Book Title: Agam 17 Upang 06 Chandra Pragnapti Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006353/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NEERINNREATERTAIEEES bhI baMdarazasisUnam / VIRALEKHARINEEDDHISA saMta-gAnAmAnAtigAta niyamAkhyAnita paNitAni sInIyAbATajImahArAjA va zAntabAra sapAkApolI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya - jainadharmadivAkara- pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjaviracitayA - caMdrazatiprakAzikAkhyayA vyAkhyayA saMmalaGkRtaM zrIcaMdraprajJaptisUtram -: niyojaka :-- saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAnipaNDita munizrI kanhaiyAkAlajI mahArAjaH / -: prakAzakaH :--- zrIIkAneranivAsi zreSThazrI agaracaMdajI bherudAnajI seThiyA tatputra pradattadravya sAhAyyena zrI. a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhAra samiti pramukhaH zreSThi bhI zAMtilAla maMgaladAsabhAI mahodayaH mu. rAjakoTa ma A: prati 1200 vIra saMvat 2499 vikrama saMvat 2029 mUlyam ru. 30-00 IsavI san 1973 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. sthAnakavAsI jaina zANapara samiti hai. reDimA 24, 2812, (saurASTra) Published by : Shri Akhil Bharat S.S. Jain Shastroddhar Samiti Garedla kuva Road RAJKOT (Saurashtra), W. Ry. India Wan ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa ytnH| utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlomayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // hari gItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / 1.jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattvaM isase pAyagA / " hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAnameM yaha lAyagA // 1 // mRtya ru. 30-00 prathama AvRtti prati 1000 vIra. saMvat vikrama ,, 029 IsavI san 1973 suraka-zrIrAmAnanda prindiA presa, kAMkariyA roDa, ahamadAbAda-22 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn seTha zrIbhairoMdAnajI seThiyA kI saMkSipta jIvanI jaina samAja ke mahAna stambha evaM amUlyaretna zrI bhairodAnajo seThiyA kA sampUrNa jIvana zikSA prasAra evaM samAja sevA meM hi vyatIta huA / yuvaka sA sAhasa, saMtoM ke madRza samabhAva evaM udAra dAnavIratA ke guNoM kI triveNo unake svabhAva kA aMga thI / mAnava jIvana ko sArthaka banAkara Apane sevA aura tyAgamaya jIvana kA Adarza samAja ke sanmukha prastuta kiyA / ApakA jIvana pUrA itihAsa hai aura Apa dvArA sthApita " zrI agaracanda bhairoMdAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA bIkAnera" eka "prakAza-stambha" jJAna ko vilupta razmiyA~ punaH pratiSThita kara yaha saMsthA cirakAla taka samAja kI sevA karatI rhegii| zrI bhairodAna jI seThiyA kA janma bIsA osavAla kula meM vikrama saMvat 1923 vijayAdazamI ko bIkAnera riyAsata ke kastUriyA nAmaka gA~va meM huA / Apake pitA kA nAma zrI mAn seTha dharmacanda jI thA / Apa cAra bhAI the / zrI pratApamala jo aura zrI agara canda jo Apa se bar3e aura zrI hajArImala jI Apase choTe the / do varSa kI alpAyu meM hI Apake pitAjI . kA svargavAsa ho gyaa| sAta varSa kI Ayu meM bIkAnera ke bar3e upAzraya meM sAdhujI nAmaka yati ke pAsa mApaikI zikSA kA Arambha huA / do varSa par3ha kara vi. saM. 1932 meM kalakatte kI yAtrA kI ora lauTakara bIkAnera ke nikaTa zIvabAr3I gA~va meM rahe / saM. 1936 meM Apane bambaI kI yAtrA kii| vahA~ apane bar3e bhaI zrIagara canda jI ke pAsa rahakara vyApArika evaM vyAvahArika zikSA pAI / sAthahI Apane hindI, aMgrejI, gujarAtI bhASAe~ siikhii| saM. 1940 meM bambaI se lautte| isI varSa meM ApakA vivAha bIkAnera rAjya ke ADasara gA~va ke zrImAn dulIcanda jI nAhara kI suputrI rUpakuMvara ke sAtha huA / bhAIyoM meM sampatti Adi kA vibhAjana hone para Apane svAvalambI jIvana meM praveza kiyA / saM. 1941 meM opa punaH bambaI ke lie rakhanA hue aura vahA~ eka pharma munIma niyukta hue / iso varSa ApakI mAtezvarI gaMgAbAI kA vambaI meM svargavAsa ho gayA para Apane dhairyapUrvaka isa kaSTa ko sahana kiyA / bambaI meM Apa sAta varSa rahakara saMvata 1948 meM kalakatte gaye / kAryakuzala, dharma parAyaNa evaM mitavyayI patnI ke sahayoga se Apane bambaI meM 3000. ru. ekatra kara liye the| isa pUMjI se manihArI aura raMga kI dukAna kholI aura golI sUtA kA kArakhAnA zurU kiyA / adhyavasAya, parizrama, namratA, ImAnadArI, vyApArikajJAna Adi guNoM ke kAraNa Apake vyApAra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 meM AzAtIta bistAra huA ya zrImAn amara canda kA o bhI apano pharma meM sammilita kara liyA aura aba pharma kA nAma "e. so. bI seThiyA enDa kampanI rakha diyA / veljiyama, sviTajara - lainDabarlina ke raMga ke kArakhAnoM kI tathA gA~valA~ja gablan ASTriyA ke manihArI kArakhAne kI sola ejensiyA~ prApta karalI / Apane hAvar3A meM 'dhI seThiyA kalara enDa kemikala varksa limiTeDa" nAmaka raMga kA kArakhAnA kholA jo bhArata varSa kA sarva prathama raMga kA kArakhAnA thA raMga vizleSaNa ke phArmule sIkhane kelie Apane eka jarmana vizeSajJa ko dainika pA~ca minaTa ke lie 300 rupaye mAsika para niyukta kiyA thA / saM. 1971 (san 1914) ke prathama vizvayuddha meM raMgoM ke bhAva bar3ha jAne se raMga ke kArakhAnese AzAtIta lAbha huA / homiya paithI cikitsA paddhati ko Apane saM. 1965 meM apanAyA aura usakI anukU latA, sugamatA se prabhAvita hue / phalasvarUpa Apane prakhyAta DAkTara jatIndranAtha majamUdAra ke pAsa homiyopaithI kA abhyAsa kiyA aura pravINatA prApta kI / isakA sAkAra rUpa Aja " seThiyA jaina homiyopaithika auSadhAlaya " jahAM vArSika 55000 kI saMkhyA meM janatA niHzulka cikitsA pA rahI hai / vi.saM. 1969 (1913 ) meM bIkAnera meM mahAtmA gAMdhI roDa (pUrva nAma kiMga eDavarDa - memoriyala roDa ) para "bo seThiyA enDa sansa" nAma se dukAna kholI vaha Aja bhI bIkAnera kI prathama zreNI kI vizvasta jo janarala evaM phensI sAmAna ke lie prasiddha haiM / I saM. 1970 meM vIkAnera meM skUla sthApita ko jahAM baccoM ko vyAvahArika zikSA ke sAtha sAtha dhArmika zikSA bhI dI jAtI thI / isase bhI pahale Apane zAstra bhaNDAra kA kAma zurU karA diyA thA / saM. 1972 (1916 ) se pustaka prakAzana kA kAma zurU kiyA lAgata mUlya aura usase bhI kama mUlya para sAhitya upalabdhakara jaina samAja ke vikAsa meM Apane mahatvapUrNa bhUmikA adA ko / saMsthAne aba taka arthAt saM. 2028 taka 140 grantha prakAzita kie haiM jinameM kisI kisI kI 18 AvRtti taka chapa cukI hai / katipaya mahatvapUrNa granthoM ke nAma isa prakAra hai: -- jaina siddhAnta bola saMgraha bhAga 1 se 8 jaina darzana dazavaikAlika sUtra uttarAdhyayana sUtra prazna vyAkaraNa sUtra AcArAMga sUtra prazruta skaMdha ahita pravacana navatattva ( vistAra sahita ) bhagavatI sUtra evaM pannavaNA sUtra ke thokar3e. zabdArtha, anvayArtha bhAvArtha sahita Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvat 1978 meM zrI agara canda jI evaM Apane milakara samAja meM zikSA evaM dharma pracAra ke lie agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthAe~ sthApita ko jisakA navIna TrasTaDoDa 21 sitambara 1944 I0 ko kalakatte meM (saM. 2001 Asoja sudI 6) karAyA gyaa| saMsthA meM usa samaya bhI cala aura acala pAMca lAkha rupaye kI saMpatti thii| 21. 3. 46 ko vyAkhyana bhavana (seThiyA koThar3I) evaM tA. 28. 3. 46 ko saMsthA ko saMsthA ke kAryAlaya bIkAnera meM TraSTaDoDa rajisTarDa karAyA / auSadhAlaya, kanyApAThazAlA, chAnnAvagsa, pustakAlaya, kA siddhAntazAlA Adi vibhAgoM ke mAdhyama se saMsthA samAja ko sevA kara rahI hai| saM. 1979 zrAvaNa vado 10 pandraha varSa kI umra meM Apake putra udayacanda jI kA. AsAmayika nidhana ho jAne ke kAraNa Apake mana para saMsAra kI asAratA kA gaharA prabhAva paDA / Apane kalakatte kA vyApAra sameTa liyA aura dhArmika jJAna prasAra ora lage / saM. 1994 meM mApane "jJAna ikAvanI' kI racanA ko jo saM. 1998 meM prakAzita huI / san. 1926 meM Apa a. bhA. zve. sthA. jaina kAMnphrAMsa ke prathama adhivezana ke sabhApati bane / bIkAnera nagara aura rAjA ke lie kI gaI ApakI sevAeM avismaraNIya hai: 10 varSa taka bIkAnera myunisipala borDa ke kamiznara rahe / san 1529 meM sabase pahale janatA meM se Apa ho sarva sammati se borDa ke vAisa-presikenTa cune gye| san 1531 meM rAjya ne Apako oNnarerI majiSTreTa banAyA / do varSa taka Apa beMca oNpha oNnarerI majiSTreTsa meM kArya karate rahe / Apake phaisale kiye hue mAmaloM kI prAyaH apoleM nahIM huii| san 1538 meM myunisipala borDa kI ora se Apa bIkAnera lenischeTiva esebalI ke sadasya cune gye| maI 1549 meM mahilA jAgRti pariSad , bIkAnera kI sthApanA ke samaya muktahAtha se dAna diyaa| san 1930 meM bIkAnera Ulana presa kharIdA aura Ula bariMga phaikTarI (Wool Burring Factory) kharIdo / yahAM kI baMdhI gAMThe amerikA, lIvarapUla Adi sthAnoM ko jAtI haiM / bikAnera meM UnavyavasAya kI pragati meM Una presa kA bhI hAtha hai / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyagodho ke pAsa, kabUtaroM ke cuge ke lie evaM anya sahAyatA ke lie pRthak pRthak phaMDa sthApita kara seThiyA jI ne paropakAra bhAvanA kA sundara udAharaNa upasthita kiyA hai / seThiyA nAiTa kaoNleja kI sthApanA karake Apane jJAna ke naye AyAma pradAna kiye / rAtri ko hAIskUla inTara bI. e., ema. e. evaM saMskRta va hindI kI parIkSAoM ke lie yahAM niyamita kakSAeM lagatI thI / rAtri meM Azulipi (zorTa henDa) kI kakSA bhI kholI gaI thii| ___ ullekhanIya hai ki usa samaya bIkAnera meM meTrika se Age kI par3hAI nahIM thI aura dina ko arthopArjana kara rAtri ko vidyAdhyayana kara apanI unnati kara sake isI dRSTi se nAiTa kaoNleja kholA gayA thaa| usa samaya bIkAnera meM zikSA kI cetanA kama thI use jAgRta kara jo sevA seThiyA jI ne kI hai use bIkAnera bhUlegA nhiiN| seThiyA jo svanirmita mahApuruSa the / garIbI aura abhAva kI paristhitiyoM se uThakara unhoMne adhyavasAya, sAhasa evaM athAka parizrama se apane parivAra ko hI samRddhizAlI nahIM banAyA, samAja kI sevA bhI kI / ve svAvalambI the aura ahaMkAra unase kosoM dUra thA / muni na hote hue bhI ApakA tyAgamaya jIvana dekhakara sabakA mastaka jhuka jAtA thA / sadA sAdhaka rahakara navIna jJAna sIkhate rahe aura Apane apane vyavasAyika anubhavoM ke AdhAra para aneka vyApArI banAye / dinAMka 20-8-61 ko prAtaH dasa bajakara pacAsa miniTa para saMthArA pUrvaka Apane pArthiva zarIra chor3A para unake kArya amara haiM / seThiyA jaina pAramArthika saMsthA Aja cahuMmukhI pragati para hai aura samAja kI sevA kara rahI hai / saMsthA ne zatAdhika vidvAna taiyAra kie haiM jo vividha kSetroM meM mahatvapUrNa padoM para haiN| Apa sadA svAvalambI, sAhasI, adhyavasAyazIla evaM karmaTha rahe / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna zeThazrI agaracandajI bherudAnajI zoThiyA:-bIkAnera Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhamurabbIzrIe zeTha zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda. sva, sudhIrabhAi jyaMtIlAla jhaverI subaI. zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI rAjakATa. (sva.) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI rAjakATa h (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda, bacce beThelA-lAlAjI kizanacaMdajI sA. jauharI bhejA-suputra ci. mahetAvacalI sA. nAnA - anilakumAra jaina doyattA dilhI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIe (sva.) roThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaDa. (sva.) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAhu amadAvAda, rozrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAi amadAvAda (sva.) zeTha 2gajIbhAI mehanalAla zAha amadAvAda. sva, zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAi dhrAMgadhrA sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo paTela DosAbhAI gopAladAsa e bANa de (jI. amadAvAda) 1 amIcaMdabhAI tathA 2 gIradharabhAI bATaviyA mu. be galera madrAsavAlA svargastha nyAyamUni" ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA zAhajI zrI moDIlAlajI galunDiyA muH udayapura sva. zeThe mANekacaMda nemacaMda | mu. mAMgarela zrImAn zeTha kAnugA zrI dhIMgaDamalajI-ahamadAbAda Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvamurabbIzrIe sva. zezrI harisAi anopaya zAla sva. zeTha zrI tArAcaMdajI sAheba gelaDA maMlAta. madrAsa. zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RkhabhacaMdajA sA. ajItavAle (saparivAra ) bacce beThelA-moTAbhAi zrImAn mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA bAjumAM baiThelA- bhAI mizrIlAlajI baraDiyA umelA - sauthI nAnAbhAI pUnamacaMdajI baraDiyA zeTha zrI kIzanalAlajI phulacaMda sA0 beMgaloravAle zrImAn seThazrI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu0 madrAsa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. AdyamurabbIzrIo zrImAna zeTha popaTalAla mAvajIbhAI mahetA, jAmajodhapura zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI jAMgaDA, mu. jAlanA zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA. luNiyA / muhAsabhA bhUmAhAzI tathA zeThazrI jevatarAjajI amadAvAda rAjakoTa 52 urIsA bhIane bhatA bhadAsa sva. zrImAn zeThazrI mukanacaMdajIsA bAliyA pAlI mAravADa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIo - zrImAna zeTha maNIlAla popaTalAla vorA amadAvAda, janma tA. 10-6-1906 jamAna sTADhAnI jUnavANI nAhaTA, mu. dehalI zrI vRjalAla dulabhajI pArekha rAjakoTa, che keDArI -haraviMda jecaMdabhAI rAjakeTa, zrImAna lAlAjI kapuracaMdrajI nAhuTA * kAM zeThazrI maNIlAla jeThubhAI - pAlanapuravALA - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIo (sva.) zeThazrI dhArazIbhAi jIvaNalAla ArasI zrImAn zeTha jagajIvanabhAI ratanasIbhAI bagaDiyA, mu. dAmanagara zrI vinAdrakumAra virANI rAjakoTa zeTha zrI devacaMdabhAI phojIlAlabhAI valANI-surata ze' zrI amulakhabhAI malukacaMda pAlanapuravAlA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIe amalanera pArakha chogamalajI mulatAnamalajI zeTha raghunAthamalajI, zeTha bAbulAlajI " pannAlAlajI, zeTha suganacaMdajI - bhAnubhAI kezavalAla bhaNasAlI pAlanapura-su I mAnavatA Adya murakhkhI zeTha zrI mANekalAlabhAI amulakhabhAI mahetA ghATakopara-muMbaI zrImAna lAlAjI hajArI lAlajI zeTha zrI lakSmIcaMdajI jasakaraNajIjhaverI jhaverI-dehalI pAlanapura Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI candraprajJapti sUtrasya viSayAnukramaNikA prathamaM prAbhRtam viSaya kramAMka 1 2 zAstrapratijJA 3 viMzati prAbhRta saMkhyA tadarthazca 4 prAbhRtAntara prAbhRta tadgataviSayanirUpaNam 5 prathama prAbhRtAntaraprAbhRtaviSayanirUpaNam 6 dvitIyaprAbhRtAntaraprAbhRtaviSayanirUpaNam maGgalAcaraNam 7 dazamaprAbhRtagatAntaraprAbhRtanirUpaNam 8 muhUrttadvaya pravRddhi nirUpaNam 9 sUryAdimAsA'horAtravRddhihAninirUpaNama 10 bAhyAbhyantaramaNDalasaMcAri rAtriMdivapramANanirUpaNam 11 Adisya saMvatsara nirUpaNam 12 rAtridivayorhAnivRddhikrama nirUpaNam 13 paripUrNa pazcadaza muhUrttarAtriMdivayorarbhAvanirUpaNam 14 dAkSiNAtyArddhAttarArddha maNDalasaMsthitisvarUpanirUpaNam 15 sUryaparibhramaNa vicAraH 16 dvau sUryo parasparaM kiyadantareNa cAraM carataH 17 dvitIyamAse dvayoH sUryayorAntaryam 18 sUryasya dvi samudrAvagAhanirUpaNam 19 sUryasya ekarAtriMdive yAvat prathamadvitIya SaNmAsA'horAtra kSetrasaMcaraNa nirUpaNam 20 candrAdi maNDalasaMsthitiM maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 21 dvitIyaSaNmAse sUryaparibhramaNa nirUpaNam 22 AditaH aSTaprAbhRteSvAgata viSayasyopasaMhAraH pRSThAMka 1-3 3-4 4-5 5-9 9-10 10-11 11-14 15 15-18 19-23 23-25 25-30 30-33 33-43 43= 49 49-58 58-61 61-68 68-78 78-90 91-96 96-99 dvitIyaM prAbhRtam 23 sUryasya dvitIya SaNmAsa horAtre kSetrasaMcaraNam tathA ca sUryasya maNDalAt maNDalAntara saMcaraNam 99 - 111 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pratimuhUrta sUryasya gatenirUpaNam 25 gativiSaye svasiddhAMtapratipAdanam 26 sarvAbhyantAmaNDale sUryasya pravezaH 27 candrasUryayoH : prakAzakSetranirUpaNam 28 prakA zasya. saMsthAnanirUpaNam 29 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 30 sUryalezyAyAH pratighAtasvarUpam 31 ojasaMsthitinirUpaNam 32 sUryAvaraNanirUpaNam 33 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 34 bhagavatA pradarzitadivasarAtriprakArastanmuhUrtamAne ca 35 dakSiNArdhAttarArdhe varSAkAlAdinirUpaNam 36 sUryaH pauruSi chAyAM kati kASThAM nivartayiSyati 37 pauruSocchAyAyAH pramANanirUpaNam 38 pauruSIcchayAviSaye'nyatorthikamatam svamatanirUpaNaM ca 39 candrasUryayoH AvalikAnipAtaH 40 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 41 evaMbhAganakSatrasvarUpanirUpaNam 42 yogasyAdi nirUpaNam 13 yogasambandhAnnakSatrANAM kulatvAdikam 44 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 45 pUrNimAyAM kulopakulAdikam 46 amAvAsyA yogakArI kulAdinakSatram tathA ca nakSatrasannipAtaH . 47 nakSatrasaMsthAnanirUpaNaM tathA ca nakSatrANAM tArAsaMkhyAnirUpaNam 48 nakSatrANAM netRtvaM tathA ca pauruSI pramANa pratipAdakagAthArthaH 49 candramArganirUpaNam 50 candramArgAntaram tathA ca candrasUryamaNDalamArgatadantaraM ca 51 nakSatrANAM devatAdikam 112-120 121-134 134-141 142-149 149-152 152--166 167-171 172-183 184-185 186-191 192-199 200-206 207-210 210-216 216-225 226-228 229-239 240-244 245-256 257-259 260-284 284-289 289-310 310-315 316-330 330-334 334-351 1.351-353 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka viSaya 52. paJcadaza divasarAtrINAM nAmAni tathA ca tithinAmAni 53 aSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi bhojanAni ca 54 candrAdityacAranirUpaNam 55 laukikalokottaramAsanAmAni 7 56 saMvatsarasvarUpanirUpaNam 57 dvitIya yugasaMvatsaranirUpaNam 58 pramANasaMvatsaranirUpaNam 59 lakSaNa saMvatsara nirUpaNam 60 nakSatracakradvAranirUpaNam 6 1 nakSatrasvarUpanirUpaNam 62 sImAviSkaMbhanirUpaNam 63 nakSatrANAM candreNa saha yogakaraNam 64 paurNamAsyamAvAsyAnirUpaNam 65 sUryasya paurNamAsI parisamAptidezaH 66 candrasyAmAvAsyA parisamaptidezanirUpaNam 67 sUryasyAmAvAsyA parisamAptidezanirUpaNam 68 candrasUryo vA kena nakSatreNa paurNamAsI samApayatIti 69 sUryacandrayoramAvAsyA parisamAptinirUpaNam 70 nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 72 nakSatra paribhAganirUpaNam 72 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUNam 73 nakSatrAdi saMvatsarANAM saMkhyAdikanirUpaNam 74 paJcasaMvatsarANAM saMmelane rAtriMdivaparimANaM 75 saMvatsarANAM samAdi samaparyavasAnam - 76 RtuvaktavyatA pratipAdanam 77 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 78 sUryacandrayoH haimantImAvRttisvarUpam 79 chatrAtichatrayoge candrayoganirUpaNam pRSThAMka 353-361 361-366 366-368 368-369 370-376 376-403 404-411 412 - 415 415-420 420-424 424-429 429-431 432-435 436-439 440-442 442-444 445-456 457- 464 464-470 470-473 474-488 489-500 501-506 506 - 515 515-535 535-556 556-566 567-569 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka pRSThAMka 570-575 576-592 592-596 596-602 602-607 607-618 618-623 625626-628 629-634 .. viSaya ..80 candramaso vRddhayapavRddhinirUpaNam . . 81 maNDaleSu candrArdhamAsacAranirUpaNam .82 jyotsnAdhikyanirUpaNam .83 jyotiSkANAM zIghragatinirUpaNam 84 candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAganirUpaNam 1. 85. candrAdInAM nakSatramAsacaraNanirUpaNam .: 86 ahorAtrAdyAzritya candrAdInAM maNDalacAram . 87 candrasya jyotsnAlakSaNAdinirUpaNam 88 candrasUryANAM cyavanopapAtanirUpaNam 89 bhUmitaH sUryacandrayo ruccatvanirUpaNam . . 90 tArAvimAnAdhiSThAtRNAM aNutvatulyatvam 91 mandaralokAntaparvatAt candrasya parivArajyotizcakracAram .92 sarvAbhyantarAdi cArasUtranirUpaNam 93 vimAnaparimANanirUpaNam . 94 candravimAnavAhakadevAnAM saMkhyA 95 tArANAMparasparamantaranirUpaNam 96 candrasUryANAmagramahiNya kathanam ___97 jyotiSkadevAnAM sthitinirUpaNam ...... 98 candrAdInAM alpabahutvam ... 99 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 10. manuSyakSetrasthitacandrAdidevAnAM utpattikSetram 101 puSkaravaradvIpasaMbandhI vaktavyatA 102 indrAdi dvIpasamudranirUpaNam 103 candrasUryANAmanubhAvanirUpaNam .104 rAhu vaktavyatA 105 candrasya 'zazI' sUryasya 'Aditya, nAmakAraNam 106 candrasUryayoragramahiSINAM saMkhyAdivarNanam 107 aSTAzItigrahanAmAni samApta 637638-641 641-642 642-644 .. .. ... . 646-649 649-650 651652-680 680-684 684-688 688-690 691-693 693-702 702-704 704-710 710 715 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / zrIvItarAgAya namaH / jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya - zrI - ghAsIlAlavativiracitayA candrajJaptiprakAzikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtamzrI - candra prajJAptisUtram / maGgalAcaraNam namrIbhUta purandarAdimukuTa, -bhrAjanmaNicchAyayA, citrAnandakarI sadA bhagavatI yasyAGghrilakSmIH parA / sadvijJAna - nirantasindhulaharI, - magnAH svakarmakSayaM, kRtvA'nanta sukhasya dhAma bhavinaH prApuH zraye taM jinam // 1 // vimalaH kevalAssloka, - prabhAsaMbhArabhAsuraH / trijaganmukuro dhIro, vIro vijayatetarAm // 2 // zrIsudharmA mahAvIra - labdharatnojjvalo gaNI / nibabandha taduktArthe, namastasmai dayAlave // 3 // athaitatkaruNAlabdha, -vivekAmRtabindunA / tanyate ghAsilAlena, 'candrajJaptiprakAzikA' // 4 // pUjya IzvaralAlaca, gaNivaya hi vizrutaH / candraprajJaptivRttizca tatsmRtyartha viracyate // 5 // atha sUtrakArosvighnena zAstrasamASTyartham iSTasiddhyarthaM ca prathama miSTadevatAprItyarthaM tatstava - mAha - 'jaya' ityAdi / mUlam -- jayai navanaliNakuvalaya - viyasiyasayavattapattaladalaccho / vIro gaiMdamayagalasalaliyagayavikamo bhayavaM // 1 // chAyA - jayati navanalina kuvalayavikasitazata patrapatraladalAkSaH / vIro gajendramadakalasalalitagatavikramo bhagavAn ||1|| vyAkhyA - atra stavo dvividhaH - guNotkIrttanarUpaH, sAkSAtpraNAmarUpazca / tatra sAkSAtpraNAma - rUSaH stavaH sAmpratakAle naiva saMpadyate, samprati tIrthakarasyAvidhamAnatvAt / yat sthApanAtIrthakarasya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwww candraprAptisUtre sAkSAtpraNAmarUpaH stavaH kattuM zakyate, iti kathyate tanmithyAtvavilasitam , sthApanAyAM tannissAratvena tatra tIrthakaratvasyAsaMbhavAt / etadviSaye vistarato matkRtAyAmanuyogadvArasyAnuyogacandikATIkAyAM vilokanIyam / guNotkIrtanarUpaH stavazcAtra prastUyate-'jayaI' jayati vijayavAn bhavati rAgAdizatrujetR. tvAt , kaH ! ityAha-vIro, vIraH zrImahAvIrazcaramatIrthakara ityarthaH / atra 'jayati' iti vartamAnaprayogaH katham ! naivAtra saMpratikAle bhagavAn vIro vidyate ? iti na, tIrthakarANAM jJAnasattAyAH sarvatra sarvadA kAlatraye'pi vidyamAnatvAt teSAM sadaiva vartamAnatvameveti na kimapi zaGkanIyam / ____ athavA rAgAdizatravastu pUrvameva nirmUlIkRtAH kintu tatphalabhUtaM siddhatvamaghApyapratihatameva tiSThati, iti siddhatvaphale hetutvena upacArAt 'jayatItyuktam / athavA sampratyapi bhaktyA dhyAnagocarIbhUto dhyAtRRNAM rAgAdizatran apAkaroti uktaJca-'bhattIi jiNavarANaM, khippaMti puncasaMciyA kammA / AyariyaNamokAre, vijjA maMtA ya sijhaMti // bhaktyA jinavarANAM kSipyante pUrvasaMcitAni karmANi / AcAryanamaskAre vidyA mantrANi ca sidhyanti, iti vacanAt , tato jayatIti prayogo yukta eva / yadvA jayati sarvAnapi surAsurAdIn atizete dhAtUnAmanekArthatvAt , yo hi surAsurebhyo'pi svaguNairatizAyI vartate sa prekSAvatAM namaskaraNIyo bhavatyeva guNAdhikyAt tato jayatIti yuktameva / kau'sau ? ityAha vIro-vIraH, 'zUra-vIra vikrAntI' iti dhAtoH vIrayati kaSAyAdizatranu prati vikrAmatIti vIraH / asya vIra iti nAma na yAdRcchikaM kintu yathAvasthitameva parISahopasargAdijetRtvaviSayaM vIratvamAzritya suraiH kRtamidaM nAmAnanyasAdhAraNamiti / anena apAyApagamarUpo'tizayo dhvanyate / athavA 'I' gatipreraNayoH' iti dhAtoH vi-vizeSeNa Irayati-prerayati apunarbhAvarUpeNa AtmanaH sakAzAt aSTavidhakarmANi cyAvayatIti vIraH, yadvA IAturgatyarthako'pi, ataH vi-vizeSeNa zIghratayA Irayati gacchati zivamiti vIraH, atra bhagavato'pAyAvagamAtizayapratipattiH sUcitA sUtrakAreNeti / kiviziSTo vIraH ? ityAha-'navanaliNa-kuvalaya-viyasiya-sayavatta-patta ladalaccho' navanalina-kuvalaya-vikasita-zatapatra-prataladalAkSaH, tatra navaM-nUtanam-alpakAlikaM-yat nalinam-ISadaktaM kamalam tathA kuvalayaM nIlotpalam , tathA vikasitaM-praphullitaM zatapatraM-sAmAnyakamale tasya pratale-asthUle ye dale-patre tadvat akSINi=netre yasya sa tathA, yasya bhagavato netradvayam upAnte raktAbhAyuktatvena ISadraktaM, nIlAbhAyuktatvena ISannIlam praphullitatvena Ayatam komalaM-manohAri ca vartate iti bhAvaH / punaH kIdRzo vIraH ! ityAha-'gaiMdamayagalasalaliyagayavikamo' gajendramadakalasalalitagatavikramaH, atra-'madakala' zabdasya paranipAtaH prAkRtatvAt tena madakalaH madena sundaraH taruNa ityarthaH, etAdRzo yo gajendraH gajAnAM madhye indra iva indraH zeSagajebhyo guNAtizayitvAt , Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiprakAzikA TIkA maGgalAcaraNaM zAstrapratijJA 3 tasya salalitaM lAlityasahitaM manojJalIlAsahitatvAt etAdRzaM yat gataM gamanaM tadvat vikramaH padanyAso yasya sa tathA madonmattagajendravat manohArigatiyukta ityarthaH, punaH kIdRzo bIraH ! ityAha- 'bhayavaM' bhagavAn - bhagaH aizvaryAdirUpaH uktazca " aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // 1 // so'syAstIti bhagavAn / bhagavacchandasya vistRtavyAkhyA AcArAGgasUtre prathamazrutaskandhasya matkRtAyAmAcAracintAmaNiTIkAyAM vilokanIyA / anena vAgatizayaH pUjAtizayazca sUcyate / pUjA'tra surAsuranaranikara kRtatI rthaka rAdara satkAralakSaNA vijJAtavyeti / AbhyAM dvAbhyAmatizayAbhyAM jJAnAtizayo labhyate, jJAnAtizaye sati apAyApagamAtizayasyAvazyambhAvAt apAyApagamAtizayo'pi sidhyati / tIrthakarANAM apAyA'pagama-pUjA - vANI - jJAnAtizayabhedAt catvAro mUlAtizayA bhavanti / ete catvAro'tizayA :- 'avadviyakesamaMsuromana he ' avasthitakezazmazruro manakhaH, ityAdicatustriMzadatizayAnAmupalakSaNam, uparoktamUlAtizayacatuSTayamantareNa zeSANAM catustriMzadatizayAnAmasambhavAt, tatazca catustriMzadatizayopeto bhagavAn vIro jayatIti pUrveNa sambandhaH // gA0 1 // pUrva vartamAnatIrtha kara zrI vardhamAnasvAminaM praNamya sAmprataM sAmAnyena pazca parameSThinAM namaskAramAha - 'namikaNa' ityAdi / mUlam -- namiNa asurasuragarulabhuyagapakhiMdie gayakile se / arihe siddhAyarie, uvajjhAe savvasAhU ya // 2 // chAyA - natvA asurasuragaruDa bhujagaparivanditAn gataklezAn / arhataH siddhAcAryAn, upAdhyAyAn sarvasAdhUca // 2 // vyAkhyA- 'asurasuragarula bhuyagaparibaMdie' asurasuragaruDa bhujaga parivanditAn tatraasurA=asurakumArAH surAH - vaimAnikadevAH garuDA : = suvarNakumAradevAH, bhujagAH nAgakumAradevAH upalakSaNAt zeSANAM - vidyutkumArAdInAmapi grahaNaM bhavati, taiH parivanditAn = namaskRtAn 'gayakiaise' gataklezAn apagatajanmamaraNAdikkezAn etAdRzAn arhataH - tIrthakRtaH, tathA 'siddhAyarie ' siddhAcAryAn siddhAn AcAryAMzca tatra siddhAn = vyapagatasakalakarmamalatvena siddhigatinAmadheyaM sthAnaM prAptAn, AcAryAn svayaM paJcavidhajJAnAdyAcAraM paripAlayantaH santaH parAn prati tadupadeza Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre dAnatatparAn 'uvajjhAe' upAdhyAyAn svayaM dvAdazAGgAdhyayanaM kurvantaH parAn tadadhyayanamAnasAn kArayantastAn 'savvasAhU ya' sarvasAdhU~zca jJAnakriyAto mokSasAdhanapravaNAn arddha tRtIyadvIpa sthitAn munIn 'namiUNa' natvA - namaskRtya, kim ? ityAha 4 mUlam ---- phuDaviyaDapAgaDatthaM, vocchaM puvvasuyasAranIsaMdaM / suhumagaNiNovaihUM, joisagaNarAyapaNNartti // 3 // > chAyA-sphuTa vikaTa prakaTArthAM vakSye pUrvazrutasAranisyandaM / sUkSmagaNinopadiSTAM jyotirgaNarAjaprajJaptim // 3 // vyAkhyA--'phuDaviyaDapAgaDatthaM' sphuTavikaTaprakaTArthAm-sphuTaH spaSTo yathAvasthito vimalabodhaviSayatvAt, vikaTaH = gambhIrArthaH kuzAgrabuddhigamyatvAt, prakaTaH = sAkSAdakSareSveva parisphuraNazIlaH, etAdRzo'rtho yasyAM sA tathA tAm 'puvvasuyasAranIsaMda' pUrvazrutasAranisyandampUrvagataM zrutaM pUrvazrutaM tasya sAraH sArabhUtaM nisyandaM sArasyApi sArabhUtAm, anena - iyaM candraprajJaptiH pUrvebhya udghRteti dhvanyate / nanu iyaM ca na pUrvANi svayamadhItya tata uddhRtA kintu gurUpadezAnusArataH, ityatrAha-'suDuma' ityAdi 'suhumagaNiNovaI' sUkSmagaNinopadiSTAm, sUkSma iti sUkSmabuddhiyuko yo gaNI - AcArya:, tenopadiSTAm, guruNA pUrvANi yathAvyAkhyAtAni tAnyadhItya tebhya uddhRtAmiti bhAvaH, 'joisagaNarAyapaNNatti' jyotirgaNarAjaprajJaptim, tatra jyotIMSi - grahanakSatratArArUpANi teSAM gaNaH = samUhastasya rAjA = candraH, tasya prajJaptim - prajJApyate prarUpyate'nayeti prajJaptiH tatsvarUpapratipAdikA vacanapaddhatiH, tAm 'vocchaM' vakSye= pratipAdayiSyAmi prarUpayiSyAmItyarthaH // 3 // pUrveSu candrAdivaktavyatA gautamapraznabhagavannirvacana rUpaiva vartate tata iyaM candraprajJaptirapi tathaiva prarUpaNIyeti prathamaM gautamapraznasyopakSepaM nirUpayati- 'nAmeNa' ityAdi / mUlam - nAmeNa iMdabhUi-tti gAyamo vaMdiUNa tiviheNaM / pucchara jiNavaravasahaM, joisarAyassa paNati // 4 // chAyA - nAmnA indrabhUtiriti gautamo vanditvA trividhena / pRcchati jinavaravRSabhaM, jyotIrAjasya prajJaptim // 4 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadraptiprakAzikA TIkA vizatiprAbhRtasaMkhyA tadarthazca 5 vyAkhyA-'nAmeNa' nAnA 'iMdabhUitti' indrabhUtiriti indrabhUtiriti nAmnA prasiddhaH, 'goyamo' gautamaH gautamagotrotpannaH, saH 'tiviheNa'-trividhena manovAkAyena vaMdittA' vanditvA 'jiNavaravasaI' jinavaravRSamaM jinavareSu zreSThaM zrIvardhamAnasvAminaM 'pucchaI' pRcchati / kimityAha'joisarAyassa' jyotIrAjasya candrasya upalakSaNAt sUryAdInAM ca 'paNNatti' prajJaptim prajJApyateprarUpyate-candrasUryAdInAM cArasya yathAvasthitiyatra sA prajJaptistAM pRcchatIti sambandhaH // 4 // evaM gautamena pRSTaH san bhagavAn prathamaM tatsambaddhaM viMzatisaMkhyakeSu prAbhRteSu yad vaktavyaM tad gAthApaJcakenAha-'kai maMDalAi' ityaadi| mUlam kai maMDalAi vaccai 1, tiricchA kiM va gacchaI 2 / obhAsai kevaiyaM 3, seyAe kiM te saMThitI 4 // gA0 5 // kahiM paDihayA lessA 5, kahaM te oyasaMThitI 6 / ke sUriyaM varayaMti 7, kahaM te udayasaMThitI 8||gaa 6 // kaikaTThA pArisI-chAyA 9 jogetti kiM te Ahie 10 / ke te saMvaccharANAI 11, kai saMvaccharAi ya 12 ||gaa07|| kahiM caMdamaso vuDDI, 13, kayA te josiNA bahU 14 / ke ya sigdhagaI vutte 15 kiM te josiNalakkhaNaM 16||gaa08|| cayaNovavAya 17 uccattaM 18, sUriyA kai AhiyA 19 / aNubhAve kerise vutte, 20, evameyAi vIsaI ||gaa09|| chAyA kati maNDalAni vrajati 1, tiryak kiM ca gacchati 2 / avabhAsayati kiyatkaM, 3 pravetAyAH kiM te sNsthitiH4|| gaa05|| kutra pratihatA lezyA 5, kayaM te ojaHsaMsthitiH 6 / ke sUrya varayanti 7, kathaM te udayasaMsthitiH 8 // gA0 6 // katikASThA pauruSIchAyA 9, yoga iti kiM te AkhyAtaH 10 / kaste sNvtsr|nnaamaadiH 12, kati saMvatsarA iti ca 12||gaa 07 // kutra candramaso vRddhiH 13, kadA te jyotsnA bahvI 14 / kazca zIghragatirutaH 15, kiM te jyotsnAlakSaNam 16 ||gaa08| cyavanopapAtau 17, uccatvaM 18, sUryAH kati AkhyAtAH 19 / anabhAva kIdRza ukta 20, evametAni vizatiH ||gaa09|| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre vyAkhyA- 'kai maMDalAi baccaI' kati maNDalAni vrajati caturazItyadhikazatamaNDaleSu sUryo varSamadhye kati maNDalAni ekavAraM, kati vA maMDalAni dviHkRtvo vrajatItyetannirUpaNAviSayakaM prathamaM prAbhatamasti / asmin aSTAvantaraprabhRtAni, caturthAntaraprAbhRtAdArabhyASTamAntaraprAbhRtaparyantamekonatriMzat pratipattayazca santi / 'tiricchA kiM va gacchai' tiryak kiM vA gacchati sUryastiryaga dizi kathaM calati, iti viSayakaM dvitIyaM prAbhRtaM varttate, asmin trINi antaraprAbhRtAni caturdaza pratipattayazca santi 2 / 'obhAsai kevaiyaM' avabhASate kiyatkam , candraH sUryazca kiyatpramANakaM kSetraM prakAzayatItiviSayakaM tRtIyaM prAbhRtam, atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA dvAdaza pratipattayaH santi 3 / 'kiM te saMThitI' kA te saMsthitiH, te mate candrasUryayoH kidRzaM saMsthAnaM varttate? iti viSakaM caturtha prAbhRtamasti / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA SoDaza SoDazaceti dvAtriMzat pratipattayaH santi / atra tApakSetrasyAndhakArakSetrasyApi ca prarUpaNA urdhvamadhastiryak ca kiyattapatItyapi ca prarUpaNA vartate 4 // gA0 5 // 'kahiM paDihayA lessA' kutra pratihatA lezyA, sUryasya lezyA tejaH kutra pratihatA bhavatItinirUpakaM paJcamaM prAbhRtam / asmin anyatairthikaprarUpaNArUpA viMzatiH pratipattayaH santi 5 / 'kahaM te oyasaMThitI' kathaM te ojaHsaMsthitiH, te tava mate kathaM kena prakAreNa sarvadA ekarUpA'vasthAyinI ojasaH prakAzasya saMsthitiH saMsthAnam , athavA anyathA vA saMsthitirnAnAprakAreNa vA bhavatItiprarUpakaM SaSThaM prAbhRtam / asmin anyatairthikaprarUNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 6 / 'ke sariyaM varayaMti ke sUrya varayanti, sUrya dUrasthitAH ke pudgalAH sUrya sUryatejaH varayanti-sUryalezyAM prAptumicchanti spRzantItyarthaH, itipratipAdakaM saptamaM prAbhRtam / atrAnyataithiMkaprarUpaNArUpAH viMzatiH pratipattayaH santi 7 / 'kahaM te udayasaMThitI' te tava mate kathaM kena prakAreNa sUryasya-udayasya upalakSaNAt astasya ca saMsthitiH prakAraH yatra divaso rAtri ; bhavati tatra kaH prakAraH ?, yadA dakSiNottarayoH prathamasamayo bhavati tadA pUrvapazcimayoH tasmAd dvitIye samaye prathamaH samayo bhavati / atra jambUdvIpAdardhapuSkaradvIpaparyantasya varNanamasti, itinirUpakamaSTamaM prAbhRtam / asmin anyatairthikaprarUNArUpAstisraH pratipattayaH santi 8 // gA0 6 // 'kaikaTThA porisIchAyA' katikASThA pauruSIchAyA katikASThA=kiyatprakarSapramANA pauruSIchAyA pauruSIkAlasya kiMpramANA chAyA bhavatIti prarUpakaM navamaM prAbhRtam , tatrAnyatairthikaprarUpaNArUpAstisraH pratipattayaH santi / atra sUryatejasaH svarUpaM varNitam / yasmin Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra siprakAzikA TIkA prAmRtAntaraprAbhRtataGgataviSayanirUpaNam 7 samaye sUryaH svatejasA puruSasya chAyAM nirvarttayati tadvarNane'nyatairthikaprarUpaNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi / pauruSIcchAyAnirvarttane dve pratipattI staH, sUrya: katikAThAM pauruSIcchAyAM nirvarttayatItiviSaye SaNNavatiH pratipattayo'pi santi, evaM sarvamelane SaDviMzatyadhikaM zatamekaM ( 226) pratipattayaH santi / tathA pauruSyAmardhapauruSyAM dehapauruSyAM ca kati dinAni vyatIyante ? kati dinAni avaziSyante / tathA puruSacchAyAyAM kati dinAnigacchanti ? kati dinAni avaziSyante iti, tathA chAyA pazcavizatividhA bhavatItinirUpakaM navamaM prAbhRtam 9 / 'joetti kiM te Ahie' yoga iti kiM te AkhyAtaH, te tava mate yoga iti kim ? kisvarUpo yogaH ? iti candrasUryAbhyAM saha katinakSatrANAM yogo bhavatItipratipAdakaM dazamaM prAbhRtam, atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH paJca paJceti daza pratipattayaH santi 10 / 'ke te saMvaccha rANAI' kaste saMvatsarANAmAdiH, te tava mate saMvatsarANAmAdirantazca kaH katisaMkhyakAH saMvatsarAH / itipratipAdakamekAdazaM prAbhRtam 11 / 'kai saMvaccharAi ya' kati saMvatsarA iti ca saMvatsarAH kati santi !, paJca saMvatsarA santi teSAM mAsA dinAni muhUrttAzca kati ?, tathA ekasmin yuge candraRtoH sUryaRtozca kathanam dazavidhayogAnAM kathanaM ca, tathA kasmin nakSatre chatraparacchatrayoryogo bhavati ? ityetadviSayakaM dvAdazaM prAbhRtam 12 // gA0 7 // 'kaIM caMdamaso buDhI' kathaM candramaso vRddhiH, upalakSaNAt hAnizca katham ? kRSNapakSecandrasya vimAnaM rAhuvimAnasaMyogena rakto bhavati tadA pratidinaM kramaza udyotasya hAnirjAyate, zuklapakSe rAhuvimAnena virakto bhavati tadA kramaza udyotasya vRddhirbhavati, evamamAvAsyAyAzcaramasamaye candro rakto bhavati, pUrNimAyAzcaramasamaye candro virakto bhavati, zeSasamaye rakto viraktazca bhavati, muhUrttAdInAM mAnaM, candro yugAdau kutaH pravizati, atha nakSatrasya mAsArdhaM candrasyArtha - maNDalAni kati calanti ? evaM candrasya mAsArdhe candramaNDalAni kati calanti ? nakSatrasya - mAsA - dArabhya candrasya mAsArdhaparyantaM candrasya maNDalArdhAni katisaMkhyakAnyadhikAni calanti, candrasya svasya kAni maNDalAni santi / tathA'nyasya grahAdeH kAni maNDalAni santi ? ityAdiviSayapratipAdakaM trayodazaM prAbhRtam 13 'kayA te josiNA bahU' kadA te jyotsnA bahI, te tava mate jyotsnA candrikA bahNI prabhUtA kadA varttate ? upalakSaNAt alpA vA kadA ? ityAdiviSayakaM caturdazaM prAbhRtam 14, 'ke ya sigghagaI butte' kazca zIghragatiruktaH, candrAdInAM paJcAnAM jyotiSkANAM madhye kaH zIghragatiH kazca mandagatirasti, candraH sUryo nakSatraM vA ekasmin maNDale kati bhAgAn calati ?, pazcAnAM yugAnAmekaikasmin mAse candraH sUryo nakSatraM ca kati kati maNDalAni calanti ? tathA ekasmin ahorAtre candrasUryanakSatrANi kati kati maNDalAni calanti ? sUryasya nakSatrasya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vA ekakasmin maNDale kati kati ahorAtrANi bhavanti !, ekasmin yuge pratyekasya kati maNDalAni bhavanti, ityAdiviSayakaM paJcadazaM prAbhRtam 15 / 'kiM te josiNalakkhaNaM' kiM te jyotsnAlakSaNam, te tava mate jyotsnAyAH candrasUryaprakAzarUpAyAH kiM lakSaNam , upalakSaNAt chAyAyAH= andhakArasya kiM lakSaNam ? ityAdiviSayakaM SoDazaM prAbhRtam 16 / / gA0 8 // 'cayaNovavAya' cyavanopapAtau candrasUryayo cyavanamupapAtazcetiviSayakaM saptadaza prAbhRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 17 / 'uccattaM' uccatvam , candrasUryAdInAM samabhUmibhAgAt kiyatpramANakamuccatvam ? ityetatpratipAdakamaSTAdazaM prAbhRtam / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 18 / 'sUriyA kati AhiyA' sUryAH kati AkhyAtAH, dvIpasamudreSu candrasUryAdayaH kati-katisaMkhyakAH kathitAH ? ityetatpratipAdakamekonaviMzatitamaM prAbhRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA dvAdaza pratipattayaH santi 19 / 'aNubhAve kerise vutte' anubhAvaH kIdRza uktaH ! candrasUryayoranubhAvaH prabhAvaH sukhamityarthaH sa kIdRzaH kiMsvarUpakaH uktaH kathitaH ! candrasUryayoH sukhasya varNanaM yuvakapuruSadRSTAntena tasmAduttarottaramanantaguNaviziSTataraM sukhaM vAnavyantarAdArabhyAsurakumAraparyantaM varNitam , tebhyo'nantaguNaviziSTataraM sukhaM grahagaNanakSatratArArUpANAM kathitam , tebhyopyanantaguNaviziSTataraM sukhaM candrasUryayoH pratipAditam / candrasUryayodmasanaviSaye rAhuvarNanam-atrAnyatairthikaprarUpaNArUpe dve dve ceti catasraH pratipattayaH santi, aSTAzItigrahanAmapratipAdanam , candraprajJapterjJAnadAnAdivarNanaM cetyAdiviSayakaM vizatitamaM prAbhRtam 20 / 'evametANi vIsaI' evametAni viMzatiH prAbhRtAni cAsyAM candraprajJaptyAM santi / eSu viMzatisaMkhyakeSu prAbhRteSu madhye triSu prathama-dvitIya-dazamarUpeSu prAbhRteSu kramazo'STa-tridvAviMzati-rUpANi trayastriMzad antaraprAbhRtAni santi, zeSeSu saptadazasu prAbhRteSu antaraprAbhRtAni na santi / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH pratipattayaH sarvA militvA saptapaJcAzadadhikazatatrayasaMkhyakAH (357) bhavanti / atha prAbhRtazabdasya ko'rthaH ! ucyate-iha prAbhRtaM nAma yanmahApuruSAya dezakAlaucityena pariNAmasukhadaM viziSTaM vastu upanoyate tat prAbhRtanAmnA loke prasiddham / prAbhriyate-poSyate mahApuruSasyAntargataM mano yena tat prAbhRtam-upahAraH (bheTa) iti bhASAprasiddham , anayA vyutpattyA vakSyamANA zAstrapaddhatayo'pi paramadurlabhAH pariNAmasukhadAzca tA vinayAdiguNasaMpannebhyaH ziSyebhyo dezakAlaucityena samupanIyante'ta etAH zAstrapaddhatayaH prAbhRtAnIva prAbhRtAni santi tata etAH zAstrapaddhatayo'pi prAbhRtazabdena procyante / eSu cAntargatAni prAbhRtAni prAbhRtaprAbhUtAnIti kathyante ||gaa09|| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA01 gA010-12 prathamaprAbhRtagatAntaraprAbhRtaviSayanirUpaNam 9 tadevaM vizaterapi prAbhUtAnAmarthAdhikArAH pradarzitAH, atha viMzaterapi prAbhUtAnAmapAntargataprAbhataprAbhUtAnAM viSayAn varNayan pUrva prathamaprAbhUtagatASTaprAbhRtaprAbhUtAnAM viSayAn varNayati-'vuDovuDDhI' ityAdi / mUlamvu DDo-vuDDI muhuttANaM, addhamaMDalasaMThiI, ke te ciNNaM paDiyarai, aMtaraM kiM carati y||10|| ogAhai kevaiyaM, kevaiyaM ca vikNpii| maMDalANa ya saMThANe vikkhaMbhe aThTha pAhuDA // 11 // chAyA-vRddhayapavRddhI muhartAnAM ardhamaNDalasaMsthitiH / kaste cIrNa praticarati antaraM kiM caranti ca // 10 // avagAhate kiyatkaM, kiyatkaM ca vikampate / maNDalAnAM ca saMsthAnaM, viSkambhaH aSTa prAbhRtAni // 11 // vyAkhyA-'vuDDho-vuDDhI muhuttANaM' vRddhayapavRddhI muhUrtAnAm prathamasya prAbhRtasyASTau prAbhRtaprAbhRtAni santi, teSu prathame prAbhRtaprAbhRte antaraprAbhRte ahorAtragatAnAM muhUrtAnAM vRddhiH-vardhanam, apavRddhiH hAniH, ityetadviSayavaktavyatA varttate 1 / 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiH, dakSiNottarayoH saMcaratoyoH sUryayoryanmaNDalArdha, tasya pratyahorAtraM yA saMsthitiH=saMsthAnam AkRtiH tasyA varNanaM dvitIye'ntaraprAbhRte varttate 2 / 'ke te ciNNaM paDiyarai' kaste cIrNa praticarati, bhagavan ! te tava mate dvayoH sUryayormadhye kaH sUryaH kiyatkSetraM spRSTvA punaH apareNa sUryeNa cIrNam=pUrvasaMkrAntaM kSetraM praticarati saMcaratIti / tathA jambUdvIpe dvau sUyau~ staH tanmadhye kaH sUryo bharatakSetrasya, kazca airavatakSetrasyAsti, svaM prati svasya kAni maNDalAni, kAni cAnyasya maNDalAnItyAdiviSayaka tRtIyamantaraprAbhRtam 3 / 'aMtaraM kiM caraMti ya' antaraM kiM caratazca, dvAvapi sUryo parasparaM kiyaparimitasya kSetrasyAntaraM kRtvA cAraM carataH ? itiviSayakaM caturthamantaraprAbhRtam , atra viSaye 'nyatairthikaprarUpaNArUpAH SaT pratipattayaH santi 4 / 'ogAhai kevaiyaM' avagAhate kiyatkaM ekaikena rAtrindivena ekaikaH sUryaH kiyatkaMkiya pramANaka kSetramavagAhate-avagAhya cAraM caratItiviSayakaM paJcamamantaraprAbhRtam , atra paramatarUpAH paJca pratipattayaH santi 5, "kevaiyaM ca vikaMpaI kiyatkaM ca vikampate, kriyatkaM-kiyatpramANakaM ca kSetraM vikampate-vimuJcati vimucya cAraM caratItiviSayakaM SaSThamantaraprAbhRtam , atra paramatarUpAH sapta pratipattayaH santi 6 / 'maMDalANa ya saMThANe' maNDalAnAM ca saMsthAnam , sUryAdInAM maNDalAni kIdRzasaMsthAnayuktAni vartante ! itiviSayakaM saptamamantaraprAbhRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA aSTa pratipattayaH santi 7 / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 'vikkhaMbhe viSkambhaH-teSAmeva sUryAdimaNDalAnAM viSkambhaH kiyatpramANa iti, upalakSaNAt bAhalyasya AyAmasya paridhezca grahaNaM bhavati , itiviSayakamaSTamamantaraprAbhRtam , atra paramatarUpAstisraH pratipattayo vartante 8 / 'aha pAhuDA' aSTa prAbhRtAni prathame prAbhRte etAni pUrvoktAni aSTasaMkhyakAni antaraprAbhRtAni santi / eteSu aSTasvapi prAbhRtaprAbhRteSu paramatarUpAH sarvA ekonatriMzat pratipattayaH santIti // 10-11 // pUrvamaSTAnAmantaraprAbhUtAnAM nirUpaNaM kRtam , samprati teSu kutra kati kati paramatarUpAH pratipattayaH santIti saMgrahagAthAmAha-'chappaMca ya' ityAdi / mUlam cha-ppaMca ya satteva ya, aTTha ya tinni ya havaMti paDivattI paDhamassa pAhuDassa u, havaMti eyAoM paDivattI // 12 // chAyA-SaT paJca ca saptaiva ca aSTa ca tisrazca bhavanti pratipattayaH / prathamasya prAbhRtasya tu, bhavanti patAH pratipattayaH // 12 // vyAkhyA-atrAyeSu triSu antaraprAbhRteSu pratipattayo ne santi, caturthamArabhyASTamaparyantaM pratipattayaH santi, tA imAH-'cha' 'iti SaT caturthe prAbhRtaprAbhRte paramatarUpAH SaT pratipattayo varttante 4 / 'paMca ya' iti paJca ca pazcame paJcasaMkhyAkAH pratipattayaH santi 5 / 'satteva ya' saptaiva ca SaSThe sapta 6 / 'aTTa ya' aSTa ca saptame'STa 7 / 'tinni ya havaMti paDivattI'tisrazca bhavanti pratipattayaH, aSTame tisraH pratipattayaH santi 8 / evam 'paDhamassa pAhuDassa u prathamasya prAbhRtasya tu prathamasya prAbhRtasya mUlaprAbhRtasya caturAdiSu paJcasu prAbhRtaprAbhRteSu sarvA ekonatriMzasaMkhyakA 'bhavaMti paDivattI' bhavanti pratipattayaH, bhavanti santi pratipattayaH-anyatairthikaprarUpaNArUpA iti sarveSu prAbhRtaprAbhRteSu paramatamupapradazye pazcAt svamatamapi prakaTIkRtaM bhagavateti // 12 / / atha viMzatimUlaprAbhRteSu dvitIyamUlaprabhRtgatAnAM trayANAM prabhRtaprAbhRtAnAmarthAdhikArAnAha-'paDivattIo' ityAdi / mUlam-paDivattIo udae, aduva'tthamaNesu ya / bheyaghAe kaNNakalA, muhuttANa gaI iya // 13 // chAyA-pratipattaya udaye athavA'stamayaneSu ca / bhedadhAtaH karNakalA muhartAnAM gatirrAina // 1 // vyAkhyA--'paDivattIo udae aduva'tthamaNesu ya' pratipattaya udaye athavA'stamayaneSu ca dvitIyaprAbhRtasya prathame'ntaramAbhRte sUryasya udaye athavA astamayaneSu ca sUryaH kutrodeti kutrAsta Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01 gA0 13-15 dvitIyaprAbhRtarAtAntaraprAbhRtaviSayani. 15 metItyevaMrUpAH pratipattayaH paramatarUpAH pratipAditAH santi 1 / dvitIye'ntaraprAbhRte 'bheyaghAe kaNNakalA' bhedadhAtaH karNakalA, tatra bhedaH-maNDalasyApAntarAlaM, tatra ghAto-gamanam 'hana hiMsAgatyoH itivacanAt' sa keSAzcinmatenAtra pratipAdanIyaH, yathA vivakSitamaNDalaM sUryaH pUrayitvA tatpazcAd aparamanantaraM maNDalaM saMkrAmatItyevaMrUpo bhedadhAto'tra varNanaviSayo varttate / tathA karNakaleti-karNaH koTibhAgaH agrabhAga ityarthaH, tamadhikRtyAnyeSAM matena kalA varNanIyAH, yathA vivakSitamaNDale dvAvapi sUryoM prathamakSaNe praviSTau santau pUrvAparasthitaM koTidvayaM lakSIkRtya buddhidvArA sampUrNasya yathAvasthitamaNDalasya vivakSitatvAdaparamaNDalasya karNakoTibhAga saMmukhIkRtya ekaikayA kalayA mAtrayetyarthaH aparamaNDalAbhimukhaM gacchantau cAraM carataH, ityevaMviSayo'pi cAtra dvitIye'ntaraprAbhRte vartata iti2 / tRtIye'ntaraprAbhRte ca 'mahattANaM gaI iya' pratimaNDalaM muhUrtAnAM gatiriti gatiparimANaM varNanIyamasti, iti-evaM pUrvoktAH dvitIyaprAbhRtasya trayANAM prAbhRtaprAbhUtAnAM viSayAH kathitA iti // 13 // sUryaH kadA zIghragatirbhavati kadA mandagatizceti pratipAdayiSurAha-'nikkhamamANe' ityAdi / mUlam-nikkhamamANe sigghagaI, pavisaMte maMdagaI iya / culasIisayaM purisANaM, tesiM ca paDivattIo // 14 // chAyA-niSkrAman zIghragatiH, pravizan mandagatiriti / caturazItizataM puruSANAM, teSAM ca pratipattayaH // 14 // vyAkhyA-'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAd bahirdakSiNAbhimukha nirgacchan , uttarottaramaNDalaM saMkrAman sUryaH 'sigghagaI' zIghragatiH zIghragatimAn bhavati / asmin samaye uttarottaraM dinapramANasya hAniH, rAtripramANasya ca vRddhirbhavatIti bhAvaH / tathA 'pavisaMte' pravizan sarvabAhyamaNDalAdabhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan sUryaH 'maMdagaI mandagatiH anto'nto maNDalamAgacchan uttarottaraM mandamandatarAdinA mandagatiH mandagatimAn bhavati / asmin samaye uttarottaraM dinapramANasya vRddhiH rAtripramANasya ca hAnirbhavatIti bhAvaH / tesiM ca teSAM ca maNDalAnAM 'culasIisayaM' caturazItizataM-caturazItyadhikaM zatamekaM maNDalAnAM vartate, sUryasya tAni maNDalAni caturazItyadhikazatasaMkhyakAni santi, teSAM ca maNDalAnAM viSaye sUryasya pratimuhartagatiparimANavaktavyatAyAM 'purisANaM' puruSANAm anyatairthika janAnAM 'paDittIo' pratipattayaH-matAntararUpAH santi // 14 // samprati dvitIyamUlaprAbhRtagatAnAM pUrvoktAnAM trayANAM prAbhUtaprAbhUtAnAM madhye kasmin kasmin prAbhRtaprAbhRte kati kati pratipattayaH santIti nirUpayannAha--'udayami' ityAdi / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra candraprazatisUtre mUlam -- udayammi aTTha bhaNiyA, bheyagdhAe duve ca paDivattI / cattAri muhuttagaIe, hoMti biiyammi paDivattI // 15 // chAyA - udaye aSTa bhaNitAH, bhedaghAte dve va pratipattI / catasraH muhUrttagatau, bhavanti dvitIye pratipattayaH ||15|| - vyAkhyA - 'udayammi' udaye udayazabdopalakSite prathame prAbhRtaprAbhRte 'aTTha' aSTau aSTasaMkhyakA pratipattayaH 'bhaNiyA' bhaNitAH kathitAH tIrthakara gaNadharairiti gamyate 1, 'bheyamghA ' bhedaghAte bhedaghAtopalakSite dvitIye prAbhRtaprAbhRte 'duve ca' dve ca dvisaMkhyake 'paDivattI pratipattIvartete 2, 'cattAri' catasraH catuHsaMkhyakAH pratipattayaH, kutra ! 'muhuttagaIe' muhUrttagatau 'muhu'tAI' itizabdopalakSite tRtIye prAbhRtaprAbhRte santi 3 / ityevaM dvitIyaprAbhRtasya triSu prAbhRtaprAbhRteSu sarvAzcaturdazasaMkhyakAH pratipattayo bhavantIti // 15 // sAmprataM viMzatimUlaprAbhRteSu madhye dazamamUlaprAbhRta gatadvAviMzati saMkhyakAntaraprAbhRtAnAmarthAdhikArAn varNayituM gAthAcatuSTayamAha - 'AvaliyA' ityAdi / mUlam - AvaliyA 1 muhuttagge 2 evaM bhAgo 3 ya jogassa 4 / kulA 5 ya puNNamAsI 6 ya, saMnivAe 7 ya saMThiI 8 // 16 // tAragaM 9 ca NetA i 10, caMdamaggatti 11 yAvare | devANa ya ajjhayaNA 12, muhuttANaM nAmayA 13 iya // 17 // divasA rAI yattA 14 ya, tihi-gottA 16 bhoyaNANi ya 17 Aicca cAra 18 mAsA 19 ya, paMca saMvaccharA 20 iya // 18 // joisassa ya dArAI, 21 nakkhattavisa 22 iya / dasa pAhuDe ee, bAvIsaM pAhuDapAhuDA // 19 // chAyA - AvalikA 1 muhUrttAnaM 2 evaM bhAgAzca 3 yogasya 4 / kulAzca 5 pUrNamAsI 6 ca, saMnipAtazca 7 saMsthitiH 8 // 16 // tArA 9 ca netA 10 iti candramArga 11 iti cAparasmin / devAnAM ca adhyayanAni, 12 muhUrttAnAM nAmakAni 13 iti ca // 17 // divasA rAtrayazca uktAzca 14 tithi: - 15 gotrANi 16 bhojanAni 17 ca / AdityacAraH 18 mAsAzca 19 saMvatsarA 20 iti // 18 // jyotiSazca dvArANi, 21 nakSatraviSaya 22 iti / dazame prAbhRte ete, dvAviMzatiH prAbhRtaprAbhRtAni // 19 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01 gA016-19 dazamaprAbhRtagatAntaraprabhRtaviSayani. 13 vyAkhyA-dazame mUlaprAbhRte dvAviMzatisaMkhyakAni prAbhRtaprAbhRtAni santi, teSAmarthAdhikArAn darzayati-tatra prathame prAbhRtaprAbhRte 'AvaliyA' iti-AvalikAkramo varNanIyo vartate, yathA-abhijidAdIni nakSatrANi bhavantIti, atra paJca pratipattayaH santi 1, 'muhuttagge' iti muhUttAgram nakSatraviSayakaM muhUrttapramANaM dvitIye prAbhRtaprAbhRte vartate, arthAt candreNa saha nakSatrANAM katimuhUrtaparyantaM yogo bhavati, tathA sUryeNa saha kati ahorAtriSu yogo bhavatIti 2, 'evaM' evam-anena prakAreNa bhAgA' iti bhAgAH pUrvapazcimAdiprakAreNa tRtIye prAbhRtaprAbhRte vaktavyA iti 3, 'jogassa' yogasya. caturthe prAbhRtaprAbhRte yogasyAdivarNanIyaH, yathA vakSyati ca-"kahaM te jogassa AdI Ahiyatti vaejjA" iti rUpaH, idamuktaM bhavati-yugasyAdau candreNa saha prAtaH sAyaMkAle ca nakSatrasya yogo bhavatIti kathanamatra vartate 4, 'kulA ya' kulAni ca paJcame prAbhRte kulAni, ca-zabdAt upakulAni kulopakulAni cAdhikRtya nakSatrANAM candreNa saha yogo bhavatIti varNanaM vidyate 5, 'puNNamAsI ya' paurNamAsI ca, SaSThe prAbhRtaprAbhRte pUrNamAsIvaktavyatA, ca-zabdAd amAvAsyAyA api vaktavyatA vijJeyA, pUrNimAyAM yasya nakSatrasya yogo bhavati tannakSatrasatkasya kulasya kulopakulasya ca varNanaM varttate, evamamAvAsyAyAmapi vijJeyam / ekasmin yuge dvASaSTi62 saMkhyakAH : paurNamAsyaH, dvASaSTisaMkSyakA evAmAvAsyA iti sarvAH saMmilitAH caturvizatyadhikazata(124)saMkhyakAH parvANi kathyante, iyatparimitAnAmeva nakSatrANAM candreNa saha yogo bhavatIti 6, 'saMnivAe ya' saMnipAtazca, saMnipAtaH saMyoga iti, yasyAM pUrNimAyAM yasya nakSatrasya candreNa saha yogo bhavati tasyaiva nakSatrasya amAvAsyAyAM kasmin mAse candreNa saha yogo bhavatIti saptame prAbhRtaprAbhRte vidyate 7, 'saMThiI' saMsthitiH, aSTame prAbhRtaprAbhRte aSTAviMzatinakSatrANAM saMsthAnakathanaM vartate 8, // 16 // 'tAragga ca' tArAgraM ca, navame :prAbhRtaprAbhRte aSTAviMzatinakSatrANAM tArAparimANaM, kasya nakSatrasya kati tArAH ? iti varNayiSyate 9, 'NetA i' netA iti, dazame prAbhRtaprAbhRte 'netA' iti nAyakaH rAtreradhiSThAyakaH' yannakSatraM yasmin mAse svasyodayena astamayanena cAhorAtrasya samApti nayati, tathA yannakSatramAzritya yasyAM tithau rAtreH pauruSIbhAgaH kriyate tasya varNanamatra vartate 10, 'caMdamaggatti yAvare' candramArga iti cAparasmin , aparasmiMzcaanyasmin ekAdaze prAbhRtaprAbhRte, ityarthaH candramArga iti candramArgasya upalakSaNAt sUryamArgasya ca nakSatrANi samadhikRtya kathanaM varttate, yathA candramaNDalasya kAni kAni nakSatrANi dakSiNottarabhAgena yogaM yojayantIti, candrasya yasmin maNDale nakSatramaNDalAni saMkrAmanti yasmizca na saMkrAmanti, iti, sUryacandramaNDaleSu nakSatrANAM maNDalAni saMkrAmanti iti, sUryacandrayorvikampanakSetraM cetyAdi Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre varNanamasti 11, 'devANaM ajjhayaNA' devAnAmadhyayanAni, dvAdaze prAbhRtaprAbhRte devAnAM nakSatrAdhiSTha'yakadevAnAm adhyayanAni - adhIyante jJAyante ebhiriti vyutpasyA adhyayanAni abhidheyAni nAmAni varNanIyatvena santi 12, muhuttANaM nAmayA iya' muhUrttAnAM nAmakAnIti ca trayodaze prAbhRtaprAbhRte ekAhorAtrasambandhinAM triMzanmuhUrttAnAM kiM kiM nAmeti varNanam 13 || 17 || 'divasA rAI vRttA ya' divasA rAtrayazca uktAzca caturdaze prAbhRtaprAbhRte ekasya pakSasya divasAnAM rAtrINAM ca prakaraNAt nAmAni uktAnIti 14, 'tihI' tithayaH, paJcadaze prAbhRtaprAbhRte 'tihi' - iti paJcadazatithInAM nAmAnyuktAni 15, 'gottA' gotrANi, SoDaze prAbhRtaprAbhRte 'gottA' iti - aSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi proktAni 16, ' bhoyaNANi ya' bhojanAni ca saptadaze prAbhRtaprAbhRte 'bhoyaNANi' iti - aSTAviMzatinakSatrANAM bhojanAnyuktAni yathA - amukasmin nakSatre amuka vastu bhuktvA gamanaM zubhAya bhavatIti 17, 'AiccacAra' AdityacAraH aSTAdaze prAbhRtaprAbhRte Adityasya sUryasya, upalakSaNAt candrasya ca cAraH - caraNaM saMcaraNalakSaNaM kathitam 18, 'mAsA ya' mAsAzca - ekonaviMzatitame prAbhRtaprAbhRte ekasya saMvatsarasya kati mAsAH teSAM ca kAni laukikanAmAni kAni ca lokottaranAmAnIti kathanam 19, paMca saMvaccharA iya' paJca saMvatsarA iti / paJca saMvatsarA iti paJceti paJcasaMkhyakAH - nakSatra - yuga - pramANa - lakSaNa - zanaizcarasaMjJakAH saMvatsarAH, teSAM vaktavyatA'tra viMzatitame prAbhRtaprAbhRte varttate 20 // 18 // ' joi - sassa ya dArAI, jyotiSazca dvArANi - ekaviMzatitame prAbhRtaprAbhRte- jyotiSaH - nakSatracakrasya dvArANi vAcyAni yathA - aSTAviMzatinakSatrANi pUrvapazcimAdiprakAreNa kiMkiMdvArANi - kasya nakSatrasya kiM dvAramiti varNanam, atra pazca pratipattayaH santi 21, 'nakhattavisae iya' nakSatraviSaya iti - dvAviM zatitame prAbhRtaprAbhRte nakSatrANAm upalakSaNAt candrasUryayogAdInAM ca - viSayaH - nirNayo'tra vaktavyatvena varttate 22 / 'dasame pAhuDe' dazame mUlaprAbhRte 'ee' ete pUrvapradarzitAH 'bAvIsaM' dvAviMzatiH dvAviM zatisaMkhyakAH 'pAhuDapAhuDA' prAbhRtaprAbhRtAni santIti / idamuktaM bhavati - prathamaprAbhRtAdArabhya dazamaprAbhRtaparyantam (29-14-12-32-20- 25-20-3-126-10) ekanavatyadhikazatadvaya (291) parimitAH pratipattayaH santi / tadagre ekAdazaprAbhRtAdArabhya SoDazaprAbhRtaparyantaM pratipattayo na santi / punaH saptadazAd viMzatiparyantaM caturSu prAbhRteSu kramazaH paJcaviMzati-paJcaviMzatidvAdazacatuHsaMkhyakapratipatisaMmelanena sarvAH SaTSaSTiH (66) pratipattayaH santi / evaM sarveSu viMzatisaMkhyakeSu prAbhRteSu sarvAH pratipattayo militvA saptapaJcAdazadadhikazatatraya (357) saMkhyakA bhavantIti koSTake pradarzitam atra tRtIyamUlaprAbhRtAdArabhya navamamUlaprAbhRtaparyantaM, tathA ekAdazAdArabhya viMzatitamamUlaprAbhRtaparyantaM ca prAbhRtaprAbhRtAni na santIti // 19 // 14 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA0 1 sU0 1 5 6 mUlaprAbhRtakramAGkAH saMkhyA 1 2 3 4 7 8 9 10 mUlaprAbhRtAntaraprAbhRta- pratipattInAM kASTakamidam -- antaraprAbhRta 8 3 0 0 0 0 0 0 0 22 pratipatti saMkhyA 29 14 12 32 20 25 20 3 126 10 muhUrttavRddhayapavRddhinirUpaNam 15 mUlaprAbhRta- antaraprAbhRta- pratipatti kramAGkAH saMkhyA saMkhyA 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 0 0 o 0 0 0 0 0 0 * 0 O 0 O 0 0 25 25 12 4 pUrvaM mUlaprAbhRtAntaraprAbhRta-tadantargatapratipattisaMkhyA, tadadhikArAzcAbhihitAH / sAmprataM prathamaprAbhRtasya prathame'ntaraprAbhRte yaduktam 'bur3aDho - buDDhI muhuttANaM' iti tadeva vivecayituM prathamaM sUtramAha 'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM mihilA NAmaM NayarI hotyA, vaNNao / tI se NaM mihilAe NayarIe bahiyA uttarapuratthime disIbhAe ettha NaM maNibhadde NAmaM ceie hotthA cirAIe vaNNao / tIse NaM mihilAe NayarIe jiyasattaNAmaM rAyA, dhAraNI devI, knnnno| te kANaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA NiggayA, dhammo kahio, parisA paDigayA jAva rAyA jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM paDigae / teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTThe aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre goyamagotte sattussehe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI - tA kahaM te muhuttANaM vuDDhobuDDhI ya Ahietti vaejjA 'goyamA'! tA aTTha egUNavIse muhuttasayAI sattAvIsaM ca sattasadvibhAgA muhuttassa Ahietti ejjA | sU0 1 // chAyA - tasmin kAle tasmin samaye mithilAnAma nagarI AsIt, varNakaH / tasyAH khalu mithilAyA nagaryA bahiH uttarapaurastye digbhAge, atra khalu maNibhadra nAma caityamAsIt cirAtItaM varNakaH / tasyAM khalu mithilAyAM nagaryAM jitazatrurnAma rAjA, dhAraNI devI varNakaH / tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRtaH pariSat nirgatA, dharmaH kathitaH pariSat pratigatA yAvat rAjA yAmeva dizaM (Azritya ) prAdurbhUtaH tAmeva Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 candraprAptisUtre diza pratigataH / tasmin kAle tasmin samaye zramagasya bhagavato mahAvIrasya jyeSThaH antevAsI indrabhatirnAma anagAraH gautamagotraH saptotsedhaH yAvat paryapAsInaH evamavAdIttAvat kathaM te muhUrtAnAM vRddhadyapavRddhI ca AkhyAte iti vadet , gautama ! tAvat aSTau ekonaviMzatiH muhUtazatAni, saptaviMzatizca saptaSaSTibhAgAH muhUrtasya AkhyAtA iti vadet // sU0 1 // vyAkhyA-'teNaM kAleNaM' tasmin kAle bhagavadviharaNakAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye hIyamAnalakSaNe caturthArakarUpe 'mihilA NAma NayarI hotthA' mithilA nAma nagaryAsIt / sA tadA kIdRzI AsIt ! ityAha-'vaNNao' varNakaH varNanaprakAra,: tasyA nagaryA atra varNanaM vaktavyam, tacca varNanam auSapAtikasUtroktacampAnagarIvat 'RddhasthimiyasamiddhA' ityAdinagarIvarNanaM sarvamatra vaacym| 'tIseNaM' tasyAH khalu 'mihilAe NayarIe' mithilAyA nagaryA bahiyA' bahiH bahirbhAge 'uttarapurasthime disIbhAe' uttarapaurastye digbhAge uttarapUrvayorantarAle IzAnakoNe ityarthaH 'ettha NaM' atra khalu atraiva nAnyatra 'maNibhadde NAmaM ceie' maNibhadraM nAma caityaM yakSAyatanam 'hotthA' AsIt , kIdRg ? ityAha-'cirAIe' cirAtItam atyantAtItakAlikam atipurAtanam 'vaNNao' varNakaH, asyApi varNanam aupapAtikasUtroktapUrNabhadracaityavadvijJeyam / 'tIse NaM mihilAe NayarIe' tasyAM khalu mithilAyAM nagaryAm 'jiyasattU NAmaM rAyA' jitazatrurnAma rAjA, 'dhAraNI devI' dhAraNI devI-dhAraNInAmnI paTTarAjJI AsIt / 'vaNNo ' varNakaH varNanamatra vaktavyamiti / rAjarAjJI varNanamatraupapAtikasUtrokto vAcyaH / 'teNaM kAleNaM' tasmin kAle jitazatruzAsanakAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye tadupalakSitavartamAnasamaye 'sAmI' svAmI zrImahAvIraH 'samosaDhe' samavasRtaH sukhasukhena viharan prAmAnugrAmaM dravan yathArUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan tasmin maNibhadre caitye samAgataH / 'parisA NiggayA' pariSannirgatA, bhagavadAgamanaM zrutvA mithilAnagarIto janasamUho bhagavadvandanArtha taddezanAzrava. NArtha ca nirgata-ityarthaH / 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH agArAnagArarUpaH zrutacAritrarUpazca dharmoM bhagavatA pratipAditaH, atrApi aupapAtikasUtroktA 'asthi loe asthi aloe'tathA 'jaha jIvA vaccaMti' ityAdirUpA sarvA dharmadezanA'tra vaktavyA / 'parisA paDigayA' pariSat pratigatA, dharmadezanAM zrutvA pariSad yasyA dizAyA prAdurbhUtA tasyAmeva dizAyAM pratigatA-gatavatI / 'jAva rAyA jAmeva disi pAunbhUe tAmeva disiM paDigae' yAvat rAjA yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtaH tA meva dizaM pratigataH, jitazatrurAjA'pi bhagavato'ntike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTaH prItimanA harSavazavisarpahRdayaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM praznAni pRSTvA arthAn gRhItvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vanditvA namasyitvA maNibhadrAccaityAt pratiniSkramya yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtaH samAgataH tAmeva Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU01 sUryAdimAsA'horAtravRtihAnini0 17 dizaM pratigataH / teNa kAleNaM' tasmin kAle pariSatpratigamanAnantaraM 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye pariSadgamanAnantaraM tadupalakSitasamaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jehe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI pradhAnaziSyaH, anena gautamasya prathamAgamanaM sakalasaMghAdhipatitvaM ca suucyte| 'iMdabhUI NAmaM anngaare'| indrabhUtirnAma-indrabhUtinAmakaH anagAraH bAhyAbhyantaraparigrahavarjita', 'goyamagotte' gautamagotra:-gotreNa gautamaH gautamagotrotpanna ityarthaH, kiM viziSTaH ? ityAha- 'sattussehe' saptotsedhaH saptahastocchreyayuktazarIradhArau 'jAva' yAvat, atra yAva tpadena 'samacauraMsasaMThANasaMThie vajjarisahanArAyasaMghayaNe' ityArabhya 'musyasamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM' ityAdi saMgrAhyam, tadvayAkhyAnaM ca zrIbhagavatIsUtrasya prathamazatake'smatkRtAyAM prameyacandrikATIkAyAM vilokanIyam / 'pajjuvAsamANe' paryupAsInaH manovAkAyarUpayA trividhayA paryupAsanayA sevAM kurvan 'evaM vayAsI' evamavAdIt-evam-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-kathitavAn / kiM kathitavAn ? ityAha-'tA kahaM te' ityAdi / 'tA kahaM te' tAvat kathaM te tAvat prathamam santyapyanye'syAM candraprajJaptyAM bahavo viSayA praSTavyatvena, kintu AsatAM te, sAmprataM pUrvaM tvetAvadeva pRcchAmi yat-he bhagavan te-tava mate tava jJAnaviSaye kathaM kena prakAreNa 'muhuttANaM' muhUrttAnAm nakSatrasUryacandraRtumAsasambandhinAm ahorAtraviSayANAM 'vuDDhovuiDhI ya' vRddhayavRddhI ca cakAro'tra pRthakpadApekSayA, tena vRddhirapavRddhizcati jJAtavyam / vRddhiH divasarAtrigatamuhUrtAnAM vardhanam , apavRddhiH-teSAmeva hAnizca 'Ahietti' AkhyAte-kathite iti 'vaejjA' vadet etadviSayaM yadi ko'pi mAM pRcchet tadA'haM kimuttaraM dadAmIti he bhagavan ! kRpayA bhavAn ghadatu kathayatu / evamagre'pi vijJeyam / bhagavAnAha-he gautama ! 'tA' tAvat prathamam yathA tvayA yat prathamaM pRSTaM tadeva taduttaramAzritya prathamaM kathayAmi, tathAhi-'aha egUNavIsaM muhuttasavAI' aSTau ekonaviMzatirmuhUrtazatAni, ekasya nakSatramAsasya ekonaviMzatyadhikAnyaSTazatAni(819) muhUrtAnAm, tathA 'muhuttassa' muhUrtasya ekasya ca muhUrtasya 'sattAvIsaM ca' saptaviMzatizca 'sattasahibhAgA' saptaSaSTibhAgAH, ekasya muhUrtasya yadi saptaSaSTi gAH kriyante teSu saptaviMzatibhAMgA gRhyante (81927) etAvanmuhUrtaparimito nakSatramAso bhavatIti 'Ahie tti'AkhyAtam iti 'vaejjA' vadet evaM pRcchakasya kathyatAmiti / etadeva spaSTayati-iha candra-candrA-'bhivarddhita-candrA'bhivaddhitarUpapaJcasaMvatsarAtmake yuge saptaSaSTinakSatramAsA (67) bhavanti, ahorAtrarUpANi dinAni ca triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhavanti, eteSAM saptaSaSTisaMkhyakanakSatramAsairbhAge hRte labdhAni saptaviMzatirahorAtrANi (27) zeSA tiSThatyekaviMzatiH / sA muhUrtAnayanAtha triMzatA guNane jAtAni triMzadadhikAni SaT zatAni 630 / eteSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA nava9 muhUrtAH, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre zeSA saptaviMzatiravatiSThate 27, Agato'yaM nakSatramAsaH saptaviMzatirahorAtrA nava muhUrtAH, ekasya muhUrtasya ca saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 27-920 / tatra saptaviMzatyahorAtrA muhUrttAnayanArtham ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrttA bhavantIti triMzatA guNyante jAtAni dazottarANi aSTau zatAni 810 teSAM madhye uparipradarzitanavamuhUrttaprakSepaNena jAtAni pUrvapradarzitAni ekonaviMzatyadhikASTazatAni 819 / Agatametat nakSatramAsasya muhUrtaparimANam-ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni ekasya muhUrtasya ca saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 819-20 iti / asyopalakSaNatvAdeva sUryAdimAsAnAmapyahorAtrasaMkhyAM paribhAvya muhUrtaparimANaM yathAsUtraM paribhAvanIyam / tadapi prada ya'te-sUryamAsasya paJcadazottaranavazatAni 915 muhUrtAnAM bhavanti, tathAhi-ekasmin yuge sUryamAsAH SaSThirbhavanti 60, ahorAtrANi ca triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni 1830 / eteSAM sUryamAsarUpayA SaSTayA bhAgo hiyate tadA labdhAH triMzadahorAtrAH, zeSaM SaSTayA ardhe triMzadavatiSThate, taccAhorAtrasyAdhaM bhavati, etAvat sArdha triMzadahorAtraM (30 // ) sUryamAsaparimANamAyAtam / triMzanmuhUrttazcAhorAtro bhavatIti sArvatriMzat triMzatA guNane kRte jAtAni muhUrtAnAM nava zatAni ardha cAhorAtrasya pazcadaza muhUrtAstata AyAtaM pUrvapradarzitaM sUryamAsasya muhUrtAnAM parimANam pazcadazocarANi nava zatAnIti 915 / atha candramAsamuhUrtaparimANaM pradarzyate-ekasmin yuge candramAsA dvASaSTirbhavanti, triMzaduttarASTAdazazatAni 1830 cAhorAtrA bhavanti / eteSAmahorAtrANAM 1830 candramAsasaMkhyArUpayA dvASaSTyA bhAge hRte labdhAni ekonatriMzadahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH 2932 athvaa-saadhaikontriNshdhoraatraanni-ekshc-dvaassssttibhaagH29||-ete dvAtrizad dvASaSTibhAgA muhU nayanArtha triMzatA guNyante tena jAtAni SaSTayuttarANi-nava zatAni 960 / eteSAM dvASaSTayA bhAge hRte labdhAH paJcadaza muhUrtAH, zeSAzca triMzat 30 / ekonatriMzat 29 ahorA. trAzca muhUrttAnayanAtha trizatA guNyante tato jAtAni saptatyuttarANi aSTau zatAni 870, tataH pUrvapradarzitAnAM paJcadazamuhUrtAnAmeSu prakSepaNe samAgataM candramAse muhUrtaparimANam paJcAzItyuttarANi aSTau zatAni, ekasya muhUrtasya ca triMzad dvASaSTibhAgAH 885-30 iti / atha RtumAsamuhUrtaparimANaM pradarzyate---ekasmin yuge triMzad Rtavo bhavanti / RtumAsazca triMzadahorAtraparimito bhavati / asya nava zatAni muhUrtAnAM bhavanti 900, tathAhi-yugasyAhorAtrA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-1sU02bAhyAbhyantaramaNDalasaMcAre rAtrindivapramANani0 19 triMzaduttarASTAdazazatAni 1830 bhavanti / asyAH 1830 saMkhyAyAstriMzatA bhAge hate ekasyA RtoH SaSTirahorAtrA bhavanti 60 / eSAM muhUrtAnayanArtha trizatA guNane jAtAni aSTAdaza zatAni 1800 / ekasyA Rtodvo mAsau bhavato'to'STAdazazatAni dvAbhyAM vibhajyante tato jAtAni ekasya RtumAsasya nava zatAni (900) paripUrNAni muhUrtAnAmiti // etatsukhAvabodhArtha yantraM pradAte / yugamAsAH | 1 mAsasyAhorAtrAH / 1 mAsasya muhUrtAH nakSatramAsa 27 di. 9 mu. 27 819 27 mAzritya, sUryamAsamazritya | 30 di. 15 mu. ( 30 // ) candramAsa 29 di. 32 mAzritya, 885-30 athvaa29di.15mu.29||-1 | 62 mAsanAma 67 67 62 RtumAsamAzritya 30 67 atha yugamAsAnayanavidhiH-paJcasaMvatsarAtmakasya yugasya triMzaduttarASTAdazazata-1830saMkhyakA ahorAtrA bhavanti, te ca yasyAH saMkhyAyA nakSatrAdimAsasyAhorAtrairguNane triMzaduttarASTAdazazata1830 saMkhyA pUryate, te eva nakSatrAdimAsamAzritya yugamAsA bhavanti, tathAhinakSatramAsasyAhorAtrAH sapraviMzatirnavamuhUtrtayuktA (aho027 mu. 9)tathA saptaviMzatiH saptaSaSTi - bhAgAH, iyaM saMkhyA saptaSaSTyA guNyate tadA jAyante yugadinAni pUrvoktAni triMzaduttarASTAdazazatasaMkhyakAni 1830, tato nakSatramAsamAzritya jAtA yugamAsAH saptaSaSTiH 67 / evaM sUryAdimAsaviSaye'pi vijJeyam , taccoparitanakoSTha ke pradarzitaM tato'vaseyam / tadevaM mAsasambadhinaM muhUrtaparimANaM pradarzitam , etadanusAreNa candrAdisaMvatsarasambandhinaM yugasambandhinaM ca muhUrtaparimANaM svayamUhanIyamiti // sU0 1 // pUrva muhUrtaparimANaM pradarzitam , sAmprataM pratyayanaM yA divasarAtriviSayA muhUrtAnAM vRddhirapavRddhizca bhavati tAM pradarzayitumAha-'tA jayA gaM' ityAdi / mUlam-tA jayA NaM te mUrie savvanbhaMtarAo maMDalAo savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai, savvabAhirAo maMDalAo savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre esA NaM addhA kevaiNaM rAIdiyaggeNaM Ahietti vaejjA ? tA tiSNi chAvaTThe rAIdiyasayAI rAIdiyaggeNaM Ahietti vaejjA / / sU0 2 // 20 chAyA -- tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAt maNDalAt sarvabAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati, sarvabAhyAt maNDalAt sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati eSA khalu addhA kiyatA rAtriMdivAgreNa AkhyAteti vadet / tAvat trINi SaTSaSTiH rAtrindivazatAni rAtrindivAgreNa AkhyAteti vadet // sU0 2 // - vyAkhyA - 'tA' tAvat tAvacchabdArthaH pUrvavadeva sarvatra bhAvanIyaH, yat - anyeSu praSTavyaviSayeSu satsvapi prathamaM sUryacArAdiviSayaM pRcchAmIti gautamavAkyam, he bhagavan, 'jayA NaM' yadA khalu yasmin kAle 'sUrie' sUryaH 'savvabhaMtarAo maMDalAo' sarvAbhyantarAt sarveSAM maNDalAnAM madhye yad AbhyantaraM maNDalaM nahi tadagre AbhyantaratvaM maNDalAnAm, tasmAt nissRtyetizeSaH 'savvavAhiraM maMDala' sarvabAhyaM maNDalaM, sarveSAM maNDalAnAM madhye yad bAhyaM maNDalaM, nahi tada maNDalAnAM bAhyatvam, bAhyatvena sarvAntimaM maNDalaM 'saMkamittA' upasaMkramya - AkramyatatrAgatyetyarthaH 'cAraM carai' cAraM carati - gatiM karoti, tathA yadA ca 'savvabAhirAo maMDalAo' sarvabAhyAt maNDalAt pratikramya pratinivartya 'savvantaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati tadA 'esA NaM' eSA khalu 'addhA' - eSaH kAlaH sarvAbhyantaramaNDalAnnissRtya sUryaH sarvabAhyamaNDale gatvA punastatraiva sarvAbhyantaramaNDale samAgacchati, etadviSaya ko'ntarakAlaH 'kevaieNaM rAIdiyaggeNaM' kiyatA rAtrindivAgreNa katisaMkhyakenAhorAtrapramANena 'Ahie' AkhyataH - kathitaH pUrvatIrthakaragaNadharaiH ? 'tti' iti 'vaejjA' vadet kathayatu bhavAn iti gautamapraznaH / bhagavAnAha - he gautama ! 'tA' tAvat prathamaM zRNu, yat yadA sarvAbhyantaramaNDalAnnissRtya sarva bAhyamaNDalaM prApya cAraM carati, evaM sarvabAmaNDalAtpratinivartya sarvAbhyantaramaNDalamabhivyApya cAraM carati, etadviSayako'ntarakAlaH 'tiNNi chAvaTThI rAIdiyasayAI' trINi SaTSaSTiH rAtrindivazatAni SaTSaSTayuttaratrizatAhorAtrANi ( 366 ) 'Ahietti' AkhyAtaH iyaddivasapramANopetaH sUryasaMvatsaraH kathita iti 'vaejjA' vadet svaziSyAdibhya iti // sU0 2 // punaH praznayati - ' tA eyAe NaM' ityAdi / mUlam - tA eyAe NaM addhAe sUrie kaI maMDalAI carai ? kaI maMDalAI dukkhutto carai ? kai maMDalAI egakhutto carai ? / tA culasII maMDalasayaM carai, beyAsI I ca maMDalasayaM dukkhutto carai, taM jahA - nikkhamamANe ceva pavisamANe ceva / duve ya khalu maMDalAI egakkhutto carai, taM jahA - savvantaraM ceva maMDalaM, savvabAhiraM ceva maMDala // su03 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA01-203-4 sUryasaMcAramaNDalasaMkhyA- dinarAtrimAnani021 chAyA -- tAvat patayA khalu aDyA sUryaH kati maNDalAni carati ? kati maNDalAni dviH kRtvazvarati ? kati maNDalAni ekakRtvazvarati ? / tAvat caturazItirmaNDalazataM carati, dvaghazItaM ca maNDalazataM dviH kRtvazcarati, tadyathA - niSkrAman caiva pravizan caiva / dve ca khalu maNDale ekakRtvazcarati, tadyathA - sarvAbhyantaraM caiva maNDalaM, sarvabAhyaM caiva maNDalam // sU0 3 // vyAkhyA -- 'tA' tAvat prathamam 'eyAe' etayA - 'sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDale gatvA punastato nivartya sarvAbhyantaramaNDale samAgacchati etadrUpayA 'addhAra' addhayA - kAlena 'rie' sUryaH 'kaI maMDalAI' kati maNDalAni katisaMkhyakAni maNDalAni 'carai' carati-bhramaNa - viSayIkaroti ? teSu punaH 'kaI maMDalAI' kati maNDalAni 'dukkhutto' dviH kRtvaH - dvivAraM 'caraI ' carati ? tathA ' kai maMDalAI' kati maNDalAni 'egakhutto' ekakRtvaH - ekavAraM 'caraI' carati ? bhagavAn nAda - he gautama ! 'tA' iti iti tAvat 'culasI6' caturazItiH 'maNDalasayaM' maNDalazataM ca caturazItyadhikaM zatamekaM 184 maNDalAnAM 'caraI' carati bhramaNaviSayIkaroti tato'dhikasya sUryasambandhimaNDalasyA'sadbhAvAt / tathA 'beyAsII' dvayazItiH 'maMDalasayaM' maNDalazataM ca dvayazItyadhikaM zatamekaM 182 maNDalAnAM 'dukkhutto' dviH kRtvaH dvivAraM 'carai' carati 'taM jahA ' tadyathA - 'NikkhamamANe ceva pavisamANe ceva' niSkrAman caiva sarvAbhyantara maNDalAdvahirnira pravizan caiva sarvabAhya maNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaM prApayaMzceti dvivAraM caratIti / 'dube ya khalu maMDalAI ' dve ca khalu maNDale sarvAbhyantara sarva bAhyarUpe ' egakkhutto' ekavAraM ekaikavAram 'carai' carati - 'taM jahA ' tadyathA - 'samvantaraM caiva maMDalaM' sarvAbhyantaraM caiva maNDalam tathA 'savvabAhiraM caiva maMDalaM' sarvabAhyaM caiva maNDalam ekavAraM sarvAbhyantaramaNDalam, ekavAraM ca sarvabAhyamaNDalamiti bhAvaH // sU0 3 // athAditya saMvatsarasya divasarAtrimuhUrttaviSaye praznayati - ' jai khalu' ityAdi / mUlam - jai khalu tasseva AiccasaMbaccharassa saIM aTThArasamuhutte divase bhavai, saI aTThArasamuhuttA rAI bhavai, saI duvAlasamuhutte divase bhavai, saI duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se paDhame chammAse asthi aTThArasamuhuttA rAI, natthi aTThArasamuhutte divase, asthi duvAsamuhutte divase, natthi duvAlasamuhuttA rAI bhavai / docce chammAse asthi aTThArasamuhutte divase, Natthi aTThArasamuhuttA rAI, asthi duvAlasamuhuttA rAI, Natthi duvAlasamuhutte divase bhavai / paDhame vA chammAse docce vA chammAse Natthi paNarasamuhutte divase bhavai Natthi paNarasamuhuttA rAI bhavai tattha ko utti ejjA ? || sU0 (4) 1 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 candraprAptisUtre chAyA-yadi khalu tasyaiva AdityasaMvatsarasya sakRd aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, sakRd aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sakRd dvAdazamuhatoM divaso bhavati, sakRd dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / atha prathame SaNmAse asti aSTAdazamuhartA rAtriH, nAsti aSTAdazamuhUttoM divasaH, asti dvAdazamuhUrto divasaH, nAsti dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / dvitIye SaNmAse asti aSTAdazamuharto divasaH nAsti aSTAdazamahartA rAtriH, asti dvAda. zamuhurtA rAtriH, nAsti dvAdazamuhurtI divaso bhavati / prathame vA SaNmAse dvitIye vA SaNmAse nAsti pnycdshmuhtto divaso bhavati. nAsti paJcadazamuhurtA rAtrirbhavati tatra ko heturiti vadet ? // sU0 4(1) // vyAkhyA-'jai khalu' yadi khalu sUryasya sAmAnyatayA paribhramaNasya caturazItyadhikaikazatasaMkhyakAni sarvANi maNDalAni(184)santi, tatra SaTpaSTayadhikazatatraya(366)rAtrindivaparimitAyAmaddhAyAM madhyagatAni dvayItyadhikaikazata(182)maNDalAni dviHkRtvazcarati; prathamAntimamaNDalayozcaikaikavAraM caratItyevaM bhagavatA prarUpitam 'tasseva' tasyaiva SaTpaSTayadhikazatatrayarAtrindivaparimANasya (366) 'AiccasaMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'saI' sakRt ekavAram 'aTThArasamuhutte' aSTAdazamuhUrtaH aSTAdazamuhUrtaparimitaH 'divase bhavaI' divaso bhavati, tathA 'saI sakRt ekavAram 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrtA aSTAdazamuhUrtaparimitA 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati punazca 'saI sakRt ekavAraM 'duvAlasamuhutto' dvAdazamuhUrtaH dvAdazamuhUrtaparimitaH 'divase bhavaI' divaso bhavati, tathA 'saI' sakRt-ekavAraM 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrtA dvAdazamuhUrtaparimitA 'rAI bhavai' rAtrirbhavati 'se' atha tatrApi 'paDhame chammAse' prathame SaNmAse yadA sUryaH caturazI. tyadhikazatatamarUpe'ntime sarvabAhyamaNDale carati tadrape prathame SaNmAse ityarthaH 'asthi' asti 'aTThArasamuhuttA rAI' aSTAdazamuhUrttA rAtriH, kintu 'natthi' nAsti 'aTThArasamuhutte divase' aSTAdazamuhurto divasaH, tathA-'atthi' asti 'duvAlasamuhune divase'dvAdazamuhUtrto divasaH, kintu 'natthi' nAsti 'duvAlasamuhuttA rAI dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / evam-'docce chammAse' dvitIye SaNmAse sUryasya caturazItyadhikaikazata (184) saMkhyakeSu maNDaleSu prathamamaNDalopari paribhramaNarUpe dvitIye SaNmAse sarvAbhyantaramaNDarUpe ityarthaH 'atthi' asti 'ahArasamuhutte divase' aSTAdazamuhUttoM divasaH kintu 'Natthi' nAsti 'aThArasamuhuttA rAI' aSTAdazamuhUrtA rAtriH, tathA 'atthi' asti 'duvAlasamuhuttA rAI' dvAdazamuhUrtA rAtriH kintu 'Natthi' nAsti 'duvAlasamuhutte divase' dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati / punazcaivamapi bhavati yat 'paDhame vA chammAse' prathame vA SaNmAse antimamaNDalopari sUryasaMcaraNasamaye, tathA 'docce vA chammAse' dvitIye vA SaNmAse prathamamaNDalopari sthite sUrye 'Natyi' atra 'Nasthi' tinakAravAcako'vyayaH 'paNNarasamuhutte divase' paJcadazamuhUttoM divasaH 'bhavaI' bhavati, Natthi' na 'paNNarasamuhunArAI' paJcadazamuhUrtA rAtriH bhavai' bhavati 'tattha' Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-1 sU04 bAhyAbhyantaramaNDalasaMcAreNadinarAtrimAnani0 23 tatra etAdRzyAM sthitau 'ko heU' ko hetuH-kiM kAraNam ? 'tti vaejjA' iti vadet iti kathyatAmiti gautamapraznaH sU0 4 (1) / / pUrva gaumamena divasarAtriparimANaviSaye praznaH kRta iti pradarzitam , sAmprataM bhagavatA kimuttaraM dattamiti pradarzayan uttaravAkyamAha-'tA ayaM NaM' ityAdi / mUlam - tA ayaM NaM jaMbuddIve dobe savvadIvasamudANaM savvabhaMtarAe jAva visesAhie parikkheveNaM paNNatte / tA jayANaM mUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, duvAlasamuhuttA rAI bhavai / nikkhamamANe mUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamasi ahorattaMsi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohi egasaTThibhAgamuhuttehi UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohi egasadvibhAgamuhuttehiM ahiyA / se NikkhamamANe mUrie doccaMsi ahorataMsi abbhataraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie abhitaraM taccaM maMDalaM uvaMsakamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhi egasadvibhAgamahutehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai, cauhiM egasahibhAgamuttehi ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe surie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe do do egasadvibhAgamuhutte egamege maMDale divasakhettassa vivvuDDhemANe 2 rayaNikhettassa abhivuDDhemANe2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM mUrie savyabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvabhaMtaramaMDalaM paNihAya egeNaM teyAsIeNaM rAiMdiyasaeNaM tiNNi chAvaDhe egasadvibhAgamuhuttasayAI divasakhettassa nivvuiDhittA rAikhettassa abhivuDhittA cAraM caraI tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe ||suu0 4 (2) / se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMka mittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehi ahie / se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM mUrie bAhiraM tacca maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasahibhAgamuDuttehi Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egasadvibhAgabhuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sarie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe2 do do egasadvibhAgamuhutte egamege maMDale rAikhettassa nivvuDDhemANe2 divasakhettassa abhibuDDhemANe2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savvabAhirAo maMDalAo savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA-cAraM carai tayA NaM sambabAhiraM maMDalaM paNihAya egeNaM teyAsIeNaM rAiMdiyasaeNaM tiNNi chAvaTThiegasahibhAgamuhuttasayAI rAikhettassa nivvuDDhittA divasakhettassa abhivuDhittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhuro dibase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM AiccasaMvacchare / esaNaM AiccasaMvaccharassa pajjavasANe // sU0 4(3) // iti khalu tassevaM AiccasaMvaccharassa saI aTThArasamuhutte divase bhavai, saI aTTArasamuhuttA rAI bhavai / saI duvAlasamuhutto divase bhavai, saI duvAlasamuhuttA rAI bhavai / paDhame chammAse atthi aTThArasamuhuttA rAI, Natthi aTThArasamuhutte divase bhavai, asthi duvAlasamuhutte divase, Natthi duvAlasamuhuttA rAI bhavai / docce chammAse asthi aTThArasamuhutte divase, Natthi aTThArasamuhuttA rAI bhavai, atthi duvAlasamuhuttA rAI, Natthi duvAlasamahutte divase bhavai / paDhame vA chammAse docce vA chammAse Nasthi paNNarasamuhutte divase, Natthi paNNarasamuhuttA rAI bhavai, NaNNattha rAiMdiyANaM vuDDhovuDUDhIe muhucANaM cayovacaeNaM, NaNNattha vA aNuvAyagaIe // sU0 4 // // paDhamassa pAhuDassa paDhamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-1 // chAyA tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantaraH yAvat vizeSAdhikaH parikSepeNa prakSaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaramaNDalam upasaMkramya cAra carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati, dvAdazamuhurtA rAtrirbhavati / atha niSkrAman sUryaH nava savatsara ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantara maNDala upasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantara maNDala upasaMkramya cAra carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmUnaH, dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuhartAbhyAmadhikA, atha niSkrAman sUryo dvitIye ahorAtra abhyantara tRtIya maNDalamupasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantara tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khalu aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhurterUnaH, dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhU radhikA / evaM khalu etena upAyena niSkrAman sUryaH tadanantarAt Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA. 11 sU0 4 AdityasaMvatsaranirUpaNam 25 maNDalAt tadanantara maNDala saMkrAra 2 dvau dvau ekaSTibhAgamuhattau ekaikasmin maNDale divasa kSetrasya nirvardhayana2 rajanI trasya abhivardhayan2 sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAra varati / tAvat yadA khalu yaH sarvabAhya bhaNDalamupasaMkramya cAra carati tadA bala pAbhyantara maNDala praNidhAya kena jyazItikena rAtrindivazatena trINi SaTSaSTiH eka TabhAgamuharta zatAni divasakSetra ya nirvarthya, rAtrikSetrasya abhivayaM cAra carati tadA khalu uttamakASThaprAptA utkarpikA a TAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyako dvAdazamuhattoM divasa bhavati / etat khalu prathamaM SaNmAsam / etat khalu prathamastha SaNmAsasya paryavasAnam / patha pravizan sUryo dvitIyaM SaNma) m ayan prathame'horA bAhyAnantara maNDalamupasaMkramya cAra rali / tAvat yadA khalu sUryaH bAgAnantara maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khaluaSTA dazA ta rAtrirbhavati dvAbhyAmeka 'TabhAgamuhUrtAbhyAmUnA,dvAdamahattoM divaso bhavati dvAbhya mekapaSTibhAgAtabhyAmadhikaH / atha pravijJAna sUryo hilIye'horAne dAha tRtIya maNDala mupasaMkramya cAra carati / tAsa yadA khalu sUryo bAhya tRtIyaM samupasaMkraya cAra carati tadA khalu aSTAdazamuhartA rAvarbhavati catubhireka ghaTanAga hUtairUnA, dvAdazamahattoM divasa bhavati catubhirekaSASTabhAga mahattairadhikaH / evaM khalu etena upAyena praviAna sUryaH nadantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDA saMkrAman dvau dvau ekapaSTiAgamuhattI pakakasmin bhaNDale rAtrikSetrasya nirvardhayana 2 devasakSetrasya abhivardhayana 2 sarvAbhyantaramaNDalamupa maMtra cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhyAt maNDalAt sarvAbhyantara bhaNDala mupasaMkramya cAra carati tadA khalu sarvabAhyamaNDalaM praNidhAya ekena yazItikena gadivazatena trINi SaTpaSTiH ekaSaSTibhAgamuharta zatAni rAtrikSetramya nirbardhya, divasa kSetrasyAbhivardhya cAra carati : dA khalu uttamakASThAprAtaH utkarSaka: aSTAdazamuhattoM divs| bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM paNmAsam , etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam , eSa khalu AdityasaMvatsaraH / etat khalu Adi yasaMvatsarasya paryavasAnam // 20 // iti khalu tasyaivam AdityasaMvatsarasya sakRt aSTAdazamuharto divaso bhavati, sakRt aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sakRt dazamuhUtto divaso bhati, sakRt dvAdazamuhartA rAtri bhavati / prathame SaNmAse asti aSTA dazamuhUrtA rAtriH, nAsti aSTAdazamuhattau divaso navatiH asti dvAdazamuhRttau divasaH, nAsti dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / ditIye pAse asti aSTAdazamuhattau divasa.. naari| aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati. asti dvAdazamahata rAtri , nAsti dvaadshmhtto divaso bhavati / prathame vA paNmAse ditIye vA SaNmAse nAsti paJcadazamahattoM divasaH, nAsti paJcadazamahattA rAtrirbhavati nAnyatra rAtrindivAnAM vRddhaya vRddhibhyAM muhantAnAM cayopacaye, nAnyatra vA anupAtagatyA / sU0 4 / / prathapasya prAbhRtamya thimaM prAbhRtapAbhRtaM samAptam // 1-1 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratisUtre vyAkhyA - 'tA' tAvat 'ayaM NaM' ayaM khalu pratyakSopalabhyamAnaH 'jambUddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH jambUdvIpAbhidhAno madhyajambUdvIpaH, sa kIdRza: ? ityAha- 'savvadIvasamuddANaM' sarvadvIpasamudrANAm etadatiriktAvaziSTAnAM sarveSAM dvIpAnAM samudrANAM ca madhye 'savbandhaMtarAe' sarvAbhyantaraH sarvathA'bhyantaravartI 'jAva visesAhie' yAvat vizeSAdhikaH, atra yAvatpadena "savvakhuDDA vaTTe, tellApUya saMThANasaMThie baTTe, rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe, pukkharavarakaNNiyAsaMThANasaMThie baTTe, paDipuNNacaMda saMThANasaMThie joyaNasaya sahassamAyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAIM solasa sahassAIM donni ya sattAvI se joyaNasae tinni kose aTThAvIsaM ca dhaNusa, terasa ya agulAI addhagulaM ca kiMci" iti pAThaH saMgrAhyaH / tathA ca chAyAsarvakSullako vRttaH, tailApUpasaMsthAnasaMsthito vRttaH, rathacakravAlasaMsthAnasaMsthito vRttaH, puSkaravarakarNikAsaMsthAnasaMsthito vRttaH, pratipUrNacandra saMsthAnasaMsthitaH yojanazatasahasramAyAmaviSkambhena, trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptavizatiryojanazate (316227) trayaH krozAH, aSTAviMzatizca dhanuHzatam, trayodaza ca aGgulAni, ardhAGgulaM ca kiJcid iti vizeSAdhika iti sambandhaH 'parikkheveNa paNNatte' parikSepeNa paridhinA prajJaptaH / sa ca - AyAmaviSkambhAbhyAM lakSayojanapramANatvAt sarvebhyo laghuH, 'vaTTe' tti vRttaH golAkAraH, tatparidhizca - saptaviMzatyadhikadvizatoMtaraSoDazasahasrAdhikaM lakSatrayaM (316227) yojanAnAm, tadupari krozatrayam, aSTAviMzatyuttaramekaM zataM 128 dhanuSAm punazca trayodazAGgulAni kiJcidvizeSAdhikamardhamaGgulaM cetiparimitA / asya vizeSavyAkhyA'nyatra vijJeyA / asmin jambUdvIpe dvIpe 'tA' iti tAvat 'jayA NaM yadA khalu yasmin kAle 'sUrie' sUryaH 'savvamaMtaramaMDalaM' sarvAbhyantaramaNDalam sUryasaMcaraNasya sarvamaNDalAni caturazItyadhikazata (184) saMkhyakAni bhavanti, tatra yadA sUryaH sarvAbhyantaramiti meroH pArzvasya maNDalaM sarvaprathamaM maNDalamityarthaH 'uvasaMkamittA' upasaMkramya tatrAgatya 'cAraM carai' cAraM carati saMcarati sAyanakarka saMkrAntipUrvadivase iti bhAvaH 'uttamaka patte' uttamakASThAprAptaH parAkASThAprAptaH, atra kASThAzabdaH prakarSArthavAcakastena paramaprakarSaprAptaH ityarthaH, ataeva 'ukko' utkarSakaH utkRSTaH yato'dhiko'nyo divaso na bhavati sa iti bhAva: 'ahArasamuhutte' aSTAdazamuhUrttaH aSTAdazamuhUrttaparimitakAlayuktaH SaTtriMzadgha TikAyukta ityarthaH ' divase bhavaI' divaso bhavati ' jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrttA dvAdazamuhUrttaparimitA caturviMzatighaTikAyuktetyarthaH ' rAI bhavara' rAtrirbhavati jambUdvIpe kSetravizeSe iti bhAvaH / eSa ahorAtraH pAzcAtya sUrya saMvatsarasya paryavasAnam / 26 atha sUryasya sarvAbhyantara maNDalAt niSkramaNaviSaye prAha-- -' se nikkhamamANe ' ityAdi, 'se' saH 'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantararUpaprathama maNDalAddbahirgamana Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaziprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU0 4 rAtrindivayoni vRddhikramanirUpaNam 27 mArga prati gacchan 'sUrie' sUryaH 'nava' navaM pUrvasaMvatsarAdanyaM 'savaccharaM' saMvatsaraM 'ayamANe' ayan prApnuvan tatra pravarttamAna ityarthaH ' paDhame' prathame tadviSayake Adhe 'ahoraca si' ahorAtre 'abhitarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAt dvitIyaM 'maMDala' maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya tatra sthitvA 'cAra caraI' cAraM carati paribhramati gatiM karotItyarthaH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'abhitarANaMtara maMDalaM' abhyantarAnantaraM maNDalaM pUrvoktaM dvitIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu - 'advArasamuhutte' aSTAdazamuhUrttaH 'divase bhavai' divaso bhavati kintu saH 'dohiM' dvAbhyAM 'egasadvibhAgamuhutte hi' ekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'UNe' UnaH nyUno bhavati (17 ) tathA 'rAI' rAtriH 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrttA bhavati, sA ca 'dohiM esaTTibhAgamuhutte ahiyA' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAmadhikA bhavati ( 12 -- ) kathameta61 59 61 divyAha-iha caikaM maNDalamekenAhorAtreNa sUryadvayadvArA parisamApyate, pratyahorAtraM maNDalasya triMzadadhikA'STAdazazatasaMkhyakA (1830) bhAgAH parikalpyante teSu ekaikaH sUrya ekaikaM bhAgaM divasa kSetrasya rAtrikSetrasya vA yathAkAlaM hApayitA vardhayitA vA bhavati, sa ca maNDalagata eko bhAgastriMzadadhikASTAdazazatatamo'ntimo bhAgo muhUrtai kaSTibhAgeSu dvibhAgarUpo bhavati (2) 61 tavettham - maNDalasya te triMzadadhikASTAdazazata bhAgA : (1830) sUryadvayamAzritya ekenAhorAtreNa prApyate, eko'horAtrazca triMzan muhUrttapramANo bhavati, te ca triMzanmuhUrttA ekaikasUryAzrayaNena sUrya dvayApekSayA SaSTirmuhUrttA bhavanti, tatastrairAzikagaNitakramAvasaraH prAptaH tathA ca- yadi SaSTibhAgAH - muhU. muhUrtteSu triMzadadhikASTAdazazatabhAgA labhyante tadA ekasmin muhUttai kati bhAgA labhyante ? evaM bhAjaka - bhAjya - guNaka rUparAzitrayasthApanA yathA - 60 | 1830 | 1 atrAntyena ekakarUpeNa guNakarAzinA madhyagatabhAgyarAzirguNyate, bhAjaka bhAjya guNakajAtAni tAnyeva triMzadadhikASTAdazazatAni (1830) eSAmAdyena SaSTi- rAzi: rAzi- rAzi: rUpeNa bhAjakarAzinA bhAgo hiyate tadA labdhAH sArvatriMzadbhAgAH (30|) etAvanto bhAgA ekasmin muhUrttaM labhyante / sa caiko muhUrtta ekaSaSTibhAgIkriyate, te ekaSaSTibhAgAH sArddhatriMzatA vibhAjyate tata Agatau dvau / evameko bhAga AgataH - dvAbhyAM muhUrtaikaSaSTibhAgAbhyAm muhU0 61 atha prakArAntarametat-tryazItyadhikaikazatAhorAtraiH (183 ) SaNNAM muhUrttAnAM hAnirvRddhirvA bhavati, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 candra prajJaptisUtre atra pRcchyate-yadi tryazItyadhikaikazatAhorAtraiH SaD muhUrttA hAnau vRddhau vA bhavanti tadA ekenAhorAtreNa aho 0 | mu0 aho 0 |183 6 1 || kiM labhyate ! atrApi rAzitrayaM bhavati, sthApanAca atrApi antyena rAzinA jAtAsta eva SaT, ete tryazItyadhikazatena bhAgahriyate tato bhAjyabhAjaka ekakarUpeNa madhyarAziH SaTsaMkhyArUpo guNyate haraNaM prApyate kintvatroparitanasya bhAgyarAzeH stokatvena bhAgoM na rAzyokhi kenApavarttanA kriyate tena jAta uparitano rAzirdvikarUpaH 2, adhastano rAzizva --ekssssttiruupH| bhagatau dvau muhUrtaikaSaSTibhAgau 2 tau caikasminnahorAtre vRddhirUpeNa hAnirUpeNa vA 61 prApyate iti / 'se' saH 'NikkhamamANe' niSkrAman bahirnissaran 'sUrie' sUryaH 'doccaMsi dvitIye prathamasyAyanasya dvitIye 'ahorattaMsi' ahorAtre 'abbhaMta raM' AbhyantaraM 'taccaM ' tRtIyaM sarvAbhyantaramaNDalApekSayA tRtIyaM 'maMDala' maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya prApya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'abhitaraM taccaM maMDalaM' AbhyantaraM tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'ahArasamuhutte' aSTAdamuzahUrta: 'divase bhavai' divaso bhavati kintu saH 'cauhiM egasaTThibhAgamuhutterhi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtaiH 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttArAI bhavaH' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu sA ca ' cauhiM egasaTTibhAgamuhutterhi' caturbhirekaSaSTibhAgamuhUtaiH 'ahiyA' adhikA bhavati, pratyahorAtraM pratimaNDalaM dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAM hInatvAdhikatvasadbhAvAt ' evaM khalu' evaM khalu evam anenaiva prakAreNa khalu nizcitam 'eeNaM' etena pUrvapradarzitena pratyahorAtraM pratimaNDalamekaSaSTibhAgeSu dvibhAgarUpahAnivRddhirUpeNa 'uvAeNaM' upAyena anayA rItyA ityarthaH 'NikkhamamANe ' ' niSkrAman maNDalaparibhramaNagatyA zanaiH zanaiH sarvabAhyamaNDalarUpadakSiNAbhimukhaM gacchan ' mrarie' sUryaH ' tayANaMtarAo' tadanantarAt vivakSitAt pUrvasthAnarUpAt 'maMDalAo' maNDalAt 'tayANaMtaraM' tadanantaraM tadagretanaM 'maMDala' maNDalaM 'saMkamamANe' saMkrAman prApnuvana, pratyahorAtraM 'do do' dvau dvau 'egasadvibhAgamuhutte' ekaSaSTibhAgamuhUrtto 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale pratimaNDalamityarthaH ' divasakhettassa' divasakSetrasya divasa bhAgasya 'nibbuDDhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2 divasa nyUnaM kurvannityarthaH, tathA 'rayaNikhettassa' rajanIkSetrasya rAtribhAgasya 'abhivuDDhemANe 2' abhivardhayan 2 rAtribhAgamadhikaM kurvannityarthaH krameNa 'savvabAhiraM' sarva bAhyaM caturazItyadhikazatatamam yat tryazItyadhikazatatameM ahorAtre prathamaSaNmAsa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU0 4 rAtrindivayohAnivRddhikramanirUpaNam 29 paryavasAnabhUtaM bhavati tat sarvamaNDalebhyo bAhyamantimamaNDalamupasaMkramya cAraM carati / idamuktaM bhavatisUryasya sarvANi maNDalAni caturazItyadhikazatasaMkhyakAni (184) bhavanti, teSu sUryasya bhramaNaM tu sarvAbhyantararUpaM vihAya zeSatryazItyadhikazatasaMkhyakeSveva maNDaleSu bhavati tataruyazItyadhika zatatamehorAtre caturazItyadhikazatatamaM maNDalaM prApnotyeveti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA gaM' tadA khalu 'savvabhaMtaramaMDalaM' sarvAbhyantaramaNDalaM 'paNihAya' praNidhAya Azritya tatra sUryasya sthitatvAttamaparigaNayya dvitIyamaNDalAdArabhyetyarthaH 'egeNaM' ekena 'teyAsIeNaM' tryazItikena tryazItyadhikena 'rAIdiyasaeNaM' rAtriMndivazatena tryazItyadhikazatasaMkhyakairahorAtrairityarthaH 'tinni chAvaTThI egasahibhAgamuhuttasayAI trINi SaTSaSTiH ekaSaSTibhAgamuhUrtazatAni SaTpaSTayadhikazatatrayasaMkhyakamuhUrtekaSaSTibhAgAn (1) divasakSetrasya 'nibuDhittA' nirvarthya hApayitvA 'rAikhettassa' rAtrikSetrasya tAneva bhAgAn 'abhivuDDhittA' abhivayaM cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA ata eva 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrtA SaTtriMzadghaTikAparimitA 'rAI bhavaI' rAtribhavati tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvanyUnaH tataH paraM nyUnatvAbhAvAt 'duvAlasamuhatte' dvAdazamuhUrtaH caturvizatighaTikAparimitaH 'divase bhavai' divaso bhavati / 'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathama SaNmAsam / sUtre ArSatvAtpuMstvam evamagrepi 'esa NaM' etat khalu tryazItyadhikaikazatatamAhorAtraM 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe paryavasAnam antimamahorAtramityarthaH / atha dvitIyam uttarAbhimukhaM SaNmAsaM pradarzyate-'se pavisamANe' isyAdi / 'se' iti saH athavA 'se' atha-dakSiNAbhimukhasUryacArAnantaraM 'pavisamANe' pravizan sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaraM maNDalaM pravizan uttarAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUryaH 'doccaM' dvitIyaM 'chammAsaM' SaNmAsaM uttaradiksambandhi 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi' prathame 'ahoratasi' ahorAtre dvitIyaSaNmAsasya prathame rAtrindive 'bAhirANaMtaraM' sarvabAhyamaNDalAdanantaraM 'maMDalaM' maNDalaM pazcAnupUrtyA sarvabAhyamaNDalAt dvitIyaM-caturazItyadhikazatatamamaNDalAt tryazItyadhikazatatamaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM maNDalaM sarvavAdyamaNDalAdarvAktanamabhyantaraM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAra carati / 'tayA NaM' tadA khalu 'advArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrtA 'rAI bhavaI' Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 candra prajJaptisUtre rAtrirbhavati, sA ca 'dorhi egasaTTibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'UNA' UnA nyUnA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte' dvAdazamuhUrttaH 'divase bhavai' divaso bhavati sa ca 'dohiM egasadvibhAgamuhutterhi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'ahie' adhiko bhavati ata ArabhyarAtrerhonyabhimukhatvAt divasasya ca vRddhyabhimukhatvAt / 'se' atha punazca 'pavisamANe' pravizan abhyantaraM gacchan 'sUrie' sUryaH 'doccaMsi' dvitIye 'ahorattaMsi' ahorAtre 'bAhiraM' bAhyaM - pazcAnupUrvyA bAhyamArgataH samApatantaM sarva bAhyamaNDalAdarvAktanaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'ubasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUrya: 'vAhiraM' bAhyaM pUrvoktarUpaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhiM egasadvibhAgamuhutterhi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'UNA' UnA bhavati, pratirAtri dvAbhyAM muhUttaikaSaSTibhAgAbhyAM hInatvakramasadbhAvAt, 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrtte divaso bhavati, sa ca ' cauhiM egasaTTibhAgamuhutte hi' caturbhizkaSaSTibhAgamuhUttaiH 'ahie' aghiko bhavati pratidivasa dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAM vRddhitvakramasadbhAvAt / 'evaM' evam anayArItyA 'khalu' nizcitaM 'eeNaM' etena avyavadhAnapradarzitena 'ubAeNaM' upAyena prakAreNa 'pavisamANe' pravizan ekato dvitIyamabhyantaraM maNDalaM prati gacchan 'sUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo' tadanantarAt ekasmAdanantarabhUtAt 'maMDalAo' maNDalAt 'tayANaMtaraM' tadanantaraM ekasmAdavatanaM dvitIyaM 'maMDalaM' maNDala 'saMkamamANe' saMkrAman prApnuvan ' do do' dvau dvau ' egasaTTibhAgamuhutte' ekaSaSTibhAgamuhUrtto' 'egamege maMDale' ekaikasmin maMNDale 'rAikhettassa' rAtrikSetrasya rAtribhAgasya 'nibbuDDhemANe2' nirvardhayan 2 hApayan 2, tathA 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasabhAgasya 'abhivuDDhemANe2' abhivardhayan 2 'savvamaMtaramaMDalaM' sa rvAbhyantaramaNDalaM tRtIyA - ccaturthe caturthAtpaJcamamiti krameNa sarvebhyo maNDalebhyo yadabhyantaraM pazcAnupUrvyA caturazItyadhikazatatamaM tryazItyadhikazatasaMkhya kAhorAtrairgamyamAnaM pUrvAnupUrvyA ca sarvaprathama' maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'savvabAhirAo maMDalAo' sarvabAhyAt maNDalAt 'savvamaMtaramaMDala' sarvAbhyantaramaNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM tadA' khalu 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalaM 'paNihAya' praNidhAya Azritya abhyantaraprayANasamaye tatra sUryasya sthitatvAttamaparigaNayyatadarvAktana dvitIyamaNDalAdArabhyetyarthaH 'egeNaM' ekena 'teyAsIeNaM' tryazItikena tryazItyadhikena 'rAIdiyasa eNaM' rAtrindivazatena tryazItyadhikazatasaMkhyakai rahorAtrairityarthaH ' tiNNi' trINi 'chAvaTTI' SaTSaSTiH ' egasaTTibhAgamuhuttasayAI' ekaSaSTibhAgamuhUrttazatAni SaTSaSTyadhi Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-1 sU04 paripUrNa paJcadazamuhUrtarAtrindivayorabhAvani0 31 kazatatrayasaMkhyakamuhUrttakaSaSTibhAgAn (36.6) rAikhettassa' rAtrikSetrasya rAtribhAgasya nivvuDDhittA' nirvarthya hApayitvA tathA 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasabhAgasya 'abhivuDhittA' abhivardhya 'cAraM carai cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSa prAptaH ata eva 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasa muhutte' aSTAdazamuhUrtaH 'divase bhavaI' divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' javanyikA sarvaladhvI tataH paraM laghutvAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrtA 'rAI bhavai rAtrirbhavati, 'esa gaM' etat khal- 'docce chammAse' dvitIyaM SaNmAsaM jAtam / 'esa NaM' etat khalu 'doccassa ummAsassa' hi tIyasya SaNmAsasya 'pajjavasANaM' paryavasAnam antimamahorAtramiti / sAmpratamupasaMharati- ii khalu' ityAdi / 'ii' iti--yasmAdevaM tasmAt kAraNAt 'khalu' nizcitaM 'tassa' tasya SaTpaSTayadhikazatatrayAhorAtraparimitasya 'AiccasaMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya madhye 'evaM' ini anena pUrvoktaprakAreNa 'saI' sakRt ekavAraM 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, tathA 'saI' sakRt ekavAraM 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhurtA rAtrirbhavati / 'saI' sakRt ekavAraM 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUtoM divaso bhavati saI sakRna ekavAraM 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / tathA 'padame chammAse' prathame SaNmAse 'asthi aTTArasamuhuttA rAI' asti aSTAdazamuhUrtA rAtriH sarvAbhyantaramaNDalAdvAhyamaNDalaM prApte sUrye rAtrervRddhisadbhAvAt , sA ca prathamaSaNmAsasya antime'horAtre bhavati kintu 'natthi aTThArasa muhutte divase bhavai' natvaSTAdazamuhurto divaso bhavati tadA divasasya hAnisadbhAvAt / tathA tasminneva SaNmAse 'asthi duvAlasamuhutte divase' asti dvAdazamuhuttoM divasaH, sa ca prathamaSaNmAsasya antime'horAtre bhavati, kintu 'natthi duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' na tu dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / evam-'docce chammAse' dvitIyasmin SaNmAse sUryasya punaH sarvabAhya maNDalAta sarvAbhyantAmaNDalaM prati gamanalakSaNe 'asthi aTThAramuhutte divase' asti aSTAdazamuhuttoM divasaH sadA divasasya vRddhisadbhAvAt , kintu 'Nathi aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' na tvaSTAdaza muhurtA rAtrirbhavati tadA rAtrairvRddhyasadbhAvAt / tathA 'asthi duvAlasamuhuttA rAI' asti dvAdaza muhUrtA rAtriH tadA rAtreAnisadbhAvAt , kintu 'nasthi duvAlasamuhutte divase bhavaI' na tu dvAdaza muhUrto devaso bhavati tadA divasasya hAnyasadbhAvAt / tathA 'paDhame vA chammAse docce vA chammAse' prathame vA SaNmAse dvitIye vA SaNmAse prathamadvitIyarUpobhayorapi SaNmAsayoH 'Natthi paNNarasamuhutte divase' nAsti paJcadazamuhUrto divasaH, evameva 'Natthi paNNarasamuhuttA rAI bhavai' naiva pazcadazamuhUrtA rAtribhavati, 'NaNattha' nAnyatra 'rAIdiyANaM vaDdovaDDhIe' rAtrindivAnAM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre vRddhayapavRddhibhyAM rAtrindivAnAM vRddhimapavRddhiM ca vihAya anyatra na bhavati, vRddhirapavRddhizca rAtrindivAnAM maryAdayA bhavati maryAdAmatikramya vRddhayapavRddhI kadApi na bhavataH ato maryAdayA SaNmAsadvaye'pi na paJcadazamuhUrtte divaso bhavati, na ca paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati / te vRddhyapavRddhI ca kathaM bhavetAm ? tatrAha - 'muhuttANaM caovacaeNaM' muhUrttAnAM paJcadazasaMkhyakAnAM cayena - adhikatvena vRddhiH, apacayena-honatvena apavRddhiH kadAcit kiJcid hIna paJcadazamuttoM divaso bhavati, kadAcit kizcidadhikapazcadazamuttoM divaso bhavati, evaM rAtriviSaye'pi vijJeyam, kintu paripUrNapaJcadaza. muhUrtto na divaso bhavati, na ca paripUrNapaJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati divasarAtryorevameva kramasadbhAvAt, paJcadazamuhUrttAnAM honAdhikatvena divasarAtrI bhavataH / evam 'NaNNattha vA aNuvAyagaIe' nAnyatra vA anupAtagatyA, anupAtagatiM vihAyAnyatra na bhavati, anupAtagatiH - anusAragatiH, sA caivam - sUryasaMvatsarasya sarve ahorAtrAH SaTSaSTyadhikazatatrayasaMkhyakA (366) bhavanti, SaNmAse ca tada rAtrindivAnAM tryazItyadhikazataM (183) bhavati, tryazItyadhikazatatame maNDale SaD muhUrttA hAnivRddhivena prApyante tadA tadardhe kRte trayo muhUrttA hAnivRddhitvena labhyante / itazva tryazItyadhikazatasaMkhyakAhorAtrANAmardha kriyate tadA labhyate sArdhA ekanavatiH (91|| ) tataH ekanavatisaMkhyakeSu pUrNatayA samApteSu satsu tadupari dvinavatitamasya maNDalasya cArdhe gate paJcadaza muhUrttA labhyante, ahorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvAt, tato maNDalasyArdha kalpanAyAM paJcadazamuhUrttA divasaH paJcadazamuhUrttA ca raatrirlbhyte| sA ca maNDalArdhakalpanA karttuM na zakyate yataH sUryasya maNDalAnmaNDalAntaragamanaM zAstrasaMmataM natvardhamaNDalasya vivakSA'pi / iyamatra bhAvanA - sUryasya pratyahorAtraM dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAM gatirbhavati tataH sarvAbhyantaramaNDale gate sUrye aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati, dvAdazamuhUrttA ca rAtrirbhavati, evaM sarva bAhyamaNDale gate sUrye aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati dvAdazamuhUrttazca divaso bhavati, tadanantaraM sUryaH pratimaNDalame kaSaSTibhAgeSu dvibhAgaparimitena kAlena cAraM carati, etAvatpramANakAlena maNDalAt maNDalAntaraM gacchati, na tvardhamaNDalam evaM dvitIye'horAtre sarvAbhyantaramaNDalAt dvitIyaM bAhya sambandhimaNDalaM gacchati tadA, tathA sarva bAhyamaNDalAt dvitIyamAbhyantarasambadhimaNDalaM gacchati tadA ca dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAmahorAtrasya hAnirvRddhirvA bhavati / evaM krameNa kRtAyAM yojanAyAM sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAdvahirgamanasamaye ekanavatitame maNDale gate sUrye tribhirekaSaSTibhAgairadhikaH paJcadazamuhUrtto (15 ) divaso bhavati, aSTapaJcAzadbhirekaSaSTi , 61 32 bhAgairadhikA caturdazamuhUrttA (14-63) rAtrirbhavati / evaM dvinavatitame ekenaikaSaSTibhAgenAdhikaH paJcadazamuhUrto (15-3 divaso bhavati, 1 maNDale gate sUrya SaSTisaMkhya kairekaSaSTi Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-2 sU0 5 dAkSiNAtyArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 33 bhAgairadhikA caturdazamuhUrtA (14-60) rAtrirbhavati, evaM sarvabAhyamaNDAlAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhagamanasamaye divasasya vRddhiH, rAtrezca hAniH kartavyA / tathA ca sUryasya bAhyAdabhyantaragamanasamaye ekanavatitame maNDale gate sUrya aSTapaJcAzadbhirekaSaSTibhAgairadhikazcaturdazamuhUttoM (14-18) divaso bhavati, rAtrizca tribhirekaSaSTibhAgairadhikA paJcadazamuIta (15-63) bhavati evaM dvinavatitame maNDale gate sUrye SaSTisaMkhyakairekaSaSTibhAgairadhikazcaturdazamuhUttoM / divaso bhavati, rAtrizca ekenaikaSaSTibhAgenAdhikA paJcadazamuhUrttA (15 . 