno bodha thaI jAya che. bhayAnaka rUpAdinA darzana ke maraNathI saMmohAdi lakSaNavALA bhayAnaka rasanI utpatti thaI jAya che. 128 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * sUjha-223,224 : vinaya karavA yogya mAtA-pitA temaja gurujanono vinaya na karavAthI, gupta rahasyone pragaTa karavAthI, gurupanI sAthe mayadAnuM ullaMghana karavAthI vIDanaka (lajAnaka) sa utpanna thAya che. lIja ane zaMkA utAkSa thavI te A rasanA lakSaNa che. kIDanaka-lajjanaka rasanuM udAharaNa-koI vadhu kahe che) A laukika vyavahArathI vadhu lAspada bIjI kaMI vAta hoI zake? huM tenAthI khUba laja pAmuM chuM ke vara-vadhUnA prathama samAgama samaye vaDIlo vadhUnA vastranI prazaMsA kare, kathana kare. * vivecana-223, 224 : loka maryAdA ane AcAra maryAdAnA ullaMghanathI brIDanaka sanI utpatti thAya che. lajjA AvavI athavA zaMkita thavuM arthAt zaramathI saMkucita thavuM, te tenA lakSaNa che. lajjA eTale zaramAvuM. mastaka namI jAya, zarIra saMkucita thaI jAya, manamAM saMkoya pedA thAya ane doSa pragaTa na thaI jAya te vicArathI mananuM caMcaLa ane calita rahevuM. * sUjha-225,226 : azuci, mRtazarIra tathA lALa vagerethI vyApta dhRNita zarIrAdi temaja dudanIya padArthone vAraMvAra jovA rUpa abhyAsathI athavA tenI gaMdhathI bIbhatsa rasa utpanna thAya che. nirveda ane avihiMsA tenA lakSaNo che. bIbhatsasanuM udAharaNa-apavitra maLathI bhareluM, Azuci vahevaDAtA chidrothI vyApta, dudhiyukta A zarIra gaMdakI-apavitratAnuM mULa che. tevuM jANI je vyakti tenI mUcchane tyAge che te dhanya che. * vivecana-225,226 : sUkAre bIbhatsa sanuM varNana karI udAharaNarUpe zarIrano ullekha karyo che. zarIramAM rahelA lohI, mAMsa, paru, carabI A sarvathI vadhu dhRNita bIjI kaI vastu hoya ? nirveda ane avihiMsAne bIbhatsarasanA lakSaNa kahyA che. nirveda athatuiM udvega, manamAM glAnibhAva thAya, saMkalA-vikalpa utpanna thAya ane zarIranI asAratAM jANe te nirveda ane tethI hiMsAdi pApone tyAre te avihiMsA. A zarIra udvegakArI, hovAthI koI bhAgyazALI ja tenA mamatvane tyAgI, virata thaI AbharamaNa kare che. ghaNA malathI yukata, azucinA bhaMDAra, A zarIranI avasthA-dazAne jANIne je A zarIranA mohane choDI, tapa saMyamamAM lIna thaI jAya, te dhanya che. A udAharaNamAM azucibhAvanA dvArA bIbhatsasanuM varNana karyuM che. * sUjha-227,28 - rUpa, vaya, veSa ane bhASAnI viparItatAthI hAsyarasa utpanna thAya che. hAsyarasa manane harSita kare che. mukha, netranuM vikasita thavuM, aTTa-hAsya vagere tenA lakSaNa che. hAsyarasanuM udAharaNa -
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-227,228 129 sUIne prAtaHkAle UThelA, kAlimAthI-kAjaLanI rekhAothI maMDita diyaranA mukhane joIne stana yugalanA bhArathI, namelA madhyamabhAgavALI koI yuvatI hI hIna karatI hase che. * vivecana-227,228 : rUpa, vaya, veza ane bhASAnI viparItatArUpa viDaMbanAthI hAsyarasa utpanna thAya che. puruSa-strInuM, strI-puruSanuM rUpa dhAraNa kare, taruNa vRddhanuM rUpa banAve, rAjaputra vaNikanuM rUpa dhAraNa kare to te viparItatAo hAsyarasa utpanna kare che. mukhanuM vikasita thavuM, khaDakhaDATa hasavuM te teno lakSaNa che. * sUtra-229,230 : priyano viyoga, baMdha, vadha, vyAdhi, vinipAta-putrAdi maraNa, saMbhrama pacakrAdinA bhagatI karuNarasa utpanna thAya che. zoka, vilApa, atizaya mlAnatA, rudana vagere karuNa rasanA lakSaNa che. karuNarasanuM udAharaNa hai putrI ! priyatamanA viyogamAM vAraMvAra tenI atizaya ciMtAthI kalAnta, murajhAyeluM ane AMsuothI vyApta netravALuM tAruM mukha durbaLa thaI gayuM che. * vivecana-229,230 : - karuNarasanA varNanamAM sUtrakAre zoka, vilApa, mukha zuSkatA, raDavuM vagerene tenA lakSaNa kahyA che. udAharaNa spaSTa che. * sUtra-231,232 3 nirdoSa-hiMsAdi doSa rahita, mananI samAdhi ane prazAMta bhAvathI je utpanna thAya che tathA avikAra jenuM lakSaNa che te prazAMta rasa jANavo. prazAMta rasanuM udAharaNa- svAbhAvikarUpe ja nirvikAra, viSayonA avalokananI utsukatAnA tyAgathI upazAMta, krodhAdi doSanA tyAgathI prazAMta, saudaeNSTithI yukta muninuM mukhakamaLa aho ! vAstavamAM atIva zrI saMpanna thaI, suzobhita lAge che. * vivecana-231,232 : A sUtramAM aMtima prazAMta rasanuM svarUpa darzAvyuM che. krodhAdi kaSAyo vibhAga rUpa che. te vibhAvanA bhAvo na rahevAthI aMtaramAM zAMtinI anubhUti ane bahAra mukha para lAvaNyamaya oja-teja dekhAya te prazAMtarasa che. * sUtra-233,234 : gAthAo dvArA kahevAyela A nava kAvya raso alIkatA vagere bIsa doSarahita vidhithI utpanna thAya che. A rasa kyAMka zuddha hoya che to kyAMka mizritarUpe hoya che. A rIte navarasa ane sAthe navanAmanuM vakatavya pUrNa thayuM. * vivecana-233,234 : be prakAre artha thAya che - (1) batrIsadoSothI rahita vidhipUrvaka A navasso utpanna thAya te gAthA dvArA kahela che. (3) navarasanI utpattimAM alIka, upaghAta vagere batrIza doSo dvArA te rasa utpanna thAya che. jemake te hAthIonA kaTitaTathI 41/9 "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana jharatA madabinduothI eka-vizALa nadI vahevA lAgI. jemAM hAthI, ghoDA, stha, senA taNAvA lAgyA. A kathana alIka doSathI dUSita che kAraNa ke madajaLathI nadInuM vahevuM saMbhavita nathI. te kalpanA mAtra che. A rIte alIka doSathI adbhuta rasa utpanna karavAmAM Avyo che. 130 zuddha rasa eTale eka rasa ane mizra eTale be-traNa rasa. koI kAvyamAM eka ja rasa hoya te zuddha rasa kahevAya ane koI kAvyamAM be-traNa raso samAviSTa hoya te mizra rasa kahevAya che. * sUtra-235/1 : dasanAmanA dasa prakAra kahyA che, te A pramANe che - (1) gauNanAma, (2) nogauNanAma, (3) AdAnapada niSpannanAma, (4) pratipakSapada ninAma, (5) pradhAnapada nipajJanAma, (6) anAdi siddhAMta niSpannanAma, (7) nAmaninAma, (8) avayava niSpannanAma, (9) saMyoga niSpannanAma, (10) pramANa niSpannanAma. * vivecana-235/1 : vibhinna AdhArothI vastunuM nAmakaraNa karI zakAya che. A sUtramAM tenA dasa prakAranuM kathana karyuM che. - sUtra-235/2 : prazna :- guNaniSpanna (gauNanAma) nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara - kSamAguNayukata hoya te 'kSamaNa', vadhe te tapa-sUrya prajvalita hoya te prajvalanaagni, vahe te pavana. A guNaniSpanna nAma kahevAya che. * vivecana-235/2 - guNanA AdhAre je nAma rAkhavAmAM Ave te gauNanAma athavA guNa niSpannanAma kahevAya che. A nAma yathArtha nAma che. vyutpattine anurUpa nAma che. * sUtra-235/3 : prA : nogauNanAmanuM svarUpa kevuM che? uttara H- vyutpattiparaka guNa rahita, vAcyArtha rahita nAmane nogauNanAma kahe che. tenA udAharaNa A pramANe jANavA-kunta zastra vizeSa-bhAlAne kahe che. te na hovA chatAM pakSIne 'sakunta' kahevuM. mudga eTale maga, tenAthI rahita hovA chatAM DIne samudga kahevuM. mudrA eTale vIMTI tenAthI sahitane samudra kahevAya paNa mudra rahitane samudra kahevuM. lAla eTale lALa, tenAthI rahita evA eka prakAranA dhArAne lAla' kahevuM. kulikA eTale divAla, divAla rahita evI pakSiNIne 'kulikA' kahevuM. pala eTale mAMsa, azrAti eTale khAvuM, mAMsa na khAvA chatAM vRkSa vizeSane palAza' kahevuM. mAtRvAhaka mAtAne bhApara vahana na karavA chatAM beIndriya jIva vizeSane mAtRvAhaka kahevuM. abIjavApaka-bIjanuM vapana, vAvetara na karavA chatAM jIva vizeSane bIjavApaka kahevuM. IndranI gAyanuM pAlana na karavA chatAM kIDA vizeSane Indragopa kahevuM. A
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-235 nogauNanAmanuM svarUpa che. vivecana-235/3 : je nAma guNa, dharma, svabhAva, vyutpattinI apekSA rAkhyA vinA mAtra lokarUDhithI nipanna thAya che. tene ayathArtha nAma athavA nogauNanAma kahe che. sUtramAM sakuna vagere yathArtha nAmanA udAharaNo ApyA che. kuttA eTale bhAlo. bhAlA sahita hoya tene sakunta kahe to te gauNanAma bane paNa pakSI pAse bhAlo nathI chatAM lokamAM pakSIne sakunta kahevAmAM Ave che, tethI te nAgaNanAma kahevAya che. * sUtra-235/4 - prazna :- AdAnapada niSNanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- koIpaNa adhyayananA prAraMbha pada parathI adhyayananuM nAma hoya te AdAnapada niSpakSa nAma che jemake - AvatI, cAturaMgIya, yathAtathya, adrakIya, asaMskRta, yajJakIya, IcchakArIya, solakIya, vIya, dharma, mArga, samavasaraNa, yamatIta vagere. * vivecana-2354 : koIpaNa zAstranA adhyayananA prAraMbhamAM je padanuM uccAraNa thatuM hoya te 'AdAnapada' kahevAya che. te AdAnapadanA AdhAre ja adhyayananuM nAma nizcita thAya, to te adhyayananuM nAma 'AdAnapada niSpa' nAma kahevAya. mAvaMtI :- AcArAMga sUtranA pAMcamAM adhyayananA prAraMbhamAM Avela 'vaMtI yAvaMtI' padanA AdhAre adhyayananuM nAma 'mAvaMtI' che. grAuf naM :- uttarAdhyayana sUjhanA trIjA adhyayananI prathama gAyA 'vAra paforfkha' nA 'catAri' ane 'aMgANi' padanA AdhAre adhyayananuM nAma cAkafrii che. mahatvanuM sUtrakRtAMganA teramA adhyayananI prathama gAyAnA 'mahAtI' nA AdhAre adhyayananuM nAma 'atiOi==' che. aphane - sUtrakRtAMga sUtranA bIjA zrutaskaMdhanA chaThThA adhyayananI prathama gAthA 'purADe marva muda' nA padanA AdhAre adhyayananuM nAma ' mAne che. unAve :- utarAdhyayana sUtranA cothA adhyayananI prathama gAthA 'mAve nIviya..' nA 'asaMkhaya' padanA AdhAre adhyayananuM nAma 'mA~' che. A tathA AvA prakAranA anyanAmo AdAnapadanipajJanAma kahevAya che. * sUtra-235/5 - prasta * pratipakSapada niSpanna nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- navA grAma, Akarasa nagara, kheTa, kabUTa, marDana, droNamukha, patana, Azrama, saMbhAha ane sajivAmAM nivAsa karavA jAya tyAre athavA navA gAma vagerene vasAvavAnI samaye azina (ziyALI) mATe zivA nAmano, ani mATe zItala nAmano, vizva mATe madhura nAmano prayoga karavo. kalAlanA gharamAM Amba mATe ravAdu nAmano prayoga thAya che. te ja rIte skadvatuM hoya te lakataka kahevAya tenA mATe alakataka, lAbu-pAtra virodha mATe alAbu, zubhavavALA suMbhaka mATe kusuMbaka 132 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana ane asaMbaddha pralaya karanAra mATe abhASaka, evA zabdono (nAmano) prayoga karavAmAM Ave to te pratipakSApadanipajJanAma kahevAya che. * vivecana-235/5 - pratipakSa eTale virodhI. pratipakSapadanAma eTale virodhI nAma. je vastu hoya tenA dharmathI viparIta dharma-guNa vAcaka nAma dvArA te vastunuM kathana karAya to te pratipakSapada nAma kahevAya che. jemake zabdakoSamAM 'zivA" zabda ziyALIno vAcaka che. tenuM jovuM, bolavuM aziva, amaMgala ane azubha manAya che. naugauNa nAma ane pratipakSapada niSpanna nAma bhinna-bhinna che. nogauNanAmamAM je nAma che tenI pravRttino abhAva pradhAna-mukhyarUpe hoya che. jemake kuttA, zastra vizeSano abhAva che, chatAM pakSIne sakuna kahevuM. temAM virodhIdharma ane vyutpatti artha baMneno abhAva che. jyAre pratipakSapadanipajJamAM pratipakSa-virodhI nAmanI pradhAnatA che. ahIM aziyALane ziyALa kahevAnI vAta nathI paraMtu ziyALa-azivAnI jagyAe ja 'zivA" nAmano prayoga karavAmAM Ave che. sUtra-235/6 - pradhAnapadanipajJanAmanuM svarUpa kevuM che ? pradhAnapadaniumnAma A pramANe che. azokavana, saptavaNavana, caMpakalana, Amavana, nAgavana, puwgavata, gvana, drAkSavana, zAlavanA A sarva pradhAnapada niSpakSa nAma che. * vivecana-235/6 - jenI bahalatA hoya, je mukhya hoya te pradhAna kahevAya che. te pradhAnatAnI apekSAe je nAmanuM kathana karAya te pradhAnapada nipajJa nAma kahevAya. jemake koI vanamAM azokavRkSa ghaNA hoya, bIjA vRkSa hoya paNa alpa hoya to te 'azokavana' tarIke prasiddha thAya che. 'azokavana' e nAma pradhAnapadanipajJanAma kahevAya. gauNanAma ane pradhAnapada niSpanna nAma bhinna-bhinna che. gauNanAmamAM te te mAdi guNa zabdanA vAcya arthamAM saMpUrNarUpe ghaTita thAya che. kSamaNamAM kSamA guNa saMpUrNatayA rahe che jyAre pradhAnapada nAmamAM vAccAryanI mukhyatA ane zepanI gauNatA rahe che. teno abhAva nathI hoto. 'azokavana'mAM azokavRkSanI pradhAnatA-prayuratA hovA chatAM anyavRkSono abhAva nathI. * sUtra-35 : pravana - anAdi siddhAMta niSari nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :anAdi siddhAMta niux nAma A pramANe che - dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pagalAstikAya, adrAsamaya-kALa. e anAdi siddhAnta niu/nAma jANavA. * vivecana-235/5 - anAdikAlIna vAcya-vacAka bhAvanA jJAnane siddhAnuM kahevAmAM Ave che. zabda vAcaka che ane te zabda je padArthano bodha karAve te vAcya kahevAya. anAdikALathI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra235 134 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra * sAnuvAda vivecana 133 dhamastikAya zabda (vAyaka) calana sahAyaka dravyano (vAsyano) bodha karAve che mATe te anAdisiddhAnanipajJanAma kahevAya. je vastuo zAzvatI che. jeo potAnA svarUpano kyAreya tyAga karatA nathI te vastunA nAma anAdisiddhAMtanAma kahevAya che. gauNa nAmamAM abhivaiya-vAcya potAnA svarUpano tyAga karI de che. eka vastu mATe vaparAto zabda bhaviSyamAM bIjI vastu mATe vaparAya to prathamanA vAsya-vAcaka bhAvano aMta AvI jAya, tethI te anAdi siddhAna na kahevAya. * bhUga-ra38 nAma upasthI je nAma niSNa thAya te nAmaniuknAma kahevAya che. jemake pitA athavA pitAmahanA nAma upasthI niSNa nAma, nAmaniuppnAma kahevAya che. * vivecana-235/8 - loka vyavahAra mATe koInuM nAmakaraNa karavAmaM AvyuM, te nAma upasthI punaH navAnAmanI sthApanA thAya, to te nAmanipajJanAma kahevAya. * sUtra-36,230 - pana - avayava nija nAmanuM svarUpa kevuM che. uttara :- avayavanium nAma A pramANe che - zRMgI, zikhI, viSANI, derI, pakSI, khurI, nakhI, vAlI, dvipada, catuSada, bahupada, lAMgulI, kezarI, kakudI tathA parikara baMdhana-viziSTa racanayukata vastra paridhAna karanAra, kamara kasanAra yoddhA nAmathI oLakhAya che. viziSTa prakAranA vastra paheranAra mahilA che, tema mahilA nAmathI oLakhAya che. droNa-hAMDImAM ekakA-ekANo caDI gayelo joI droNa pramANa anAja caDI gayuM che, tema jANI zakAya che. eka gAthA sAMbhaLavAthI kavinI oLakhANa thaI jaya che athati eka gAthA uparathI 'A kavi che' tevuM nAma jAhera thaI jAya che. A badhA avayava nium nAma kahevAya che.. - vivecana-236,237 : koIpaNa vyakti ke vastunA ekadezarUpa avayavanA AdhAre te vastu ke vyakitanuM nAma nizcita karavAmAM Ave te avayava nipajJa nAma kahevAya che. zIMgaDA e eka avayava che, te avayanA AdhAre te prANIne zRMgI kahevuM, zikhArUpa avayavanA saMbaMdhathI 'zikhI' nAmathI oLakhAya to te zikhI nAma avayava nipajJa che. viSANa avayavanA saMbaMdhathI vipANI, siMhanA kezarA-rUpa avayanA AdhAre siMha kezarI tarIke oLakhAya che. A sarva avayava niSaa nAma che. gauNanAma ane avayava nipajJa nAma bhinna-bhinna che. gauNa nAmamAM guNanI pradhAnatA che, guNanA AdhAre nAma nakkI thAya che. jyAre avayava nipajJa nAmamAM avayavanI praghAnatA che, zarInA avayava, aMga, pracaMganA AdhAre nAma nakkI thAya che. * sUjha-238/1 : prazna :- saMyoga nin nAmanuM svarUpa kevuM che. uttara - saMyoganijha nAmanA cAra prakAra che, te A pramANe che -(1) dravya saMyoga, () * saMyoga, (3) kALa saMyoga ane () bhAva saMyoga - vivecana238/1 - A pra saMyoga niSNA nAmanI prarUpaNAnI bhUmikArUpa che. dravyAdinA saMyogathI utpanna nAmane saMyoganAma kahe che. saMyoga eTale be padArthanuM paraspara joDAvuM. saMyoga dravya, kSetra, kALa ane bhAva, A cAra apekSAe thAya che. * sU-238/ra : pana : dravya saMyoga ni nAmanuM svarUpa kevuM che? uttara * dravya saMyoga niux nAma traNa prakAranA kahyA che. te pramANe che - (1) saciva dravya saMyoga niSajJa nAma, () acitta dravya saMyoga nium nAma (3) mizra dravya saMyoga nipajJa nAma. pana :- sacitta dravya saMyoga niux nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :sacita dravya saMyogathI nipaja nAma A pramANe che : gAyonA saMyogathI govALa, bheMsanA saMyogathI bheMsavAna, gheTInA saMyogathI gheTImAna, UMTaNInA saMyogathI TrIpala kahevAya che. A govALa, mahipamAna vagere nAma sacitadravya saMyoganium nAma che. prazna :acittadravyasaMyoga niusnAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :sacitta dravyanA saMwomaelI nium nAma A pramANe che - wwwaa saMyogathI 9mI, daMDanA saMyogathI daMDI, paTa-vaTAnA saMyogathI paTI, ghaTa-ghaDAnA saMyogathI ghaTI ane kaTanA saMyogathI karI kahevAya che. pana : mizraddhavyasaMyogaja nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dvivyanA saMyogathI nir nAma A pramANe che - haLanA saMyogathI hAlika, zakaTanA saMyogathI zAkaTika, rathanA saMyogathI rathika, nAvanA saMyogathI nAvika, te mitradravyasaMyogaja nAma che. A rIte dravyasaMyoganuM vahana pUrNa thAya che. * vivecana-238/ra - dravya traNa prakAranA hoya che. sacita-sajIva, ayita-nirjIva ane ubhayarUpa mizrarUpa. gAya vagere sacita dravya che, daMDa vagere nirjIva-ayita dravya che. haLAdi mizra dravya che. gADAmAM baLada joDAyela hoya, sthamAM ghoDA joDAyela hoya te saciva ane lAkaDA vageremAMthI gADuM banyuM hoya te acita. A rIte te mizrarUpa che. govALa, daMDI, gADIvAna vagere kramazaH saciva, ayita ane mizra dravya saMyoga nAmo che. - sUra38/3 : prata * saMyogathI nium nAmanuM svarUpa kevuM cheuttara :- homanA saMyogathI je nAma prasiddha thAya, jemake - bharatakSetramAM rahetA manuSya bhAratIyabharomIya kahevAya che. te ja rIte airavatIya-rauravata hoya, hemavatIyahemavata >>Iya, airaNyavatIya-airaNacavata kSetrIya, haviSaya-harivarSa nIya,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU38 135 136 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra * sAnuvAda vivecana ramyaphavaSaya-racyakravarSa >>Iya athavA A magadhIya che, A mAlavIya, saurASTrIya, mahArASTrIya koMkaNa dezIya kozala deraNIya, A saMyoga niSNa nAma che. * vivecana-238/3 - kSetrane AdhAra, mAdhyama banAvI, kSetranI mukhyatAe je nAmakaraNa thAya te photrasaMyoganiSA nAma kahevAya che. bhAratIya, mAgadhIya vagere tenA udAharaNa che. * sUtra-238/4 - prazna :- kALasaMyoga nipajJa nAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- kALasaMyoga nippala nAma A pramANe che. jemake suSamasuSamakALamAM utpanna thavAthI 'suSama-suSamaja', suSama kALamAM utpanna thavAthI, 'suSamaja', te ja rIte suSamaduhamaja, duSamasuSamaja, duSamaja, duSamaduSamaja nAma jANavA athavA vaSaRitunI zarUAtamAM utpanna khAvRSika, vapatrikatumAM utpanna thayela vaSasikika, te ja rIte zArada, hemantaka, vasantaka ane grImaka nAma kALasaMyogathI nipanna thayA che. * vivecana-38/4 : A sUtramAM suSamabhupama vagere kALanI apekSAo ane vapatui vagere che prakAranA RtukALanI apekSAe kALaniSpanna nAmanuM varNana karyuM che. bharata vagere kSetramAM kALanuM parivartana thayA kare che. temAM je kALamAM AyuSya, avagAhanA-UMcAI, baLa, jamInanI sarasAI vagere hIna thatAM jAya che avasarpiNIkALa kahevAya che ane je kALamAM AyugAdi vRddhi pAmatA jAya che kALa utsarpiNI kALA kahevAya che, satramAM suSamasuSama vagere cha nAma ApyA che te kALanA cha vibhAganA nAma che. te kALamAM utpanna thayela manuSya te nAmathI oLakhAya che. jemake suSamasuSama kALamAM janmela hoya te 'suSamasuSamaja' kahevAya. A nAma kaLasaMyogathI niSaH nAma jANavA athavA eka varasanI cha bakatu hoya che. (1) pravRSa, (2) vaSa, (3) zarada, (4) hemata, (5) vasaMta ane (6) cIma. A cha RtunA vibhAga paNa kALa AghArita che, je je RtumAM utpanna thAya che te RtunA nAme oLakhAya che. te kALasaMyoga niSpanna nAma che. * sUtra-238/pa : prazna :- bhAvasaMyoganuM svarUpa kevuM che ? uttara * bhAvasaMyoganA be bheda che. te A pramANe ce - prazasta bhAva saMyoga ane apazastabhAva saMyoga. prazna = prazastabhAva saMyoganuM svarUpa kevuM che? uttara :- jJAna-darzana vagere prazasta-zubha bhAva che. tenA saMyogathI je nAma nipanna thAya te prazasta bhAvasaMyogaja nAma kahevAya. jema jJAnanA saMyogathI jJAnI, darzananA saMyogathI darzanI, cAtrinA saMyogathI cAIi. prazna :- apazasta bhAvasaMyoga nipajJa nAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :krodha, mAna vagere apazasta bhAva che. tenA saMyogathI je nAma nipanna thAya te Apazasta bhAvasaMyogaja nipajJa nAma kahavAya. jemake kodhanA saMyogathI krodhI, mAnanA saMyogathI mAnI, mAyAnA saMyogathI mArI lobhanA saMyoga lobhI, A apazasta bhAva saMyoga nAmanA udAharaNa che. A rIte bhAvasaMyoga nAmanI temaja saMyoga nipajJa nAmanI vaLatApUrNa thAya che. - vivecana-238/ + A sUtromAM bhAvasaMyoga nipajJa nAmanuM pratipAdana che. vastunA (dravyanA) dhamane bhAva kahevAmAM Ave che. vastuno svabhAva te dharma ati vastunA svabhAvane bhAva kahI zakAya. jIvamAM potAno svabhAva yathAvatuM rahe che mATe temAM prazastaapazasta evA bheda nathI paNa saMsArI jIvamAM vibhAvabhAva paNa hoya che. tethI jJAnadarzana vagere jIvanA svAbhAvikaguNa zubha ane pavitratAnA kAraNarUpa hovAthI te prazastabhAva ane vaibhAvika krodhAdi bhAvo vikArajanaka ane patananA kAraNarUpa hovAthI apaza bhAva kahevAya che. jJAnanA saMyogathI jJAnI nAmathI prakhyAta thAya tene prazastabhAva saMyoga nipajJa nAma kahevAya. te ja rIte koI vyakti tIvakodhI hoya ane te krodharUpe prakhyAtI pAme to kodhInAma mApazasta bhAvasaMyoga nipam nAma kahevAya. anya udAharaNo paNa A rIte samajI levA. * sUtra-238/6 : prazna :- pramANa niSpa nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- pramANanipanna nAmanA cAra prakAra che, te A pramANe che - (1) nAma pramANa (2) sthApanA pramANa (3) dravyapamANa (4) bhAvapamANa. * vivecana-238/6 : jenA dvArA vastuno nirNaya karavAmAM Ave, vastunA sabhya nirNayamAM je kAraNarUpa hoya tene pramANa kahevAmAM Ave che. te pramANanA viSayabhUta roya padArtha cAra rIte vikSipta thAya che, mATe pramANanA paNa cAra prakAra thAya che. te nAma pramANa, sthApanA pramANa, dravya pramANa ane bhAva pramANa. * sUtra-238/: prazna :- nAmapamANa nipajJa nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- koI jIva athavA ajIva, jIvo athavA ajIvo, ubhaya--jIvAjIva athavA jIvAjIvonuM pramANa evuM nAma rAkhavAmAM Ave te nAmapamANa nipajJa nAma kahevAya che. * vivecana-38/s : pratyeka vastuno alaga-alaga bodha karAvavA tathA loka vyavahAra calAvavA pratyeka vastunuM nAma sakhavAmAM Ave che. jIva ajIva badhA ja padArthanuM nAma hoya che. vastunA guNa-dharmanI apekSA rAkhyA vinA koI vyakti ke koI vastunuM 'pramANa' evuM nAma rAkhavAmAM Ave te nAma pramANa niSajJa nAma kahevAya che. sU-388, 239 :prazna :- sthApanA pramANa niSpanna nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :sthApanA pramANathI nipajJa nAmanA sAta prakAra che, te A pramANe che - (1)
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-238,239 nakSatranAma (2) devanAma (3) kuLanAma (4) pAkhaMDanAma (5) gaNanAma (6). jIvitahetunAma (7) AbhipAyika nAma. * vivecana-238/8, 239 : lokavyavahAra calAvavA vyakti-vastunA nAma rAkhavA Avazyaka che. nakSatra, deva, kuLa vagerenA AdhAre A nAmanI sthApanA karavAmAM Ave che. ahIM sthApanA zabdathI cAra nikSepano bIjo bheda sthApanA nikSepa grahaNa karavAno nathI. ahIM sthApanA eTale deva-kuLAdinA AdhAre nAma rAkhavuM, te artha abhipreta che. * sUtra-240 thI 243 - prazna :- naLa nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- nakSatranA AdhAre sthApita nAma nakSatranAma kahevAya che. te A pramANe kRtikAnakSatramAM janmela bALakanuM kRtikakArtika, kRtikAdatta, kRtikAdharma, kRtikAdharma, kRtikAdeva, kRtikAdAsa, kRtikAsana, kRtikArakSita vagere nAma rAkhavA. rohiNImAM janmelanuM rohiNeya, rohiNIdatta, rohiNIdharma, rohiNIzarma, rohiNIdeva, rohiNIdAsa, rohiNIsena, rohiNIrakSita vagere nAma rAkhavA. A ja rIte je nakSatramAM janmela hoya tenuM te te nakSatranA AdhAre nAma rAkhavAmAM Ave te nakSatra sthApanA pramANa niSpanna nAma kahevAya. gAthA AdhAre nakSatronA nAma. (1) kRttikA, (2) rohiNI, (3) mRgazirA, (4) AdrA, (5) punarvasu, (6) puSya, (3) azleSA, (8) maghA, (9) pUva phAlganI, (10) uttarAphAlganI, (11) hasta, (12) citrA, (13) svAti, (14) vizAkhA, (15) anurAdhA, (6) jyeSThA, (13) mULA, (18) pUvaSiADhA(19) uttarASADhA (20) abhijita, (21) zravaNa, (22) dhaniSThA, (23) zatabhiSA, (24) pUrvAbhiAdrapadA, (25) uttarAbhAdrapadA, (26) revatI, (27) azvinI, (28) bharaNI. * vivecana-24 thI 243 - vyaktino janma te te nakSatramAM thayo che teno bodha karAvavA mATe vyaktinuM nAma nakSatranA AdhAre paNa rAkhavAmAM Ave che. jemake kArtikeyarohiNeya vagere. nakSatra AdhArita A nAmo nakSatra sthApanApramANa niSpanAma kahevAya che. * sUtra-244 thI 246 - prazna :- devanAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- nakSatranA adhiSThAtA devanA nAma uparathI nAma sthApavAmAM Ave to te devanAma kahevAya. jemake kRtikAnAbanA adhiSThAtA deva agni che. ani devathI adhiSThita nakSatramAM janmela bALakanuM nAma Agnika, agnidatta, agnidharma, agnizama, agnidAsa, agnisena, anirakSita vagere rAkhavuM. A ja pramANe anya sarva nakSatranA devanA nAma parathI sthApita nAmane deva sthApana pramANa nAma kahevAmAM Ave che. nakSatranA adhiSThAtA devanA nAmanI saMgraha gAthA. (1) agni, (2) prajApati, (3) soma, (4) rudra, (5) aditi, (6) bRhaspati, (7) sarpa, 138 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (8) pitA, (9) bhaga, (10) aryamA, (11) savitA, (12) vaSTA, (13) vAyu, (14) IndrAgni, (15) mitra, (16) Indra, (17) nigati, (18) abhya, (19) vizva, (20) brahmA, (1) viSNu, (22) vasu, (23) varuNa, (24) ja, (25) vivaddhi, (26) pUSA, (23) aa (28) cama. A 28 nakSamadevanA nAma jANavA. * vivecana-244 thI ra46 : agnidevathI adhiSThita kRtikA nakSatramAM janmelI vyaktinA nAmamAM nAgane gauNa karI, devanAma mukhya karI anidatta vagere nAma sthApavAmAM Ave. te ja rIte prajApati vagere devanAma parathI sthApita nAma samajavA. * sUtra-243/1 : prazna :- kuLanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- je nAmano AdhAra kuLa hoya te nAma kuLanAma kahevAya che, jemake ugra, bhoga, rAjanya, kSatriya, IvAku, jJAta, kauravya vagere. * vivecana-24/1 - pitAnA vaMzane kuLa kahevAmAM Ave che. koI pramukha vyakti ke prasaMga vizeSathI kuLanuM nAma sthApita thAya che. jemake raghurAjA upasvI raghukuLa sthApita thayuM hatuM. * sUtra-247/ra : prazna :- pAuMDanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- zramaNa, pADuMraMga, bhikSa, kApAlika, tApasa, parivrAjaka, te pApaM nAma jANavA. * vivecana-24/ra - mata, saMpradAya, AcAra-vicAranI paddhati athavA vratane pAkhaMDa kahe che. koI mata-saMpradAya ke viziSTa AcAra athavA koI kiyA kalApanA AdhAre nAma sthApita thAya te pApaM nAma kahevAya che. jemake tigraMtha, zAkya vagere matanA pravajita sAdhu zramaNa kahevAya che. zarIra para bhasma lagAvanArA zaiva kahevAya. * sUtra-243/3 - prazna :- gaNanAmanuM svarUpa kevuM che? uttara - gaNanA AdhAre je nAma sthApita thAya te gaNanAma kahevAya che. jemake - malla, maladad, malladharma, mallazarsa, mallAdeva, maladAsa, mallasena, mallarakSita, te gaNa sthApanA pramANa nipajJanAma che. * vivecana-24/3 : saMgha-samUhane gaNa kahevAmAM Ave che. Ayudha jIvIonA samUhane paNa gaNA kahevAmAM Ave che. temAM parasparanI sahamati athavA sammatinA AdhAre rAjya vyavasthAno nirNaya karAto. mahAvIra svAmInA samayamAM nava malla ane nava licchavI, aDhAra sAonA rAjyanuM eka gaNa rAjya hatuM. te gaNanA nAma pasthI mala vagere nAma rAkhavAmAM Ave te gaNa sthApanA pramANa nipajJa nAma kahevAya.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-247 139 * sUtra-2474 : dIrdhakALa sudhI bALakane jIvita rAkhavA mATe je nAma rAkhavAmAM Ave te jIvita hetu nAma kahevAya che. jemake kacaro, ukaraDo, ujiMjhataka, kaMcavaraka, sUpaDA vagere. A badhA jIvita hetu nAma kahevAya che. * vivecana-247/4 : koI strIne bALaka janmatAveMta mRtyu pAmatAM hoya che. bALaka ujaratA na hoya tyAre mAtA potAnA bALakane jIvita rAkhavA kacaro, ukaraDo, bhipAlo vagere nAma rAkhe che. te kacaro vagere nAma jIvita hetu nAma kahevAya che. * sUtra-247/5 : prazna :- AbhipAyika nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- aMbaka, niMbaka, bakulaka, palAzaka, snehaka, pIluka, karIska vagere AbhipAyika nAma jANavA. * vivecana-247/5 H guNanI apekSA rAkhyA vinA potAnA abhiprAya pramANe, IcchAnusAra nAma rAkhavuM, te AbhiprAcika nAma kahevAya che. jemake aMbaka, niMbaka vagere. * sUtra-247/6 : prazna :- dravyapramANa niSpanna nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- dravya pramANa niSpanna nAma cha prakAre che. dharmAstikAyathI laI ahlAsamaya sudhInA cha bheda jANavA. A dravyapramANa niSpanna nAmanuM svarUpa che. * vivecana-247/6 H dharmAstikAya vagere cha dravyanA nAma dravyaviSayaka che, tethI athavA A nAma cha dravya sivAya anyanA na hovAthI te dravya pramANa niSpanna nAma che. anAdi * sUtra-247/7 : bhAva pramANa niSpanna nAmanuM svarUpa kevuM che ? bhAvapramANanA cAra prakAra che, te A pramANe - (1) sAmAsika, (2) taddhitaja, (3) dhAtuja, (4) nirukitaja * vivecana-24/7 : bhAva eTale vastugata guNa. A bhAva ja pramANa che te bhAvapramANa kahevAya. tenA dvArA niSpanna nAma bhAvapramANa niSpanna nAma kahevAya che. * sUtra-248 H prazna :- sAmAsika bhASamANa niSpanna nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara H sAmAsika nAma niSpannatAnA kAraNarUpa samAsa sAta che, te A pramANe che - (1) dvandva, (2) bahudrIhi, (3) karmadhAraya, (4) dvigu, (5) tatpuruSa, (6) avyayIbhAva, (7) ekazeSa. * vivecana-248 H be athavA bethI vadhu padone, vibhakti vagereno lopa karI, saMkSipta karI, "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana bhegA karavA tene samAsa kahevAmAM Ave che. je zabdonA meLavI samAsa bane che, te zabdone samAsa khaMDa kahe che. je zabdo dvArA samArA bane che, te badhA zabdonuM baLa samAsa banyA pachI eka sarakhuM rahetuM nathI, paraMtu temAMthI koI zabdano artha pradhAna banI jAya che ane bIjA zabdo te arthane puSTa kare che. - sUtra-249/1 H pA : dvandva samAsanuM svarUpa kevuM che? uttara H- dvandva samAsanA udAharaNo-dAMta ane auSTa-hoTha te daMtoSTha, stano ane uMdara te stanaudara, vastra ane patra te vastrapAtra, azva ane mahiSa te azvamahiSa, sApa ane noLIyo te sapanoLiyo. A dvandva samAsa che. * vivecana-249/1 - dvandva samAsamAM joDAtA baMne pada pradhAna hoya che. temAM be pada joDAyela hoya che. samAsa thatAM baMnenI vibhaktino lopa thAya che ane samAsa thayA pachI ekavacana ke bahuvacananA pratyaya lAge che. dvandva samAsa banyA pachI eka mizrita vastuno bodha thAya to ekavacanamAM prayukta thAya. jemake meM dALaroTalI khAdhI, ahIM samAsa pahelA dALa ane roTalI ema be pada hatA. samAsa thatAM 'ane"no lopa thAya 140 che ane 'dALa roTalI* zabda baMnenA mizraNarUpa vastuno bodha karAve che, mATe ekavacana Ave che. dvandva samAsa thatAM mizrita vastuno bodha thato na hoya to bahuvacanamAM prayukta thAya che. jemake rAma ane sItA-rAmasItA vanamAM gayA. rAmasItA e dvandva samAsamAM bahuvacana vaparAya che. kAraNa ke temAM mizritarUpe eka vastuno bodha nathI. ahIM je 'daMtoSTham' vagere nAma che te dvandva sAmAsika bhAvapramANa niSpanna nAma kahevAya. * sUtra-249/2 : prazna :- bahuvrIhi samAsanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- bahuvrIhi samAsamAM A parvata upara vikasita kuTaja ane kadaMba vRkSa hovAthI A parvata 'vikasita kuTaja kadaMba' kahevAya che. ahIM kharaca' pada bahuvIhi samAsarUpa che. * vivecana-249/2H samAsagata pada jyAre potAthI bhinna anya padArthano bodha karAve arthAt je samAsamAM anyapada pradhAna hoya te bahuvrIhi samAsa kahevAya che. bahuvrIhi samAsamAM be ke vadhu pado hoya te gauNa hoya che. udAharaNa spaSTa che. temAM kuTaja ane kadaMba pradhAna nathI paraMtu tenAthI yukta 'parvata' anyapada pradhAna che. * sUtra-249/3 : prA :- karmadhAraya samAsanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- karmadhAraya samAsanA udAharaNa che - dhavala evo vRSabha-dhavalavRSabha, kRSNa (kALo) evo mRgakRSNamRga, zveta evuM vastra-zveta vastra (paTa), kata evuM vastra-raktavastra, A karmadhAraya samAsa che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-249 146 * vivecana-249/3 : jemAM upamAna-upameya, vizeSaNa- vizeSyano saMbaMdha hoya te karmadhAraya samAsa kahevAya che. samAna adhikaraNavALo tapuruSa samAsa ja karmadhAraya samAsa kahevAya che. sUtramAM udAharaNa ApyA che te vizeSaNa-vizeSyarUpe che. dhavala-sapheda e baLadanuM vizeSaNa che ane vRSabha e vizeSya che. upamA apAya tyAre upamAnaupameyamAM karmadhAraya samAsa thAya jemake dhana (vAdaLo) jevA zyAma (kALA) te ghanazyAma. * sUtra-249/4 - prazna :- dvigu samAsanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dvigu samAsAnA udAharaNa che - traNa kaTuka vastuono samUha zikaTaka, traNa madhura vastuono samUha zimadhura, traNa guNono samUha te triguNa, traNa pura-nagarono samUha te dipuratraNa svarano samUha misvara, traNa puSka+skamaLono samUha te tripukara, traNa biMduono samUha te vibhindu, traNa patharastAono samUha te tripatha, pAMca nadIono samUha te paMcanada, sAta gaja-hAthIono samUha satagaja, nava ghoDAono samUha te navaturaMga, dasa gAmono samUha te dasa gAma, dasa purono samUha te dasapura. A dviguNamAsa che. - vivecana-2494 - je samAsamAM prathamapada saMkhyAvAcaka hoya ane jenA dvArA samAhAra-samUhano bodha thAya te dvigu samAsa kahevAya che. AmAM bIjupada pradhAna hoya che. tenAthI jaNAya che ke ATalI vastuono samAhAra (samUha) thayo che. sUtrokta udAharaNa spaSTa che. dvigu samAsamAM napuMsaka liMga ane ekavacanano ja prayoga thAya che. * sUtra-249/5 : prasta * tapuruSa samAsanuM svarUpa kevuM che? uttara + tapuruSa samAsanA udAharaNa che - tIrthamAM kAga te tIkaNa, vanamAM hastI-vanahadI, vanamAM varAha vanavarAha, vanamAM mahiSa-vanamahiSa, vanamAM masUvanamacUra * vivecana-249/5 - tapuruSa samAsamAM aMtimapada pradhAna hoya che ane prathama pada prathamA vibhakti sivAya anya dvitIyANI saptamI parvatanI cha vibhaktimAMthI koIpaNa vibhakitaparaka hoya che. sUtrokta udAharaNa saptamI vibhakti paraka che. je vyakti tIrthamAM kAgaDAnI jema grAhya-agrAhAnA vivekathI rahita thaIne rahe tene 'tIrthakAga' kahevAmAM Ave che. A tIrthakAga' nAma saptamI tapuruSa samAsathI banyuM che mATe te tapuruSa sAmAsika bhAvapramANa nipajJa nAma kahevAya che. 142 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra * sAnuvAda vivecana * vivecana-249/6 - avyayIbhAva samAsamAM pUrvapada avyayarUpa ane uttarapada nAma rUpa hoya che. A samAsamAM napuMsakaliMga ane prAmA vibhaktinuM ekavacana ja hoya che. sUtramAM anu" zabda samIpa athavA laghu arthamAM prayukta che. * sUtra-249/ka : prazna :- ekazeSa samAsanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jemAM ekAda zeSa rahe (anya padono lopa thAya) te ekazeSa samAsa kahevAya che. jemake - jevo eka puruSa tevA aneka puruSa ane jevA aneka puruSa tevo eka puruSa jevo eka kaSaIpaNa (suvarNamudrA) tevA aneka kASafpaNa, jevA aneka kApaNa tevo eka kASapaNa, jevo eka cokho tevA aneka cokhA, jevA aneka coLa tevo eka cokho vagere rokazeSa samAsanA udAharaNa che. A ekazeSa samAsa che. * vivecana-249/s : samAna rUpavALA be ke bethI vadhu padamAMthI samAsa thatAM eka pada zeSa rahe ane anya padono lopa thaI jAya, tene eka zeSa samAsa kahevAmAM Ave che. je pada zeSa rahe temAM be hoya to dvivacana ane aneka hoya to bahuvacanano prayoga karAya che. jemake - puruSaa puruSaa-puru, puruSaa-puruSaza-puruSaza-puruSAH | samAnArthaka virUpa padomAM paNa eka zeSa samAsa thAya che. vaza thai zaMvAhI sagata udAharaNamAM eka vyaktinI vivakSA :puruSa: ane ghaNI vyaktionI vivakSAmAM va: puruSA: prayoga thAya che. bahuvacanamAM eka puruSapada zeSa rahe che, bAkInA puruSa padono lopa thaI jAya che. Aja rIte kASafpaNa vagere padomAM paNa jANavuM. A pada ke nAma eka zeSa sAmAsika bhAvapamANa niSpanna nAma kahevAya che. * sUtra-250,51/1 : pana :- tadrita niSpakSa nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- (1) karma, (2) zilpa, (3) zloka, (4) saMyoga, (5) samIpa, (6) saMyUtha, (7) aizvarya (8) apatya. A taddhita niSNa nAmanA ATha prakAra jANavA. pana :- kamanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kamanAma taddhitanA udAharaNa che * dauSyikavAnA vepArI, saukika-sUtaranA vepArI, kAsika-kapAsanA vepArI, suvaicAlika-sUtara vecanAra, bhAMDavaicAlika-vAsaNa vecanAra, kaulAlika-mATInA vAsaNa vecanAra A sarva taddhita karmanAma che. * vivecana-251/1 - gata karma zabdano prayoga pazca-vecavA yogya padArthanA arthamAM thayo che. paNa arthamAM taddhita pratyaya 'Tha' lAgavAthI je zabda bane te karmanAma. pUNe pathati haLavI vAne vecanAra. te ja rIte sUga vecanAra saugika vagere. * sUtra-249/6 : prazna : avyayIbhAva samAsanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- AvyayIbhAva samAsanA udAharaNa che - anugrAma, anunadI, anupharihA, anucarita.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-251 143 * sUtra-251/2 - ghana - zilpa nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara * zilpanAma taddhitanA udAharaNa che . tauSika-raphU karanAra zizI, pakArika-paTTa vastra banAvanAra zilI, tAjuvAsika-taMtu banAvanAra, audravRttika-zarIrano mela dUra karanAra zithI-nAvI, vATika-eka zilya vizeSa jIvI, maujakArika-muMjanI rassI banAvanAra zithI, kASThakArika-lAkaDAmAMthI vastuo banAvanAra zithI, chakArika, chama banAvanAra ziaNI, bAhyakArikaratha vagere banAvanAra zivapI, pIstakArikapustaka banAvanAra zilpI, zaitrakArika-citrakAra, datakArika-dAMta banAvanAra zial, haiyakArika-makAna banAvanAra zilI, raulakArika-patthara ghaDanAra zilpI, kaumikArika-khANa khodanAra zithI. te zivanAma taddhita che. * vivecana-251/ra : A sUtramAM zilpa kaLAnA AdhAre sthApita keTalAka nAmono saMketa che. A nAma zilA arthamAM taddhita pratyaya lAgavAthI niSpanna thAya che. * sUtra-251/3 : prazna :- zlokanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara savanA atithi, zramaNa, brAhANa te bloka nAma sahitanA udAharaNa che. A zlokanAma taddhita che. * vivecana-251/3 : zloka-yaza arthamAM taddhita pratyaya lAgavAthI je nAma nipajJa thAya, te zlokanAma kahevAya che. 'maffoDarsUtrathI prazasta arthamAM "a" pratyaya lAgyo che. tapazcaryAdi zramathI yukta hoya te zramaNa ane brahma-AtmAnA ArAdhaka hoya te brAhmaNa. A zramaNa, brAhmaNa vagere sarvanA atithi che, sammAnIya che mATe teo prazasta che. Ama zramaNa nAmanI niSpatimAM prazastatA-bloka kAraNarUpa hovAthI te zabda zloka nAma taddhita kahevAya che. * sUtra-251/4 - prata * saMyoga nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara saMyoganAma taddhitanA udAharaNa che - rAjAnA zasura-rAjazvasura, rAjAnA sALA-rAja sALA, rAjAnA sapTa-rAjasaddha, rAjAnA jamAI-rAjajamAI, rAjAnA banevI. rAjabanevI. * vivecana-2514 - saMbaMdha arthamAM taddhita pratyaya lAgavAthI je nAma nipanna thAya te saMyoganAma kahevAya che. satramAM 'ivro ' vagere udAharaNa ApyA che te vigraha karelA zabda che, teno saMyoga thatA 'rAjazvasura' bane che. rAjazvasura vagere nAma saMyoga taddhitaja bhAvapramANe nAma jANavA. * sUtra-251/5 - prazana * samIpa nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- samIpa amiAM taddhita pratyaya dvArA nija nAma-girinI samIpanuM nagara te sirinagara, vidizAnI 144 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana samIpanuM nagara te vaidiza, vaijJAnI samIpanuM nagara te veutaTa, tagarAnI samIpanuM nagara te tagarAtaTa A "girinagara' vagere nAma samIpanAma jANavA. * vivecana-251/5 - samIpa, nikaTa, pAsenA arthamAM taddhita pratyayathI girinagara, vaidiza, vejJAtaTa vagere niSpanna thAya che. te samIpArtha bodhaka taddhitaja bhAva pramANa nAma che. * sUtra-251/6 : pana :- saMyUtha nAmanuM svarUpa kevuM che? uttara :- saMyUthanAma taddhitanA udAharaNa-tagavatIkAra, malayavatIkAra, AtmAnuSaSThikAra, bikAra vagere. * vivecana-251/6 : graMtha racanAne saMyUtha kahevAmAM Ave che. te saMyUthane sUcavavA je taddhita pratyaya lAge ane tenAthI je nAma nipanna thAya te saMyutha nAma kahevAya che. jemake taraMgavatInA nimite je vAta cavAmAM AvI te graMthane taraMgavatI kahe che, te ja rIte malayavatI, AtmAnuSaSTi vagere graMthanA nAma jANavA. A 'taraMgavatI' vagere graMtha nAmomAM 'adhikRtya kRto grantha:' A arthamAM aNAdi ane ghAdi pratyaya lAge che ane bIjA sUtrathI teno lopa thatAM graMthanuM nAma 'taraMgavatI' bane che. 'taraMgavatI' vagere nAma saMcUthanAma jANavA. * sUtra-251/3 : prathana * aizA nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara aizarvanAma dvitanA udAharaNo - rAjezvara, talavara, mAuMbika, kauTumbika, Ibhya, zreSThI, sAviAha, senApati vagere. A aizvarya nAma che. * vivecana-251/3 : aizvarya dhotaka zabdone taddhita pratyaya lagADavAthI je nAma ni thAya te aizvaryanAma taddhita kahevAya che. aizvaryadhotaka nAma, svArthamAM (sva arthamAM) 'ka' pratyaya lagADavAthI niSpanna thAya che. tethI te rAjezvara vagere nAma aizvarya bodhaka taddhita ja bhAva pramANa niSpanna nAma jANavA. * sUtra-251/8 - pIna :- apatyanAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- apatyanAma taddhitanA udAharaNa-tIrthakaramAtA, cakravartamAtA, baLadevamAtA, vAsudevamAtA, rAjamAtA, munimAtA(gaNimAtA), vAcakamAtA te apatyanAma che. A rIte taddhita pratyayajanya nAmanI vaktavyA pUrNa thAya che. * vivecana-251/8 : apatya eTale putra, pugathI vizeSita thavuM te arthamAM taddhita pratyaya lAgavAthI tIrthakaramAtA vagere nAma niSpanna thAya che. - tIrthakara jemanA putra che te tIrthakara mAtA, tIrthakararUpa putra dvArA mAtA prasiddhi ane sanmAnane prApta thAya che, tethI te apatyanAma kahevAya che. mAtAnA nAme putranuM nAma prasiddha thAya to te paNa apatyanAma kahevAya