1) bhavati / evaM karaNe paJcadazamuhUrto divasaH paJcadazamuhUrtA rAtrizca kadApi na labhyate / ekanavatitamamaNDalAdupari dvinavatitamaM maNDalamadhaM sthApyate tadA divasasya rAtrezca paJcadazamuhUrtAtmakaM samAnatvaM labhyate nAnyathA, tacca bhagavatA na vivakSitam ataH paJcadazamuhUttoM divasaH, paJcadazamuhartA ca rAtriH paripUrNatvena kadApi na bhavatItyavadhAraNIyamiti / 'pAhuDiyAgAhAo' prAbhRtikA gAthAH parvoktArthasaMgrAhikA gAthAH atra 'bhANiyavAo' bhaNitavyAH vaktavyAH / etA gAthAH sAmprataM kApi pustake na labhyante'to vyucchinnA jAtA ityanumIyate // sU0 4 // iti prathamasya prAbhRtasya prathamaM prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 1-1 // pUrva prathamasya prAbhRtasya prathamaM muhUrttavRddhayapavRddhipratipAdakaM prAbhRtaprAbhRtaM pratipAditam ,sAmpratamarddhamaNDalasaMsthitinirUpakaM dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM pratipAdayannAha-'tA kahaM te addhamaMDalasaMThiI' ityAdi / mUlam-'tA kahaM te addhamaMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ? tattha khalu imA duvihA addhamaMDalasaMThiI paNNattA, taM jahA-dAhiNA-ceva addhamaMDalasaMThiI, uttarA ceva addhamaMDalasaMThiI 2 / tA kahaM te dAhiNA addhamaMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ? tA ayaNNaM jaMbuddIce dIve savvadIvasamudANaM jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapatte ukosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANe sarie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe abhitarANaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiiM uvasaMkamittA cAraM carai : tA jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM uttaraM adamaMDalasaMThiI uksaMkamittA cAraM carai tayANaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egaTibhAgamahuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahiyA / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre se NikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe abhitaraM taccaM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiiM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie abhitaraM taccaM dAhiNaM addhamaNDalasaMThiMI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe mUrie tayANaMtarAo tayANaMtaraMsi taMsi 2 desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI saMkamamANe2 dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe savvabAhiraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie savvabAhiraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jaddaNNaeduvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / / se pavisamANe sarie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe bAhirANaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM mUrie bAhirANaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egadvibhAgamuhuttehiM ahie / se pavisamANe murie doccaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe bAhirANaMtaraM taccaM uttaraM adamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie bAhirANaMtaraM taccaM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egaTTibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egaTThibhAgamuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo tayANaMtaraM tasi 2 desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI sakamamANe2 uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe savvabhaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA Na sarie sababbhataraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte dibase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esaNaM Aicce saMvacchare / esa Na bhAicasaMvaccharassa pajjavasANe ||s0 5 // // dAhiNA addhamaMDalasaMThiI samattA / / chAyA tAvat kathaM te bhardhamaNDalasaMsthitiH AkhyAteti vadet tatra balu iyaM dvividhA ardhamaNDalasaMsthitiH prajJaptA, tadyathA-dAkSiNAtyA caiva madhamaNDalasaMsthitiH ! Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-2 sU05 dakSiNAtyArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 35 autarA caiva ardhamaNDalasaMsthitiH 2 / tAvat kathaM te dAkSiNAtyA ardhamaNDalasaMsthitiH bhAjyAteti vadet ? tAvatayaM khalu jambudvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM yAvat-parikSepeNa prazaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAM dakSiNAm ardhamaNDalasaMsthitim upakramya cAraM carati / tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA raatrirbhvti| atha niSkAman sUryaH navaM saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre dAkSiNAtyAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt AbhyantarAnantarAma auttarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH AbhyantarAnantarAma auttarAM arddhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM cati tadA khalu assttaadshmuhuutto divaso bhavati dvAbhyAm ekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnaH,dvAdazamuhartA rAtrirbhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhagamuhUrtAbhyAm adhikA / atha niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre auttarAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt AbhyantarAM tRtIyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthitiM upasaMkramya vAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH AbhyantarI tRtIyAM dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati caturbhiH ekaSaSTibhAgamuhUtrteH UnaH, dvAdazamuhartA rAtribhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUttaiH adhikaa| evaM khalu etena upAyena niSkrAman sUryaH tadanantarAt tadanantarasmin tasmin 2 deze tAM tAM ardhamaNDalasaMsthiti saMkrAman 2 dAkSiNAtyAt antarAt bhAgAta tasyAdipradezAt sarvabAhyAm auttarAm ardhamaNDalasaMsthitima upasaMkramya cAraM brti| tApat yadA khalu sUryaH sarvabAhyAm auttarAm ardhamaNDalasthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrtoM divaso bhvti| etat khalu prathamam SaNmAsam / etat khalu prathamasya SaNmAsasya paryavasAnam / atha pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtre auttarAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt-bAhyAnantarAM dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM gharati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantarAM dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnA, dvAzamuhUrto divaso bhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm adhikaH / atha pravizan sUryaH dvitIye ahorAtra dAkSiNAtyAt antarAtbhAgAt tasyAdipradezAt bAhyAnantarAM tRtIyAm auttarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu saryaH bAhyAM tRtIyAm autarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati caturbhiH ekaSaSTibhAgamuhUtaiH UnA, dvAdazamuhUtoM divaso bhavati caturbhiH ekaSaSTibhAgamuhUrtaH adhikaH / evaM khalu patena upAyena pravizan saryaH tadanantarAt tadanantarAM tasmin 2 deze tAM tAm ardhamaNDalasaMsthitiM saMkrAman 2 autarAt antarAt bhAgAt-tasyAdipradezAta sarvAbhyantarAM dakSiNAtyAma ardhamaNDalasaMsthitima upasaMkramya cAraM cati / tAvata yadA khalu sarvAbhyantarA dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH aSTAdazamuhUtau divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa khalu aaditysNvtsrH| etat khalu AdityasaMvatsarasya paryavasAnam // sU0 5 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vyAkhyA- he bhadanta ! 'tA' tAvat pUrvavat 'kaha' kathaM 'te' tava mate 'addhamaMDalasaMThiI' bhardhamaNDalasaMsthitiH ardhamaNDalavyavasthA 'AhiyA' AkhyAtA 'ti' iti 'vaejjA' vadet vadatu iti bhAvaH / 'ardhamaNDalasaMsthitiH' ityasya ka AzayaH ?-ardhamaNDalasya maNDalArdhasya saMsthitiH sUryaparibhramaNavyavasthA sA ardhamaNDalasaMsthitirucyate, tathA ca-iha yat ekaikaH sUryaH ekaikAhorAtreNa ekaikasya maNDalasyAbhAgameva bhramaNena pariprayati atra kathamekaikasya sUryasya pratyahorAtraM pratyekAdhamaNDalaparibhramaNavyavasthA vartate iti praznaH / bhagavAnAha-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha khalu' tatra ardhamaNDalasaMsthitivicAre khalu nizcayena 'imA' iyaM vakSyamANA duvihA' dvividhA dviprakArA 'addhamaMDalasaMThiI ardhamaNDalasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA mayA anyatIrthakaraizca 'taM jahA' tadyathA sA yathA-'dAhiNA ceva' dAkSiNAtyA caiva dakSiNadikcArisUryaviSayA 'addhamaMDalasaMThiI' ardha. maNDalasaMsthitiH tathA 'uttarA ceva' auttarA caiva uttaradizcArisUryaviSayA 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaDalasaMsthitiH 2 / punaH praznayati-tA'ka' te' ityAdi, jJAtA dvividhA ardhamaNDalasaMsthitiH kintu tatra 'tA' tAvat prathamaM dvayormadhye 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tava mate 'dAhiNA' dAkSiNAtyA dakSiNadigbhavA dakSiNadikcArisUryaviSayA 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiH 'AhitA' AkhyAtA kathitA 'ti' iti 'vaejjA' vadet vadatu bhavAn / bhagavAnAha-'tA ayaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat ayaNNaM ayaM khalu pratyakSaM dRzyamAno'yaM 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'savvadIvasamudANaM' sarvadvIpasamudrANAM jAva' yAdhat yAvatpadena 'savvabhaMtarAe savvakhuDAe' ityAdi jambUdvIpavarNanaM saMkSepataH pUrva prathamaprAbhRtasya prathame'ntaraprAbhRte kRtaM tatra vilokanIyam 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prjnyptH| 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'savvabbhaMtaraM' sarvAbhyantarAM sarvAbhyantaramaNDalasambandhinIm 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM dakSiNadigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitim 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati tayA gaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tataH paramAdhikyAbhAvAt aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA saladhvI tataH paraM hInatvAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / sUryaH sarvAbhyantaramaNDalagatadAkSiNAtyAdhamaNDalasaMsthitimupasaMkrAntaH san prathamakSaNAdUrva sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalAbhimukhaM zanaiH zanaiH tathA kathazcidapi maNDalagatyA paribhramati yenAhorAtraparyantabhAge ye sarvAbhyantaramaNDalagatA bhaSTacatvArizadekaSaSTibhAgAstAn, aparaM ca yojanadvayamatikramya sarvAbhyantaramaNDalAnantaraM dvitIyaM yad uttarArdhamaNDalaM tasya sImAM prApnoti, tadevAha 'se' atha tadanantaraM 'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaradAkSiNAtyArdhamaNDalasaMsthititaH prathamakSaNAdUrgha zanaiH zanairnissaran 'rie' sUryaH ahorAtre'tikrAnte sati 'Na' navaM nUtanaM sthitasaMvatsarA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TokA prA01-2 sU0 5 dAkSiNAtyA'rddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 37 daparaM 'saMvaccha' saMvatsaraM 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre nUtana vatsarasya Adime'horAtre 'dAhiNAe' dAkSiNAtyAt dakSiNadigbhavAt 'aMtarAe' antarAt apAntarAlabhAgAt sarvAbhyantarama DalagatASTacatvAriMzayojanaikaSaSTibhAgAdhika yojanadvayapramANarUpAt vinirgatya 'tassa' tasya sarvAbhyantaramaNDalAnantaraM yad uttarArdhamaNDalaM tasya 'AiparasAe' Adi: dezAt AdipradezamAzrityetyarthaH 'abhitarANaMtaraM' AbhyantarAnantarAM sarvAbhyantaramaNDalAgre'nupara vartamAnAM 'uttaraM' auttarAM uttaradigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'ubasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati vicarati paribhramatItyarthaH / sa cAtrApi pUrvavadAdipradezAcaM zanaiH zanairagretanAparamaNDalAbhimukhaM yathAkathaJcanApi carati yena tasyAhorAtrasyAnti bhAge tadapi maNDalamaSTa catvAriMzade kaSaSTibhAgarUpam anyacca yojanadvayaM parityajya dakSiNadigbhavaH ya tRtIyamaNDalasya sImAyAM vartate / 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM' AbhyantarAnantarAM dvitIyAM 'uttaraM' ottarAM 'addhamaMDalasaMThiI' adhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tathA NaM tadA khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhattoM divaso bhavati kintu 'dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhurtAbhyAM 'UNe' UnaH hIno bhavati tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamurtA rAtrirbhavati kintu 'dohiM egadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'ahiyA' adhikA bhavati / 'se atha-3 nantaraM dvitIyasyAmuttarArdhamaNDalasaMsthitau paribhramaNAnantaraM 'nikkhamamANe' niSkrAman tatsthAnAt pUrvoktaprakAreNa nissaran 'sUrie' sUryaH tasyaivAbhinavasaMvatsarasya 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye horAtre 'uttarAe' attarAt uttara digbhavAt 'aMtarAe' antarAt dvitIyottarArdhamaNDalagatAt pUrvapradarzitapramANopetApAntarAlarUpAt vinirgatya 'tassa' tasya dakSiNadigbhAvitRtIyArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzrityetyarthaH 'abhitaraM taccaM' AbhyantarAM tRtIyAM sarvAbhyantaramaNDalApekSayA tRtIyAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaMThiI' arghamaNDala. saMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / atrApi pUrvavadeva tasyAhorAtrasya paryante pUrvoktavinaiva caturthottarArdhamaNDasya sImAyAM samAgatya sUryo'vatiSThate / 'tA' tAvat 'jayA NaM yadA rUlu 'sarie sUryaH abhitaraM' A yantarAM tacca' tRtIyAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalaraM ThiI ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'TArasamuhutte divase bhavaI' aSThAda zamuhUrto divaso bhavati kintu 'cauhiM egadvibhAgamuhuttehi paturbhi rekaSaSTiH gamuhattaiH 'UNe' : no hIno bhavati tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuirtA rAtribhavati kintu 'cauhiM egaDhibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati evaM' ekameva 'khalu' nizca yena 'eeNaM' etena pUrvapradarzitAdhamaNDalasaMsthititraya Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre rUpeNa 'uvAeNaM' upAyena krameNa pratyahorAtraM tattanmaNDalagatASTacatvAriMzadyojanakaSaSTibhAgatadanantarayojanadvayollakanapUrvakaM tattadanetanAnantarasthitapratyekArdhamaNDalasaMsthitiparibhramaNarUpeNa vidhinA 'NikkhamamANe' niSkrAman pUrvasthAnAdanantarasthAnaM gacchan 'mUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo' tadanantarAdadhamaNDalAt. 'tayANaMtaraM' tadanantarAM tadanantarasthitAM 'taMsi taMsi' tasmin tasmin 'desaMsi' deze pradeze dakSiNapUrvabhAge uttarapazcimabhAge vA 'taM taM' tAM tAM 'addhamaMDalasaMThiI' bhardhamaNDalasaMsthitiM 'saMkamamANe 2' saMkrAman saMkrAman ekRsyA ardhamaNDalasaMsthiteraparAmardhamaNDala. saMsthitiM svagatyA gacchan 2 prathamasya SaNmAsasya vyazItyadhikazata(182) tamAhorAtrasya paryantabhAge gate sati 'dAhiNAe' dAkSiNAtyAt dakSiNadigbhavAt 'aMtarAe' antarAt sarvAbhyantaramaNDalamadhikRtya dvayazItyadhikazata-(182)-tamamaNDalagatASTacatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgatadanantarabAhyayojanadvayapramANopetApAntarAlarUpAt 'bhAgAe' bhAgAt nissRtya 'tassa' tasya sarvabAhyamaNDalagatasyottarArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt adipradezamAzritya 'savvabAhiraM' sarvabAhyAM 'uttaraM' auttarAm uttaradigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'sambabAhiraM' sarvabAhyAM 'uttaraM' auttarAm uttaradigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthiti 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA 'ukosiyA' utkarSikA sarvagurvI-tata AdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH tato hInatvAbhAvAt 'duvAlasamuhutte' dvAdazamuhUrtaH 'divase bhavaI' divaso bhavati / upasaMharannAha-'esa NaM' ityAdi, 'esa NaM' etat khalu paDhame chammAse' prathamaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM paryantabhAgaH // athArdhamaNDalasaMsthitiviSaye dvitIyaM SaNmAsaM vivRNoti-se pavisamANe' ityAdi / 'se' athAnantaraM niSkramaNAnantaraM prathamaSaNmAsasya antime'horAtre'tikAnte satItyarthaH 'pavisamANe' pravizana abhyantaraM gacchan 'marie' sUryaH 'doccaM' dvitIya 'chammAsaM' SaNmAsaM 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame ahorAtre 'uttarAe' mauttarAt uttaradigbhAgasthitasarvabAhyamaNDalasambandhinaH 'aMtarAe bhAgAe' antarAd bhAgAt sarvabAhyAnantarasthitArdhamaNDalagatASTacatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgatadanantarapUrvabhAviyojanadvayapramANApAntarAlarUpAd bhAgAt vinirgatya 'tassa' tasya dakSiNadigbhAvisarvabAhyAnantaradakSiNArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzritya 'bAhirANaMtaraM' bAhyAnantaraM sarvabAhyamaNDalAdanantarabhUtA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-2 sU05 dAkSiNAtyArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 39 mAra ntarAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'uddhamaNDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAra carai' upasaMkragya cAraM carati / atrApi ravacAragatyA sUryasyAotanasImAyAmAgamanaM pUrvavadeva bhAvanoyam / evamagre'pi vijJeyam / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'bAhirANataraM' bAhyAnantarAM pUrvoktarUpAM 'dAhiNa' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaMThiI. ardhamaNDalasaMsthiti 'uvara kamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI aSTAdaz muhurtA rAtribhavati kintu sA 'dohiM egaDhibhAgamuhuttehiM dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAnyAM 'UNA' UnA pUrvagatarAtryapekSayA hInA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati kintu saH 'dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAyAM 'ahie' adhikaH pUrvagatadivasApekSayA'dhiko bhavati / 'se' atha prathamAhorAtrAdanantaH 'pavisamANe' pUrvavat pravizanneva 'sarie' sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'ho rAtre 'dAhiNAe' dAkSiNAtyAt 'aMtarAe bhAgAe' antarAd bhAgAt pUrvapradarzitapramANApAntarAlarUbhAgAnnissRtya 'tassa' tasya sarvabAhyAdabhyantaratRtIyottarArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzritya 'vAhirANaMtaraM' bAhyAnantarAM bAhyAdanantarabhUtAmAbhyantarAM tacca" tRtIyAM sarvabAhyArdhamaNDalasaMsthitimapekSya tRtIyAM 'uttasaM' mauttarAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiH 'uvasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khalu saryaH 'vAhirANaMtara' bAhyAnantarAM pUrvoktAM 'tacca' tRtIyAM pUrvoktarUpAM 'uttaraM' auttarAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthiti 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati tayA NaM' tadA khala 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati,, sA ca 'cauhiM egadvibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUtrteH 'UNA' UnA honA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutto divaso bhavaI' dvaadshmhtto divaso bhavati sa ca 'cauhi egadvibhAgamuhuttehi' caturbhire kaSaSTibhAgamahattaiH 'ahie' madhiko bhavati 'evaM' pUktarItyA 'khalu' nizcayena 'eeNaM' etena pUrvapradarzitena ardhamaNDalasaMsthititrayarUpeNa 'uvAeNaM' upAyena krameNa vidhinA 'pavisamANe' pravizan abhyantaraM gacchan 'marie' sUryaH 'tayANaMtarAo' tadanantarAt ardhamaNDalAt 'tayANaMnaraM' tadanantarAM tadagresthitAM 'taMsi tasi'- tasmin tasmin 'desasi' deze-pradeze dakSiNapUrvabhAge uttarapazcimabhAge vA 'taM ta' tAM tAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'saMkamamANe2' saMkrAman2 ekasyAdhamaNDalasaMsthiteraparAmardhamaNDalasaMsthiti svagatyA gacchan gacchan dvitIyasya SaNmAsasya vyazItyadhikazata-(182)-tamAhorAtrasya paryantabhAge garne sati 'uttarAe' auttarAt uttaradigbhavAt 'aMtarAe bhAgAe' antarAt bhAgAt sarvabAhyamaNDAlApekSayA cazItyadhikazatatamamaNDalagatASTacatvAriMzadyojanakaSaSTibhAgatadanantarAbhyantara Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre yojanadvayapramANApAntarAlarUpabhAgAt 'tassa' tasya sarvAbhyantaramaNDalagatadakSiNArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzritya 'sababhaMtaraM' sarvAbhyantarAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati, sUryasya cAravidhinA sImAyAmAgamanaM pUrvavadevAbaseyam / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'sababhaMtaraM' sarvAbhyantarAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkragya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSagataH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tata AdhikyAbhAvAt , 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI tato lAghavA'bhAvAt 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / upasaMharannAha-'esa NaM' ityAdi / 'esa gaM' etat khalu 'docce chammAse' dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'doccasya chammAsassa' dvitIyasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM sarvAntimabhAgo vartate / 'esa gaM' eSa khalu 'Aicce saMvacchare' AdityaH saMvatsara 'esa NaM' etat khalu 'AiccasaMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'pajjavasANe'paryavasAnaM paryantabhAgaH ||suu05|| // iti dAkSiNAtyA ardhamaNDalasaMsthitiH smaaptaa|| gatA dAkSiNAtyA ardhamaNDalasaMsthitiH, sAmpratamauttarAmardhamaNDalasaMsthiti vivRNvannAha'tA kahaM te uttarA addhamaMDalasaMThiI' ityAdi / mUlam - tA kahaM te uttarA addhamaMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ? tA ayaNNaM jaMbuhIve dIve savvadIvajAvaparikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM uttaraM adamaMDasasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae ahArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANe gavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAe tarasAipaesAe abbhaMtarANaMtaraMdAhiNaM addhamaMDalasaMThiiM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie abhaMtarANaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiMegadvibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egaTThibhAgamuhuttehi ahiyA / seNikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe abhitarANaMtaraM taccaM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uva saMkamittA cAraM cri| tA jayANa sarie abbhatarANataraM taccaM uttaraM adamaMDalasaMThiiM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cAhiM egahibhAgamuhuttehiM UNe. duvAlasamuhattA rAI bhavai cauhi egahibhAga Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-2 sU06 auttarArddhamaNDalasaMsthitikharUpam 41 muhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe sarie tayANaMtarAo tayANaMtaraM taMsi taMsi desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI saMkamamANe 2 uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe savvabAhiraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayANaM-sarie savvabAhiraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamUhutte divase bhabaha / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe bAhirANaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM cri| tA jayANaM mUrie vAhirANaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA gaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egaTThibhAgamuhuttehiM ahie / se pavisamANe sarie doccaMsi ahoratasi uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe bAhiraM taccaM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayANaM mUrie bAhiraM taccaM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI ubasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egaTThibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egadvibhAgamuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe mUrie tayANaMtarAo tayANaMtaraM taMsi tasi desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI saMkamamANe 2 dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe savvabhaMtaraM uttara addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savvabhaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae avArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / rasa gaM doccassa chammAsassa pajjavasANe esa Na Aicce saMvacchare / esa NaM AiccasaMvaccharassa paujavasANe / / sUtra 6 // // uttarA addhamaMDalasaMThiI samattA // paDhamassa pAhuDassa bIyaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-2 // chAyA- tAvat kathaM te auttarA ardhamaNDalasaMsthitiH AkhyAteti vadet ? tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpa sarvadvIpa-yAvat-parikSepeNa prazaptaH / tAvat sadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAM auttarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / atha niSkA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 candraprAptisUtre man sUryaH navaM saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre auttarAt antarAd bhAgAt tasyAdi. pradezAt abhyantarAnantaraM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantarAM dakSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthitiM upasaMkramya cAraM caratitadA khalu aSTAdazamuhUrto divaso bhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAM UnaH, dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati dvAbhyAM pakaSaSTibhAgamahartAbhyAM adhikaa| atha niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre dAkSiNAtyAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt abhyantarAnantarAM tRtIyAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH amyantarAnantarAM tRtIyAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthitiM upasaMkramya cAraM cati tadA khalu aSTAdazamuhUrto divaso bhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrtaH UnaH, dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUttairadhikA / evaM khalu patena upAyena niSkrAman sUryaH tadantarAt tadanantarAM tasmin tasmin deze tAM tAM ardhamaNDalasaMsthitiM saMkrAman 2 auttarAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt sarvabAhyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDasaMsthitiM upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sarvabAhyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDasaMsthitiM upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati etat khalu prathamaM SaNmAsam / etat khalu prathamasya SaNmAsasya paryavasAnam / __ atha pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmArsa ayan prathame ahorAtre dAkSiNAtyAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt bAhyAnantarAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthitiM upasaMkramya cAra gharati tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantarAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthitiM upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnA, dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhikaH / atha pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre auttarAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt bAhyAM tRtIyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu bAhyAM tRtIyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati caturbhirekaSTibhAgamuhUrtaH UnA, dvAdazamuhUttoM divaso bhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUttaradhikaH / evaM khalu etena upA. yena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantarAM tasmin tasmin deze tAM tAM ardhamaNDalasaMsthitiM saMkrAman 2 dAkSiNAtyAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt sarvAbhyantarAM auttarAM ardha maNDalasaMsthitiM upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sarvAbhyantarAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthitiM upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarpakaH aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, dvAdazamuhartA rAtrirbharvAta / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa skhalu AdityaH saMvatsaraH / etat khalu AdityasaMvatsarasya paryavasAnam' / sU0 6 / / auttarA ardhamaNDala saMsthitiH samAptA // 'prathamasya mAmRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-2 // vyAkhyA- 'tA tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tava mate uttarA' bhauttarA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA0 1 - 2506 autarArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 43 'addhamaMDala saMThiI' arddhamaNDalasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA 'ttivaejjA' iti vadet etad vadatu bhagavAn iti - praznaH / bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpa dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'savvaDhIva jAva parikkheveNaM' sarvadvIpa yAvat parikSepeNa sarvadvIpasamudrANAM madhye sarvAbhyantaraH sarvebhyo dvIpasamudrebhyaH kSullakaH ekalakSayojanAyAmaviSkambhaparimANavattvAt, parikSepeNa paridhinA pUrvapradarzitapramANena 'paNNatte' prajJaptaH / 'tA' tAvat 'jayA' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvavyaMtaraM ' sarvAbhyantaraM sarvAbhyantarasthitAM 'uttara' auttarAM uttaradigbhAvinIM 'addhamaMDala saMThiI' ardhamaNDasaMsthitiM ' uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttama kaTTapatte' uttamakASThAprAptaH ukkosae' utkarSakaH 'aTThA - rasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvalamvI 'duvAla - samuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / agre prathame SaNmAse, dvitIye SaNmAse iti paripUrNe Aditya saMvatsare yathA dAkSiNAtyAyA ardhamaNDalasaMsthitervyAkhyA kRtA tathaivAsyA auttarAyA ardha maNDalasaMsthiterapi sarvA vyAkhyA'vaseyA, vizeSastu etAvAneva yad dAkSiNAtyArghamaNDalasaMsthitau 'dAhiNaM dAhiNAe' dAkSiNAtyAM dAkSiNAtyAt' iti dAkSiNAtya zabdena vyAkhyAta tadatra auttarAyAmardhamaNDasaMsthitau sarvatra uttaraM uttarAe' 'auttarAM autarAt' iti zabdena vyAkhyeyam, zeSaM sarvaM dAkSiNAtyArdhamaNDasaMsthitideva vijJeyamato'tra vistarabhayAnna vyAkhyA kRtA / mUlArthaH sarvo'pi chAyAgamyatvAt sugama eveti viramyate // sU0 6 // / / ityauttarA ardhamaNDalasaMsthitiH samAptA // // iti prathamasya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // gataM prathamasya mUlaprAbhRtasya dvitIya prAbhRtaprAbhRtam, sAmprataM ' kiM te ciNNaM par3icara' | iti cIrNapraticaraNAdhikAraviSayakaM tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate - ' tA kiM te ciNaM' ityAdi / mUlam - tA kiM te ciNNaM paDicarai Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu ime duve sUriyA paNNattA taM jahA - bhArahe veva sUrie 2, ekhae caiva sUrie / tA ete NaM duve sUriyA pattaye 2 tIsAe 2 muhuttehiM egamegaM addhamaMDala carai saTThIe saTThIe muhutterhi egamegaM maMDalaM saMghAeM te / tA NivakhamamANA khalu ete duve sUriyA No aNNamaNNassa ciNaM paDicaraMti, pavisamANA khalu ete duve sUriyA aNNamaNNassa ciNaM paDicaraMti, tattha NaM ko heu-tti vadejjA ? tA ayaNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tattha NaM ayaM bhArahe ceva sUrie jaMbuddIvassa dIvasa pAINapaDINAyayAe udINavAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saraNaM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre chettA dAhiNapurathimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi bANauI mariyamayAiM jAiM sarie appaNA ceva ciNNAiM paDicarai, uttarapaccathimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkANauI mariyamayAiM jAiM sUrie appaNA ceva ciNNAiM paDicarai / tattha ayaM bhArahe sUrie eravayassa sUriyassa jaMbuddIvassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saeNaM chettA uttarapurasthimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi bANauI sUriyamayAI jAiM sarie parassa ciNNAI paDicarai, dAhiNapaccathimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkANauiM sUriyamayAiM jAI sUrie parassa ceva ciNNAI paDicaraI / tattha ayaM eravae sUrie jaMbuddIvassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saeNaM chettA uttarapaccasthimillasi caubhAgamaMDalaMsi bANauI mariyamayAiM jAiM surie appaNA ceva ciNNAiM paDicarai, dAhiNa purathimillaMsi caubbhAgamaMDalaMsi ekkANa uiM sUriyamayAiM jAI sUrie appaNA ceva ciNNAI paDicaraI / tattha NaM ayaM eravae mUrie bhArahassa sUriyassa jaMbuddIvassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saraNaM chittA dAhiNapaccatthimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi bANauI mariyamayAiM jAiM sUrie parassa ciNNAI paDicarai, uttarapurathimilliMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkANauI sUriyamayAiM jAI sUrie parassa ceva ciNNAI paDicaraha / tA nikkhamamANA khalu ete duve sUriyA No aNNamaNNassa ciNaM paDicaraMti, / pavisamANA khalu duve sUriyA aNNamaNNassa ciNNaM paDicaraMti / sayamegaM cottAlaM // gAhAo // sU0 7 // // paDhamapAhuDassa taiyaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-3 // chAyA-tAvat kiM te cIrNa praticarati AkhyAtamiti vadet ? tatra skhalu imau dvau sU? prakSaptau tadyathA-bhAratakazcaiva sUryaH 1 airavatikazcaiva sUryaH 2 / tAvat pato khalu dvau sUryA pratyekaM 2 triMzatA 2 muhUrtaH ekaikamardhamaNDalaM carataH, SaSTayA SaSTayA muhattaH ekai maNDalaM saMghAtayataH / tAvat niSkAmantau khalu etau dvau sA no anyonyasya cIrNapraticarataH, pravizantau khalu patau dvau sUryo anyonyasya cIrNa praticarataH, tatra ko hetuH 1 iti vadet / tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prajJaptaH / tatra khalu ayaM bhAratakapracaiva sUryaH jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcIdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chitvA dakSiNapaurastye caturbhAgamaNDale dvAnavatiM sUryamatAni yAni se Atmanaiva corNAni prativarati. uttarapAzcAtye catarbhAgamaNDale pakanavatiM sUryamatAni yAni sUrya Atmanaiva corNAni praticarati / tatrAyaM bhAratakaH sUryaH airavatikasya sUryasya jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcIdakSiNAyatayA jIvayA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 1-3sU07 sUryaparibhramaNavicAraH 45 maNDalaM caturvizatikena zatena chittvA uttarapaurastye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUryaH parasya coNAni prativarati, dakSiNapAzcAtye caturbhAgamaNDale ekanavarti sUryamatAni yAni sUryaH parasyaiva cIrNAni praticarati / tatrAyam airavatikaH sUryaH jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcAdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chitvA uttarapAzcAttye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUrya Atmanaiva cIrNAni praticarati, dakSiNapaurastye caturbhAgamaNDale pakanavatiM sUryamatAni yAni sUryaH Atmanaiva cIrNAni praticarati / tatra khalu ayam-airavatikaH sUryaH bhAratakasya sUryasya jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcIdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chittvA dakSiNapAzcAtye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUryaH parasya cIrNAni praticarati, uttarapaurastye caturbhAgamaNDale ekanavati sUryamatAni yAni sUryaH parasyaiva cIrNAni praticarati tato niSkrAmantau khala pattau dvau sUryo no anyonyasya cIrNa praticarataH / "zatamekaM catuzcatvAriMzam" / gAthA / stra // 7 // // prathamaprAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam / / 1-3 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'kiM' kim kathaM kena prakAreNa 'te' tava mate ciNNaM paDicaraI' 'ki cIrNa paticarati' iti 'Ahiya' iti AkhyAtaM kathitam ? iti-etadviSayaM 'caejjA' vadet vadatu kathayatu bhagavAn ? iti prazna:-uttaramAha-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha khala' tatra khala 'ime' imau zAstraprasiddhau 'duve' dvau 'sariyA' sUn 'paNNattA' prajJaptau kathitau pUrvatIrthakaragaNadharairiti, 'taM' jahA' tadyathA tau yathA-bhArahae ceva surie' bhAratakazcaiva yaH sarvabAhyamaNDalasya dakSiNAtye'dhamaNDale cAraM carituM samArabhate sa bharatakSetraprakAzakatvAd bhArataH sUryaH, 'eravae ceva sUrie' airavatazcaiva yastasyaiva sarvabAhyamaNDalasya auttare'rdhamaNDale cAraM carati sa airavatakSetraprakAzakatvAda airavataH sUryaH 2 / 'tA' tataH 'ete gaM' etau bharatairavatakSetre cAriNau khalu 'duve sUriyA' dvau sUyau~ patteyaM 2 pratyekaM 2 ekaikatvamAzritya 'tIsAe tIsAe' triMzatA triMzatA muhattehi' muhUrteH 'egamegaM' ekaikaM 'addhamaMDalaM' ardhamaNDalaM 'caraMti' carataH paribhramataH 'saTTIe saTThIe SaSTyA SaSTyA -paSTiSaSTisaMkhyakaiH 'muhuttehi' muhUrteH 'egamegaM' ekaikaM 'maMDalaM' maNDalaM 'saMghAeMti' saMghAtayataH sArddha meva paripUrayataH, na tu pUrvApareNa 'to' tatra-ekasUrya. saMvatsaramadhye 'nikkhamamANA khalu' nikrAmantau sarvAbhyantaramaNDalAnnissarantau khalu "ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'No' nau nava 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'ciNaM' cIrNa tattadvArA pUrva sevitaM kSetraM 'paDicaraMti' praticarataH aparo'pareNa cINa kSetre, anyo'nyena ca cIrNe kSetre tau na paribhramataityarthaH, ( idaM jambUdvIpacitravazAdavase yam ) kintu 'pavisamANA' pravizanto sarvabAhyamaNDalAdabhyantaraM caturazItyadhikazatatamaM maNDalaM gacchantau khalu - ete duve sUriyA etau dvau sUryo 'aNNamaNNasta' anyonyasya 'ciNNaM cIrNa tattadvArA pUrva sevitaM kSetra Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 'paDicaraMti' praticarataH paribhramataH / gautamaH pRcchati-'tattha NaM' tatra evaMvidhavyavasthAyAM 'ko heU' ko hetuH kiM kAraNam ! 'ttivaejjA' iti vadet iti bhagavan ! kathayatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat zrUyatAm 'ayaNNaM' ayaM khalu 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH 'jAva parikkheveNaM paNNatte' yAvat parikSepeNa prajJataH jambUdvIpaparimANaM pUrva pratipAditaM tato vijJeyam / 'tattha NaM' tatra khalu 'ayaM' pratyakSaM dRzyamAnaH 'bhArahe ceva' bhAratazcaiva bharatakSetraprakAzakatvAd bhArataH 'mUrie' sUryaH 'jaMbuddIvassa dIpassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'pAINapaDINAyayAe' prAcIpratIcyAyatayA pUrvadizAtaH pazcimadizAparyantaM yA dIrghA tayA tathA-'udINadAhiNAyayAe' udocIdakSiNAyatayA uttaradizAto dakSiNadizAparyantaM yA dIrghA tayA 'jIvAe' jIvayA jIvAsA dRzyAjjIvA pratyazcA, tayA u.+da. te dve api jIve adhikRtyetyarthaH 'maMDalaM' maNDalaM yasmin pa. yasmin maNDale sUryaH paribhramati tattanmaNDalaM 'cauvIsaeNa saeNaM' caturvizatikena caturvizatyadhikena zatena (124) 'chettA' chitvA vibhajya tasya tasya maNDalasya. caturvizatyadhikazatasaMkhyakAn bhAgAn parikalpya, teSAM caturdiktvAt caturbhirbhAgo harttavyaH, tenAgatAH pratidik ekaikamaNDalasya ekatriMzad ekatriMzadbhAgAH, tatasteSu 'dAhiNapurathimillaMsi' dakSiNapaurastye dakSiNapUrvadik sthite AgneyyAM dizi vartamAne 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale caturbhAgIkRte maNDale maNDalasya caturbhAge tasya tasya caturvizatyadhikazatasaMkhyakatvena parikalpitasya maNDa lasya caturthe bhAge ekatriMzatsaMkhyakarUpe ityarthaH sUryasaMvatsarasambandhini dvitIye SaNmAse 'vANauI' dvinavatiM dvayadhikanavatisaMkhyakAni maNDalAni caturbhAgarUpANi 'sUriyamayAI, sUryamatAni sUryeNa bhAratasUryeNa pUrva matAni ataeva 'jAi' yAni 'appaNA ceva Atmanaiva svayaM 'ciNNAI' cIrNAni pUrva sarvAbhyantaramaNDalAdvahiniSkramaNasamaye AsevitAni tAni 'sUrie' sUryaH 'paDicaraI' praticarati teSu paribhramatItyarthaH / tAni na paripUrNacaturbhAgamAtrANi kintu sva svamaNDalagatacaturvizatyadhikazatasambadhyaSTA dazASTAdazabhAgapramitAni / te cASTAdazASTAdazabhAgA na sarveSvapi maNDaleSu bhavanti, pratiniyatadeze eSa bhavanti, kintu kApi maNDale kutrApi, kevala dakSiNapaurastyasya caturbhAgamadhye bhavanti tata Aha-dAhiNapurathimillasi' iti / tathA sa eva bhArataH sUryaH tasyaiva dvitIyaSaNmAsasya madhye 'uttarapaccatthimillaMsi' uttarapAzcAtye vAyavyakoNe 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturbhAge 'ekkANauI' ekanavati ekanavatisaMkhyakAni maNDalAni pUrvavat svasvamaNDalagatacaturvizatyadhikazatasambandhyaSTAdazASTadazabhAgapramitAni 'sUriyamayAI' sUryamatAni Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA01-3 sU07 sUryaparibhramaNavicAraH 47 sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNakAle matAni, etadeva spaSTayati- 'jAI appaNA ceva' yAni - Atmanaiva svayaM pUrva ciNNAI' cIrNAni tAni 'sUrie' sUryaH bhArataH sUryaH 'paDicara i' praticarati / atra caturazItyadhikazatasaMkhyakeSu sarveSu maNDaleSu sarvabAhyamaNDalAt zeSANi tryazItyadhikazatasaMkhyakAni maNDalAni santi, tAni ca pratyekaM dvitIyaSaNmAsamadhye dvAbhyAmapi sUryAbhyAM paribhramyante, arthAt dvitIyaSaNmAse teSAM tryazItyadhikazatasaMkhyaka maNDalAnAM madhye ekasmin ekasmin maNDale dvAvapi sUrye paribhramataH / sarveSvapi digvibhAgeSu pratyekasmin digvibhAge ekasmin maNDale eka eva sUryaH paribhramati, dvitIye tu aparaH sUryaH / evaM sarvAntimamaNDalaparyantamapi paribhAvanIyam / tatra dvitIyaSaNmAse dakSiNapaurastye divibhAge bhArata: sUryo dvinavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati, airavatazca sUryaekanavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati / uttarapAzcAtye digavibhAge ca airavataH sUryo dvinavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati bhArata: sUryazca - ekanavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati / evaM vyazItyadhikazatasaMkhyakeSu sarveSvapi maNDaleSu dvayoH sUryayoH paribhramaNaM bhavatIti / etacca paTTikAdau maNDalAni vilikhya paribhAvanIyam / ataeva - ma- dakSiNapaurastye dvinavatisaMkhyakAni maNDalAni, uttarapAzcAtye ca ekanavatisaMkhyakAni maNDalAni bhArataH sUryaH svayaM pUrvaM cIrNAni praticaratIti / tadevaM bhAratasUryasya svacorNaprati - caraNaparimANaM pradarzitam atha ca tasyaiva bhAratasUryasya paracIrNapraticaraNaparimANaM pradarzayati'tantha NaM ayaM bhArahe' ityAdi / 'tattha' tatra madhyajambUdvIpe 'ayaM' ayaM prastuta prakaraNolli khito jambUdvIpasambandhIbharata kSetra prakAzakAritvAd bhArataH sUryaH 'jaMbuddIvassa dIvassa' jaMbU.. dvIsya dvIpasya 'pAINapaDINAyayAe prAcIpratIcyAyatayA pUrvapazcimadIrghayA, tathA 'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradakSiNadIrghayA 'jIvAe' jIvayA jIvAsAdRzyAt jIvA tayA davarikayetyarthaH 'maMDala' maNDalaM caturbhirvibhaktaM tattanmaNDalaM 'caubIsaeNaM saraNaM' caturviMzatikena caturviMzatyadhikena zatena zatabhAgena 'chettA' chittvA - hRtvA 'uttarapuratthimilaMsi' uttarapaurastya uttarapUrvadig vibhAge IzAnakoNe ityarthaH 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasye caturthe bhAge teSAmeva dvitIyAnAM SaNNAM mAsAnAM madhye 'eravayassa sUriyassa' airavatasya sUryasya 'bANauhaM' dvAnavati dvinavatisaMkhyakAni 'sUriyamayAI' sUryamatAni aizvatasUryeNa pUrva niSkramaNakAle matAni matI kRtAni - jAI' yAni 'sUrie' sUryaH bhArataH sUryaH 'parassa ciNNAI' parasya airavatasya sUryasya dvArA 'ciNNAI' cIrNAni niSkramaNakAle tAni 'paDicarai' praticarati, tathA 'dAhiNapaccatthimillaM si' dakSiNapAzcAtye naiRtakoNe ca 'caunbhAgamaM - DalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturthe bhAge 'ekkANauI' ekanavatiM ekanavatiM saMkhyakAni 'riyamayA sUryamatAni eravatasUryamatAni airavatasUrya sambandhIni 'jAI' yAni 'sUrie' sUryaH Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 candraprAptisUtre bhArataH sUryaH 'parassa ceva' parasyaiva airavatasUryasyaiva dvArA 'ciNNAI' cIrNAni 'paDicarai' praticarati / ekasmin bhAge dvinavatirekasmin bhAge ca ekanavatirityatrApi bhAvanIyam / itthaM ca bhArataH sUryo dakSiNapaurastye bhAge dvinavatisaMkhyakAni, uttarapAzcAtye bhAge ca ekanavati saMkhyakAni svayaM cIrNAni praticarati, uttarapaurastye bhAge dvinavatisaMkhyakAni dakSiNapAzcAtye bhAge ca ekanavatisaMkhyakAni paracIrNAni airavatasUryacIrNAni praticaratItibhAvaH / sAmpratamairavatasUryaviSayaM pratipAdayati-tattha' tatra jambUdvIpamadhye 'ayaM' ayaM pratyakSataupalabhyamAnaH jambUdvIpasambandhI eravae sUrie' airavatakSetraprakAzakAritvAt airavataH sUryaH 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya pAiNapaDINAyayAe prAcIpratIcyAyatayA pUrvapazcimadIrdhayA 'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradakSiNadIrghayA 'jIvAe' jIvayA 'maMDalaM' maNDalaM caturbhivarbhiktaM tattanmaNDalaM 'caubIsaeNaM saeNaM' caturviMzakena zatena caturvizatyadhikaikazatena 'chettA' chittvA 'uttarapaccathimillaMsi' uttarapAzcAtye bhAge 'cau. bhAga maMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturthe bhAge 'bANauI-dvinavati dvinavatisaMkhya kAni 'sUriyamayAI' sUryamatAni-airavatasUryeNaivamatAni matIkRtAni 'jAI' yAni 'sUrie' sUyaH airavatasUryaH 'aNpaNA ceva' Atmanaiva svayaM 'ciNNAI' cIrNAni 'paDicaraI' praticarati, tathA 'dAhiNapurasthimillasi' dakSiNapaurastye bhAge 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalacaturthabhAge ekANauI' ekanavati ekanavatisaMkhyakAni sUriyamayAI' sUryamatAni airavatasUryezaiva matAni 'jAI' yAni sUrie' sUryaH airavatasUryaH 'aNpaNAceva' Atmanaiva svayaM 'ciNNAI' cIrNAni 'paDicaraI' praticarati / 'tattha NaM' tatra khalu jambUdvIpe 'ayaM' ayaM pUrvapradarzitaH 'eravae sarie' aivataH sUryaH' jaMbUddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya jambUdvIpanAmakasya dvIpasya 'pAINapaDi NAyayAe'prAcIpratIcyAyatayA pUrvapazcimadIrghayA 'udiNadAhiNAyayAe' udIcI dakSiNAyatayA uttaradakSiNadIrghayA jIvayA 'maMDalaM' maNDalaM tattanmaNDalaM'cauvIsaeNaM saeNaM' caturviMzatyadhikena zatena chittA' chitvA vibhajya 'dAhiNapaccatthimillaMsi' dakSiNapAzcAtye bhAge 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalacaturbhAge 'bhArahassa sUriyassa' bhAratasya sUryasya bhAratasUryasambandhIni 'bANauI' dvAnavati dvAnavatisaMkhyakAni 'sUriyamayAI' sUryamatAni bhArata sUryamatAni 'jAI' yAni 'mUrie' sUryaH airavataH sUryaH 'parassa' parasya bhAratasUryasya dvArA 'ciNNAI'cIrNAni 'paDicarai' praticarati, tathA 'uttarapurasthimilla si' uttarapaurastye bhAge 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalacaturthabhAge tasyaiva bhAratasUyasya ekkANauI' ekanavati ekanavatisaMkhyakAni 'sUriyamayAI' sUryamatAni bhAratasUryapratisevitAni 'jAI' yAni 'marie' sUryaH airavatasUryaH 'parassa ceva' parasyaiva dvArA ciNNAI'cIrNAni 'paDicaraI' praticarati / ayaM bhAvaH-airavataH sUryaH uttarapazcime bhAge dvInavatisaMkhyakAni maNDalAni, dakSiNapUrve Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA01-4sU08 dvayoH sUryoH parasparamantaraM labhyate 49 bhAge ca ekanavati saMkhyakAni maNDalAni svayaM cIrNAni praticarati, dakSiNapazcime bhAge dvinavati saMkhyakAni maNDalAni uttarapUrve ca ekanavati saMkhyakAni maNDalAni paracIrNAni arthAt bhAratasUrya cIrNAni praticaratIti / upasaMhAramAha-'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'nikkhamamANA' niSkrAmantI khalu 'ete' etau zAstraprasiddhau 'duve' hI bhAratairavatasambandhinau 'sUriyA' sUryo 'No' no naiva 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'ciNNaM' cINaM kSetraM 'paDicarati' praticarataH,kintu 'pavisamANA' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalAmimukhaM gacchantI khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'ciNNaM' cINa kSetraM 'paDicaraMti' praticarataH, kintu 'pavisamANa' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalAbhimuravaM gacchantau khalu 'ete duve sUriyA' eto dvau sUryo'aNNamaNNasya' anyonyasya 'ciNNaM' cirNa kSetraM paDicaraMti' praticarataH / atra 'sayamegaM cotAlaM' zatamekaM catuzcatvAriMza, evambhUtAdipadagarbhitAH 'gAhAo' gAthAH saMgraha gAthA ptthitvyaaH| tAzca nopalabhyante'taH kathayituM na zakyante / asya sUtrasyAyamAzayaH ___ atra bhArataH sUryaH abhyantaraM pravizan pratyekaM maNDalaM dvau caturbhAgau svayaM cI# praticarati, dvau ca paracI# arthAt airavatasUryacI# praticarati / evam airavataH sUryo'piabhyantaraM pravizan pratyekaM maNDalaM dvau caturbhAgau svayaM cI# carati, dvau ca paracINo arthAt bhAratasUryacINoM - praticarati ityevaM pratimaNDalamekaM kenAhorAtradvayena ubhaya sUryacIrNapraticaraNavivakSAyAM sarve'STo caturbhAgAH praticIrNA labhyante, te ca caturbhAgAzcaturviMzatyadhikazatasambandhyaSTAdazabhAgapratitA bhavanti, tacca prAka pradarzitameva, tata ete'STau caturbhAgA aSTAdazabhirguNitAbhavanti catuzcatvAriMzadhikaikazatasaMkhyakAH / (144) iti ||suu0 7 // / iti prathamasya prAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtamAmRtaM samAptam // 1-3 // gataM prathamasyamUlaprAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAmRtam ' sAmpratam 'aMtaraM kiM caraMti ya' dvau 'sUryoM parasparaM kiyadantareNa cAraM carataH, ityadhikAra viSayakaM caturtha prAbhRtAM vikrayate -'tA kevaiyaM te' ityAdi / mUlam-tA kevaiyaM te ee duve sUriyA aNNamaNNassa aMtaraM kaTTu cAraM caraMti Ahiteti vaejjA ! tattha khalu imAmo cha paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tattha ege evamAsu-tA egaM joyaNasahassa egaM ca tettIsaM joyaNasayaM, aNNamaNNassa / aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAhaMsu tA egaM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazaptisUtre joyaNasahassaM egaM cautIsaM joyaNasayaM aNNamaNNassa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhaMsu / 2 / ege puNa evamAsu- tA erga joyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM aNNamaNNassa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMta, ege evamAsu !3 / ege puNa evamAhaMsu tA egaM dIvaM eMga samuI aNNamaNNassa ataraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhesu / 4 / ege puNa evamAhaMsu-tA do dIve do samudde aNNamaNNassa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhaMmu 15 / ege puNa evamAsu-tA tiNNi dIve tiNNi samudde aNNamaNNassa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhaMsu / 6 / eyaM puNa evaM vayAmo tA paMca paMca joyaNAI paNatIsaM ca egahibhAge joyaNassa egamege maMDale aNNamaNNassa aMtaraM abhivuDDhemANA vA nivvuDDhe mANA vA sUriyA cAraM caraMti / tattha NaM ko heU Ahi teti vaejjA ! tA ayaNNaM jambuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte, tA jayA NaM ete duve sUriyA sayabhaMtara maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNauiM joyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasayAI aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA NaM uktamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANA sUriya NavaM saMvaccharaM ayamANA paDhamaMsi ahorattaMsi anbhitarANaM taraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayANaM ete duve sUriyA anbhitarANaM taraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNavaI joyaNasahassAiM chaccApaNatAle joyaNasayAiM paNatIsaM ca egadvibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA NaM aTThArasamuhutte divase avai dohi egaTThibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egahibhAgamuhuttehi ahiyA / se nikkhamamANA sUriyA doccaMsi ahorattaMsi anbhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayANaM ete duve sUriyA abbhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNavaI joyaNasahassAI chavva ikkAvaNe joyaNasayAI nava ya egaTThibhAge joyaNasya aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhi egaDhibhAgamuhuttehi UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egadvibhAgamuhurtehiM ahiyA / evaM khala eeNaM uvAeNaM NikkhamamANA ete duve sUriyA tayANaM tarAo maMDalAo, tayA NaM taraM maMDalaM saMkamamANA 2 paMca-paMca joyaNAI paNatIsaM ca egaTThibhAge joyaNassa ega mege maMDale aNNamaNNassa aMtaraM abhivaDDhemANA 2 savvabAhiraM maMDalaM uvamaMkamittA cAraM caraMti / tA jayANaM ete duve sUriyA savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM egaM jAyaNasayasahassa chaccasaTe joyaNasayAI aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti, tayA NaM uttamakaTThapattA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA. 1- usU08 dvayoH sUyaryoH parasparamantaraM labhyate 51 ukkosiyA aTTArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esaNaM paDhame chammAse / esaNaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / / sUtrasU 8 // chAyA tAvat kiyatkaM te etau dvau sUryo anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH ! asaMvyAtamiti vadet tatra khalu imAH SaT pratipattayaH prajJaptaH, tadyathA-rAtra eke evamAhuH-tAvat ekaM yojanasahastram ekaM va trayastri zat yojanazatam anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAra caranaH, eke evamAhaH / ____eke punarevamAhuH tAvat eka yojanA stram ekaM catustriMzat yojanazatam anyonyasya antaraM kRtvA syoM nAraM carataH, eke evamAhuH / 2 / pake punareva mAhuH tAvat ekaM yojanasahastram ekaM ca paJcatriMzat yojanazatam anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAraM carataH, pake zcamAhuH / / / eke punarevamAhuH tAvat ekaM dvIpaM ekaM samudraM anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAraM carataH, eke evamAhuH / 4 / pake punarevamAhuH tAvat dvau dvIpau dvau samudrau anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAraM cataH, eke pavamAhuH 5 / pake punareghamAhuH-tAvat trIn dvIpAn zrIna samudrAn anyonyasya antaraM kRtvA sUryoM cAraM gharataH, eghamAhuH / / / kyaM punarevaM vadAmaH-tApat paJca paJca yojanAni paJcatrizacca pakaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale anyonyasya antaraM abhivadhyantau vA nirvardhayanto vA sUyauM cAraM carataH / tatra khalu ko heturAkhyAtaH ? iti vadet / tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prakSaptaH / tAvat yadA khalu etau dvAM sUyauM sarvAbhyantaramaNDalaM upasaMkramya yAraM carataH tadA khalu navanavati yojanasahastrANi paT ca catvAriMzat yojanazatAni anyonyasya antaraM kRtvA syauM ghAraM barataH tadA khallu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divasobhavati, janyikA dvAdazamuhuhUrtA rAzrita / to nikrAmantI sUryo navaM saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantaraM maMDalaM upasaMkramya cAraM carataH tAvat yadA khalu etau dvau sUryo abhyantarAnantaraM maMDalaM upasaMkramya cAraMcarataH tadA skhala nadanazati yojanalahasastrANi SaTa ca ca catvAriMzat yojanazatAH paJcatrizacca eka paSTi bhAgAn yojanasya anyonyasya antaraM kRtvA cAra carataH tadA skhalu aSTAdazamuharto divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTi bhAgamuhUrtAbhyAM UnaH, dvAdazamuharmA rAtribhati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhikA / tau niSkrAmantau sayauM dvitIye ahopatre abhyantaraM tRtIyaM maNDalaM upasaMkramya cAraM crtH| tAvat yaza elu etau dvau sUryo antaraM tRtIyaM maNDalaM upasaMkramya cAraM carata tadA khalu navanavati yojanasahasastrANi SaTraca eka paJcazat yojanazatAni nava ca ekaSaSTibhAgAna yojAsya anyonyasya aMtaraM kRtvA bAraM carata tadA khalu aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtarUnAdvAdazaH hUrtA rAtrirbhavati caturbhirekaSTibhAgamuhUrtaradhikA / evaM khalu etena upAyena niSkAmantI dvau sUcauM tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maDalaM saMkrAmantau 2 paJcapaJca yojanAni paJcatriMzaH ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale anyAnyasya antaraM abhivardhayantI, sarva bAhmamaNDalaM upasaMkramya cAra carataH / tAvat yada khalu patoM dvau sUryo sarvabAma maNDalamupasaMkramya cAraM carata tadA khalu pakaM yojanA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 candraprAptisUtre zatasahastraM SaT ca SaSTiH yojanazatAni anyonyasya aMtaraM kRtvA cAraM carata tadA khalu uttamakASTAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrto divaso bhavati / etat skhalu prathamaM SaNmAsam / etat skhalu prathamasya SaNmAsya paryavasAnam ||suu0 8 // vyAkhyA-'tA' tAvat te tava te kevaiyaM kiyatkaM 'ee' etau bhAratairavatasambandhinau 'duve sariyA' dvau suuyojmbuudviipgtau 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'aMtaraM' antaraM 'kaTu' kRtvA 'cAracaraMti' cAraMcarataH iti 'AhitaM' AkhyAtam 'tti' iti 'vadejjA' vadet vadatu he bhagavan / atha bhagavAn asmin viSaye anyatairthi kamatarupAH SaTra pratipattIH pradarzayati-tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu' tatra khalu tasmin cAsyAntaraviSaye 'imAo' imAH vakSyamANasvarupAH 'cha' SaT 'paDivattIo' pratipattayaH paramatamAnyatAviSayAH 'paNNattAo' prajJaptAH pUrvatIrthaMkaragaNadharaiH tA eva pradarzayati-tattha ege' ityAdi / 'tattha' tatra tattatpratipattiprarupakANAM madhye 'ege' eke kecana prathamAH 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH sva ziSyAn parAn vA pratikathayanti, tadeva darzayati-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahastraM sahastrayojanaM 'ca' tathA 'egaM tettIsaM joyaNasayaM' ekaM trayastriMzat yojanazataM trayastriMzadadhikaikazatasaMkhyakaM (1133) 'aNNamaNNasya' anyonyasya aMtaraM kaTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA jambUdvIpe 'sariyA' sUryo dvau sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH, upasaMhAramAha 'egge evamAhaMsu' eke evamAhuH eke kecana evaM pUrvokta prakAreNa kathayanti / iti prathamA pratipattiH 1 / atha dvitIyAmAha'ege puNa evamAsu' eke punarevamAhuH arthaH pUrvoktavad bhAvanIyaH, evaM sarvatrApibhAvanA kAryo / 'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM' eka yojanasahastraM tadupari 'egaM uttIsaM joyaNasayaM' ekaM catustriMzadayojanazataM catustriMzadadhikaM zatamekaM yojanAnAM (1134) 'aNNamaNNassa aMtaraM kaTu' anyonyasyAntaraM kRtvA 'sariyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / pUrvoktaprakAreNa ege evamAsu evaM evamAhuH iti dvitIyAM pratipattiH / atha tRtIyAmAha-'ege puNa evamAhaMmu' eke punarevamAhuH-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahastraM 'egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM' ekaM ca paJcatriMzad yojanazataM paJcatriMzadadhikaikazataM (1135) 'aNNamaNNassa aMtaraM kaTu' anyonyasyAntaraM kRtvA 'mariyA' dvau sUyA 'cAraM caraMti' cAraM carataH / ege evamAsu' eke evamAhuH / iti tRtIyA pratiprattiH 3 // atha caturthI mAha 'tA' tAvat 'ege puNa evamAsu' ekepunarevamamAhuH-egaM dIvaM egaM samuI' ekaM dvIpamekaM samudraM 'aNNamaNNassa aMtaraM kaTTu' parasparasya antaraM kRtvA 'sUriyA' sUyA~ 'cAraM caraMti' cAra carataH 'ege evamAhaMsu' eke evamAhuH iti caturthI pratipattiH 4 // atha paJcamImAha-'tA' tAvat 'ege puNa evamAsu' eke punarevamAhuH 'tA' tAvat 'do dIve' do samudde' dvau dvIpau dvau samudrau Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-4 sU08 dvayoH sUyaryoH parasparamantaraM bhabhyate 53 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtara kaTu' antaraM kRtvA 'sUriyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / 'ege evamAhaMsu' eka-evamAhuH / iti paJcamIpratipattiH 5 // atha SaSThImAha-'ege puNaekamAiMsu' eke punarevamAhuH-eke kecana SaSThAH punaH paramatavAdina evaM vakSyamANa prakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'tiNNi dIve tiNi samudde' trIn dvIpAn tron samudrAn 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA 'sUriyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / 'ege evamAhaMsa' eke evamAhuH SaSTha samAH paramatavAdinaH pUrvokta prakAreNa prati pAdayanti / iti SaSThI pratipattiH 6 / / ete pUrvoktA anyatairthikA yathAvasthitavastutattvajJAnAbhAvAt mithyAvAdinaH santi / atha bhagavAn pUrvapUrvatIrthakarAn Azrityabahuvacanena svamataM prakaTayati-'vayaMpuNa' ityAdi / 'vayaM puNa'vayaM punaH adyAvadhi asmatparyanta ye'nantastIrthakarA pUrva jAtAH vartamAne ca pUrva vartamAne ca pUrvA mahAvidehakSetresantistAnapekSya vayaM sarve itibhAvaH 'evaM' eva vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo vadAmaH kathayAmaH prarUpayAmaityarthaH / tadevadarzayati-'tA' ityAdi / 'tA' tAvat ddhAvapisUyA sarvAbhyantaramaNDalAnniSkAmantau pratimaNDalaM 'paMca paMca joyaNAI' paJca paJca yojanAni tadupari 'paNatIsaM ca egATThibhAge joyaNassa' paJcaviMzaja ekaSaSTibhAgAn yojanasya, ekasya yojanasya paJcatriMzatsaMkhyakAn bhAgAn 'egamegemaDale' ekaikasmin maNDale pratyekasmin maNDale 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya bhArataH sUryaH airavatasya, airavata sUryo bhAratasya pUrvaparvamaNDalagatAntarApekSayA'greDa 'aMtaraM' antaraM antaraparimANaM 'abhivuDDhemANA vA' abhivardhayantau vA, 'yA' athavA nivuiDhemANa' nirvardhayantau hApayantau sarvabAhyamaNDalAdabhyantaraM pravizantau pratimaNDalaM pUrvokta pramANa nyUnaM kurvantau 'sUriyA' dvAvapi sUyau 'cAraM caraMti' cAraM carataH paribhramataH ityuttaram / kathametAvatpramANaM pratimaNDalamantaraM labhyate ? iti ceducyate-iha ekaH sUryaH sarvAbhyantaramaNDalagatAn aSTacatvAriMzad ekaSaSTi bhAgAn yojanasya tathA-apare ca dve yojane spRSTvA sarvAbhyantarAdanantaraM yadane tanaM dvitIyaM maNDalaM, tasmin dvitIye maNDale cAraM carati, evaM dvitIyo'pi sUryaH pUrvokta pramANameva kSetraM spRSTvA sarvAbhyantarAdanantare dvitIyemaNDale cAraM carati, evaM dve yojane aSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasyeti dvayoH sUryayoH saMmelane jAtAH paJcayojanAni paJcatrizacca eka SaSTibhAgA yojanasya tathA cAGkasthApanA | 2-38 / saMmelane jAtA 4-86 caturagretanA / SaTazIti / 2-48 saMkhyAcaikaSaSTyA 61 vibhAjyate tadAlabdhamekam 1 tacca catuH saMkhyAyAM yojane jAtAH paJca, 35 zeSAH paJcatriMzat tata AgataM pUrvokta pramANaM- paJcayojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAH 5 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre yojanasya etAvatpramANAdvayoH sUryayorantare vRddhirhAnirvA agre'gre pratyekasminnahorAtre bhavatIti sarvatra bhAvanIyam / evaM zrutvA bhagavAn gautama punaH pRcchati-'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM' tatra tasyAM bhavatpradarzitavyavasthAyAM khalu he bhadanta ! 'ko he u' ko hetuH kiM kAraNaM, tadavagamekA upapatti ? 'tti' iti 'vaejjA' vadet , prasAdaM kRtvA kathayatu he bhagavaniti / evaM gautamena pRSTe bhagavAn pUrvokta viSayaM spaSTayati-tA ayaNNaM' ityAdi / 'tA' tAvat prathamaM jambUdvIpaparimANaM zrUyatAm 'ayaNNaM' ayaM pratyakSaM dRzyamAnaH khalu 'jaMbudIvo dIvo' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambvopaH 'jAva' yAvat-yAvatpadena pUrvapradarzitaM sarvamapi jambUdvIpaparimANa pratipAdakaM vAkyamatrApi bhAvanIyam / 'parikkheveNaM' parikSepeNa ayaM pUrvapradarzitaparimANena paridhinA 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA svala 'ete duve sUriyA' etau dvau sU? 'savvanbhaMtara maMDalaM' sarvAbhyantaramaNDamaM 'upasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'NavaNauiM joyaNasahassAI' navanavati yojanasahastrANi navanavati sahastrasaMkhyakAni yojanAni tadupari 'chacca' SaT 'cattAle' catvAriMzat 'joyaNasayAI' yojanazatAni catvAriMzadadhika SaT zatasaMkhyAkAni (9964.) yojanAni 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM kRtvA 'sUriyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH ataeva 'tayA NaM tadA khalu 'uttamakaTThapatte uttamakASThA prAptaH paramaprakarSaprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH tataH paramutkarSAbhAvAt 'aTThArasamuhuro' aSTAdazamuhUrtaH SaT triMzad ghaTikAyuktaH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'jahaNiyA' jadhanyikA sarvaladhvI tataH paraM lAghavAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrtA dvAdazamuhUrttavatI caturviMzati ghaTikA yuktA 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati / atrAha-sarvAbhyantare maNDale dvayoH sUryayoH parasparaM 'NavaNauiM joyaNasahassAI' ityAdi kathitapramANakamantare kathamupalabhyate ? iti cedAhaiha jambUdvIpo dvIpaH AyAmaviSkambhAbhyAmekalakSa yojanapramANaH (100000) tatraikaH sUryo jambUdvIpasya madhye azItyadhikamekaM zataM yojanAni samavagAhya sarvAbhyantaramaNDale 'cAraM carati' evaM dvitIyo'pi azItyadhikamekaM zataM yojanAnAM samavagAhya cAraM carati azItyadhikaM zatamekaM dvAbhyAM guNitaM dvayoH sUryayoH saMmilitaM jAtaM SaSTyadhikaM zatatrayam (360) etat jambUdvIpasya lakSayojanapramANAdapanIyate tata AgataM pUrvoktamantaraparimANaM catvAriMzadadhika SaTzattottaranavanavati sahasrayojanarUpam (99640) / tathA ca koSThakam jambUdvIpapramANam-100000 --lakSamekam , eSa apaneya rAziH sUrya dvayAvagAhyakSetram 360-SaSTyadhikaM zatatrayam , eSa apanayana sUryadvayAntarakSetram-99640-catvAriMzadadhika SaT zatottaranavanavati sahanazaziH saMkhyakam eSa apanIta rAziH sUryaH dvayAntaram / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0 1-4sU08 dvayoH sUyaryoH parasparamantaraM labhyate 55 'tA' tau dvau nikkhamamANA' niSkrAmantau sarvAbhyantaramaNDalAd vahirgacchantau 'sUriyA' sU? NavaM saMvaccharaM' navaM saMvatsaraM sUryasaMvatsaraM 'ayamANA' ayantau prApnuvantau tasyaiva navasaMvatsarasya 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaM taraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM abhyantarAtanaM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH / 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sU? 'abhitarANaM taraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'navanavaI joyaNasahassAI' navanavati yojanasahastrANi tadupari 'chacca' SaT 'paNatAle' paJca catvAriMzat joyaNasayAI' yojanazatAni paJca catvAriMzadadhikAni SaT zatAni (99645) yojanAnimiti bhAvaH punaH 'paNatIsa ca' pazcatrizacca 'egaDhigamAge ekaSaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya, tathA cAGkataH-99645 25, etAvatpramANaM aNNamaNNassa' anyonyassa parasyarasya ekato dvitIyasya 'aMtaraM' antaraM vyavadhAnaM 'kaTu' kRtvA cAraM caraMti' cAraM carataH ataeva 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati kintu saH 'dohiM egAdvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'dohi egadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'ahiyA' adhikA bhavati, yAvatpramANena divaso nyUno bhavati tAvatpra. mANenaiva rAtrevRdvisadbhAvAt / punarapi te NikkhamamANA sUriyA' tau niSkrAmantau dvitIyamaNDalAnnissarantau sUryo navasya sUrya saMvatsarasya 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye ahorAtre 'anbhitaraM' AbhyantaraM sarvAbhyantaraM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maMDalaM 'uvasaMkamittA cAraM caraMti'upasaMkramya cAraM carataH 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalaM 'ete duve sariyA' etau do sUryo 'abhitaraM tacca 'maMDalaM' AbhyantaraM tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM tadA khalu 'navanavaI' navanavatiM 'joyaNasahassAI' yojanasahastrANi 'chacca ekkAvaNNe joyaNasayAI' SaT eka paJcAzat yojanazatAni eka paJcAzadadhikAni SaTzatyojanAni 'nava ya egadvibhAge joyaNassa' nava ca eka SaSTibhAgAn yojanasya 'aNNamaNNasya' anyonyasya 'aMtaraM kaTu cAraM caraMti' antaraM kRtvA cAraM carataH, ataeva 'tayA NaM' tadA tasmin samaye khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, kintu saH 'cauhiM egadvibhAgamuhuttehiM' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtaH 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttArAIbhavaI' dvAdazamuirtA rAtrimavati, kintu sA 'carahiM egadvibhAgamuhuttehi' caturbhirakaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati / dvayoH sUrya yoretAvadantaraM kayA rItyA samupalabhyate ! atrocyate Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 candraprAptisUtre etau dvau sUya yadA sarvAbhyantaramaNle cAraM carataH tadA catvAriMzadadhikaSaTzatottaranavanavatisahastrasaMkhyaka (99640) yojanAni dvayoH sUryayoH parasparamantaraM bhavatIti pratipAditam / tato'gre niSkramaNasamaye vRddhaHprAptatvAt pratyahorAtraM paJca yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAn yojanasya saMvayeM sUyA gatiM kurutaH, iti pUrva siddhAntarUpeNa prarUpitam / tadanusAreNa sUryo yadA sarvAbhyantaramaNDalAdaletanaM maNDalamupasaMkrAmataH, tadA tasmin prathame'horAtre pUrva pradarzitapramANe(99640) paJcatriMzadeka paSTibhAgottarapaJcayojanAnAM (5-25 ) saMmelane niSkrAmaNAvasaratvAdantaramadhyevRddhimAzritya AgataM (9945 25) prathamAhorAtrapramANam / evaM dvitIye'horAtre gatAhorAtra saMkhyAyAM (99645 36) paJcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikapaJcayojanAnAMsaMmelane AgataM (99651) dvitIyAhorAtrapramANAm / evamagre'pi saMvardhanakramaH paribhAvanIyaH yAvat prathama SaNmAsasyAnte sarvabAhyamaNDalacArasamaye SaSTayadhikaSaTzatottaramekaM lakSa yojanAnAM (100660) dvayoH sUryayoH parasparamantaraM labhyate tAvatparyantaM yojanIyamiti / tadeva saMkSepeNa darzayati-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM' iti anenapUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA tathA ca ekataekaH sUryaH pratimaNDalaM dve yojane aSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgAn (248) yojanasyavikampya (upabhujya) cAraM carati, aparato dvitIyo'pisUryaevameva aSTacatvAriMzadekaSaSTi bhAgayutaM yojanadvayaM (2- vikampya cAraM carati, evaM dvayomalane jAtaM paJcayojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAH (5-28) parimANam, evaM rUpeNa niSkrAmantau tau dvAvapi jambUdvIpagatau sUryoM pUrvapUrvasmAt tadanantarasthitAt maNDalAt tadanantara sthitaM maNDalaM saMkrAmantau ekaikasmin maNDale pUrvapUrvamaNDalagatAntaraparimANApekSayApaJca paJca yojanAni paJcaitriMza caikaSaSTi bhAgAn (5-31) yojanasyaparasparamabhivardhayantau 2 navasUryasaMvatsarasya vyazItyadhikazata(183)tame'horAtre prathama SaNmAsa paryavasAnabhUte sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carataH, tasmin samaye dvayoH sUryayorantaraM SaSTayattara SaT zatAdhikaM lakSameka (100660) yojanAnAM prApyate, ityane spaSTI bhaviSyati / etena vidhinA 'nikkhamamANA' niSkrAmantau 'ete duve sUriyA' etau do sUryo 'tayA NaM tarAo' tadanantarAt yatra sUryo sthitau tasmAt 'maMDalAauM' maNDalAt 'tayANaM taraM' tadanantara tadane sthitaM 'maMDalaM' maNDalaM 'saMkamamANA, 2 saMkrAmantau 2 paMca Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 61 candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 1-4sU08 dvayoH syaryoH parasparamAntaryanirUpaNam 57 paMca joyaNAI' eJca paJca yojanAni 'paNatIsaM ca egasahibhAge joyaNassa' paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgAn (5-20 ) yojanasya 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'aNNamaNNassa, anyonyasya parasparasya bhArataH sUrya airavatasya, airavatazca sUryo bhAratasya 'aMtaraM' vyavadhAnaM 'abhivuDDhemANA 2' abhivardhayantau 2'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA Na' tadA khalu 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanazatasahasraM lakSamekaM yojanAnAM, tathA 'chacca sahe joyaNasayAI' SaT ca SaSTiH SaSTayadhikAni yojanazatAni SaSTayadhikaSaTzatottarekalakSayojanaparimitam (100660) 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA 'cAraM caraMti' cAraM carataH / ataeva 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakahapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA 'ukosiyA' utkaSikA sarvAdhikaparimANA tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrtA 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghu pramANaH tataH paraM lAghavAbhAvAt 'duvAlasamuhutte' dvAdazA muhUrttaH 'divase bhavaI' divaso bhavatIti / yadA dvau sUryo sarvabAhyamaNDale cAraM caratastadA tayorantaraM SaSTayadhikaSaTzatottaraikalakSa. yojana (100660) parimitaM bhavatIti yat pratipAditaM tat kathamupalabhyate ? iti tadeva pradarzayAmaH-etayordvayoH sUryayormadhye ekaikasya sUryasya pratimaNDalaM yojanadvayamaSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgAH-(2 ) yojanasya saMcaraNakSetraM bhavati, tataH etatkSetrapramANamekasya sUryasya bhavet tat dvayoH sUryayoH kSetraparimANarya saMmelyate tadA jAtaM paJca yojanAni paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (5-25) iti pUrva pradarzitam , taccAtra dvayoH sUryayoniSkramaNAvasaratvAdabhivardhamAnaM gRhyate / sarvAbhyantaramaNDalAcca sarvabAhyaM maNDalaM jyazItyadhikazatatamaM (183) vartate, tataH pUrvapradarzitaM yadabhivardhanakSetraM paJca yojanAni paJcatriMzaJcaikaSaSTibhAgAH (5-etadrUpaM tat tryazItyadhikena zatena guNyate / tatra paJcAnAM yojanAnAM tryazItyadhikazatena guNane samAgataM guNanaphalaM paJcadazottaranavazata (915)saMkhyakam / tataH zeSA ekaSaSTibhAgasaMkhyA paJcatriMzat (35)iyamapi tryazItyadhikazatena guNyate prAptaM guNanaphalaM paJcottara catuH-SaSTizata (6405) saMkhyakam / eSaH zazirekaSaSTyArAdhikatvAdekaSaSTyA bhAgo hiyate labdhaM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~~~ ~~ ~ ~ candraprAptisUtre paJcottaramekaM zatam (105) / eSA saMkhyA-pUrvaguNite yojanarAzau pazcottaranavazata (915) rUpe prakSipyate tadA jAtaM viMzatyadhikadazazata (1020) saMkhyakam / eSa rAziH sarvAbhyantaramaNDalagatoktaparimANe catvAriMzadadhikaSaTzatottaranavanavatisahasrayojanarUpe (99640) prakSipyate tataH samAgataM yathoktaM SaSTayadhikaSaTzatottaraikalakSa (100660) saMkhyaka sarvabAhyamaNDale cAraM caratoIyoH sUryayorantaraparimANamiti / upasaMharannAha-'esa NaM paDhame chammAse' etat khalu prathama SaNmAsam / 'esa NaM' etat khala 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtramiti" ||suutrm // uktaM caturthaprAbhRtaprAbhRtasya sUryAntaraviSayaM prathamaM SaNmAsam , atha tasyaiva tadeva dvitIya SaNmAsaM prastauti-'te pavisamANA' ityAdi / mUlam - te pavisamANA sariyA doccaM chammAsaM ayamANA paDhamaMsi ahoratasi bAhirANaMtaraM maDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayA NaM ete duve sUriyA bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM ega joyaNasayasahassaM chaccauppaNNe joyaNasayAiM chattIsaMca egasaTThibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavaI dohiM egasahibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasahibhAgamuhuttehiM ahie / te pavisamANA sUriyA doccaMsi ahorattaMsi bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayA NaM ete duve sUriyA bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM egaM joyaNasayasahassa chacca aDayAle joyaNasayAI bAvaNNaM ca egasahibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA gaM aTArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANA ete duve sUriyA tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANAM 2 paMca paMca-joyaNAI paNatIse egasahibhAge joyaNassa egamege maMDale aNNamaNNassa aMtaraM nivvuDDhemANA 2 sababhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti . tA jayA NaM ete duSe sUriyA savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNauI joyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasayAiM aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti, tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA dukAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esaNaM doccassa chammAsassa pajjaksANe / esa NaM Aicce saMvacchare / esa NaM AiccasaMvaccharassa pajjavasANe // sUtram 9 // paDhamassa pAhuDassa cautthaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-4 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-: sU09 dvitIyaSaNmAse dvayoH sUryayorAntaryam 59 chAyA-tau pravizantau sUryA dvitIyaM SaNmAsam ayantau prathame ahorAtre bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM caranaH / tAvat yadA khalu etau dvau sUryA bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu ekaM yojanazatasahasraM SaT ca catuSpaJcAzada yojanazatAni SatriMzacca ekaSTibhAgAn yojanasya anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnA, dvaadshmuhRtto divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm adhikaH / tau pravizantau sUryo dvitIye ahorAtre bAhyaM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH / tAvat yadA khalu patau dvau so bAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu ekaM yojanazatasahasra SaT na aSTacatvAriMzad yojanazatAni dvipaJcAzacca ekaSaSTibhAgAn yojanasya anyonyasya antara kRtvA cAraM carataH tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrta UnA, dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati cturbhirekssssttibhaagmuhuurtrdhikH| evaM khalu etena upAyena pravizantau etau dvau sUryo tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrA. mantau 2 paJca eJca yojanAni catriMzada ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaismin maNDahI anyonyasya antaraM nirvardhayantau nirvardhayantau sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAra carata tAvat yadA khalu etau dvau sUcauM sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu navanavatiM yojanasahasrANi SaT 8 catvAriMzad yojanazatAni anyonyasya antaraM kRtvA cAra barataH tadA khalu uttamakASThAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUtto divaso bhavati, jagha. nyika dvAdazamuhUtrtA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmA pasya paryavasAnam / eSa khalu AdityaH saMvatsaraH / etat khalu AdityasaMvatsarasya paryavasAnam ||suu0 9 // ||prthmsy mAmRtasya caturthaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-4 // vyAkhyA-'te' to tAveva ratairavatasambadhinau 'pavisamANA' pravizantau sarvabAhyAd maNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchantau 'sUriyA' sUryo 'docca chammAsaM' dvitIyaM SaNmAsam 'ayagANA' ayantau prApnuvantau tasyaiH 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'bAhirANataraM' bAhyAntaraM sarvabAhyamaNDalAdabhyantarAbhira khaM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM cari' cAraM carataH / 'tA' tAvat 'jyA gaM' yadA khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'bAhirANaMtaraM maMDala' bAhyAnantaraM bA bhAgato'ntaHsthitaM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti, upasaMkramya cAraM carataH 'tayA ' tadA khalu 'egaM joyaNasayasahassaM' eka yojana zatasahasraM 'chacca caupapaNe joyaNasayAI' SaTcatuSpaJcAzayojanazatAni catuSpa vAzadhikaSaTazatottaramekaM lakSam 'savvIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa' SaDvaMzatiM caikapaSTibha gAna yojanasya (100654 . atra sUryayorabhyantarapravezakAle prathamaSaNmAsapradarzitavidhinA SaSTayadhikaSaTzatokraikalakSarUpAt (100660) sarvabAhyamaNDalasthita Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre ~ ~~ ~ ~ ~ ~ 61/ sUryAntaraparimANAt pazcatriMzadekaSaSTibhAgayuktayojanapaJcaka (5-20) pramANasya pratimaNDalaM hAneravasaratvAt hAnikaraNAdetAvatpramANam 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM kRtvA cAraM caraMti' cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhattA rAI bhavaI' bhaSTAdazamuhartA rAtrirbhavati kintu sA 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'UNA' UnA hInA bhavati / 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUtrto divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'ahie' adhiko bhavati, ahorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvena rAtreryAvatpramANamUnatvaM bhavet tAvatpramANenaiva divasAdhikatvasyAvazyambhAvAt 'te' tau dvau 'pavisamANA' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchantau 'mUriyA' sU: 'doccaMsi ahorattasi' dvitIye'horAtre 'bAhiraM' bAhya sarvabAhyabhAgAtprAptam 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'upasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'vAhiraM' bAhyaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'ega joyaNasayasahassaM' ekaM yojanazatasahasra 'chacca aDayAle joyaNasayAI' SaD aSTacatvAriMzayojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikaSaTzatottaramekaM lakSaM (100648) tathA 'bAvaNaM ca egasaTThibhAge joyaNassa' dvipaJcAzacca ekaSaSTibhAgAn yojanasya (10048 1aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM kRtvA 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'tayA NaM, tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTadazamuhartA rAtrirbhavati kintu sA 'cauhiM egasadvibhAgamuhuttehiM' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'UNA' UnA honA bhavati' tathA 'duvAlasamuhatte divase bhavai' dvaadshmuhttto divaso bhavati kintu saH 'cauhiM egasadvibhAgamuhuttehiM catumirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahie' adhiko bhavati / 'evaM' anena prakAreNa 'khalu' nizcitam 'eeNa' etena pUrvamanupadarzitena pratimaNDalaM paJcayojanapaJcatriMzadekaSaSTibhAga (5-35 hAyanarUpeNa uvANa upAyena vidhinA 'pavisamANA' pravizanto sarvAbhyantaramaNDalaM prati gacchantau 'ee duve sUriyA' etau dvau sUryo 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAnmaNDalAt svasthAnarUpAt 'tayANaMtaraM maDalaM' tadanantaraM tadane'nupadaM vartamAnaM maNDalaM 'saMkamamANA 2' saMkrAmantau 2 'paMca paMca joyaNAI' paJca paJca yojanAni 'paNatIse egasahibhAge joyaNassa' pazcatriMzadekaSaSTibhAgAn yojanasya 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'aNNamaNNassa' 52 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-4 sU09 dvitIyaSaNmAse dvayoH sUyaryorAntaryam 61 anyonyasya 'aMtaraM' antaraM vyavadhAnaM 'nivvuDhemANA 2' nirvardhayantau 2' hApayantau 2 'savvabhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH maNDalAnmaNDalaM gacchata iti bhAvaH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'ee duve sUriyA' etau dvau sUryo 'evaMrItyA' saMcarantau 'savvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'navanavaiM joyaNasahassAI' navanavatiyojanasahasrANi chacca' SaT 'cattAle catvAriMzat 'joyaNasayAI' yojanazatAni catvAriMzadadhikAni SaT zatAni yojanAnAM ca (99640) 'aNNamaNNassa' anyonyasya aMtaraM kaTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'tayA NaM' tadA tasmit kAle khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH parama prakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhatoM divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI tataH paraM hInatvAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / ayaM bhAvaH dvayoH sUryayoH sarvAbhyantaramaNDalasthitau catvAriMzadadhikaSaT zatottarainavanavatisahasraM yojana (99640) saMkhyakaMsarvajaghanyamantaraM bhavati tathA sarvabAhyamaNDalasthitau SaSTayadhikaSaTzatottaraikalakSayojana (10.660) saMkhyakaM sarvotkRSTamantaraM bhvti| atra sarvAbhyantaramaNDalataH sarvabAhyamaNDalagamanArtha niSkramaNakAle dvayoH sUryayorantarasya vRddhiH, sarvabAhyamaNDalataH sarvAbhyantaramaNDalagamanArtha pravezakAle ca hAnirbhavatIti / upasaMharannAha-'esa NaM' ityAdi / 'esa NaM' etat pUrvoktaM khalu 'docce chammAse dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'doccassa chammAsassa' dvitIyasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam antimamahorAtram 'esa NaM' eSa khalu 'Aicce saMvacchare' AdityaH saMvatsaraH SaNmAsadvayarUpo varttate / 'esa NaM' etat khalu 'Aicca saMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antabhAgaH ||suu0 9 // ||pthmsy mUlamAbhRtasya caturtha prAbhRtapAbhRtaM samAptam // 1-4 gataM prathamasya mUlaprAbhRtasya caturtha prAbhRtaprAbhRtam / atha tadta paJcamaM prArabhyate, asya 'cAyamabhisambandhaH pUrvam 'ogAhai kevaiya' kiyantaM dvIpaM samudraM vA sUryo'vagAhata iti yat saMgrahagAthAyAM proktaM tadevAtra pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya paJcamaprAbhRtaprAmRtasyedamAdimaM sUtram 'tA kevaiyaM ' ityAdi / ___ mUlam-tA kevaiyaM te dIvaM vA samudaM vA ogAhittA surie cAraM carai Ahiteti vadejjA ? tattha khalu imAo paMca paDivattIo paNNattAo, taMjahA-tatthege evamAiMsu tA egaM joyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sarie Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 candraprazatisUtre cAraM caras, ege evamAhaMsu 1 / ege puNa evamAhaMsu tA egaM joyaNasahasse eMga cauttIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carai, ege emAsu 2 / ege puNa evamAhaMsu - tA egaM joyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carai, ege evamAhaMsu 3 / ege puNa evamAhaMsu-tA avaM dIvaM vA samudaM vA ogAhitA sUrie cAra caras, ege evamAhaMsu 4 / ege puNa evamAhaMsu - tA no kiMcidI vA samuhaM vA ogAhittA sUrie cAraM carai ege evamAhaMsu 50 tattha je te evamAhaMsu tA egaM joyaNasahassaM egaM tettIsa joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carai te evamAhaMsu - jayA NaM sUrie savvantaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM jaMbuddIvaM dIvaM egaM joyaNasahassaM egaM tettIsa joyasayaM ogAhittA sUrie cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM sUrie savvavAhiraM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM lavaNasamudaM egaM joyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasayaM ogAhittA cAraM carai tayA NaM uttamaka pattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhava jaNa duvAlasamuhutte divase bhavai / evaM cottIsaM joyaNasayaM 2 / paNatIse vi evaM caiva bhANiyavvaM 3 / tattha NaM je te evamAhaMsu-tA avaDhaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA surie cAraM carai te evamAhaMsu - jayA NaM sUrie savvamaMtaraM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tathA NaM avaiDhaM jaMbuddIvaM dIvaM ogAhittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, evaM savvabAhire vi, NavaraM avaidaM lavaNasamudaM tayA NaM rAI diyaM tatra 4 / tatthaNa je te evamAhaMsu-tA No kiMci dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM caraI, te evamAhaMsu - tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carar3a tayA NaM No kiMci jaMbuddIvaM dIvaM ogAhittA sUrie cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, taheva evaM savvabAhirae maMDale, NavaraM No kiMci lavaNasamudde ogAhittA cAraM carai, rAI diyaM taheva, ege evamAhaM // 5 // vayaM puNa evaM vayAmo tA jayA NaM sUrie sambanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM jaMbUddIvaM dIvaM asII joyaNasayaM ogAhittA cAraM carai, tayA NaM uttamaka patte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNNiyA duvAlasamuttA rAI bhavai / 'tA jayA NaM sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM lavaNasamudda Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-5 sU010 sUryasya dvIpasamudrAvagAha nirUpaNam 63 tiNi tIsaMjoyaNasayAI ogAhittA cAraM carai, tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / / sUtra / / 10 "paDhamassa pAhuDassa paMcamaM pAhuDaM samattaM" 1-5 // chAyA . tAvat kiyatkaM te dvIpaM vA samudraM vA avagAhya sUryaH cAraM carati AkhyAtamiti vadet ? / tatra khalu imAH paJca pratipattayaH prAptAH, tadyathA- eke evamAhuH tAvat ekaM yojanasahasram ekaM ca trayastrizad yojanazataM dvIpaM vA samudraM vA avagAhya sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH 1 / eke punarevamAhuH-tAvat ekaM yojanasahasram ekaM catustriMzad yojanazataM dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati eke evamAhuH 2 / eke punarevamAhuH tAvat ekaM yojanasahasram, ekaM ca paJcatriMzad yojanazataM dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH 3 // eke punarevamAhuH-tAvat apArddha dvIpaM vA samudra ghA avagAhya sUryaH cAraM carati, eke evmaahuH-4|| eke punarevamAhuH-tAvat no kaJcit dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH 5 / tatra ye te pavamAhuH tAvat ekaM yojanasahasram, ekaM trayastriMzad yojanazataM dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, te evamAhuH-yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu jambUdvIpaM dvIpam ekaM yojanasahasram, ekaMca trayastriMzad yojanazatam avagAhya sUryaH cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / tAvat-yadA khalu sUryaH sarvavAhyaM maNDam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu lavaNasamudram ekaM yojanasahasram ekaM ca trayastriMzad yojanazatam avagAha cAraM carati tadA skhalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati / evaM catustriMzad yojanazatam 2 / paJcatriMzatyapi evameva bhaNitavyam 3 // tatra skhalu ye te evamAhuH-tAvatU apArca dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, te evamAhuH-yadA khalu sUryaH sarvA sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu apArddha jambUdvIpaM dvIpam avagAhya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jayanyikA dvAdaza muhUrtA rAtrirbhavati / evaM sarvabAhye'pi; navaraM apArddha lavaNasamudraM / tadA khalu rAtrindivaM tathaiva 4 / tatra khalu ye te evamAhuH-tAvat no kiJcit dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, te evamAhuH-tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA skhalu no kaJcit jambUdvIpam dvIpam avagAhya sUryaH cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati, tathaiva / evaM sarvabAhye maNDale, navaraM no kaJcit lavaNasamudram avagAhya cAraM carati / rAtrindivaM tathaiva eke evamAhuH 5 / vayaM punarevaM vadAmaH tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu jambUdvIpaM dvIpam azItiH yojanazataM avagAhya cAraM carati, tadA skhalu Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Annanoranmon Narainrarunmanna candraprAptisUtre uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / tAvat yadA khala sUryaH sarvabAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khala lavaNasamudra trINi triMzadyojanazatAni avagAhya cAraM carati tadA khala uttamakASThAprAptA utkarSikA * aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrto divaso bhavati ||sutr 10 // prathamasya prAbhRtasya paJcamaM prAbhRtapAbhRtaM samAptam // 1-5 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'kevaiyaM' kiyatkaM kiyatpramANaM 'te' tava mate 'dIvaM vA samuI vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya ullaGghaya 'sUrie' sUryaH 'cAraM caraI'-cAraM carati etadviSaye 'Ahiteti' kim AkhyAtam ? iti 'vaejjA' vadet vadatu he bhagavan ! iti gautamasya praznAnantarametadviSaye bhagavAn prathamaM paramatarUpAH paJca pratipattIH sAmAnyata upadarzayatihe gautama ! 'tattha' tatra sUryasya dvIpasamudrAvagAhaviSaye khalu 'imAo' imAH anupadaM vakSyamANAH 'paMca' pazca pazca saMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamAnyatArUpAH 'paNNatAo' prajJaptAH kathitAH / tAH kAH 1 ityAha-'taM jahA' tadyathA tA yathA-'ege' eke kecana pazcasu prathamAH paratIrthikAH 'evamAiMsu' evamAhuH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat prathamam anyabahuvaktavyatAsu prathamaM zrUyatAm-'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram ekasahasrayojanAni 'egaM ca tettIsaM joyaNasayaM' ekaM ca trayastriMzat yojanazatam ekaM zataM yojanAnAM tadupari trayastriMzacca yojanAni trayastriMzadadhikaikazatottaraikasahanaM (1133) yojanAnItyarthaH, etAvatpramANaM 'dIvaM vA samudaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'mUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, upasaMharannAha-'ege' eke kecana prathamAH paratIrthikAH 'evaM' evaM-pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH 1 / atha dvitIyAmAha-'ege puNa' eke kecana prathamato'nye dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evamAhuH vakSyamANaprakAreNa kathayanti-'tA' tAvat 'ega joyaNasahassaM 'egaM cautIsaM joyaNasayaM' ekaM yojanasahasamekaM caturviMzat yojanazataM catustriMzadadhikaikazatottaraikasahasraM (1134) yojAnAni 'dIvaM vA samudaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'mUrie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati, upasaMhAramAha-'ege evamAsu' eke pUrvoktA dvitIyAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / iti dvitIyA pratipattiH 2 / atha tRtIyAmAha-'ege' eke kecana pUrvoktadvayAdanye tRtIyA paratIrthikAH 'evamAhaMsu' evamAhuH vakSyamANaprakAreNa kathayanti-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM' ekaM yojanasahasram ekaM ca paJcatriMzad yojanazatam-paJcatriMzadadhikazatottarakasahasraM (1135) yojanAni 'dIvaM vA samudaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA prA0 1-5 sU0 10 sUryasya dvIpasamudrAvagAhanirUpaNam 65 hittA' avagAhya 'rie' sUryaH cAraM caraI' cAraM carati 'ege evamAhaMsu' eke evaM pUrvokaprakAreNa AhuH / iti tRtIyA pratipattiH 3 / atha caturthImAha - 'ege' eke kecana pUrvokta trayAdanye caturthAH paratIrthikAH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'avaDDha' apArddham - apagatam arddha yasmAt tadapArddhaM zeSIbhUtamarddham - arddha mAtramityarthaH 'dIvaM vA samudaM vA dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati / 'ege evamAsu' eke evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / iti caturthI pratipattiH 4 / atha paJcamI - mAha - ' ege' eke kecana pUrvoktacatuSTayAdanye paJcamAH paratIrthikAH evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH- kathayanti - 'tA' tAvat 'no' naiva 'kiMci' kiJcit kiJcitpramANamapi 'dIvaM vA samuhaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati, 'ege evamAhaMsu' eke evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti paJcamA pratipattiH // 5 // etAH pUrvapradarzitAH paJcasaMkhyakAH paramatarUpAH pratipattaya etadviSaye santi tAH saMkSepeNa pradarzitAH, atha tA eva paratIrthika mAnyatArUpAH paJca pratipattIH ekaikazaH spaSTIkaroti - 'tattha je te ' ityAdi / 'tattha' tatra tAsu paJcasu pratiprattiSu 'je te' ye te pUrvoktAH prathamAH paratIrthikAH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH - 'tA' tAvat ' egaM joyaNasahassaM ega tettIsa joyaNasayaM' ekaM yojanasahasram ekaM trayatriMzaddyojanazatam-trayastriMzadadhikaikazatottaraikasahasraM (1136) yojanAni 'dIvaM vA samudaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati ye evaM kathayanti 'te' te prathamAH ' evaM ' evam anena vakSyamANena Azayena 'AhaMsu' AhuH kathayanti, tadAzayaM pradarzayati'jayA'NaM' ityAdi jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIvaM dIvaM' jambUdvIpaM dvIpaM madhyajambUdvIpa' 'egaM' ityAdi - trayastriMzadadhikaikazatottaraika sahasrayojanapramANaM (1933) 'ogAhittA sUrie cAraM caraI' avagAhya sUryaH cAraM carati ataeva ' tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapatte' uttamakASThA prAptaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhuse divase bhavaI' aSTAdazamuhUrtto divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavara' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / atha 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'rie' sUryaH sarvAbhyantaramaNDalAnniSkrAman agre'gre gacchan 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabA - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prazatisUtre antimaM tryazItyadhikazatatamaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'lavaNasamudda' lavaNasamudram ' egaM' ityAdi - trayastriMzadadhikaikazatottara ka sahasraM (1133) yojanaparimitaM 'ogAhittA' avagAhya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvokRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, tathA ' jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrttA divaso bhavati / iti prathamapratipatispaSTIkaraNam // 1 // 66 " atha dvitIyapratipattispaSTIkaraNamatidezenAha - ' evaM ' ityAdi ' evaM cottIsaM joyaNasayaM' evaM catustrid yojanazataM catustriMzadadhikamekaM zatam / evam prathamapratipattispaSTIkaraNavadeva dvitIyapratipattispaSTIkaraNaM sarvaM paThanIyaM, vizeSastvayam tatra - prathamapratipattau trayastriMzadadhikaikazatottarekasahasrayojanaparimitaM jambUdvIpaM sarvAbhyataramaNDalopasaMkramaNasamaye, etAvadeva sarva bAhya maNDalopasaMkramaNasamaye lavaNasamudramavagAhya sUrpasya cAraM caraNamuktam atra dvitIyapratipattau tu catustrizadadhikaikazatottaraika sahasrayojana parimitaM (1934) jambUdvIpaM lavaNasamudra cAvagAhya sUryasya cAraM caraNaM paribhAvanIyam / iti dvitIyapratipattispaSTIkaraNam 2, atha tRtIyapratipattispaSTIkaraNa mapyatidezenAha - ' paNattIse vi' ityAdi / ' paNatI se vi' pazcatriMzatyapi - paJcatriMzadadhikaikazatottaraikasahasrayojanaparimitajambUdvIpalavaNa samudrAvagAhanaviSaye'pi sarvaM sUtram ' evaM ceva' evameva prathamapratipattispaSTIkaraNasUtravadeva 'bhANiyavvaM' bhaNitavyaM kathitavyam / dvayorapi sUtrAlApakaH svayamUhanIyaH spaSTatvAnnollikhitaH / iti tRtIyapratipattispaSTIkaraNam 3, atha caturthI pratipattispaSTIkaraNamAha- 'tattha je te' ityAdi / 'tattha' tatra paJcasu pratipattiSu 'je te' ye te caturthapratipattivAdino'nyatIrthikAH 'evamAhaMsu' evam anena vakSyamANena prakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'avaDDha~' apArddham apagarddham' arddhamAtraM "dIvaM vA samudde vA' dvIpaM vA samudraM vA .' ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati, evaM kathayanti 'te' te caturthA stIrthAntarIyAH' evaM ' evam anena vakSyamANena Azayena 'AhaMsu' AhuH kathayanti, tathAhi - 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvanbhaMtaraM maMDala' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMka mittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'avaDDha' apArddham apagatArddham / arddhamAtraM ' 'jaMbUddIvaM dIvaM' jambUdvIpaM dIpaM madhyajambUdvIpam 'ogAhittA cAraM caraha' avagAhya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuttoM divaso bhavati, tathA 'jahaNNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, ' evaM savvabAhire vi' evaM anenaiva prakAreNa sarvabAjhe'pi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candravikA zatiprakATIkA prA0 1-5 sU0 10 sUryasya dvIpasamudrAvagAhanirupaNam 67 sarvabAdhamaNDalaviSaye'pi vAcyam / 'navaraM' navaraM kevalaM, vizeSastvayam yadatra 'avaDDuM lavaNa samuda' apArddha lavaNasamudram iti vAcyam tathAhi - yadA sUryaH sarva bAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu |pArddhaM lavaNasamudramavagAhya cAraM caratIti / tathA - ' tayA NaM rAIdiyaM tadeva' tadA skhala rAtridivaM tathaiva rAtridivasapramANaM tathaiva prathamapratipattispaSTIkaraNe sUryasya sarvabAhyamaNDalasaMcaraNasamaye yathA kathitaM tathaivAtrApi vAcyam / yathA-yadA sUryaH sarvabAhyamaNDalamupasaMkramyApArddhalavaNasamudraM vA'vagAhya cAraM carati tadA uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, tathA jaghanyaHH dvAdazamuhUrtI divaso bhavatIti / saMpUrNa AlApakaprakArastu svayamUhanIyaH / iti caturthapratipati spaSTIkaraNam // 4 // atha pazcamapratipattispaSTIkaraNamAha- 'tattha je te' ityAdi 'tattha' tatra paJcasu pratipattiSu 'je te' ye te paJcamAH paratIrthikAH 'evamAhaMsu' evamAhu- evaM vakSyamANaprakAreNa kathayanti'tA' tAvat 'No' no naiva 'kiMci' kiJcit kiJcinmAtramapi 'dIvaM vA samuhaM vA' dvIpaM vA samudra vA 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati te paJcamAH paratIrthikAH 'evaM' vakSyamANAzayena 'AhaMsu' AhuH kathayanti / tadeva pradarzayati- 'tA' tAvat 'jayA paM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'savvamaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'No' no naiva 'kiMci' kiJcit kiJcinmAtramapi 'jaMbuddIvaM dIvaM' jambUhIpaM dvIpam ' ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSavAn 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH sakalasUrya saMvatsara divasamAnapramANAdantimagurupramANayuktaH 'aTThArahute divase bhavai' aSTAdazamuhUtta divaso bhavati, 'taheva' tathaiva pUrvavadeva rAtrirapi vijJeyA tathA ca ' jahaNiyA dubAlasamuhuttA' rAI bhavai' iti pATha saMyojya, jabanyikA sarvaladhvI sakalasUryasaMvatsararAtrimAnapramANAdantima laghupramANayuktA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavatIti / evaM pUrvoktaprakAreNaiva 'savvabAhire maMDale' sarvabAhye maNDale bhAvanA karttavyA 'navaraM' kevalaM vizeSa etAvAneva yat sUryaH 'No' no naiva 'kiMci' kiJcit kiJcinmAtramapi lavaNasamudda lavaNasamudram 'ogAhittA' avagAhya 'cAraM caraI' cAraM carati / ayaM bhAvaH - paJcamAstIrthAntarIyA evaM kathayanti yat-sUryaH sarvAbhyantaramaNDalopasaMkramaNakAle'pi na kiJcidapi jambUdvIpamavagAhate kiM punaH zeSamaNDalaparibhramaNakAle / evaM sarva bAhya maNDalopasaMkramaNakAle'pi sUryo lavaNasamudramapi na kiJcidavagAhate kiM punaH zeSamaNDalaparibhramaNakAle / tarhi kathaM cAraM carati : ityAzaGkAyAM zRNu dvIpasamudrayorapAntarAla eva sakaleSvapi maNDaleSu cAraM caratIti / 'rAI diyaM tahetra' rAtrindivaM tathaiva rAtridivasapramANaM pUrvoktavadeva, tathA ca-sUryo yadA sarva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 candraprApti bAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA na kiJcillavaNasamudramavagAhate, tadA ca uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati jaghanyaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, iti paJcamapratipattispaSTIkaraNam 5, upasaMhAramAha-ege evamAhaMsu' eke evamAhuH eke kecana paJcamapratipattivAdinaH evaM pUrvapradarzitaprakAreNa AhuH kathayantIti 5 / pUrva paratIthikAnAM paJca pratipattayaH pratipAditAH, sAmprataM bhagavAn teSAM mithyAbhAvapradarzanArtha svamatamupradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH tacchRNu 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu "jaMbuddIvaM dIvaM' jambUdvIpam dvIpaM 'asII joyaNasayaM' azItiH yojanazataM ca azItyadhika makaM zataM yojanAnAm 'ogAhittA' avagAhya ullaGghaya 'cAra carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhutA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtribhavati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH savvabAhiraM maMDalaM' sarvavAdyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'lavaNasamuI' lavaNasamudraM 'tiNNi tIsaM joyaNasayAI trINitriMzat yojanazatAni triMzadadhikAni trINi zatAni (330) yojanAnAm 'ogAhittA' avagAhya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTThapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSavatI 'ukkosiyA' utkarSikA sarvagurvI 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavatIti / 'gAhAo bhANiyavvAo atra sUtrArthasaMgrahaviSayA gAthA bhaNitavyAH tA nopalabhyante / iti ||suutr 10 // // prathamasya mUlamAbhRtasya paJcamaM mAbhRtapAbhRtam // 1-5 // atha prathamasya mAmRtasya SaSThaM prAmRtamAmRtam / gataM prathamasya mUlaprAbhRtasya paJcamaM prAbhRtaprAbhRtam , atha SaSThamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH pUrva saMgrahagAthAyAM yaduktam 'kevaiyaM ca vikaMpaI' kiyatkaM ca vikampate sUrya ekena rAtrindivena kiyanmAnaM kSetra calati ? ityatra pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya SaSThaprAbhRtaprAmRtasyedamAdisUtram-'tA kevaiyaM' ityAdi, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-6 sU011 sUryasya ekarAtriMdive kSetrasaMcaraNam 69 mUlam -tA kevaiyaM te egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai Ahi. teti vadejjA ? / tattha khalu imAo satta paDivattIo, paNNattAo taM jahA-tatthege evamAhaMsu - tA do joyaNAI addhaducattAlIse tesII sayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAidieNa vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai, ege evamAsu // 1 // ege puNa evamAhasu-tA aDDhAijjAiM joyaNAiM egamegeNaM rAiMdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 2 / ege puNa evamAsu-tA tibhAgUNAI tinni joyaNAI, egamegeNaM rAiMdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 3 / ege puNa evamAhaMsu -tA tiNNi joyaNAI addhasItAlIsaM ca tesIisayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAiM. dieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 4 / ege puNa evamAiMsutA adbhuTThAI joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 5 / ege puNa evamAhaMsu-tA caubbhAgUNAI cattAri joyaNAI egamegeNaM rAIdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 6 / ege puNa evamAiMsu-tA cattAri joyaNAI addhabAvaNNaM ca tesIiMsayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAiMdieNaM vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 7 / vayaM puNa evaM vayAmo tA do joyaNAI ar3ayAlIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai / tattha NaM ko heU ? iti vadejjA / tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte, tA jayA NaM surie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattasi abhitarANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie ambhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM do joyaNAI aDayAlisaM ca egasadvibhAge joyaNassa egeNaM rAiM. dieNaM vikNpittaa2| cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTibhAgamuhutehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasahibhAgamuhuttehi ahiyA / se NikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamitA cAraM carai / tA jayA NaM mUrie abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa dohiM rAidiehiM vikaMpaittA cAraM carai tayA Na aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egasa vibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasahibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sarie Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptisUtre tayANaMtarAo maMDalAo tathANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa egamegaM maMDala egamegeNaM rAI diehiM vikaMpamANe 2 savva bAhiraM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savvantarAo maMDalAo savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvantaraM maMDala paNihAya egeNaM te sIe rAIdisaNaM paMcadamuttarajoyaNasae vikaMpaittA cAraM carai tayA NaM uttamaka pattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhute divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe || sUtra 11 // 70 chAyA - tAvat kiyatkaM te ekaikena rAtrindivena vikampya vikampya sUryaH vAraM carati ? AkhyAtamiti vadet / tatra khalu imAH sapta pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatraike pavamAhuH tAvat dve yojane arddhadvicatvAriMzataH tryazItizatabhAgAn yojanasya ekaikena rAtridivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH |1| eke punarevamAhuH - tAvat arddhatRtIyA niyojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH |2| pake punarevamAhuH tAvat tribhAgonAni trINi yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke pavamAhuH | 3| eke punarevamAhuH - tAvat trINi yojanAni arddhasaptacatvAriMzatA vyazItizata bhAgAn yojanasya ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH vAraM carati, eke pavamAhuH |4| eke punarevamAhuH - tAvat arddhacaturthAni yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati pake pavamAhuH | 5| eke punarevamAhuH tAvat catubhagonAni catvAri yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH 6 eke punarevamAhuH - tAvat catvAri yojanAni arddhadvipaJcAzatazca vyazIti zatabhAgAn yojanasya ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke pavamAhuH / 7 vayaM punarevaM vadAmaH - tAvat dve yojane aSTacatvAriMzatazca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikaM maNDalam ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati / tatra khalu ko hetuH ! iti vadet tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prajJaptaH / tAvad yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / sa niSkrAman sUryaH navaM saMvatsaram ayan paDhame ahorAtre abhyantarAnantaraM maNDalam uvasaMkramya cAraM carati / tAbad yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu dve yojane aSTacatvAriMzatazca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekena rAtrindivena vikampya 2 cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAm Una, dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamahUrttAbhyAm adhikA / sa niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca yojanAni paJcatriMzazca pakaSaSTibhAgAn yojanasya dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM vikampya cAraM carati Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TIkA prA0 1-6 sU0 11 sUryasya ekarAtrindive saMcaraNam 71 tadA khalu aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati caturbhiH ekaSaSTibhAgamuhUttaiH UnaH, dvAdazamuhartA rAtribhavati caturbhiH ekaSaSTibhAgamuhUrtaH adhikA / evaM khalu etena upAyena niSkrAman sUryaH tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 ve yojane aSTacatvAriMzatazca ekaSTibhAgAn yojanasya ekaikaM maNDalam pakaikena rAtrindivena vikampamAnaH 2 sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM crti| tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAd maNDalAt sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAya ekena tryazItikena rAtrindivazatena paJcadazottarayojanazatAni vikampya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, etat khalu prathamaM SaNmAsam / etat khalu prathamasya SaNmAsasya paryavasAnam sU011 vyAkhyA--'tA' tAvat 'kevaiyaM kiyatkaM kiyatparimitaM kSetraM 'te' tavamate 'egamegeNaM rAI dieNaM' ekaikena rAtrindivena ahorAtreNa 'vikaMpaittA 2' vikampya 2 avaSThaSThaya 2 vikampanaM nAma sva svamaNDalAdahiH zanairgatyA nissaraNamabhyantarapravezanaM vA zanairgatyA spRSTvA 2 vetyarthaH 'marie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, iti 'Ahiteti' bhAkhyAtamiti 'vadejjA' vadet badatu he bhagavan iti praznaH / bhagavAn etadviSaye'nyatairthikamatarUpAH sapta pratipattIH pradarzayati'tattha khalu' ityAdi / 'tattha tatra sUryavikampanaviSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH 'satta' sapta-sapta saMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamAnyatA rUpAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH / tAH kAH ! ityAha taM jahA' tayathA tA yathA-tA eva pradarzayati 'tatyege' ityAdi 'tatya tatra saptasu pratipattipratipAdakeSu madhye 'ege' eke kecana prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti, kimAhurityAha'tA do joyaNAI' ityAdi 'tA' tAvat 'do joyaNAI' dve yojane 'adaducattAlIse' bharddhadvicatvAriMzataH, aauM dvicatvAriMzaditi dvicatvAriMzattamo mAgo yatra saMkhyAyAM te arddhadvicatvAriMzatastAn arddhAdhikaikacatvAriMzatsaMkhyakAn 'tesIisayabhAge' ghyazItizatabhAgAn vyazItyadhikazatasambandhibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya tryazItyadhikazatasaMkhyaka (183) garyojane vibhakte sati ye zeSA adhikaikacatvAriMzatsaMkhyakA bhAgAH [29] tAn etAvadyojanapramANaM kSetramityarthaH 'egamegeNaM' ekaikena 'rAiMdieNaM' rAtrindivena ekaikAhorAtrakAlena 'vikaMpaittA 2, vikampya 2 zanaiH zanairullaGgayetyarthaH 'marie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati, athopasaMhAramAha-'ege evamAiMsa' eke evamAhuH, eke kecana prathamapratipattivAdinaH evaM pUrvakathitaprakAreNa AhuH kathayanti / iti prathamA pratipattiH / / 'ege puNa' eke kecana dvitIyapratipattivAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu mAhuH kathayanti tadevAha-'tA' tAvat 'aDUDhAijjAiM arddhattIyAni sArddhadisaMkhyakAni Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 'joyaNAI' yojanAni sArddhadvisaMkhyakayojanapramANaM kSetram 'egamegeNaM' ekaikena 'rAiMdieNaM' rAtrindivena mahorAtreNa 'vikaMpaittA' 2 vikampya 2 'sarie cAraM carai' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAhaMmu' eke dvitIyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti dvitIyA pratipattiH 2 'ege puNa evamAsu' eke punarevamAhuH 'tA' tAvat 'tibhAgUNAI' tribhAgonAni tRtIyo bhAga Uno yeSu tAni tribhAgonAni 'tiNNi joyaNAI' trINi yojanAni 'egamegeNaM rAiMdieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpaittA' 2, vikampya 2 'sarie cAraM caraI' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAiMsu' eke tRtIyA evaM pUrvoktarItyA AhuH kathayanti / iti tRtIyA pratipattiH 3 'ege puNa evamAsu' eke kecana caturthAH punaH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'tiNNi joyaNAI' trINi yojanAni 'addhasItAlIse ca' arddhasapta catvAriMzatazceti sArdaSaTcatvAriMzatazca (46 // .) 'tesItisayabhAge' vyazItizatabhAgAn jyazItyadhikazatasaMkhyaka ( 183 ) bhAgAn 'joyaNassa' yojanasya [31] etAvatparimitakSetre 'egamegeNa rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena ekena ekena-ahorAtreNetyarthaH 'vikaMpaittA' vikampya 2 'sarie' cAraM caraI' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAiMsu' eke kecana caturthAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti caturthI pratipattiH 4 'ege puNa evamAsu' eke kecana paJcamAH punaH evaM vakSyamANarItyA AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'adhuDhAI arddhacaturthAni sArddhatrINi (3 // .) 'joyaNAI' yojanAni 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpaittA 2' vikampya 2 'mUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, 'ege evamAhaMsa' eke kecana paJcamAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti pazcamI pratipattiH 5 'egepuNa evamAiMsu' eke kecana SaSThAH punaH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'caubhAgRNAI' caturbhAgonAni caturthoM bhAga Uno yeSu tAni bhAgatrayasahitAni 'cattAri joyaNAI' catvAri yojanAni (3 // .) egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpaittA 2' vikampya sUrie cAraM caraI' sUryaH cAraM carati 'ege evamAhaMsu' eke kecana SaSThAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti SaSThI pratipattiH 6 'ege puNa' eke kecana saptamAH punaH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-tA' tAvat 'cacAri joyaNAI' catvAri yojanAni 'addhabAvaNNe ca' arddhadvipazcAzatazca addhoM dvipaJcAzattamo bhAgo yatra tAn sAIkapaJcAzatazca 'tesI tisayabhAge' tryazItizatabhAgAn vyazItyadhikazatasaMkhyakabhAgAn 'loyaNassa' yojanasya [451 // etatparimitaM kSetraM 'egamegeNa rAIdieNaM' ekaikena rAzi 183 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.1-6 sU011 sUryasya prathamaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 73 ndivena 'vikaMpaittA 2' vikampya 2 'mUrie cAraM carai' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAhaMsu' eke kecana saptamAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti saptamA pratipattiH 7 pUrva paramatavAdinAM saptapratipattIH pradarya sAmprataM bhagavAn svamataM prarUpayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH pUrvapUrvatIrthakarAnuddizya vayaM punaH evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kevalAlokenA''lokya kathayAmaH- 'tA' tAvat - 'do joyaNAI' dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasahibhAge' aSTacatvAriMzatazca ekaSaSTibhAgAn [2-8'joyaNassa' yojanasya, aSTa catvAriMzadekaSaSTibhAgasahitayojanadvayaparimitam 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalam 'egamegeNaM rAiMdieNaM' ekaikena rAtrindivena ahorAtreNa 'vikaMpaittA' 2' vikampya 2 'mUrie cAraM caraI' sUryaH cAraM carati / sUrya ekena ahorAtreNa dve yojane aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAn ekaikaM maNDalaM spRSTvA 2 cAraM caratIti bhAvaH / gautamaH punaH pRcchati-'tattha NaM' ttra bhavatpratipAditapUrvoktaviSaye khalu 'ko heU' ko hetuH kiM kAraNaM kA tatra vyavasthetyarthaH 'iti' iti-evaM tAM vyavasthAM 'vadejjA' vadet he bhagavan ! kathayatu, iti praznaH / bhagavAnAha-'tA ayaNNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'ayaNaM' ayaM khalu 'jaMbuhIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH pUrvapratipAditasvarUpaH pUrvapradarzitapramANaH 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / tatra 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'samvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTApatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH sarvathA vRddhagataH 'ukkosae' utkarSakaH utkRSTaH aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'jahaNNayA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAtri rbhavatIti / 'tA' tAvat tatpazcAt 'se' saH 'nikkhamamANe surie' niSkrAman sUryaH 'NavaM saMvaccharaM ayamANe' navaM saMvatsaramayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhaMtarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAnantarasthitaM 'maMDalaM' dvitIyaM maNDalaM 'uvasaMka mittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM dvitIyaM saNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu do 'josaNAI' dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasaTThibhAge' aSTacatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya-[2-857 egeNaM rAidieNaM' ekena Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 candraprakSaptisUtre rAtrindivena ekAhorAtreNa 'vikaMpaittA 2' vikampya 2 ullaGadhya 2 'cAraM caraI' cAra carati 'tayA NaM' tadA khalu 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'UNe' UnaH hIno bhavati na tu paripUrNA'STAdazamuhUtrto bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati sA ca 'dohiM egadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'ahiyA' adhikA bhavati yAvanmAtrA divasasya hAnirbhavati tAvanmAtrAyA rAtrevRddhisadbhAvAt / 'se nikkhamamANe sUrie' sa niSkrAman sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre 'abhitaraM' abhyantaram abhya ntarasambandhinaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'surie' sUryaH 'abhitaraM' abhyantaram abhyantaragataM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati / 'tayA gaM' tadA khala 'paMca joyaNAI' paMca yojanAni 'paNatIsaM ca egasahibhAge' paJcatriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya 'dohiM rAidiehi' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAm ahorAtradvayena 'vikaMpaittA' vikampya 2 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati kintu saH 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehiM' caturbhirekaSaSTibhAgamuhataiH 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehiM' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtaH 'ahiyA' adhikA bhavati, divasahAnyAM rAtrerAdhikyasya svabhAvAt / agre'tidezenAha-evaM ityAdi 'evaM' evam-anayA rItyA khalu 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'NikkhamamANe sUrie' niSkrAman sUryaH 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAt tRyIyAdermaNDalAt 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM caturthAdikaM maNDalam yatra sUryaH sthitastato'gre'pretanaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 calan calan 'do joyaNAI' dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasadvibhAge' aSTacatvAriMzataM ca eka SaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalam 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpamANe 2' vikampamAnaH 2 sparzan sparzan prathamaSaNmAsasya antime jyazItyadhikazatatame'horAtre 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'sababhaMtarAo maMDalAo' sarvAbhyantarAt maNDalAt 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati 'tayA gaM' tadA khalu 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalaM 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya tata ArabhyetyarthaH 'egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM' ekena jyazItyadhikena rAtriMdivazatena tryazItyadhikaikazata (183) saMkhyakaiH ahorAtraiH 'paMcadamutta Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA0 1-6sU11 sUryasya prathamaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 75 rAI joyaNasayAI' paJcadazottarANi yojanazatAni dazottarANi paJcazatayojanAni (510) 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM caraI' cAraM carati / kathametadupalabhyate ? iti pradarzayAma :- ekakasmin rAtridive dve dve yojane taduparyaSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasyetyetatpramANaM kSetra sUryazcalati tatra pUrvaM yojanadvayaM tryazItyadhikena zatena guNyate, jAtAni SaTSaSTyadhika trINi zatAni (366) tatpazcAdaSTacatvAriMzade kaSaSTibhAgAH tryazItyadhikena zatena guNyante, jAtAste caturazItyadhika saptAzItizata (8784) saMkhyakAH / eSA saMkhyA yojanAnayanArthamekaSaSTyA vibhajyate, labdhaM catuzcatvAriMzadadhikaM zatamekam (144) / eSA saMkhyA pUrva yA yojanasaMkhyA (366) jAtA tasyAM prakSipyate, tato jAtAni dazottarANi paJcazatAni ( 510 ) iti / etAvatpramANaM kSetraM sUryo vikampya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakA"ThAprAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA sarvagurvItyarthaH 'aTThArasa - muhuttA' aSTAdazamuhUrttA 'rAI bhavaH' rAtrirbhavati, tathA 'jahaNNae ' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAsalamuhutte' dvAdazamuhUrttaH 'divase bhavaH' divaso bhavati / atha prathamaSaNmAsasya upasaMhAramAha'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathamaM SaNmAsam - 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam - antimamahorAtram // sU0 11 // pUrva prathamaSaNmAsaparyanta bhUtAho rAtriparyante sarva bAhya maNDalagata yojanASTacatvAriMzade kaSaSTibhAgayuktayojanadvayamatikramya sUryaH sarva bAhyAnantaradvitIyamaNDalasImAyAM varttate iti pradarzitam, sAmprataM tato dvitIyasya SaNmAsasya anantare prathame'horAtre prathamakSaNe sarvabAhyAnantaramabhyantaraM dvitIyaM maNDalaM sUryaH pravizatIti pradarzayannAha - ' se pavisamANe' ityAdi / mUlam - se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe par3hamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraH / tA jayA NaM sUrie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasaTThimAge joyaNassa egeNaM rAIdieNaM vikaMpaittA cAraM caraha tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavaI, dohiM egasaTTibhAgamuhutterhi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahie, se parimANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhiraM taccaM maMDala uvasaMkamittA cAraM cara / tA jayA NaM sarie bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM paMcajoyaNAI paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa dohiM rAIdiehiM vikaMpaittA 2 cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhutterhi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhuttarhi ahie evaM khalu eeNaM uvAeNaM parimANe sUrie Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazaMptisUtre tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maDalaM saMkamamANe 2 do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasaTThibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAidieNaM vikaMpamANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie savvavAhirAo maMDalAo sabbabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI tayA NaM savvabAhiraM maMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM paMcadasuttare joyaNasae vikaMpaittA cAraM carai, tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAdasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM Aicce saMvacchare / esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe ||suu0 12 // paDhamassa pAhuDassa chaTuM pAhuDapAhuDa samattaM // 1-6 // chAyAsa pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtre bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu dve yojane aSTacatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekena rAtrindivena vikampya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, dvAbhyAmekaSaSTibhAgamahartAbhyAm UnA, dvAdazamahattoM divasobhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamahartAbhyAm adhikH| sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtra bAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhya tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJcayojanAni paJcatriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM vikampya2 cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati catubhirekaSaSTibhAgamuhUttaiH UnA, dvAdazamuhUrto divaso bhavati catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH adhikaH / evaM khalu etena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt maMDalAta tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 yojane aSTacatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAna yojanasya ekaikaM maNDalaM ekaikena rAtrindivena vikampamAnaH 2 sarvAbhyantaraM maNDalam upasaM. kramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvabAhyAt maNDalAt sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA skhalu sarvabAhya maNDalaM praNidhAya ekena jyazItena rAtrindivazatena paJcadazottarANi yojanazatAni vikampya cAraM carati tadA skhalu uttamakASThA prAptaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khala dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSaH khalu AdityaH sNvtsrH| etat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnam // 12 // ||prthmsy prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-6 // vyAkhyA--'se' saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramanDalAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUryaH 'docca chammAsaM' dvitIyaM SaNmAsam 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM maNDalaM sarvabAhyamaNDalAdanantaramabhyantaraM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM varati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'bAhirANaMtaraM' bAhyAnantaraM sarvabAdhamaNDalAdanantaraM yat abhyantaraM dvitIya Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA01-6sU012 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 77 maNDalaM tat 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'do joyaNAI dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasahibhAge' aSTacatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'egeNaM rAidieNaM' ekena rAtrindivena 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM carai' cAraM carati, 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, kintu sA 'dohiM egasaTThibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'UNA' UnA hInA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, sa ca 'dohiM egasahibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'ahie' adhiko bhavati / 'se' saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalaM prati gacchan 'sarie' sUrya: 'doccaMsi' ahorattaMsi' dvitIyasya SaNmAsasya dvitIye'horAtre 'bAhiraM taccaM' bAhya tRtIyaM bAhyabhAgAd gamanasambandhittvAd bAhyaM sarvabAhyamaNDalAdabhyantaraM tRtIyaM 'maMDalaM' maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'bAhiraM taccaM' bAhyaM tRtIyaM bAhyAt tRtIyaM vA 'maMDalaM' maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM cahai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'paMca joya. NAI' pazca yojanAni 'paNatIsaM ca egasaTThibhAge joyaNassa' paJcatriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya 'dohiM rAidiehiM' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM caraI' cAraM carati, 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati kintu sA 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'UNA' UnA honA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, saca 'cauhiM egadvibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahie' adhiko bhavati / 'evaM' evam-anena prakAreNa khalu 'eeNaM' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNa' upAyena vidhinA 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'mUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAt yatra sUryoM vartate tasmAta maNDalAt 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM tadane sthitaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 'do joyaNAI ve yojane 'aDayAlIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa' aSTacatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya 'egamegeNaM rAiMdieNaM' ekaikena rAtrindivena ahorAtreNa 'vikaMpamANe 2' vikampamAnaH 2 'samvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyintaraM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'rie' sUryaH 'savvabAhirAo maMDalAo' sarvabAhyAt maNDalAt 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalaM 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya tata ArabhyetyarthaH 'egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM' ekena tryazItikena rAtrindivazatena vyazItyadhikazatasaMkhyakaiH rAtrindivaiH 'paMcadamuttare joyaNasae' paMcada Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 . candraprakSaptisUtre zottarANi yojanazatAni dazottarapaJcazatasaMkhyakayojanAni (510) 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM caraI' cAraM carati / kathametad jAyate iti prakAraH prathamaSaNmAsavyAkhyAyAM pradarzita iti tato'vaseyaH / 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSayuktaH 'ukosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti / upasaMhAramAha - 'esa gaM' ityAdi 'esa NaM' etat khalu 'docce chammAse' dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'doccassa chammAsassa' dvitIyassa SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtram / 'esa gaM' eSa khalu 'Aicce saMvacchare' AdityaH saMvatsaraH / 'esa NaM' etat khalu 'Aiccassa saMvaccharassa' Adityasya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM--paryantamahorAtram ||suu0 12 // prathamasya mUlamAbhRtasya SaSThaM prAmRtapAbhRtaM samAptam // 1-6 // / atha prathamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtamAmRtam / gataM SaSThaM prAbhRtaprAbhRtam , atha saptamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-pUrva dvAragAthAyAM 'maMDalANaM ya saMThANaM' maNDalAnAM ca saMsthAnam , ityuktaM tadevAtra pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram-'tA kahaM te maMDalasaMThiI' ityAdi / mUlam - tA kahaM te maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ? / tattha khalu imAo aTTha paDivattIo paNNattAo taM jahA-tatthege evamAhaMsu-tA samacauraMsasaMThANasaMThiyA maMDalasaThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAhaMsu tA visamacauraMsasaMThANasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAhaMsu / 2 / ege puNa evamAiMsutA samacaukkoNasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAhaMsu / 3 / ege puNa evamAsu tA visamacaukkoNasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejnA, ege evamAhaMsu / 4 / ege puNa evamAhaMsu-tA samacakkavAlasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ege evamAhaMsu / 5 / ege puNa evamAhaMsu tA-visamacakkavAlasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege ekamAiMsu / 6 ege puNa evamAhaMsu-tA cakkaddhacakkavAlasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti badejjA, ege evamAhaMsu / 7 / ege puNa evamAhaMmu-tA chattAgArasaMThiyA maDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAhaMsu / 8 / tattha je te evamAsu-tA chattAgArasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahi teti vadejjA eeNaM gaeNaM NAyavvaM,No ceva NaM iyarehiM ||suu0 13 // paDhamassa pAhuDassa sattamaM pAhuDaM samattaM / 1-7 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA prA01-7 sU013 candrAdimaNDalasaMsthitinirUpaNam 79 chAyA- tAvat kathaM te maNDalasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet , tatra khalu imA aSTau pratipattayaH prakSaptAH, tadyathA-tatra eke evamAhuH tAvat-samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet , eke evamAhuH / 1 / eke punarevamAhuH-tAvat viSamacaturastrasaMsthAnasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke evamAhu / 2 / eke punarevamAhuH tAvat samacatuSkoNasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke pavamAhuH / 3 / pake punarevamAhuH tAvat viSamacatuSkoNasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke pavamAhuH / 4 / pake punarevamAhuH tAvat samacakravAlasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke evamAhuH / 5 / eke punarevamAhuH-tAvat viSamacakravAlasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet , eke pavamAhuH / 6 eke punarevamAhu:tAvat cakrArddhacakravAlasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet , eke pavamAhuH 7 / eke punarevamAhuH-tAvat chatrAkArasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke pavamAhuH / / tatra ye te pavamAhuH-tAvat chatrAkArasaMsthitA maNDalasaMsthiti AsyAteti vadet etena nayena jJAtavyam , naiva khalu itaraiH ||s. 13 // // prathamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-7 __ vyAkhyA -- 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kIdRzItyarthaH 'te' tavamate 'maMDalasaMThiI' maNDalasaMsthitiH maNDalAnAM candrAdimaNDalAnAM saMsthitiH saMsthAnam AkRtirityarthaH 'AhitA' AkhyAtA kathitA 'iti vadejjA' iti vadet-vadatu he bhagavan / iti gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tattha' tatra maNDalasaMsthitiviSaye khalu nizcitam 'imAo' imAH agre'nupadaM padarzayiSyamANA 'aTTha' aSTau aSTasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH mithyAtvagarbhitAH paratIrthikamatarUpAH 'paNNattA' prajJaptAH taistIrthAntarIyai riti / 'taM jahA' tadyathA-'tA' yathA-tA eva pradarzayati-'ege evamAsu' ityAdi, 'ege' eke kecana prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / tadeva pradarzayati -'tA' ityAdi / 'tA' tAvat 'samacauraMsasaMThANasaMThiyA' samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA samAH tulyA catasraH asrayo bhAgAH yatra tat samacaturakhaM tAdRzaM saMsthAnam -AkRtiH samacaturasrasaMsthAnaM tena saMsthitA tadAkAreNa sthitA sA tathA, etAdRzI 'maMDalasaMThiI' maNDalasaMsthitiH candrAdimaNDalasaMsthAnam 'AhitA' AkhyAtA kathitA 'iti' iti - anena prakAreNa 'vadejjA' vadet kathayet iti vaktavyaM sarvairiti bhAvaH / upasaMhAramAha-'ege' eke kecana prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH / 1 / evamagre'pi vyAkhyAtavyam / tathA ca dvitIyA, viSamacaturasrasaMsthAnasaMsthitA maNDalasaMsthitiriti vadanti / 2 / tRtIyAHsamacatuSkoNasaMsthitA samatvena catuSkoNA maNDalasaMsthitiriti vadanti / 3 / caturthAH viSamacatu. koNasaMsthitA yatra catuSkoNe satyapi samatvaM na vartate etAdRzI maNDalasaMsthitiriti vadanti Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatisUtre / 4 / paJcamAH - samacakravAlasaMsthitA samatvena cakrAkArA maNDalasaMsthitiriti vadanti |5| SaSThAHviSamacakravAlasaMsthitA cakrAkAre satyapi nimnonnatatvena viSamatvaM varttate etAdRzI maNDalasaMsthitiriti vadanti | 6 | saptamAH - cakrArddhacakravAlasaMsthitA arddhacakrAkArA maNDalasaMsthitiriti |7| aSTamAstIrthAntarIyAstu chatrAkArasaMsthitA uttAnIkRta chAtrA kRtiyuktA maNDalasaMsthitiriti vadanti 8] etA aSTa pratipattayaH paramatarUpAH tIrthAntarIyANAM varttante / atha bhagavAn svamataM prakaTa yati - 'tattha je te' ityAdi / 'tattha' tatra aSTasu pratipattiSu madhye 'je te' ye te kecit aSTamA ityarthaH ' evaM ' vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - yat 'tA' tAvat chattAgArasaMThiyA' chatrAkArasaMsthitA uttAnIkRtachatrAkAravatI 'maMDalasaMThiI' maNDalasaMsthitiH 'Ahite ti' AkhyAtA 'iti' iti 'vadejjA' vadet kathayati / 'eeNaM' etena pUrvamanupadaM pradarzitena 'naeNaM' nayena nayo nAma yathAvasthitavastujAtAbhiprAyavizeSaH 'jJAturabhiprAyo nayaH' iti vacanAt tena yathAvasthitasvarUpeNa 'uttAnIkRtachatrAkAra saMsthitA maNDalasaMsthitirvarttate' evaM rUpeNa 'NAyavvaM' jJAtavyaM he gautama ! kintu 'no cevaNaM' naiva khalu-nizcayena na khalu 'iyare hiM' itaraiH aSTamapratipatteH pUrvaM pradarzitaiH saptabhirjJAtavyaM teSu yathAvasthitavastutattvAbhAvAdityavadheyam // // prathamasya prAbhRtasya saptamam prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-7 // 80 // atha prathamasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRta prAbhRtaM prArabhyate // pUrvaM saptame prAbhRtaprAbhRte maNDalasaMsthAnamuktam atra ca - pUrvaM dvAragAthAyAM yat 'vikraMkhabha' iti viSkambha iti kathitaM tadatra maNDalapadAnAM bAhalyAyAmaviSkambhaparikSepatvena pramANaM pradarzayati - 'tA savvA viNaM maMDalavayA' ityAdi / mUlam - tA savvA vi NaM maMDalavayA kevaiyA bAhalleNaM, kevaiyA AyAmavikkhaMbheNaM, kevaiyA parikkheveNaM AhiyA ? tivadejjA / tattha khalu imA tiNi paDi o paNNattAo taM jahA tatthege evamAhaMsu - tA savvAvi NaM maMDalavayA joyaNaM vA halleNaM ega joyaNasahassaM egaM tettIsa joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM, tiSNi joyaNasahassA tiNi ya NavaNauI joyaNasayAI parikkheveNaM paNNattA, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAhaMsu - tA savvA vi NaM maMDalavayA joyaNaM bAhalleNaM, egaM joyaNasahassaM evaM cacauttIsa joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM tiSNi joyaNasahassAiM cattAri biuttarAI joyaNasayAIM parikkheveNaM paNNattA ege evamAhaMsu |2| ege puNa evamA su-tA savvA biNaM maMDalavayA joyaNaM bAhalleNaM, egaM joyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasahassAiM cattAri paMcuttarAI joyaNasayAI parivakheveNaM paNNattA, ege evamAhaMsu |3| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "onnar cadraptiprakAzikA TokA prA0 1. 8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 81 vayaM puNa evaM vayAmo-tA savAviNaM maMDalavayA aDayAlIsaM egasadvibhAge joyaNassa bAhalleNaM, aNiyayA AyAma padakhabhaparikkheveNaM AhiyAti vadejjA / tattha Na ko haiU? ti vadejjA / tA ayaNa jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvara kamittA cAraM carai tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsa egasadvibhAge joyaNassa vAhANa, NavaNauijoyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM, tiSNi jaM yaNasayasahassAI paNNarasajoyaNasahassAI egaNaNauI jayaNAI kiMcivisesAhiyA pari kheveNaM, tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutta divase bhavai, jahaNiyA duvAla pamuhuttA rAI bhavaI / se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahor| abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tA jagA NaM sUrie abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA savvAvi maMDalavadhA aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa bAhalleNaM, NavaNavaijoyaNasahassAI ucca paNayAle joyaNasayAI. paNataMsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa AyAmavikkhabheNaM, niNi joyaNasayasahassAI paNa rasaM ca sahassAI egaM satttaraM joyaNasayaM kiMci vise sUrNa parikkhe veNa, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlamuddattA rAI bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahiyaa| se nikkhamamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi atiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitaraM tacaM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA maMlavayA aDayAlIsa egasahi bhAgA joyaNassa bAhalleNaM, NavaNavaijoyaNasahassA chacca ekAvanne joyaNasaya iM Nava ya egasaTThibhAgA joyaNassa AyAmavikkhaM bheNaM, tiNNi joyaNasayasahassAI paNNarasa ya sahassAiM egaM ca paNavIsaM joyaNasayaM parikkheveNa paNNattA, tayA NaM aTThA samuhutte divase bhavai cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehi UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavada cauhi egasaTThibhAgamuhutteMhi ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe marie tayA tarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamamANe 6 paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasahibhAge joyaNassa egamege maMDale vikkhabhavuti abhivuDa DhemANe 2 aTThArasa 2 joyaNAI parirayavuiDhiM abhivaiDhemANe 2 savvabAhiraM DalaM ubasaMkamittA cAraM carai : tA jayANaM sUrie sababAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA gaM sA savvA ki maMDalavayA aTayAlIsaM egasaTThibhAgA joyaNassa bAhalleNaM. egaM joyaNasayasahassaM chan vasaTThI joyaNasayAI AyAmavivabheNaM, tiNNi joyaNasarasahassAI aTThArasasahassAiM tiNi ya paNNarasuttare joyaNasayAI parikkheveNaM, 11 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmm candraprAptisUtre tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe // sU0 14 // chAyA--tAvat sarvANyapi khalu maNDalapadAni kiyatkAni bAhalyena kiyatkAni AyAmaviSkambhena ? kiyatkAni parikSepeNa AkhyAtAni iti vadet , tatra khalu imAH tisraH pratipattayaH prazaptAH, tadyathA-tatraike evamAhuH-tAvat sarvANyapi khalu maNDalapadAni yojanaM bAhalyena, ekaM yojanahasram ekaM trayastrizadyojanazatam AyAmaviSkambheNa trINi yojanasahasrANi trINi ca navanavatiyojanazatAni parikSepeNa prajJaptAni, eke evamAhuH / 1 / eke punarevamAhuH-tAvat sarvANyapi valu maNDalapadAni yojanaM bAhalyena, ekaM yojanasahasram pakaM ca catustrizad yojanazatam AyAviSkambheNa, trINi yojanasahasrANi catvAri dvayuttarANi yojanazatAni parikSepeNa prajJaptAni, eke pavamAhuH / 2 / eke punarevamAhuH-tAvat sarvANyapi maNDalapadAni yojana bAhalyena, eka yojanasahanam ekaM ca paJcatrizada yojanazatam AyAmaviSkambheNa, trINi, yojanasahasrANi catvAri paJcottarANi yojanazatAni parikSepeNa prAptAni, eke evamAhuH / / vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat sarvANyapi khalu maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, aniyatAni AyAmaviSkambhaparikSepeNa AkhyAtAni; iti vadet / tatra khalu ko heturiti vadet ? tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prshptH| tAvat yadA skhalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDalapadAni aSTacatvAriMzat ekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, navanavatiyojanasahasrANi SaTra catvAriMzad yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza yojanasahasrANi ekonanavatiyojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtribhavati / sa niSkrAman sUryaH navaM saMvatsaram ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalam upasakramya cAraM carati tadA khalu tAni sarvApi maNDala padAni aSTacatvAriMzat-ekaSTibhAgA yojanasya vAhalyena, navanavati yojanasahasrANi SaT ca paJcacatvAriMzad yojanazatAni paJcatriMzat ca ekaSTibhAgA yojanasya AyAviSkambheNa, trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza ca sahasrANi eka saptottaraM yojanazataM kiJcidvizeSona parikSepeNa, tadA khalu aSTAdazamuhUtoM divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnaH, dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati dvA TibhAgamuhUrtAbhyAm adhikA / sa niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya bAha. lyena, navanavatiyojanasahasrANi SaT ekapaJcAzad yojanazatAni nava ca eka SaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkambheNa, trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza ca sahasrANi ekaMca paJcaviMzatiH yojanazataM parikSepeNa pakSaptAni, tadAM khalu aSTAdazamuhUrto divaso bhavati caturbhi Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrApti prakAzikA TokA prA0 1-8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 83 rekaSaSTibhAgAmuhUrtarUnaH, dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrtaradhikA / evaM khalu patena upAyena niSkraman sUryaH tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDalam upasaM. krAman 2 paJca yojanAni paJcatrizacca ekaSaSTibhAgA yojanasya ekaikasmin maNDale viSka mbhavRddhim abhivardhayan 2 aSTAdaza yojanAni parirayavRddhim abhivardhayan 2 sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAra carati tadA khalu tAni sarvAyapi maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, ekaM yojanazatasahasraM SaT SaSTiH yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, trINi yojanazatasahasrANi aSTAdazasahasrANi trINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni parikSepeNa, tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUtrto divaso bhavati / eSA khalu prathamA SaNmAsI / etat khalu prathamAyAH SaNmAsyAH paryavasAnam // 14 // vyAkhyA---'tA' tAvat ' 'savvA vi NaM' sarvANyapi khalu 'maMDalavayA' maNDalapadAni maNDalarUpANi padAni sUryamaNDalasthAnAnItyarthaH 'kevaiyaM' kiyatkAni kiyatpramANAni 'bAhalleNaM' bAhalyena sthaulyena tathA 'kevaiyaM' kiyatkAni kiyatpramANAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa' AyAmaH daidhye viSkambhaH vistAraH tayoH samAhAre AyAmaviSkambhaM, tena AyAmaviSkambheNetyarthaH dairyeNa vistAreNa ca kiyatpramANAni sarvANyapi maNDalapadAnIti bhAvaH, tathA 'kevaiyaM' kiyatkAni kiyatpramANAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA, kiyatpramANA teSAM paridhiriti bhAvaH 'AhitA' AkhyAtAni kathitAni tIrthakaraiH 'iti' iti-etadviSayaM 'vadejjA' vadet vadatu kathayatu he bhagavan iti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-'tattha' tatra khalu nizcayena 'imA' imA vakSyamANAH 'tiNNi' tisraH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitA anyairanyaistIrthAntarIyairiti, 'taM jahA' tadyathA-tA yathA-'tattha' tatra tisRSu pratipattiSu. madhye 'ege' eke kecana prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / kimAhurityatrAha-'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'savvAvi NaM' sarvANyapi khalu 'maMDalavayA' maNDalapadAni, 'maMDalavayA' iti sUtre strItvaM prAkRtatvAt , tAni sarvANyapi maNDalapadAni pratyekaM 'joyaNaM' yojanamekaM 'bAhalleNaM' bAhalyena sthaulyena, tathA 'ega joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram eka sahasrayojanam , 'ega' ekaM 'tettIsaM' trayastriMzat 'joyaNasayaM' yojanazatam , trayastriMzadadhikamekaM zataM yojanAnAm 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAbhaviSkammeNa dairdhyavistAreNa, 'tiSNi joyaNasaya. sahassAI' trINi yojanazatasahasrANi sahasratrayayojanAni 'tiNi ya navanavaIjoyaNasayAI' trINi ca navanavatiyojanazatAni navanavatyadhikazatatraya yojanAnAM 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni maNDalapadAni / upasaMhAramAha-'ege evamAhaMsu' eke kecana prathamAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH / 1 / eSAmevaM kathanaM mithyAbhAvagarbhitaM vartate, kathamityAha-eSAM prathamAstIrthAntarIyA svamate AyAmaviSkambhapramANaM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 candraprAptisUtre trayastriMzadadhikazatottaraikasahasra (1133) yojanaparimitaM pratipAdayanti paridhiparimANaM ca te vRttaparimANAt paripUrNa triguNameva samicchanti na tu vizeSAdhikaM tena teSAM mate AyAmaviSkambhaparimANaM triguNitaM jAyate navanavatyadhikatrizatottarasahasratrayayojanaparimitaM (3399) samAgacchati, idaM paridhiparimANaM 'vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNe vahassa parirao hoi" viSkambhavargadazaguNakaraNe vRttasya parirayo bhavati, iti paridhigaNitena tanna samIcInam / evaM karaNe paridhimANaM dvayazotyadhikapaJcazatottarasahasratrayayojanaparimitaM (3582) kiJcitsamadhikamAyAti. tathA hi-trayastriMzadadhikazatottaraikasahana (1133) yojanAni AyAmaviSkambhaparimANaM sthApyate. eteSAM vargoM vidhIyate tadA dvAdazalakSANi vyazItisahasrANi ekonanavatyadhikAni SaT zatAni ca (1283689) / eSA dazabhirguNyate tadA ekA koTiH aSTAviMzatirlakSANi SaTtriMzat sahasrANi navatyadhikASTazatAni ca (12836890) jAyante, eteSAM vargamUlAnayane yathoktaM dvayazItyadhikapaJcazatottarasahasratrayaM (3582) kizcidvizeSAdhikamityataH paridhiparimANamasamIcInatvAnna sidhyati / evaM karaNAdaparamapi matadvayaM paridhiparimANamasaGgatameveti / atha dvitIyAM pratipattimAha-'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke kecana dvitIyAH punaH 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu'kathayanti-'tA' tAvat 'savvAvi NaM maMDalavayA' :sarvANyapi khalu maNDalapadAni pratyeka 'joyaNaM' yojanamekaM 'bAhalleNaM' bAhalyena, tathA 'ega joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram 'egaM ca cautIsaM joyaNasayaM' ekaM ca catustriMzad yojanazataM catutriMzadadhikazattoraikasahasra(1134) yojanaparimitAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' mAyAmaviSkambheNa, tathA 'tiNNi joyaNasahassAI' trINi yojanasahasrAni, 'cattAri viuttarAI joyaNasayAI' catvAri vyuttarANi yojanazatAni cadhikacatuHzata (402) yojanaparimitAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa, 'ege evamAsu' eke dvitIyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH-kathayantIti dvitIyA pratipattiH / 2 / eSA'pi mithyAbhAvapradarzanagarbhitA prathamapratipattipradarzitarItyA gaNite kRte sAte paridhiparimANasyAsaGgatatvadarzanAt // atha tRtIyAM pratipattimAha-'ege puNa' eke kecana tRtIyAH paramatavAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'savvAvi maMDalavayA' sarvANyapi maNDalapadAni pratyekaM 'joyaNaM' yojanamekaM 'bAhalleNaM' bAhalyena. tathA 'ega joyaNasahassaM' eka yojanasahasram 'egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM' ekaM ca paJcatriMzad yojanazatam-paJcatriMzadadhikazattottaraikasahasra (1135) parimitAni 'AyAmavikkhaMbheNa" AyAmaviSkambheNa, tathA 'tiNNi joyaNasahassAI trINi yoja-sahasrANi 'cattAri paMcuttarAI joyaNasayAI' catvAri paJcottarANi yojanazatAni pottaracatuHzatAdhikasahasratraya (3405) parimitAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa, upasaMharati-'ege evamAiMsu' eke kecana tRtIyAH evaM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA01-8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 85 pUrvoktaprakAreNa AhuH - kathayantIti tRtIyA pratipattiH | 3 | eSA'pi mithyAbhAvapoSikA pUrvavadeva gaNitarItyA paridhiparimANasyAsAGgavyagarbhitatvAt / iti tisro'pi pratipattayo mithyAbhAvaprarUpakatvAdanAdaraNIyAH / sAmprataM bhagavAn svamataM pradarzayati- 'vayaM puNa' ityAdi 'vayaM puNa' vayaM punaH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH - kathayAmaH kathamityAha - 'tA' tAvat 'savvAvi maMDalavayA' sarvANyapi maNDalapadAni pratyekam 'aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzad 48 ekaSaSTibhAgA ( ) yojanasya ' bAhalleNaM' vAhalyena etad bAhalyaparimANaM niyataM sarvatra 61 bAhalyaparimANasyaitAvata eva sadbhAvAt kintu 'aNiyayA' aniyatAni ' AyAmavikkhaM bheNaM' AyAmaviSkambheNa, tathA 'parikhekaveNaM' parikSepeNa ca AyAmaviSkambhaparikSepaiH punaraniyatAni sarvANyapi maNDalapadAni varttante tatra sarveSAM pRthaktvena lAbhAt ata AyAmaviSkambhaparikSepairaniya tAni sarvANyapi maNDalapadAni 'ahiyA' AkhyAtAni kathitAni ' iti vadejjA' iti vadet gautamaH punaH pRcchati 'tattha NaM' ityAdi ' tattha NaM' tatra khalu evaM maNDapadAnAmaniyatatvapratipAdane 'ko heU' ko hetuH kiM kAraNaM kA vyavasthA ? ' iti vadejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! tato bhagavAnAha-'tA' tAvat ayaNNaM jaMbuddIve dIve' ayaM khalu jambudvIpo dvIpaH 'jAva' yAvat atra yAvatpadena jambUdvIpaparimANaM pUrvavad vocyam pUrvapradarzitaprakAraH 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / 'tA' tAvat ' jayA NaM' yadA khalu 'sUrie ' sUryaH 'savvanbhaMtara maMDaLa" sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAra caraNa, upasaMkramya cAraM carati 'tayA Na" tadA khalu 'sA maMDalavayA' tAni maNDala padAni maNDalasthAnAni 'aDayAlIsa egasadvibhAgajoyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya ' bAhalleNaM' bAhayena pRthutvena,bAhalyaparimANasya niyatatvenAgre sarvatra etAvatpramANatvenaiva vyAkhyAtavyam / tathA 'navanavaijoyaNasahassA I' navanavatiyojana sahasrANi 'chacca cattAle joyaNasayAI' SaT ca catvAriMzad yojanazatAni catvAriMzadadhika SaT zatottaranavanavatisahasra ( 99640) yojanapara - mitAni ' AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa AyAmena niSkambheNa ca, tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAIM ' trINi yojanazatasahasrANi 'paNNarasa joyaNasahassAI' paJcadazayojana sahasrANi 'e gUNaNa vaI joyaNAI' ekonanavatiyojanAni ekonanavatyadhika paJcadazasahasrottaralakSatraya ( 315089) parimitAni 'kiMcivise sAhiyAI' kiJcidvizeSAdhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa varttante 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarSasampannaH tadagre prakarSatAyA abhAvAt 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTa tato'nantaramutkarSAbhAvAt 'aTThArasamuhutte divase " Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre bhavaI' aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati idaM sUtroktamAyAmaviSkambhaparimANaM kathaM labhyate iti pradarzayAmaH, tathAhi-sarvAbhyantaramaNDalamekato'zItyadhikamekaM zataM (180) jambUdvIpamavagAhya sthitam evamaparato'pi-azItyadhikamekaM zataM (180) jambUdvIpamavagAhya sthitamiti tayoH saMmelane jAtaM SaSTayadhikaM zatatrayam (360) eSA saMkhyA lakSayojanarUpajjambUdvIpaparimANam zodhyate tato jAtaM yathoktaparimANamAyAmaviSkambhayoH catvAriMzadadhikaSaT zatottaranavanavatisahasrayojanaparimitam (99640) / parikSepaparimANAnayanaM yathA sarvAbhyantaramaNDalasya viSkambho navanavatiyojanasahasrANi catvAriMzadadhikaSaTzatottarANi (99. 640) asyAH saMkhyAyA vargo vidhIyate jAtaH saH navanavatiH aSTAviMzatiH, dvAdaza, SaNNavatiH, dve ca zUnye (9928 129600) ityevaM rUpaH, tato dazabhirguNane ekazUnyAdhikA pUrvokkA saMkhyA (99281296000), asyA vargamUlAnayane labdhaM yathokaM trINi lakSANi navAzItyadhika paJcadazasahasrottarANi(315089) parikSepaparimANamiti, zeSaM dvelakSe ekonAzItyadhikASTAdazasahasrottare (218079) etAvatpramANaM sthitaM tattyaktamiti bhagavanmataM kevalAlokAlokitatvena samIcInaM siddhamiti / 'se' saH 'NikkhamamANe' niSkrAman 'mUrie' sUryaH 'NavaM saMvaccharaM ayamANe navaM saMvatsam ayan prApnuvan san 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantaramaNDalAdanantaraM sthitaM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'marie' sUryaH 'abhitarANataraM maMDalaM' AbhyantarAnantaraM sarvAbhyantarAnantaraMdvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'sA savvA vi maMDalavayA' tAni sarvANyapi maNDalapadAni pratyekam 'aDayAlIsa egasaTThibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena varttante, tathA 'NavaNavaijoyaNasahassAI' navanavatiyojanasahasrANi 'chacca paNatAle joyaNasayAI SaTca paJcacanvAriMzad yojanazatAni paNatIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa' paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (99645 35/61) 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAbhaviSkambheNa santi tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi 'paNNarasaM ca sahassAI' paJcadaza ca sahasrANi 'egaM sattutaraM joyaNasayaM' ekaM saptottaraM yojanazatam -saptottarazatAdhikapaJcadazasahasrottaralakSatrayam (315107) 'kiMcivisesUrNa' kiJcidvizeSonaM kiJcid trayoviMzatyekaSaSTibhAgahInatvAt / vyavahAranayamatena loke'pi kiJcinnyUnasaMkhyAyA api paripUrNatvena vivakSA labhyate / nizcayanayamatena tu etAvatI saMkhyA bhavati tathA ca (315106-38 / 61) iti etAvatparimitAni sarvANyapi maNDalapadAni parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vrtnte| atra yat 'kiMciviseraNaM' iti kathitaM tat antimAGkasaptasaMkhyAyAH paripUrNAbhAvAt kathitam / 'tayA gaM' Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 87 tadA pUrvoktaparisthitau khalu 'aTThArasamuhutte divase bhabaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'dohi egasadvibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtribhavati sA ca 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'ahiyA' adhikA bhavatIti / kathametadAyAmaviSkambhayoH paridhezca parimANaM labhyate iti tadeva pradarzayAmaH, tatra prathamamAyAmaviSkambhayoH parimANaM pradarzyate, tathAhi-ekaH sUryo dve yojane ekasya yojanasya srvaabhyntrmnnddlgtaassttctvaariNshdekssssttibhaagaaNshc-(2-48|61) bahiravaSTabhya dvitIye maNDale cAraM carati / evameva dvitIyo'pi sUryo dve yojane, sarvAbhyantaramaNDalagatASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAMzca (2-48 / 61) bahiravaSTabhya punardvitIye maNDale cAraM carati tato dvayoH saMmelane jAtAni paJcayojanAni tadupari yojanasya paJcatriMzadekaSaSThibhAgAzca (5-35 / 61) bhavanti / eSA saMkhyA prathamamaNDalAyAmaviSkambhaparimANa (99640) madhye'dhikatvena prakSipyate tato jAtaM yathoktamAyAmaviSkambhaparimANaM paJcacatvAriMzadadhikaSaTzatottaranavanavatisahasrayojanAni, paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya (99645-35 / 61) iti / idamAyAviSkambhaparimANa labdham / paridhiparimANamevaM labhyate, tathAhi-paJcayojanAni, paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya, ityasya sarve. eka SaSTibhAgAH kriyante tadartha paJca yojanAni ekaSaSTayA guNyante, jAtAni paJcottarANi trINi zatAni (305) eSu ekaSaSTibhAgeSu uparitanAH zeSAH ye paJcatriMzat (35) ekaSaSTibhAgAste prakSipyante tato jAtAni catvAriMzadadhikAni trINi zatAni (340) eteSAM vargakaraNAt jAtaM SaT zatAdhikapaJcadazasahasrottaramekaM lakSam (115600) eSo'GkasamudAyo dazabhirguNyate tato jAtA ekazUnyAdhikA pUrvoktA saMkhyA (1156000) / eSAM vargamUlAnayane labhyate paJcasaptatyadhikamekaM sahasram (1075) / asya yojanakaraNArthamekaSaSTayA bhAgo hiyate tadA labdhAni saptadazayojanAni aSTatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (17-38 / 61) zeSA'STatriMzadUpAsaMkhyA tiSThati sA tyaktA / etat (17-38 / 61) pUrvamaNDalaparidhiparimANa (315089) madhye'dhi katve prakSipyate tato jAtaM yathoktaM paridhiparimANaM saptottarazatAdhikapaJcadazasahasrottaraM lakSatrayam (315107) kiJcidvizeSonaM-kizcidUnatrayoviMzatyekaSaSTibhAgAnAM honatvAditi / 'se NikkhamamANe surie' sa niSkrAman sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre abhitaraM maMDalaM' abhyantaram abhyantarasambandhitvAdabhyantaraM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'abhitaraM taccaM maMDalaM' abhyantaraM tRtIya maNDalam "uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tayA NaM' tadA khalu 'sA maMDalavayA' tAni maNDalapadAni 'aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre zadekaSaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena, 'NavaNavaijoyaNasahassAI' navanavatiyojanasahasrANi 'chacca ekAvaNNe joyaNasayAI' SaT ca ekapaJcAzad yojanazatAni 'Nava ya egasadvi bhAgA joyaNassa' nava ca ekaSaSTibhAgA yojanasya ekapaJcAzadadhikaSaTzattottaranavanavatisahasrayojanAni yojanasya navaikapaSTibhAgasamadhikAni (99651-9 / 61) 'AyAmavikkhabheNaM' AyAmaviSkambheNa vartante, / ___ kathametatparimANaM labhyate ? iti pradarzyate-pUrvavadatrApi pratimaNDalacAraM vRddhimaryAdayA pazcayojanAni paJcaviMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya (5-21) pUrva maNDalAyAmaviSkambhaparimANAdadhikatvena prApyante tato bhavati yathoktamAyAmaviSkambhaparimANaM ( 9951 :) tathA ca-pUrvamaNDalAyAmaviSkambhaparimANaM paJcacatvAriMzadadhikaSaTzatotaranavanavatisahasrayojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAH / paJcayojanAni tanmadhye paJcatrizaccaikaSaSTibhAgA yojanasya ( (99645-35) saMyojyante yathA 5-35 (99650-70) saMyojanena samAgatAH saptatisaMkhyakA (70) eka SaSTibhAgAste ekaSaSTayA 61 vibhajyate labdhamekaM yojanaM tad yojanasaMkhyAyAM prakSipyate zeSAH nava- eka SaSTibhAgAH sthitA iti jAtaM yathoktaM parimANam (996513) iti / 'tiNNi joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi 'paNNarasa ya sahassAI' paJca daza ca sahasrANi 'egaM ca paNavIsaM joyaNasayaM' ekaM ca paJcaviMzatiH yojanazatam-paJca viMzatyadhikazatottarapaJcadazasahasrAdhikaM-lakSatrayaM yojanAnAm (315125) 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vartante sarvANi maNDalapadAnIti / kathametat paridhiparimANamupalabhyate ! iti pradarzyate tathAhi pUrvamaNDalaparidhiparimANa-(31. 5107) madhye aSTAdazayojanAni adhikatvena prakSipyante tato bhavati sUtroktametanmaNDalaparidhiparimANa paJcaviMzatyadhikazatottarapaJcadazasahasrAdhikatrilakSayojanaparimitaM (315125) bhavatauti / atra nizcayanayamatena tu saptadazayojanAni aSTa triMzaccaikaSaSTibhAgAH (17 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-8 sU014 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 89 prakSepakarAzirasti kintu . sUtrakRtA vyavahAranayamanusRtya paripUrNASTAdazayojanAni kathitAni loke hi vyavahAranayena kiJcidUnarAzerapi paripUrNatvena vyavahiyamANatvAt / pUrvamaNDalaparimANe 'kiMcivisesUrNa' iti proktaM tadapi vyavahAranayamatena paripUrNamiva vivakSyate / tathAcoktam-- "sattarasajoyaNAiM aTTatIsaM ca egasahibhAgA, evaM nicchaeNaM, savavahAreNa puNa aTThArasajoyaNAI" iti 'saptadazayojanAni aSTatriMzacca ekaSaSTibhAgA etat nizcayena, savyavahAreNa punaH aSTAdazayojanAni" iti chAyA / "tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati kintu saH 'cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM' caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'uNe' unaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM' caturbhirekaSaSThibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati / 'evaM' evam anenaiva prakAreNa khalu 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'NikkhamamANe mUrie' niSkAman sUryaH 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAt pUrvamaNDalAdanantarasthitAt yatra sUryo vartate tasmAdityarthaH maNDalAt 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM maNDalaM tadane sthitaM maNDalam 'uvasaMkamamANe 2, upasaMkrAman 2 'paMca joyaNAI' paJca yojanAni 'paNatIsaM ca egasaTibhAge joyaNassa' paJcatriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya (531) egamege maMDale' ekaikasmin maNDale pratyekamaNDale ityarthaH 'vikkhaMbhabuddhi' viSkambhavRddhim 'abhibuDDhemANe 2' abhivardhayan 2 tathA 'aTThArasa 2 joyaNAiM' aSTAdaza 2 yojanAni 'parirayaDhi ' pariraya. vRddhiM paridhivRddhim 'abhivaDDhemANe 2' abhivardhayan 2 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM sA maMDalavayA' tadA khalu tat maNDalapadam 'aDayAlisaM egasadvibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena santi 'ega joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasraM 'chacca sahI joyaNasayAI' SaT SaSTiH yojanazatAni SaSTyadhikAni pada zatAni yojanAnAM SaSTyAdhikaSaTzatottaraikalakSayojanAni (100660) 'AyA mavikkhaM bheNaM' AyAmaviSkambheNa tathA 'tinni joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi 'aTThArasasahassAI' aSTAdazaptahasrANi 'tiNNi ya paNNarasuttarAI joyaNasayAI' trINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni-paJcadazAdhikatrizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojanAni (318315) parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vartante / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwmmmmmmmmmmmmmmmwwwanmananmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmonwin. candraprAptisatre kathamAyAmaviSkambhayoH paridhezca parimANametAvatparimitamupalabhyate ! iti pradarzayAmaH, tatra pUrvamAyAmaviSkambhaparimANaM pradarzyate, tathAhi -sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyaM maNDalaM tryazItyadhikaikazatatamaM (183) vartate, pratyekasmin maNDale ca viSkambhe 2 paJcapaJca yojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAH ( 524) yojanasya varddhante tataH etat tryazItyadhikaikazatena guNyate, tatra paJca yojanAnAM jyazItyadhikazatena guNane jAtAni paJcadazottaranavazatAni yoja nAni (915) ekaSaSTibhAgAnAM tryazItyadhikazatena guNane jAtAni paJcAdhikacatuHzatottarANi SaT sahasrANi, (6405) etAvanta eka SaSTibhAgAH jAtAH, eSAM yojanAnayanArtha mekaSaSTyA 61 bhAgo hiyate, labdhaM paJcottaraM zatam (105) eSA yojanasaMkhyA labdhA, etAM pUrvalabdhayojanarAzau paJcadazAdhikanavazata (915) rUpe prakSipyate tadA jAtaM viMzatyadhikamekaM sahasram (1020) eSo'GkasamudAyaH sarvAbhyantaramaNDalAyAmaviSkambhaparimANe (99640) 'dhikatvena prakSipyate tato jAyate yathoktaM SaSTyadhika SaT zatottarai kalakSa (10066.) rUpaM parimANamAyAmaviSkambhayorbhavatIti / atha paridhiparimANaM kathaM labhyate ? iti pradarzyate, tathAhiparikSepaparimANe yat 'paJcadazottarANi' iti kathitaM tAni paJcadazottarANi kizcinyUnAni jJAtavyAni / tathAhi-asya maNDalasyAyAmaviSkambhaparimANaM SaSTayadhikaSaTzatottaramekaM lakSam (100660), asya vargakaraNAt jAtam ekakaH zUnyamekakastriko dvikazcatuSkastrikaH paJcakaH SaTko dve zUnye (10132435600) iti tato dazabhirguNane jAtamekaM zUnyamadhikam (101324356000) asya vargamUlAnayane labdhAni-caturdazottarazatatrayAdhikASTAdazasahasrottaralakSatrayam (318314), zeSamavatiSThate-caturuttaracatuHzatAdhikatripaJcAzatsahasrottaraM lakSapaJcakam (553. 104) chedarAziH aSTAviMzatyadhikaSadezatottaraSadmazatsahasrAdhikaM lakSaSaTakam (636628) / evaM rItyA paJcadazatamaM yojanaM kiMcidUnaM prApyate tathApi vyavahAranayamatena sUtrakRtA paripUrNa viva. kSAyA paJcadazottarANItyuktam / athavA dvitIyaprakAreNa pradarzyante-pUrvapUrvamaNDalamadhikRtyA'gre'gre pratimaNDale paridhivRddhau saptadaza saptadaza yojanAni aSTatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya(1728) prApyante tata ete vyazItyadhikazatena guNyante, tatra pUrva yojanAnAM guNane jAtAni- ekAdazotaraikazatAdhikAni trINi sahasrANi (3111), tato ye'STatriMzadekaSaSTibhAgAste'pi vyazItyadhikazatena guNyante, jAtAni catuSpaJcAzadadhikanavazatottarANi SaT sahasrANi (6954), eteSAM yojanakaraNArthamekaSaSTayA bhAgo hiyate, tena labdhaM caturdazottaramekaM zatam (114), etAni yojanAni labdhAni, tAni pUrvokte guNanaphalabhUte yojanarAzau (3111) prakSipyante tato jAtAni Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA01-8sU014 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 91 paJcavizatyadhikadvizatottarANi trINi sahasrANi (3225) eSo'GkasamudAyaH sarvAbhyantaramaNDalaparimAge navAzItyadhikapaMcadazasahasrottaratrilakSa (315089) rUpe'dhikatvena prakSipyate, tena jAtAni caturdazottaratrizatAdhikASTAdazasahasrottarANi trINi lakSANi (318314) iti sUtrokta paridhiparimANamupalabdham / ___ tathA saptadazayojanAnAm , aSTatriMzadekaSaSTibhAgAnAmupari paJcasaptatyadhikAni trINizatAni (375) zeSatvenoddharanti tAni tryazItyadhikazatena guNanAt jAtAni paJcaviMzatyadhikaSaTzanottarANi aSTaSaSTisahasrANi (68625)eteSAM paJcAzadadhikazatottarasahasradvayarUpeNa (2150) chedarAzinA bhAgo hiyate tadA labdhA ekatriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, zeSamalpatvAttyakam paraM sUtrakRtA vyavahAranayamatena paripUrNayojanavivakSayA 'paJcadazottarANi" ityuktam / ___ evaM yadA''yAmaviSkambhaparidhiparimANaM bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarSasampannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA sarvagurvIyato'nantaramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, tathA 'jahaNNae' jagha. nyakaH sarvalaghuH yato'nantaraM lAghavAbhAvAt 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUttoM divaso bhavatIti / 'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathamaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtram / yato' sUryasya cArakSetrAbhAvAt ||suu014|| // etat rAtrivRddhirUpaM prathamaM SaNmAsam // gata sUryasaMvatsarasya maNDalapada rUpaM prathamaM SaNmAsam sAmprataM tatsambaddhameva dvitIyaM SaNmAsaM prarUpyate, tasyedamAdisUtram-'se pavisamANe surie' ityAdi / mUlam-se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi vArANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA | sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasaTThibhAgA joyaNassa bAhalleNaM, egaM joyaNasayasahassaM chacca cauppaNNe joyaNasayAiM chavvIsaM ca egasaTibhagA joyaNassa AyAmavikkhaMbheNa, tiNNi joyaNasayasahassAI aTThArasasahassAI doNNi ya sattANaue joyaNasayAI parikkhevaNaM, tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasahibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavaI dohiM egasaTThibhAgamuhuttehi ahie / se pavisamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 candrapraptisUtre tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa bAhalleNaM, egaM joyaNasayasahassaM chacca aDayAle joyaNasayAI bAvaNNaM ca egasaTThibhAgA joyaNassa AyAma vikkhaMbheNaM, tiSNi joyaNasayasahassoIM aTThArasasahassAIM doNi ca egUNAsI I joyaNasayAiM parikkheveNaM, tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai caurhi egasaTTibhAgamuhutterhi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahie | evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 paMca paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa egamege maMDale vikkhaMbhavuTi nivvuDhe mANe 2 aTThArasajoyaNAI parirayavuiTiM NivvuDDhemANe 2 savvantaraM maMDala uvasaMkamittA cAraM caraha tA jayA NaM sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkramittA cAraM carai tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasaTTibhAgA joyaNassa bAhalleNaM, NavaNavaI joyaNasahassAiM chacca cattAle joyaNasayAIM AyAmatrikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasayasahassAIM paNNarasasahassAI egUNaNauI ca joyaNAI kiMcivisesAhiyAiM parikkheveNaM, tayA NaM uttamakadvapatte ukkosae ahArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM Aicce saMvaccha re / esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe ||0 15 // chAyA - sa pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtre bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadyadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM maNDalaM upasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, pakaM yojanazatasahasraM SaT ca catuSpaJcAzat yojanazatAni SaDaviMzatizca pakarSASTabhAgA yojanasya AyAmaviSkambheNa trINi yojanazatasahasrANi aSTAdazasahasrANi dve va saptanavatiyojanazate parikSepeNa, tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAm UnA, dvAdazamuhUrtI divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTabhAga mUhUrttAbhyAm adhikaH / sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre bAhyaM tRtIyaM maNDalam uyasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyaM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDapadAni aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, pakaM yojanazatasahasraM SaT ca aSTacatvAriMzad yojanazatAni dvipaJcAzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkrameNa zrINi yojanazatasahasrANi aSTAdazasahasrANi dve ca ekonAzItiH yojanazatAni parikSepeNa tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati caturbhire kaSaSTibhAgamuhUttaiH UnA, dvAdazamuhUrttA divaso bhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrtaiH adhikaH / evaM khalu patena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt maMDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 paJca paJca yojanAni paJcatrizatamekaSaSThabhAgAn yojanasya pakaikasmin maNDale viSkambhavRddhiM nirvardhayan 2 aSTAdaza Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA prA01-8 sU015 dvitIyaSaNmAse sUryaparibhramaNam 93 yojanAni parirayavRddhiM nirvardhayan 2 sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tAvad yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena, navanavatiyojanasahasrANi SaT catvAriMzad yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza ca sahasrANi ekonanavatizca yojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa / tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhatoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya pavaryasAnam / eSa khalu AdityaH sNvtsrH| etat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnam ||s0 15 // vyAkhyA-tataH 'se pavisamANe sUrie' sa pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'doccaM chammAsaM' dvitIyaM SaNmAsam divasavRddhirUpam 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi aho. rattasi' prathame ahorAtre 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' sarvabAhyAnantaramabhyantaramArgagatadvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati tayA NaM tadA khalu 'sA maMDalavayA' tAni maNDapadAni 'aDayAlIsaM egasadribhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAH yojanasya bAhalyena vartante, 'egaM joyaNasayasahassaM' eka yojanazatasahasraM 'chacca cauppaNNe joyaNasayAI' : SaT ca catuSpaJcAzad yojanazatAni 'chabbIsaMca egasahibhAgA joyaNassa' paviMzatizca ekaSaSTibhAgA yojanasya catuSpaJcAzadadhikaSaTzatottaraikalakSayojanAni yojanasya SaviMzatyekaSaSThibhAgasahitAni (100654-26 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa vartante / kathametatparimANamupalabhyate ? iti vizadI kriyate, tathAhi-maNDalametat ekato dve yojane sarvabAhyamaNDalagatAnaSTacatvAriMzatamekaSaSTiH bhAgAMzca (2-18) yojanasya muktvA'bhyantaramavasthitam , 'aparato'pi dve yojane sarvabAhya 61 maNDalagatAnaSTacatvAriMzatamekapaSTibhAgAMzca (2-48) yojanasya muktvA'bhyantaramavasthitamiti tayordvayoH sammelane jAtAni paJcayojanAni paMcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya (5-35) tti' etat sarvabAdyamaNDalagatAyAmaviSkambhaparimANAt (100660) zodhyate tato jAtaM yathoktaM catuSpaJcAzadadhikaSaTzatottaraikalakSayojanAni paviMzatizcaikaSaSTibhAgAH (100654-AyAmaviSkambhaparimANamiti / tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAi' trINi yojanazatasahasrANi 'adArasa da Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre sahassAI' aSTAdazasahasrANi 'doNNi ya sattANaue joyaNasayAI dve ca saptanavatiHyojanazate saptanavatyadhikadvizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojanAni (318297) 'parikkheveNaM' parikSepeNa vartante / kathametadavasIyate ? ityAha pUrvamaNDalAt asya maNDalasya AyAmaviSkambhaparimANe paMca yojanAni paMcatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya nyUnatvena bhavitumarhanti sUryasyAbhyantaragatikatvAt paMcatriMzadekaSaSTibhAgasahitAnAM paMcAnAM yojanAnAM (5-21) pariraye nizcayanayamatena saptadazayojanAni aSTatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya labhyante kintu sUtrakRtA vyavahAranayamAzritya paripUrNAni aSTAdaza yojanAni kathitAni / prAguktAt sarvabAhyamaNDalaparidhiparimANAt paMcadazotarazatatrayAdhikASTAdazasahasrottaratrilakSa(318315) rUpAt aSTAdazayojanAni zodhyante tato jAtaM yathokta saptanavatyadhikadvizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojana (318297) parimitaparidhiparimANaM bhavatIti / 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati kintu 'sA dohiM egasadvibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'UNA' UnA honA bhavati tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, sa ca dohiM egasaTThibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'ahie' adhiko bhavatIti / 'se pavisamANe' tataH 'se' saH 'pavisamANe' pravizan 'mUrie' sUryaH doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre 'bAhira' bAhyaM bAhyamArgAtprAptaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'ubasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'marie' sUryaH bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI' bAhyaM tRtIyaM maMNDalam upasaMkramya cAraM carati / 'tayA NaM' tadA khalla tad maNDalapadam 'aDayAlIsaM egasaTThibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena / egaM joyaNasayasahassaM' ekaM yojanazatasahasram ekalakSayojAnAni 'chacca aDayAle joyaNasayAI' SaT ca aSTacatvAriMzadyojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikaSadazatayojanAni 'bAvaNNaM ca egasaTThibhAgA joyaNassa' dvipaJcAzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (10064(5) etAvatparimitam 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmavi kara meNa, etatparimANaM kathaM labhyate ! tatpradarzyate, tathAhi-asmAt prAktanamaNDalasyAyAmavi SkambhaparimANaM lakSamekaM catuSpaJcAzadadhikaSaTzatottaram , SaiviMzatizcaikaSaSTibhAgA yojanasya (10065426 vartate, etatparimANAt pUrvamaNDalAt paJcayojanAni paJcatriMzaccaikaSaSTi bhAgAH (5-35) zobhyante tata AgataM pUrvottamAyAmaviSkambhaparimANa tRtIyamaNDalapada Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadratiprakAzikA TIkA prA0 18 sU0 15 dvitIyaSaNmAse sUryaparibhramaNam 95 syeti / tathA 'tiNi joyaNasaya sadassAI' trINi yojanazatasahasrANi trilakSa yojanAni, 'aTThA rasasahassAI' aSTAdazasahasrANi 'doNi ya egUNAsII joyaNasayAI' dve ca ekonAzItiH yojanazate ekonAzItyadhike dvezate ca yojanAnAm (318279) 'parikkheveNa' parikSepeNa paridhinA vidyate / tathAhi - asmAt prAktanamaNDalasya paridhiparimANam (318297 ) ityevaM rUpam / prAktana maNDalaviSkambhaparimANAdidaM maNDalaM yojanasya paJcatriMzadekaSaSTibhAgasahitaiH paJcabhiryojanairviSkambhato nyUnamasti, viSkambhanyUnatve parikSepanyUnatvasyAvazyaMbhAvAt paJcAnAM yojanAnAM paJcatriMzade kaSaSTibhAgasahitAnAM paridhipramANaM vyavahArato'STAdazayojanAni labhyante tAni ca pUrvamaNDalaparimANAt (318297) ityevaM rUpAt aSTAdaza hInAH kriyante tata AgataM yathoktaM ( 318279) paridhiparimANam / 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khalu etadrUpaparikSepaparidhiparimANasamaye ityarthaH, 'aTThArasamuhutA rAI bhavaH' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu 'cauhiM egasadvibhAgamuhutterhi UNA' caturbhirakaSaSTibhAgamuhUrterUnA hInA bhavati / tathA ' dubAlasamuhutte divase bhava' dvAdaza muhUrtI divaso bhavati, sa ca 'cauhiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahie' catu. bhireka SaSTibhAgamuhUrtteradhiko bhavatIti / 'evaM khalu' ityAdi ' evaM ' evam anena prakAreNa khalu - nizcitam 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena yuktinA 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalaM pratigacchan 'sUrie' sUrya: ' tayANatarAo maMDalAo' tadanantarAd maNDalAd ' tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM tadaprenanaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 'paMca paMca joyaNAI' paJca paJca yojanAni 'paNa - tasaMca egasadvibhAge joyaNassa' paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ' egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'vikkhaMbhavurddhi' viSkambhavRddhi 'nivvuDDhemANe 2' nirvardhayan 2 ' hApa - yan 2' honAM kurvan 2 ityarthaH, tathA 'aTThArasajoyaNAI' aSTAdazayojanAni 'parirayabuddhiM' parirayavRddhiM paridhiparimANa vRddhiM 'nivvuDDhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2 ' savvanbhaM. tara maMDala' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati sarvAbhya. ntaramaNDale paribhramatItyarthaH 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'savvabbhaMtaraM maMDala' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'sA maMDalavayA' tanmaNDalapadam ' aDayAlIsa egasadvibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSa. STibhAgA yojanasya ' bAhalleNaM' bAhalyena, tathA 'NavaNavaijoyaNasahassAI' navanavatiyo. janasahasrANi 'chacca cattAle joyaNasayAI' SaT ca catvAriMzad yojanazatAni catvAriMzadadhikaSaT zatayojanAni (99640) 'AyAma vikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa / tathA 'tiNi joyaNa 1 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre sayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi trINi lakSANi 'paNNarasa ya sahassAI paJcadazasahasrANi 'egUNaNavaI ya joyaNAI ekonanaratizca yojanAni (315089) 'kiMcivisesAhiyAI' kizcidvizeSAdhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa varttate 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakadvapatte' utta. makASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAtrirbhavatIti / 'esa Na docce chammAse' etat khalu dvitIyaM SaNmA. sam / 'esa Na doccassa chammAsassa pajjavasANe' etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryava. sAnam antimamahorAtram / 'esa NaM Aicce saMvacchare' eSa khalu AdityaH saMvatsaraH / 'esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe' etat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnaMparyantabhAgaH ||suu0 15 // atha prathamamUlamAbhRtagatASTamaprAmRtaprAbhRtakathitaviSayavaktavyatAmupasaMharannAha-'tA savvA vi NaM ityaadi| mUlam -tA savvA vi NaM maMDalavayA aDayAlIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa bAhalleNaM, savvA vi NaM maMDalaMtariyA do joyaNAiM vikkhaMbheNa, esa NaM addhA ege teyAsII joyaNasae sapaDipuNNA paMcadasuttarAI joyaNasayAI Ahiteti vadejjA / tA abhaMtarAo maMDalavayAo bAhirA maMDalavayA bAhirAo maMDalavayAo abhitarA maMDalavayA esa NaM addhA paMcadamuttarAI joyaNasayAI, aDayAlIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa AhiyA / tA abhitarAo maMDalavayAo bAhirA, maMDalavayA vAhirAo maMDalaNayo abhitarA maMDalavayA, esa NaM addhA paMcanavuttarAI joyaNasayAI terasa egasadvibhAgAjoyaNassa Ahiteti vdejjaa| abhitarAo maMDalavayAo, bAhirAo maMDalavayAo vAhirA maMDalavayA abhitarA maMDalavayA, esa NaM addhA kevaiyA Ahiteti vadejjA ?, tA paMcadamuttarAI joyaNasayAI Ahite ivadejjA // suu0|| 16 "iya caMdapaNNattIe paDhamassa pAhuDassa aTThamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-8 // "iya paDhamaM pAhuDaM samattaM // 1 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TIkA prA01-8 sU016 AditaH aSTaprAbhRtegyAgata viSayasyopasaMhAraH 97 chAyA -- tAni sarvANyapi khalu maNDalapadAni aSTacatvAriMza ekaSaSTibhAgA yojanasya bAhalyena sarvANyapi khalu maNDalAntarANi dve yojane viSkambheNa / paSa khalu adhvA pakaM tryazItiH yojanazatam sapratipUrNAni paJcadazottarANi yojanazatAni AvadhAtA iti vadet / tAvat abhyantarAd maNDalapadAd bAhyaM maNDalapadaM bAhyAd maNDalapadAd abhyantaraM maNDalapadam eSa khalu adhvA paJcadazottarANi yojanazatAni aSTacatvAriMzacca eka SaSTibhAgA yojanasya AkhyAtA / tAvad AbhyantarAd maNDalapadAd bAhya maNDalapadaM bAhyAMd maNDalapadAd AbhyantaraM maNDalapadam eSa khalu adhvA paJcanavottarANi yojanazatAni, trayodaza ekaSaSTibhAgA yojanasya AkhyAta iti vadet / abhyantarebhyaH maNDalapadebhyaH, bAhyebhyaH maNDalapadebhyazca bAhyAni maNDalapadAni, abhyantarANi maNDalapadAni eSa balu adhvA kiyatkaH AkhyAta iti vadet ? tAvat paMcadazottarANi yojazatAni ANyAta iti vadet ||suutr 16 // 3 iti candrapraptyAM prathamasya prAbhRtasya aSTamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 18 // // iti prathamaM prAbhRtaM samAptam // 1 // vyAkhyA- 'tA savvA vi NaM' tAni sarvANyapi khalu 'maMDalavayA' maNDalapadAni pratyekam 'aDayAlIsaM ca egasaTTibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena niyatAni santi / bAhalyasyopalakSaNatvAt AyAmaviSkambhaparikSepairyathAsambhavaM pratyekamaniyatAni santIti vAcyam / tathA 'savvA viNaM maMDalaMtariyA' sarvANyapi maNDalAntarakANi maNDalAntarANi pratyeka maNDalamAzritya vyavadhAnAni 'do do joyaNAI' dve dve yojane 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa santi / 'esa NaM' eSa khalu yojanasyASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgayuktayojanadvayarUpaH 'addhA' adhvA sUryamArgaH 'egaM teyAsII joyaNasayaM' ekaM tryazItiH yojanazataM tryazItyadhikamekaM yojanazataM ( 183 ) tryazItyadhikaikazatayojana samutpannaH 'sapaDipuNNAI' sa pratipUrNAni saMpUrNAni na nyUnAdhikAni 'paMcadamuttarAI joyaNasayAI' pazcadazottarANi yojanazatAni dazottarANi paJcazatayojanAni ( 510) 'Ahie' AkhyAtaH mArgaH ' iti vajjA' iti vadet tAni dazottara pazcazatayojanAni kathaM bhavediti pradazyate sUryasya pratyahorAtraM pratimaNDalabhramaNaM yojanasyASTacatvAriMzade kaSaSTibhAgayukta yojanadvayena (2-48 61) bhavati / lAni ca tryazItyadhikamekaM zatamato dvayorguNanaM karttavyam, tathAhi prathamaM dve yojane tryazItyadhikazatena guNyete jAtAni SaTSaSTyadhikAni trINi zatAni (366) punazca aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAstrayazItyadhikena zatena guNyante te ca jAtAH caturazItyadhikasaptAzItizata ( 8784 ) saMkhyakAH / ete ca yojanAnayanArthamekaSaSTyA vibhajyante labdhaM catuzcatvAriMzadadhikamekaM zatam (144) tacca pUrvaprAptayojanarAzau (366) prakSipyate jAtAni dazottarANi pazcazatAni (510) asyaivArthasya spaSTIkaraNArthaM punarAha - 'tA' ityAdi / maNDa 13 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 'tA' tAvat - tatra 'abhitarAo maMDaLavayAo' abhyantarAt sarvAbhyantarAt maNDalapadAt sarvAbhyantaramaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpAt sarvAbhyantaramaNDalamadhya bhAgacaramAntamavadhI kRtyetyarthaH yAvat 'bAhira maMDaLavayA' bAhyaM sarvabA maNDalapadam, sarvabAhyamaNDalabahirbhAgacaramAntarUpam evaM 'bAhirAo maMDalavayAo' bAhyAt sarvabAhyAta maNDalapadAt sarvabAhyamaNDala bahirbhAgacaramAntarUpAt sarvabAhyamaNDala bahirbhAgacaramAntamavadhau kRtyetyarthaH yAvat 'anbhitarA maMDalavayA' AbhyantaraM sarvAbhyantaraM maNDalapadam sarvAbhyantaramaDalamadhyabhAga caramAntarUpam 'esa NaM' eSaH abhyantaramadhyabhAgacaramAntabAhyabahirbhAgacaramAntarUpayoH bAhyabahirbhAgacaramAntAbhyantaramadhyabhAgacaramAntarUpayozca maNDalapadayorvyavadhAnarUpaH 'addhA' adhvA sUryasaMcaraNamArgaH 'paMcadamuttarAI yojanasayAI' paJcadazottarANi yojanazatAni dazottarapaJcazatayojanAni tadupari 'aDayAlIsaM ca egasadvibhAgajoyaNassa' aSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgayojanasya 'Ahie' AkhyAtaH / pUrvasmAdadhvaparimANAdasyAdhyaparimANasya sarvabAhyamaNDalagatabAhalyaparimANenAdhikyasadbhAvAt / tathA - 'tA' tAvat 'abhitarAo maMNDalavayAo' abhyantarAt maNDalapadAt sarvAbhyantaramaNDalabahirbhAgacaramAntarUpAt 'bAhirA maMDaLavayA' bAhya maNDalapadaM sarvabAhyamaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpam, tathA 'bAhirAo maMDalavayAo' bAhyAt maNDapadAt sarvabAhyamadhyabhAgacaramAntarUpAt 'abhitarA maMDalavayA' abhyantaraM maNDalapadaM sarvAbhyantaramaNDala bahirbhAgacaramAntarUpam 'esa NaM' eSaH dvayordvayormaNDalayormadhyagatavyavadhAnarUpaH khalu 'addhA' adhvA sUryamArgaH 'paMca navuttarAI joyaNasayAI' paJcanavottarANi yojanazatAni navottarapaJcazatayojanAni tadupari 'terasa e gATTibhAgA joyaNassa' trayodaza ekaSaSTibhAgA yojanasya (509 - 13, 61) etasparimito mArgaH 'Ahite' AkhyAtaH asyAdhvaparimANasya pUrvasmAdadhvaparimANAt ekaM yojanaM pazcatriMzazca ekaSaSTibhAgA yojanasya ( 1 - 35 / 61 ) ityevaMrUpeNa sarvAbhyantaramaNDalagatasarva bAhyamaNDalagata bAhalyaparimANena hInatvAt iti 'vaejja' iti vadet / tathA - abhitarAo maMDalavayAo' abhyantarAt maNDalapadAt sarvAbhyantaramaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpAt ' evaM 'bAhirAo maMDalavayAo' bAhyAt maNDalapadAt sarvabAhyamaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpAcca 'vAhira maMDalavA' bAhyaM maNDalapadaM sarvabAhya maNDalabahirbhAgacaramAntarUpam evam 'abhitarA maMDaLa yA ' abhyantaraM maNlapadaM sarvAbhyantaramaNDala bahirbhAgacaramAntarUpaM ca 'esa NaM' eSaH dvayo yormaNDalayorvyavadhAnarUpaH khalu 'addhA' adhvA sUryamArgaH 'kevaiyA' kiyatkaH kiyatparimitaH kiM parimANa: 'Ahiteti vadejja' AkhyAtaiti vadet / bhagavAnAha - 'tA' ityAdi 'tA' tAvat sa mArga: paMcadamuttarAI joyaNasayAI' pazcadazottarANi yojanazatAni dazottarapazJcazata 98 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-8-sU016 aSTaprAbhRteSvAgataviSayasyopasaMhAraH 99 yojanAni ( 510 ) dazottarapaJcazatayojanaparimitaH 'Ahiteti vadeja' AkhyAta iti vadet" sUtra // 16 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita -kolhApura rAjaguru bAlabahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlabati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candraprajJaptiprakAzikA khyAyAAM vyAkhyAyAM prathamaM mUlaprAmRtaprAbhRtaM sampUrNam // 1-8 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha dvitIyaM prAbhRtaM prArabhyate // gata viMzatimUlaprAbhRteSu pratha ' mUlaprAmRtam, atha, dvitItaM prAbhRtaM prArabhyate, atra trINi prAbhRtaprA bhRtAni santi teSu prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM procyate, tatra cAyamarthAdhikAraH-'kathaM sUryastiryak paribhramati" iti etadviSaye prathama sUtramAha-'tA kahaM te tiricchagaI' ityAdi malama-tA kahaM te tiricchagaI Ahiteti vaejjA ? tattha khalu imAo aTTa paDivattIo paNNattAo, taM jahA tatthege evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo marIcI bhAgAsaMsi uttihai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei, karittA paccasthimillaMsi loyaMsi sAyaM AgAsaMsi viddhaMsai ege evamAhaMsu 21 / ege puNa evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sUrie AgAsaMsi uttii se Na imaM loyaM tiriya karei, karittA paccathimillaMsi loyaMsi sAyaM sarie AgAsaMsi vidaMsai, ege evamAiMsu / 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sarie AgAsaMsi uttiTai, se NaM imaM loya tiriyaM karei, karitA paccathimillaMsi loyaMtasi sAyaM AgAsaM aNupavisai, aNupavisittA. ahe paDiyAgacchai paDiyAgacchittA puNaravi avarabhUpurasthimillAo loyaMtAo pAo sarie AgAsaMsi uttiTTai, ege evamAsu / 3 / ege puNa evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sUrie puDhavikAyaMsi uttiTTai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei, karittA paccasthimislaMsi loyataMsi sAyaM surie puDhavikAryasi viddhasai, ege evamAhaMsu / 4 / ege puNa evamAsu tA purathimillAo loyaM tAo pAo sarie puDhavikAyaMsi uttiTTai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei karittA pacca, thimillaMsi loyaMsi sAyaM mUrie puDhavikAyaMsi aNupavisai, aNupabisittA ahe paDiyAgacchaI, paDiyAgacchittA puNaravi avarabhUpurathimillAo loyaMtAo pAo sarie puDhavikAyasi uttiTThai, ege evamAsu / 5 / ege puNa evamAsu tA purathimillAo loyaMtAo pAo sarie AukAyaMsi uttiTai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei, karittA paccathimillaMsi loyataMsi sAyaM sarie AukAyaMsi visai ege evamAhaMmu / 6 / ege puNa evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo murie AukAryasi uttiTTai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei karitA parcAthamillaMsi loyataMti sAyaM sarie AukAyaMsi pavisai, pavisittA ahe paDiyAgacchai, paDiyAgacchittA puNaravi avarabhUpurathimillAo loyaMtAo pAo sarie AukAyaMsi uttiTTai, ege eva mAhaMsu 7 / ege puNa evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo bahUI joyaNAI, bahUiM joya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA prA02-1 sU0 1 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 101 sAI, bahUI joyaNasahassAI, uD dUraM uppaittA ettha NaM pAo sUrie AgAsaMsi utti, seNaM imaM dAhiNaDDhaM loyaM tiriyaM karei, karittA uttaraDhaloyaM tameva rAo, se NaM imaM uttaraDDhaloyaM tiriyaM karei, karitA dAhiNaDDhaloyaM tameva rAo se NaM imAI dAhiNauttaraDhaloyAI tiriyaM karitA purathimillAo loyaMtAo bahUI joyaNAI vaha joyaNasayAI, bahUIM joyaNasahassAIM uDU dUraM uppaittA ettha NaM pAo sUrie AgAsaMsi utti, ege evamAhaM | 8 | vayaM puNa evaM vayAmo- jaMbUddIvassa tAdIvassa pAINapaDINAyaya-udINadAhiNAyAyAe jIvAe maMDalaM cauntrI seNaM saraNaM chettA dAhiNapurathimillaMsi uttarapaccatthimillaMsi ya cabhAgamaMDalaMsi imI se rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo ajogaNasayAI uDDhaM uppaittA ettha gaM pAo duve suriyA uttidvaMti, te NaM imAI dAhiNutarAI jaMbUdIvabhAgAIM tiriyaM kareMti, karitA puratthimapaccatthimAI jaMbUdIvabhAgAI tAmeva rAo, te NaM imAI puratthimapaccatthimAI jaMbuddItrabhAgAI tiriyaM kareMti, karittA dAhiNuttarAI jaMbUddIvabhAgAI tAmeva rAo, te NaM imAI puratthimapaccatthimAI jaMbUddIvabhAgAI tiriyaM kareMti, karitA dAhiNuttarAI jaMbUdIvabhAgAI tAmeva rAo, te NaM imAI dAhiNuttarAI purasthamapaccatthimAI ya jaMbuddIvabhAgAIM tiriyaM kareMti, karitA jaMbUddIvassa dIvassa pAINapaDINAyaya-udINa dAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvvIsaraNaM saraNaM chettA dAhiNapurathimillaMsi uttarapaccatthimillaMsi ya caubbhAgamaMDalaMsi imI se rayaNa, bhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo aTTha joyaNasayAI uDDhaM uppaittA, ettha pAo duve sUriyA AgAsaMsi uttiti // sU0 1 || bitisa pAhuDassa paDhamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 2-1 chAyA - tAvat kathaM te tiryaggatirAkhyAteti vadet ? / tatra khalu imA aSTapratipattayaH prajJaptAH, tadyathA - tatraike evamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH marIciH AkAze uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyam AkAze vidhvaMsate, eke evamAhuH |1| pake puranarevamAhuH- tAvat paurastyAt lokAntAtm prAtaH sUryaH AkAze uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH AkAze vidhvaMsate, eke pavamAhuH |2| pake punarevamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH AkAze uttiSThati sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAve lokAnte sAyam AkAzam anupravizati, anupravizya adhaH pratyAgacchati, pratyAgatya punarapi aparabhUpaurastyAt lokAntAt prAtaH sUrya AkAze uttiSThati, eke pavamAhu 3 / eke punarevamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH pRthivIkAye uttiSThati, Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 candraprajJapti sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH pRthivIkAyaM vidhvaMsate, eke pavamAhuH |4| eke punarevamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH pRthivIkAye uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH pRthivIkArya anupravizati, anupravizya adhaH pratyAgacchati pratyAgatya, punarapi aparabhUpaurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH pRthivIkAye uttiSTati, eke pavamAhuH |5 pake punarevamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH apkAye uttiSThati sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtyelokAnte sAyaM sUryaH apkAye vidhvaMsate, eke pavamAhu |6| eke punareSamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH apUkAye uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH apkAye pravizata, pravizya adhaH pratyAgacchati, pratyAgatya punarapi aparabhU paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH apkAye uttiSThati, eke evamAhuH // 7 // eke punarevamAhuH - tAvat paurastyAt lokAntAt bahUni yojanAni bahUni yojanazatAni, bahUni yojana sahasrANi UrdhvaM dUram utpatya atra khalu prAtaH sUryaH akAze uttiSThati, sa khalu imaM dakSiNArdha lokaM tiryak karoti kRtvA uttarArdhalokaM tasyAmeva rAtrau sa eva imaM uttarArdhalokaM tIrthak karoti kRtvA dakSiNArdhalokaM tasyAmeva rAtrau sa khalu imA dakSiNottarArdhalokau tiryak kRtvA paurastyAt lokAntAt bahUni yojanAni bahUni yojanazatAni bahUni yoja - nasahasrANi UrdhvaM dUram utpatya atra khalu prAtaH sUryaH AkAze uttiSThati, pake evamAhuH |8| vayaM punarevaM vadAmaH tAvat jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatodIcI dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturviMzatikena zatena chittvA dAkSiNapaurastye uttarapAzcAtye ca caturbhAgamaNDale asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt aSTayojanazatAni Urdhvam utpatya ana khalu protaH dvau sUryo uttiSThataH, tau khalu imau dakSiNottarau jambUdvIpabhAgau tiryak kurutaH, kRtvA paurastyapAzcAtyo jambUdvIpabhAgau tasmAmeva rAtrau to khalu imau paurastyapAzcAtyo jambUdvIpabhAgau tiryak kurutaH, kRtvA dakSiNottarau jambUdvIpabhAgau tasyAmeva rAtrau tau khalu imau dakSiNottarau paurastyapAzcAtyau ca jambUdvIpabhAgau tiryak kurutaH, kRtvA jambUdvIpasya dvIpasya prAcI pratIcyAyatodIcIdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturviMzatikena zatena chitvA dakSiNapaurastye uttarapAzcAtye ca caturbhAgamaNDale asyAH ratnaprabhAyA pRthivyAH bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt aSTa yojanAtAni Urdhvam utpatya, atra khaluM prAtaH dvau sUrye AkAze uttiSThataH // sU0 1 // // dvitIyasya prAbhRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam ||2-1 vyAkhyA - 'tA' tAvat - prathama praSTavyaprabhUte viSaye satyapi prathamametAvadeva pRcchAmi yat 'kahUM' kathaM kena prakAreNa 'te' bhavato mate 'tiricchagaI' tiryaggatiH tiryaktayA paribhramaNa sUryasya 'AhitA' AkhyatA ? ' iti vadejjA' iti vadet vadatu he bhagavan !, gautamena evaM pRSTe bhagavan prathamametadviSaye paratIrthika mithyAbhAvopadarzanAya teSAM mAnyatArUpA aSTaprattipattIH pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra sUryasya tiryaggativiSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-1 sU01 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 103 'aTTa' aSTau aSTasaMkhyakAH 'paDivatIo' pratipattayaH paratairthikamAnyatArUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-tA eva krameNAha -'tatthege' ityAdi / 'tastha' tatra teSu aSTasu paratIrthikeSu madhye 'ege' eke kecana prathamAH paratIrthikAH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH-kathayanti--'tA' tAvat 'purathimillAo' loyaMtAo' paurastyAt pUrvadigbhAgavartinaH lokAntAt lokAntimabhAgAt UrvamitizeSaH pUrvasyAM dizItyarthaH 'marIcI' iti marIcisaMghAtaH kiraNasamUha ityarthaH 'AgAsaMsi usiTai' AkAze uttiSThati utpadyate etenAyamAzayaH-naitadvimAnaM, na rathaH, na ca ko'pi devatA rUpaH sUryaH kintu tathAvidhalokasvAbhAvyAt eSa kiraNasaGghAta eva vartula golAkAraH pratidinaM pUrve digvibhAge prAtarAkAze samutpadyate yena sarvatra prakAzaH prasarati / 'se NaM' sa khalu evambhUtaH marIcisaMghAtaH samutpannaH san 'imaM' imaM dRzyamAnaM 'loyaM' lokaM tiryak lokaM 'tiriyaM karei' tiryak karoti tiryak paribhraman eSa marIcisaMghAta imaM tiryagUlokaM prakAzayatItibhAvaH, 'karittA' kRtvA tiryak kRtvA ca 'paccasthimillaMsi loyaMsi' pAzcAtye lokAnte pazcimadigvartilokAntimabhAge 'sAyaM' sandhyAsamaye 'viddhaMsaI' vidhvaMsate tathA vidhalokAnubhAvAttatrAkAza eva dhvaMsamupayAti vilIno bhavatIti bhaavH| evaM sakalakAlameva bhavatIti, atropasaMhAramAha-'ege evamAsu' eke prathamAstIrthAntarIyAH evaM-pUrvoktaprakAreNa AhuH-kathayantIti / eSA prathamA pratipattiH / 1 // dvitIyAmAha-'ege puNa' eke kecana dvitIyA punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa Ahesu' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha- 'tA' iti vAkyAlaGkAre 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt purvadigvibhAgAt urva 'pAo' prAtaH 'sUrie' sUryaH lokaprasiddho devatArUpaH 'AgAsaMsi utihaI' AkAze uttiSThati udeti tathAvidhalokasvAbhAvyAt AkAze utpadyate 'se' sa khalu utpannaH san sUryaH 'imaM loyaM' imaM tiryaglokaM 'tiriyaM karei' tiryakaroti tiryaka paribhraman prakAzayatIti bhAvaH / ' karittA' kRtvA tiryak kRtvA 'paccathimillasi loyaMtasi' pAzcAtye lokAnte pazcimAyAM dizi 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'marie' sUryaH 'AgAsaMsi' AkAze eva 'viddhaMsai' vidhvaMsate vilIyate iti bhAvaH / upasaMhAramAha-ege evamAhaMsu' eke kecana pUrvapradarzitA dvitIyapratipattivAdinaH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti dvitIyA pratipattiH / 2 // atha tRtIyAM prattipattimAha-'ege puNa' eke punaH tRtIyAstIrthAntarIyAH 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-kathayanti, tadeva pradarzyate 'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt urva 'pAo' prAtaH 'mUrie' sUryaH devatArUpaH tathAvidha purANazAstraprasiddhaH sadAvasthAyI 'AgAsaMsi uttiTTaI' AkAze uttiSThati 'se NaM' sa khalu utthitaH san 'imaM loyaM tiriyaM karei' imaM manuSyalokaM tiryak karoti 'karittA' kRtvA ca 'paccathimillaMsi loyaMtaMsi' pAzcAtye lokAnte loka Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 candrapratisce caramabhAge 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'AgAsaM aNupavisaI' AkAzamanupravizati 'aNupavisittA' anupravizya 'ahe paDiyAgacchati' adhaH adhobhAgena pratyAgacchati adholokaM prakAzayan pratinivarttate / eSAM mate pRthivI golAkArA'ta eva loko'pi golAkAra eva / idaM ca mataM tIrthAntarIyeSu sampratikAle'pi vidyate tatastadgatapurANazAstrAdeva samyaka jJAtavyam / asmin mate'pi trayo bhedA vartante, tathAhi-eke manyante sUrya AkAze prAtarudgacchati 1, anye kathayanti parvatazirasi udgacchati 2, apare manyante samudrAduttiSThati / 3 / atra tu prathamAnAM matamupanyastamiti / 'paDiyAgacchittA' pratyAgatya adholokAtpratinivartya 'puNaravi' punarapi yathA pUrvadine tathaiva bhUyo'pi 'avarabhUpurathimillAo loyaMtAo' aparabhUpaurastyAt lokAntAt pRthivyA adhobhAgAt vinirgatya-pUrvadigvartilokAntAd Urdhvam 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'sarie' sUryaH 'pAgAsaMsi' AkAze 'uttidvati' uttiSThati udayameti / evameva sarvadaiva-iyaM vyavasthA vartate tathAvidhalokasva bhAvyAt / upasaMhAre-'ege' eke tRtIyAH paratIrthikA 'evamAsu' evaM pUrvoktarItyA AhuHkathayantIti tRtIyA pratipattiH / 3 / atha caturthImAha-'ege puNa' eke punaH caturthAH 'evamAhaMmu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, tathAhi-'tA' tAvat purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt 'pAo' prAtaH 'sarie' sUryaH devatArUpaH 'puDhivIkAryasi' pRthivIkAye pRthikAyamadhye udayAcalAbhidhaparvatazirasItyarthaH 'uttiTTaI' utiSThati udayameti se NaM' sa khalu sUryaH 'imaM loyaM tiriyaM karei' imaM lokaM manuSyalokaM tiryakkaroti tiryak paribhraman manuSyalokaM prakAzayatItyarthaH / evamagre'pyarthoM vAcyaH / 'karittA' kRtvA tiryak kRtvA 'paccasthimillaMsi loyaMtasi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sAyaM sandhyAsamaye 'sarie' sUryaH 'puDhavI kAyaMsi' pRthivIkAye astAcalAbhidhaparvatazirasi 'viddhaMsai' vidhvaMsate vilayameti / evaM pratidinaM bhavati evaMvidhajagatsthitisvAbhAvyAditi / upasaMhAraH----'ege' eke caturthAH 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayantIti caturthI pratipattiH / 4 / atha pazcamI pratipattimAha-ege puNa'eke pazcamAH punaH 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' mAhuH-kathayanti-'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAllokAntAt urdhva 'pAo' prAtaH 'marie' sUryaH devatArUpaH 'puDhavIkAyaMsi' pRthivIkAye 'uttii' uttiSThati udayAcalaparvatazirasi udgacchati 'se gaM' sa khalu 'imaM loyaM' imaM manuSyalokaM 'tiriyaM karei' tiryak karoti 'karitA' tiryak kRtvA 'paccathimillaMsi loyaMtaMsi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sandhyAkAle 'sarie' sUryaH 'putavIkAyaMsi' pRthivIkAye astAcalaparvatamastake 'aNupavisaI' anupravizati 'aNupavisicA' anupravizya 'ahe' adhaH adhobhAgavatinaM lokaM prakAzayan 'paDiyAgacchAI' pratyAgacchati pratinivarttate 'paDiyAgacchittA' pratyAgatya 'puNaravi' punarApe dvitIyadivase bhUyo Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-1 sU01 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 105 'pi 'avarabhUpurathimillAo loyaMtAo' aparabhUpaurastyAt lokAntAt avaH pRthivIsambandhipUrvadigbhAgAt 'pAo' prAtaH 'sUrie' sUryaH 'puDhavIkAryasi' pRthivIkAye punarudayAcalaparvatamastake 'uttihai' uttiSThati udayameti upasaMhAramAha-'ege' eke paJcamAH paratIthikA 'evaM' pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayantaM ti pazcamI pratipattiH / 5 / atha SaSThImAha-'ege puNa' eke kecana SaSThamatavAdinaH punaH 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, tadevAha'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt 'pAo' prAtaH 'sUrie' sUryaH 'AukAyaMsi' apkAye pUrvadigvatisamudre 'uttiTTai' uttiSThati 'se NaM' sa khalu sUryaH 'imaM loyaM' imaM lokaM manuSyalokaM 'tiriyaM kareI' tiryak karoti 'karittA' kRtvA 'paccatthimillasi loyaMtasi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sAyaM sandhyAsamaye 'AukAyaMsi' apkAye pazcimadigvartisamudre viddhaMsai' vidhvaMsate dhvaMsameti / upasaMhAraH 'ege' eke SaSThAH SaSThapratipatti vAdinaH 'evamAhaMsu' evaM pUrvoktarotyA AhuH kathayantIti SaSThI pratipattiH / 6 / atha saptamI mAha-ege puNa' eke saptamAH puna 'ebamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, kiM kathayantItyAha-'tA' tAvat purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt Urdhva 'pAyo' prAtaH 'sUrie' sUryaH 'AukA yaMsi' apkAye pUrvasamudre uttiTTaI uttiSThati udgacchati 'se NaM' sa khalu udgataH san 'ima loyaM' imaM lokaM tiriyaM karei' tiryak karoti prakAzayati 'karittA' kRtvA 'paccathimillaMsi loyaMtaMsi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sAyaM sandhyAyAM 'sUrie' sUryaH 'AukAryasi' apkAye pazcimIyasamudre 'pavisaI' pravizati 'pavisittA' pravizya 'ahe' adhaH adholoke gatvA taM prakAzya 'paDiyAgacchaI' pratyAgacchati punagayAti 'paDiyAgacchittA' pratyAgatya adhobhAgAtpunarAgatya 'puNaravi' punarapi dvitIyadine 'avarabhUpurathimillAo loyaMtAo' aparabhUpaurastyAt lokAntAt adhaH pRthivyAH pUrvadigbhAgAt 'pAo' prAtaH 'sarie' sUryaH AukAyaMsi' apkAye pUrvasamudre 'uttiTTai' uttiSThati upasaMha ranAha-'ege' eke pUrvavarNitAH saptamAH paratIrthikAH 'evamAsu' evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantIti saptamI pratipattiH / 7 / athASTamI pradarzayati-'ege puNa' eke aSTamAH punaH 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt prathamaM 'bahuI joyaNAI' bahUni yojanAni, tataH kramazaH 'bahuI joyaNasayAI' bahUni yojanazatAni. tadanu punaH krameNa 'bahuiM joyaNasahassAI' bani yojanasahasrANi 'uDDhaM duraM' UrdhvaM dUram-Urdhvatvena daram 'uppaittA' utpatya upari gatvA 'ettha NaM' atra khalu 'pAo' prAtaH pragatasamaye 'sUrie' sUryaH devatArUpaH 'AgAsaMsi' Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre AkAze pUrvadigAkAzabhAge 'uttiTai' uttiSThati udayametiH 'se NaM' sa uditaH san khalu 'ima' imaM prasiddhaM 'dAhiNaDDhe loyaM' dakSiNA? dakSiNadikthitamaddha lokaM 'tiriyaM karei' tiryak karoti svatejasA prakAzayati 'karittA' kRtvA dakSiNArddhalokaM prakAzya 'uttaraDDhaloyaM' uttarA lokam uttaradik sthitaM lokaM 'tameva rAo' tasyAmeva rAtrau karoti 'dakSiNAddha dinasadbhAve uttarArdhe rAtrevazyambhAvAt 'se gaM' sa khalu sUryaH tiryak paribhraman 'imaM uttaraDhaloyaM' imamuttaradisthitaM lokArddha 'tariyaM karei tiryak karoti 'karittA' kRtvA punaH 'dAhiNaDDhaloyaM' dakSiNArddhalokaM dakSiNadigbhavamarddha lokaM 'tameva rAo' tatyAmeva rAtrau karoti urattarArddha dinasattve dakSiNAddhe rAtrisadbhAvAt / evaM 'se NaM' sa khalu sUryaH 'imAI dAhiNuttaraDDhaloyAI' imau dakSiNottarArddhaloko dakSiNadiksthitamaI lokam uttaradisthitamarddha lokaM ceti dvAvapi loko 'tiriyaM karittA' tiryak kRtvA punaH 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt .pUrvavadeva "bahuI joyaNAI' bahUni yojanAni 'bahUI joyaNasayAI' bahUni yojanazatAni 'bahUiM joyaNasahassAI' bani yojanasahasrANi 'uhaMdUraM' Urva dUraM urdhvatvena dUram 'uppaittA' utpatya uparigatvA 'estha NaM' atra khalu asmin sthAne 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'sarie' sUryaH 'AgAsaMsi' AkAze 'uttiTTaI' uttiSThati udgacchati / upasaMhAramAha-'ege' eke maSTamAH paratIthikAH 'evamAsu' evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantItyaSTamI pratipattiH / / evamaSTApi pratipattIH pradarzya bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / . 'vayaM puNa' vayaM punaH atra punaH zabdaH 'tu' ityasyArthavAcakaH, tena vayaM tu 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha 'tA' ityAdi 'tA' tAvat "jabUddI vassa' jambUdvIpasya dvIpasya madhyajambUdvIpasya 'pAINa paDINAyaya-udINadAhiNAyayAe' prAcIpratIcyAyatodIcIdakSiNAyatayA jIvayA davarikayA 'maMDalaM' maNDalaM sUryamaNDalaM 'cauvvIsaeNaM' caturbizatikena zatena caturvizatyadhikaikazatena (124) chettA' chittvA vibhajya maNDalasya caturvizatyadhikaikazatasaMkhyakAn bhAvAn parikalpya tanmaNDalaM punaH pUrvoktajIvayA catvAro bhAgAH kriyante dakSiNapUrvottarapazcimarUpAH atastatrAha-'dAhiNapurathimillaMsi' dakSiNapaurastye, 'uttarapaccathimillaMsi' uttarapaurastye ca etadrUpe 'caumbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgagamaNDale maNDalacaturbhAge ekatriMzatpramANarUpe 'imI se' asyAH zAstraprasiddhAyAH 'rayaNappabhAe puMDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt ratnaprabhApRthivIsamatalabhAgAt 'aTThajoyaNasayAI' aSTa yojanazatAni-aSTazatasaMkhyakayojanAni 'uDDaM' urva upari 'uppaittA' utpatya-gatvA ratnaprabhApRthivIsamatalabhAgAdupari aSTazatayojanAtikramaNAnantaramityarthaH 'ettha NaM' atra khalu asmin sthAne 'pAo' prAtaH 'duve Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-1 sU01 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcAraNam 107 sariyA' dvau sUryo 'uttiTuMti' uttiSThataH udgacchataH, tatraiko bhArataH sUryo dakSiNapaurastye maNDalacaturbhAge, apara airavataH sUryazca uttarapaurastye maNDalacaturbhAge udgacchati, evaM krameNa dvAvapi sUryo tatra tatra sthAne udayaM prApnuta itibhAvaH 'te NaM, tA khalu dvau sUryo yathAkramam 'imAI' imo 'dAhiNuttarAI' dakSiNottarau jaMbuddIvabhAgAI' jambadvIpabhAgau 'tiriyaM kareMti' tiryak kurutaH prakAzayataH / ayamAzayaH-dakSiNapaurastye maNDala caturbhAge bhArataH sUrya udgatya tiryak paribhraman merodakSiNabhAgaM prakAzayati, uttarapAzcAtye maNDalacaturbhAge airavataH sUrya udgatya tiryak paribhraman meroruttarabhAga prakAzayatIti, 'dvIkarittA' kRtvA jambUdvIpasya dakSiNottarabhAgau prakAzya 'purathimapaccatthimAI' paurastyapAzcAtyau 'jaMbuddIvabhAgAI' jambUdvIpabhAgau jambUdvIpasya pUrvapazcimabhAgau pUrvapazcimabhAgadvayaM 'tameva rAo' tasyAmeva rAtrau kurutaH tattadivasasya rAtribhAgau kurutaH jambUdvIpasya dakSiNottarabhAgayoH sUryadvayasya saMcaraNasamaye pUrvapazcimabhAge rAtri rbhavati, tadA naiko'pi sUryaH pUrvabhAgaM pUrvapazcimabhAgaM vA prakAzayituM zakyate'tastadA pUrvapazcimajambUdvIpabhAge rAtri bhatIti bhAvaH / dvau sUyauM dakSiNottarabhAgayostiyakaraNAnantaraM pUrvapazcimabhAgau tiryak kuruta itikramapradarzanArtha 'karittA' ityucyate / punazca 'te NaM' to khalu dvAvapi sUryo dakSiNottarabhAgadivasasamAptyanantaram 'imAI' imau prasiddhau 'purasthimapaccatthimAiM paurastyapAzcAtyau pUrvapazcimarUpau 'javuddIvabhAgAiM' jambUdvIpabhAgau 'tiriyaM kareMti' tiryak kurutaH pUrvapazcimabhAgau praka zayataH / ayaM bhAvaH-meroruttarabhAge airavataH sUryastiryak paribhramya tatpazcAt meroreva pUrvadizi tiryaparibhramati, bhArataH sUryazca pUrva merodakSiNabhAge tiryakparibhramya tatpazcAt meroH pazcimabhAge tiryaparibhramatIti / 'karitA' kRtvA jambUdvIpapUrvapazcimabhAgau tiryak kRtvetyarthaH 'dAhiNuttarAI' dakSiNottarau 'jaMbuddIbabhAgAI' jambUdvIpabhAgau jambUdvIpasya dakSiNabhAgam uttarabhAgaM ca 'tAmeva rAo' tasyAmeva rAtrau kurutaH / ayaM bhAvaH-yadA dvau sUryo krameNa.pUrvapazcimabhAgau prakAzayatastadA dakSiNabhAge uttarabhAge ca rAtrirbhavet , sUryayoH pUrvapazcimabhAgasaMcaraNasamaye uttaradakSiNabhAgayoreko'pi sUryaH prakAzaM na karotIti / evaM 'te NaM' to khalu sUryo 'imAI' imau pUrvapradarzitau dAhiNuttarAI dakSiNottarau, tathA 'purathimapaccatthimAiM ya' paurastyapAzcAtyau ca 'jaMbuddIvabhAgAI' jambUdvIpabhAgau 'tiriyaM kareMti' tiryak kurutaH prakAzayataH 'karittA' kRtvA jambdvIpasya dakSiNottarabhAgau pUrvapazcimabhAgau ca krameNa prakAzya 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'pAINapaDiNAyaya-'udIcINadAhiNAyayAe' prAcI pratIcyAyatodIcIdakSiNAyatayA pUrvAta pazcimaparyantamAyatayA dIrghayA uttagat dakSiNaparyantamAyatayA dIrghayA 'jIvAe' jIvayA jIvAH pratyaJcA tatsadRzatvAt jIvA tayA jIvayA davarikayetyarthaH 'maMDalaM' sUryamaNDalaM 'cauvvIsaeNa sapaNaM' caturvizatyadhikena zatena 'chettA' vibhajya maNDalasya caturvizatyadhikasaMkhyakAn bhAgAn Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre parikalpyetyarthaH 'dAhiNapurathimillaMsi' dakSipaurasye tathA 'uttarapaccathimillasi' uttarapAzcAtye ca 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturbhAge ekatriMzadbhAgaparimite 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH zAstraprasiddhAyA ratnaprabhA yAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt samatalabhUmibhAgAt 'aTTa joyaNasayAI' aSTa yojanazatAni aSTazatayojanAni 'uDDhaM' urvam uparibhAge 'uppattA' utpatya gatvA uparyaSTazanayojanagamanAnantaraM ya AkAzabhAgo vartate 'ettha NaM' atra khalu 'pAo' prAta: 'duve sUriyA' dvau sUryo, tatra yo bhArataH sUryaH sa uttarapazcimamaNDalacaturbhAge, airavatasUryazca dakSiNapaurastyagatamaNDala caturbhAge 'AgAsaMsi' AkAze uttiTuMti' uttiSThataH svasvakrameNa udayamAsAdayataH / __pUrvasminnahorAtre ya uttarabhAgaM prakAzitavAn sa dakSiNapaurastye dakSiNapUrvadiggatamaNDalacaturbhAge udayameti, yazca dakSiNabhAgaM prakAzitavAn sa uttarapazcimadiggatamaNDalacaturbhAge udayamAsAdayati sarvakAlaM, tathAvidhajagatsvAbhAbyAditi ||suu. 1 // // iti dvitIyasya prAbhRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM sampUrNam // 2-1 // gate dvitIyasya mUlaprAbhRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtam , tatra bharatairavatasUryayostiryak pari bhramaNavaktavyatA prokkA / sAmprataM dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, asyAyamarthAdhikAraH-'kathaM dayoM maNDalAnmaNDalAntaraM saMkrAmati' ityetadviSayakaM prathamaM sUtramAha-'tA kahaM te maMDalAmo maMDalaM ityAdi / mUlam-tA kahaM te maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie cAraM carai Ahieti vaejjA, tattha khalu imAo duve paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAiMsukA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie bheyaghAeNaM saMkAmai, ege evamAsu / 1 / ege puNa evamAiMsu-tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe surie kaNNakalaM niveDhei, ege evamAsu / 2 / __ tattha NaM je te evamAiMsu-tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie bheyaghAeNaM saMkAmaha tesi NaM ayaM dose tA jeNaMtareNaM maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie bheyaghAeNaM saMkamai evaiyaM ca NaM addhaM purao na gacchai, purao, agacchamANe maMDalakAlaM parihavei, tesi NaM ayaM dose / 1 / tattha NaM je te evamAhaMsu tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe surie kaNNakalaM NiveDhei, tesi NaM ayaM visese-tA jeNaMtareNaM maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie kaNNakalaM NiveDhei, evaiyaM ca NaM addha purao gacchai, purao gacchamANe maMDalakAlaM Na parihavei, tesi NaM ayaM visese / 2 / tattha je te evamAhaMsu-maMDalAo maMDalaM saMkamamANe parie kaNNakalaM NiveDhei, eeNaM NaeNaM NeyavvaM No ceva NaM iyareNaM ||su0 1 // // bitiyassa pAhuDassa bitiya pAhuDapAduDaM samattaM // 2-2 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA02-2 sU01 sUryasya maNDalAt maNDalAntarasaMcaraNam 109 chAyA-tAvat kathaM te maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH cAraM carati AkhyAta iti vadet tatra khalu ime dve pratipattI prajJapte, tadyathA-tatraike pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH medadhAtena saMkrAmati, eke evamAhuH / / / eke punaH evamAhuH tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUrya karNakalAM nirveSTayati, eke evamAhuH / / tatra skhalu ye te evamAhuH-tAbat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedaghAtena saMkrAmati teSAM khalu ayaM doSaH-tAvat yenAntareNa maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedghAtena saMkrAmati. patAvatI ca khalu addhAM purataH na gacchati, purataH agacchan maNDalakAlaM paribhavati, teSAM khalu ayaM doSaH / / tatra khalu ye te pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNa kalAM nirveSTayati, teSAM khalu ayaM vizeSaH tAvat yenAntareNa maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNakalAM nirveSTayati, patAvatI ca khalu addhAM purato gacchati, purataH gacchan maNDala kAlaM na paribhavati, teSAM khalu ayaM vizeSaH / 2 / tatra ye te evamAhuH-maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNakalAM nirveSyati, etena nayena jJAtavyam no caiva khalu itareNa // 20 // ||dvitiisy prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 2-2 // . vyAkhyA-'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavAn ? 'te' te tava bhavanmate 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAt ekasmAt maNDalAt 'maMDalaM' aparaM maNDalaM 'saMkamamANe' saMkrAman 'surie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati paribhramati kena prakAreNa sUryazcAraM caran 'Ahiteti vadejjA' AkhyAtaH kathitaH iti vadet kathayatu he bhagavan ? atra hi sUryasya ekasmAnmaNDalAdanyasmin maNDale saMkramaNameva vaktavyamasti, atastadeva pradhAnaM kRtvA vAkyasya bhAvArthabhAvanA kartavyA / bhagavAnAha -he gautama 'tattha' tatra evaMvidhasaMkramaNaviSaye khala 'ime' ime vakSyamANa svarUpe 'duve' dve 'paDivattIo' pratipatto paratIthiMkamAnyatArUpe 'paNNattAoM' prajJapte kathite 'taM jahA' tadyathA te dve pratipattI yathA - tadeva darzayati-'tattha' tatra maNDalAnmaNDalasaMkramaNaviSaye 'ege' eke kecana paramatavAdinaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-kathayanti / kiM kathayantItyAha-'tA maMDalAo maMDalaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAt yatrasthitastasmAt maNDalAt maNDalam-agretanamaparamaNDalAbhimukhaM 'saMkamamANe' saMkrAman gatiM kurvan 'sarie' sUryaH 'bheyaghAeNaM' bhedaghAtena, tatra bhedaH pratimaNDalasyApAntarAlabhAgaH, tatra ghAtaH gamanaM tena maNDalasya nAma maNDalA'pAntarAlagamanapUrvakamityarthaH 'saMkAmai' saMkrAmati svacAragatyA gacchati, vivakSitaM maNDalaM pUrayitvA tadanantaramapAntarAlagamanenAparaM dvitIyaM maNDala saMkramya ca tatra maNDale cAraM carati, upasaMhAramAha-'ege' eke pUrvoktAH prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM' pUrvapradarzitaprakAreNa AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH / 1 / atha dvitIyAM darzayati-'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, tadevAha-'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman-saMkramitumicchan sUryaH yatra gantumicchati Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 caMdraptiprakAzikA tadadhikRtamapretanaM maNDalaM prathamakSaNAlamArabhya karNakalAM yathAsyAttathA kriyAvizeSaNametat 'nivvedeI' nirveSTayati muzcati tathA cAtreyaM bhAvanA-bhArato vA aivato vA sUryaH svasvasthAne uditaH san aparamaNDalagataM karNa maNDalasya prathamakoTibhAgalakSaNaM lakSyIkRtyAdhikRtamaNDalaM prathamakSaNAdupari pratikSaNaM kalayAtikrAntaM yathAsyAttathA nirveSTayatIti dvitIyA pratipattiH / 2 / athAtra pratipattidvaye bhagavAn vastutattvaM pradarzayati-tattha NaM' ityAdi, 'tattha NaM' tatra pratipattidvayamadhye khalu 'je te evamAhaMmu' ye te evamAhuH yat 'tA tAvat maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sArae' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUryaH 'bheyaghAeNaM' medaghAtena 'saMkAmaI' saMkrAmati svagatyA gacchati 'tesi gaM' teSAM prathamapratipattivAdinAM khalu mate 'ayaM' ayaM vakSyamANasvarUpaH 'dose' doSo vartate, ko doSaH ? iti darzayati-tA jeNaMtareNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jeNa' yena kAlena yAvatparimitaM kAlamAzrityetyarthaH 'aMtareNa' antareNa apAntarAlena 'maMDalAo' maMDalaM saMkamamANe sarie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUryaH 'bheyaghAeNa' bhedaghAtena 'saMkAmaI' saMkrAmatIti yaduktaM tanna samyak yataH 'evaiyaM ca NaM addhaM' etAvatI ca khalu addhAm Azritya etAvatkAlenetyarthaH sUryaH 'purao' purataH agretane dvitIye maNDale 'na gacchaI' na gacchati ! na gantuM zaknotItyarthaH / kathaM na gacchati ! iti pradarzyate -ekasmAt maNDalAdaparasmin maNDale saMkramaNaM kurvan sUryaH yAvatA kAlenApAntarAlaM gacchati tAvatparimitakAlAnantaraM paribhramitumicchati tadA dvitIyamaNDalasambandhyahorAtramadhyAt truTayati tato dvitIye paribhraman tatparyante tAvatparimitaM kAlaM paribhramituM na zaknoti tadgatAhorAtrasya paripUrNIbhUtatvAt , yato hi 'purakte agacchamANe' purataH agacchan dvitIyamaNDalaparyante ca na gacchan 'maMDalakAlaM' maNDalakAlaM maNDalaparibhramaNakAlaM yAvatparimitakAlena paripUrNamaNDale bhramyate tat kAlaM pari havei' paribhavati-hApayati nyUnIkaroti tasya kAlasya hAnirupajAyate, evaM sati sarvajagatprasiddha pratiniyatAhorAtraparimANavyAghAtaH prasajyetA'to na teSAmidaM mataM samIcInam tasmAddhetorAha'tesi NaM' teSAM prathamAnAM khalu mate 'ayaM' ayaM pUrvapradarzitaH 'dose' doSo'sti atha dvitIyapratipattiviSaye kathayati 'tattha NaM je te' ityAdi / 'tattha NaM' tatra khalu pratipatti dvayamadhye 'je te' ye te 'evamAhaMsu' evamAhuH-'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalaM 'saMkamamANe surie' saMkrAman sUryaH 'kaNNakalaM' karNakalaM pUrvoktasvarUpaM yathAsyAttathA 'niveDhei' nirveSTayati adhikRtamaNDalaM muzcati 'tesi NaM' teSAM khalu 'ayaM' ayaM vakSyamANaprakArakaH 'visese' vizeSaH guNaH asti, tamevAha-'tA' tAvat 'jeNaMtareNa' yena yAvatparimitena kAlena aMtareNa-apAntarAlena 'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie' maNDalAmaNDalaM saMkrAman sUryaH 'kaNNakalaM' karNakalaM kalayA'tikrAntaM maNDalasya prathamakoTibhAgarUpaM karNa yathAsyAttathA'dhi Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 2-2sU1 sUryasya maNDalAt maNDalAntarasaMcaraNam 111 kRtamaNDalaM 'niveDhei' nirveSTayati muJcati, 'ebaiyaM ca NaM addha' etAvatI ca khalu addhAM yAvat etAvatA kAlenetyarthaH 'purao gacchaI' purato dvitIyamaNDalaparyante gacchati tathA ca 'purao gacchamANe' purato gacchan dvitIyamaNDalaparyantaM prApnuvan 'maMDalakAlaM' maNDalakAlaM maNDalA pAntarAlapsamayaM 'na parihavei' na paribhavati na hApayatIti, tathA ca adhikRtamaNDalasya kila karNakalApUrvakaM nirveSTitatvAta apAntarAlakAlo'dhikRtamaNDalasambandhinyevAhorAtre'ntarbhUtaH, evaM ca dvitIyamaNDale sUryasya saMkramaNe sati tadgatakAlasya manAgapi hAninasyAt tato yAvatA kAlenApAntarAlaM gamyate tAvatpramANena kAlena sUryaH purato gacchati evaM ca maNDalakAlaM na hApayati-prasiddhena yAvatparimitena kAlena tanmaNDalaM parisamApyaM bhavet tAvatparimitena kAlena tanmaNDalaM pUrNatayA samApayati na tu kizcinmAtrApi maNDalakAlahAnirbhavati tato jagadviditapratiniyatAhorAtraparimANe na ko'pi vyAghAtaH prasajyeta / 'tesi NaM' teSAM khalu dvitIyAnAm ayaM' ayaM pUrvapradarzitaH 'visese' vizeSaH guNo varttate / punarasyaiva matasya samIcInatAM pradarzayati-'tatya' ityAdi, tattha' tatra 'je te evamAsu' ye te evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti yat'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman saryaH 'kaNNakalaM nivveDhei' karNakalAM nirveSTa yati iti, 'eeNaM' etena dvitIyapratipattivAdikathitena 'NaeNaM' nayena - abhiprAyeNa asmAkaM mate'pi maNDalAnmaNDalAntarasaMkramaNaM 'NeyavvaM' jJAtavyam kintu 'no ceva gaM' naiva khalu 'iyareNaM' itareNa prathamapratipattivAdikathitena, anyairvA kaizcit kathitena nayena / tata idameva mataM jJAtavyam itaremate doSasadbhAvena asyaiva matasya samIcInatvAt tIrthakarasaMmatatvAJceti // // iti dvitIyasya mUlaprAbhRtasya dvitIyaM prAmRtaprAbhRtaM sampUrNam // 2-2 // dvitIyasya mAmRtasya tRtIyaM prAbhRtamAbhRtam / tadevamuktaM dvitIyamUlaprAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtam , atha tRtIyamAha asyAyamarthAdhikAraH- "maNDale 2 pratimuhUttaM sUryasya gatirvaktavyA" ityetadviSayakaM sUtramAha- 'tA kevaiyaM' ityAdi / mUlam tA kevaiyaM khettaM sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai ? Ahiteti vaejjA / tattha khalu imAo cattAri paDivattIo paNNattAo, taM jahA- tattha ege evamAhaMsu-tA cha cha joyaNasahassAiM sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, ege evamAiMsu // 1 // ege puNa evamAhaMsa tA paMca paMca joyaNasahassAiM sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, ege eva Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre mAiMsu / 2 / ege puNa evamAiMsu-tA cattAri cattAri joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, ege evamAsu / 3 / ege puNa evamAhaMsu tA chavi paMcavi cattAri vi joyaNasahassAI sUrie egamegeNa muhutteNaM gacchai ege evamAsu / 4 / tattha NaM je te evamAsu-tA cha cha joyaNasahassAI sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, te evamAiMsutA jayA NaM sarie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, taMsi ca NaM -divasaMsi egaM joyaNasayasahassaM aTTha ya joyaNasahassAI tAvakkhette paNNatte / tA jayA NaM sarie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai. taMsi ca NaM divasaMsi cAvattari joyaNasahassAiM tAvakkhete paNNatte tayA NaM cha cha joyaNasahasAiM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai // 1 // tattha NaM je te evamAhaMsu-tA paMca paMca joyaNasahassAI mUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai te evamAiMsu-tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai taMsi ca NaM divasaMsi nauijoyaNasahassAI tAvakkhette paNNatte jayA NaM savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca NaM divasaMsi saDhi joyaNa sahassAI tAvakkhette paNNatte tayA NaM paMca paMca joyaNasahassAiM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai // 2 // - tattha NaM je te evamAhaMsu-cattAri cattAri joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai te evamAhaMsu tA jayA NaM sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM divasa-rAI taheva, taMsi ca NaM divasaMsi bAvattari joyaNasahassAiM tAvakkhette paNNatte, tA jayA NaM sarie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM rAiMdivaM taheva, taMsi ca NaM divasaMsi aDayAlIsaM joyaNasahassAI tAvakkhette paNNatte, tayA NaM cattAri cattAri joyaNasahassAiM sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai // 3 // - tattha NaM je te evamAiMsu chavi paMcavi cattAri vi joyaNasahassAI sarie egamegeNaM Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA02-3 sU01 maNDale 2 pratimuhUrta sUryasya gatenirUpaNam 113 muhutteNaM gacchai te evamAhaMsu tA sUrie uggamaNamuhattaMsi atthamaNamuhattaMsi ya sigghagaI bhavai tayA NaM cha cha joyaNasahassAI egamegeNaM muhutteNaM gacchai, majjhimaM tAvakkheta samAsAemANe 2 sUrie majjhimagaI bhavai tayA NaM paMca paMca joyaNasahassAI egamegeNaM muhutteNaM gacchai, majjhimaM tAva kkhettaM saMpatte sUrie maMdagaI bhavai tayA Na cattAri cattAri joyaNasahassAiM egamegeNaM muhutteNaM gacchai / tattha ko heU ? tti vaejjA, tA ayagaNaM jaMbaddIve dIve jAva parikkheveNaM papNatte / tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA Na uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA-rAi bhavai, taMsi ca NaM divasaMsi ekkANa uijoyaNasahassAI tAvakhatte paNNatte / tA jayA NaM mUrie savvabAhiraM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttama. kaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca NaM divasaMsi egasahijogaNasahassAI tAvakkhette paNNatte tayA NaM cha vi paMca vi catvAri vijoyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, ege evamAiMsu / 4 / sU0 1 // chAyA-tAvat kiyatkaM kSetraM sUryaH ekaikena muhUrtana gacchati AkhyAtam iti vadet tatra khalu imAH catasraH pratipattayaH prAptAH tadyathA tatra eke evamAhuH-tAvat SaT SaD sahasrANi sUryaH ekaikena muhUrtena gacchati, eke evmaahuH|| eke punaH pavamAhuHtAvat paJca paJca yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhUrtena gacchati, eke evamAhuH / 2 / pake punarevamAhuH tAvat catvAri catvAri yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUrtana gacchati, eke evamAhuH / 3 / eke punaH pavamAhuH tAvat SaDapi pazcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUrtena gacchati / / tatra khalu ye te pavamAhuH tAvat SaT SaDyojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhattena gacchati, te evamAhuH-yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA skhalu uttamakASThA prAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati jayanyikA dvAdazamuhU rsA rAtrirbhavati, tasmizca khalu divase ekaM yojanazatasahasram aSTayojanasahasrANi tApakSetra prAptam / tAvat yadA khalu sUryaH sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUttoMdivaso bhavati, tasmizca khalu divase dvAsaptatiM yojanasahasrANi tApakSetra prAptam tadA khalu SaT SaDyojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUrtena gacchati / / / tatra khalu ye te pabamAhuH tAvat paJca paJcayojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUtana gacchati, te pavamAhuH-tAvad yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 candraprajJaptisUtre tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUtau divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, tasmizca skhalu divase navati yojana sahasrANi tApakSetraM prAptam / yadA khalu sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptA maSTAdazamahUrtA rAtribhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhati, tasmizca khalu divase SaSTiM yojanasahasrANi tApakSetra prAptam tadA khalu paJca paJca yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUttena gacchati / / - tatra khalu ye te evamAhuH tAvat catvAri catvAri yojanalahasrANi sUryaH ekaikena muhUtena gacchati te evamAhuH-tAvad yadA skhala sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu divasa-rAtrI tathaiva, tasmizca khalu divase dvAsaptati yojanasahasrANi tApakSetra prAptama, tAvada yadA khalu sUryaH sarvabAhya maNDalam upasaMkramya sAraM carati tadA rAtrindivaM tathaiva, tasmizca khalu divase aSTavatvAriMzadyojanasahasrANi tApakSetraM prakSatam, tadA khalu catvAri catvAri yojanasahanANi sUryaH ekaikena muhatena gacchati // 3 // tatra khalu ye te evamAhuH-SaDapi paJcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUryaH pakaikena muhartena gacchati,te evamAhuH tAvat sUrya udgamamuhUrte ca astamayanamuhUrte ca zIghragatirbhavati tadA khala SaT SaDayojasahasrANi ekaikena muhUrtena gcchti| madhyamaM tApakSetrasamAsAdayan 2 sUryaH madhyamagatirbhavati tadA khala paJca paJca yojanasahasrANi ekaikena muhUrtena gacchati / madhyamaM tApakSetra saMprAptaH sUryaH mandagatirbhavati tadA skhalu catvAri catvAri yojanasahasrANi ekaikena muhUrtena gacchati / tatra ko hetuH / iti vadet-tAvad ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prazaptaH / tAvad yadA skhalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasamkramya cAraM carati tadAkhalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamahattoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtribhavati tasmizca khalu divase ekanavati yojanasahasrANi tApakSetraM prajJaptam / tAvad yadA khala sUryaH sarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakA SThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamUhUrtoM divaso bhavati tasmizca khalu divase ekapaSTiyojanasahasrANi tApakSetra prAptam, tadA khalu SaDapi paJcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhattena gacchati, eke pavamAhuH / 4 / / sU0 1 // . vyAkhyA-'tA kevaiyaM' ityAdi / 'tA' iti tAvat 'kevaiyaM kiyatkaM kiyatparimitaM 'khetta kSetraM paribhramaNamAge 'sarie' sUryaH 'egamegeNaM' ekaikena 'muhutteNaM' muhUrtena 'gacchaI' gachati ? etadviSaye he bhavagan bhavatA kim 'Ahie' mAkhyAtam ? 'ti vaejjA' iti vadet iti vadatu kathayatu / gautamena evamukte sati bhagavAn prathamaM paramatasya mithyAbhAvapradarzanAyA nyatairthikAnAM pratipattIH pradarzayati-tattha' ityAdi / 'tattha khalu' tatra saryasya paribhramaNamArgaviSaye khalu nizcayena 'imAo' imAH vakSyamANAH 'cattAri catasraH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatAbhiprAyarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA-'tattha' tatra catuSu pratiprattivAdiSu madhye 'ege' eke kecana prathamAH paratIrthikAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0-2-3 sU0 1 maNDale 2 pratimuhUrtta sUryasya gaternirUpaNam 115 AhuH kathayanti-yat 'tA' tAvat 'sUrie' sUryaH 'cha cha joyaNasahassAI' SaT SaDyoja - nasahasrANi SaT SaT sahasrayojanaparimitaM kSetraM 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrttena 'gacchai' gacchati pArayatItyarthaH, 'ege' eke prathamAH ' evaM ' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti / 1 / 'ege puNa' eke dvitIyapratipattivAdinaH punaH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'sUrie' sUryaH paMca paMca joyaNasahassAIM' pazca paJcayojanashasrANi 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrttena 'gacchai' gacchati 'ege' eke dvitIyAH ' evaM ' pUrvakathitaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH |2| 'ege puna' eke kecana tRtIyapratipattivAdinaH punaH evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'sUrie' sUrya: 'cattAri cattAri joyaNasahassAIM' catvAri catvAri yojana sahasrANi 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrttena 'gacchai' gacchati, 'ege' eke tRtIyAH paratIrthikAH ' evaM ' evaM pUrvota prakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti | 3 | 'ege puNa' eke punazcaturthAH paratIrthikAH punaH ' evaM ' vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'sUrie' sUryaH 'chavi paMca vicattArivi joyaNasahassAI' SaDapi pazcApi catvAryapi yojanasahasrANi 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrttena 'gacchai' gacchati 'ege' eke caturthAH ' evaM ' pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti |4| caturthasyAyaM bhAvaH:- sUrya ekaikena muhUrtena SaTsahasrayojanAni paJcasahasrayojanAni catuH sahasrayojanAnyapi ca gacchatIti / bhagavAn teSAM yathAkramaM svarUpaM pradarzayati 'tattha NaM je te ' ityAdi / 'tattha NaM' tatra caturSu pratipattivAdiSu madhye khalu 'je te evamAhaMsu' ye te prathamAH paramatavAdinaH evamAhuH evaM kathayanti yat 'tA' tAvat 'cha cha joyaNesahassAI' SaT SaDyojanasahasrANi ST SaT sahasrayojanAni 'surie' sUryaH 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchatIti 'te' te evaM vaktAraH ' evaM ' evaM anena vakSyamANena abhiprAyeNa 'Aisa' AhuH kathayanti, tadeva pradarzayati 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUrya : 'savvanmaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSa prAptaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvAdhikapramANakaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUta divaso bhavati 'jahaNNiyA' jaghanyakA sarvalavI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavara' dvAdazamutta' rAtrirbhavati, sUryasya sarvAbhyantaramaNDala saMcaraNasamaye aSTAdazamuhUrttebhyo na nyUno nAdhiko divaso bhavati, na ca dvAdazamuhUrtebhyo nyUnAdhikA vA rAtrirbhavatIti bhAvaH / ' taMsi ca NaM divasaMsi' tasmiva khalu divase 'egaM joyaNasayasaissaM' ekaM yojanazatasahasram ekalakSayojanaM tadupari 'aTTha ya joyaNasahassAI' aSTa ca yoja Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 candraprajJaptisUtre nasahasrANi aSTasahasrayojanAni aSTasahasrAdhikaikalakSayojanaparimitaM 'tAvakkhette' tApakSetra 'paNNatte' prajJaptam / ayaM bhAvaH-sUryo yadA sarvAbhyantare maNDale cAraM carati tadA divaso'STAdazamuhUttoM bhavati ekena muhUrtena ca SaTsahasrayojanAni sUryo gacchatIti kathitaM tato'STAdazasaMkhyA SaTsahasrairguNyate tato jAtamekaM lakSamaSTasahasrAdhikaM (108000) tApakSetrapramANam / evamagre'pi maNDale maNDale niSkramaNakAle tattanmaNDalasatkahInadivasaparimANa pratimuhUrtagatiparimANena SaTsahasrayojanarUpeNa guNanAt tApakSetraparimANaM hAnirUpeNa pratyekamaNDalasya svayamUha nIyam / evaM krameNa bahiniSkrAman 'sUrie' sUryaH 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA skhalu 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati, sUryo yadA sarvabAhyaM maNDalaM prApnoti 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapattA' uttamakASThA prAptA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, 'taMsi ca NaM divasaMsi' tasmin ca khala divase 'bAvattari joyaNasahassAI dvAsaptati yojanasahasrANi dvAsaptati (72000) sahasrayojanaparimitaM 'tAvakkhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam / 'tayA gaM' tadA khalu 'cha cha joyaNasahassAiM surie egamegeNaM muhutteNaM gacchaI' SaT SaDyojanasahasrANi SaT ghaT sahasrayojanAni ekaikena muhUtena gacchAte / atrApi pUrvavad vibhAvanIyam yathA-tApakSetraM tu divase eva bhavati tato divasaparimANaM gRhyate sUryasya sarvabAhyamaNDalasaMcaraNasamaye divasasya dvAdazamuhUrtA bhavanti, eka muhUrttasya gamanakAlaH SaTsahasrayojanaparimitastenAtra dvAdazamuhUrtAH SaTsahasrairguNyante jAtaM dvAsaptatisahasrayojanaparimitaM tApakSetramiti / evameva sarvabAhyamaNDalAdabhyantaraM sUryasya gamanakAle krameNa pratimaNDalasya tApakSetraparimANaM vRddhitvena svayaM bhAvanIyam , anena krameNa pravizan sUryo yadA sarvAbhyantaraM maNDalaM prApnoti tadA tadeva aSTasahasrAdhikalakSaparimitaM tApakSetra bhaviSyatIti / anenAbhiprAyeNa te prathamAstIrthAntarIyA evaM kathayantItibhAvaH / / atha bhagavAn dvitIyapratipattivAdinAmabhiprAyaM pradarzayati-tattha NaM' ityAdi 'tattha NaM' tatra caturpu madhye khala 'je te' ye te dvitIyapratipattivAdinaH 'evamAhaMsu' evamAhuH-'tA' tAvat 'paMcapaMca joyaNasahassAI' paJca pazca yojanasahasrANi pazcasahasrayojanAni 'mUrie' sUryaH egamegeNaM muhutteNaM gacchaI' ekaikena muhUrtena gacchati, iti ye vadanti 'te evamAhaMsu' te dvitIyAstIrthAntarIyAH evam-anena vakSyamANena abhiprAyeNa AhuH kathayanti, tamevAbhiprAyaM pradarzayati-tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala sarie' sUryaH 'savvabhaMtaraM maMDalaM usakamittA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIko prA02-3 sU01 maNDale 2 pratimuhUrta sUryasya gaternirUpaNam 197 cAraM caraI' sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati 'tayA gaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte ukkosae' uttamakASThAprApta utkarSakaH sarvotkRSTaH 'bhaTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdaza muhtto divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdaza muhUrtA rAtribhavati, 'taMsi ca NaM divasaMsi tasmiMzca khalu divase aSTAdazamuhUrtapramANe 'nauI joyaNasahassAI' navati yojanabahasrANi navatisahasrayojanaparimitamityarthaH 'tAkkhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam kathametadityAha-eSAM mate sUryaH ekaikena muhUrtena paJca pazcasahasrayojanAni gacchati sUryasya sarvAbhyantaramaNDalasaMcaraNasamaye divasaH aSTAdazamUhUttoM bhavati tataH paJcasahasrasaMkhyA aSTAdazabhirguNyate tata AyAti tApakSetrasya yathoktaM parimANaM navatisahasrayojanaparimita (90000) tasmin divase, ini evamagre sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukhagamane madhye madhye pratimaNDale divasaparimANasya paJcasahasrairguNane tattanmaNDalasya divasasya honatvena hInaM hInaM tApakSetramAyAti / evaM sarvacAhyamaNDallAbhimukhaM saMcaran 'jayA NaM' yadA khala 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati sarvabAhyamaNDale AyAti 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapattA' uttamakASTAprAptA paramaprakarSasampannA ukkosiyA' utkarSikA sarvagurvI 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaDa' dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati 'taMsi ca NaM' tasmizca dvAdazamuhUrtaparimite khalu 'divasaMsi' divase 'sadvijoyaNa sahassAI'SaSTiyojanasahasrANi SaSTisahasrayojanaparimitaM' 'tAvakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaprajJaptam / atrApi divasamuhUrtasaMgyAM dvAdazaparimitAM paJcasahasrairguNayitvA yathoktaparimANaM SaSTisahasrayojanarUpaM paribhAvanIyam tata evAha-'tayA NaM' tadA khalu 'paMca paMca joyaNasahassAI paJcapaJcayojanasahasrANi 'sarie' sUryaH 'egamegeNaM muhutteNaM gacchaI' ekaikena muhUrtena gacchati anenAbhiprAyeNa te dvitIyAstIrthAntarIyAH sUryasya ekaikamuhUrtagamyamArga pazca pazca sahasrayojanaparimitaM kathayantIti / evaM yadA sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM sUryo gantumArabhate tadA madhye madhye tattanmaNDalagatadivasamuhUrttasaMkhyAyAH paJcasahasrairguNane tattanmaNDalasya tApa kSetraM vRddhitvenAyAti, evaM yadA sarvAbhyantaraM maNDalaM sUryaH prApnoti tadA yathoktaM navatisahasrayojanaparimitaM dvitIyatIrthAntarIyAbhimataM tApakSetraM bhavatIti // 2 // atha bhagavAn tRtIyapratipattyabhiprAyaM pradarzayati-'tattha gaM' ityAdi 'tattha NaM' tatra tApakSetraviSaye khalu 'je te' ye te tRtIyAstIrthAntarIyAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu AhuH kathayanti, tadeva darzayati-'catAri cattAri joyaNasahassAI' catvAri catvAri yojanasaha srANi catuzcatuH sahasrayojanAni 'marie' sUryaH 'egamegeNaM muhuttaNa' ekaikena muhUrtena 'gacchai' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 candra prajJaptisUtre " gacchati, iti 'te NaM' te khalu ' evaM ' evam anena vakSyamANAbhiprAyeNa 'AhaMsu' kathayanti, tameva prakAramAha- 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUrya: 'savvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu ' divasarAI taheva' divasa rAtrI tathaiva-: va - tathA ca uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavatIti, 'taMsi ca NaM divasaMsi' tasmiMzca khalu divase 'bAvantariM joyaNasahassAIM ' dvAsaptatiyojana sahasrANi - dvAsaptati sahastrayojana parimitaM tAvakhete paNNatte' tApakSetra prajJaptam / tathAhi - eteSAM tRtIyAnAM mate sUryaH pratimuhUttai catuHsahasrayojanAni gacchati sarvAbhyantaramaNDale aSTAdazamuhUrttA divaso bhavati tatazcASTAdazamuhUrttAzcatuHsahasairguNyante tadA bhavati dvAsaptatisahasrayoyanapramANaM ( 72000) tApakSetramiti, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'sancabAhiraM maMDala' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tANa' tadA khalu 'rAIdiyaM tadeva' rAtrindivaM tathaiva tathA ca uttama utkarSikA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, jaghanyaka: dvAdazamuhUrttA divaso bhavati, 'taMsi ca NaM' tasmizca dvAdazamuhUrttaparimite khalu 'divasaMsi' divase 'aDayAlIsaM joyaNasahassAIM' aSTacatvAriMzadyojana sahasrANi aSTacatvAriMzatsahasrayojanaparimitaM 'tAvakhette paNNatte' tApakSetra prajJaptam / katha miti darzayati- eSAM tRtIyAnAM mate sUryasya gamanaM pratimuhUrtte catuzcatuHsahasrayojanaparimita masti, sarvabAhyamaNDale ca dvAdazamuhUrttaparimito divaso bhavati tena catuHsahasra saMkhyAdvAdazabhirguNyate tadA samAyAti aSTacatvAriMzatsahasrayojana parimitaM tApakSetram anena prakAreNa te kathayanti ' tayA NaM' tadA khalu 'cattAri cattAri joyaNasahassAI' catvAri catvAri yojana sahasrANi 'sUrie' sUrya: ' egamegeNaM muhuttaNaM' ekaikena muhUrtena 'gaccha i' gacchati / madhyamadhya maNDaleSu pUrvoktarItyA tattanmaNDalagataM tApakSetraM sUryasya niSkramaNasamaye pravezasamaye hAnyA vRddhacA cAvaseyamiti evaM sUryo yadA sarvabAhya maNDalAd sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchati tadA madhyamadhyamaNDala - saMcaraNasamaye yasmin yasmin maNDale yAvatparimitaM divasaparimANaM bhavati tattatsaMkhyayA catuH sahasrANAM guNane guNanaphalaparimitameva tattanmaNDale tApakSetraM bhavati / anena krameNa gacchan sUryo yadA sarvAbhyantaramaNDalaM prApnoti tadA sarvAbhyantaramaNDale gate sUrye tadeva pUrvoktaM tadabhimataM tApa kSetrapramANaM dvAsaptatisahasrayojanaparimitamAyAtIti | 3 | " atha caturthapratipattyAbhiprAyamAha - 'tattha NaM' ityAdi / ' tattha NaM' tatra tApakSetraviSaye skhalu 'je te' ye te caturthAstarthAntarIyAH ' evaM ' vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' kathayanti tadevAha - 'chavi paMcavicattAri vi' SaDapi pazcApi catvAryapi 'joyaNasahassA I' yojana sahasrANi SaT sahasrayojanAnyapi, paJcasahasrayo janAnyapi catuHsahasrayojanAnyapi ca ' sUrie' sUryaH 'ega - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU01 maNDale 2 pratimuhUttaM sUryakSya gatenirUpaNam 119 megeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtana 'gacchai' gacchati, iti ye kathayanti 'te' te pUrvoktarUpeNa vaktAraH 'evaM' evam anena vakSyamANenAbhiprAyeNa 'AIsu' AhuH-kathayanti tacchrayatAm'tA' tAvat 'sarie' sUryaH 'uggamaNa muhuttaMsi' udgamanamuhUrte evam 'atthamaNamuhuttaMsi ya' astamayanamuhUrte ca udayakAle astakAle cetyarthaH 'sigdhagaI bhavaI' zIghragatirbhavati tataH 'tayA NaM' tadA udayAstasamaye khalu sUryaH 'cha cha joyaNasahassAI' SaT SaDyojanasahasrANi 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena gacchai' gacchati, sUrya udayAstakAle zIghragatitvena ekasmin muhUrte SaTsahasrayojanaparimitaM kSetraM pArayatIti bhAvaH tataH pazcAt 'majjhimaM tAvakhetta' madhyamaM tApakSetraM 'samAsAemANe 2' samAsAdayan 2 prApayan2 'sUrie' sUryaH majjhimagaI bhavaI' madhyamagatirbhavati 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khalu 'paMcapaMcajoyaNasahassAI' paJcapaJcayojanasahasrANi paJcapaJcasahasrayojanAni 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchaI' gacchati / tathA 'majhima tAvakhettaM' madhyamaM tApakSetraM 'saMpatte' samprApto bhavet tadA 'sUrie' sUryaH 'maMdagaI bhavaI' mandagatirbhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'cattAri cattAri joyaNasahassAI' catvAri catvAri yojanasahasrANi catuzcatuHsahasrayojanAni 'egamegeNaM muhuttegaM gacchaI' ekaikena muhUrtena gacchati, yadA sUryo madhyamatApakSetre'dhirUDho bhavati tadA mandagatitvena ekaikasmin muhattaM catuzcatuHsahasrayojanaparimitameva kSetraM pArayituM zaknoti na tato'dhikamiti bhAvaH / ___ evaM bhagavatA kathite sati gautamaH pRcchati-tattha' tatra sUryasya evaM gamane 'ko heU' ko hetuH kiM kAraNam 'tivaejjA' iti vadet tadgatikAraNaM kathayatu bhagavan ! evaM gautamena pRSTe bhagavAn tatkAraNaM pratipAdayati-'tA ayaM NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'ayaM NaM' ayaM lokaprasiddhaH khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvopo dvIpaH madhyajambUdvIpaH jambUdvApasya varNanaM sarvamatra vAcyam , kiyatparyantam ? ityAha 'jAva parikkheveNaM paNNage' yAvat parikSepeNa prajJaptaH paridhiparyantaM vAcyam / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'rie' sUryaH 'savvabbhara maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'uttamakaTThapane' uttamakASThAprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhattoM divaso bhavati 'jahaNiyA' jadhanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhattA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / 'taM si ca NaM' tasmin ca khalu pUrvoktapramANe 'disasaMsi' divase 'ekkANauI' ekanavatiM 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi ekanavatisahasrayojanaparimitaM 'tAvakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 candraprAptisUtre tathAhi-sUryodayasamayamuhUrte'stasamayamuhUrte ca pratyekaM SaT SaDyojanasahasraparimito gamanakAlaH kathitaH, tayordvayormIlane jAtAni dvAdazasahasrayojanAni (12000) sarvAbhyantaraM muhUrttamAtragamyaM tApakSetraM samprati na gRhyate madhyame ca tApakSetre pazcadazamuhUrtagamyapramANaM paJca paJcasahasrayojanAni sUryo gacchatIti, paJcadazayojanasahasrANi paJcadazabhirguNyante tadA jAtAni paJca saptatisahasrayojanAni (75000) atha ca sarvAbhyantaramuhUrttamAtragamyaM tApakSetraM catuHsahasrayojana (4000) parimitaM, tat tathA udayAstasamayasaMpannAni pUrvoktAni dvAdazasahasrayojanAni ca, evaM 12-75-4 sarvamIlane jAtAni ekanavatisahasrANi (91000) / eva maSTAdazamuhUrtapramANe divase samAgataM yathoktaM tApakSetrapramANamiti / anyathA caitAni na ghaTanta iti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'murie' sUryaH 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI'upasaMkramya cAraM carati 'tayANaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA sarvotkRSTaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvaladhuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, 'taMsi ca NaM' tasmiMzca dvAdazamuhUrtaparimite. 'divasaMsi' divase 'egasahijoyaNasahassAI' ekaSaSTiyojanasahasrANi ekaSaSTisahasrayojanaparimitaM (61000) 'tAvakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam / kathametad ghaTate ! iti pradarzyate-udayakAlamuhUrta, astakAla muhUrte ca pratyekaM SaT SaDsahasrayojanAni sUrya ekaikena muhUrtena gacchatIti dvayormIlane jAtAni dvAdazasahasrayojanAni (12000) sarvAbhyantaraM muhUrttamAtragamyaM tApakSetra samprati na gRhyate, zeSA navamuhUrtAH teSu sUryaH paJca paJcasahasrayojanAni pratimuhUta gacchati tataH paJcasahasrayojanAni navabhirguNyante jAtAni paJcacatvAriMzat sahasrayojanAni (45000) sarvAbhyantare muhUttaikagamye tApakSetra catuHsahasrayojanAni ekaikena muhUrtena gacchatIti catvAri yojanasahasrANi (4000) tathA udayAstakAlasaMpannAni pUrvoktAni dvAdazasahasrayojanAni (12000) *evaM 12-45-4 sarvasaMmelane jAtaM yathoktam ekaSaSTisahasrayojanaparimitaM (61000) dvAdazamuhUrtaparimite divase tApakSetrapramANam / na caitadanyathopapadyata iti, 'tayA NaM' tadA khalu evaM kRte sati 'cha vi paMca vi cattAri vi' SaDapi paJcApi catvAryapi 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi SaTpaJcacatuHsahasrayojanaparimitaM kSetraM 'sUrie' sUryaH 'egamegeNaM muhutteNa' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati / etadabhiprAyeNa caturthAstIrthAntarIyAH sUryasya pratimuhUrtagamanakAlaM SaTpaJcacatuHsahasrayojanaparimitaM pratipAdayantIti vijJeyam / upasaMhAramAha-ege' eke caturthAH paramatavAdinaH 'evaM' evaM pUrvapradarzitaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti ||suu0 1 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 2-3 sU 2 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdavam 121 pUrva paramatarUpAzcatasraH pratipattayaH pradarzitAH, sAmprataM bhagavAn svamataM pradarzayati'vayaM puNa' ityAdi / vayaM puNa evaM vayAmo-tA sAiregAiM paMca paMca joyaNasahassAiM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai tattha ko heU ? tti vaejjA tA ayaM NaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNa paNNatte tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI tayANaM paMca paMca joyaNasahassAI doNNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI egRNatIsaM ca sadvibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM ihagayamsa maNusassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM, dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehiM, ekkavIsAe ya sahibhAgehiM joyaNassa sarie cakkhupphAsaM havvamAgacchai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI / tA jayA NaM sarie abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca paMca joyaNasahassAI doNNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI sIyAlIsaM ca sadvibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM iha gayassa massassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM auNAsIe ya joyaNasae sattAvaNNAe sarTibhAgehi joyaNassa, sadvibhAgaM ca egaDihA chettA egRNavIsAe cuNNiyAmAgehi sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasahibhAgamuhutehiM ahiyaa| se nikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi abbhataraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca 2 joyaNasahassAI doNNi ya bAvaNNe joyaNasayAI paMca ya sahibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM chaNNauIe ya joyaNehiM tettIsAe ya sahibhAgehi joyaNassa sahibhAgaM ca egasahihA chettA dohi cuNiyAbhAgehi sUrie cakkhupphArma havvamAgacchai, tayA NaM aTThArasa muhutte divase bhavai, cauhi egasaTThibhAgamuhuttehiM hoNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai caurhiegasadvibhAgamuhuttehi ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sUrie tayANaMtarAbho tayANaMtaraM maMDalAo maMDalaM saMkramamANe 2 aTThArasa 2 sahibhAge joyaNassa ega Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 cadrazatiprakAzikA mege maMDale muhuttagaI abhibuDDhemANe 2 culasII sAirega joyaNAI purisacchAyaM NivbuiDhemANe 2 savvabAhiraM maMDala uvasaMkamittA cAra carai / tA jayA NaM sUrie saccAhiraM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca joyaNasahassAI tinni ya paMcutarAI joyasAI paNNarasa ya sadvibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM isa maNUsassa ektIsAe joyaNasahassehiM ahiM ekkatI sehiM joyaNasa ehiM tIsAe yasadvibhAge joyaNassa sUrie cakkhuSphAsaM havvamAgaccha tathA NaM uttamakaTTapattA ukko - siyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamasya chammAsassa pajjavasANe ||02|| chAyA - vayaM punarevaM vadAmaH - tAvat sAtirekANi paJca paJtra yojanasahasrANi sUryaH pakaikena muhUrttena gacchati / tatra ko hetuH ? iti vadet tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prajJaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca paJca yojanasahasrANi dve ca ekapaJcAzadyojanazate kona - trizataM SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrttena gacchati, tadA khalu ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasahasraiH dvAbhyAM va triSaSTAbhyAM yojanazatAbhyAm ekaviMzatyA ca SaSTibhAgaiH yojanasya sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu uttamakASThAprApta utkarSakaH aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati jayanyikA dvAdazamuhUrttA rAtri bhavati / sa niSkrAman sUryaH navaM savatsaram ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu paJcapaJcabhojanasahasrANi dve ca ekapaJcAzadyojanazate saptacatvAriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanastha ekaikena muhUrttena gacchati, tadA khalu iha gatasya manuSyasya saptacatvAriMzatAyojana sahasraH ekonasaptAdhIti ca yojanazatAni sapta paJcAzatA SaSTibhAgaiH yojanasya SaSTibhAgaM ca ekaSaSTidhA chittvA ekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu aSTAdazamuhUnta divaso bhavati dvAbhyAmeekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAmedhikA / sa niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca 2 yojanasahasrANi dve ca dvipaJcAzataM yojanazate paJca ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrttena gacchati tadA khalu ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasaha saiH SaNNavatyA ca yojanaiH trayastriMzatAca paSTibhAgaiH yojanasya SaSTibhAgaM ekaSaSTidhA chitvA dvAbhyAM cUrNikA bhAgAbhyAM sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu aSTAdaza muhUrtI divaso bhavati caturbhire kaSaSTibhAgamuhUrttahInaH dvAdazamuhUrttA rAtri rbhavati caturbhiH ekaSaSTibhAgamuttairadhikA / evaM khalu etena upAyena SkriAman sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAt Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU02 pUrvoktaviSayesvasiddhAMtapratipAdanam 123 maNDalaM saMkrAman 2 aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale muhUrttagatim abhivardhayana 2 caturazIti sAtireka yojanAni puruSacchAyAM nirvadhayan 2 sarvabAhA maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu . sUryaH sarvabAhya maNDalamupasaMkramya cAraM gharati, tadA khalu paJca yojanasahasrANa trINi ca paJcottarANi yojanazatAni paJcadaza ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, tadA khalu ihagatasya manuSyasya ekatriMzatA yojanasahauH aSTabhiH ekatrizatA yojanazataiH triMzatA ca SaSTibhAgaiH yonasya sUryaH cakSuH sparza havyamAgacchati, tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUrtoM 'devaso bhavati / etat khalu prathamaM SaNmAsam / patat khalu prathamasya SaNmAsasya paryavasAnam / sUtra 2 // vyAkhyA-'vayaM puNa' iti 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadeva darzayati-'tA' tAvat 'sAiregAI' sAtirekANi kiJcidadhikAni 'paMca paMca joyaNasahassAI' paJca paJca yojanasahasrANi paJcapaJcasahasrayojanAni 'sarie sUryaH egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUtrtena 'gacchai gacchati / evaM bhagavatA prokte gautamo'tra hetuM pRcchati'tattha ko heU' tatra sUryasya ekaikAhUrtaparimitakAlena sAtirekapaccasahasrayojanagamane ko hetuH kiM kAraNaM kopapattiH ? 'ili' iti 'vaejjA' vadet he bhagavan ! vadatu kathayatu / bhagavAn tatkAraNaM pradarzayati -'tA' tAvat 'ayaM ' ayaM khalu 'jambuddIve dIve' jambUdvIpo dvopaH madhyajambUdvIpaH 'jAva parikkheveNaM paNNatte' yAvatparikSepeNa prajJaptaH atra yAvatpadena jambUdvIpavarNanaM sarva paThanIyaM paridhiparimANaparyantamiti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'savvabbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayANaM' tadA khalu 'paMca 2 joyaNasahassAI' paJca paJca yojanasahasrANi 'doNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI' dve ca ekapaJcAzadyojanazate ekapaJcAzadadhikadvizatayojanAni (5251) 'egaNatIsaM ca sadvibhAge joyaNassa' ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya (5251. etAvatparimitaM kSetraM sUryaH 'egamegeNaM muhutteNaM gacchai' ekaikena muhUttana gacchati pratyekaM muhUrte etAvatparimitaM kSetraM pArayanIti bhAvaH / etatkathamupalabhyate / iti pradarzyatebharatairavatasambandhinau dvau sUryo ekaikaM maNDalam ekaikena ahorAtreNa parisamApayataH, ekaikasya sUryasyaikaikAhorAtragamane vastuto dvAbhyAmahorAtrAbhyAM paribhramaNamAzritya maNDalaparisamAptibhavati / dvayorahorAtrayoH SaSTirmuhartA bhavanti pratyekAhorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvAt / eSA SaSTisaMkhyA bhAja karAzitvena vijJeyA, bhAyarA zizca maNDalaparidhiparimANasaMkhyA, maNDalaparidhiparimANaM ca sarvAbhyantare maNDale ekonanavatyadhikapaJcadazasahasrottarANi trINi lakSANi-(31 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre 5089) / eSA bhAjyarAzisaMkhyA pUrvapradarzitena SaSTisaMkhya kena (60) bhAjakarAzinA vibhajyate bhAjyarAzerbhAjakarAzinA bhAgo hiyate, bhAge hRte labdhaM yathoktaM sUryasya eka muhUrttagamyakSetram - ekapaJcAzadadhikadvizatottarapaJca sahasrayojana parimitaM janasyaikonatriMzatSaSTibhAgAdhikam 124 60 (5251 iti / atha sarvAbhyantare maNDale cAraM caran udayamAnaH sUrya ihagatAnAM manuSyANAM kiyatparimite kSetre vyavasthito dRSTigocarI bhavatIti pradarzayannAha - ' tayA NaM' ityAdi / ' tayA NaM' tadA sarvAbhyantaramaNDala saMcaraNasamaye khalu 'ihagayassa' ihagatasya bharatakSetrasthitasya 'maNUsa ' manuSyasya atra jAtAvekavacanaM tena ihagatAnAM manuSyANAmityarthaH 'sIyAlI sAe joyaNasahassehiM' saptacatvAriMzatA yojanasahasraiH saptacatvAriMzat sahasrayojanaiH (47000) 'dohi ya tehiM joyaNasaehiM' dvAbhyAM ca triSaSTAbhyAM yojanazatAbhyAM triSaSTyadhikadvizatayojanaH (263) 'ekavIsAe ya sadvibhAgehiM joyaNassa' ekaviMzatyA ca SaSTibhAgairyojanasya (6) yojanasyaikaviMzatiSaSTibhAgayuktaiH triSaSTyadhikazatadvayottarasaptacatvAriMzatsahasrayojanairityarthaH (47263-21) 'svarie' sUryaH 'cakkhupphArsa' cakSuH sparza 'icchaM' iti zIghram 'AgacchaD' Agacchati prApnoti dRSTigocarIbhavatItyarthaH / asyopapattimAha - iha divasArddhena yAvatparimitaM kSetra vyAptaM bhavati tAvatparimite kSetre vyavasthitaH sUrya upalabhyate, yadA sUryaH sarvAbhyantare maNDale vAraM carati tadA'STAdazamuhUrtI divaso bhavati, aSTAdazAnAmarddhe kRte labhyante navamuhUrttAH sarvA - bhyantare maNDale cAraM caran sUrya ekapaJcAzadadhikadvizatottarapaJcasahasrayojanAni yojanasyaikona 9 29 triMzat SaSTi bhAgAzca (525160) ekaikena muhUrtena gacchatIti bhagavatA pUrve pratipAditam eSA saMkhyA divasasyArddharUpairnavabhirmuhUrtterguNyate tataH samAyAti yathoktaM sUryasya dRSTigocarabiSayakaM parimANamiti / gaNitaprakAro yathA - eka paJcAzadadhikadvizatottara paJcasahasrasaMkhyA - (5251) bhargu jAtAni ekonaSaSTyadhikazatadvayottara saptacatvAriMzat sahasrANi - (47259) tatazca - ekonatriMzat SaSTibhAgA navabhirguNyante jAtam - ekaSaSTayuttaraM zatadvayam - (261) asya yojanAnayanArthaM SaSTyA bhAgo hiyate labdhAzcatvAraH - 4, ete ca pUrvaM saMpAditAyAM saMkhyAyAM (47 9 yojyate, tadA jAtaM (47263) zeSA ekaviMzatiH (21) SaSTibhAgAH sthitA iti samA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ndrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU02 pUrvoktaviSaye svasiddhAMta pratipAdanam 125 rary 0 gataM yathoktaM sUryasya dRSTi pathaprAptatAviSayakaM parimANam (17263 11) iti / 'tayA NaM' tadA tasmin sUryasya sarvAbhyantaramaNDalasaMcaraNasamaye khala 'uttamakaTThapatta' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasa muhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtI rAtrirbhavatIti / ___atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNavaktavyatAmAha-'se nikkhamamANe' ityAdi / 'se' saH sarvAbhyantaramaNDalacAragataH 'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAtsarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sarie sUryaH 'NavaM saMvaccharaM' navaM saMvatsaraM divasahAnirAtrivRddhirUpam 'aya mANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAdagretanaM 'maMDalaM' dvitIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantarAdanantaraM sthitaM maNDalaM dvitoyamaNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM'tadA khalu "paMca paMca joyaNasahassAI' paJcapaJcayojanasahasrANi 'doNiya ekAvaNNe joyaNasayAI' dve ekapaJcAzate yojanazate 'sIyAlIsaM' ca sahibhAge joyaNassa' saptacatvAriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya ekapaJcAzadadhikazatadvayottarapaJcasahasrayojanAni yojanasya saptacatvAriMzatyaSTibhAgasahitAni (5251-3) egamegeNaM muhutteNa' ekaikena muhUrtena sUryaH 'gacchai' gacchati calati kathametadavasIyate ! ityAha-sarvAbhyantaramaNDalAdanantare dvitIye maNDale paridhiparimANaM saptottarazatAvikapaJcadazasahasrottarANi trINi lakSANi (315107) vyavahArataH paripUrNAni, nizcayena tu kiJcinyUnAni, tatazca prAguktayuktyA'sya SaSTayA bhAgo hriyate, tato labhyate yathoktamasmin dvitIye maNDale sUryasya muhUrtagatiparimANam (52517) / athavA evamapi jJAyate-pUrvokta sarvAbhyantaramaNDalaparidhiparimANAt (315089) asya dvitIyamaNDalasya paridhiparimANe vyavahArataH paripUrNASTAdazayojanAni vardhante, tadA jAyante (315107, nizcayanayamatena kizcinyUnAni, tatazca aSTAdazAnAM yojanAnAM SaSTayAbhAge hRte labhyante'STAdazaSaSTibhAgA yojanasya, tatazca SaSTibhAgAH SaSTibhAgeSveva prakSipyante iti niyamAt ete'STAdazaghaSTibhAgAH prAktanamaNDalagatamuhUrttaparimANagateSu (5251-1.) ekonatriMzatyaSTibhAgeSu prakSipyante Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 candraza prati sUtre tato bhavati yathoktaM asmin dvitIyamaNDale muhUrttagatiparimANaM saptacatvAriMzatSaSTibhAgasahitam 47 60 (5251- -) ' tayA NaM' tadA dvitIyamaNDalacArasamaye khalu 'ihagayassa maNUsassa' ihagatasya bha takSetrasthitasya manuSyasya jAtAvekavacanatvAt bharatakSetrasthitAnAM manuSyANAmityarthaH, 'sIyAlIsAe' joyaNasahasse hiM' saptacatvAriMzatA yojana sahasraiH 'auNAsIe ya joyaNa saraNaM' ekonAzItena yojanazatena ekonAzItyadhikena yojanazatena (179) sattAvaNNAe sadvibhAgehiM joyaNassa' saptapaJcAzatA SaSTibhArgairyojanasya, 'sadvibhAgaM ca' SaSTibhAgamekaM ca 'egaTTidA chettA' ekaSaSTidhA chitvA ekaSaSTichedarAziM kRtvA tena chittvetyarthaH tatsambandhibhiH 'auNAvIsAe cuNNiyA bhAgehiM ' 57 19 ekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaiH- (47179 'rie' sUryaH 'cakkhuphAsaM' cakSuH60 61 sparzam 'havaM' zIghram 'Agacchai' Agacchati prApnoti dRSTigocarIbhavatItyarthaH / kathametadavasIyate ? tadevAha - 1 asmin dvitIye maNDale sUryasya mahUrttagatiparimANaM pUrvapradarzitam ekapaJcAzadadhikazatadvayottarapaJcasahasrayojanAni saptacatvAriMzacca SaSTibhAgA yojanasya (5251 47/61 ) iti. atra dvitIyamaNDale sUryasya saMcaraNasamaye divaso'STAdazamuhUrta: dvAbhyAM muhat kaSaSTibhAgAbhyAM cahIno bhavati niSkramaNakAle pratimaNDalaM divasarAtryoH muhUrtte kaSaSTibhAgadvayasya krameNa hAnivRddhi niyamasadbhAvAt, divasasya hAniH rAtrezca vRddhirbhavatItibhAvaH / tato divasa pramANasyArdha kriya tasyArdhaM navamuhUrttAH ekena muhUrtaikaSaSTibhAgena hInAH, tata eSAmekaSaSTibhAgakaraNArthaM navamuhUrttA ekaSaSTyA guNyante jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni paJcazatAni ( 549 ) divasapramANaH ekena ekaSaSTibhAgena hono'to'smAt ekaM rUpaM niSkAsyate tato jAtAni - aSTacatvAriMzadadhikAni paJcazatAni (548 ) / tato'sya dvitIyamaNDalasya saptottarazatAdhika paJcadazasahasrotarANi trINi lakSANi (315107) paridhiparimANamiti / eSA saMkhyA aSTacatvAriMzadadhika paJca zataiH (548) guNyate, tena jAtaH - ekakaH, saptakaH, dvikaH, SaTkaH, saptakaH, aSTakaH, SaTkaH, trikaH, SaTkaH iti saptadaza koTayaH, SaDviMzatirlakSAH, aSTasaptatiH sahasrANi SaT zatAni tadupari SaT triMzacca - (172678636) / tatra ekaSaSTiH SaSTayA guNyate jAtAni SaSTyadhikaSaTzatottarANi trINi sahasrANi (3660 ) / anayA saMkhyayA pUrvoktasaMkhyAyA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhAni ekonAzItyadhikazatottarANi sapta catvAriMzatsahasrANi yojanAnAm (471 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA02-3 sU02 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdanam 127 79), zeSe SaNNavatyadhika catuHzatottarANi trINi sahasrANi (3496) avatiSThante / tato'smAd yojanAni na samAyAnti, ataH SaSTibhAgAnayanAthai sUtre 'sadvibhAgaM ca egadvihA chettA' iti kathitaM, tadvacanAdatra chedarAzirekaSaSTipriMyate, anena bhAge hRte labhyante saptapaJcAzat SaSTi bhAgAH (57/60) ekasya ca SaSTibhAgasya sambandhina ekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH (19 / 61) iti / jAtAni (47179 57/60-1961 carNikA bhAgaH) iti / evaM saMprApta mUlasUtroktaM sUryasya cakSuHpathaprAptatAviSayaka parimANamiti / 'tayA NaM' tadA pUrvoktapramANairyojanaiH dvitIyamaNDalagatasya sUryasya cakSuHprAptisamaye khalu 'aTThArasamuhutto divaso bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasahibhAgamuhutterhi UNe' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAmUnaH- hIno bhavati, 'duvAlasamuhattA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati. sA ca 'dohi egasadvibhAgamuhuttehiM ahiyA' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhikA / atha tRtIyamaNDalavaktavyatAmAha-'se nikkhamamANe' ityAdi / se 'saH nikkhamamANe niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAtsarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sarie' sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' navasaMvatsarasya dvitIye'horAtre 'abhitaraM' AbbhyantarasambandhinaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upamaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'abhitaraM taccaM maMDalaM' abhyantaraM tRtIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu paMca paMcajoyaNasahassAI' paJca paJca yojana sahasrANi 'doNNi ya bAvaNNe joyaNasayAI dve ca dvipaJcAzadadhike yojanazate 'paMca ya sahi bhAge joyaNassa' paJca ca SaSTibhAgAn yojanasya dvipaJcAzadadhikazatadvayottarepaJcasahasrayojanAni yojanasya SaSTibhAgapaJcakasahitAni (5252 5/60) 'egamegeNaM muhutteNa' ekaikena muhUrtena pratimuhUrttamityarthaH 'gacchai' gacchati calati / kathametadityAha-asmin sarvAbhyantaramaNDalAttRtIye maNDale maNDalaparidhiH paJcadazasahasrottarANi trINi lakSANi, tadupari paJcaviMzatyadhikaM zatamekaM ca (315125) asyAH saMkhyA. yAH pUrvoktayuktyA SaSTyA bhAge hRte labhyate'sya tRtIyasya maNDalasya muhUrtagatiparimANam (5252 5/60) iti / athavA asmAtprAktanamaNDalamuhattagatiparimANAdasmin tRtIye maNDale muhUrtagatiparimANavicAre prAk pratipAditarItyA aSTAdaza ekaSaSTibhAgA yojanasya adhikA labhyante tataste pUrvamaNDalamuhUrtagatiparimANe (5251 47/60) adhikatvena prakSi Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 candraprajJaptisUtre pyante tato bhavati yathoktamasmin tRtIye maNDale sUryasya muhUrtagatiparimANam-(52525/60) iti / 'tayA NaM' tadA khalu 'ihagayassa maNUsassa' ihagatasya manuSyasya jAtAvekavacanatvAt bharatakSetragatAnAM manuSyANAmityarthaH 'sIyAlIsAe joyaNasahassehi' saptacatvAriM zattA yojanasahanaiH 'chaNNauie ya joyaNehiM' SaNNavatyA ca yojanaiH 'tettIsAe ya sadvibhAgeDiM joyaNassa' trayastriMzatA ca SaSTibhAgairyojanasya 'sadvibhAgaM ca egasadvidA chettA' eka SaSTibhAgam ekaSaSTidhA chittvA 'dehiM cuNNiyAbhAgehiM' dvAbhyAM cUrNikAbhAgAbhyAM (47096 33/60 / 2.61 cU) 'marie' sUryaH 'cakkhupphAsaM' cakSuHsparza 'havvamAgacchaI' zIghramAgacchati sUryaH pUrvapradarzitayojanAdinA duratazcakSurgocarI bhvtiitibhaavH| tadeva darzayati / ____ asmin tRtIye maNDale yadA sUryazcAraM carati tadA yojanasya caturmuhUrtekaSaSTibhAgahIno'STAdazamuhUttoM divasI bhavati, asyA dvimuhakaSaSTibhAgahInA navamuhUrtA bhavanti / nava muhUrtAn ekaSaSTayA guNayitvA dvAvekaSaSTibhAgau tebhyo'panIyete tadA jAtAH saptacatvAriMzaduttarANi pazca zatAni ekaSaSTibhAgAH (547) tadanu anena rAzinA tRtIyamaNDalaparidhiparimANaM guNyate, tacca paJcaviMzatyuttaraikazatAdhika paJcadazasahasrottarANi trINi lakSANi (315125) asyAH saMkhyAyAH pUrvasampAditaiH saptacatvAriMzaduttarapaJcazatai (547) rguNane jAtAH saptadazakoTyaH trayoviMzatilakSANi trisaptatiH sahasrANi paJcasaptatyadhikAni trINi zatAni ca (17, 2373, 375) / eSAm ekaSaSTayAH SaSTisaMkhyayA guNane yAni labdhAni SaSTayadhikAni SaT triMzacchatAni (3660) tairbhAgo hiyate tadA labdhAni SaNNavatyadhikAni saptacatvAriMzatsahasrANi (47096), zeSamuddharati pazcadazadhike dvesahane (2015) / tata iyaM saMkhyA bhAjakAnnyUnatvAd yojanAni na labhyante'taH SaSTibhAgAnayanArtham 'egasaTThihA chettA' iti mUlasUtravacanAt chedarAzirekaSaSTiyite, tena bhAge hRte labdhAstrayastriMzat SaSTibhAgA (33 / 60), ekasya ca SaSTibhAgasya satko dvAveka SaSTibhAgau (2061), eSa eva cUrNikA bhAgaH / evaM gaNitarItyA labdhaM mUlasUtroktam-47096. 33|60-2|61cuu0) sUryasya bharatakSetrasthamanuSyANAM dRSTipathaprAptatA viSayakaM parimANamiti / _ 'tayA NaM' tadA tRtIya maNDalagatasya sUryasya cakSuHpathaprAptikAle skhalu 'advArasamuhatto divaso bhavai' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati kintu saH 'cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM UNe' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtarUnaH hIno bhavati tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtribhavati, sA ca 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati sUryasya niSkramaNakAle divasasya hAnyAH rAtrezca vRddheniyamasadbhAvAt / athAgretanAnAM caturthAdimaNDalAnAM viSaye'tidezamAha -'evaM' ityAdi / 'evaM khalu' evam-anena rItyA khalu 'eeNaM uvAeNaM' etena pUrvapradarzitena upAyena vidhinA sUryasya pratimurtagatiparimANasyA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranaptiprakAzikA TokA prA02-3 sU0 2 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdanam 121 STAdazASTAdazaSaSTibhAgavRddhimAzrityarthaH 'NikkhamamANe' niSkrAman abhyantarAnmaNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo tayANaMtaraM' tadanantarAt tadanantaraM 'maMDalAo maMDalaM maNDalAnmaNDalam ekasmAnmaNDalAd dvitIyaM maNDalaM 'saMkamamANe2' saMkrAman saMkrAman 'aTThArasa 2 saTThibhAge joyaNassa' bhaSTAdazASTAdazaSaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripU rNAn nizcayataH kizcinyUnAn 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'muhuttagaI' ityatra sapta. myarthe dvitIyA tena muhUrtagatau parivuiTemANe' 2' parivardhayan parivardhayan 'culasII' caturazati 'sIyAI' iti zItAni kiJcinyUna na yojanAni, kiJcinnyUnacaturazItiyojanAni 'purisa chAyaM' atrApi saptamyarthe dvitIyA tena puruSacchAyAyAM, puruSachAyA puruSasya chAyA yato bhavati, sA, prastAvAt prathamata udayamAnasya sUryasya dRSTipathaprAptatA gRhyate tasyAmekai kasmin maNDale kiJcidUnacaturazIti yojanAni 'nivvuDDhemANe2' nirvardhayan 2 hApayan 2 hInAni kurvannityarthaH sUryaH 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalaM tryazItyadhikazatatamaM maNDalam uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / atrAyaM bhAvaH pUrva kiJcinyUnAni caturazItiyojanAni' ityuktaM tatsthUladRSTayA proktam , paramArthatastu tadevama-tryazItiryojanAni, trayoviMzatiza SaSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya ekaSaSTidhA chinnasya satkA dvicatvAriMzadbhAgAzca (83-23 / 60-42 / 61) eSA saMkhyA dRSTipathaprAptatAviSaye viSayahAnI dhruvarAzi rjAtaH / tato yasya yasya maNDalasya dRSTipathaprAptatAM jJAtumicchadbhiH sarvAbhyantaramaNDalagatatRtIyamaNDalAdArabhya arthAt tRtIyaM maNDalaM prathamaM parikalpya tato'gre tattanmaNDalasaMkhyayA SaTtriMzatsaMkhyA guNanIyA, tathA ca-sarvAbhyantaramaNDalAttatIye maNDale ekena, caturthe dvAbhyAM paJcame tribhiH-yAvat sarva bAhyamaNDale dvayazItyadhikena zatena guNyate / guNanAd yad AgataM tad dhruvarAzimadhye prakSepaNIyam prakSipte sati yad jAyate tat pUrvamaNDalagatadRSTipathaH prAptatAmadhyAdapakRSyate / apakRSTe yA saMkhyA jAtA tatpramANA tasmin vivakSite maNDale dRSTipathaprAptA jJAtavyA / atha tryazItiyojanAnItyAdirUpo dhruvarAziH kathamutpadyate ! atrocyate atra sarvAbhyantaramaNDale dRSTipathaprAptatA parimANam triSaSTayadhikazatadvayottarANi saptacatvAriMzatsahasrANi, tadupari yojanasya ekaviMzatiH SaSTibhAgAzca (47263-21 / 60), etacca aSTAdazamuhUrttadivasAdhaiM navamuhUrnagamyaM parimANaM varttate tata ekasmin muhUrtekaSaSTibhAge parvoktadRSTipathaprAptatAviSayakaM parimANaM kiyadAgacchatIti vicAraNAyAM muhUrtAnAmekaSaSTibhAgakaraNArthaM navamuhUrttA ekaSaSTayA guNyante jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni paJcazatAni (549) muhU ka SaSTibhAgAH / etairbhAgo hiyaH labdhAH SaDazItiryojanAni paJcaSaSTibhAgA yojanasya, ekasya ca SaSTibhAgasya ekaSaSTidhA chi nasya satkAzcaturvizatibhAgAH-( 86-5 / 6024) 61 17 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistre iti / gaNitaprakArazcettham-saptacatvAriMzatsahasrANi triSaSTayuttarazatadvayaM ca, ekaviMzatizca SaSTibhAgAH (47263-21 / 60) etasyAH saMkhyAyA ekonapaJcAzadadhikapaJcazata (549) saMkhyayA bhAgo hiyate, tatra-yojanAnAM (47263) bhAge hRte labdhA SaDazItiH (86), zeSamekonapaJcAzat (49) uddharati, asyAlpatvAd yojanAni nA yAnti tat etasya SaSTibhAgAnayanArthe SaSTyA guNyate, jAtAni catvAriMzadadhikAni ekona triMzacchatAni (2940) asmin uparisthA ekaviMzatiH SaSTibhAgAH kSipyante jAtAni-ekaSaSThyadhikAni ekonatriMzacchatAni (2961), asya ekonapaJcAzadadhikapaJcazatena (549) bhAgo hiyate labdhAH paJcaSaSThibhAgAH (5 / 60) zeSa SoDazAdhikaM zatadvayamuddharati (216) punarapyasyAlpatvAt SaSTibhAgAnAyAnti tata eka paSTibhAgAnayanAthai zeSamekaSaSTyA guNyate jAtAni trayodazasahasrANi zatamekaM SaT saptatyadhikaM ca (13176), punazcAsya ekonapaJcAzadadhikapaJcazataiH (549) bhAgo hiyate labdhAzcaturvizatirekaSaSTibhAgAH pUrNAGkAH, na kinycidvshissyte-tcc-(86-5|60 / 2461) iti / tathA cAGkato gaNitamidam549) 47263 (86 4392 X3343 3294 49 guNanam 2940 guNanaphalam 21 SaSTibhAga prakSepaNe 2961 jAtA aGka zreNiH 549) 2961 (5 bhaagaaH|-pssttibhaagaaH 5 2745 216 shessm| 216 guNanam 13176 guNanaphalam Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU0 2 549)12176 | 24 | tathA ca 8660/61 x2196 pUrvokaviSaye svasiddhAMta pratipAdanam 131 24 iti sampannam / 2196_pUrNAGkAH / 0000 pUrvapUrva maNDalAdanantarAnantara pratyekamaNDale paridhiparimANavicAraNAyAmaSTAdazASTAdazayoja - / eka nAni vyavahArataH paripUrNAni vardhante'taH pUrvapUrva maNDalagata muhUrttagatiparimANAdanantarAnantare pratimaNDalaM muhUrttagatiparimANavicAraNAyAmaSTAdazASTAdaza ekaSaSTibhAgA yojanasya pratimuhUrta pravardhamAnA jJAtavyAH / pratimuhUrtaikaSaSTibhAgAzcASTAdaza ekasya SaSTibhAsya satkA ekaSaSTibhAgAH / sarvAbhyantaramaNDalAdanantare maNDale navabhirmutaH, ekena muhUrttakaSaSTibhAgena hone ryAvanmAtraM kSetraM vyApyate tAvanmAtre kSetre sthitaH sUryo dRSTipathaprApto bhavati, tato'STAdaza muhUrtta divasa parimANasyArdha nava tato muhUrttAnAmekaSaSTibhAgAnayanArthaM navamuhUrttA ekaSaSTyA guNyante, jAtAni ekonapaJcAzadadhikAnipaJcazatAni ( 549 ) / sUryasya niSkramaNakAle pratimaNDalaM divaso muhUrttasya dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAM hIno bhavatIti dvayorekaSaSTibhAgayorapyarthaM kriyate tato jAta ekaekaSaSTibhAgaH, ayamekonapazcAzadadhika paMJcazatebhyo'panIyate jAtAni aSTacatvAriMzadadhikAni pazcazatAni ( 548 ) / etairaSTAdazAnAM guNane jAtAni catuHSaSTyadhikAni aSTanavatizatAni ( 9864 ) eSAmeka SaSTibhAga karaNArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate landhA ekaSaSTyadhikazatasaMkhyakAH ( 161 ) SaSTibhAgAH tathA tricatvAriMzacca ekaSaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgAH (161 | 23) / SaSTyadhikazatasaMkhyakAnAM SaSTibhAgAnAM yojanAnayanArthe SaSTyA bhAgo hiyate lave dve yojane, zeSA ekacatvAriMzat SaSTibhAgAH sthitAH, tato jAtaM dve yojane ekacatvAriMzacca SaSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAkhiicavcAriMzadekaSaSTibhAgAH (2-60|) iti / eSA saMkhyA, pUrvoktAt - SaDazItiyojanAni pazcaSaSTibhAgAH yojanasya, ekaSaSTibhAgasya ca satkAzcatu5 24 viMzatireka SaSTibhAgAH ( 86-- - ) ityetasmAdapakRSyate / apakRSTe ca tasmin 60 / 61 sthitAH zeSAH tryazIti yojanAni trayoviMzatiH SaSTibhAgA, yojanasya, ekasya SaSThibhAgasya satkA 23 42 dvicatvAriMzade kaSaSTibhAgA: ( 83> etAvat dvitIye maNDale dRSTipathaprAptatA 61 viSaye sarvAbhyantaramaNDala gatadRSTipathaprAptatAparimANAt hAnitayA labhyate / anena kimityAha - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptisUtre sarvAbhyantaramaNDalagatAd dRSTipathaprAptatAyAM hAnau dhruvarAzirasti, ataeva bhruvarAziparimANAd dvitIye maNDale dRSTipathaprAptatA parimANametAbatA hInaM jAyata iti / etadeva ato'gre'nantarAnantaraviSayadRSTipathaprAptatAvicAraNAyAM hAnau dhruvarAziriti dhruvarAzerutpattiH / tato dvitIyamaNDalAdanantaraM tRtIye maNDale eSa eva dhruvarAziH ekasya SaSTibhAgasya satkaiH SaT triMzatA ekaSaSTibhAgaiH sahitaH san yAvAn bhavati tathAhi tryazItiryojanAni caturviMzatiH 24/17) SaSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAH saptadaza ekaSaSTibhAgAH (83- 60/61 132 iti / etAvAn dvitIyamaNDalagatAd dRSTipathaprAptatAparimANAt zodhyate tato bhavati yathoktaM tRtIyamaNDale dRSTipathaprAptatAviSayakaM parimANamiti / evaM canurthe maNDale eSa eva dhruvarAzisaptatyA sahitaH kAryaH, yatohi caturtha maNDalaM tRtIyamaNDalamAzritya gaNyate tadA dvitoyaM - bhavati tataH SaTtriMzat dvAbhyAM guNyate tadA dvAsaptatirbhavatItyato dvAsaptatyA sahitaH kriyate tadA jAyate - tryazItiyajanAni caturviMzatiH SaSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAstripazcA24 53 zad ekaSaSTibhAgAH (83- ) iti / eSa rAzitRtIyamaNDalagatAd dRSTipatha60 / 61 prAptatAparimANAt zodhyate tato bhavati caturthe maNDale dRSTipathaprAptatAviSayakaM parimANam, tathAhi trayodazAdhikAni saptacatvAriMzatsahasrayojanAni, aSTauca SaSTi bhAgA yojanasya, ekasya '' ca SaSTibhAgasya satkA daza ekaSaSTibhAgAH, te cAito yathA - (47013 60 60/61 anayA yuktyA pazcamamaNDalAdArabhya yAvat ekAzItyadhikazatatamamaNDalaparyantaM dRSTipatha prAptatAvipa - yakaM parimANaM svayamUhanIyam / atha sarvAntimasarva bAhyamaNDalavyavasthA kriyate, tathAhi - sarva bAhyamaNDalaM ca tRtIyamaNDalamavadhIkRtya dvayazItyadhikazatatamaM (182) maNDalaM bhavati, ataH pUrvoktaniyamena SaTtriMzad dvayazItyadhikazatena guNyate, jAtAni dvipazcAzadadhikAni paJcaSaSTizatAni (6552) tataH asya rAzeH SaSTibhAgAnayanArthameSaSTyA bhAgo hiyate tadA labdhaM saptottaramekaM zatam (107) zeSAH pazcaviMzatire kaSaSTibhAgAstiSThanti (25) eSA paJcaviMzati dhruvarAzau prakSipyate, prakSepaNe ca jAtam - pazcAzItiyoM janAni ekAdaza SaSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaT ekaSaSTibhAgAH (85-60 da Spretane maNDale divaso dvAbhyAM dvAbhyAM muhUrttekaSaSTibhAgAbhyAM hIno bhavati, pratimuhUrte kaSaSTibhAgaccASTAdaza ekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgA hIyante tato dvayoraSTAdazaka rUpayo 6 / SaT trizatazcotpattiryathA - pUrvasmAt 2 maNDalAdapretane Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 310 candrazaptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU05 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdanam 133 rekaSaSTibhAgayormIlane jAtAH SaTtriMzat / ete cASTAdaza ekaSaSTibhAgAH nizcayanayena kalayA nyUnA bhavanti na tu paripUrNAH, kintu vyavahAranayamAzritya pUrva paripUrNatayA bivakSitAH / tacca kalayA nyUnatvaM pratimaNDalaM bhavad bhavad yadA dvayazItyadhikazatatame maNDale ekatra piNDita kriyate tadA ekaSaSTibhAgAH SaSTisaMkhyakA hInA bhavanti, etadapi vyavahArata eva jJAtavyam nizcayatastu kizcida dhikA api ekaSaSTibhAgA hIyante, ityavaseyam / tata ete aSTaSaSTibhAgAH apanIyante, tadapanayane ca pazcAzItiyojanAni navaSaSThibhAgA yojasya / ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH (85- ) iti jAtam ,, tata etat sarvabAhyamaNDa-lAt pUrvasthitAt ekAzItyadhikazatatamamaNDalagatAt -ekatriMzatsahasrANi SoDazottarANi navazatayojanAni, ekonacatvAriMzat SaSTibhAgA yojanasya, ekasya ca SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH ) ityevaM rUpAt dRSTipathaprAptatAparimANAt zodhyate tato jAyate yathoktaM sarvabAhye maNDale dRSTipathaprAptatAparimANam tacca sUtrakAraH svayamevAgre kathayiSyati / tata evaM puruSacchAyAyAM dRSTipathaprAptanArUpAyAM dvitIyAdiSu keSucinmaNDaleSu caturazIni 2 kizcinyUnAni yojanAni uparitaneSu tu maNDaleSu adhikAni adhikatarANi yojanAni hApayan-hApayan tAvadavaseyaM yAvat sUryaH sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati / athAgre mUlaM vyAkhyAyate-'tA jayANaM' ityaadi| _ 'tA' tAvat ' jayA NaM' yadA khalu -- sUrie' sUryaH 'savabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai' sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA skhalu 'paMca joyaNasahassAI' paMcayojanasahasrANi 'tinni ya paMcutarAI joyaNasayAI trINi ca pazcottarANi yojanazatAni 'paNNarasa ya saTThibhAge joyaNassa' paJcadaza ca SaSTibhAgAn yojanasya (530515.) 'egamegeNaM muhutteNa' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati calati / tatkathamityAha-asmin sarvabAhye maNDale paridhiparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi, paJcadazottarANi trINi zatAni ca (318315) tato'sya pUrvoktayuktyA SaSTayA bhAgo hiyate, tato labhyate yathoktaM paJcAdhikazatatrayottarANi paJcasahasrANi paJcadaza caikaSaSTibhAgA yojanasya (5305-1) muhUrtagatipAramANamiti / 'tathA NaM' tadA khala 'iha gayassa maNUsassa' iha gatasya manuSyasya jAtAvekavacanattvAt-bharatakSetragatAnAM manuSyANAmityarthaH 'ekkatIsAe joyaNasahassehi' ekatriMzatA yojanasahajaiH 'ahiM ekkatIsehiM joyaNasaehi' Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptisUtre aSTabhirekatriMzairekatriMzatAsahitaiH yojanazataiH 'tIsAe sadvibhAgehiM joyaNassa' triMzatA ca SaTibhAgairyojanasya (3183130) 'sUrie' sUrya : 'cakkhupphAsaM' cakSuH sparI cakSurviSayagocaraM 134 'haM' zIghram 'Agacchara' Agacchati prApnoti / asmin sarvabAhyamaNDale sUryasya saMcaraNasamaye divaso dvAdazamuhUrtta pramANo bhavati / divasasya cArthena yAvaH parimitaM kSetraM vyAptaM bhavati tAvatparimite kSetre vyavasthita udayamAnaH sUrya upalabhyate / dvAdazAnAM muhUrttAnAmadhe SaDmuhUrttA bhavanti tato yadasmin maNDale muhUrtagatiparimANaM paJcottarazatatryAdhikAni paJcasahasrayo - janAni paJcadaza ca SaSTibhAgA yojanasya (5305 15 etat SaDbhirguNane samAyAti yathoktaM dRSTa 60 pathaprAptatA parimANamiti / 'tayA NaM' tadA khalu 'uttama kaTTapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThA samuhuttA rAI bhavara' aSTAdazamuhUrttA rAtri rbhavati, tathA 'jahaNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhava3' dvAdazamuhUrtto divaso bhavati / 'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathamaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'prajjavasANe' paryavasAnam - antimamahorAtra miti // sU0 2 || proktamidaM sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNaviSayakaM prathamaM SaNmAsam, atha sarvAbhyantaramaNDale sUryasya pravezaviSayakaM dvitIyaM SaNmAsaM procyate - 'se pavisamANe sUrie' ityAdi mUlam - se pavisamANe sarie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie bAhirANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca 2 joyaNasahaspAI tiNNi ya cauruttarAI joyaNasayAI sattAvaNNaM ca sahibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM iha gayassa maNUsassa ekkatIsAe joyaNasahassehiM navahiM ya solasuttarehiM joyaNasaehiM egUNa cAlIsA sahabhAgehiM joyaNassa, sadvibhAgaM ca egasahihA chettA sahIe cuNiyAbhAgehiM sarie cakkhuphAsaM hacvamAgacchai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasadviAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTTibhAgamuhutterhi ahie / se pavisamANe sUrie doccasi ahoratasi bAhiraM tacca maMDala usaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie bAhiraM tacca maMDala uvasaMkamitA cAraM carai tathA NaM paMca joyaNa sahassAI tinniya cauttarAI joyaNasayAI eguNavattAlIsaM ca sadvibhAge joyaNassa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptiprakAzikA TIkA prA02-3 03 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 135 emmege| muhattaNaM gacchai tayA NaM ihAyassa maNUsassa egAhiehi battIsAe joyaNasahasse hiM egaNagAe ya sadribhAgehi joyaNasya, saTThibhAgaM ca egaDhihA chettA tevIsAe cuNNiyAmAgehiM mUrie cakkhupphAsaM yamAgacchai tayA gaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauti egasahibhAgamuhuttehi UNA. duvA samuhutte divase bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhuttehi ahie evaM khalu eNa uvAeNaM pasamANe sUrie tayANaMtarAbho tayANaMtaraM maMDalAmo maMDalaM saMkramamANe saMkamamANe aTThArasa 2 sadvibhAge jAyaNassa egamege maMDale muhuttA NicuDDhemANe 2 sAiregAI paMcAsII 2 joyaNAiM purisacchAyaM abhivuDDhemANe : gavvamaMtara maMDalaM uvasaMkaritA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvarzakasittA cAraM cara tayA NaM paMca joyaNasahasmAiM doNNi ya ekkAvaNNe joyaNasayAiM gUNatIsaM ca sahibhAge jo Nassa egamegeNaM mudutteNa gacchai tathA NaM ihagayassa ra zasassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehiM ekkavasAe ya saTThibhAgehi joyaNassa sUrie cakkhuphAsaM havyamAgacchai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkora e advArasa muhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM doc ummAse / esa paM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM Aicce saMvacchare / esa NaM gaiccasaMvaccarasma pajjavasANe ||suu0 3 // !! vitiyassa pAhuDassa taiyaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 2 // 3 // // bitiya pAhuDaM samattaM // 2 // chAyA sa pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtre bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati dA khalu gaJcayojanasahasrANi zrINi ca caturuttaNi yojanazatAni, saptapaJcAzataM ca raSTibhAgAna yojanasya ekaikera muhUrtana gacchati tadA khalu ihagatasya manuSyasya ekatriMzatA yojanasahanaiH navabhizca poDazottarai yojanazataiH ekonacatvAriMzatA SaSTi bhAgaijinasya, paSTibhAgaM ca ekaSaSTidhA chittvA SaTyA cUNikAbhAgaiH sUryaH cakSuH sparza havyamAga chati, tadA khalu aSTAdazahUrtA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhartAbhyAm UnA dvAdazamurtI divaso bhavati dvAbhyAmeka.STibhAgamuhUrtAbhyAm adhikaH / sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre bAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tA khalu paJca yojanasahasrANi zrINi ca caturuttarANi yojanazatAni ekonacatvAriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhattena gacchati, tadA khalu iha gatasya manuSyampa ekAdhikaiH dvAtriMzatA yojanasadauH ekonapaJcA. zatA ca pTibhagai ryojanasya SaSTibhAgaM ca ekaSaSTidhA chittvA trayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati catubhirekaSaSTibhAgamu Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra hUtaiH UnA, dvAdazamuhUtau divaso bhavati catubhirekaSTibhAgamuhUtaradhikaH / evaM khalu patena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAt maNDalaM saMkrAman 2 aSTAdaza aSTAdazaSaSTibhAgAn yojanasya pakakasmin maNDale muhUrtagati nirvardhayan 2 sAtirekANi paJcAzIti 2 yojanAni puruSacchAyAm abhivardhayan 2 sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJcayojanasamrANi dve ca ekapaJcAzate yojanazate ekonatrizataM ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrtena gacchati tadA khalu ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasahanaiH dvAbhyAM ca triSaSTAbhyAM yojanazatAbhyAM ekaviMzatyA ca SaSTibhAgairyojanasya sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrvA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat skhala dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa khalu AdityaH saMvatsaraH / patat khalu AdityasaMvatsarasya paryavasAnam / sU0 3 / dvitIyaprAbhRtasya tRtIyaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam / 2-3 / dvitoyaM prAbhRtaM samAptam // 2 // vyAkhyA- 'se' saH 'pavisamANe' pravizan sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'doccaM chammAsaM' dvitIya divasavRddhirUpaM SaNmAsam 'ayamANe' ayan prApnuvat ,paMDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM sarva bAhyamaNDalAdanantaraM sarvAbhyantaragamanamArgasthitaM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'bAhirANaMtaraM maMlalaM' bAhyAnantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA skhalu 'paMcajoyaNasahassAI' pazcayojanasahasrANi pazcasahasrayojanAni 'tiNNi ya ca uttarAI joyaNasayAI trINi ca caturuttarANi yojanazatAni sattA paNNaM ca saTri bhASa jo yaNasya saptapaJcAzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya (530457) egamegeNaM muhuttaNaM gacchaI' ekaikena muhUrtena gacchati / tathAhi-atramaNDale pari dhiparimANaM--saptanavatyadhika dvizatottarASTAdazasahasrAdhika trilakSa yojanAni (318217) / tato 'syAH saMkhyAyAH prAguktayuktyA SaSTayA bhAgo hriyate tadA labdhaM yathoktaM muhUrtagatiparimANam (5304-7) atha dRSTipathaprAptatAparimANamAha- tayANaM' ityAdi / 'tayA NaM' tadA khalu 'ihagayassa maNUsassa' ihApi pUrvavajjAtAvekavacanaM tata ihagatAnA bharatakSetrasthitAnAM manuSyANAm 'ekkatIsAe joyaNa sahassehi' ekatriMzatA yojanasahatraiH 'navahi ya solamuttarehiM joyaNasaehi' navabhizca SoDazottarairyojanazataiH, 'egaNacattAlIsAe sadvibhAgehiM joyaNassa' ekona catvAriMzatASaSTibhAgaiyojanasya 'saTThibhAgaM ca egadvihA chettA' SaSTibhAgaM ca ekaSaSTidhA chittvA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA02 sU0 3 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 137 tatsattaiH 'saTTIe cuNNiyAbhAgehi' SaSTyA cUrNikAbhAgaiH (31916 2069) 'sarie sUryaH 'cakkhupphAsaM' cakSuH sparza 'havvamAgaccha' havyamAgacchati-cakSurgocarI bhavatItyarthaH / kathamiti darzyate-sUryasyAsmin maNDale prathame'horAtre saMcaraNasamaye dvAbhyAM muhUttaikaSTibhAgAbhyAmadhiko dvAdaza muhUtrto divaso bhavati, tato dvAdazAnAM divasamuhUrtAnAma) kriyaye tadA jAtAH SaD muhUrtAH dvayormuhUrtakabhAgayorardhako muhUrta kaSaSTibhAgazca tataH SaD muhUrtAH ekazca muhUrta kaSaSThibhAgaH (6) iti jAtam / tata eSAM sarveSAmekaSaSTibhAgAnayanArthametAn SaDapi muhUrtAn ekaSaSTyA guNayitvA ekaekaSaSTibhAgastatrAdhikatvena prakSipyate tato jAtAni saptaSaSTayuttarANi trINi zatAni (367) / tataH sarvabAhyamaNDalAdagretane dvitIye maNDale yatparidhiparimANam-saptanavatyadhikadvizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojanasaMkhyakam-(318297) tat ebhirdivasamu i'inAmekaSaSTibhAgaiH saptaSaSTayuttaratrizata (367) saMkhyakairguNyate jAtA ekAdaza koTayaH, aSTaSaSTilakSAH, caturdazasahasrANi, navanavatyadhikAni navazatAni ca (11, 68, 14, 999) asyAH saMkhyAyA ekaSaSTiguNitayA SaSTayA SaSTayadhika SaT trizacchatarUpayA (3660) bhAgo hiyate / hRte ca bhAge labdhAni SoDazottaranavazatAdhikAni ekatriMzat sahasrANi (31916) / uddharanti, zeSANi ekonacatvAriMzadadhikAni caturvizatizatAni (2439) / ebhiryojanAni nAyAnti tato'sya SaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTayA bhAgo hiyate, labdhA ekonacatvAriMzat SaSTibhAgAH, zeSA sthitAH SaSTiH te ca ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH, tathA cAGkataH-(31916-17) ityAyAtaM--yathoktaM cakSuHpathaprAptatAviSayaM parimANam 'tayA NaM' tadA khala sUryasya sarvabAhyAnantarAktinadvitIyamaNDalacArakAle khalu 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrttA 'rAI bhavai' rAtrirbhavati, sA 'dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM' dUbhyAmekaSaSTibhAgamumuhUrttAbhyAm 'UNA' UnA hInA bhavati, / 'duvAlasamuhutto divaso bhavaI' dvAdazamuhatoM divaso bhavati, sa ca 'dohiM egasahibhAgamuhuttehiM dvAbhyAmekaSTibhAgamuhartAbhyAm 'ahie' adhiko bhavati / tathA 'se' saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan sarvabAhyAna ntarAktina dvitIyasmAt maNDalAdane gacchannityarthaH 'sUrie' sUryaH 'doccaMsi ahoratasi' dvitIye'horAtre 'bAhiraM' bAhyaM bAhyamArgaprAptatvAd bAhyaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM sarvabAhyamaNDalamAzritya tRtIyasthAnagataM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' u5 'kamya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'bAhiraM taccaM maMDalaM' bAhyaM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA 6061 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 candrazatisUtre cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'paMcajoyaNasahassAIM ' paJcayoja - nahasahasrANi paJcasahasrayojanAni 'tinni ya cauttarAI joyaNasayAI' trINi ca caturuttarANi yojanazatAni 'egUNacattAlIsaM ca saTTibhAge joyaNassa' ekonacatvAriMzataM ca SaSTi bhAgAn yojanasya (5304 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrttena 'gacchai' gacchati / atra maNDale paridhiparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi ekonAzItyadhikazatadvayottarANi (318279) asya SaSTyA bhAge hRte labhyate yathoktaM muhUrttagatiparimANam (5304he.) iti / 'tayA NaM' tadA khalu 'iha gayassa maNUsassa' iha gatasya manuSyasya bharatakSetrasthita 60 39 76 manuSyAnAmityarthaH 'egAhiehiM battIsAe joyaNasahasse hiM' ekAdhikaiH dvAtriMzatA yojanasahasraiH 'guNapaNNA ya sahibhAgehiM joyaNassa' ekonapaJcAzatA ca SaSTibhAgairyojanasya, 'saTTibhAgaM ca egasaTThihA chettA' SaSTibhAgaM ca ekapaSTidhA chittvA SaSTibhAgasyaikaSaSTidhA chedanaprAptaiH ' tevIsAe cuNNiyAbhAgehiM' trayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH (3201'cakkhuphAsaM' cakSuH sparza 'havvamAgacchai' havyamAgaJchati / tathAhi 196022) 'ripa' sUryaH sUryasya pravezasamaye'tra tRtIyamaNDale divasaH muhUttai kaSaSTibhAgacatuSTayAdhiko dvAdazamuhU2 pramANo divaso bhavati, tasyArdhaM SaDmuhUrttAH dvAbhyAM muharte kaSaSTibhAgAbhyAmadhikaH (mu. 6--- 62 tata ekaSaSTibhAgakaraNArthaM SaDapi muhUrttA ekaSaSTayA guNyante jAtA SaT SaSTyadhikAni trINi zatAni (366) atra dvAvekaSaSTibhAgau prakSipyete tato jAtamaSTaSaSTyadhikaM zatatrayam (368 ) guNakasaMkhyA vijJeyA / tato'smin tRtIyamaNDale paridhiparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi ekonAzItyadhike dve zate ca (318279) ete guNyAkA jJAtavyAH / pUrvasampAditaguNakasaMkhyA (368) guNyAGkAH (318279) guNyante jAtAni ekAdaza koTayaH, ekasaptatirlakSANi, SaDviMzatiH sahasrANi dvisaptatyadhikAni SaT zatAni ca - (191-71-26-672) / tatazca SaSTirekaSaSTayA guNyate tadA SaSTayadhikaSaT trizat zatAni (3660) jAyante, anena bhAgo - hriyate, hRte ca bhAge labdhAni dvAtriMzatsahasrANi taduparyekaM ca ( 32001) zeSatayA dvAdazottarANi trINi sahasrANi (3012 ) samuddharanti / eteSAM SaSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate 49 labdhA ekonapaJcAzat SaSTi bhAgAH trayoviMzatizca ekasya SaSTibhAgasya satkA eka Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJapti prakAzikA TIkA prA02-3 sU03 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 139 ghaSTibhAgAH 23) sarvasaMkhyA - ( 32001 - 49 23) 61 60 61 iti / 'tayA NaM' tadA pUrvokte sUryasya cakSuHsparzasamaye khalu 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu sA 'naurhi egasadvibhAgamuhutterhi UNA' caturbhire kaSaSTi bhAgamuhttaiH UnA hInA bhavati 'duvAlasamuhutto' divaso bhavaH' dvAdazamuhUrttA divaso bhavati saca 'cauhiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahie' caturbhire kaSaSTibhAgamuhUrteradhiko bhavati / athA caturAdi maNDaleSu cAtidezamAha - ' evaM khalu' ityAdi ? ' evaM ' evam - anena prakAreNa khalu nizcitam 'eeNa' etena pUrvapradarzitena 'uvAraNa' upAyena vidhinA 'pravisamANe' pravizan tattadabhyantara caturAdi maNDalAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUrya : ' tayANaMtarAo tayANaMtaraM tadanantarAt tadanantaraM 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalam ekasmAt maNDalAd dvitIyaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' - saMkrAman 2 agre'gre gatiM kurvan 'aTThArasaaTThArasa' sadvibhAge joyaNassa' pratimaNDalamaSTAdazASTadazaSaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAn, nizcayataH kiJcinnyUnAn 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale pratyekamaNDale 'muhuttagaI' muhUrttagatim atra saptamyarthe dvitIyA prAkRtatvAt tena muhUrttagatau - muhUrttagatiparimANe 'NivvuDDhemANe 2 nirvardhayan 2 hApayan 2 parirayamadhikRtya hA nisadbhAvAt 'sAiregAI' sAtirekANi kizcidadhikA 'paMcAsIiM joyaNAI' paJcAzItiM yojanAni ' purisacchAyaM' puruSacchAyAm atrApi saptamyarthe dvitIyA bhAvAd puruSacchAyAyAM dRSTipathaprAptArUpAyAm 'abhibuDDhamANe 2' abhivardhayan 2 'savvabbhaMtaraM maMDala' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / atra tRtIyamaNDalAdArabhya sarvAbhyantaramaNDalaM dvayazItyadhikazatatamaM bhavati tatazcaturthamaNDalAdArabhya ekAzItyadhikazatatamamaNDalaparyantaM hApanAbhivardhanaprakAraH pUrvoktayuktyA svayamUhanIyaH / vistarato vyAkhyA ca sUryaprajJaptisutrasya matkRtAyAM sUryajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM vilokanIyA / atha sarvAbhyantaramaNDalasya paNitaprakAraH pradarzyate, tathAhi - yadA tu sarvAbhyantara maNDale sUryazcAraM carati tadA yadi dRSTipathaprAptatAviSayakaM pariNAmaM jJAtumiSyate tadA SaTtriMzat ( 36 ) dvayazItyadhikazatena (182) guNyate tRtIyamaNDamadhikRtya sarvAbhyantaramaNDalasya dvayazItyadhikazatatamasaMkhyakatvAt / tato guNane jAtAni dvipaJcAzadadhikAni paJcaSaSTizatAni (6552) eSAmekaSaSTyA bhAgo hriyate labdhaM saptottaramekaM zataM (107 STibhAgAnAm Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadraprajJaptisUtre zeSa paJcaviMzatirekaSaSTibhAgAH (25)etaJca paJcAzItiyoMjanAni navaSaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH (85-67) ityevaM rUpAt dhruvarAzerapakRSyate jAtAni pazcAt tryazItiyojanAni, dvAviMzatiH SaSTiH bhAgA yojanasya, ekasya SaSTi bhAgasya satkAH paJcatriMdekaSaSTibhAgAH (83- 25 / atra yat SaTtriMzat 2 ekaSaSTibhAgAH proktAste paramArthataH kalayA nyUnA labhyante iti prAgevoktam, tacca kalAnyUnatvaM pratimaNDalaM bhavat 2 yadA dvayazItyadhikazatatame maNDale ekatra piNDitaM kriyate tadA aSTaSaSTirekaSaSTi bhAgA labhyante / tata ete'pi bhUyaH prakSipyate tato jAyate-tryazItiryojanAni trayoviMzatiH SaSTibhAga yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAH dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH(835/-) iti / eteSu sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM saMyojyate, taccasaptacatvAriMzatsahasrANi ekonAzItyadhikamekaM zataM ca yojananAm saptapaJcAzat SaSTiH bhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkA ekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH (47179 - ityevaMrUpamasti / etasya saMyojane bhavati yathoktaM sarvAbhyantare maNDale dRSTipathaprAptatA parimANam-saptacatvAriMzat sahasrANi triSaSTayadhikaM zatadvayaM yojanAnAm, ekaviMzatizca SaSTi bhAgA yojanasya (47263 -)iti / etaccAne sUtrakAraH svayaM pradarzayiSyatIti / evaM dRSTipathaprAptatAyAM katipayeSu maNDaleSu paJcAzIti yojanAni sAtirekANi, ataneSu caturazIti yojanAni, paryante yathoktAdhikasahitAni tryazItiM yojanAni abhivardhayan 2 tAvad vaktavyaM yAvat sUryaH sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati / tadeva sUtre darzayati 'ta' jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA khalu 'rie' sUryaH 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA 'cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'paMcayojaNasaha ssAI' paJcayojanasahasrANi 'doNNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI dve ekapaJcazate yojanazate ekapaJcAzadadhike dve zate yojananAm 'egaNatIsaM ca sadvibhAge joyaNassa' ekonatriMzataM caSa STibhAgAn yojanasya (5251-29, egamegeNe' muhutteNaM ekaikena muhUrtena 'gacchai' Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 2-3 ma03 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 141 gacchati calati, 'tayA NaM tadA khalU 'ihagayassa maNUsassa' ihagatasya manuSyasya jAtAvekavacanAt bharatakSetrasthitAnAM manuSyANAM 'sIyAlIsAe joyaNasahassehi' sapta catvAriMzatA yojanasahanaiH 'dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehi' dvAbhyAM ca triSaSTAbhyAM triSaSTayadhikAbhyAM yojana zatAbhyAM triSaSTayadhika dvizatayojanaiH 'ekkavosAe saThibhAgehiM joyaNassa' ekaviMzatyA SaSTi bhAgairyojanasya (47263 25) 'rie' sUryaH 'cakkhupphAsa' cakSuHsparza dRSTigocaratAM 'ivvamAgacchai' havyamAgacchati zIghra prApnoti, 'tayA gaM' tadA khalu uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSatA sampannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTTarasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtribhavati / etacca muhUrtagatiparimANaM dRSTipathaprAptatAparimANaM ca yat pUrvameva pradarzitaM tattu sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNaprArambhaviSayakaM pradarzitam atra tu sUryasya sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaprAptiviSaya kamiti nAtra punarukteH zaMkA'pIti / athopasaMhAra mAha 'esa gaM docce chammAse etat khalu dvitIyaM SaNmAsam 'esa NaM etat khalu doccassa chammAsassa' dvitIyasya SaNmAsasya 'pajjabasANe' paryavasAnam-antimamahorAtram 'esa gaM' eSa khalu 'Aicce saMvacchare' AdityaH saMvatsaraH sampUrNo jAtaH / 'esa gaM' etat khalu 'Aicca saMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-samAptidivaso'sti // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dvitIyaprAbhRtasya tRtIyaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 2-3 // dvitIyaM mUlaprAbhRtaM samAptat // 2 // // zrIrastu // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyaM prAbhRtaM prArabhyate gataM dvitoyaM mUlaprAbhRtam, tatra sUryaH tiryak kathaM gacchatItyuktam / saMprati tRtIyamArabhyate, atra 'candrau sUryo ca kiyatkSetra prakAzayanti ?' ityetadviSayaM pradarzayannAha-'tA kevaiyaM' ityAdi mUlam --tA kevaiyaM khettaM caMdamasariyA obhAseMti ujjoveMti ta ti pagAseM ti Ahiteti vaejja tattha khalu imAo bArasapaDivattIo pannattAo, taM jahA-tatthege evamAhaMsu-tA egaM dIvaM egaM samudaM caMdimasUriyA obhAse ti ujjoveMti taveMti pagAseMti ege evamAhaMsu // 1 // ege puNa ebamAiMsu-tA tiNi dIve tiNNi samudde caMdi masUriyA obhAseMti 4 ege evamAhaMsu / 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA addhacautthe dIve. addhacautthe samudde caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 3 / ege puNa evamAhaMsu tA sattadIve satta samudde caMdimamUriyA obhAti 4, ege evamAhaMsu / 4 / ege puNa evamAhaMsu-tA dasadIve dasasamudde caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 5 / ege puNa evamAhaMsu tA vArasa dIve vArasasamudde caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege eva mAhaMsu / 6 / ege puNa evamAhaMsu-tA vAyAlIsaM dIve vAyAlIsaM samudde caMdimasariyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu 7 / ege puNa evamAhaMsu-tA bAvattari dIve bAvattari samudde caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 8 / ege puNa evamAhaMsu-tA bAyAlIsaM dIvasayaM bAyAlIsaM samudasayaM caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 9 / ege puNa evamAhaMsu-tA bAvattari dIvasayaM vAvattari samudasayaM caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 10 / ege puNa evamAhaMsu-tA vAyAlIsa dIvasahassaM bAyAlIsaM samuddasahassaM caMdamasariyA obhAseM ti 4, ege evamAhaMsu / 11 / ege puNa evamAhaMsutA bAvattari dIvasahassaM bAvattari samuddasahassaM caMdimasUriyA obhAseMti ujjoveMti taveMti pagAseM ti, ege evamAhaMsu / 12 / vayaM puNa evaM vayAmo-ayaM NaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamudANaM jAva parikkheveNaM paNNatte / se NaM egAe jagaIe savyo samaMtA saMparikkhitte / sA NaM jagaI aTThajoyaNAI uDU uccattaNa paNNattA evaM jahA jaMbuddIvapaNNattIe taheva niravasesaM jAva evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve codasa salilAsayasahassA, chappaNNaM ca salIlAsahassA bhavaMtItimakkhAyaM / jaMbuddove dIve paMca cakabhAgasaMThie Ahie tti vaejjA, tA kahaM jaMbudIve dIve paMcacakkabhAgasaMThie Ahie tivaejjA ? tA jayA NaM ee duve sUriyA savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM jambuddIvassa dIvassa tiNi paMcacakkabhAge Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA-3 sU0 1 candrasUryAyoH prakAzakSetra nirUpaNam 143 obharseti ujjoveMti taveMti pabhAseti, taM jahA - ege vi sUrie egaM divaDhaM paMcacakabhAgaM omAsei ujjove tavei pagAsei, ege vi sUrie egaM divaDa paMca cakabhAgaM omAse ujjave tavei pagAsei tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhava, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM ee duve khariyA santravAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM jabuddIvassa dIvassa doNi paMca cakabhAge obhAti ujjoveMti taveMti pagAseMti / tA ege visUrie egaM paMcacakkabhAgaM obhAsei ujjave tave pagAsei tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavara, jahaNae duvAlasamuhutte divase bhavai // sU0 1 // chAyA - tAvat kiyatkaM kSetra candrasUryA avabhAsayanti udyotayanti tApayanti prakAzayanti ( atra kim ) AkhyAtam ? iti vadet / tatra khalu imA dvAdaza pratipattayaH prajJaptAH tadyathA tatraike pavamAhuH tAvat pakaM dvIpam ekaM samudraM candrasUryA avabhAsayanti udyotayanti tApayanti prakAzayanti eke evamAhuH || eke punarevamAhuH tAvat trIn dvIpAn trIn samudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4 pake evamAhuH |2| eke punarevAmAhuH tAvat arddharthAn dvIpAn ardhacaturthAn samudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH | 3 | eke punarevavAhaH tAvat saptadvIpAn saptasamudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, pake evamAhuH || pake punarevamAhu:- tAvat dazadvIpAn dazasamudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke pavamAhuH 5 eke punarevamAhuH tAvat dvAdazadvIpAn dvAdazasamudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH || eke punarevamAhuH tAvat dvicatvAriMzataM dvIpAn dvicatvAriMzataM samudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH | 7| eke punarevamAhuHtAvat dvAsaptati dvIpAn dvAsaptatiM samudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH [8] eke punarevamAhuH tAvat dvAcatvAriMzataM dvIpazataM dvicatvAriMzataM samudrazataM candrasUryA avabhAsayanti 4 eke pavamAhuH | 9| eke punarevamAhuH tAvat dvisaptatiM dvIpazataM dvisatati samudrazataM candrasUryA avabhAsanti 4, eke pavavamAhuH | 10| eke punarevamAhuH tAvat dvicatvAriMzataM dvIpasahasraM dvicatvAriMzataM samudrasahasraM candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH ||11| eke punarevamAhuH - tAvat dvisaptatiM dvIpasahasraM dvisaptati samudrasahasraM candrasUryA avabhAsayanti udyotayanta tApayanti prakAzayanti, page evamAhuH // 12 // vayaM punarevaM vadAmaH - ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM yAvat parikSepeNa prajJaptaH / sa khalu ekayA jagatyA sarvataH samantAt saMparikSiptaH / sA skhalu jagatI aSTa yojanAni urdhvamuccatvena prajJaptA evaM yathA jambUdvIpaprajJaptyAM tathaiva niravazeSaM yAvat pabameva pUrvApareNa, jambUdvIpe dvIpe caturdaza salilAzatasahasrANi SaT paJcAzacca salilA sahasrANi (1456000) bhavatIti AkhyAtam / jambUdvIpo dvIpaH paJcacakrabhAgasaMsthitaH AkhyAta iti vadet / tAvat kathaM jambUdvIpo dvIpaH paJcacakrabhAgasaMsthita AkhyAtaH ? iti vadet tAvat yadA khalu patau dvau sUryo sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre tadA khalu jambUdvIpasya dvIpasya trIn paJcacakrabhAgAn avabhAsayataH uddyotayataH tApayataH prakAzayataH, tadyathA-eko'pi sUrya: eka dvayadhaM (dvitIyAdha-sA meka) paJcacakrabhAgam ava. bhAsayati 4, eko'pi sUryaH dvayadhaM (dvitIyAdhaM-sArddhameka) paJcacakrabhAgam avabhAsayati uddyotayati tApayati prakAzayati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / tAvat yadA khalu etau dvau sUryo prarvabAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu jambUdvIpasya dvIpasya dvau paJca cakravAlabhAgAn avabhAsayataH uddyotayataH tApayataH prakAzayataH / tAvat eko'pi sUrya ekaM paJca, cakrabhAgam avabhAsayati udyotayati tApayati prakAzayati / tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, jaghanyako dvAdazamuhUtau divaso bhavati sU0 1 // // candraprajJaptyAM tRtIyaM prAbhRtaM samAptam // 4 // vyAkhyA-'tA kevaiyaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'kevaiyaM' kiyatkaM kiyatparimitaM kSetraM 'caMdimasUriyA' candrasUryAH bahuvacanaM ca jambUdvIpe candradvayasUryadvayasadbhAvAt 'obhAseMti' avabhAsayanti, tatra avamAsastu jJAnasya pratibhAso'pi bhavedititannirAkartumAha-'ujjoti' uddyotayanti, 'dyutirdIptau' iti dhAtoH preraNAyAM rUpama-dIpayantItyarthaH, 'taveMti' tApayanti, etat candre kathaM ghaTate tasya zItarazmitvena prasiddhatvAta, tatrAha-candraprakAze'pi Atapazabdasya loke vyavahAro dRzyate, uktazca "candrikA kaumudI jyotsnA, tathA candrAtapaH smRtaH // " iti koSavacanAt AbhAsasahitaM kurvantItyarthaH, tathA 'pagAseM ti' prakAzayanti svatejasA prakAzayukta kurvanti ? prAya ekArthikA ime dhAtavaH, dezabhedAt sarvadezIyAnAmavabodhArtha prayuktA iti vijJeyam' AhitaM' AkhyAtam he bhagavan bhavanmata etadviSaye kimAkhyAtam ? 