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-251 145 che jemake marudevAnA putra-mArudeveya arthAt RSabhadeva, te apatyanAma kahevAya. te ja rIte cakravartImAtA sumaMgalAno putra-saumaMgaleya arthAtu bharata cakravartI. baladevamAtArohINIno pukha-rohiNeya-baladeva. vAsudevamAtA-devakIno putra-daivakeya-kRSNavAsudeva. rAjamAtA-rolasAno putranaulaNeya-kuNika rAjA. munimAtA-dhAriNIno putra-dhAriNeyameghamuni, vAcakamAtA-rUsomano putra-raudrayomeya-vAcaka AryarakSita. * sUtra-251/9 : prazna :- dhAtu ja nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dhAtuja nAmanA udAharaNa-paraupadI sattA arthaka 'jU' dhAtu, vRddhi arthaka 'gs' dhAtu, saMgharSa arthaka saddha dhAtu, pratiSThA, lisA ane saMcaya arthaka gAthuM dhAtu tathA viloDana arthaka '7' dhAtuthI niSNa bhava, odhamAna vagere. * vivecana-251/9 : vyAkaraNa zAstramAM jene kriyApadanA pratyaya lAge te dhAtu kahevAya che. A dhAtu uparathI je zabda bane te dhAtuja nAma kahevAya che. vRddha dhAtu vRddhi arthamAM che tenA uparathI 'vardhamAna' nAma bane te dhAtuja nAma kahevAya. ahIM je udAharaNa ApyA che te saMskRta vyAkaraNAnusAra ApyA che. mULapAThamAM je dhAtuo batAvI che, tenA uparathI je nAma niSpanna thAya te dhAtuja nAma kahevAya. * sUtra-251/10 : prazna :- nitija nAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- niruktithI niux nAma nirukti nAma kahevAya che. jemake pRdI upara zayana kare te bheMsa (pADo), bhramaNa karatAM-karatAM avAja kare bhramara, je vAraMvAra UMca-nIcuM thAya te musaLa, vAMdarAnI jema vRkSanI zAkhA para ceSTA kare te kapittha, paNa sAthe je coMTI jAya te cikhala-kIcaDa, kAna UMcA hoya te ulUka-ghuvaDa, meghanI mALA te mekhalA. A niruktija nAma jANavA. A sAthe bhAjapamANa, pramANanAma, dasanAma ane nAma prakaraNanI vaktavyatA pUrNa thAya che. - vivecana-51/10 - zabdanI je vyutpatti batAvavAmAM Ave te niyukti kahevAya che athavA kiyA, kAka, bheda, payivAcI zabda dvArA zabdArthanuM kathana te nirukti kahevAya. nirukti nipajJa nAma nitija kahevAya. udAharaNamAM Avela 'mahiSa' vagere nAma saMskRta vyAkaraNanA pRpodAdi gaNathI siddha thAya che. * sUjha-252 - pramANanuM svarUpa kevuM che ? pramANanA cAra prakAra che, te A pramANe - (1) dvavyApamANa, (2) TrogapramANa, (3) kALadhamANa ane (4) bhAjapamANa. * vivecana-25ra : pramANano vyutpatti artha batAvatA zAstrakAro kahe che pramANa=pramANa. A be zabdathI pramANa zabda bane che, mANa e mAdhAtu parathI banela zabda che. te avabodha 4i1/10]. 146 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (jJAna) ane mAna artha sUcave che. "pra" upasarga vizeSa arthamAM prayukta thayo che. A rIte pramANano artha thayo vizeSa prakAre jJAna, mApa athavA nApa, pramANa zabdanI vyutpatti cAra rIte karavAmAM Ave che. (1) pramaurota pram - kAMsAdhana vyutpatti anusAra pramANa eTale je sArI rIte mAna kare che-vastu svarUpano nizcaya kare che te AtmA. (2) prathaoNnaina praHTTm - karaNa sAdhana vyutpati anusAra pramANa eTale jenA dvArA mAna karAya che. (3) fittamA pra m :- kiyA sAdhana vyutpati anusAra pramANa eTale mAna karavuM te pramANa arthAt vastu svarUpane jANavuM. (4) prayate thAt praNAo :- karma sAdhana vyutpatti anusAra je mamAya te pramANa, jANavuM mAtra te pramANa athavA mApavuM te pramANa. pramiti te pramANanuM phaLa che. jema phaLane pramANa rUpe mAnavAmAM Ave che tema vastune jANavAnA, mApavAnA je sAdhano te paNa pramANarUpa manAya che. darzana zAstromAM Agama, anumAna, upamAna vagere be, cAra ke cha pramANamAM ja pramANanA arthane sImita karI dIdho che. teTalo sImita artha ja grahaNa na karatAM ahIM pramANano ati vistRta artha grahaNa karavAmAM Avyo che. yathArtha jJAnane pramANa kahyuM che, jenA dvArA yathArthajJAna thAya te pramANa. jJAna ane pramANano vyApakavyApyabhAva saMbaMdha che. jJAna vyApaka che, pramANa vyApya che. jJAna yathArtha, ayathArtha baMne pe saMbhave che. samyak nirNAyaka jJAna yathArtha hoya jyAre tenAthI viparIta jJAna ayathArtha hoya che. paraMtu pramANa to yathArtha rUpaja hoya che. * sUtra-53/1 - dhana dravyapamANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dravyapamANanA be prakAra che, te A pramANe che - pradeza niujha ane vibhAga nium. prathama * pradeza nium dravyapamANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- paramANu pugala, be pradezo, cAvatu dasa pradezo, saMkhyAta pradezo, asaMkhyAta pradezo ane anaMta pradezothI je niSpanna thAya che, te pradeza niug dravyapamANa kahevAya che. * vivecana-253/1 : dravya viSayaka yathArtha jJAnane dravya pramANa kahevAmAM Ave che. jenA dvArA dravyonuM yathAryajJAna (pramANa) thAya te pramANa athavA je dravyonuM yathAryajJAna (pramANe) karAya te dravyapramANa. temAM eka, be, traNa vagere pradezothI je dravya nipanna thAya te pradeza niSpakSa dravya pramANa kahevAya che. A pradeza nipajJa dravyapramANamAM paramANuthI anaMta pradezIskaMdha sudhInA badhA ja dravyono samAveza thaI jAya che. paramANuthI be, traNa, cAra yAvat anaMta pamANuonA saMyogathI niSpanna skaMdha pramANadvArA grAhya hovAthI prameya che. chatAM tene pramANa mAnavAmAM Ave che. ''yvate vat tat praHT '' je mapAya te pramANa. pramANanI karmasAdhana vyutpati
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-253 143 anusAra paramANu vagere dravya mapAya che, tenuM yathArtha jJAna karAya che mATe te pramANa. 'yfintenaina fsa praHUK' A karaNa sAdhana vyutpatti anusAra jenA dvArA jANI zakAya te pramANa. paramANu vagere dravyonuM eka, be, traNa paramANuothI niSpanna svarUpa ja mukhyarUpathI pramANa che kAraNa ke te tenA dvArA ja jaNAya che. te svarUpa sAthe paramANu vagere saMbaMdhita hovAthI paramANu vagere dravyane upacArathI pramANa kahela che. ofeta: praHTUTP - je jJAna te pramANa. A bhAvasAdhana vyutpati anusAra jJAnapramANa che. prameya-oya padArtha mukhyarUpe pramANa na kahevAya. mATe kAryamAM upacAra karI prameyane pramANarUpa mAnavAmAM Ave. eka pradezavALo paramANu ane be pradeza, traNa pradeza cAva anaMtapadezathI niSpanna skaMdha prameya che. te karmasAdhana vyutpati anusAra mukhyarUpathI pramANabhUta che ane karaNasAdhana tathA bhAvasAdhana vyutpatti anusAra upayAthI pramANabhUta che mATe paramANu vagere sarvane pradezaniug dravyapamANa kahyuM che. paramANu vagere svataH pradezarUpa che. AkAzanA avibhAgI aMzane pradeza kahevAmAM Ave che. AkAzanA jeTalA bhAgamAM eka avibhAgI pudgala paramANu rahe teTalA mane pradeza kahe che. je svayaM Adi, madhya ane AMtarUpa hoya tevA nirvibhAga dravyane paramANu kahe che. AvA betraNa, cAhyI laI anaMta paramANu bhegA maLe, paramANuonA saMghaTanathI nipUNa thatA piMDane aMdha kahevAmAM Ave che. ahIM mUrta evA pudgaladravyanA pradezanuM kathana karyuM che kAraNa ke te Indriya grAhya che. 1. dhamastikAyanA asaMkhyAta pradeza che. 2. adhamastikAyanA asaMkhyAta pradeza che. 3. jIvAstikAyanA (eka jIvanA) asaMkhyAtapradeza che. 4. AkAzastikAyanA anaMtapadeza che. 5. kALa dravya-apadezI 6. pudgalAstikAya-saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta pradezavALuM che. * sUjha-253/2 - prazna :- vibhAga niSNa dravyapamANanuM svarUpa kevuM che ? uttara * vibhAga nima vApamANa pAMca prakAranI che. (1) mAna pramANa, () unmAna pramANa, (3) avamAna pramANa, (4) gaNima pramANa, (5) pratimAnuM pramANa. * vivecana-253/ra : viziSTa athavA vividha bhAga-bhaMga, vikalA, prakArane vibhAga kahevAmAM Ave che. je dravyapramANanI nipati pradezothI nahIM paNa vibhAga dvArA thatI hoya, te vibhAga nipA dravyapramANa kahevAya che. dhAnyAdi dravyonuM mApa pradeza dvArA na thAya paNa pasalI vagere vibhAgathI thAya che, mATe tene vibhAga nipajJa dravyapamANa kahevAmAM Ave che. vibhAga niSpa dravyapramANanA pAMca prakAra che - (1) mAna :- tela vagere pravAhI ane dhAnya, dhana dravyone mApavAnA pAtra. (2) unmAna :- bAjavAthI toLAya che. (3) avamAna - phogane mApavAnA daMDa, gaja, mAIla, ki.mI. vagere. 148 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (4) gaNima - eka, be, traNa ema gaNI zakAya che. (5) pratimAna: jenA dvArA sonuM vagerenuM vajana karAya che. * sUga-253/3 - dhana :- mAna.mANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- mAna.mANanA be prakAra kahyA che, te A pramANe che - (1) dhAnyamAna pramANa () sa mAnA mANa. dhana :- dhAnyamAnapamANanuM svarUpa kevuM che? uttara :- dhAnya mApavAmAM Ave te sAdhano-dhAnya mAna kahevAya. te amRti, pasUti Adima jANavA. (1) be asRtinI eka prakRti, (2) be prakRtinI eka setikA, (3) cAra saitikAno eka kuDava. (4) cAra kuDavano eka prastha, (5) cAra prasthano eka Dhaka, (6) cAra aDhakano eka droNa, (3) sAMTha Dhakano eka jaghanya kuMbha, (8) sI ADhakano madhyamakuMbha (6) so aDhakano utkRSTa kuMbha (10) AThaso oDhakano eka bAha thAya che. prathana * dhAnyamAna pramANenuM prayojana zuM che ? uttara :- A dhAnyamanA pramANa dvArA mukatolI-koThI, murata-moTo kothaLo (moTI guNI) I-nAnIguNI (nAnI thelI), liMda-vAsaNa ke Topalo tathA apacArImAM (bhUmigata koThImAM) rAkhelA dhAyanA pramANanuM parijJAna thAya che. A rIte dhAnya mAna pramANa jANavuM. * vivecana-53/3 - dhAnyaviSayaka mAna-mApane dhAnyamAna pramANa kahevAmAM Ave che. dhAnyAdi padArthane mApavAnuM prathama ekama che amRti. eka hatheLI pramANa dhAnya amRti kahevAya che. be amRtinI eka pasRti arthAtu khobo. khobAmAM samAya teTaluM dhAnya pamRti pramANa kahevAya. setikA, kuDava vagere magadha dezamAM prasiddha mAponA nAma che. A dhAnyamAna pramANanuM prayojana spaSTa che ke tenAthI koThI vageremAM lakhelA dhAnya AdinA pramANanuM jJAna thAya che. muDava :- cAra AMgula lAMbu-pahoLuM ane UMDuM vAMsanuM pAtra ke loDhAnuM pAtra. * sUtra-253/4 : pana - samAna pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara * samAna pramANa dhAnyamAna pramANa karatAM cAra bhAga vadhAre hoya che ane te atyaMtara zikhAyukta hoya che, te mApa pramANe che - (1) cAra pala pramANa eka catuHSaSThikA (2) ATha pala pramANa dvArSAizikA, (3) soLapala pramANa poDazikA, (4) bIsa pala pramANa aSTabhAgikA, (5) cosaTha pala pramANa catubhaIgA, (6) ekaso aThThAvIsa pala pramANa amiAnI () basso chappana pala pramANa mAnI (mANI) hoya che. bIjI rIte - (1) be catuHSaSThikAnI eka dvAiizikA, (2) be dvAjhizikAnI eka SoDazikA, (3) be moDazikAnI eka aSTabhAgikA, (4) be aSTabhAgikAnI eka catubhagikA, (5) be catubhagikAnI eka dhamAnI (6). be ardhamAnInI eka mAnI thAya che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-253 149 prazna :- A rasamAna pramANanuM zuM prayojana ? uttara H- A rasamAna pramANathI degaDA, ghaDA, kaLaza, nAnA kaLaza, mazaka, karoDikA, kuMDI vageremAM rahelA pravAhI padArthonA parimANanuM jJAna thAya che. A rasamAna pramANa che. * vivecana-253/4 - dhAnya mApavAnA sAdhano karatA pravAhI mApavAnA sAdhano caturthAMga-cArabhAga adhika moTA hoya che. dhAnyamAna pramANa dvArA dhAnyAdi padArtho mapAya che ane tenI zikhA upara hoya che. jyAre rasamAna pramANa dvArA pravAhI padArtho mapAya che. A tarala padArthonI bahAra zikhA thaI na zake tenI zikhA aMtaramukhI aMdara tarapha hoya che. mATe setikA vagere dhAnya mApa karatAM rasamA5 cArabhAga moTA hoya che dhAnyAdi Toca sahita bhare ane pravAhI dravyanA mApa caturbhAga moTA hovAthI baMnenuM mApa samAna thaI jAya. rasamAna pramANanuM prathama ekama 'catuHSaSThikA' che, catuHSaSThikAthI mAnI paryaMtanA mApavAnA pAtro pUrva-pUrva karatAM bamaNAM bamaNAM jANavA A rasamAna pramANanA mApa tathA pravAhI padArtha rAkhavAnA sAdhanonA 'vAka' vagere nAma tatkAlIna magadha dezamAM pracalita hatA. te pAtra cAmaDA ane dhAtuonA banatA. * sUtra-253/5 : prajnma :- unmAna pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jenuM unmAna karAya athavA jenA dvArA unmAna karAya arthAt je vastu trAjavAthI toLavAmAM Ave tene unmAna pramANa kahe che. te mApa A pramANe che. adhakarSa, ka, ardhapala, pala, atulA, tulA, ardhabhAra ane bhAra. be aghakarSano eka karSa be karSano eka apila, be ardha palano eka pala, (eka so pAMca athavA) pAMcaso palanI tulA, dasa tulAno eka ardhabhAra ane vIsa tulA (be ardhabhAra)no eka bhAra thAya che. -- prazna :- A unmAna pramANanuM zuM prayojana che. uttara H- A unmAna pramANathI patra, agara, tagara, cauyaka (auSadhi vizeSa) kuMkuma, khAMDa, goLa sAkara vagere dravyonA parimANanuM jJAna thAya che. * vivecana-253/5 H je vastunuM pramANa trAjavAthI toLIne nizcita karavAmAM Ave te unmAna kahevAya che. toLavAnuM nAnAmAM nAnuM mApa ardhakarSa che. jenA dvArA toLAya te unmAna. A karaNa mUlaka vyutpatti anusAra trAjavAnA mApa-ardhakarSa vagere utthAna kahevAya che. unmAna pramANa dvArA sAkara-goLa vagerenuM pramANa nakkI karAya che. * sUtra-253/6 thI 256/1 H prazna - A vamAna pramANanuM svarUpa kevuM che? uttara - jenA dvArA avamAna-mApa karAya te athavA jenuM avamAna-mApa karAya te avamAna pramANa kahevAya che. te A pramANe che hAthathI, daMDathI, dhanuSyathI, yugathI, nAlikAthI, 150 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana akSathI athavA mUsalathI mApavAmAM Ave che. daMDa, dhanuSya, yuga, nAlikA, akSa ane mUsala cAra hAtha pramANa hoya che. dasa nAlikAnI eka rajU hoya che. A badhA mApa avamAna kahevAya che. vastugRhabhUmine hAthathI, kSetrane daMDathI, mArgarastAne dhanuSyathI ane khAI-kUvA vagerene nAlikAthI mApavAmAM Ave che. A badhA avamAna pramANa rUpe oLakhAya che. * sUtra-256/2 : prazna :- A tamAna pramANanuM prayojana zuM che ? uttara H- A avamAna pramANathI khAI, prAsAda pITha, kakacita-kASThakhaMDa, caTAI, vastra, divAla, divAlanI paridhi vagere saMbaMdhita dravyonI laMbAI, pahoLAI ane UMDAInuM jJAna thAya che. A avamAna pramANanuM svarUpa che. * vivecana-256/2 jIvana nirvAha mATe manuSyane dhAnya, pANI, svAsthya rakSA mATe auSadhAdinI jarUra rahe che. tenuM mApa karavA mATe dhAnya mAna pramANa, samAna pramANa, unmAna pramANano upayoga thAya che. potAnI surakSA mATe manuSya makAna vagerenuM tathA nagaranI rakSA mATe khAI vagerenuM nirmANa kare che. tenI laMbAI, pahoLAI vagerenA parijJAna mATe avamAna pramANano upayoga karavAmAM Ave che. * sUtra-256/3 : praznana - gaNima pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- je gaNAya athavA jenA dvArA gaNanA karAya te gatima pramANa kahevAya che. te A pramANe che. eka, dasa, so, hajAra, dasa hajAra, lAkha, dasa lAkha, karoDa vagere. prazna :- gaNima pramANanuM zuM prayojana che ? uttara H- gaNima pramANathI mRtya-nokara, karmacArI vagerenI vRtti-AjIvikA, bhojana, vetananI, Aya vyayathI saMbaMdhita (rUpiyA-paisA vagere) dravyonI niSpatti rUpa gaNanA pramANanuM parijJAna thAya che. te gaNima pramANanuM svarUpa che. * vivecana-256/3 : gaNima pramANa dvArA je vastunI gaNanA thAya athavA je sAdhana dvArA te vastunI gaNanA thAya te baMne gaNima kahevAya che. je saMkhyA dvArA gaNAya che, te eka, be, traNa, dasa, so vagere saMkhyA paNa gaNima zabdathI vAcya bane che. gaNanA mATe sUtramAM karoDa sudhInI saMkhyAno saMketa karyo che. tenAthI AgaLanI saMkhyAo A pramANe che. dasa karoDa, araba, dasa araba, kharaba, dasa kharaba, nIla, dAnIla, zaMkha, dasa zaMkha, padma, dasa padma vagere saMkhyA 194 aMka pramANa che. sUtrakAre teno saMketa 'kALapramANa"nA varNana prasaMge karyo che. * sUtra-256/4 : praznana :- pratimAna pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara - jenA dvArA suvAdinuM mApa karAya te pratimAna pramANa kahevAya che, te A pramANe che - guMjAravI,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-256 151 kAkaNI, nipAta, karmamASaka, maMDalaka, suvarNa. pAMca guMjAno eka karmamASaka thAya che. cAra kAkaNIno eka kamAyaka thAya che ane traNa niSAvano eka karmamASaka thAya che. Ama kamAika cAra kAkaNIthI ninna thAya che. bAra karmamApakonuM athavA aDatAlIsa kAkaNInuM eka maMDalaka thAya. soLa kamamASaka athavA cosaTha kAkaNInuM sonAmahora thAya. prathana * pratimAnA pramANanuM zuM prayojana che ? uttara :- A pratimAna pramANa dvArA suvarNa, cAMdI, maNi, motI, zaMkha, zilA, pravAla vagere dravyonA parimANanuM jJAna thAya che. tene pratimAna pramANa kahe che. * vivecana-256/4 : je toLAya, jenuM pratimAna karAya te pratimAna pramANa. A vyutpatti anusAra suvaNiida pratimAnuM pramANa kahevAya che. jenA dvArA toLAya-pratimAna karAya te pratimAnA pramANa, A vyutpatti anusAra guMjA, kAkaNI vagere pratimAna kahevAya che, unmAna pramANamAM paNa sAkara vagerene trAjavAcI toLavAmAM Ave che ane pratimAnA pramANamAM paNa suvarNa vagerene trAjavAthI toLavAmAM Ave che, to baMnene alaga-alaga kahevAnuM kAraNa zuM ? tevI jijJAsAnA uttaramAM AcAryo jaNAve che ke sAkara vagerene zera, kilo vagerethI mApavAmAM Ave che, jyAre suvarNa vagerene tolA, mAzA, rati vagerethI toLavAmAM Ave che. A rIte baMne toLavAnA mApa hovA chatAM eka skUla che ane eka sUma che. baMnenA trAjavAmAM paNa sUkSmatAnuM aMtara hoya che. baMne dvArA toLavAmAM AvatAM padArtho ane tenA mUlyamAM paNa aMtara hoya che. tethI baMnene pRthaka kahyA che. vaDI vamama :- A rIte karmamAsaka cAra prakAre thAya che. mULapAThamAM kamamAsakanuM mApa traNa prakAre ja batAvyuM che. vyAkhyAkAre tene spaSTa karyuM che ke kAkaNInI apekSAe cAra kAkaNIno karmamAsaka thAya te pradhAna che. guMjA ane nipAvathI nipajJa karmamAsaka pradhAna nathI. * sUtra-5/1 - prazna :- stra pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kSetra pramANa be prakAre paraNuM che, te A pramANe che - (1) pradeza nium () vibhAga niua. prazna :- pradezaniSpanna kSetramANanuM svarUpa kevuM che? uttara :- eka pradezAvavADha, be pradezAvagaDhathI laI saMkhyAta pradezAvagADha, asaMkhyAta pradezAvagADha garUpa pramANane pradeza nipajJa pramANa kahe che.. * vivecana-253/1 - dravapramANanA varNanamAM pradezaniSajJamAM pudgalAstikAyanA paramANu AdinuM kathana che ane kSetra pramANamAM eka pradezAvagADha AdinuM kathana che. pudgala dravyamAM jema eka, be, traNa vagere nirvibhAga aMzo pradezothI nipajJa che tema ogamAM paNa eka, be, traNAdi nirvibhAgAtmaka saMzo-pradezothI nipajJa che. pradezothI niSamtA te upara "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana ja pratyeka dravyanuM nija svarUpa che. A pradezathI pitta thanAra pramANane pradeza niSa pramANa kahe che. ahIM kSetra zabda 'AkAza' arthamAM prayukta thayo che. AkAzanA be bheda che lokAkAza ane alokAkAza, dhamastikAya vagere dravya jeTalA AkAzane avagAhIne rahyA che, teTalA AkAzane lokAkAza ane te sivAyanA AkAzane alokAkAza kahevAmAM Ave che. alokAkAzamAM AkAzAstikAya dravyano to sadbhAva che paraMtu niyAmaka dhamastikAya vagere pAMca dravyano abhAva che. A lokAkAzarUpa kSetranA asaMkhyAta pradeza che. A pradezo tenA svarUpathI jaNAya che. je jaNAya, jenuM mAna karAya te pramANa. A vyutpatti anusAra te pramANa che, lokAkAzanA anaMtapadeza che paraMtu jIva-pudgala vagere lokAkAzanA asaMkhyAta pradezanA AdhAre rahe che, mATe ahIM asaMkhyAta pradezAvagADha parvatanA pradezo grahaNa karyA che. avagADha eTale avagAhIne rahevuM. pudgala-paramANunA AdhAre pradeza nakkI thAya che. eka paramANu jeTalA kSetrane avagADha kare teTalA kSetrane pradeza kahevAmAM Ave che. eka AkAza pradeza upara eka paramANuthI laI anaMtapadezI DhaMdha paNa rahI zake che. eka AkAzapradezamAM je pudgala dravya rahe tene eka pradezAvagADha kahevAya. be AkAzapradezarUpa kSetramAM je pudgala rahe te dvipadezAvagADha kahevAya. te ja rIte traNa, cAra vagere asaMkhyAta pradezAvagADha kSetra jANavuM. pudgala sivAya bIjA dravyonI kSetra avagADhatA A pramANe che - (1) ghamastikAya-asaMkhyAta pradezAvagADha, (2) sAmarikAya-asaMkhyAtA pradezAvagADha, (3) AkAzAstikAya-svapratiSThita che ane anya dravyane sthAna Ape che. tenA AdhArarUpa anya kSetra nathI, (4) jIvAstikAya-pratyeka jIva asaMkhyAta pradezAvagADha, (5) kALa dravya-apadezI che pradezanA samudAya rUpa nathI. * sU-253/2, 258 : vibhAganiSajJa pramANanuM svarUpa kevuM che? (1) gula (2) veMta (3) rani (4) kukSi (5) dhanuSya (6) gAu-gabhUti (7) yojana (8) zreli (6) pratA (10) loka (11) loka. A vibhAganiux x pramANa. * vivecana-252, 258 : AkAzarUpa tra svagata pradezonI apekSAe pradezaniSajJa che. tenuM varNana pradeza niSajJamAM karyuM che. vibhAga niSpannamAM tenuM kathana tathA mApa gula vagere vibhAga dvArA karavAmAM Ave che, tene vibhAganipajJa phogapramANa kahe che. kSetra pradeza dvArA jaNAya to te pradezaniSpanna kahevAya ane te kSetra aMgula vagere vibhAga dvArA jaNAya to te vibhAganipajJa kahevAya che. vibhAganiSajJanuM prathama ekama aMgula che. * sUtra-259 thI ra63/1 : gulanA traNa prakAra che, te pramANe che - (1) AtmAMgula (2) usedhAMgula (1) pramANAMgula.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-259 thI 23 153 prazna :- AtmAMgula kone kahevAya che? uttara :- je kALamAM, je manuSya hoya te kALamAM, te manuSyanA aMgulane bhAMgula kahevAya che. potAnA bAra gula pramANa mukha hoya che ane tenA navamukha pramANa (ekaso ATha aMgulanI) UMcAIvALA puruSa pramANayukata manAya che. drosika puruSa (eka droNa pANInA mApavALA puruSa) mAnayukta hoya che ane AdhubhAra pramANa tolavALA puruSa unmAnayukta kahevAya che. je puruSa mAna-unmAna ane pramANathI saMpanna hoya tathA zArIrika zubha lakSaNo, talasamAdi vyaMjano ane udAratA vagere guNothI yukata hoya, uttamakuLomAM janmela hoya te puruSo uttamapuruSo kahevAya che. A uttama puruSo potAnA aMgulathI 108 aMgula pramANa UMcA hoya che ane madhyamapuruSa 104 aMgula UMcA hoya che. adhamapuruSa 96 AMgula UMcA hoya che. vIratA, gaMbhIratA, prazaMsanIya vara, sava-Atmika, mAnasika, zakti, sAra-zArIrika kSamatA sarvaguNothI parihIna uttama ke adhama puruSa paramapaNe dhIra gaMbhIra Adi guNasaMpanna uttama puruSonA dAsa hoya che. uparokata gula pramANa anusAra (1) AtmAMgulathI cha aMgulano pAda, (2) be pAInI vaita, 3) be veMtanI rAtri (hAtha), (4) be raninI kukSi, (5) be kukSino daMDa, dhanuSya, suga, nAlikA akSa ane musala thAya che, (6) be hAra dInuSyano eka gAukoza () cAra gAuno eka yojana thAya che. * vivecana-259 thI 263/1 : A be sUtra dvArA sUkAre AtmAgulanuM svarUpa darzAvyuM che. 'AtmA' zabda svano sUcaka che. dareka vyaktinA pota potAnA aMgula te AtmAgula kahevAya che. A AbhAMgulanuM mApa-pramANa eka sarakhuM rahetuM nathI. utsapiNI ane avasarpiNI kALamAM manuSyonA zarIranI UMcAImAM vadha ghaTa thAya che. je kALamAM je manuSyo hoya tenA aMgula pramANane AbhAMgula kahevAmAM Ave che. pramANapuruSa :- bAra Atma aMgula=eka mukha thAya che. tevA nava mukha thatu 108 aMgula UMcAI vALA puruSa pramANa puruSa kahevAya che. - DhoNikapuruSa - droNa pramANa nyUna pANI hoya tevI pANInI kuMDImAM koI puruSa praveze ane kuMDI chalochala thaI jAya to te puruSa mAnayukta kahevAya che. tevA puruSane droNika puruSa kahevAya che.. unmAnapuruSa :- koI puruSane trAjavAthI toLavAmAM Ave ane jo te AbhAra pramANa vajanavALA hoya to te puruSa unmAna pramANayukta kahevAya che. A traNe prakAranA mApathI je yukata hoya te pramANapuruSa-uttamapuruSa kahevAya che. A uttamapuruSa pramANa, mAna, unmAnathI saMpanna hovAnI sAthe tenuM zarIra svastika, zrIvansa vagere zubha lakSaNo, tala, masA vagere vyaMjanothI yukta hoya che. teno janma lokamAnya 154 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kaLamAM thAya che. te ucca gotra karmanA udayanA phaLa svarUpe lokamAM Adara-sanmAnanuM pAtra manAya che ane AjJA, aizvarya, saMpattithI samRddhi hoya che. sUma-263/ra :prazna * Atmagula pramANanuM prayojana che ? uttara : bhAMgula pramANathI kUvA, jaLAzaya, nadI, taLAva, vApI, puSkariNI, dIkliMkA, guMjAlikA sara, sarapaMkita, sarasapatti, bilapati rAma, bagIcA, uMdhAna, kAna, vana, vanakhaMDa, vanarAji, devakuLa, sabhA papA, sUpa, khAI, pariNA, prakAra, aTTAlaka, carikA, dvAra gopurutoraNa, rAsAda, ghara, sarasa-mUMpaDI vayana (leNa) ApaNadukAna, zRMgATaka, mika, catuka, cavara, catumukha, mahApatha, patha, zakaTa, ratha, yAna, pAlakha, gili, zili, zibikA, aMdamAnikA, kaDAI, moTI kaDAI, kaDachI, Asana, zayyA, khaMbha, bhAMDa, mATInA vAsaNa vastuo ane vartamAnakALanA yojana vagerenuM mApa karavAmAM Ave che. tAtA e che ke vartamAna kALanI jarUriyAtanI tathA manuSya dvArA banAvavAmAM AvatI samasta vastuonI laMbAIpahoLAI-UMDAI AtmAMgulathI mApavAmAM Ave che. AbhAMgula sAmAnyathI traNa prakAranA kahyA che, te A pramANe che - (1) sUciaMgula (2) patarAMgula (3) dhanAMgula. (1) eka gula lAMbI ane eka pradeza pahoLI AkAzapadezanI zreNine sUTyagula kahe che. (2) sUTyagulane sUTyagulathI guNatA patarAMgula bane che. (3) patarAMgulane sUTyagulathI guNatA dhanAMgula bane che. * vivecana-263/ra : A sUtramAM AtmAgulanA traNa bheda sUTyagula, pratarAMgula ane ghanAMgulanuM varNana sUrakAre karyuM che. sUtragata zreNi zabdathI prasaMzAnusAra AkAza pradezanI zreNi grahaNa karavI 'Avazyaka che kAraNa ke ahIM kSetranuM varNana che. (1) sUTyagula:- eka aMgula lAMbI AkAzapadezanI zreNine sUTyagula kahe che. sUci eTale soya. soyanI jema A zreNI eka aMgula lAMbI hoya che. AkAzapadezo eka pachI eka ema lAInamAM goThavAyela hoya che. eka-eka pradeza jeTalI te pahoLI hoya che paraMtu anya AkAzapradezo bAjumAM goThavAya ane je pahoLAI bane tevI pahoLAI A sUTyagulamAM hotI nathI athatuM jemAM mAtra laMbAI che pahoLAI hotI nathI tevI, potAnA aMgula pramANa lAMbI, AkAzapadezanI zreNine sUTyagula kahevAmAM Ave che. temAM asaMkhyAta AkAzapadeza samAyelA hoya che. (2) pratarAMgulaH- pratara eTale varga. koIpaNa zazi saMkhyAne paraspara guNavAmAM Ave ane je saMkhyA prApta thAya te pratara kahevAya che. pratara eTale paDa. paDanI jema temAM laMbAI ane pahoLAI baMne hoya che. temAM eka pradezanI jADAI hoya che paNa anya AkAza pradezo dvArA je jADAI thAya tevI jADAI temAM hotI nathI. tethI ema kahI zakAya ke eka gula lAMbI ane eka aMgula pahoLI AkAza pradezonI zreNi
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 sUtra-263 pratarAMgula kahevAya che. pratarAMgulamAM asaMkhyAta AkAzapadeza hoya che. (3) dhanAMgula:- gaNitazAstranA niyamAnusAra eka saMkhyAne traNavAra sthAyI paraspara guNavAthI je saMkhyA thAya te dhana kahevAya che arthAt jemAM laMbAI, pahoLAI ane jADAI, A traNe hoya te dhana kahevAya che. sUtramAM kahyuM che ke pratarAMgulane sUTyagulathI guNatA dhanAMgula niSpanna thAya che. A dhanAMgula eka aMgula lAMbI, eka gula pahoLI ane eka aMgula jADI AkAzapadezanI zreNirUpa che. temAM asaMkhyAta AkAzapadeza hoya che. sUTyagula dvArA vastunI laMbAI, pratarAMgula dvArA vastunI laMbAI ane pahoLAI, dhanAMgula dvArA vastunI laMbAI, pahoLAI tathA jADAI mApI zakAya che. * sUtra-263/3 - prathana :he bhagavan ! A sUTyagula, patarAMgula ane dhanAMgulamAMthI koNa konAthI atya, adhika, tulya ke vizeSAdhika che ? uttara * sarvazI abha suraTyagula che. tethI patarAMgula asaMkhyAtaguNA adhika che ane tethI dhanAMgula asaMkhyAtaguNa adhika che. A rIte AtmAMgulanI vakatavyA pUrNa thAya che. vivecana-263/3 : sUTyagula vagere gaNe aMgulano avA bahutva spaSTa che. sUryaMgulamAM mAtra laMbAI hovAthI anya be aMgulanI apekSAthI te aA che. pratarAMgulamAM laMbAI ane pahoLAI Lo hovAthI te sUTyagula karatAM asaMkhyAta guNa adhika che ane ghanAMgulamAM laMbAI, pahoLAI ane jADAI traNe hovAthI te pratarAMgula karatAM asaMkhyAtaguNA adhika che. ahIM adhikatA pradezonI apekSA che. * sUtra-263/4,264 - prathana * usedhAMgulanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- unmedhAMgula aneka prakAre kahyuM che te A pramANe che - paramANu, trasareNu, thareNu, vAlANa, lIMba, ja javuM. A pratyekane kramazaH ATha-ATha vRddhi karatAM uodhAMgula prApta thAya che ati ATha kareNanI eka rathareNu, ATha reNuno eka vAlAjha, ATha vAlAnI eka lIMba, ATha lIMkhanI eka ja ATha jU no eka java ane ATha java barAbara eka unmedhAMgula bane che. * vivecana-263/4,264 - A sUtra ubheghAMgulanA svarUpa varNananI pUrvabhUmikArUpa che. ulledha eTale vaghavuM. je anaMta sUkSama paramANu, trasareNu vagere kramathI vadhe che, te usedhAMgula kahevAya che athavA cAregatinA jIvonA zarIranI avagAhanA UMcAI je aMgulI mApavAmAM Ave utsughAMgula kahevAya che. sUtramAM ubheMghAMgulanA aneka prakAra batAvyA che. te utsadhAMgulanuM mApa batAvatA ekamonI apekSAe samajavuM. ulledhAMgula pote to eka ja che. paramANu, sasareNu vagere svayaM utsadhAMgula nathI. ulleghAMgulanuM pramANa batAvavA upayogI sAdhana che. 156 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * sUtra-265/1, 266 - prathana * paramANunuM svarUpa kevuM che? uttara :- paramANu be prakAranA kahyA che te A pramANe che - (1) sUkSma paramANu (2) vyavahAra paramANa. be prakAranA paramANamAMthI sama paramANuno ahIM adhikAra na hovAthI te sthApanIya che athati tenuM varNana na karatAM vyavahAra paramANunuM vani zAstrakAra kare che. dhana :- vyAvahArika paramANunuM svarUpa kevuM che ? uttara :- anaMtAnaMta saksa paramANuonA samudAyanA samAgamathI-ekIbhAva5 milanathI eka vyAvahArika paramANu niya/thAya che. pana - vyAvahArika paramANu talavAra ke charAnI dhArane avagAhita kare che ? uttara * hA, avagAhita karI zake che, dhAra para rahI zake che. prathama - zuM talavAranI dhAra vyAvahArika paramANunuM chedana-bhedana karI zake che ? uttara :- nA, te artha samartha nathI athaC/ talavAranI dhAra A vyavAvahArika paramANunuM chedana-bhedana karI zakato nathI. prathana - he bhagavan! zuM A vyAvahArika paramANu agninI vaccethI pasAra thaI zake che ? uttara :- hA, te pasAra thaI zake che. dhana :- zuM ani vaccethI pasAra thatAM te baLI jAya che ? uttara : nA, te artha samartha nathI. anirUpa zastra tene bALI zakatuM nathI. prazna :- zuM A vyAvahArika paramANu yuddhara saMvataka nAmanA mahAmeghanI madhyamAMthI pasAra thaI zake che ? uttara : hA, te pasAra thaI zake che. prazna :- mahAmeghamAMthI pasAra thatAM zuM te pANIthI bhIMjAya jAya? nA, te artha samartha nathI Athati te pANI tene bhIMjavI zakatuM nathI. apakAyarUpa zastrano tenA para prabhAva paDato nathI. pana he bhagavana ! zuM vyAvahArika paramANu gaMgA mahAnadInA pratisotamAM, viparIta pravAhamAM gamana karI zake che ? hA, te pratisotamAM gamana karI zake. prazna :- pratiyotamAM gamana karatAM zuM te vinAza pAme che ? uttara :- nA, te asamartha nathI. pratiyotarUpa zastra tenA para kArya karI zakatuM nathI. pravana - he bhagavan! zuM te vyAvahAki paramANu pANInA vamaLamAM ke jalabiMdumAM avagAhana karI zake che ? uttara : hA, te vamaLamAM ane jalabiMdumAM avagAhana karI zake che. prazna :- zuM te bhIno thaIne kullita thAya che ? athati saDI jAya che ? uttara :- nA, te artha samartha nathI. vyAvahArika paramANu para pANIrUpa zA kArya karI zakatuM nathI. - atyaMta tINa zA paNa jenuM chedana-bhedana karavA samartha nathI tene, siddhapuruSa kevaLI bhagavAna paramANu kahe che. te sarva pramANonuM Adi pramANa che athati vyAvahArika paramANu pramANonuM Adi ekama che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15e sUtra-265,266 * vivecana-265/1, 266 : usedhAMgulanA mApa-pramANanuM prathama ekama che paramANu. pama ane aNuzaLadathI paramANu zabda niSpanna thAya che. parama eTale caramatamAM chellAmAM chello aNu arthAt pudgala dravyanA vibhAga karatAM karatAM chello aMza je Ave ke jenA have vibhAga thaI na zake, tevA nirvibhAga aMzane paramANu kahevAmAM Ave che. paramANuo bhegA maLavAthI aMdha bane che. A rIte paramANu kAraNarUpa che paNa kAryarUpa nathI. A taimyika paramANunuM ahIM koI kArya nathI, te vyavahAramAM upayogI nathI mATe tene sthApya, sthApavA yogya kahI sUtrakAre tenuM vizeSa varNana karyuM nathI. A be-traNa-cAra-pAMca vagere paramANu bhegA maLe, ekabhAvane pAme tyAre te skaMdha kahevAya che. A skaMdha jyAM sudhI sthUla rUpe na pariName, tyAM sudhI nizcayanayanI apekSAe bhale te dha hoya paraMtu vyavahAra naya tene paramANu kahe che. tethI sUphamAkAra skaMdha vyAvahArika paramANu kahevAya che. anaMta paramANu bhegA maLIne anaMtapadezI DhaMdha bane, te jyAM sudhI apti-pANI, zastra vagerethI pratighAta na pAme tyAM sudhI sUkSmAkAra kahevAya che ane jyAre zAthI abhihata thAya tyAre te cUlAkAra pariNata kahevAya. A sUphamAkAra skaMdhane ja vyavahAranaya vyAvahArika paramANu kahe che. A vyAvahArika paramANu talavArAdi zatrathI chedana-bhedana pAmatA nathI, agnimAMthI pasAra thavA chatAM baLatA nathI, pukarAvata mahAmegha vaccethI pasAra thavA chatAM bhIMjAtA nathI. pukarAvamigha rukSa jamInane snigdha banAvavA utsarpiNI kALanA bIjA ArAmAM varase che. te bhUmigata rukSatA, Atapa vagere azubhaprabhAvane zAMta karI, dhAnyAdino amyudaya kare che. A meghamAM pANI ghaNuM hoya che paNa te megha vyAvahArika paramANune prabhAvita karI zakato nathI. mahAnadIonA sAmA pravAhe cAlavA chatAM te paramANu khalanA pAmato nathI ane vamaLamAM ke jalabiMdumAM avagAhana karavA chatAM temAM saDo thato nathI. saMkSepamAM pANI, agni ke anya koI zastrano tenA para prabhAva paDato nathI. AvA vyAvahArika paramANune siddhojJAnI puruSo Adi pramANa kahe che. ahIM siddha zadathI jJAnasiddha-kevaLI bhagavAna grahaNa karAya che. * sUtra-26/1 - te anaMtAnaMta vyAvahArika paramANauMono samudAya ekatrita thavAthI eka uaNa svaNikA, lAlaNikA, utvaraNu, trasareNu, stharaNu, vAlANa, lIkha, ja javamadhya ane gulanI niSpatti thAya che, te A pramANe che - (1) ATha ullANaqkSaNika = eka GHNazlekSaNikA, (2) ATha G1Na-klAsikA = eka uddharaNa, (3) ATha uddharaNa = eka trasareNa, (4) ATha prasarelu = eka rathareNu, (5) ATha rathareNu = eka devakuru-uttarakurunA manuSyono vAlA, (6) ATha devakuru-uttarakuTanA manuSyanA vAtAgra = eka 158 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana harivarSa, myapha varSanA manuSyano vAlANa, (3) ATha harivarSa opha varSanA manuSyanA vAlANa = eka hemavata-eraNayavata kSetranA manuSyanA vAlAjha, (8) ATha haimavata-TaeNraNayavatakSetranA manuSyonA vAlAgra = eka pUrva mahAvideha ane apara mahAvidehanA manuSyonA vAlANa, () ATha pUrvamahAvideha-apara mahAvidehanA manuSyonA vAlAgra = bharata-bhairavata kSetranA manuSyano eka vAlANa, (10) ATha bharata-airAvatakSetranA manuSyanA vAlANa = eka lIkha che, (11) ATha lIkha = eka ja (1) ATha ja = eka javano madhyabhAga, (13) ATha javanA madhyabhAga = eka utsadhAMgula hoya che. - A utsadhAMgula pramANathI (1) cha aMgula = eka pAda, (2) bhAra aMgula = eka veMta, (3) covIsa gula = eka rAtti(4) aDatAlIsa gula = eka kukSi, (5) zu AMgula = eka daMDa, dhanuSya, yuga, dhoMsaruM, nAlikA, yakSa athavA mUzala thAya che, (6) dhanuSya pramANathI be hajAra dhanuSyano eka gAuM, (7) cAra gAuno eka yojana che. * vivecana-26/1 - A sUtro dvArA sUtrakAre utsadhAMgulanuM mApa batAvyuM che. anaMtAnaMta vyAvahArika paramANanI eka ucchANa-plekSaNikA bane che. ullakSaNa lakSaNikA vagerene ATha-ATha guNA karatAM utsadhAMgula parvatanA mApa nipanna thAya che. ulakSaNa-plakSaNikA ane glakSaNa-plekSaNikA vyavahAra paramANunI apekSAo sthUla che chatAM sUma pariNAma pariNata skaMdhanI te avasthAo che. svataH ke paranA nimitaNI upara-nIce tirachI uDatI jane utaraNa, havA vagerenA nimittathI uDatI ghaLane trasaraNa ane ratha cAle tyAre paiDAnA vajanathI ukhaDIne uDatI dhULane rathareNuM kahevAmAM Ave che. zeSa , lIkha-java madhya pracalita zabdo che. A sUtramAM cAra gAunuM eka yojana karyuM che. gAune koza ane gabhUta paNa kahe che.. * sUtra-26/ra : prazna : A utsadhAMgulanuM zuM prayojana che ? uttara :- uodhAMgulathI nAko, tiraco, manuSyo ane devonA zarIranI avagAhanA mApavAmAM Ave che. * vivecana-267/ra : mukta jIvonI avagAhanA niyata ja che. aMtima zarIranI avagAhanAthI mibhAga cuna avagAhanA sAdi aparyavasita kAlaparyata rahe che paraMtu saMsArI jIva dareka bhavamAM karmAnusAra avagAhanA prApta kare che. te avagAhanA bhavaparyata rahe che. saMsArI jIvanI te avagAhanA aniyata hoya che. tethI kaI gatimAM jIva keTalI avagAhanA pAme che te usedhAMgulathI mApavAmAM Ave che. : bhUma-264 - prazna :- bhaMte narakInI avagAhanA keTalI batAvI che ? uttara :- he gautama nAskInI avagAhanA be prakAre che, te A pramANe che - (1).
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-263 159 bhavadhAraNIya () uttara aikriya. temAM bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa pAMcaso dhanuSanI che. uttarakriya zarIranI avagAhanA jaghanya gulano saMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa eka hajAra dhanuSya pamANanI che. vivecana-26/4 : A sUtramAM sAta narakanA nAkIomAM bheda karyA vinA sAmAnya rIte nAkInA zarIranI avagAhanA-UMcAI darzAvI che. nArakIone janmathI je paikriya zarIra prApta thAya che te bhavadhAraNIya kehavAya che ane janma pachI je zarIra dvArA nAnA-moTA vividha rUpo banAve te uttara paikriya kahevAya che. baMne prakAranA zarIranI avagAhanA bhinna-bhinna hovAthI, te baMne prakAranI avagAhanA ahIM batAvI che nArakImAM bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa 500 dhanuSyanI che. uttara vaikiya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI che ane utkRSTa hajAra dhanuSyanI che. * sUtra-26/5 - prasta ka he bhagavana ! ratanapabhAnA nArakIonI avagAhanA keTalI hoya che ? uttara :- he gautama! ratanaprabhA nAmanI prathama narakanA nArakIonI bhavadhAraNIya zarIranI jAja avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 0 dhanuSa, 3 hAtha ane 6 aMgulanI che. teonA uttara vaikiMga zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 15 dInuSya, 2 hAtha, 12 aMgulanI che. prazna :- he bhagavana zakarApabhA nAmanI bIjI nakkanA nAkIonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- he gautama! bIjI narakanA nAkInI bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 15 dhanuSya, 2 hAtha ane 1ra aMgulanI che. teonA uttaraakriya zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI ane utkRSTa 31 dhanuSya, eka hAthanI che. prazna - he bhagavan! vAlukApabhA nAmanI bIjI nakanA nArakIonI avagAhanA keTalI che ? uttara - he gautama ! bIjI narakanA nArakIonI bhavadhAraNIya zarIranI jaEAjya avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI che ane utkRSTa 31 dhanuSya ane 1 hAthanI che. uttarapaikriya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI ane utkRSTa 62 nuNa ane 2 hAthanI che. A rIte savanAraka pRvIonI avagAhanA viSayaka prazna karavA. tenA uttara A pramANe che - paMkAbhA nAmanI cothI narakamAM nArIonA bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 62 160 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dhanadhya, 2 hAthanI che. teonA uttara vaikriya zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 1rapa dhanuSyanI che. dhamaprabhA nAmanI pAMcamI naskanA nArakIonI bhavadhAraNIya zarIranI jAya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 15 dhanuSyanI che. teonA uttaraaikriya zarIranI avagAhanA jaghanya AMgulanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa ra5o dhanuSyanI che. tamaprabhA nAmanI chaThThI naskanA nArakIonI bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa kSao dhanunI ane uttara vaikriya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa paoo dhanuSyanI che. tamastamA nAmanI 9mI narakanA nArakIonA bhavadhAraNIya zarIranI jAnya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI utkRSTa paoo dhanuSyanI che. teonA uttaravaikriya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA saMkhyAmA bhAganI ane utkRSTa hajAra dhanuSyanI che. * vivecana-267/5 - A sUtramAM samuccaya nAkInI ane tyArapachI pratyeka nakanA nArakIonI bhavadhAraNIya tathA uttarakriya zarIranI jaghanya-utkRSTa avagAhanA dazavI che. sAte narakanI utkRSTa avagAhanA tenakanA aMtima prastA-pAyaDAmAM hoya che. bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA karatAM uttara vaikriyanI utkRSTa avagAhanA bamaNI jANavI. * sUtra-267/6 : prathama he bhagavAna ! AsukumAra devonI zarIra avagAhanA keTalI che ? uttara :- he gautama! asurakumAra devonA zarIra be prakAranI che, te A pramANe che - (1) bhaddhAraNIya (2) uttaraaikriya. temAM bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgaramANa ane utkRSTa avagAhanA 7 hAthanI che. teonA uttara vaijyi zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI ane ukUTa eka lAkha yojananI che. asukumAra devanI avagAhanAnI jemaja nAgakumArathI laI nitakumAra deva sudhInA devonI avagAhanI jANavI. prathama :- he bhagavAna! pRdIkAyika jIvonA zarIranI avagAhanA keTalI che ? uttara - he gautama! sAmAnyarUpe pRedIkAyika jIvonI zarIrAvagAhanA janya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTa paNa gulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. temAM punaH sAmAnyarUpe sUkSma pRvIkAyika ane bhAdara pRthavIkAyikanI ane vizeSarUpe teonA pati ane prayatAnI avagAhanA jaNavI. te ja rIte apamAyikanI avagAhanA jaNavI athati pRvIkAyika, apakAyika, ukAyika ane vAyukAyika jIvonA piyaktiA ane
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-267 161 prayatA, bhAdara apayaktiA ane patiA , te savanI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. asaMkhyAtanA asaMkhyAta bheda hovAthI janyanI apekSAe utkRSTa asaMkhyAta moTo gaNavo. pana he bhagavana! vanaspatikAyika jIvonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- he gautama ! jaghanya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa sAdhika hajAra yojananI che. sAmAnyathI sUkSma vanaspatikAyika, vizeSathI apati ane paryApta sama vanaspatikAyika te traNanI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. sAmAnyarUpe bAdara vanaspatikAyika jIvonI avagAhanA janya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa sAdhika hajAra yojananI che. Apati bhAdara vanaspatikAyika jIvonA zarIranI avagAhanA janma utkRSTa gulanA asaMkhyAtamAM bhAganI che ane pati bhAdara vanaspatikAcikanI jaghanya avagAhanA aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa sAdhika hajAra yojananI che. prazna : he bhagavAna! beIndriya jIvonI avagAhanA keTalI che ? he gautama sAmAnyarUpathI beIndriya jIvonI avagAhanA jaghanya gulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa bAra yojana che. apati beIndriya jIvonI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa paNa. jayati beIndriyanI jaghanya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga utkRSTa bAra yojananI che. prazna :- he bhagavAna! teIndriya jIvonA zarIranI avagAhanA keTalI che ? uttara * he gautama! sAmAnyarUpe teIndriya jIvonA zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa traNa gAunI che. apayata teIndriya jIvonA zarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa baMne gulanA arasaMdhyAtamAM bhAga pramANa che. paryAtA teIndriyanI avagAhanA jaghanya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, utkRSTa traNa gAunI che. prathama :- he bhagavAna! caturindriya jIvonI zarIravagAhanA keTalI che ? uttara : he gautama! sAmAnya-audhikarUpe caturindriya jIvonA zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa avagAhanA cAra gAunI che. piyA caturindriyanI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. paryApta caturindriya jIvonA zarIranI utkRSTa avagAhanA cAra gAu pramANa jANavI. prazna : he bhagavAna! tici paMcendriya jIvonA zarIranI avagAhanA keTalI che ? uttara : he gautama! sAmAnyarUpe tiryaMca paMcendriya jIvonI avagAhanA jaghanya aMgalanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa hajAra yojananI che. 4i0/11] 162 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana (1) prazna :- he bhagavAna! jalacara tiyaca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- he gautama! jalacara tici paMcendriyonI jaghanya avagAhanA aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa hajAra yojananI che. () prathana - saMmUcchima jalacara paMcendriyanI avagAhanA keTalI che ? uttara :- saMmUcchima jalacara tica pondriyanI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa hajAra yojananI che. 3) pravana - aparyApta saMmUcchima jalacara tici paMcendriyanI avagAhanA keTalI che ? uttara :- apati saMmUcchima jalacara tiryaMca paMcendriyanI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (4) prathana * vayata saMmUzcima jalacara tici paMcendriyonI avagAhanI keTalI che ? uttara- pati saMmUcchima jalacara tiryaMca pAMcendriyonI avagAhanA, jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa hajAra yojananI che. (5) prazna :- gaja jalacara tiryaMca pAMcendriyonI avagAhanA keTalI cheuttara :- gaja jalacara tici paMcendriyonI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa hAra yojananI che. (6) prathana * apati jalacara tiryaMca paMcendriyanI avagAhanA keTalI che ? uttara :- apati gaja jalacara tiryaMca paMcendriyonI jaghanya ane utkRSTa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI avagAhanI che. (0) pana - payata garbhaja jalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI? uttara :- pati gabhaji layara tiya paMcendriyonI jaEI avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI utakRSTa hajAra yojananI che. * vivecana-26/6 : A sUtramAM prathama sAmAnyathI tiryaMca paMcendriya jIvonI avagAhanA batAvI, tatpazcAta jalacara tiryaMconI avagAhanA batAvI che. temAM sAta-sAta avagAhanA sthAno prazna ane uttara zailIthI darzAvyA che. te sAta avagAhanA sthAnamAM (1) sAmAnya jalacara tiryaMca paMcendriya, (2) sAmAnyarUpe saMmUcchima jalayara tiryaMca paMcendriya, (3) aparyApta saMmUcchima jalacara tiryaMca paMcendriya, (4) pati saMkkima jalacara tiryaMca paMcendriya, (5) sAmAnyarUpe garbhaja jalacara tiryaMca paMcendriya, (6) apati garbhaja jalacara tiryaMca paMcendriya, (3) paryApta garbhaja jalacara tiryaMca paMcendriya. * sUtra-26s - (1) prazna :- catupada ucaratiyaya paMcendrionI avagAhanA keTalI che ? sAmAnyarUpathI catuSpada sthalacara tiraMci paMcendriyanI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa cha gAunI che. (2) prathana - saMmUcchima catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriyanI avagAhanA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-267 163 keTalI che ? uttara H- saMmUtrima catuSpada sthalacaranI avagAhanA jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa aneka gAunI che. (3) prazrva :- apacapti saMmUrtichama tuSpada sthalacaranI avagAhanA keTalI che ? uttara . :- apacapti saMmUchima catuSpada sthalacaranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (4) prA :- paryApta saMmakrima satuSpada tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che? uttara H- teonI avagAhanA jaghanay gulanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa aneka gAunI che. (5) prA H- garbhaja catuSpada sthalayara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara * teonI jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa cha gAunI avagAhanA che. (6) prazna - aparyApta garbhaja catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara H- teonI jaghanya ane utkRSTa baMne avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (7) prarzva :- paryApta garbhaja catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara H- teonI jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa cha gAunI avagAhanA che. * vivecana-26/3 : ahIM catuSpada sthalacara tici paMcendriyanA sAta avagAhanA sthAno dvArA jaghanya utkRSTa avagAhanA batAvI che. cha gAunI utkRSTa avagAhanA, devakuru vagere bhogabhUminA garbhaja hAthIonI apekSAe samajavI. sUtra-26/8 : (1) prazna :- uraparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara- teonI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa hajAra yojananI che. (2) prar :- saMmUrtijIma uparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che? uttara H- teonI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa aneka yojananI che. (3) prazrva :- apacapti saMmUchima upasirpa sthalacara tici paMcendriyonI avagAhanA keTalI che? uttara - teonI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (4) prazna :- paryApta saMmUrtijIma upasirpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa aneka yojana che. (5) pracna :- garbhaja upasi sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA 164 "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana keTalI che ? uttara H- teonI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa eka hajAra yojananI. (6) pana :- apacapti garbhaja uraparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che? uttara H- jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (7) pragna :- paryApta garbhaja uraparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa hajAra yojananI che. * vivecana-26/8 - A sAta praznottara dvArA uMraparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriya jIvonA zarIranI avagAhanA batAvI che. temAM garbhaja uraparisarpanI utkRSTa hajAra yojananI avagAhanA aDhIdvIpanI bahAranA sarponI apekSAe jANavI. * sUtra-26/9 thI 270/1 H (1) prA :- bhujaparisarpa sthalacara ticipaMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa aneka gAunI che. (ra) prazna saMmUchima bhujaparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara H- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa aneka (2 thI 9) dhanuSyanI avagAhanA che. (3) prazrva :- aparyApta saMmUchima bhujaparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara H- jaghanya ane utkRSTa baMne avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (4) prA :- pAtA saMmUmi bhujaparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara H- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI, utkRSTa aneka dhanuSanI che. (5) praznA :- garbhaja bhujaparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa aneka gAunI che. (6) prazrva :- apacAi garbhaja bhuparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- jaghanya ane utkRSTa baMne avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI jANavI. (7) prazna :- paryApta garbhaja bhujaparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che? uttara H- jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa aneka gAunI che. -- (1) prad :- khecara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-267 thI 20 165 :- janya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa aneka dhanuSa che. () prathama + saMmUcchima khecara tiruci paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara : jaghanya AMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa aneka dhanuSa che. (3) prazna * apayati saMmUcchima kheyara tiryaMca pAMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara : janya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che.. () prazna :- pati saMmuzcima khecara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara : jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa aneka dhanuSa che. (5) prazna :- gaja khera tici paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara - janya gulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa aneka dhanuSa che. (6) pana + ApatA gaja khecara tiryaMca pAMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- jaghanya ane utkRSTa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. (7) prazna :- pati garbhaja khecara tiryaMca paMcendriyonI avagAhanA keTalI che ? uttara - jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa aneka dhanuSa che. A saMgrahaNI be gAthAmAM saMmUcchima ane garbhaja tiryaMca paMcendriyonI utkRSTa avagAhanA batAvI che. temAM saMkUcchima jalacara tiryaMca paMcendriyanI utakRSTa avagAhanA hajAra yojana, catuSpada sthalacaranI aneka gAuM, uparisarSa sthalacaranI aneka yojana, bhujaparisarSa sthalacaranI ane khecaranI aneka dhanuSyanI avagAhanA che. garbhaja tiryaMca paMcendriyomAM jalacaranI hAra yojana, catuSpada sthalacaranI cha gAuM, uraparisarSanI hajAra yojana, bhujaparisarpanI aneka gAuM, pakSIo (khera)nI aneka dhanuSya pramANa utkRSTa avagAhanA che. pAMca prakAranI tici paMcendriyanA saMmUcchima ane garbhajanA apamatinI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. paryAptiAnI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa nIce pramANa che. he bhagavana / manuSyanA zarIranI avagAhanA keTalI che ? he gautama ! janya gulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa traNa gAu che. prazna he bhagavana saMmUchima manuSyonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- he gautama / saMmUcchika manuSyonI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. prazna : he bhagavana gaja manuSyonI avagAhanA keTalI che ? he gautama ! janya gulanA asaMkhyAtamAM bhAganI utkRSTa 3 gAunI che. prathama * he bhagavan! apayA garbhavyuckrAnta manuSyanI avagAhanA 166 "anuyoga dvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana keTalI che ? uttara - jIjya ane utkRSTa baMne avagAhanA gulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. prathana he bhagavanA pati garbhaja manuSyanI avagAhanA keTalI che ? jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utakRSTa 3 gAunI che. * vivecana-270/1 - A sUtra dvArA manuSyanA zarIranI avagAhanAnuM-UMcAInuM varNana sUgakAre karyuM che. manuSyomAM saMmUchima manuSya apayaptiA ja che teo aparyAptAvasthAmAM ja mRtyu pAme che. paryApta avasthA prApta karatA ja nathI. tethI saMmUchima manuSyamAM paryAptaapati evA be bheda thatA nathI. * sUtra-270/ra - vANavyaMtaronI bhavadhAraNIya ane uttarapaikriya zarIranI avagAhanA asukumAranI jema jANavI Athati bhavadhAraNIyanI jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 8 hAthanI che. uttara vaikriyanI jaghanya aMgulanA saMkhyAmA bhAganI ane utkRSTa 1 lAkha yojananI che. - jyotiSa devonI avagAhanA vANavyaMtara pramANe jANavI a4i bhavadhAraNIyanI jaflkhya aMgulano asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa 7 hAthanI che. uttara vaikicanI jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa 1 lAkha yojananI che. panna - he bhagavanI saudharmakatAnA devonI avagAhanA keTalI che ? uttara :- he gautama! saudhamakatAnA devonI avagAhanA be prakAre che. (1) bhavadhAraNIya () uttara aikriya. temAM bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa sAta hAthanI che. uttarapaikiya zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa eka lAkha yojananI che. IzAna kalAnA devonI avagAhanA saudharmazAnA devonI avagAhanA jeTalI ja kahevI. saudhAmakAnA devonI zarIra avagAhanA viSayaka praznonI jema IzAnane choDI asutakA sudhInA zeSa kAvAsI devonI bhavadhAraNIya ane uttarakriya zarIranI avagAhanA viSayaka prazna ane uttara jANavA. vizeSatA A pramANe che sanakumAra ane mahendra kakSAmAM bhagdhAraNIya zarIranI utkRSTa avagAhanA 6 hAthanI che.. - brahAloka ane lAMtaka kazamAM bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa avagAhanA pAMca hAthanI che. mahAzuka ane sahastrAra kalAmAM bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa avagAhanA cAra hAtha che. Anata, prANata, AraNa ane ayyata A cAre ya kalAmAM bhavadhAraNIya
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-270 zarIranI utkRSTa avagAhanA traNa hAthanI che. prazna H he bhagavan ! traiveyaka devonI avagAhanA keTalI che ? uttara Hhe gautama ! traiveyaka devone eka mAtra bhavadhAraNIya zarIra ja hoya che. tenI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa avagAhanA be hAthanI che. 167 prazna H he bhagavan ! anuttaropappAtika devonI avagAhanA keTalI che ? uttara H- he gautama ! anuttara vimAnavAsI devone eka bhavadhAraNIya zarIra ja hoya che. tenI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa eka hAthanI che. * vivecana-230/2 : devonA cAra prakAra-nikAya che. bhavanapati, vANavyaMtara, jyotika ane vaimAnika, temAMthI prathama traNa nikAyamAM Indra, sAmAnika vagere bheda che. IndrAdi bheda jyAM hoya te kalpopapanna kahevAya che. prathama traNa nikAyanA deva avazya kalpopanna hovA chatAM 'kalpa' zabda prayoga vaimAnika devo mATe rUDha thayo che. saudharmathI laI acyuta sudhInA 12 devalokamAM IndrAdi bheda hovAthI te kalpopapanna kahevAya che. jyAre traiveyaka ane anuttara-vimAnavAsI devomAM IndrAdi bheda nathI. tyAMnA badhA ja devo ahamendra che. tethI te kalpAtIta kahevAya che. vaimAnika devomAM saudharmathI acyuta sudhI bhavadhAraNIya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI che. utkRSTa avagAhanA judI judI che. te sUtrathI spaSTa che. bAra devaloka sudhInA devo uttara vaikriya zarIra banAve che. teonA uttavaikriya zarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa eka lAkha yojananI che. traiveyaka ane anuttaravimAnavAsI devo uttara vaikriya zarIra banAvatA nathI mATe teonI mAtra bhavadhAraNIya avagAhanA ja darzAvI che. cAre nikAyanA devo labdhithI paryAptA ja hoya che arthAt aparyApta avasthAmAM mRtyu pAmatA nathI. utpattinA prathama aMtarmuhUrtamAM paryAptA thaI ja jAya che, mATe tenA paryAptA aparyAptA evA bheda karI avagAhanA batAvI nathI. bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI ane bAra devalokanA devo uttara vaikriya kare tyAre tenI avagAhanA jaghanya gulano saMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa eka lAkha yojana che. caiveyaka-anuttara vimAnavAsIdeva uttara vaikriya karatAM nathI. * sUtra-270/3 : te utsedhAMgula saMkSepathI traNa prakAranA prarUpyA che, te A pramANe che - (1) sUyaMgula, (2) patarAMgula (3) dhanAguMla. eka gula lAMbI eka-eka AkAzapadezanI zreNine sUrayaMgula kahe che, sUcyuMgulane sUyaMgulathI guNatAM patarAMgula niSpanna thAya che ane patarAMgulane sUyaMgula dvArA guNatAM dhanAMgula niSpanna thAya che. "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana prazna :- sUyaMgula, pratarAMgula ane dhanAMgulamAM koNa konAthI alpa, adhika, tulya ke vizeSAdhika che ? uttara H- sarvathI thoDA sUyaMgula che. tethI patarAMgula asaMkhyAtaguNA che ane tethI dhanAMgula asaMkhyAtaguNA che. * vivecana-270/3: 168 mAnavInI aMgulanI pahoLAInA mApane eka gula (mApa) kahe che. A sUtramAM utsedhAMgulano prasaMga che tethI ahIM (ATha javanA madhyabhAga pramANa) utsedhAMgula pramANa eka pradezI lAMbI zreNI sUccagulamAM grahaNa thAya che. pratarAMgulamAM laMbAI ane pahoLAI grahaNa thAya che ane dhanAMgulamAM laMbAI, pahoLAI tathA jADAI traNenuM grahaNa thAya che. * sUtra-270/4 H prazna :- pramANAMgulanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- kSetranI cAre dizAnA aMtabhAga paryaMta arthAt saMpUrNa cha khaMDa para zAsana karanAra patyeka cakravartI rAjAnA aSTa suvarNa pramANa, cha talavALuM, bAra koTi ane ATha karNikAothI yukta sonInI eraNanA saMsthAna-AkAravALuM kAkiNI ratnanI pratyeka koTi utsedhAMgula pramANa vikeMbha-pahoLAIyukta hoya che. te kAkiNI ratnanI eka koTi zramaNa bhagavAna mahAvIranA adhagula pramANa che. te adhagulathI arthAt utsedhAMgulathI hajAragaNuM eka pramANAMgula hoya che. * vivecana-270/4 -- pramANAMgula :- parama prakarSarUpa parimANane prApta-sauthI moTA aMgulane pramANAMgula kahevAmAM Ave che. utsedhAMgula karatAM pramANAMgula hajAra gaNo moTo che. kAkiNIratna samaghanacorasa rUpa hoya che. tenI bAra koTi eka-eka utsedhAMgula pramANa hoya che. te kAkiNI ratnanI koTi karatAM bhagavAna mahAvIra svAmIno AtmAMgula bamaNo hoya che. tethI be utsedhAMgula barAbara bhagavAna mahAvIrano eka AtmAMgula thAya athavA eka utsedhAMgula barAbara mahAvIra svAmIno artha aMgula thAya che temaja hajAra utsedhAMgula = eka pramANAMgula thAya che. tethI utsedhAMgulanA mApathI thatAM hajAra yojana barAbara pramANAMgulano eka yojana thAya che. 500 dhanuSyanI UMcAI-avagAhanAvALA RSabhadeva bhagavAna, bharata cakravartI AdinA aMgulane pramANAMgula kahe che. - sUtra-270/5 H A pramANAMgulathI cha gulano eka pAda, be pAda athavA bAra aMgulanI eka vitasti-vaita, be veMtano eka hAtha (ratni), be ratninI eka kukSi ane ne kukSino eka dhanuSya, be hajAra dhanuSyano eka gAu ane cAra gAuno eka yojana thAya che. prazrva :- A pramANAMgulanuM prayojana zuM che ? uttara :- A pramANAMgulathI rapA vagere pRthvIo, ratnakAMDa vagere kAMDo, pAtALakaLazo, bhavano, bhavana
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-290 169 padTo, narakAvAso, nakapaMktio, naraka prasaTo, ko, vimAno, vimAna paMkitao, vimAna paradTo, TaMko, kUTo, parvato, zikharavALA parvato, prabhAronamelA parvato, vijayo, vakSAro (vakSaskara parvato) kSetro, varSadhara parvato, samudravelAo, vedikAo, dvAo, toraNo, dvIpo tathA samudronI laMbAI, pahoLAI, UMcAI, UMDAI tathA paridhinuM mApa javAmAM Ave che. * vivecana-23/5 - lokamAM traNa prakAranA rUpI padArtha jovA maLe che. (1) manuSyakRta, (2) kamajanya-upAdhijanya (3) zAzvatA. temAM je manuSyakRta padArtho che, tenuM mApa AbhAMgalathI karavAmAM Ave che. upAdhi eTale karma. kamadvArA zarIra vagere prApta thAya mATe zarIra upAdhijanya kahevAya che. tenuM mApa ubhedhAMgulI karavAmAM Ave che ane narakabhUmi vagere je zAzvatA padArtho che tenuM mApa pramANAMgulathI mApavAmAM Ave che. sUtramAM zAzvatA padArthonA ghaNA nAma AvyA che tethI spaSTa che ke sadA zAzvata rahenAra parvata, bhavana, vimAna, narakAvAsa, pAtALakaLaza, dvIpa, samudra, homa, vijaya, zAzvata nadIo, kaMda, tIrtha AdinuM mApa A pramANAMgulathI thAya che. jemake pramANAMgulathI jaMbUdvIpa eka lAkha yojana che. * sUtra-230/6 : te pramANAMgulanA saMkSepamAM traNa prakAra kahyA che. (1) roccAMgula, () patarAMgula (3) dhanAMgula. mANAMgulathI niux asaMkhyAta kroDAkoDI yojanonI eka zreNI thAya che. zreNIne zreNIthI gaNavAthI pratara thAya che ane khatarane zreNI sAthe guNavANI eka loka thAya che. lokane saMkhyAta rAzithI guNavAmAM Ave to saMkhyAta loka thAya che ane asaMkhyAta rAzithI guNavAmAM Ave to asaMkhyAta loka thAya che. * vivecana-20/6 : A sUtramAM sUtrakAre pramaNAMgulanA traNa prakA-zreNyAMgula, prataragula ane dhanAMgulanuM svarUpa darzAvyuM che. traNe prakAranA pramANAMgulanuM svarUpa ubhedhAMgulanI jevuM ja samajavuM. pramANAMgula zreNIne zreNI sAthe guNavAthI pramANAMgulano-pratarAMgula thAya che ane pratarane zreNI sAthe guNavAthI pramANAMgulano dhanAMgula thAya che. sUtrakAre A sUtramAM dhanIkRta lokanA AdhAre utkRSTa zreNI, pratara ane dhananuM varNana karyuM che. ahIM prazna thAya ke pramANAMgulanuM varNana karatAM sUtrakAre ghanIkRta lokanuM varNana zA mATe karyuM haze ? tenuM samAdhAna e che ke pramANAMgulI zAzvata vastuo mApavAmAM Ave che ane zAzvata evA lokanA AdhAre ja zreNI, pratara vagerenuM pramANa nizcita thAya che. tethI pramANAMgulanA prasaMge dhanIkRta loka vagerenuM varNana yathocita ja che. zreNI AdinuM svarUpa :(1) zreNI - eka pradeza pahoLI, dhanIkRta lokanA sAta rAju pramANalAMbI 130 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana arthAta asaMkhya kroDAkoDI yojana lAMbI AkAza pradezonI paMktine zreNI kahe che te zreNI 3 rAju lAMbI hoya che. (2) pratara :- dhanIkRta lokanI zreNI sAthe zreNIne guNavAthI pratara bane che. arthAta prataranI laMbAI-pahoLAI sAta-sAta sajanI hoya che. A pratara 3 x 9 = 49 rAju pramANa hoya che. (3) dhana:- dhanIkRta lokanA prattara sAthe zreNIne guNavAthI dhana bane che. te ja ghanIkRta loka kahevAya che. 49 x 9 = 343 rAju pramANa dhana che. ghanIkRta loka 343 rAju pramANa che. (4) saMkhyAta loka :- te dhanIkRta loka sAthe saMkhyAtane guNavAmAM Ave to te saMkhyAta loka kahevAya. (5) asaMkhyAta loka :- te dhanIkRta loka sAthe asaMkhyAtane gaNavAmAM Ave to te asaMkhyAta loka kahevAya che. ubheghAMgulathI ke AmAMgulathI A zAzvata padArthonuM mApa thatuM nathI. * sUtra-2eo/s + vivecana : dhana :- A zrezcaMgula, patarAMgula ane dhanAMgulamAM koNa konAthI atya, adhika, tulya ke vizeSAdhika che ? uttara sarvazI thoDA zreNI aMgula che. tethI pratarAMgula asaMkhyAtaguNA ane tethI dhanAMgula asaMkhyAtaguNA che. A rIte pramANAMgulanuM varNana pUrNa thAya che. temaja vibhAga niSava pramANanI ane Trotra pramANanI vakatavyatA pUrNa thAya che. * sUtra-271 thI 234 : prazna : kALapamANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kALapamANanA be bheda che, te A pramANe che - (1) pradeza niug ane () vibhAga niry. prazna : pradezaniSpanna kALapamANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- eka samayanI sthitivALA, be samayanI sthitivALA, traNa samayanI sthitivALAthI laI dasa samayanI sthitivALA, saMkhyAta-asaMkhyAta samayanI sthitivALA (paramANu athavA kaMdha) pradeza niSNa kALapamANa che. rIte pradeza athati kALanA nirvibhAga aMzathI niSpanna kALapamANanuM svarUpa jANavuM. pana :- vibhAga niSpanna kALapamANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- (1). samaya, (ra) AvalikA (3) muhUrta, (4) divasa, (5) ahorA, (6) pa4, () mAsa, () saMvatsara, () yuga, (10) palyopama, (11) sAgaropama, (12) avasarpiNI-utsarpiNI (13) pudgala parAvartanarUpa kAlane vibhAganium kAlayamANa kahe che.. * vivecana-201 thI 234 - kALanA nirvibhAga aMza (samaya)ne pradeza kahevAmAM Ave che. A nirvibhAga aMzo-pradezothI niSpanna kALa pradezaniSpanna kALapamANa kahevAya che. eka samayanI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-271 thI 234 11 sthitivALA paramANu athavA skaMdha eka kALapadezathI ane be samayanI sthitivALA paramANu ke DhaMdha be kALa pradezathI niSpanna thAya che, te ja rIte keTalA samayanI sthiti hoya te paramANu ke DhaMdha teTalA kALapradezathI niSpanna thAya che ati pamANu ke skaMdhanI sthiti-niSpatti kALa dravyanI sahAyathI thAya che. pudgala dravyanI sthiti vadhumAM vadhu asaMkhyAtakALanI ja hoya che. tethI pradeza nipajJa kALa pramANamAM asaMkhyAta samayanI sthiti ja grahaNa karavAmAM Ave che. samaya, AvalikA vagere kALa vibhAgAtmaka che tethI te vibhAga nipajJa kALA pramANa kahevAya che. vibhAga niSpanna kALa pramANanuM prathama ekama samaya che. * sUjha-275/1 - ghana - samaya kone kahevAya? samayanuM svarUpa zuM che ? uttara :- koI eka taruNa, baLavAna, trIjAkyothA ArAmAM janmela, nIrogI, sthira hastagavAna, saDha-vizALa hAtha, paga, pITha-pAMsaLI ane jaMghAvALA, dIdhatA, saralatA ane pInatvanI daSTithI samAna-samazreNImAM sthita tAlavRkSa gugala athavA kapATa agatA tulya be bhujAnA dhAka cameMTaka, mugara, muSTikA, muSTi baMdha vagerenA vyAyAmanA abhyAsathI deDha zarIrAvavavavALA, sahaja baLa saMpas, kUdavuM, taravuM, doDavuM vagere kriyAthI sAma-zaktivAna kArya siddhinA upAyane jANanAra, daza, pravINa, kuzaLa, medhAvI, nipuNa, sivaNakaLAmAM nipuNa evo darajIno putra sutarAu ke rezamI sADIne atizIutAthI eka hAtha pramANa phADI nAMkhe che. A saMbaMdhamAM ziSya gurune pUche ke prazna :- te darajI patra jeTalA samayamAM zIghatAthI sutarAu ke rezamI sADIne phADe che tene zuM 'samaya' kahevAmAM Ave che ? uttara : nA, te artha samartha nathI Athati te samayanuM mApa nathI. prazna :- zA mATe ? uttara :- kAraNa ke saMkhyAta taMtuonA samudAyanA samyapha saMyogathI sutarAu sADI ke rezamI sADI ni thAya che. uparano taMd chedaya nahIM tyAM sudhI nIceno taMtu chedAMto nathI. uparano taMtu chedAvAno ane nIceno taMtu chedAvAno samaya bhinna che, mATe zATikA chedana kALane 'samaya' kahI 12 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana che, tene samaya kahI zakAya? uttara :- nA, te artha samartha nathI. uparavata rezAnA chedanakALane paNa samaya kahI zakAya nahIM. prazna :- tenuM kAraNa zuM che ? uttara :- anaMta saMghAto (ati bArIka rezAo)nA saMyogathI eka padma eka ree nium thAya che. uparavatI saMghAta pRthapha na thAya tyAM sudhI nIceno saMghAta pRthapha na thAya. uparavata saMghAtano pRthapha thavAno ane nimnavata saMghAtano pRthaka thavAno kALa bhinna che, mATe uparavata rezAnA chedakALane samaya kahI zakAya nahIM. samaya tenAthI sUkSmatara che. * vivecana-275/1 - A sUtramAM sUtrakAre samayanA svarUpane spaSTa karavA darajI putranuM daSTAMta ApIne batAvyuM che ke yuvAna, zaktizALI koI darajI putra eka ja jhATake kApaDanA tAkAne kADe teTalA kALane 'samaya' kahI na zakAya, te tAkAnA pratyeka taMtunA chedana kALane paNa samaya kahI na zakAya, te taMtuonA pratyeka rezAnA chedana kALane paNa samaya na kahI zakAya. te pratyeka kriyAmAM asaMkhyAta samaya lAge che. kALa dravyano nirvibhAga za samaya che. miniTa lAka-divasa vagerene vyavahArathI kALa kahevAmAM Ave che paNa taiRRyika rIte to jenA nimite sarva dravyonuM pariNamana thAya che, te kALanA nivibhAga aMzane ja kALa kahevAmAM Ave che ane te kALa samaya rUpa che. jaghanyagatithI koI paramANu potAne sparzI rahelA anya paramANu sudhI javAmAM jeTalo kALa pasAra kare tene samaya kahevAmAM Ave che athavA eka AkAza pradeza para rahelo paramANu tenI nikaTanA ja bIjA AkAza pradeza para gati kare temAM jeTalo kAla vyatIta thAya tene samaya kahe che athavA jaghanya vegathI uparathI nIce ane nIcethI upara jatA paramANu eka bIjAne jeTalo samaya sparze tene samaya kahevAmAM Ave che. AMkhanA palakArAmAM asaMkhyAta samaya pasAra thaI jAya teTalo sUkSma A samaya che. samayanuM svarUpa batAvyA pachI sUpkAra samayonA samUhathI, utpanna thatAM vibhAganiSpanna kALadravyanuM svarUpa vaNava che. * sUtra-275/2 thI 279 :asaMkhyAta samaya = 1 AvalikA ra paTsa = 1 mAsa saMkhyAta AvalikA = 1 ucchavAsa 2 mAsa = 1 Rtu saMkhyAta AvalikA = 1 niHzvAsa 3 kad = 1 cayana eka ucchavAsa-nizvAsa = 1 prANa + ayana = 1 savaMtsara (varSa) (vRddhAsthA-vyAdhi rahita hRSTapuSTa manuSyanA 5 savaMtsara = 1 eka ucchavAsa-nizvAsane prANa kahe che) 20 yuga = 100 varSa 9 prANa = 1 sToka 10 so varSa = 1000 varSa roka = 1 lava 100 hajAra varSa = 1 lAkha varSa 38 lava = 1 muhUrta athavA 84 lAkha varSa = 1 pUvaga (3993 zAsozvAsa = 1 muhUd) 84 lAkha pUvaga = 1 pUrva zakAya nahIM pana :- he bhagavana ! darajIputra sutarAu ke rezamI sADInA uparanA taMtune jeTalA kALamAM chede te kALa samaya' kahevAya? uttara : nA, tene paNa samaya na kahevAya. prathama :- tenuM kAraNa zuM che? uttara : * saMkhyAta pamo-rezAo bhegA maLe, tyAre taMtu niSpanna thAya che. uparano zo jyAM sudhI chedAya nahIM tyAM sudhI nIceno rezo chedI zakAto nathI. uparanA ane nIcenA rezAno chedana kALa bhinna che. mATe taMtunA chedanakALane samaya kahI na zakAya. prathana :- he bhagavana ! to zuM taMtunA uparavartI rezAno jeTalo chedanakALa
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-275 thI 239 133 30 muhad = 1 ahorAtra lAkha pUrva = 1 guTitAMga 15 ahorAtra = 1 pakSa 84 lAkha guTitAMga = 1 guTita 84 lAkha guTid = 1 aDaDAMga 84 lAkha AvavI = 1 hahukAMga 84 lAkha assiNa = 1 ass 84 lAkha hahukAMga = 1 haka 84 lAkha aDaDa = 1 AvavAMga 84 lAkha hahuka = utpalAMga 84 lAkha AvavAMga = 1 avava A rIte 84 lAkhathI guNatAM tyArapachInI sazi kramazaH prApta thAya che. teno kama A pramANe che - utpala, pawAMga, padma, nalinAMga, nalina, anipurAMga, anipura, ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, prayutAMga, prayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSapahelikAMga, zIrSaprahelikA. zIrSa pahelikA sudhI ja gaNanA che, gaNitano viSaya paNa tyAM sudhI ja che, tyArapachI upamAkALano viSaya che. * vivecana-275/2 thI 279 : A sUtramAM gaNanAkALanuM varNana che. gaNanAkALamAM samaya pachInuM prathama ekama AvalikA che ane aMtima ekama zIrSa prahelikA che. amuka gaNanIya nizcita saMkhyAthI AvalikAno nizcaya zakya nathI. tethI ja sUtramAM asaMkhyAta samayonI eka AvalikA kahI che. ucchavAsathI zIrSaprahelikA sudhInA mApa nizcita saMkhyAthI batAvyA che. graMthAMtaromAM kAlagaNanAnA A ekamo ane kramamAM taphAvata jovA maLe che. zIrSaprahelikA sadhI ja gaNanA kALa che. tyArapachI upamAno Azraya levAmAM Ave che. * sUtra-280/1 : pana aupamika kALa pramANanuM svarUpa kevuM che? uttara :- aupamika kAla pramANa be prakArano che, te A pramANe che . palyopama ane sAgaropama. * vivecana-280/1 - paca eTale dhAnya bharavAnA pa2. tenI upamAthI je kALamAnano nizcaya ca te palyopama ane sAgaranI upamAthI je kALamAna jANI zakAya te sAgaropama kahevAya che. * sUtra-280/2 thI 282/1 - dhana :- palyopamanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- palyopamanA traNa prakAra che. (1) uddhAra palyopama, (2) addhA palyopama (3) kSetra palyopama. prazna - uddhAra palyopamanuM svarUpa kevuM che? uttara :* uddhAra palyopamanA be prakAra che, te A pramANe che - (1) sUkSma uddhAra palyopama (vyAvahArika uddhAra palyopama. temAM je sUkSma uddhAra palyopama che te sthApanIya che ati tenI vyAkhyA pachI karavAmAM Avaze. utsadhAMgulathI eka yojana lAMbo, eka yojana pahoLo, eka yojanA UDI ane kAMIka adhika praNaguNI paridhivALo koI khADo hoya tene mAthAnuM muMDana karAvyA pachInA eka-be-traNa ane vadhumAM vadhu sAta divasanA ugelA 14 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana vAlAjhathI evo ThAMsIThAMsIne bharavAmAM Ave ke agni tene bALI na zake, vAyu tene uDADI na zake, te kohavAya nahIM, vidhvaMsa pAme nahIM saDIne temAM durgadha utpanna thAya nahIM tevA te khADAmAMthI samaye-samaye eka-eka vAlAne kADhavAmAM Ave ane jeTalA samayamAM te patra kSINa, nIraja, nirlepa khAlI thaI jAya, teTalA kALane vyAvahArika uddhAra palyopama kahe che. prazna :- A vyAvahArika uddhAra palyopama ane vyAvahArika uddhAra sAgaropamathI zuM prayojana siddha thAya che ? uttara :- tenAthI koI prayojana siddha thatuM nathI. mAtra prarUpaNA mATe ja che. A vyavahArika uddhAra palyopamanuM svarUpa che. * vivecana-280/2 thI 282/1 : A sUtramAM sUtrakAre vyAvahArika uddhAra palyopama ane vyAvahArika uddhAra sAgaropamanuM svarUpa varNavyuM che. sUtramAM mAtra parA kahevAmAM AvyuM che paraMtu usedhAMgulathI nipajJa eka yojana pramANa laMbAI, pahoLAI, UMDAI dharAvato palya ahIM abhipreta che. eka yojana lAMbo pahoLo, UMDo ane kAMIka adhika traNa yojananI paridhi yukta te parAne vALathI bharavAmAM Ave. te vALa muMDana karAvyA pachInA eka-betraNa vadhumAM vadhu sAta divasanA ugelA hovA joIe. sAta divasathI vadhu divasanA vALa apekSAe skUla ane moTA hoya tethI te ahIM grAhya nathI. te paca vAlAgAthI khIcokhIca ane paripUrNa, ThAMsIne evo bharavAmAM Ave ke agni tene bALI na zake ke pavana tene uDADI na zake. samaye-samaye temAMthI eka-eka vAlANa bahAra kADhatA jeTalA samayamAM te saMpUrNatayA khAlI thaI jAya teTalA kALane vyAvahArika uddhAra playopama kahevAmAM Ave che. tevA daza kroDAkoDI palyopamano eka sAgaropama thAya che. koIpaNa vastunuM kALamAna vyAvahArika uddhAra palyopama ke vyAvahArika sAgaropamacI jJAta thatuM nathI. tethI tene mAtra prarUpaNA karavA yogya kahela che. sAkSAt prayojana bhale na hoya to paNa sUkSma uddhArAdi palyopamane samajavAmAM A vyAvahArika palyopamanI prarUpaNA upayogI thAya che. * sUtra-2821 thI 284/1 - prazna :- sUkSma uddhAra palyopamanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dhAnyanA palsa (pAlI) samAna koI eka yojana lAMbo, eka yojana pahoLo, eka yojanA Do ane kAMIka adhika traNa yojananI paridhivALo palya hoya, te palsane eka-be-traNa vagere vadhumAM vadhu sAta divasanA ugelA vAlAnA asaMkhyAtaasakhyAta TukaDA karavAmAM Ave. vAvAjhanA TukaDA, akhino viSaya banatAM padArtha karatAM asaMkhyAtamA bhAga pramANa ane sUkSma panaka jIvonA zarIranI avagAhanA karatAM asaMkhyAtaguNA adhika hoya che. te vALa khaMDone evA ThAMsIThAMsIne bharavAmAM Ave ke ani-vANu vagere zastra tene bALI ke uDADI na zake, samaye-samaye eka-eka vAlANa khaMDone bahAra kADhavAmAM Ave ane
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-282 thI 284 jeTalA samayAM te palsa vAlANu zUnya thAya, ekadama khAlI thaI jAya teTalA kALane sUkSma uddhAra palyopama kahevAmAM Ave che. dasa kroDAkoDI sUkSma uddhAra palyopamano eka sUkSma uddhAra sAgaropama thAya che. prazna - sUkSma uddhAra palyopama ane sUkSma uddhAra sAgaropamathI zuM prayojana siddha thAya che? uttara - sUkSma uddhAra palyopama ane sUkSma uddhAra sAgaropamathI dvIpa samudronuM mApa karAya che. prazna H bhagavan ! uddhAranI apekSAe keTalA dvIparAmudro parUpyA che ? uttara :- gautama ! aDhI sUkSma uddhAra sAgaropamanA jeTalA uddhAra samayo che, teTalA dvIpa samudro kahyA che. * vivecana-282/1 thI 284/1 : 175 A traNa sUtro dvArA sUkSma uddhAra palyopama-sAgaropamanuM svarUpa darzAvyuM che. vyAvahArika uddhAra palyopama jevuM ja tenuM svarUpa che. mAtra vyAvahArika palyopamanuM pramANa nirdeza karavAmAM ekathI sAta divasanA vAlAgrane palsamAM bharavAnuM kathana che. jyAre A sUkSma uddhAra palyopamamAM te ja vAlAgranA asaMkhyAta-asaMkhyAta khaMDa karI bharavAnuM vidhAna che. vAlAgranA A je khaMDa karavAmAM Ave te nirmaLavizuddha netravALA chAstha puruSane dRSTigocara thatAM sUkSma pudgala dravyanA asaMkhyAtamA bhAga jevaDA hoya che ane sUkSma panakanA jIvanA zarIthI asaMkhyAta guNA moTA hoya che. aDhI sUkSma uddhAra sAgaropama arthAt pacIsa kroDAkoDI sUkSma uddhAra palyopamanA samaya pramANa dvIpa-samudro madhyalokamAM che. * sUtra-284/2 thI 286/1 H prazna :- AvA palyopamanuM svarUpa kevuM che ? uttara - addhApalyopamanA be prakAra che, (1) sUkSma addhApalyopama (2) vyavahArika ddhApalyopama. temAM je sUkSma addhA palyopama che te sthApya che arthAt tenuM kathana pahelAM na karatAM vyAvahArika ddhA palyopamanuM varNana pahelAM kare che. temAM vyavahArika ddhA palyopama A pramANe thaya che, jemake koI utsedhAMgulathI eka yojana lAMbA, eka yojana pahoLA ane eka yojana UMDA ane sAdhika traNa yojananI paridhivALA palsane eka-be-traNa vagere sAta divasa sudhInA ugelA vAlAgraMthI ThAMsIThAMsIne bhare ke jene agni bALI na zake, pavana te vAlAgnone uDADI na zake, te kohavAya nahIM, teno vidhvaMsa thAya nahIM ane temAM durgaMdha utpanna thAya nahIM. so-so varSe te palsamAMthI eka-eka vAlAgra kADhatA kADhatA, jeTalA samayamAM te palsa vAlAgrothI rahita, nIraja, nirlepa sAva khAlI thaI jAya teTalA kALane vyAvahArika addhA palyopama kahe che. dasa kroDAkoDI vyAvahArika addhA palyopamano eka vyAvahArika ddhA sAgaropama thAya. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra sAnuvAda vivecana vyAvahAki addhA palyopama ane sAgaropamathI zuM prayojana siddha thAya che? vyAvahArika palyopama ane sAgaropamathI koI prayojana siddha thatuM nathI. te mAtra prarUpaNA mATe ja che. A vyAvahArika addhApalyopamanuM svarUpa che. * vivecana-284/2 thI 286/1 H 176 - A traNa sUtra dvArA ahvA palyopamanA bheda ane vyAvahArika addhA palyopamanuM svarUpa samajAvyuM che. uddhAra palyopama jevuM ja addhApalyopamanuM varNana jANavuM, utsedhAMgulanA mApa anusAra eka yojana lAMbA, pahoLA ane UMDA palsamAM ekathI sAta divasanA ugelA vALane ThasoThasa bharI, dara so varSe eka vAlAglR kADhatA saMpUrNa paNe te palsa khAlI thaI jAya teTalA kALane vyAvahArika addhA palyopama kahe che. vyAvahArika uddhAra palyopamamAM pratyeka samaye eka-eka vAlAglR kADhavAmAM Ave che. jyAre vyAvahArika addhA palyopamamAM dara so varSe eka-eka vAlAgrane kADhavAmAM Ave che. vyAvahArika addhA palyopama ane asaMkhyAta koTivarSa pramANa jANavo. dasa kroDAkoDI palyopama barAbara eka vyAvahArika addhA sAgaropama thAya che. * sUtra-286/2 thI 288 - prA - sUkSma ddhA palyopamanuM svarUpa kevuM che? uttara H- te svarUpa A pramANe che, jemake koI utsedhAMgula anusAra eka yojana lAMbo, eka yojana pahoLo, eka yojana UMDo ane sAdhika traNa yojananI paridhivALA palsane ekathI sAta divasanA ugelA vAlAgraMthI bhare. te vAlAgranA asaMkhyAtaasaMkhyAta khaMDa karavAmAM Ave. te pratyeka khaMDa vizuddha AMkhavALAnA cakSunA viSayabUta padArtha karatAM asaMkhyAtamA bhAga pramANa ane sUkSma panakanA zarIrAvagAhanA karatAM asaMkhyAtaguNa adhika hoya che. [bAdara pRthvIkAyika eka jIvanI avagAhanA jevaDA hoya che.] so-so varSe eka-eka vAlAgra khaMDone bahAra kADhatA jeTalA samayamAM te palsa vAlAgra khaMDothI vihIna, nIraja, nirlepa ane saMpUrNa khAlI thAya teTalA kALane sUkSma addhA palyopama kahe che. dasa kroDAkoDI sUkSma addhA palyopama barAbara eka sUkSma ddhA sAgaropama che. prAM - A sUkSma ddhA palyopama ane sUkSma addhA sAgaropamathI karyuM prayojana siddha thAya che? uttara - sUkSma addhA palyopama ane sAgaropamathI nAraka, tiryaMca, manuSya ane devanA AyuSyanI sthiti mApavAmAM Ave che. * vivecana-286/2 thI 288 - sUkSma ahvA palyopamamAM vyAvahArika addhA palyopama pramANe ja palyanuM mApa vagere jANavA. ahIM pratyeka vAlAgranA asaMkhyAta-asaMkhyAta khaMDa karI palsamAM bharavA ane so-so varSe eka-eka vAlAglR khaMDa bahAra kADhatAM te palsa saMpUrNapaNe jeTalA kALamAM khAlI thAya teTalA kALane sUkSma addhA palyopama kahe che. AvA dasa kroDAkroDI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-286 thI 288 133 sUma addhA palyopama barAbara eka sUkSma addhA sAgaropama thAya che. A sUkSma addhA palyopama asaMkhyAta koTi varasa pramANa jANavo. A sUkSma addhA palyopama ane sAgaropama dvArA cAre gatinA jIvonA AyuSyanuM mApa thAya che. karmonI sthitinuM mApa paNa sUkSma addhA sAgaropamathI mApavAmAM Ave che. * sUtra-289/1 - prathana :he bhagavana ! nArakIonI sthiti keTalA kALanI kahI che? he gautama nArakInI janya 10,000 varSa ane utkRSTa-33 sAgaropamanI che.. prana * he bhagavan! ratanaprabhA narakanA nArakInI sthiti keTalI che ? uttara : he gautama! jaghanya 10,000 varSa ane utkRSTa eka sAgaropamanI che. he bhagavana! ratanabhA nakkanA cAyati nArakIthI sthiti keTalI che ? he gautama! jaghanya aMtarmahatta ane utkRSTa paNa aMtarmahattanI sthiti che. prasta : bhagavana! ratanapabhA pULInA paryAptA nArakInI sthiti keTalI che ? uttara : he gautama janya aMtamuharta jUna 10,000 varSa ane utkRSTa aMtamuhUrta nyUna eka sAgaropamanI che. prathana * he bhagavana ! zarkarApabhA narakanA nAkInI sthiti keTalI che ? uttara :- he gautamAM zarkarApabhAnI jaghanya 1 sAgaropama ane utkRSTha 3 sAgaropamanI sthiti che. zarkaraprabhAnI jema vAlukAbhA vagere zeSa narakanA nAkIonI sthiti viSayaka prazna pUchavA. tenA uttara A pramANe che. zarkarApabhAnI jaghanya 1 sAgaropama ane utkRSTa 3 sAgaropamanI sthiti che. vAlukApabhAnA nArakInI jaghanya 3 sAgaropama ane utkRSTa 3 sAgaropamanI sthiti che. pakabhAnA nAkInI jaghanya 3 sAgaropama ane utkRSTa 10 sAgaropamanI sthiti che.. dhUmapabhA narakanA nAkonI jaghanya 10 sAgaropama ane utkRSTa 17 sAgaropamanI sthiti che. tamAbhA naphanA nAskInI jaghanya 10 sAgaropama ane utakRSTa rara sAgaropamanI sthiti che. tamastamaprabhA narakanA nArakInI jaghanya ra2 sAgaropama ane utkRSTha 33 sAgaropamanI sthiti che. * vivecana-289/1 - A sUtramAM sAte nArakInI sthitinuM kathana che. sthiti zabda AyuSyano sUcaka che. nAkAdi bhavomAM jIvane niyata kAla paryata rokI rAkhe te kAlane AyuSya athavA sthiti kahe che. tenI gaNanA sUkSma addhApalyopama athavA sAgaropamathI thAya che. aparyApta avasthAnI sthiti sarvatra aMtarmuhartanI jANavI. deva ane nArakImAM [41/12] 18 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana koI jIva aparyApta avasthAmAM mRtyu pAmatA nathI. utpattinA prathama aMtarmuharta sudhI svayogya payAMti pUrNa thaI na hovAthI aparyApta avasthA kahevAya che. pratyeka jIvonI samuccaya sthitimAMthI aparyAptAnI aMtaHmuhUrtanI sthiti khUna karatAM paryAptAnI sthiti prApta thAya che. * sUtra-289/ra - dhana :- bhagavana / asukumAradevanI sthiti keTalI che ? uttara :- gautama! janya 10,000 varSa ane utkRSTa sAdhika eka sAgaropama. dhana :- AsukumAra devIonI sthiti keTalI che ? uttara :- jAnya 10,000 varSa ane utkRSTa sADAcAra palyopamanI. nAgakumAra devonI sthitinI pRcchA karavI yAvat utkRSTa dezona be palyopamanI che. nAgakumAra devIonI sthitinI pRcchA karavI yAvatuM utkRSTa dezona eka palyopamanI. suvaNakumArathI nitakumAra sudhInA deva-devIonI sthiti nAgakumAra deva devIo pramANe jANatI. * vivecana-289|2 : A sUtromAM asurakumAra Adi dasa bhavanapati devonI sthiti dazavila che. jemAM amukumAranI sthiti sUnamAM spaSTa kahela che. nAgakumAra Adi devonI sthiti jaghanya dasa hajAra varSanI ane utkRSTa dazona be palyomanI che. tenI devIonI sthiti jaghanya 10,000 varSanI utkRSTa dezona eka palyopamanI che. nAgakumArathI svanitakumAra sudhInA deva-devIonI sthiti ekasarakhI hoya che. * sUtra-289/3 : pravana - he bhagavana | pReIkAyikonI sthiti keTalI che ? uttara :- he. gautama! jaghanya aMtarmuhUrva ane utkRSTa rara,000 varSanI che. prazna :- sUpRthvIkAyika tathA apati ane pati sUkSma pRvIkAyikonI sthiti keTalI che ? uttara :- he gautama ! traNenI jaghanya, utkRSTa sthiti aMtamuhUrtanI che. dhana : bhAdara pRvIkAyikonI sthiti keTalI che ? uttara :- he gautama ! jaghanya aMtamuhUrva ane utkRSTa 2,000 varSanI che. prazna :- apati bhAdara pRedIkAyikonI sthiti keTalI che ? uttara :he gautama! jaghanya ane utkRSTa bane aMtamuhUrta pramANa che. prazna :- payata bAdara pRvIkAyikonI sthiti keTalI che ? uttara :- he gautama! pati bhAdara pRvIkAyikonI sthiti jaghanya aMtamuhurta ane utkRSTa aMtarmuhUrta nyUna 22,000 varSanI jANavI. apakAyikathI vanaspatikAyika sudhInA sthAvara jIvonI sthiti viSayaka prathama pRvIkAlikanI jema pUchA. tenA uttara A pramANe che.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-289 apakAyikonI audhika-sAmAnya sthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa 7,000 varSanI che. sUkSma apakAyikonI tathA aparyApta-paryApta apakAyikonI sthiti jaghanya ane utkRSTa aMtarmuhUrta che. bAdara pakAyikonI sthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa 7000 19 varSanI che. aparyApta bAdara pakAyikonI sthiti jaghanya-utkRSTa baMne aMtarmuhUrta pramANa che. prApti bAdara apakAyikonI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI ane utkRSTa aMtarmuhUrta nyUnAM 7000 varSanI che. tejaskAyikonI audhika sthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa traNa ahorAtrinI che. audhika sUkSma tejaskAyiko tathA tenA apatiA ane paryAptAnI jaghanyautkRSTa baMne sthiti aMtarmuhUrta pramANa che. bAdara tejaskAyikonI audhika sthiti jaghanya AMtarmuhUrta ane utkRSTa traNa ahorAtranI che. apatA tejaskAyikonI jaghanya ane utkRSTa sthiti aMtarmuhUrtanI che. paryAptaka tejaskAyikonI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta ane utkRSTa AMtarmuhUrta nyUna traNa ahorAtranI che. vAyukAyikonI audhika sthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa 3000 varSanI che. sUkSma vAyukAyikonI audhika, apAtika tathA paryAptAnI jaghanya ane utkRSTa baMne sthiti aMtarmuhUrta pramANa che. bAdara vAyukAyikonI audhika sthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa 3000 varSanI che. aparyApta bAdara vAyukAyikonI jaghanya-utkRSTa sthiti AMtarmuhUrtanI che. paryApta bAdara vAyukAyikonI jaghanya aMtarmuhUrtanI, utkRSTa aMtamuhUrta nyUna 3000 varSanI sthiti che. vanaspatikAyikonI audhika sthiti jaghanya aMtarmuhUrta, utkRSTa-10,000 varSanI che. sUkSma vanaspatikAyikonI audhika, aparyApta tathA paryAptanI jaghanyautkRSTa baMne sthiti aMtarmuhUrtanI che. bAdara vanaspatikAyanI audhika jaghanya sthiti aMtarmuhUrta, utkRSTa 10,000 varSanI che. aparyAptAbAdara vanaspatikAyanI jaghanya ane utkRSTa baMne sthiti aMtarmuhUrtanI che. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana paryAptatAbAdara vanaspatikAyanI jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa aMtamuhU jUna 10,000 varSanI che. * vivecana-289/3 : A sUtromAM pAMca sthAvaronI sthitinuM nirUpaNa che. pAMce sthAvaramAM sUkSma ane bAdara baMnenA paryAptA aparyAptA, tema pratyekanA cAra-cAra bheda thAya che. 180 sUtranA kramamAM sahu prathama audhika sthiti tyArapachI sUkSmanI audhika, paryAptA, aparyAptAnI sthiti ane tyArapachI bAdaranI audhika, paryApta ane aparyAptAnI sthiti viSayaka prazno che. A rIte pratyekamAM sAta sAta praznottara che. temAM sUkSmaaudhika, paryApta, aparyAptA ane bAdara aparyAptAnI sthiti jaghanya ane utkRSTa aMtarmuhUrtanI che ane bAdara paryAptAnI sthiti, samuccaya sthitithI aMtarmuhUrta nyUna hoya che. traNa ahorAtri eTale traNa rAta ane traNa divasa. * sUtra-289/4 beIndriya jIvonI sthiti keTalI che ? beIndriya jIvonI audhika sthiti jaghanya AMtarmuhUrta ane utkRSTa 12 varSa che. apacaptika beIndriya jIvonI jaghanya ane utkRSTa baMne sthiti aMtarmuhUrta che. paryAptaka beIndriya jIvonI jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa aMtarmuhUrta nyUna 12 varSanI sthiti che. teIndriya jIvonI sthiti keTalI che? teIndriya jIvonI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta ane utkRSTa 49 ahorAtrinI che. aparyApta teIndriya jIvonI jaghanya ane utkRSTa baMne titi aMtarmuhUrta pramANa che. paryAptaka teIndriya jIvonI jaghanya AMtarmuhUrta ane utkRSTa aMtarmuhUrta nyUna 49 horAtrinI sthiti che. prazna :- caturindriya jIvonI sthiti keTalI che ? uttara H- caturindriyonI sthiti jaghanya AMtarmuhUrta ane utkRSTa cha mahinAnI che. apacaptika turindriyanI jaghanya ane utkRSTa sthiti aMtarmuhUnI che. paryAptA caturendriyanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta ane utkRSTa AMtarmuhUrta nyUna cha mahinAnI che. * vivecana-289/4 -- beIndriya, teIndriya ane caturindriya jIvone vilendriya kahevAmAM Ave che. teomAM paryAptA ane aparyAptA evI be avasyA che. aparyAptAmAM jaghanya-utkRSTa baMne sthiti aMtarmuhUrta pramANa che. paryAptAnI utkRSTa sthitimAMthI aparyAptAvasthAnuM aMtarmuhUrta bAda karavAmAM Ave che. * sUtra-289/5 thI 291 : tiryaMca paMcendriya jIvonI sthiti keTalI che? samuccaya tiryaMca paMcendriya jIvonI sthiti jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa traNa palyopamanI che. prazna :- jalacara paMcendriya tiryaMcayonika jIvonI sthiti keTalI che ? uttara :- (1) jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa pUrvakoDa varSanI sthiti che. (2)
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-289 thI 21 181 saMmUcchima jalacara paMcendriya tiryaMcayonikanI sthiti jaghanya-aMtamuhUrta ane utkRSTa pUvakoDa varSanI che. (3) saMmUchima jalacara paMcendriya ticiyonika aparyAptakanI sthiti jaghanya aMtamuhUrta ane utkRSTa paNa aMtamuhurta che. (4) saMmuzcima jalacara pAMcendriya ticiyonika pAtikanI sthiti jaghanya aMtamuhUd, utkRSTa aMtarmuhUrNa nyUna kroDa pUrva varSanI che. (5) gaja jalacara paMcendriya tiryaconika jaghanya sthiti aMtarmuhUrta ane utkRSTa sthiti koDa pUrva varSanI che. (6) garbhaja jalacara paMcendriya ticiyonika apayatikanI jaghanya ane utkRSTa sthiti aMtamuhUrta pramANa che. () gaja jalacara paryAptaka jaghanya aMtamuhUrva ane utkRSTa aMtamuhUrta nyUna kroDa pUrva varSanI che. prathana - he bhagavana ! catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaMca yonikanI sthiti keTalI che? uttara : he gautama! (1) jaghanya sthiti aMtamuhUrta ane utkRSTa traNa palyopamanI sthiti che. (2) saMmucchima catuSpada sthalacaranI jaghanya aMtamuhUrta ane utkRSTa 84,000 varSanI che. (3) saMmUchima catuSpada sthalacara paMcendriya ticiyonika apayafptAnI jaghanya-utkRSTa aMtarmahattvanI che. (4) saMmUchima catuSAda thalacara paMcendriya tiryaciyonika patinI jaghanya sthiti aMtamuhUrta utkRSTa aMtarmuhUrta nyUna 84,ooo varSanI che. (5) gaja catuSapada paMcendriya ticiyonika sthalacaranI jaghanya aMtamuhurta utakRSTa traNa palyopamanI sthiti che. (6) gaja catuSpada paMcendriya tiryaMcayonika sthalacara apayaptiAnI jaghanya-utkRSTa sthiti aMtarmahatta pramANa che. (7) gaji catuda paMcendriya tiryaMcayonika sthalacara paryAptAnI jaghanya aMtamuhUrva ane utkRSTa aMtarmuhUrta na praNa palyopamanI sthiti che. prathana :- he bhagavana! uparisarSa sthalacara tiryaMca paMcendriyanI sthiti keTalI che? uttara : he gautamAM (1) jaghanya aMtamuhUrva ane utakRSTa koDapUrva varSanI sthiti che. () saMmazcima u5risarSa sthalacaranI jaghanya aMtarmahad, utkRSTa pa3,000 varSanI sthiti che. (3) saMmUcchika urapasipa apayatAnI jaghanya utkRSTa sthiti aMtamuhUrvanI che. (4) saMmUciMchama uraparisarSa sthalacara patiAnI sthiti jaghanya aMtamuhurta ane utkRSTa aMtamuhUrta khUna pas,ooo varSanI che. (5) garbhaja upassirSanI jaghanya aMtamuhUrta utkRSTa kroDapUrva varSanI che. (6) garbhaja uparisarSa sthalacaranI apayaptiAnI jaghanya-utkRSTa sthiti aMtamuhUrvanI che. (3) garbhaja uraparisarSa thalacaranI patinI jaghanya sthiti aMtamuhUrtanI ane utkRSTa aMtamuhUrta nyUna koDapUrvanI sthiti che. prazna :- bhujaparisarpa sthalacaranI sthiti keTalI che ? uttara :- (1) jaghanya aMtarmuhUrva ane utkRSTa kroDapUrvanI che. (2) saMmUcchima bhujaparisaniI jaghanya aMtamuhUd,utkRSTa 42,000 varSanI che. (3) saMmUzcima bhujapasipanA 182 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana patAnI jaghanya utkRSTa aMtamuhUrtanI sthiti che. (4) saMmUcchimAM bhujaparisanA patiAnI jaghanya aMtamuhUrta, utkRSTa aMtarmuhurta dhUna 42,000 varSanI che. (5) gaji bhujaparisarSanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrva ane utkRSTa kroDapUrvanI che. (6) garbhaja bhujaparisarSanA aparyAptAnI jadhanya-utkRSTa sthiti aMtamuhUrtanI che. (7) gabhaja bhujaparisarpanA payaktiAnI jaghanya aMtamuhUrta utkRSTa tamuhUrta jUna kroDapUrva vanI che. pana - khecaratiryaMca paMcendriya jIvonI sthiti keTalI che ? uttara :- (1) jaghanya aMtarmahatta ane utkRSTa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganI che. (2) saMmUchima khecaranI jaghanya sthiti aMtamuhurta ane utkRSTa 2,ooo varSanI che. (3) saMmUchima khecanA apacatAnI jaghanya-utakRSTa sthiti aMtamahurvanI che. () saMmRchima khecaranI prayatAnI sthiti jaghanya aMtamuhUrva ane utkRSTa aMtamuhUd nyUna 2,000 varSanI che. (5) gabhara khecaranI sthiti jaghanya aMtamuhUrva ane utkRSTa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga che. (6) gaja khecaranI apayatAnI jaghanya, utkRSTa aMtarmuhUrtanI sthiti che. (1) garbhaja khecaranI prayatAnI sthiti jadAnya aMtarmuhUrva ane utkRSTa aMtamuhUrva nyUna palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganI che. pravaktA tici paMcendriya jIvonI sthiti viSayaka vana saMgrahaNI gAthAmAM A pramANe che - saMmRchima tici paMcendriyomAM anukramathI utkRSTa sthiti (1) jalacaranI kroDapUrva varSa, (2) sthalacara catuSpadanI 84,000 varSa, (3) uraparisarpa sthalacara pas,ooo vaI, (4) bhujaparisarSa sthalacaranI 42,000 varSa, (5) khecaranI 2,0eo vanI jANavI. gaja tici paMcendriyamAM anukramaNI (1) jalacaranI kroDapUrva varSa () sthalacaranI traNa palyopamanI, (3) uraparisanI doDa pUrva varSanI, (4) bhuperisanI kokapUrva vanI, (5) khecaranI palyopamana/ saMkhyAmAM bhAga pramANa sthiti che. * vivecana-289/pa thI : A sUtramAM prakAre tiryaMca paMcendriya jIvonI sthiti kahI che. tiryaMca parondriyanA jalacara, catuSpada sthalacara, uparisarpa, bhujaparisarSa ane khecara A pAMca bheda che. te pratyekanA punaH saMmUcchima ane garbhaja evA be bheda thAya ane tenA punaH payaktiA aparyAptA A rIte bheda thAya che. sUtrakAre jalacara Adi pratyeka bhedamAM sAta prazna pUchI sthitinuM spaSTIkaraNa karyuM che, je sUtrapAThathI spaSTa che. garbhaja tiryaMca paMcendriyamAM traNa palyopamanI utkRSTa sthiti bhogabhUminA tiryaMcanI apekSAo samajavI. koDapUrvanI sthiti hoya tyAM sudhI saMkhyAta varSanuM AyuSya kahevAya ane tethI vadhu sthiti hoya to te asaMkhyAta varSanuM AyuSya
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-289 thI 21 kahevAya che. bhogabhUmimAM asaMkhyAta varSanuM AyuSya hoya che. * sUma-22/1 - prazna :- he bhagavan! manuSyonI Ayusthiti keTalI che ? uttara :- he gautama! jaghanya aMtarmuhUrva ane utkRSTa traNa palyopamanI che. saMmUrNima manuSyanI jaghanya aMtarmuhUrva ane utkRSTa paNa aMtamuhUrvanI che. garbhaja manuSyonI sthiti janya aMtamuhUrva ane utkRSTa traNa palyopamanI che. Apayati garbhaja manuSyanI jadhanya-utkRSTa sthiti aMtamuhUrta pramANa che. paryApta bhaja manuSyanI jadhanya sthiti aMtarmuhUrva ane utkRSTa aMtamuhUrta jUna jhaNa palyopamanI che. * vivecana-221 - A sUtramAM manuSyanI sthiti varNavI che. manuSyagatimAM mAtA-pitAnA zukazoNitanA mizraNathI je jIvo utpanna thAya che garbhaja manuSya kahevAya che ane garmaja manuSyanA (maLa, mUa) lohI , paru vagere 14 prakAranA azucinA sthAnamAM pugalone grahaNa karI je jIva utpanna thaI jAya te saMmUcchima manuSya kahevAya che. saMmUcchimAM manuSyo paryAptA thatAM nathI. aparyApta avasthAmAM ja mRtyu pAme che. tenI jaghanya, utkRSTa sthiti aMtarmuharta che. garbhaja manuSyanA aparyAptatAnI sthiti paNa jaghanyautkaTa aMtamuhUrtanI che. garbhaja manuSyanA pacatAnI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che ane utkRSTa sthiti traNa palyopamanI che, te devaguru uttarakuru bhogabhUminI apekSAe samajavI tathA bharata-auravata kSetramAM kALaparivartana thAya che. temAM suSama-suSamA nAmanA prathama ArAnI apekSAe samajavI. * sUtra-212 - prazna :- he bhagavan! vANavyaMtaradevonI sthiti keTalA kALanI che ? uttara :- he gautama! jadhanya 10,000 varSa ane utkRSTa 1 palyopamanI che. prazna : he bhagavana / vANavyaMtara devIonI sthiti keTalA kALanI che ? uttara : he gautama! jaEInya 10,000 varSanI ane utkRSTa adhapalyopamanI che. prazna : he bhagavana! jyotika devonI sthiti keTalA kALanI kahI che? cAvatu janya palyopamano AThamo bhAga ane utkRSTa eka lAkha varSa adhika eka palyopamanI sthiti che. prazna :- jyotika devIonI sthiti keTalA kALanI che ? yAvatu jaghanya palyopamano AThamo bhAga ane utkRSTa yao,ooo varSa adhika ardha palyopamanI sthiti che. aMte 1 caMddhavimAnavAsIdevonI yAvat jaghanya sthiti palyopamano cotho bhAga ane utkRSTa lAkha varSa adhika eka palyopamanI che. aMte caMdravimAnavAsI devIonI yAvat sthiti jaghanya palyopamano cotho bhAga pramANa ane utkRSTa 184 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana 50,000 varSa adhika palyopamanI che. prazana * bhaMte suvimAnanA devonI sthiti mAvatu jAja palyopamano cotho bhAga ane utkRSTa 1000 varSa adhika eka palyopamanI sthiti che. aMte ! sUvimAnanI devIonI yAvat sthiti jaghanya palyopamano cotho bhAga ane utkRSTa pao0 varSa adhika ardha palyopamanI che. grahavimAnanA devonI sthiti yAvatu jaghanya palyopamano cotho bhAga ane utkRSTa eka palyopamanI che. grahavimAnanI devIonI sthiti jaghanya palyopamano cotho bhAga ane utkRSTa ardha palyopamanI che. bhaMd! nakSatra vimAnanA devonI sthiti jaghanya palyopamano cotho bhANa utkRSTa artha palyopamanI che. aMte nAtra vimAnanI devIonI sthiti jaghanya palyopamano cotho bhAga ane utkRSTa sAtireka popamanA somA bhAganI che. aMte ! tArAvimAnanA devonI sthiti cAvatu jaghanya palyopamano AThamA bhAga ane utkRSTa palyopamanA cothA bhAganI che. bhale ! tArA vimAnanI devIonI sthiti yAvatu jAja palyopamanA AThamA bhAganI ane utkRSTa palyopamanA aAThamA bhAganI sAdhika che. * vivecana-292Jra : A sUtramAM jyotika devonI sthiti varNavavAmAM AvI che. je sthiti sUrapAThathI ja spaSTa che. jyotika devonA pAMca bheda che. caMdra, sUrya, graha nakSatra ane tAsa. teonA vimAnAvAsa madhyalokamAM che. samapRthvIthI 390 yojanathI zarU karI 900 yojana sudhI arthAt 110 yojanamAM jyotika devo rahelA che. manuSyaloka-aDhIdvIpamAM A pAMce prakAranA jayotika devo meru parvatanI pradakSiNA kare che ane tenA kAraNe manuSya kSetramAM divasa-rAta thAya che. aDhIdvIpanI bahAra jyotika maMDaLa sthira che. tethI tyAM rAta-divasanuM parivartana nathI. * sUtra-2EUR/3 - bhad vaimAnika devonI sthiti cAvatuM jaghanya eka palyopamanI ane utkRSTa 33 sAgaropamanI che. aMte vaimAnika devIonI sthiti yAvatu jaghanya eka palyopamanI ane utkRSTa papa palyopamanI che. bhad : saudharmakatAnA devonI sthiti cAvata jaghanya eka palyopama ane utkRSTa sthiti be sAgaropamanI che. bhaMte! saudharmakathanI pariMgRhitAdevIonI sthiti yAvatu jaghanya eka palyopamanI ane utkRSTa sAta palyopamanI che. bhaMd 1 saudharmakatAnI aparigRhitA devIonI sthiti yAvata jaghanya eka palyopama ane utkRSTa pao palyopamanI che. aMte IzAna kalAnA devonI sthiti cAvatu jaEInya sAtireka palyopama ane utkRSTa sAtireka be sAgaropama bhaMte! IzAna kalAnI pazruihitA devIonI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUjha-22 185 sthiti yAva4 jAnya sAdhika palyopama ane utkRSTa nava palyopamanI che. he bhagavAna ! IzAna kalanI pariMgRhitA devIonI sthiti yAvatu jaghanya sAdhika palyopama ane utkRSTa paNa poyamanI che. sanackamara kalAnA devonI sthiti yAvatu jA be sAgaropamanI ane utkRSTa sAta sAgaropamanI che. bhaMte mahendra kalAnA devonI sthiti yAvat jaghanya sAdhika be sAgaropama ane utkRSTa sAdhika 8 sAgaropama. bhaMte brahmaloka kalAnA devonI yAvata jaghanya sthiti che sAgaropama ane utkRSTa dasa sAgaropama che. lAMtaka kakSAnA devonI jadhanya sthiti 10 sAgaropama ane utkRSTa 14 sAgaropamanI che. mahAzuka kalAnA devonI sthiti jaghanya 14 sAgaropama ane utkRSTa 13 sAgaropamanI che. sahayara kalpanA devonI sthiti jaghanya 17, sAgaropama ane utkRSTa 18 sAgaropamanI che. ANata kalAnA devonI sthiti jaghanya 18 sAgaropama ane utkRSTa 19 sAgaropamanI che. prANata kalpanA devonI sthiti jaghanya 19 sAgaropama ane utkRSTa ra0 sAgaropamanI che. araNa kalAnA devonI sthiti jaghanya 20 sAgaropama ane utkRSTa ra1 sAgaropamanI che. amRta kalAnA devonI sthiti jaghanya 1 sAgaropama ane utkRSTa 22 sAgaropamanI che. adhatana adhatana zaiveyakanI sthiti jaghanya ra0 sAgaropama ane utkRSTa 3 sAgaropamanI che. Adhastana madhyama veyakanI sthiti jaghanya ra3 sAgaropama, utkRSTa ra4 sAgaropamanI che. Adhastana upami paiveyakanI sthiti jaghanya ra4 sAgaropama ane utkRSTa 5 sAgaropamanI che. madhyama dhastana jhIveyakanI sthiti 5 sAgaropama ane utkRSTa 26 sAgaropamanI che. madhyama madhyama veyakanI sthiti janya 26 sAgaropama ane utkRSTa ra3 sAgaropamanI che. madhyama uparima veyakanI sthiti jaghanya 27 sAgaropamanI, utkRSTa 28 sAgaropamanI che. upami adhatana zaiveyakanI sthiti jaghanya ra8 sAgaropamanI, utkaTa 29 sAgaropamanI che. uparima madhyama jhaveyakanI sthiti jaghanya ra9 sAgaropamanI, utkRSTa 30 sAgaropamanI che. uparima uparima zaiveyakanI sthiti jaghanya 30 sAgaropama, utkRSTa 31 sAgaropamanI che. | vijaya, vaijayaMta, jayaMta ane parAjita vimAnanA devonI sthiti jaghanya 31 sAgaropama ane utkRSTa 33 sAgaropamanI che. prasta - he bhagavana! saviisaddha mahAvimAnanA devonI sthiti keTalA kALanI che ? uttara :- savathisiddha mahAvimAnanA devonI sthiti ajaghanya-anukuTa 33 sAgaropamanI che. A rIte sUkSma addhA palyopamanuM varNana pUrNa thAya che, temaja aDhApalyopamanI 186 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana vaktavyatA pUrNa thAya che. * vivecana-292/3 : saudharma devalokathI ayyata parvatanA 12 devalokane kayopapaNa kahevAya che. temAM Indra sAmAnika devo, sainika devo tevA bheda che. raiveyaka ane anuttara vimAnavAsI devo kapAtIta che. tyAM Indra sAmAjika Adi bheda nathI te sarva devo ahamendra che. ati svayaM rAjA jevA che. tyAM zAsaka zAstAnA bheda nathI mATe te kapAtIta kahevAya che. prathama be devaloka sudhI devIo che. temAM devonI grahaNa karelI devIo parigRhItA kahevAya che ane koI eka devanI grahaNa karela na hoya tevI devIo paaparigRhitA kahevAya che. trIjA devalokathI uparanA devalokamAM devIo nathI. mATe be devaloka sudhI ja devIonI sthiti varNavI che. ahIM sUtramAM sUtrakAre pAMca nuttara vimAnanA nAma batAvyA che paNa zaiveyakanA nAma batAvyA nathI. te nAma A pramANe che - adhatanatrikanA bhadra, subhadra, sujAta, madhyamanikanA saumanasu, priyadarzana, sudarzana ane uparimajhikanA amoha, sumati, yazodhara. A navanAma zaiveyakanA che. sarvArthasiddha vimAnamAM sarva jIvo ekAvatArI-eka bhava manuSyano karI mokSe janArA hoya che, tethI tene mahAvimAna kahyuM che. savathisiddha sivAyanA anya sarva devalokomAM jaghanya utkRSTa ema be prakAranI sthiti hoya che. jaghanya-utkRSTanI vaccenI sthiti madhyama kahevAya che. savarthisiddha vimAnanA sarva devonI ekasarakhI 33 sAgaropamanI ja sthiti hoya che. te sUcavavA ja tyAM 'ajaghanya-anuSkRSTa' pada ApyuM che. badhA ja devonI apayapti avasthAnI sthiti aMtarmuharta pramANa che ane paryAptAvasthAnI sthiti aMtarmahad jUna je devalokanI jeTalI sthiti kahI che, teTalI jANavI. A rIte sUma addhA palyopamanA varNanamAM ahIM cAra gatinA jIvonI sthitinuM vistRta varNana karavAmAM Avela che. sUtra-293,294 - - dhana :- homa palyopamanuM svarUpa kevuM che ? uttara bx palyopamanA be prakAra che. te A pramANe che - 1. sUkSma kSetrapalyopama 2, vyAvahArika kSetrapalyopama. temAM je sUkSma kSetrapalyopama che, te sthApanIya che. tenuM varNana pachI karaze. ulledhAMgula pramANathI eka yojana lAMbo, pahoLo, UMDo ane kAMIka adhika manueNI paridhivALA eka palyane (kUvAne) be, traNa divasathI sAta divasa sudhInA ugelA vAtAgra koTiothI ThAMsIThAMsIne evI rIte bharavAmAM Ave ke ani te vAlANane bALI na zake, pavana tene uDADI na zake, temAM kohavATa thaI na zake, te saDI na zake ane temAM DuMgadha utpanna thaI na zake. tyArapachI te palyamAMthI samaye-samaye vAtAgrothI spezayelA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUma-293,294 183 AkAzapadezomAMthI eka-eka AkAzapadeza bahAra kADhatAM-kADhatAM, jeTalA samayamAM te palsa khAlI thaI jAya, teTalA kALane eka vyAvahArika phona palyopama kahevAmAM Ave che. te vyAvahArika kSetra palyopamane dasa kroDAkoDIthI guNatAM vyAvahArika kSetra sAgaropama bane che athati dasa kroDAkoDI vyAvahArika kSetra palyopama barAbara eka vyAvahArika kSetra sAgaropama che. * vivecana-293,294 - A sUtramAM vyAvahArika kSetra palyopama ane sAgaropamanuM svarUpa darzAvyuM che. vyAvahArika uddhAra palyopama ane uddhApalyopamanI jema ja ahIM uodhAMgulanA mApathI eka yojana pramANa lAMbA pahoLA, UMDA pAlyane teja rIte vAlANathI bharavo. vAlANane bahAra kADhavAmAM te baMne palyamAM samayanI mukhyatA hatI jyAre ahIM kSetranI mukhyatA che. te vAlAyoe je AkAzapadezane spazya che, te AkAzapradezamAMthI samaye-samaye eka-eka AkAzapradeza bahAra kADhatAM saMpUrNa AkAzapradeza bahAra nIkaLI jAya, tyAre eka vyAvahArika kSetra palyopama thAya che. eka-eka vAlAmra potAnI chae dizAmAM asaMkhyAta-asaMkhyAta AkAzapradezane sparzIne rahe che. A vyAvahArika kSetra palyopamamAM asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla vyatIta thAya che. * sUtra-25,296 rU. prathana :- A vyAvahArika kSetra palyopama ane sAgaropamathI zuM prayojana siddha thAya che ? tenuM kathana zA mATe karyuM che ? uttara :- A vyAvahArika kSetra palyopama-sAgaropamathI koI prayojana siddha thatuM nathI. tenI mAtra prarUpaNA karAya che. sUkSma jha palyopama samajavAmAM te sahAyaka bane che mATe tenI prarUpaNA sUtrakAre karI che. A vyAvahArika kSetrapalyopamanuM svarUpa che. prazna :- sUkSma ... palyopamanuM svarUpa kevuM che? sUkSma kSetra palyopamanuM svarUpa A pramANe che. jemake koI eka yojanA lAMbA, pahoLA, uMDA ane sAdhika gaNaguNI paridhivALA pAne eka, be,. traNa yAvat sAta divasanA ugelA vAlAgonA pratyekanA asaMkhyAta-asaMkhyAta TukaDA karI bharavAmAM Ave. te vALanA pratyeka TukaDA, daSTinA viSayabhUta padArthanI apekSAe asaMkhyAta bhAgamANa nAnA ane sUkSma panaka jIvonI zarIrAvagAhanA karatAM asaMkhyAtanuNA adhika hoya che. te vAtAgra khaMDo patramAM evA ThAMsI ThAMsIne bharavAmAM Ave ke agni tene bALI na zake, vAyu tene uDADI na zake, na to te saDI zake, na pANIthI bhIMjAya ke na kohavAya zake, na temAM durgadha utpanna thaI zake. te vAlANa khaMDoe palsamAM rahelA je AkAzapadezone sparyA hoya ane je AkAzapadezane pazya na 188 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana hoya athava palyagata sarva AkAzapadezamAMthI pratisamaya eka-eka AkAzapadezane bahAra kADhavAmAM Ave ane jeTalA samayamAM te paca kSINa, nirlepa, nIraja ane vizuddha thaI jAya, sarva AkAzapadeza nIkaLI jAya, teTalA kALane sUkSmotra palyopama kahevAmAM Ave che. sUkSma kSetra palyopamanA viSayamAM guruzrIe prarUpaNA karI, tyAre ziSya pUchayuM. prazna :- zuM vAlANathI bharelA te patramAM koI evA AkAzapadeza paNa hoI zake ke je te vAlANothI askRSTa hoya ? uttara :- hA, te patramAM vAlAyathI askRSTa AkAzapadeza paNa hoya che. prazna :- A viSayamAM koI TAMta che? uttara :- hA, jema koI koThImAM (1) koLAne bharavAmAM AvyA hoya ane (2) temAM bijA nAMkhavAmAM Ave to te temAM samAI jAya che, (3) temAM lIlA nAMkhavAmAM Ave to samAI jAya che, (4) temAM AmaLA nAMkhavAmAM Ave to te paNa samAI jAya che, (5) temAM kramaza: boTa, (6) caNA, () maga, (8) sarasava, (9) gaMgAnI retI nAMkhavAmAM Ave to te samAI jAya che. A ja rIte A STAMtathI te parAmAM paNa vAlAgaNI aspaSTa AkAzapadeza hoya che. A sUkSmotra palyopamane dasa kroDAkoDIthI guNatA eka sUtra sAgaropama thAya che. * vivecana-25,296 : A sUtromAM sUphamahotra palyopama ane sAgaropamanuM svarUpa varNana karavAmAM AvyuM che. vyAvahArika kSetra palyopamamAM samaye-samaye vAlAjhathI spazayeilA AkAzapadeza kADhavAnuM vidhAna che ane temAM asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kAla samApta thaI jAya athatu vyAvahArika kSetra palyopama asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla pramANa che. sUkSama hoba palyopamamAM te pratyeka vAlANanA asaMkhyAta-asaMkhyAta khaMDa karI palsamAM bharavAmAM Ave che ane patramAM rahela vAlASTrathI pRSTapRSTa AkAzapadezane bahAraka kADhavAmAM Ave che mATevyAvahArika palyopama katarAM A sUma palyopama asaMkhyAta gaNo moTo che. * sUtra-297 - pana :- A sUkSma kSetra palyopamansagaropamanuM zuM prayojana che uttara * A sUma kSetra palyopamansAgaropama dvArA daSTivAdamAM kathita dravyonuM mAna karavAmAM Ave che. * vivecana-297 :sUrNa sugama che. * sUtra-28/1 - prazna :- he bhagavana! dravyanA keTalA prakAra che ? uttara " he gautama!