'ti' iti 'vaejjA' vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! ASatvAd vadet, iti sthAne vadatu, iti takArakhyatyayaH karttavyaH / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnetadviSaye paratIthikAnAM mithyAbhAvapradarzanAya prathamaM teSAM pratipattIH pradarzayati-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra candrasUryANAM kSetrAvabhAsanavicAre khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH 'bArasa' dvAdaza 'paDibattIo' pratimattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA 'tattha' tatra teSu dvAdazasu pratipattivAdiSu madhye 'ege eke kecana prathamAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha-'tA' tAvat 'caMdimamorayA' candrasUryo, prAkRte dvivacanasthAne bahubacanaM bhavati tatra dvivacanAbhAvAt, taduktam-"bahuvayaNeNa duvayaNaM' iti / atra candrasUyau iti dvivacanaM teSAM paratIrthikAnAM mate ekasya candrasya ekasya ca sUryasya mAnyatA sadbhAvAt etau candrasuyau 'egaM dIvaM' eka dvIpaM "egaM samudaM ekaM samudraM ca 'obhAseMti' avabhAsayataH 'ujjoveti udyotayataH 'taveMti' tApayataH 'pagAseMti' prakAzayataH / 'ege' eke ime prathamAstIrthAntarIyA 'evaM pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / 1 / evamagre'pyekAdazasvapi pratipattiSu yojanA kartavyA, vyAkhyAtu chAyAgamyA'to na Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - candranaptiprakAzikATIkA prA03 sU01 candrasUryayoH prakAzakSetranirUpaNam 145 viviyate / vizeSastu' khalvetAvAneva, tathAhi-dvitIyAH pratipattivAdinazcandrasUryayoravabhAsanAdiviSaye trIn , dvIpAn trIn samudrAna kathayanti / / tRtIyA arddhacaturthAn sArdhAn trIn dvIpAn sArddhAn trIn samudrAn 3, caturthAH saptadvIpAn saptasamudrAn 4, pazcamAH daza dvIpAn dazasamudrAn 5 SaSThAH dvAdazadIpAn dvAdazasamudrAn 6, saptamA dvicatvAriMzataM dvIpAn dvicatvAriMzataM samudrAn 7, spaSTamA dvisaptatiM dvIpAn dvisaptatiM samudrAn , navamA dvicatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAn dvIpAn dvicatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAn samudrAn 9, dazamAH dvisaptatyadhikazatasaMkhyakAn dvIpAn dvisaptatyadhika zatasaMkhyakAn samudrAn 10, ekAdazA dvicatvAriMzadadhikasahasrasaMkhyakAn dvIpAn dvicatvAriMzadadhikasahasrasaMkhyakAn samudrAn 11 dvAdazAH dvisaptatyadhikasahasrasaMkhyakAna dvIpAn dvisaptatyadhikasahasrasaMkhyakAMzca samudrAn candrasUryau avabhAsayataH, udyotayataH, tApayataH prakAzayata iti kathayanti / iti dvAdazapratipattisvarUpam / sAtha bhagavAna svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu atra punaH zabdastvartha evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH-kathayAmaH 'ayaNNaM' ayaM lokaprasiddhaH skhala 'jambUddIve dIve' 'jambUdvIpo dvIpaH madhyamambUdvIpaH 'savvadIvasamudANa' sarvadvIpasamudrANAM madhyasthitaH sarvalaghuH 'jAva' yAvat 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinAM 'paNNatte' prajJaptaH / asya varNanamAdau pradarzitam / 'se NaM' sa khalu jambUdvIpo dvIpaH 'egAe jagaIe' ekayA jagatyA 'savao samaMtA' sarvataH samantAt 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH pariveSTito vartate / 'sA NaM jagaI' sA skhalu jagatI 'taheva jahA jaMbRddIvapannattIe' tathaivAsti yathA yena prakAreNa jambUdvIpaprajJaptyAM kathitam / kiyatparyantaM kathanIyamityAha-'jAva' yAvat 'evAmeka savvAvareNaM' evameva sapUrvApareNa pUrvAparasahitena / 'jaMbUddIve dIve' jambUdIpe dvIpe 'coisa salilAsaya sahassA' caturdazasalilAzatasahasrANi salilAnAM caturdazalakSANi, 'chappannaM ca salilAsahassA' SaT pazcAzacca saritsahasrANi SaT paJcAzatsahasrANi salilAnAM saritAM nadInAmityarthaH (1456000) 'bhavaMti' bhavanti-santi 'iti makkhAyA' ityAkhyAtaM bhagavateti / vizeSajijJAsubhirjambUdvIpaprajJaptisUtrameva draSTavyamiti / 'jaMbUddIve NaM dIve' jambUdvIpaH svala dvIpo'sau 'paMca cakkabhAgasaMThie' pazcacakrabhAgasaMsthitaH paJcabhiH cakrabhAgaiH cakravAlabhAgaiH saMsthitaH paJcacakravAlasaMsthAnasaMsthita ha yathaH / 'Ahite' mAjhyAto mayA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti / evaM bhagavatA prokte gautamaH punaH pRcchati-'tA kaha' ityAdi / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena kAraNena he bhagavan ! bhavatA 'jaMbUhIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH 'paMca cakkabhAgasaMThie Ahie' paJca Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptisUka cakrabhAgasaMsthitaH mAkhyAtaH ! 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA jayANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ee' etau pravacanavetRNAM prasiddhau 'duve sarie' do samuditau sUryo 'sayabhaMtaraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carataH 'tayA gaM' tadA khalu 'jaMbuddIbassa dovassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'tiNNi paMca cakkabhAge' trIn paJca cakrabhAgAn paJcacakravAlabhAgAn 'omAseti' avabhAsayataH 'ujjoti' udyotayataH 'taveMti' tApayataH, 'pagAseMti' prakAzayataH 'taM jahA' tadyathA-tathAhi-'ege vi sUrie' eko'pi sUryaH ekastu sUryaH 'ega divaDDe' ekaM paripUrNamekaM dvaya, dvitIyAdhai ca sAzrUkamityarthaH 'paMca cakkabhArga' paJca cakrabhAga paJcamaM cakravAlabhAgam ayaM bhAvaH-ekaM paJcamaM cakrabAlabhAgaM dvitIyasya paJcamasya cakrabAlabhAgasyArdhena sahitam 'obhAsei ujjovei tavei pagAsei' avabhAsayati udghotayati tApayati prakAzayati / 'ege vi' sUrie' ekastu aparaH sUryaH 'ega divaiDhaM' ekaM tadanyaM paripUrNamekaM dvayargha dvitIyamadhaM ca sArdhamekamityarthaH paMca cakkabhArga' paJcamaM cakravAlabhAgam 'obhAseI' 4, avabhAsayati udyotayati tApayati prakAzayati / ayaM bhAvaH anayoIyoH sUryayoH prakAzitabhAgamIlane paripUrNa bhAgatrayaM prakAzyaM bhavati / ayamAzayaH-jambUdvIpagatAnAM paJcAnAM cakravAlAnAM SaSTayadhikaSaTzattottarasahanatrayabhAgAH(3660) kalpyante, tasya paJcabhAgakaraNArtha pazcabhirbhAgo hiyate labdhAni dvAtriMzadadhikAni saptazatAni (732) 'ega divaDhaM' iti kathanAt iyaM saMkhyA sArdhA kriyate tadA jAtamaSTAnavatyadhika sahasramekam (1098) tataH sarvAbhyantaramaNDale vartamAna eko'pi sUryaH SaSTayadhikaSaTzatocara sahasratraya (3660) saMkhyakAnAM bhAgAnAM madhyAt aSTAnavatyadhikaikasahasra (1098) parimitaM bhAgam avabhAsayati / evamaparo'pi sUryaH-aSTAnavatyAdhikaikasahasra (1098) parimitaM bhAgam avabhAsayati, ubhayoryogakaraNe jAtAni SaNNavatyadhikAni ekaviMzatizatAni (2196) / etatparimitabhAga cakravALaprakAzyamAnaM labhyate zeSaM catuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) parimitabhAge'ndhakAro labhyate, tadA ca paJca cakravALabhAgamadhyAt dvau cakravAlabhAgau rAtriH, trayazcakravAlabhAgAH divasaH / tathAhi-ekato'pi ekaH paJcamo bhAgo dvAtriMzadadhikasaptazata(732) bhAgA rAtriH, aparato'pi ekaH paJcamo bhAgo dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgA rAtriH / dvayormIlane jAtAni catuSSaSTayadhikAni caturdazazatAni (1464), etatparimito'ndha. kArabhAgo labhyate / zeSAH SaNNavatyadhikaikaviMzatizata (2196) bhaagaaH| etatparimitaH prakAza bhAgo-divaso-labhyate, tataH sarveSAmandhakArabhAgAnAmudyotabhAgAnAM ca saMmelane bhavanti Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TokA prA03 sU0 1 candrasUryayoH prakAzakSetra nirUpaNam 147 SaSTyadhikAni SaT triMzacchatAni (3660) jambUdvIpasya pazcacakravAlabhAgAnAM kalpitAH sarve bhAgAH / tathAca koSThakam - sarvAbhyantaramaNDale dvayoH sUryayo prakAzabhAgAH andhakArabhAgAH sarvame - 2196 1464 3660 samprati divasa rAtripramANamAha - ' tayA NaM' ityAdi / 'tayA NaM' tadA - pUrvokta parimitaprakAzAndhakArasamaye skhallu 'uttamakadvapatte' uttama kASThA prAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosa e' utkarSakaH sarvaguruH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, 'jahaNNiyA' jadhanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuDuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / atha sarvabAhyamaNDalavaktavyatAmAha-- ' tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadAkhala 'ee dube sarie' etau dvau sUryo 'savvabAhiraM maMDaLaM uvasaMkamittA cAraM caraMti' sarvabAhyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'doNi cakkabhAge' dvau cakrabhAgau cakravAlabhAgau ' obhAseMti 4' avabhAsayataH udyotayataH, tApayataH, prakAzayataH / atha - ekaikasUryamadhikRtyAha'tA ege vi' ityAdi / 'tA' tAvat 'ege vi sUrie' tayormadhye eko'pi sUrya:- ekaH sUryaH api vAkyAlaGkAre 'egaM paMcacakkabhAgaM ekaM pazcamaM cakravAlabhAgaM dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgarUpam 'obhAsei 4' avabhAsayati, uddyotayati, tApayati, prakAzayati / evam - 'egebi sUrie' ekosparo'pi sUryaH 'egaM cakkabhAgaM' ekaM pazcamaM cakravAlabhAgaM dvAtriMzadadhikasaptazata (732) rUpam 'bhobhAsei 4' avabhAsayati, udyotayati, tApayati, prakAzayati / ayaM bhAvaH - sarvabAhyamaNDale dvayoH sUryayozcArasamaye tau samuditau dvau sUryau dvau cakravAlabhAgau catuSSaSTyadhika caturdazazata (1464) bhAgarUpau prakAzayataH, ataH sarva bAhyamaNDalacArasamaye catuSSaSTyadhika caturdazazata (1464) bhAgaparimitaH udghotabhAgo divasarUpo labhyate zeSAstrayazcakravAlabhAgAH SaNNavatyadhikaikaviMzatizata (2196) bhAgaparimito'ndhakArabhAgo rAtrirUpo labhyate, tathA caivaM sarveSAmudyotAndhakArabhAgAnAM saMmelane bhavanti SaSTyadhikAni SaT triMzacchatA ni (3660) jambUddIpabhAgAH / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre koSThakam sarvabAhyamaNDale dvayoH sUryayoH prakAzabhAgA: 1464 madhyamaNDaleSu dvayazItyadhikaikazata (182)saMkhyakeSu prAtamaNDalaM pratisUryaniSkramaNakAle bhAgadvayasya hAniH pravezakAle ca bhAgadvayasya vRddhi andhakArabhAgAH 2196 sarvamelane -- 3660 vijJeyeti / ayamAzayaH- sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye pratyekasUryasyASTAnavatyadhikadazazata (1098) bhAgaparimitodyotabhAgasadbhAvAt dvayoH sUryayoH SaNNavayadhikaikaviMzatizata (2196) bhAgaparimita udyotaH, zeSa catuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgaparimito'ndhakArabhAgayormIlane SaSTayadhikAni SaT triMzacchatAni (3660) bhAgA jambUdvIpasya paJca cakravAlasambandhino labhyante sarva bAhyamaNDalacArasamaye ca etadviparItaM bhavati, yathA-dvayoH sUryayoHcatuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgaparimita udyotabhAgaH, SaNNavatyadhikaikaviMzatizata (2196) bhAgaparimito'ndhakArabhAgo bhavati, dvayormIlane ca bhavanti SaSTayadhikAni SaTtriMzacchatAni (3660) bhAgAH jambUdvIpasyeti sarva pUrva koSThakadvaye pradarzitamiti / / matha rAtridivasapramANamAha-'tayA NaM' ityAdi / 'tayA gaM' tadA pUrva pradarzitaparimitaprakAzAndhakArasamaye khalu 'uttamakaTThapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA sarvagurvItyarthaH 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrtA rAtribhavati, 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavatIti / evaM dvitIyamaNDalAdArabhya dvayazItyadhikazatatamamaNDalaparyantavicAraNAyAmevaM jJAtavyam-sarvabAhyamaNDale yadA sUryazcAraM carati tadA ekaM sUryamadhikRtya dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgAekasya paJcamasya cakravAlasya sambandhinaH udyotasya labhyante, tathA-aSTanavatyadhikadazazata(1098) bhAgAH zeSAH catuzcakravAlasambandhinaH andhakArasya labhyante / sarvAbhyantaramaNDala cArasamaye'STanavatyadhikadazazata (1098) bhAgAH sArdhaM kacakravAlasambandhino bhavanti, etebhyo sarvabAhyamaNDalagatA dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgAH zodhyante tadA zeSAH SaTpaSTadhikatriMzata (366) bhAgA nyUnA labhyante / eSA nyUnasaMkhyA tryazItya-dhikaikazata (183) saMkhyakeSu maNDaleSu bhavati tato'nena (183) SaTpaSTayadhikatrizata (366) bhAgAnAM bhAgo hi yate tadA labhyete dvau bhaagau| anayoIyo rbhAgayorhAniH pratyekamaNDaleSu krameNa bhavati / evaM sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDalaM pratisUryasya gamanasamaye pratimaNDalaM bhAgadvayamudyotasya Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA Toka prA0 3-4 candrasUryayoH prakAzakSetranirUpaNam 142 hApayan 2 yadA sarvabAhyamaNDalaM sUryaH prApnoti tadA dvAtriMzadadhika saptazata (732) bhAgA udyotasya bhavanti / evameva dvitIyasUryaviSaye'pi svayamhanIyam / dvayormIlane dvayoH sUryayoH sarvabAhyamaNDalasthitau SaSTayadhikaSaTtriMzacchata (366) bhAgamadhyAt catuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgA jambUdvIpe dvIpe prakAzyamAnA bhavanti, zeSeSu SaNNavatyadhikaikaviMzatizata(2196) bhAgA andhakArasya bhavanti, eSu rAtrirbhavatItyarthaH / sarvamIlane bhavanti jambUdvIpasya paJcacakravAlasambandhinaH SaSTayadhikaSatrizacchata (3660) bhAgA iti / evaM yathA prathame SaNmAse sarvAbhyantaramaNDalAnniSkrAmatordvayoH sUryayorjambUdvIpaviSayakaH prakAzavidhiH krameNa pratisUrya bhAgadvayahAnyA hIyamAnaH proktastathaiva dvitIyaSaNmAse sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaM pravizatAIyoH sUryayorjambUdvIpaviSayakaH prakAzavidhiH pratisUryakrameNa bhAgadvayavRddhayA vardhamAno jJAtavya i te svayamUhanIyam / atroktamanyatra -chattIse bhAgasae, sarTi kAUNa jaMbudIvassa / tiriyaM tatto do do, bhAge vaDDhei hAyaI vA // 1 // chAyA-paTatriMzadbhAgazatAni SaSTiM (3660) kRtvA jambUdvIpasya tiryak (zanaiH zanaiH krameNa) tato dvau dvau bhAgau vardhate hIyete vA // 1 // atraviSaye punarapi vistarato vyAkhyAnaM sUryaprajJaptisUtrasya matkRtAyAM sUryajJaptiprakAzikAvyAkhyAyAmavalokanIyamiti ||suu0 1 // // atha caturtha bhAbhRtam mArabhyate // ___ gataM tRtIyaM prAbhRtam , tatra sUryacandrayoH prakAzyamAnakSetramuktam / sAmprataM caturthamArabhyate, asmin 'kahaM te seyayAe saMThiI AhiyA' kathaM zvetatAyAH saMsthitirAkhyAtA iti prakAzasya saMsthAnarUpo'rthAdhikAraH prarUpayiSyate tatastadviSayaM sUtramAha-'tA kahate seyayAe" ityaadi| mUlam tA kahaM te seyayAe saMThiI ahiyA ? tivaejjA tattha khala imA duvihA saMThiI paNNattA, taM jahA-caMdimasariyasaMThiI ya 1 tAvakkhettasaMThiIya 2 // tA kahaM te caMdimasariyasaMThiI AhiyA ? ti vaejjA, tattha khalu imAo solasa paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAsu tA samacauraMsasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI paNNattA, ege evamAhasu 1 / ege puNa evamAhaMsu tA visamacauraMsasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI paNNattA, ege evamAhaMsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM samacaukkoNasaMThiyA 3, visama caukkoNasaMThiyA .4 / samacakkavALasaMThiyA 5, visamacakkavAlasaMThiyA 6, cakkaddha Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre cakkavAlasaMThiyA 7, chattAgArasaMThiyA 8, gehasaMThiyA 9, gehAvaNasaMThiyA 10, pAsAya saMThiyA 11, gopurasaMThiyA 12 pecchAgharasaMThiyA 13, vaLabhIsaMThiyA 14, hammitalasaMDiyA 15, ege puNa evamAhaMsu-vAlaggapoiyA saMThiyA caMdimasUriyasaMThiI SaNNatAege evamAhaMsu 16 / tattha NaM je te evamAhaMsu-tA samacauraMsaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI paNNattA, eeNaM NaraNaM NeyavvaM noceva NaM iyarehiM | 0 1 // 150 chAyA - sAvat kathaM te zvetatAyAH saMsthitiH AkhyAtA 1 iti vadet / tatra khalu iyaM dvividhA saMsthitiH prazaptAH tadyathA - candra sUryasaMsthitizca 1 tApakSetrasaMsthiti 2, tAvat kathaM te candrasUryasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tatra khalu imAH SoDaza pratipattayaH prazaptAH / tadyathA tatraikaM zvamAhuH - tAvat samacaturasraM saMsthitA candrasUryasaMsthitiH prazatA, eke evamAhuH | 1| eke punarevamAhuH - tAvat viSamacaturasrasaMsthitA bandrasUryasaMsthitiH prazatA, eke pavamAhuH |2| evam etenAbhilApena samacatuSkoNasaMsthitA 3, viSamacatuSkoNasaMsthitA 4, samacakravAlasaMsthitA 5 viSamacakravAlasaMsthitA 6, cakrArdhacakravAlasaMsthitA 7 chatrAkAra saMsthitA 8, gehasaMsthitA 9, gehApaNasaMsthitA 10, prAsAdasaMsthitA 11, gopura saMsthitA 12 prekSAgRhasaMsthitA 13, valabhIsaMsthitA 14 irmyatalasaMsthitA 15, eke punareva mAhuH vAlAgra potikAsaMsthitA candrasUryasaMsthitiH prazaptA eke pavamAhu:-16, tatra khalu ye te evamAhuH tAvat samacaturasrasaMsthitA candrasUryasaMsthitiH prajJaptA, etena nayena jJAtavyaM no caiva khala itaraiH // sU01 // vyAkhyA- 'tA' tAvat 'kahaM' kathaM kena prakAreNa 'te' tava bhavatAM mate 'seyayAe ' zvetatAyAH zuklatAyAH 'saMThiI' saMsthitiH saMsthAnam 'AhiyA' AkhyAtA kathitA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu bhagavan ! | bhagavAnAha - 'tattha' ityAdi / ' tattha' tatra zvetatAviSaye svala 'imA' iyaM vakSyamANasvarUpA 'duvihA' dvividhA dviprakArA 'saMThiI' saMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA - sA yathA 'caMdimasUriyasaMThiI ya' candrasUryasaMsthitizca 1, 'tAva - kkhettasaMThiI ya' tApakSetrasaMsthitizca 2 / zvetatA ca candrasUryavimAnAnAM tatkRtatApakSetrasya cetyubha-yorapi zvetatAyogAt zvetatA, sA dvividhA bhavati / atha dvayormadhye pUrvaM candrasUryasaMsthitimAha'tA kahaM te' ityAdi 'tA' tAvat he bhagavan 'kahaM' kathaM kena prakAreNa kIdRzItyarthaH 'te' tvayA 'caMdimasUriyasaMThiI' candrasUrya saMsthitiH candrasUryavimAnasaMsthAnarUpA 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhagavan / iyaM candrasUryevimAnasaMsthitiH dvayozcandrayoIyoH sUryayoriti caturNAmapi avasthAnarUpA pRSTA gautameneti jJAtavyam / evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn pUrvamasmin zvetatAviSaye paratIrthikAnAM yAvatyaH pratipattayo loke pracalanti tAvatIH pradarzayati- 'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra candrasUrya saMsthitiviSaye khalu 'imAo' imA vakSyamANaH 'solasa' SoDaza SoDazasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNa Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 4 sU01 prakAzasya saMsthAnanirUpaNam 151 sAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA-'tattha' tatra SoDazasu pratipattivAdiSu 'ege' eke kecana prathamA 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'samacauraMsasaMThiyA' samacaturasrasaMsthitA samAH catasraH amrayaH bhAgA yasyAH sA tathA samacaturbhAgavatI 'caMdimasariyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH candrasUryavimAnAnAM saMsthAnarUpA 'paNNattA' prajJaptA / upasaMhAramAha-'ege evamahiMsu' eke prathamAstIrthAntarIyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / 1 / idamupasaMhAravAkyamane sarvatra vAcyam / 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAsu' ebamAhuH 'tA' tAvat 'visamacauraMsasaMThiyA' viSamacaturasrasaMsthitA viSamacaturbhAgavatI caMdimasU riyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH prajJaptA 'ege evamAiMsu' eke evamAhuH / 2 / 'evaM eeNaM kameNaM' evametena pratipattidvayapradarzitena krameNa AlApakakameNAne sarvatra yojanA karttavyA / tRtIyA evamAhu-samacaukkoNasaMThiyA' samacatuSkoNasaMsthitA 3 / iti / caturthAH-'visamacaukkoNasaMThiyA' viSamacatuSkoNasaMsthitA-viSamatayA catuSkoNasaMsthAnavatIti 4 paJcamA:-'samacakkavAlasaMThiyA' samacakravAlasaMsthiteti 5 / SaSThAH-'visamacakkavAlasaMThiyA' viSamacakravAlasaMsthiteti 6 / saptamAH-'cakkaddhacakkavAlasaMThiyA' cakrArdhacakravAlasaMsthitA, cakraM rathacakraM, tasya yadardha cakravAlaM tatsadRzasaMsthAnavatIti 7 / aSTamAH-'chattAgArasaMThiyA' chatrAkArasaMsthiteti 8 / navamAH-'gehasaMThiyA' gehasaMsthitA-vAstuvidyayopanibaddhasya gRhasyeva saMsthitaM saMsthAna yasyAH sA tathA, tAdRzIti 9 / dazamAH-'gehAvaNasaMThiyA' gehApaNasaMsthitA-gRha yukta ApaNaH gehApaNaH vAstuvidyA prasiddhaH, ttsdRshsNsthaanvtiiti-10| ekAdazAH-'pAsAyasaMThiyA' prAsAda saMsthitA "prAsAdo dhaninAM gRham" tatsadRzasaMsthAnavatI 11 / dvAdazAH-'gopurasaMThiyA' gopurasaMsthitA gopuraM-puradvAraM, tatsadRzasaMsthAnavatI 12 // trayodazAH-'pecchAgharasaMThiyA' prekSAgRhasaMsthitA-prekSAgRhaM vAstuzAstraprasiddha nATakAdigRhaM tatsadRzasaMsthAnavatI 13 / caturdazAH-'valamIsaMThiyA' valabhIsaMsthitA-valabhIgRhAcchAdanArtha dIyamAnaM dIrghalambaM kASThaM, tadvatsaMsthAnaM yasyA sA tAhazIti 14 / pazcadazAH-'hammiyatalasaMThiyA' hayaMtalasaMsthitA-hayaM-rAjagRhaM tasya talaM, tatsadRzamiti vadanti 15 / 'ege puNa' eke SoDazAH-punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMmu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'vAlaggapoiyA saMThiyA' vAlAgrapotikAsaMsthitA tatra 'vAlAgrapotikA' dezIzabdoyaM AkAzataDAgamadhye vyavasthitakrIDAsthAnavAcakaH laghuprAsAda ityarthaH, tadvat saMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sA tathA tatsadRzasaMsthAnayuktA 'caMdimasariyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'ege' eke SoDazAH 'evaM' evaM-pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti 16 / pradarzitAH paramatavAdinAM SoDaza pratipattayaH atha bhagavAn etAsu-pratipattiSu yA samIcInA pratipattistAM pradarzayannAha-'tattha' ityAdi / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramAptisUne 'tastha NaM' tatra SoDazasu pratipattivAdiSu khalu 'je te' ye te kecit prathamAH 'evamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti 'tA' tAvat 'samacauraMsasaMThiyA' samacaturasrasasthitA samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA 'caMdimasUriyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA iti / 'eeNaM' etena anupadaM pUrvakathitena 'naeNaM' nayena abhiprAyeNa 'neyavvaM jJAtavyam asmAkaM mate'pi candrasUryasaMsthitiH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA kathitA etasyA eva satyatvAt , ataH 'no ceva NaM iyarehi' naiva khalu itaraiH zeSapazcadazapratipattivAdinAM nayaiH abhiprAyaizcandrasUryasaMsthitirjJAtavyA teSAM mithyArUpatvAditi / pUrva candrasUryasaMsthitiH samacaturasrasaMsthAnasaMsthiteti bhagavatA pradarzitam , mA ca kathaM saMgacchate ? iti pradaryate, tathAhi-iha sarve'pi kAlavizeSAH suSamasuSamAdayo yugamUlAH, yugamya cAdau zrAvaNe mAse kRSNapakSasya pratipadi prAtarudayasamaye ekaH sUryo dakSiNapUrvasyA mityAgneyakoNe varttate, tadbhinno dvitIyaH sUryaH pazcimottarasyAmiti vAyavyakoNe varttate / evaM candrazca tatsamaye eko dakSiNapazcimAyAmiti naiRtyakoNe vartate, tadanyastu uttarapUrvasyAmiti aizAnyakoNe vartate tasmAd yugasyAdau candrasUryAH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA bhavantItyato bhagavatA candrasUryayoH saMsthitiH samacaturasrasaMsthitA pratipAditA / yazcAtra maNDalApekSayA candrayoH saMsthitiviSaye vaiSamyaM labhyate yathA tasmin samaye sUryo sarvAbhyantaramaNDale cAraM carata', candrau ca tadA sarvabAhyamaNDale vartete tena candrayoH saMsthitiH samacaturasrasaMsthitA na bhaveta tattu alpamiti kRtvA sUtrakRtA na vivakSitA, yataH suSamAsuSamAdirUpANAM samastakAlavizeSANAmAdibhUtasya yugasyAdau samacaturasrasaMsthitA candrasUryayoH saMsthitirbhavati tata eteSAM saMsthitiH samacaturasrasaMsthAnatayA varNitA / anyathA vA sva sva sampradAyAnusAreNa samacaturasrasaMsthitirvicAraNIyeti ||suu0 1 // atha pUrvapratijJAtAM tApakSetrasaMsthitiM pratipAdayannAha-'tA kahaM te tAvakkhettaMsaThiI' ityaadi| mUlam-tA kahaM te tAvakkhettasaThiI AhiyA ? ti vaejjA, tattha khala imAo solasa paDivattIo paNNattAo taM jahA-tattha NaM ege eva mAhaMsu-tA gehasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA / / evaM tAo ceva aTTha paDivattIo NeyavAo jAva vAlaggapoiyA saMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA ege eva mAhaMsu / 8 / ege puNa eva mAiMsutA jassaMThie jaMbuddIve dIve tassaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA, ege evamAsu / 9 / ege puNa evamAiMsu-tA jassaMThie bhArahe vAse tassaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ndraptiprakAzikA TIkA prA03 02 tApakSetra saMsthiti nirUpaNam 153 ege evaM mAsu | 10 | evaM ujjANasaMThiyA | 11 | nijjANasaMThiyA 12 / egao sidhasaMThiyA 13 | duhao sidhasaMThiyA 14 / seyaNagasaMThiyA tAvakkhettasaiThiI paNNattA ege evamAhaM | 15 | ege puNa evamAhaMsu-tA seNagapiTThasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA ege evamAhaMsa 16 / vayaM puNa evaM vayAmo-tA uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA aMta saMkuDA bArha vitthaDA, aMto vahA bAhiM pihalA, aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthi muhasaMThiyA, ubhao pAseNaM tIse duve bAhAo avadviyAo bhavaMti paNayAlIsaM paNayAlIsa joyaNasahassA AyAmeNaM, tIse duve vAhAo aNavadviyAo bhavaMti taM jahAsatariyA caiva bAhA, savvabAhiriyA caiva bAhA / tattha ko heU ? ti vadejjA / tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sUrie savvantaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tathA NaM uddhImuhakalaM buyA puSphasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI ADiyA ti vajjA - aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA, aMto vaTTA bAhiM pihulA, aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthiyamuhasaMThiyA duhao pAseNaM tIse taheva jAva savvavAhiriyA ceva bAhA / tIseNa savvantariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM Nava joyaNasahassAIM, cattAri ya chalasII joyaNasayAI, Nava ya dasabhAgA joyaNassa parikkheveNaM AhiyA tivaejjA / tA seNaM parikkhevavisese kao Ahie ? ti vaejjA, tA je NaM maMdarassa pavvayassa parikkheve, taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahiM chitvA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM paridavise Ahie tivaejjA / tIse NaM savkvAhiriyA bAhA lavaNasamudaM te NaM cauuI joyaNasahassAIM, aTTha ya aTThasaTThi joyaNasayAI cattAri ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhiyA tivaejjA / tA se NaM parikkhevavisese kao Ahie ? ti vaejjA, tA jeNaM jaMbuddIvassa dIvassa parikkheve, taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahi chattA sahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahie ti vaejjA / tA se NaM tAvakkhette kevaie AyAmeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA aTThattariM joyaNasahassAiM tiSNi ya tettIsAI joyaNasayAI joyaNatibhAge ya AyAmeNaM Ahie ti vaejjA / tayA NaM kiM saMThiyA aMdhagArasaMThiI AhiyA ? ti vaejjA, uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA tadeva jaba bAhiriyA caiva bAhA / tIse NaM savvantariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM chajjIya sahassA tiNi ya cauvIse joyaNasayAI chacca dasa bhAge joyaNassa parikkheveNaM AhiyA ti vajjA / tIse NaM parikkhevavisese kao Ahie ? ti vaejjA, tA je NaM 20 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badraprAptisUtre maMdarassa pavvayassa parikkheve, taM parikkhevaM dohiM guNettA sesaM taheva / tIse NaM sancabAhiriyA bAhA lavaNasamudaMteNaM tevahijoyaNasahassAI, doNNi ya paNayAle joyaNasayAI chacca dasabhAgA joyaNassa parikkheveNaM AhiyA ? tivaejjA / tA se NaM parikkhevavise se kao Ahie ? tivaejjA, tA je NaM jaMbuddIvassa dIvassa parikkheve, ta parikkhevaM dohiM guNittA dasahi chettA, dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahie tivaejjA / tA se NaM aMdhayAre kevaie ayAmeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA aTTatari joyaNasahassAiM tiNNi ya tettIsAiM joyaNasayAI, joyaNatibhAgaM ca AyAmeNaM Ahieti vaejjA / tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / / sU0 2 // chAyA-tAvat kathaM te tApakSetrasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tatra skhalu imA SoDaza pratipattayaH prAptAH / tadyathA-tatra khalu eke evamAhuH-tAvat gehasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prAptA / / evaM tA eva aSTa pratipattayaH jJAtavyA yAvat vAlAprapotikA saMsthitA tApakSetrasthitiH prakSatAH / pake evamAhuH / 8 / eke punarevamAhuH tAvat yatsaMsthitaH jambUdvIpo dvIpaH tatsaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prazaptA, eke paSamAhuH / 9 / eke punarevamAhuH-tAvat yatsaMsthitaH bhArato varSaH tatsaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prAptA, pake pavamAhuH 10 evam udyAnasaMsthitA 11, niryANasaMsthitA 12, eka to niSadhasaMsthitA 13, vidhAto niSadhasaMsthitA 14, secanakasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prasaptA, pake evamAhuH // 15 // ekepunarevamAhuH-tAvat secanakapRSTasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA, eke evamAhuH 16 vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat urdhvamukhakalambukA puSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prakSaptAantaH saMkucitA bahivistRtA, antarvRttA bahiH pRthulA, antaH aGkamukhasaMsthitA bahiH svastikamukhasasthitA, ubhayataH pAvena tasyAH dvai bAhe bhavasthite bhavataH, paJcacatvA. riMzat paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi AyAmena, tasyA 2 bAhe manasthite bhavataH, tadyathA-sarSAbhyantarAcaiva bAhA / / sarvabAhyA caiva vAhA / 2 / tatra ko he tuH 1 iti vadet / tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prAptaH / tAvat yadA skhalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet- antaH saMkucitA bahi vistRtA, antarvRttA bahiH pRthulA, antaH aMkamukhasaMsthitA bahiH svastikamukhasaMsthitA, dvidhAtaH pAi~na tasyA tathaiva yAvat sarvabAhyA caiva baahaa| tasyAH khalu sarvAbhyantarA pAhA mandaraparvatAnte navayojanasahasrANi catvAri ca SaDazIti yojanazatAni, nava ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadeta / tAvata sa bala parikSepavizeSaH kRtaH AkhyAtaH ? iti vadet tAvat yaH khalu mandarasya parvatasya parikSepaH, taM parikSepaM tribhiguNayitvA vazabhicchittvA, dazabhirbhAge hiyamANe paSa skhalu parikSepavizeSa AkhyAta iti ghadet / tasyAH khalu sarvabAhyA bAhA lavaNasamudrAnte caturnavati yojanasahasrANi, aSTa ca Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA. 3- sU0 2 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 155 aSTaSaSTi yojanazatAni caturazca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadet / tAvata sa khala parikSepavizeSaH kuta AkhyAtaH? iti vadet / tAvata yaH khala jambUdvIpasya dvIpasya parikSepaH, taM parikSepaM tribhirguNayitvA dazabhipichattvA-dazabhirbhAge hiyamANe eSa khalu parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet / tAvat tat khalu tApakSetra kiyatkam AyAmena AkhyAtam ? iti vadet / tAvat aSTasaptatiM yojanasahasrANi trINi ca trayastriMzataM yojanazatAni, yojanavibhAgAMzca AyAmena AkhyAtam iti vadet / tadA khalu kiM saMsthitA andhakArasaMsthitiH-AkhyAtA ? iti vadet U/mukhakalambukA puSpasaMsthitA tathaiva yAvat bAhyA caiva baahaa| tasyAH khalu sarvAbhyantarA bAhA mandaraparvatAnte SaDyojanasahasrANi trINi ca caturvizati yojanazatAni SaDdazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadet / tasyAH khalu parikSepavizeSaH kuta AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yaH khalu mandarasya parvatasya parikSepaH, taM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA zeSaM tathaiva / tasyAH khalu sarvabAhyA bAhA lavaNasamudrAnte triSaSTiyojanasahasrANi dvaca paJcacatvAriMzataM yojanazate SaDdazabhAgAn yojanasya parikSepeNa mAkhyAtA iti vadet / tAvat sa khalu parikSepavizeSaH-kuta AkhyAtaH? iti vadet / tAvat yaH khalu jambUdvIpasya dvIpasya parikSepaH, taM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA dazabhizchittvA dazabhirbhAge hriyamANe eSa khalu parikSepavizeSaH AkhyAta iti vadet / tAvat sa khalu andhakAraH kiyatkaH AyAmena AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat aSTasaptati yojanasahasrANi, trINi ca trayastrizataM yojanazatAni, yojanavibhAgaM ca AyAmena AkhyAta iti vadet / tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUtoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / suu02|| vyAkhyA--'tA' tAvat kaha' kathaM kena prakAreNa kIdRzItyarthaH te tava bhagavato mate 'tAbakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH tApakSetrasya saMsthAnaM 'AhiyA' AkhyAtA kathitA kiM saMsthitaM tApakSetramAkhyAtamiti bhAvaH, 'ti vaejjA' iti vadet vadatu bhagavAn / 'tattha' tatra tApakSetrasaMsthitiviSaye 'imAo' imAH vakSyamANaprakArAH 'solasa' SoDaza SoDazasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA -tA yathA'tattha NaM' tatra tApakSetrasaMsthitiviSaye khalu 'ege puNa' eke kecana prathamAH pratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa Ahesu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'gehasaMThiyA' gehasaMsthitA vAstuzAstraprasiddhagRhAkArA tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'ege' eke pUrvoktA prathamA 'evaM' evaM pUrvoktarUpeNa 'Ahesu' ahuH-kathayanti 1 'evaM' evam-anena AlApaka prakAreNa 'tAo ceva' t| eva pUrvoktAH pUrvasUtrokA navamIgehasaMsthitita Arabhya antimAH 'aTThapaDivattIo' aSTapratipattayaH SoDazaparyantA atra 'NeyavAo' jJAtavyAH, kIhak pratipatti. paryantabhityAha-'jAva' yAvat SoDazIyA'trASTamI bhavet sA 'vAlaggapoiyA saMThiyA' vAlAgrapotikA saMsthitA 'tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA, 'ege' eke aSTamAH pratipatti Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramAkSaptisUtre vAdinaH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH-kathayanti / 8 / eSAmaSTAnAM vyAkhyA pUrva candrasUryasaMsthitiprakaraNe kRtA tatrato'vagantavyA, nAtra prapazciteti, 'ege puNa' eke navamAH punaH 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'Ahe' AhuH-kathayanti-'tA' tAvat 'jassaMThie jambUhIbedIve' yatsaMsthitaH yatsaMsthAnavAn jambUdvIpo dvIpaH 'tassaMThiyA' tatsaMsthitA 'tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'ege evamAsu' eke evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti 9, ege puNa' eke dazamAH punaH 'evamAhaMsa' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH - 'tA' tAvat 'jassaMThie bhArahe vAse' yatsaMsthitaH bhArata varSa bharatakSetraM 'tassaMThiyA' tatsaMsthitA 'tAvakkhettasaMThiI paNNattA' tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA, 'ege emAhaMsu' eke dazamA evaM pUrvokta prakAreNa AhuH 10 'evaM' evam anena prakAreNa AlApakakaraNena 'ujjANasaMThiyA' udyAnasaMsthitA 11, 'nijjANasaMThiyA' niryANasaMsthitA, niryANanAma purasya nirgamanamArgaH, tatsaMsthitA 12, 'ego NisadhasaMThiyA' ekato niSadhasaMsthitA, ekato rathasyaikasmin pArve ninitarAM yaH sahate svapRSTabhAge samAropitaM bhAramiti niSadhaH-balIvardaH, tasyeva ekataH pArzvasaMlagnabalIvardasyeva saMsthAnaM yasyAH sA tathA 13, 'duhao NisadhasaMThiyA' dvidhAto niSadhasaMsthitA, rathasya ubhayapArzvayoryo balIvardI tayorivasaMsthAnaM yasyAH sA tathA 14, 'seyaNagasaMThiyA' secanakasaMsthitA secanakaH zyenakaH pakSivizeSaH bAja iti prasiddhaH, tasyevasaMsthitaM saMsthAnaM yasyA sA tathA, 'tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasasthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'ege evamAsu' eke evamAhuH, 15 / 'ege puNa' eke SoDazAH pratipattivAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'seyaNagapiTThasaMThiyA' secanakapRSTasaMsthitA zyenaka pakSipRSTabhAgasya saMsthAnasamAnA 'tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'ege evamAsu' eke SoDazA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantIti // 16 // tadevaM pradarzitAH SoDazApi pratipattayo mithyA rUpAH, tA nirAkRtya bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha-'uddhImuha' ityAdi / 'tA' tAvat 'uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA' urdhvamukhakalambukApuSpasaMsthitA urvIbhUtamukhasya kalambukA nAma nAlikA banaspativizeSaH tasya puSpasyeva saMsthitaM saMsthAnaM yasyA sA tabhAvidhA tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA / sA kIdRzI bhavedityAha-'aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA' antaH saMkucitA bahirvistRtA, antaH merudizi, bahirlavaNasamudradizi krameNa saMkucitA vistRtA ceti / punazca 'aMto vaTTA' antarvRttA, antarmerudizi vRtteti ardhavalayAkArA ardhagolAkArA ityarthaH sarvatovRttamerusthitAn trIn dvau vA dazabhAgAn abhivyApya tasyA vyavasthitatvAt 'bAhiM pihulA' bahiH pRthulA bahiH lavaNasamudradizi vistaarmupgtaa| etadeva punaH spaSTayati 'aMto aMkamuha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAtiprakAzikA TIkA prA0-3202 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 157 saMThiyA' antaH aGkamukhasaMsthitA, antaH merudizi aGkaH utsaGgaH sa ca padmAsanopaviSTasya tadrapa AsanavandhaH, tasya mukham agrabhAgaH ardhavalayAkArastadAkAravatsaMsthAnaM yasyAH sA tathA, 'bAhiM satthiyamuhasaMThiyA' bahiH svastikamukhasaMsthitA bahirlabaNasamudradizi svastikaH maGgalAkRtivizeSaH prasiddhaH, tasya mukham agrabhAgaH tasyevAtivistIrNatayA saMsthAnena saMsthitA / 'ubho pAseNaM' ubhayataH pArzvana merorubhayoH pArzvayoH 'tIse' tasyAstApakSetrasaMsthiteH sUryabhedena dvidhA'vasthitAyAH 'duve bAhAo' dve bAhe pratyekamekaikabhAvena 'avaTThiyAo bhavaMti' avasthite bhavataH jambUdvIpagatamAyAmamAzrityAvasthite itibhaavH| sA ekaikA bAhA kiyatpramANA ? ityAha'paNayAlIsaM' ityAdi / 'paNayAlIsa paNayAlIsaM' pratyekaM bAhA paJcacatvAriMzat paJcatvAriMzad yojanasahasrANi (45000) AyAmena / tathA 'tIse' tasyAH tApakSetrasaMsthitekaikasyAH 'duve bAhAo' dve bAhe 'aNavaTiyAo bhavaMti' anavasthite bhavataH 'taM jahA' tadyathA te yathA'sambanbhaMtariyA ceva sambabAhiriyA ceva' sarvAmyantarA caiva bAhA sarvabAhyA caiva bAhA, tatra sarvAbhyantarA yA merumasIpe viSkambhamadhikRtya bAhA sA, sarvabAhyA ca yA lavaNadizi jambUdvIpaparyantabhAge viSkambhamadhikRtya bAhA sA / atra AyAmaH dakSiNottarAyatatvamAzritya vijJeyaH, viSkambhazca pUrvAparAyatatvamAzritya vijJeya iti / bhagavatA evamukte gautamaH spaSTAvabodhArtha punaH pRcchati'tattha' ityAdi / 'tastha' tatra tasyAmevaMvidhAyAM vyavasthAyAM 'ko heU' ko hetuH ? kiM kAraNam atropapattiH kA ? 'Ahie' AkhyAto bhavatA kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he-bhagavan / bhagavAnAha-'tA' ityAdi / 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM lokaprasiddhaH khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpodvIpaH madhya jambUdvIpaH 'jAva' yAvat-yAvatpadena jambUdvIpasya tatpari dhezca sarva varNanamatra vAcyam, tatra pratipAditaparimito jambUdvIpaH 'parikkheveNaM' parikSepeNa pari dhinA 'paNNatte' prajJaptaH / tataH kim ? ityAha-'tA jayANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayANa' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'savvabhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati, 'tayA NaM' tadA khalu uddhImuhakalaMbuyApupphasaMThiyA'UrdhvamukhakalambukA puSpasaMsthitA 'tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / sA kIdRzI ? ityAha-'aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA' antaH saMkucitA bahihistRtA, punazca-'aMto vahA bAhiM pihulA, anto vRttA ardhavalayAkArA, bahiH pRthulAvistIrNA, punazca-'aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthiyamuhasaMThiyA' antaH aGkamukhasaMsthitA, bahiH svastikamukhasaMsthitA, arthaH prAgvat 'duhao pAseNaM' dvighAtaH pArzveNa ubhayapArzve ityarthaH 'tIse' tasyAH tApakSetrasaMsthiteH 'taheva jAva savvabAhiriyA ceva bAhA' tathaiva pUrvoktavadeva yAvat sarvabAhyA caiva bAhA, yAvat padena 'duve bAhAo' ityAdi pUrvokta mAlApaH sarvo Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtra vAcyaH / 'tIseNaM' tasyA tApakSetrasaMsthiteH khalu 'savvanbhaMtariyA bAhA' sarvAbhyantarA bAhA 'maMdarapabvayaMte NaM' mandaraparvatAnte meruparvatasamIpe tatparikSepagatatayA 'nava joyaNasahassAI' nava yojanasahasrANi 'cattAri ya chaasII joyaNasayAI' catvAri SaDazItiH yojanazatAni SaDazItyadhikAni catuHzatayojanAni 'nava ya dasabhAge joyaNassa' nava ca dazabhAgAn yojanasya (9486 ) parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA pUrvoktaparidhivatI sarvAbhyantarA bAhA meru parvatasamIpe 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti / gautamaH punaH praznayati-tA seNaM' ityAdi / 'tA tAvat he bhagavan 'se gaM' saH tApakSatrasaMsthitiviSayaH khalu 'parikkhevavisese' parikSapavizeSaH mandarapariraya-parikSepaNavizeSa ityarthaH 'ko' kutaH kasmAt kAraNAt iyatparimitaH 'Ahie' mAkhyAtaH ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhavAn he bhagavan / bhagavAnAha-'tA je gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu 'maMdarassa panvayassa' mandarasya parvatasya 'parikkheve' parikSepaH parirayagaNitasiddhaH trayoviMzatyadhikaSaTzatottaraikatriMzatsahasra (31623) parimito vartate 'taM parikkhevaM taM parikSepaM 'tihiM guNittA' tribhirguNayitvA tataH 'dasahiM chittA' dazabhinchittvA-vibhajya bhAgaM hatvA dazabhirvibhajyate iti bhAvaH 'dasahiM bhAge hIramANe'dazabhirbhAge hiyamANe yo rAzirlabhyate 'esa gaM' eSa khalu rAziH (9486. 'parikkhevavisese' parikSepavizeSaH mandarasamIpe tApakSetraparimANamAgacchati, kasmAdevaM kriyate ! iti cedAha-iha sarvAbhyantare maNDale yadA sUryo vartate tadA jambUdvIpasambandhinazcakravAlasya yatra tatra pradeze tattaccakravAlakSetrapramANAnusAreNa trIn dazabhAgAn (2) prakAzayatIti pUrvamevoktam / sAmprataM mandarasamIpagatatApakSetracintA kriyate'taH prathamaM yathA mandaraparirayaH sukhenAvabudhyate tadarthamevaM kriyate iti / tathA hi gaNitaprakAraH-mandaraparvatasya viSkambhaparimANaM dazasahasrayojana(10000) parimitam / asya vargaH kriyate, yA saMkhyA bhavet sA tatparimitasaMkhyayaiva guNanenavargoM bhavati / evaM varge kRte jAtA dazakoTyaH (100000000) ekAGkopari aSTazUnyAni, tAsAM dazakoTikAnAM dazabhirguNane eka zUnyaM dazakoTyAuparivardhate tena jAtaM koTizatam (10000. 00000) ekAGkopari navazUnyAni / asya rAzerAsannavargamUlAnayane labdhAni kiJcinyUna trayoviMzatyadhikaSaTzatottarANi ekatriMzatsahasrANi-(31623) nizcayataH, vyavahAratastu paripUrNAnIti vivakSyate, ayaM rAzistribhirguNyate tadA jAyante caturnavatisahasrANi ekonasaptatyadhikAni aSTazatAni (94869) eSAM dazabhirbhAge hRte labhyante SaDazItyadhikacatuHzatottarANi navasahasrayojanAnizeSA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazcaptiprakAzikA TIkA prA0 3 sU0 2 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 159 navaca daza bhAgA yojanasya(9486 2) iti labdhaM yathoktaM mandarasamIpeM tApakSetraparimANamiti, uktaJcAnyatrApi-'maMdaraparirayarAsI, tiguNe dasabhAiyamija laddhaM / ta hoi tAvakhetaM abhitaramaMDale raviNo // 1 // iti / choyA-mandaraparirayarAzau, triguNite dazabhAjite yallabdham / tadbhavati tApakSetraM, abhyantaramaNDale rveH||1|| iti / uktaM ca sUryasya sarvAbhyantaramaNDalasthitisamaye mandarasamIpe tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarabAhAyA viSkambhaparimANam / atha ca lavaNasamudradizi jambUdvIpaparyante sthitAyAH sarvagAyA bAhAyA viSkambhaparimANamAha-'tIse NaM' ityAdi, 'tIse Na' tasyAH khalu tApakSetrasaMsthiteH 'savvabAhiriyA bAhA' sarvabAhyA bAhA 'lavaNasamuIne NaM' lavaNasamudrAnte 'cauNauiM joyaNasahassAI caturnavatiyoMjanasahasrANi 'aTThaya advasahe joyaNasayAI' aSTa ca aSTaSaSThi yojanazatAni aSTaSaSTayadhikAni aSTazatayojanAni 'cattAri ya damabhAge joyaNassa' caturazcadazabhAgAn yojanasya (948681) yAvat 'parikkheveNaM' parikSepeNa jambUdvIpapariyaparikSepeNa 'AhiyA' AkhyAtA 'ti varajjA' iti vadet / athAsya spaSTabodhArtha gautamaH praznayati-tA se gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu etAvAn parikSepavizeSastApakSetrasaMsthiteH 'kao Ahie' kuta AkhyAtaH kasmAtkAraNAt kathitaH 'ti vaejjA ' iti vadet vadatu bhagavan / iti gautamena prazne kRte tadeva bhagavAn dadarzayati-tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu jambUdvIpasya parikSepaH parirayagaNitaprasiddhaH 'parikkhevavisese' parikSepavizeSaH asti 'taM parikkhevaM' taM parikSepam 'tihiM guNittA' tribhirguNayitvA 'dasahiM chittA' dazabhichittvA dazabhirbhAgaM dvatvA, dazabhirvibhajyate iti bhAvaH, 'dasahi bhAge hIramANe' dazabhibhAge hiyamANe dazabhirvibhAjite sati yo rAzilabhyate 'esa NaM' eSa : bhAgalabdhaH khalu 'parikkhevavisese' parikSevizeSaH 'Ahie' aakhyaatH| etacca yathokaM jambUdvIpaparyante lavaNadizi tApakSetraparimANaM bhavati 'ti vaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhya iti / tadgaNitavidhizcettham-jambUdvIpasya parikSepaH-saptaviMzatyadhikadvizatottaraSoDazasahasrAdhikAni trINi lakSANi yojanAnAm (316227) tadupari gavyUtatrayam (3) aSTAviMzatyadhikamekaM dhanuH zatam (128) sArdhatrayodazAGgulAni (13 // ) ca' matra nizcayata ekaM yojanaM kiJcinnyUnaM varttate kintu vyavahArataH aSTAviMzatyadhikaM etadvayaM paripUrNa vijJeyaM tataH-aSTAviMzatyadhikazatadvayottaraSoDazasahasrAdhikAni trINi lakSANi yojanAnAM (316228) jambUdvIpaparidhirmahItavyaH / eSA saMkhyA tribhirguNyate jAtAni-caturazItyadhikaSaTzatAdhikASTAcatvAriMzatsahasrottarANi Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtisUtre mavalakSANi (948684) eteSAM dazabhirbhAge r3hate labhyate yathoktaM jambUdvIpaparyante2, sarvabAhyAbAhAyA viSkambhaparimANam-(94868,1) iti / tadevamukta jambUdvIpe tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarAyA sarvabAhyAyAzca bAhAyA viSkambhaparimANam / sAmprataM sAmastyena tApakSetraparimANamAyAmataH kiyat ? iti jijJAsAyAmAha--- 'tA seNaM' ityAdi / ____ 'tA' tAvat 'se NaM' tat khalu 'tAvakhette' tApakSetraM 'kevaiyaM' kiyatkaM / kiyatpramANakam 'bhAgAmeNaM' AyAmena sAmastyena dakSiNottarAyatatayA 'AhiyaM' AkhyAtam / 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha-'tA attari' ityAdi / 'tA' tAvat 'attari' mAsaptatiM 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi aSTasaptatisahasrayojanAni 'tiNNi ya tettIsaM boyaNasayAI' trINi trayastriMzataM yojanazatAni trayastriMzadadhikatrizatayojanAni 'joSaNatibhAgaM ca' yojanatribhAgaM ca ekasya yojanasya tRtIyaM bhAgaM yAvat 783331) yojanatribhAgaM 'joyaNa tibhAgaM ca' AyAmeya dakSiNottarAyatayA 'AyAmeNaM' mAyAmena dakSiNottarAyatayA 'Ahiya' AkhyAtaM kathitam 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / mayamAzayaH-sarvAbhyantare maNDale yadi sUryazcAraM carati tadA tasya tApakSetraM dakSiNottarAyatatAmAzritya merormadhyabhAgAd Arabhya yAvat lavaNasamudrasya SaSTho bhAgo bhavet tAvad varSate, bhatrArthe cAha merussamamabhAgA, jAva ya lavaNassa ruMdachabbhAgA / tAvAyAmo eso, sagaDuddhI saMThio niyamA // 1 // chAyA-meromadhyabhAgAt yAvacca lavaNasya ruMda SaDbhAgAH / tApAyAmaH, eSa zakaTo dvisaMsthito niyamAt // 1 // iti / eSaH tApakSetrasyAyAmaH / tatra merorArabhya jambUdvIpaparyantabhAgaM yAvat paJcacatvAriMzatsahasrayojanAni (45000) lavaNasamudrasya vistArazca dvilakSayojanAni, eSAM SaSTho bhAgaH SaSThena bhAgaharanAt labdhaH trayastriMzatsahasrayojanAni, trayastriMzadadhikazatatrayottarANi yojanasya ca tribhAgaH tato'syAM saMkhyAyAM paJcacatvAriMzat sahasrayojanAnAM saMmelane jAtaM yatho kam (783331) AyAmaparimANam / merorArabhya jambUdvIpaparyantabhAgaM yAvat pazcacatvArizasaMhanayojanAni kathaM syurityAha-jambUdvIpaparimANamekalakSayojanakam tasmAt merorbhAgaH-dazasahana Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA04 sU02 tApakSetra saMsthiti nirUpaNam 169 yojana parimitaH, sa jambUdvIpaparimANAt zodhyate tato bhaveyuH navatisahasrayojanAni, eSa bhAgadvayakaraNe ekasya bhAgasya labhyante paJcacatvAriMzatsahasra yojanAnIti / uktaM tApakSetraparimANaM, sAmprataM sarvAbhyantaramaNDalamAzrityAndhakArasaMsthitiM pratipAdayannAha - 'tayA NaM' ityAdi - 'tayA NaM' tadA khalu sUryasya sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye 'kiM saMThiyA' kiM saMsthitAkIdRksaMsthAnavatI 'aMdhagArasaMThiI' andhakArasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ? bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'uddhImuhakalabuyA puSkasaMThiyA' urdhvamukhakalambukA puSpasaMsthitA 'tahetra jAba bAhiriyA veba bAhA' tathaiva yAvat bAhyAcaiva bAhA tathaiva pUrvoktavadevAtra pATho grAhyaH / kiyatparyamtamityAha - yAvat bAhyA caiva bAhA, tatratya prakaraNaM cettham - AkhyAtA iti vadet kIdRzI sA andhakArasaMsthiti: ? atrAha tathA ca tatpATha:- 'aMto saMkuDA bAhiM bitthaDA, aMto vA bArhipihulA, aMto aMkamuhasaMThiyA, bAhiM sasthiyamuhasaMThiyA, ubhao pAseNaM tIse duve bAhAo avaTTiyAo bhavaMti paNayAlIsaM paNayAlIsaM joSaNasahassAI AyAmeNaM, tIse dube bAhAo - aNavaTTiyAo bhavaMti, taMjahA - savvantariyA caiva bAhA savvabAhiriyAceva bAhA " , eSAM padAnAmarthaH pUrvavyAkhyAtaH, sa tatra vilokanIyaH / dve vAhe atra andhakArasaMsthitairjJAtavye, iti vizeSaH / tayordvayorbAhayormadhye prathamaM sarvAbhyantarAyA vAhAyA viSkambhamAzritya parimANamAha- 'tIse NaM' ityAdi / 'tIse NaM' tasyA andhakAra saMsthiteH khalu savvagbhatariyA vAhA' sarvAbhyantarA bAhA yA 'maMdarapavvayaM teNa' mandaraparvatAnte mandaraparvatasamIpe vartate sA 'chajjoyaNasahassAI' SaD yojanasahasrANi SaTsahasrayojanAni 'tiNNi ya cauvIse' jauyaNasayAI, trINi ca caturviMzatiH yojanazatAni caturvi MzatyadhikatrizatayojanAni 'chacca dasabhAge joyaNassa' SaT ca dazabhAgAn yojanasya 6 6324. 'parikkheveNaM' parikSepeNa 'AhiyA' AmAtA 'ti vaejjA' itivadet kathayet 10 svaziSyebhya iti / atra gautamaH pRcchati 'tA se NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu pUrvoktaH 'parikkheva bisese' parikSepavizeSaH 'kaoAhie' kutaH kasmAtkAraNAt AkhyAtaH ! 'tiva ejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! | bhagavAnAha - he gautama : 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu 'maMdarassa pavvayassa parikkhece' mandarasya parvatasya parikSepaH prAk pratipAditapramANo'sti 'taM parikkhevaM' taM parikSepam ' dohiM guNittA' dvAbhyAM guNayitvA 'sesaM taheva' zeSaM tathaiva pUrvavadeva 21 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 candraprAptisUtre anusaMdheyam, tathAhi--'dasahiM chittA dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahieti vaejjA' chAyA-dazabhizchittvA, dazabhirbhAge hiyamANe eSa khalu parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet / kigartha dvAbhyAM guNanam ! dazabhizca bhAgaharaNam ? iti ce dAha iha dvayoH sUryayoH sarvAbhyantaramaNDalacaraNasamaye ekasyApi sUryasya jambUdvIpagatacakravAlasya yasmin tasmin vA pradeze yattaccakravAlakSetrAnusAreNa trayodazabhAgAH prakAzyAH syuH, tata ubhayasaMyoge dazabhAgAH SaD bhavanti, teSAM pratyekaM trayANAM trayANAM dazabhAgAnAmapAntarAle dvau dvau dazabhAgau rajanI bhavataH, tataH kAraNAt dvAbhyAM guNanaM kathitam / tau ca dvau dazabhAgAviti dazabhirbhAgaharaNaM kthitm| 'sesaM taheva' zeSaM tathaiva pUrvavadeva' atha sarvabAhyabAhA viSaye prAha-'tIseNaM' tasyAH khalu andhakArasaMsthiteH 'savvabAhiriyA bAhA' sarvabAhyA bAhA 'lavaNasamudaMteNaM' lavaNasamudgAnte lavaNasamudrasamIpe jambUdvIpaparyantabhAge 'tevaDhi joyaNasahassAI' triSaSTijoyanasahasrANi 'doNNi ya paNayAle joyaNasayAI dve paJcacatvAriMzate yojanazate pazcacatvAriMzadadhike dve zate 'chacca dasabhAge joyaNassa' SaD ca dazabhAgAn yojanasya (63245.3) yAvat 'parikkheveNaM' parikSepeNa jambUdvIpaparirayaparikSepeNa 'AhiyA' AkhyAtA ti vaejjA' iti vadet / punItamaH svaziSyANAM spaSTAvabodhArtha praznayati--'tA se gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se gaM' sa khalu andhakArasaMsthiteH 'parikkhevavisese' parikSepavizeSaH 'kao' kutaH kasmAt kAraNAt 'Ahie' mAkhyAtaH ? 'ti vaejjA' iti vadet-vadatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena prazne kRte bhagavAn tadarzayati-'tA jeNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'je NaM' yaH khalu 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'parikkheveNaM' parikSepaH pUrvapradarzitaH 'taM parikkhevaM' taM parakSepam 'dohi guNittA' dvAbhyAM guNayitvA 'dasahiM chettA' dazabhizchitvA dazabhirvibhajyate iti bhAvaH tataH 'dasahiM bhAge horamANe' dazabhirbhAge hiyamANe yo rAzirlabhyate 'esa'NaM' eSa khalu-parikkhevavisese' parikSepavizeSaH andhakArasaMsthiteH 'Ahie' AkhyAtaH 'ti vaejjA' iti vadet svazidhyebhyaH / asya kAraNaM pUrvaM pradarzitameva / tathA ca taddIte-jambUdvIpasya parikSepapariyANam aSTAviMzatyadhikazatadvayottaraSoDazasahasrAdhikAni trINi lakSANi (316228) eSa rAzibhyAM guNyate jAtAni asya dviguNAni SaD lakSANi SaTpaJcAzadadhikacatuHzatottaradvAtriMzatsahasrAdhikAni (632456) eSAmaGkAnAM dazabhirbhAgo hiyate tadA labdhAni pazcacatvAriMzadadhikadvizattottarANi triSaSTi Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tApakSetra saMsthitinirUpaNam 163 evameSa sUtrapradarzita pramANes candraprakAzikA TIkA prA0 4- sU0 2 sahasrayojanAni SaT ca daza bhAgA yojanasya (63245 / ndhakAra saMsthiteH parikSepavizeSa AgacchatIti / uktaM sarvabAhyAyA api SAhAyA, viSkambhaparimANam, sAmprataM sAmastyenAndhakArasaMsthiteyApramANaviSaye gautamaH pRcchati' tA se NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu andhakAraH ' kevaie' kiyatkaH kiyatpramANaH 'AyAmeNaM' AyAmena 'Ahie' AkhyAtaH - kathitaH bhavatA ? 'ti vaejjA' iti vadet-vadatu he bhagavan bhagavAn tatpramANaM pradarzayati - ' tA aTThatariM' ityAdi / 'tA' tAvat sa andhakAraH 'atarijoyaNasahassAiM 'aSTasaptatiyojanasahasrANi aSTasaptatisahasrayojanAni 'tiSNi ya tettIsaM joyaNasayAI' trINi ca trayastriMzad yojanazatAni trayastriMzadadhikazatatrayayojanAni 'joyaNa ti bhAgaM ca' yojanatribhAgaM ca yAvat (78333 - 3) 'AyAmeNaM' AyAmena 'Ahie' AkhyAtaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH kathayet / atha tatsamayagatadivasarAtripramANamAha- 'tayA NaM' ityAdi / 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarSasampannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTTArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, 'jahaNNiyA' jaghanyikA sarvalaghvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati // sU0 2 // tadevamukkA sarvAbhyantare maNDale tApakSetrasaMsthitiH andhakAra saMsthitizca, sAmprataM sarva bAhyamaNDalagatAM tAmAha 'tA jayA NaM' ityAdi / mUlam - tA jayA NaM surie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tathA NaM kiM saMThiyA tAvakkhetta saMThiI AhiyA ? tivaejjA, tA uddhImuhakalaMbuyA puppha saMThiyA tAvakkhettasaMThiI AhiyA ti vaejjA / evaM jaM agbhitaramaMDale aMdhayArasaMThiIe pamANaM taM bAhiramaMDale tAvakkhettasaMThiIe pamANaM jaM tarhi tAvakrakhettasaMThiIe pamANaM taM bAhiramaMDaLe aMdhayArasaMThiIe pamANaM bhANiyavvaM jAva tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / tA jaMbuddIveNaM dIve sUriyA kevaiyaM khetta urddhataveMti ? kevaiyaM khettaM ahe taveMti ? kevaiyaM khettaM tiriyaM taveMti ! | tA jaMbuddIve NaM dIve sUriyA egaM joyaNasayaM uDUDhaM taveMti, aTThArasajoyaNasayAI Ahe Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramazasisze taveMti, sIyAlIsaM joyaNasahassAI dunni ya tevaDThe joyaNasae ekavIsaM ca sadvibhAge joyaNassa tiriyaM taveMti ||suu0 3 // caMdapannattIe cautthaM pAhuDaM samattaM // 4 // chAyA-tAvat yadA khalu sUryaH sarvabAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu kiMsaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tAvat UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH AkhyAtA, iti vadet / evaM yat abhyantaramaNDale andha. kArasaMsthitteH pramANaM tabAhyamaNDake tApakSetrasaMsthiteH pramANam yat tatra tApakSetrasaMsthiteH pramANaM tad bAhyamaNDale andhakArasaMsthiteH pramANaM bhaNitavyam yAvat tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrto divaso bhavati / tAvat jambUdvIpe khalu dvIpe sUryo kiyatkaM kSetram Urdhva tApayataH ? kiyatkaM kSetram adhaH taapytH| kiyatkaM kSetra tirygtaapytH| tAvat jambUdvIpe khalu dvIpe sUryo eka yo janazatam avaM tApayataH, aSTAdazayojanazatAni adhaH tAphyataH, saptacatvAriMzadyojanasahasrANi dve triSaSTiH yojanazate ekaviMzatiM ca SaSTi bhAgAn yojanasya tiryak taapytH| suu03|| candrapajJaptyAM caturtha pAbhRtaM samAptam // 4 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalla 'mUrie' sUryaH 'savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamitA cAraM caraI' sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'ki saMThiyA tAvakkhettasaMThiI AhiyA' kiM saMsthitA kIdRk saMsthAnavatI tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA 'tivaejjA' iti vaded badatu he bhagavan evaM gautamena prAne kRte bhagavAnAha-'tA' tAvat 'uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA tApakkhettasaMThiI AhiyA' UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA" 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH atha pUrvasUtrAtidezamAha-'evaM' ityAdi / 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'ja' yat 'abhitaramaMDale' sarvAbhyataramaNDale sUryasya cArasamaye 'aMdhayArasaMThiIe pamANaM' andhakArasaMsthiteH pramANamuktam 'ta' tat pramANaM 'bAhiramaMDale' sarvabAhyamaNDale sUryasya cArasamaye 'tAbakkhetasaMThiIe' lApakSetrasaMsthiteH 'pamANaM' pramANaM vijJeyam / 'ja' yat 'tahiM' tatra sarvAbhyantaramaNDale sUryasya cAra samaye 'tAvakkhettasaMThiIe pamANaM' tApakSetrasaMsthiteH pramANamuktam 'ta' tat 'bAhiramaNDale' sarvabAhyamaNDale sUryasya cArasamaye 'aMdhakArasaMThiIe' andhakArasaMsthiteH 'pamANaM' pramANaM jJAtavyam / sarvAbhyantaramaNDagatesUrye yat andhakArasaMsthitipramANaM tat bAhyamaNDalagate syeM tApakSetrasya pramANaM bocyam / yat sarvAbhyantaramaNDale sUryasya cArasamaye tApakSetrasaMsthitipramANaM ladatra bAghamaNDaleandhakArasaMsthitipramANa bodhyam / sarvAbhyantarasarvabAhyamaNDayoH parasparamandhakAratApakSetrasaMsthitipramANaM vaiparolyena sadRzaM vijJeyamitibhAvaH / idaM prakaraNaM pUrvoktaM kiyatparyantaM bodhyam ! tadevAha-'jAca' ityAdi, 'jA' yAvat vakSyamANaM rAtri Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikA TIkA prA0 4 sU0 3 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 165 divasa parimANamAyAti tAvat-vaktavyam / tadevAha--'tayA gaM' tadA khalu 'uttamakahapattA' uttamakASThA prAptA 'ukkosiyA' utkarSikA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtribhavati, 'jahaSNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, ityAlApakaparyantaM sarve pUrvoktaM prakaraNamatra bocyam / vizeSaH kevalamayam-yat tatra aSTAdazamuhUrtoM divasaH dvAdazamuhUrtA rAtriH kathitA, atra tu aSTAdazamuhUrtA rAtrirvAdazamuhUtrto divaso bhavatIti pradarzitameveti / tatratyA sUtraracanAtvevam - 'uddhImuhakalaMbuyApupphasaThiyA tAvakhettasaMThiI urdhvamukhakalabukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitirityuktam, sA ca-'aMto saMkuDA bAhi vitthaDA, aMto vaTTA bAhiM pihulA, aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthiyamuhasaMThiyA, ubho pAseNaM tIse duve bAhAo avaTiyAo0" ityAdi, sarvo'pi pATho'tra paThanIyaH, vistarabhayAd virmyte| eSAM vyAkhyA'pi tatra vilokanIyA vistarajijJAsubhiH sUryaprajJaptisUtrasya matkRtAyAM sUrya jJaptiprakAzikATIkAyAM vilokanIyam / tatrAyaM sarvo'pi pAThaH saMgRhIta iti / yat tApakSetracintAyAM mandaraparirayAdekhbhyAM guNanaM kRtaM tat andhakAracintAyAM tribhirguNanaM kRtam, tato'nantaraM vibhAjanaM tUbhayatrApi dazabhireva kRtam / tathA sarvabAhyamaNDale cAraM carataH sUryasya lavaNasamudramadhye tadanurodhAt tApakSetraM paJcahanayojanaparimitaM bhavati, andhakArazcAyAmato vardhate'taH sa vyazItisahasrayojanaparimitaH kathita iti / uktaM ca tApakSetrasaMsthiteH, andhakArasaMsthitezca parimANam / atha ca jambUdvIpe dvau sUryo UrdhvamadhaH, pUrvA'pare ca vibhAge kiyatkSetraM tApayataH : iti tannirUpaNArthamAha--tA jaMbuddIveNaM dIve' ityAdi / __'tA' tAvat 'jaMbuddIveNaM dIve' jambUdvIpe khala dvIpe 'sUriyA' sUryoM dvau sUryoM pratyeka 'kevaiyaM khettaM' kiyatkaM kiyatpramANaM kSetram 'uDDhaM taveMti' UvaM tApayataH prakAzayataH, / 'kevaiyaM khettaM kiyatkaM kiyatpramANaM kSetram 'ahe' adhaH 'taveMti' tApayataH / 'kevaiyaM khettaM' kiyatkaM kiyapramANaM kSetram 'tiriyaM taveMti' tiryak tApayataH / iti prazne kRte bhagavAnAha-'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'jaMbuddIve NaM dIve' jambUdvIpe khalu dvIpe 'mariyA' dvau sU? pratyekam 'egaM joyaNasayaM' eka yojanazatam ekazatayojanaparyantam 'uDDhaM' Urdhva svavimAnAd UrzvabhAga 'taveMti' tApayataH, 'aTTArasa joyaNasayAI' aSTAdazayojanazatAni aSTAdazazatayojanaparyantam 'ahe' adhaH svavimAnAdadhobhAge adholokagrAmApekSayA 'tati' tApayataH, tathA 'sIyAlIsajoyaNasahassAI' saptacatvAriMzayojanasahasrANi saptacatvAriMzatsahasrayojanAni 'dunniya tevaDhe joyaNasayAI dve ca triSaSTiH yojanazate triSaSTayadhikadvizata yojanAni 'ekkavIsaM ca sadvibhAge joyaNassa' ekaviMzati ca Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre SaSTibhAgAn yojanasya (47263/21) tiriya tiryak svavimAnAt pUrva bhAge'parabhAge ca 'tati' tApayataH prakAzayataH / ayamAzayaH-adholaukikamAmAH samatalabhUbhAgAd adhaH ekasahasrayojanena vyavasthitAH, tatrApi sUryaprakAzaH prasarati / tataH samatalabhUbhAgasyAdha ekasahasrayojanaparyantaM, tadUrdhva cASTazata yojanAni, ityumayamIlane'STAdazazatayojanAni bhavanti, tiryak ca svavimAnAt pUrvAparabhAgadvaye sUoM pratyekaM triSaSTayadhikazatadvayottarANi saptacatvAriMzatsahasrayojanAni, ekaviMzatiM ca SaSTibhAgAn yojanasya (47263 21) prakAzayata iti ||suu 0 3 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-japrasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAnAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrAptiprakAzikAyAM caturtha mUlaprAmRtaM samAptam // 4 // // zrIrastu // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha paMcamaM prAbhRtaM prArabhyate // vyAkhyAtaM caturtha prAbhRtaM, tatra zvetatAyAH saMsthitirukkA, sAmprataM pazcamaM prArabhyate matrAyamadhikAraH - 'kahiM paDihayA lessA, kasmin lezyA pratihatA / ityetadviSayo'traprarUpayiSyate, tasya cedamAdimaM sUtram -- 'tA kassi NaM' ityAdi / mUlam - tA kasi NaM sUriyassa lessA paDihayA AhiyA ! ti vaejjA / tattha khalu imAo vIsa paDivattIo paNNattAo, taM jahA - tatthege evamAhaMsu tA maMdaraMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lessA paDihayA AhiyA tivaejjA, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAiMsu - tA meruMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lessA paDihayA AhiyA tivaejjA, ege ebamAhaMsu |2| evaM eeNaM abhilAveNaM tA maNoramaMsi NaM pavvayaMsi | 3| tA sudaMsaNaMsi NaM pavvayaMsi |4| tA sayaMparbhasi NaM pavvayaMsi | 5 | tA girirAyaMsi NaM pavvayaMsi |6| tA rayaNuccayaMsi NaM pavvayaMsi | 7| tA siluccayaMsi NaM pavvayaMsi | 8 | tA loyamajjhasiM NaM pavvasi / 9 / tA loyaNAbhisi NaM pavvayaMsi | 10 | tA acchaMsi NaM pavvayaMsi / 11 / tA sUriyAvattaMsi NaM : pavvayaMsi / 12 / tA sUriyAvaraNaMsi NaM pavvayaMsi | 13 | tA uttamaMsi NaM pavvayaMsi | 14 | vA disAdisi NaM pavvayaMsi / 15 / tA avayaMsaMsi NaM pavvayaMsi / 16 / tA dharaNikhI laMsi NaM pavvayaMsi | 17| tA dharaNisigaMsi NaM pavvayaMsi | 18 | tA pavvaviMdaMsiNaM pavvayaMsi / 19 / ege puNa evamAhaMsu tA pavvayarAyaMsi NaM pavvayaMsi sUriyassa lessA pasihayA AhiyAti vaejjA, ege evamAhaMsu ||20|| vayaM puNa evaM vayAmo- tA maMdarevi pavuccara, meru vi pavuccai jAva pavvaparAyAvi pavuccai (20) tA je NaM puggalA sUriyassa lessaM phusaMti te NaM puggalA sUriyassa lessaM Diti adiTThA viNaM puggaLA sUriyassa lessaM paDihaNaMti, carimale saMtaragayA vi puggalA sUriyassa lessaM paDihaNaMti // sU0 1 // || caMdapannattIe paMcamaM pAhuDaM samattaM // 5 // chAyA tAvat kasmin khalu sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA ? iti vadet / tatra khalu imA viMzatiH pratipattayaH prazaptAH tadyathA-tatra eke pavamAhuH - tAvat mandare balu parvate sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA, iti vadet, eke pavamAhuH |1| eke punareva mAhuHtAvat meroH khalu parvate sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA iti vadet, eke pavamAhuH |2| pavam etena abhilApena tAvat - manorame khalu parvate 3 tAvat sudarzane khalu parvate |4| tAvat svayaMprabhe khalu parvate / 5 / tAvat girirAje khalu parvate / 6 / tAvat ratnoccaye khalu parvate // 7 // tAvat ziloccaye khalu parvate |8| tAvat lokamadhye balu parvate 9 // tAvat lokanAbhau khalu parvate |10| tAvat acche balu parvate / 11 / tAvat sUryAvante khalu parvate / 12 / tAvat sUryAvaraNe khalu parvate | 13 | tAvat uttame khalu parvate / 14 tAvat dizAdau khalu Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre parvate / 15 / tAvat avataMse khaLu parvate / 16 / tAvat dharaNikIle khalu parvate / 17 / tAvat dharaNizRGge khalu parvate / 18 tAvat parvatendre khalu parvate / 19 / eke punareva mAhuH-tAvat parvatarAje khalu parvate sUryastha lezyA pratihatA AkhyAtA iti vadet , eke evamAhuH / 20 / vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat mandro'pi proccate, meharaSi procyate tAvat parvatarAjo'pi (20) procyate / tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya-lezyAM spRzanti te khalu pudgalAH sUryasya lezyAM pratighnanti, adRSTA api khala pudgalAH sUryasya lezyAM pratighnanti, caramalezyAntaragatA api khalu pudgalAH sUryasya lezyAM pratighananti sU0 // 1 // candraprazatyAM paJcamaM prAbhRtaM samAptam // 5 // vyAkhyAH-'tA' tAvat sarvAbhyantaramaNDale yadA sUryazcAraM carati tadA sUryasya lezyA prasaratIti 'kassi gaM' kasmin khalu sthAne 'sUriyassa lessA' sUryasya lezyA tejo rUpA paDihayA' pratihatA avaSTabdhA pratiruddhetyarthaH 'AhiyA' AkhyAtA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / / idamatra tAtparyam-ihAbhyantaraM pravizantI sUryasya lezyA'vazyaM pratihatA bhavati, sA ca kasmin sthAne pratihatA bhavatIti jijJAsA jAyate yato hi sUryasya sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale cArasamaye pazcacatvAriMzatsahasrayojanaparimitameva jambUdvIpagataM tApakSetramAyAmataH proktam , iyatparimitaM tApakSetraM ca sarvAbhyantaramaNDalasthite sUrye lezyApratighAtaM vinA nopalabhyate, yadyevaM na manyate tadA sarvAbhyantaramaNDalAdvahiH sUryasya niSkramaNasamaye tatsambandhinastApakSatrasyApi niSkramaNasadbhAvAt , sUryasya sarvabAhyamaNDalacArasamaye tApakSetramAyAmato hInamAyAti, kintu tasya hInatvaM na pratipAditam , ato jJAyate sUryasya lezyA kvApi pratihatA'vazyaM jAtA bhavet , iti tada vabodhAya eSa prazno gautamena kRtaH / imaM praznaM spaSTI kartuMkAmo bhagavAn prathamametadviSaye yAvatyaH pratipattayaH santi tA upadarzayati -'tatya khalu' ityaadi| ___'tattha khalu' tatra lezyApratighAtaviSaye khalu 'imAo' imA agre vakSyamANasvarUpAH 'vIsaM' viMzatiH viMzatisaMkhyakAH 'paDibattIo' pratipattavaH paramatamAnyatArUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kavitAH. 'taM jahAM tadyathA-tA yathA-'tastha' tatra viMzatipratipattivAdiSu madhye 'ege' eke kaicama prathamAssIrthAntarIyAH 'eSe mAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'maidaraMsi NaM pavveyasi' mandare khalu parvate 'sariyassa lessA' sUryasya lezyA tejorUpA 'paDiyA' pratihatA 'ADiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet iti kathanIyamisvarthaH 'ege' eke prathamAH pavamAhaMsu evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / 1 / 'ege puNa' eke kecana dvitIyA 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'merusi NaM pavvayasi' merau khala parvate 'sariyassa lessA' sUryasya lezyA 'paDihayA AhiyA' pratihatA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAlitrakAzikA TIkA prA0-5sU01 sUryalezyAyAH pratighAtasvarUpam 169 AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH kathayet 'ege' eke pUrvoktA dvitIyAH ekamAhaMsu' evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / 2 / 'evaM' manena prakAreNa 'eeNaM' etena pUrvamanupadapradarzitena 'abhilApeNa' AlApakaprakAreNa zeSA api pratipattayaH kathanIyAH / matratu kevalaM pratipattaya eva pradarzvante, AlApakayojanA svayaM karaNIyA, tathAhi--'tA maNoramaMsi gaMpannayaMsi' tAvat manorame khalu parvate / 3 / 'tA sudaMsagaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat sudarzane khalu parvate / 4 / 'tA sayaMpabhaMsi Na pavvayaMsi' tAvat svayaMprabhe khalu parvate 5 / 'tA girirAyaMsi NaM pabvayaMsi' tAvat girirAje khalu parvate / 6 / 'tA rayaNuccayaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat ratnocaye khalu parvate / 7 / 'tA siluccayaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat ziloccaye khalu parvate / / 'tA loyamamaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat lokamadhye khalu parvate / 9 / 'tA loyaNAbhiMsi Na pancayaMsi' tAvat lokanAbhau khalu parvate / 10 / 'tA acchaMsi khalu pavvayaMsi tAvat acche khalu parvate / 11 / 'tA sUriyAvattaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat sUryAvatteM khalu parvate / 12 / 'tA sUriyAvaraNaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat sUryAvaraNe khalu parvate / 13 / 'tA uttamaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat uttame khalu parvate / 14 / 'tA disAdisi NaM pavviyaMsi' tAvat dizAdau khalu parvate / 15 / 'tA avataMsaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat avataMse khalu parvate / 16 / 'tA dharaNikhIlaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat dharaNikIle khalu parvate / 17 / 'tA dharaNisiMgaMsiNaM pavvayaMsi' tAvat dharaNizRGge khalu parvate / 180 'tA pabatidaMsi NaM panvayasi' tAvat parvatendre khalu parvate / 19 / 'ege puNa' eke viMzatitamapratipattivAdinaH punaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti 'tA' tAvat 'panvayarAyasi NaM 'pavvayaMsi' parvatarAje khalu parvate 'sariyassa' sUryasya 'lessA' lezyA tejorUpA 'paDihayA' pratihatA 'AhiyA' akhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet / upasaMhAramAha'ege' eke viMzatitamAH paramatavAdinaH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti // 20 // yadyapyete mandarAdayaH sarve'pi zabdA vastuta ekArthikA eva, tathApi bhinnAbhiprAyattvena kathitatvAdete viMzatirapi pratipattivAdino mithyAprarUpakA eveti pradarya sAmprataM bhagavAn svamatapradarzayannAha-'vayaM puNa ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu atra 'punaH' zabdaH 'tu' ityarthe, 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH / tadevAha-'tA' ityAdi / 'tA' tAvat yatra lezyA pratihatA bhavati sa parvataH 'maMdare vi pavuccaI' maMdaro'pi procyate, 'merUvi pavuccaI' merurapi procyate 'jAva' yAvat , yAvatpadena madhyagatAnAM manoramAdArabhya parvatendraparyantAnAM saptadazAnAM grahaNaM bhavati dvau mandaramerunAmAnI parvato pUrva sUtre proko / 'pavyayarAyAvi pavuccai' parvatarAjo'pi viMzati 22 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 patrapati namaH procyate, parvatarAjo'pi sa eva procyate nAnyaH kazcidanyaH parvata iti / ayameko parvato viMzatinAmabhiH kathaM khyAta iti teSAmarthAdhikAraH pradarzyate tathAhi . (1) mandaraH - palyopamasthitika mandarAbhidhadevanivAsasthAnayogAt / (2) meru:- tasya samastatiryagUlokamadhyabhAgasya maryAdAkAritvAt / (3) manoramaH -- atisurUpatayA devAnAM manoramaNahetukatvAt / (4) sudarzanaH -- jAmbUnadajAtIya suvarNamayatvena vajraratna bahulatvena ca manomodajanaka suSThuda navattvAt / (5) svayaMprabhaH - ratnabahulatayA AdityAdinirapekSasvayaM prabhAvattvAt / (6) girirAjaH - sarva girINAmuccaistvena tIrthakarajanmotsavAbhiSekAzrayatvena ca girINAM madhye rAjasAdRzyAt / (7) ratnoccayaH - nAnAvidharatnAnAmatizayena cayasthAnatvAt / : (8) ziloccayaH - pANDukambalAdizilAnAM tadupari caya sadbhAvAt / (9) lokamadhyaH - samasta tiryagU lokasya madhyavarttitvAt / (10) lokanAbhiH --- sthAlamadhyasthita samunnatavRttacandratulyatvena sthAlAkAratiryaglokasya nAbhisAdRzyAt / (11) accha:- - atinirmalajAmbUnada suvarNavajrAdiratnabahulatvena svacchakAntimattvAt / (12) sUryAvarta :- sUryasya upalakSaNAccandragrahanakSatratArArUpANAM pradakSiNAvarttasthAnatvAt / (13) sUryAvaraNaH - sUryAdibhiH paribhramaNazIlairAvRtatvAt / (14) uttamaH - girINAM madhye sarvotkRSTatvena uttamatvAt / (15) dizAdiH - gostanAkA rASTrapradezAtmakarucakA deva digvidizAmAdirjJAyate, tasyamadhyavarttitvAt (16) avataMsakaH - girINAM cUDAmaNisAdRzyAt / eSAM SoDazAnAM nAmasaMgrAhakaM gAthAdvayaM jambUdvIpaprajJaptiprasiddhaM -- yathA- - "maMdara - meru- manorama, - sudaMsaNa - sayaMprabheya girirAyA / rayaNoccae siloccaya, majjhe logassa nAbhI ya // 1 // acche sUriyAvatte, sUriyAvaraNe iya / uttame ya disAI ya varDise iya soLase // 2 // chAyA pUrvapradarzitanAmabhiH sugamaiveti / (17) dharaNikIla: - pRthivyAH kIlakasAdRzyAt / (18) dharaNizRGgaH --- pRthivyAH zRGgasAdRzyAt / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIka prA0 5 sU01 sUryalezyAyAH pratighAtasvarUpam 171 (19) parvatendraH -parvatAnAM madhye indrasAdRzyAt / (20) parvatarAjaH-parvatAnAM madhye rAjasAdRzyAt / iti viMzatirnAmAnIti / eteSAM zabdAnAmekArthikasve satyapi bhinnArthapratipAdakatvena etA viMzatirapi pratipattayo mithyArUpA eveti vijJeyam / atha bhagavAn sUryalezyAyAH pratihatisvarUpaM pradarzayati- 'tA jeNaM' ityAdi / iya ca lezyApratihatiH mandare'pyasti anyatrApi cAstItyAha-'tA' tAvat 'je NaM puggalA' ye khallu pudgalAH merutaTabhittisaMsthitAH 'sariyassa lessaM, sUryasya lezyAM 'phusaMti' spRzanti 'te NaM puggalA' te khalu pudgalAH 'sariyassa lessaM' sUryasya lezyAM 'paDihaNaMti' pratidhnanti abhyantaraM pravizantyAH sUryalezyAyAstaiH pratiskhalitatvAt / tathA 'adihA viNa poggalA' adRSTA api khalu ye'pi pudgalA merutaTabhittisaMsthitA api dRzyamAnapudgalAntargatAH santaH sUkSmatvAnna cakSuH sparzamAyAnti te adRSTA api pudgalA 'sariyassa lessa' sUryasya lezyAM 'paDihaNaMti' pratighnanti tairapi abhyantaraM pravizantyAH sUryalezyAyAH svazaktyanurUpaM pratiskhalyamAnatvAt / tathA punarapi 'carimalessaMtaragayAvi NaM poggalA' caramalezyAntaragatA api khalu pudgalAH ye'pi ca meroranyatra bhAge'pi na caramalezyAvizeSa saMsparzavantaH pudgalA api 'sariyassa lessaM' sUryasya lezyAM 'paDihaNaMti' pratighnanti tairapi caramalezyAsaMsparzakatvena caramalezyAyAH prtihnymaantvaat||suu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-japrasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya' pradabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAM paJcamaM prAbhRtaM samAptam // 5 // // zrIrastu // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSThaM prAbhRtaM prArabhyate // vyAkhyAtaM pazcamaM prAbhRtam tatra sUryasya lezyApratighAtaH proktaH / sAmprataM SaSThaM vyAkhyAyate, tasya cAyamarthAdhikAraH-'kahaM te oyasaMThiI' kathaM te ojaH saMsthitiH, iti pUrvapratijJAta-viSayaM vivRNvan AdimaM sUtramAha-'tA kahaM te oyasaMThiI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te oyasaThiI AhiyA ti vaejjA, tattha khalu imAo paNavIsaM paDivattIo paNNattAo, taMjahA-tatthege evamAhaMsu tA aNusamameva sUriyassoyA aNNA uppajjai, aNNA avei, ege evamAhesu / 1 / egepuNa evamAhaMsu tA aNumuhuttameva sUriyassa oyA aNNA uppajjaI aNNA avei, ege evamAsu / 2 / evaM eeNaM abhiLAveNa-tA aNurAiMdiyameva / 3 ! tA aNupakkhameva / 4 / tA aNumAsameva / 5 / tA aNuuumeva / 6 / tA aNu ayaNameva / 7 / tA aNusaMvaccharameva / 8 / tA aNu jugameva / 9 / tA aNuvAsasayameva / 10 / tA aNuvAsasahassameva / 11 / tA aNu vAsasayasahassameva / 12 / tA aNuputvameva / 13 / tA aNupuvvasayameva / 14 / tA aNupubbasahassameva / 15 / tA aNuputvasayasahassameva / 16 / tA aNupaliovamameva / 17 / tA aNupaliovamasayameva / 18 / tA aNupaliovamasahassameva / 19 / tA aNupaliovamasayasahassameva / 20 / tA aNusAgarovamameva / 21 / tA aNusAgarovama sayameva / 22 / tA aNusAgarovamasahassameva / 23 / tA aNusAgarovamasayasahassameva / 24 / ege ebamAiMsu-tA aNuussappiNi osappiNimeva sUriyassa oyA aNNA uppajjai aNNA avei, ege evamAiMsu / 25 / / vayaM puNa evaM vayAmo-tA tIsaM tIsaM muhutte sUriyassa oyA avaDiyA bhavai, teNa paraM sUriyassa oyA aNavaTThiyA bhavai / chammAse sUrie oyaM NibuDDhei, chammAse sarie oyaM abhivuDDhei / NikkhamamANe sUrie desaM NivvuDDhei, pavisamANe surie desaM abhivuDDhei / tattha ko heU ! tivaejjA, tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattasi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egeNaM rAidieNaM egaM bhAgaM oyAe divasakhittassa NivvuDDittA rayaNikhittassa abhivaiDhittA cAraM carai, maMDalaM aTThArasahiM tIsehiM saehiM chittA, Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikArIkA prA0 6 sU0 1 mojasaMsthitinirUpaNam 173 tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahiyA / se NikkhamamANe sarie doccaMsirahoratasi abhitarANaMtaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitarANaM taraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM dohiM rAidiehiM do bhAge oyAe divasakhettassa NivbudvittA, 2 rayaNikhettassa abhivaDDhettA cAraM carai, maMDalaM aTThArasehiM tIsehiM saehi chettA, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhutehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNa uvAeNaM NikkhamamANe sarie tayANaMtarAo tayANaMtaraM maMDalAo maMDala saMkamamANe 2 egamege maMDale egamegeNaM rAidieNaM egamega 2 bhAgaM oyAe divasakhettassa nivvuDDhemANe 2 rayaNikkhettassa abhivaDDhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie savvambhaMtarAo maMDalAo sambabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sababhaMtaraM maMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM ega tesIyaM bhAgasayaM oyAe divasakhettassa NivvuDhDetA rayaNikhettassa abhivuDaDettA cAraM carai, maMDalaM aTThArasahiM tIsehi sarahiM chettA, tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvALasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sarie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraha / tA jayA NaM sUrie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egeNaM rAidieNaM egaM bhAgaM oyAe rayaNikhettassa NivvuDDhettA, divasakhettassa abhivvuDDhettA cAraM carai maMDalaM aTThArasahiM tItehiM saehiM chettA, tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM uNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahie / se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie bAhirANaMtaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM dohi rAidiehi dobhAe oyAe rayaNi khettassa NicuDDhettA, divasakhettasta abhivvuDDhettA cAraM carai, maMDaLa aTThArasahi tIsehi saehi chettA, tayA NaM aTTArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasahibhAgamuhuttehi uNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egasahi bhAgamuhuttehi ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAbho tayANaMtaraM maMDalAo maMDalaM sakamamANe 2 egamegeNaM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 candraprAptisUtra rAIdieNaM egamegaM bhAgaM oyAe rayaNikhettassa NivuDDhemANe 2, divasakhettassa abhivvuDDhemANe 2 sayabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA nayA NaM mUrie savvabAhirAo maMDalAo savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvabAhiraM maMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM egaM tesIyaM bhAgasayaM oyAe rayaNi khettassa NivvuDDhettA, divasakhettassa abhivvuDDhettA cAraM carai, maMDalaM AhArasahi tIsehi saehi chettA, tayA NaM uttamakahapatte ukkomae aArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esaNaM doccasrA chammAsassa pjjvsaanne| esaNaM Aicce sNvcchre| esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe ||suu01|| chadraM pAhuDaM samattaM // 6 / chAyA- tAvat kathaM te ojaH saMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet tatra khalu imAH paJcaviMzatiH pratipattayaH prAptAH tadyathA-tatra eke 5vamAhuH-tAvat anusamayameva sUryasya ojaH anyat utpadyate anyat apaiti, eke evamAhaH / eke punaH pava prAhaH-tAvata ama. hUrtameva sUryasya ojaH anyat utpadyate, anyat apaiti, eke evamAhuH / 2. evaM etena abhilA pena-tAvat anurAtrindivameva / 3 / tAvat anupakSameva / tAvat anumAsameva / 5 tAvat anu Rtumeva / 6 / tAvat anvayanameva 7 tAvat anusaMvatsarameva / 8 / tAvat anuyugameva / / tAvat anuvarSazatameva |10taavt anuvarSasahasrameva / / 1 / tAvat anuvarSazatasahasrameva / 12 / tAvat anupUrvameva / 13 tAvat anupUrvazatameva / 14 / tAvat anupUrvasahasrameva / 15/ tAvat anupUrvazatasahasrameva / 16 / tAvat anupalyoyameva / 7. tAvat anupalyopamazatameva // 18 // tAvat anupalyopamasahasrameva / 19 / tAvat anupalyopamazatasahasrameva 10 tAvat anusA garopamameva / 21 / tAvat anusAgaropamazatameva 220 tAvat anusAgaropamasahasrameva 23 / tAvat anusAgaropamazatasahasrameva / 24 eke punaH evamAhuH-tAvat anUtsarpiNyavasarpiNImeva sUryasya ojaH anyat utpadyate anyat apaiDi, eke eva mAhuH 25 / vayaM punaH evaM vadAmaH-tAvat trizataM triMzataM muhUrtAn sUryasya ojaH avasthita bhavati, tataH paraM sUryasya ojaH anavasthitaM bhavati / paNmAsAn sUryaH ojaH nirvardhayati, SaNmAsAn sUrya ojaH abhivrdhyti| niSkrAman sUrya, dezaM nirvardhayati, pravizan sUryaH dezamabhivardhayati / tatra ko hetuH ? iti vadet / tAvat ayaM skhalu jambUdvIpo dvopaH yAvat parikSepeNa prjnyptH| tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtribhavati / sa niSkrAman sUryaH navaM saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantaraM maNDalamapasaMkramya cAra carati / tAvata yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalamapasaMkramya cAra carati tadA khalu ekena rAtrindivena ekaM bhAgam ojasA divasakSetrasya nirvadhya, rajanIkSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chittvA tadA khalu aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnaH, dvAdazamuhUrtA rAtri Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0 6 sU0 1 bhojasaMsthitinirUpaNam 175 bhavati dvAbhyAmekaSTibhAgamuttabhyAmadhikA / sa niSkrAman sUryaH dvitIye'horAtre Abhya ntarAnantaraM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH AbhyantarAnantaraM tRtIyaM maDaNlamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM dvau bhAgau ojasA divasakSetrasya nirvardhya 2 rajanI kSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH trizatA zataiH chatvA tadA khalu aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati caturbhireka SaSTibhAgamuhUrtaiH UnaH dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrteradhikA / evaM khalu etena upAyena niSkrAman sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAt maNDalaM saMkrAman 2 pakaikasmin maNDalai ekaikena rAtrindivena pakaikaM bhAgam ojasA divasakSetrasya nirvardhayan 2, rajanIkSetrasya abhivardhayan 2 sarvabAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAt maNDalAt sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAya ekena vyazItikena rAtrindivazatena ekaM vyazItikaM bhAgazatam ojasA divasakSetrasya nirvardhya, rajanIkSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH trizatA zataiH chittvA tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUrttA divaso bhavati / patat khalu prathamaM SaNmAsam / etat khalu prathamasya SaNmAsasya paryavasAnam // saH pravizan sUryaH dvitIyaM paNmAsam ayan prathame ahorAtre bAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu ekena rAtrindivena ekaM bhAgam ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya divasakSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhistrizatA zataiH chittvA tadA khalu aSTadazamuhUrttA rAtribhavati dvAbhyAsekaSaSTibhAgamuhUtAbhyAm UnA dvAdazamuhUrttI divaso bhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAm adhikaH / sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre bAhyAnantaraM tRtIyaM maNDalamvasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu dvAbhyAM rAtridivAbhyAM dvau bhAgau ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya, divasakSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chivA, tadA khalu aSTAdazamuharttA rAtrirbhavati caturbhireka SaSTibhAgamuhUtairUnA, dvAdazamuhUrtI divaso bhavati catubhirekaSaSTibhAga radhikaH / evaM khalu etena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAd maNDalaM saMkrAman 2 ekaikena rAtrindivena ekaikaM bhAgam ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya 2, divasakSetrasya abhivardhya 2 sarvAbhyantaraM maNDalaM upasaMkramya vAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvabAhyAt maNDalAt sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu sarvabAhyaM maNDalaM praNidhAya pakena tryazItikena rAtrindivazatena ekaM tryazItikaM bhAgazatam ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya divasakSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chittvA tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhati / patat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa khalu AdityaH saMvatsaraH / etat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnam // sU0 1 // || candraprajJaptyAM SaSThaM prAbhRtaM samAptam 6 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 candraprAptisUtra vyAkhyA -'tA' tAvat 'te' tava bhavato mate 'kaha' kathaM-kena prakAreNa kiM sarvadA ekarUpA utAnyathA 'oyasaMThiI' bhojaH saMsthitiH ojasaH prakAzasya saMsthitiH-saMsthAnam avasthA namityartha 'AhiyA' AkhyAtA kathitA ? 'ti vaejjA' iti vadet he bhagavan kathayatu / iti gautamamasya praznaH / atha bhagavAn etadviSaye anyatairthikAnAM mAnyatArUpA yAvatyaH pratipattayaH santi tAH pradarzayati-'tattha' ityAdi / 'tattha khalu' tatra bhojaH saMsthitiviSaye khalu 'imAo' imA agre vakSyamANAH 'paNavIsa' paJcaviMzatiH 'paDivatto' pratipattayaH paramatarUpA paNNatAo' prajJaptAH kathitAH 'taM jahA' tayathA tA yathA 'tatthege' ityAdi / 'tattha' tatra paJcaviMzati saMkhyakeSu pratipattivAdiSu 'ege' eke kecana prathamAH 'evaM' evaM vakSyamANapakAreNa 'AhaMsu' kathayanti, kiM kathayantIti pradarzayati-'tA aNusamayameva' ityAdi 'tA' tAvat 'aNusamayameva' anusamayameva pratisamayameva samaye samaye pratikSaNamityarthaH 'mariyassa' sUryasya 'oyA' ojaH prakAzaH, sUtre 'oyA' iti strItvaM prAkRtatvAt 'aNNA uppajjaI' anyat utpadyate' tathA 'aNNA' anyat aparameva aujaH 'avei' apaiti pRthak bhavati, ayaM bhAvaH sUryasyaujaH prAktanaM bhinnapramANamutpadyate prAktanAd bhinnameva ojaH vinazyati iti / upasaMhAgmAha-'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti / 1 / 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-'tA' tAvat 'aNumuhuttameva' anumuhUrtameva pratimuhUrtameva 'sariyassa oyA' sUryasya ojaH 'aNNA uppajjaI' anyat utpadyate, 'aNNA aveI' anyat yat pUrvamAsIt tat apaiti vinazyati, upasaMhAraH-'ege' eke dvitIyAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / 2 / 'evaM' evam 'eeNaM' etena Adya pratipattidvayaproktena 'abhilAveNaM' abhilApena abhilApaprakAreNa agre'pi vijJeyamiti bhAvaH / tathA ca-'tA' tAvat aNurAidiyameva' anurAtrindivameva pratyekamahorAtrameva / 3 / 'tA aNupakkhameva' tAvat anupakSameva / 4 / 'tA aNumAsameba' tAvat bhanumAsameva |5|'taa aNuuu meva' tAvat anuRtumeva prativasantAdirUpameva / 6 / 'tA aNuayaNameva' tAvat anvayanameva, ayanaMnAma dakSiNAyanottarAyaNarUpaM dvayam / 7 / 'tA aNusaMvaccharameva' tAvat anusaMvatsarameva, saMvatsaraH-dvAdazamAsarUpaH / 8 / 'tA aNujugameba' tAvat anuyugameva paJcavarSA tmakayugameva / 9 / 'tA anuvAsasayameva tAvat anuvarSazatameva / 10 / 'tA aNuvAsasahassameva' tAvat anuvarSasahasrameva // 11 // tA aNuvAsasayasahassameva' tAvat anuvarSazatasahasrameva anulakSavarSamevetyarthaH / 12 / 'tA aNupuvvameva' tAvat anupUrvameva // 13 // tA aNupuvvasayameva tAvat anupUrvazatameba / 14 / 'tA aNupunbasahassameva tAvat anupUrvasahasrameva, / 15 / 'tA aNupuncasayasahassameva' tAvat anupUrvazatasahasrameva, zatasahasramiti lakSam / 16 / 'tA. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA06 sU0 1 ojasaMsthitinirUpaNam 177 aNupaliovamameva' tAvat anupalyopamameva / 17 / 'tA aNupaliovamasayameva' tAvat anu. palyopamazatameva / 18 / tA aNupaliovamasahassameva' tAvat anupalyopamasahasrameva / 19 / 'tA aNupaliovamasayasahassameva tAvat anupalyopamazatasahasrameva / 20 / 'tA aNusAgarovamameva' tAvat anusAgaropamameva / 21 / 'tA aNusAgarovamasayameva tAvat anusAgaropamazatameva / 22 / tA aNusAgarovamasahassameva' tAvat anusAgaropamasahasrameva / 23 / 'tA aNusAgarovamasayasahassameva' tAvat :anusAgaropamazatasahasrameva / 24 / 'ege puNa' eke paJcaviMzatitamAH paratIrthikAH punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti 'tA' sAvat 'aNuussappiNiosappiNimeva' anutsarpiNyavasarpiNImeva pratyekotsarpiNyavasarpiNIkAlameva 'sariyassa oyA' sUryasya ojaH 'aNNA' anyat aparaM pUrvasthitam 'aveI' apaiti binazyati 'ege' eke paJcaviMzatitamAH paramatavAdinaH 'evaM' evaM pUrvapradarzitaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti / iti paJcaviMzatiH pratipattayaH / 25 / iti, ___ imAH pUrvapradarzitAH sarvA api pratipattayaH mithyArUpAH santi mata AsAM nirAkaraNena bhagavAn svamatamupanyasyati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'kyAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha'tA tIsaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'tIsa tIsa muhutte' triMzataM triMzataM muhUrttAn jambUdvIpe prativarSa paripUrNatayA triMzanmuhUrttaparimitakAlaparyantam 'sUriyassa oyA' sUryasya ojaH-prakAzaH 'avahiyA bhavaI' avasthitaM yathAvasthitaM bhavati / ayamAzayaH-sUryasaMvatsarasya paryantabhAge yadA sUryaH sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tadA sUryasya jambUdvIpagatamojaH triMzataM muhUrtAn yAvat paripUrNapramANayuktaM bhavati / 'teNaM paraM tena paraM tato'nantaraM sarvAbhyantaramaNDalAtparam 'sUriyassa oyA' sUryasya ojaH 'aNavaTTiyA' anavasthitaM niyatapramANarahitaM 'bhavai' bhavati / kasmAt kAraNAdityAha-'chammAse' ityAdi / yato hi sarvAbhyantaramaNDalAt agre carataH sUryasya niSkramaNasamaya gatAn prathamAn sUryasaMvatsarasambandhinaH 'chammAse' SaNmAsAn yAvat 'marie' sUryaH 'oyaM ojaH jambUdvIpagataM prakAzaM 'NivvuDDhei' nirvardhayati pratyahorAtramekaikasya triMzadadhikASTAdazazata 1830 saMkhyakabhAgasambandhino bhAgasya honakaraNena hApayati / evaM tadanantaraM sUryasaMvatsarasya dvitIyAn pravezasamayagatAn 'chammAse' SaNmAsAn yAvat SaNmAsaparyantamityarthaH 'surie' sUryaH 'oya' ojaH prakAzam 'abhivaDaDhei' abhivardhayati pratyahorAtraM triMzadadhikASTA dazazata (1830) saMkhyabhAgasatkaikabhAgavardhanena tatra vRddhiM karoti / etadeva spaSTayati-NikkhamamANe' ityAdi 'NikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAhirnirgacchan 'mUrie' sUryaH 23 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJapti 'desa' dezaM bhAgaikarUpaM pratyekamaNDale 'NivvuDDheI' nirvardhayati hApayati, 'pavisamANe' pravizan sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'marie' sUryaH 'desaM' dezaM bhAgaikarUpaM pratyekamaNDale 'abhivaDDheI' abhivardhayati tatra vRddhiM karotIti / ata evocyate sUryasya sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye triMzanmuirlAn yAvat paripUrNatayA sUryasya ojaH avasthitaM tiSThati, tataH param anavasthitamiti / atra gautamaH praznayati-'tattha' ityAdi / 'tatya' tatra-sUyaujaso'vasthitAnavasthitaviSaye 'ko' kidRzaH 'heU' hetuH tatra kiMkAraNam 1 'tivaejjA' iti vadet he bhagavan tatra kAraNaM vadatu kathayatu / atha bhagavAn tatkAraNaM pradarzayannAha-'tA ayaNNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM khalu lokaprasiddhaH 'jambuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'jAva' yAvat 'parikkheveNaM paNNatte' parikSepeNa prajJaptaH, yAvatpadena jambUdvIpapramANaM sarvamatra vAcyam / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'rie' sUryaH 'savyabhaMtaraM maMDalaM upasaMkamittA cAraM caraI' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'advArasamuhatte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavatIti jJAtavyam / / ____ atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNasamayavyavasthA pradarzayati-se NikkhamamANe ityAdi / 'se' saH 'NikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'marie' sUryaH 'NavaM saMvaccharaM' navaM saMvatsaraM divasahApanarAtrivardhanarUpam 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAd dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat jayA NaM' yadA khalu 'murie' sUryaH' abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'egeNaM rAidieNaM' ekena rAtrindivena ekAhorAtreNa sarvAbhyantaramaNDalagatena 'egaM bhAgaM oyAe' eka bhAgamojasaH 'divasakhittassa' divasakSetrasya divasakSetragatasya 'NivvuDhittA' nirvayaM hApayitvA prathamakSaNAdUvaM zanaiH zanaiH kalAmAtrahApanena ahorAtrasya paryantabhAge nyUnIkRtya, tathA evameva 'rayaNikhettassa' rajanIkSetrasya rajanIkSetragatasya ojasastameva ekaM bhAgam 'abhivaiDhittA' abhivayaM ca 'cAraM caraI' cAraM carati maNDalaM kaicchitvA eka bhAgaM hApayati vardhayatItyatrAha 'maMDalaM' maNDalaM sarvAbhyantarAd dvitIyaM maNDalam 'aTThArasahiM tIsehiM saehi' aSTAdazabhiH triMzatA zataiH triMzadadhikASTAdazazataiH (1830) 'chittA' chittvA vibhajya / ayaM bhAvaH-ekasya maNDalasya triMzadadhikASTAdazazatabhAgAH katthyante, tatsambandhinamekaM bhAgamiti / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0--6 sU0 1 ojasaMsthitinirUpaNam 179 ete punastriMzadadhikASTAdazazatabhAgAH kathaM kalpyante ? iti pradazyate-iha-ekaikaM maNDalaM dvau sUryo ekaikenAhorAtreNa paribhramya prayataH / ahorAtrazca triMzanmuhUrtapramANo bhavati, pratisUrya cAhorAtragaNanAyAM paramArthato dvayoH sUryayoH dvau ahorAtrau bhavataH / ato dvayorahorAtrayormuhUrtAH SaSTisaMkhyakA jAyante'to maNDalaM prathamataH SaSTyA bhAgairvibhajyate ekasya maNDalasya SaSTibhAgA jAtA ityarthaH / atha niSkrAmantau dvau sUryoM pratyahorAtraM pratyekaM dvau dau muhartakaSaSTibhAgau hApayataH, pravizantau cAbhivardhayataH, tatazca dvau muhuurtekssssttibhgaa| samuditau bhavataH, tayorekaH sArdhatriMzattamo bhAgo bhavati, tataH SaSTirapi bhAgAH sArdhatriMzatA. guNyante jAtAstriMzadadhikASTAdazazatabhAgA (604 30=1830) / atra guNyAGkAH SaSTi(60) guNakAGkAH sArdhatriMzat (30 // ) anayorguNane samAyAti yathokA saMkhyA (1830) iti / ____ evaM niSkrAman sUryaH prati maNDalaM triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakabhAgAnAM satkamekaikaM bhAgaM divasakSetragatasya ojasaH (prakAzasya) hApayan hApayan rajanIkSetrasya cAbhivardhayan abhivardhayan sUryaH sarvabAhyamaNDale gacchati tataH sarvabAhyamaNDalaparyantameva vaktavyam / sarvabAhyamaNDale tryazItyadhikamekaM zataM (183) bhAgAnAM divasakSetragatasya prakAzasya hApanena rajanIkSetrasya cAbhivardhanena bhavati / etacca tryazItyadhikaM bhAgazataM triMzadadhikASTAdazazatabhAgAnAM dazamo bhAgo bhavati, tataH sarvAbhyantarAnmaNDalAt sarvabAhyamaNDale divasakSetrasya jambUdvIpacakravAladazabhAgastruTayati, rajanI kSetrasya cAbhivardhate iti pUrvamabhihitameva / ___evameva sarvAbhyantaraM maNDalaM pravizan pratimaNDalaM triMzadadhikASTAdazazatabhAgAnAM satkamekaikaM bhAgaM divasakSetragatasya prakAzasyAbhivardhayan rAtrikSetragatasya prakAzasya ca hApayan tAvad vaktavyaM yAvat sarvAbhyantare maNDale vyazotyadhikaikazatabhAgaM (183) divasakSetragatasya prakAzasyAbhivardhayati, rajanIkSetrasya ca tryazotyadhikaikazatabhAgaM hApayati / etat jyazItyadhika bhAgazataM ca jambUdvIpacakravAlasya dazamo bhAgo bhavati, tataH sarvabAhya maNDalAt sarvAbhyantaramaNDale divasakSetragatasya prakAzasyaiko dazamazcakravAlabhAgo'bhivardhate, rajanIkSetrasya caiSastruTyati, iti yat prAgabhihitaM tatsamucitameveti / etatsarve bhagavAn mUle pradarzayiSyati / tadevAha-'tayA NaM' ityaadi| 'tayA NaM tadA sUryasya niSkramaNasamaye khalu yadA ekena rAtrindivena eka bhAgaM divasakSetragatasya prakAzasya hApayitvA, rajanIkSetrasya cAbhivardhya sUryazcAraM carati tadA - ityarthaH, 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM UNe' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhartAbhyAmUnaH-hIno bhavati, 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtribhavati, sA ca 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM' ahiyA dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhadbhyAmadhikA bhavatIti / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvv 180 candraprakSaptisUtre punazca-'se' saH 'NikkhamamANe surie' niSkrAman sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre 'abhiMtarANaMtaraM taccaM maMDalaM AbhyantarAnantaram sarvAbhyantaramaNDalAdatanaM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' uvasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA balu 'sUrie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM taccaM maMDalaM, AbhyantarAnantaraM tRtIyaM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'dohiM rAiMdirahiM' dvAbhyAM rAtrindi. vAbhyAM 'do bhAge' do bhAgau 'oyAe' ojasaH 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasakSetragatasya 'NivvuiDhittA' nirvarya-hApayitvA, tathA-'rayaNikhettassa' rajanIkSetrasya rajanIkSetragatasya 'abhivaDDhettA' abhivardhya 'cAraM caraI' cAraM carati, 'maMDalaM' maNDalam 'advArasahiM tIsehi saehiM' aSTAdazabhiH triMzatA zataiH triMzadadhikASTAdazazataiH 'chettA' chittvA vibhajya maNDalasya. vibhAgAH karaNIyA ityarthaH / 'tayA gaM' tadA khalu 'advArasamuhutte divase bhavaI' bhaSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, sa ca 'cauhi egasaTThibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUttaH 'UNe' UnaH hIno bhavati / tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhiM egasa. dvibhAgamuhuttehiM' caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati / 'eva khalu' evamanena prakAreNa khalu 'eeNa' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNa' upAyena yuktirUpeNa 'NikkhamamANe sUrie' niSkrAman sUryaH 'tayANaMtarAo tayANaMtaraM' tadanantarAt tadanantaraM 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalam ekasmAnmaNDalAd agretanaM dvitIyaM maNDalaM-'saMkamamANe 2' saMkA. man 2 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena'egamegaM bhAgaM' ekaikaM bhAgam 'oyAe' ojasaH 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasakSetragatasya 'NivvaDDhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2, 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya oja sazca ekaikaM bhAgam 'abhibaDhemANe 2' abhivardhayan 2, 'sancabAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalla 'sarie' sUryaH 'savvabhaMtarAo maMDalAo' sarvAbhyantarAnmaNDalAt 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'ubasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'savvambhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalaM 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya 'egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM' ekenatryazItikena tryazItyadhikena rAtrindivazatena tryazItyadhikaikazatasaMkhyakairahorAtraiH (183) 'egaM tesIyaM bhAgasayaM' ekaM tryazaMtikaM bhAgazataM vyazItyadhikai kazatatamaM bhAgam 'oyAe' ojasaH 'divasakhettassa' divasakSetragatasya 'NivvuDDhettA' nirvayaM hApayitvA, 'rayaNikhettassa' rajanI kSetrasya ca 'abhibbuDDhettA' abhivardhya cAraM carati, maNDalam tanmaNDalaM 'aTThArasehiM tIsehi sarahiM' aSTAdazamiH triMzatA adhikaiH zataiH (1830) 'chettA' chittvA vibhajya vibhajyante ityarthaH Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA06 sU01 ojasaMsthitinirUpaNam 181 bhAgAH kriyante iti bhAvaH / 'tayA NaM' tadA khalu tatprastAve khalu 'uttamakaTTapatA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSayuktA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvagurvI 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jayanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamu. huuto divaso bhavati / upasaMhAramAha-'esa ' ityAdi / 'esa gaM' etat pUrvapradarzitaM khalu 'paDhame chammAse' prathamaM sUryasya niSkrAmaNena saMjAtaM rAtrivRddhi-divasahAnirUpaM SaNmAsam / 'esa gaM' etadeva khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtramiti // atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDale pravezasya vaktavyatAmAha-'se pavisamANe' ityAdi / 'se saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'marie' sUryaH 'doccaM' dvitIyaM divasavRddhirAtrihAnirUpaM 'chammAsaM' SaNmAsaM 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorasi' prathame'horAtre 'bAhirANaMtaraM maMDaLa' bAhyAnantaraM sarvabAhyamaNDalAdvitIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khallu 'marie' sUryaH 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalla 'egeNaM rAIdieNaM' ekena rAtrindivena 'egaM bhAgaM' ekaM bhAgam 'oyAe' ojasaH prakAzasya, kIdRzasya ?- 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NivbuDDhittA' nirvarthya hApayitvA, tathA 'divasakhettassa' divasakSetrasya ojasaH-eka bhAga 'abhivuDDhettA' abhivardhya 'cAraM carai' cAraM carati / 'maMDalaM' maNDalaM ca 'aTThArasahiM tIsehi sarahiM' aSTAdazazataistriMzadadhikaiH 'chettA' chittvA vibhajya maNDalasya triMzadadhikASTAdazazatabhAgAH karttavyA iti bhAvaH / 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'uNA' U hInA bhavati, 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, sa ca 'dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahie' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhiko bhavati / punazca 'se' saH 'pavisamANe sUrie' pravizan saryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre 'bAhirANaMtaraM' bAhyAnantaraM bAhyabhAgAdagetanaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraiM' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH bAhirANaMtaraM taccaM maMDalaM' bAhyAnantaraM tRtIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA skhalu 'dohiM rAI. diehi' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM 'do bhAe, dvau bhAgau 'oyAe' ojasaH 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NivvuDaDhettA' nirvayaM hApayitvA 'divasakhettassa' divasakSetragatasya ca ojaso dvau bhAgau 'abhivvuDDhettA' abhivaya cAraM carati, 'maMDalaM' tanmaNDalaM ca 'aTThArasehiM tIsehi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwanmohinnavar. 182 candraprAptisUtre saehi' triMzadadhikASTAdazazataiH 'chettA' chittvA vibhajya maNDalasya bhAgAn kRtvA sUryazcAraM caratIti bhAvaH / 'tayA NaM' tadA khalu aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehiM uNA' catumirekaSaSTibhAgamuhUrteH UnA bhavati / 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhatoM divaso bhavati, sa ca 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehiM' caturmirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahie' adhiko bhavati / 'evaM khalu' evamanena prakAreNa khalu 'eeNaM uvAeNaM' etena pUrvoktarUpeNa upAyena vidhinA 'pavisamANe marie' pravizan sUryaH 'tayANaMtarAo tayANaMtaraM' tadanantarAt .tadanantaraM 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 'egamegeNaM rAiMdieNaM' ekaikena rAtrindivena 'egamegaM bhAgaM' ekaikaM bhAgam bhojasaH 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NivvuDDhamANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2, tathA 'divasa khettassa divasakSetragatasya 'abhivuDDhemANe 2' abhivardhayan 2 'sababhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'sabvabAhirAo' sarvabAdyAnmaNDalAt 'sababhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'savvabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyamaNDalaM 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya tata ArabhyetyarthaH 'egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM' jyazItyadhikaikazata (183) saMkhyakaiH rAtrindivaH 'ega tesIyaM bhAgasayaM' vyazotyadhikaikazatatama bhAgam 'oyAe' ojasaH 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NivvuDDhettA' nirvardhya hApayitvA, tathA 'divasakhettassa' divasakSetragatasya ca ojasaH ekaM bhAgaM 'abhivuDDhettA' abhivardhya 'cAraM caraI' cAraM carati, 'maMDalaM' tanmaNDalaM ca 'aTThArasehiM tIsehiM saehiM' triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakaiH chittvA bhAgAn kRtvA maNDalasya bhAgAH kartavyAH / 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakahapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati, 'jahaNiyA' jayanyikA sarvaladhvI 'duvA. lasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti / upasaMhAra evaM vAcyaH, tathAhi-evaM pUrvoktaprakAreNa vyavasthAyAM satyAM kathyate yat-prati sUrya saMvatsaraparyantabhAge sarvAbhyantare maNDale triMzanaM muhUrtAn yAvat sUryasya paripUrNamojaH ava sthitaM bhavati, tataH paramanavasthitaM bhavati / sarvAbhyantare'pi ca maNDale triMzad muhUrtAn yAvat paripUrNamavasthitamojaH kathyate, etad vyavahArato vijJeyam, nizcayataH punastatrApi prathamakSaNAdUrdhva zanaiH zanaiH hriyamANaM jJAtavyam yato hi prathamakSaNAdUcaM sUryaH ekasmAnmaNDalAdanantaraM dvitIyamaNDalAbhimukhaM cAraM caratIti / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 6 sU 1 mAjasaMsthitinirUpaNam 183 upa saMhAramAha-'esa NaM' ityAdi / 'esa gaM' etatkhalu 'docce chammase' dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etatvala 'doccassa chammAsassa pajjabasANe' dvitIyassa SaNmAsasya paryavasAnam antimamahorAtramiti / 'esa NaM Aicce saMvacchare' eSa khalu AdityaH saMvatsaraH samAptaH / 'esa NaM' etat khalu 'Aiccassa saMvaccharassa' Adityasya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasA. nam-antimamahorAtramastIti ||suu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita -kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAM SaSThaM prAbhRtaM samAptam // 5 // || zrIrastu // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAtaM SaSThaM prAbhRtam vyAkhyAtaM SaSThaM prAbhRtam / tatra -ojaHsaMsthiti pratipAditAH, atha saptamaM prAbhRtaM vyAkhyAyate tasya cAyamarthAdhikAraH kiM te sUriyaM varai' kiM te sUrya varayati ! he bhagavan tava mate sUrya kaH varayati prakAzayati, ityetadadhikAraM vivRNvannAha-'tA kiM te sariyaM' ityAdi / ___ mUlam tA kiM te sariyaM varai ADiteti vaejjA / tattha khalu imAo vIsaI paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tattha khalu ege evamAhaMsu-tA maMdare NaM pabbae sUriyaM varai, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAsu-tA meruvaNaM pavvae sUriyaM varai, ege eva mAsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM jAva vIsaimA paDivattI jAva tA pandhayarAeNaM pavvae sUriyaM varai, ege evamAhaMsu / 20 / vayaM puNa evaM vayAmo maMdare vi pavuccai, merU vi pavuccai, evaM jAva pavyayarAo vi pvucci| tA je NaM poggalA sUriyassa lesaM phusaMti te gaM poggalA sUriyaM varaMti, adiTThAvi NaM poggalA sUriyaM varaMti, caramalessaMtaragayA vi NaM poggalA sUriyaM varaMti ||suu0 1 // caMda pannattIe sattamaM pAhuDaM samattaM // 7 // chAyA--tAvat kaste sUrya parayati AkhyAta iti vadet / tatra khalu imA vizatiH pratipattayaH prakSaptAH, tadyathA-tatra skhalu eke evamAhuH-tAvat mandaraH khalu parvataH sUrya varayati, eke pavamAhuH / / pake punarevamAhuH-tAvat meruH khalu parvataH sUrya varayati, eke evamAhuH / 2 / evam etena abhilApena yAvat viMzatitamA, pratiprattiH, yAvat-tAvat parvatarAjaH khalu parvataH sUrya varayati eke evamAhuH / 20 / vayaM punarevaM vadAmaH-mandaro'pi procyate, merurapi procyate, evaM yAvat parvatarAjo'pi procyate / tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te khalu pudgalAH sUrya varayanti, adRSTA api khalu pudgalAH sUrya varayanti, caramalezyAntaragatA api skhalu pudgalAH sUrya varayanti ||suu0 1 // candraprAptyAM saptamaM prAbhRtaM samAptam // 7 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'ki' kaH 'te' tavamate 'sUriyaM' sUrya 'varai varayati' vara IpsAyAm varayan Aptumicchan svaprakAzakatvena svIkurvan 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet / atra bhagavAn pratipattIH pradarzayati-'tattha khalu' tatra sUryasya varaNaviSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH 'vIsaI' viMzatiH viMzatisaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattA' prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-tA yathA-'tattha khalu' tatra viMzati-pratipattivAdiSu madhye khalu 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'maMdare Na pabae' mandaraH khala parvataH 'sariya' sUrya 'varaI' varayati mandaraH parvato hi sUryeNa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazati prakAzikATIkA prA0 7 sU0 1 sUryavaraNanirUpaNam 185 maNDalaparibhramyA sarvataH prakAzyate tataH saH sUryaM svaprakAzakatvena varayatIti procyate / evamagre'pi bodhyam / 'ege evamAhaMsu' eke prathamA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH // 1 // 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH 'tA' tAvat 'merU NaM pavvae' meruH khalu parvataH 'sUriyaM' sUrya 'vara' varayati, 'ege evamAhaMsu' eke dvitoyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / ' evaM ' anena prakAreNa 'eeNaM' etena pUrvoktena 'abhilAveNaM' abhilApena agre'pi AlApakAH karttavyAH / kiyatparyantamityAha - 'jAna' ityAdi / 'jAna' yAvat 'vIsaimA ' viMzatitamA 'paDivattI' pratipattiH bhavet 'jAva' yAvat 'tA' pUrvavat 'pavvayarAe NaM pavvae' parvatarAjaH khalu parvataH 'sUriyaM varai' sUrya varayati 'ege evamAhaMsu' eke viMzatitamAH pratipattivAdinaH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / atra mandarAdArabhya parvatarAjaparyantaM viMzatizabdAnAM vyAkhyA pUrva paJcamaprAbhRte sUryasya leNyApratighAtaprakaraNe kRteti tatra vilokanIyA / etA viMzatirapi - pratipattayo mithyArUpAH ekasya mandarasyaiva viMzatinAmavattvAt tadeva bhagavAn svamataM pradarzayannAha - 'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH - 'maMdarevi pavucca3' mandaro'pi procyate - ete viMzatipratipattivAdinaH anyAnya nAma Azritya kathayanti kintu viMzatinAmavAn eka eva parvato varttate nAnyaH / eSa eva parvataH mandara iti procyate / tathA 'merU vi paccara' merurapi procyate ' evaM jAva pavvayarAbho vi pavaccai' evaM yAvat manoramAdArabhya viMzatitamanAmavAn parvatarAjo'pi procyate eSAM nAmnAM sArthakatvaM paJcamaprAbhRte savistaraM pradarzitaM tattatra vilokanIyam / na kevalaM merureva sUryaM varayati kintu anye'pi pudgalAH sUrya varayantItyAha- tA jeNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jeNaM' ye khalu 'poggalA' pugdalA H 'sUriyassa lessaM phusaMti' sUryasya lezyAM spRzanti 'te NaM poggalA' te khalu pugdalAH 'sUriyaM varaMti' sUrya varayanti punazca 'adiTThA vi NaM poggalA' adRSTA api khalu pudgalA ye ca prakAzyamAnapudgalaskandhAntargatA merusthitAH sUryeNa prakAzitA api atisUkSmatvAnna dRSTisparzamupayAnti te adRSTA api pudgalAH khalu prAguktarItyA 'sUriyaM varaMti' sUrya varayanti teSAmapi sUryeNa prakAzyamAnatvAt / punazca 'caramale saMtaragayA viNaM poggaLA' caramazyAntargatA api sUryaprakAzAntarvarttino'pi khalu pudgalA 'sUriyaM varaMti' sUryaM varayantIti // sU01 || iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha- prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalita lalitakalA pAlApaka- pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka- zrI zAhu chatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita - kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri - jainazAstrAcArya - jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati - viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA - khyAyAM vyAkhyAyAM saptamaM prAbhRtaM samAptam // 5 // // zrIrastu // 24 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha aSTamaM prAbhRtam // gataM saptamaM prAbhRtam , tatra kaH sUrya varayatItyuktam / athASTamamArabhyate, asya cAya marthAdhikAraH -'kahaM te udayasaMThiI' kathaM te udayasaMsthitiH kena prakAreNa sUrya udeti, iti pUrvaprati jJAtamevArtha pradarzayati-'tA kahaM te udayasaMThiI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te udayasaMThiI AhiyA ? ti vaejjA / tattha khalu imAo tiNNi paDivattIo paNNattAo, ta jahA-tattha ege evamAiMsu-tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe aTThArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi aTThArasamuhutte divase bhavai / tA jayA NaM uttaraDDhe aTThArasamuhutte divase bhavai tayANaM dAhiNaDDhe vi aTThArasamuhutte divase bhavai / tA jayA NaM dAhiNaDDhe sattarasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi sattarasamuhutte divase bhavai, tA jayA NaM uttaraDDhe sattarasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe vi sattarasamuhutte divase bhavai / evaM eeNaM abhilAveNaM solasamuhutte, paNNarasamuhutte, codasamuhutte tersmuhuse| tA jayA NaM dAhiNaDDhe bArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi bArasamuhutte divase bhavai, jayA NaM uttaraDDhe bArasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhigaDaDhe vi bArasamuhutte divase bhavai / tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthima paccatthimeNaM sayA paNNarasamuhutte divase bhavai, sayA paNNarasamuhuttA rAI bhavai, avaTThiyA NaM tattha rAiMdiyA paNNattA samaNAuso ege evamAsu // 1 // ege puNa evamAhaMsu-tA jayA NaM jabuddIvedIve dAhiNaDDhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi ahArasamuhuttANaMtare divase bhavai, jayA NaM uttaraDDhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe vi ahArasamuhuttANaMtare divase bhavai / evaM parihaviyavvaM-sattarasamuhuttANaMtare, solasamuhuttANaMtare, paNNarasamuhuttANaMtare, cauisamuhuttANaMtare, terasamuhuttANaMtare, tA jayA NaM dAhiNaiDhe bArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi bArasamahuttANaMtare divase bhavai, jayA NaM uttaraDDhe bArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe vi bArasamuhuttANaMtare divase bhavai, tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarasya paJcayassa purathimapaccatthimeNaM no sayA paNNarasamuhutte divase bhavai, no sayA paNNarasamuhuttA rAI bhavai, aNavaTiyA NaM tatya rAiMdiyA paNNattA samaNAuso ! ege evamAhaMsu // 2 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 8 sU0 3 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 187 ege puNa evamAsu-tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe ahArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai, jayA NaM uttaraDDhe aTThArasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM dAhiNaDUDhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavaiHtayA NaM uttaraDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai, jayA NaM uttaraDDhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM dAhiNa DDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai / evaM sattarasamuhutte divase, sattarasamuhuttANaMtare, solasamuhutte solasamuhuttANaMtare, paNNarasamuhutte, paNNarasamuhuttANaMtare, cauddasamuhutte cauddasamuhuttANaMtare, terasamuhutte, terasamuhuttANaMtare / tA jayA NaM dAhiNaDUDhe bArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe bArasamuhuttA rAI bhavai, jayA Na uttaraDDhe bArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayANa jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimapaccasthimeNa Nevatthi paNNarasamuhutte divase Nevatthi paNNarasamuhuttA rAI bhavai vocchiNNANaM tattha rAiMdiyA paNNattA samaNAuso ege evamAsu // 3 // sU0 1 // chAyA-tAvat kathaM te udayasaMsthitiH AjhyAtA iti vadet / tatra khalu imAH tisraH pratipattayaH prAptAH tadyathA-tatra eke evamAhuH-tAvat yadA khalu jambudvIpe dvIpedakSiNArdhe aSTAdazamuhUtau divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati / tAvat yadA khalu uttarArdhe aSTAdazamuhUrto divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati / tAvat yadA skhalu dakSiNArdhe saptadazamuhUtrto divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi saptadazamuhUrto divasobhavati, tAvad yadA khalu uttarArdhe saptadazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi saptadazamuhUrtoM divaso bhavati / pamva etena abhilApena SoDazamuhUrtaH, paJcadazamuhUrtaH, caturdazamuhUrtaH, tryodshmuhuurtH| tAvat yadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhUrto divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi dvAdazamuhUtrto divaso bhavati yadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhUtrto divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi dvAdazamuhUrto divaso bhavati, tadA khalu jambudvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye sadA paJcadazamuhUrto divaso bhavati, sadA paJcadazamuhUrtA rAtrirbhavati, avasthitAni khalu rAtrindivAni prAptAni zramaNAyuSmantaH, eke evamAhuH / / eke punarevamAhuH-tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati, yadA skhalu uttarAdhe aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati / evaM parihAtavyam-saptadazamuhUrtAnantaraH, SoDazamuhUrtAnantaraH, paJcadazamuhUrtAnantaraH, caturdazamuhUrtAnantaraH, trayodazamuhUrtAnantaraH / tAvat yadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi dvAdazamuhUrttAnantaro divaso bhavati, yadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 candraprajJaptisUtre dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati, tadA khalu jambudvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye no sadA paJcadazamuhUrto divaso bhavati, no sadA paJcadazamuhartA rAtribhavati, anavasthitAni khalu tatra rAtrindivAni prajJaptAni zramaNAyuSmantaH, pake pavamAhuH / / eke punarevamAhuH--tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, yadA khalu uttarArdhe aSTAdazamuhUtrtoM divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / tAvat yadA khalu dakSiNArdhe aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu uttarArdha dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, yadA khalu uttarArdhe aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / evaM saptadazamuhUtrto divasaH; saptadazamuhUrtAnantaraH SoDazamuhUrtaH, SoDazamuhUrtAnantaraH, paJcadazamuhUrtaH, paJcadazamuhUrtAnantaraH, caturdazamuhUrtaH, caturdazamuhUrtAnantaraH, trayodazamuhUrtaH, trayodazamuhUrtAnantaraH, tAvat yadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA kha dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, yadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati, tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye naivAsti paJcadazamuhUtrto divasaH, naivAsti-paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati, vyavacchinnAni khalu tatra rAtrindivAni prakSaptAni bhavaNAyuSmantaH pake evamAhuH |3|||suu0 1 // vyAkhyAH -'tA' iti tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tava bhavanmate 'udaya saMThiI' udayasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA kathitA ? ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhavAn ! gautamena evaM prazne kRte bhagavAn pUrvametadviSaye paramatarUpAstisraH pratipattIH pradarzayati-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha khalu' tatra-udayasaMsthitiviSaye khallu 'imAo' imAH agre pradaryamAnAH 'tiNNi' tisraH 'paDivattIo' pratipattayaH 'paNNattAo' prajJaptA kathitAH, 'taM jahA' tadyathA tA yathA-'tattha' tatra triSu pratipattivAdiSu madhye 'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe jambUdvIpanAmake dvIpe madhyajambudvIpe 'dAhiNaDDe' dakSiNArdhe dakSiNadik sthite'dhabhAge 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhevi' uttarArdhe'pi uttaradikU sthite'rdhabhAge'pi 'aTThArasamuhutto divase bhavaI' aSTAdazamuharmoM divamo bhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe aTArasamuhatte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhe vi' dakSiNArdhe'pi aTThArasa muhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'sattarasamuhutto divase bhavai' saptadazamuhUrto divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhevi' uttarArdhe'pi 'sattarasamuhutto divaso bhavaI' saptadazamuhUrto divaso Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0-8 sU0 1 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 189 bhavati, 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe ' uttarArdhe 'sattarasamuhutte divase bhavai' saptadazamuhUrtto divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhe vi' dakSiNArdhe'pi 'sattarasamuhutto divaso bhavai' saptadazamuhUrttI divaso bhavati / ' evaM ' evam anayA rItyA 'eeNaM' etena pUrvoktena 'abhilAveNaM' abhilApena pUrvoktAbhilApAnusAreNa - ekaikamuhUrttahAnyA SoDazamuhUrttadivasAdArabhya trayodazamuhUrttadivasaparyantamabhilApAH karttavyA iti bhAvaH / tadevAha - 'solasamuhutte' ghoDazamuhUrttaH, 'paNNarasamuhutte' pazcadazamuhUrtaH, 'coddasamuhutte' caturdazamuhUrttaH, 'terasamuhutte trayodazamuhUrttaH / eSAmAlApakAH svayamUhanIyAH / atha dvAdazamuhUrttaviSaye sUtrakAraH svayamAha - 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu ' dAhiNaDDhe ' dakSiNArdhe bArasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrttA divaso bhavati 'tathA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'bArasamuhutte divase bhava' dvAdazamuhUrttA divaso bhavati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe bArasamuhutte divase bhava' uttarArdhe dvAdazamuhUrttA divaso bhavati ' tathA NaM' tadA khala 'dAhi gaDDhevi bArasamuhutte divase bhavaH' dakSiNArdhe'pi dvAdazamuhUrttA divaso bhavati / 'tayA NaM' tadA aSTAdazamuhUrttAdi divasakAle khalu 'jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pavtrayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimapaccatthi meNaM' paurastyapAzcAtye pUrvasyAmaparasyAM ca dizi pUrvapazcimayordizorityarthaH 'sayA' sadA sarvadA sarvakAle 'paNNarasamuhutte divase bhavaI' paJcadazamuhUrtto divaso bhavati, tathA 'sayA' sadA sarvadA sarvakAle 'paNNarasamuhuttA rAI bhavaI' paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati na tatra nyUnAdhikAni rAtriMdivAni bhavantIti bhAvaH / kutaH kiM tatra kAraNamityAha - ' avaTTiyA NaM' avasthitAni sarvadaikapramANAni khalu 'tattha' tatra mandaraparvatasya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'rAIdiyA' rAtrindivAni paNNattA' prajJaptAni kathitAni asmAkaM pUrvAcAryaiH 'samaNAuso' zramaNAyuSmantaH he zramaNAH he AyuSmantaH cirajIvinaH ziSyAH !, upasaMhAraH -- ' ege' eke prathamA: pratipattivAdinaH ' evaM ' evaM - pUrva pradarzitaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayanti pratipAdayanti / eSA prathamA pratipattiH // 1 // atha dvitIyAM pratiprattimAha - 'ege puNa' ityAdi / 'ege' eke dvitIyapratiprattivAdinaH punaH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kayayanti / tadeva darzayati- 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe ' dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe "aTTArasamRhuttANaMtare' aSTAdazamuhUrttAnantaraH Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 candraprAptisUtre aSTAdazamuhUrtebhyo nyUnaH 'divase bhavai' divaso bhavati / atra-anantarazabdo nyUnArthavAcI varttate / 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhevi uttarArdhe'pi 'aTThArasamuhuttANatare' aSTAdazamuhUrtAnantaraH 'divaso bhavaI' divaso bhvti| 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdheH 'aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavaI' aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhe vi' dakSiNArdhe'pi 'aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavaI' aSTAdazamuhUrttAnantaro divaso bhavati / 'evaM' evam-anena prakAreNa 'parihAveyavvaM' parihAtavyam ekaikamuhUrtahAnyA nyUnIkartavyam / tadeva parihANiprakAramAha 'sattarasa' ityAdi / sattarasamuhutANatare' saptadazamuhUrttAnantaraH, solasamuhuttANaMtare' SoDazamuhUrtAnantaraH, 'paNNarasamuhuttANaMtare' paJcadazamuhUrtAnantaH, 'cauddasamuhuttANaMtare' caturdazamuhUrttAnantaraH, 'terasamuhuttANaMtare' trayodazamuhUrttAnantaraH / atha dvAdazamuhUrtAnantarasUtraM sUtrakAraH svayaM darzayati-'tA jayA ' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'bArasamuhuttANaMtare' dvAdazamuhUrtAnantaraH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'duvAlasamuhuttANaMtare' dvAdazamuhUrtAnantaraH 'divase bhavaI' divaso bhavati / 'jayA NaM' yadA khalu uttaraDDhe uttarArdhe 'duvAlasamuhuttANaMtare' dvAdazamuhUrtAnantaraH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA gaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhevi' dakSiNArdhe'pi 'duvAlasamuhuttANatare' dvAdazamuhUrtAnantaraH, dvAdazamuhUrtebhyo nyUnaH 'divase bhavai' divaso bhavati / 'tayA Na' tadA aSTAdazAdidvAdazamuhUrtAnantaradivasasamaye skhalu 'jambuddove dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pabvayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimapaccatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvasyAmaparasyAM ca dizi 'no' naiva 'sayA' sadA sarvakAle 'paNNarasamahutte divase bhavaI' paJcadazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'no' naiva sayA' sadA sarvakAlaM 'paNNarasamahattA rAI bhavaI' paJcadazamuhUrtA rAtri rbhavati / tatra ko hetuH ! ityAha-'aNavaDiyA' ityAdi, 'aNavaTThiyA NaM' anavasthitAni aniyatapramANAni khalu tatra mandarasya pUrvAparadizoH 'rAiMdiyA' rAtrindivAni 'paNNattA' prajJatAni asmatpUrvAcAryaiH kathitAni 'samaNAuso' zramaNAyuSmantaH he cirajIvinaH zramaNA iti / upasaMhAraH'ege' eke dvitIyapratipattivAdinaH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH-kathayanti / eSA dvitIyA pratipattiH / 2 / atha tRtIyAM pratipattimAha-'ege' ityAdi / egepuNa' eka tRtIyAH paratIrthikAH punaH evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa Ahesu' AhuH kathayanti, tadevAha -'tA jayANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu jaMbu ddIve dIve jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaiDhe' dakSiNArdhe dakSiNadik sthite jambUdvIpasyArdhe bhAge 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuharto divaso bhavati Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIka prA0 8 sU0 1 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 191 'tayA NaM tadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe uttaradikU sthite jambUdvIpasyArdhe bhAge 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, 'jayA NaM' yadA khalu uttaraDDhe uttarArdhe 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhatoM divaso bhavati 'tayANaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavaI' aSTAdazamuhUrttAnantaraH aSTAdazabhyo muhUrtebhyo hIno divaso bhavati 'tayA NaM' tadA skhalu 'uttaraDDe' uttarArdhe 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe 'aTThArasamuhuttANaMtare' aSTAdazamuhUrttAnantaraH aSTAdazamuhUrtebhyo honaH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhiNaDDe' dakSiNArdhe 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtribhavati / 'evaM' evam -anena abhilApaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvat trayodazamuhUrtAnantaradivasasUtramAyAti / atra pUrNamuhUrtaH, anantaraiH kiJcinnyUnaizca muhUrteH dvau dvau AlApako kartavyo, sarvatra rAtristu dvAdazamuhUrteva vaktavyA / tadevAha-sattarasamahutte divase' 1, saptadazamuhUttoM divasaH 1, 'sattarasamuhuttANaMtare' saptadazamuhUrtAnantaraH 2, 'solasamuhutte' SoDazamuhUrtaH 3, 'solasamuhuttANaMtare' SoDazamuhUrttAnantaraH 4, 'paNNarasamahutte' paJcadazamuhUrtaH 5, 'paNNarasamuhuttANaMtare' paJcadazamuhUrtAnantaraH 6 cauddasamuhutte' caturdazamuhUrtaH 7, 'cauddasamahuttANaMtare' caturdazamuhUrtAnantaraH 8, 'terasamuhutte' trayodazamuhUrta: 9, 'terasahuttaNaMtare' trayodazamuhUrtAnantaraH 10, / ete dazaAlApakAH pUrvapradarzitarItyA svayamUhanIyAH / atha dvAdazamuhUrtAlApakadvayaM sUtrakAraH svayaM pradarzayati-tA jayA NaM' ityaadi| 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'bArasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDa Dhe' uttarArdhe 'bArasahuttA rAI bhabaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, 'jayA NaM' yadA khalu 'uttara'Dhe utarArdhe 'bArasahuttANaMtare' dvAdazamuhUrtAnantaraH divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purathimapaccatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvAparadigbhAge 'Nevatthi' naivAsti 'paNNarasamuhutte divase' paJcadazamuhUttoM divasaH, tathA 'Nevatthi' naivAsti 'paNNarasamuhuttA rAI' paJcadazamuhUrtA rAtriH 'bhavaI' bhavati / kathamityAha - 'vocchiNNA NaM' vyavacchinnAni vinaSTAni khalu 'tattha rAiMdiyA' tatra rAtrindivAni 'paNNattA' prajJaptAni asmadAcAryaiH 'samaNAuso' he zramaNAyuSmantaH ! upasaMhAraH- 'ege' eke tRtIyAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayantIti / iti tRtIyA pratipattiH |3|suu0||1|| uktAstisraH pratipattayaH, etA stisro'pi pratipattayo mithyArUpAH santi bhagavatAmanabhimatatvAt / atrApi ye tRtIyAH paratIrthikAH sadaiva dvAdazamuhUrtI rAtriM pratipAdayanti teSAM prarUpa Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadraprAptisUtre NAyAM virodhaH prajJakSa eva loke rAhInAdhikarUpatvena samupalabhyamAnatvAt / evaM sati bhagavAn svamataM pradarzayati-vayaM puNa' ityAdi / mUlam-vayaM puNa evaM vayAmo-tA jaMbuddIve dIve sariyA udINapAINaM uggacchati pAINadAhiNaM AgacchaMti / pAINadAhiNaM uggacchaMti dAhiNapaDINaM Agacchati 2 / dAhiNa paDINaM uggacchaMti paDINa udINaM Agacchati 3 / paDINaudINaM uggacchaMti udINapAINaM Agacchati 4 // 1 // ___tA jayA NaM jabuddIve dIve dAhiNaDDhe divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi divase bhavai, jayA NaM uttaraDDhe divase bhavai tayA NaM jabuddIve dIve madarassa pavvayassa purathimapaccatthimeNa rAI bhavai / jayA NaM jabuddIve dIve madarassa pavvayassa purathimeNaM divase bhavai tayA NaM paccatthimeNaM vi divase bhavai, jayA Na paccatthimeNa divase bhavai tayA Na jabuhIve dIve madarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM rAI bhavai / 2 / tA jayA NaM jabuddIve dIve dAhiNaDDhe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi ukkosae aTThArasamuhatte divase bhavai / , jayA Na uttaraDDhe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai tayANaM jabuddIve dIve maMdarassa pacayassa purathimapaccasthimeNa jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM jabuddIve dIve maMdassa pavvayassa puratthimeNaM aTThArasamuhutte divase bhavai tayA Na paccatthimeNa vi ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai / , jayA NaM paccatthimeNaM ukkosae aTThArassamuhutte divase bhavai tayA NaM javuddIve dIve maMdarassa pabayassa uttaradAhiNeNaM jahaNiyA dubAlasamuhuttA rAI bhavai / evaM aTThArasamuhuttANatare divase bhavai, sAiregA duvAlasamuhuttA rAI bhavaI, sattarasamuhutte divase terasamuhuttA rAI bhavai / sattarasamuhuttANatare divase sAiregA terasamuhuttA rAI bhavai / solasamuhutte divase cauddasamuhuttA rAI bhavai / solasamuhuANaMtare divase sAiregA cauddasamuhuttA rAI bhavai / paNNarasamuhutte divase paNNarasamuhuttA rAI bhavai / paNNarasamuhuttANaMtare divase sAiregA paNNarasamuhuttA rAI bhavai / cauddasamuhutte divase solasamuhuttA rAI bhavai / cauddasamuhuttA NaMtare divase sAiregA solasamuhuttA rAI bhavai / terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAI bhavai / terasamuhuttANaMtare divase sAiregA sattarasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM jabuddIve dive dAhiNaDDhe jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vijahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / tA jayA NaM uttaraDDhe jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM jabuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paccatthimeNa ukkosiyA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 8sUra bhagavatApradarzita divasarAtripakArastanmuhUrtamAnaM ca 193 aTThArasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM jabuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM paccatthi bheNa vi jahaNNae duvAlassamuhutte divase bhavai / jayA NaM paccatthimeNaM jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM jabuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM dAhiNeNaM ukkosiyA aTTArasamuhuttA rAI bhavai // 3 // suu02|| chAyA-vayaM punarevaM vadAmaH tAvat jambUdvIpe dvIpe sUryo udIcIprAcyAm udgacchataH prAcIdakSiNasyAm AgacchataH / / prAcI dakSiNasyAmudgacchataH dakSiNa pratIcyAmAgacchataH 2 dakSiNapratIcyAmudgacchataH 3 pratIcyudIcyAmudgacchataH udIvIprAcyAmAgacchataH 4 // 1 // tAvat yadA skhalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi divaso bhavati / yadA khalu uttarArdhe divaso bharvAta tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye rAtrirbhavati / yadA khalu jambUdvIpe dvIpe madarasya parvatasya paurastye divaso bhavati tadA khalu pAzcAtye'pi divaso bhavati / yadA khalu pAzcAtye divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttaradakSiNe rAtrirbhavati // 2 // tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe utkarSaka: aSTAdazamuhUrto divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi utkarSaka: assttaadshmuhRtto divaso bhavati / tadA khalu uttarArdhe utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu jambUdvope dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAdhirbhavati / tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvope mandarasya parvatasya paurastye aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA skhalu pAzcAtye'pi utkarSakaH aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, yadA khalu pAzcAtye utkarSakaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu jambUdIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttaradakSiNe jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / evam-aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati, sAtirekA dvAdazamuhUrtA raatrirbhvti| saptadazamuhUttoM divasaH trayodazamuhUrtA rAtrirbhavati / saptadazamuhUrtA nantaro divasaH sAtirekA trayodazamuhUrttA rAtrirbhavati / SoDazamuhUttoM divasaH caturdazamuhUrtA rAtrirbhavati / SoDazamuhUttAnantaraH divasaH sAtirekA caturdazamuhUrttA rAtribhavati / paJcadazamuhUtau divasaH paJcadazamuhUrtA rAtrirbhavati / paJcadazamuhUrtAnantaro divasaH sAtirekA SaJcadazamuhUttA rAtrirbhavati / caturdazamuhUrto divasaH SoDazamuhUrtA raatrirbhvti| caturdazamuhartAnantaro divasaH sAtirekA SoDazamuha rAtribha. ghati / trayodazahUtoM divasaH saptadazamuhartA rAtrirbhavati / trayodazamuhartAnantaro divasaH sAtirekA saptadazamuhUrtA rAtribhavati / tAvat yadA khalu jambudvIpe dvIpe dakSiNArdhajaghanyakaH dvAdazamuhUrtI divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati / tAvat yadA khalu uttarArdhe jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati tAvata yadA khala jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatastha paurastye jaghanyakaH dvAdazamahatoM divaso bhavati tadA khalu pAzcAtye'pi jaghanyako dvAdazamuhUttoM divaso bhavati / yadA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra khalu pAzcAtye jaghanyako dvAdazamuhUrto divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttare dakSiNe utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / 3 / sU0 2 // vyAkhyA--'vayaM puNa' vayaM tu 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH / kiM vadAmaH / tadevAha-'tA jaMbuddIve dIve' ityAdi / 'tA' tAvat 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'sariyA' sUryau dvau sUryo bharatairavatasambandhinau maNDalagatyA paribhramantau 'udINapAINaM' udIcIprAcyA uttarapUrvasyAm IzAnakoNe 'uggacchaMti' udgacchataH udgatyetyarthaH 'pAINadAhiNaM prAcIdakSiNasyAM pUrvadakSiNAyAm-agnikoNe 'Agacchati' AgacchataH astaM prApnutaH 1 / 'pAINadAhiNaM' prAcIdakSiNasyAm agnikoNe 'uggacchaMti' udgacchataH udgatya 'dAhiNapahINaM' dakSiNapratIcyA nairRtakoNe 'AgacchaMti' AgacchantaH astaM prApnutaH 2 / 'dAhiNapaDINaM' dakSiNapratIcyAm 'uggacchaMti' udgacchataH udgatya 'paDINaudINaM' pratIcyudIcyA vAyukoNe 'AgacchaMti, AgacchataH astaM praapnutH|3| 'paDINaudINaM' pratIcyudIcyAM vAyukoNe 'uggacchaMti' udgacchataH udgatya 'udINapAINaM' udIcIprAcyAm IzAnakoNe 'AgacchaMti' AgacchataH astaM prApnutaH 4 / evaM dvau bharatairavatasUryo IzAnakoNAd udgatya caturpu vidikSu udayAstakrameNa paribhramya ante IzAnakoNe eva astaM prApnutaH / evaM jambUdvIpasya dvIpasya paritaH dvau sUyauM maNDalagatyA paribhramya cAraM carataiti bhAvaH / / ayaM tAvat sAmAnyataH samuditayoyoH sUryayorudayAstavidhiH pradarzitaH / vizeSata ekaikasUryamAzritya tadvidhirevaM jJAtavyaH-atra ekaH sUryo dvitIyasUryasya sanmukhaM pratikUladizi cAraM carati iti lokavyavasthAyA niyamaH, yathA-yadA ekaH sUryaH uttarapUrvasyAmIzAnakoNe udgachati tadA dvitIyaH dakSiNapazcimAyAM nairRtakoNe udgacchati, yadA uttarapUrvasyAmudgataH sUryaH prAcIdakSiNasyAm Agacchati pUrvakSetrApekSayA astameti tatkSetrApekSayA codgacchatItyavadheyamtadA dakSiNapratIcyA naiRtakoNe udgataH sUryaH pratIcyudIcyAm vAyavyakoNe AgacchatIti pUrvakSetrApekSayA'stameti tatkSetrApekSayA codgacchatIti jJAtavyam na kadApi sUrya udgacchati na cAstameti ca kintu sUryasya cakSuSoH sparzAsparzamAzritya lokA udayAstazabdena vyavaharanti / sUryasya cakSuHsparza sUrya uditaH, iti cakSuHsparzAbhAve sUryaH astaMgataH iti lokA vyavaharantIti vivekaH / prakRtamanusarAmaH-yadA ekaH sUryaH pUrvadakSiNasyAm agnikoNe udgacchati tadA'paraH pratIcyudIcyAM tatsanmukhaM vAyavyakoNe samudgacchati, eSa dvayoH sUryayo udayavidhiH / yadA pUrvadakSiNodgatazca bhArataH sUryo bharatAdIni kSetrANi merudakSiNadigbhAvIni maNDalagatyA paribhraman prakAzayati. tadA'paraH sUryaH pazcimottarasyAM vAyavyakoNe samudgataH san tata Urva maNDalagatyA paribhraman airavatAdIni kSetrANi yAni meroruttaradigbhAvIni vartante. tAni Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA08sU02 bhagavatApradarzitadivasarAtriprakorastanmuhartamAnaM ca 195 prakAzayati / yadA bhAratazca sUryaH pUrvadakSiNasyAmudgatya dakSiNapratIcyA naiRtakoNe samAgataH san aparavidehakSetramAzritya udayameti tadA airavataH sUryaH pratIcyudIcyA vAyavyakoNe. samudgatya uttarapUrvasyAmAgataH san pUrvavidehamAzritya udayameti / dakSiNapratIcyA naiRtakoNe samudgataH san sUryaH tata UvaM maNDalagatyA paribhraman aparavidehAn prakAzayati / uttarapUrvasyAm IzAnakoNe samudgatastu tata Urdhva maNDalagatyA paribhraman pUrvavidehAn prakAzayati / tata eSa pUrvavidehaprakAzakaH sUryoM pUrvadakSiNasyAm AgneyakoNe bharatAdi kSetrApekSayA udayameti, aparavidehaprakAzakaH sUryastu pratIcyudIcyAM vAyavyakoNe udayametIti / tadevaM jambUdvIpe dvIpe sUryayo rudayavidhiH pradarzitaH, sAmprataM kSetravibhAgena divasarAtri vibhAgamAha-'tA jayA gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jabuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDDhe divase bhavaI' dakSiNArdhe divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'divase bhavaI' divaso bhavati dvayoH sUryayoH parasparaM samakAlaM sanmukhaM pratikUladikcAritvAt / tadA ekaH sUryaH dakSiNadizi paribhramati tadA'paraH sUryo'vazyamuttaradizi paribhramati tataH dakSiNArdhe uttarArdhe ca ubhayatra divaso bhavatyeveti bhAvaH / 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDe' uttarArdhe upalakSaNAt dakSiNArdhe ca 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpedviIpe 'madarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purathimapaccatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'rAI bhabaI' rAtrirbhavati dvayoH sUryayo dakSiNottaracaraNApUrvapazcimayorekasyApi sUryasyopasthiterabhAvAt / 'jayA NaM' yadA khalu jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purathimeNaM' paurastye pUrvasyAM dizi 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'paccatthimeNaM pi' pAzcAtye'pi pazcimAyAM dizAyAmapi 'divase bhavai' divaso bhavati dvayoH sUryayoH parasparaM viparItadizoH samakAlaM saMcaraNasvabhAvatvAt ubhayatra divaso bhavatyeva / yadA ekaH sUryaH pUrvasyAM cAraM carati tadA'paraH pazcimAyAM dizi cAraM caratyeveti / 'jayA NaM' yadA khalu 'paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimAyAM dizi upalakSaNAt pUrvasyAM ca dizi 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA gaM' tadA khala 'javuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'madarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNeNaM' uttara dakSiNe uttarasyAM dakSiNasyAM ca dizi 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati dvayoH sUryayoH pUrvapazcimadizoH saMcaraNasamaye uttare dakSiNe ca ekasyApi sUryasyopAsthatyabhAvAt / 2 // evaM divasarAtrivibhAgamupadarya sAmprataM tatpramANamupadarzayati-'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDUDhe' dakSiNArdhe 'ukkosae' utkarSakaH 'aTThAra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 candraprAptisUtre samuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttara devi' uttarAceM'pi 'ukkosae' utkarSaka: 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divasoM bhavati / dvayoH sUryayoH parasparaM viparIta samakAlasanmukhamaNDalacAritvena yadA ekaH sUrya dakSiNA sarvA bhyantaramaNDale cAraM carati tadA'paro'pi uttarArdhe sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tathA svAbhA vyAt tato dakSiNottarayorubhayatra samAnadivasapramANatvaM samIcInameveti bhAvaH / 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe upalakSaNAt dakSiNArdhe ca 'ukkosae aTTArasamuhutte divase bhava' utkarSakaH aSTAdazamuhUrttA divaso bhavati 'tayA NaM jaMbuddIve dIve' tadA khalu jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'puratthimapaccatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvasyAM pazcipAyAM ca dizi 'jahaNiyA' jayanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavara' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / sarvAbhyantaramaNDale cAraM caratoH dvayoH sUryayoH sarvatrApi dvAdazamuhUrttAyA eva rAtre - rbhAvAt / yato hi triMzanmuhUrttAhorAtra sattve'STAdazamuhUrttAstatra divasabhAge vyatItA jAtA to dvAdazamuhUrttA eva rAtreH zeSAstiSTheyuriti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'puratthimeNaM' paurastye pUrvasyAM dizi 'ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai' utkarSakaH aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'paccatthimeNa vi pAzcAtye'pi pazcima dizAyAmapi 'ukkosae aTThArasasuhutte divase bhavai' utkarSakaH aSTAdazamuhUrttA divaso bhavati / dvayo sUryayoH parasparaviparIta saMmukhamaNDala samakAlacAritvena yadA pUrvadikcArI sUryaH sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tadA'paraH pazcimadikcArI sUryo'pi sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tathA svAbhAvyAt tataH pUrvapazcimayoH ubhayatrApi divasayoH samAnapramANatvaM bhavatyeveti bhAvaH / ' jayA NaM' yadA khalu 'paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimadizAyAm upalakSaNAt pUrvasyAM dizi ca 'ukkosara' utkarSakaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdaza muhUtta divaso bhavati 'tathA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNe uttarasyAM dakSiNasyAM ca dizi 'jahaNNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' rdvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / sUryayoH sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye rAtre rdvAdazamuhUrttAyA evaM sarvatra sadbhAvAt triMzanmuhUrttAhorAtrapramANe'STAdazamuhUrttAnAM tatra divasabhAge vyatItatvAcceti / ' evaM ' evam anenAbhilApaprakAreNA sarvatra bhAvanA karaNIyA / tatra yadA 'aTThArasa muhuttANaMtare' aSTAdaza muhUrttAnantaraH aSTAdazamuhUrttAt kizcinnyUnaH 'divase bhavai' divaso bhavati tadA 'sAiregA ' sAtirekA kiJcidadhikA yadA divase yAvatparimitaM nyUnatvaM bhavati tadA rAtrau tAvatparimitamevAdhikatvaM bhAvanIyam / 'duvAlasamuhuttA rAI bhavara' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhati / evamekaikamuhUrttasya Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA prA08 sU02 bhagavatApradazitadivasarAtripakArastanmuhUrttamAnaM ca 197 kiMcitpramANasya vA divasapramANe yathA yathA nyUnatvaM jAyate tathA tathA rAtripramANe ekaikamuhUrtasya kiMcitpramANasya vA'dhikatvaM jJAtavyam / tathAhi yadA-'sattarasamuhutte divase' saptadaza muhUrto divasaH tadA 'terasamuhuttA rAI bhavai' trayodazamuhUrtA rAtrirbhavati / yadA 'sattarasamuhuttANaMtare divase' saptadazamuhUrtAnantaraH saptadazamuhUrtebhyaH kiMcinnyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA. terasamuhuttA rAI bhavaI' sAtirekA kiMcidadhikA trayodazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'solasamuhutte divase' SoDazamuhUrto divaso bhavati tadA 'cauddasamuhuttA rAI bhavaI' caturdazamuhUrtA rAtrirbhavati / yadA 'solasamuhuttANatare divase' SoDazamuhUrtAnantaraH SoDazamuhUrtebhyaH kiMcimyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiMcidadhikA 'cauDasamuhuttA rAI bhavaI' caturdazamuhartA rAtribhavati / yadA 'paNNarasamuhutte divase' paJcadazamuhUttoM divaso bhavati tadA 'paNNarasamuhuttA rAI bhavaI' pazcadazamuirtA rAtrirbhavati / atra pUrva prathamaprAbhRtasya prathame prAbhRtaprAbhRte kathitam-'natthi paNNarasamuhutte divase natthi paNNarasamuhuttA rAI bhavaI' nAsti paripUrNapaJcadazamuhUrto divaso nAsti paripUrNA paJcadazamuhUrtA rAtrirbhavatIti, asya kAraNamapi gaNitena tatra pradarzitam tatratyametatkathanaM nizcayanayamAzritya kRnaM vartate, atra vyavahAranayamAzritya 'paJcadazamuhUttoM divasaH paJcadazamuhUrtA rAtriH' iti kathitamato na ko'pi dossH| dRzyate hi loke kiJcinnyUnAdhikazatasaMkhyAyAm idamekaM zatam' iti vyavahAra iti / ___ prakRtamanusarAmaH- yadA 'paNNarasamuhuttANaMtare divase' paJcadazamuhUrttAnantaro divaso bhavati paJcadazamuhUrtebhyaH kiJcinyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA 'paNNarasamuhuttA rAI bhavai' paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA-'cauddasamuhUtte dibase' catudezamuhUttoM divaso bhavati tadA solasamuhuttA rAI bhavai' SoDazamuhUrtA rAtrirbhavati / yadA caudesamuhuttANaMtare divase' caturdazamuhUrttAnantaraH caturdazamuhUrtebhyaH kiJcinnyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA 'solasamuhuttA rAI bhavaI' SoDazamuhUrtA rAtrirbhavati / yadA 'terasamuhutte divase' trayodazamuhUrto divaso bhavati tadA 'sattarasamuhuttA rAI bhavaI' saptadazamuhUrtA rAtrirbhavati / yadA 'terasamuhuttANaMtare divase' trayodazamuhUrtAnantaraH trayodazamuhUrtebhyaH kiJcinyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA 'sattarasamuhuttA rAI bhavaI' saptadazamuhUrtA rAtribhavati / athAne sUtrakAraH svayamAlApakaM pradarzayati 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'dAhiNaDDe' dakSiNArdhe 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdaza Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre muhUttoM divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'jahaNNae' jaghanyakaH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati / 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA khalu uttaraDDhe' uttarArdhe upalakSaNAddakSiNArdhaM ca 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlAsamuhutte dibase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purathimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM' paurastye pUrvasyAM dizi 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'paJcatthimeNa vi' pAzcAtye'pi pazcimAyAM dizAyAmapi 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati / 'jayA NaM' yadA khalu paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimadizi upalakSaNAt pUrvadizi ca 'jahaNNae' jaghanyakaH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUtrto divaso bhavati / 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIvedIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarassa parvatasya 'uttareNaM dAhiNeNaM' uttare dakSiNe 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati // 3 // atrAyaM niSkarSaH-do sUryau jambudvIpe parasparaM pratikUladizi saMmukhaM sva sva kSetre samakAlaM samAnagatyA cAraM carataH, tato dakSiNottarayoH sarvAbhyantaramaNDala cArasamaye ubhayatra aSTAdazamuhUtrto divaso bhavet , sarvabAhyamaNDala cArasamaye ubhayatra samakAlaM dvAdazamuhUrtoM divaso bhavet / yadA sUryau dakSiNottarayozcAraM caratastadA pUrvapazcimayoH rAtribhavet , yadA pUrvapazcimayozcAra caratastadA dakSiNottarayoH rAtribhavediti sujJAtameva / . yadA sUryau dakSiNottarayoH sarvAbhyantaramaNDalamAzritya cAraM caratastadobhayatra samakAlam aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati, pUrvapazcimayozcobhayatra samakAlaM dvAdazamuhUrttA rAtribhavediti prathamaH prakAraH / 1 / yadA sUryo dakSiNottarayoH sarvabAhyamaNDalamAzritya cAraM caratastadA tatro bhayatra samakAlaM dvAdazamuhUrto divaso bhavati, pUrvapazcimayozcASTAdazamuhUrtA rAtribhavati, aho. rAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvAt / iti dvitIyaH prakAraH / 2 / yadA sUryo pUrvapazcimayoMH sarvAbhyantaramaNDalamAzritya cAraM caratastadA tatrobhayatra samakAlam aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, dakSiNo. ttarayozcobhayatra dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti tRtIyaH prakAraH / 3 / yadA sU? pUrvapazcimayoH sarva Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAkiA TIka prA08sU02 bhagavatA pradarzitadivasarAtriprakArastanmuhUrvamAnaM ca 199 bAhyamaNDalamAzritya cAraM caratastadA tatrobhayatra samakAlaM dvAdazamuhattoM divaso bhavati, dakSiNottarayozcobhayatra aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavatIti caturthaH prakAraH / / athaiSAM caturNAmapi prakArANAM sugamabodhArthaM catvAri koSThakAni pradarzyante - prathamaprakArakoSTakama (1) | dvitIyaprakArakoSTakam (2) dakSiNottarayo: sUryadvayasya sarvAbhyantara-dakSiNottaryoH sUryadayasyasarvabAhyamaNDalagatau 2 dvAdaza muhrtaaraatriH| maNDalagattau 18 aSTAdaza muhattArAtriH pU0 pU. " jabUja bU / u meruH)-da. | u. meruH-da. 18ASTA yasaH _12 dvaadshmuhuurtaaraatriH| / 18 aSTAdazamuhUrtarAtriH! | - tRtIyaprakArakoSTakam (3) catturyaprakArakoSTakam (4) pUrvapazcimayoH sUryadvayasyasamvintara-pUrvapazcimayoH sUryadayasyasaryabAhmamaNDalagatau 18 aSTAdazamuhattau divsH| maNDalagatI 12 draadeshmuhtto divsH| jiMba da. u. 12 dvaadshmuhttaagaaNtrH| u. -12dvAdaza-18 aSTA| mahattoM-dazamuhattAnadIpa: "raatriH| rAtriH / / drApaH dazamuhUttA rAtriH 18 aSTAdaza muttau divasaH 12 dvAdaza muhUrto diyshH| pUrva dakSiNAGkettarArddhayodivasarAtriprakAraH, tanmuhUrtamAnaM ca pradarzitam , sAmprataM dakSiNArdheuttarArdhe kadA kadA varSAkAlasya prathamaH samayaH pratipadyate iti darzayitumAha-'tA' jayA NaM ityAdi / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 candraprAptisUtre mUlam - tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaiDhe vAsANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM uttaraDDhe vi vAsANaM paDhame samae paDivajjai, jayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paccatthimeNaM aNaMtarapurAkaDe kAlasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDibajjai tayANa jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM dAhiNeNaM aNaMtarapacchAkaDe kAlasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDipuNNe bhavai / jahA samae evaM AvaliyA, ANapANU, thove, lave, muhutte, ahoratte, pakkhe, mAse, uU,ee dasa AlAvagA vAsANaM bhANiyavvA / 4 / tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dahiNaDDhe hemaMtANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM uttaraDDhe vi hemaMtA NaM paDhame samae paDivajjai, jayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paccatthimeNaM aNaMtarapurAkaDe kAlasamayasi yaM hemaMtANaM paDhame samae paDivajjai0 eyassa vi dasa AlAvagA jAva uU bhANiyavvA / 5 / tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe gimhANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM uttaraDDhevi gimhANaM paDhame samae paDivajjai / tA jayA NaM uttaradAhiNaDDhe gimhANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve puratthimeNaM paccatthimeNaM aNaMtarapurAkaDe kAlasamayasi gimhANaM paDhame samae paDivajjai0 eyassa vi dasa AlAvagA jAva uU bhANiyavvA / 6 / tA jayA NaM jaMbuhIve dIve dAhiNaDDhe paDhame ayaNe paDivajjai / jayA NaM uttaraDDhe vi paDhame ayaNe paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paccatthimeNaM aNaMtarepurAkaDe kAlasamayaMsi paDhame ayaNe paDivajjai / tA jayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paDhame ayaNe paDivajjai tayA NaM paccasthimeNa vi paDhame ayaNe paDivajjai / tA jayA NaM paccatthimeNaM paDhame ayaNe paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNa dAhiNeNa aNaMtarapacchAkaDe kAlasamayaMsi paDhame ayaNe paDipunne bhavai ! evaM saMvacchare juge vAsasae vAsasahasse vAsasayasahasse puvvaMge, puvve, tuDiyaMge, tuDie, avavaMge, avave, huhuyaMge, huhue, uppalaMge, uppale, paumaMge, paume. NaliNaMge, NaliNe, accha niuraMge, acchaniure auyaMge, aue, nauyaMge, naue cUliyaMge, cUliyA, sIsapaheliyaMge, sIsapaheliyA, paliovame, sAgarovame / tA jayA Na jaMbuddIve dIve dAhigaDDhe paDhame samae ussappiNI paDivajjai tayA NaM uttara puDhe vi paDhame samae ussappiNI paDivajjai, jayA NaM uttaraDDhe paDhame samae ussappiNI paDivajjai tayA NaM javuddIve dIve maMdarassa pabbayassa purathimeNaM paccatthimeNaM ussappiNI, nevatthi avahie NaM tattha kAle paNNatte samaNAuso 17 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0-8 sU03 dakSiNArdhottarArdhe varSAkAlAdilamayanirUpaNam 201 evaM lavaNasamudde dhAyaIsaMDe kAloe tA abhitarapukkharadveNa vi sUriyA uttarapAI - mugacchati pAINadAhiNaM AgacchaMti / evaM jaMbuddIvavattanvayA bhANiyanvA jAva ussappiNI vi // sU0 3 // caMdapannattIe aTTamaM pAhuDe samattaM // 8 // chAyA - tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu uttarArdhe'pi varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate / yadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye anantarapurAkRte kAlasamaye varSArNAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttare dakSiNe anantarapazcAtkRte kAlasamaye varSANAM prathamaH samayaH pratipUrNo bhavati / yathA samayaH evam - AvalikA, AnaprANau, stokaH, lavaH, mUhUrtaH, ahorAtraH, pakSaH, mAsaH, RtuH, ete daza AlApakA varSANAM bhaNitavyAH |4| tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu uttarArdhe'pi hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate, tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye anantara purAkRte kAlasamaye hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate etasyApi daza AlApakA yAvat Rtum bhaNitavyAH | 5| tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu uttarAdhe'pi grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate / tAvat yadA khala uttaradakSiNArdhe grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu jambUdvIpe dvIpe paurastye pAzcAtye anantarapurAkRte kAlasamaye grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate / patasyApi daza AlApakA yAvat Rtum bhaNitavyAH ||6|| tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvope dakSiNArdhe prathamam ayanaM pratipadyate tadA khala uttarAsu prathamam ayanaM pratipadyate / yadA khala uttarArdhe prathamam ayanaM pratipadyate tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye anantarapurAkRte kAlasamaye prathamam ayanaM pratipadyate / tAvat yadA khau jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye prathamam ayanaM pratipadyate tadA khalu pAzcAtyepi prathamam ayanaM pratipadyate / tAvat yadA khala pAzcatyepratham ayanaM pratipadyate / tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttare dakSiNe anantarapazcAtkRte kAlasamaye pratham ayanaM pratipUrNa bhavati / evaM saMvatsaraH, yugam varSa zatam varSasahasram varSazatasahasram pUrvAGga, pUrvam, truTitAGgaM truTitam, aTaTAGga, aTaTam, athavAGga, avavam huhukA, huhukam, utpalAnaM, utpalam, padmAGga, padmam nalinAGga, nalinam acchanikurAGga acchanikuram, ayutAGgam, ayutam, nayutAGga nayutam, cUlikAGga cUlikA, zIrSaprahelikAGga zIrSaprahelikA palyopamaM, sAgaropamam / tAvat yadA khala jambUdvIpe dvIpe dakSiNAdheM prathame samaye utsarpiNI pratipadyate tadA khalu uttarArdhe'pi prathame samaye utsarpiNI pratipadyate yadA khalu uttarArdhe prathame samaye utsarpiNI pratipadyate tadA khala jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye utsarpiNI naivAsti avasthitastatra kAlaH prazaptaH zramaNAyuSman 17 " 26 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 candraprAptistre evaM lavaNasamudre, dhAtakIkhaNDe, kAlode, tAvat abhyantarapuSkarArdhe'pi syauM uttara gdacchataH / prAcIdakSiNasyAmAgacchataH / evaM jambUdvIpavaktavyatA bhaNitavyA yAvat utsarpiNyapi // sU0 3 // candraprakSaptyAm aSTamaM prAbhRtaM samAptam // 8 // vyAkhyA- 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhigaDDhe' dakSiNArdhe 'vAsANaM' varSANAM varSAkAlasya sUtre bahuvacanamArNatvAt 'paDhame samae paDivajjaI' prathamaH samayaH prArambhasamayaH pratipadyate Arabdho bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDhe' vi uttarArdhe'pi 'vAsANaM paDhame samae paDivajjaI' varSANAM varSAkAlasya mAsacatuSTarUpasya prathamaH samayaH pratipadyate dakSiNottarayoH samakAlameva dvayoH sUryayozcAracaraNAt / 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mandarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya purathimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'aNaMtarapurAkaDe' anantarapurAkRte anantaraM dakSiNottarayorvarSANAM prathamasamayAt dvitIye purAkRte agre sthite 'kAlasamayaMsi' kAlasamaye, samayastu anekArthavAcakaH-'samayaH zapathAcArakAlasiddhAntasaMvidaH' iti vacanAt , tatastadvayavacchedArtha kAleti vizeSaNaM dattam , tena kAlapamaye kAla rUpe samaye ityarthaH 'vAsANaM paDhame samae paDivajjaI' varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate 'tayA gaM' tadA khalu 'javuddIve dIve jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttareNaM dAhiNeNaM' uttare dakSiNe ca 'aNaMtarapacchAkaDe' anantarapazcAtkRte pazcAdgatAnantarasamaye pazcAnupUrvyA dvitIye tasmAt pUrvasminnanantare 'kAlasamayaMsi' kAlasamaye 'vAsANa paDhame samae' varSANAM prathamaH samayaH 'paDipuNNe bhavaI' pratipUrNo bhavati / dakSiNottarayoH varSANAM prathamasamayasamApyanantarameva pUrvapazcimayoH varSANAM prathamasamayasya prArambhanyAyAt / yadA dakSiNottarayoH varSAkAlasamayasya pUrNAnantarameva pUrvapazcimayoH sUryagatisadbhAvAt ekasya sUryasya dakSiNabhAgAt pazcime bhAge gatirbhavati, dvitIyasya uttarabhAgAt pUrve bhAge gatirbhavati, tataH samIcInameva pUrvakathanamiti / 1 / 'jahA samae' yathA samayaH yathA samayamAzritya AlApakaprakAraH pradarzitaH 'evaM' evam-anenaivAlApakaprakAreNa zeSA nava 'AvaliyA' AvalikA 2, 'ANapANa' AnaprANau zvAsocchAsa samayaH 3, 'thove stokaH 4 lave' lavaH 5 'muhutte' muhUrtaH 6, 'ahoratte' ahorAtraH 7, 'pakkhe' pakSaH 8, 'mAse' mAsaH 9, 'UU' RtuH 10 'ee' ete pUrvoktAH 'dasa' daza samayamavadhIkRtya daza saMkhyakA 'AlAvagA' AlApakAH 'vAsANaM' varSANAM varSAkAlasya 'bhANiyavvA' bhaNitavyAH AlApakAH karaNIyA ityarthaH, AlApaka prakArazca svayamUhanIyaH / / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA08 sU03 dakSiNArdhAttarArdhe varSAkAlAdisamayanirUpaNam 203 atha varSAkAlaM pratipAdya hemantakAlaM pradarzayitumAha-'tA jayA NaM hemaMtANa' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khala 'javudIve dove' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'hemaMtANa' hemantAnAM hemantakAlasya mAsacatuSTayarUpasya 'paDhame samae' prathamaH samayaH 'paDivajjaI' pratipadyate praviSTo bhavati-'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'hemaMtANaM paDhame samae paDivajjaI' hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate, 'jayA NaM' yA khalu javuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purathimeNaM paccathimeNaM' paurastye pAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'aNaMtarapurAkaDe' anantarapurAkRte tadanantare dakSiNottarahemantaprathamasamayAdanantaraM dvitIye pUrvAnupUrvyA agre sthite 'kAlasamayaMsi' kAlasamaye kAlarUpe samaye 'hemaMtANAM' hemantAnAm 'paDhame samae' prathamaH samayaH 'paDivajjai' pratipadyate tadA dakSiNottarayoranantarapazcAtkRtte pazcAnupUrtyA pUrvasmin kAlasamaye hemantAnAM prathamaH samayaH paripUrNo bhavatIti sugamameva / 'eyassa vi' etasyApi hemantakAlasyApi 'dasaAlAvagA' daza-AlapakAH 'jAva UU' yAvat Rtum samayAdArabhya RtuparyantAH 'bhANiyavvA' bhaNitavyAH // 5 // atha sUtrakAraH grISmakAlaM pradarzayitumAha-'tAjayA NaM gimhANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'gimhANaM paDhame samae paDivajjai' grISmaNAM grISmakAlasya caturmAsarUpasya prathamaH samayaH pratipadyate 'tayA NaM' tadA khalaM 'uttaraDDhe bi' uttarArdhe'pi 'gimhANaM paDhame samae paDivajjaI' grISmANAM grISmakAlasya caturmAsarUpasya prathamaH samayaH pratipadyate / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaradAhigaDDhe' uttaradakSiNArdhe uttarArdhe dakSiNArdhe ca 'gimhANaM paDhame samae paDivajjai' proSmANAM prathamaH samayaH pratipadyate 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'purathimeNaM paccatthimeNaM paurastye pAzcAtye ca 'aNaMtarapurAkaDe' anantarapurAkRte uttaradakSiNagatagrISmakAlasya dvitIye 'kAlasamayaMsi' kAlasamaye 'gimhANaM paDhame samae' grISmANAM prathamaH samayaH 'paDivajjaI' pratipadyate, ityAdi 'eyassa vi' etasyApi grISmakAlasyApi 'dasa AlAvagA' dazAlApakAH 'jAva UU' yAvat Rtum samayAdArabhya RtuparyantAH 'bhANiyavyA' bhaNitavyAH pUrvoktAlApakavat karaNIyAH / / pUrva varSAhemantagrISmarUpaRtutrayasya vaktavyatA pratipAdya sAmpratam-ayanAdi vaktavyatA mAha-'tA jayA NaM ayaNe' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDhe' dakSiNArdhe 'paDhame ayaNe' prathamam ayanam 'paDivajjai' pratipadyate 'tayA gaM' Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 candraprazatisUtre tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'paDhame ayaNe paDivajjara' prathamam ayanaM pratipadyate / 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe upalakSaNAt dakSiNArdhe'pi ca ubhayatra sUryasadbhAvAt 'paDhame ayaNe paDivajja' prathamam ayanaM pratipadyate ' tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya ' puratthimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pazcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'aNaMtare purAkaDe' anantare purAkRte agretane anantare 'kALasamaye' dakSiNottaragatAyanaprathamasamayAt dvitIye samaye ityarthaH ' paDhame ayaNe' prathamam ayanaM 'paDivajjai' pratipadyate bhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khallu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa ' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM' paurastye pUrvadizAyAM 'paDhame aNe paDivajjai' prathamam ayanaM pratipadyate bhavati 'tayA NaM' tadA skhalu 'paccatthimeNa vi' pAzcAtye'pi pazcimadizAyAmapi 'paDhame ayaNe paDivajjai' prathamam ayanaM pratipadyate bhavati pUrvapazcimayoH sUryadvayasya samakAlaM samarekhAyAM saMcaraNasvabhAvAt / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA skhalu 'paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimabhAge pUrvabhAge ca ' paDhame ayaNe paDivajjai' prathamam ayanaM pratipadyate ' tayA NaM' tadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttareNa dAhiNeNaM' uttare dakSiNe ca uttaradizi dakSiNadizi ca 'aNaMtare pacchAkaDe' anantare pazcAtkRte pazcAnupUrvyA'nantare pUrva pazcima bhAgasamApannAyanasamayAtpUrvaman 'kAla samayaM si' kA samaye 'paDhame ayaNe' prathamam ayanaM 'paDipunne bhavai' pratipUrNa bhavati tatra pratipUrNAnantaramevAtra tatsadbhAvo bhavediti nyAyAt / idaM sarvaM vyAkhyAnaM pUrvokta samayasUtravadeva vAcyam / ' evaM ' evam anayaiva rItyA anenaivA''lApakaprakAreNa ca agre saMvatsarayugAderArabhya palyopamasAgaropamaparyantamavaseyam / tadeva darzayati- 'saMvacchare juge' ityAdi / saMvatsarayugAditaH palyopamasAgaropamaparyantaM sarvo'pi pAThaH tadvayAkhyA ceti sarvaM sugamaM chAyA gamyameveti viramyate / sAMpratamutsarpiNI kAlamadhikRtyAha - 'tA jayA Na' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe ' dAhiNaDDhe ' dakSiNArdhe 'paDhame samae' prathame samaye 'ussappiNI paDivajjai' utsarpiNI pratipadyate prArabhate 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'paDhame samaye' prathame samaye 'ussappiNI paDivajjai ' utsarpiNI pratipadyate prArabhate 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe dakSiNArdhe ca 'paDhame samae' prathame samaye 'ussappiNI paDivajjai' utsarpiNI pratipadyate ' tayA NaM' tadA tasmin samaye khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarasya pavtrayassa' mandarassa parvatasya 'puratthimeNaM paccatthimeNaM paurastye pAzcAtye pUrvapazcimayoH 'ussappiNI' utsarpiNI upalakSaNAd avasarpiNyapi 'vasthi Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TokA prA08 sU03 dakSiNArdhAttarArdhe varSAkAlAdisamayanirUpaNam 2015 naivAsti 'avaDhie NaM' avasthitaH khalu sadA samAnaH 'tattha' tatra pUrvapazcimayoH 'kAle paNNatte' kAlaH prajJaptaH kathitaH tathAsvAbhAvyAt 'samaNAuso' he zramaNa ! AyuSyan ! gautama ? // 7 // tadevaM jambUdvIpavaktavyatA proktA, sAmprataM lavaNasamudrAdi vaktavyatAmAha-'evaM lavaNasamudde' ityaadi| 'evaM' evam - anena jambUdvIpe sUryayorudgamAdi pradarzitaM tathaiva 'lavaNasamudde' lavaNasamudre tathA 'dhAyaIsaMDe' ghAtakI SaNDe 'kAloe' kAlode samudre 'tA' tAvat 'abhitarapukkharaddheNa vi' AbhyantarapuSkarArdhe'pi 'sariyA' sUryAH dvAsaptatisaMkhyakAH 'uttarapAINamuggacchati' uttaraprAcyAm IzAnakoNe udgacchanti 'pAINadAhiNaM AgacchaMti' prAcIdakSiNasyAm agnikoNe Agacchanti / 'evaM' evam-anena AlApakaprakAreNa 'javuDhIvavattavyayA' jambUdvIpavaktavyatA 'bhANiyanvA' bhnnitvyaa| kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi 'jAva ussappiNI vi' yAvatutsarpiNyapi utsarpiNyAlApakaparyantamiti / atra yo vizeSaH sa pradarzyate, lavaNasamudre'yaM vizeSaH jambUdvIpe dvau sUryau staH kintu lavaNasamudre catvAraH sUryAH santi dviguNakSetra vistArAt / teSu caturSa sUryeSu dvau sUryo jambUdvIpadakSiNArdhasUryasya samazreNipratibaddhau staH, dvau ca uttarArdhasUryasya samazreNipratibaddhau staH / yadA jambUdvIpe ekaH sUryo dakSiNapUrvasyAmudeti tadA tasya samazreNiprati. baddhau dvau sU? lavaNasamudre dakSiNapUrvasyAmudayaM praapnutH| evaM jambUdvIpagato dvitIyaH sUryo dakSiNapUrvakoNasya sammukhaM pazcimotare udayameti tadA lavaNasamudre'parau dvau sUryau jambUdvIpagatasUryasya samazreNipratibaddhau pazcimottare udayaM prApnutaH / evamudayavidhirjambUdvIpasUryavadeva jJAtavyaH vizeSaH kevalametAvAneva yadatra dvau sUryo, lavaNasamudre ca catvAra ityato dvau dvau ekaikasyAM dizi vaktavyau / evameva yadA lavaNasamudrasya dakSiNArdhe divaso bhavati / tadA uttarArdhe'pi divaso bhavati / evaM yadA uttarArdhe divaso bhavati tadA dakSiNArdhe'pi divaso bhavati / yadA lavaNasamudrasya dakSiNArdhe uttarArdhe ca divaso bhavati tadA pUrvapazcimayoH rAtribhavati tadAnIM tatra sUryAcArabhAvAt / yadA lavaNasamudrasya pUrvapazcimayordivaso bhavati tadA dakSiNottarayoH rAtrirbhavati tadAnIM tatra sUryAbhAvAt / divasa rAtryoryAvatkaM pramANaM jambUdvIpe kathitaM tAvanmAnaM lavaNasamudre'pi bhaNitavyam , tacca 'nevatthi tattha osappiNI avaDhieNaM tattha kAle paNNatte samaNAuso' ityetatparyantaM sarva jambUdvIpavaktavyatAvadeva paThitavyamiti // AlApakaprakAraH svayamUhanIyaH / eSA lavaNasamudrasya vaktavyatA kathitA / yathA lavaNa samudrasya vaktavyatA kathitA tathaiva dhAtakI khaNDasya vaktavyatA vAcyA vizeSa etAvAn yat-atra kSetrasya vizAlatA sadbhAvAt dvAdazasUryA dvAdazaiva candrAH santi teSAM parasparaM samatvAt , evamagre'pi vijJeyam teSu dvAdazasu sUryeSu SaTra sUryA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 cadraprAptisUtra dakSiNArdhe SaT ca uttarArdhe pUrvoktajambUdvIpakrameNaiva cAraM caranti / ete dvAdazApi sUryAH jambUdvIpalavaNasamudragatasUryANAM samazreNipratibaddhAstenaiva krameNa cAraM caranti / eSAmudayAstavidhiH jambUdvIpagatasUryavadeva vijJeyaH / divasarAtriprakAro'pi jmbuudviipvdevaavseyH| utsarpiNyavasarpiNIparyantaM sarvo'pi prakAro jambUdvIpavadeva bhaNitavyaH / AlApakAH svayaM karaNIyA iti / kAlodadhisamudrasyApi vaktavyatA lavaNasamudravadeva paThitavyA, vizeSo'traitAvAn yat atra kSetravistArAdhikyAt dvicatvAriMzat sUryAH santi, teSu ekaviMzatiH sUryA dakSiNavibhAge, eka viMzatireva uttaravibhAge cAra caranti / ete'pi jambUdvIpalavaNasamudradhAtakIkhaNDagatasUryANAM samazreNipratibaddhAstenaiva krameNa svasvakSetraM prakAzayanti / divasarAtryAdiprakAraH pUrvavadeva vijJAtavya iti / athAbhyantarapuSkarArdhaviSaye kathyate-atrApi sarvA vaktavyatA jambUdvIpavadeva vicAraNIyA, vizeSastvayam-yadatra dvA saptatiH sUryAH santi / teSu pUrvavadeva SaTtriMzat sUryA dakSiNe SaTre triMzadeva uttare prakAzayanti / anyatsarve divasarAtriprakAraH, tathA varSARtu samayAdArabhyotsarpiNyavasarpiNI vaktavyatAparyantaM sarvo'pi vicArazcetyAdi jambUdvIpavaktavyatAsadRzameva bhaNitavyam / evaM krameNa sArdhatRtIyadvIpavaktavyatA bhavati, tatra dvAtriMzadadhikaikazata (132) saMkhyakAH sUryAH nirantaraM cAraM : caranti / sarvatra jabUdvIpAdArabhya sAdhatRtIyadvIpaparyantaM yatra yAvantaH sUryAstatra tAvanta eva candrA bhavantIti vijJeyamiti ||suu03|| iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm aSTamam prAbhRtaM samAptam // 5 // / / zrorastu // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha navamaM prAbhRtaM prArabhyate tadevamuktamaSTamaM prAbhRtam, tatra jambUdvIpe sUryodayamaryAdA pradarzitA / atha navamaM prAbhRtaM prArabhyate, atra pUrva dvArakathanAvasare 'kai kaTThA porisI chAyA' katikASThA pauruSI chAyA, iti kathitam, sUryaH pauruSI chAyAM katikASThAM nivartayati ! ityarthAdhikAro nirUpayiSyate iti sambandhenAyAtasyAsya navamasya prAbhRtasyedamAdimaM sUtram-'tA kaikaDaM' ityAdi / mUlam-tA kaikaDaM te sUrie porisIM chAyA Nivattei Ahiteti vaejjA, tattha khalu imAo tiNNi paDivattIo paNNatAo, taM jahA-tattha ege evamAhaMsu-tAjeNaM poggalA sUriyassa lessaM phusaMti te NaM poggalA saMtappaMti, te NaM poggalA saMtappamANA tayANaMtarAI bAhirAI poggalAI saMtAviti-tti esa NaM se samie tAvakhette, ege evmaasu|1| ege puNa evamAhaMsu-tA jeNaM poggalA sUriyassa lessaM phusaMti teNaM poggalA no saMtappaMti, te NaM poggalA asaMtappamANA tayANaMtarAI bAhirAiM poggalAI no saMtAveMti esa Na se samie tAvakhette, ege evamAhaMsu / 2 / ege puNa evamAiMsu-tA je NaM poggalA sUriyassa lessaM phusaMti te NaM poggalA atthegaiyA saMtati, atthe gaiyA no saMtati, atthegaiyA saMtappamANA tayANaMtarAI bAhirAI poggalAI saMtAti, atthegaiyAasaMtappamANA tayANaMtarAI bAhirAI poggalAI no satAveMti, esa NaM se samie tAvakhette, ege evamAhaMsu / 3 / vayaM puNa evaM vayAmo-tA jAo imAo caMdimasUriyANaM devANaM vimANehito lessAo bahiyA abhinissaDAo tAo payAviti, eyAsi Na lessANaM aMtaresu 2 aNNayarAo chinnalessAo saMmucchaMti, tae NaM tAo chinnalessAo samucchiyAo samANIo tayANaMtarAiM bAhirAiM poggalAI saMtAviti tti, esa Na se samie tAva khette // 0 // chAyA--tAvat katikASThAM te sUryaH pauruSIM chAyAM nivartayati AkhyAtamiti vadet / tatra khalu imAstisraH pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra pake evamAhuH tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te khalu pudgalAH saMtapyante, khalu pudgalAH saMtapyamAnAH tadanantarAn bAhyAn pudgalAn saMtApayanti iti patat khalu tat samitaM tApakSetram , eke pavamAhuH / / eke punarevamAhuH--tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te khalu pudgalA no saMtapyante, te skhalu pudgalA asaMtapyamAnAH tadanantarAn bAhyAn pudgalAna no saMtApayanti, patat khalu tat samitaM tApakSetram eke evamAhuH / 2 / eke punarevamAhuH-- tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te khalu pudgalAH astyeke saMtapyante, Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 candraprakSaptistre astyeke no saMtapyante (ye) astyeke saMtapyamAnAH (te) tadanantarAn bAhyAn pudgalAn saMtApayanti, astyeke asaMtapyamAnAH tadanantarAn bAhyAn pudgalAn no saMtApayantIti, patat khalu tat samitaM tApakSetram eke evamAhuH / / vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat yA imAH candrasUryayordevayoH vimAnebhyaH lezyAH bahiH abhinissRtAH tA pratApayanti, patAsAM khalu lezyAnAm antareSu anyatarAH chinnalezyAH samUrchanti, tataH khalu tAH chinnalezyAH saMmUchitAH satyaH tadanantarAn bAhyAn pudgalAn saMtApayantIti etat khalu tat samitaM tApakSetram ||||suu01|| vyAkhyA- 'tA' tAvata 'kaikaTa' katikASThaM kati katipramANA kASThA prakarSoM yasyAH sA katikASTA tAM kiMpramANAmityarthaH 'te' tavamate 'mUrie' sUryaH porisiM puruSe bhavA pauruSI tAM 'chAyaM' chAyAM puruSasambandhinI chAyAM 'nivvattei' nirvarttayati karoti, atraviSaye bhavatA kim 'AhiyaM' AkhyAtam ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! iti gautamasya praznaH / atra bhagavAn pUrvametadviSaye yAvatyaH pratipattayo vartante tA darzayati-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra pauruSI chAyApramANaviSaye khalu tApakSetrasvarUpaviSayAH 'imAo' imAH vakSyamANAH 'tiNNI' timraH' 'paDIvattIo' pratipattayaH 'paNNattA' prajJaptAH, 'taM jahA tadyathA-'tattha' tatra triSu pratipattivAdiSu madhye 'ege' eke prathamAH evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha--'tA je NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'je NaM' ye khalu poggalA pudgalAH ' 'sUriyassa lessaM' sUryasya lezyAM 'phUsati' spRzanti 'te NaM poggalA' te khalu pudgalAH 'saMtappaMti' saMtapyante, atra karmakartari prayogaH, 'te NaM poggalA' te khala pudgalAH satappamANA' saMtapyamAnAH sUryalezyAtApena saMtaptA bhavantaH santaH 'tayANaMtarAI tadantarAn saMtapyamAnapudgalAnAmavyavadhAnA'gre sthitAn 'bAhirAI' bAhyAn tatpradezAbahiHsthitAn 'poggalAI' pudgalAn sUtre napuMsaMkalbamArSatvAt , 'saMtAveMtitti' santApayanti, iti, atra iti zabdaH prastutavAkyaparisamAptisUcakaH 'esa gaM' etat evaM svarUpaM khalu 'se' tasya sUryasya 'samie' samitaM saMpanna 'tAvakhette' tApakSetramasti / atra puMstvaM prAkRtatvAt / upasaMhAraH 'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / iti prathamA pratipattiH // 1 // ___ atha dvitIyAM pratipattimAha-'ege puNa' ityAdi 'ege puNa' eke dvitIyA punaH 'evaM evaM vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti- 'tA' tAvat 'je NaM puggalA' ye khalu pud. galAH 'mUriyassa lessaM' sUryasya lezyAM 'phusaMti' spRzanti te Na poggalA' te khalu pudgalAH 'no saMtappati' no saMtapyante saMtaptA na bhavanti 'te Na poggalA' te khalu pudgalAH 'asaMtappamANA' asaMtapyamAnAH nasaMtaptA bhavantaH santaH 'tayANaMtarAI' tadanantarAn avyavadhAnena tada Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 9 sU01 sUryaH pauruSIM chAyAM katikASThAM nivartayantIti 209 tadaprasthitAn 'bAhirAI' bAhyAn bahiHsthitAn 'poggalAI' pudgalAn 'no saMtapyati' no santApayanti, te NaM poggalA' te khalu pudgalAH 'asaMtappamANA' asaMtapyamAnAH 'tayaNaMtarAI tadanantarAn avyavahitAgre sthitAn 'bAhirAI bAhyAn 'poggalAI pudgalAn 'no saMtAti' no saMtApayanti saMtaptAn na kurvanti, 'esa gaM' etat khalu 'se' tasya sUryasya 'samie' samitaM saMpannaM 'tAvakhette' tApakSetram / 'ege' eke ete dvitIyAH paratIrthikAH 'evaM 'evaM pUrvoktarItyA 'Ahesu' AhuH kathayantIti dvitIyA pratipattiH / 2 / / ___ atha tRtIyAM pratipattimAha- 'ege puNa' ityAdi / 'tA' tAvat 'ege puNa' eke tRtIyA pratipattivAdinaH punaH 'evaM' evam-vakSyamANa prakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / tadevAha 'tA je NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je gaM poggalA'ye skhalu pudgalAH 'sUriyassa lessa phusati' sUryasya lezyAM spRzanti 'te NaM poggalA' te khalu pudgalAH 'atthegaiyA' astyeke sUryalezyA sparzakAripudgalAnAM madhye kecit pudgalA: 'saMtappaMti' saMtapyante tathA 'atthegaiyA' astyeke teSAM madhye kecitpudgalAH 'no saMtappaMti' no saMtapyante tatra ye 'atthegaiyA' astyeke 'saMtappamANA' saMtapyamAnA bhavanti te 'tayANaMtarAI' tadanantarAn tadanantarasthitAn 'bAhigaI' brAhyAn 'poggalAI' pudgalAn 'saMtAveMti' saMtApayanti / ye ca 'atthegaiyA' attyeke ke cana sUryalezyAsparzakapudgalAH 'asaMtappamANA' asaMtapyamAnAH na saMtaptA bhavantaH santaH 'tayANaMtarAI' tadantarAn svasyAgre sthinAn 'bAhirAI 'bAhyAn tatpradezAdvahiHsthitAn 'poggalAI 'pudgalAn 'no saMtAviti-tti no santApayantIti / 'esa NaM' etat khalu se' tasya sUryasya 'samie' samitaM saMprAptam 'tAvakhette' tApakSetram / upasaMhAraH-'ege' eke tRtIyAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu. 1AhuH kathayanti / iti tRtIyA pratipattiH 3 // * atha bhagavAn mithyA rUpA stisraH paratIrthika pratipattIH pradarya svamataM pradarzayati-'vayaM puNa ityAdi / 'vayaM puNa evaM vayAmo' vayaM punarevaM vadAmaH- 'tA' tAvat 'jAo imAo' yA imAH 'caMdamuriyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM' jambUdvIpe dvidvicandrasUryayoH sadbhAvAd bahuvacanam 'vimANehiMto' vimAnebhyaH lessAo' lezyAH 'bahiyA abhinissaDAo' bahiraminissRtAH 'tAo' tAH bAhyaM yathocitamAkAzam payAviti1 pratApayanti prakAzayanti 'etAsiNaM' etAsAM vimAnebhyo nissRtAnAM 'lessANaM' lezyAnAM 'aMtaresu2' antareSu2 pratyekamapAntarAleSu aNNayarAtro' anyatarAH kAzcidanyatamAH 'chinnalessAo' chinnalezyAH chinnamUlA lezyAH 'saMmucchaMti, saMmUrchanti tathAsvabhAvAt samudbhavanti / 'tae NaM' 1tataH khalu 'tAo' tAH pUrvoktA 'chinnalessAo' chinnalezyAH chinnamUlA lezyAH 'samucchyiAo samANIo' 1saMmUchitAH 27 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AAAAAAAAAAAnamnnar candramasiyo satyaH 'tayagaMvarAI' tadanastarAn-avyavadhAnena tadane sthitAn 'bAhirAI poggalaI' bAhyAn phugadalAn 'saMtAvitI' saMtApayanti / iti pUrvavat 'esa NaM'. etat khalu 'se' tasya sUryasya 'mie' samitaM saMpannaM 'tAvakhette' tApakSetram // sU0 1 / / ___ pUrva tApakSetrasya svarUpapratIpannatA proktA, sAmprataM kiM pramANAM paurUSoM chAyAM sUryo nirvartayatIti pradarzayannAha- 'tA kaikaTaM te' ityAdi / __ mUlam-tA kahakahate surie porisI chAyaM nivvattei ? Ahite? ti vdejjaa| tatya khalu imAo paNNavIsaM paDivattIo paNNattAo taM jahA-tattha ege evamAhaMsu tA aNusamayameva sarie porisI chAya nivvattei ege evamAsu / 1 / ege puNa evamAiMsu tA aNumuhuttameva sUrie porisicchAyaM Nivattei ege evamAhaMsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNa jAo ceva oyasaMThiIe (mAmRtaM 6) paNNavIsaM paDivattIo tAo ceva NeyavAo jAva ege puNa evamAsu tA aNuussappiNIosappiNImeva sUrie porisi chAyaM nivvattei, ege evamAhaMsu // 26 // vayaM puNa evaM vayAmo-tA sUriyassa NaM uccattaM lessa ca paDucca chAyA uddeso, uccattaM chAyaM paDucca lessudese, lessaM ca chAyaM paDucca uccattaddeso / 2 / tattha khalu imAo do paDivattIo paNNattAo, taM jahA-ege evamAhaMsu-tA asthi NaM se divase jasi ca NaM divasaMsi sarie cau porisiM chAyaM nivvattei, ahavA duporisiM chAyaM nivvattei, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAhasu-tA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie duporisiM chAyaM nivvattei, ahavA no kiMcivi porisiM chAyaM nivvattei ege evamAsu / 2 / tattha NaM je te evamAsu-tA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie cauporisiM chAyaM nivvattei, ahavA asthi Na se divase jaMsi ca NaM divasaMsi mUrie duporisiM chAyaM nivvattei, te Na evamAhaMsu-tA jayA Na sarie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai taMsi ca NaM divasaMsi mUrie cauporisiM chAyaM nivvatteDa, taM jahA uggamaNamuhuttasi atthamaNamuhuttaMsi ya lessaM abhibuDDhemANe vA nivvuDDhemANe vaa|| tA jayANaM sarie sanvabAhiraM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai, tayANaM uktamakaThapattA ukkosiyA-ahArasamuhuttA rAI abhai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca NaM divasaMsi sUrie duporisiM chAyaM nivvattei, taMjahA-uggamaNamuhuttaMsi ya attyamaNamuhuttaMsi ya lessaM abhivuDDhe mANe vA nivvuDDhesANe vA / / tattha NaM je te evamAsu-tA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sarie duporisiM chAyaM nivvattei, ahavA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie no kiMcivi porisiM Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.-9 sU02 pauruSIchAyAyAH pramANanirUpaNam 211 nivvattei te evamAhaMsu-tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM maMDalaM ubasaMkabhittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai taMsi ca NaM divasaMsi sarie duporisIM chAyaM Nivbattei, taM jahA uggamaNamuhuttaMsi ya atthamaNamuhurtasi ya, lessaM abhivuDDhemANe vA nivvuDDhe mANe vA / tA jayA NaM sUrie savabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamaThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAIbhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca NaM divasaMsi sUrie no kiMcivi porisiM chAyaM nivvattei, taM jahA uggamaNamuhuttasi ya atthamaNamuhuttaMsi ya, no ceva NaM lessaM abhivuDDhemANe vA nivuDDhe mANe vA ||suu0 2 // chAyA-tAvat katikASThAMte sUryaH pauruSoM chAyAM nivarttayati ? AkhyAtamiti vadet / tatra skhala imAH paJcaviMzatiH prattipattayaH prajJaptAH tadyathA-tatra eke evamAhuH-tAvat anusa. mayameva sUryaH pauruSI chAMyAM nivartayati eke evamAhaH / / eke punarevamAhaH-tAvata anamuhUrtameva sUryaH paurUSI chAyAM nirvattayati eke evamAhuH / 2 / evam patena abhilApena yA pava ojaH saMsthitau (prA06) paJcaviMzatiH pratipattayaH, tA eva sAtavyAH, yAvat-pake punaH evamAhuH-tAvat anutsarpiNyavasarpiNImeva sUryaH paurUSI chAyAM nirvarttayati, pake evamAhu / 25 / ___ vayaM punarevaM vadAmaH -tAvat sUryastha khalu uccatvaM lezyAM ca pratItya chAyoddezaH 1 uccatvaM chAyAM ca pratItya lezyoddezA, lezyAM ca chAyAM ca pratItya uccasvodezaH 2 / tatra khalu ime dve pratipattI prajJapte tadyathA eke evamAhuH tAvad asti khalu sa divasaH yasmizca khalu divase sUryaH catuHpaurUSIM chAyAM nirvata yati, athavA dvipaurUSoM chAyAM nirvata yati, eke evamAhuH / / eke punarevamAhuH-tAvat asti khalu sa divasaH yasmizca khalu divase sUryaH dvipaurUSoM chAyAM nirvattayati, athavA nokAJcidapi pauruSI chAyAM nirvattaM yati, eke ekmAhuH / 2 / tatra khalu ye te evamAhuH-tAvat asti khalu sa divasaH yasmizca khalu divase sUryaH catuHpaurUSIM chAyA~ nirvatayati athavA asti khalu saH divasaH yasmizca khalu divase sUryaH dvipaurUSI chAyAM nivartayati, te khalu evamAhuH tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantara maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: assttaadshmuhtto divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAti bhavati tasmizca khalu divase sUryaH catuHpauruSI chAyAM nivartayati, tadyathA-udgamanamuhUrte ca, astamanamuhUrte ca lezyAm abhivardhayan vA nirvardhayanvA / tAvat yadA skhalu sUryaH sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkaSika dazamuhUtrtA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUrto divaso bhavati tasmizca khalu divase sUryaH dvipauruSI chAyAM nirvatyati tadyathA udgamanamuhUrte ca astamanamuhUrta ca lezyAM abhivardhayan vA nirvadhayan vA / / tatra khalu ye te evamAhuH tAvat asti khalu sa divasaH yasmizca khalu divase sUryoM dvipaurUSIM chAyAM nivartayati, athavA asti khalu sa divasaH Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre yasmizca khalu divase sUryo na kiJcidapi pauruSI chAyAM nivartayati te evamAhuH-tAvad yadA khaluM sUryaH sarvAbhyAntaraMmaNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkaSakaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, janyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati tasmizca khalu divase sUryaH dvipaurUSoM chAyAM nirvatayati, tadyathA-udgamanamuhUrte ca astamanamuhUrta ca lezyAm abhivardhayan vA nirvardhayana vA / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhyaM maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhayati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati tasmizca khalu divase sUryaH no kAJcidapi paurUSIM chAyAM nivarsayati, tadyathA udgamanamuhUtte ca astaman mUhUrta ca no caiva khalu lezyAm abhivardhayan vA nirvardhayan vA / "sUtra 2 // ... vyAkhyA-'tA' tAvat 'kaikalu' katikASThAM kiyatprakarSopetAM prakarSataH kiyatparimitAM he bhagavan 'te' tavamate 'sarie' sUryaH 'porisI chAyAM' pauruSoM chAyAM-puruSeNa nirvRttA pauruSI puruSapramANA tAM tAdRzI chAyAM 'nivvatteI' nivartayati racayati karotItyarthaH / kiyatpramANAM parA kASThAsaMpannAM pauruSI chAyAM sUryo nivartayatIti bhAvaH / etadviSaye kim 'Ahie' AkhyAtam ? 'tibaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! gautamena evaM prazne kRte bhagavAnAha he gautama ! 'tattha NaM' tatra pauruSIchAyAviSaye khalu 'imAo' imAH anupadamane pradaryamAnAH 'paMcavisaI' paJcaviMzatiH paDivattIo' pratipattayaH anyatairthikamatarUpAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA- 'tattha' tatra paJcaviMzatipratipattivAdiSu madhye 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'aNusamayameva' anusamayameva samayaM samarya prati-pratisamayamityarthaH marie' sUryaH 'porisIM chAyaM' gairuSI chAyAm / atra pauruSIchAyA lezyAvazena saMpadhate'taH pauruSI chAyeti zabdena lezyA grahItalyA kAraNe kAryopacArAt tena lezyAM nivartayatIti bhAvaH / upa saMhAraH 'ege' eke prathamA 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' Ahuriti 1 ! 'evaM' evat anayA rItyA 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'ecamAhaMsu' evam vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'aNumuhuttameva' anumuhUrtameva-pratimuhUrta 'mUrie' sUryaH 'porisiM chAyaM pauruSoM chAyAM 'Nivattei' nivartayati karoti :ege' aike dvitIyAH 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti 2 / 'eeNaM abhilApeNaM' etena prathamena dvitIyena ca abhilApena prathamadvitoyAmilApaprakAraNe 'jAzro ceva' yA eva 'oyasaMThiIe' ojaHsaMsthitau SaSThamAbhRtoke onaHsaMsthitiprakAreNa 'paMcavIsaI paDivattIo' paJcaviMzatiH pratittayaH pratipAditA 'tAo ceva' - tA evAtrApi samayAnantaraM samayamuhUrtAnantaramahorAtrAdirUpAH 'NeyavvAo' jJAtavyAH / kiyatparyantamityAha-jAvetyAdi / 'jAva' yAvat tAsu paJcaviMzatipratipattiSu caramapratipattiH utsapaNyavasarpiNIrUpA''yAti tAvaditi tAmeva caramapratipatti sUtrakAraH svayaM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazcaptiprakAzikA TIkA prA09 sU 2 pauruSochAyAyAH pramANanirUpaNam 213 pradarzayati 'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke paJcaviMzatitamAH pratipattivAdinaH punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' AhuH-kathayanti-yat 'tA' tAvat 'aNuussappiNIosappiNImeva' anUtsarpiNyavasarpiNImeva pratyekamutsarpiNImavasarpiNoM cAdhikRtya 'sUrie' sUryaH 'porisI chAyaM' pauruSI chAyAM 'nivvattei' nirvarzayati nirmAti / upasaMhAraH-'ege' eke paJcaviMzatitamAH 'evaM' evam-pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / 25 / AsAM paJcaviMzatipratipattInAmAlApakaprakAraH prathamapratipattiproktAlApakaprakAreNa svayamUhanIyaH / atha bhagavAn 'etAH paramatarUpAHvizatirapi pratipattayo mithyArUpAH santi iti kRtvA svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / _ 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM' evam vakSyamANarItyA 'vayAmo' 'vadAmaH kathayAmaH 'tA' tAvat 'sUriyassa NaM' sUryasya khalu 'uccattaM lessaM ca' uccatvaM lezyAMtejorUpAM ca 'paDucca' pratItya Azritya 'chAyA uddeso' chAyoddezaH chAyAprakAro bhavati, ayamAzayaH yadA sU! lezyAM tejorUpAM prasArayan udayameti tadA puruSasya prakAzyavastuno vA chAyA dIrghA bhavati, udayasamaye lokavyavahAreNa 'sUrya AsannaM vartate' iti kathyate / tadanantaraM sUryo yathA yathA uccairuccaistaraM cAdhirohati tathA tathA tejorUpA lezyA vardhate puruSasya prakAzya vastuno vA chAyA ca hInA hInatarA bhavantIti dRzyate / evaM madhyAhnaparyantaM chAyA honA hIna tarA hInatamA bhavati / ayaM prathamacchAyodezaH / 1 // atha 'uccattaM chAyaM ca paDuccalesmuddeso" sUryasya madhyAgatasya uccatvaM chAyAM ca pratItya lezyoddezaH lezyAprakAro bhavati / ayaM bhAvaH-yadA sUryo madhyAhnasamaye'smAkaM mastakopari varttate tadA loka vyavahAreNa jJAyate-sUryaH sarvoccabhAge samAgata iti, yadA ca puruSasya prakAzyavastuno vA chAyAparamaprakarSeNa hInA ladhvI jAyate, sA cetastataH pArzvabhAgena bhavati, tadA sUryasya lezyA tejorUpA parAkASThA prAptA jAyate'to'yaM lezyodezo dvitIyo bhavatIti / 2 / 'lessaM ca chAyaM ca paDucca uccattauddesoM' lezyAM ca chAyAM ca pratItya uccatvoddezaH / ayamAzayaH madhyAhrAdUrdhvaM sUryo yathA yathA uccatvato nIcairnIcaistaramatikrAmati tathA tathA lokavyavahAreNa kathyate- sUryaH uccapradezAdadho gacchatIti, yathA yathA sUryo nIcairgacchati tathA tathA tejorUpA lezyA'pi honA hInatarA bhavati, puruSasya prakAzyavastuno vA chAyA'pi dIrghA bhavatIti jJAyate / madhyAnhagatoccattvamadhi. kRtyAyamuddezo varttate'to'yamuccatvodezastRtIyo bhavatIti / 3 / ete trayo'pyudezAH pratikSaNamanyathA 'nyathA nivartante tata eSu ekatarasya tathA tathA pratikSaNaM vivartamAnasyoddezata upalambhAditarasyApyuddezasyAvagamaH svayaM kartavya iti / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJaptisUtra tadevaM lezyA svarUpaM pratipAditam, atha pauruSIchAyAparimANaviSaye 'nyatairthikapratipatti dvayaM varttate tatpradarzayitumAha - ' tattha' ityAdi / 214 'tattha khalu' tatra pauruSochAyAparimANaviSaye khalu 'imAo' ime vakSyamANasvarUpe 'do paDivattIo' dve pratipattI 'paNNattAo' prajJapte kathite / 'taM jahA' tadyathA te dve yathA 'ege ' eke dvayormadhye prathamAH pratipattivAdinaH ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti, tathAhi 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti khalu 'se divase' sa divasaH etAdRzo divaso bhavati khalu 'jaMsi ca NaM' yasmiMzca khalu 'divasaMsi' divase 'sUrie' sUrya udayAstasamaye 'cau - porisiM chAyaM nivvattei' catuSpauruSaM chAyAM nirvarttayati utkRSTena racayati karotItyarthaH / catuH pauruSI miti catuH puruSapramANAM puruSazarIracaturguNAmityartha upalakSaNAt anyasya kasyApi prakAzya vastunastasmin divase tadvastutazcaturguNAM chAyAM nirvarttayatIti bhAvaH / ' ahavA' athavA ' asti sa divaso yasmiMzca divase sUryaH 'duSorisiM chAyaM' dvipauruSoM chAyAM dviguNAM chAyAm udgamanA - stamanasamaye 'nivvattei' nirvarttayati nAnyatheti / 'ege' eke ' evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsR' AhuH kathayanti | 1 | 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH evaM evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti yat- 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti bhavati khalu 'se divase' sadi vasaH 'jaMsi ca NaM' yasmin khalu 'divasaMsi' divase udgamanAstamanamuhUrtte 'sUrie' sUryaH 'dupoMrisiM chAyaM' dvipauruSa chAyAM kasyApi prakAzyavastunaH dviguNAM chAyAmityarthaH "nivvattei' nirva rttayati nirmAti / 'ahavA' athavA 'asthi NaM' asti khalu 'se divase' sa divasa: 'jaMsicaNaM divasaMsi yasmiMzca khalu divase udayAstasamaye 'na kiMcivi porisiM chAyAM na kAzcidapi pauruSa chAyAM 'nivvattei' nirvarttayati / 'ege' eke dvitIyAH ' evaM ' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti / 2 / tadevaM dve api pratipattI pradarzya sAmprataM kena kAraNena etau dvau pratipattivAdinau evaM kathayataH ityevaM bhAvayati-'tattha' ityAdi / 'tattha' tatra dvayormadhye 'je te' ye te prathamA ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - yat 'asthi NaM se divase' asti khalu sa divasa: 'jaisi caNaM divasaMsi' yasmiMzca khalu divase 'sUrie' sUryaH 'cauporisiM chAyaM nivvattei' catuSpauruSIM chAyAM nirvartayati, 'ahavA' athavA 'duporisiM chAyaM nivvatte ' dvipauruSIM chAyAM nirvarttayati 'te NaM' te khalu ' evaM ' evam anena vakSyamANena kAraNena 'AhaMsa' AhuH kathayanti tadevakAraNaM darzayati- 'tA' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA: khalla 'sarie' sUryaH 'savvantaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai' sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramamakAzikA TIkA prA090 2 pauruSI chAyAyAH pramANanirUpaNam 'uttamakaTTapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSaka: sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhute divase bhava' aSTAdazamuhUrttA divaso bhavati, 'jahaNNiyA' jadhanyikA sarvalaghvI 'duvAlasamuDutA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati 'taMsi ca NaM divasaMsi tasmiMzca khalu sarvotkRSTadivasa sarvajaghanyarAtrirUpe divase 'sUrie' sUryaH 'cauporisiM chAyaM catuSpauruSa chAyAM 'nivvatte ' nirvarttayati / kasmin samaye : ityAha- 'taM jahA' tadyathA 'ugamaNamuhuttaMsi' ya atthamaNamuhusaMsi ya' udgamanamuhUrte ca astamanamuhUrte ca 'lessaM' lezyAM tejo rUpAm 'abhivuDDhemANe vA' abhivardhayan vA udgamanamuttai tejorUpAM svalezyAM pravardhayan vA, tathA 'nivvuiDhemANe vA' nirvardhayan vA sUryo'stamanasamaye svalezyAM hApayan vA / 295 sUryo dvipauruSIM chAyAM kadA nirvarttayatIti darzayati 'tA jayA NaM ityAdi, / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUrya: 'sannabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM 'cara' sarva bAhyamaNDalam upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI ' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, 'jahaNNae' jaghanyakaH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUtoM divaso bhavati taMsi ca NaM' tasmiMzca sarvotkRSTarAtri - sarvajaghanyadivasa rUpe khalu 'divasaMsi' divase 'sUrie' sUrya : 'duporisiM chAyaM nivbatteha' dvipauruSIM chAyAM nirvarttayati puruSasya prakAzyavastu no vA dviguNAM chAyAM nirvarttayatIti bhAvaH / kadA dvipauruSI chAyA bhavatItyAha 'taM jahA' tadyathA 'uggamaNa muhuttaMsi ya atthamaNamuhuttaMsi ya' udgamana muhUrte ca astamanamuhUrtte ca udayAstasamaye ityarthaH / tacca 'lessaM' lezyAM svatejorUpAM 'abhivuDDhemANe vA' abhivardhayan vA 'nivvuDDhe mANe vA' nirvardhayan vA lezyA hApayan vA, udayasamaye lezyAM vardhayan astamanasamaye ca lezyAM hApayan hInAM kurvan vA dvipauruSIM chAyAM sUryo nirvarttayatItibhAvaH / iti prathamapratipatterbhedadvayasya spaSTI karaNam / 1 / atha dvitIyapratipatterbhedadvayasya spaSTIkaraNamAha- 'tattha NaM je te' ityAdi, 'tattha NaM' tatra dvayormadhye ye te dvitIyAH pratipattivAdinaH yat 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNAhuH yat 'tA' tAvat 'asthi NaM se divase' asti bhavati khala sa divasa: 'jaMsi NaM divasaMsi' yasmin skhalu divase 'svarie' sUryaH 'duporisiM chAyaM nivvattei' dvipauruSIM chAyAM nirvattayati / ' ahavA' athavA 'atthi NaM' asti khalu 'se divase' sa divasa: 'jaMsi NaM divasaMsi' yasmin khalu divase 'ripa' sUryaH 'no kiMcivi' no naiva kAzcidapi kiJcinmAnAmapi 'paurisiM chAyAM' pauruSIM chAyAM 'nivvattei' nirvarttayati, 'te' te dvitIyAH pratipattivAdinaH ' evaM ' evam vakSyamANa Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 candraprAptisUtre kAraNena anupadaM pradarzyamAnaM kAraNamAzritya 'AiMsu' AhuH-kathayanti / tadeva darzayati 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAra carati 'tayA NaM' tadA khalla 'uttamakaDhapatte ukkosae' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSatAM prAptaH ataeva utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhatte divase bhavai' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvA. lasamuhusA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'tasi ca NaM divasaMsi' tasmiMzca khalu divase aSTAdazamuhUrtaparimitadivasadvAdazamuhUrtaparimitarAtrirUpe divase sUrie' sUryaH 'duporisI chAyaM nivvatteI' dvipauruSI chAyAM nivartayati, kadA ! ityAha 'taMjahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA tathAhi -'uggamaNamuhuttasi ya' udgamanamuhUrte-udayakAle ca atra muhUrtazabdaH kAlavAcI, evaM sarbatrApi / tathA 'atthamaNamuhuttaMsi ya' astama muharte sUryAstakAle ceti / kathamityAha-'lemsa' lezyAM svatejorUpAm abhibuDDhe mANe vA' abhivardhayan vA 'nivvuDDhemANe vA' nirvardhayan hApayan veti / tathA-'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu mUrie' sUryaH 'savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai' sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarSasaMpannA ataeva 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTTArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, tasi ca NaM' 'divasaMsi' tasmizca tAdRze pUrvoktarAtri divasapramANarUpe divase 'sUrie' sUryaH 'No' naiva kiMcivi' kizcidapi kiJcinmAtrAmapi 'porisIM chAyAM' pauruSI chAyAM nivartayati, kadeti darzayati-taM jahA' tadyathA tathAhi-'uggamaNamuhuttasi ya' udgamanamuti udayakAle ca tathA 'atthamaNamuhuttasi ya' astamanamuhUrte astakAle ca 'no ceva gaM' naiva ca khalu 'lessaM' lezyAM svatejorUpAm 'abhivuDDhemANe vA' abhivardhayan vA 'nivvuDDhemANe vA' nirvardhayan veti / divasaparamahAnirAtriparamavRddhirUpe divase sUryaH svalezyAyA vRddhi hAni vA akurvan udayakA mastakAle ca kadAcidapi kiJcinmAtrAmapi pauruSI chAyAM no nirvattayatIti bhAvaH // 10 2 // pUrva paratIthikAnAM pratipattidvayaM, tatspaSTIkaraNaM ca zrutvA gautamo bhagavantaM svamataviSaye praznayati-'tA kaikaTaM' ityAdi / __ mUlam :-tA kaikaTate sUrie porisiM chAyaM nivvattei aahie| ti vejjaa| tattha khalu imAo chaNNauI paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAhaMsu-tA asthi NaM se dese jasi ca NaM desaMsi sUrie egaporisiM chAyaM nivvattei, ege evamAhaMsu // 1 // ege puNa evamAsu-tA asthi NaM se dese jaMsica NaM desaMsi sUrie duporisiM chAyaM Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0 9 sU 3 pauruSI chAyAviSaye 'nyatorthikamatam 217 nivvattei, ege evamAhaMsu | 2 | evaM eeNaM abhilAveNaM NeyavvaM jAva - ege puNa evamAmu-tA asthi NaM se dese jaMsi ca Na desaMsi sUrie chaNNaui-porisiM chAyaM Nivvattei, ege evamAhaMsu / 96 / tattha NaM je te evamA su-tA asthi NaM se dese jaMsi ca NaM desaMsi sUrie egaporisiM chAyaM Nivatte, te evamAhaMsu-tA sUriyassa NaM savvadehimAo sUriyappaDihio bahittA abhiNasidvAhiM lessAhi tAvijJamANohiM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo jAvaiyaM ur3aDhaM uccatteNaM evaiyAe egAe addhAe egeNaM chAyAmANa pamANeNa omAe ettha gaM se sUrie egaporisiM chAyaM nivvattei |1| tattha je te evamAhaMsu - tA asthi NaM se dese jaMsi ca NaM desaMsi sUrie duporisiM chAyaM nivvatte, mAsu-tA sUriyasa NaM savvadehimAo sUriyappaDihio bahittA abhiNisiTTA hiM lessAhiM tAvijamANIhiM imI se rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo jAvaiyaM sUrie uDUDhaM uccaceMNa evaiyAhiM dohiM addhAhiM dohiM chAyANumANa mAhiM omAe ettha NaM se sUrie duporisiM chAyaM Nivvattei |2| evaM yavvaM jAva tattha je te evamAhaMsu-tA asthi NaM se dese jaMsi ca NaM desaMsi sarieH chaNNauiporisiM chAyaM Nivvatte, te evamAhaMsu-tA sUriyassa NaM savvahiTTimAo sUriyappaDihio bahittA abhiNisidvAhiM lessAhiM tAvijjamANI hiM imI se rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramA NijjAo bhUmibhAgAo jAasi sUrie uTaM uccattegaM evaiyAhia chaNNauIe addhAhiM chaNNa uIe chAyAmANa pamANehiM omAe, ettha NaM se sUrie chaSNaui - porisiM chAyaM Nivvatte 196 // sU0 3 // chAyA - tAvat katikASThAM te sUryaH chAyAM nirvanttayati 1 AkhyAtamiti vadet / tatra khalu imAH SaNNavatiH pratipattayaH prajJaptAH taM jahA tatra eke pavamAhu:- asti khalu sadeza: - yastizca khalu deze sUryaH ekapauruSa chAyAM nirvarttaryAta eke punaH evamAhuH - tAvad asti sa dezaH yasmizca khalu deze sUryaH dvi pauruSIM chAyAM nirvartayati, eke pavamAhuH 2 evaM etena abhilApena netavyaM yAvat eke punaH pavamAhuH - tAvat asti khalu sa dezaH fa khala deze sUryaH SaNNavatipaurUSIM chAyAM nirvarttayati, eke ekmAhuH / 96 / tatra khalu ye te patramAhuH tAvat asti khalu sa dezaH yasmizca khalu deze sUryaH ekapaurUSa chAyAM nirvarttayati, te patramAhuH - tAvat sUryasya khalu sarvAdhastanAt sUryapratiSeH hastAt abhinissRSTAbhiH zyAmiH tapyamAnAbhiH asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahu samaramaNIyAt bhUmibhAgAt yAvatkam Urdhvamuccatvena etAvatA ekena adhvanA ekena chAyAnumAnapramANena avamitaH atra sa sUryaH eka paurUSa chAyAM nirvarttayati |1| tatra khalu ye te evamAdduH tAvat asti khalu sa dezaH yasmiMzca khalu deze sUryaH dvipaurUSAM chAyAM nirvarttayati te evamAdduH tAvat sUryasya khalu sarvAdhastanAt sUryapratidheH baddistAt abhinissRSTAbhiH 28 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 candraprazasiyo lezyAbhi- tapyamAnAbhiH asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhAmAda yAvatkaM sUryaH Urdhvamucyatvena patAvadbhayAM dvAbhyAm adhvabhyAM dvAbhyAM chAyAnumAna. pramANAbhyAm amitaH, atra khalu sa sUryaH dvipaurUSIM chAyAM tirvartayati / / evaM netavyaM yAvat-tatra ye te evamAhuH tAvat asti khala sa dezaH yasmizca khalu deze sUryaH SaNNavatipaurUSI chAyAM nirvataryAta, te evamAhuH tAvat sUryasya skhalu sarvAdhastanAt sUryapratidheH bahistAt abhinissRSTAbhiH lezyAmi tapyamAnAbhiH asyAH khala ratnaprabhAyAH pRthivyAH vahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt yAvatkaM sUryaH Urdhvamuccatvena patAvadbhiH SaNNavatyA abhiH SaNNavatyA chAyAnumAnapramANaH amitaH atra skhalu sa sUryaH SaNNavatipaurUSIM chAyAM nivartayati ||9||suu03|| vyAkhyA-'tA' tAvat 'kaikaTTha' katikASTAM utkarSeNa kiM pramANa 'te' tava bhavato mate 'mUrie' sUryaH 'porisiM chAyaM' pauruSI puruSapramaNAm upalakSaNAt kasyApi prakAzyavastunastatpramANAM dezavibhAgena chAyAM 'nivvattei' nivartayati, etadviSaye bhavatA kim 'AhiyaM' AkhyA tam ! 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan bhagavAn / svamatena dezavibhAgamAzritya pauruSI chAyAM pRthak 2 tathA tathA-aniyatapramANAmagre vakSyati, paratIrthikAstu dezavibhAgena pratidivasaM pratiniyatAmeva pauruSI chAyAM pratipAdayanti tataH prathamaM tanmatA eva pratipattIH pradarzayati-'tattha' ityAdi / 'tattha khalu' tatra dezavibhAgena pratidivasaM pratiniyatapauruSoM chAyA viSaye 'imAo' imAH anupadavakSyamANAH 'chaNNauI' SaNNavatiH SaNNavatisaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH, taM jahA' tadyathA- tA yathA-'tattha' tatra paratIrthikAnAM SaNNavati pratipattivAdinAM madhye 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AhaMmu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'asthi NaM' asti khalu 'se dese' sa etAdRzo dezaH pradeza: 'jasica Na desasi' yasmiMzca khalu deze 'mUrie' sUryaH AgataH san 'egaporisiM' eka pauruSI eka puruSaparimitAM puruSasamAnAmeva, puruSazabdasyopalakSaNatvAt sarvasyApi prakAzyavastunaH svasva. pramANAM 'chAyaM' chAyAM 'nivvatteI' nivartayati karoti, 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam pUrvakathitaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti / 1 / 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'asthi NaM se dese' asti khalu ko'pi sa dezaH pradezaH 'jasi ca NaM desaMsi' yasmiMzca khalu deze 'mUrie' sUryaH samAgataH san 'duporisiM chAyaM" dvipauruSoM dvipuruSapramANAM puruSasya prakAzyasya kasyApi vastunaH dviguNAM hAyAM 'nivvatteI' nivartayati, upasaMhAraH 'ege' eke dvitIyAH 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH-kathayanti / 2 / 'evaM' evam-anenaiva pUrvoktena prakAreNa 'eeNaM' etena pUrvoktena 'abhilAvaNaM' abhilApena sUtrapAThagamena zeSaM trinavatisaMkhyakAnAM madhyagatAnAM tRtIyapratipattita Arabhya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 9 sU03 pauruSIchAyAviSaye'nyatIrthikamatam 219 paJcanavatitamapratipattiparyantaM tAvat 'neyavaM' netavyaM jJAtavyaM 'jAva' yAvat SaNNavatitamapratipattisUtramAyAti / tAmeva SaNNavatitamA pratipattiM sUtrakAraH svayaM pradarzayati 'tA asthi NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'asthi NaM se dese' asti vidyate khalu saH dezaH 'jasi ca NaM desaMsi' yasmiMzca khalu deze 'sUrie' sUryaH AgataH san 'chaNNauiporisiM chAyaM' SaNNavatipauruSoM SaNNavatipuruSapramANAM puruSasya prAkAzyavastunazca SaNNavatiguNAM chAyAM 'nivvatteI' nivartayati / madhyagatAninavatisaMkhyakA AlApAzca pUrvoktarItyA svayameva vidhAtavyAH sugamatvAnna pradarzitAH upasaMhAraH 'ege' eke SaNNavatitamapratipattivAdinaH 'evaM pUrvoktarItyA 'AIsu' AhuH kathayanti / 96 / ___ atha bhagavAn 'ete SaNNavatipratipattivAdinaH kena hetunA evaM kathayanti ?' iti teSAM bhAvanikA pradarzayati-'tattha NaM je te' ityAdi / 'tattha NaM je te' tatra SaNNavatipratipattivAdiSumadhye ye te prathamAH 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti, tadeva darzayati'tA asthi NaM' ityAdi, 'tA atthi NaM se dese jasi ca NaM desaMsi sarie egaporisiM chAyaM niyattei' arthaH sugamaH pUrvapradarzitazca, 'te' prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evam anena vakSyamANena hetunA 'AiMsu' AhuH kathayanti, tameva hetuM pradarzayati-tA sUriyassa NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'sUriyassa NaM' sUryasya khalu 'savvaheTimAo' sarvAdhastanAt sarvathA'dhastanasthitAt 'mUriyappaDihio' sUryapratidheH sUryapratidhAnAt sUryanivezAt sUryanivezasthAnAdityarthaH 'bahittA' bahistAt bahirbhAge 'abhiNisihAhiM' abhinissRSTAbhiH bahinissRitAbhirityarthaH 'lessAhiM' lezyAbhistejorUpAbhiH, kIdRzIbhiH ! 