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-28 189 190 "anuyodvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dravyanA be prakAra che. te A pramANe che - jhavadravya ane AjIva dravya. prazna :- he bhagavana! AjIva dravyanA prakAra keTalA che ? uttara - he gautamaajIva dravyanA be prakAra che. te A pramANe che - arUpI ajIva dravya ane rUpI ajIva dravya. dhana - he bhagavAna ! ArUpI ajIva dravyAnA keTalA prakAra che ? uttarahe gautamAM arUpI ajIvaddhAnA dasa prakAra che, te A pramANe che - (1). dhamastikAya, (2) dhamastikAyano deza, (3) dhamastikAyano pradeza, (4) AdadhamastikAya, (5) adhamastikAyano deza, (6) adhamastikAyano pradeza, () AkAraastikAya, (8) AkAzAstikAyano deza, (9) AkAzamstikAyano pradeza, (10) addhAsamaya.. prazna :- he bhagavana ii ajIva dravyanA keTalA prakAra che ? uttara : he gautama rUpI jIva dravyanA cAra prakAra che, jemake (1) aMdha, (2) skaMdha deza, (3) skaMdha pradeza, (4) paramANu yugala. pana :- bhagavan! A skaMdha vagere rUpI ajIva dravya zuM saMkhyAta che, asaMkhyAta che ke anaMta che ? uttara + he gautama ! te skaMdha vagere saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che. prathama he bhagavAna ! tenuM zuM kAraNa che ke skaMdha vagere saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI, anaMta che ? uttara * he gautama ! paramANu yudgala anaMta che, dvipadezI kaMdha anaMta che, zapadezI kaMdhaNI laI anaMtapadeza skaMdha anaMta che. te kAraNathI ja he gautama / ema kahevAya che ke aMdha vagere dravya saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che. * vivecana-298/1 : vizvamAM mukhya be ja dravya che. (1) jIva dravya (2) ajIva dravya. jIva dravya cetana ane jJAna svarUpa che. jyAre ajIva dravya acetana ane jaDa svarUpa che. A baMne dravya utpAda-vyaya ane dhrauvya svabhAva yukta che. avasthAonuM parivartana thavA chatAM mULaguNa-dharmathI kyAreya cuta thatAM nathI. jIva dravya cetana svabhAva choDIne kyAreya acetanarUpe parivartana pAmatuM nathI ane ajIva dravya sahakArI aneka kAraNo maLavA chatAM paNa jaDatvano tyAga karatuM nathI, tethI te dravya kahevAya che. A bemAMthI aAvakatavya hovAthI prathama jIvadravyanuM varNana sarakAre karyuM che. ajIva dravyanA mukhya pAMca bheda che. dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane addhAsamaya. ahIM sUtrakAre arUpI jIva ane rUpI ajIva evA be bheda karyA che. A pAMca ajIva dravyamAMthI pudgalAstikAya eka rUpI che ane zeSa cAra arUpI che. varNa, gaMdha, rasa, sparza yukta hoya te rUpI kahevAya che ane tenAthI viparIta asthati jemAM varNa, gaMdha, rasa, sparza na hoya te arUpI kahevAya che. sUtrakAre arUpI ajIvanA 10 prakAra varNavyA che. temAM vamastikAya, dhamastikAya deza ane dhamastikAya pradeza. te ja rIte adhamastikAyanA traNa ane AkAzAstikAyanA traNa bheda ane kALa ema 10 bheda karyA che. jo ke dhamastikAya, dhamastikAya ane AkAzAstikAya dravya eka akhaMDa dravya rUpa ja che paraMtu nayavivakSAthI tenA traNa-traNa bheda karyA che. rUpI ajIvanA cAra bheda kahyA che. paramANunA samudAyane skaMdha kahevAmAM Ave che, be paramANu maLavAthI banatA dvayaNukathI laI, anaMta paramANu bhegA maLavAthI banatA anaMtANuka parvatanA anaMta skaMdho che. skaMdhano buddhi kathita vibhAga deza kahevAya che ane skaMdhano nirvibhAga aMza, jenA kevaLajJAnInA jJAnamAM paNa vibhAga na thaI zake, tene pradeza kahevAmAM Ave che ane te pradeza-nirvibhAga aMza skaMdhaNI judo thaI jAya tyAre paramANu kahevAya che. * sUga-298/ra : he bhagavana ! | jIvadravya saMkhyAta che, asaMkhyAta che ke anaMta che ? he gautama! jIvaddhavya saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che. prazana :- he bhagavAna ! tenuM zuM kAraNa che ke jIva dravya saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che ? uttara:he gautama ! nAskI asaMkhyAta che, asukumAra vagere svanitakumAra sudhInA bhavanapati devo asaMkhyAta che. pRvIkAyathI laI vAyukAya parvatanA cAre sthAvara jIvo asaMkhyAta che, vanaspatikAya jIva anaMta che, beIndriya, teIndriya, caturindriya asaMkhyAta che, tici paMcendriyo asaMkhyAta che, manuSyo asaMkhyAta che, vANavyaMtara, jyotiSka devo tathA vaimAnika devo asaMkhyAta-asaMkhyAta che, siddha anaMta che. A kAraNathI che gautama ! ema kahevAya che ke jIva saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che. * vivecana-298/ra : A sUtra dvArA jIvanI anaMtatAnuM varNana karyuM che. jIva saMkhyAta ke asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che, jIva be prakAranA che, saMsArI ane siddha. saMsArI jIvamAM paNa basa ane sthAvara evA be bheda che. basa :- traNanAma karmanA udayathI je jIva potAnA sukha-duHkhAdinA kAraNe gamanAgamana karI zake te basa. temAM beIndriyathI laI paMcendriya sudhInA jIvono samAveza thAya che. sthAvara - sthAvara nAmakarmanA udaye je jIva potAnA sukha du:khAdinA kAraNe eka jagyAethI bIjI jagyAe gamana karI zakatA nathI, te sthAvara kahevAya che. temAM eka IndriyavALA pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati jIvono samAveza thAya che. sthAvara jIvomAM vanaspatikAyika jIvo anaMta che. zeSa asaMkhyAta che. siddha - siddha jIvo paNa anaMta che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-298 11 prazna :- he bhagavana! zarIranA keTalA prakAra che ? uttara :- he gautama ! zarIranA pAMca prakAra che, te pramANe che - (1) audArika zarIra, (2) vaikti zarIra, (3) AhAka zarIra, (4) taijasa zarIra, (5) kAmaNa zarIra * vivecana-299/1 - garvata zarvata ta zarIra: je jIrNa-zIrNa thAya te zarIra. janmathI mRtyu paryata niraMtara jarjarita thAya, zIrNa thAya te zarIra kahevAya che. te zarIra pAMca prakAranA che. (1) audArika zarIra :- dArika zabda-udAra zabdathI banyo che. te udAra zabdanA traNa artha che - (1) udAra=pradhAna, (2) udAra=vizALa, vistRta, (3) udAra=mAMsa, mA , hADakA vagere. (2) vaikriya zarIraH vividha, viziSTa kriyAo je zarIra dvArA thaI zake, nAnA-moTA, dRzya-adezya Adi aneka rUpo je zarIra dvArA thaI zake te vaikriya kahevAya che. viziSTa labdhinA prayogathI je zarIra vaikayi pudgala dvArA banAvavAmAM Ave te labdhi pracayika vaikriya zarIra kahevAya che. deva-nAkIne je paikriya zarIra bhavanA nimitathI ja prApta thayA che, te bhavapratyayika vaikriya zarIra kahevAya che. labdhipatyayika vaikriya zarIra manuSya ane tiryaMcane hoya che. bhavapatyayika vaikriya zarIra deva ane nArakIne hoya che. (3) AhAka zarIra :- cauda pUrvadhara muni viziSTa prayojana mATe potAnA yogabaLathI je zarIranuM nirmANa kare che, te AhAka zarIra kahevAya che. AhAryA labdhi prApta munine sUkSma padArtha viSayaka zaMkAo thAya, te samaye muni je zarIra dvArA tIrthakara bhagavAna pAse jaI samAdhAna meLave che, te AhAka zarIra kahevAya che. A zarIranuM nirmANa pramata saMyata, chaThThA guNasthAnavardhI muni kare che. (4) taijasa zarIra :- sthala zarIranI dIti ane prabhAnuM ja kAraNa che te taijasa zarIra che. te sUkSma zarIra che. A taijasa zarIra tejomaya hovAthI bhANa karAtA bhojanane pacAve che. tenA vikArarUpa hovAthI te taijasa zarIra kahevAya che. te be prakAranuM che - (1) ani:saraNAtmaka-A taijasa zarIra bhogavela pANIne pacAvanAruM banI cUla zarIranI aMdara rahe che ane te audAki, vaikiya, AhAka zarIramAM teja, prabhA, kAMtinuM nimitta bane che. (2) niHsaraNAtmaka-temAM je zubha che te subhikSa, zAMti vagerenuM kAraNa bane che ane azubha che te azAMti vageremAM kAraNa bane che. A zarIra labdhi pracayika che. (5) kAmaNa zarIra - ATha prakAranA karma samudAyathI je niSpanna thAya che tathA dArika vagere zarIranuM je kAraNa che te kAmaNa zarIra kahevAya che. A zarIra paNa sarva saMsArI jIvone hoya che. * sUtra-299/ra :prathana :he bhagavan! nArakIone keTalA zarIra che ? he gautama ! 12 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana nArakIone traNa zarIra hoya che, (1) vaizyi , () taijasa, (3) kAmaNa. prathana - he bhagavana ! AsukumArane keTalA zarIra hoya che ? he gautama ! tene traNa zarIra hoya che, (1) aikriya, (2) taijasa, (3) kAmaNa. temaja svanitakumAra sudhInA devone A ja traNa traNa zarIra hoya che. - pravana :- he bhagavan! pRedIkAyika jIvone keTalA zarIra kaha che ? he gautamAM tene traNa zarIra hoya che, te pramANe che - audAki, vaijasa ane kAmaNa. pRvIkAyika jIvonI jema ja pANI, agni ane vanaspatinA jIvone traNa-traNa zarIra hoya che. vAyukAyika jIvane cAra zarIra kahyA che, te A pramANe che - (1) audAki, () vaikriya, (3) taijasa (4) kAmaNa. pRvIkAyika jIvonI jema beIndriya, teIndriya, caturindriya jIvone audAki, vaijasa ane kAmaNa. A traNa zarIra hoya che. vAyukAyanI jema paMcendriya tiryaMcayonika jIvone dArika, vaikiya, taijasa ane kAmaNa, A cAra zarIra hoya che. manuSyone pAMca zarIra hoya che, te A pramANe che - audArika, vaikriya, AhAka, taijasa ane kArpaNa. nAkInI jema vANavyaMtara, jyotika ane vaimAnika devone vaikriya, taijasa ane kAmaNa, A traNa-traNa zarIra hoya che. * vivecana-29/ra : pAMca zarIramAMthI taijasa ane kArpaNa A be zarIra to sarva saMsArI jIvone hoya ja. manuSya ane tiryaMcone bhavasvabhAvathI audArika zarIra ane deva-nArakIne bhavasvabhAvathI vaikriya zarIra hoya che. AhAraka zarIra vizeSalabdhi-zaktidhArI manuSyone ja hoya che. manuSya ane tiryacomAM vaikriya zarIra labdhijanya hoya che. keTalAka bAdara vAyukAyane vaikriya zarIra hoya che tethI temAM cAra zarIra kahyA che. sUtra-299/3 * dhana :- he bhagavana / audArika zarIranA keTalA prakAra che ? uttara :- he gautama! dArika zarIranA be prakAra che. mahaddezaka-baddha audArika zarIra ane mukelaka-mukta audArika zarIra. temAM baddha audArika zarIra asaMkhyAta che. temAM kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNI--avasarpiNIthI apata thAya eTalA che ane roganI apekSAe asaMkhyAta loka pramANa che. je mukta audArika zarIra che te anaMta che. kALathI anaMta utsarpiNI-avasarpiNIthI apahata thAya eTalA che. phonathI anaMta lokApamANa-lokapadeza tulya che. dravyanI apekSA mukta audArika zarIranI saMkhyA bhavya jIvothI anaMta guNa adhika ane siddhonA anaMtamA bhAga pramANa che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-29 193 vivecana-ra993 : A sUTamAM baddha audAki zarIra ane mukta audArika zarIranI saMkhyAnuM pariNAma batAvyuM che. arthAt vartamAna dArika zarIra ane bhUtakAlika mukta zarIra saMkhyAnI vicAraNA che. je zarIra jIve dhAraNa karyuM hoya te baddhalaka kahevAya che. te bhavasthiti pramANe baddhelaka rUpe rahe che. jIva te zarIrane choDI de tyAre te muzkelaga kahevAya che. asaMkhyAta kALa sudhI te pudgala te zarIra rUpe (anaMta khaMDa thaIne) rahe che athati mukkalaga zarIranI utkRSTa sthiti asaMkhyAta kAlanI che. teTalA kAla sudhI te mukta pudgala bIjA koI prayoga pariNata ke visasApariNata thayA vinA mane koI zarIranA baalaka thayA vinA rahI zake che. te pudgalo dravya nikSepathI audArika zarIra kahevAya che. tene ahIM muzkelaga audArika zarIra kahyA che. dArika zarIra parimANa :- A baDhelaga dArika zarIra asaMkhyAta ane mukta audArika zarIra anaMta che. asaMkhyAta ane anaMtanI A rAzine sUtrakAre kAlathI, kSetrathI ane dravyathI samajAvI che. kAlathI baddha audArika zarIra pariNAma :- baddha audArika zarIra asaMkhyAta che. te asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNInA jeTalA samaya che teTalA jANavA. cathatui pratyeka samaye eka-eka baDhelaka zarIrane dUra karavAmAM Ave to asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kALa vyatIta thAya tyAre ja badhA baddhalakka dArika zarIra dUra thAya. kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNInA samaya jeTalA baddha dArika zarIra che. kSetrathI baddha audArika zarIra parimANa :- kSetranI apekSAe asaMkhyAta loka pramANa che. arthAt eka-eka audArika zarIrane lokamAM rahela eka-eka AkAza pradeza para sthApita karavAmAM Ave to AkhA lokanA sarva AkAzapadeza to baddha dArika zarIrathI vyApta thaI jAya ane A loka jevaDA bIjA asaMkhyAta lokanA sarva AkAzapradeza to baddha audArika zarIrathI vyApta thaI jAya ane A loka jevaDA bIjA asaMkhyAta lokanA AkAzapadeza paNa baddha dArika zarIrathI vyApta thaI jAya. athatui asaMkhyAta lokanA jeTalA AkAzapadeza che, teTalA baalaka dArika zarIra che. ahIM eka prazna upasthita thAya ke vanaspatimAM anaMta jIva che, to tenA baddha dAki zarIra asaMkhyAta kema kahyA che. tenuM samAdhAna e che ke vanaspatimAM nigodamAM eka-eka zarIramAM anaMta-anaMta jIvo rahe che. mATe jIvo anaMta che paNa tenA audArika zarIra asaMkhyAtA ja che. mukta audArika zarIra parimANa :- mukta audArika zarIra anaMta che. jIve dArika zarIra dhAraNa karyA pachI choDI dIdhuM hoya ane pachI te eka audArika zarIranA (anaMta skaMdha rUpe pariNata pudgalo) dArikapaNAno tyAga na kare, tyAM 4113) 194 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana sudhI audAki zarIranA mukkalaga kahevAya che. kALathI mukata audArika zarIra parimANa :- kALanI apekSAe mukta dArika zarIra anaMta utsarpiNI-avasarpiNInA jeTalA samaya teTalA jANavA. pratyeka samaye eka coka mukta audArika zarIranuM apaharaNa karavAmAM Ave to anaMta utsarpiNI-avasarpiNI pasAra thaI jAya. kSetrathI mukta audArika zarIra parimANa :- kSetranI apekSAe dArika mukata zarIra anaMta loka pramANa che. eka lokanA asaMkhyAta AkAzapadeza che. tevA anaMta lokanA AkAzapradeza pramANa muzkelaga audArika zarIra jANavA. dravyathI mukta audArika zarIra parimANa:- dravyanI apekSAe mukta audArika zarIra abhavyajIvo karatAM anaMtaguNa adhika hoya che ane siddhonA anaMtamA bhAga pramANa hoya che. * sUtra-299/4 : prazna : he bhagavana ! aikriya zarIranA keTalA prakAra che ? uttara : he gautama vaikriya zarIranA be prakAra che. (1) baDhelaka baha8 (2) mukkalaga-mud. baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che. kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNI dvArA apaddha thAya che. kSetrathI te asaMkhyAta zreNIpamANa che ane te zreNIo prataranA asaMkhyAtamAM bhAge che. mukta vaikriya zarIra anaMta che. kALathI te anaMta utsarpiNI-avasarpiNI dvArA cAhata thAya che. zeSa kathana audArika zarIra pramANe jANavuM. * vivecana-ra9/4 : devo ane nArakIne bhava paryata vaikriya zarIra baddha rahe che. manuSya ane tiryaMcamAM vaikriyalabdhighArI manuSya ke tiryaMca jeTalo samaya vaikiya zarIra banAve teTalo samaya baddha hoya che ane te zarIra chUTI jAya pachI te mukta kahevAya. vaikriya zarIra parimANa - baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che. mukta vaikriyA zarIra anaMta che. kALathI baddha vaikriya zarIra:- kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNInA jeTalA samaya teTalA baddha vaikriya zarIra che. samaye samaye eka baddha vaikiya zarIrane dUra kasvAmAM Ave to asaMkhyAta utsarpiNI vyatIta thaI jAya che. phogathI baddha vaikriya zarIra :- kSetranI apekSAe asaMkhyAta zreNIpamANa baddha vaikiya zarIra che. te zreNIo prataranA asaMkhyAtamA bhAga pramANa jANavI. ati dhanIkRta lokanA prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalI zreNIo hoya ane te zreNIomAM jeTalA AkAzapadeza hoya teTalA baddha vaikriya zarIra hoya. mukta vaikriya zarIra parimANa :- mukta vaikriya zarIra anaMta che. dArika mata zarIranI jema ja ahIM kALa apekSAe anaMta utsarpiNI-avasarpiNInA samaya
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-299 pramANa, kSetrathI anaMta lokanA AkAza pradeza pramANa ane dravyathI abhavya jIvothI anaMtaguNa adhika ane siddhonA anaMtamA bhAga pramANa mukta vaikriya zarIra jANavA. * sUtra-299/5 H prA " he bhagavan ! AhAraka zarIra keTalA kahyA che ? uttara :- hai gautama ! hAka zarIra be prakAranA che baddha ane mukta. temAMthI baddha AhAraka zarIra kyAreka hoya, kyAreka na hoya. jyAre hoya tyAre jaghanya eka, be, traNa ane utkRSTa aneka hajAra [bethI nava hajAra] hoya. mukta AhAraka zarIra anaMta che. te audArika zarIra pramANe jANavA. * vivecana-299/5 195 - labdhidhArI, cauda pUrvI sAdhune ja AhAka zarIra hoya che ane te paNa jyAre banAve tyAre ja hoya che. tenI samaya maryAdA paNa alpa che ane saMkhyA paNa niyata che. AhAraka zarIrano viraha jaghanya eka samaya ane utkRSTa cha mAsano che. baddha AhAraka zarIranuM parimANa :- jyAre hoya tyAre jaghanya eka, be, traNa ane utkRSTa aneka hajAra hoya che. arthAt be hajArathI nava hajAra sudhInI koIpaNa saMkhyAmAM hoya. mukta AhAska zarIranuM parimANa - anaMta hoya che. tenuM parimANa anaMta saMkhyAnI apekSA audAki zarIranI samAna hoya che. anaMtanA anaMta bheda che. * sUtra-299/6 H prA - he bhagavan ! taijasa zarIra keTalA prakAranA che ? uttara H- vaijarA zarIra be prakAranA che. baddha ane mukta. temAM baddha taijasa zarIra anaMta che. te kALanI apekSAe anaMta utsarpiNI avasarpiNIthI apahata thAya che. kSetrathI anaMta lokapramANa che, dravyathI siddho karatAM anaMtaguNa adhika ane sarva jIvothI anaMtamAbhAge aaN che. mukta taijasa zarIra paNa anaMta che. te kALathI anaMta utsarpiNIavasarpiNIthI apahata thAya che. kSetrathI anaMta lokapramANa che. dravyathI sarva jIvothI anaMtaguNa adhika ane jIvavarganA anaMtamA bhAge che. * vivecana-299/6 : -- baddha taijasa zarIra parimANa :- baddha haijA zarIra anaMta che. sarva saMsArI jIvane vaijA zarIra svataMtra-potapotAnuM hoya che. sAdhAraNa zarIrI nigodiyA jIvane bhale audArika zarIra sAdhAraNa hoya paraMtu taijasa-kAryaNa zarIra teone pRthaka-pRthaka hoya che. tethI jeTalA saMsArI jIva che, teTalA baddha taijasa zarIra jANavA. tenI saMkhyA batAvatA sUtrakAra kahe che. (1) kALathI te anaMta utsarpiNI ane avasarpiNInA jeTalA samaya teTalA che. (2) kSetrathI anaMta lokapramANa che (3) dravyathI siddhajIvo karatAM anaMtaguNa adhika ane sarvajIvo karatAM anaMtamA bhAge hoya. "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana taijasa zarIra sarva saMsArI jIvane avazya hoya che. saMsArI jIva siddho karatAM anaMta guNa adhika che. tethI baddha zarIra paNa siddha karatAM anaMta guNa adhika thAya, sarva jIva rAzimAMthI siddhajIvone taijasa kArpaNa zarIra na hoya, siddho sarva jIva rAzithI anaMtamA bhAga jeTalA nyUna che. tethI te ochA karatAM taijasa zarIra sarva jIvonA anaMtamA bhAge nyUna hoya che. A rIte baddha taijasa zarIra siddhothI anaMta guNa adhika athavA sarva jIvarAzinA anaMtamA bhAge nyUna hoya che. mukta taijasa zarIra parimANa :- mukta taijasa zarIra paNa anaMta che. (1) kALanI apekSAe te anaMta utsarpiNI-avasarpiNInA samaya pramANa che, (2) kSetrathI anaMta loka pramANa che (3) dravyathI mukta taijasa zarIra sarva jIvothI anaMtaguNa adhika che. temaja sarva jIvavarganA anaMtamA bhAga pramANa che. 196 pratyeka jIve bhUtakALamAM anaMta-anaMta taijasa zarIrone choDyA che. jIva te zarIrane choDI de pachI asaMkhyAtakALa sudhI taijasa pudgala rUpe te mukta taijasa zarIra rahI zake che. pratyeka jIvanA mukta taijasa zarIra anaMta hovAthI tenI saMkhyA samasta jIvothI anaMtagaNI vadhu thAya che. dravyanI apekSAe mukta taijasa zarIra sarvajIvathI anaMtagaNA adhika che athavA jIvavarganA anaMtamAM bhAge che. A baMne kathananuM tAtparya eka ja che. * sUtra-299/7 : praznana : he bhagavan ! kAmaNa zarIranA keTalA prakAra che ? uttara- he gautama ! kArpaNa zarIranA be prakAra che. baddha ane mukta. jema vaijasa zarIranI vaktavyatA pUrve kahI che te ja rIte kAryaNa zarIra mATe kahevuM. * vivecana-299/7 1 taijasa kArpaNa zarIranA muzkelaga :- A baMne zarIra jIva sAthe anAdikAlathI che. jIva jyAre siddha thAya tyAre ja te A be zarIrane choDe che, to prazna thAya che ke siddha thayA pahelAM jIvane taijasa kArpaNa zarIranA muktelaga kema hoya ? samAdhAna e che ke zarIradhArI jIvane te audAski taijasa kArpaNa Adi zarIranA pudgala samayesamaye kSINa thatA rahe che. temAM Aya ane upacaya thatA rahe che. tethI te zarIranA jIrNa-zIrNa ane vyakta pudgala lokamAM rahe che. kAryaNa zarIra sarva saMsArI jIvane hoya che mATe tenI saMkhyA anaMta che. taijasa ane kArpaNa zarIranI saMkhyA ane svAmI samAna che. A baMne zarIra sAthe ja rahe che. tethI baMnenI saMkhyA parimANa samAna che. * sUtra-299/8 - prA :- he bhagavan ! nairayika jIvone keTalA audArika zarIra hoya ? uttara :- gautama ! audArika zarIra be prakAranA kahyA che, e A pramANe che - baddha ane mukta. temAMthI baddha audArika zarIra nArakIone hotA nathI ane
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-ra99 193 mukata audArika zarIranuM kathana audhika audArika zarIra pramANe jaNavuM athati nAskIonA mukta audAki zarIra anaMta che. prazna :- he bhagavana! nArakIone vaikriya zarIra keTalA che? uttara * gautama ! nAskIone vaikriya zarIra be prakAranA che - (1) baddha (2) mukata. temAM baddha aikriya zarIra asaMkhyAta che. (1) kALathI asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNI kALanA, samaya pramANa, (2) kSetrathI asaMkhyAta zreNI pramANa che. te zreNIo prataranA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. te zreNIonI viEbhasucIpahoLAI aMgulaudezanA prathama vargamULane bIjI vargamULathI guNita karatAM je rAzi niujha thAya teTalA pradezanI pahoLI hoya che athavA aMgulanA bIja vamuLanA napamANa zreNIo jANavI athati aMgulanA bIja vaga mula pramANa AkAzapadezone traNa vAra guNavAthI je rAzi thAya teTalI zreNIo ane te zreNIonA pradeza turA nAkInA vaikriyazarIranA baDhelaka jANAvA. mukta vaikriya zarIra audhika mukta audAzmi zarIra jeTalA che. :- he bhagavanA nAphIone keTalA AhAka zarIra che? uttara :he gautama AhApha zarIra be prakAranA hoya che. baddha ane mukata. nAkIone baddha AhAka zarIra nathI. mukta AhAka zarIranuM kathana audhika mukta augharika zarIra pramANe jANavuM. nArakInA paikriya zarIranA viSayamAM kahyuM te ja pramANe taijasa-kAmaNa zarIra mATe jANavuM. * vivecana-ra998 :A sUtromAM nArakIonA baddha ane mukta pAMce zarIranuM parimANa batAvyuM che. nAkInA audArika zarIra :- nAskIo vaikriya zarIradhArI che, tethI teone baddha audArika zarIra hotuM nathI. pUrva prajJApanA nayanI apekSAe tAkIone audArika zarIra hoya che. nAkIo pUrvabhavamAM manuSya ke tiryaMca paryAyamAM hoya tyAre temane audArika zarIra hoya che. te audArika zarIrane choDIne nAka paryAyamAM Ave che, tethI nArakIone mukta audArika zarIra anaMta hoya che. te anaMtanuM kathana sAmAnya jIvanA mukta audArika zarIra pramANa hoya che. nAkInA vaikriyazarIra :- nArakIone bhavastha zarIra paikriya che. jeTalA nAkI teTalA baddha vaikriya zarIra hoya. nAcchIo asaMkhyAta che ane pratyekane potAnuM vaikriya zarIra hovAthI baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta hoya che. A asaMkhyAtanuM parimANa kALa ane kSetrathI darzAvyuM che. kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNInA jeTalA samaya teTalA nAztIonA baddha vaikriya zarIra che. nArakIne mukta vaidiyazarIra mukta audAki zarIranI jema anaMta che. 198 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana nAkIne baddha AhAka zarIra nathI. mukta AhAka zarIra mukta audArikanI jema anaMta che. baddha ane mukta taijasa-kArpaNa zarIra, baddha-mukta vaikriya zarIranI samAna che kAraNa ke A baMne zarIra badhA ja nAskIone hoya che. vaikriya zarIra paNa badhA nArakIne che, tethI tenI samAna taijasa-kAmaNa zarIranuM vaktavya jANavuM. * sUtra-29/9 : he bhagavana! asukumArone keTalA audArika zarIra che ? asukumAro mATe nArakInI jema audArika zarIranuM kathana karavuM. athati baddha audArika zarIra nathI. mukata audAki zarIra anaMta che, te nArakI pramANe che.. prazana :- he bhagavan ! asukumArone keTalA vaikriya zarIra che uttara :he gautama asamAnA saikriya zarIra be prakAranA kahyA che. jemake baddha ane mukavuM. temAM je baddha vaidikya che, te asaMkhyAta che. kALathI asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNIthI apahata thAya che. kSetrathI asaMkhyAta zreNIo jeTalA che ane te zreNIo prataranA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. te zreNIonI viEbhasUci aMgulanA prathama vargamULanA saMkhyAtamA bhAgapramANa che. mukata vaikriya zarIra mukta audArika zarIranI jema anaMta che. prathana - he bhagavAna ! asukumArone keTalA AhAraka zarIra che? uttara * he gautama ! be prakAranA kahA che, te A pramANe che, baddha ane mukata. te baMne asurakumAranA audArika zarIranI jema kahetA. sukumAronA aikriya zarIranI jema teonA taijasa ane kAmaNa zarIra saMbaMdhI baddha-mukta zarIranI vaktavyatA jANatI. nAgakumArappI laI svanitakumAra sudhInA sarva bhavanavAsI devonA pAMca zarIra saMbaMdhI kathana asurakumAranI jema ja gaNavuM. * vivecana-29/9 : nArakInI jema asurakumArAdi dase prakAranA bhavanapati devo bhavastha vaikriyazarIravALA che. tethI temane baddha audArika zarIra hotuM nathI. pUrvabhavomAM audAki zarIra choDIne AvyA hovAthI teone mukta audArika zarIra anaMta hoya che. bhavanapati devone baddha vaikiya zarIra asaMkhyAta che. pratyeka bhavanapati devane eka-eka paikriya zarIra che mATe jeTalI bhavanapati devonI saMkhyA teTalI baddha vaikriya zarIranI saMkhyA che. te asaMkhyAta baddha vaikriya zarIranuM parimANa-kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNInA samaya pramANa che. kSetrayI prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM rahelI asaMkhyAta zreNIonA pradeza pramANa che. asurakumAra nAkonI apekSAo asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. prajJApanA sUtramAM kahyuM che ke ratanapabhAM prathama narakanA nAkInI apekSAe samasta bhavanavAsI deva asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. tethI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-299 samasta nArakonI apekSAe to asurakumAra asaMkhyAtamA bhAga pramANa che, te spaSTa che. 199 bhavanapati devonA mukta vaikriya zarIra mukta audAkinI jema anaMta che. bhavanapati devone baddha AhAraka zarIra nathI. mukta AhAka zarIra anaMta che. bhavanapati devane vaikriyazarIranI jema vaijasa-kArpaNa zarIra avazya hoya che mATe vaikriya zarIranI jema baddha taijasa-kArpaNa asaMkhyAta che ane mukta anaMta che. * sUtra-299/10 - he bhagavan ! pRthvIkAyikone keTalA audAki zarIra che ? teone audAki zarIra be prakAranA che, baddha ane mukta. A baMne prakAranA zarIronI saMkhyA sAmAnya baddha ane mukata audArika zarIra pramANe jANavI. prA : he bhagavan ! pRthvIkAyikone vaikriya zarIra keTalA prakAranA che ? uttara :- he gautama ! baddha ane mukta. A be prakAranA zarIramAMthI tene baddha vaikriya zarIra nathI. mukta vaikriya zarIra mukta audAkinI jema anaMta che. AhAraka zarIranI vaktavyatA paNa te rIte (vaikriyanI jema) jANavI joIe. baddha ane mukta taijasa-kArpaNa zarIranI prarUpaNA tenA bhaddha"mukta audArika zarIra pramANa jANavI. je rIte pRthvIkAyikomAM pAMca zarIranuM saMkhyA parimANa batAvyuM, te pramANe apakAya ane teukAyamAM pAMce zarIranuM saMkhyA parimANa jANavuM. * vivecana-299/10 : pRthvI-pANI ane agni bhava svabhAvathI audArika zarIradhArI che. temanA baddha audArika zarIra sAmAnya baddha audAkinI jema asaMkhyAta che ane mukta audArika zarIra-sAmAnya mukta audAkinI jema anaMta che. A traNe sthAvarakAyane baddha vaikriya ane baddha AhAska zarIra bhava-svabhAvathI hotA nathI. pUrvabhAvonI apekSAe mukta vaikriyazarIra mukta audArika zarIranI jema anaMta che ane pUrvanA manuSya bhavanI apekSAe mukta AhAraka zarIra paNa anaMta che. baddha-mukta haijA-kAryaNa zarIra, sAmAnya audAkivat jANavA arthAt baddha taijasa kArmaNa zarIra asaMkhyAta che ane mukta taijasa kAryaNa zarIra anaMta che. pRthvI pANI agni A traNe pratyeka zarIrI che, tethI jeTalA audArika zarIra hoya teTalA ja taijasa-kArmaNa zarIra hoya. tethI baddha-mukta taijasa, kArpaNa zarIramAM audAki zarIrano ja atideza karela che. * sUtra-299/11 : 1 : he bhagavan ! vAyukAyikone keTalA audArika zarIra hoya che ? uttara :- pRthvIkAyikonA audArika zarIranI jema baddha audArika zarIra asaMkhyAta ane mukta audArika zarIra anaMta hoya che. "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana - praznana - he bhagavan ! vAyukAyikone keTalA vaikriya zarIra hoya che ? uttara :- he gautama ! vAyukAyikone vaikriya zarIra be prakAranA kahyA che, te A pramANe che . baddha ane mukta. temAM baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che. jo samaye-samaye eka-eka zarIranuM apaharaNa karavAmAM Ave to (kSetra) palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgamAM saMpUrNa rIte apaharaNa karI zakAya. paraMtu tevo apahAra kyAreya karyo nathI. mukta vaikriya zarIra sAmAnya mukta audArika zarIra pramANe jANavA. baddha AhAraka zarIra tene hotA nathI. mukta AhAka zarIra anaMta che. baddha-mukta taijasa-kArpaNanI vaktavyatA pRthvIkAyikanA baddha-mukata taijasa kAmaNa pramANe jANavI. 200 * vivecana-299/11 : vAyukAyika jIvonA audArika, AhAraka, vaijasa, kArmaNa zarIra to pRvIkAyikanI jemaja samajavA temAM koI vizeSatA nathI. mAtra vaikriya zarIramAM vizeSatA che. vAyukAyamAM baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che te asaMkhyAtanuM parimANa batAvatA kahyuM che ke samaye-samaye temanA eka-eka vaikriya zarIrane bahAra kADhavAmAM Ave to palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgamAM te kADhI zakAya. A prarUpaNA kevaLa samajAvavA mATe che. A rIte vAyukAyanA vaikriya zarIranuM apaharaNa koI vyaktie kyAreya karyuM nathI. vAyukAyika jIvonI saMkhyA to asaMkhyAta lokAkAzanA pradeza pramANa che. chatAM teonA baddha vaikriya alpa che tenuM kAraNa e che ke vAyukAyikanA cAra prakAra (1) sUkSma aparyAptA, (2) sUkSma paryAptA, (3) bAdara aparyAptA, (4) bAdara paryAptA. te cAramAMthI paryAptA bAdara vAyukAyane vaikriyalabdhi hoya che. paryApta bAdara vAyukAyamAM paNa trasa nADImAM rahelA jIvonA asaMkhyAtamA bhAga pramANa jIvone ja vaikriya labdhi hoya che. vaikriya labdhivALA bAdara vAyukAyikonA asaMkhyAtamA bhAgavartI jIvo ja vaikriya zarIra banAve tethI tenuM pramANa alpa che. * sUtra-299/12 na vanaspatikAyika jIvonA audArika, vaikriya ane AhAraka zarIra pRthvIkAyikonA audArika zarIranI jema jANavA joIe. prazna :- he bhagavan ! vanaspatikAyika jIvone taijasa-kArpaNa zarIra keTalA hoya che ? uttara H- he gautama ! audhika taijasa-kArpaNa zarIranuM jeTaluM pramANa kahyuM che, teTalA vanaspatikAyikonA taijasa-kAmaNa zarIra jANavA. * vivecana-299/12 : vanaspatanA baddha audArika zarIra asaMkhyAta che. vanaspatimAM anaMta jIvo che paNa anaMta anaMta jIva vacce audArika zarIra eka eka hovAthI audAki zarIra asaMkhyAta ja che. baddha vaikriya ke AhAraka zarIra nathI. mukta audAki, vaikriya,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-29 ra0 202 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana AhAraka zarIra anaMta che. vanaspatimAM baddha taijasa-kAmaNa zarIra anaMta che. jeTalA vanaspatikAyika jIvo teTalA ja baddha taijasa-kArpaNa zarIra che. anaMta-anaMta jIvonuM dArika zarIra eka hovA chatAM sarva jIvonA taijasa-kAmaNa zarIra svataMtra che. tethI vanaspatimAM anaMta jIvo che teTalA ja anaMta baddha taijasa-kArpaNa zarIra che. mukta taijasa-kArpaNa zarIra paNa anaMta che. te audhika varNana anusAra samajavA. sUtra-29/13 :prana * he bhagavAna ! beIndriya jIvone keTalA audArika zarIra hoya che ? uttara :- he gautama beIndriyone audArika zarIra be prakAranA che, te A pramANe che - baddha ane mukta. baddha audArika zarIra asaMkhyAta che. kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNInA jeTalA samaya teTalA baddha dArika zarIra che. kSetrathI prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelI asaMkhyAta zreNInA pradeza pramANa che. te zreNIonI virkabhasUci asaMkhyAta koTAkoTi yojana pramANa che. te virkabhasUci eka zreNIudezanA asaMkhyAta vargamULanA yoga pramANe che. beIndriyonA baddha audArika zarIra dvArA patara apahRta karAya to asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kALamAM apaharta thAya che. kALa-kSetrathI aMgula mAtra pratara ane AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAgarUpa pratibhAgathI saMpUrNa pratara apahata thAya teTalA beIndriyanA baddha audArika zarIra che. mukta audArika zarIra audhika mukta audArika zarIra jeTalA hoya che. beIndriyone baddha kriya ane baddha AhAraka zarIra nathI, mukata vaikriya, AhAraka zarIra, mukta audArika zarIra pramANe che. baddha ane mukta vairAkAmaNa zarIra beIndriyanA baddha-mukta audArika zarIra pramANe che. beIndriyanA baddha ane mukta pAMce zarIra pramANe teIndriya ane caturindriyanA viSayamAM kahevuM. * vivecana-299/13 - beIndriya jIvo pratyeka zarIrI che, tethI jeTalA beIndriya jIvo che teTalA tenA baddha audArika zarIra jANavA. beIndriya jIvo asaMkhyAta che tethI baddha dArika zarIra asaMkhyAta che. kALathI parimANa-kALathI asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNInA jeTalA samaya che teTalA che. kSetrathI parimANa - kSetranI apekSAe prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM asaMkhyAta koTAkoTi yojananI vikhaMbhasUci pramANa asaMkhyAta zreNIomAM jeTalA AkAza pradeza hoya teTalA baddha audArika zarIra beIndriya jIvomAM hoya che. beIndriya jIvonA baddha audArika zarIranI asaMkhyAta saMkhyAtanuM parimANa sUNakAra bIjI rIte arthAtu apahAra vidhithI batAve che - pratara apahAra. asalkatAnAthI prataranA AkAzapadezono apahAra karavAmAM Ave, te "pratara apahAra" kahevAya che. kALakoTathI pratara apahAra vidhi :- prataranA AkAza pradeza upara beIndriya jIvone sthApita karI teno apahAra karavAmAM Ave to asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta thAya. keTalA kSetra para beIndriyane sthApavA ane keTalA samaye te beIndriya jIvano apahAra karavo te sUcavavA sUtrakAre kahyuM che ke - maMgunapatharasa :- eka pratara sAta rAju lAMbo ane sAta rAju pahoLo hoya che. te prataranA gula pramANa kSetrane aMgula pratara kahe che. teno asaMkhyAtamo bhAga ahIM vivakSita che. te pratarano pratibhANa kahevAya che. pratibhANa eTale pratarano khaMDa ke vibhAga. tAtparya e che ke aMgula pratanA asaMkhyAtamAM bhAga upara kramathI eka eka beIndriya jIvane sthApavA athavA aMgula prataranA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI avagAhanAvALA beIndriya jIvane pratara upara sthApavA. AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA samaye te pratara para sthApita beIndriya jIvono upahAra karavo. A rIte apahAra karatAM saMpUrNa pratarane khAlI thatAM asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kALa vyatIta thAya che. pratara para sthApita aMgula pratanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa avagAhanAvALA beIndriya jIvane, AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAge apahAra karatAM saMpUrNa pratara beIndriyothI khAlI thaI jAya, eka paNa beIndriya jIva na rahe, teTalA beIndriyonA baddha dArika zarIra che. A rIte beIndriya jIvonA baddhelaka dArika zarIra (1) kAlathI asaMkhya utsarpiNI avasarpiNInA samaya pramANa che - (2) phogathI-ghanIkRta lokanI asaMkhya kroDAkoDa yojana pramANa vikebha sacivALI zreNIonA AkAzapradeza pramANa che. (3) dravyathI-aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pratara kSetramAM AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAge eka-eka beIndriyane sthApita karatAM saMpUrNa pratara bharAI jAya teTalI saMkhyA beIndriya jIvonI ane tenA audArika baalakanI che. * sUtra-29/14 - tici paMcendriya jIvonA audArika zarIranI sarva vakatavyatA beIndriya jIvonA dArika zarIra pramANe jaNavI. prathana :- he bhagavan! paMcendriya tiryaMcayonika jIvone keTalA paikriya zarIra hoya che? he gautama tiryaMca paMcendriyomAM vekiya zarIra be prakAranA hoya che, te A pramANe che - baddha ane mukta. temAM baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che. te asaMkhyAtanuM parimANa, kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNIkALanA jeTalA samaya teTalA baddhavaikriya zarIra tici paMcendriyonA che. kSetranI apekSAe prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelI asaMkhya zreNIonI virSAbha sUcinA AkAzapadeza tulya che. te viddhabha sUci aMgula pramANa kSetranA asaMkhya AkAzapadezanA prathama vakUilanA asaMkhyAtamA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-ra9 203 bhAga tulya gaNavI. mukata vaikriya zarIro sAmAnya mukta audArika pramANe anaMta gaNavA. AhAraka zarIranuM vakatavya beIndriya pramANe jANavuM Athati tiryaMca paMcendriyone baddha AhAka zarIra hotA nathI. mukata AhAraka zarIra anaMta che. baddha-mukta vaijasa-kAmaNa zarIra tenA ja baddha-mukta audArika zarIra pramANe jANavA. * vivecana-ra99/14 : A sUtromAM tiryaMca paMcendriyanA pAMce zarIranA badhelaka muzkelaganuM varNana che. temAM tenA audArika zarIranA baddhelaka muzkelaga beIndriyanI samAna kahyA che. lokamAM beIndriya jIva paMcendriyathI vizeSAdhika che mATe paMcendriyanA baddhalaka zarIra beIndriyathI kaMIka nyUna samajavA. paMcendriyanA AhAka, taijasa, kAmaNa zarIranA baddhelaka muzkelaga sUtrathI ja spaSTa che arthAt te paNa beIndriyanI samAna che. tiryaMca paMcendriyamAM vaikriya zarIra hoya che. beIndriyamAM te hotuM nathI. te baddha vaikriya zarIranA parimANanuM spaSTIkaraNa sUtramAM A pramANe karyuM che. tiryaMca paMcendriyanA vaikriyazarIra prataranA asaMkhyAta bhAganI asaMkhya zreNIonA pradeza tulya che. te zreNIo aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI che. * sUtra-29/15 - prazna :- he bhagavana ! manuSyone keTalA audAki zarIra hoya che ? uttara he gautama! manuSyomAM audAki zarIra be prakAranA kahyA che, te A pramANe che * baddha ane mukta. temAM baddha audArika zarIra kadAcit saMkhyAta hoya, kadAcita asaMkhyAta hoya. jaghanya pade saMkhyAta hoya che te saMkhyAta kroDAkoDI athati ra9 AMka pramANa hoya che. te 29 AMka traNa yamalathI vadhu ane 4 yamalathI ochA pramANamAM che athavA paMcavarSathI guNita chA vagapamANa hoya che. athavA 96 chedanaka rAzi jeTalA hoya che. manuSya utkRSTa pade asaMkhyAta che. kAlathI saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI-kAlathI teno pahAra thAya. kSetrathI eka manuSya adhika hoya to zreNIno pAra thAya. zreNIno upahAra kAla ane homanI apekSAe rIte samajavo. kAlathI asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIthI teno upahAra thAya che. phogathI gulapadezanA prathama vargamUlane tRtIya vamUilathI guNatAM je rAzi prApta thAya teTalA kSatramAM eka eka manuSyane rAkhe to eka zreNI pUrita thAya ane eka manuSyanI ja bAkI rahe teTalA utkRSTa manuSya jamavA athavA teTalA pradezothI eka eka manuSyano apahAra thAya to zreNI pradezomAM eka manuSyanA pradeza bAkI rahe tyAre manuSyono apahAra pUrNa thaI jAya. mukta audAki zarIra mukad audhika audArika zarIra pramANa jANavA. prathana * he bhagavAna ! manuSyone keTalA paikriya zarIra hoya che ? uttara 204 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana - he gautama! manuSyone be prakAranA vaikriya zarIra kahal che. baddha ane mukta temAM je baddha vaikiya zarIra che te saMkhyAta che. samaye-samaye apahata karatAM, saMkhyAtakALamAM apahata thAya che paNa tema koI apahRta karatuM nathI. mukta vaikriya zarIra, mukta audArika pramANe jANAvA. pravana - he bhagavan! manuSyone keTalA AhAka zarIra hoya che ? uttara * he gautama / manuSyone AhAraka zarIra be prakAranA hoya che. baddha ane mukata. temAM baddha kyAreka hoya kyAreka na hoya. jyAre hoya tyAre jaghanya eka-betraNa ane utkRSTa aneka hajAra (be hajArathI nava hajAra) hoya che. mukta AhAraka zarIra mukta audAkinI jema anaMta hoya che. manuSyanA baddha-mukta taijasa, kAmaNa zarIra, manuSyonA baddha mukta dArika zarIra pramANe jANavA. vivecana-299/15 - manadhyane bhava svabhAvathI audArika zarIra che. manuSyanA baddha audArika zarIra kadAcit saMkhyAta hoya, kadAcit asaMkhyAta hoya. manuSya be prakAranA che. (1) garbhaja manuSya (2) saMmUcchima manuSya. saMmUcchima manuSyano utpatti virahakALa 24 muhUrtano hoya che. jyAre virahakALa hoya tyAre eka paNa saMmUcchima manuSya na hoya. te samaye ekalA garbhaja manuSyo hoya tyAre te saMkhyAta hoya che. tethI baddha audArika zarIra kadAcit saMkhyAta hoya tema kahyuM che ane saMmUskima manuSyano virahakALa na hoya tyAre manuSyanA audArika zarIra asaMkhyAta hoya che. saMpUmi manuSyo eka zreNInA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza hoya teTalA hoya che. garbhaja ane saMmUchima baMne manuSyo maLIne asaMkhyAta hoya mATe baMnenA maLIne baddha audArika zarIra paNa asaMkhyAta hoya che. garbhaja manuSya saMkhyAta che. (3) manuSyonA baddha audArika zarIra jaghanyapade 96 chedanakadAyIrAzi tulya hoya che. aMka rAzinA ardhabhANa karavAmAM Ave te chedanaka kahevAya che. ekavAra abhANa thAya to eka chedanaka kahevAya. be vAra ardhabhAga karI eka parvata pahoMcAya to tenA be chedanaka kahevAya ane traNa ardhabhAga thAya to tenA 3 chaMdanaka kahevAya. jemake prathama varga 4 che. tenA be chedanaka thaze. pahelo ardhabhAga-2 thaze ane te beno pAcho ardhabhAga karatAM eka thaze. mATe 4 AMkanA be chedanaka kahevAya. bIjo varga 16 che to tenA 4 chedanaka thAya. prathama chedanaka 8, bIjo chedanaka-4, bIjo chedana-2 ane cotho chedanaka eka thaze. tRtIya varga 56nA ATha chedanaka che. cothA varganA 16, paMcamavarganA 32 ane chaThA varganA 64 chedanaka che. pAMcamA chaThA varganA chedanakane joDavAthI 96 chedanaka thaze. A 96 chedanaka karanArI rAzi che athavA eka aMkane sthApita karI uttarottara 96 vAra bamaNA-bamaNA karatAM je rAzi
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-29 205 206 anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana Ave te 96 chedanaka rAzi kahevAya che. 96 vAra cheda ApI zakAya tevI sazi 29 aMka pramANa che ane teTalA garbhaja manuSya hoya che. teTalA ja jaghanyapade baddha audArika zarIra jANavA. utkRSTa pade manuSyo ane manuSyonA baddha audArika zarIra asaMkhyAta che. saMmUchima manuSyo asaMkhyAta che. saMmUcchima manuSyono jyAre virahakALa na hoya tyAre manuSyo asaMkhyAta hoya che. asaMkhyAtanA asaMkhyAta bheda hoya che. tethI asaMkhyAtanuM parimANa nakAre kALa ane kSetrathI batAvyuM che. kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNInA jeTalA samaya teTalA baddha dArika zarIra che. manuSyone baddhavaikriya zarIra saMkhyAta che. vaikipalabdhi garbhaja manuSyone ja hoya che ane temAM paNa badhA manuSyone nathI hotI, keTalAkane ja hoya tethI saMkhyAta kahyA che. mukata vaikriya zarIra anaMta che. manuSyomAM baddha AhAraka zarIra kyAreka hoya kyAreka na paNa hoya. jyAre hoya tyAre jaghanya eka-be-traNa utkRSTa aneka hajAra (2 thI 9 hajAra) saMbhave che. mukta AhAraka-zarIra anaMta che. baddha taijasa-kAmaNa zarIra audArikanI jema badhAne ja hoya che. arthAt baddha asaMkhyAta ane mukta, taijasa-kArpaNa anaMta che. manuSyomAM pAMce zarIranA baddha-mukta zarIranuM saMgAparimANa batAvyuM, te aneka jIvonI apekSAe tathA kALanI bhinnatAnI apekSAe che. koI eka manuSyane eka sAthe pAMce zarIra saMbhavatA nathI. eka jAvane eka samaye vaghamAM vadhu cAra zarIra hoya che. vaikriya ane AhAraka baMne labdhio eka sAthe eka manuSyane saMbhave che paraMtu baMne labdhino prayoga eka sAthe thato nathI. tethI labdhijanya A baMne zarIra eka sAthe saMbhavita nathI. AhAraka zarIranI saMkhyAmAM jaghanya eka, be, traNa kahyA che ane vaikriya zarIranI saMkhyAmAM jaghanya eka, be, traNa kahyA nathI. tenuM kAraNa e che ke AhAraka zarIrI manuSya kyAreka hoya, kyAreka na hoya paraMtu vaikriya zarIraghArI manuSya sadA saMkhyAtA hoya ja. A sUtrathI ane prajJApanA, bhagavatI sUjhathI paNa siddha che ke manuSyamAM vaikricazarIrI zAzvatA hoya che, teno viraha thato nathI. kAraNa ke cakravartI vAsudeva baladeva vagere samRddhi saMpanna manuSyomAM koI ne koI vaikiya labdhino prayoga karatA ja rahe che. manuSyamAM vaikriya yoga ane vaikriya mizrayoga baMne zAzvata kahyA che. * sUtra-29/16 : vANavyaMtara devonA audArika zarIranuM pramANa narakanA audArika zarIra jema ja jANavuM athati vaNavyaMtara devone baddha-dArika zarIra na hoya ane mukta audArika zarIra anaMta che. prazna :- vANavyaMtara devone keTalA vaikriya zarIra hoya ? uttara :- he gautamAM teone be prakAranA vaikiya zarIra che - baddha ane mukata. temAM baddha vaicizarIra asaMkhyAta che, kAlanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNI--avasarpiNI kAlamAM apahata thAya che. grAthI khataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelI asaMkhyAta zreNI jeTalA che. te zreNIonI virkabhasUci tici paMcendriyathI asaMkhyAtamAM bhAga hIna gaNavI. pataranA saMkhyAta so yojana varga pramANa kSetramaNI eka ekabaMtarano apahAra thAya to Akho pratara khAlI thaI jAya teTalA aMtara che. mukata vaicizarIra audhika mukata audArika pramANe jANavA. - vANavyaMtaronA baMne prakAranA AhAraka zarIranuM parimANa asurakumAra devonA AhAraka zarIranI jema jANavuM. prazna * vANavyaMtara devone keTalA taijasa-kAmaNa zarIra hoya che ? uttara :- teonA vaikriya zarIra pramANe ja teonA taijasakkAmaNa zarIra jANavA. * vivecana-2e/16 : vANavyaMtara devo paikriya zarIradhArI che. tethI teone baddha audAki zarIra nathI. mukta audArika zarIra pUrvabhavonI apekSAe anaMta che. vaikriya zarIra asaMkhyAta che, vANavyaMtaranA baddha vaikriya zarIranuM parimANa kSetrathI prataranA asaMkhyAtamA bhAga pramANa kSetramAM rahelI asaMkhyAta zreNI pramANa batAvyuM che. * sUtra-299/17 : prajana - he bhagavana jyotika devonA audArika zarIra keTalA che ? uttara :- gautamajyotika devonA audArika zarIro nAskonA audArika zarIra samAna che. prathana * he bhagavAna ! jyotiSa devonA vaikriya zarIra keTalA che ? uttara : he gautama teone be prakAranA vaikriyazarIra che . baddha ane mukata. temAM baddha vaikicazarIra cAvatu teonI virkabhasUci sudhI varNana yaMtaranI jema kahevuM. prataranA pUraNa apahAramAM baso chapAna aMgula varga kSetramAM eka eka jyotiSIne rAkhe to patara pUrita thAya teTalA jyotiSI che athavA baso chaupanA aMgula vaM mathI eka eka jyotiSIno aApahAra thAya to Akho patara khAlI thaI jAya teTalA jyotiSI che. tenA mukta aikricazarIra audhika mukata audArika pramANe jANavA. jyotiSa devonA AhApha zarIra nAskonA AhAka zarIra pramANe jANavA athati baddha AhAka zarIra nathI ane mukta AhAraka zarIra anaMta che. jyotiSa devonA baddha-mukta taijasa-kAmaNa zarIra teonA bha8-mukata vaiyi zarIra jeTalA che. * vivecana-29/17 : jyotika devone baddha audArika ane baddha AhAraka zarIra nathI. baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che. kAlanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kAlanA samaya pramANa che. kSetranI apekSAe pratanA asaMkhyamAM bhAganI asaMkhyAta
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-299 zreNIonA pradeza tulya che. vyaMtara devonI jema jyotika devomAM paNa sUtrakAre vikhuMbhasUcinuM mApa adhyAhAra rAkhyuM che. TIkAkAre tenI spaSTatA karI che ke vyaMtaro karatAM jyotiSIo saMkhyAtaguNa adhika che mATe teonI vikaMbha sUci saMkhyAtaguNa adhika jANavI. ahIM jyotiSInI asaMkhya saMkhyAnuM parimANa batAvatA zAstrakAre kahyuM che ke 256 aMgula varga pramANa pratakhaMDa para eka eka jyotiSkanA baddha vaikriya zarIrane sthApe to saMpUrNa pratara vaikriya zarIrathI bharAI jAya athavA te sthApita zarIrone bahAra kADhavAmAM Ave to 256 aMgula varga pramANa pratarakhaMDathI eka eka jyotiSIno apahAra thAya to jyotiSInA sarva baddha vaikriya zarIra nIkaLI jAya tyAre eka pratara khAlI thAya. 203 * sUtra-299/18 ma prA - he bhagavan ! vaimAnika devonA audArika zarIra keTalA hoya che ? uttara :- he gautama ! nAkInA audArika zarIranI jema vaimAnika devanA audArika zarIranI vaktavyatA jANavI. prazna : bhagavan ! vaimAnika devonA vaikriya zarIra keTalA che ? uttara Hgautama ! vaimAnika devanA vaikriya zarIra be prakAre che - baddha ane mukta. temAM baddha vaikriyazarIra asaMkhyAta che, kALathI asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kALamAM pahata thAya che. kSetrathI pataranA asaMkhyAtabhA bhAgamAM rahelI asaMkhyAta zreNIo jeTalA che. te zreNIonI vikabhasUci aMgulapadezanA bIjA vargamULane trIjA vargamULathI guNatAM prApta rAzi pramANa athavA trIjA vargamULano ghana karatAM prApta rAzi pramANa che. mukta vaikriya zarIra audhika audArika zarIra pramANa che. vaimAnika devonA baddha mukta AhAraka zarIra, nArakInA ba-mukta AhAraka zarIra jeTalA che. baddha mukta taijasa, kArpaNa zarIra teonA baddha-mukta vaikriya zarIrAnusAra che. sUkSma kSetra palyopama, kSetra palyopama ane palyopamanuM varNana samApta thayuM, temaja vibhAga ni kALa pramANa ane kALa pramANanuM vaktavya pUrNa thayuM. * vivecana-299/18 : nAkInI jema vaimAnika devomAM baddha audArika zarIra ane baddha AhAka zarIra hotA nathI ane mukta audArika ane AhAraka zarIra pUrvabhavonI apekSAe anaMta che. vaimAnika devomAM baddha vaikriya zarIra asaMkhyAta che. samaye-samaye eka-eka baddha vaikriya zarIranuM apaharaNa karatAM asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta thaI jAya. kSetranI apekSAe asaMkhyAtanuM pramANa batAvatA kahyuM che ke prataranA asaMkhyAtamA "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana bhAgamAM rahelI asaMkhyAta zreNIonA jeTalA pradeza teTalA baddha vaikriya zarIra vaimAnika devonA che. te vAtane spaSTa karatAM jaNAvyuM che ke A zreNIonI vidhyuMbha sUcinuM pramANa aMgula pradezanA tRtIya vargamULathI guNita dvitIya vargamULa pramANa che athavA aMgula pradezanA tRtIya vargamULano dhana karatAM prApta saMkhyAnusAra zreNIonI vikhuMbhasUci hoya che. vaimAnika devomAM jeTalA deva teTalAM ja baddha vaikriya taijasakAryaNa zarIra hoya che. tethI vaijasa-kArpaNanA kathana prasaMge vaikriya zarIranI jema taijasa-kArpaNa hoya tema sUtrakAre kahyuM che. * sUtra-300 : 208 bhAva pramANanuM svarUpa kevuM che ? bhAva pramANa traNa prakAranA che. te A pramANe - (1) guNa pramANa (ra) naya pramANa (3) saMkhyA pramANa. * vivecana-300 : A sUtramAM sUtrakAre bhAva pramANanuM svarUpa tathA bhedonuM kathana karyuM che. 'mavarna 'mAva:' A vyutpatti anusAra 'hovA paNuM' te bhAva kahevAya che. bhAva eTale sacetanaacetana vastunA pariNAma. sacetananA pariNAma jJAnAdirUpa che ane acetana vastunA pariNAma varNAdirUpa che. vidhamAna padArthonA varNAdi ane jJAnAdi pariNAmone bhAva kahevAmAM Ave che ane A varNAdi pariNAmono bodha jenA dvArA thAya te bhAva pramANa kahevAya che. A bhAva pramANanA traNa prakAra che - (1) guNapramANa :- guNathI dravyonuM jJAna thAya che athavA guNo dvArA guNonuM guNarUpa jJAna thAya che. tethI guNapramANa kahevAya che. (2) nayapramANa :- anaMta dharmAtmaka vastunA eka dharmane pradhAna karI vastune jANavI te naya pramANa che. (3) saMkhyApramANa :- saMkhyA eTale gaNanA karavI, gaNanAnuM jJAna jenA dvArA thAya te saMkhyA pramANa che. * sUtra-301/1 : prA - guNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara - guNa pramANanA be bheda che, te A pramANe che - (1) jIva guNa pramANa (2) jIva guNa pramANa. alA vaktavya hovAthI pahelA ajIva guNa pramANanuM varNana kare che. prazna :- ajIvaguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- ajIvaguNa pramANanA pAMca bheda che, te A pramANe che - (1) vaguNa pramANa, (2) gaMdhaguNa pramANa, (3) rasaguNa pramANa, (4) sparzaguNa pramANa, (5) saMsthAnaguNa pramANa. vargaguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? vargaguNa pramANanA pAMca prakAra che te A pramANe che kRSNavarNaguNa pramANa cAvat zuklavarNa pramANa. gaMdhaguNa pramANanA be prakAra che, te A pramANe che - surabhigaMdha ane durabhigaMdha pramANa. A gaMdhapramANanuM svarUpa che. -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-301 prazna :- rasaguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- rasaguNa pramANanA pAMca prakAra che, te A pramANe che - tIkhorasa yAvat madhurasa. [ #* sparzaguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- sparza guNapramANanA ATha prakAra che, te A pramANe che karkaza sparza yAvat rukSa sparza saMsthAna guNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? saMsthAna guNa pramANanA pAMca prakAra che, te A pramANe che parimaMDala saMsthAna yAvat Ayata saMsthAna. * vivecana-301/1 : A sUtro dvArA sUtrakAre ajIva guNa pramANanuM varNana karyuM che. pramANa zabdanI vyutpatti bhAva-kriyA, karaNa ane karma, A traNa sAdhanomAM thAya che. bhAva sAdhana vyutpatti pakSamAM guNone jANavArUpa pramiti, jANavA rUpa kriyA pramANa che. A vyutpatti anusAra guNa svayaM pramANabhUta nathI paraMtu jANavA rUpa kriyA guNomAM thAya che. te baMnemAM abhedopacArathI guNone pramANa mAnela che. - 209 - A sUtromAM ajIva guNa pramANanuM je varNana che, te mUrta pudgala dravyanA guNa pramANanuM varNana che. dharmAstikAya vagere jIva dravyanA guNa amUrta che, te dRSTigocara thatAM nathI, tethI udAharaNa rUpe pudgalanA guNo grahaNa karyA che. je dravyamAM varNAdi hoya, temAM AkAra paNa hoya ja. varNa ane AkArathI vastu dRzya bane che mATe saMsthAna-AkArane paNa guNa pramANarUpe grahaNa karela che. ahIM AkAra pAMca batAvyA che. sthAnAMga sUtramAM dIrgha, hRva, vRtta, trikoNa, catuSkoNa, praphula-vistIrNa ane parimaMDala saMstAna sAta kahyA che. temAM tAttvika taphAvata nathI. A pAMcamAM dIrgha ane hrasvano samAveza thaI jAya che. * sUtra-301/2 : prazna :- jIva guNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jIva guNa pramANanA traNa prakAra che, te A pramANe che - jJAnaguNa pramAma, darzanaguNa pramANa ane cAstri guNa pramANa. pral :- jJAnaguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara - jJAnaguNa pramANanA cAra bheda che te A pramANe che - (1) pratyakSa, (ra) anumAna, (3) upamAna, (4) Agama prazna : pratyakSanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- pratyakSa pramANanA be bheda che, te A pramANe che Indriya pratyakSa ane noIndriya pratyakSa. - prazna :- Indriya pratyakSanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- Indriya pratyakSanatA pAMca prakAra che, te A pramANe che * (1) zrotrondriya pratyakSa (2) cakSurindriya pratyakSa (3) dhANendriya pratyakSa (4) avendriya pratyakSa (5) sparzendriya pratyakSa. noIndriya pratyakSanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) avadhijJAna pratyakSa (ra) mana:paryavajJAna pratyakSa (3) kevaLajJAna pratyakSa. 41/14 - 210 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana * vivecana-301/2 - prastuta sUtramAM pratyakSajJAna guNa pramANanA bheda prabhedanuM kathana che. pratyakSa :- prati ane akSa A be zabdathI pratyakSa zabda banyo che. akSa eTale AtmA. jIva-AtmA potAnA jJAna guNathI samasta padArthone vyApta kare che arthAt jANe che. je jJAna sAkSAt AtmAthI utpanna thAya, je jJAnamAM Indriya vagere koI mAdhyamanI apekSA na hoya te jJAna pratyakSa jJAna kahevAya che. avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAnamAM IndriyAdi mAdhyamanI AvazyakatA nathI. IndriyanI sahAyatA vinA ja A traNe jJAna utpanna thAya che. vyavahArApekSayA IndriyonA mAdhyamathI thatA jJAnane paNa pratyakSajJAna kahevAya che. pratyakSajJAnanA bheda :- vyavahAra ane paramArtha baMnene lakSyamAM rAkhI sUtrakAre pratyakSanA be bheda kahyA che. Indriya pratyakSa ane noIndriya pratyakSa. IndriyapratyakSa :- Indriya dvArA thatAM jJAnane IndriyapratyakSa kahe che. Indriyo paudgalika hovAthI tenA mAdhamathI thatAM jJAnane parokSa kahevAya, paraMtu lokavyavahAramAM Indriyajanya jJAna mATe pratyakSa zabdano prayoga thAya che. yathA - "meM mArI AMkhathI pratyakSa sAMbhaLyuM che." A prakAranA lokavyavahArane lakSamAM rAkhIne parokSajJAna hovA chatAM tene sAMvyAvahArika pratyakSa kahe che. Indriya pratyakSa jJAna pramANanA pAMca bheda kahyA che. pAMca IndriyathI A jJAna thAya che mATe tenA zrotra, cakSu, dhANa, jIhvA ane sparzanA A pAMca Indriya dvArA thatA jJAnane zrotendriyAdi jJAna pramANa rUpa kahyA che. ahIM pazcAnupUrvIthI pAMce Indriyano ullekha karyo che. kSayopazama ane puNyanI prakarSatAthI pAMca Indriya prApta thAya che. te kSayopazama ane puNya hIna hoya to kramazaH caturindriya, teIndriyapaNuM Adi prApta thAya che. Ama kSayopazamapuNyanI prakarSatAne pradhAna karI pazcAnupUrvIthI, Indriya pratyakSa pramANanA pAMca bheda sUtrakAre darzAvyA che. noIndriya pratyakSa :- ahIM 'no' zabda niSedha arthamAM che. je jJAnamAM Indriya sahAyaka nathI, je jJAna AtmAdhIna che, te noIndriya pratyakSa. avadhi Adi traNe jJAnamAM Indriyono aMzamAtra paNa vyApAra hoto nathI. A traNe jJAna AtmAdhIna che, mATe tene noIndriya pratyakSa kahe che. noIndriyapratyakSa ja pAramArthika pratyakSa che. * sUtra-301/3 : prazna :- anumAnanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- anumAnanA traNa prakAra che, te A pramANe che pUrvavat, zeSavat ane dRSTasAdharmAvat. * vivecana-301/3 : - anumAna :- anumAna zabdamAM anu ane mAna A be aMza che. anu upasarga che teno artha che pazcAt-pAchaLa. mAnano artha che jJAna. sAdhananA (koIpaNa vastunA) darzana ke grahaNa ane saMbaMdhanA smaraNa pachI je jJAna thAya tene anumAna kahevAya
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-301 211 che. sAghanathI sAdhyanuM je jJAna thAya te anumAna pramANa kahevAya che. sAdhya sAthe avinAbhAva saMbaMdha rAkhanAra hetune sAdhana kahevAmAM Ave che. dA.ta. dhUmADo hoya tyAM agni hoya ja. avinAbhAva saMbaMdha eTale AnA vinA A na ja hoya-agni vinA dhUmADo na ja hoya, vAdaLa vinA varasAda na ja hoya to agni ane dhUmADA vacce, varasAda ane vAdaLa vacce avinAbhAva saMbaMdha kahevAya. * sUtra-302 : prazna :- pUrvavat anumAnanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- pUrve joyela larNanA AdhAre padArtha-vastuno nizcaya karAya, tenuM jJAna thAya tene pUrvavat anumAna kahe che. jemake bAlyakALamAM khovAI gayela athavA paradeza gayela, yuvAna banI pAchA AvatA putrane joIne mAtA pUrvanizcita koI cihathI oLakhI he ke "mAro paNa che. zarIra para zaAdi lAgavAthI paDelA ghA, vraNaprANIonA karaDavAthI thayelA ghA, lAbu vagere lAMchana athavA DAma vagerenA cila, masA-dla vagere dvArA anumAna karavAmAM Ave te pUvava anumAna che. * vivecana-30ra : pUrvajJAta koI liMga ke cila dvArA pUrva paricita vastunuM jJAna thAya to te pUrvavat anumAna kahevAya che. anumAna prayoga A pramANe thaze. A mAro putra che kAraNa ke tenA zarIra para amuka cihna che athavA kSatAdi viziSTa liMgavALo che. bALapaNathI je putra mAtAthI vikhUTo paDI gayo hoya, tevA putrane varaso pachI jUe, mAtA tenA yuvAna zarIrane jotAM oLakhI na zake paraMtu pUrve puganA zarIra para viziSTa cihna pote joyela che, tenuM smaraNa thatAM, te cila pratyakSa thatAM, A mAro putra che tevuM nizcayAtmaka jJAna thaI jAya te pUrvavat anumAna. * sUtra-303 thI 305/1 - prazna :- zeSavata anumAnanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- zeSavata anumAnanA pAMca prakAra che, te A pramANe che - (1) kAryazI, () kAraNathI, (3) guNathI, (4) avayavathI, (5) AzrayathI. dhana :- kAliMga janya zevata anumAnanuM svarUpa kevuM che? uttara :kArya joI kAraNanuM jJAna thAya tene kAryaliMgajanya zevata anumAna kahe che. dA.ta. zaMkhano dhvani sAMbhaLI zaMkhanuM jJAna, bherIno zabda sAMbhaLI bherInuM jJAna, bhAMbharavAnA avAja parathI baLadanuM, kekArava sAMbhaLI mayuranuM, haNahaNATa sAMbhaLI ghoDAnuM, ciMghADavAno avAja sAMbhaLI hAthInuM, rajhaNATa sAMbhaLI rathanuM jJAna thAya te zeSava4 anumAna kahevAya che. ahIM zaMkha-baLada vagere. pratyakSa nathI, temAMthI je je avAja utpanna thAya te pratyakSa che. zaMkha vagere kAraNa che ane tenA zabda vagere kArya che. kArya pratyakSa che tenA uparathI kAraNanuM anumAna karavuM, jemake A parvatamAM 'kekArava' saMbhaLAya che mATe tyAM 212 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana morano vAsa che. A parvatamAM moranA vAsanuM jJAna thayuM te kAryaliMga janya zeSavat anumAna kahevAya che. prathana * kAraNa liMga janya zaiSavata anumAnanuM svarUpa kevuM che? uttara kAraNanI pratyakSathI kAryanuM jJAna thavuM te kAraNaliMga janya zeSavata anumAna kahevAya che. jemake taMtuo paTanuM kAraNa che paNa paTa taMtunuM kAraNa nathI, tRNa caTAInuM kAraNa che kAraNa ke viziSTa prakAranA DraNamAMthI ja caTAI banAvavAmAM Ave che paNa caTAI tRNanuM kAraNa nathI. mATIno piMDa ghaDAnuM kAraNa che paNa ghaDo mATInuM kAraNa nathI. resamI taMtuonA samUha sAthe kArya karatAM vaNakarane jaI rezamI vastranuM jJAna thAya tene kAraNaliMga janya zaiSavata anumAna kahevAya che. prathama :- guNaliMga janya zevata anumAnanuM svarUpa zuM che? uttara :guNanA pratyakSathI, parokSa evA guNInuM jJAna thAya te guNaliMga janya zekhavata anumAna kahevAya che. jemake nikaSa-kasoTIthI suvarNanuM, gaMdhathI puu, rasathI mIThAnuM, AsvAda cAkhavAthI madirAnuM ane sparzathI vAnuM anumAna thAya te guNa niSpakSa ropavata anumAna che. prathama + avayavarUpa liMga niSpanna zeSavata anumAna zuM che ? uttara :avayanI pratyakSa na hoya paraMtu avayavanI pratyakSathI, avayava-avayavInA saMbaMdhanuM maraNa karI, avayavanA AdhAre avayavInuM jJAna thAya te avayava niux zeSavata anumAna pramANa kahevAya che. jemake - zIMgaDAthI bheMsana, zikhAkalagIthI kukaDAnuM, dAMtaNI hAthInuM, daDhAthI varAhanuM, pichANI moranuM, kharIthI . ghoDAnuM, nahothI vAghanuM, vALanA gucchAthI camarI gAyanuM, dvipadathI manuSyanuM, catupadathI gAyanuM, bahupadathI gomikAdinuM, kesarAlathI siMhanuM, kakuda-khUdhathI baLadanuM, cUDIvALA hAthathI mahilAnuM. zastra sajaja pozAkathI yoddhAnuM paheravezathI strInuM eka dANAnA caDI javAthI droNapAkanuM ane eka gAthAthI kavinuM jJAna thAya te avayavaliMga janya zeSavata anumAna kahevAya che. prazana :- AzrayaliMga janya zeSava4 anumAnanuM svarUpa kevuM che AzrayI parokSa hoya paNa tenA Azraye je vastu hoya te pratyakSa thavAthI AzrayInuM jJAna thAya, te Azraya niux zeSavata anumAna kahevAya che. jemake aninA Azraye dhUmADo hoya che. dhumADAthI aninuM jJAna thAya. parvata para dhUmADo joI apratyakSa evA aninuM jJAna thAya te Azraya liMga janya zekhavavuM anumAna kahevAya. te ja rIte bagalAnI paMktithI pAmInuM, meghavikArathI varasAdanuM zIlasadAcArathI kuLaputranuM zarIra ceSTAo, bhASaNa, ne-mukha vikArathI AMtarika manobhAvanuM jJAna thavuM. A Azrayajanya zeSavatu anumAnanuM svarUpa jANavuM.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-303 thI 305 * vivecana-303 thI 305/1 - kAryathI kAraNanuM, kAraNathI kAryanuM, guNathI guNInuM, avayavathI avayavInuM ane AzrayathI AzrayavAnanuM anumAna karAya te zeSavatu anumAna kahevAya che. sugakAre udAharaNa dvArA A vAtane spaSTa karela che. kAryAnumAnamAM kArya uparathI tenA kAraNanuM jJAna thAya che. jemake kekArAvarUpa kAryathI tenA kAraNabhUta moranuM jJAna thAya. mora pratyakSa nathI paNa teno avAja saMbhaLAtA ahIM mora che, tevuM je jJAna thAya te kArya janya zaiSavatu anumAna che. kAraNAnumAnamAM kAraNa pratyakSa hoya che ane kAryanuM anumAna karAya che. AkAzamAM kALA-ghaTATopa vAdaLane joI tenA kAryarUpa vasAdanuM anumAna karavuM te kAraNa jaja zeSavatu anumAna che. sUtrakAre taMtu ane paTanuM udAharaNa ApyuM che. taMtu paTanuM kAraNa che paNa paTa taMtunuM kAraNa nathI. viziSTarUpe tANAvANA rUpe goThavAyelA taMtuthI ja paTanI upalabdhi thAya che. te pahelA nahIM. paTathI kadAca koI taMtune chUTA kare to paTa tenuM kAraNa nathI kAraNa ke paTa vinA-paTa banyA pahelA paNa tenI upalabdhi hoya che. je kAraNa pote ja kAryarUpe pariNata thAya tevA kAraNathI ja kAryanuM anumAna thaI zake. guNAnumAnamAM guNa pratyakSa thAya che ane te AdhAre guNInuM jJAna thAya che. jemake sugaMdha pratyakSa thatAM - 'ahIM gulAba haze' tevuM gulAbanuM jJAna guNajanya zeSavata anumAna kahevAya che. te ja rIte kasoTI para suvarNane ghasavAthI je rekhA thAya che tenA uparathI suvarNanA TayanuM jJAna thAya che. te guNajanya zeSavata anumAna che. na dekhAtA avayavInuM jJAna tenA avayavanA pratyakSathI thAya, to te avayava janya zeSavata anumAna kahevAya che. jemake koI divAla pAchaLa bheMsAdi hoya paraMtu te dekhAtI na hoya paNa tenA zIMgaDA dekhAtA hoya to zIMgaDArUpa avayavathI avayavI bheMsanuM jJAna thAya te avayavajanya zevata anumAna che. dhUmADo agninA Azraye rahe che. dhUmane joI Azraya sthAnarUpa agninuM jJAna thAya che. ahIM dhUma pratyakSa che, agni pratyakSa nathI. tenuM jJAna thAya athavA bagalAne joI pANInuM jJAna thAya te Azrayajanya zeSavata anumAna che. * sUtra-305/2 - bda sAdhavata anumAnanuM svarUpa kevuM che ? daSTa sAdhAryava4 anumAnanA be prakAra che. te A pramANe che - sAmAnyaSTa ane vizeSaTa. pra :- sAmAnya daTa anumAnanuM svarUpa kevuM che ? uttara : sAmAnya dharmanA AdhAre ekane joI tasradeza anekanuM ane ekane joI ekanuM sAmAnya dhamathI jJAna thAya tene sAmAnya deTa anumAna kahe che. jevo eka puruSa hoya che tevA aneka puruSa hoya che. jevA aneka puruSa hoya che tevo eka puruSa hoya 214 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana che, jevo eka kASafpaNa (sikko) tevA aneka kApaNa ane jevA aneka kapiNa tevo eka kApaNa hoya che. prazna :- vizeSaEe anumAnanuM svarUpa kevuM che? uttara :- jema koI (yAnama) puruSa ghaNA puruSonI vacce rahelA pUvaSTa puruSane oLakhI le ke A te ja puruSa che athavA aneka kASafpaNa vacce rahelA pUrvadiSTa kApafpaNane. oLakhI le ke A te ja kafpaNa che. tene vizeSadaSTa sAdhamyavatu anumAna che. teno viSaya saMkSepamAM traNa prakArano kahyo che. (1) atItakALa-bhUtakALa grahaNa, (2) vartamAna kALagrahaNa (3) anAgata-bhaviSyakALa grahaNa athati vizeSaSTa sAdhamyavata anumAna dvArA traNe kALanA padArthanuM anumAna karAya che. * vivecana-305/: deTa sAdhammavaDu anumAna :- pUrvamAM dRSTa-joyela anubhavela upalabdha padArthanI samAnatAnA AdhAre je anumAna karAya te daSTasAdharmyuvatu anumAna kahevAya che. vastumAM sAmAnya ane vizeSa baMne prakAranA guNadharma rahela che. koI eka vastune joI tasradeza sarva vastunuM jJAna thAya athavA ghaNI vastu joI tatsardeza ekanuM jJAna thAya te sAmAnya deTa sAdharmsava kahevAya che. AmAM sAmAnyanA AdhAre sardezatAno bodha thAya che. jemake manuSyatva, karmabhUmitva, bharatotratva, A manuSyamAM rahela sAmAnya dharma che. jevo eka manuSya tevA aneka manuSya, jevA aneka manuSya tevo eka manuSya AvuM jJAna sAmAnya dharmanA AdhAre thAya che. vizeSa daSTa anumAna - vizeSa dharma vastune anyathI pRthak kare che. aneka vastuomAMthI ekane alaga karI vizeSatAnuM jJAna vizeSa dharmanA AdhAre thAya che. vizeSa daSTa sAdharmavatu anumAnamAM jo ke sAmAnya aMza to manusmRta rahe ja che. vizeSatA e che ke pUrva darzana samaye je vizeSatA temAM joI che tenA AdhAre vartamAnamAM upalabdha che padArthane joI, A te ja vastu che je meM pahelA joI hatI, tevuM anumAna karAya che. * sUtra-305/3 thI 30/1 : dhana :atItakALagrahaNa anumAnanuM svarUpa kevuM che? uttara :- vanamAM UgelA ghAsa, UgelA dhAnyavALI pRthvI tathA kuMDa, sarovara, nadI, taLAva vagerene pANIthI bharelA joI anumAna karavuM ke ahIM sArI vRSTi thaI haze. temAM atItakALa grahaNa vizeSadaSTa sAdhamyavatu anumAna che. prathana :- pratyupa-vartamAna kALagrahaNa anumAnanuM svarUpa kevuM che ? gocarI gayelA sAdhune, gRhastha dvArA pracura mAtrAmAM AhAra-pANI ApatA joIne koI anumAna kare ke A deza subhikSa che. tene vartamAnakALa grahaNa vizeSardaSTa sAdhammavata anumAna kahe che. * pravana - anAgatakALa grahaNanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- AkAzanI
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-303 thI 305 215 nimaLatA, kALa dekhAtA parvato, vijaLI sahita medAnI garjanA, anukULa pavana, niSpa ane phatavarNa saMdhyA, Addha-rohiNI vagere nattramAM thanAra athavA anya koI paNa prakAranA prazasa ulkApAta vagere jaIne anumAna karavuM ke A dezamAM suvRSTi thaze. te anAgatakALagrahaNa vizeSadaSTa sAdhAvi4 anumAna che. * vivecana-305/3 thI 307/1 : vizeSadeTa anumAnamAM vizeSatAnA AdhAre anumAna karAya che. vizeSatAno vicAra koIka nimittathI karAya che. ahIM kALanA nimitathI vizeSaESTa anumAnanA traNa prakAra batAvyA che. (1) atItakAlagrahaNa (2) vartamAnakAlagrahaNa (3) anAgatakAlagrahaNa. 1. atItakALa saMbaMdhI grAhyavastunuM jenA dvArA jJAna thAya te atItakALagrahaNa anumAna kahevAya che. jemake A dezamAM suvRSTi thaI hatI kAraNa ke UgelA ghAsa, dhAnyathI pUrNa pRthvI, pANIthI bharapUra sarovara, nadI vagere che. 2. vartamAnakAlIna sAyane siddha karanAra anumAna vartamAnakALa grahaNa anumAna kahevAya che. jemake A pradezamAM subhikSa che. kAraNa ke sAdhune gocarImAM prayura bhojana-pANI prApta thAya che. 3. bhaviSyakAlIna sAdhyane siddha kare te anumAna anAgatakALa grahaNa anumAna kahevAya che jemake A dezamAM suvRSTi thaze kAraNa ke AkAzanI nirmaLatA vagere lakSaNo dekhAya che. * sUtra-303/2 thI 309/1 - tenI viparItatAmAM paNa traNa prakAra grahaNa thAya che. atItakALagrahaNa, yupakSakALa grahaNa ane anAgatakALagrahaNa. prazna - atItakALa grahaNanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- tRNarahita vana, aniSan dhAnyavALI bhUmi ane sUkA-wNI vinAnA kuMDa, sarovara, nadI, draha, taLAvo joI anumAna karAya che ke A pradezamAM vRSTi thaI nathI. te atItakALa grahaNa che. prazna :- prabhutA-vartamAnakALa grahaNanuM svarUpa kevuM che ? uttara :gocarI gayelA sAdhune bhikSA maLatI nathI. tevuM joIne anumAna kare ke A pradezamAM durmikSa che. A vartamAnakALagrahaNa anumAna che. prathama * anAmatakALagrahaNanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- Aneya ane vAyavya nattra athavA anya koI prazasta ulkApAta vagere utpAta joI anumAna karavAmAM Ave ke kuvRSTi thaze. varasAda thaze nahIM, tene anAgatakALa grahaNa kahe che. * vivecana-302 thI 309/1 - vizeSaIMTa sAdhamyavat anumAnamAM vizeSanuM grahaNa koIne koI nimittathI 216 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana thAya che. kALanA nimittathI vizeSadeTanA traNa prakAra pUrve batAvyA che. te traNekALa saMbaMdhI A grahaNa-anukULa paNa saMbhave ane pratikULa paNa saMbhave che. pUrvanA sUtromAM traNe kALa saMbaMdhita anukULa subhikSa-suvRSTi saMbaMdhI kathana hatuM ane A sUtromAM dabhikSa, kavRSTi saMbaMdhita praNe kALa viSayaka daTAMta ApyA che. * sUjha-309/ra prazna :- upamAna pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara * upamA dvArA vajInuM jJAna thAya tene upamAna pramANa kahe che. tenA be bheda che. sAdhamyapanIta ane vaidhamyapanIta. dhana :- sAdhamyoMpanIta upamAna pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :samAnadharmonA AdhAre je upamA ApavAmAM Ave che te sAdhadhanIta upamAna kahevAya che. tenA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) kiMcitmAdhamyapanIta, (2) pAyaHsAdhamyapanIna (3) sarvasAdhamyapanId. ghana - kiMcitmAdhoMpanItanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- AliMka samAnatAnA AdhAre upamA ApavAmAM Ave tene kiMcitsAdharmopamAna kahe che. jemake - jevo meru parvata tevo sarasava ane jevo sarasava tevo meru parvata jevo samudra tevo gowda, jevo gouda tevo samudra. jevo sUrya tevo Agiyo, jevAAgiyo tevo sUrya. jevo caMdra tevuM phuda-puNa ane jenuM kuda-pue tevo caMdra AvuM kiMcitsApanItanuM svarUpa jANavuM. dhana :- prAyaH sAdhApanItanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- ghaNA aMzavALI samAnatAnA AdhAre je upamA ApavAmAM Ave te prAyaH sAdhauMpanIta upamAna kahevAya che. jevI gAya tevo gavaya, jevo gavaya (rojha) tevI gAya. te prAyaH sAdharmopanIyata upamAna che. prazna :- sarva sAdhapunItanuM svarUpa kevuM che? uttara :- sarvasAdhamAM upamA hotI nathI. tema chatAM tene tenI ja upamAthI upamita karAya che. jemake arihaMte arihaMta sadaMza, cakavartIsardeza, baLadeve baLadeva sadasa, vAsudeve vAsudeva sadeza, sAdhue sAdhu sadeza kArya karyuM. A sarva sAdhamyapanI upamAna pramANa che. * vivecana-309|2 : eka vastune bIjI vastu sAthe sarakhAvavAmAM Ave tene upamA kahe che ane te upamA dvArA vastunuM je jJAna thAya te upamAna pramANa kahevAya che. upamA be prakAranI ApI zakAya che. samAna-sadeza guNadharmavALA turApadArthanI athavA videza dharmavALA padArthanI. tethI upamAna pramANanA be bheda thAya che. 1. sAdhamyoMpanI ane 2, vaidhamyoMpanIta. A sUtramAM sAdhamyapanItanuM svarUpa darzAvyuM che. sAdhoMpanIta :- samAnatAnA AdhAre upamA ApavAmAM Ave to te
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-309 sAdho~panIta kahevAya che ane be ke tethI vadhu padArthomAM vilakSaNatA batAvavAmAM Ave to te vaidho~panIta upamAna kahevAya che. A baMne prakAranA upamAna pramANanA punaH traNa-traNa bheda che. kiMcit, prAyaH ane sarvataH * sUtra-309/3 : prazna :- vaidho~panIta upamAna pramANanuM svarUpa kevuM che? uttara H- be padArthagata visazatAnA AdhAre upamA ApavAmAM Ave to tene vaidho~panIta upamAna pramANa kahevAmAM Ave che. tenA traNa prakAra che, te A pramANe che - 1. kisiaudho~panIta 2. prAyaH vaidho~panIta 3. sarvasAdhA~panIta. 217 prazna :- kiMciaudho~panIta upamAna pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara HkoIka dharmavizeSanI vilakSaNatA pragaTa kare tene kiMcit vaidho~panIta kahe che. jemake jevo zabalA-nekaraMgI gAyano vAcharaDo hoya tevo bahulA-eka raMgavALI gAyano vAcharaDo na hoya, jevo bahulA gAyano vAcharaDo hoya tevo zabalA gAyano na hoya. A kicita vaidhapanIta upamAna pramANanuM svarUpa che. prazna :- prAyaH vaidho~panIta upamAna pramANanuM svarUpa kevuM che? uttara - adhikAMza rUpamAM aneka avayavagata visazatA pragaTa karavI te prAyaH vaidho~panIta kahevAya che. udAharaNa - jevo vAyasa (kAgaDo) che tevI pAyasa (khIra) nathI. jevI khIra che tevo kAgaDo nathI. A prAyaH vaidho~panIta che. pra :- savavidhaIpanIta upamAna pramANanuM svarUpa kevuM che? uttara H jemAM koIpaNa prakAranI samAnatA na hoya tevI visazatA koI paNa be padArthamAM hotI nathI. tethI sIdharmI upamA nathI. to paNa te padArthane te padArthanI ja upamA ApavAmAM Ave che. nIce nIcenA jevuM, dAse dAsa jevuM, kAgaDAe kAgaDA jevuM, zvAne zvAna jevuM, cAMDALe cAMDALa jevuM kArya karyuM. * vivecana-309/3 : vaidhoMdhanIta vilakSaNatAno bodha karAve che, tenA traNa bheda spaSTa che. * sUtra-309/4 H prazna - Agama pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- Agama pramANanA be prakAra che, te A pramANe che - 1. laukika Agama ra. lokottara Agama. prazna :- laukika Agama kone kahevAya? uttara H- ajJAnI, mithyAdaSTi loko dvArA svacchaMda matithI (buddhithI) nirmita je graMtho lokamAM pracalita hoya, te laukika Agama kahevAya che. A laukika AgamanuM varNana che. prazna :- lokottara AgamanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- utpanna jJAnadarzana dhAraka, bhUtakALa-vartamAnakALa ane bhaviSyakALanA jJAtA, trilokavartI jIvo dvArA vaMdita, pUjita, sarvajJa, sarvadarzI evA arihaMta bhagavAna dvArA praNIta AcArAMgathI dRSTivAda paryaMta dvAdazAMgarUpa gaNipiTaka te lokottara Agama. 218 "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana - 1. sUtragama 2. athagima athavA lokotarmika AgamanA traNa prakAra che 3. tabhayAgamAM. athavA lokottarika AgamanA traNa prakAra che - 1. AtmAgama ra. anaMtarAma ane 3. paraMparAgama. tIrthaMkaro mATe arthajJAna AtmAgama che. gaNadharo mATe sUxjJAna AtmAgama che ane arthajJAna anaMtarAgama che. gaNadharonA ziSyo mATe suprajJAna anaMtarAgama che ane arthajJAna paraMparAgama che. tatvajJAnI ziSya paraMparA mATe sUtrajJAna ane arthajJAna baMne AtmAgama nathI, anaMtarAgama nathI paraMtu paraMparAgama che. AvuM lokottaki AgamanuM svarUpa jANavuM. * vivecana-309/4 : AcAryoe AgamanI vyAkhyA aneka prakAre karI che. (1) niruktimUlaka vyAkhyA - gurupAramyaryeNa AgacchatItyAgamaH / jJAna guru paraMparAthI cAlyuM Ave che te Agama. (2) viSaya paraka AgamanI vyAkhyA - A samantAd gamyante - zAyante jIvAdayaH pavArthA aneneti ALama: / jenA dvArA anaMta guNa-dharma yukta jIva-ajIva vagere padArtha jANI zakAya tene Agama kahe che. (3) vItarAga sarvajJa kathita chadravya, nava tattvanI samyak zraddhA, jJAna ane vratAdi anuSThAna rUpa cAtri, A trayanuM svarUpa jemAM pratipAdita che te Agama. (4) sarva doSa prakSINa thaI gayA che tevA pratyakSajJAnI dvArA praNIta zAstra Agama kahevAya che. (5) AptanA vacana te Agama che. AptanA vacanathI je jJAna utpanna thAya che te jJAna ja Agama che. mithyArdaSTi-ajJAnI dvArA racita graMtho laukika Agama kahevAya che. jyAre tIrthaMkara praNIta dvAdazAMgI lokotarika Agama kahevAya che. lokotarika AgamanA traNa traNa bheda che. (1) sUtrarUpa Agama (2) artharUpa Agama ane (3) sUtra-artha ubhayarUpa Agama. tIrthaMkaro artharUpe upadeza Ape che. gaNadharo te upadezane sUtra rUpe gUMthe che. baMneno meLa eTale ubhayarUpa Agama. bIjI rIte lokotaki AgamanA (1) AtmAgama, (2) anaMtarAgama (3) paraMparAgama. evA traNa bheda karyA che. tIrthaMkaro artha upadeSTA che. gaNadharo tene sUtra rUpe gUMthe che, sUtrabaddha kare che. tethI tIrthaMkaro mATe artharUpa Agama ane gaNadharo mATe sUtrarUpa Agama AtmAgama che. * sUtra-309/5 H praznana :- darzanaguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- darzanaguNa pramANanA cAra prakAra che. te A pramANe che - (1) catudarzana guNa pramANa, (2) asudarzana guNapramANa, (3) avadhidarzana guNa pramANa, (4) kevaLadarzana guNapramANa.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-309 (1) catudarzanInuM catudarzana ghaTa, paTa, kaTa, ratha vagere padArthamAM hoya che. (2) acakSudarzanInuM acakSudarzana AtmabhAvamAM hoya che arthAt ghaTAdi padArtha sAthe saMzleSa thavA para thAya che. (3) avadhidarzanInuM avadhidarzana sarva rUpI dravyomAM hoya che paNa tenI sarva paryAyamAM nathI. (4) kevaLadarzanInuM kevaLadarzana sarva dravya ane tenI sarva paryAyamAM hoya che. A darzana guNa pramANanuM svarUpa pUrNa thAya che. * vivecana-309/5 H 219 pratyeka dravya sAmAnya vizeSAtmaka hoya che. sarva dravyamAM samAna rUpe je guNa rahe te sAmAnya kahevAya che ane asAdhAraNa guNane vizeSa kahevAmAM Ave che. dravyagata sAmAnyano bodha darzana guNa dvArA thAya che ane dravyagata vizeSano bodha jJAnaguNa dvArA thAya che. jIvanA jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI padArthanuM vizeSarUpe nAma, saMjJAdi vikalpapUrvaka grahaNa thAya te jJAna kahevAya che ane darzanAvaraNIya karmanA kSayopazamathI padArthanuM nAma, saMjJAdi vikalpa vinA, sattAmAtranuM grahaNa thAya te darzana kahevAya che. AMkhathI padArthane joI, A kAMIka che, tevo bodha te darzana che ane A zukla che, A kRSNa che, tevo bodha thAya tene jJAna kahe che. 1. cakSudarzana :- AMkha dvArA padArthano sAmAnya bodha thAya te cakSudarzana kahevAya che. bhAvacakSurindriyAvaraNa karmanA kSayopazama ane cakSurUpa dravyendriyanA anupaghAtathI cakSudarzana labdhi prApta thAya che. tevA cakSudarzana labdhi saMpanna jIvone cakSunA AlaMbanathI mUrta dravyono vikalpa vinA ekadezathI sAmAnya bodha thAya che, tene cakSudarzana kahe che. 2. acakSudarzana :- AMkha sivAyanI zeSa cAra Indriya dvArA padArthano sAmAnya bodha thAya te ayakSudarzana kahevAya che. acakSudarzana thavA mATe bhAva acakSurindriyAvaraNa karmano kSayopasama ane dravyendriyanA anupaghAtathI prApta ayakSudarzana labdhinI AvazyakatA rahe che. cakSu ane mana aprApyakArI che. padArthano sparza pAmyA vinA, dUrathI ja viSayane grahaNa kare che paraMtu zeSa Indriyo prApyakArI che. padArthano sparza ke gADha sparza thAya tyAre ja viSayane grahaNa kare che. cakSudarzana ane acakSudarzana baMne padArthane vikalarUpe-AMzikarUpe grahaNa kare che. 3. avadhidarzana :- avadhidarzanAvaraNa karmanA kSayopazamathI IndriyanI sahAyatA vinA samasta rUpI dravyono sAmAnya bodha thAya tene avadhidarzana kahe che. avadhidarzana labdhivALo jIva paramANuthI laI acitta mahAkaMdha paryaMtanA sarva rUpI dravyane sAmAnya rUpe joI zake che. teno viSaya sarva rUpI dravya hovA chatAM te pratyeka padArthanI sarvaparyAyane grahaNa karI zakato nathI. 4. kevaLadarzana :- samasta rUpI-arUpI padArthane sAmAnya rUpe jANanAra paripUrNa darzanane kevaLadarzana kahe che. kevaLadarzanAvaraNa karmanA kSayathI prApta kevaLadarzana "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana labdhi dvArA jIva rUpI-arUpI samasta dravyane tenI sarva paryAya sAthe sAmAnya rUpe grahaNa kare che. 220 * sUtra-309/6 yoot : -- cAritraguNa pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jIvanA cAstriguNanA jJAnane yAtriguNa pramANa kahe che, tenA pAMca prakAra che - (1) sAmAyika cAstri (2) chedopasthApanIya cAstri (3) parihAravizuddha sAtri (4) sUkSmasaMparAya cAritra (5) yathAkhyAta cAstri (1) sAmAyika rAtrinA be bheda che, te A pramANe che - Itvaki ane yAvatkathita. (ra) chedopasthApanIya cAstrinA be bheda che, te A pramANe che - sAticAra ane niraticAra. (3) parihAravizuddha cAritranA be bheda che, te A pramANe che - nirvizyamAnaka ane nirviSTakAyika. (4) sUkSmasaMparAya cAstrinA be bheda che, te A pramANe che - saMkvizyamAna ane vizuddhayamAna. (5) yathAkhyAta cAstrinA be bheda che, te A pramANe che - pratipAti ane patipAti athavA chAAsthika ane kevalika. cAritraguNa pramANanuM AvuM svarUpa che. * vivecana-309/6 : cAstri :- cAtri e jIvano svabhAva, dharma, guNa che. svarUpamAM ramaNa karavuM, svabhAvamAM pravRtti karavI te cAstri kahevAya che. te sarvasAvadhavirati rUpa che. saMsAranA kAraNabhUta bAhya ane AMtarika kriyAothI nivRtta thavArUpa cAstri eka ja che. cAritra mohanIya karmanA kSaya, kSayopasama ke upazamathI prApta vizuddhinI apekSAe paNa cAstri eka ja che paraMtu vibhinna dRSTikoNathI cAstrinA bheda karavAmAM Ave che. 1. sAmAyika cAritra :- sarva sAvadha kAryothI, sarva pApakArI kAryathI nivRtta thavA rUpa mahAvratadhArI sAdhu sAdhvIonuM cAstri te sAmAyika cAtri. sAmAyika cAtrinA bheda :- sAmAyika cAstrinA Ivarika ane yAvatkathika evA be bheda che. (1) Ivarika eTale alpakAlika. bharata ane aivata kSetromAM prathama ane aMtima tIrthaMkaranA zAsanamAM koI vyakti dIkSita thAya tyAre prathama sAmAyika cAstri ApavAmAM Ave ane pachI mahAvrata AropaNa karavAmAM Ave, je vaDIdIkSAnA nAme prasiddha che. mahAvratamAM sthApita na karyA hoya tevA navadIkSita-zaikSa sAdhunuM sAmAyika cAstri Itvaski sAmAyika che athavA be ghaDInI ke cAra ghaDInI zrAvakanI niyatakAlanI sAmAyika Ivarika sAmAyika cAtri che. (2) cAvaTkathika :- yAvatkathita sAmAyika eTale jIvanabhara, cAvajIvananuM grahaNa karAtuM cAstri. bharata-aivata kSetromAM madhyanA bAvIsa tIrthaMkaranA zAsanamAM tathA mahAvideha kSetranA tIrthaMkaronA sAdhuone mahAvata AropaNAnI bIjI vAra dIkSA apAtI nathI. teone cAvajIvananuM sAmAyika cAstri ja hoya che. te yAvatkathita