'tavijjamANIhi tapyamAnAbhiH sUryatejasA taptAbhiH saha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH prasiddhAyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo 'bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt ratnaprabhApRthivIsamatalabhUmibhAgAt 'jAvaiyaM' yAvatkaM yAvatparimitam 'uDaM uccatteNaM' urdhvamuccatvena uccatvamAzritya Urdhva sthitaH 'evai. yAe' etAvatA 'egAe addhAe' ekena adhvanA 'egeNaM chAyANumANapamANeNaM' ekena chAyAnumAnapramANena prakAzyavastupramANena prakAzyasya vastuno yamuddezyamAzritya pramANamanumIyate tena, atrAkAzapradeze sUryasamIpe prakAzyasya vastunaH pramANaM sAkSAt parigrahItuM na zakyate kintu dezataH-anumAnena tatazchAyAnumAnapramANenetyuktam , 'omAe' avamitaH anumitaH yaH pradezaH 'ettha NaM' atra ekena chAyAnumAnapramANena anumitapradeze samAgataH san 'sUrie' sUryaH 'egaporisiM chAyaM' ekapauruSI puruSapramANAM prakAzyavastupramANAM vA chAyAM 'nivvattai' nirvartayati / atredaM bodhyam-prathamaM sUrye udayamAne yA lezyA vinirgatya prakAzamAzritAH tAbhiH prakAzyavastudeze Urdhva kriyamANAbhiH kiJcitpUrvAbhimukhamabanatAbhiH prakAzyena vastunA ca yaH pari Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 candraprajJaptisUtre cchinna AkAzapradezaH santApyate tatra samAgataH prakAzyavastupramANAM chAyAM nivartayati evamuttaratrApi vijJeyam / / atha dvitIyapratipattibhAvaM pradarzayati-'tattha NaM' ityAdi / 'tatya NaM' tatra SaNNavatipratipattivAdiSu madhye khalu-'je te' ye te dvitIyAH evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'atthi NaM se dese jaMsi ca NaM desasi sarie duporisiM chAyaM nivvatteI' iti arthaH sugama eva pUrva pradarzitazca, 'te' dvitIyAH 'evaM' evam-anena hetunA 'AIsu' AhuH kathayanti, tameva hetuM pradarzayati 'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'sUriyassa NaM' sUryasya khalu 'savvaheDimAo' sarvAMdhastanAt sarvathA'dhobhAge sthitAt 'mUriyappaDihio' sUrya pratidheH sUryanivezAt 'bahittA' bahistAt 'abhiNissidAhi' abhinissRSTAbhiH bahinirgatAbhiH 'lessAhi' lezyAbhiH tejorUpAbhiH 'taviz2jamANIhiM' tapyamAnAbhiH tApaM muJcantIbhiH saha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmi bhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt samatalabhUmibhAgAt 'jAvaiyaM' yAvatkaM yAvatparimitam 'mUrie' sUryaH 'udDaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena uccattvamAzritya Urdhva sthitaH 'ecaiyAhi etAvadbhayAM 'dohiM addhAhi' dvAbhyAmadhvabhyAM, 'dohiM chAyANumANappamANehi' dvAbhyAM chAyAnumAnapramANAbhyAM prakAzyavastupramANAbhyAm 'omAe' avamitaH anumitaH paricchinno yo dezaH 'ettha NaM' atra khalu deze sthitaH san 'sUrie duporisiM chAyaM Nivattei sUryaH dvipauruSIm prakAzyavastunaH puruSasya vA dviguNAM chAyAM nivartayatIti / 2 / evaM' evam-anena abhilApa prakAreNa-ekaikapratipattau ekaikachAyAnumAnapramANavRddhirUpeNa 'NeyavvaM' netavyaM tAvat jJAtavyaM 'jAva' yAvat paJcanavatitamapratipattyabhilApaH saMpUrNo bhUtvA SaNNavatitamapratipattyabhilApaH prArabheta tAvatparyantamityarthaH sUtrAlApakAzca svayamUhanIyAH / atha SaNNavatitamapratipattibhAvanikAM sUtrakAraH svayaM pradarzayati-tattha' ityAdi, 'tattha' tatra SaNNavatipratipattivAdimadhye 'je te' ye te SaNNavatitamAH pratipattivAdinaH santi te 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti, 'tadevAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti vidyate khalu 'se dese' sa dezaH sUryasaMsthitipradezaH 'jasi ca NaM desaMsi' yasmiMzca khalu deze'vasthitaH san 'sUrIe' sUryaH 'chaNNaui porisiM chAyaM' SaNNavatipauruSoM chAyAM puruSasya anyasya vA prakAzyavastunaH SaNNavatiguNAM chAyAM 'nivvattei' nivartayatI karotIti ye kathayanti te 'evaM' evam anena vakSyamANena kAraNena agre kathyamAnaM kAraNamAzrityetyarthaH 'Ahesu' mAhuH kathayanti / tadeva kAraNaM pradarzayati-'tA sUriyassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'sUriyassa Na' sUryasya khalu 'savvahidvimAno' sarvAdhastanAt 'sariyappaDihio' sUryapratidheH sUryanivezAt 'bahitA' bahistAt bahiH 'abhinimhiAhi' Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 9 sU02 pauruSI chAyAviSaye 'nyatIrthikamatam 221 * abhinissRSTAbhiH bahirnissRtAbhirityarthaH 'lessA hiM' lezyAbhiH 'tavijjamANIhiM' tapyamAnAbhiH sUryatejasA taptAbhiH saha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgat ratnaprabhApRthivI samatalabhAgAt 'jAvaiyaM' yAvatkaM' yAvatparimitaM 'sUrie' sUryaH 'uDUDhaM uccatteNaM' Urdhvam uccatvena uccatvamAzritya UrdhvaM varttate 'evaiyAhiM' etAvatkai 'SaNNauIe' SaNNavatyA SaNNavatisaMkhyakaiH 'addhAhiM' adhvabhiH 'chaNNauIe' SaNNavatyA SaNNavatisaMkhyakaiH 'chAyANumANappamANehiM' chAyAnumanapramANaiH chAyAyA anumAnapramANAnyAzritya sUryasamIpa sthita prakAzyavastupramANasya grahaNA zakyatvAt 'omAe' ava mitaH anumitaH anumAnaviSayIkRto bhavet, 'ettha NaM' atra asmindeze khalu 'sUrie' sUryaH 'chaNNA uiporisiM chAyAM' SaNNavatipauruSIM SaNNavatiguNAM puruSAdisambandhinIM chAyAM 'nivvatte ' nirvartayati racayati pUrvapradarzitapradeze puruSasya prakAzyavastuno vA chAyAM SaNNavatiguNA dIrghA bhavatIti bhAvaH || sU0 3 // uktA anyatIrthikAnAM SaNNavatiH pratipattayaH tAzca mithyArUpAH ato'svIkaraNIyAH santi atha bhagavAn samyagurUpaM svamataM prakaTayati- vayaM puNa' ityAdi / " mUlam - vayaM puNa evaM kyAmo- sUrie - sAiregaauNadviporisiM chAyaM nivvattei / tA avaDDhaporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA tibhAge gae vA sese vA / tA porisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA canbhAge gae vA sese vA / tA divaDDhaporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA paMcabhAge gae vA sese vA / evaM addhAporisiM choDuM 2 pucchA divasassa bhAgaM choDhuM choDuM2 vAgaraNaM jAva tA avaDDhaegUNasadviporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sesevA ? tA eguNavIsaisayabhAge gae vA sese vA ? tA egUNasadviporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? bAvIsa sahassa bhAge gae vA sese vA / tA sAiregae gUNasahiporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA Natthi kiMci gae vA sese vA / tattha khalu imA paNavIsa nividyA chAyA paNNattA taM jahA - khaMbhachAyA 1, rajjucchAyA 2, pAgArachAyA 3, pAsAyachAyA 4, uccattachAyA aNulomachAyA 6, paDilomachAyA 7, AroviyA chAyA 8, uccAro viyA chAyA 9, samApahiyA chAyA 10, khIlachAyA 11, paMthachAyA 12, purao daggA pio daggA 13, purimakaTTabhAgovagayA chAyA 14, pacchimaka bhAgovagayA 15, chAyANuvAdiNI 16, kaTThANuvAdiNI 17, chAyAikaMpadIhA sagaDacchAyA tattha Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramazistra NaM imA aTThavihA golacchAyA paNNattA taM jahA-golacchAyA 18, avaDDha molacchAyA 19, golacchAyA 20, avaDDhagolacchAyA 21, golAvalicchAyA 22, avaDDhagolAvalicchAyA 23, golapuMjacchAyA 24, avaDDhagola puMjacchAyA 25, ||suu0 4 // navamaM pAhuDaM samattaM // 9 // chAyA-vayaM punarevaM vadAmaH sUryaH sAtirekaikonaSaSTipauruSI chAyAM nirvatayati / tAvat apArdhapaurUSI skhala chAyA divasasya kiM gate vA zeSe vA ? tAvat tribhAge gate vA zeSevA 3 // tAvat pauruSI khalu chAyA divasya kiM gate vA zeSe vA ? tAvat caturbhAge gate vA zeSe vA 1. tAvat dvayardhapaurUSI khalu chAyA divasasya kiM gate vA zeSe vA 1 tAvat paJcabhAge gate vA zeSe vA ? / evam ardhapauruSI kSiptvA 2 pRcchA / divasasya bhAgaM kSiptvAvyAkaraNa yAvat tAvat apArdhakonaSaSTipaurUSI khalu chAyA divasasya kiM gate vA zeSe vA / tAvat ekonaviMzatizatabhAge gate vA zeSe vA ? / tAvat ekonaSaSTipaurUSI khalu chAyA divasasya ki gate vA zeSe vA ? dvAviMzatisahasrabhAge gate vA zeSe vA / tAvat sAtirekaikonaSaSTipauruSI khalu chAyA divasasya kiM gate vA zeSe vA ? tAvat nAsti kiJcidgate vA zeSe vA / tatra khalu imA paJcaviMzatinividhA chAyA prajJaptA tadyathA stambhacchAyA1, rajjucchAyA 2, prAkAracchAyA 3, prAsAdacchAyA 4. uccatvacchAyA5, anulomacchAyA 6, pratilomacchAyA 7, AropitA chAyA 8 uccAropitA chAyA 9. samA pratihatAchAyA 10, kolacchAyA 11, pAnthacchAyA 12, purata ugrA pRSThataudagrA 13, paurastyakASThabhAgopagatA cha'yA 14 / pAzcAtyakASThabhAgopagatA 15, chAyAnuvAdinI 16, kASThAnuvAdinI 17, chAyAtikampadIrghA zakaTacchAyA, tatra khalu imA aSTavidhA golacchAyA prakSaptA, tadyathA-golacchAyA18, apArdhagolacchAyA 19, golacchAyA 20, apAdhagolacchAyA 21, golAvalicchAyA 22, apArdhagolAvalicchAyA 23, golapuJjacchAyA 24, apArdhagolapuJjacchAyA 25 // sU04 navamaM prAbhRtaM samAptam / / 1 / / vyAkhyA-'vayaM puNa' vayaM punaH 'evaM' evam- vakSyamANaprakAreNa 'kyAmo' vadAmaH kathayAmaH / tadevAha-'sarie' ityAdi 'sarie' sUryaH 'sAiregaauNaTiporisiM' sAtirekaikonaSaSTipauruSIm, udayasamaye'stasamaye ca 'chAyaM' chAyAM nivvatteI' nivartayati / etadeva spaSTayati -'tA avaDDha' ityAdiH 'tA' tAvat 'avaDDhaporasI NaM chAyA' apArdhapauruSI khalu chAyA, apagatamaddhaM yasyAH sA apArdhA sA cAsau pauruSIceti-apArdhapauruSI chAyA ardhapauruSI chAyetyarthaH puruSasya upalakSaNAt prakAzyasya sarvasyApi vastuna ityagre'pi vijJeyam, apArdhapauruSI ardhapuruSapramANetyarthaH chAyA 'divasassa' divasasya 'kiM' kim katameM bhAge 'gae vA' gate vA vyatItevA katitame 'sese vA' zeSe vA avaziSTe vA bhAge bhavati, apArdhapauruSI chAyA divasasya katitame bhAge vyatIte katitame vA bhAge'vaziSTe bhavatIti praznaH Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patilAzikA TIkA prA09 sU03 pauruSIchAyAviSaye svamanirUpaNam 222 bhagavAnuttaramAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAkt 'ti bhAge' tribhAge divasasya bhAgatraye gae vA" gate vA vyatIte vA 'sese vA' zeSe vA avaziSTe vA, divasasya 'bhAgaRye gate' iti eka sminnantime bhAge 'bhAgatraye zeSe' iti divasasyAdime ekasmin bhAge apArdhapauruSI chAyA bhaktIti bhAvaH / punaH praznayati--'tA' tAvat 'porasI gaM chAyA pauruSI khalu saMpUrNapuruSa pramANA chAyA 'divasassa' divasasya 'kiM gae vA sese vA' kiM gate vA zeSe vA bhavati ? arthaH pUrvavat bhagavAnAha-'tA' tAvat 'caubhAge' divasasya caturbhAge bhAgacatuSTaye gate vA, vyatIte vA astamanasamaye ityarthaH 'sese vA' zeSe vA divasasya bhAgacatuSTaye'vaziSTe udgamanasamaye ityarthaH saMpUrNapuruSapramANA chAyA bhavatIti / iyaM chAyA'nyatra sarvAbhyantaramaNDalagataM sUryamAzritya proktA, uktazca- "purisa-ti saMkU purisasarIraM vA to purise nippannA porisI, evaM savvassa vatthuNo jayA sayappamANA chAyA bhavai tayA porisI havai, evaM porisIpamANaM uttarAyaNassa aMte, dakSiNAyaNassa Aie ikkammi diNe havai, ao paraM addhaegasahibhAgA aMgulassa dakSiNAyaNe badati. uttarAyaNe hassaMti / evaM maNDale maNDale annA porisI'' iti chAyA-puruSa iti zaGkhaH, puruSazarIraM vA, tataH puruSe niSpannA pauruSI evaM sarvasya vastuno yadA svapramANA chAyA bhavati tadA pauruSI bhavati, evaM pauruSIpramANam uttarAyaNasya ante, dakSiNAyanasya Adau ekasmin dine bhavati, ataH param adhaiMkaSaSTibhAgA aMgulasya dakSiNAyane vardhante, uttarAyaNe hAsati, evaM maNDale maNDale anyA pauruSI, iti / ata idaM sakalamapi pauruSIvibhAgapariNAmakathanaM sUryasya sarvAbhyantaramaNDalacArasamayamAzritya vijJeyam / tathA punaH praznayati-'tA' tAvat 'divADhaporasI gaM' chAyA, dvayardhapauruSI khalu dvitIyAyAH pauruSyA ardha yatra sA dvayardhA, sA cAsau pauruSI ceti tathA sArdhe ka puruSapramANA pauruSItyarthaH, etAdRzI chAyA 'divasassa' divasasya 'kiM gate kA seso vA' kiM-katame bhAge gate vA avaziSTe vA bhavatIti praznaH / uttaramAha 'tA' tAvat 'paMcamabhAge' paJcamabhAge 'gate vA sese vA' gate vA zeSe vA bhavati, divasasya paJcabhAgAH kalpyante tatra paJcame bhAge dvayardhapauruSI chAyA mavatIti bhAvaH / 'evaM' evam anena pUrvoktena krameNA agre'pi 'addhaporisiM' ardhapauruSI pratyekasmin prazne 'choDhuM 2' kSiptvA 2 saMvardhya saMvaryetyarthaH 'pucchA' pRcchA praznaH karttavyA, tathA pratyekasmin uttaravAko 'divasassa' divasasya 'bhAga' bhAgamekaM 'choTu 2' kSiptvA 2 saMvardhya 2, 'vAgaraNaM' vyAkaraNam uttaraM karttavyam / taccaivam - "biporisI NaM' chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA chabbhAge gae vA sese vA / tA aDDhAijjayorisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ?, tA sattabhAge gae vA sese vA" ityAdirItyA sUtrAlApakAH svayamUhanIyAH-kiyatparyanta mityAha Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raraka candraprAptisUtre 'jAva' ityAdi, jAva' yAvat- 'avaDDhae gUNasaTThiporasI NaM chAyA' apArdhe konaSaSTi pauruSI khalu chAyA, apagatA ardhA yAyAH sA apArdhA, sA cAsau ekonaSaSTiriti apArdhekonaSaSTiH sArdhASTapaJcAzadrapA, sA ca pauruSIti apAdhai konaSaSTipauruSI khalu chAyA 'divasarasa' divakhasya 'ki gae vA sese vA' kiM gate vA zeSe vA bhavati ? / uttaramAha-'tA' tAvat'egaNavIsaisayabhAge' ekonaviMzatizatabhAge divasya ekonaviMzatizatabhAgazaraNe ekonaviMzatizatatame bhAge 'gae vA sese vA' gate vA zeSe vA ApAdhai konaSaSTipauruSI chAyA bhavatIti bhAvaH / praznayati-'tA' tAvat 'egRNasahiporisI NaM chAyA' ekonaSaSTipIruSo rUla chAyA 'divasassa' divasasya 'kiM gae vA sese vA' kiM gate vA zeSevA bhavatIti praznaH / uttaramAha- 'bAvIsa hassabhAge' dvAviMzatisahasrabhAge, divasasya dvAviMzati sahasrabhAgakaraNe dvAviMzatisahasratame bhAge 'gae vA sese vA' gate vA zeSe vA ekonaSaSTipauruSochAyA bhavati / punaH praznayati 'tA' tAvat 'sAiregaegUNasaTThiporisI NaM' sAtirekaikonaSaSTiH sAdhikA adhikena sahitA kiJcidadhikA ekonaSaSTiriti sAtirekaikonaSaSTiH, sA cAsau poruSI ceti sAtirekapauruSI khalu chAyA' chAyA 'divasassa' divasasya kiM gae vA sese vA' kiM gate vA zeSe vA bhavatIti praznaH / uttaramAha -'tA' tAvat 'Nasthi kiMci gae vA sese vA' nAsti na bhavati etAdRzI pauruSI chAyA divasasya kiJcinmAtro'pi bhAge gate vA zeSeveti / / 'tattha' tatra chAyAvicAre khalu 'imA' imAH vakSyamANA 'paNavIsaniviTThA' paJcaviMzatiniviSThA paJcaviMzatinivezavatyaH, paJcaviMzatiprakArasaMnivezayuktA 'chAyA' chAyA 'paNNattA' prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-khaMbhachAyA stambhachAyA, stambhavadIrghA chAyA 1 'rajjucchAyA' rajjucchAyA davarikAchAyA rajjuvattiryagbhUtA chAyA 2, pAgAracchAyA' prAkAracchAyA, prakAro nagaraveSTanabhittiH, tadAkArA chAyA 3 'pAsAyacchAyA' prAsAdacchAyA 'prAsAdo dhaninAM gRham' iti vacanAt prAsAdavadvistIrNA chAyA 4, 'uccattacchAyA' uccatvacchAyA zikharavaduccatvamAzritya chAyA 5, 'aNulomacchAyA' anulomacchAyA saralachAyA 6, 'paDilomacchAyA' pratilomacchAyA bakracchAyA, 'AroviyA chAyA' AropitA chAyA Aropitasya yaSTayAdezchAyA, 8, 'uccAroviyA chAyA' uccAropitA chAyA UrvIkRtayaSTayAdezchAyA 9, samApaDihayA chAyA' samA'pratihatA samA samatayA haste gRhItA ataeva apratihatA kenApi vastunA na pratihatA yA yaSTiH tasyAzchAyA 10, 'khIlacchAyA' kolacchAyA-kIlasya kASThakIlasya loha kIlasya vA chAyA 11, 'paMthacchAyA' mArge calatazchAyA 12, 'purao daggA piTTao daggA' purataudagrA pRSThataudagrA-pUrva purataH agre hastamUrvIkRtya pazcAdadhaH karoti, tasyaitAdRzasya hastasya chAyA purataH pRSThatazcodanA chAyA kathyate 13, 'purimakahabhAgovagayA' paurastyakASThabhAgopagatA, paurastye sUryamadhikRtya Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA09sU02 pauruSIchAyAyAH pramANanirUpaNam 225 pUrvasyAM dizi sthApitakASThabhAgamupagatA chAyA 14, 'pacchimakaTThabhAgovagayA' pAzcAtya kASThabhAgopagatA evaM pAzcAtye sUryamadhikRtya pazcimAyAM dizi sthApitakASThabhAgamupagatA chAyA 15, 'chAyANuvAdiNI' chAyAnuvAdino chAyAnuvAdakAriNI chAyA pramANakAriNI chAyA 16, 'kahAnuvAdiNI' kASThAnuvAdinI kASThapramANakAriNI chAyA 17,chAyAikaMpadIhA sagaracchAyA' chAyAdi kampadIrdhA zakaTacchAyA chAyAdikampanakAriNItvena dIrghA lambA zakaracchAyA gantrI chAyA 'tastha' tatra tasyAM chAyAyAM khalu 'imA' iyaM vakSyamANA 'aTTavihA' aSTavidhA aSTaprakArA 'golacchAyA' golAkArA vartulA chAyA 'paNNattA' prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'golacchAyA' 'golacchAyA-golavadvartulA chAyA 18, avaDDhagolacchAyA' apArdhagolacchAyA - ardhagolachAyA 19, 'golagolacchAyA' golagolacchAyA golairbahubhigolaimilitvA yo niSpAdita eko golaH sa golagolaH, tasya chAyA valayAkArA 20, avaDhagolagolacchAyA' apArdhagolagolacchAyA ardhagolacchAyA kAcanirmita bAlakrIDanakagolAkArA 21, 'golAvalicchAyA' golAvali. cchAyA- golAnAm-anekagolAnAM yA AvaliH paMktiH sA golAvaliH, tasyAzchAyA madhyAhnasUryAkArA 22 'avaDDhagolAvalicchAyA' apArdhagolAvalicchAyA-ardholAvalicchAyA pUrNimA madhyarAtrivarticandrAkArA 23, 'golapuMjacchAyA' golapuJjacchAyA, golAnAM puJjaH-samUhaH tasya chAyA gambhIragartAkArA 24, 'avaDDhagolapujacchAyA' apArdhagolapuAcchAyA; golasamhasyA tasya chAyA ardhagambhIragartAkArA 25, iti ||suu0 4 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita -kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm navamam prAbhRtaM samAptam // 5 // // zrIrastu // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamaM prAbhRtam // gataM navama N prAbhRtam tatra sUryasya pauruSI chAyA nirvarttanaM pradarzitam / atha dazamaM prAbhRtaM prArabhyate, tatra pUrva dvAragAthAyAM ' joetti kiM te Ahie' yoga iti kiM te AkhyAta iti pratijJAtamiti tadviSayamatra dazame prAbhRte pratipAdayiSyate atra dvAviMzatiH prAbhRtaprAbhRtAni santi, tatra prathame prAbhRtaprAbhRte nakSatra paripATI, pratipAdyate - 'tA joge tti' ityAdi / mUlam tA jogetti vatthussa AvaliyA nivAe Ahietti vaejjA / tA kahaM te jogetti vatthussa AvaliyANivAe Ahie ? tti ejjA / tattha khalu imAo paMca paDivattIo paNNattAo, taM jahA - tatthege evamAhaMsu - tA savve vi NaM NakkhattA katti - yAdiyA bharaNapajjavasANA paNNattA ege evamAhaM // | 1 || ege puNa evamAhaMsu-tA savve viNaM nakkhattA maghAdiyA assesApajjavasANA paNNattA, ege evamAhaMsu || 2 || ege puNa evamAhaM su-tA savve viNaM nakkhattA ghaNiThAiyA savaNapajjavasANA paNNattA, ege evamAhaMsu || 3 || ege puNa evamAhaMsu tA savve vi NaM NakkhattA assiNIAdiyA revaI pajjavasANA paNNattA, ege evamAhaMsu ||4|| ege puNa evamAhaMsu tA savve vi NaM Nakkha bharaNIAiyA assiNIpajjavasANA paNNattA, ege evamAhaM // 5 // vayaM puNa evaM vayAmo-tA savve vi NaM NakkhattA abhiI AdiyA uttarAsADhApajjavasANA paNNattA, taM jahA - abhiI savaNo jAva uttarAsAdA || sU0 1 || ||dasamassa pAhuDassa paDhamaM pAhuDaM samattaM // 101 // -- chAyA- - tAvat yoga iti vastunaH AvalikAnipAta AkhyAta iti vadet tAvat kathaM te yoga iti vastunaH AvalikAnipAta AkhyAtaH / iti vadet / tatra khalu imAH pazca pratipattayaH prajJaptAH tadyathA tatraike evamAhuH tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi kRttikAdikAni bharaNIparyavasAnAni prajJaptAni, pake evamAhuH |1| eke punaH evamAhuH - tAvat savayapi khalu nakSatrANi maghAdikAni azleSAparyavasAnAni prajJaptAni, eke pavamAhuH |2| eke punaH pavamAhuH - tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi dhaniSThAdikAni zravaNaparyavasAnAni prajJatAni, eke evamAhuH / 3 / eke punaH pavamAhuH - tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi azvinyAdikAni revato paryavasAnAni prajJaptAni, eke evamAhuH |4| pake punaH pavamAhuH - tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi bharaNyAdikAni azvinI paryavasAnAni prajJaptAni, eke pavamAhuH |5| vayaM punaH evaM vadAmaH -- tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi abhijidAdikAni uttarASADhAparyavasAnAni prazatAni tadyathA - abhijit 1 zravaNaH 2 yAvat uttarASADhA 27 // sU0 1 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiprakAzikA TIkA prA0 10 1 sU 1 candrasUryayoH AvalikAnipAtaH 227 vyAkhyA 'tA jogeti' iti / 'tA' tAvat - AstAM tAvadanyat kathanIyaM sAmpratametAvadeva kathyate yat 'jogetti' yoga iti 'vatthussa' vastunaH nakSatrajAtasya 'AvaliyAnivAe' AbalikAnipAtaH AvalikayA paMktacA krameNetyarthaH nipAtaH candrasUryai: saha saMpAtaH saMyogaH sa eva yoga iti 'Ahie' AkhyAtaH kathito mayA 'tti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH kathayet / bhagavatA evamukte gautamaH pRcchati 'tA kahaM te' ityAdi, 'tA' tAvat prathamaM he bhagavan ! 'te' tvayA 'kahUM' kathaM kena prakAreNa 'joetti' yoga iti 'vatthussa' vastunaH nakSatrajAtasya 'AvaliyANivAe' AvalikAnipAtaH krameNa candrasUryaiH saha saMpAta : 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH, tasya kaH prakAraH ? 'ttivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhagavAn athAtra bhagavAn prathamamanyatIrthikANAM pratipattI: pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi, 'tattha' tatra nakSatrANAM yogaviSaye khalu 'imAo' imAH agre pravakSyamANAH 'paMca' paJceti pazcasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA tA yathA - ' tattha' tatra paJcasu pratipattivAdiSu madhye 'ege' eke prathamA: ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'savve vi NaM NakkhatA' sarvANi samastAni api khalu nakSatrANi 'kattiyAdiyA bharaNI pajjavasANA' kRttikAdIni bharaNIparyavasAnAni kRttikAta Arabhya bharaNIparyantAni sarveSAM nakSatrANAmAdau kRtikA ante bharaNI iti 'paNNattA' prajJatAni / upasaMhAraH - 'ege' eke prathamAH ' evaM ' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti | 1| 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu 'AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'savve vi NaM NakkhattA' sarvANyApi khalu nakSatrANi 'maghAiyA asse sApajjavasANA' maghAdikAni azleSA paryavasAnAna maghAta Arabhya azleSAparyantAni sarveSAM nakSatrANAM Adau maghA, ante azleSA, iti 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni, 'ege evamAhaMsa' eke evamAhuH dvitIyA evaM kathayanti |2| 'ege puNa' eke tRtIyAH punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'savvA viNaM NakkhattA' sarvANyapi khalu nakSatrANi 'ghaNiTThAdiyA savaNapajjavasANA' ghaniSThAdikAni zravaNaparyavasAnAni ghaniSThAta Agbhya zravaNaparyantAni sarveSAM nakSatrANAmAdau dhaniSThA, an zravaNaH, ityevaM rUpANi 'paNNatA' prajJaptAni 'ege evamAhu' eke tRtIyA evamAhuH | 3 | 'ege puNa' eke caturthAH punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'sabvevi NaM NakkhattA' sarvANyapi khalu nakSatrANi 'assiNIAdiyA revaI pajjavasANA' azvinyAdikAni revatIparyavasAnAni, azvinIta Arabhya revatIparyantAni sarveSAM nakSatrANAmAdau azvinI ante revatI, ityevaM rUpANi 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni, 'ege evamAhaMsu' eke caturthA eva mAhuH |4| 'ege puNa' ke pazcamA punaH ' evaM ' evam vakSmANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH 'savvevi NaM NakkhattA' sarvANyapi skhalu nakSatrANi 'bharaNIAdiyA assiNIpajjavasANA' bharaNyAdikAni azvinIparyavasAnAni, bharaNIta Arabhya azvinIparyantAni, sarveSAM nakSatrANAmAdau bharaNI, Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 candraprApti ante cAzvinI, ityevaMrUpANi 'paNNattA' prajJaptAni, 'ege evamAhaMmu' eke pazcamA evamAhuH / / tadevamanyatIrthikANAM pazca pratipattIH pradarya bhagavAn sAmprataM svamataM prakaTayati-'vayaM praNa' ityAdi, 'vaya puNa' vayaM punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha-'tA' ityAdi, 'tA'tAvat 'savve viNaM NakkhattA' sarvANyapi khalu nakSatrANi 'abhiIAdiyA uttarAsADhA pajjavasANA' abhijidAdikAni uttarASADhAparyavasAnAni, abhijita Arabhya uttarASADhA. paryantAni, sarveSAM nakSatrANAmAdau abhijit, ante ca uttarASADhA vartate, ityevaM rUpANi 'paNNattA' prAptAni kathitAni, vastuto nakSatrANAM gaNanAkramaH abhinidAdikaH uttarASADhAparyavasAna eva bhavati, nAnyaH kramaH samIcInaH, anyatIrthikANAM paJcApi pratipattayo mithyArUpA ato na svIkaraNIyAH / tAnyeva nakSatrANi darzayati-'abhiI' ityAdi, abhijit 1, 'savaNe' zravaNaH 2, 'jAva' yAvat , yAvatpadena dhaniSThA 3, zatabhiSak 4, pUrvAbhAdrapadaH 5, uttarAbhAdrapadaH 6, revatI 7, azvinI 8, bharaNI 9, kRttikA 10, rohiNI 11, mRgaziraH 12, mArdA 13, punarvasuH 14, puSya 15, azleSA 16, maghA 17, pUrvAphAlgunI 19, hastaH 20, citrA 21, svAtiH 22, vizAkhA 23, anurAdhA 24, jyeSThA 25, mUlam 26, pUrvASADhA 27 iti saMgrAhyam 'uttarAsADhA' uttarASADhA 28, ityaSTAviMzatitamaM nakSatraM vAcyam / atrAzaGkayate yat-sarveSAM nakSatrANAmAdau abhijit mante ca uttarASADhA, ityeva katham ? ityAha-iha sarveSAmapi suSamasuSamAdi rUpakAlavizeSANAmAdi ca yugaM bhavati, uktazca-'ee u musamasusamAdao addhAvisesA jugAdinA saha pavattati jugaMteNa saha samappaMti' chAyA-ete tu suSamasuSamAdayaH adAvizeSA yugAdinA saha pravartante, yugAntena saha samApyante, iti / yugasyAdizca-zrAvaNamAse bahulapakSe prattipattithau bAlavakaraNe abhijinnakSatre candreNa saha yoga prApte sati bhavati, tathA coktam "sAvaNabahulapaDivae, bAlavakaraNe abhIinakkhatte / savvattha paDhamasamae, jugassa AI viyANAhi" // 1 // chAyA-zrAvaNabahulapratipadi, bAlavakaraNe abhijinnakSatre / sarvatra prathamasamaye, yugasya Adi vijAnIhi // 1 // sarvatreti bharate, airavate, mahAvidehe ceti / ataeva bhagavatA kathitam-abhijidAdIni uttarASADhAparyavasAnAni sarvANi nakSatrANi bhavantIti ||suu01|| iti-zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pratizuddhagadyagadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrApati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIdhAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candraprajJaptiprakAzikAkhyAtAM vyAkhyAyAm dazamaprAmRte prathamamaM prAbhRtaM samAptam // 10-1 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamasya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtam // pUrva dazamasya prathame prAbhRtaprAbhRte nakSatraparipATI pratipAditA, athAtra dvitIye prAbhRtaprAbhRte candrasUryAbhyAM saha nakSatrANAM yogaviSayakaM muharttaparimANaM vaktavyaM syAditi tadviSayakamidamAdimaM sUtram-'tA kahaM te muhuttagge' ityAdi mUlam- tA kahaM te muhuttagge Ahie ? ti vaejjA, tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM asthi NakkhattaM jaM NaM Navamuhutte sattAvIsaM ca sattasadvibhAe muhuttassa caMdeNa saddhiM joyaM joei ? atthi NavattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 2, atthi nakkhattA je NaM tIsaM muhatte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 3, atthi NaMnakkhattA je gaM paNayAlIse muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 4, tA eesi NaM ahAvIsAe NakkhattANaM kayaraM nakkhattaM ja NaM navamuhutte satAvIsaM ca sattadvibhAe muhuttassa caMdeNa saddhiM joyaM joei1, kayare NakkhattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 2. kayare NakkhattA jeNaM tIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeM ti 3, kayare NakkhattA je NaM paNayAlIse muhutte caMdeNa saddhiM joyaM jaeMti 4, tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM tattha jaM taM NakkhattaM jaM NaM Navamuhutte sattAvIsaM ca sattadvibhAe muhuttassa caMdeNa saddhiM joyaM joeI se NaM ege abhII 1, tattha je te NakkhattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te NaM cha taM jahA-satabhisayA 1, bharaNI 2' addA 3, assesA 4, sAI 5, jeTThA 62 / tattha je te NakkhattA je NaM tIsaM muhute caMdeNa saddhi joyaM joeMti te NaM paNNarasa, taM jahA-savaNe 1, dhaNiTTA 2, punvAbhadavayA 3, revaI 4, assiNI 5, kattiyA 6; maggasirA 7, pussaM 8 mahA9 punvAphagguNI 10; ittho 11; cittA 12, aNurAhA 13, mUlo 14, puvvaAsADhA 15, 3 / tattha je te NakkhattA je NaM paNayAlIse muhutte caMdeNa saddhi joyaM joeMti teNaM cha, taM jahA-uttarAbhadabayA 1, rohiNI 2, puNavvasa 3 uttarAphagguNI 4, visAhA 5, uttarAsADhA 6, / 4 / ||suu0 1 // ___ chAyA -- tAvat kathaM te muhUrtAgram AkhyAtam 13 iti vadet, tAvat eteSAM khalu aSTAviMzataH nakSatrANAM asti nakSatraM yat khalu nava muhUrtAn saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn muhUrttasya candreNa sAdhaM yogaM yunakti 1, santi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhUrtAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti 2, / santi nakSatrANi yAni khalu triMzat muhUrtAn candreNa sArdha yoga yuJjanti 3 / santi khalu nakSatrANi Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre yAni khalu paJcacatvAriMzada muhUrtAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti 4 // tAvat eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM katarat nakSatraM yat khalu nava muhUrtAn saptaviMzati ca saptaSaSTibhAgAn muhUrtasya candreNa sArdha yogaM yunakti 1, katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhUrtAn candreNa sArdhaM yoga yuJjanti 2 / katarANi nakSatrANi yAni khalu triMzad muhUrtAn candraNa sAdha yogaM yuJjanti 3 / katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcacatvAriMzad muhU ni candreNa sAdhU yoga yuJjanti / 4. tAvat eteSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM tatra yattannakSatraM yat khalu nava muhUrtAn saptaviMzatiM ca saptarSASTabhAgAna muhUrtasya candreNa sArdhaM yoga yunakti tat khalu ekam abhijit / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu paJcadazamuhUrtAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu SaT tadyathA-zatabhiSak 1, bharaNI, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6 / 2 / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu triMzat muhUtIna candreNa sAdha yogaM yujanti tAni khalu paJcadaza, tadyathA-zravaNaH 1, dhaniSTA 2, pUrvAbhAdrapadA 3, revatI 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, puSyaH 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI 10, hastaH 11, citrA 12, anurAvA 13 mUlam 14, pUrvASADhA 15,3 tatra yAni tAni kSatrANi yAni khalu paJcacatvAriMzat muhartAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu SaT, tadyathA-uttarAbhAdrapadA 1, rohi NI 2, punarvasu 3, uttarAphAlgunI 4 vizAkhA 5, uttarASADhA 6 / 4 / ||suu 0 1 / vyAkhyA- 'tA kahate' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM he bhagavan ! kena prakAreNa 'te' tvayA pratinakSatraM 'muhuttagge' muhUrtAgraM candreNa saha nakSatrANAM yogasambandhi muhUrtaparimANam 'AhiyaM' AkhyAtam ? 'tivaejjA' iti vadet kathayatu / evaM gautamenokte bhagavAnAha 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe nakkhattANaM' aSTAviMzateH nakSatrANAM madhye 'atthi' asti 'nakkhattaM' nakSatraM 'jaNaM' yatkhala nakSatraM 'navamuhutte' navamuhUrtAn 'sattAvIsaM ca sattahibhAge' saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, saptaSaSTibhAgayuktAn navamuhUrtAn yAvat 'caMdeNa saddhi' candreNa sAdhaM 'joyaM joei' yogaM yunakti 1 / 'atthi' santi 'nakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM yAni khalu nakSatrANi 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuhUrtAn yAvat paJcadazamuhUrtaparyantamityarthaH 'caMdeNa saddhi' candreNa sAdhaM 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti kurvanti 2 / 'atthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi tIsa muhutte' trizanmuhUrtAn triMzanmu. hUrtaparyantaM 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti / 3 / 'atthi' santi 'NakkhattA'nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'paNayAlIse muhutta'paJcacatvAriMzanmuhUrtAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdha yogaM yujanti 4 / evaM bhagavatA sAmAnyena kathitAn candra nakSatrayogarUpAn caturo viSayAn zrutvA bhagavAn gautamo vizeSanirNayArthaM pratyekamekaikazaH pRcchati 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM 'aTThAvIsAe NakkhattANaM'aSTAviMzate nakSatraNAM madhye 'kayaraM' katarat kiM nAmakaM 'NakkhattaM' nakSatraM 'je NaM' yat khalu nakSatraM 'navamuhutte Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaziprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU01 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 231 sattAvIsaM ca sattaTTibhAe muhuttassa' saptaviMzati saptaSaSTibhAgayuktAn navamuhUrttAn yAvat 'caMdeNa sarddhi joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 1 / 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi kiM nAmadheyAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuhUrttAn yAvat 'caMde saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti 2 / 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'tIsaM muhutta' triMzanmuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 | 'kayare' katarANi kAni 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'paNayALIse muhutte paJcacatvAriMzanmuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joya joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti 4 / evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn ekaikazaH kRtvA caturo'pi praznAn spaSTIkaroti - 'tA esi NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM 'tattha N tatra madhye 'jaM taM NakkhattaM' yattat nakSatraM 'je NaM' yat khalu 'Navamuhutte sattAvIsaM ca sataTTibhAe muhuttassa' saptaviMzatiM saptaSaSTibhAgayuktAn navamuhUrttAn yAvat 'caMdeNaM saddhiM joyaM joe ' candreNa sA yogaM yunakti 'se NaM' tat khalu 'ege abhII' ekam abhijit nakSatramasti / etat katham ? iti pradarzyate idamabhijinnakSatraM saptaSaSTiskhaNDIkRtasyAhorAtrasyaika viMzatibhAgAn yAvat candreNa saha yoga prApnoti, muhUrttagatabhAgakaraNArthamete ca ekaviMzatirapi bhAgA ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtta pramANatvAt triMzatA gunyante ( 21 x 30 ) jAtAni triMzadadhikAni SaTzatAni (630) kAlamAzritya etAvAn sImA vistAro'bhijinnakSatrasya bhavati, uktaM cA'nyatrApi "chacceva sayA tIsA bhAgANaM abhiI sImavivakkhaMbho / diTTho sambaDaharago savvehiM anaMtanANIhiM // 1 // chAyA - SaDeva zatAni triMzat bhAgAnAm abhijitsImA viSkambhaH dRSTaH sarvalaghukaH sarvaiH anantajJAnibhiH || 1 || iti tAni triMzadadhikaSaTzatAni (630) saptaSaSTyA vibhajyante tato labdhA navamuhUrttAH ekasya muhUrttasya ca saptaviMzatiH saptaSaSThibhAgAH (96) ataevoktam "abhihassa caMdajogo sattaTThIrkhaDio ahoratto / bhAgA ya sattavIsa puNa ahiyA nava muhuttA" // 1 // chAyA - abhijitaH candrayogaH saptaSaSTiskhaNDitam ahorAtram / bhAgAzca saptaviMzatiH, te punaH adhikA navamuhUrttAH / 1 / iti / ityAdi / ' tattha ' atha bhagavAn paJcadazamuhUrta viSayakaM dvitIyaM praznaM tatra aSTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je te NakkhattA' yAni 'paNNarasamuhutte" paJcadazamuhUrttAn yAvat yogaM yuJjanti 'NaM' tAni khalu 'cha' spaSTayati- ' tattha' tAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' caMdreNa sArdhaM SaT santi 'taM jahA ' tathathA 'sayabhisayA' Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 candraprAptisUtre 'zatabhiSak 1 'bharaNI' bharaNI 2, 'adA' ArdA 3, 'assesA' azleSA 4, 'sAI' svAtiH 5, 'jehA' jeSThA / 6 // eteSAM SaNNAmapi nakSatrANAM pratyekaM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya sambandhinaH sAbhan trayastriMzadbhAgAn (33 // ) yAvat candreNa saha yogo bhavati tata ete sArdhatrayastriMzadbhAgAH muhUrtagatasaptaSaSTibhAgakaraNArtha triMzatA guNyante tatra prathama trayastriMzat triMzatA guNyante jAtAni navadhikanavazatAni (990) tato yadupari adha tadapi triMzatA guNyate labdhAH paJcadazamuhUrtasya saptaSaSTibhAgAH, teSAM pUrvarAzau prakSepaNe jAtaM paJcottaraM sahasramekam (1005) / evaM caiteSAM SaNNAM nakSatrANAM pratyekaM kAlamAzritya sImAvistAraH paJcottarasahasramuhUrtagatasaptapaSTibhAgapramitaH, atrAha "sayabhisayA bharaNIe, ahA assesA sAi jihAe / paMcottaraM sahassaM bhAgANaM sImAvikkhabho // 1 // chAyA-zatabhiSagbharaNyoH AH'zleSA-svAtijyeSThAnAm / paJcottaraM sahasraM bhAgAnAM sImAviSkambhaH ||1||iti / asya paJcottarasahasrasya saptaSaSTayA bhAge hRte labdhAH paJcadazamuhUrtAH / ataevoktaM ca.. "sayabhisayA bharaNI ya addA assesasAijiTThA ya / ee channakkhattA, paNNarasamuhattasaMjogA " // 1 // chAyA - zatabhiSak bharaNI ca ArdrA azleSA svAtiH jyeSTA ca etAni SaDnakSatrANi, paJcadazamuhUrtasaMyogAni ||2||iti| atha triMzanmuhUrttaviSayaka praznaM spaSTayati tattha' ityAdi, 'tattha' tatrASTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je te NakkhattA 'yAni tAni nakSatrANi 'je Na' yAni khalu 'tIsa muhutte' triMzanmuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdhU yogaM yuJjanti, 'te NaM paNNarasa' tAni khalu paJcadaza, 'taM jahA 'tadyathA-'savaNo' zravaNaH 1. 'dhaNihA' dhaniSThA 2. 'puvvAbhadavayA purvAbhAdrapadA 3, 'revaI' revatI 4, 'assiNI' azvinI 5, 'kattiyA' kRttikA 6, 'maggasiraM 'mRgaziraH 7, 'pussaM puNyam 8, 'maghA' 'maghA' 9, puvAphagguNI' pUrvAphAlgunI 10, hattho' hastaH 11, 'cittA' ,citrA 12. 'anurAhA' anurAdhA 13, 'mUlo' mUlam 14, 'puvvaAsADhA' pUrvASADhA 15, / tathAhi eteSA paJcadazAnAM nakSatrANAM kAlamAzritya pratyekaM sImA viSkambho muhartagatasaptaSaSTibhAgAnAM dazottaraM sahasradvayam (2010] bhavati / tatkathamityAha eSu pratyeka nakSatramekAhorAtrasya saptaSaSTisaptaSaSTibhAgAn (65) yAvat candreNa saha yogaM karoti tato'horAtrasya triMzanmuhUrttapramANatvAtsaptaSaSTiH triMzatA guNyate tadA jAyate yathokto rAziH (2010) / tasya saptaSaSTayA bhAgo hiyate labdhA striMzat muhUrtAH 30||iti atha caturtha paJcacatvAriMzanmuhUrtaviSayakaM praznaM spaSTayati-tattha' ityAdi / 'tatya' tatra bhaSTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'je NaM' yAni Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU0 1 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 233 khala 'paNayAlIsaM muhutte' paJcacatvAriMzanmuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candrema sAdhaM yogaM yuJjanti 'teNaM cha' tAni khalu SaT santi, 'taMjahA' tadyathA 'uttarAbhavayA' uttarAbhAdrapadA 1, 'rohiNI' rohiNI 2, 'puNavvasU, punarvasuH3, 'uttarAphagguNI' uttarAphAlgunI4, 'visAhA, vizAkhA,5, 'uttarAsADhA, uttarASADhA6 / eteSAM SaNNAM nakSatrANAM pratyekaM kALamAzritya sImAviSkambhaH paJcadazottarasahasratraya (3015) muhUrtagatasaptaSaSTibhAgapramito varttate eSa kathaM jAyate ? ityAha- eSAM pratyekamekasyAhorAtrasya ekA?ttaraM zatamekaM saptaSaSTibhAgAn (40) yAvat candreNa saha yogaM karoti tataH ekArthottaraM zatamekaM (100) saptaSaSTayA guNyate tadA jAyate pUrvokto rAziH (3015) iti asya pazcottarasahasranayarAzeH (3015) saptaSaSTayA bhAgo hiyate tato labdhAH paJcacatvAriMzanmuhUrtAH, uktaJca "tinneva uttarAI puNavvasU rohiNI visAhA ya / ee channakkhattA, paNayAlamuhuttasaMjogA // 1 // chAyA-tina eva uttarA 3 (uttarAbhAdrapadA 1, uttarA phAlgunI 2 uttarASADhA 3, )punarvasuH4, rohiNI 5 vizAkhA 6 ca / etAni SaDa nakSatrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttasaMyogAni // 1 // zeSa nakSatramuhUrtaviSaye punazcoktam 'avasesA nakkhattA Nava paNNarasa huMti tIsaimuhuttA / caMdaMmi esa jogo , nakkhattANaM samavakhAo // 2 // chAyA-avazeSANi nakSatrANi abhijidekam1, zatabhiSagAdayaH Sada6 zravaNAdayaH paJcadaza 15, iti dvAviMzatinakSatrANi krameNa nava paJcadaza bhavanti triMzanmuhUrttAni candre eSa yogaH nakSatrANAM smaakhyaatH|| 2 / sU 1 // ukto'yaM nakSatrANAM candreNa saha yogaH, sAMprataM sUryeNa saha yoga pradarzayannAha-'tA eesi gaM' ityAdi / mUlama:-tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM atthi Nakkhatte je NaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joei / 1 / atthi NakkhattA je NaM cha ahoratte ekkavIsaM ca muhutte sarieNa saddhiM joyaM joeMti / 2 / asthi NakkhattA je NaM terasa ahoratte bArasa ya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti 3 / atthi NakkhattA jeNaM vIsaM ahoratte tiNNi ya muhutte sUrieNa saddhiM joya joeMti / 4 / . 30 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre tA esi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM kayaraM NakkhattaM cattAri ahorate chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joei |1| kayare NakkhatA jeNaM cha ahoratte ekkavIsasuhatte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti 2 / kayare NakkhattA jeNaM terasa ahorace bArasa ya muhutte sUrieNa saddhiM jo joeMti 3 / kayare NakkhattA jeNaM vIsaM ahoratte tinniya muhu sUrieNa saddhiM joyaM joeMti 4 / tA eesi NaM aTThAvIsAe NavakhattANaM tattha je se kkhatte jeNaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUriNa saddhiM joyaM joei se NaM abhaI 1| tattha je te NakkhattA jeNaM cha ahoratte ekavIsaM ca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM jo ti te NaM cha taM jahA sayabhisayA 1, varaNI 2, addA 3, assesA 4' sAI 5, jeTTA 6, 2 / tattha je te nakkhattA te saahorate duvAlasa ya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti te NaM paNNarasa taM jahA - satraNo 1, dhaNiTThA 2, puvvAbhadavA 3, revaI 4, assiNI 5, kattiyA 3, maggasiraM 7, pUso 8, maghA9 puvvAphalguNI 10 hattho 11, cittA 12, aNurAhA 13, mUlo 14, puvvAAsADhA 15 / 3 tattha je te NakkhattA jeNaM vIsa ahorate tiSNi ya muhutte sUrie Na saddhiM joyaM joeMti te NaM chataM jahA uttarAbhaddavayA 1, rohiNI 2, puNavvasU 3, uttarAphagguNI 4, visAhA 5, uttarAsADA 6|4 ||02|| 234 chAyA - tAvat eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM asti nakSatraM yat khalu catvAri ahorAtrANi SaT ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yunakti 1 / santi nakSatrANi yAni khalu SaD ahorAtrAn ekaviMzatiM ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 2 | santi nakSatrANi yAni khalu trayodaza ahorAtrAn dvAdaza ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 / santi nakSatrANi yAni khalu viMzati ahorAtrAn trIn ca muhUrttAn sUryeNa sAdhe yoga guJjanti 4 tAvat pateSAM khalu aSTAviMzateH nakSAtrANAM katarat nakSatraM yat caturo'horAtrAn SaT ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yunakti / katarANi nakSatrANi yAni khalu SaD aho - rAtrANi ekaviMzati muhUrtAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 2 / katarANi nakSatrANi yAni khala trayodaza ahorAtrAn dvAdaza ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 / katarANi nakSatrANi yAni khalu viMzatim ahorAtrAn trIn muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 4 / tavat teSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM tatra yattat nakSatraM yat khalu caturo'horAtrAn SaT ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yunakti tat khalu abhijit 1 / tatra yAni tAni nakSANi yAni khalu SaD ahorAtrAn pakavizati ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yujanti tAni khalu SaT tadyathA - zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5 jyeSThA 6, tatra yAni tAni nakSatrANi trayodaza ahorAgan dvAdaza ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu paJcadaza tayathA-zravaNaH 1, dhaniSThA 2, pUrvAbhAdrapadA3, revatI 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, puSyam 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI, hastaH 11, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TokA prA010- 201 nakSatrANAM candreNa saha sahayoga nirUpaNam 235 citrA 12, anurAdhA 13, mUlam 14, pUrvASADhA 15/3 | tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khala viMzatim ahorAtrAn trIn ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu SaT tadyathA-- uttarAbhAdrapadA 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarASADhA 6|4| |sU 2 || || dazamasya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam ||10-2 // vyAkhyA - bhagavAnAha - 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsa NakkhattANaM' aTAviMzaternakSatrANAm 'asthi' asti bhavati 'Nakkhatte' nakSatraM 'jaMNaM' yat khalu 'cattAri ahoratte' caturo'horAtrAn 'chacca muhutte' SaT ca muhUrtAn yAvat 'sUrieNa saddhiM' sUryeNa sArdhaM 'joyaM joi' yogaM yunakti 1, tathA - 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'cha ahorate' SaD ahorAtrAn ekaviMzatiM ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 2 | 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'terasa ahorate' trayodaza ahorAtrAn 'bArasa ya muhutte' dvAdaza ca muhUrttAn 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sAdhe yogaM yuJjanti 3 | 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'vIsa ahorate' viMzatimahorAtrAn 'tiSNi ya muhutte' trIn ca muhUrttAn 'sUrieNaM saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 4 / evaM bhagavatA sAmAnyena kathitAn sUryanakSatrayogaviSayakAn caturo viSayAn zrutvA gautamaH pRcchati - 'tA eesi NaM' ityAdi, he bhagavan 'tA' tAvat prathamaM kathaya 'eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM madhye 'kayaraM NakkhattaM' katarat kiM nAmadheyaM nakSatram 'jaM NaM' yat khalu 'cattAri ahorate' caturo'horAtrAn 'chacca muhutte' SaT ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joei' sUryeNa sArdhaM yogaM yunakti 1, 'kayare NakkhattA' katarANi kiMnAmadheyAni nakSatrANi 'chacca ahorate' SaT cAhorAtrAn 'ekavIsaM muhutte' ekaviMzatiM muhUrttAn yAvat 'sUrieNa sadi joyaM joeti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 2 | 'kayare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'terasa ahoratte' trayodaza ahorAtrAn 'bArasa ya muhutte ' dvAdaza ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 / 'kare NakkhattA' katarAdhi kAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'vIsaM ahoratte' viMzatimahorAtrAn 'tiNi ya muhu' trIn ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sAdhaM yogaM yuJjanti 4 / evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn caturo'pi praznAn ekaikazaH spaSTIkaroti tatra prathamamAha'tA eesi NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'tattha' tatra teSu nakSatreSu 'je se Nakkhatte' yattat nakSatraM 'cattAri ahora te ' Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 candraprAptisUtre caturo'horAtrAn 'chacca muhutte'SaT ca muhUrtAn yAvat 'marieNa saddhiM' sUryeNa sAdhai 'joyaM joei' yogaM yunakti 'se Na' tat khalu 'abhII' abhijinnakSatramavagantavyam / kathamityAha-iha ca yannakSatramekasyAhorAtrasya sambandhino yAvataH saptaSaSTibhAgAn candreNa saha yogaM karoti tannakSatraM sUryeNa saha ahorAtrasya tAvataH paJcabhAgAn yAvat yogaM karoti, uktazca-'jaM rikkhaM jAva. ie vaccai caMdeNa bhAgasattaTThI / taM paNabhAge rAiMdiyassa-sUreNa tAvaie / 1 / chAyA-yat RkSaM yAvatkAn vrajati candreNa bhAgAn saptasaSTim / tat paJca bhAgAn rAtrindivasya tAvatkAn // 1 // iti / atredaM bodhyam-yannakSatramabhijinnAmakaM candreNa saha navamuhUrtAn saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn yAvat yogaM karoti tadatra sUryeNa saha caturo'horAtrAn SaD muhUrtAn yAvat yogaM karoti 1 / yAni ca zatabhiSagAdIni SaD nakSatrANi pratyekaM candreNa saha paJcadazamuhUrtAn yAvad yogaM kurvanti tAnyatra pratyekaM sUryeNa saha SaD ahorAtrAn ekaviMzatiM ca muhUrtAn yAvat yogaM kurvanti 2 / yAni ca zravaNAdIni paJcadaza nakSatrANi pratyekaM triMzad muhUrtAn yAvat candreNa saha yogaM kurvanti tAnyatra sUryeNa sArdha trayodazAhorAtrAn dvAdaza ca muhUrtAn yAvat yoga kurvanti 3 / yAni uttarAbhAdrapadAdIni SaD nakSatrANi pratyekaM paJcacatvAriMzanmuhUrtAn yAvat candreNa saha yogaM kurvanti tAnyatra sUryeNa sAdha viMzatimahorAtrAn zrIn muhUrtAzca yAvat yogaM kurvanti 4 / koSThakaM yathAcandrasUryAbhyAM saha nakSatrANAM yogakoSThakam candreNa saha muhUrtAnAM nakSatranAmAni sUryeNa sahAhorAtrANAM yogaH muhUrtAnAM ca yogaH abhijit 1 | mu0 9-27 aho0 4 mu. 6 saptaSaSTiH bhAgAH 67 zatabhiSaka 1, bharaNI 2, mArdA 3, azleSA 4, | svAtiH 5, jyeSThA 6 / pratyekam 6-21 zravaNaH 1, dhaniSThA 2, pU0 bhA0 3, revatI 4, azvinI 5, kRtikA 6, mRgaziraH 7, puNyaM 8, 13-12 madhA 9, pU0 phA0 10, hastaH 11, citrA12, anurAdhA 13, mUlam 14, pU0 phA0. 15, pra0 u0 bhA0 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, u0 20-3 phA0 4, vizAkhA 5, u0 SA0 6, pra0 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU01 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 237 ayamAzayaH- yadabhijinnakSatraM caturaH ahorAtrAn SaD muhUrtAzca yAvat sUryeNa saha yogaM karoti tadevam-sAmAnyatayA ekasmin yuge eka nakSatraM saptaSaSTivArAn candreNa saha yogaM karoti, sUyaNa ca saha paJcavArAn yogaM karotIti siddhAntaH / yadabhijinnakSatraM candreNa saha navamuhUrtAn saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn yAvat yogaM karoti, enaM rAzim abhijinnakSatramekasmin yuge candreNa saha saptaSaSTivArAn yAvad yogaM karoti, ataeva saptaSaSTyA guNayet(97467) tato jAyate triMzadadhikAni SaT zatAni (630) taccaivam- navamuhUrtAnAM saptaSaSTyA guNane jAtaM tryadhikaM SaTzatam (603) asmin rAzau saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH prakSipyante jAto yathokto rAziH (630) / ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtAH bhavantyataH pUrvokto rAziH (630) triMzatA (30) vibhajyate labdhA ekaviMzatiH (21) saptaSaSTi bhAgAH, etadeva nakSatramekasmin yuge paJca vArAn yogaM karoti tata ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgA paJcabhirvibhajyante tata Agacchanti catvAraH 4, ekaM ca zeSaM tadapi triMzatA guNitaM jAtAstriMzat ete'pi paJcabhirvibhajyante labdhA SaT 6 tato'bhijinnakSatraM caturaH ahorAtrAn SaT ca muhUttan yAvat sUryeNa saha yogaM karotIti siddham 1 / uktaJca "abhiI chacca muhutte cattAri ya kevale ahoratte / sareNa samaM vaccai, itto sesANa vucchAmi" // 1 // chAyA-abhijit SaT ca muhUrtAn caturaH kevalAn ahorAtrAn / sUryeNa samaM vrajati, itaH zeSANAM vakSyAmi // 1 // iti / 1 / atha dvitIyaM praznaM spaSTayati'tattha' ityAdi / 'tattha' tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'chacca ahoratte' SaT ca ahorAtrAn 'ekkavIsaM ca muhatte' ekaviMzati ca muhUrtAn 'murieNa saddhiM joya joeti' sUryeNa sAdhU yogaM yuJjanti 'teNaM cha' tAni khalu SaT, 'taM jahA' tayathA--'sayabhisayA' zatabhiSak 1, 'bharaNI' bharaNI 2, 'adA' ArdA 3, 'assesA' azleSA 4, 'sAI' svAtiH 5, 'jehA' jyeSThAH 6 iti / tatkathamiti pradarzyateetAni SaD nakSatrANi pratyekaM candreNa saha paJcadazamuhUrtAn yogaM kurvanti, candreNa saha yuge saptaSaSTivArayogakaraNatvena paJcadaza saptaSaSTyA guNyante jAtaM paJcottaramekaM sahasram (1005), tataH ahorAtrasya triMzanmuhUrtatvenAsya triMzatA bhAgo hiyate labdhA ardhena saha trayastriMzat (33 // ) saptaSaSTibhAgAH, tato yuge sUryeNa saha paJcavArayogakaraNatvena eSA saMkhyA (33 // ) paJcabhi Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 candraprApti vibhajyate tatra trayastriMzataH paJcabhirbhAge hRte labdhAH SaTa (6) ahorAtrAH / tadupari zeSa sAdhaM trayam (3.5)tadapi triMzatA guNayitvA paJcabhirvibhajyate labdhA ekavizatiH (21) iti, ataH SaD ahorAtrAn 6 ekavizati ca muhUrtAn yAvat SaNNAM madhye pratyekaM nakSatrAm sUryeNa saha yogaM karotIti siddham / atroktam - "sayabhisayA 1 bharaNI 2 ya addA 3, assesa 4 sAi 5 jiTThA 6 ya / vaccaMti muhutte ikkavIsaM chacceva'horatte" // 1 // chAyA-zatabhiSA 1, bharaNI 2 ca, AH 3, azleSA 4, svAtiH 5 jyeSThA 6 ca / ___ brajanti muhUrtAn ekavizati SaT caivAhorAtrAn iti / 2 / atha tRtiya praznaM spaSTayati- 'tattha' ityAdi , 'tattha' 'tatra aSTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'terasa ahoratte' trayodaza ahorAtrAn 'duvAlasa ya muhUtte' dvAdaza ca muhUrtAn 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sAdhU yogaM yuJjanti 'te NaM' tAni khalu 'paNNarasa' paJcadaza santi, 'taM jahA' tadyathA-'savaNo' zravaNaH 'dhaNihA' dhaniSThA / 2, 'punvAbhadavayA' pUrvAbhAdrapadA 3, 'revaI' 'revatiH 4 'assiNI' azvinI 5, 'kattiyA' 'kRttikA 6, 'maggasiraM 'mArgaziraH 7, 'pUso 'puNyam 8, 'maghA' maghA 9, 'puvAphagguNI' pUrvAphAlgunI 10, 'hattho' hastaH 11, 'cittA' citrA 12, 'aNurAhA' anu. rAdhA 13, 'mUlo' mUlam 14, 'puvvAAsADhA' pUrvASADhA 15, iti, tathAhi-etAni pazcadaza nakSatrANi pratyekatvena candreNa saha triMzanmuhUrtAn yogaM kurvanti tatastriMzat (30) saptaSaSTyA guNyante jAte dazottare dvisahasra (2010) asya rAzestriMzatA bhAgo hiyate labdhAH saptaSaSTiH (67) tataH saptaSaSTayAH paJcabhirbhAgo hiyate labdhAstrayodaza (13) ahogatrAH, zeSa dvayaM (2) tadapi triMzatA guNyate jAtA SaSTiH (60) paJcabhirbhAge hRte labdhAH dvAdaza (12) ataHtrayodazAhorAtrAn dvAdazamuhUrtAzca yAvat sUryeNa saha yogo bhavatIti siddham / uktaMcAtra"avasesA nakkhattA paNNarasa vi sUrasahagayA jaMti bArasa ceva muhutte' terasa ya sa me ahoratte chAyA-avazeSANi nakSatrANi paJcadazApi sUra sahagatA yAnti dvAdaza caiva muhUrtAn / trayodaza ca samAn ahorAtrAn iti atra 'avasesA' iti padena jJAyate yadiyaM gAthA tatratya prakaraNe'ntimA bhavatumarhatIti vivekaH / / ___ atha caturtha praznaM spaSTayati- 'tattha 'ityAdi, 'tattha' tatra aSTAviMzati nakSatrANAM madhye 'je te ekNattA' yAni tAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'visa ahoratte' viMzatimahorAtrAn 'tiNNi ya muhUtte' trIzca muhUrtAn 'mUri Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M candrAptiprakAzikA TIkA prA010-2 sU0 1 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 239 eNaM saddhiM joya joeMti 'sUryeNa sAdha yoga yuJjanti 'teNaM cha' tAni khalu SaTU santi, 'taMjahA 'tadyathA- 'uttarA bhaddavayA 'uttarAbhAdrapadA 1, 'rohiNI' rohiNI 2, 'puNavvara' punarvasuH 3, 'uttarAphagguNI' 'uttasaphAlgunI 4, 'visAhA 'vizAkhA 5, uttarAsADhA uttarASADhA 6, iti / tadevaM jAyate-- etAni nakSatrANi pratyekatvena candreNa saha paJcacatvAriMzat (45) muhartAna yAvat yogaM kurvanti tataH paJcacatvAriMzat saptaSaSTayA guNyante jAtAni paJcadazottarANi trINi sahasrANi (3015) eteSAM triMzatA bhAgo hiyate labdhamadhena sahitaM zatamekam ( 1001) atra zatasya paJcabhirbhAge hRte labdhAH viMzatirahorAtrAH 20, upari yadadhai, tadapi triMzatA guNyate jAtAH paJcadaza 15, eSAM paJcabhirbhAge hRte labdhaM trayam 3, iti viMzatimahorAtrAn trIMzca muhUrttAn yAvat sUryeNa saha yogo bhavatIti siddham / vizeSabodhArtha pUrvasthaM koSThakaM draSTavyamiti suu0||2|| iti-zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pratizuddhagadhagadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka- zrIzAhucchatrApati kolhApurarAnapradatta "jainazAstrAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIdhAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAm dazamaprAbhRteH dvitIyaM prAbhRtaM samAptam // 10-2 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamasya mUlaprAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtam / vyAkhyataM dazamasya mUlaprAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtam , tatra candrasUryAbhyAM saha nakSatrANAM yogaH pratipAditaH atha tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, atra nakSatrayogaprasaMgAt- 'kathamevaM bhAgAni nakSatrANi AkhyAtAni,, ityevaM vyAkhyAsyate, anena sambandhe. nAyAtasyAsya tRtIyaprAbhRtaprAbhRtasyedaM sUtram -'tA kahaM te evaM bhAgA' ityAdi / mUlamaH-tA kahaM te evaM bhAgA NakkhattA AhiyA ? tivaejjA, tA eesiNaM ahAvIsAe NakkhattANaM atthi NakkhattA puvvaMbhAgA samakhettA tIsamuhuttA paNNattA 1 / asthi NakkhattA pacchaMbhAgA samakhettA tIsamuhuttA paNNattA 2 // asthi NakkhattA NataMbhAgA avaDDhakhettA paNNarasamuhu~ttA 3 / asthi NakkhattA ubhayaMbhAgA diva. DDhakhettA paNayAlIsaM muhuttA paNNattA 4 / tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM kayare NakakhattA jeNaM punvaMbhAgA samakhettA tIsaMmuhuttA paNNattA 1 // kayare NakkhattA je NaM pacchaMbhAgA samakhettA tIsaM muhuttA paNNattA 2 / kayare NakkhattA je NaM gattaM bhAgA avaDUhakhettA paNNarasamuhuttA paNNattA 3 // kayare NakkhattA je NaM ubhayaMbhAgA divaDDhakhettA paNayAlIsaMmuhuttA paNNattA 4 / tA eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM tattha je te NakkhattA puvvaMbhAgA samakhettA tIsaM muhuttA paNNattA te NaM cha,taM jahA puvvabhavayA 1, kattiyA 2, mahA 3, puvvAphaggaNI 4, mUlo 5, puvvAsADhA 61 / tattha je te NakkhattA pacchaMbhAgA samakhettA tIsaM muhuttA paNNatA, te NaM dasa taM jahA-abhiI 1, savaNo 2, dhaNiTThA 3, revaI 4, assiNI, migasiraM 6, pUso 7, hattho 8, cittA 9, aNurAhA 1012 / tattha je te NakkhattA NattaM bhAgA avaDDhakhettA paNNarasamuhuttA paNNatA te NaM cha, taM jahAsaryAbhasayA 1, bharaNI 2, addA 3, assesA 4, sAI 5, jehA 6,3 / tattha je te NakkhattA ubhayaM bhAgA divaDhakhettA paNayAlIsaM muhuttA paNNattA te NaM cha, taM jahAuttarAbhavayA 1, rohaNI2' puNavvasU 3, uttarApharaguNI 4 visAhA 5, uttarAsADhA 64 // 01 // dasamassa pAhuDassa taiyaM pAhuDaM samattaM // 10 // 3 chAyA tAvat kathaM te evaM bhAgAni nakSatrANi AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM santi nakSatrANi pUrvabhAgAni samakSetrANi trizanmuhUrtAni prAptAni 1 / santi nakSatrANi pazcAdbhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUrtAni prakSatAni / santi nakSatrANi naktabhAgAni apArdhakSetrANi pazcadaza muhUrtAni prakSatAni 3 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010-3 sU0 1 evaMbhAganakSatrasvarUpanirUpaNam 241 santi nakSatrANi ubhayabhAgAni dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttAni prajJaptAni / __ tAvat pateSAM khalu aSTAviMzataH nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yAni khalu pUrvabhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUrttAni prajJaptAni 1 / katarANi nakSatrANi yAni khalu pazcAdbhAgAni samakSetrANi trizanmuhUrttAni prAptAni 2 katarANi nakSatrANi yAni khalu naktaMbhAgAni apAdhakSetrANi paJcadazamuhUrttAni prajJaptAni 3 / katarANi nakSatrANi yAni khalu ubhayabhAgAni dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrtAni prAptAni 4 / / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM tatra yAni tAni nakSatrANi pUrvabhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUrttAni prajJaptAni tAni khalu SaT, tadyathA-pUrvAbhAdrapadA 1, kRttikA 2, maghA 3, pUrvAphAlgunI 4, mUlam 5, pUrvASADhA 6, // 1 // tatra yAni tAni nakSatraNi pazcAdbhAgAni samakSoNi triMzana muhUrtAni prajJaptAni tAni khalu daza, tadyathA-abhijit / / zravaNaH 2, dhaniSThA 3, revatI 4, azvinI 5, mRgaziraH 6, puSyam 7, hastaH 8, citrA 9, anurAdhA 10 / 2 / tatra yAni tAni nakSatrANi naktaMbhAgAni apArdhakSetrANi paJcadazamuhUrtAni prajJaptAni tAni khalu SaT, tadyathA-zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6, 3 // tatra yAni tAni nakSatrANi ubhayabhAgAni dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttAni prakSaptAni tAni khalu SaT, tadyathA-uttarAbhAdrapadA 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarASADhA 6, 4 // sU0 1 // ___ // dazamasya prAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // vyAkhyA-tA kahaM te' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te tvayA' evaM bhAgAni evam-anena vakSyamANaprakAreNa bhAgA yeSAM tAni evaMbhAgAni vakSyamANa prakArabhAgasaMpannAni 'NakkhattA' nakSatrANi 'AhiyA' AkhyAtAni 'tti' iti-etadviSayaM 'vaejjA' vadet vadatu kathayatu mameti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi gaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'atthi' santi kiyanti 'NakkhattA' nakSatrANi 'puvvaMbhAgA' pUrvabhAgAni pUrva divapasya bhAgaH pUrvabhAgaH prAtaH kAlarUpaH sa candrayogasyAdimAzritya vidyate yeSAM tAni pUrvabhAgAni, candreNa saha nakSatrayogasya yaH prAtaHkAla AdibhAgaH sa eva divasasya pUrvabhAgo byapadizyate, etAdRzapUrvabhAgAnItyarthaH 'samakhettA' samakSetrANi, samaM sampUrNa kSetram - ahorAtrarUpaM candrayogamAzrityAsti yeSAM tAni samakSetrANi prAtaH kAlAdArabhya sampUrNAhorAtrabhogyAni ataeva 'tIsaMmuhuttA' triMzanmuhUrtAni triMzanmuhUrttapramANAni Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre 'paNNattA' prajJaptAni 1 / tathA - 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi kAnicit yAni 'pacchaM 'bhAgA' pazcAdbhAgAni candra yogasyAdimAzritya divasasya sAyaMkAlAdArabhya dvitIyadivasasAyaMkAlaparyantabhogyAni tAni pazcAdbhAgabhogyAni kathyante 'samakhettA' samakSetrANi rAtrindivabho - gyAni 'tIsaM muhuttA' triMzanmuhUrttAni candrayogasyAdimAzritya divasasya pazcAdbhAgAtsAyaM kAlAdArabhya dvitIyadivasasAyaMkAlaparyantaM trizanmuhUrttabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni 2 / tathA'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi kAnicit yAni 'nattaMbhAgA' naktaM bhAgAni, naktaM- rAtrau candrayogasyAdimAzritya bhAgaH avakAzo yeSAM tAni tathA, 'avaDDhakhettA' apArdhakSetrANi apagatamardhe yasya tadapArdham - arddha mAtraM kSetraM yeSAM candrayogamAzritya tAni - apArdhakSetrANi rAtrimAtrakSetrANi, ataeva 'paNNarasamuhuttA' pazJcadazamuhUrttAni candrayogamAzritya paJcadazamuhUrttA vidyante yeSAM tAni paJcadazamuhUrttAni paNNattA' prajJaptAni 3 | tathA 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi kAnicit yAni 'ubhayaMbhAgA' ubhayabhAgAni divasarAtribhAgAni candrayogasyAdimAzritya bhAgo yeSAM tAni tathA etAni kiyatpramitakSetrANi santi ? tatrAha - ' - 'divaDDhakhettA' dvayarSakSetrANi dvitIyam ardhaM yatra tad dvaya sArdhamahorAtrapramitaM kSetraM yeSAM tAni - prathamatayA prAtaH kAlAdArabhya saMpUrNamekamahorAtraM triMzanmuhUrttAtmakaM punazcArddhA'horAtraH, dvitIyadivasa mAtrarUpaH pazcadazamuhUrttAtmakaH na tu rAtribhAgaH etadrUpaM dvayardhamiti sArdhamahorAtrarUpaM kSetraM yeSAM tAni dvayardhakSetrANi, ataeva 'paNayAlIsa muhuttA' paJcacatvAriMzanmuhUrttAni 'paNNattA' prajJaptAni 4 / evaM bhagavatA sAmAnyena prokte vizeSajijJAsayA bhagavAn gautamaH pRcchati 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'kayare NakkhattA' katArANi kAni nakSatrANi 'pubvaMbhAgA' pUrvabhAgAni prAtaH kAlavyApIni 'samakhettA' samakSetrANi samastAhorAtrabhogyAni, 'tIsaMmuhuttA' triMzanmuhUrttAni paNNattA' prajJaptAni 1 / tathA - 'kayare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'pacchaMbhAgA' pazcAdbhAgAni sAyaMkAlavyApIni 'samakhettA' samakSetrANi 'tIsaMmuhuttA' triMzanmuhUrttAni 'paNNattA' prajJatAni 12 / tathA - ' kayare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'NattaM bhAgA' naktaMbhAgAni - rAtribhAgAni - rAtrimAtrabhogyAni 'avaDDhakhettA' apArdhakSetrANi--ardhakSetrabhogyAni 'paNNarasamuhuttA' paJcadazamuhUrttAni rAtrimAtra vyAptatvAt paJca dazamuhUrttamAtrayogakArakANi 'paNNattA' prajJaptAni 13 / 242 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-3 sU0 1 evaMbhAganakSatrasvarUpanirUpaNam 243 tathA-'kayare NakkhatA' katarANi kAni nakSatrANi 'ubhayaM bhAgA' ubhayabhAgAni divasarAtribhAgavyApIni 'divaDDhakhelA' dvayardhakSetrANi sArdhAhorAtrayogakArINi ekaH sampUrNo'horAtraH, dvitIyAhorAtrasyAdivasamAtrarUpam , ityevaM dvayardhakSetrANi, ataeva 'paNayAlIsaM muhuttA' paJca catvAriMzanmuharttAni 'paNNattA' prajJaptAni 14 / evaM gautamena praznacatuSTaye pRSTe sati bhagavAn caturo'pi praznAn ekaikazaH kRtyA samAdhatte-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM 'tattha' tatra madhye 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'puvvaMbhAgA' pUrvabhAgAni prAtaHkAlavyApIni 'samakhettA' samakSetrANi saMpUrNakSetracArINi ataeva 'tIsaM muhuttA' triMzanmuhUrttAni triMzanmuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni 'te NaM' tAni khalu 'cha' SaT, 'taM jahA' tadyathA-'puvvapohavayA' pUrvaproSThapadA 1, 'kattiyA kRttikA 2, 'maghA' madhA 3, 'puccAphagguNI' pUrvAphAlgunI 4, 'mUlo' mUlam 5, 'puvvAsADhA' pUrvASADhA iti 6 / tathA --'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'pacchaMbhAgA' pazcAdbhAgAni sAyaMkAlavyApIni 'samakhettA' samakSetrANi ataeva 'tIsaMmuhuttA' triMzanmuhUrttAni trizanmuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni 'te NaM dasa' tAni khalu daza, 'taM jahA' tayadhA- 'abhII' abhijit 1, 'savaNo' zavaNaH 2, 'dhaNiTTA' dhaniSThA 3, 'revaI' revatI 4, 'assiNI' azvinI 5, 'migasiraM' mRgaziraH 6, 'pUsA' puSyam 7, 'hasto' hastaH 8, 'cittA' citrAH 9, 'aNurAhA' anurAdhA 10, / atra dazasu nakSatreSu zravaNAdIni navanakSatrANi samakSetrANi santi, ekamabhijinnakSatraM samakSetrasya triMzanmuhUrtAsmakasya saptaSaSTibhAgAH kriyante teSu-ekaviMzatibhAga (21/67) kSetrabhogyamasti tathApi asyAbhijitaH samakSetre eva gaNanA kRtA vyavahAranayamAzrityeti vivekaH / iti 2 / tathA-'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi, NataM. bhAgA' naktaMbhAgAni rAtrimAtracyA ni, ataeva 'avaiDhakhettA' apArdha kSetrANi ardhakSetrasthAyoni rAtrimAtrasthAyitvAt ata eva ca paNNarasamuhattA' paJcadazamuhUrtAgna paJcadazamuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni teNaM cha' tAni skhalu SaT, 'taM jahA' tadyathA--'sayabhisayA' zatabhiSakU 1, 'bharaNI' bharaNI , 'adA' ArdrA 3, 'assesA' azleSA 4, 'sAI' svAtiH 5, 'jehA' jyeSThA 6, iti 3 / / 'tattha' tatra aSTAviMzAta kSatreSu je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'ubhayaMbhAgA' ubhayabhAgAni divasarAtrirUpabhAgadvayavyApIni 'divaDhakhettA' dvayardhakSetrANi sArdhAhorAtrasthAyIni prathamadivasasya prAtaHkAle candreNa saha yogamupetya sampUrNamahorAtraM triMzanmuhUttatmikaM bhuktvA punastadupari dvitIyadivasasya sAyaMkAla paryantaM paJcadazamuhUrtAzca yAvattiSThanti, ityevaM rUpaM dvayadhakSetrANi Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA candrapramasisne santi, ataeva 'paNayAlIsaM muhuttA' paJcacatvAriMzanmuhUrttAni paJcacatvAriMzanmuhUrtabhogyAni 'paNNasA' prajJaptAni 'te NaM cha' tAni khalu Sa, 'taM jahA' tayathA - 'uttarAbhanayA' uttarA bhAdrapadA 1, rohaNI' rohiNI 2, 'puNavyam' punarvasuH 3, 'uttarA phagguNI' uttarAphAlgunI 4, 'visAhA' vizAcA 5, 'uttarAsADhA' uttarASADhA 6 iti 4, eSAM sarveSAM nakSatrANAmabhiji. dAdi krameNa spaSTIkaraNa bhAvanA sUtrakAraH svayamagre caturtha prAbhRtaprAbhRte kariSyate iti suu0|1|| ___ aSTAviMzatinakSatrANAM pUrvabhAgAdi jJAnArtha koSTakam nakSatranAmAni / kiMbhAgAni kiyatkSetrANi kiyanmuhUrtAni pUrvAbhAdrapadA 1 kRttikA 2, madhA3 pUrvAphAlgunI 4, mUlam 5 pUrvabhAgAni samakSetrANi 30 triMzanmu. pUrvASADhA 6, | hUrtAni abhijit 1, zravaNaH 2 dhaniSThA 3, revatI 4, Azvino 5, mRgaziraH 6 30 triMza puNyam 7, hasta. 8, citro 9. | pazcAdbhAgAni | samakSetrANi | mahAni __ anurAdhA 10, zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3. azleSA 4, svAtiH 5, jeSThA 6, naktaM bhAgAni apArdha | 15 paJca kSetrANi dazamuhUrtAni uttarAbhAdrapadA 1, rohiNI, punarvasuH3, | 45 paJca uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, ubhaya / 1 dvayardha | catvAriMzanma uttarASADhA 6 / bhAgAni 12 hUrtAni kSetrANi iti zrI-vizvavikhyAta- jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhunchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya' padabhUSita -kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlabati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm dazamasya prAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-3 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamasya mUlapAbhRtasya caturtha prAbhataprAbhRtam tadevaM tRtoye prAbhRtaprAbhRte candreNa saha nakSatrANAM pUrvabhAgAdi nirUpitam tatprasaGgAt caturthaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, atra pUrvoktAnAM candreNa saha yogasyAdirvaktavyaH syAt yato nakSatrANAM pUrva bhAgAdikaM yogasyAdijJAnamantareNa na jJAtuM zakyate, ato'smin caturthe prAbhRtaprAbhRte abhijidAdyaSTAviMzatinakSatrANAM krameNa yogasyAdi nirUpayannAha-- 'tA kahaM te jogassa AdI' ityaadi| mUlam-tA kahaM te jogassa AdI ahite? ti vaejjA tA abhIi savaNA khalu duve NakkhattA pacchAbhAgA samakhettA sAiregauNayAlIsamuhuttA tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, tao pacchA avaraM sAiregaM divasaM, evaM khalu abhiisavaNA duve NakkhattA egarAI egaMca sAiregaM divasaM caMdeNa saddhi joyaM joeti, joyaM joettA joyaM aNupariyaTuMti joyaM aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM dhaNihANaM samappaMti / 2 / tA dhaNiTThA khalu Nakkhatte pacchA bhAge samakhatte tIsaMmuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, joyaM joittA tao pacchA rAI avaraMca divasaM, evaM khalu dhaNihA Nakkhatte egaM ca rAI egaM ca divasaM caMdeNaM saddhiM joyaM joei, joyaM joittA joya aNupariyaTTai, aNupariyaTTittA sAyaM caMda sayabhisayANaM samappei 3 / tA sayabhisayA khalu Nakkhatte NattaMbhAge abaDhakhette paNNarasamuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei No kabhai abaraM divasaM, evaM khalu sayabhisayA Nakkhatte ega rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyai, joyaM aNuparieTTittA pAo caMdaM puvvApoTTavayANaM samappei 4 / tA puvvApohavayA khalu Nakkhatte puvvaMbhAge samakhete tIsaM muhutte tappaDhamayAe pAo caMdeNa saMddhiM joyaM joei, to pacchA avararAI' evaM khalu puvvApoTavayA Nakkhatte egaM ca divasaM ega ca rAiM caMdeNa saddhi joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTaI' aNupariyadvittA pAo caMda uttarApoDhavayANaM samappei 5, tA uttarApoTTavayA khalu Nakkhatte ubhayaM bhAge divaDDhakhette paNayAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAo caMdeNa saddhiM joyaM joei avaraMca rAI tao pacchA aparaM divasaM, evaM khalu uttarApohavayA Nakkhatte do divase ega ca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei, joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM revaINaM samappeI 6 / tA revaI khalu Nakkhatta pacche bhAge samakhette tIsaM muhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, to pacchA avaraM divasaM evaM khalu revaI Nakkhatte Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre egaM rAiM egaM ca divasa cadeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM assiNINaM samappei 7 / tA assiNI khalu Nakkhatte pacchaM bhAge samakhette tIsaM muhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM jo yaM joei, tao pacchA avaraM divasaM evaM khalu assiNI Nakkhatte egaM ca rAiM- egaM ca divasaM caMdeNa saddhi joya joei, joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai, aNupariTTittA sAyaM caMdaM bharaNINaM samappei 8 / tA bharaNI khalu Nakkhatte NattaM bhAge avaDkhe tte paNNarasamuhutte tappaDha. mayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, No labhai avaraM divasaM, evaM khalu bharaNI Nakkhatte egaM rAI caMdeNa saddhi joyaM joei, joyaM joittA joyaM aNupariyadRi aNupariyahittA pAo caMdaM kattiyANaM samappei 9 / tA kattiyA khalu Nakkhatte puvvaMbhAge samakhette tIsaM muhutte tappaDhamayAe pAo caMdeNa saddhiM joyaM joei to pacchA rAI evaM khalu kattiyA Nakkhatte egaM ca divasa egaM ca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyadRi, aNupariyahittA pAo caMdaM rohiNINa samappei 10 / rohiNI jahA uttarAbhadavayA 11 / magasiraM jahA dhaNiTThA / 12 / addA jahA sayabhisayA 13, puNavvasU. jahA uttarAbhavayA 14 / pusso jahA dhaNiTThA 15 / assesA jahA sayabhisayA 16 / mahA jahA punyApharaguNI 17 / puvvAphagguNI jahA puvvAbhavayA 18 / uttarAphagguNI jahA uttarAbhadavayA 19 / hattho cittA ya jahA dhaNiTThA 20-21 // sAI jahA sayabhisayA 22 / visAhA jahA uttarAbhavayA 23 / aNurAhA jahA dhaNiTThA 14 jiTThA jahA sayabhisayA 25 / mUlaM 26, puvvAsADhA ya jahA puvvAbhadavayA 27 / uttarAsADhA jahA uttarAbhavayA 28, ||suu0 10 // dasamassa pAhuDassa cautthaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-4 // chAyA tAvat kathaM tvayA yogasya AdiH AkhyAtaH ? iti vadet, tAvat abhi. jicchavaNI khalu ve nakSatre pazcAdbhAge samakSetre sAtirekaikonacatvAriMzanmuhUrte tatprathamatayA sAyaM candreNa lAdhaM yogaM yuGktaH, tataH pazcAd aparaM sAtireka divasam, evaM khalu abhiji. cvachaNau dve nakSatre ekarAtrim, pakaM ca sAtireka divasaM candreNa saha yoga yuGktaH, yogaM yuktvA yogam anuparivartayataH yogam anuparivartya sAyaM candra dhaniSThAyai samarpayataH / / tAvat dhaniSThA khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSetraM triMzanmuhUta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdha. yogayunakti, yogaM yuktvA tataH pazcAt rAtrim aparaM ca divasam, evaM khalu dhaniSThA nakSatram ekAM ca rAtrim ekaM ca divasaM candreNa sAdha yoga yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya sAyaM candraM zatabhiSaje samarpayati 3 tAvat zatabhiSaka khalu nakSatra nakta bhAgam apArdhakSetra paJcadazamuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdha yogaM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA010-4 sU01 yogasyAdinirUpaNam 247 yunakti, no labhate aparaM divasam, evaM khalu zatabhiSag nakSatra ekAM rAtri candreNa sArdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya prAtaH candraM pUrvAproSThapadAyai samarpayati / 4 / tAvat pUrvAproSThapadA khalu nakSatra pUrvabhAgaM samakSetra triMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yunakti, tataH pazcAt apararAtrim, evaM khalu pUrvAproSThapadAnakSatram ekaM ca divasam ekAM ca rAtri candreNa sArdha yogaM yukti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya prAtaH candram uttarAproSThapadAyai samarpayati 5 / tAvat uttarA proSThapadA khalu nakSatram ubhayabhAga dvayardhakSetra paJcacatvAriMzanmuhUta tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yoga yukti-aparAM ca rAtri, tataH pazcAt aparaM divasam, evaM khalu utta. gapoSThapadA nakSatradvau divasau ekAM ca rAtriM candraNa sAdhaM yogaM yukti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparirtya sAyaM candaM revatyai samaparyAta 6 tAvat revato khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSetraM trizanmahUrta tatprathamatayA sAyaM candraNa sAdhU yogaM yunakti, tataH pazcAt aparaM divasa evaM khalu revatInakSatram e rAtrim pakaM cadivasaM candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya sAyaM candram azvinyai samarpayati / / tAvat azvinI khalu nakSatraM pazcAdbhArAM samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, lataH pazcAt aparaM divasam evaM khalu azvinI nakSatram ekAM ca gatrim ekaM ca divasaM candraNa sAdhaM yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya sAyaM candra bharaNyai samarpayati / / tAvat bharaNI khalu nakSatra naktaMbhAgam apArdhakSetra paJcadazamuhattaM tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhU yogaM yunakti, no labhate aparaM divasam, evaM khalu bharaNI nakSatram ekAM rAtri candraNa sAdhaM yogaM yukti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya prAtaH candraM kRttikAyai samarpayati / / tAvat kRttikA khalu nakSatraM pUrvabhAgaM samakSetraM triMzanmuhUttaM tatprathamatayA prAtaH candraNa sArdha yogaM yunakti tataH pazcAt trim, evaM khalu kRttikAnakSatram ekaM ca divasam, ekAMca rAtriM candreNa sAdhaM yogaM thunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya prAtaH candra rohiNyai samarpayati / 10 / rohiNI yathA uttarAbhAdrapadA 11 / mRgaziraH yathA dhaniSThA / 12 / ArdrA yathA zatabhiSak / / 3 / punarvasuH yathA-uttarAbhAdrapadA / 14 / puSyaM yathA dhaniSThA / 15 / azleSA yathA zatabhiSak / 16 / maghA yathA pUrvAphAlgunI / 17 pUrvAphAlgunI yathA pUrvAbhAdrapadA / 18. uttarAphAlgunI yathA-uttarAbhAdrapadA / 19 hastaH citrA ca yathA dhaniSThA / 20-21 // svAtiH yathA zatabhiSak / 22 / vizAkhA yathA- uttarAbhAdrapadA / 23 // anurAdhA yatho dhaniSThA 24 / jyeSThA yathA zabhiSak / 25 mUlaM pUrvASADhA ca yathA pUrvA bhAdrapadA / 26-27 / uttarASADhA yathA uttarAbhAdrapadA .8 / sU. 1 / / / iti dazamasya prAbhRtasya caturthaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam 10-4 // vyAkhyA- 'tA kahaM te' iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'jogassa' yogasya candranakSatrayogasya 'AI' AdiH yogasya prathamasamayarUpaH 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / atra nizcayanayamatena candrayogasyAdiH sarveSAM nakSatrANAM na pratiniyatakAlapramANo'sti, kintu apratiniyatakAlapramANo varttate tataH sa karaNavazAdava Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwvvvvvvvvvvv 248 candraprAptisUtre gantavyam tacca karaNam--anyagranthebhyo'vaseyam / atratu vyavahAranayAzrayaNena bAhulyato yasya nakSatrasya yadA candrayogasyAdirbhavet taM pratipAdayitumAha-'abhII' ityAdi 'tA' tAvat 'abhiisavaNA' abhijicchvaNo khala 'duve NakkhattA dve nakSatre 'pacchabhAgA' pazcAdbhAge divasasya pazcAdbhAgavyApake 'samakhettA' samakSetre samastakSetrabhogye atrAyaM vivekaH idama bhijinnakSatraM samakSetram apAryakSetra dvayardhakSetraM vA na kimapyasti, kintu tat zravaNa nakSatreNa saha saMbaddhaM gRhItamityabhedopacAreNa samakSetraM parikalpya samakSetratvenopAttamiti / ime dve nakSatre 'sAirega uNayAlIsamuhutte' sAtirekaikonacatvA riMzanmuhUrte 'tappaDhamayAe' tatprathamatayeti prathamameva 'sAyaM' sAyaM saMdhyAkAle, atra 'sAyaM' iti divasasya katitamAccaramabhAgAdArabhya yAvadrAtreH katitamo bhAgo bhavet arthAt yAvatkAlaM nakSatramaNDalAlokaH parisphuTo na bhavet tAvatparimitaH kAlavizeSaH 'sAya' iti vivakSyate tasmin sAyaMkAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdhaM yogaM yuGkaH / tatra abhijinnakSatrasya ca nava muhUrtAH tathA caturvizatirekaSaSTibhAgAH, ekonacatvAriMzacca saptaSaSTibhAgAH santi, zravaNasya triMzanmuhartAH ityubhayomITane dvayornakSatrayoH sAtirekA ekonacatvAriMzanmuhUrtA bhavantItyata uktam 'sAiregauNayAlIsamuhuttA' iti / yadyapi abhijinnakSatrayoge prAtaH kAle yugasyAdi bhavati tathApi ekaviMzani saptaSaSTibhAgAn yAvat zravaNanakSatreNa saha samakSetraM bhavati tata evAsyApi pazcAdbhAgatvena vivakSA kRtA / zravaNanakSatraM ca madhyAhlAdUrdhvamapasarati divase candreNa saha yogaM karoti tataH zravaNanakSatrasAhacaryAdabhijinnakSatrasyApi sAyaMkAle candreNa saha yogaM yunatIti vivakSAmavala mbya sAmAnyataH 'sAyaM caMdeNa saddhiM joya joeMti' iti kathitam / athavA yugasyAdimati. ricyA'nyadA bAhulyamAzrityedaM kathitamiti nAtra kazciddoSo vibhAvanIyaH / evamuktanakSatradvayaM 'tao pacchA' tataH pazcAt rAtryanantam 'avaraM sAiregaM divasaM' aparaM sAtirekacatuviMzatyeka SaSThibhAgaikonacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgarUpAdhikyasahitam aparaM dvitIya divasaM yAvat candreNa saha yogaM yuGkaH / upasaMhAramoha - 'evaM khalu' ityAdi 'evaM' evam anena prakAreNa khalu-nizcayena 'abhiisavaNA' abhijicchravaNau 'duve NakkhattA' dve nakSatre sAyaM samayAdArabhya 'egarAiM' eka rAtrim 'egaM ca sAiregaM divasaM' ekaM ca sAtirekaM kiJcadadhikacaturvizatyekaSaSTibhAgaikonacatvAriMzatsaptaSaSTibhAgAdhikaM caMdeNa saddhiM jogaM joeMti' candreNa sAdhU yogaM yuktaH yoga kurutaH 'joyaM joettA' candreNa sArdhametAvantaM kAlaM yogaM yuktvA tadantaraM 'joyaM aNupariyaTuM ti' yogam anuparivartayataH tataH parAvartete, AtmAnaM candrAt pRthak kuruta ityarthaH 'joyaM aNupariyaTTittA' yogaM cAnuparivartya 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle divasasya katitame pazcAdbhAge ityarthaH 'caMda' candraM dhaNihANaM' ghaNiSThAyai' 'catutthIe chaTThI' iti vacanAt prAkRte catuthyarthe SaSThI, vahuvacanaM cAtviAt tena dhaniSThAyai ityarthaH 'samappaMti' samarpayataH tatsamaye abhijicchravaNadhaNiSThA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazastiprakAzikA TIkA prA0 10-4 sU0 1 yogasyAdinirUpaNam 249 iti zrINi nakSatrANi kizcitkAlaM candreNa saha prathamato yogaM yuJjanti tena etAni trINyapi nakSatrANi pazcAdbhAgAni bodhyAni 2 / 'tA' tAvat tataH 'dhaNiTThA khalu Nakkhatte' dhaniSThA khalla nakSatraM 'pacchaMbhAge' pazcAdbhAgaM sAyaM samaye tasya candreNa saha prathamato yogakArakatvAt 'samakhettaM' samakSetra rAtridivasarUpasamastakSetrasthApitvAt ataeva 'tIsa muhUtte' triMzanmuhUrttAt yAvat 'tappaDhama, yAe' tatprathamatayA prathamameva ' sAyaM' saMndhyAkAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joittA' yogaM yuktvA candreNa saha yogaM kRtvA 'tao pacchA' tataH pazcAt sAyaMsamayAdUrdhvaM 'rAI' tAM rAtri 'avaraM ca divasa' aparaM dvitIyaM ca divasaM yAvat candreNa saha tiSThati / upasaMhAramAha - ' evaM khalu' ityAdi ' evaM ' evam uktarItyA 'khalu' nizvayena 'dhaNiTThA Nakkhatte ' dhaniSThA nakSatraM 'egaM ca rAI' ekAM ca tAM rAtrim 'ega ca divasa' ekaMcadvitIya divasaM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joettA' pUrvoktakAlaM triMzanmuhUrtta rUpaM yAvat yogaM yuktvA tadanantaraM 'joyaM aNupariyahai' yogamanuparivarttayati candrAtsvamAtmAnaM pRthakkaroti 'joyaM aNupariyadvittA' yogamanuparivartya 'sAyaM' sAyaM dvitIdivasasya sandhyAsamaye 'caMdaM' candraM 'sayabhisayANaM' zatabhiSaje 'samappe ' samarpayati 3 // 'tA' tAvat tataH 'sayabhisayA khalu Nakkhatte' zatabhiSak khalu nakSatraM 'NattabhAge' naktaM bhAgaM rAtrimAtravyApitvAt 'avaDDhakhettaM' apArdhakSetram ardhakSetra sthAyitvAt ataeva 'paNNarasamuhutte ' paJcadazamuhUrtte pazcadazamuhUrta pramANakametannakSetre 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamameva ' sAyaM' sAyaM kAle 'caMde saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti evaM ca yogayuktaM sadetanna kSatraM 'No labhai avaraM divasa' no naiva labhate aparaM dvitIyaM divasaM naktaMbhAgatvena rAtrimAtra vyApitvAt kintu candreNa yogaM yuktvA rAjyanta eva samAptimupaiti ata Aha- ' evaM ' evam uktarItyA khalu nizcayena 'sayabhisayA Nakkhatte' zatabhiSak nakSatram 'egaM rAI' ekAmeva rAtriM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeI' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'joya aNupariya' yogam anuparivarttayati, 'joyaM aNupariyadvittA' yogam anuparivartya 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'caMdaM' candraM 'puvvapoTThavayANaM' pUrvAproSThapadAyai pUrvAbhAdrapadAyai 'samappei ' samarpayati 4 / tA, tAvat tatastat 'pumvApoTThavayA khalu Nakkhatte' pUrvAproSThapadA khalu nakSatraM 'puvvaM bhAge' pUrvabhAgaM prAtaH kAvyApitvAt 'samakhete' samakSetra saMpUrNakSetra - sthAyitvAt ataeva 'tIsaM muhutte' triMzanmuhatte triMzanmuhUrtapramANayuktaM 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamameva, 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti, 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'tao pacchA' tat pazcAt yogakaraNAnantaraM divasaM taddivasaM 32 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 candraprajJaptisU sakalam 'avaraM ca rAI' aparAM ca rAtrim ekaM divasaM dvitIyAM ca rAtri yAvat yogaM yunakti / upasaMhAramAha - ' evaM khalu' evam uktaprakAreNa khalu 'puvvApoTThavayANakkhatte' pUrvaproSThapadAnakSatram 'egaM divasaM egaM ca rAI' ekaM divasamekAMca rAtriM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti, 'joyaM joettA' yogaM yukvA - 'joyaM aNupariyahai' yogamanuparivarttayati 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya ' pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdaM' candram ' uttarApoDavayANaM' uttarAproSThapadAyai- uttarAbhAdrapadAyai 'samappei' samarpayati ||5|| 'tA' tAvat tataH 'uttarApoha - vayA khalu Nakkhatte' uttarAproSThapadA skhalu nakSatram ' ubhayabhAgaM' ubhayabhAgaM divasarAtrirUpobhayasthAyi 'divaDUDhakhette dvyardhakSetraM sArdhekAhorAtrakSetram ataeva 'paNayAlI samuhutte' paJcacatvAriMzanmuhUrttaM 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamaM 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdeNa saddhi joyaM joe ' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'taM sakalaM divasa' taM sakalaM divasa tadivasAnantaram 'avaraM ca rAI' aparAM divasasamAptyanantaraM jAyamAnAM rAtriM 'tao pacchA' tataH pazcAt rAtrisamAptyanantaraM jAyamAnam 'avaraM divasa' aparaM dvitIyaM divasaM yAvat candreNa sArdhaM tiSThati, etadevopasaMhArarUpeNa spaSTIkaroti 'evaM khalu' ityAdi, ' evaM ' evam uktarItyA skhalu nizcayena 'uttarApoTThavayA Nakkhatte' uttarAproSThapadA nakSatraM 'do divase egaM carAI' dvau divasau ekaH prathamayoga karaNadivasaH, dvitIyaH rAjyanantaraM jAyamAno divasaH evaM dvau divasau ekAM ca rAtri divasadvayamadhyagatAM rAtriM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joitA' yogaM yuktvA, 'joyaM aNupariyaTUTai' yogamanuparivarttayAti, 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'caMda' candraM 'revaINaM' revatyai 'samappe ' samarpayati / 6 / 'tA' tAvat tataH 'revaI khalu Nakkhatte' revatI khalu nakSatraM 'pacchaMbhAge' pazcAdbhAgaM sAyaMkAlavyApitvAt 'samakhette' samakSetra paripUrNAhorAtrarUpakSetrasthAyitvAt ataeva 'tIsaM muhutte ' trizanmuhUrtta tat 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamaM 'sAyaM' sAyaM sandhyAsamaye 'ca'deNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti yogaM prApnoti, 'tao pacchA' tataH pazcAt tadrAjyanantaram 'avaraM divasa' aparaM dvitIyaM divasaM yAvat candreNa sArdhaM tiSThati / tadeva spaSTayati - ' evaM khalu' ityAdi, 'evaM khalu' anena prakAraNa 'revaINakkhatte' revatI nakSatraM 'egaM rAI' ekAM rAtri yogaprArambharAtrim 'egaM ca divasa' ekaM ca dvitIya divasa yAvat 'caMdeNa saddhiM' candreNa sArdhaM 'joya joei' yogaM yunakti, 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyahai' yogam anuparivartta - yati, 'joyaM aNupariyahittA' yogamanuparivartya 'sAyaM' sAyaM kAle 'caMda' candram 'assiNINaM azvinyai 'samadhyei' samarpayati / 'tA' tAvat tataH 'assiNI khalu Nakkhatte' azvinI khalu nakSatrAM 'pacchaM bhAge' pazcAdbhAgaM sAyaMkAle candreNa saha yujyamAnatvAt 'samakhette ' samakSetraM paripUrNa zannindiva Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-4 sU0 1 yogasyAdinirUpaNam 251 sthAyitvAt ataeva 'tIsaM muhutte' triMzanmuhUrta, tataH 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamaM 'sAyaM' sAyaM kAle 'caMdeNa saddhiM joya joei' candreNa sAdhU yogaM yunakti 'tao pacchA' tataH pazcAt rAtryanantaram 'avaraM divasaM' aparaM dvitIyaM divasaM yAvat candreNa sAdhaM tiSThati / upasaMhAraH-evaM khalu' evam anayA rItyA khala nizcayena 'assiNINakkhatte' azvinI nakSatra 'egaM rAI' ekAM yogaprArambharUpAM rAtrim 'egaM ca divasaM' ekam agre samAgamiSyamANaM divasaM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeI' candreNa sArgha yogaM yunakti, 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yoga. manuparivarttayati, 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivatyai 'sAyaM' sAyaMkAle 'caMdaM candraM 'bharaNINaM samappei' bharaNyai samarpayati / 8 / 'tA' tAvat tataH 'bharaNI khalu Nakkhatte' bharaNI khalu nakSatraM 'NataMbhAge' naktaM bhAgaM sAyaMkAlavyApi bhUtvA rAtrimAtrasthAyitvAt 'avaThThakhette' apArdhakSetram ardhakSetrapramANopetam , ataeva 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuharte, tataH 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathama 'sAyaM' sandhyAsamaye 'caMdeNa saddhiM joyaM joeI' candreNa sAdhU yogaM yunakti rAtrimAtraM tiSThati kintu 'No labhai avaraM divasa' no-naiva labhate aparaM dvitIyaM rAjyante samAgamiSyamANaM divasa, tattu rAtryante eva samAptimeti / upasaMhAravyAjena tadeva spaSTayati 'evaM khalu' ityAdi 'evaM' anena prakAreNa khalu 'bharaNINakkhatte' bharaNInakSatram 'egaM rAI' ekAM tAM rAtrimeva 'caMdeNasaddhiM joyaM joeI' candreNa sArdha yoga yunakti 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogam anuparivarttayati 'joyaM aNupariyahittA' yogamanuparivartya 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdaM' candraM 'kattiyANaM' kRttikAyai 'samappei' samarpayati / 9 / 'tA' tAvat tathA 'kattiyAkhalu Nakkhatte' kRttikA khalu nakSatraM 'puvvaMbhAge' pUrvabhAgam prAtazcandreNa saha yujyamAnatvAt 'sama khette' samakSetram ataeva 'tIsaM muhutte' triMzanmuhUrte prAtaHsamayAdUrdhva saMpUrNe divasarAtristhAyitvAt , tataH 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamaM 'pAo' prAtaH 'caMdeNa saddhiM joyaM joeI' candreNa sArdha yogaM yunakti 'tao pacchA' tataH pazcAt sakaladivasAnantaraM 'rAI' rAtriM sakalAM rAtri yAvat candreNa sAdhaM tiSThati / tadevAha-evaM' evam anena rItyA 'khalu' nizcayena 'katti yANakkhatte' kRttikAnakSatram 'egaM ca divasaM' ekaM ca divasam 'egaM ca rAI' ekAM ca rAtriM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joie' candreNa sAdhU yogaM yunakti 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogam anuparivartayati yogAd AtmAnaM pRthakkaroti 'aNupariyaTTittA' anuparivartya 'pAo' prAtaH 'caMdaM' candraM 'rohiNINaM' rohiNyai 'samappeI' samarpayati / 10 / tadevam abhijita Arabhya kRttikAparyantaM dazanakSatrANAM candreNa saha yogaprakAraH savistaraM pradarzitaH, sAmprataM zeSANAM rohiNIta Arabhya uttarAbhAdrapadAparyantamaSTAdazanakSatrANAM candreNa saha yogaprakAramatidezenAha - 'rohiNI jahA' ityAdi 'rohiNI jahA uttarAbhahayA' rohiNI yathA uttarAbhAdrapadA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 candraprAptisUtre makSatra pUrva kathitaM tathaiva vijJeyam , tathAhi tAvat rohiNI khalu nakSatram ubhayabhAga dvayardhakSatraM paJcacatvAriMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa saha yogaM yunakti sakalaM divasam aparAM ca rAtri yAvat , tataH pazcAt aparaM dvitIyaM divasaM sAyaMkAlaparyantaM candreNa saha yogaM yunakti evaM khalu rohiNInakSatra dvau divasau ekAM ca rAtriM yAvat candreNa sAdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati yogam anuparivayaM sAyaM candra mRgazirase samarpayati 11 / 'migasiraM jahA dhaNihA' mRgaziro nakSatraM yathA dhaniSThAnakSatraM pUrva kathitaM tathaiva bhAvanIyam , tathAhi-tAvat mRgazirA nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSetraM triMzanmuhUttaM tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA tAM sakalAM rAtri tataH pazcAt aparaM divasaM yAvat tiSThati, evaM khalu mRgaziro nakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anu. parivartya sAyaM candram ArdrAyai samarpayati, 'sAyaM' iti parisphuTanakSatramaNDalAlokasamaye, ityartho bodhyaH ArdrAnakSatrasya naktaMbhAgatvAditi 12 / 'ahA jahA sayabhisayA' ArdrA yathA zatabhiSak tathA jJAtavyA, taccaivam-tAvat ArdrA khalu nakSatraM naktaMbhAgam apArdhakSetraM paJcadazamuhUtta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, etat ArdAnakSatraM no labhate aparam anyaM divasa rAtrimAtrabhogyatvAt , evaM khalu A nakSatram ekAM rAtriM yAvat candreNa sAdhU yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anupariva| prAtaH candraM punarvasave samarpayati / 13 / 'puNavvasU jahA uttarAbhavayA' punarvasuH yathA uttarAbhAdrapadA kathitA tathaiva vijJeyaH, tathAhitAvat punarvasuH khalu nakSatram ubhayabhAgaM dvayardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yunakti, tataH sakalaM divaptam aparAM ca rAtri tataH pazcAd aparaM divasaM ca yAvat evaM khalu punarvasuH nakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri candreNa sAdhai yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya sAyaM dvitIyadivasasya sAyaMkAle nakSatramaNDalasya parisphuTanakAle candraM puSyAya samarpayati 14 / 'pusso jahA dhaNivA' puSyo yathA dhaniSThA, puSyanakSatraM yathA dhaniSThA nakSatraM pUrva pratipAditaM tathaiva vijJeyam tadevAha-tAvat puSyaH khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM sAyaMkAlavyApitvAt samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA-sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti yogaM yuktvA tataH pazcAt rAtrisamAptyanantaram aparaM dvitIyaM divasaM yAvat , evaM khalu puSyo nakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM kAle candram azleSAyai samarpayati 15 / 'asalesA jahA sayabhisayA' azleSA yathA zatabhiSagUnakSatraM tathA'vaseyA, tathAhi-tAvat azleSA, khalu nakSatraM naktaMbhAgam apArdhakSetraM trizanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA no labhate aparaM dvitIyaM divasaM naktaM bhAgatvena rAtrimAtrabhogyatvAt evaM khalu Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TokA prA010-4 sU01 yogasyAdinirUpaNam 253 agleSAnakSatram ekAM rAtrimeva candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya prAtaH rAtryanantaraM prabhAtasamaye candraM maghAyai samarpayati 16 / 'maghA jahA puvvA phugguNI' maghA yathA pUrvAphAlgunI agre vakSyamANA tathaiva bodhyA, atrAne 'puvvAphagguNI jahA pulvAbhavayA' iti vakSyate'to maghA pUrvAbhAdrapadAvad vijJeyeti vivekaH / ____ taccaivam - tAvat maghA khallu nakSatraM pUrvabhAgaM samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA tataH pazcAt divasasamAptyanantaram aparAM rAtri yAvat tiSThati evaM khalu maghAnakSatram ekaM divasam ekA ca rAtriM yAvat candreNa sAdhU yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati yogam anuparivartya prAtaH candaM pUrvAphAlgunyai samarpayati 17 'puvvAphagguNI jahA puvvAbhaddavayA' pUrvAphAlgunI yathA pUrvAbhAdrapadA kathitA tathaiva vijJeyA, tathAhi-tAvat pUrvAphAlgunI khalu nakSatraM pUrvabhAgaM prAtaH kAlavyApitvAt , samakSetram samastakSetrasthAyitvAt triMzanmuhUtta paripUrNAhorAtrabhogyatvAt tannakSatraM tatprathamamatayA prAtaH candreNa saha yogaM yunakti, tataH pazcAt divasasamAptyanantaram aparAM rAtrim evaM khalu pUrvAphAlgunInakSatram ekaM ca divasam ekAM ca rAtrim candreNa sArdha yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya prAtaH candram uttarAphAlgunya samarpayati 18 / 'uttarAphagguNI jahA uttarAbhavayA' uttarAphAlgunI yathA pUrvam uttarAbhAdrapadA kathitA tathaiva vijJeyA tathAhi-tAvat uttarAphAlgunI khalu nakSatram ubhayabhAga dvayardhakSetram divasadvayaikarAtristhAyitvAt ataeva paJcacatvAriMzanmuittaM tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yunakti te divasam aparAM ca divasAnte jAyamAnA manyAM rAtri tataH pazcAt rAtryanantaram aparaM divasam evaM khalu uttarAphAlgunInakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri yAvat candreNa sAdhU yogaM yunakti, yoga yuktvA yogam anuparivartayati yogam anuparivartya sAyaM candaM hastAya samarpayati 19 / tathA 'ityo cittA ya jahA dhaNihA' hastacitrA ceti nakSatradvayaM pUrva dhaniSThAnakSatraM kathitaM tathaiva vijJeyam / taccaivam-tAvat hastaH khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhU yogaM yunakti, tAM rAtrim aparaMca divasaM yAvat candreNa sAdhaM calati, evaM khalu hastanakSatram ekAM ca rAtrim ekaM ca divasa yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM candraM citrAyai samarpa yati / 20 / tadanantaraM tAvat citrA khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSetraM trizanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, tataH pazcAt rAtryanantaram aparaM divasaM yAvat yogaM karoti, evaM khalu citrAnakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sAdhaM yoga yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarta yati, yogam anuparivartya sAyaM candraM svAtyai samaryayati / 21 / 'sAI jahA sayabhisayA' svAtiryathA zatabhiSagnakSatraM kathitaM tathA vijJeyA, tathAhi Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 candraprati tAvat svAtiH khalu nakSatraM naktaM bhAgam apArdhakSetraM paJcadazamuhUrttaM tatprathamatayA sArya candreNa sArdhaM yogaM yunakti idaM svAtinakSatraM no labhate aparaM dvitIyaM divasaM rAtrimAkrayApitvAt. evaM khalu svAtirnakSatram ekAM rAtrimeva yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya prAtaH candraM vizAkhAyai samarpayati 22 / 'visAhA jahA uttarAbhaddavayA' vizAkhA yathA, uttarAbhAdrapadA tathA vaktavyA, tathAhi - tAvat vizAkhA khalu nakSatram ubhayabhAgaM dvayardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrtta tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yogaM yunakti, tadivasam, aparAM divasAnte samAgamyamAnAM ca rAtriM tataH pazcAt, rAtryanantaram aparaM dvitIyaM divasam, evaM khalu vizAkhA nakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri yAvat candreNa sA yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya sAyaM candram anurArAdhAyai samarpayati / 23 'aNurAhA jahA ghaNiTThA' anurAdhA yathA dhaniSThA kathitA tathA vAkyA, tadittham - tAvat anurAdhA khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM sAyaMkAlavyApitvAt samakSetraM gatridivasarUpasaMpUrNakSetrasthAyitvAt ataeva triMzanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdhaM yogaM yunakti, tAM sakalAM rAtriM tataH pazcAt rAtryanantaram aparaM divasaM yAvattiSThati, evaM khalu anurAdhAnakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya sAyaM candraM jeSThAyai samarpayati / 24 ' jeTThA jahA sayabhisayA' jyeSThA yathA zatabhiSak tathA vAcyA, sA cettham - tAvat jyeSThA khalu nakSatraM naktaM bhAgam apArdhakSetraM paJcadazamuhUrtta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdhaM yogaM yunakti kintu nakkaM bhAgatvAt no labhate aparaM dvitIyaM divasaM rAtrAvevAsya samAptisadbhAvAt evaM khalu jyeSThAnakSatraM ekAM rAtrimeva yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya prAtaH candraM mUlAya samarpayati 25 | 'mUlo jahA puvvAbhaddavayA' mUlaM yathA pUvAbhAdrapadA tathA vaktavyam tathAhi - tAvat mUlaM skhalu nakSatraM pUrvabhAgasamakSetraM triMzanmuhUtaprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yogaM yunakti, tatsakalaM divasa tataH pazcAt divasAnantaram aparAm agre samAgamyamAnAm aparAM rAtriM yAvat evaM khalu mUlanakSatram ekaM ca divasa ekAM carAtri yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti yaktvA yogam anuparivarttayati yogam anuparivartya prAtaH candraM pUrvASADhAyai samarpayati / 26 / 'puntrAsAdA jahA puvvAbhaddavayA' pUrvASADhA yathA pUrvAbhAdrapadA kathitA tathA paThanIyA, taccaivam tAvat pUrvASADhA khalu nakSatraM pUrvabhAgaM samakSetra triMzanmuhUrtta tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yogaM yunakti, taM divasa tataH aparAM ca rAtra yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya prAtaH candram uttarASADhAyai samarpayati 7 / uttarAsAThA jahA uttarabhaddavayA' uttarASADhA " Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-4 sU 1 yogasyAdinirUpaNam 255 yathA uttarAbhAdrapadA tathA bodhyA, sA caivam-tAvat uttarASADhA khalu nakSatram ubhayabhAgaM dUyardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdha yogaM yunakti, taddivasaM tataH aparAM rAtri tataH pazcAt rAjyanantaram aparaM divasa yAvat candreNa saha tiSThati evaM khalu uttarASADhAnakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri yAvat candreNa sArdha yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM candram abhijicchu vaNAbhyAM samarpayati / 28 / evamidam abhijita Arabhya uttarASADhAparyantam aSTAviMzatinakSatrAtmaka nakSatracakraM candreNa sAdhU yogaM yunaktIti / idaM yogaprakAreNa paJcadaza muhUrtAtmakadivasa- paJcadazamuhUrtAtmakarAtrirUpasamadivasarAtriM samayagataM vijJeyam, naktaM bhAganakSatrasya paJcadazamuhUrtatvena, vyardhakSetranakSatrasya ca paJcacatvAriMzanmUrttatvena pratipAdanAt tadevaM bAhulyamAzritya pUrvoktaprakAreNa yathoktakAleSu nakSatrANi candreNa sArdha yogaM yuJjanti kAnicit pUrvabhAgAni, kAnicit pazcAdbhAgAni kAnicit naktaMbhAgAni kAnicicca ubhayabhAgAni kathitAnIti ||suutrm 1 / / iti zrI candraprajJaptisUtrasya candraprajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAbhRtasya caturthaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10-4 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhunchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita -kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlabati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm dazamasya prAbhRtasya caturthaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-4 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - RIRAND HI saM. murtIH samakSetrama sAti rekama 30 ARRIAkollalclosorl 15 /aSTAviMzati nakSatrANAMbhAgakSetra-muhUrtajJAnArthaM koSTakam nakSatram bhAgAH / kSetrama abhijita | pazcAndAgam bhravaNazya 30/9sAti dhaniSThA | pazcAndAgama samakSetrama zatabhiSaka naktaMbhAgama apAdhakSetrama 15 pUrvI bhAdrapadA pUrva bhAgama samakSetrama 30 uttarAbhAdrapadA| ubhayabhAgama dvayadhakSetrama 45 revatI pazcAndAgama samakSetrama 30 dhinI pazyAndAgam / samakSatrama 30 bharaNI naktaMbhAgam apAkSetram kRttikA pUrva bhAgama samakSatrama ma 30 rohiNI ubhayabhAgama / ydhkssetrm| mRgaziraH pazcAdAgam 30 ATI naktaMbhAgama apAkSetrama / 1pU punarvasuH / ubhaya bhAgam / yadhakSetrama | 45 puSyam pazvAndAgama | smkssetrm| azleSA naktaMbhAgam | apAkSetram | maghA pUrva bhAgama samakSetramaH 30 pUrvA phaalgunii| pUrvabhAgama samakSetrama uttraaphaalgunii| ubhayabhAgam vyardhakSetrama 20 hastaH pazcAndAgam samakSetrama 30 citrA pazcAndAgam / samakSatrama / svAtiH naktaMbhAgam / apAdhakSetrama | | 15 23 vizAkhA ubhayabhAgamadvayadhakSetrama | 45 annurAdhA | pazcAndAgama | smkssetrm| 30 / 25 jyeSThA / naktaMbhAgam / apAkSetrama | 26 mUlam | pUrva bhAgam | samakSetrama 30 ] 27 pUrvASADhA | pUrvabhAgam / smkssetrm| 30 / 28 uttarASADhA / ubhaya bhAgam | dvayardhakSetrama 45 5 30 30 45. 21 22 30 24 15 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamasya pAbhRtasya, paJcamaM prAbhRtamAbhRtam // vyAkhyAtaM dazamasya mUlaprAbhRtasya caturtha prAbhRtaprAbhRtam, tatra candreNa sArdhamaSTAviMzatinakSatrANAM yogaH 'vabhAgAdikaM ca pradarzitam, athAsmin paJcamaprAbhRtaprAbhRte yogasambandhAnnakSatrANAM kulatvam, upakulatvam, kulopakulatvaM ca pradarzayannidaM sUtramAha- 'tA kahaM te kulA' ityAdi / mUlam-tA kahane kulA AhiyA ti vaejja, tattha khalu ime bArasa kulA, bArasa uvakulA, cattAri kulovakulA paNNattA / bArasa kulA taM jahA saviTThA, (dhaNihA) kulaM 1, uttarAbhavayAkulaM 2, assiNI kulaM 3, kattiyAkulaM 4, magasirakulaM 5, pussa kulaM 6, maghAkulaM 7, uttarAphagguNIkulaM 8, cittAkulaM 9, visAhAkulaM 10, mUlaMkulaM 11, uttarAsADhAkulaM 12, bArasa ucakulA taM jahA-savaNo uvakulaM 1, puvvabhadabayAuvakulaM 2, revaIuvakulaM 3, bharaNIuvakulaM 4, rohiNIuvakulaM 5, puNavvasuuvakulaM 6, assesAuvakulaM 7, puvvAphagguNI uvakulaM 8' hatthouvakulaM 9, sAIuvakulaM 10, jeDhAuvakulaM 11, puvAsADhAuvakulaM 12, cattAri kulovakulA taM jahA --abhiikulovakulaM 1, sayabhisayA kulova kulaM 2, adA kulovakulaM 3, aNurAhA kulovakulaM 4 ||suu0 1 // dasamassa pAhuDassa paMcamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-5 // chayA-tAvat kathaM te kulAni AkhyAtAni iti vadet, tA khalu imAni dvAdaza kulAni 12, dvAdaza upakulAni 12, catvAri kulopakulAni 4 prajJaptAni / dvAdaza kulAni tadyathA- aviSThA (dhaniSThA) kulam 1, uttarAbhAdrapadAkulam 2, azvinIkulam 3, kRttikAkulam 4, mRgaziraH kulam 5, puSyakulam 6, maghAkulam, uttarAphAlgunIkulam 8, citrAkulam 9, vizAkhA kulam 10, mUlaM kulam 11, uttarASADhAkulam 12, dvAdaza, upakulAni tadyathA zravaNaH upakulam 1, pUrvAbhAdrapadA upakulam 2, revatI upakulam 3, bharaNI upakulam 4, rohiNI-upakulam 5, punarvasuH upakulam 6, azleSA-upakulam 7, pUrvAphAlgunI upakulam 8, hastaH upakulam 9, svAtiH - upakulam 10, jyeSThAupakulam 11, pUrvASADhA-upakulam 12, catvAri kulopakulAni, tadyathA-abhijit kulopakulam, 1, zatabhiSak kulopakulam 2, ArdrA-kulopakulam 3, anurAdhA kulopakulam |suu01|| dazamasya prAbhRtasya paJcamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-5 // vyAkhyA-tA kahaM te' iti tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'kulA' kulAni 'AhiyA' AkhyAtAni-kathitAni ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu-kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tattha' tatra kulAdiviSaye-khalu-nizcayena 'ime' imAni vakSyamANAni 'bArasa' dvAdaza 'kulA' kulAni santi tathA 'bArasa' dvAdaza 'uvakulA' upakulAni santi, tathA 'cattAri' catvAri 'kulovakulA' kulopakulAni santi, / tatra 'bArasa' dvAdaza 'kulA' kulAni, bhavanti 'taM jahA' tadyathA tAni yathA 'saviTThA kulaM' ityAdi, kulAnIti kim, tatrAha yAni nakSatrANi yAn mAsAn samApayanti mAsa saddazanAmAni bhavanti tAni nakSatrANi kulAnIti 33 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre kathyante tAni dvAdaza 12 / upakulAnIti kim ? tatrAha-mAsasadRzanAmakanakSatrebhyaH pUrvagatAni nakSatrANi yadi yAn mAsAn samApti nayanti tAni upakulAni kathyante tAnyapi dvAdaza 12 / yAni pazcAnupUrdhyA tRtIyAni nakSatrANi yAn mAsAn samApti nayanti tAni kulopakulAni kathyante tAni ca catvAryeva bhavanti 4 / tAnyeva darzayAmaH-zraviSThaH, zrAvaNo mAsaH prAyaH aviSThayA ghaniSThAaraparyAyayA samAptimetIti / zrAvaNapUrNimAyAM yadi dhaniSThA bhavettadA dhaniSThAnakSatraM kulamucyate 1, bhAdrapadapUrNimAyAM yadi uttarAbhAdrapadA bhavettarhi tat kulaM kathyate 2, evam AzvinapUrNimAyAM yadi azvinI bhavettadA tannakSatraM kulam 3, kArtikarNimAyAM kRttikAnakSatraM kulam 4, mArgazIrSamAse mRgaziro nakSatraM kulam 5, pauSapUrNimAyAM puSyanakSatraM kulam 6, mAghapUrNimAyAM maghAnakSatraM kulam 7, phAlgunapUrNimAyAm uttarAphAlgunaunakSatraM kulam 8, caitrapUrNimAyAM citrA nakSatraM kulam 9, vaizAkhapUrNimAyAM vizAkhAnakSatraM kulam 10, jyeSThapUrNimAyAM mUlanakSatraM kulam 11, ASADhapUrNimAyAm uttarASADhAnakSatraM kulam 12, etAni dvAdazanakSatrANi kulAni kathyante / etebhyaH pUrvavartIni nakSatrANi yadi bhaveyustado tAni upakulAni kathyante, tathAhizrAvaNapUrNimAyAM zravaNanakSatraM bhavettadA tad upakulaM kathyate 1, evaM bhAdrapadapUrNimAyAM pUrvAbhAdrapadA nakSatramupakulam 2, AzvinapUrNimAyAM revatInakSatramupakulam 3, kArtikarNimAyAM bharaNInakSatramupa kulam 4, mArgazIrSarNimAyAM rohiNInakSatramupakulam 5, pauSapUrNimAyAM punarvasunakSatramupakulam 6, mAgharNimAyAm azleSAnakSatramupakulam 7, phAlgunarNimAyAM pUrvAphAlgunInakSatramupakulam 8, caitrapUrNimAyAM hastanakSatramupakulam 9, vaizAkhapUrNimAyAM svAtinakSatramupakulam 10 / jyeSThapUrNimAyAM jyeSThAnakSatramupakulam 11, ASADhapUrNimAyAM pUrvASADhAnakSatramupakulam 12, iti / yadhupakulanakSatrAt pUrvavartinakSatram arthAt pazcAnupardhyA prAyo mAsasadRzanAmakakulanakSatrAt pUrvavarti tRtIyaM nakSatraM pUrNimAyAM bhavettadA tat kulopakulaM kathyate, tAni catvAryeva, sUtropadiSTAnAM catu meva nakSatrANAM zrAvaNa - bhAdrapada-pauSa-jyeSTharUpAsu catasRSveva pUrNimAsu kAdAcitkatvena yogasaMbhavAt , tathAhi-zrAvaNapUrNimAyAM yadi abhijinnakSatraM bhavettadA tat kulopakulaM kathyate 1, evaM bhAdrapadapUrNimAyAM zatabhiSagnakSatraM kulopakulam 2, pauSapUrNimAyAm ArdrA nakSatraM kulopakulam 3, jyeSTharNimAyAM cAnurAdhAnakSatra kulopakulaM kathyate 4, iti / uktazca mAsANa sarisanAmA, huMti kulA uvakulA u hiTimagA / huMti puNa kulovakulA abhIi-saya-adda-aNurAhA" // 1 // chAyA-mAsAnAM sadRzanAmAni bhavanti kulAni upakulAni tu adhastanAni / bhavanti punaH kulopakulAni abhijit 1, zatabhiSak 2, ArdrA 3 anurAdhA // 1 // 'hidvimagA' iti adhastanAni adhobhAgasthitAni kulanakSatrebhyo yAni pUrva sthitAni pazcAnu pUrdhyA kulanakSobhyo dvitIyAnItyarthaH / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || kulAdi jJAnArthaM koSTakam // saM. nakSatra nAma 2 3 4 5 6 no 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 abhijita zravaNaH dhaNiSThA zatami0 pU.bhA. u0 bhA0 revatI azvinI bharaNI kRttikA rohiNI mRgaziraH ArdrA punarvasuH puSyaM azleSA maghA pU0 phA0 u0 phA hastaH citrA svAtiH vizAkhA anurAdhA jyeSThA mUlabha pU. SA. u0 SA0 phula upakula kulopa x X 1 X X 1 X X 1 X 1 X 1 Xx 1 X X 1 X 1 X 1 X 1 x 1 x X 1 X 1 1 X X 1 x 1 X 1 X 1 X x 1 X 1 X 1 x 1 X 1 X X 1 X 1 X X 1 X X X x Xx x X Xx 1 X X X X X Xx X X X x 1 X x X X iti zrIcandra prajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAbhRtasya paJcamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam - 101-5 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaprAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtam / sadevamuktaM pazcamaM prAbhRtaprAbhRtam , tatrASTAviMzatinakSatrANAM kulAdisaMjJA pradarzitA / atha SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM vitriyate, atra dvAdaza pUrNimAH dvAdaza amAvasyA vaktavyAH syuH, tatra pUrNimAsu kati kati nakSatrANi yogaM yujantIti pradayate-'tA kahate puNNamAsI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te puNNamAsI AhiyA ? ti vaejjA, tattha khalu imAo bArasa puNNamAsIo, bArasa amAvAsAo, paNNattAo taM jahA-sAviTThI 1 poDhavaI 2, AsoyI3, kattiyI 4, maggasirI 5, posI 6, mAhI 7, phagguNI 8, cettI 9, vesAhI 10, jeTThA mUlI 11, AsADhI 12, tA sAviDhi NaM puNNamAsiM kai NakkhattA joeMti ? tA tiNi NakkhatA joeMti, taM jahA-abhiI 1, savaNo 2, dhaNiTThA 3 (1) tA poTTavaINaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti, tA tiNNi NakkhattA joeMti, taM jahAsayabhisayA 1, puvApoTTavayA 2, uttarApoTuvayA 3, (2) tA AsoI NaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti ?, tA dauNNi NakkhattA joeMti. taM jahA-revaI assiNI ya (3) tA kattiI NaM puNimaM kai NakkhattA joeMti, tA doNNi NakkhattA joeMtti taM jahA-bharaNI kattiyA c(4)| tA maggasiriMNaM puNNima kai NakkhattA z2oeMti ? tA doNNi NakkhattA joeMti taM jahA rohiNI maggasirA ya (5) / tA posiM NaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti ?, tA tiNNi NakkhattA joeMti taM jahA-adA 1, puNavvara 2, pusso 3 (6) tA mAhiM NaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti ?, tA doNNi NakkhattA joeti. taM jahA-assesA maghA ya (7) tA phagguNiM NaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti ? tA donni nakkhattA joeMti. taM jahA - puvvAphagguNI uttarAphagguNI ya (8) tA ceti NaM puNNima kai NakkhattA joeti ? tA doNi NakkhattA joeMti taM jahA--hattho cittA ya (9) / tA vesAhiM NaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti ? tA doNNi NakkhattA joeMti' taM jahA - sAI visAhA ya (10) tA jeTThAmUli gaM puNimaM kai NakkhattA joeMti ? tA tiNNi NakkhattA joeMti taM jahA -aNurAhA 1, jeTTA 2, mULo ya 3, (11) tAvat AsADhi NaM puNimaM kai NakkhattA joeMti ? tA do NakkhattA joeMti, taM jahA-puvvAsADhA uttarAsADhA ya (12) // 90 1 // chAyA-tAvat kathaM te pUrNamAsya AkhyAtA ? iti vadet , tatra khalu imA dvAdaza pUrNimAsyaH, dvAdaza amAvAsyAH prazaptAH tadyathA-zrAviSThI 1, proSThapadI 2, AzvinI 3, kArtikI 4, mArgazIrSI 5, pauSI 6, mAghI 7phAlgunI 8, caitrI 9, vaizAkhI 10, jeSThA mUlI 11 ASADhI 12, / tAvat zrAviSThI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti, 1, tAvat Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU01 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 261 trINi nakSatrANi yuanti, tadyathA-abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3 / (1) tAvat proSThapadI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yujanti ? tAvat trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathAzatabhiSak 1, pUrvaproSThapadA 2, uttaraproSThapadA 3 / (2) tAvat AzvinI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti ? 