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-309 221 sAmAyika cAtri kahevAya che. 2. chedoSasthAnIya cAtri :- je cAstrimAM pUrva paryAyano cheda karI punaH mahAvratonI upasthApanA karavAmAM Ave te chedoSasthApanIya cAtri kahevAya che. tenA be bheda che - sAticAra ane niraticAra, sAticAra - mahAvratAdimAM doSa lAgyA hoya tyAre dIkSApayino cheda karI punaH mahAvatanuM AropaNa karavAmAM Ave te sAticAra chedopasthApana kahevAya che. niraticAra - bharata, airAvata kSetramAM prathama ane aMtima tIrthaMkaranA zAsanamAM jayAre mahAvatanuM AropaNa karAya che. tyAre, vaDI dIkSAnA samaye pUrvacAritana cheda karI mahAvratomAM upasthApita karAya athavA sAdhu eka tIrthamAMthI bIjA tIrthamAM sammilita thAya tyAre punaH dIkSA ApavAmAM Ave te niraticAra chedopasthApanIya cAritra kahevAya che. jemake pArtha paraMparAnA keza svAmI mahAvIra svAmInA tIrthamAM AvyA tyAre teone mahAvatAropaNa karavAmAM AvyuM. 3. parihAra vizuddha cAstri :- parihAra eTale tapa vizeSa. vizeSa prakAranA tapathI je cAritramAM vizuddhi prApta thAya tene parihAra vizuddha cAstri kahe che. A parihAvizuddha cAritranA be bheda che. 1. nirvizyamAnaka ane 2. nirviSTakAyika, nirvizyamAnaka - A cAstrimAM pravezI tapovidhi pramANe je tapa kare che te nirvizyamAnaka kahevAya che. nirviSTakAyika :- tapovidhi anusAra tapa ArAdhanA jeNe karI lIdhI che te nirviSTakAyika kahevAya che. nirvizyamAnaka tapa ArAdhanA kare che ane nirviSTakAyika tapa ArAdhakonI sevA kare che. 4. sUkSmasaMparAya cAritra - jIva jenA kAraNe saMsAramAM paribhramaNa kare tene saMpAya kahevAmAM Ave che. kaSAyanA kAraNe jIva caturgatirUpa saMsAramAM paribhramaNa kare che. mATe krodha-mAna-mAyA-lobharU5 kaSAyane saMpAya kahevAya che. je cAstrimAM sakSama saMjavalana lobhano udaya hoya, anya krodhAdi kaSAya na hoya tevA dasamA guNasthAnavartI munionA cAritrane sUmasaMparAya yAstri kahe che. A cAstrinA saMkSizyamAnaka ane vizuddhayamAnaka evA be bheda che. vizuddhayamAnaka - kSApaka zreNI ke upazama zreNI para caDhatA jIva dasame guNasthAnake Ave ane A cAritra pAme tyAre te vizuddhayamAnaka kahevAya che. saMkSizyamAnaka :- upazamazreNIvALA je jIva agiyAramA guNasthAnethI paDe ane dasame guNasthAnake AvI A cAstri pAme tyAre te saMkSiyamAnaka sUmasaparAya cAritra kahevAya che. patanomukhI dazAmAM saMklezanI adhikatA hoya che. 5. cayAkhyAta yAtri:- yathArtha rUpe sarvAtmanA je cAstri kapAya sahita hoya te yathAzcAta cAritra kahevAya che athavA AtmAnuM jevuM kapAya rahita svarUpa che, te rUpe ja cAtri khyAta eTale prasiddhine pAme che te cayAkhyAta cAui. 222 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana yathAkhyAta cAAinA bheda :- A cAritranA be bheda che. pratipAti ane apatipAti. pratipAti- je jIvonA kaSAya upazAMta thayA che, tevA agiyAramAM guNasthAnavartI jIvonuM A yAtri pratipAti yathAkhyAta cAritra kahevAya che. teonuM A cA iaMtarmahatta paryata ja rahe che. apatipAti - jeoe kaSAyano sarvacA kSaya karyo che, tevA bAramA-teramA ane caudamA guNasthAnavartI jIvonuM A cAstri apatipAtI hoya che AzrayabhedathI A cAtrinA chAAsthika ane kaivalika evA be bheda thAya che. agiyAramA, bAramA guNasthAnavartI jIvanuM cAri chAAsthika kahevAya che. agiyAramA ane bAramA guNasthAnavardhI jIvone mohanIya karmano udaya na hovAthI vItarAga che paraMtu zeSa traNa ghAtakarma hoya che, tethI teo chAstha ja kahevAya che. teramA, caudamAM guNasthAnakavartI kevaLajJAnI jIvonuM A cAtri kaivalika kahevAya che. * sUjha-310/1 : prathA :nayaNamANanuM svarUpa kevuM che? uttara :- nayapamANanA traNa prakAra che. [traNa daSTAMtathI tenuM svarUpa spaSTa karyuM che) (1) prasthakanA deeld dvAra (2) vasatinA daSTAMta dvArA (3) pradezanA daSTAMta dvArA. * vivecana-310/1 - pratyeka padArtha anaMta dhamatmika che. vastunA anaMta dharmamAMthI anya dharmane gauNa karI, eka dharmane pradhAna karI, grahaNa kare te naya kahevAya che. naya dvArA eka dhamane mukhya karI vastunuM pratipAdana karanAra vaktAno je abhiprAya te nayapramANa kahevAya che. anaMta dhamatmika vastunA eka-eka dharmanuM pratipAdana karanAra eka-eka naya che. A rIte naya anaMta che paraMtu tene saMkSipta karI sAtamAM samAviSTa karavAmAM Ave che. te sAta nayanA nAma A pramANe che. 1. naigamanaya, 2. saMgrahAya, 3. vyavahAranaya, 4. Rjusaba naya, 5. zabdanaya, 6. samabhirUDha naya, 3. evaMbhUta naya. * sUtra-310/ra dhana :- prasthakanuM daSTAMta zuM che? uttara :- koI puruSa kuhADI laI vana tarapha jato hoya, tene vanamAM jatAM joIne koI manuSya pUchavuM tame kyAM jAo cho ? tyAre te puruSe avizuddha naigamanayanA matAnusAra kahyuM - prasthaka levA jAuM chuM. te puruSane vRkSa chedatA joIne punaH koI manuSya pUchavuM - tame zuM kApo cho ? tyAre vizuddhatara naigamanayAnusAra teNe javAba Apyo - prasthaka kANuM chuM. tadattara lAkaDAne cholato joIne koI manuSya pUchayuM - tame zuM cholo cho ? tyAre vizuddhatara naigamanayanI apekSAo teNe javAba Apyo - prasthaka koluM che. tyArapachI kASThanA madhyabhAgane kotarato joI pUchayuM tame zuM koto cho ? tyAre teNe kahIM prasthaka kotaruM chuM. te utkIrNa kASTha upara prasthakano AkAra
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-310 aMkita karatA joIne koI manuSye pUchyuM javAba Apyo ke prasthaka aMkita karuM chuM. taiyAra na thAya tyAM sudhI vizuddhatara naigamanaya rUpe svIkAre che. 223 - zuM kita karo cho ? tyAre teNe A rIte jyAM sudhI saMpUrNa prasthaka sarva avasthAne saMkalpita prasthaka naigamanI jema vyavahAranuM vaktavya paNa jANavuM. saMgrahanaya dhAnyaparipUti UrdhvamukhI sthita prasthakane ja prathaka kahe che athavA dhAnya ApavA mATe UrdhvamukhI sthita prathakane prasthaka kahe che. RjusUtra nayAnusAra prasthaka paNa praka che ane tethI mApela dhAnyAdi padArtha paNa praka che. traNe zabda nayo (zabdanaya, samabhirUDha naya ane ervabhUtanaya)nA matAnusAra pakanA adhikAranA jJAtAno te prasthaka svarUpanA parijJAnamAM upayoga hoya, te upayukta (upayogavAna) jIva ke jenAthI prasthaka niSpanna thAya te prasthaka che. A rIte pathakanA TAMtathI namANanuM svarUpa jANavuM. * vivecana-310/2 - prasthaka e magadhadeza prasiddha dhAnya mApavAnA eka pAtranuM nAma che. koI mANasa lAkaDAno prasthaka banAvavAnA saMkalpathI lAkaDuM levA kuhADI laI vana tarapha jato hoya ane tene pUchavA para te uttara Ape ke prasthaka levA jAuM chuM. te javAba avizuddha naigama nayane mAnya che. naigamanaya saMkalpita te paryAyono Aropa karI te paryAyarUpe tene svIkAre che. lAkaDuM kApatA samaye uttara Apyo te pahelA karatAM vizuddha che. kAraNa ke vanamAM prayANa samaye mAtra saMkalpa hato. lAkaDuM cholatA, utkIrNAdi pratyeka kriyAnA samaro prasthaka banAvavAnA prayatna zarU thaI gayA che. kAraNanI nikaTatA vRddhi pAmelI hovAthI vizuddhi vadhatI jAya che. naigamanaya saMkalpa mAtragrAhI hovAthI satya che. saMkalpanA anekarUpa che, tethI naigamanaya aneka prakAre vastune mAne che. kAraNamAM kAryano upacAra karI pratyeka uttaro ApavAmAM Ave che. * sUma-310/3 : prazna :- vasatinA daSTAMta dvArA nayanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- koI puruSe anya puruSane pUchayuM - tame kayAM raho cho ? teNe avizuddha naigama nayathI javAba Apyo - 'hu lokamAM rahuM chuM.' lokanA traNa bheda che. urdhvaloka, adholoka ane tigloka, zuM tame te sarvamAM raho cho ? vizuddha naigamanaya anusAra teNe javAba Apyo, 'hu tilokamAM rahuM chuM.' praznakartAe prA karyo ke tilokamAM jaMbudvIpathI svayaMbhUramaNa samudra paryaMta asaMkhyAta dvIpa samudra che, zuM tame te sarvamAM raho cho ? pratyuttaramAM vizuddhatara naigamanayathI teNe uttara Apyo ke 'huM jaMbUdvIpamAM rahuM chuM.' "anuyogadvAra" cUlikAma sAnuvAda vivecana jaMbudvIpamAM dasa kSetra che. (1) bharata, (ra) airavata, (3) haimavata, (4) hairaNyavata, (5) harivarSa, (6) ramyavarSa, (7) devakuTa, (8) uttarkuTa, (9) pUrvavideha, (10) aparavideha. zuM tame te sarva kSetramAM raho cho ? vizuddhatara naigamanayathI teNe javAba Apyo 'huM bharata kSetramAM rahuM chuM.' bharatakSetranA be vibhAga che, dakSiNAI bharata ane uttarArdha bharata. zuM tame A baMne vibhAgamAM raho cho ? teNe vizuddhatara naigamathI javAba Apyo dakSiNAI bharatamAM rahuM chuM.' 224 dakSiNAI bharatamAM aneka gAma, nagara, kheDa, karbaTa, maDaba, droNamukha, paTTana, Akara, saMbAha, sanniveza che, zuM tame te sarvamAM raho cho ? vizuddhatara naigamanayathI teNe javAba Apyo *pATalIputra (nagaramAM) rahuM chuM.' pATaliputramAM aneka ghara che. te sarva gharomAM tame raho cho ? uttaramAM vizuddhatara naigamanayathI teNe javAba Apyo "devadattanA gharamAM rahuM chuM.' devadattanA gharamAM aneka oraDAo che. zuM tame te badhAmAM raho cho? vizuddhatara naigamanayathI teNe javAba Apyo 'garbhagRhamAM rahuM chuM.' vizuddhatama naigamanayanA mate garbhagRhamAM vasavAne ja vAvuM rUpe kahI zakAya. vyavahAranayanuM maMtavya naigamanaya jevuM ja che. saMgrahanAnA mate zayyA para ArUDha hoya tyAre ja vase che, tema kahI zakAya. RjusUtranayanA mate zayyAnA paNa jeTalA AkAzapadeza para vagADha hoya, temAM vase che tema kahevAya. traNe zabdanayonA mate AtmabhAva-svabhAvamAM ja nivAsa hoya che. A rIte vasatinA dRSTAMtathI nasonuM svarUpa jANavuM. * vivecana-310/3 - A sUtramAM vasati-nivAsanA dRSTAMta dvArA nayonuM svarUpa spaSTa karela che. vasati eTale vasavuM-rahevuM. naigamanayanA aneka bheda che. prathama uttara 'lokamAM rahuM chuM' te azuddha naigamanayanA matAnusAra apAyela uttara che. tyArapachInA uttaro uttarottara vizuddha, vizuddhatara ane vizuddhatama vaigamanayanI dRSTithI che. aMtima koTimAM sthita naigama nayanA mate vasato hoya ja vase che tema kahevAya arthAt zerI vageremAM gayo hoya, to vivakSita gharamAM 'te rahe che' tema kahI na zakAya. anya gAmamAM te cAlyo jAya to, jyAM nivAsa karaze tyAM vase che tema kahevAze. vyavahAranayanuM paNa A prakAranuM ja maMtavya che, jenuM jyAM nivAsasthAna hoya te sthAnamAM ja te vase che, tema mAnavuM joIe, te jyAM rahe tyAM ja tenuM nivAsasthAna che. pATaliputramAM rahenAra jo anyatra jAya to te tyAMno kahevAya che. pATaliputra nivAsI amuka vyakti ahIM Avela che ane pATaliputramAM kahevAze ke 'have ahIM raheto nathI, anyatra rahe che. vizuddhatara vaigamanaya ane vyavahAnaya vasatAne ja vasatA mAne che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-310 25 saMgrahanayanA mate 'vasati-vase che', zabdano prayoga garbhagRha AdimAM rahevAnA arthamAM na karI zakAya. vasati-vasavAno artha che nivAsa. nivAsa rUpa artha saMtArakapathArImAM hoya tyAre ja ghaTita thAya che. saMtAkagata-pathArImAM zayana kare tyAre ja cAlavAdi kriyAthI rahita hoya che ane tyAre ja vase che, tema kahI zakAya. saMgrahanaya sAmAnyavAdI che tethI tenA mate badhI zayyA eka ja che, pachI te zayyA game te sthAnamAM hoya. bAjumUtra nayanA mate saMtAraka-zamyA para ArUDha thaI javAthI 'vasati' zabdano artha ghaTita na thAya, AkhI pathArImAM nivAsa karI na zakAya. mATe saMstArakanA jeTalA AkAzapradeza vartamAnamAM avagAhyA hoya, vartamAnamAM jeTalA AkAzapadeza upara sthita hoya teTalA para ja 'vase che' tema kahevAya. hajusutra vartamAnagrAhI che mATe vartamAnamAM pathArInA jeTalA bhAga upara te vyakti hoya teTalAmAM ja vase che tema kahevuM joIe. zabda, samabhirUDha ane evaMbhUtanA mate AkAzadravya para dravya che. temAM rahevuM te 'vasati' zabdano artha nathI. koIpaNa dravya para dravyamAM rahI na zake. pratyeka dravya potAnA svarUpamAM vase che. mATe pratyeka dravya potAnA AtmAbhAvamAM ja nivAsa kare che. A rIte 'vasati'-nivAsanA dRSTAMte sAta nayonuM svarUpa jANavuM. * sUtra-310/ka : dhana :- pradezanA TAMta dvArA nayonuM svarUpa kevuM darzAvyuM che ? uttara :naigamanayanA mate cha dravyone pradeza hoya che. jemake (1) dhamastikAyano pradeza, (2) adhamastikAyano pradeza, (3) AkAzAstikAyano pradeza, (4) jIvAstikAyano pradeza, (5) skaMdhano pradeza ane (6) dezano pradeza. A pramANe kathana karadi naigamanayane saMgrahanaya kahe ke - tame je A cha dravyanA pradeza che' tema kahyuM te ucita nathI. zA mATe? kAraNa ke chaTho bheda je dezano pradeza kaho, te dravyano ja pradeza kahevAya mATe pAMca pradeza che, tema kahevuM joIe. tenA mATe koI daSTAMta che. hA jema ke mArA dAse gadheDo kharIdho. dasa mAro che tethI te gadheDo paNa mAro che. deza dravyano che mATe dezano pradeza paNa dravyano ja kahevAya, mATe cha pradeza che, tema na kaho paNa pAMca pradeza che tema kahevuM joIe. te A pramANe - (1) dhamastikAyano pradeza, (2) adhamastikAyano pradeza, (3) kArAstikAyano pradeza, (4) jIvAstikAyano pradeza, (5) skaMdhano pradeza. A rIte pAMca pradezanuM kathana karatAM saMgrahanayane vyavahAranaya kahe ke - tame je kaho cho pAMca pradeza che te siddha nathI. zA mATe ? vyavahAranayavAdI kahe ke - jema pAMca goThIyA mitro vacce cAMdI, sonuM, dhana, dhAnya jevI koI vastu sahiyArI hoya che, tema paze dravyonA pradeza sAmAnya hota to tamAruM kathana 4115 26 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana yukti saMgata kahevAya ke pAMcenA pradeza che. paraMtu vastu sthiti tevI nathI. tethI pAMcanA pradeza che' tema na kaho paNa ema kaho ke pradeza pAMca prakAranA che. (1) dhamastikAyano pradeza, (2) adhamastikAyano pradeza, (3) AkAzAstikAyano pradeza, (4) jIvAstikAyano pradeza (5) skaMdhano pradeza. vyavahAranayanA A kAna sAme Rjutra naya kahe ke tame je pAMca prakAranA pradeza kaho cho, te paNa ucita nathI. je pAMca prakAranA pradesa kahezo to, eka eka dravyanA pAMca-pAMca prakAranA pradeza kahevAze ane tethI pAMca dravyanA paccIza prakAranA pradeza thaze, mATe pAMca prakAranA pradeza che, tema nahIM paraMtu pradeza bhajanIya che tema kahevuM joIe. (1) cAtu dhamastikAyano pradeza, () cAva adhamastikAyano pradeza, (3) cAtuM AkAzAstikAyano pradeza, (4) syAta jIvano pradeza, (5) cAt skaMdhano pradeza. A pramANe kahetAM Rjunanayane zabdanAye kahe ke "pradeza bhajanIya che? tema kahevuM yogya nathI. pradezane bhajanIya mAnavAthI dhamastikAyano pradeza adhamastikAyano, AkAzAstikAyano, jIvAstikAyano ane kaMdhano paNa pradeza kahevAze. te ja rIte dhamastikAyano pradeza dhamastikAya, jIvAstikAya, AkAzAstikAya ane saMkadhano paNa pradeza kahevAze. AkAstikAyano pradeza paNa dhamastikAya, adhamastikAya, jIvAstikAya ane skaMdhano pradeza kahevAze. jIvAstikAyano pradeza paNa dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya ane kaMdhano pradeza kahevAze. skaMdhano pradeza paNa dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya ane jIvAstikAyano pradeza kahevAze. A rIte tamAma matathI pradezanA vIkAmAM anavasthA thaze mATe pradeza bhajanIya che kema nahIM paNa ema kahevuM joIe ke dhamastikAyano pradeza che, te ja pradeza dhamastikAyAtmaka che. adhamastikAyano je pradeza che, te adhamastikAyAtmaka che. AkAzAstikAyano je pradeza che, te pradeza AkAzAstikAyAtmaka che. eka jIvano je pradeza che, te pradeza nojIva che, ja rIte kaMdhano je pradeza che, te ja pradeza noskaMdhAtmaka che. A pramANe kahetA zabdanayane samabhirUDhanaya kahe ke tame je kaho cho ke dhamastikAyano je pradeza che te dhamastikAyAtmaka (dhamastikAya rUpa che). cAvat skaMdhano pradeza noskaMdhAtmaka che, tamAruM A kathana yukti saMgata nathI. 'ne ' = dhamapadezamAM tapuruSa ane karmadhAraya A be samAsa thAya che. ahIM saMdeha thAya che ke A be samAsamAMthI tame kayA samAsathI "dharmopadeza'
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUTa-310 223 kaho cho? je tapuruSa samAsathI kahetA ho to tema na kaho ane je karmadhAraya samAsanI apekSAe kathana karavuM hoya to vizeSatA sAthe kathana karavuM joIe. dharma ane teno je pradeza te dharmopadeza (padezanuM samasta dhamastikAya sAthe samAnAdhikaraNa thaI javAthI) te ja pradeza dhamastikAyarUpa. che. AdhamastikAya ane teno je pradeza, te ja pradeza adhamastikAya rUpa che. AkAza ane teno je pradeza, te ja pradeza AkAzamstikAya rUpa che, eka jIva ane teno je pradeza, te ja pradeza nojIvAstikAyAtmaka che tathA skaMdha ane teno je pradeza, te ja noskaMdhAtmaka che. A pramANe kathana karatAM samabhirUDha nayane turaMta ja evabhUta naya kahe che ke dhamastikAyanA pradeza viSayamAM tame je kaho cho te samIcIna nathI. mArA mate to dravya, sarva phana-derA-udezanI kalpanA rahita, pratipUrNa ane niradoSaavayava rahita che. eka grahaNa gRhIta che athati eka nAmathI grahaNa thAya che. dezapaNa Avatu che ane pradeza paNa vastu che. A rIte pradezanA daSTAMtathI nayanuM svarUpa varNana pUrNa thayuM. * vivecana-310/4 : jenA vibhAga na thaI zake tevA skaMdhanA nirvibhAga cazane pradeza kahevAmAM Ave che. pagalAstikAyano samagrapiMDa arthAta ke padgala dravya mATe ahIM skaMdha zabdano prayoga karela che. skaMdhano buddhi kathita vibhAga atha becAra-dasa vagere pradezonA samudAyane deza kahevAmAM Ave che. sAte nayanA pradeza viSayaka mato saMkSepamAM A pramANe che - (1) naigamanayapavi praveza: 5 prAH | (2) saMgrahanaya - paMDyAnAM praveza: Izva praveza: I (3) vyavahAranaya - paMvavidha praveza: ! (4) jusUjhanaya - bhavya praveza: I (5) zabdanaya - praveza: 4 dharmapraveza: I (6) samabhirUDhanaya - azva veLa% ja praveza: Of: I (9) evaMbhUtanava-deza pradezane avastu mAne che, dhamadi dravya akhaMDa che. A pramANe A sAte naya pota-potAnA matanI satyatA siddha karavA kaTibaddha thAya ane durAgrahI bane to te durNaya kahevAya. sAte naya potAnA nayanI sthApanA sAthe anya nayanI upekSA kare, tene gauNa banAve to sApekSa sthitimAM te sunaya kahevAya che. A traNe daSTAMtathI spaSTa thAya che ke dravya, kSetra, kALa ane bhAva, A sarve naya pramANano viSaya che. prasthakanA deTAMtamAM kALanI mukhyatA che, vasatinA deTAMtamAM kSetranI ane pradezanA daTAMtamAM dravya ane bhAvanI mukhyatA che. A traNa daSTAMta to upalakSaNa mAtra che. nayo dvArA jIvAdi padArthonuM svarUpa varNavAya che. * sUtra-311/1 :- pana * saMkhyA pramANanuM svarUpa kevuM che ? uttara :* saMkhyA pramANanA ATha prakAra che, te A pramANe che - (1) nAma saMsthA, () sthApanA saMkhyA, (3) 228 "anuyoga dvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana dravya saMkhyA, (4) aupabhya saMkhyA, (5) parimANa saMkhyA, (6) jJAna saMkhyA, (2) gaNanA saMkhyA, (8) bhAva saMwA. * vivecana-311/1 : gaNanAne saMkhyA kahevAmAM Ave che athavA jenA dvArA gaNanA karAya tene saMkhyA kahevAmAM Ave che. saMkhyA rUpa pramANa saMkhyA pramANa che. zaMkha zabdamAM za no sa thavAthI NA zabda bane che. A saMkhA zabda zaMkha ane saMkhyA baMneno vAcaka che. 'saMgha' zabdathI saMkhyA ane zaMkha A baMne artha grahaNa thAya che. * sUtra-311/ra prazna :- nAma saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- je jIva, ajIva, jIno ke ajIvo athavA jIvAjIva, jIvAjIvonuM 'saMkhyA', evuM nAma rAkhavAmAM Ave to te nAmasaMkhyA kahevAya che. prazna :sthApanA saMkhyAnuM svarUpa kevuM che? uttara :- je kASTha karma, pustaka karma, citrakama, leyakarma, gUMthaNakarma, veTima, pUmi, saMdhAtima, anna, varATakama, eka ke anekanI sadbhUta athavA asadbhUta rUpe 'A saMkhyA che' tenI sthApanA karavAmAM Ave to, te sthApanA saMkhyA kahevAya che. dhana :- nAma ane sthApanAmAM zuM taphAvata che ? uttara :- nAma yAva-kathita hoya Athati vastu rahe tyAM sudhI rahe che. sthApanA InDarika-valapakAlika paNa hoya ane cAva kathita paNa hoya. dhana :- dravya saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- dravyasaMkhyAnA be prakAra che, te A pramANe che - AgamathI dravya saMkhyA ane noAgamathI dravya saMkhyA. prazna :- AgamathI dravya saMkhyAnuM svarUpa kevuM che? uttara :- jeNe 'saMkhyA' A padane zIkhI lIdhuM che, te jJAnane hRdayamAM sthira karyuM che, jita karyuM che - tatkAla smaraNamAM AvI zake tevuM yAda karyuM che, mita-manana karyuM che, adhikRta karyuM che athavA AnupUrvI anAnupUrva pUrvaka vAraMvAra raTI lIdhuM che cAvatuM nidoSa spaSTa svarathI jenuM uccAraNa karyuM che, guru pAsethI vAcanA prApta che, A rIte te vAcanA, pRcchanA, parAvatanA temaja dharmakathAthI yukta hovAthI AgamatI dravya saMkhyA kahevAya che. jJAna che mATe AgamathI ane upayoga nathI mATe dravya kahyuM. * vivecana-311/ra : sUtramAM dravya saMkhyAnA prathama bheda AgamathI dravya saMkhyAnuM svarUpa varNavyuM che. koI manuSya saMkhyA padano sarvaprakAre jJAtA hoya paraMtu temAM upayoga na hoya tyAre te Agama dravya saMkhyA kahevAya che. * sUtra-311/3 - naigama nAnI apekSAe eka anupayukata AtmA hoya to eka AgamataH
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-311 229 dravya saMkhyA, be anupayukata AtmA hoya to be Agamata: dravya saMkhyA ane traNa anupayukta AtmA hoya to traNa AgamataH dravya saMkhyA kahevAya che. naigamanayanI dRSTie jeTalA anupayukta AtmA hoya, teTalI AgamataH dravya saMkhyA kahevAya che. vyavahAranaya paNa naigamanayanI jema ja jeTalA anupayukata AtmA hoya, teTalI AgamataH dravya saMkhyAne svIkAre che. saMgrahanaya eka anupayukta AtmAne eka dravya saMkhyA ane aneka anupayukta AtmAone aneka Agamadravya saMkhyA pe na svIkAratA, sati eka ja Agamata dravya saMkhyArUpe svIkAre che. Btra nayanI apekSAe vartamAna kAlIna eka anupayukta AlmAM, eka Agamata dravya saMkhyA ja che. te bhedano svIkAra karato nathI. gaNe zabdanaya anupayukta jJAcakane avasu-asatu mAne che. je jJAyaka che, te anapayukata-upayoga rahita na hoya ane je anupayukata che, te jJAyaka hoI zake nahIM. tethI Agamadravya saMkhyAno saMbhava ja nathI. pUrve AvazyakanA prakaraNamAM nayadaSTie vicAraNA karI che, tema ja ahIM samajavuM.. noAgamata dravya saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? noAgama dravyasaMkhyAnA traNa prakAra che. jemake - (1) jJAyaka zarIra dravya saMkhyA, (2) bhavya zarIra dravya saMkhyA, (3) jJAyaka zarIra-bhavya zarIra vyatirikad dravya saMkhyA prathana :- jJAyaka zarIra dravya saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- 'saMkhyA' padanA jJAtAnuM zarIra ke je vyapagata-caitanya rahita thaI gayuM che. Tyuta, sAvita tyakatadeha yAvata jIvarahita zarIra joIne koI kahe ke aho ! A zarIrarUpa pugala samudAye 'saMkhyApada' guru pAsethI grahaNa karyuM hatuM. vAcyuM hatuM yAvatuM upadarzita karyuM hatuM, samajAvyuM hatuM. saMkhyApadanA jJAtAnuM A niva zarIra jJAyaka zarIra dravya saMkhyA kahevAya che. prazna :- tenuM koI dRSTAMta che ? uttara * hA, ghaDAmAM ghI bharatA hoya te ghaDAmAMthI bI kADhI lIdhA pachI paNa (bhUtakALanI apekSAe) 'A ghIno ghaDo che' tema kahevAya che. te ja rIte saMkhyApadane jANanAra vyaktinuM mRtaka zarIra hoya te jJAyaka zarIra dravya saMkhyA kahevAya che. * vivecana-311/3 : jJAyaka zarIra noAgama dravya saMkhyAmAM AtmAno zarIramAM Aropa karI jIvanA vyakta zarIrane noAgama dravya kahela che. mRtaka zarIramAM jJAna nathI. mATe noAgamataH kahela che ane bhUta paryAyanI apekSAe dravya kahela che. AyuSya karma bhogavAya javAthI sahaja rIte AyuSya pUrNa thatAM jIvarahita je zarIra hoya te cuta kahevAya che. viSa vagere prayogathI AyuSya tuTatAM je nirjIva zarIra hoya te strAvita zarIra kahevAya che ane saMlekhanA-saMthArApUrvaka svecchAthI 230 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana tyAgavAmAM AvatuM zarIra catadeha, tyakta zarIra kahevAya che. A traNa vizeSaNa kahevAno Azaya e che ke AmAMthI koIpaNa prakAre maraNa pAmelA vyaktinuM zarIra hoya. tene noAgamataH jJAyaka zarIra dravya saMkhyA kahe che. * sUtra-311/4 : pana - bhavya zarIra dravya saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- janma samaye je jIva yonimAMthI bahAra Avyo che athati je bALakano janma thayo che, te bhaviSyamAM A zarIrapiMDa dvArA jinopadiSTa bhAvAnusAra saMkhyA padane bhaNaze, vartamAnamAM bhaNato nathI. bhaviSyamAM bhaNanAra tevA bALakanA A zarIrane bhavya zarIra dravya saMkhyA kahevAmAM Ave che. prazna :- tenuM koI TAMta che ? uttara :- hA, ghI bharavA mATe ghaDo lAvavAmAM Avyo hoya, haju temAM thI bharyuM na hoya chatAM paNa te ghaDA mATe 'ghIno ghaDo' tevo zabdaprayoga thAya che. tema A bALake haju saMkhyApadanuM jJAna meLavyuM nathI paNa zarIra dvArA bhaviSyamAM saMkhyA padane jANaze, mATe bALakanA A zarIrane bhavya zarIra dravya saMkhyA kahevAmAM Ave che. * vivecana-311/4 - ahIM jJAyaka zarIramAM bhUtakAlanA kAraNe noAgamata dravya saMkhyA ane bhavyA zarIramAM bhaviSyakAlanA kAraNe noAgamataH dravya saMkhyA kahela che. jJAyaka zarIramAM mRta zarIranuM kathana ane bhavya zarIramAM navajAta bALakanuM kathana che. * sUtra-311/5 - prazana - jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravyazaMkhanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- jJAyaka zarIra bhavyazarIra vyatirikta dravyazaMkha traNa prakAranA che, te A pramANe che - (1) ekabhAvika, (2) bhadrAyuSka (3) abhimukha nAma gow. * vivecana-311/5 - A sUtramAM "saMkha' zabdathI beIndriya jIvavALA zaMkhane grahaNa karyo che. 'saMg' zabdanI saMskRta chAyA saMkhyA ane zaMkha baMne thAya che. dvyatirikta noAgamatA dravya saMkhyAmAM traNa prakAranA zaMkhanuM grahaNa karyuM che - (1) ekabavika, (2) baddhayuka, (3) abhimukha nAmagoga. (1) ekabhavika-je jIva vartamAnabhavanuM AyuSya pUrNa karI zaMkha rUpe utpanna thavAnA ja che, te eka bhavika kahevAya che, (2) baddhAyuka-je jIva vartamAna bhava pachI 'zaMkha' rUpe utpanna thavAnA che ane zaMkha paryAya yogya AyuSyano baMdha karI lIdho che, te baddhAyuka kahevAya che, (3) abhimukha nAmagotra - je jIva nikaTanA bhaviSyamAM zaMkhape utpanna thavAnA che. vartamAna bhavanA AyuSyano jaghanya eka samaya ane utkRSTa aMtarmuharta jeTalo samaya ja bAkI che. eka samaya ke aMtarmuharta pachI te jIvane zaMkhAyuSya, beIndriya jAti vagere prakRtio udayAbhimukha thaze, tevA jIvane abhimukha
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-311 nAmagotra zaMkha kahevAmAM Ave che. * sUtra-311/6 - prathana - he bhagavana ! eka bhAvika zaMkha 'eka bhavika' rUpe keTalo samaya rahe che ? uttara : * eka bhavika jIva eka bhavika rUpe jaghanya aMtamuhUrta ane utkRSTa kroDapUrva paryata rahe che. - vivecana-311/6 : A sUtramAM eka bhavika dravyazaMkhanI sthiti jaghanya aMtarmuharta ane utkRSTa koDapUrvanI kahI che. pRthvI Adi bhavamAM aMtarmuhUrta rahI, mRtyu pAmI zaMkharUpe utpaNa thAya tyAre te jIva aMtarmuhUrta sudhI ekabavika dravyazaMkha kahevAya che. koIpaNa gatimAM jIvanuM ochAmAM ochuM aMtarmuhUrtanuM AyuSya hoya ja mATe ekabhavikanI jaghanya sthiti aMtamuhUrta kahI che. kroDapUrvanA AyuSyavALA masyAdi marIne zaMkhapaNe utpanna thavAnA hoya, te apekSAe eka bhavikanI utkRSTa sthiti kroDapUrva kahI che. kroDapUrvathI vadhu AyuSya hoya to te asaMkhyAta varSanuM AyuSya kahevAya ane tevA jIva nizcayathI devarUpe utpanna thAya. kroDapUrvathI vadhu AyuSyavALA zaMkhAdi rUpe utpanna thatA nathI. tethI ekabhavikanI utkRSTa sthiti koDapUrvanI che. * sutra-311/ka : bahaddhAyuka jIva bhadrAyukarUpe keTalo kALa rahe che ? jaghanya tamuhUrta ane utkRSTa koDapUrvanA trIjA bhAga sudhI baddhAyuka rUpe rahe che. * vivecana-311/: koI jIva vartamAna AyuSya bhogavatAM bhogavatAM parabhavanuM AyuSya bAMdhI le tyArathI te baddhAyuka kahevAya che. baddhAyuka dravyazaMkhanA vicAramAM (1) koI jIva vartamAna bhavanuM aMtarmuhUrta pramANa AyuSya bAkI hoya ane zaMkhAyugano baMdha kare to te apekSAo baddhAyaka dravyasaMkhanI jaghanya sthiti aMtarmuharta jANavI. (2) koI jIvanuM vartamAna yuga pUrvakoDanuM hoya ane teno trIjo bhAga zepa hoya tyAre . zaMkhAyugano baMdha kare to te apekSAe baddhAyuka dravyazaMkhanI utkRSTa sthiti pUrvakoDanA trIjA bhAga jeTalI jANavI. * sUtra-311/8 - dhana :- bhate abhimukha nAmanotra dravyazaMkha, abhimukha nAmanotra dravyasaMkharUpe keTalo kALa rahe che ? uttara :- te jaghanya eka samaya ane utkRSTa aMtamuhUrta kALa sudhI abhimukhanAma gotrarUpe rahe che. vivecana-31/8 - je jIva jaghanya eka samaya ane utkRSTa aMtarmuhUrta pachI beIndriya zaMkhano bhava prApta karavAnA hoya te jIva abhimukha kahevAya che. aMtamuhartathI vadhAre samaya pachI je jIva beIndriya zaMkha thavAno hoya to te abhimukha na kahevAya. te jIva 232 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana baddhAyuka athavA eka bhavika kahevAya che. (1) A vartamAna bhava pachI je zaMkha thavAno che te eka bhavika (2) je jIve zaMkhanuM AyuSya bAMdhI lIdhuM che te baddhAyuka (3) jeNe beIndriya zaMkhano bhava prApta karavAmAM utkRSTa sAMtamuhUrta bAkI che te 'abhimukha' kahevAya che. * sUtra-311/9 - dhana :- kayo naya kayA zaMkhane mAnya kare che ? uttara :naigama, saMgraha ane vyavahAranaya eka bhavika, bahAmuka ane abhimukha nAmagama A traNe prakAranA dravyaofkhane saMbarUpe svIkAre che. RjusUjhanaya bhadrAyuka ane abhimukha nAmanotra A be prakAranA zaMkhano svIkAra kare che, maNe zabdanaya max abhimukhanAmagotra zaMkhane ja zaMkharUpe mAne che. A jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta dravyazaMkhanuM svarUpa che. * vivecana-311/9 : sAta nayamAMthI sthala daSTivALA prathamanA traNa naya ekamavika, baddhAyuka ane abhimukhanAmagotra, A traNe prakAranA zaMkhane zaMkharUpe mAnya kare che. bhaviSyamAM thanAra kAryano kAraNamAM upacAra karI vartamAnamAM tene kAryarUpa svIkAre che. jema bhaviSyamAM rAjA bananAra rAjakumArane rAjA kahevAmAM Ave che tema ekabhavika, baddhAyuka, abhimukhanAmagotra, A traNe prakAranA dravyazaMkha vartamAne bhAvazaMkha nathI paraMtu bhaviSyamAM bhAvazaMkha banavAnA che. tethI A traNe nayo tene zaMkharUpe svIkAre che. * sUtra-311/10 : prazna :- aupabhya saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- upamA ApI koIpaNa vastuno nirNaya karavAmAM Ave to tene aupabhya saMkhyA kahe che. tenA cAra prakAra che, te A pramANe che - (1) sat vastune sarva vastunI upamA ApavI. (2) sata vastune asat vastunI upamA ApavI. (3) asat vastune satu vastunI upamA ApavI. (4) asat vastune asat vastunI upamA ApavI. vivecana-311/1o : A sUtramAM 'saMkha' pramANanA ATha bhedamAMthI cothA bheda 'upamAsaMkhyA'nuM varNana che. ahIM upamAnA satu asanI cobhaMgI dvArA cAra prakAra batAvyA che. cAra bhaMga mUlapATha ane bhAvArthathI ja spaSTa che. tenuM spaSTIkaraNa sUtrakAra svayaM karaze. * sUga-311/11, 312 : sad vastune sad vastuthI upamita karAya che te A pramANe - sadarUpa arihaMta bhagavAnanA prazasta vakSasthalane sarUpa zreSTha nagaranA sat kapATa (daravAjA)nI upamA ApavI. sava covIsa tIkaro uttama nagaranA daravAja samAna vakSa:sthalavALA, agatA samAna bhujAvALA, devaduMdubhi tathA meghanA avAja jevA svaravALA ane
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-311,312 zrIvatsathI aMkita vakSaHsthalavALA hoya che. - vivecana-311/11, 312 : A sUtramAM saTrUpa vastune sadrUpa padArthathI upamita karela che. covIsa tIrthaMkaro saTrUpa (astirUpa) che ane nagaranA daravAjAnuM paNa astitva che. saTrUpa daravAjAthI arihaMta bhagavAnanA vakSaHsthalane upamita karyuM che. ahIM daravAjA upamAna che ane vakSaHsthala upameya che. nagaranA daravAjA vagere upamAnathI upameya bhUta tIrthaMkaronuM vakSaHsthala Adi jANI zakAya che. vakSaHsthala tIrthaMkathI avinAbhAvI hovAthI tIrthaMkara paNa upamita thaI jAya che. 233 * sUtra313 : vidhamAna padArthane avidhamAna padArthathI upamita karavuM. jemake nArakI, tiryaMca, manuSya ane devanA vidhamAna AyuSyanA pramANane, avidhamAna palyopama ane sAgaropama dvArA upamita karavuM. * vivecana-313 : ahIM nAka, tirthayAdinA AyuSya sarUpa che. jyAre palyopama, sAgaropama asatkalpanAthI kalpita hovAthI asapa che. tenA dvArA narakAdinuM AyuSya pramANa batAvAya che. ahIM upameya sastUpa che ane upamAna asaTrUpa che. nAkAdi Ayu upameya che, palyopama-sAgaropama upamAna che. * sUtra-314 thI 316 : avidhamAna-asat vastune vidhamAna-rAd vastuthI upamita karavAmAM Ave to te asat-sat upamA kahevAya che. sarvaprakAre jIrNa DIMTIyAthI tUTIne (mULa bhAga pAsethI chUTA paDIne) nIce paDI gayelA, nisAra-sAra bhAga jeno sukAya gayo che, tevA ane vRkSatiyogathI duHkhI evA jIrNa pAMdaDAoe vasaMtamAM niSpanna navI kUMpaLone kahyuM. atyAre tame cho tevA ame bhUtakALamAM hatA ane atyAre ame jevA chIe tevA tame bhaviSyamAM thazo. ahIM je jIrNa pAMdaDA ane kUMpaLo vacenA vArtAlApano ullekha che, tevo vArtAlApa thayo nathI ane thaze paNa nahIM. bhavya jIvone pratibodhavA A upamA ApavAmAM AvI che. * vivecana-314 thI 316 - A dRSTAMtamAM "napha tume tA gamyuM = jevA tame, tevA ame hatA ane 'tuje vi ya odhiA nannA ante = tame thazo, jevA ame chIe! A be upamA ApavAmAM AvI che. prathamAM naMda tughne = jevA tame te upamAna che ane ta a = tevA ame, te upameya che. kUMpaLa vidhamAna che tethI upamAna sat che ane upameya je jIrNa patra avasthA jhUMpaLamAM te avasthA atyAre vidhamAna nathI mATe asat "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana upameyane sat upamA ApavAmAM AvI che. te ja rIte bIjI upamA nA ante = jIrNa patra avasthA vidhamAna che. te upamA che ane tumhe - tedi = tame thazo. kUMpaLonI tathAvidha avasthA bhaviSyamAM thaze atyAre vidhamAna nathI. te upameya che. asat upameyane satnI upamA ApavAmAM AvI che mATe te asat-sat upamA saMkhyA kahevAya che. 234 * sUtra-317/1 : avidhamAna padArthane avidhamAna padArthathI upamita karavAmAM Ave te asa-asapa upamA kahevAya che. jemake gadheDAnA viSANa-zIMgaDA, tevA sasalAnA zIMgaDA. A pramANe aupamya saMkhyAnuM svarUpa jANavuM. * vivecana-317/1 : ahIM upamAna kharaviSANa che. te astitva dharAvatA nathI, asaTrUpa che. upameya sasalAnA zIMgaDA che. te paNa asat che. ahIM asI asanI upamA che. * sUtra-317/2 : prA :- parimANa saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- parimANa saMkhyAnA be prakAra che, te A pramANe che - (1) kAlikazruta parimANa saMkhyA (2) dRSTivAda zrutaparimANa saMkhyA. * vivecana-317/2 : jenI gaNanA karavAmAM Ave te saMkhyA ane je saMkhyAmAM paryava-parimANano vicAra karavAmAM Ave tene parimANa saMkhyA kahe che. * sUtra-317/3 : praznana - kAlika zruta parimANa saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- kAlika zruta parimANa saMkhyA aneka prakAranI che te A pramANe. (1) paryaMta saMkhyA, (2) akSara saMkhyA, (3) saMghAta saMkhyA, (4) pada saMkhyA, (5) pAda saMkhyA, (6) gAthA saMkhyA, (3) zloka saMkhyA, (8) veSTaka saMkhyA, (9) niyukti saMkhyA, (10) anuyogadvAra saMkhyA, (11) uddezaka saMkhyA, (12) adhyayana saMkhyA, (13) zrutaskaMdha saMkhyA, (14) aMga saMkhyA. A kAlikazruta parimANa saMkhyA che. * vivecana-317/3 : divasa ane rAtrinA prathama ane aMtima praharamAM je zrutanI svAdhyAya karavAmAM Ave tene kAlika zruta kahevAmAM Ave che. agiyAra aMga, aMga praviSTa kAlika zruta kahevAya che. naMdIsUtra anusAra uttarAdhyayana, dazAzrutaskaMdha, vyavahArasUtra, nizIthasUtra vagere aMga bAhya kAlika zruta che. te kAlika zrutanA akSara, pada, gAthA, adhyayana vagerenI saMkhyAnA parimANano vicAra karavAmAM Ave te kAlika zruta parimANa saMkhyA kahevAya che. sUtramAM cauda saMkhyA parimANa kahyA che. tenuM svarUpa A pramANe che -
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ mU-317 235 (1) paryava saMkhyA :- paryAya athavA dharma, tenI saMkhyAne paryava saMkhyA kahe che. (2) akSara saMkhyA :- "akAra' vagere akSaronI saMkhyA-gaNanAne akSara saMkhyA kahe che. akSara saMkhyAta che, anaMta nahIM. tethI akSara saMkhyA saMkhyAta ja che. (3) saMghAta saMkhyA :- be akSaranA saMyogane saMghAta kahe che. tenI gaNanA saMghAta saMkhyA kahevAya che. saMghAta saMkhyA paNa saMkhyAta che. (4) pada saMkhyA :kriyApada aMte hoya tevA zabdasamUhane pada kahevAmAM Ave che. AvA padonI saMkhyAne pada saMkhyA kahe che athavA zabdane paNa pada kahevAya che. AvA zabdonI saMkhyAne padasaMkhyA kahe che. te pada paNa saMkhyAta che. (5) pAda saMkhyA :- blokanA dareka caraNane, catuthasa bhAgane pAda kahevAmAM Ave che. tenI gaNanA te pAda saMkhyA. (6) gAthA saMkhyA :- prAkRta bhASAmAM lakhAyela chaMda vizeSa gAthA kahevAya che. A gAthAnI gaNanA te gAthA saMkhyA. (7) zloka saMkhyA :- saMkRtAdi bhASAmAM lakhAyela padhAtmaka chaMda vizeSane bloka kahevAmAM Ave che. A zlokanI. gaNanA te zloka saMkhyA. (8) veTaka saMkhyA :- chaMda vizeSa vekhaka kahevAya che, veTakonI gaNanA te veTaka saMkhyA kahevAya che. (9) niyukti saMkhyA :- zabdonI vyutpatti paka vyAkhyA niyukti kahevAya che. tenI gaNanA te niyukti saMkhyA. (10) anuyogadvAra saMkhyA :- upakrama vagere anuyoga dvAra che. tenI gaNanA te anuyogadvAra saMkhyA. (11) uddezaka saMkhyA - adhyayana aMtargata viSaya prarUpaka vibhAga uddezaka kahevAya che. te udezakonI gaNanA karavI te udezaka saMkhyA kahevAya che. (12) adhyayana saMkhyA :- zAstranA vibhAga vizeSane adhyayana kahevAya che. tenI saMkhyA te adhyayana saMkhyA. (13) zrutaskaMdha saMkhyA - adhyayananA samUha rU5 zAavibhAga zrutaskaMdha kahevAya che. tenI saMkhyA te zrutaskaMdha saMkhyA. (14) mAMga saMkhyA :- AcArAMga vagere tIrthakara kathita, gaNadhara grathita Agamo aMka kahevAya che. AgamonI saMkhyA te aMga saMkhyA kahevAya che. sUtra-31/4 : dhana :* daiSTivAda zuta parimANa saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :daSTivAda yuta parimANa saMkhyAnA aneka prakAra che. te A pramANe che - pavi saMkhyAthI anuyoga dvArA saMza parvatanA 10 prakAra tathA (11) prAbhRta saMkhyA, (1) prAbhRtikA saMkhyA, (13) prAbhRta prAbhRtikA saMkhyA, (14) vastu saMkhyA, (15) pUrva saMkhyA. rIte dRSTivAda kRta parimANa saMkhyA ane parimANa saMkhyAnuM varNana pUrNa thayuM. * vivecana-313/4 : 'daSTivAda' te tIrthakara kathita bAramuM aMgasUtra che. tenA zabda, pada, pAda vagerenI gaNanA te daSTivAda zruta parimANa saMkhyA kahevAya che. paryavathI anuyogadvAra | sudhInA daza nAma kAlikazruta parimANa saMkhyA pramANe jANavA. 236 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana pUrvasaMkhyA :- daSTivAda mAMgasUtranA aMtargata viSaya te pUrva kahevAya che. daSTivAdamAM cauda pUrva che. vastusaMkhyA :- pUrvanI aMtargatanA viSayane vastu kahevAmAM Ave che. vastunI gaNanA te vastu saMkhyA kahevAyA che. prAbhRta prAkRtikA :- vastunI aMtargata viSaya prAbhRta prAbhRtikA kahevAya che. prAkRtikA :- prAbhRta prAbhRtikAnI aMdaranA viSayane prAkRtikA kahe che. prAkRta = prAbhRtikAnI aMtargata viSayane prAbhRta kahe che. tenI gaNanA te tat tat saMkhyA kahevAya che. A pramANe parimANa saMkhyAnuM svarUpa varNana pUrNa thAya che. * sUra-317/5 + vivecana : jenA dvArA vastunuM svarUpa jANI zakAya, nizcaya karI zakAya te jJAnA kahevAya che ane te jJAnarUpa saMkhyAne jJAna saMkhyA kahe che. je jene jANe te rUpe te hoya che. devadatta zabdane jANe che to te zAbdika-zabda jJAnavALo kahevAya che. ahIM jJAna ane jJAnI A baMnemAM bheda upacAra karavAthI devadatta jJAnasaMkhyA rUpa kahevAya che. jema zabdane jANanAra zAbdika tema gaNitane jANanAra gaNitajJa, nimittane jANanAra naimitika, kALane jANanAra kALajJa, vaidaka jANanAra vaidha kahevAya che. * sUga-31/6 : prathana :- gaNanA saMkhyAnuM svarUpa kevuM che ? uttara : padArthanI je gaNatarI te gaNanA saMkhyA kahevAya che. ekanI gaNanA saMkhyAmAM gaNatarI thatI nathI. be thI gaNanAno prAraMbha thAya che. saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta, tema gaNanA saMkhyAnA traNa prakAra che. pana * saMkhyAtanuM svarUpa kevuM che ? uttara - saMkhyAtanA traNa bheda che, te A pramANe che - (1) jaghanya, (2) madhyama, (3) utkRSTa. prathana * saMkhyAtanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- asaMkhyAta traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) parita asaMkhyAta, (2) yuktA saMkhyAta, (3) asaMkhyAtAsaMkhyAta. prazna :- parittAsaMkhyAtanuM svarUpa kevuM che ? uttara :paritAsaMkhyAtanA traNa bheda che, te A pramANe che . jaghanya, uckRSTa ane madhyama. prathana - sutAsaMkhyAtanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- yuktAsaMkhyAtanA maNa bheda che, te A pramANe che - jaghanya, utkRSTa ane madhyama. prazna :asaMkhyAtAsaMkhyAtanuM svarUpa kevuM che ? uttara + asaMkhyAtasaMkhyAtanA traNa prakAra che, te A pramANe che - jaghanya, utkRSTa ane madhyama. prazna : anaMtanuM svarUpa kevuM che ? uttara anaMtanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) paritAnata (ra) muktAnaMta (3) anaMtAnaMta prazna :parittanatanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- paritAnatanA traNa prakAra che, te A pramANe che - jaghanya ukRSTa, madhyama. prazna :- sukatAnaMtanuM svarUpa kevuM che?
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ su31 23 uttara :- cukatAnaMtanA traNa prakAra che, te A pramANe che - jaghanya, utkRSTa ane madhyama pravana - anaMtAnaMtanuM svarUpa kevuM che? uttara :- anaMtAnaMtanA be prakAra che, te A pramANe che - jaghanya, madhyama - vivecana-31/6 : A sUtromAM praznottara dvArA saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMtanA bheda-prabhedano nAmollekha che. saMkhyAtanA jaghanya, madhyama, utkRSTa traNa bheda che. asaMkhyAtanA parid, yukta ane asaMkhyAta tevA traNa bheda che. te traNenA punaH jaghanya, madhyama, utkRSTa traNa-traNa bheda, ema kula nava bheda che. anaMtanA paNa parita, yukta, anaMta A rIte traNa bheda che. tenA punaH jaghanya, utkRSTa, madhyama, ema traNa traNa bheda che. tethI kula nava bheda che. temAM aMtima navamo bheda ukRSTa anaMtAnaMta zUnya che, kaSTa anaMtamAM jagatanI koIpaNa vastu nathI mATe ATha bheda ja kahI zakAya. * sUtra-31/ka : jaghanya saMkhyAta keTalA pramANamAM hoya che ? athati kaI saMkhyAne jaghanya saMkhyAta kahevAmAM Ave che ? be' saMkhyA jaghanya saMgAta kahevAya che. tyArapachInA traNa, cAra vagere utkRSTa saMkhyAta paryata madhyama saMkhyAta kahevAya che. prazna * utkRSTa saMkhyAnuM pramANa keTaluM che ? uttara :- utkRSTa saMkhyAtanI prarUpaNA A pramANe karIza. rAta kalAnAthI eka lAkha yojana lAMbo-pahoLo ane traNa lAkha, soLa hajAra, baso satyAvIsa yojana, traNakoza, ekaso acAvIsa dhanuSya ane sAdhika sADAtera aMgulanI paridhivALo, koI eka anavasthita nAmano palya hoya, A pa2ne sarasavanA dANAthI bharavAmAM Ave. A sarasavothI dvIpa ane samudronuM uddhAra pramANa kADhavAmAM Ave, Athati te sarasavone eka jaMbudvIpamAM, eka lavaNa samudramAM, pharI eka dvIpamAM, eka samudramAM, Ama kramathI dvIpamAM, samudramAM, oma eka-eka sarasava nAMkhatAM nAMkhatAM te palsa khAlI thaI jAya ane sarasavanA dANAthI jeTalA dvIpa samudra pRSTa thAya (te aMtima tApa ke samudra parvatanA) teTalA vistRta kSetrano anavasthita patra kalpI te palyane sarasavanA dANAthI bharavAmAM Ave, anukamathI eka dvIpamAM, eka samudramAM eka eka sarasavanA dANAno prakSepa karatAM-karatAM te anavasthita palya jyAre khAlI thAya tyAre eka dANo zalAkA patramAM nAMkhavAmAM Ave. A rIte zalAkArUpa palsamAM bharela sarasavonA dANAthI asaMlapyaakathanIya pUrve je dvIpa samudramAM sarasava nAMkhyA che tenAthI AgaLanA dvIpasamudra bharavAmAM Ave, to paNa utkRSTa saMkhyAnuM sthAna prApta thatuM nathI. prazna :- te mATe koI dRSTAMta che? hA, jema koI eka maMca hoya ane te AMbaLAthI bharavAmAM Ave temAM eka AMbaLuM nAMkhavAmAM Ave to te temAM samAya jaze, bIjuM nAMkhyuM to te paNa samAya jaze, trIjuM paNa samAI gayuM. A 238 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana rIte nAMkhatA-nAMkhatA te eka AMbaLa evuM haze ke je nAMkhavAthI te maMca paripUrNa bharAya jaze. pachI AMbaLuM nAMkhavAmAM Ave to te samAze nahIM. A rIte parAne sassavothI AmUlazikha bharI dvIpa samudromAM prakSepa karavo. * vivecana-317|s : jaghanya saMkhyA - beno AMka, be saMkhyA jaghanya saMkhyAta che. jemAM bhedanI, pRthatAnI pratIti thAya te saMkhyA kahevAya. madhyama saMkhyAta :- jaghanya saMkhyAta be thI utkRSTa saMkhyAtanI pUrva sudhI-aMtarAlavartI badhI saMkhyA madhyama saMkhyAta che. utkRSTa saMgIta :- be thI dasa, so, hajAra, lAkha, karoDa, zIrSaprahelikA vagere je saMkhyAtanI rAzio kathanIya che-zabdathI kahI zakAya che, tyAM sudhI paNa saMkhyAtano aMta Avato nathI. tenAthI AgaLanI saMkhyA upamA dvArA ja samajI zakAya che. sugamAM eka lAkha yojana lAMbo pahoLo, 3,16,27 yojana 3 koza, 128 dhanuSya, sAdhika 13 aMgulanI paridhivALo eka palya kahyo che. te jaMbUdvIpa barAbara che. te hajAra yojana UMDo ane tenI UMcAI 81/ra yojanA pramANa che. te palya taLIyAthI laI zikhA parvata 1oo81/yojanano thaze. A sUtramAM UMDAI ane UMcAInuM spaSTIkaraNa nathI chatAM te sUga tAtparyathI ane paraMparAthI samajAya che. ATalI laMbAI-pahoLAI, UMDAI ane paridhivALA cAra palya kalAvA. tenA nAma kamazaH (1) anavasthita, (2) zalAkA, (3) pratizalAkA, (4) mahAzalAkA che. (1) anavasthita palya :- te uparokta jaMbUtIpa pramANa mApavALo hoya che. paraMtu te sarasavaNI khAlI thaI jAya tyAre te moTo moTo kathita thato jAya che. te parivartita parimANavALo hovAthI anavasthita kahevAya che. A patranI UMcAI 1008 1/ra yojana niyata rahe che paraMtu mULa anavasthita sivAyanA anya parivartitaanavasthita patronI laMbAI-pahoLAI eka sarakhI nathI. te uttarottara vadhatI jAya che. jemake - mULa ane anavasthita pacane sarasavonA dANAthI AmUla zikha bharI temAMthI eka eka sarasava jaMbUdvIpathI zarU karI eka eka dvIpa samudramAM nAMkhatAM te mULa anavasthita patha khAlI thAya tyAre jaMbUdvIpathI laI aMtima saMsavano dANo je dvIpa ke samudramAM paDyo hoya tyAM sudhIno arthAta teTalo lAMbo pahoLo prathama uttara anavasthita pa2 kalpI, tene sarasavothI bharI, AgaLanA dvIpa samudromAM eka eka dANo nAMkhatAM nAMkhatAM aMtima dANo je dvIpa samudramAM paDyo hoya tyAM sudhI arthAt teTalA lAMbA pahoLA bIjA uttara anavasthita patyanuM nirmANa karavuM. A rIte A patra vAraMvAra pasvirtita thAya che ane vistRta thAya che. prAraMbhamAM te jaMbUdvIpa pramANa hoya che, pachI vadhatAM vadhatAM AgaLanA dvIpa, samudraparyata vistRta thato jAya che. (2) zalAkA palya :- eka-eka sAkSIbhUta sassavonA dANAthI tene bharavAno
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga-317 239 hovAthI tene zalAkA parA kahevAmAM Ave che. anavasthita khAlI thAya tyAre tenI sAkSIrUpe eka sarasava zalAkAmAM nAMkhavAmAM Ave che. A rIte zalAkA palsamAM nAMkhavAmAM Avela sarasavothI jANI zakAya che ke uttara anavasthita' parca keTalIvAra khAlI thayo che. (3) pratizalAkA palya :- pratisAkSIbhUta sarasavothI te bharAya che mATe tene pratizalAkA kahe che. jeTalI vAra zalAkA palya bharAI jAya ane tene khAlI karavAmAM Ave teTalIvAra tenI sAkSIrUpa eka-eka sarasava pratizalAkA palsamAM nAMkhavAmAM Ave che. pratizalAkA patramAM nAMkhavAmAM Avela sarasavothI jANI zakAya che ke zalAkA palya keTalIvAra khAlI thayo. A palya sthira mApavALo che. (4) mahAzalAkA :- mahAsAkSIbhUta sarasavo dvArA bharavAnA kAraNe tene mahAzalAkA palsa kahe che. pratizalAkA jeTalIvAra bharIne khAlI karavAmAM Ave te pratyekavAra eka-eka sarasava mahAzalAkA patramAM nAMkhavAmAM Ave che. mahAzalAkAmAM jeTalA sarasava hoya teTalIvAra pratizalAkA palya khAlI thayo che tema jANI zakAya che. * sUtra-31/8 - A rIte utkRSTa saMkhyAmAM eka umeravAmAM Ave ane je saMkhyA prApta thAya te jaghanya parita asaMkhyAta kahevAya che. tyAM pachI utkRSTa paridasaMkhyAta sthAna prApta na thAya tyAM sudhI madhyama haritta asaMkhyAtanA sthAna che. dhana :* utkRSTa parita asaMkhyAtanuM pramANa zuM che ? uttara :- jaghanya paridasaMkhyAta zazine jaghanya pariasaMkhyAta rAzithI paraspara abhyAsa karI (paraspara guNAkAra karI) je rAzi prApta thAya, temAMthI eka nyUna karavAthI utkRSTa paridasaMkhyAtanuM pramANa prApta thAya che athavA eka nyUna jaghanya yukataasaMkhyAta ja utkRSTa paridasaMkhyAta che. - vivecana-31/8 : A be satramAM asaMkhyAtanA prathama bheda pariasaMkhyAtanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa traNe prakAranuM svarUpa spaSTa karyuM che. utkRSTa saMkhyAmAM eka mesvAthI jaghanya parita asaMkhyAta sazi prApta thAya che. jaghanya paridasaMkhyAtano abhyAsa karavAthI je sazi Ave, temAMthI eka nyUna karatAM je rAzi niSpanna thAya te utkRSTa paridasaMkhyAta kahevAze. jaghanya parita asaMkhyAtanI abhyAsa rAzi Ave te jaghanya yuktaasaMkhyAta che ane temAMthI eka nyUna sazi utkRSTa paridasaMkhyAta zazi kahevAya che. jaghanya ane utkRSTa parita asaMkhyAta vaccenI sarvazazi madhyama parita asaMkhyAta che. * sUtra-317/9 :prazna :- jaghanya yukata asaMkhyAtanuM pramANa keTaluM che ? uttara - jaghanya 24o "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana paridasaMkhyAta rAzino jaghanya paridasaMkhyAta rAzino paraspara abhyAsa karavAthI je sazi prApta thAya te paripUrNa rAzi jaghanya yukataasaMkhyAta kahevAya che athavA utkRSTa paritasaMkhyAmAM eka umeravAthI prApta rAzi jaghanya yukataasaMkhyAta kahevAya che. jaghanya yuktaasaMkhyAta tulya pramANa-vALI eka AvalikA hoya che. jaghanya yukataasaMkhyAtathI AgaLa utkRSTa yukataasaMkhyAta parvatanI rAzio madhyama yukataasaMkhyAta kahevAya che. dhana :- utkRSTa yuktaasaMkhyAtanuM pramANa keTaluM che ? uttara :- jaghanya yukataasaMkhyAta rAzine AvalikAthI athati jaghanya yuktaasaMkhyAta rAzinA abhyAsathI prApta rAzimAMthI eka nyUna karatAM je rAzi nium thAya te utkRSTa sukataasaMkhyAta kahevAya athavA jaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAta rAzimAMthI eka jUna karatAM utkRSTa yukataasaMkhyAta thAya che. * vivecana-31/9 : jaghanya parita asaMkhyAta rAzinA abhyAsa sazi tulya jaghanya yukataasaMkhyAta che. temAMthI eka ochuM karatAM utkRSTa pariasaMkhyAta thAya. jaghanya yuktaasaMkhyAtanI sazinA abhyAsa sazitulya jaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAta thAya. temAMthI eka ochuM karatAM utkRSTa yukta asaMkhyAta thAya che. jaghanya yuktaasaMkhyAtane jaghanya yuktAsaMgAtathI abhyAsarUpa guNatA jaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAta thAya che. * sUtra-31/10 : jadaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAtanuM pramANa keTaluM che ? jaghanya yukataasaMkhyAta rAzine AvalikAnA samayothI abhyAsa rUpe paraspara guNAkAra karatAM prApta paripUrNa rAzi te jaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAta che athavA utkRSTa yuktaasaMkhyAtamAM eka umeravAthI jadanya asaMkhyAtaasaMkhyAta thAya che. jAnyathI AgaLa utkRSTa sthAna na Ave tyAM sudhInA madama sthAna. prazna - utkRSTa asaMkhyAtaasaMkhyAtanuM pramANa keTaluM che? uttara :jA asaMkhyAtaasaMmtanI rAzine te ja jaLa saMkhyaldasaMkhyAta sazi sAthe teTalI ja vAra anyonya abhyAsa (guNakAra) rUpe guNA karatAM prApta saMkhyAmAMthI eka nyUna karavAthI utkRSTa asaMkhyAtaasaMkhyAta bane che athavA eka jUna jaghanya pariktAnaMta zazi ja utkRSTa asaMkhyAtaasaMkhyAta pramANa che.. * vivecana-313/10 : A be sUtromAM jaghanya, madhyama ane utkRSTa asaMkhyAtaasaMkhyAtanuM svarUpa varNana che. jaghanya yuktaasaMkhyAta rAzinA abhyAsathI prApta zazi jaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAta kahevAya che ane jaghanya asaMkhyAtaasaMkhyAta zazine abhyAsa rUpe gaNavAthI je sazi prApta thAya te jaghanya parItAnaMta che. temAMthI eka nyUna karatAM
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-317 prApta rAzi utkRSTa asaMkhyAtaasaMkhyAta che. * sUtra-317/11 : prA :- jaghanya parItAnaMtanuM pramANa keTaluM che ? uttara H- jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAta rAzine te ja jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAta rAzi sAthe teTalI ja vAra paraspara abhyAsarUpe guNita karatAM prApta paripUrNa saMkhyA jaghanya parItAnaMta kahevAya che athavA utkRSTa asaMkhyAta asaMkhyAtamAM eka prakSepa karavAthI prApta rAzi jaghanya parItAnaMta kahevAya che. janmansa parittAnaMta pachI utkRSTa sthAna na Ave tyAM sudhI madhyama paritAnaMtanA sthAna che. 241 prA - utkRSTa parittAnaMtanuM pramANa keTaluM che ? uttara :- jaghanya paritAnaMtanI rAzine te ja jaghanya parivAnaMta rAzi sAthe (paraspara abhyAsarUpe) guNita karatAM pta rAzimAMthI eka nyUna karavAthI utkRSTa paritAnaMtanuM pramANa thAya che athavA jaghanya yuktAnaMtanI saMkhyAmAMthI eka nyUna karavAthI utkRSTa paristAnaMtanI saMkhyA bane che. * vivecana-317/11 : A be sUtromAM anaMta saMkhyAnA prathama bheda paritAnaMtanA jaghanya, madhyama utkRSTa A traNa bhedanuM varNana karyuM che. jaghanya asaMkhyAta asaMkhyAtane abhyArUpe guNita karatAM jaghanya paritAnaMta saMkhyA prApta thAya che ane jaghanya paritAnaMtane abhyAsarUpe guNita karatAM jaghanya yuktAnaMta saMkhyA prApta thAya che. te jaghanya yuktAnaMta rAzimAMthI eka bAda karatAM niSpanna rAzi pramANa utkRSTa paritAnaMta saMkhyA kahevAya che. * sUtra-317/12 - prA :- jaghanya yuvAnaMtanuM pramANa keTaluM che ? uttara :- jaghanya parittAnaMta rAzine te ja jaghanya paritAnaMtarAzi sAthe teTalI ja vAra (paraspara abhyAsarUpe) guNita karatAM prApta paripUrNa rAzi jaghanya yuktAnaMta che athavA utkRSTa paristAnaMtamAM eka umeravAthI jaghanya yuktAnaMta bane che. abhavasiddhika jIvo jaghanyayuktAnaMta rAzi tulya hoya che. jaghanya yuktAnaMta ane utkRSTa yukatAnaMtanI vacce sarva saMkhyA madhyama yuktAnaMta che. paztra - utkRSTa yuktAnaMtanuM pramANa keTaluM che ? uttara H- jaghanya yuktAnaMta rAzi sAthe abhavya jIvonI rAzine (jaghanya yuktAnaMta rAzine) paraspara abhyAsarUpe (teTalI ja vAra) guNavAthI je rAzi prApta thAya, temAMthI eka nyUna karavAthI utkRSTa yuktAnaMta saMkhyA prApta thAya che athavA jaghanya anaMtAnaMtamAMthI eka bAda karatAM je saMkhyA Ave te utkRSTa yuktAnaMta kahevAya che. * vivecana-317/12 : A be sUtramAM yuktAnaMtanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa, A traNa bhedonuM 41/16 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra sAnuvAda vivecana svarUpa darzAvyuM che. sUtra-bhAga sugama che. AgamamAM abhavya jIvone anaMta kahyA che. te abhavyonuM nizcita pramANa jaghanya cuktAnaMta rAzi jeTaluM che. * sUtra-317/13 H prazna :- jaghanya anaMtAnaMtanuM pramANa keTaluM che ? uttara H- jaghanya yuktAnaMta sAthe abhavya jIvonI rAzine (jaghanya yukatAnaMta rAzine) paraspara abhyAsa rUpe guNita karatA prApta paripUrNa saMkhyA ja jaghanya anaMtAnaMtanuM pramANa che. athavA utkRSTa yuvAnaMtamAM eka umeravAthI jaghanya anaMtAnaMta thAya che. jaghanya anaMtAnaMta pacI madhyama anaMtAnaMtanA sthAna che. tAt utkRSTa anaMtAnaMta rAzi nathI. A rIte gaNanA saMkhyAnuM nirUpaNa pUrNa thayuM. * vivecana-317/13 : A sUtramAM anaMtAnaMtanA jaghanya ane madhyama, A be bhedanuM varNana che. utkRSTa anaMtAnaMta saMkhyA upayogamAM na hovAthI sUtrakAre tenuM nirUpaNa karyuM nathI. karmagraMtha vageremAM AcAryoe utkRSTa anaMtAnaMta saMkhyAnuM nirUpaNa karyuM che. * sUtra-317/14 : prA :- bhAvazaMkhanuM svarUpa kevuM che? uttara H- A lokamAM je jIva zaMkhagatinAma-gotra karmane bhogavI rahyA che arthAt beIndriya zaMkhajIvo zaMkharUpe AyuSya bhogavI rahyA hoya te bhAvazaMkha kahevAya che. A bhAvazaMkhanuM varNana che. A prakAre zaMkha, saMkhyA pramANa temaja bhAva pramANanI prarUpaNA pUrNa thAya che. * vivecana-317/14 : 242 ardhamAgadhi maMca' zabdanI saMskRta chAyA zaMkha ane saMkhyA baMne thAya che. 'saMkhApramANa'mAM kyAMka saMkhyA ane kyAMka zaMkha zabdArtha grahaNa karela che. A 'bhAvasaMkha'mAM zaMkha artha grahaNa karyo che. je jIva zaMkha prAyogya tiryaMcagati, beIndriya jAti, audArika zarIra vagere nAma karma, nIcagotra vagere kramaprakRtionuM viSAka vedana karatA hoya te jIva bhAvazaMkha kahevAya che. * sUtra-318/1 : pAM - vaktavyatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- vakatavyatAnA traNa prakAra kahyA che. te A pramANe che - (1) svasamayavakatavyatA, (2) parasamayavaktavyatA (3) svAmaya - para samaya vaktavyatA, * vivecana-318/1 : adhyayanAdi pratyeka avayavanA arthanuM yathAsaMbhava pratiniyata vivecana karavuM, te vaktavyatA kahevAya che. A sUtramAM prayukta samaya zabdano prAsaMgika arthasiddhAnta ke mata thAya che. sva-potAnA siddhAntanuM prastutIkaraNa arthAt svasiddhAntanuM kathana te svasamayavaktavyatA che, para-anyanA siddhAntanuM nirUpaNa te para samaya vaktavyatA ane potAnA e anyanA-baMnenA siddhAntonuM vivecana karavuM, te sva-para samaya
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ su-18 244 vakatavyatA kahevAya che. * sUtra-318/ra : prazna :- svasamaya vakatavyatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- virodha na Ave te rIte prasiddhalonuM kathana, prajJApana, prarUpaNa, darzana, nidarzana, upadana karavAmAM Ave, tene samayAvakatavyatA kahevAmAM Ave che. * vivecana-318/ra - pUvapira-pahelAnA ane pachInA kathanamAM virodha na Ave te rIte, potAnA siddhAnta-mAnyatAthI avirodhI evI kramabaddha vyAkhyA karavAmAM Ave te svasamaya vakatavyatA che. mAdhavajJapha thI 30 sajjaDDa sudhInA zabdo samAnArthaka lAge che paraMtu zabdabhedathI arthabheda thaI jAya. tethI te sarvanuM bhinna-bhinna kathana che. mAdhavana3 :- sAmAnya rUpathI kathana karavuM ke vyAkhyA karavI. [vanarU adhikRta viSayanI pRthaka pRthaka lAkSaNika vyAkhyA karavI. jemake jIva ane pudgalanI, gatimAM sahAyaka bane te dharmAstikAya kahevAya che, vagere. pavanag :- adhikRta viSayanI vistRta prarUpaNA karavI. jema dhamastikAyanA asaMkhyAta pradeza che. te loka vyApI eka dravya che, vagere. sikana :- daSTAMta dvArA siddhAntane spaSTa karavo. jemake dhamastikAyano calana sahAyaguNa che, for fkSa na :- dRSTAMta dvArA siddha siddhAMtane doharAvavo te upanaya ane tenA dvArA adhikRta viSayanuM svarUpa nirUpaNa karavuM. 3fsana :- samasta kathanano upasaMhAra karI, potAnA siddhAnanuM sthApana karavuM. sUtra-318/3 : pana * parasamaya vakatavyatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara * je vakatavyatAmAM pasyamaya-anyamatanA siddhAMtonuM kathana karavAmAM Ave. cAva4 upadarzana karavAmAM Ave, te parasamaya vakatavyA kahevAya che. * vivecana-318/3 : jemAM svamata nahIM paraMtu paramata-para siddhAntanI vyAkhyA karavAmAM Ave che parasamayavakatavyatA che. jemake sUtrakRtAMga suTanA prathama adhyayanamAM lokAyatikono siddhAna spaSTa karyo che. * sUtra-3184 - prazna :- svasamaya-parasamaya vakatavyatAnuM svarUpa kevuM che ? uttara ke je vakatavyatAmAM vasamaya-parasamaya baMnenuM kathana, prajJApana, parUpama, zani, nidarzana upadarzana karavAmAM Ave tene svasamaya-samaya vaktavyatA kahe che. * vivecana-318/4 : je kathana svasamaya ane parasamaya ubhayarUpe hoya te svasamaya-parasamaya vakatavatA kahevAya che. jemake - je vyakti AgA-gharamAM rahenAra gRhastha hoya, "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana araNyavAsI hoya ke pravajita (zAkyAdi hoya), A darzana-siddhAntane svIkAre, dhAraNa, grahaNa kare to sarva duHkhothI mukta thaI jAya che. A kathanamAM ubhayamukhI vRtti hovAthI jaina, bauddha, sAMkhya koIpaNa darzanavALA mATe te artha potAnA matAnurUpa thAya che. tethI potA mATe svasamaya vakatavyatApa ane anya mATe parasamayavaktavyatA rUpa thAya. * sUga-318/5 - dhana :- A traNa prakAranI vakatavyatAomAMthI kayo naya kaI vakatavyatAne svIkAre che ? uttara :- naigamanaya, saMgrahanaya ane vyavahAranaya A traNe naya, traNe prakAranI vaktavyatAne svIkAre che. yathA - (1) samaya vakatavyatA (ra) parasamaya vakatavyatA (3) ubhaya vaktavyatA. jusUjhanaya samayavakatavyatA ane parasamaya vakatavyatA, A be vaktavyatAne svIkAre che. teonA mate 'samaya-parasamaya ubhayarUpa A gIjI vaktavyatA svIkAraNIya nathI. trIjI vakatavyatAmAM je samayarUpa aMza che, te prathama bheda samayamAM samAviSTa thaI jaze ane trIjI vaktavyatAno 'parasamaya' 5 aMza bIja bheda "parasamaya vakatavyatA'mAM samAviSTa thaI jaze, mATe vakatavyatAnA be ja prakAra svIkAravA joIe. gividha vaktavyatA nathI. zabadanaya, samabhirUDhanaya ane enaMbhUtanaya, A traNe naya eka-vasamaya vaktavyatAne ja mAnya kare che. teonA mate parasamaya vakatavyatA nathI, kAraNa ke parasamaya vakatavyatA anartha, hetu, asadbhAva, kriya, unmArga, anupadeza ane mizrAdanirUpa che, tethI masamayanA vyatA teone mAnya nathI. te ja rIte svasamaya-parasamaya ubhayarUpa vakatavyatA paNa svIkAraNIya nathI. * vivecana-318/5 - nayardaSTio lokavyavahArathI laI vastunA potAnA svarUpa sudhIno vicAra kare che. pUrvanA nayo phUla deSTithI vicAra kare che. uttarottara pachInA nayo sUkSamatAthI vicAra kare che. sAta nayamAMthI aneka prakAre vastunuM pratipAdana karanAra naigamanaya, sarva cAryano saMgrAhaka saMgahAya, lokavyavahAra pramANe vyavahAra karavAmAM tatpara vyavahAranaya, A traNe nayanI mAnyatA che ke lokamAM evI paraMparA, rUDhI che tethI sva, para, ubhaya samayarUpa vakatavyatAno svIkAra karavo joIe. jusUjha naya pUrvanaya karatAM vizuddha che. tenA mate ubhayarUpa vaktavyatAno svIkAra karavo joIe. jusUga naya pUrvanaya karatAM vizuddha che. tenA mate ubhayarUpa vaktavyatAno svasamaya, parasamaya, A be vaktavyatAmAM samAveza thaI jAya che mATe be ja vaktavyatA che. ubhayarUpa vakatavyatA te RjusUtranayane mAnya nathI. zabdAdi traNe naya ekamAtra svasamayavaktavyatAno svIkAra kare che. teonA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-318 mate parasamaya-vaktavyatA anartha, ahetu vagere mithyAdarzanarUpa che mATe asvIkAraNIya che. svamata ja hitakArI, kalyANakArI, AdaraNIya che, mATe te eka ja svIkAraNIya che. 245 * sUtra-319 thI 321 : prazna :- adhikAranuM svarUpa kevuM che ? uttara H- Avazyaka sUtranA je adhyayanano je vaNya viSaya-artha viSaya hoya, tenuM kathana karavuM te adhikAra kahevAya che. jemake - (1) sAvadha yoga virati (2) utkIrtana (3) guNavAnanI vinaya pratipatti (4) skhalanAonI niMdA (5) vraNa cikitsA (6) guNadhAraNA, A sAmAyika Adi cha adhyayanono adhikAra che. * vivecana-319 thI 321 : je adhyayanano je artha hoya te teno arthAdhikAra kahevAya. Avazyaka sUtranA cha adhyayananA gAthAmAM kahela cha varjya viSaya che. te teno adhikAra che. (1) sAmAyika adhyayanano varjya viSaya-teno artha sAvadhayoga virati eTale sAvadha vyApArano tyAga che. (2) caturvizatistava adhyayanano artha utkIrtana-stuti karavI te che. (3) vaMdanA adhyayanano artha guNavAna puruSane sanmAna ApavuM, vaMdanA karavI te che. (4) pratikramaNa adhyayanano artha AcAramAM thayela skhalanAonIaticAronI niMdA karavI te che. (5) kAryotsarga adhyayanano artha vraNa cikitsA che. (6) pratyAkhyAna adhyayanano artha guNadhAraNA che. sUtra-322/1 H prazna :- samavatAranuM svarUpa kevuM che ? uttara H- samavatAranA cha prakAra che. te A pramANe che - (1) nAma, (2) sthApanA, (3) dravya, (4) kSetra, (5) kALa ane (6) bhAva. * vivecana-322/1 : samavatAra eTale samAvuM-samAviSTa thavuM. vastu potAnAmAM, paramAM, ubhayamAM kyAM samAviSTa thAya che ? kyAM aMtarbhUta thAya che, teno vicAra karavo te samavatAra kahevAya che. tenA sUtra kathita nAma Adi cha bheda che. sUtra-322/2 : nAma samavatAranuM svarUpa kevuM che ? nAma samavatAra ane sthApanA samavatAranuM svarUpa varNana pUrvavat arthAt AvazyakanA varNana pramANe jANavuM. prazna :- dravya samavatAranuM svarUpa kevuM che ? uttara H- dravya samavatAranA be bheda che, te A pramANe che - AgamathIdravyarasamavatAra ane noAgamathI dravyasamavatAra yAvat bhavyazarIra noAgamataH dravyasamavAra sudhInuM varNana AvazyakanI samAna jANavuM. pana :- jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatikita dravyasamavatAranuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatiti dravyasamatatAranA traNa bheda che. 246 "anuyogadvAra' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana jemake (1) AtmasamavAra, (2) parAmavatAra (3) ubhayasamavatAra. AtmAsamavatAranI apekSAe sarvadravya AtmabhAva-potAnA svarUpamAM ja rahe che. parasamavatAranI apekSAe kuMDAmAM boranI jema parabhAvamAM rahe che. tabhaya samavAranI apekSAe gharamAM thAMbhalo ane ghaTamAM grIvAnI jema parabhAva tathA AtmabhAva baMnemAM rahe che. * vivecana-322/2 : samavatAra eTale samAviSTa thavuM, rahevuM. pratyeka dravya-padArtha kyAM rahe che ? teno vicAra nizcayanaya ane vyavahAranayathI karavAmAM Ave che. nizcayanayathI sarva dravya potAnA svarUpamAM-AtmabhAvamAM ja rahe che. nijasvarUpathI bhinna tenuM koI astitva ja nathI. vyavahAranayathI vicAra karatAM dravya parabhAvamAM paNa rahe che. jema bora kuMDAmAM rahe che. devadatta gharamAM rahe che. dravya-padArthano je AdhAra, temAM te rahe che, tema lokamAM vyavahAra thAya che. ubhayarUpatAmAM nizcaya ane vyavahArano yugapad eka sAthe vicAra karavAmAM Ave che. je gharamAM thAMbhalo rahe che te AtmabhAvamAM paNa rahe che ane gharamA paNa rahe che. tema pratyeka dravya potAnA svabhAvamAM rahI, anya dravyanA AdhAre paNa rahe che. mAtra parabhAva samavatAranuM koI dRSTAMta nathI. sUtramAM 'kuMDAmAM bora'nuM je dRSTAMta AvyuM che, te ubhayarUpatAnuM ja dRSTAMta kahevAya, kAraNa ke bora svasvarUpamAM paNa rahe ja che. ekalA parabhAvamAM rahetA koI dravya-padArtha nathI. tethI parabhAva samavatAnuM dRSTAMta zakya nathI. tethI ahIM AtmabhAvathI alaga vivakSA na karatAM nAma mAtrathI teno pRthak nirdeza karela che. vAstavamAM samavatAranA be prakAra che = * sUtra-322/3 : athavA gAyakazarIra-bhavyazarIra vyatikti dravya samavatAranA be prakAra kahyA che. AtmasamavatAra ane bhaya samavatAra. jema catuSpaSTikA AtmasamavatArathI AtmabhAvamAM rahe che ane tadubhaya samavatAranI apekSAe dvAtriMzikAmAM paNa rahe che ane AtmabhAvamAM paNa rahe che. dvAtriMzikA AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM rahe che. tabhayasamavatAranI apekSAe poDarzikAmAM ane AtmabhAvamAM rahe che. pauDazikA AtmasamavatArathI AtmabhAvamAM samavatIrNa thAya che. tabhaya samavatArathI aSTabhAgikAmAM ane AtmabhAvamAM samavatarita thAya che. aSTabhAgikA AtmasamavatArathI AtmabhAvamAM samavatIrNa thAya che. tabhaya samavatArathI cArtubhAgikAmAM ane AtmabhAvamAM satatI thAya che. catugikA Atma samavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM rahe che. tabhaya samavatAranI apekSAe ardhamAnImAM ane AtmabhAvamAM rahe che. ardhamAnikA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-322 AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM samavatarita thAya che. tadubhaya samavatAranI apekSAe mAnikAmAM samavatarita thAya che ane AtmabhAvamAM samavatarita thAya che. 243 A jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatikti dravyasamavatAranuM varNana che. A rIte noAgamathI dravyasamavAra ane samuccaya dravya samavatAranI prarUpaNA pUrNa thaI. * vivecana-322/3 : pratyeka dravya svarUpanI apekSAe potAnA svabhAvamAM, AtmabhAvamAM ja rahe che, paraMtu vyavahArathI manAya che ke te potAnAthI vistRtamAM samAviSTa thAya che. vyavahArathI jyAre potAnAthI moTA-vistRtamAM samAveza pAme te samaye paNa te dravyanuM svataMtra astitva hovAthI potAnA svarUpamAM to rahe ja che. koI dravya ekaluM parasamavAra hoya tevuM saMbhavita nathI. paramAM rahevA chatAM padArtha potAnA svarUpamAM to rahe ja che mATe AtmabhAva ane ubhayabhAva samavatAra ghaTita thaI zake che, paNa parasamavatAra ghaTita thaI zakato nathI. tethI sUtrakAre ahIM be ja prakAranA samavatAra grahaNa karyA che. nizcayanayathI A sarva potAnA svarUpamAM samavatarita thAya che-rahe che. vyavahAthI potAnA AtmasvarUpamAM rahevAnI sAthe potAnAthI vistRta mApamAM samAveza pAme che. catuSTikA dvAtriMzikAmAM, dvAtriMzikA poDazikAmAM, SoDazikA aSTabhAgikAmAM, aSTabhAgikA caturbhAgikAmAM, catugikA ardhamAnikAmAM ane ardhamAnikA mAnikAmAM rahe che. potAnA AtmabhAvamAM paNa rahe che Ama AtmabhAvamAM ane ubhayabhAvamAM samavatAra pAme che. * sUma-322/4 : Rot;- kSetrasamavatAranuM svarUpa kevuM che ? uttara H- kSetra samavatAranA be prakAra, te A pramANe che - (1) AtmasamavatAra (2) tabhaya samavatAra. bharatakSetra AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM samavatarita thAya che. tadubhaya samavatAranI apekSAe jaMbudvIpamAM ane AtmabhAvamAM samAviSTa thAya che. jaMbudvIpa AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM rahe che. tabhayAmavatAranI apekSAe tiloka (madhyalokamAM) ane AtmabhAvamAM samavatarita thAya che. tigloka AtmasamavatAranI apekSAe AtmasvarUpamAM sthita che. tabhayasamavatAranI apekSAe lokamAM ane AtmabhAvamAM sthita che. * vivecana-322/5 : kSetra pote potAnA svarUpamAM to rahe ja che, sAthe laghukSetra potAnAthI bRhat kSetramAM samAviSTa thAya, tene kSetra samavatAra kahe che. bharata kSetra potAnA nijasvarUpamAM samavatarita che ane vyavahArathI jaMbudvIpamAM samavatarita che. jaMbudvIpa madhyalokamAM "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana ane madhyaloka, lokamAM samavatarita che. loka AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM samavatarita thAya che ane tadubhaya samavatAranI apekSAe alokamAM samavatarita thAya che ane AtmabhAvamAM paNa samavatarita thAya che. 248 * sUtra-322/6 : prazna :- kAlasamavatAranuM svarUpa kevuM che ? uttara - kAlarAmavatAranA bhe prakAra kahyA che. te A pramANe che - (1) AtmasamavatAra (2) tadubhaya samavatAra, (1) AtmasamavatAranI apekSAe samaya AtmabhAvamAM rahe che, tabhayAmavatAranI apekSAe samaya AvalikAmAM ane AtmabhAvamAM paNa samavatarita thAya che. te ja pramANe (2) AvalikA (3) AnapANa, (4) stoka, (5) lava, (6) muhUrta, (7) ahorAtra, (8) pakSa, (9) mAsa, (10) Rtu, (11) ayana, (12) saMvatsara, (13) yuga, (14) so varSa (15) hajAra varSa, (16) lAkha varSa, (17) pUrvAMga, (18) pUrva, (19) truTitAMga, (20) truTita (21) aDaDAMga, (22) aDaDa, (23) vavAMga, (24) vava, (25) hUhUkAMga, (26) hUhUka, (27) utpalAMga, (28) utpala, (29) padma Mga, (30) padma, (31) nalinIMga, (32) nalina, (33) anikurAMga, (34) anipura, (35) ayutAMga, (36) ayuta, (37) niyudAMga, (38) niyuta. (39) pratyutAMga, (40) yuta, (41) cUlikAMga, (42) cUlikA, (43) zIrSapahelikAMga, (44) zIrSa prahelikA, (45) palyopama, (46) sAgaropama. A sarva AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM raheche. (47) tabhaya samavatArathI pudgalaparAvartana kALamAM ane AtmabhAvamAM rahe che. (48) pudgala-parAvartanakALa AtmasamavatAthI AtmabhAvamAM ane tabhaya samavatArathI atIta-anAgatakALamAM ane AtmabhAvamAM rahe che. (49) atItaanAgatakALa AtmasamavatArathI AtmabhAvamAM ane tadubhaya samavatAranI apekSAe saddhiAkALamAM tatA AtmabhAvamAM rahe che. * vivecana-322/6 : samayAdithI je jaNAya te kALa che. kALanuM nAnAmAM nAnuM ekama samaya che. tenAthI niSpanna AvalikA, AnaprANa, sToka, lava vagere uttarottara moTA-moTA kALavibhAga che. nizcayanayathI te sarva potAnA nijasvarUpamAM rahe che. vyavahAranayathI nijasvarUpamAM to rahe ja che paNa sAthe potAthI moTA kALa vibhAgamAM paNa rahe che, (samAviSTa thAya che.) samaya AvalikAmAM, AvalikA AnaprANamAM, AnaprANa sTokamAM, stoka lavamAM, lava muhUrtamAM rahe che. tema palyopama, sAgaropama, utsarpiNIavasarpiNI kALamAM samAviSTa thAya che. utsarpiNI-avasarpiNI pudgalaparAvartanamAM, pudagdhaparAvartana atIta anAgatamAM, atIta anAgatakALa sarva addhAkALamAM samavatarita thAya che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-322 249 25o "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana pugala parAvartana kALa asaMkhyAta avasarpiNI-utsarpiNI kALa pramANa che. samaya mAtra pramANavALA vartamAnakALamAM teno samAveza thaI na zake kAraNa ke pugala parAvartana bRhad kALa vibhAga che. vartamAnakALa alpa pramANavALo kALavibhAga che. nAno kALavibhAga moTA kALavibhAgamAM samavatarita thAya paNa potAnAthI nAnA kALavibhAgamAM samavatarita thaI zake nahIM. tethI anaMta samayavALA atIta-anAgata kALamAM pudgalaparAvartana samavatarita thAya che. savaddhiAkAlathI moTuM koI kAla nathI tethI te koImAM samavatarita thato nathI AtmabhAvamAM ja teno samavatAra thAya che. * sUtra-32/3 thI 324 : dhana :* bhAvasamavatAranuM svarUpa kevuM che? uttara :- bhAvasamavastAranA be prakAra kahyA che. jemake Atmasamavatara ane tadubhayasamavatAra AtmasamavastAranI apekSAe krodha nijasvarUpamAM rahe che. tadubhayasamavatAranI apekSAe mAnamAM ane nisvarUpamAM samavatIrNa che. te ja rIte mAna, mAyA, lobha, roga, mohanIya, ATha karmapakRtio AtmasamavatArathI AtmabhAvamAM ane tadubhayasamavatArathI cha prakAranA bhAvomAM ane AtmabhAvamAM rahe che. te ja rIte audayika vagere cha bhAva jIvamAM, jIva jIvAstikAyamAM, jIvAstikAya dravyamAM ane nijasvarUpamAM paNa samavatarita thAya che. tenI saMgrahaNI gAthAno artha A pramANe che - krodha, mAna, mAyA, lobha, roga, mohanIsakarma, karmapakRti, bhAva, jIva, jIvAstikAya ane sarvadravya, AtmasamavatArathI pota-potAnA svarUpamAM ane tadubhayasamavatAsthI pararUpa ane svasvarUpamAM paNa rahe che. A bhAva samavatAranuM varNana thayuM. * vivecana-322 thI 324 : jIvanA jJAnAdika svAbhAvika bhAvo ane krodhAdi kaSAyo vaibhAvika bhAvonA samavatArano vicAra karavo te bhAvasamavatAra kahevAya che. tenA AtmabhAva samavatAra ane tadubhaya samavatAra evA be bheda che. krodha-mAna vagere audayika bhAva che. tethI tenuM bhAvasamavatAmAM grahaNa karyuM che. krodha ahaMkAra vinA upa na thAya tethI ubhayasamavatAranI apekSAe krodhano manamAM samavatAra karela che. pakazreNIvALA jIva mAnanA dalikone mAyAmAM prakSipta karI kSaya kare che. mAyAnA dalikone lobhamAM prAipta karI kSaya kare che, tethI mAnano mAyAmAM ane mAyAno lobhamAM samavatAra karela che. lobha rAgano ja eka prakAra che tethI teno ragamAM ane rAga e mohanIyano bheda che, tethI te mohanIyakarmamAM, mohanIyakarma karmano prakAra che, tethI te aSTakama prakRtimAM, karmapakRtionI audayika, aupathamika vagere bhAvomAM pravRtti che, tethI aTakarma upazama Adi bhAvamAM samAviSTa thAya che. cha bhAva jIvane Azrita che, tethI teno jIvamAM samAveza thAya che. jIva jIvAstikAyanA bhedarUpe che, tethI jIva jIvAstikAyamAM ane jIvAstikAya dravyAzrita hovAthI samastadravyamAM samavatarita thAya che. sAmAyikano samavatAra - Avazyaka sUtranA cha adhyayanamAMthI prathama adhyayana 'sAmAyika' para cAra anuyoga dvAra che. temAM prathama upakrama dvAra che. upakramano prathama bheda che AnupUrvI, AnupUrvInA dasabhedamAMthI ukIrtanAnupUrvI ane gaNanAnupUrvamAM sAmAyika samatarita thAya che. nAmanA uccAraNane utkIrtana kahevAmAM Ave che. upakramanA bIjA bheda 'nAma'nA dasa prakAramAMthI chaThThA prakAra, dAyikAdi che. bhAvamAM sAmAyika samavatarita thAya che. sAmAyika zrutajJAnarUpa hovAthI te kSAyopathamika bhAvamAM samavatarita thAya che. upakramanA trIjA bheda pramANanA cAra prakAramAMthI sAmAyika bhAvapramANamAM samavatarita thAya che. bhAvapamANanA guNa, naya ane saMkhyA A traNa prakAramAMthI sAmAyika guNapramANamAM ane saMgApamANamAM samavatarita thAya che. keTalAka AcArya naya pramANamAM paNa sAmAyikane samavatarita kare ce. guNapramANamAM jIvaguNa pramANamAM sAmAyika samavatarita thAya che, ajIvaguNa pramANamAM nahIM. sAmAyika jIvanA upayoga rUpa che, tethI jIvaguNa pramANamAM samAviSTa che. avaguNa pramANamAM jJAna, darzana, cAtri A traNa bheda che. sAmAyika A traNemAM samavatarita thAya che. dezavirati-sarvavirati baMne sAmAyika cAstri svarUpa paNa che tethI cAstri pramANamAM paNa samavatarita thAya che. samyak sAmAyika darzana pramANamAM samavatarita thAya che. sAmAyika jJAnarUpa hovAthI jJAnaguNa pramANamAM samavatarita che. jJAnapramANa, pratyakSa, anumAna, Agama, upamAnanA bhedathI cAra prakAranuM che. sAmAyika Akha upadezarUpa che, tethI te Agama pramANamAM aMtabhavita thAya che. Agama laukika ane lokottara be prakAranA che. tIrthaMkara praNIta hovAthI sAmAyikano lokottara AgamamAM samAvatAra thAya che. lokotara AgamanA AtmAgama, anaMtarAgama ane paraMparAgama traNa prakAra che, A traNe prakAramAM sAmAyika samAviSTa thAya che. saMkhyA pramANanA ATha bhedamAMthI sAmAyika "parimANa' nAmanA pAMcamAM bhedamAM samAviSTa thAya che. upakramanA cothA bhedarUpa vakatavyatA be prakAranI che : svasamaya ane tadubhaya vaktavyatA. te bemAMthI sAmAyika svasamayavaktavyatAmAM samAviSTa thAya che. * sUl-325/1 - pana :- niHopanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- nikSepanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) oghaniSpanna nikSepa, (2) nAmaniux nikSepa, (3). sUkAlApakaniux nikSepa. * vivecana-325/1 : ISTa vastunA nirNaya mATe apakRta (aprAsaMgika) arthanuM nirAkaraNa karI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma-35 251 rakSara anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana prakRta (prAsaMgika) carthanuM vidhAna karavuM te nikSepa kahevAya che, eka zabdanA aneka artha thAya che. prasaMgAnusAra anya arthone dUra karI ucita arthane grahaNa karavo, tene nikSepa kahevAmAM Ave che. nikSepa eTale mUkavuM. zabdane aneka arthamAMthI ISTa arthamAM mUkavo tene nikSepa kahe che. (1) oghanipajJa:- sAmAnyarUpe adhyayana vagere zrutanAmathI niSpanna niphopane oghaniSajJa nikSe kahe che. (2) nAmaniSpanna:- zrutanA ja sAmAyikAdi vizeSa nAmothI niSajJa niphopa, nAmaniSa nikSepa kahevAya che. (3) sUgAlApaka niSapanna :- sAmArU vagere sUtAlApakathI niSpanna nikSepa sUkAlApaka niSajJa niphlopa kahevAya che. * sUma-325/ra : prazna :- ghaniux nikSepanuM svarUpa kevuM che ? uttara * oghaniSpanna niopanA cAra prakAra che, te A pramANe che : (1) adhyayana, (2) akSaNa, (3) Aya, (4) 4paNA. * vivecana-325/ra : sUtramAM oghaniSajJa niphopano je cAra prakArano nAmollekha che, te cAre sAmAyika, caturvizatistava vagere rU5 zruta vizeSanA kAryavAcI sAmAnya nAma che. je vAMcavA yogya hovAthI adhyayanarUpa che tema ziSyAdine bhaNAvavAthI sUtrajJAna kSINa thatuM nathI mATe kSINa che. muktirUpa lAbhanA dAtA hovAthI te 'Aya' ane karmakSaya karanAra hovAthI te "kSapaNA' che. * sUtra-3/3 - prazna : adhyayananuM svarUpa kevuM che ? uttara - adhyayananA cAra prakAra kahyA che, te A pramANe che - (1) nAma adhyayana, () sthApanA adhyayana, (3) dravya adhyayana (4) bhAva adhyayana. * vivecana-325/3 : prarUpaNA mATe ochAmAM ochA cAra prakAranA nikSepathI varNana karavuM tevo siddhAnta che. vadhumAM vadhu 10 prakAre nikSepa karAya che paraMtu ahIM vastune cAra prakAre nizcita karavAmAM AvI che. kramathI tenI vyAkhyA sUgakAra karaze. * sUtra-325/4 - nAma ane sthApanA adhyayananuM svarUpa pUrva prakaraNamAM varNita nAmasthApanI Avazyaka pramANe jANavuM. dravyaadhyayananuM svarUpa kevuM che ? dravya mAdhyayananA be prakAra che, te aA pramANe - AgamathI dravya adhyayana ane noAgamathI dravya mAdhyayana. prazna :- AgamathI dravya adhyayananuM svarUpa kevuM che ? uttara * jeNe 'Adhyayana' A padane zIkhI lIdhuM che, potAnA hadayamAM sthira, jita, mita, parijita, karyuM che yAvat jeTalA upayogathI zUnya che teTalA AgamathI dravya adhyayana che, tyAM sudhIno pATha ahIM pUrvavata jANavo. vyavahAranayano paNa te ja mata che. saMgrahanayanA mate eka athavA aneka upayoga zUnya AtmAo eka AgamataH dravya adhyayana rUpa che vagere samagra varNana AgamataH dravyaAvasyakanA varNana pramANe jANavuM. A AgamataH dravya AyayanuM svarUpa che. pana :- noAgamathI dravya adhyayanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- noAgamathI dravya adhyayananA traNa prakAra kahyA che. te A pramANe che - (1) jJAyaka zarIra dravya adayayana, (2) bhavya zarIra dravya adhyayana (3) jJAyaka zarIra bhavya zarIra vyatirikta dravya adhyayana. prazna :- jJAyakazarIra dravya adhyayananuM svarUpa kevuM che ? uttara + adhyayana padanA adhikAranA jJAtA-jANakAranA sAgata caitanya, cuta, pyAvita ke katadehane joI rAvatu aho ! A zarIrarUpa pudgala saMghAte A 'adhyayana' padanuM vyAkhyAna karyuM hatuM yAvatu upadarzita karyuM hatuM. A viSayamAM koI TAMta che? hA, ghaDAmAMthI ghI ke madha kADhI lIdhA pachI paNa A ghIno ghaDo ke A madAno ghaDo hato, tevo prayoga thAya che. A jJAyaka zarIra adhyayananuM svarUpa che. prata bhavya zarIra dravyaAdhyayananuM svarUpa kevuM che ? uttara :- janma samaye je jIve yonisthAna choDI dIdhuM che ane A prApta zarIra samudAya dvArA jinodiSTa bhAvAnusAra 'adhyayana' A padane je zIkhaze paraMtu vartamAnamAM zIkhI rahyA nathI tevA bALakanuM A zarIra bhabhazarIra dravya adhyayana kahevAya che. te mATe koI TAMta che? hA, jema koI ghaDAmAM ghI ke madha bharavAnuM hoya te ghaDAne vartamAnamAM ghI no ghaDo ke madhano ghaDo kahevo, AvuM bhavyazarIra dravya adhyayananuM svarUpa che. >> nAnA athavA pustakamAM lakhela adhyayanane jJAyaka zarIra bhavya zarIra vyatirikta dravya adhyayana kahe che. A jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirika dravya adhyayananuM varNana che. A rIte noAgamathI dravya adhyayana kahyuM. * vivecana-354 : A sUtromAM dravya adhyayananuM varNana sUtrakAre karyuM che. tenuM vivecana dravya AvazyakanI jema ja ahIM jANavuM. * sUtra-325/5, 326 - prazna :- bhAva adhyayananuM svarUpa kevuM che ? uttara * bhAva adhyayananA be prakAra che, te A pramANe che - (1) AgamataH bhAva adhyayana (yu noAgamataH bhAd adhyayana.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-325 253 praznana : AgamataH bhAva adhyayananuM svarUpa kevuM che ? uttara H- je adhyayananA arthane jANatA paNa hoya ane temAM upayogayukta paNa hoya tene Agamata bhAva adhyayana kahe che. prazna :- noAgamataH bhAvaadhyayanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- sAmAyika Adi adhyayanamAM cita lagADavAthI, pUrve upArjita karmono kSaya-nirjarA ane navIna karmabaMdha aTake che. A rIte saMvaranuM kAraNa hovAthI sAdhako adhyayananI abhilASA kare che. AvuM noAgamataH bhAvaadhyayananuM svarUpa che. * vivecana-325/5, 326 : A sUtromAM AgamataH ane noAgamataH bhAva adhyayanuM svarUpa che. temAM AgamataH bhAva adhyayananuM svarUpa AvazyakanI jema ja che paraMtu noAgamataH bhAva adhyayanamAM ahIM kaMIka vizeSatA che. tenuM tAtparya e che ke sAmAyika Adi adhyayananA bhAvomAM tallIna thaI athavA sAmAyikAdinA AcaraNamAM tallIna thaI jIva pUrva karmonI nirjarA ane AgAmI karmonA Azravano nirodha kare che. te noAgamathI bhAva adhyayanarUpa che. * sUtra-327 3 prazna :- akSINa odhaniSpanna nikSepanuM svarUpa kevuM che? uttara HakSINanA cAra prakAra che, te A pramANe che - (1) nAma, (2) sthApanA, (3) dravya (4) bhAva [ziSya praziSyanA kramathI bhaNavA-bhaNAvavAnI paraMparA cAlu rahevAthI zrutano kyAreya kSaya thato nathI, tethI zruta akSINa kahevAya che. nAma ane sthApanA akSINanuM svarUpa Avazyaka pramANe jANavuM. prazna :- dravya akSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- dravya akSINanA be prakAra che, AgamataH dravya akSINa ane noAgamataH dravya akSI. prazna :- AgamathI dravyaakSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- akSINapada jeNe zIkhI lIdhuM che, sthira, jita, mita, parijita karyuM che vagere jema dravya adhyayananA prasaMge kahyuM che, tema ahIM paNa samajavuM. prA :- noAgamataH dravyaakSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- noAgamataH dravyaakSINanA traNa prakAra che, (1) jJAyakazarIra dravya akSINa, (ra) bhavyazarIra dravya akSINa, (3) jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatikita dravya akSINa. prazna :- jJAyakazarIra dravyaakSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- akSINapadanA arthane jANanAra jJAtAnuM vyagata, cyuta, cyAvita, tyakta deha vagere dravya adhyayanamAM varNana karyuM che, tevuM ahIM paNa jANavuM yAvat AvuM jJAyakazarIra noAgamataH dravyakSINanuM svarUpa che. prazna :- bhavya zarIra dravya akSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- samaya pUrNa thatAM je jIve yonisthAnane choDI janmane prApta karyo che vagere varNana dravya "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana adhyayananI jema jANavuM yAvat A bhavyazarIra dravya akSINanI vaktavyatA che. prA :- jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravya akSINanuM svarUpa kevuM che? uttara H- savakiAzazreNI, jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatikti dravya akSINa rUpa che. A noAgamataH dravya akSINanuM varNana che. * vivecana-327 : 254 A sUtromAM nAma, sthApanA ane dravya akSINanuM varNana karyuM che. te varNana dravyaadhyayana ane dravya Avazyaka pramANe ja che. tethI sUtrakAre pUrvokta sUtrathI tenuM svarUpa jANavA bhalAmaNa karI che. * sUtra-328 : prazna :- bhAva akSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- bhAva akSINanA be prakAra che, te A pramANe che - (1) AgamathI (2) noAgamathI. praznana - AgamataH bhAva akSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- je jJAyaka (jJAtA) upayogayukta che, je jANe che ane upayoga sahita che, te AgamataH bhAva kSINa che. prazna :- noAgamataH bhAva akSINanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jema eka dIpaka seMkaDo dIpakone prajvalita kare che ane pote paNa pradIpta rahe che, tema AcArya vayaM dIpaka samAna dedIpyamAna che ane anya-ziSyavargane dedIpyamAna kare che, te noAgamataH bhAva kSINa che. * vivecana-328 : AgamataH bhAva akSINamAM jJAtAnA upayogane grahaNa karyo che. zrutakevaLIno zrutaupayoga aMtarmuhUrta kAlIna hovA chatAM tenI anaMta paryAya che. temAMthI pratisamaye eka-eka paryAyano apahAra karavAmAM Ave to paNa anaMta utsarpiNI-avasarpiNI kALamAM teno kSaya thAya nahIM, tethI tene AgamataH bhAva akSINa kahe che. noAgamataH akSINamAM nirdiSTa AcAryanA udAharaNano Azaya e che ke AcArya dvArA zruta paraMparA niraMtara rahe che, zruta paraMparA kSINa thatI nathI, te ja bhAva akSINatA che. * sUtra-329/1 -- pana :- AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- AyanA cAra prakAra che, (1) nAma Aya, (2) sthApanA Aya, (3) dravya Aya, (4) bhAva Aya. * vivecana-329/1 H aprAptanI prApti thAya, lAbha thAya tene 'Aya' kahevAmAM Ave che. tenA nAmAdi cAra prakAra che. - sUtra-329/2 : nAma Aya ane sthApanA AyanuM svarUpa pUrvotanAma-sthApanA Avazyaka
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-329 pramANe jANavuM. prazna :- dravya AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- dravya AyanA be prakAra che, te A pramANe che - (1) AgamathI (2) noAgamathI. 255 pA - AgamataH dravya AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jeNe 'Aya' padanA arthane zIkhI lIdhA che, sthira, mita vagere karyA che yAvat upayoga zUnya hovAthI dravyarUpa che yAvat jeTalA upayoga rahita AtmA teTalA Agama dravya Aya jANavA. yAvat A AgamathI dravya AyanuM varNana che. prazna - noAgamataH dravya AyanuM svarUpa kevuM che? uttara - noAgamata dravya AyanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) nAyaka zarIra dravya Aya, (2) bhavyazarIra dravya Aya, (3) jJayaka zarIra-bhavya zarIra vyatiSThita dravya Aya prA :- gAyakazarIra dravya AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- Aya' padanA artha-adhikAranA jJAtA, pagata, cuta, cyAvita, tyakta deha vagere vaktavyatA dravya adhyayananI jevI ja che. A jJAyakazarIra dravya AyanuM svarUpa che. prazna :- bhavyazarIra dravya AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara - je jIva samaya pUrNa thatAM yonino tyAga karI janmane prApta vagere varNana bhavyazarIra dravyaadhyayananA varNananI samAna jANavuM. A bhavyazarIra dravya AyanuM svarUpa che. jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatikti dravya AyanA traNa prakAra che. jemake (1) laukika, (2) kupAvAyanika (3) lokottara. [ #* tadbatikti laukika dravya AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara Hlaukika dravya AyanA traNa prakAra kahyA che. sacita, arcitta ane mizra. prazna :- sacitta laukika AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- sacita laukika AyanA traNa prakAra che. jemake (1) dvipada Aya, (2) catuSpada Aya, (3) pada Aya. dAsa-dAsIonI prAptine dvipada Aya, azva, hAthInI prAptine catuSpada Aya ane AMbA-AMbalInA vRkSa AdinI prAptine pada Aya kahe che. prai :- citta AyanuM svarUpa kevuM che ? sonA, cAMdI, maNi-motI, zaMkha, zila, pravAla, ktaratna vagere sAravAna dravyanI prApti cita Aya che. mizra AyanuM svarUpa kevuM che ? alaMkAra tathA vAdhothI vibhUSita dAsa, dAsIo, ghoDA, hAthIo vagerenI prAptine mizra Aya kahe che. Rot :- kupAvAsanika AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- kupAvAyanika AyanA paNa traNa prakAra che. sacitta, acitta ane mizra, A traNenuM varNana laukika AyanA traNa bheda pramANe ja jANavuM. A kupAvAsanika Aya che. prazna H lokotaki AyanuM svarUpa kevuM che? lokottaki AyanA traNa prakAra che, te A pramANe che sacita, citta ane mizra prazna :- sacita lokotaki AyanuM svarUpa kevuM che? ziSya, ziSyAnI = 256 "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana prApti lokottaki Aya kahevAya che. A sacitta AyanuM svarUpa che. prazna :- acita lokotaki AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- pAtra, vastu, kaMbala, pAdapocchana vagerenI prApti te ati Aya che. prazna :- mizra lokotaki AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara - bhaMDopakaraNa sahita ziSya-ziSyAonA lAbhane mizra lokotarika Aya kahe che. A mizra AyanuM svarUpa che, A rIte jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyatirikta Aya, nauAgamataH Aya ane dravya AyanuM varNana pUrNa thAya che. * vivecana-329/2 : oghaniSpanna nikSepano trIjo prakAra Aya che A sUtromAM teno vicAra nAma, sthApanA ane dravyathI karavAmAM Avyo che. nAma, sthApanA, dravya AyamAM jJAyakazarIrabhavyazarIra sudhInuM svarUpa varNana dravya Avazyaka pramANe ja che. ubhayavyatikti noAgamathI dravya AyanA laukika, kupAvayanika ane lokottara evA traNa bheda karyA che. punaH te traNeyanA sacitta, acitta ane mizra evA traNa bheda karyA che. * sUtra-329/3 : pragna :- bhAva AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- bhAva AyanA be prakAra -- che, te A pramANe che (1) AgamathI (2) noAgamathI. pana :- AgamathI bhAva AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- "Aya' padanA jJAtA, temAM upayogavAna hoya te AgamathI bhAva Aya kahevAya che. - prazna :- noAgamathI bhAva AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- noAgamathI bhAva AyanA be prakAra che, te A pramANe che - prazasta ane apazasta. prA H- prazasta noAgamathI bhAva AyanuM svarUpa kevuM che ? uttara Hapazasta noAgamathI bhAva AyanA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) jJAna Aya, (2) darzana Aya, (3) cAstri Aya. prazna :- prazasta noAgamathI bhAvayanuM svarUpa kevuM che ? uttara H apazasta noAgamathI bhAvayanA cAra prakAra che, te A pramANe che - (1) krodha Aya, (2) mAna Aya, (3) mAyA Aya (4) lobha Aya. A apazastanuM bhAva Aya svarUpa che. * vivecana-329/3 : jJAna, darzana, cAtrinI prApti mokSanuM kAraNa bane che, te Atmika guNarUpa hovAthI prazasta Aya kahevAya che ane krodhAdinI prApti saMsAranuM kAraNa che tathA AtmAnI vaibhAvika pariNati che mATe te aprazasta Aya kahevAya che. * sUtra-329/4 : panta :- kSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- kSapaNA cAra prakAranI che, te A pramANe che - (1) nAma paNA, (2) sthApanA kSapaNA, (3) dravya kSapaNA,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-329 (4) bhAva pa. nAma ane sthApanA kSapaNAnuM varNana pUrva kathita, nAma sthApanA Avazyaka pramANe jANavuM. prazna :- dravyakSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- dravyakSapaNAnA be prakAra che, (1) AgamathI dravya kSapaNA (2) noAgamathI dravya kSapaNA. prazna :- AgamathI dravya kSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jeNe 'kSapaNA' padane zIkhI lIdhuM che, sthira, jita, mita ane parijita karyuM che vagere varNana dravyaadhyayananI samAna jANavuM. mAvat A AgamathI dravya kSapaNA che. prazna :- noAgamathI dravya kSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- noAgamathI dravyakSapaNAnA traNa bheda che, (1) nAyaka zarIra dravyakSapaNA, (2) bhavya zarIra dravya kSapaNA (3) jJAyaka zarIra bhavya zarIra vyatirikta dravya kSapaNA. prazna :- phlAyakazarIra dravya kSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- jJAyakazarIra dravya kSapaNAnuM A svarUpa che - 'kSapaNA' padanA arthane jANanAra jJAtAnuM vyagata, cyuta, cyAvita, vyakta zarIra che, vagere varNana dravyaadhyayana pramANe jANavuM. yAvat A jJAyaka zarIra dravya kSapaNAnuM svarUpa che. 253 prA :- bhavyazarIra dravyakSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- samaya pUrNa thatAM je jIve janmadhAraNa karyo che, tevo te jIva prApta zarIra dvArA jinopadiSTa bhAva anusAra kSapaNA padane zIkhaze, vartamAnamAM zIkhato nathI, tevuM A zarIra bhavyazarIra dravya kSapaNA kahevAya che. tenA mATe daSTAMta che ? hA, je ghaDAmAM vartamAnamAM ghI ke madha bharyuM nathI paNa bhaviSyamAM temAM ghI ke madha bharavAnI apekSAe atyAre tene ghIno ke madhano ghaDo kahevo. A bhavyazarIra dravya kSapaNA che. pAM H- jJAyakazarI-bhazarIra vyatirikata dravya kSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- ubhayavyatikti dravya Aya jevuM ja svarUpa ubhayavyatikti dravya kSapaNAnuM jANavuM athati laukika, kupAvAyanika, lokottaki AvA traNa bheda ane te pratyekanA sacitta, citta, mizra tevA punaH traNa traNa bheda jANavA. A svarUpe jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravya kSapaNA che. A rIte noAgamathI dravya kSapaNA ane dravya kSapaNAnuM varNana pUrNa thAya che. prazna :- bhAvakSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara :- bhAvakSapaNAnA be prakAra che, te A pramANe che - (1) AgamathI bhAvakSapaNA, (2) noAgamathI bhAvakSapaNA. prazna - AgamathI bhAva kSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- "kSapaNA' A padanA arthanA upayogavAna jJAtA AgamathI bhAvakSapaNA che. A AgamathI bhAva paNAnuM svarUpa che. prazna :- noAgamataH bhAvakSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- noAgataH 41/17 "anuyogadvAra'' cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana bhAvakSapaNAnA be prakAra che, te A pramANe che - (1) prazasta, (2) apazata. prazna :- prazasta bhAvakSapaNAnuM svarUpa kevuM che ? uttara H- prazasta bhAvakSapaNAnA cAra prakAra che, te A pramANe che - (1) krodhakSapaNA, (2) mAnapaNA, (3) mAyakSapaNA, (4) lobhakSapaNA. prA :- apazasta bhAvakSapaNAnuM svarUpa kevuM che? uttara H- prazasta bhAvakSapaNAnA traNa prakAra che, te A pramANe che - (1) jJAnakSapaNA-jJAnanokSaya, (2) darzanakSapaNA-darzanano kSaya (3) cAstrikSapaNA-cAstrino kSaya. A prazasta kSapaNA che. A rIte noAgamathI bhAvakSapaNA, bhAvakSapaNA, kSapaNA ane audha niSpanna nikSepanuM saMpUrNa varNana pUrNa thayuM. * vivecana-329/5 H 258 karma nirjarA, kSaya athavA apacayane kSapaNA kahe che. nAma, sthApanA ane dravyakSapaNA nAmAdi 'Aya' pramANe che. mATe sUtramAM te jovAnI bhalAmaNa (atideza) che. paraMtu ubhayavyatikti noAgama laukika dravya AyamAM sacitta-hAthI, ghoDA, dAsa, dAsInI prApti kahI che. to ahIM te dAsa, dAsI, hAthI, ghoDA vagerenuM dUra thavuMnaSTa thavuM, kSaya thavo, tema artha karavo. kAraNa ke kSapaNA, AyathI pratipakSI (virodhI) artha dharAve che. ahIM krodhAdi kaSAyanA kSayane prazasta mAnavAnuM kAraNa e che ke krodhAdi saMsAranA kAraNa che. krodhAdinA kSayathI saMsAra paribhramaNa aTake che mATe krodhAdinA kSayane prazasta kahyo che. jJAnAdi AtmAnA guNa che. A AtmaguNonI kSINatA saMsAranuM kAraNa che, tethI jJAnAdinI kSapaNA prazasta che. ahIM prazasta-aprazasta vizeSaNa kSapaNAnA ja che. A rIte oghaniSpanna nikSepanuM varNana pUrNa thayuM. * sUtra-329/6 H prazna :- nAmaniSa nikSepanuM svarUpa kevuM che ? uttara H- ahIM nikSepane prApta AvazyakanA prathama adhyayananuM niSpanna nAma sAmAyika che. te sAmAyika rUpa nAma niSpanna nikSepanA saMkSepamAM cAra prakAra che, (1) nAma sAmAyika, (ra) sthApanA sAmAyika, (3) dravya sAmAyika, (4) bhAva sAmAyika. * vivecana-329/6 : A sUtramAM nikSepanA bIjA bheda 'nAmaniSpanna nikSepa'nuM varNana che. nAmaniSpanna nikSepa spaSTa karavA mATe sUtrakAre 'sAmArUp' pada ApyuM che. nAma niSpanna nikSepa zuM che ? A praznano uttara che ke prasaMga prApta 'nAma niSpanna nikSepa' ahIM, AvazyakanuM prathama adhyayana "sAmAyika" che. nikSepanA prathama bheda odhaniSpanna nikSepamAM adhyayana, akSINa vagere pado dvArA sAmAyikano sAmAnya ullekha karyo che. ahIM vizeSa nirdeza pUrvaka sAmAyikanuM nAma niSpanna nikSepa rUpe kathana karI tenA cAra nikSepa karyA che.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUga3ra9 Ruc * sUtra-36/ka : nAma ane sthApanA sAmAyikanuM svarUpa pUrvakathita nAma-sthApanA Avazyaka jevuM jANavuM. * vivecana-329/ka : koI vastu ke pravRttinuM nAma 'sAmAyika' rAkhavuM te nAma nikSepa che. koI padArtha ke AkRti vizeSane 'A sAmAyika che' tema sthApita karavuM, kathita karavuM te sthApanA niaupa che. sthApanA avAkAlanI paNa hoya che ane nAma-jIvanaparyata rahe che. nAma ane sthApanA sacita, ayita baMne prakAre hoya che. * sUtra-329/8 thI 331 - bhavya zarIra dravya sAmAyika sudhInuM dravyasAmAyikanuM varNana dravya AvazyakanI jemaja jANavuM. prazna :- jJAcaka zarIra-bhavya zarIra vyatikti dravya sAmAyikanuM svarUpa kevuM che ? uttara * ke pustakamAM likhita sAmAyikapada athavA adhyayana jJAyakazarIra-bhavyazarIra vyakti dravya sAmAyika che. A jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatiti sAmAyikanuM svarUpa che. A rIte noAgamathI dravyasAmAyikanI ane sAthe ja dravya sAmAyikanI vakatavyatA pUrNa thAya che. pana :- bhAva sAmAyikanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- bhAvasAmAyikanA be bheda che, te A pramANe che - (1) AgamathI bhAvasAmAyika, (2) nogamathI bhAva sAmAyika. prazna :- AgamathI bhAva sAmAyikanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- sAmAyika padanA adhikAramAM upayogavAna jJAyaka (jJAtA) AgamathI bhAvasAmAyika che. athati sAmAyikanA mUlapAThanA ane tenA artha paramAnA jJAtA tenA zuddhayukta uracAraNamAM upayoga yukata hoya to tenI AgamathI bhAva sAmAyika che. prazna :- noAgamathI bhAva sAmAyikanuM svarUpa kevuM che ? uttara :noAgamathI ati AcAranI apekSAe sAmAyikanuM svarUpa A pramANe che - jeno AtmA saMyama, niyama ane tapamAM lIna hoya tene noAgamathI bhAva sAmAyika che, tevuM kevI bhagavAnanuM kathana che. je sarvabhUto, gasa-sthAvara vagere prANIo pratye samabhAva dhAraNa kare che, tene noAgamathI-AcAthI bhAva sAmAyika hoya che, tenuM kevaLI bhagavAnanuM vacana che. * vivecana-329/8 thI 331 - A sUtromAM bhAva sAmAyikanA be bhedanuM spaSTIkaraNa che - (1) AgamagrIsAmAyikanA jJAtA ane temAM upayogavAna hoya athavA sAmAyikanA mUlapATha ane 260 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana tenA artha paramArthanA jJAtA temAM upayoga yukata hoya to te AgamathI (jJAna apekSAe) bhAva sAmAyika che. (2) noAgamathI-AcAranI daSTie je zuddha sAmAyika hoya te noAgamathI bhAva sAmAyika che. tenuM svarUpa sUtramAM be gAthA dvArA batAvyuM che. tenuM tAtparya spaSTa che ke jeno AtmA tapa saMyama ane niyamomAM arthAt sAmAyika cArUipa saMyamAcAranA mUla guNa ane uttara guNonA AcaraNamAM lIna rahe che ane basa, sthAvara, sarva prANIo pratye samabhAva rAkhe che, tenI te noAgamataH (AcApekSAyA) bhAva sAmAyika che. A rIte prastuta sUtramAM spaSTataH AcArarUpa sAmAyika cAstrine zAstrakAre noAgamataH bhAva sAmAyika kahI che ane upayoga yukta sAmAyikanA jJAnane AgamataH bhAvasAmAyika kahI che. AcAryoe sAmAyikanI lAkSaNika bhinna-bhinna aneka vyAkhyAo ApI che. jemake - (1) bAhya pariNatiothI virata banI AtmomukhI banavuM te sAmAyika kahevAya che. (2) sam arthAt madhyastha bhAvayukta sAdhakanI mokSAbhimukhI pravRtti te sAmAyika kahevAya che. (3) mokSanA sAdhanabhUta jJAna, darzana, cAstrinI sAdhanA te sAmAyika kahevAya che. (4) sAma-sarva jIvo pratye maitrIbhAvanI prApti te sAmAyika che. (5) sAvadhayogathI nivRtti ane niravadhayogamAM pravRtti sAmAyika che. * sUtra-332,333 : jema mane duHkha piya nathI, tema koI paNa jIvane duHkha piya na hoya, te rIte sarva jIvane potAnI samAna jANI, koI paNa jIvane pote haNe ke haNAve nahIM rIte sarva jIvone Atma samAna rUpamAM manana karanAra te 'samamana'=samaNa (zramaNa) kahevAya che. jene koIpaNa jIva pratye na rAga hoya, na haiSa hoya, A rIte rAga-dveSane zamana karanAra te 'mana' (zramaNa) kahevAya che. * vivecana-332,333 - A sUtranI be gAthAomAM sAmAyikavAna zramaNanA be paryAyavAcI zabdonA vyutpatti paraka arthanuM nirUpaNa che. (1) samana - jema mane du:kha ISTa nathI tema badhA jIvone haNAvAdirUpa du:kha priya nathI. sarva jIvane Atmavat mAne, sva samAna mAne, evuM samAnatAnuM manana karanAra te samamana-samana-zramaNa che. (2) zamana :- koI paNa prANI pratye rAga dveSa athavA prema-vera na karanAra, A dUSaNonuM zamana karanAra zamana (zramaNa) kahevAya che. * sUtra-334 - je sapa, parvata, ani, sAgara, AkAzatala, vRkSasamUha, bhramara, mRga, pRthvI, kamaLa, sUrya ane pavana samAna hoya, te zramaNa che. * vivecana-334 - A gAthAmAM zramaNonI vividha upamAono ullekha che. A sarva upamAo
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU-334 261 eka dezathI samAnatAvALI che. gAthAmAM rahelA 'sama' zabda 'uNa' Adi dareka zabda sAthe joDavo joIe. te upamAono Azaya A pramANe che - (1) uraga(sarpa) sama :- sAdhu sarSanI jema parakRta gRhamAM rahe che, tethI te uragasama che. (2) girisama :- pariSaho ane upasargone sahana karavAmAM parvata samAna aDola ane aviyala hovAthI sAdhu girisama che. (3) jvalana (agni) sama - tapanA tejathI dedIpyamAna hovAthI sAdhu agnisama che athavA jema agni vRNa, kASTha IMdhanathI tRpta thatI nathI, tema sAdhu jJAnAbhyAsathI tRpta thatA nathI, tethI agni sama che. (4) sAgarasama :- samudra maryAdAnuM ullaMghana na kare tema sAdhu AcAra maryAdAnuM ullaMghana karatA nathI ane guNarUpI ranonI khANa jevA hovAthI sAdhu samudrasama che. (5) namasama - AkAza AlaMbanathI rahita che, tema sAdhu paNa bAjInA Azraya-AlaMbana rahita hoya che. sAdhu yAno sahAro letA na hovAthI AkAzasama che. (6) tarugaNasama - vRkSo tene siMcanAra para rAma ane chedanAra para dveSa karatAM nathI, tema sAdhu niMdA-prazaMsA, mAna-apamAnamAM rAga-dveSa na karatA samavRtivALA hoya che mATe vRkSasama che. () bhamarasama :- aneka puSpomAMthI thoDo-thoDo sa laI udarapUrti karanAra bhamaranI jema sAdhu paNa aneka gharamAMthI thoDo-thoDo AhAra grahaNa karI jIvananirvAha kare che, mATe te bhamarasama che. (8) mRgasama:- jema mRga, hiMsaka pazu ke zikArIomAMthI haMmezAM bhayabhIta rahe che, tema sAdhu haMmezAM saMsAra ane pApathI bhayabhIta rahe che, mATe mRgasama che. (9) dharaNisama - pRthvI jema badhu sahana kare che tema sAdhu paNa tiraskAra, kheda, kaThora vayana vagere samabhAvathI sahana kare che, mATe pRvIsama che. (10) jaladasama :- jema kamaLa kAdavamAM janma, kAdavamAM vRddhi pAme chatAM kAdavathI, nirlipta rahe che, tema sAdhu kAmabhogamaya saMsAramAM rahevA chatAM tenAthI alipta hoya che, mATe kamaLasama che. (11) visama :- sUrya sarva kSetrane samAnarUpe prakAzita kare che, tema sAdhu jJAnarUpI prakAza-upadeza sarva lokone samAnarUpe pradAna kare che, mATe ravisama che. (12) pavanasama - pavana-vAyu sarvatra apatihata gativALo hoya che, tema sAdhupaNa sarvatra pratibaddha vihArI hoya che. * sUtra-335,336/1 : pUrvokta upamAthI upamita zramaNa to ja kahevAya che te sumana hoya, bhAvathI paNa pApI manavALo na hoya, je vajana ane parajanamAM samabhAvI hoya, mAna-apamAnamAM paNa sama hoya. A rIte noAgama bhAvasAmAyika, bhAvasAmAyika, sAmAyika tathA nAmaniSpanna nikSepanI katavyatA pUrNa thAya che. * vivecana-335,336/1 - A gALAmAM prakArAntarathI zramaNanA lakSaNa batAvavAnI sAthe tenI yogyatAnuM 262 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana darzana karAvyuM che. pUrvokta gAthAomAM zramaNa, samamana=samana ane zamana A traNa paryAyavAcI zabdono ullekha che. prastuta gAthAmAM 'sumana' paryAya zabdathI zramaNanuM lakSaNa batAvyuM che ke je mAna apamAnamAM viSama bhAva kare nahIM, manane niSpApa rAkhe, pariNAmone suMdara-prazasta rAkhe te "sumana' (zramaNa) kahevAya che. * sUtra-336/ra : ahIM nAmaniSNa nikSepanA kathana pachI krama prApta sUjhAlapaka nikSepanI prarUpaNA karavAno avasara che, (ziSyonI jijJAsAthI) kahevAnI IcchA paNa che. paraMtu anugAmanA trIja anuyoga dvAramAM sutrasparzI nikSepanuM varNana che, tethI vAdAvanI STie ahIM teno nikSepa karyo nathI. tyAM nikSepa karavAthI ahIM ane ahIM nikSepa karavAthI tyAM nikSepa thaI jAya che, tema samajI levuM joIe. tethI ahIM nikSepa na karatAM, tyAM sUjhano nikSepa karyo che. * vivecana-336/2 : A sUtramAM sUbAlApaka nikSepano ahIM nikSepa na karavAnuM kAraNa spaSTa karyuM che. sUtronA uccAraNane sUgAlApaka kahe che. anuyoganA trIjA dvArA anugamanA bheda sUjhAtugamamAM sUbAlApakano niphopa kasvAmAM Avaze. ahIM uccAraNa vinA AlApakono nikSepa thato nathI. A kAraNathI ahIM sUkAlApaka para nikSepa utAryo nathI. * sUtra-339/1 : prabhA :- anugamanuM svarUpa kevuM che ? uttara + anugAmanA be prakAra che, te A pramANe che - sUgAnugama ane niyaMtpanugama. * vivecana-33/1 - anugama eTale sUtrane anukULa artha karavo. sUkAnugamamAM sUrano padaccheda karI tenI vyAkhyA karavAmAM Ave che ane niyukavyanugamamAM niyukti atha isUtra sAthe ekIbhAvathI saMbaddha arthane spaSTa karavAmAM Ave che ane nAma, sthApanAdi prakAro dvArA vibhAga karI, vistArathI sUmanI vyAkhyA karavAmAM Ave che. punarukti doSathI bacavA sUbAnugamanuM varNana sUtra parzika niryuktinA prasaMge karavAmAM Avaze. * sUtra-337/ra : prathana : niyutyanugAmanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- niyukatyanagamanA aNa prakAra che, te A pramANe che - (1) nikSepa niyukatyanugama, (2) upodaghAta niyukatyanugama (3) sUtrasparzika niyukatyanugama. prazna :- niphlopaniyaMtyanuMgamanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- nAma-sthApanAdi nikSepanI niyuktino anugama pUrvavata jANavo. * vivecana-337/ra : A sUtramAM niopaniyukti anugamatuM svarUpa pUrvavatu jANavAno saMketa karyo che. teno Azaya e che ke nAma, sthApanAdi nikSepa rUpa niyuktinA anugamane ja
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 264 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana niphopaniyukatyanugama kahe che. pUrve je Avazyaka, AnupUrvI, pramANa ane sAmAyikAdi padonI nAma, sthApanAdi nikSepo dvArA je ane jevI vyAkhyA karI che, te vyAkhyA ja nikSepaniyatugama che. * sUtra-3383 thI 339 - prazna :- upaghAtanirtutyanagamanuM svarUpa kevuM che ? uttara :upodaghAtaniyutyanagamanuM svarUpa be gAthAo dvArA A pramANe gaNavuM, jemake - (1) uddeza, (2) nirdezaka (3) nigama, (4) stra, (5) kALa, (6) puruSa, (0) kAraNa, (8) pratyaya, (6) lakSaNa, (10) naya, (11) samavatAra, (12) anumata, (13) zuM, (14) keTalA prakAra, (15) kone, (16) kyAM, (17) konAmAM, (18) kevI rIte, (19) keTalA kALa sudhI, (20) keTalI, (21) aMtara, (22) niraMtakALa (23) bhava, (24) AkarSa (5) spazaniA, (26) niyukti. A sarva dvArothI upoddhAta niyukatyunagamanuM svarUpa sapaSTa thAya che. * vivecana-33|3 thI 339 : upodghAta niyukatugamane jANavA saMbaMdhI uddeza vagerenI vyAkhyA sAmAyikanA mAdhyamathI nimna pramANe spaSTa karavAmAM AvI che. (1) uddeza :- sAmAnyarUpe kathana karavuM te uddeza kahevAya che. jemake - 'adhyayana'. (2) nirdeza :- uddezanuM vizeSa nAmollekhapUrvaka abhidhAna-kathana karavuM te nirdeza kahevAya che. jemake - "sAmAyika.... (3) nigama : vastunA mULabhUta otaudgama sthAnane nirgama kahe che. sAmAyikanuM udgama sthAna-rAI apekSAo tIrthakaro ane satranI apekSAe gaNadharo che. (4) kSetra :- kayA kSetramAM sAmAyikanI utpati thaI ? sAmAnyarUpe samayogamAM-aDhIdvIpamAM, vizeSa rUpe pAvApurInA mahAsenA udhAnamAM sAmAyikanI utpatti thaI. (5) kALa :- kayA kALamAM sAmAyikanI utpatti thaI ? vartamAna kALanI apekSAe vaizAkha suda agiyAranA divase, divasanA prathama paurasIkALamAM sAmAyikanI utpatti thaI. (6) puruSa :- kayA puruSe sAmAyikanuM pratipAdana karyuM ? sarvajJa puruSoe sAmAyikanuM pratipAdana karyuM che. (9) kAraNa * kayA kAraNathI gautamAdi gaNaghoe bhagavAna pAsethI sAmAyikanuM zravaNa karyuM ? saMyama bhAvanI siddhi mATe. (8) pratyaya :- kayA pratyaya (kayA hetuthI) bhagavAne sAmAyikano upadeza Apyo ? gaNadharoe kayA hetuthI te upadeza zravaNa karyo ? kevaLajJAnanA nimitathI upasthita pariSadane saMbhaLAvavAnI uddezathI bhagavAne sAmAyika cAsmino upadeza Apyo ane bhagavAna kevaLI che te pratyayathI athavA Atma kalyANano mArga prApta karavAnA hetuthI bhavya jIvoe zravaNa karyo. (9) lakSaNa - sAmAyikanuM lakSaNa zuM che ? samyakatva sAmAyikanuM lakSaNa tavArya zraddhA che. zrata sAmAyikanuM lakSaNa jIvAdi tatvonuM jJAna che ane cAritra sAmAyikanuM lakSaNa sarva sAvadha virati che. (10) naya :- sAte naya kevI sAmAyikane mAnya kare che ? prathamanA cAra naya pATharUpa sAmAyikane ane zabdAdi traNa naya jIvAdi vastunA jJAnarUpa sAmAyikane mAnya kare che. (11) samavatAra :- sAmAyikano samavatAra kyAM thAya che ? cAra nayothI sAmAyikano samavatAra AvazyakamAM thAya che. traNanayothI saMyamarUpa sAmAyikano samavatAra AtmAmAM ja thAya che. (12) anumata :- kayo naya kaI sAmAyikane mokSamArga rUpa mAne che ? taigamAdi traNa naya tapa-saMyamarUpa cAstri sAmAyikane, nithi pravacanarUpa zrata sAmAyikane ane tavArtha zraddhAnarUpa saMkhyatve sAmAyikane mokSamArga mAne che. sarva saMvararUpa cAstrinA pAlanathI mokSanI prApti thatI hovAthI jugAdi cAra navo saMyamarUpa cAtri sAmAyikane ja mokSamArga kahe che. (13) kimaH- sAmAyika zuM che ? dravyAyika nayanI apekSAo jIva dravya sAmAyika che ane paryAyArthika nayanI apekSAe jIvano samabhAvarUpa guNa sAmAyika che. (14) prakAra :sAmAyikanA keTalA prakAra che ? sAmAyikanA traNa prakAra che. (1) sakhyatva sAmAyika, (2) zrutasAmAyika ane (3) cADhi sAmAyika. 1. samyakatva sAmAyika :- tenA traNa bheda che. pathamika, Ayika ane kSAyopathamika. 2. zruta sAmAyika :- tenA be bheda che. sUtra ane artha. 3. cAstri sAmAyika - tenA be bheda che. dezavirati ane sarvavirati. apekSAthI cAra prakAranI sAmAyika paNa kahevAmAM Ave che. (1) samyakatva (2) zruta (3) sarva virati sAmAyika (4) dezavirati sAmAyika. (15) kone - sAmAyika kone prApta thAya che ? je AtmA saMyama, niyama ane tapamAM sannihita hoya tathA je jIva gasa-sthAvara samasta prANIo pratye samatAbhAva rAkhe che tene sAmAyika prApta thAya che. (16) kyAM :- sAmAyika kyAM hoya che ? 1. kSetrApekSAe :- udlokamAM samyakatva ane zrata, A be sAmAyika hoya che. adholokamAM salIlAvatI vijaya AzrI cAre prakAranI sAmAyika hoya che. tiryazlokamAM aDhIdvIpamAM cAre prakAranI, aDhIdvIpanI bahAra paNa sarvavirati sAmAyika varjine traNa prakAranI sAmAyika hoya che. jaMghAcaraNa vidhAcaraNanI pAse aDhIdvIpanI bahAra sarvavirati sAmAyika paNa hoya che. 2. dizApekSAo :- pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, A cAre dizAmAM cAre prakAranI sAmAyika hoya che tyAre vidizAo eka pradezanI zreNI rU5 che, tethI tyAM koI jIvanI avagAhanA thaI zakatI nathI mATe tyAM eka paNa sAmAyika nathI. urdhva-adhodizA catuudezika che, tethI tyAM paNa jIvonI avagAhanAno saMbhava na hovAthI tyAM eka paNa sAmAyika nathI. 3. kALa apekSAe - avasarpiNInA bIjA, cothA, pAMcamAM ArAmAM ane utsarpiNInA trIjA, cothA ArAmAM cAra prakAranI sAmAyika hoya che. zeSa ArAmAM be-be sAmAyika hoya che. noutsarpiNI noavasarpiNI kAlamAM arthAt mahAvideha kSetramAM cAre sAmAyika hoya che. akarma bhUmi hogonI
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana sutra-33 thI 339 265 apekSAe sarvatra be sAmAyika lAbhe che. 4. gati apekSAo - manuSyagatimAM cAre prakAranI sAmAyika hoya che. tiryaMcagatimAM traNa prakAranI sAmAyika hoya che. deva-narkagatimAM be prakAranI sAmAyika hoya che. 5. bhavya apekSAe:- bhavya jIvomAM cAre prakAranI sAmAyika hoya che. abhavya jIvomAM samyaktva sivAyanI traNa sAmAyika hoya che. abhavyo navapUrvanuM jJAna prApta kare che te apekSAe teomAM zrutasAmAyika mAnavamAM Ave che ane vyavahAra nathI teomAM dezavirati ane sarvavirati sAmAyika mAnavAmAM Ave che. nizcaya nayathI teomAM eka paNa sAmAyika nathI. nobhavya-noabhavya (siddho)mAM eka samyakatva sAmAyika ja hoya che. 6. saMjJA apekSAe :- saMjJI jIvomAM cAre sAmAyika hoya che. asaMjJI jIvomAM samyakatva sAmAyika hoya che. che. ucchavAsa apekSAo :- ucchavAsaka-niHsvAsaka jIvomAM cAre sAmAyika hoya che. 8. deSTi apekSAe - samyagdaSTimAM cAre sAmAyika hoya che. mithyA-mizrA daSTimAM eka paNa sAmAyika nathI. 9. AhAraka apekSAo :- AhArakamAM cAre sAmAyika hoya che. anAhArakamAM dezavirati choDI traNa sAmAyika hoya che. (17) zemAM ? :sAmAyika zemAM hoya che ?, sakhyatve sAmAyika sarvadravyasarva paryAyiomAM tenA zraddhAna rUpa hoya che. zruta sAmAyika samasta dravyamAM che paNa samasta payayimAM nahIM kAraNa ke zrutajJAnano viSaya sarva dravya che, sarva paryAya nahIM. yAtri sAmAyika sarva dravyamAM che, sarva paryAyamAM nahIM. dezavirati sAmAyika na sarva dravyamAM, na sarva paryAyamAM hoya. (18) kevI rIte ? :- sAmAyika kevI rIte prApta thAya ? manuyatva, Ayoga, ucca jAti, ucca kuLa, rUpa, Arogya, buddhi, dharmazravaNa, dhamavadhAraNa, zraddhA ane saMyama. A bAra sthAnanI prApti thAya tyAre jIva sAmAyikane prApta kera che. (19) keTalA kALa sudhI ? :- sAmAyika keTalA kALa sudhI rahI zake che ? kALamAna keTaluM ? sabhyatva ane zruta sAmAyikanI utkRSTa sthiti kAMIka vadhu 66 sAgaropamanI che. cAritra sAmAyikanI utkRSTa sthiti dezona pUrvakoTi varSanI che. dezavirati ane sarva virati sAmAyikanI jaghanya sthiti aMtarmuhad che ane utkRSTa dezona pUrvakroDa varSanI hoya che. (20) keTalA ? :- vivakSita samayamAM (1) sAmAyikanA pratipadhamAna (sAmAyikane vartamAnamAM grahaNa karatA jIva), (2) pUrvapatipanna-pahelAM jeNe sAmAyika grahaNa karI lIdhI che, tevA jIva, (3) sAmAyikathI patita jIva keTalA ? 1. pratipadhamAna - koI eka vivakSita kALamAM samyakatva ane dezavirati sAmAyikanA pratipadhamAnaka jIva jaghanya eka, be, traNa hoya, utkRSTa kSetrapalyopamanA asaMkhyAtamA bhAganA pradeza pramANa hoya che. temAM paNa dezavirati karatAM samyakatva sAmAyikane dhAraNa karanAra asaMkhyAtaguNa adhika hoya che. eka kALamAM zrutasAmAyikanA pratipadhamAnaka jIva jaghanya eka-be ane utkRSTa zreNInA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza hoya teTalA hoya che. sarva viti sAmAyikanA pratipadyamAna jIva eka kALamAM, jaghanya eka-be ane utkRSTa sahapRthag. 2. pUrvapatipanna :sabhyatva tathA dezavirati sAmAyikanA pUrvapatipaka jaghanya ane utkRSTa asaMkhyAta hoya che. samyakramithyAnA bheda hita sAmAnyarUpe zrutasAmAyikanA pUrvapatipannaka ghanIkRta lokanA prataranA asaMkhyAtamA bhAvamAM rahela asaMkhyAta zreNIonA AkAzapradeza jeTalA hoya che. sarvavirati sAmAyikanA pUrvapartipannaka aneka hajAra kroDa che. temAM jaghanya be hajAra koDa, utkRSTa nava hajAra kroDa che. 3, patita :- cAstri sAmAyika, dezavirati sAmAyika ane sabhyatva sAmAyikathI patita jIva samyakatva vagere sAmAyikanA pratipadhamAna tathA pUrvapatipat jIvonI apekSAe anaMtaguNa che. (21) aMtara :- samAyikano virahakALa keTalo che? eka jIva apekSAo samya-mithyA evA bheda vinA sAmAnyathI (zrata sAmAyikanuM) jaghanya-tamuhad ane utkRSTa anaMtakALanuM aMtara thaI zake. eka jIvanI apekSAe samyakazruta, dezavirati, sarvavirati sAmAyikanuM aMtara jaghanya aMtamuharta ane utkRSTa dezonA adhapudgala parAvartana-mAlanuM che. aneka jIvanI apekSAo sAmAyikamAM viraha nathI. (22) niraMtara :- lagAtAra-aMtara vinA keTalA kALa sudhI sAmAyika grahaNa karanAra thaI zake ? samyakatva ane zrata sAmAyikanA pratipatA gRhastha niraMtara utkRSTa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga paryata ane cAtri sAmAyikanA pratipatA jIva niraMtara ATha samaya sudhI hoya che. tyAre sAmAyikane grahaNa karanAra jIva jaghanya be samaya sudhI niraMtara hoya zake. (23) bhava - keTalA bhava sudhI sAmAyika rahe ? samyakatva ane dezavirati sAmAyika patranA asaMkhyAtamA bhAga parvata, sarva virati sAmAyika ATha bhava paryata ane zruta sAmAyika anaMta kALa sudhI hoya che. (24) AkarSa :- eka bhavamAM ke aneka bhavamAM sAmAyikanA AkarSa keTalA hoya che ? arthAt eka ke aneka bhavamAM sAmAyika keTalI vAra dhAraNa karI zakAya? cAre sAmAyikane eka bhavamAM jaghanya eka AkarSa hoya che. samyakatva, bRta ane dezaviratinA eka bhavamAM utkRSTa aneka hajAra, AkarSa hoya che ane sarvaviratinA aneka so AkarSa hoya che. aneka bhavonI apekSAe samyaktva ane dezavirita
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sutra-332 thI 339 263 sAmAyikanA asaMkhyAta hajAra AkarSa hoya che. sarva viratinA aneka hajAra AkarSa hoya che. sAmAnya rUpe zruta sAmAyikanA aneka bhavomAM utkRSTa anaMta AkarSa hoya che. (25) sparza - sAmAyikavAna sAmAyikavAna jIva keTalA kSetrano sparza kare che ? samyakatva ane sarvavirati sAmAyikavAna jIva jaghanya lokanA asaMkhyAtamA bhAgano ane utkRSTa samasta lokano sparza kare che, te kevaLI samuThThAtanI apekSAo zrata ane dezavirati sAmAyikavALA jaghanya lokanA asaMkhyAtamA bhAgano utkRSTa 14 rAju pramANa lokanA 9 rAju, pAMca rAju, cAra, gaNa, be rAju pramANa lokano sparza kare che. koI jIva IlikA gatithI anuttara vimAnamAM utpanna thAya to 7 rAjune, virAdhita thAya paNa samyakatvathI patita thayA nathI tevA jIva jeNe narakAyu pUrve bAMdhI lIdhu hoya ane IlikA gatithI chaThThI narake utpanna thAya to pAMca rAju pramANa lokane sparze che. koI dezavirati ghAraNa karanAra ayyata devalokamAM IlikAgatithI utpanna thAya to cAra rAju pramANa lokane sparze che. (26) nirukti :- sAmAyikanI niyukti zuM che ? nizcita ukti-kathanane nirukti kahe che. tethI samyagdaSTi amoha, zodhi, sadbhAva, darzana, bodhi, aviparyava, sadaSTi vagere sAmAyikanA nAma che. sAmAyikanuM pUrNa varNana ja sAmAyikanI niyukti che. A upoddAta niyunyanugamanI vyAkhyA che. have sUtranA pratyeka avayavanI vizeSa vyAkhyA karavA rUpa sUrasparzika nikuMjyanugamanuM kathana kare che. * sUtra-340 thI 34ra : prazna :- sUtrasparzika niyukacanagamanuM svarUpa kevuM che ? uttara :- je sUmanI vyAkhyA karAtI hoya te sUtrane sparza karanAra niyukitanA nagamane sUtra-sparzika niyaMtyanugama kahevAmAM Ave che. A anugamamAM alita, amIlita, avyatyAmeDita, patipUrNa, patipUrNa ghoSa, kaMThoTha vipamukata tathA guru vArAnopagata rUpathI sUmanuM uccAraNa karavuM joIe. rIte sUganuM uccAraNa karavAthI jJAta thAya che ke A svasamayapada che, A parasamayapada che, A baMdha pada che, A mokSapada che athavA A sAmAyika pada che, A nosAmAyikapada che. sUtranuM nirdeza vidhithI uccAraNa karAya to keTalAka sAdhu bhagavaMtone keTalAka adhikAra adhigata thaI jAya che ane keTalAka sAdhune keTalAka (athiidhakAra) anadhigata-ajJAta rahI jAya che. te ajJAta athiidhakAranuM jJAna karAvavA mATe eka-eka padanI vyAkhyA karavI joIe. te vyAkhyA karavAnI vidhi A pramANe che - (1) saMhitA, (2) padacacheda, (3) padonA artha, (4) pada vigraha, (5). cAlanA, (6) prasiddhi. A vyAkhyA vidhinA cha prakAra che. * vivecana-340 thI 34ra :sUbAlApaka nipajJa niphopa samaye jeno ullekha karyo che, te sUrasparzika 268 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana niyaMtyanugamanuM svarUpa ahIM batAvavAmAM AvyuM che. sutranA lakSaNa A pramANe che. sUjha apa akSara ane mahAna arthavALA, mIsa doSathI rahita, ATha guNa sahita ane lakSaNayukta hoya che. (1) sUNAnugama-padaccheda vagere kare che. (2) sUtralApaka nikSepa-sUmane nAma-sthApanAdi nipopomAM vibhakta kare che. (3) sUgasparzaka niyukacanugama-sUtra uccAraNa, sUganI doSa rahitatA, nA lakSaNa tathA sUtramAM nayadaSTinuM darzana karAve che. A rIte sUNa jyAre vyAkhyAno viSaya bane che tyAre sUtra, sUbAnugama, sUgAlApaka nikSepa ane sUrasparzika niryucanugama, A badhA sAthe levAya. sUgagata svasamaya vagere padonA artha - svasamayapada :- svasiddhAd saMmata jIvAdipadArthanA pratipAdaka pada. parasamaya pada - parasiddhAnta saMmata jIvAdi padArthanA pratipAdaka pada, baMdhapada - parasiddhArAnA mithyAtvanA pratipAdaka pada. te pada karmabaMdhanA hetu hovAthI te baMdha pada kahevAya. mokSapada : prANIonA bodhanuM kAraNa hovAthI tathA samasta karmanA kSayarUpa mokSAnuM pratipAdaka hovAthI svasamaya mokSapada kahevAya che. sAmAyikapada - sAmAyikanuM pratipAdana karanAra pada sAmAyika pada kahevAya che. nosAmAyikapada : sAmAyikathI vyatirikta naka, tiryaMcAdinA pratipAdakapada nosAmAyikapada kahevAya che. * sUga-343 thI 347 ? (1) je aneka mAno-prakArothI vastunA svarUpane jANe che, aneka bhAvothI vastuno nirNaya kare che, te naigama naya che. A naigamanayanI niyuktivyutpatti che. zeSa nayonA lakSaNa kahIza te tame sAMbhaLo. (2) samyapha prakArathI gRhIta-eka gatine prApta artha jeno viSaya che te saMgrahanInuM vacana che. A rIte tIrthakara-gaNadharoe saMkSepamAM kahyuM che. (3) vyavahAranaya sarvadravyonA viSayamAM vinizcaya karavA pravRtta thAya che. (4) RjusUjhanaya pazupawgrAhI-vamAna payayane grahaNa kare che. (5) zabdanaya vartamAna padArthane vizeSarUpe svIkAre che. (6) samabhirUDhanaya vastunA anyatra saMkramaNane AvaavAstavika mAne che. () vaMbhUtanaya vyaMjana-zabda, artha ane tadubhayane vizeSarUpe sthApita kare che. * vivecana-343 thI 347 - sUtrokata cAra gAthAmAM taigamAdi sAta nayonA lakSaNa saMkSepamAM batAvyA che. (1) naigamanaya :- je sAmAnya ane vizeSa baMne prakAre vastuno svIkAra kare te taigamanaya. nigama eTale vasati. 'lokamAM rahuM chuM" vagere pUrvokta nigamorI saMbaddha naya tenaigamanaya. nigama eTale arcanuM jJAna-aneka prakAre arthajJAnane mAnya kare te taigamanaya. saMkala mAtrane grahaNa kare te maigamanaya. bhUta-bhaviSya ane vartamAna
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-343 thI 343 ra69 traNe kALa saMbaMdhI padArthane grahaNa kare te taigama. (2) saMgrahanaya :- sAmAnyathI sarva padArthano saMgraha karanAra naya saMgrahanIya kahevAya che. A navA sarva padArthane sAmAnyadhamatmaka rUpe grahaNa kare che. (3) vyavahAranaya - loka yavahArane svIkAre te vyavahAranaya. lokavyavahAra vizeSathI ja cAle che mATe vyavahAranaya vizeSane svIkAre che. sAmAnya anupayogI hovAthI te sAmAnyane svIkArato nathI. (4) jumUtranaya - haju eTale saraLa-kuTilatA rahita, sUga eTale svIkAra karavo. je kuTilatA rahita, saraLano svIkAra kare te jusUga naya. je vartamAnakAlIna padArthane grahaNa kare, atIta, anAgatakAlIna padArthane na svIkAre te jasaNanaya. Azaya e che ke atItakALa naSTa ane anAgatakALa anutpanna che, tethI te baMne asat che. asatano svIkAra karavo te kuTilatA che. AvI kuTilatAne choDI, sarala vartamAnakAlika vastuno svIkAra kare te RjusUjha naya che. vartamAna kAlavartI padArtha ja arthakriyA karavAmAM samartha che. (5) zabdanaya :- jemAM zabda mukhya che artha gauNa che te zabdanaya. jenA dvArA vastu kahI zakAya, jenuM uccAraNa karI zakAya te zabda kahevAya che. vastu zabda dvArA kahevAya che ane buddhi te arthane mukhyarUpe svIkAre che. tethI zabdathI utpanna te buddhi upacArathI zabda kahevAya che. bhinna-bhinna liMga, vacana, kAka AdithI, yuta zabda dvArA kahevAtI vastu paNa bhinna-bhinna ja hoya tema vicArI A naya liMga, vayanAdinA bhedathI arthamAM bheda mAna che. tada:, TI, tarabU A traNe zabdanA liMga bhinna-bhinna che. guru, gurU, gurava: te ekavacana-dvivacana, bahuvacana, te bhinna-bhinna vayanavALA zabda che. ajuga A sarvanA vAccAIne eka mAne jyAre zabdanaya liMgAdinA bhedathI vAcyArthIne paNa bhig mAne che. zabdanaya nAma, sthApanA ane dravya nikSepamAM nikSipta vastu kArya karavAmAM asamartha hovAthI, apramANa bhUta mAnI teno svIkAra karato nathI. bhAvathI kArya siddhi thAya che mATe bhAvane ja pradhAna mAne che. (6) samabhirUDhanaya :- vAyaka bhedathI vAcyArthIne bhinna mAne te samabhirUDha naya arthAta zabdabhedathI arthabhedane svIkAre te samabhirUDha naya. vastunuM anyatra saMkramaNa avastu kahevAya che. jo eka vastumAM anya zabdano Aropa karavAmAM ALe to te avasturUpa banI jAya che. tAtparya e che ke zabdanaya liMga-vacana eka hoya to eka vAcyArthIne svIkArI le. jemake Indra, zaka, puradara eka liMga-puliMga che ane eka vacanavALA zabda che. tethI zabdanaya teno vAcyArtha eka mAne che. paraMtu samabhirUDha nayanA mate A zabdonA vAcyArthI bhinna bhinna che. jemake - aizvaryavAna hoya te Indrazakti saMpanna hoya te zakra ane zatrunA nagarano nAza kare te purandara. A rIte pratyeka zabdanI vyutpatti bhinna che mATe tenA vAcyArtha paNa 230 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana bhinna che. Indra zabdathI zaka zabda eTalo bhinna che jeTalo ghaTa ane paTa, hAthI ane ghoDA. (9) edbhUtanaya :- je vastu je paryAyane prApta thaI hoya, je vastu jyAre je avasthAne prApta hoya tyAre te nAmane svIkAre che evaMbhUtanaya. gAthAmAM ja vAta sUyavI che ke vyaMjana eTale zabda tenA ane vizeSarUpe sthApe te evaMbhUta. arthakriyA jyAre thatI hoya tyAre ja te zabdathI te vastune te rUpe evaMbhUtanaya svIkAre che. jyAre AjJA ane aizvaryavAna hoya tyAre ja te Indra che, anya samaye nahIM. samabhirUDha ane evaMbhUta baMne vyutpatinA bhedathI zabdanA arthamAM bheda svIkAre che. paraMtu samabhirUDha vyutpattine sAmAnya rUpe svIkAre che. dareka avasthAmAM te vAcaka zabdane svIkAre, evaMbhUta naya to vyutpatti rUpa kriyA jyAre thatI hoya tyAre ja te zabdathI te vAcaka bane tema mAne che. jyAre aizvaryavAna hoya tyAre ja Indra kahevAya. anya samaye Indra na kahevAya. - naya potAne ISTa dharmane mukhya karI vastugata anya dharmone gauNa kare che, te vastugata anyadharmono gauNatAe svIkAre to ja te naya sunaya kahevAya. potAne mAnya dharmane svIkArI, vastugata anya dharmono jo niSedha kare to te durNaya kahevAya che. naiyAyika-vaizeSika taigamanayavAdI che, advaitavAdI ane sAMkyadarzana saMgrahanayavAdI che, cArvAkadarzana vyavahAranayavAdI che, bauddha juga nayavAdI che, vaiyAkaraNIo zabdAdi traNa nayavAdI che. ekAna pakSanA AgrahI hovAthI te te nayavAdI durnayavAdI banI jAya che. sAtanayono saMkSipta sAra : A sAta nayamAMthI prathama traNa naya dravyane pradhAna kare che mATe te dravyArthika naya kahevAya che. aMtimanA cAra naya payayane mukhya kare che mATe paryAyArthika naya kahevAya che. - A sAta nayomAMthI prathamanA cAra naya arthanA pratipAdaka hovAthI arthanaya kahevAya che, aMtima traNa naya zabdanA pratipAdaka hovAthI zabdanaya kahevAya che. A sAta nayomAM pUrva-pUrvanA naya vistRta viSayavALA ane uttara-uttara nayo parimita viSayavALA che. saMgrahanaya mAtra sAmAnyano svIkAra kare che. naigamanaya sAmAnya-vizeSa baMnene svIkAre che mATe saMgrahanaya karatA taigamanaya adhika viSayavALo che. vyavahAranaya saMgrahanaya dvArA gRhita padArthamAMthI vizeSane ja svIkAre che jyAre saMgrahanaya samasta sAmAnya padArthane svIkAre che mATe vyavahAranaya karatAM saMgrahanaya vadhu viSayavAna che. vyavahAranaya gaNe kALanA padArthane svIkAre che jyAre bAju naya mAmA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ satra-343 thI 347 21 232 "anuyogadvAra" cUlikAsUtra - sAnuvAda vivecana kAryasAdhaka nathI. aMdha ane paMgu svataMtra rIte gati karI zakatA nathI. eka paiDAvALuM gADuM sthAne pahoMcI zakatuM nathI. jJAna ane kriyA mokSa thanA be paiDA che. jJAna AMkha che to kriyA paNa che. baMnenA sumeLathI ja sAdhya siddha thaI zake mATe jJAna ane kriyAno samanvaya ja mokSanuM kAraNa che. nayono samanvaya karI sAghaka heyane choDI, upAdeyane grahaNa kare, to sarva arthanI siddhi thAya che. pUrve cothA prakaraNamAM AvazyakanA prathama adhyayana sAmAyikanuM vyAkhyAna karavA cAra anuyoga dvAra kahyA che - (1) upakrama (2) nikSepa (3) anugama (4) naya teno AdhAra laI kramathI bheda prabhedonA varNana vistAra dvArA sAmAyikano anuyoga (vyAkhyAna) karyo che. A cothA nayadvArathI sAta nayonuM varNana pUrNa thayuM che. A rIte cothA anuyogadvAranI vaktavyatA pUrNa thaI. muni dIparatnasAgare karela anuyogadvAra sUtranuM sAnuvAda vivecana pUrNa vartamAnakAlIna padArthane ja svIkAre che mATe hajuganI apekSA vyavahAranaya adhika viSayavALo che. zabdanaya vartamAna paryAyamAM paNa kAla, liMga Adino bheda kare che jyAre junaya kAlAdino bheda karato nathI mATe zabdanaya karatAM jusUga naya vadhu viSayavALo che. edbhUtanaya samabhirUDhanaye svIkArela padArthamAM kriyAnA bhedathI bheda mAne che. zabdanI kriyAthI yukta hoya tyAre ja te padArtha te zabdano vAyaka bane che tevI evaMbhUta nayanI mAnyatA che. samabhirUDha naya te akriyA na hoya to paNa vyutpatti paka te zabdane svIkArato hovAthI evaMbhUta naya karatA samabhirUDha naya vistRta viSayavALo che. * sUtra-348 thI 350 : aA nayo dvArA heya-upAdeya arthanuM jJAna prApta karI, tadanukULa pravRtti karavI joIe. A prakArano je upadeza che ke naya kahevAya che. sarva nayonI paraspara virodhI vakatavyatA sAMbhaLI samasta nayothI vizuddha samyakrava, agni ane jJAna guNamAM sthita thanAra sAdhu (mokSa) sAdhaka che. A rIte naya adhikAranI prarUpaNA che. anuyoga dvAranuM varNana samApta thAya che. * vivecana-348 thI 35o : uparyukta be gAvAmAM nayavarNanathI thatAM lAbhano ullekha karyo che. "jeTalA vacana mAge che teTalA naya mArga che' A siddhAnAnusAra namonA aneka bheda che. saMkSepamAM naigamAdi sAta naya, arcanaya-zabdanayanA bhedathI be prakAranA naya, dravyArthikanaya-paryAyArthika naya, jJAna-kriyA, nizcaya-vyavahAra evA paNa nayanA bhedo thAya che. mokSa mArganA kAraNabhUta jJAnanaya ane kriyAnayanI apekSAe ahIM-prastuta sUtramAM vicAra karavAmAM Avyo che. jJAnanayanuM maMtavya che ke jJAna vinA kAryanI siddhi thaI zake nahIM. jJAnIpuruSa ja mokSanA phaLane anubhave che. jJAna vinA puruSArthanI siddhi nathI. vrata tathA samyaktvAdinI prApti jJAnathI ja thAya che. heyaupAdeyanuM jJAna hoya to ja upAdeyane grahaNa karI zakAya, heyane choDI zakAya. kiyA nayanuM maMtavya che ke siddhi prAptinuM mukhya kAraNa kriyA che. traNa prakAstA arthonuM jJAna meLavI prayatna karavo joIe. A kathana dvArA ja kriyAnI siddhi thAya che. kriyA mukhya che jJAna gauNa che. jIva mAtra jJAnathI sukha pAmatA nathI. kriyA-kAryathI sukha maLe che. jJAna-kriyA baMnenA ekAtta pakSamAM mokSamArga nathI. je sAdhu jJAna ane kriyAmAM sthita rahe che, te ja mokSa prApta karI zake che. ekAMte jJAna ke ekAMte kriyAthI kArya siddha na thAya. kiyA rahita jJAna niSphaLa che, to jJAna rahita kriyA bhAga-2 mo-samApta
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama saTIka anuvAdanuM vibhAgIkaraNa 15 - 16 | 17 | AgamanuM nAma bhAga kramAMka AcArAMga | | 1 ane 2 sUtrakRtAMga 3 ane 4 sthAnAMga 5 thI 7 samavAyAMga bhagavatI 9 thI 13 jJAtAdharmakathA 14 upAsakadazA, aMtakRtadazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika rAjapraznIyA jIvAjIvAbhigama 17 thI 19 prajJApanA 20 thI 22 sUrya/caMdra-prajJapti 23,24 jaMbUdvIpa prajJapti 25 thI 27 nirayAvalikA paMcaka ane payannAsUtro-10+1 | 28 nizItha, vyavahAra, bRhatkalpa dazAzrutaskaMdha ane jItakalpa mahAnizIthA Avazyaka 31 thI 34 piMDaniryukti, oghaniryukti | 35 | dazavaikAlika 36 uttarAdhyayana 37 thI 39 naMdIsUtra | 40 anuyogadvArA kalpa (bArasA) sUtra | 42. 29 30 ] 41.