4 tAvat-dve nakSatre yuGktaH, tadyathA-revatI azvinI ca 3 / tAvat kArtikI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti ! tAvat dve nakSatre yuktaH tadyathA-bharaNI kRttikA ca 4 / tAvat mArgazIrSI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti / tAvat dve nakSatre yuGktaH tadyathA-rohiNI mRgazirazca 5) tAvat pauSIM khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti ?, tAvat trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA-ArdrA 1 punarvasuH 2, puNyam 3 / (6) tAvat mAdhI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti ?, tAvat dve nakSatre yuGktaH, tadyathA-azleSA maghA ca 7 tAvat phAlgunI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti ?, tAvat-dve nakSatre yuGktaH tadyathA-pUrvAphAlguno uttarAphAlgunI c8| tAvat caitrI khala pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti tAvat ve nakSatre yuktaH, tadyathA-hastaH citrA ca 9 / tAvat vaizAkhI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yujanti ? tAvat dve nakSatre yuGktaH, tadyathA-svAtiH vizAkhA ca 10 / tAvat jyeSThAmUlI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti / tAvat troNi nakSatrANi yuJcanti, tayathA-anurAdhA 1 jyeSThA 2, mUlaM ca 3 / 11 / tAvat ASAr3hI khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yujanti ? tAvat he nakSatre yuktaH tadyathA-pUrvASADhA, uttarASADhA ca // (12) // suu01|| vyAkhyA-gautamaH pRcchati-'tA kahaM te puNNamAsI' ityAdi 'tA' tAvat 'kaha'kena prakAreNa kaiH kaiH nakSatrauryuktA ityarthaH 'puNNamAsI' pUrNamAsyaH upalakSaNAt amAvAsyAzca 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'ti vaejjA' iti vadet-etadviSayaM vadatu he bhagavan ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tattha' ityAdi, 'tattha' tatra pUrNamAsyamAvAsyAviSaye 'svalu' nizcayena 'bArasa puNNamAsIo' dvAdaza pUrNamAsyaH, tathA 'vArasa amAvAsAoM' dvAdaza amAvAsyAzca 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH 'taMjahA' tadyathA tA yathA-'sAviTThI' ityAdi, 'sAviTThI' zrAviSThI zraviSTheti dhaniSThA tadupalakSitA zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinI pUrNimA zrAviSThI kathyate, iyaM prathamA pUrNimA 1 / 'pohavaI' proSThapadI proSThapadA uttarAbhAdrapadA tadupalakSitA bhAdrapadamAsabhAvinI pUrNamAsI proSThapadI kathyate 2 / 'AsoI' AzvinI azvinInakSatropalakSitA AzvinamAsabhAvinI pUrNimA AzvinI kathyate 3 // 'kattiI' kArtikI-kRttikAnakSatropalakSitA kArtikamAsabhAvinI pUrNimA kArtikI kathyate 4 / 'maggasirI' mArgazIrSI-mRgazironakSatropalakSitA mArgazIrSamAsabhAvinI pUrNimA mArgazIrSI kathyate 5 / 'posI' pauSI puSyanakSatropalakSitA pauSamAsabhAvinI pUrNimA pauSo kathyate 6, / 'mAhI' mAghI maghAnakSatropalakSitA mAghamAsabhAvinI pUrNimA mAghI kathyate 7 / 'phagguNI' phAlgunI uttarAphAlgunI nakSatropalakSitA phAlgunamAsabhAvinI pUrNimA phAlgunI kathyate 8 / 'cettI' caitrI-citrAnakSatropalakSitA caitramAsabhAvinI pUrNimA caitrI kathyate 9 / 'vesAhI' vaizAkhI-vizAkhAnakSatropalakSitA vaizAkhamAsabhAvinI pUrNimA vaizAkhI kathyate 10 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re candraprAptistra 'jeTTAmUlI' mUla nakSatropalakSitA jyeSThamAsabhAvinI pUrNimA jyoSThAmUlI kathyate 11 / 'AsADhI' bhASADhI-uttarASADhAnakSatropalakSitA ASADhamAsabhAvinI pUrNimA ASADhI kathyate 12 // iti dvAdaza pUrNimAnAmAnIti / atha kati kati nakSatrANi kasyAM pUrNimAyAM yogaM kurvanti ? iti praznAn uttarANi ca pradarzayati-tA sAviDhi NaM, ityAdi 'tA' tAvat 'sAviDhi NaM' zrAviSThI prAvaNamAsa bhAvinoM pUrNimAM 'kai nakkhattA' katinakSatrANi kiyatsaMkhyakAni nakSatrANi 'joeMti' yuJjanti kAni nakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA zrAviSThI pUrNimAM samApayantIti bhAvaH / bhagavAnAha'tA tiNNi' ityAdi 'tA' tAvat 'tiNi NakkhattA' trINi nakSatrANi 'joeMti' yuJjanti yogaM kurvanti trINi nakSatrANi candreNa sAdhaM yathAyogaM saMyujya zrAviSThoM pUrNimAM samApayanti 'taM jahA' tathathA tAnImAni --'abhiI' abhijit 1 'savaNo' 2 zravaNaH 'dhaNihA' dhaniSThA 3 / imAM pUrNimA vastutaH zravaNo dhaniSThA ceti dve eva nakSatre zrAviSToM pUrNimAsI parisamApayataH kintu abhijinnakSatraM zravaNena saha saMbaddhaM vartate'taH pUrNimAsamApane tasyApi grahaNaM kRtamiti 1 / etatkathaM parijJAyate ? iti prazne tatparijJAnaM karaNaparijJAnamantareNa na bhavatItyanyatra prasiddhamamAvAsyApaurNamAsIviSayakacandrayogaparijJAnArtha karaNaM pradazyate-- " nAumiha amAvAsaM jai icchasi kammi hoi rikkhammi / avahAraM ThAvijjA tattiyarUvehiM saMguNae // 1 // chAvaTThI ya muhuttA, bisadvibhAgA ya paMca paDipuNNA / bAsadvibhAga-sattasahigo ya ikko havai bhAgo // 2 // eyamavahArarAsiM, iccha amAvAsasaMguNaM kujjA / nakkhattANaM etto, sohaNagavihiM nisAmeha // 3 // bAvIsaM ca muhuttA, chAyAlIsa bisaTThibhAgA ya / eyaM puNavvasussa ya, soheyavvaM havai vucchaM // 4 // bAvattaraM saMyaM phagguNINa bANaui ya be visAhAsu / cattAri ya vAyAlA, sojjhA aha uttarAsADhA // 5 // eyaM puNavvasussa ya bisaTThibhAgasahiyaM tu sohaNagaM / itto abhIiAI, biiyaM bucchAmi sohaNagaM // 6 // abhiissa nava muhuttA, bisaTThibhAgA ya huMti cauvIsaM / chAvaTThI ya samattA, bhAgA sattaTichekayA // 7 // auNasaTuM poDhavayA, tisu ceva navottaraM ca rohiNiyA / tisu navanavaemu bhave, puNavvasa phagguNIo ya // 8 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010-6 sU0 1 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 263 paMceva auNapannaM sayAi, auNuttarAI chacceva / sojjhANi visAhAsu, mUle satteva coyAlA // 9 // aTThasaya auNavIsA, sohaNagaM uttarAsADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA, chAvahI cuNiyAo ya // 10 // eyAI sohaittA, jaM sesaM taM havei nakkhattaM / / itthaM ya karei uDuvaI, sUreNa samaM amAvAsaM // 11 // icchApunnimaguNio, avahAro sottha hoi kaayvvo| taM ceva ya sohaNagaM, abhiiAI tu kAyavvaM // 12 // suddhammi ya sohaNage; jaM sesaM taM havijja nakkhataM / tattha ya karei uDuvaI, paDipunno puNNimaM vimalaM // 13 // chAyA-sAtumiha amAvAsyAM, yadi icchasi kasmin bhavati nakSatre / avadhArya sthApayet tAvatkarUpaiH saMguNayet // 1 // SaT SaSTizca muhUrtAH, dviSaSTi rbhAgAzca paJca pratipUrNAH / dvASaSTibhAgasya saptaSaSTikazca eko bhavati bhAgaH // 2 / / patamavadhAryarAzim icchitAmAvAsyAsaMguNaM kuryAt / nakSatrANAm itaH zodhanavidhiM nizAmyata // 3 // dvAviMzatizca muhUrtAH SaT catvAriMzad dvASaSTibhAgAzca / etat punarvasozca zodhayitavyaM bhavati vakSye // 4 // dvAsaptataM zataM phAlgunInAM dvinavatizca dvau vizAkhAsu / catvAri ca dvicatvAriMzatAni zodhyAni atha uttarASADhA // 5 // patat punarvasoca, dviSaSTibhAgasahitaM tu zodhanakam / itaH abhijidAdi dvitIyaM vakSyAmi zodhanakam // 6 // abhijito nava muhUttAH dviSaSTibhAgAca bhavanti caturvizatiH / SaTpaSTizca samastA bhAgAH saptaSaSTichedakRtAH // 7 // ekonaSaSThaM proSThapadA triSu caiva navottaraM ca rohiNikA / trisu navanaveSu bhaveyuH punarvasuH phAlgunyazca // 8 // paJcaiva ekonapaJcAzatAni zatAni ekonasaptatyuttarANi SaDeva / zodhyAni vizAkhAsu mUle saptaiva catuzcatvAriMzatAni // 9 // aSTazatam ekonaviMzatam zodhanakam uttarASADhAnAm / caturvizatiH skhalu bhAgAH SaTSaSTiH cUrNikAzca // 10 // patAni zodhayitvA yat zeSaM tad bhavati nakSatram / itthaM ca karoti uDupatiH sUreNa samam amAvAsyAm // 11 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 . . candraprAptisUle icchitapUrNimAguNitaH avadhAryaH so'tra bhavatikartavyaH / tadeva ca zodhanakam abhijidAdi tu kartavyam // 12 // zuddha ca zodhanake yat zeSaM tad bhavennakSatram / tatra ca karoti uDupatiH pratipUrNaH pUrNimAM vimalAm ||13||iti|| etAH gAthAH krameNa vyAkhyAyante- 'nAumiha' ityAdi 'iha' iha yuge 'jai' yadi tvam 'AmAvAsaM' AmAvAsyAM jJAtumicchasi yat kasmin nakSatre vartamAnA'mAvAsyA parisamAptA bhavatIti, tdaa'| tattiyarUvehiM tAvatkarUpaiH, yAmamAvAsyAM jJAtumicchasi tatparyantaM yAvatyo smAvAsyA vyatItA jAtAstAvatsaMkhyayA 'avahAraM' avadhAryam avadhAryate prathamatayA sthApyate iti avadhAryaH dhruvarAziH taM 'ThAvittA' sthApayitvA paTTikAdau likhitvA vyatItAmAvAsyAsaMkhyayA tam avadhArya rAziM 'saMguNae' saMguNayet // 1 // ko'sau avadhAryarAziriti taM pradarzayati-'chAvaTTI' ityAdi 'chAvahI ya muhuttA' SaTSaSTizca muhuurtaaH| ekasya muhUrtasya ca 'paMcapaDipuNNA bisahi bhAgA' paripUrNAH zeSarahitAH paJca dvASaSTibhAgA tathA 'bAsahibhAga' iti dvASaSTibhAgasya 'sattasahigo ya ekko havai bhAgo' saptaSaSTitama eko bhAgo bhavati ayaM bhAvaH-ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH kriyante, teSu ekaH saptaSaSTitamo bhAgaH / (66.- .)iti etAvatpramANaH avadhAryarAzirbhavatIti // 2 // etAvatpramANasyAvadhAryarAzeH kathamutpattiH ? iti pradarzyate- atra yadi caturvizatyadhikazatasaMkhyakaiH parvabhiH sUryanakSatraparyAyAH paJca labhyante tadA dvAbhyAM parvabhyAM kiM lamyate ? iti trairAziko gaNita prakArastato rAzitrayaM sthApyate yathA 124 / 5 / 2 / atrAntyena dvikarUpeNa rAzinA madhyamaH paJcakarUpo rAziguNyate jAtAH daza (10) ayaM chedyarAziH ataH caturvizatyadhikaM zataM ca chedakarAziH ataH chedakarAzinA chedyarAzerbhAgaharaNaM karttavyamiti caturvizatyadhikena zatena dazakarUpasya rAzermAgo hiyate, tatra chedyasya dazakarUpasya rAze nyUnatvena bhAgo na hiyate tena chepachedakarAzyordvikenApavarttanA kriyate, tena chedyasya dazakarUpasya paJca labhyante eSa paJcakarUpaH uparitanarAziH chedakasya dvikenApavartanAkaraNe dvASaSTilabhyate, eSa dvASaSTirUpaH adhastano rAziH, tena labdhAH pazca dvASaSTi bhAgAH iti / etena nakSatrANi kartavyAnIti nakSatrakaraNArtham triMzadadhikASTAdazazataiH (1830) saptaSaSTibhAgarUpairuparitanachegharAziH paJcakarUpo guNyate jAtAni paJcAzadadhikaikanavatizatAni (5 x 1830 = 9150), atha cAdhastanazchedarAziSiSTipramANaH (62) eSo'pi saptaSaSTyAguNyate, jAtAni catuSpaJcazadadhikaikacasvAriMzacchatAni (62 x 67 = 4154 ) sthApanA cettham -10) / atratya uparitano 4154 rAzirmuhU nayanArtha divasasya triMzanmuhUrtatvena bhUyastriMzatA guNyate jAte paJcazatottaracatuH saptati Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 265 m 4054 ) zeSAH 336, sahasrAdhike dve lakSe (274500) tathA c-9150430274500| asya rAzeH catuSpaJcAzadadhikacatvAriMzacchatai (4054) rbhAgo hiyate-labdhA SaTSaSTirmuhUrtAH tathA ca274500 (66 / ra 5 zeSA aMzAH SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni (336) eSa rAzi SiSTibhAgAnayanAtha dvASaSTayA guNyate nAtAni dvAtriMzadadhikASTazatottarANi viMzatisahasrANi (20832 ) asyApi anantaroktena catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchatarUpeNa (4154) chedarAzinA bhAgaharaNaM kriyate labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH (5), zeSAstiSThanti (62) / tatastasyA dvASaSTayA apavarttanA kriyate jAta ekakaH ?, chedarAzezcaturviMzatyAdhikazata rUpasya dvASaSTyA'pavartanAyAM labdhA saptaSaSTiH tataH AyAta-SaT SaSTirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH sappaSaSTibhAgaH / 66-5-62 - iti tadevaM jAtamavadhAryarAzipramANam / avadhAryarAzerutpattireSA bhavatIti / atha zeSavidhi pradarzayati - 'eyamavahArarAsiM' ityAdi, 'eyaM' etam pUrvoktam 'avahArarAsiM' avdhaaryr|shim 'icchaamAvAsasaMguNaM kujjA' icchitAmAvAsyAsaMguNaM yAmavAsyAM jJAtumicchA varttate tatpramitayA saMkhyayA guNitaM kuryAt vyatikrAntAmAvAsyAsaMkhyayA avadhAryarAziM guNayediti bhAvaH / guNayitvA guNanarAzimekatra sthApayedityAzayaH 'etto' ita UrdhvaM ca nakSatrANi zodhanIyAni bhavantIti 'nakkhattANa' nakSatrANAM 'sohaNavihi' zodhanavidhi vakSyamANaM zodhanaprakAra 'nisAmeha' / nizAmyata zRNudhvam // 3 // prathamaM punarvasuzodhanakamAha- 'bAvIsa ityAdi 'bAvIsaM' ca mUhuttA' dvAviMzatizca muhUrtAH ekasya ca muhUrtasya 'chAyAlIsaM bisadvibhAgA' SaT catvAriMzadviSaSTibhAgAH-(22) 'eyaM' etat-etAvatpramANaM 'puNavvasussa' punarvasoH punarvasunakSatrasya 'soheyavvaM bhavai' zodhayativyaM bhavati / 'pucchaM' vakSyAmi zeSanakSatrANAM zodhanakAni agre kathayiSyAmi // 4 // kathametasyotpattiriti cedAha - iha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tadA ekaM patikramyaikena parvaNA katipayA labhyante ? iti trirAzikagaNitaprakAro'yaMjAyate, tathA ca sthApanA (124 / 5 / 11) atrAntyena ekakarAzinA paJcakarUpo madhyarAzirguNyate tadA jAtAH paJcaiva / teSAM caturvizatyadhikena zatena bhAgo hiyate, paJcakarUparAzenyUnatvena bhAgo na hiyate tadA sthitAH paJcaiva zeSarUpAH, tena labdhAH paJca-caturvizatyadhikazatabhAgAH (5 / 124) / tato nakSatrAnayanArthameSa rAziH triMzadadhikairaSTAdazabhiH zataiH (1830) saptaSaSTibhAgarUpairguNayitavyaiti guNakArarAziH triMzadadhikAnyaSTAdazazatAni (1830) chedarAzizcaturvizatyadhikamekaM zatam 34 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvvvw 266 candraprAptisUtre (125) / tayorguNakAra-chedarAzyorapavartanA kriyate tato guNakArarAzirjAtaH paJcadazottarANi navazatAni (915), chedarAziSiSTirjAtaH / tataH panca ca paJcadazottaranavazata (915) saMkhyayA guNyate, nAtAni paJca saptatyuttarANi pazcacatvAriMzatAni (1575), bhapavartanayA landhacchedarAzida SiSTirUpaH, sa saptaSaSTayA guNyate, mAtAni catuSpamcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (4154), tathA puSya nakSatrasya ye trayoviMzatiH saptaSaSTi bhAgAH (23 / 67) ye prAktanayugacarmaparvANi sUryeNa saha yogaM yuJjanti te (23) dvASaSTayA guNyante jAtAni SaiviMzatyadhikAni cturdshshtaani-(23462=1426)| etAni prAkanAt pazcasaptatyadhikapaJcacatvAriMzacchatapramANarAzeH (4575) zodhyante tiSThanti zeSatayA ekonapaJcAzadadhikaikatriMzacchatAni (3149) / tata etAni mui nayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni saptatyadhikacatuHzatottarANi caturNavati shsraanni-(314943094470)| eSAM catuSpaJcAzadadhikaika catvAriMzacchatarUpeNa (4 114) bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuI H zeSarUpeNa tiSThanti dvayazItyadhikAni triMzacchatAni (3082) tathA ca bhAgaharaNasthApanA--(bhAjakAH 4154) bhAjyAH, 94470 labdhAH 22) / asya SAH 3082 zeSAGkAH dvayazItyadhikatriMzacchatarUpAH (3082 dvASaSTibhAgAnayanArtha dvASaSTayA, guNyante, jAtaM caturazItyadhikaikanavatisahasrottaraM lakSamekam (191084) / eSAM catu paJcAzadadhikaikacatvArizacchata (4154) rUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhA SaTU catvAriMzad ekasya muhUrtasya dvASaSTi bhAgA iti samAgataM pUrvoktaM dvAviMzatirmahUrtAH SaT catvAriMzacca dvASaSTibhAgAH- (22-46) iti pramANaM punarvasunakSatrasya zodhanakam / eSA punarvasunakSatrasya zodhanakotpattiH // ____ atha 'vucchaM' vakSye' iti pratijJayA zeSanakSatrANAM zodhanakAnyAha-'bAvattaraM sayaM' ityAdi, 'bAvattaraM saMyaM' iti-dvAsaptataM zataM ceti dvAsaptatyadhikamekaM zataM 'phagguNINa' phAlgunInAm uttaraphAlgunInAM zodhyaM bhavati / ayamAzayaHdvAsaptatyadhikenaikena zatena punarvasvAdIni uttaraphAlgunI paryantAni nakSatrANi zuddhayantIti / evamagre'pi bhAvArtho vodhyaH / tathA- 'bANauiya be visAhAsu' iti, vizAkhAsu hastAdArabhya vizAkhAparyanteSu nakSatreSu zodhanakaM dvinavatyadhikaM zatadvayam (292) 'aDa' athAnantaram 'uttarAsADhA' iti-anurAdhAta ArabhyottarASADhA paryantAni paJca nakSatrANi adhikRtya 'sojjhA' zodhyAni, kiyantItyAha-'cattAri ya bAyAlA' catvAriMzatAni dvicatvAriMzacca-iti dvicatvAriMzadadhikAni catvAriMzatAni (442) bhavantIti // 5 // 'eyaM puNa' ityAdi 'eya' etat pUrvapradarzitaM punaH 'sohaNagaM' zodhanakaM sarvamapi 'puNavvasussa'punarvasoH punarvasusambandhi varttate kiyadityAha-'visahibhAgasahiyaM' dvASaSTibhAgasahitaM samavaseyam / tathAhi-yo punarvasu Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA010-6 sU0 1 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 267 sambandhino dvAviMzatirmuhUrttAste sarve'pi uttarasmin zodhanake'ntaH praviSTAH pravartante kintu na dvASTa bhAgAH, tato yad yacchodhanakaM zobhayate tatra tatra punarvasu sambandhinaH SaTcatvAriMzad dvASASTibhAgA uparitanAH zodhanIyA iti / idaM ca punarvasorArabhya uttarASADhA paryantaM prathamaM zodhanakamuktam, 'itto' itaH atrato'gre 'abhiiAI' abhijidAdim abhijitamAdiM vidhAya bhadau abhijitaM kRtvA 'biiyaM sohaNagaM' dvitIyaM zodhanakaM 'bucchAmi' vakSyAmi - kathayiSyAmi // 6 // tadeva gAthA catuSTayena darzayati 'abhihassa' ityAdi 'abhihassa' abhijitaH abhijinnakSatras zodhanakaM 'navamuhuttA' navamuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya 'cauvIsaM visaTTibhAgA ya' caturviMzati dvaSaSTibhAgAzca, ekasya ca dvASaSTibhAgasya 'sattaTThicheyakayA' saptaSaSTichedakRtAH 'samattA' samastAH paripUrNAH zeSarahitatvAt 'chAvaDI bhAgA' SaTSaSTirbhAgAH bhavanti / 7| tathA 'auNadvaM' ityAdi, 'au - ' ekonaSaSTam - ekonaSaSTyadhikaM zataM 'poTUvayA' proSThapadeti padAnAm uttarabhAdrapadAnAM zodhanakam, kiM tAtparyamityAha - ekonaSaSTyadhikena zatena abhijita Arabhya uttarabhAdrapadAparyaMta SaDnakSatrANi zuddhayanti / evamagre'pi yojanA karttavyA / tadevAntimanakSatramAzritya sUcayatirohiNikA - azvinIta Arabhya rohiNI paryantAni catvAri nakSatrANi 'tisu caiva navottaraM ca ' triSu'caiva navottareSu ca zateSu navottarANi zrINi zatAni (309) navottarazatatrayabhAgaiH zuddhayanti / tathA 'tisu navanavarasu' triSu navanavateSu navanavatyadhikeSu triSu zateSu navanavottarazatatraya (399 ) bhAgaiH 'puNavvas' punarvasuH mRgazirasaArabhya punarvasu paryantAni trINi nakSatrANi zuddhayanti / tathA navamagAthApUrvArdhakathitAni 'auNapannaM paMceva sayAI' ekonapaJcAzaduttarANi paJcazatAni ekonapaJcAzadadhika paJcazatabhAgaiH (549) 'phagguNIo' phAlgunyaH uttaraphAlgunyaH puSyata Arabhya uttaraphAlgunI paryantAni paJcanakSatrANi zuddhayanti | 8 | tathA 'visAhAsu' vizAkhAsu hastata bhArabhya vizAkhAparyanteSu caturSu nakSatreSu 'auNuttarAI' ekonasaptatyadhikAni 'chacceva sayAI' SaTzatAni (669) 'sojhANi' zodhyAni bhavanti / 'mUle' mUlaparyante anurAdhAta Arabhya mUlanakSatraparyanteSu triSu nakSatreSu 'satteva coyAla' saptaiva catuzcatvAriMzat catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni (744) zodhyAni // || 9 || ' uttarAsAdANaM' uttarASADhAnAm - uttarASADhA paryantAnAmiti pUrvASADhA uttarASADhA - iti dvayornakSatrayoH 'sohaNagaM' zodhanakam 'aTThasaya auNavIsA' ekona viMzatyadhikAni aSTau zatAni (819 ) santIti / sarveSvapi ca zodhakeSu upari abhijinnakSatrasya sambandhino muhUrtasya 'cauvIsaM khalu bhAgA' caturvizati dvaSaSTibhAgA tathA 'chAvaDIcuNNiyAo ya' SaTSaSTizca cUrNikAzca ekasya dvASaSTi bhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgA cUrNikAbhAgAH / 24 66. zodhanIyAH // 10 // 62 67 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 candraprAptisUtre upasaMhAramAha-'eyAI' ityAdi, 'eyAI' etAni pUrvapradarzitAni zodhanakAni yathAyogaM 'sohaittA' zodhayitvA eteSu zodhiteSu satsu 'jaM sesa' yat zeSaM bhavet 'taM' tat 'nakkhattaM havaI' nakSatraM bhavati / 'ittha ya' atra ca etasmin nakSatre 'uDuvaI' uDupatiH candraH 'sUreNa samaM' sUreNa sama, sUryeNa saha sthitvA 'amAvAsaM karei' amAvAsyAM karoti svAbhIpsitAmAvAsyAyAmetannakSatraM bhavatIti bhAvaH // 11 // evamamAvAsyAviSayacandrayogaparijJAnArtha karaNamabhihitam, sAmprataM pUrNimAviSayacandrayogaparijJAnArtha karaNamAha-'icchApuNNimaguNio' ityAdi, atrApi yo'mAvAsyA candrayogaparijJAne'vadhAryarAziH proktaH sa eva grAhyaH / 'icchApuNNimaguNio' icchitapUrNimAguNitaH iti ayamavadhAryarAziH-(666 ) uktazcaiSa rAziH pUrvaM dvitIyagAthAyAM, tathAhi 'chAvaTThIyamuhuttA, bisadvibhAgA ya paMca pddipunnaa| bAsahibhAgasahigo ya ikko havai bhaago2|| iti, vyAkhyAteyaM gAthA tatraiveti / 'sottha' so'tra 'avahAro a' avadhAryarAziH pUrNimAM jJAtumicchati tatsaMkhyayA guNitaH 'kAyavvo hoi' karttavyo bhavati guNayitavya ityarthaH, guNayitvA ca 'taM ceva ya sohaNagaM' tadeva ca zodhanakaM pUrvapradarzitaM zodhanakam 'abhiiAI abhijidAdikaM 'kAyav,' karttavyam, na tu punarvasuprabhRtikamiti bhAvaH / 12 / 'suddhammi ya sohaNage' zuddhe ca zodhanake, kRte ca zodhanake 'jaM sesaM taM' yat zeSaM tat 'nakkhattaM' nakSatraM 'havijja' bhavet tasyAM pUrNimAyAm / 'tattha ya' tatra ca tasmin nakSatre 'uDuvaI' uDupatiH candraH 'paDipunno' pratipUrNaH sakalakalAsampannaH 'vimala puNNima' vimalAM nirmalA pUrNimA 'karei' karoti / ityeSa paurNamAsI. candranakSatraparijJAnaviSayakaraNagAthAdvayAkSarArthaH / athAtrAsyaiva bhAvanA kriyate-atra ko'pi pracchakaH praznaM karoti-yugasyAdau prathamA pUrNimA zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinI bhavati sA kasmin candranakSatre samAptimeti ? iti prazne tatrAvadhAryo rAzi:-SaTSaSTimuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paripUrNAH paJcadvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTitamo bhAgaH -- 66.8) ityetadrUpo'vadhAryarAziH sthApyate, eSa rAziH pracchakena 667 62 prathamAyAH paurNAmAsyAviSaye praznaH kRta stata ekena guNyate, ekena guNitaH sa eva bhavati "ekena guNitaM tadeva bhavati" iti vacanAt . tatastasmAt abhijito navamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvi zati viSTibhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya SaTSaSTisaptaSaSTibhAgAH (9-24.11) ityetatparimA 62 / 67 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 . candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 purNimAyAM nakSatroganirUpaNam 269 NakaM zodhanakaM zodhanIyam, tatra SaTpaSTito nava muhUrtAH zodhitAH sthitAH zeSAH saptapaJcAzat (57) tebhya ekaM muhUrta gRhItvA tasya dvASaSTirbhAgAH kriyante, te ca dvASaSTibhAgA api dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante jAtAH saptaSaSTiSaSTibhAgAH, tebhyazcaturvizatiH zodhyate sthitAH zeSAstricatvAriMzat (43) tebhya ekaM rUpaM gRhItvA tasya saptaSaSTi gAH kriyante, kRtAzca te saptaSaSTibhAgA api saptaSaSTibhAgAnAmekabhAgamadhye prakSipyante, jotA aSTaSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (18)tebhyaH SaTSaSTiH zodhyate tadA sthitau zeSau dvau saptapaSTi bhAgau(56 ) tataH zravaNasya triMzanmuhUrtA SaTpaJcazataH zodhyante sthitAH zeSAH SaDviMzati muhartAH, tata AgataM dhaniSThAnakSatrasya SaDviMzatimuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dvicatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu gateSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvisaMkhyakasaptaSaSTi bhAge ( 2642) vyatIte sati, tathA- triSu muhUrteSu, ekasya murtisya ekonaviMzatisaMkhyakeSu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTisaMkhyakasaptaSTibhAgeSu ca( 11665)zeSeSu prathamA zrAviSThI paurNa mAsI parisamAptimeti / yadi dvitIyA zrAviSThI pUrNimA vicAryate tadA sA yugasyAdita H Arabhya trayodazo bhavati / avadhAryarAziH pUrvokta eva (66-5/ . 67 trayodazabhirguNyate jAtA aSTa pazcAzadadhikAni aSTazatAni muhUrtAH (858) ekasya ca muhUrtasya paJcaSaSTiSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya sambandhinatrayodazasaptapaSTibhAgAH(8586513, etasmAt ekonaviMzatyadhikASTazata-819 muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizatiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSThibhAgasya sambandhinaH SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH 66 ( 819-246.6, ekasya nakSatraparyAyasyazodhyante, tataH sthitAH zeSAH-ekonacatvAriMzanmuhUrtAH ekasya ca muhartasya ca. tvAriMzad dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTibhAgAH- (39.14), tata etasmAt nava muhUrtAH, ekasya ca muharttasya catuviMzatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH abhijinnakSatrasya zodhyante, sthitAH zeSA triMzanmuhUrtAH, ekasya muhUrtasya paJcadaza dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASTibhAgasya paJcadaza saptaSaSTibhAgAH (30-151),tebhyastriMzanmuhUrtAH zravaNasya zodhyante, tata Agatam-ekasya muhU 62/67 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 candraprAptisUtra 67 6267" 62 67 tasya - zcadazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadazasu saptaSaSTibhAgeSu ( 0-1 11) gateSu satsu, tathA ekonaviMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (29. 16)zeSeSu ca dhaniSThAnakSatraM dvitIyAM zrAviSThoM pUrNimA parisamApayati / yadA tRtIyAM zrAviSThI pUrNimAM jJAtumicchet tadA sA yugasyAditaH paJcaviMzatitameti paJcaviMzatyA pUrvokto'vadhAryarAzirguNyate, jAtAni paJcAzadadhikAni SoDazazatAni (1650), ekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatyadhikamekaM zataM dvASaSTibhAgAH (125) ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJcaviMzatiH saptapaSTibhAgAH 25 ( 165015) / asmAt aSTa triMzadadhikaSoDazazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya aSTacatvAriMzad dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzadadhikaM zatam ( 1638-184132, yornakSatraparyAyayoH zodhyante, sthitAH zeSAH dvAdazamuhartAH, ekasya ca muhUrtasya paMJcasaptatiduSiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 127527 // tato nava muhUrtAH, ekasya ca muhUrttasya caturvizati SiSTibhAgAH ekasya ca dvASTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (9-8-)zodhyante, tiSThanti zeSAH trayo muhUrtAH, ekasya ca muhUtasya paJcAzat dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (38028 eteSu bhAgeSu gateSu, tathA SaDviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvAghaSTibhAgasya ekonacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (261139) zeSeSu satsu ca zravaNanakSatraM tRtIyAM zrAviSThI paurNamAsI samApayati / evaM rItyA caturthI zrAviSThI pUrNimA yugasyAditaH saptatriMzattamA (37) dhaniSThAnakSatraM trayodazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyASTA vizatI dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvicatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu, (13 2012) gateSu tathA SoDazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (16 ) zeSeSu satsu parisamA 6 / 67 6267 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10- 6sU. 1 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 279 payati / paJcamI zrAviSThI pUrNimAM yugAdita ekonapazcAzattamAM pravaNanakSatraM saptadazasu muhUrteSu, ekasya muhUrtasyaikasmin dvASaSTibhAge, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 17/1/45 / gateSu, tathA dvAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaSTisaMkhyakeSu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (12020) zeSeSu parisamApayati / ataeva sUtre kathitam-"tA sAviDhi Na puNNamAsiM kai NakkhattA joeMti ? tA tiNNiNakkhattA joeMti, taM jahA abhiI 1 savaNo2 dhaNidvA3 / " iti // 1 // __tadevaM zrAviSThopUrNimAparisamApakAni nakSatrANi pradarzitAni, sAmprataM yAni nakSatrANi proSThapadI pUrNimAM samApayanti, tAni pradarzayati - 'tA povaI NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'pohabaI NaM puNNimaM' proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinI khalu pUrNimA 'kaI' kati kati saMkhyakAni 'NakkhattA' nakSatrANi candreNa 'joeMti' yuJjanti ityAdi, katinakSatrANi candreNa saha yogaM yuktavA bhAdrapadabhAvinI pUrNimAM samApayantIti bhAvaH / bhagavAnAha ----- 'tA tiNNi' ityAdi / 'tA' tAvat 'tiNi NakkhattA' Ni nakSatrANi 'joeMti' yuJjanti proSThapadIpUrNimAnakSatratrayayuktA bhavatIti bhaavH| tAnyeva darzayati- 'taM jahA' ityAdi 'taM jahA' tadyathA tAni nakSatrANi yathA-'sayabhisayA' zatabhiSak 1 'punvA podvavayA' pUrvaproSThapadA pUrvAbhAdrapadA 2 'uttarA pohavayA' uttaraproSTapadA-uttarAbhAdrapadA 3 // tatra prathamAM proSTapadI pUrNimAm uttarabhAdrapadAnakSatraM saptadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSu saptaSaSTibhAgeSu, (17-13) gateSu, tathA saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya caturdazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuHSaSTI saptaSaSTibhAgeSu (271167) zeSeSu samApayati uttarabhAdrapadAnakSatrasya paJcacatvArizanmuhUrtAtmakatvAt 1 / dvitIyAM proSTapadI pUrNimA pUrvabhAdrapadAnakSatram-ekaviMzatI muhUrteSu, ekasya muhUrtasya ca viMzatau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptaSaSTibhAgeSu (21015) gateSu, tathA aSTasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya ekacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya eka paJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 84151) zeSeSu parisamApti nayati 2 / tRtIyAM proSThapadI pUrNimAM zatabhiSag nakSatraM navasa muhUtrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcA zati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekona triMzati saptaSaSTibhAgeSu (91617) 67 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 candrapraptisUtre gateSu tathA paJcasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya SaTsu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya |38 aSTAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ( 5- / zeSeSu ca samApayati zatabhiSagnakSatrasya paJcadaza muhUrttAtmakatvAt // 3 // caturthI proSThapadIM pUrNimAm uttarabhAdrapadAnakSatraM caturSu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrtasya viMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 20 43 2) gateSu, tathA catvAriMzati muhUrtteSu, ekasya na muhUrttasya ekacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu (8 6 4142. 62/6 ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ( 40. bhAdrapada nakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / 4 / paJcamIM proSThapadIM pUrNimAM pUrvabhAdrapadA nakSatram aSTasu muhUrteSu. ekasya ca muhUrtasya rASaTsu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaJcA zati saptaSaSTibhAgeSu ( 8 6 56) gateSu tathA ekaviMzatau muhUrtteSu ekasya muhUrttasya paJca 62/67 zeSeSu sama samApayati uttara ist P ,55/11 6267 paJcAzati dvASaSTibhAgeSu. ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekAdazasu saptaSaSTibhAgeSu ( 21zeSeSu parisamApti nayatIti 2 / ' AsoiM NaM' ityAdi 'AsoI NaM' AzvinIm AzvinamAsabhAvinIM khalu 'puNNima' pUrNimAM 'kaiNakkhattA joti' kati nakSatrANi yuJjanti candreNa saha - yogaM kRtvA samApayanti ? bhagavAnAha - 'tA' tAvat ' doNNi NakkhattA' dve nakSatre 'joti' yuGktaH 'taM jahA' tathathA - ' - 'revaI ya assiNI ya' revatI ca azvinI ca / kAJcid Azvina paurNamAsIm uttarabhAdrapadA nakSatramapi kadAcit parisamApayati paraM tannakSatraM prauSThapadImapi pUrNimAM samApayati ato loke tannAmnA tasyA eva pUrNimAyA abhidhAnAttatraiva tasya prAdhAnyam, ato'tra tanna vivakSitamiti na doSaH / Azvina pUrNimAsamAptiprakAramAha-- prathamAmAzvinIM paurNamAsI mazvinI nakSatram aSTasu - muhUrtteSu, ekasya ca muhUttasya dvipaJcAzadva SaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturSu saptaSaSTi 52 4. bhAgeSu (8- gateSu, tathA ekaviMzatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya navasu dvASaSTibhAgeSu 62|62 ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSaSTau maptaSaSTibhAgeSu (21963) zeSeSu samApayati / dvitIyA 62 67 mAvinIM paurNamAsI revatInakSatraM dvAdazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baliprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 273 2157 6246 ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptadazasu saptaSaSTibhAgeSu ( 12 gateSu, tathA saptadzasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paTtriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcAzatisapta--- SaSTibhAgeSu (1726010)zeSeSu samApayati 2 / tRtIyAmAzvinI paurNamAsImuttarAbhAdrapadAnakSatraM triMzatimuhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaSTau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASTibhAgasya triMzati , saptaSaSTibhAgeSu ( 306020) gateSu tathA caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyaikasmin : dvApaSTibhAge, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzati saptaSaSTibhAgeSu(1433-) zeSeSu samApayati uttarAbhAdrapadanakSatraM paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakamastIti pUrvakathitameveti / 3 / caturthImAzvinI paurNamAsI revatInakSatraM paJcatizatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzatau dvASaSThibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (252014) gateSu, tathA caturSa muharteSu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzati dvASTibhAgeSu ekasya ca dvASTibhAgasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu 42222zeSeSu samApayati / 4 / paJcamImAzvinI paurNamAsImuttarabhAdrapadanakSatraM catuzcatvAriMzati muhUrteSu ekasya ca murttasyaikAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptapazcAzati saptapaSTibhAgeSu (442117) gateSu tathathaikasya muhUrttasya pazcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dazasu saptaSaSTibhAgeSu (01010) zeSeSu samApti nayati uttarabhAdra padanakSatrasya paJcatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt // 5 // gatA AzvinI pUrNimAvaktavyatA atha kArtikI pUrNimA parisamAptiprakAramAha 'kattiya'ityAdi 'kattiyaM NaM puNNamaM' kArtikI kArtikamAsabhAvinI khalu pUrNimAM kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti kiyatsaMkhyakANinakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA kArtikIpUrNimAM parisamApayatIti gautamasya praznaH / bhagavAnAha 'tA' tAvat 'doNi NakkhattA' dve nakSatraM 'joeMti' yuGkataH 'taM jahA' tadyathA te ime 'bharaNI kattiyAya' bharaNI kRttikA ca / ihApi kAJcit kArtikI pUrNimAM kadAcit azvinInakSatramapi samApayati kintu tasyAzvinyAM pUrNimAyAM prAdhAnyAt , tadatra na vivakSitamato 6167 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 62/67 candraprajJaptisUtre 'tra bharaNyAH kRttikAyAzca yogaprakAramAha--prathamAM kArtikI pUrNimA kRttikAnakSatramekonatriMzati muharteSu, ekasya ca muhUrtasya saptapazcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya pazcasu saptaSaSTi bhAgeSu (2911 gateSu tathaikasya muhUrtasya caturyu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvASaSTau saptaSaSTi bhAgeSu (04.62) zeSeSu samApti nayati / / dvitIyAM kArtikI pUrNimAM kRttikAnakSatraM triSu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya triMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya aSTAdazasu saptaSaSTibhAgeSu 3301 gateSu tathA SaDviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhU tasya ekatriMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 2631 / 49) zeSeSu samApayati / 2 / tRtIyAM kArtikI pUrNimAmazvinInakSatraM dvAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya triSu dvASaSTi bhAgeSu ekasya ca dviSaSTi bhAgasya ekatriMzati saptaSaSTibhAgeSu gateSu tathA saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTapaJcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASTibhAgasya SaTtriMzati saptaSaSTi bhAgeSu(7 5836) zeSeSu samApayati / 3 / caturthI kArtikI paurNamAsI kRttikAnakSatraM trayodazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya triSu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJca catvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu [ 133145.] gateSu tathA SoDazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyASTApaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzato saptaSaSTibhAgeSu ( 165822 zeSeSu samApayati / 4 / paJcarmI kArtikI pUrNimAM bharaNInakSatraM paJcasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SoDazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTapaJcAzati saptaSaSTi bhAgeSu 5165 gateSu, tathA navasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya navasu saptaSaSTibhAgeSu 946 zeSeSu samAptiM nayati, bharaNInakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt / 5 / 667 6267 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 10-6sU0 1 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNa 275 uktaH kAttikIpUrNimAyA nakSatrayogaprakAraH, atha mArgazIrSamAsa pUrNimAyA nakSatrayogamAha'maggasiriM gaM' ityAdi 'maggasiri NaM puNNima' mArgazIrSI mArgazIrSamAsabhAvinI khalu pUrNimA 'kai NakkhattA jaeMti' katinakSatrANi yuJjanti? bhagavannAha-'tA' tAvat'doNNi NakkhattA jaeMti' dve nakSatre yuGkta 'taMjahA' tadyathA-te ime--'rohiNI maggasiroya' rohiNI mRgazirazca / tatraprathamAM mArgazIrSI pUrNimAM mRgazironakSatram--ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya-sambandhino dvASaSTibhAgasya SaTs saptaSaSTibhAgeSu 210 21 gateSu tathA--aSTasu muhUrteSu, ekasya ca muhUtasya sambandhidvASaSTibhAgasya ekaSaSTau saptaSaSTi bhAgeSu ( 86 zeSeSu samAptiM nayati / 1 / dvitIyAM mArgazIrSI pUrNimAM rohiNInakSatram--ekonacatvAriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu 39 31/19 gateSu tathA paJcasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaDviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 560 zeSeSu samApayati, rohiNInakSatrasya pazcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt // 2 // tRtIyAM mArgazIrSI paurNamAsImapi rohiNInakSatram trayodazasumuharteSu, ekasya ca muhUrtasyASTasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzati-saptaSaSTi bhAgeSu 138 gateSu tathA ekatriMzati muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya tripaJcAzati dvASaSTi 62/67 za67 bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTiH bhAgasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu- 31 zeSeSu paripUrayati / 3 / caturthI mArgazIrSI pUrNimAM mRgazironakSatre saptasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya aSTacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptaSTibhAgeSu 748146 62167 gateSu tathA dvAviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya trayodazasu SaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasyaikaviMzatau saptaSaSTi bhAgeSu 221321 zeSeSu samApayati / 4 / paJcamI mArgazIrSI pUrNimAM rohiNI nakSatraM SaDviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyaikaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu 2 2159 gateSu, tathA aSTAdazasu muhUrteSu, ekasya ca Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 56160 candrAlile muhattasya catvAriMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasyASTasu saptaSaSTibhAgeSu, 1800 zeSeSu samApti nayati / 5 / uktA mArgazIrSIpaurNamAsI vaktavyatA, sAmprataM pauSI-paurNamAsI-vaktavyatAmAha'tA posiM NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'posiM NaM' puNima' pauSI pauSamAsabhAvinI khalu pUrNimAM 'kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti, katisaMkhyakAni nakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA pauSIM pUrNimA parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'tiNNi NakkhattA joeMti' trINi nakSatrANi yuJjanti 'taM jahA' tadyathA-tAnImAni--'adA' ArdrA 'puNavvas' punarvasuH 2, 'pusso' puSyaH 3, tatra prathamAM pauSI paurNamAsI punarvasunakSatraM dvicatvAriMzati muharteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcasu dvASaSTibhAgeSu,. ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptasu saptaSaSTibhAgeSu-(42 ) gateSu; tathA-dvayormuhUrttayoH, ekasya ca muhUrtasya SaTpaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptaSaSTibhAgeSu (2061 zeSeSu samApti nayati punavasunakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt 1, dvitIyAM pauSIM paurNamAsI punarvasunakSatram paJcadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAmasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu (15 ) gateSu, tathA-ekonatriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyai kaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (2921 ) zeSeSu samApayati 2, tRtIyAM pauSIM pUrNimAmagre'dhikamAsasyAgamiSyamANatvAdadhikamAsAdarvAktanI paurNamAsImA nakSatraM caturSu muharteSu, ekasya ca muhUrtasya trayodazasu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu (422023) gateSu tathA-dazasu muddhateSu, ekasya ca muhUrtasyASTacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustizati saptaSaSTibhAgeSu (1040 / 24) zeSeSu samApti nayati, ArdrAnakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt 3, punazcAdhikamAsaMbhAvinImaparAM tRtIyAM pauSIM pUrNimAM puSyanakSatraM dazasu muharteSu, ekasya ca muhUrtasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSu sAda 4020 62 / 67 62 / 67 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 277 (1018 // 34) gateSu, tathA--ekonaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya catvAriMzati dvASaSTi 62 / 67 daza67 bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu (1902022) zeSeSu samApayati 3, caturthI pauSIM paurNamAsI punarvasu nakSatram-aSTAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya tripaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (2853 / 47) gateSu, tathA-poDazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyASTasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu (16820) zeSeSu pariNamayati 4, paJcamI pauSI porNamAsI punarvasunakSatraM dvayormuhUrttayoH, ekasya ca muhUrtasya SaDviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptapaSTibhAgeSu (226660) gateSu, tathA--dvicatvAriMzatimuhateSu, ekasya ca muhUrttasya paJcatriMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptasu saptaSaSTi bhAgeSu (422100 ) zeSeSu samApti nayati // 5 // ___gatA pauSI paurNamAsI vaktavyatA, atha mAghI paurNamAsI vaktavyatAmAha-'tA mAhi NaM ityAdi, 'tA' tAvat 'mAhi NaM puNNimaM' mAghIM mAghamAsabhAvinI pUrNimAM 'kaiNakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha-'tA' tAvat mAghIM khalu pUrNimAM 'doNNi NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuGktaH , 'taM jahA' tadyathA-te ime--'assesA mahA ya' azleSA madhA ca / atra--- ca zabdAt kAJcinmAghI pUrNimA pUrvAphAlgunInakSatraM, kAJcicca puSyanakSatramapi yunakti yogaM karotIti vijJeyam / tathAhi--prathamAM mAghI paurNamAsI maghAnakSatram---aSTAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dazasu dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasyASTasu saptaSaSTibhAgeSu .108 (18 ) gateSu, tathA--ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyaikapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (1151 // 51 zeSeSu, samApayati 1, dvitIyAM mAghI paurNamAsImAzleSAnakSatram-ghaTsu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (60 45/21 ..darA67 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 6267 62 / 67 candraprakSaptisUtre gateSu, tathA--aSTasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SoDazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (81696) zeSeSu samAptiM nayati 2, tRtIyAM mAghIM pUrNimA pUrvAphAlgunInakSamekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzati saptaSaSTibhAgeSu (122 // 35) gateSu, tathA--aSTAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyASTatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzati saptaSaSTibhAgeSu (2828)zeSeSu samApayati 3, caturthI mAghI paurNamAsI maghAnakSatraM caturyu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyASTapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (41840) gateSu, tathA-- paJcaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUtasya triSu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaviMzato saptaSaSTibhAgeSu (253 ||19shessessu samApayati 4, paJcamI mAghI paurNamAsI puSyanakSatraM trayoviMzatau muhUrteSu, ekasya ca mUrtasyaikatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (2331 / 61) gateSu, tathA--ghaTsa muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya triMzati dvApaSTibhAgeSu 62 / 67 darA 62 / 67 ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTsu saptaSaSTibhAgeSu (620 6 ) zeSeSu samApayati / 5 / 6267 vyAkhyAtA mAghI paurNamAsI, atha phAlgunI paurNamAsIM vivRNoti--'tAphagguNiM Na' ityAdi 'tA tAvat 'phagguNiM NaM puNNima' phAlgunI phAlgunamAsabhAvinI---khalu pUrNimAM 'kai NakkhattA joeMti'kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha-'tA dunti NakkhattA joeMti'tAvat dve nakSatre yuGktaH, 'taM jahA' tadyathA te ime -'puvvaphagguNI uttaraphagguNIya' pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI c| tatra-prathamA phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunI nakSatraM caturvizatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcadazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya navasu saptaSaSThibhAgeSu (2415 / ) gateSu, tathA-viMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzapti dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTApaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (204658) zeSeSu parisamApayati, uttarA- . 62 / 67 vAha 7 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 / 67 5 6067 candraprAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 pUANamAyAM nakSatrayoganirUpaNam 279 phAlgunI nakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / 1 / dvitIyAM phAlgunI paurNamAsI pUrvAphAlgunI nakSatraM saptaviMzato muhUrteSu, ekasya ca muhUttesya paJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (2050 / 22 ) gateSu, tathA-dvayormuhUrttayoH, ekasya ca muhUrtasyai kAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (211 // 45) zeSeSu samApti nayati / 2 / tRtIyAM phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunInakSatraM saptatriMzatau muhUrteSu,ekasya ca muhUrtasyASTAviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriMzati saptaSaSTi bhaagessu(3728|26) gateSu, tathA saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikatriMzati saptaSaSTi bhAgeSu ( 733.31 ) zeSeSu samApayati / 3 // caturthI phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunInakSatram-ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhartasyaikasmin dvASaSThibhAge, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 111 141) gateSu, tathA-trayastriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaSTau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAdazasu saptapaSTibhAgeSu (3360 / 18, zeSeSu pariNamayati / / paJcamI phAlgunI paurNamAsI pUrvAphAlgunInakSatraM caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTau saptaSaSTibhAgeSu 142662) gateSu, tathA - paJcadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcasu saptaSaSTibhAgeSu ( 157 zeSeSu parisamApayati / 5 / 62 / 67 ___ gatA phAlgunI pUrNimAvaktavyatA, sAmprataM caitrImAha-'tA ceti NaM' ityAdi 'tA ceti NaM' tAvat caitrI caitramAsabhAvinoM khalu 'puNNima' pUrNimAM 'kai NakkhattA' kati nakSatrANi * 'joeMti' yuJjanti candreNa saha saMyujya caitrI pUrNimAM samApayati, bhagavAnAha-'tA' tAvat 'doNi NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuGktaH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA--'hattho cittAya' hastiH citrA ca / tatra--prathamAM caitrI paurNamAsI citrAnakSatraM paJcadazasu muhUrteSu, ekasya ca muha darAda Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 candraprAptisUtre wwwnnnwwwwwwww za67 62 / 67 dA tasya viMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhagasya dazasu saptaSaSTibhAgeSu (15 // 62 / 67 gateSu tathA--caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyaikacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (1449 / 17) zeSeSu samApayati / 1 // dvitIyAM caitrI paurNamAsI hastinakSatram-aSTAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayo viMzatau saptaSaSTibhAgeSu (185122) gateSu, tathAekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaTsu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (116 114) zeSeSu samApti nayati / 2 / tRtIyAM caitrIM paurNamAsI citrAnakSatram--aSTAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzati saptaSaSTibhAgeSu (2833 / 27) gateSu tathA--ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrttasyASTAviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (128149) zeSeSu samApti nayati / 3 / caturthI caitrI paurNamAsI citrAnakSatraM dvayormuitayoH, ekasya ca muhUrtasya SaTsu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (26 150) gateSu, tathA saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptadazasu saptaSaSTibhAgeSu (2755/17) zeSeSu pariNamayati / 4 / paJcamI caitrI paurNamAsI hastinakSatraM paJcasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyaika catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (541163 gateSu, tathA--caturvizatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya triMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturyusaptaSaSTi bhAgeSu (2404) zeSeSu samApayati // 5 // vyAkhyAtA caitrI paurNamAsI, sAmprataM vaizAkhI paurNamAsI vyAravyAtumAha-'tA vesAhiM ' ityAdi, 'tA' tAvat 'vesAhiM NaM puNNima' vaizAkhI vaizAkhamAsabhAvinI pUrNimAM 'kai NavattA 6i7 6 / 67 62 / 67 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manamaptiprakAzikA TIkA prA 0-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 285 joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha--'tA doNNi NakkhattA joeMti' tAvat dve nakSatre yuGktaH' ' taM jahA' tadyathA-te yathA--'sAI visAhA ya' svAtiH, vizAkhA ca / cazabdAt---anurAdhA ca, idamanurAdhAnakSatraM ca vizAkhA nakSatrAt paraM vartate, tasya parasyAM jyeSThAmUlIpUrNimAyAmupAdAnaM kariSyati natveha sUtre sAkSAdupAttam atra tu vizAkhAnakSatrasyaiva prAdhAnyamiti / tatra-prathamAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM SaTtriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya - ekAdazasu saptapaSTibhAgeSu (3625 // 11) gateSu tathA--aSTasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzati dvASaSTibhAgeSu, 2067 ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 8 1) zeSeSu samApti nayati, vizAkhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / 1 / dvitIyAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM navasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaSTau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturvizatau saptaSaSTibhAgeSu (96024) gateSu, tathA--paJcatriMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrta syaikasmin dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (352.41 62 / 67 zeSeSu parisamApayati 5 / tRtIyAM vaizAkhI paurNamAsIm anurAdhAnakSatraM caturSu muhUrteSu, ekasya ca muhUtrtasya aSTatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTatriMzati saptapaSTibhAgechu (438.38) gateSu, tathA-paJcaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatau dvASaSTibhA 6rA67 11151 geSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonatriMzatau saptaSaSTibhAgeSu (2522 / 29) zeSeSu pariNamayati 3 / caturthI vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM trayoviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (23 2011 gateSu tathA ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptaSaSTibhAgeSu (2140 / 17) zeSeSu parisamAptiM nayati / paJcamI vaizAkhI paurNamAsI svAtinakSatram ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuH 2 / 67 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ..... 167 6267 candraprAptisUtre SaSTau saptaSaSTibhAgeSu (114664) gateSu, tathA-triSu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcadaMzasu dvAghaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSu saptaSaSTibhAgeSu (3.11) zeSeSu parisamApayati, svAtinakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt // 5 // ___ tadevamuktaM vaizAkhIpUrNimAprakaraNam , ___ atha jyeSThAmUlI pUrNimAprakaraNaM vivRNoti-tA jeTTAmUliM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jevAmUliM gaM' jyeSThAmUlI vyeSTamAsabhAvinI khalu 'puSNima' pUrNimA 'kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha--'tA' tAvat 'tiNNi NakkhattA joeMti' trINi nakSatrANi yuJjanti, 'taM jahA' tadyathA tAni yathA'aNurAhA' anurAdhA 1, 'jehA' jyeSThA 2, 'mUlo' mUlam 3 tatra--prathamAM jyeSThAmUlI paurNamAsI mUlanakSatraM dvAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya triMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAdazasu saptaSaSTibhAgeSu (122022 gateSu, tathA saptadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya ekatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJca paJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 1731 / 55) zeSeSu parisamApayati 1 // dvitIyAM jyeSThAmUlI jyeSTamAsabhAvinI paurNamAsI jyeSThAnakSatram -- ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrtasya triSu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJcaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (12 gateSu, tathA trayodazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvicatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (13.84)zeSeSu parisamAptiM nayati jyeSThAnakSatrasya paJcadaza muhUrtAtmakatvAt / 2 / tRtIyAM jyeSThAmUlIM paurNamAsI mUlanakSatraM paJcaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (2513397 gateSu, tathAtRtIyAM jyeSThAmUlI paurNamAsI pUrvoktaM mUlanakSatraM caturSa muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ( 4 8) zeSeSu parisamA payati / 3 / caturthI jyeSThAmUlI paurNamAsI jyeSThA nakSatraM caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SoDazasu 6267 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TI prA0 -6 sU1 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 283 dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzati saptapaSTibhAgeSu (141612) gateSu, tathA ekasya muhUrttasya paJcacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadazasu saptaSaSTibhAgeSu (04115) zeSeSu paripUrayati jyeSTAnakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt / 4 / paJcamI jyeSThAmUlI paurNamAsIm--anurAdhAnakSatraM saptadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (173767) gateSu, tathA dvAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya dazasu dvASaSTibhAgeSu zeSeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvayoH saptaSaSTibhAgayoH (123012) zeSayozca paripUrNA karoti / 5 / tadevaM pratipAditA jyeSThAmUlI pUrNimA, sAmpratamASADhI pUrNimAM pratipAdayitumAha-'tA AsADhiM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'AsADhiM NaM puNNimaM' ASADhIm-ASADhamAsabhAvinI pUrNimAM 'kaiNakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? kiyatsaMkhyakAni nakSatrANi candreNa saha bhogaM kRtvA ASADhI pUrNimAM parisamApayantItyarthaH / bhagavAnAha--'tA do NavattA joeMti' tAvat dve nakSatre yuktaH candreNa saha pUrNimAyAM yogaM kuruta iti bhAvaH, 'taMjahA' tadyathA-te dve ime-'puvvA sADhA uttarAsADhA ya' pUrvASADhA, uttarASADhA ceti / tatra-prathamAmASAr3hI paurNamAsI uttarASADhAnakSatram aSTAdazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodazasu saptaSaSTi bhAgeSu (1831.13) gateSu, tathA SaD viMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaD viMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (26...) zeSeSu samApayati, uttarASADhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / 1 / dvitIyAmASADhI paurNamAsoM pUrvASADhAnakSatraM dvAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (22 ) gateSu-tathA-saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya tripaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (71242 zeSeSu ca paripUrNatAM nayati / 2 / tRtIyAmASADhI paurNamAsIm, uttarASADhAnakSatram, eka triMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyASTAcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprekSatisUtre 6za6 gara catvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (31 ) gateSu, tathA -- trayodazasu muhUrteSu, ekasya ca muhartasya trayodazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (13 32) zeSeSu samApti nayati / 3 / caturthI khalu paurNamAsImapi uttarASADhA nakSatraM paJcasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzati saptaSaSTi bhAgeSu ( 52053) gateSu, tathA--ekonacatvAriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdazasu saptaSaSTibhAgeSu (39011)zeSeSu pariNamayAta 4 / paJcamImASADhI paurNamAsI pUrvASADhAnakSatram aSTasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaT paJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTau saptaSaSTi bhAgeSu (81695) gateSu, tathA-ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcasu dvASaSTibhAgeSu, gateSu ekasya ca dvASaSTi bhAgasya ekasmin saptaSaSTibhAge (21-1 gate ca parisamApayati 5 / adhikamAsasambandhinI punastAmeva paJcamImASADhI paurNamAsImuttarASADhAnakSatraM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM svayaM parisamApnuvan tAmapi parisamApayati, adhikamAsikyASADhI paurNamAsI samAptisamakAlamevottarASADhA nakSatraM candreNa saha saMjAtaM yogamAzritya svayamapi samAptimetIti bhAvaH / atra candraprajJaptyAmasmAbhiH pUrNimAsamApakanakSatrANAmatikrAntA bhAgAH zeSA bhAgAzceti : dvayamapi pradarzitam, sUryaprajJaptau tu zeSA eva bhAgA vivakSitA natvatikrAntA bhAgA ityavadheyam ||suu0 1 // // iti paurNamAsI samApakanakSatraprakaraNaM samAptam // pUrva yAni nakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA yAM yAM paurNamAsoM samApayanti tAni pradarzitAni, sAmprataM gatArthamapi viSayaM mandamatiprabodhanArthaM kulAdi yojanAmAha-'tA sAvaDiM NaM' ityAdi / mUlam - tA sAvahi NaM puNNimaM kiM kulaM joei upakulaM joei, kulovakulaM joei ? / tA kulaM vA joei, uvakulaM vA joei, kulovakulaM vA joei / kulaM joemANe dhaNihA pakkhatte jIei, uvakulaM joemANe savaNaNakkhatte joei, kulovakulaM joemANe abhiINakhattaM joei / sAviDhi puNimaM kulaM vA joei, ukkulaM vA joei, kulovakuLe Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 6 sU0 2 . pUrNimAyAM kulopakulAdikam 285 vA joei| kuleNa vA juttA, uvakuleNa vA juttA, kulovakuleNa vA juttA sAviTThI puNNimA juttAti vattavya siyA 1 / tA povaDa NaM puNNimaM kiM kulaM joei, upakulaM joei, kulovakulaM joei ? tA kulaM vA joei, uvakulaM vA joei, kulovakulaM vA joei / kulaM joemANe uttarAvayA Nakkhatte joei upakulaM joemANe puvApoTavayA Nakkhatte joeDa, kulovakulaM joemANe sabhisayA Nakkhatte joei, pohavaI NaM puNNimaM kulaM vA joei, uvaoNla vA joei, kulovakulaM vA joei, kuleNa vA juttA, uvakuleNa vA juttA kulovakuleNa vA juttA, pohavaI puNNimA juttA-ti vattavyaM siyA 2 / tA AsoI NaM puNNimaM vi kulaM joei, ubakulaM joei kulovakulaM joei ? tA kulaM vA joei, uvakulaM vA joNi, no kulovakulaM joei, kulaM joemANe assiNI Nakkhatte joei, uvakulaM joemANe revaI Nakkhatte joei, AsoI NaM puNNi kulaM vA joei, upakulaM vA joeDa, kuleNa vA juttA ucakuleNa vA juttA AsoINaM puNNimA juttA-ti vattavvaM siyA 3 / eeNaM abhilAveNaM jAva posiM puNNimaM, jeTThAmUliM, puNNimaM ca kulovakulaM pi joei, avasesAsu kulovakulA Natthi jAva AsADhI puNimA juttAti vattavvaM siyA / sU0 2 // __chAyA- tAvat dhAviSThI khalu purNimAM kiM kulaM yunakti, upakulaM yunakti,kulopakulaM yunakti ? tAvat kulaM vA yunakti upakulaM vA yutakti kulopakulaM vA yunakti kulaM yuJjat dhaniSTAnakSatraM yukti upakulaM yuJjat zravaNanakSatra yunakti kulopakulaM yuMjat abhiji nnakSatra yunakti zrAviSThIM pUrNimAM kulaM vA yukti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti kuleNa vA yuktA upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA prAviSThI pUrNimA yukteti vaktavyaM syot 1 / tAvat prauSThapadI khalu pUrNimAM kiM kulaM yunakti upakulaM yunakti kulopakulaM yunakti tAvat kulaM vA yunakti upakulaM vA yukti kulopakulaM vA yunakti kulaM yuJjat uttarAproSThapadAnakSatra yukti upakulaM yuJjat pUrvAproSThapadAnakSatra yukti kulopakulaM yuJjata zatabhiSag nakSatra yunakti / prauSThadI khalu purNimA kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti kuleNa vA yuktA upakulena vA yuktA kulopa. kulena vA yuktA pauSThapado parNimA yuktA iti vaktavyaM syAt / 2 tAvat azvinI khalu pUrNimA kiM kulaM yunakti upakulaM yunakti kulopakulaM yunakti / tAvat kulaM vA yunakti upakulaM vA yukti no kulopakulaM yukti / kulaM yuJjat azvinInakSatra yunakti upakulaM yuJjat revatInakSatra yukti / AzvinI skhalu pUrNimA kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakina kuleNa vA yuktA upakulena vA yuktA AzvinI khalu pUrNimA yuktA iti vaktavyaM syAt / / etena abhilApena yAvat pauSIM pUrNimAM jyeSThAmUlI paNirmA ca kulopakulamapi yunakti avazeSAsu kulopakuloni na santi yAvat ASADhI pUrNimA yuktA iti vaktanyaM syAt 12 / 02 / / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre vyAkhyA -- gautamaH pRcchati - 'tA sAvaTThi NaM' iti, 'tA' tAvat 'sAviTThi NaM' zrAviSTha zrAvaNamAsa bhAvinIM khalu 'puNNimaM' pUrNimAM kiM 'kulaM joei' kulaM yunakti, kiM kulasaMjJakaM nakSatraM candreNa saha yogaM kRtvA zrAviSThIM pUrNimAM parisamApayati / evamagre'pi sarvatra yojanA karttavyA, kiM 'uva kulaM joei' upakulaM yunakti, kiM 'kulovakulaM joei' kulopakulaM yunakti ? bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'kulaM vA joei' kulaM vA yunakti, atra 'vA' zabdasya samuccayArthakatvAt kulamapi yunaktItyarthaH, evamagre'pi vijJeyam, 'uvakulaM vA joei' upakulamapi yunakti, 'kulovakulaM vA joe ' kulopakulamapi yunakti, tatra 'kula joemANe' kulaM yuJjat kulasaMjJakaM nakSatraM yogaM kurvannityarthaH 'dhAiNakkhattaM ' dhaniSThAnakSatraM 'joei' yunakti, dhaniSThAnakSatrasyAtra kulasaMjJakatvAt 'uvakulaM joe mANe' upakulaM yuJjat 'savaNaNakkhatte joei' zravaNanakSatraM yunakti, zravaNanakSatrasyAtropakulasaMjJakatvAt, 'kulovakulaM joemANe' kulopakulaM yuJjat 'aNikkhatte' abhijinnakSatraM 'joe ' yunakti abhijinnakSatrasyAtra kulopakulasaMjJakatvAt / abhijinnakSatraM hi tRtIyAyAM zrAviSThayAM paurNamAsyAM kiJcidadhikadvAdazamuhUrteSu zeSeSu - candreNa saha yogaM yunakti tataH zravaNena sahAsya sahacaratvAt svasya ca tRtIya zrAviSThyAH paurNamAsyAH paryantavarttitvAt tadapi tAM parisamApayatIti vivakSayA 'yunakti ityabhihitam / upasaMhAramAha - 'sAvaTThi NaM' ityAdi, 'sAhiM NaM puNNamaM' zrAviSThIM khalu pUrNimAM 'kulaM vA joei, uvakula vA joei, kulovakulaM vA joei' kulaM vA yunakti, upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunkti| tataH kimityAha - 'kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA, kulovakuleNa vA juttA'kulenApi yuktA, upakulenApi yuktA, kulopakulenApi yuktA 'sAviTThI puNNimA' zrAviSThI purNimA 'juttAti vattavyaM siyA' yukteti kulAditrikairyuktA'stIti vaktavyaM vAcyaM syAt | 1 | 'tA' tAvat 'poDavara NaM puNNamaM' proSThapadI bhAdrapadIM bhAdrapada mAsabhAvinIM khalu pUrNimAM 'kiM kulaM joei, uvakula joei, kulovakulaM joei' kiM kulaM yunakti, upakulaM yunakti, kulopakulaM yunakti ? bhagavAnAha--'tA' tAvat 'kula vA jIei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joei ' kulamapi yunakti, upakulamapi yunakti, kulopakulamapi yunakti / tatra kulaM joemANe' kulaM yuJjat, yadA kulasaMjJakaM nakSatramaMtra pUrNimAyAM yogaM karoti tadA 'uttarApoTThavayANakkhatte' uttarAproSThapadAnakSatraM 'joei' yunakti yogaM karoti, 'uvakulaM joemANe' upakulaM yuJjat 'puvvApoTThavayA Nakkhatte' pUrvAproSThapadAnakSatraM 'joei' yunakti, 'kulovakulaM joemANe' kulopakulaM yuJjat 'sayabhi sayA Nakkhatte joei' zatabhiSag nakSatraM yunakti, ataeva 'povaI NaM puSNimaM' proSThapadIM khalu pUrNimAM 'kulaM vA joei, uvakulaM vA joei, kulovakulaM vA joei' kulaM vA yunakti, upakulaM vA yunakti, kulopakulaM vA yunakti, bhAdrapadapUrNimAyAm uttarApropadA pUrvAproSThapadA zatabhiSagnakSatrANAmeva kulAdi saMjJakatvAt / evamadhikRtyaiva prauSThapadI pUrNimA 'kuleNa vA juttA, uvakuleNa vA juttA. kulovakkuleNa vA juttA' kulenApi yuktA, upakulenApi yuktA, kulopakulenApi yuktA 'povaI 286 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0 6 sU02 pUrNimAyAM kulopakulArdimam 287 - puNNimA' prauSThapadI pUrNimA 'juttatti' yukteti 'vattadhvaM siyA' vaktavyaM syAt ziSyebhyaH kathanIyaM syAditi / 2 / 'AsoIM NaM puSNimaM' AzvinI AzvinamAsabhAvinIM khalu pUrNimAM 'kiM kulaM joei uvakulaM joei, kulovakulaM joei' kiM kulaM yunakti, upakulaM yunakti, kulopakulaM yunakti ? bhagavAnAha -- 'kulaM vA joei uvakulaM vA joei' kulamapi yunakti, upakulamapi yunakti kintu 'no kulovakulaM joei' no-- naiva kulopakulaM yunakti, atra kulopakulayordvayoreva candreNa sahayoga sadbhAvAt kulatvena upakulattvena kiM kiM nakSatra varttate ? ityAha- 'kulaM joemANe' kulaM yuJjat atra yadi kulanakSatraM yogaM karoti tadetyarthaH ' arisaNINakkhatte joei' azvinI nakSatraM yunaki yogaM karoti, tathA 'ubakulaM joemANe ' upakulaM yuJjat, yadi upakulanakSatraM yogaM karoti tadA 'revaI Nakkhatte' revatI nakSatraM ' joei' yunakti candreNa saha yogaM karoti, ataeva kathyate 'AsoI NaM puNNamaM' AzvinIM khalu pUrNimAM 'kulaM vA joei uvakulaM vA joei' kulamapi yunakti upakulamapi yunakti, bA zabdaH sarvatra samuccayArthakaH / eSA pUrNimA anenaiva kAraNena 'kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA' kulenApi yuktA upakulenApi yuktA bhUtvA 'AsoINaM puSNimA' AzvinI khalu pUrNimA 'juttAti' yukteti 'vattavvaM siyA' vaktavyaM syAt kathanIyaM bhavet 3 / athAgre'tidezenAha - ' evaM ' ityAdi ' evaM ' evam anayA rItyA 'eeNaM' etena pUrvoktena pUrvapradarzitaprakAreNa 'abhilAveNaM' abhilAvena sUtraracanArUpeNa 'jAva' yAvat 'posiM puNNamaM jeTThAmUliM puNNamaM ca ' pauSa pUrNimAM jyeSThAmUlIM jyeSThamAsabhAvinIM pUrNimAM ca ' kulovakulaMpi joei' kulopakulamapi yunakti, pauSyAM pUrNimAyAM kulopakulamArdrAnakSatram jyeSThAmUlyAM pUrNimAyAM ca kulopakulamanurAdhAnakSatramiti vijJeyam / tatra pauSa pUrNimAyAM kulaM puSyanakSatram, upakulaM punarvasunakSatramasti, tathA jyeSThAmUlyAM pUrNimAyAmiti jyeSThamAsabhAvinyAM pUrNimAyAM kulaM mUlanakSatram upakulaM jyeSThAnakSatraM bhavatIti kulAdIni trINyapi nakSatrANi candreNa saha yathAyogaM yogaM kurvantIti, 'avasesAsu' avazeSAsu pUrvapradarzitAtiriktAsu pUrNimAsu 'kulovakulA natthi' kulopakulAni na santi, tAsu kulAni upakulAni caiva candreNa saha yogaM kurvanti na tu kulopakulAnIti bhAvaH / kiyatparyantamityAha - 'jAva' ityAdi, 'jAva AsAThI puNNamA juttAti vattavvaM siyA' yAvat-ASADhI pUrNimA vaktavyaM syAt ityetatparyantaM pUrvapradarzitasUtrAlApakaprakAreNa jJAtavyam / AlApakAzca svayamUhanIyAH kasyAM pUrNimAyAM kiM kulaM kimupakulamiti pradarzyate - zrAviSTIta Arabhya AzvinI pUrNimAparyantaM tisraH pUrNimAstu pUrvasUtre eva pradarzitAH pauSI - uyeSTA mUlIti pUrNimAdvayaM tu parvaM vyAkhyAyAM pradarzitam / zeSAstathAhi-- kArttikyAM pUrNimAyAM kRtikAnakSatraM kulaM bharaNI nakSatramupakulam 4 / mArgazIrSa pUrNimAyAM mRgazIrSanakSatraM kulaM rohiNInakSatramupakulam 5 / pauSI pUrva pradarzitA kulA ditrayayogayukteti pUrva draSTavyam 6 / mAghI pUrNimAyAM maghAnakSatraM kulam, azleSAnakSatramupakulam " Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 candraprazaktirale mAsAH kulam x x x 7) phalgunapUrNimAyAm uttarAphAlgunI nakSatraM kulaM, pUrvAphAlgunI nakSatramupakulam 8 / caitrI pUrNimAyAM citrAnakSatraM kulaM, hastanakSatramupakulam 9 / vaizAkhI pUrNimAyAM vizAkhAnakSatraM kulaM, svAtinakSatramupakupam 10 jyeSThapUrNimA kulAditrayayukteti pUrva pradarzitA 11 // ASADhI pUrNimAyAmuttarASADhAnakSatraM kulaM, pUrvASADhA copakulam 11 / iti dvAdaza pUrNimA prakaraNam ||suu02|| ___ kulAdinakSatrajJAnArtha koSTakam mAsa saM. upakulam kulopakulam zrAvaNa pUrNimAyAm dhaniSThA zravaNaH abhijit bhAdrapadapUrNimAyAm uttarAbhAdrapadaH pUrvAbhAdrapadaH zatabhiSaka azvinapUrNimAyAm azvinI revatI kArtikapUrNimAyAm kRttikA bharaNI mArgazIrSapUrNimAyAm mRgaziraH rohiNI pauSapUrNimAyAm puSyam punarvasuH mAghapUrNimAyAm maghA azleSA phAlgunapUrNimAyAm uttarA phAlgunI pUrvAphAlgunI caitrapUrNimAyAm citrA hastaH vaizAkha pUrNimAyAm vizAkhA svAtiH jyeSThapUrNimAyAm mUlam jyeSThA anurAdhA 12 ASAr3hapUrNimAyAm uttarASADhA - pUrvASADhA x abhijita Arabhya UttarASADhA paryantamaSTAviMzatinakSatrANAM muhUrttasaMkalanA koSThakam / nakSatra nakSatra nAmAni muhUrtabhoga sakalita nakSatra nakSatra nAmAni muhUrtabhoga sakalita saMkhyA. pramANa muhartAH saMkhyA pramANa muhUrtAH / 1] abhijit / 9-27 9-27 / 10 kRttikA / 30) 264-,, zravaNaH 30 39-27 rohiNI 45] 309-, dhaniSThA 69-, mRgaziraH 339-,, zatabhiSak 15 13 AdroM 354-,, pUrvAbhAdrapadA punarvasuH 399-,, uttarAbhAdrapadA 45 159-, 15 puSyaH 429-,, revatI 189-,, azleSA azvinI 219-, maghA bharaNI 234-, 18| pUrvAphAlguno| 30 504-, a smo s w ovo o ar x x x x 11 84-, 114-, 30 sw von 0m MMY 35.5 0 15 444 " 474-" 3 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaziprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU01 amAvasyA yogakArI kulAdinakSatram 229 uttarA phAlguNI hastaH citrA svAtiH vizAkhA 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 anurAdhA jyeSThA mUlA pUrvASADhA uttarASADhA 45 30 30 15 45 30 30 30 45 549-,, 579-,, 609--,, 624-,, 669-,, 6 99-1, 714-,, 744 -,, 774 -,, 8.19-,, iti dvAdaza pUrNimAyogakAri kulAdi nakSatraprakaraNaM samAptam tadevaM pUrNimAyogakAri kulAdi nakSatravaktavyatA pratipAditA sAmpratamamAvAsyA yogakArI kulAdi nakSatravaktavyatAmAha ' dubAlasa amAvAsAo' ityAdi / / mUlam - duvAlasa amAvAsAo paNNattAo taM jahA- sAviTThIpoTThavai jAva AsADhI' tA sAviTThi NaM amAvAsa kai NakkhattA joeMti ? tA dunni NakkhattA joeMti, taM jahA - asessA mahA ya 1 / evaM eeNaM abhilAveNaM NeyavvaM-tA povaI do NakkhattA joti taM jahA - - puvvAphagguNI uttarAfagguNI ya 2 / AsoI do hattho cittA ya 3 / kattiIM do, taM jahA - sAI visAhA ya 4 / maggasiriM tiSNi, taM jahA aNurAhA, jeTThAmUloya 5 posiM do, taM jahA - puvvAsADhA uttarAsADhA 6 mAhiM tiNNi, taM jahA - abhII savaNo vaNiTThA ya 7 / phagguNiM tiSNi taM jahA -sayabhisayA putrapovayA uttarapoTThavayAya 8 / cetti tiSNi, taM jahA - uttarabhaddAvayA, revaI, assiNI ya 9 / vesAhiM do, taM jahA - bharaNI kattiyA ya 10 / jeTThAmUliM do, taM jahA - rohiNI mamgasiraM ca 11 / tA AsADhiM NaM amAvAsa kai NakkhattA joeMti ? tA tiSNi NakkhattA joti, taM jahA - addA, puNaccasa, pusso ya 12 / tA sAviTThi NaM amAvAsaM kiM kulaM joei ? uvakula joei ? kulovakulaM joei ? kulaM vA joei, uvakulaM vA joei no labbhai kulovakula / kulaM joemANe mahANakkhace joei, uvakulaM vA jo emANe asalesA makkhatte joei kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA sAviTThI amAvAsA juttA- ti vattavvaM siyA / evaM NeyavvaM NavaraM maggasirAe, mAhIe phagguNIe, 37 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 candraprazaptisUtre AsADhIe ya amAvAsAe kulovakulaM bhANiyavvaM' sesAsu kulovakulaM Natthi ||suu0 3 // "caMdapannattIe dasamassa pAhuDassa chaTuM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-6 // chAyA dvAdaza amAvAsyAH prajJaptAH, tadyathA--zrAviSThI. prauSThapadI 2, yAvat ASADhI 12 / tAvat zrAviSThI khalu amAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti, tAvat dve nakSatre yuGktaH tadyathA-apleSA maghA ca 5 evam etena abhilApena jJAtavyam-tAvat prauSThapadI dve nakSatre yuktaH tadyathA-pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI ca 2 / AzvinI dve tadyathA hastaH citrA ca 3 / kArtikI dve. tadyathA-svAtiH vizAkhA ca 4 mArgazIrSIm trINi, tadyathA-anurAdhA, jyeSThAmUlaM ca 5 / pauSIM dve,tadyathA-pUrvASADhA uttarASADhA ca 6 / mAdhIm trINi, tadyathA-abhijit zravaNaH dhaniSThA ca 7 pholgunoM trINi tadyathA-zatabhiSaka pUrva prauSThapadA uttaraprauSThapadA ca, 8 caitrIM trINi tadyathA--uttarAbhAdrapadA, revatI, azvinI ca 9 // vaizAkhI dve tadyathA-bharaNI kRttikA ca 10 / jyeSThAmUlI dve tadyathA-rohiNI mRgazirazca 19 // tAvat ASADhoM khalu amAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti ? tAvat trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA-ArdrA, punarvasuH, puSyazca 12 // tAvat zrAvaSThI khalu amAvAsyAM kiM kulaM yunakti ? upakulaM yunakti ? kulopakulaM yunakti ? kulaM vA yunakti, upakulaM vA yunakti, no labhate kulopakulam kulaM yuJjat maghAnakSatraM yunakti, upakulaM vA yuJjat azleSA nakSatraM yunakti, kulena vA yuktA upakulena vA yuktA zrAviSThI amAvAsyA yuktA iti vaktavyaM syAt / evaM jJAtavyaM, navaraM mArgazIrSyA, mAdhyAM phAlgunyAm ASADhyAM ca amAvAsyAyAM kulopakulaM bhaNitavyam zeSAsu kulopakulaM nAsti sU0 3 // ||iti candraprajJaptisUtre dazamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-6 // ___ vyAkhyA- 'duvAlasa' iti 'duvAlasa amAvAsA paNNattA' dvAdaza amAvAsyAH prajJaptAH, 'taMjahA' tadyathA-tA yathA--'sAviTThI' zrAviSThI zrAviSThA aparaparyAyA dhaniSThA, tayA samApyamAno mAsaH zrAviSThaH zrAvaNaH, zrAvaNamAsabhAvinI amAvasyA zrAviSThIti 1 / 'poTThavaI' proSThapadI proSThapadA uttarabhAdrapadA, proSThapadAnakSatreNa samApyamAno mAsaH proSThapadaH, bhAdrapadamAsaH, tatra bhAvinI amAvAsyA prauSThapadI kathyate 2 / 'jAva AsADhI' yAvat ASADhI uttarASADhAnakSatreNa samApyamAnA''SADhamAsabhAvinI amAvAsyA ASADhI 12 / atra yAvatpadena-AzvinI 3, kArtikI 4, mArgazIrSI 5, pauSI 6, mAghI 7, phAlgunI 8, caitrI 9, vaizAkhI 10, jyeSThAmUlI 11, iti pAThasya saMgrahaH / tatra azvinInakSatrasamApyamAnA''zvinamAsabhAvinI amAvAsyA AzvinI 3, kRttikAnakSatrasamApyamAna kArttikamAsabhAvinI amAvAsyA kArtikI 4, mRgazironakSatra samApyamAnamArgazIrSamAsabhAvinI amAvAsyA mArgazIrSI 5, puSyanakSatrasamApyamAna pauSamAsabhAvinI amAvAsyA pauSI 6, maghAnakSatrasamApyamAna mAghamAsabhAvinI amAvAsyA mAghI 7, uttarA phAlgunInakSatrasamApyamAnaphAlgunamAsabhAvinI amAvAsyA phAlgunI 8, citrA nakSatrasamApyamAna caitramAsabhAvinI amAvAsyA caitrI 9, vizAkhA nakSatrasamApyamAna vaizAkhamAsabhAvinI amAvAsyA vaizAkhI 10 mUlanakSatra samApyamAna jyeSThamAsabhAvinI amAvAsyA jyeSThAmUlI 11 / iti Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA.10prA. prA. 6 sU01 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 231 dvAdazAmAvAsyAnAmAni / athA yogakArakanakSatrasaMkhyApUrvakaM kulAdi pradarzayati--'tA sAviDhi NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'sAvihiM gaM' zrAviSThI zravaNamAsabhAvinI khalu 'amAvAsaM amAvAsyAM 'kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? 'tA' tAvat 'doNNi NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuktaH, 'taMjahA' tadyathA-'assesA mahA ya' azleSA maghA ca, ete dve nakSatre zrAviSThImamAvAsyAM candreNa saha yogaM kRtvA parisamApayata iti bhAvaH / ____ ayamAzayaH--yadiha vyavahAranayamatena paurNamAsyAM yannakSatraM bhavati tasmAdArabhya pazcAnupUrvyA prAyaH paJcadaza nakSatramamAvAsyAyAM bhavati / tathA-amAvAsyAyAM yannakSatraM bhavati tata Arabhya parataH pUrvAnupUrvyA prAyaH paJcadazaM nakSatraM pUrNimAyAM bhavatIti sAmAnyato niyamo vartate / etanniyamAt zrAviSThayAM pUrNimAyAM kila zravaNo dhaniSThA vA proktA tato'syAM zrAviSThyAmamAvAsyAyAm-azleSA maghA vA prAyo bhavatyeva / loke ca tithi gaNitAnusAreNa vyatItAyAmamAvAsyAyAM, vartamAnAyAmapi ca pratipadi, dvayormadhye yasminnahorAtre sUryodaye prathamato'mAvAsyA bhavet sa sakalo'pyahorAtraH amAvAsyeti vyavahiyate, tatrAmAvAsyAyAH sUryodayavyApinItvAt tata evaM vyavahArato'mAvAsyAyAM maghAnakSatraM prApyate iti na kazciddoSaH / nizcayanayamatena tu zrAviSThImimAmamAvAsyAM vakSyamANAni trINi nakSatrANi parisamApayanti, tathAhi--punarvasuH puSyaH, azleSA ceti / kathamevamAyAtIti-amAvAsyAyAM candreNa saha nakSatrayogaparijJAnArtha karaNamAzritya tatprakriyA pradarzyate tatra karaNaM tu prAguktameva, atha ko'pi pRcchati yugasyAdau prathamAM zrAviSThImamAvAsyAM kiM nakSatraM candreNa saha yogaM yuJjat sat parisamApayatIti / tatra pUrvapradarzito'vadhAryarAziH-SaTSaSTirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTi bhAgaH (66 ) iyatpramANaH sthApyate sthApayitvA ca prathamAmamAvAsyAyAH pRSThatvAdekena guNyate 51 ekena guNane sa eva rAzirAyAtIti tAvAnevAvadhAryarAziH-(66 ) jAtaH tata etasmAdrAzeH punarvasunakSatrasya zodhanakaM zodhyate, tacca zodhanakam-dvAviMzatirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya pada catvAriMzad dvASaSTi bhAgAH- (2236) ityevaM pramANakam / tatra pUrvaSaTSaSTi muhUrtebhyo dvAviMzati muhUrtAH zodhitAH zeSAzcatuzcatvAriMzat 44, tato dvASaSTi bhAgazodhanArtha tasmAccatuzcatvAriMzadrAzerekaM rUpaM niSkAsya tasya dvASaSTi bhAgAH kriyante, tata eSu dvASaSTibhAgeSu ye paJca dvA SaSTibhagAH santi te prakSipyante jAtAH saptaSaSTiH 67, pUrvorAzi stricatvAriMzajAtaH 43, tataH saptaSaSTi bhAgebhyaH punarvasu zodhanakasthitaH SaT catvAriMzadrAziH 46, zodhyate, tiSThanti zeSA ekaviMzatiH 21, tata eka rUpa niSkAsanAnantaraM sthitebhyastricatvAriMzataH 43, muhUrtebhyastriMzanmuhUrtAH Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mommonwwwwwwma 67 21 1 232 candraprakSaptisUtre 30, puSyasya zodhyante sthitAH zeSAstrayodaza muhUrtAH 13 / tathA--avadhAryarAze rUparitanazcakaH saptaSaSTi bhAgaH / evamavasthita eveti samAgatAstrayodazamuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatiSiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikaH saptaSaSTibhAgaH (13.16) iti / azleSA nakSatraM cApArdhakSetramiti paJcadazamuhUrtAtmakaM, tatastrayodazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatau dvASaSTibhAgeSu gateSu, tathA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekasmin saptaSaSTibhAge (13 21 gate sati, tathA--ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi mAgasya SaTpaSTau saptaSaSTibhAgeSu (14068) zeSeSu prathamA zrAviSThyamAvAsyA samAptimupagacchatIti / vakSyati cAgre 'tA eesiM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ? sA asilesAhiM, asilesANaM ekko muhutto, cattAlIsaM vAvahi bhAgA muhuttassa, bAvadvibhArga ca sattaTTihA chettA chAvaTThI cuNNiyA bhAgA sesA" iti / chAyA-tAvat eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ?, tAvat azleSayA, azleSA khalu eko muhUrtaH, catvAriMzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaTSaSTi cUrNikAbhAgAH (1999) zeSAH, iti prathamA zrAviSThI amAvAsyA 1 atha dvitIyA zrAviSThyamAvAsyA cintyate--iyaM dvitIyA zrAviSThyamAvAsyA yugAdita Arabhya trayodazIti pUrvokto dhruvarAzi:-(66.1 1) trayodazabhirguNyate tataH prathamaM SaTSaSTirmuistriyodazabhirguNitA jAtA aSTapaJcAzadadhikASTazatasaMkhyakAH (858) muhartAH, tataH paJca dvASaSTibhAgAtrayodazabhirguNitA jAtAH paJcaSaSTiSiSTibhAgAH 12, tata ekaH saptaSaSTibhAgatrayodazabhirgu Nitastato jAtA strayodaza saptaSaSTibhAgAH 13, iti tatsthApanA-858- 12)|ttH "cattAri ya bAyAlA sojhA aha uttarAsADhA" iti atraiva karaNagAthAgata paJcamagAthA vacanAt prathamazodhanakagataidvicatvAriMzadadhikaizcatuH zata saMkhyakaiH (442) muhUrtaH, SaT catvAriMzatA da 62/67 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU01 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 233 dvASaSTi bhAgaizca-16) punarvasuta ArabhyottarASADhA paryantAni nakSatrANi zodhyante yathA 858-65-13 zodhya saMkhyA 442-46-0 zodhaka saMkhyA sthitAni zeSANi SoDazottarANi catvAri zatAni, ekasya 416-19-13 zodhanaphalam ca muhUrtasya ekonaviMzatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodaza saptaSaSTibhAgA ( 416 ) / tata etasmAd rAzeH--navatyadhikazatatraya (399) saMkhyakA muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSiSTibhAgAH (13) ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTi saptaSaSTibhAgAH 16) iti (39936/67 samudito rAzirupariSTharAzeH zodhyate, tathAhi-pUrva SoDazottara catuHzata (416) rAzeH navanavatyadhikatrizata (399) rAziH zodhitaH, labdhAH zeSAH saptadaza muhUrtAH 17), agre uparitanA dvASaSTibhAgA ekonaviMzatiH (19) etebhyo nyUnatvena caturvizatirna zodhyate tataH zodhanArtha saptadazamuhUrtebhya eka muhUrta niSkAsyAsya dvASaSTibhAgAH kriyante, ete dvASaSTibhAgAH ekonaviMzatau dvASaSTibhAgarAzau kSipyante tato jAtA dvASaSTi bhAgAH ekAzItiH(81)zodhana yogyA tata etasmAd rAzezcaturvizatiH zodhyate, sthitA pazcAt saptapaJcAzat(57), asmAdekaM rUpaM niSkAsya saptaSaSTibhAgAH kriyante, ete saptaSaSTi bhAgAstrayodazasu saptaSaSTibhAgeSu kSipyante jAtA azItiH(80), ebhyaH SaT SaSTi saptaSaSTibhAgAH zobhyante, sthitAH pazcAt caturdaza (14) ityAgatAH puSyanakSatrasyAtikrAntA bhAgA-SoDaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya SaTpaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTi bhAgAH (16-) triMzanmuhUrtAtmakasya puSyanakSatrasyaitAvatparimiteSu bhAgeSvatikrAnteSu dvitIyA zrAviSThI amAvasyA parisamAptimetIti / 2 / atha tRtIyA zrAvaSTyamAvAsyA vicAryate-tatra sA yugasyAdita Arabhya paJcaviMzatitameti dhruvarAziH (66 ) paJcaviMzatyA guNyate jAtAni paJcAzadadhikAni SoDazazatAni (1650) muhUrtAnAM bhavanti, tathA ekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatyadhikamekaM zataM dvASaSTibhAgAH (125) ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 25 / tathAhi--(1650 125/25 ) iti / tatra dvicatvAriMzadadhikacatuHzatamuhUrtAH (442) ekasya ca muhUrtasya SaT Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 candraprAptisUtre catvAriMzad (46) dvASaSTibhAgAH-(44266) etat punarvasu prabhRtyuttarASADhAparyantaM prathamaM zodhanakaM pUrvoktAt amAvAsyA saMkhyA guNitadhruvarAzeH (1650-12525 etAvatparimitAt zodhyate, zodhite ca sthitAni pazcAt muhUrtebhyaH aSTottarANi dvAdazazatAni (1208) muhUrtAnAm , tataH paMcaviMzatyuttaraikazatasaMkhyakebhyo dvASaSTibhAgebhyaH SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAganAM zodhane sthitAH pazcAt ekonAzItiH (79) dvASASTibhAgAH paJcaviMzatiH (25) saptaSaSTibhAgAzca yathA pUrvaM tathaiva sthitAH, tathAhi sthApanA (1208-7025) / tata etasmAd rAzeH ekonaviMzatyadhikASTazatamuhUrtAH (819) ekasya muhUrtasya caturvi 'zatiSiSTibhAgAH (63. ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTiH (68) saptaSaSTibhAgAH (819-24.66) etatparimita eko nakSatraparyAyaH zodhyate tataH sthitA pazcAt-navAzItyadhikatriMzatamuhUrtAH (389) ekasya ca muhUrtasya catuSpaJcAzad (54) dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ghaDaviMzatiH (26) saptaSaSTibhAgAH (389-tataH punarnavottarazatatrayamuhUrtAH (309), ekasya ca muhUrtasya caturvizatiSiSTibhAgAH (24), ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH 66 saptaSaSTi bhAgAH, (309-2066 etatparimitaM karaNagAthA saptamASTamoktAnAm abhijita Arabhya rohiNikA payantAnAM nakSatrANAM zodhanakaM zodhyate, sthitAH pazcAt-azItirmuhartAH (80) ekasya ca muhUrtasya ekonatriMzada (29) dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatiH (27) saptaSaSTibhAgAH(80--- tata striMzanmuhartA asmAdrAzermugazirasaH zodhyante, sthitAH pazcAt paJcAzanmuhUrtAH (50) panarasmAdrAzeH paJcadazamuhUrtA ArdrAyAH zodhyante sthitAH pazcAt paJcatriMzat (35) muhUrtAH / tataH paJcacatvAriMzanmuhartAtmakasya punarvasu nakSatrasya paJcatriMzatimuhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekonatriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgeSu (352020) gateSu tRtIyA zrAviSThadhamAvAsyA parisamAptimeti / 3 / 2927 daza67 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU01 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 235 evaM caturthI zrAviSThImamAvAsyAM paJcadazamuhUrtAtmakamazleSAnakSatramekasya muhUrttasya saptasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ( parisamApayati / / ___ paJcamI zrAviSThImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM puSyanakSatraM triSu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dvicatvAriMzatidvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (3---) gateSu parisamApayati / 5 / / atha prauSThapadIprabhRtyamAvAsyAviSaye prAha -'evaM' ityAdi, 'evaM' evam anayA rItyA 'eeNaM' etena anantaroktena 'abhilAveNaM' abhilApena AlApakaprakAreNa agre prauSThapadI prabhRtyamAvAsyAviSaye 'NeyavvaM' netavyaM jJAtavyam , tathAhi-povaI' ityAdi, 'poTravarDa, proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinImamAvAsyAM 'do NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuktaH yogaM kRtvA parisamApayataH, 'taMjahA' tadyathA te dve yathA--pubbAphagguNI uttarAphagguNI ya' pUrvAphAlgunoM uttarAphAlgunI ca / idaM tu vyavahArataH kathyate, vastutastu trINi nakSatrANi proSThapadImamAvasyAM parisamApayanti, satra tRtIyAyAH paJcamyAzca proSThapadyamAvAsyAyAH parisamApakatvAt / tathAhi--prathamAM proSThapadImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarAphAlgunI nakSatraM caturSu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaDviMzatau dvASaSTi bhAgeSu gateSu, tathA ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvayoH saptaSaSTi bhAgayoH (4-1-gatayoH satoH samApayati / 1 // dvitIyAM proSThapadImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvAphAlgunInakSatraM saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekaSaSThI dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadazasu saptaSaSTi bhAgeSu (4769) vyatikrAnteSu parisamApayati / 2 / tRtIyAM proSThapadImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM maghAnakSatram ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya catustriMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (11-3428) paripriteSu samApti nayati / 3 / caturthI proSThapadImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvAphAlgunI nakSatramekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dvAdazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvicatvAriMzati saptaSTi bhAgeSu(21 1943) gateSu parisamApayati / 4 / paJcamI reSTha 262 6267 62 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre padImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM maghAnakSatraM caturvi zatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya saptacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcAzati saptaSaSTi bhAgeSu ( 2468 / 66 vyatIteSu paripUrayati / 5 / 47/45 athAzvinI mamAvAsyAM pradarzayati- 'AsoI' ityAdi, 'AsoI do' AzvinIm Azvi namAsa bhAvinImamAvAsyAM dve nakSatre tadyathA ' hattho cittA ya' hastazcitrA ceti nakSatradvayaM yunakti yogaM kRtvA samApayati / idamapi vyavahArata eva kathyate, nizcayatastu tRtIyamuttarAphAlgunI nakSatrameyAzvinImamAvAsyAM parisamApayatIti / tatra prathamAmAzvinImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM hastanakSatraM paJcaviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya ekatriMzati dvASaSThibhAgeSu, ekasya ca 31 / 3 dvASaSTibhAgasya triSu saptaSaSThibhAgeSu ( 25- ) gateSu 1, tathA dvitIyAmAzvinImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakamuttarAphAlgunInakSatraM catuzcatvAriMzati muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya caturSu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptaSaSTibhAgeSu (44 - 62 / 67 4 62 236 16 67 ( ) vyatikrAnteSu 2, tathA tRtIyAmAzvinomamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM tadevottarAphAlgunInakSatraM saptadazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, 39 / 29 ekasya dvASaSTibhAgasya ekonatriMzati saptaSaSTibhAgeSu (17- samApteSu 3, tathA 62 / 67 caturthImAzvinImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM hastanakSatraM dvAdazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya saptadazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptaSaSThibhAgeSu (12 -- 17 62 43 ) vyatikrAnteSu 4 tathA paJcamImAzvinImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakamuttarAphAlgunInakSatraM triMzatimuhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya dvipaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASa 67 52/54 STibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (30-62 / 67 ) cAtikrAnteSu parisamApayati ||5|| abhra kArtikrImamAvAsyAM pradarzayati - 'kattiI' ityAdi, 'katti ' korttikIM kArttikamAsabhAvinImamAvAsyAM do 'taM jahA ' dve nakSatre tavathA - 'sAI visAhA ya' svAtirvizAkhA ca ete dve nakSatre yuGktaH yogaM kuruta: / atrApIdaM vyavahAranayena proktam, nizcayanayena tu tRtIyaM citrA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU03 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 237 nakSatramapImAM kArtikImamAvAsyAM parisamApayati / tatra prathamAM kArtikImamAvAsyAM paJcacatvAriMzamuhUrttAtmakaM vizAkhA nakSatraM SoDazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaT triMzati dvASaSTi bhAgeSu, 36 / 4 22 / 19 44/30 ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSu saptaSaSTibhAgeSu (16. 6/67) gateSu 1, tathA dvitIyAM kArttikImamAvAsyAM paJcadazamuhUrttAtmakaM svAtinakSatraM paJcasu muhartteSu, ekasya ca muhUrttasya dvAviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgeSu ( 5 - -) vyatIteSu 2, tathA '62 / 61 tRtIyAM kArttikImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM citrAnakSatram - aSTasu muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya catuzcatvAriMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triMzati saptaSaSTibhAgeSu (8- :) 62 / 67 paripUriteSu 3, tathA caturthI kArttikImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM vizAkhA nakSatraM trayodazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya dvAviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu ( 1322/44 ) samApteSu 4, tathA paJcamIM kArtikImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM citrAnakSatram ekaviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya saptapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptaSaSTi bhAgeSu (21 gateSu ca samApayati ||5|| 57/57 62 / 67 atha mArgazIrSImamAvAsyAM vivRNoti - ' maggasiriM' ityAdi, 'maggasiri' mArgazISa mArgazIrSamAsa bhAvinImamAvAsyAM 'tiSNi' trINi nakSatrANi yuJjanti 'taM jahA ' tadyathA - 'aNurAhA, jeTThA, mUloya' anurAdhA, jyeSThA, mUlaM ca / atra vyavahAranayena imAni pUrvo trINi nakSatrANi mArgazISamamAvAsyAM parisamApayanti, kintu nizcayanayamatena tu imAni vakSyamANAni trINi nakSatrANi samApayanti, tathAhi - vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA ceti / tatra prathamAM mArgazIdhAmamAvAsyAM paJcadazamuhUrttAtmakaM jyeSThAnakSatraM saptasu muhUrttaSu, ekasya ca muhUrttasya ekacatvA 41 / 5 riMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya, paJcasu saptaSaSTibhAgeSu (7 gateSu parisamApayati 1, dvitIyAM mArgazIrSI mamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmaka manurAdhA nakSatram - ekAdazasu muhUrttaSu, ekasya ca muhUrttasya caturdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya 62 / 67 14 / 18 aSTAdazasu saptaSaSTibhAgaSu (11 - ) paripUrNeSu 2, tathA tRtIyAM mArgazIrSImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM vizAkhAnakSatram - ekonatriMzati muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya 62 / 67 35 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 / 67 45 19 6rAda 238 candraprazaptisUtre ekonapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekatriMzati saptaSaSTibhAgeSu (2943626) pUrNatAM prApteSu 3, tathA caturthI mArgazIrSImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakamanurAdhAnakSatraM caturvizatau muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya saptaviMzatA dvASaSTibhAgeSu ca, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (24241) vyatoteSu 4, tathA paJcamI mArgazIrSImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM vizAkhAnakSatraM tricatvAriMzati muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya sambandhino dvASaSTibhAgasya aSTapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ca (43.17) paripUrNeSu parisamAyati // 5 // atha pauSImamAvAsyAmAha-posiM' ityAdi, 'posiM' pauSI pauSamAsabhAvinImamAvAsyAM 'do' dve nakSatre 'taM jahA' tadyathA-'puvvAsADhAuttarAsADhA ya' pUrvASADhA uttarASADhA ceti / idamapivyavahArata eva poktaM nizcayatastu tRtIyaM mUlanakSatramapi pauSImamAvAsyAM parisamApayati / tatra prathamAM poSImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvASADhAnakSatram-aSTAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTsu saptaSaSTibhAgeSu, (28-06 / 19 gateSu, tathA dvitIyAM pauSImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvASADhAnakSatraM dvayormuhUrtAyorgatayoH satoH ekasya ca muhUttasya ekonaviMzatau dvASaSThibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonaviMzatau saptaSaSTi bhAgeSu (2 1919 ) vyatIteSu 2, tathA tRtIyAmabhivardhitamAsabhAvinImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarASADhAnakSatram-ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekonaSaSTau dvASaSTibhAgeSu ekasya cadvASaSTi bhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu (11 12 paripUrNeSu 3, tathA caturthI pauSImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvASADhAnakSatraM paJcada zasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaTpaJcA zati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMza ti saptaSaSTi bhAgeSu (15 1690 gateSu tathA paJcamI pauSImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM mUlanakSatram ekonaviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya paJcasu dvASaSTi bhAgeSu ekasya ca dvA SaSTi bhAgasya ekonaSaSTau saptaSaSTi bhAgeSu (19...10 ca paripUrNeSu samApayati / / . atha mAghImamAvAsyAM prAha-'mAhiM' ityAdi, "mAhi' mAdhI mAdhamAsabhAvinImamAvAsyAM 'tiNNi' trINi nakSatrANi, 'taM' jahA tadyathA-abhII savaNo dhaNihoya' abhijit, zravaNaH, dhaniSThA ca da67 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 su03 amAvAsyA yogakArI kulAdinakSatram 239 etAni trINi nakSatraNi yuJjanti parisamApayantItyarthaH etAni pUrvoktAni trINi nakSatrANi vyavahAranayamAzritya proktAni nizcayanayena tu etAni vakSyamANAni trINi nakSatrANi maghAmamAvAsyAM parisamApayanti, tAni trINImAni uttarApADhA abhijit, zravaNazceti / tatra prathamAM mAdhImamAvAsyAM triMzamuhUrttAtmakaM zravaNa nakSatraM dazasu muhartteSu ekasya ca muhUrtasya SaDviMzatau dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya 26 / 8 aSTasu saptaSaSTibhAgeSu (10- ( ) gateSu tathA dvitIyAM mAdhImamAvAsya 62 / 67 saptaviMzati saptaSaSTi bhAga yukta navamuhUrttAtmakamabhijinnakSatraM 9 27 67 26 / 20 sya SaDviMzatau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTi bhAgeSu 3 --- 62 / 67 vyatIteSu tathA tRtIyAM mAghImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM zravaNanakSatraM trayoviMzatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJcatriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (233735) paripUrNeSu 3, caturthI mAghImamAvAsyA, saptaviMzati saptaSaSTibhAgayuktanavamu 62,67 -triMza muhUrteSu ekasya ca muhUrtta * hUrttAtmakamabhijinnakSatraM SaTsu muhartteSu, ekasya ca muhUrttasya saptatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzatisaptaSaSTibhAgeSu (6 27 47) gateSu 4, tathA paJcamIM .mAghImamA 62 67 vAsyAm paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakamuttarASADhA nakSatraM paJcaviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya dazasu dvASaSTiMbhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptaSaSTibhAgeSu ca (2510 60) vyatIteSu 62 67 parisamApayati |5| atha phAlgunImamAvasyAviSaye - prAha - ' phagguNIM ' ityAdi, phagguNIM' phAlgunIM phAlgunamAsabhAvinImamAvAsyAM 'tiSNi' trINi nakSatrANi yogaM kurvanti tAni yathA - 'sayabhisayA, puvvapoTTavayA ya, uttarapoTThavayA ya' zatabhizak, pUrvaproSThapadA uttaraproSThapadAceti / etadapi vyavahArata eva nizcayatastu amUni vakSyamANAni trINi nakSatrANi phAlgunImamAvAsyAM samApayanti tAnImAnidhaniSThA, zatabhiSak pUrvAbhAdrapadAceti / tatra prathamAM phAlgunImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM pUrvabhAdrapadA nakSatraM SaTsu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya ekatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya navalu saptaSaSTibhAgeSu (621/9) vyatIteSu 1, tathA dvitIyAM phalgunI 62 67 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAAAAAAparnarikanokinixabar 6267 67 6267 240 candraprazaptisUtre mamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM dhaniSThAnakSatraM biMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya catuSu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (20- 2) samApteSu, 2 tathA tRtIyAM phAlgunImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvASADhAnakSatraM caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzatidvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriMzatisaptabhAgeSu (144426) gateSu 3, caturthI phAlgunI mamAvAsyAM paJcadazamuhUrtAtmakaM zatabhiSak nakSatraM triSu muhUrteSu ekasya ca saptadazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekona paJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (3 - gateSu 4, paJcamI phAlgunImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmakaM dhaniSThAnakSatraM SaTsu muhUrteSu, ekasya ca muhUtasya dvipaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTI saptaSaSTibhAgeSu ca (6526) samatikrAnteSu parisamApayati / 5 / atha caitrImamAvAsyAmAha-'ceti' ityAdi, 'ceti' caitrI caitramAsabhAvinImamAvAsyAM 'tiNNi' trINi samApayanti, 'taM jahA' tadyathA 'uttarabhavayA, revaI, assiNI ya' uttarAbhAdrapadA, revati, azvinI ceti / idamapi vyavahArataH, nizcayatastu vakSyamANAnImAni trINi nakSatrANi caitrImamAvAsyAM parisamApayanti, tAni yathA pUrvAbhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA revatI ceti / tatra prathamA caitrImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarAbhAdrapadAnakSatraM saptatriMzatimuhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dazasu saptaSaSTibhAgeSu (37 36|10)vytiitessu 1, dvitIyAM caitrImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarAbhAdrapadAnakSatram-ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya navasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (11 gateSu 2, tRtIyAM caitrImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM revatInakSatraM paJcasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekonapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgeSu (54927) paripUrNeSu 3, caturthI caitrImamAvasyAM paJcacatvAriMzanmuirtAtmakamuttarAbhAdrapadAnakSatraM trayoviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dvAviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (232950) gateSu 4, paJcamoM caitrImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvAbhAdrapadAnakSatraM saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya saptapaJcA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA0prA. 10 prA. prA. 6 sU03 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 241 zati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (275763) gateSu ca 6267 samApayati // 5 // atha vaizAkhImamAvAsyAmAha- 'vaisAhiM' ityAdi, 'vaisAhiM' vaizAkhIM vaizAkhamA sabhAvinImamAvAsyAM 'do' dve nakSatre samApayataH, 'taM jahA ' tadyathA - te dve ime - bharaNIkattiyA ya' bharaNI kRttikA cetti / atrApyete dve nakSatre vyavahArataH kathite, nizcayatastu trINi nakSatrANi vakSyamANAni vaizAkhomamAvAsyAM paripUrayati tAnImAni - revatI, azvinI, bharaNI ceti / tatra-prathama vaizAkhImamAvAsyAm triMzanmuhUrttAtmakamazvinInakSatram - aSTAviMzatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya 411 62.6 ekacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTi bhAgasya ekAdazasu saptaSaSTi bhAgeSu (28 gateSu 1, dvitIyAM vaizAkhImamAvAsyAm - triMzanmuhUrttAtmakamazvinInakSatraM dvayormuhUrttayorgatayoH, ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayoviMzatau saptaSaSTi bhAgeSu (2 39 23) vyatIteSu 2, tRtIyAM vaizAkhImamAvAsyAM paJcadazamuhUrttAtmakaM bhAraNInakSatramekAdazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya catuHpaJcAzati dvASaSTi bhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTatriMzati saptaSaSTibhAgeSu (1154 28 gateSu 3, caturthI vaizAkhImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmaka 6267 6267 mazvinInakSatraM paJcadazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUttasya saptaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekapaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 1527 51 ) gateSu 4, paJcamIM vaizAkhImamAvAsyAM 6237 triMzanmuhUrttAtmakaM revatInakSatram - ekonaviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya sambandhina ekasya dvASaSTibhAgasya catuHSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (192 64) gateSu ca parisamApayati / 5 / 62/6 atha jyeSThamAsabhAvinImamAvAsyAM pradarzayati- ' jeTThAmUliM' ityAdi ' jeTThAmUliM' jyeSThAmUlIM jyeSThamAsabhAvinImamAvAsyAM 'do' dve nakSatre parisamApayataH, 'taM jahA ' tadyathA - te dve ime - ' rohiNI - migasiraM ca' rohiNI mRgazirazceti / etadapi vyavahArataH kathitaM nizcayatastu kRttikA rohiNI ceti dve nakSatre jyeSThAmUlImamAvAsyAM parisamApayataH / tatra prathamAM jyeSThAmUlImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM rohiNI nakSatram ekonaviMzatau ekonaviMzatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttaya SaTcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdazasu saptaSaSTibhAgeSu (19 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 242 candraprakSaptisUtre parisamApteSu, dvitIyAM jyeSThAmUlI mamAvasyAM triMzanmuhUrtAtmakaM kRttikAnakSatraM trayoviMzatau muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekonaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvoSaSTi bhAgasya paJcaviMzatau saptaSaSTi bhAgeSu (23 -- vyatIteSu 2, tRtIyAM jyeSThAmUlImamAvAsyAM paJcacatvAriMza 6267 6267 nmuhUrtAtmakaM rohiNInakSatraM dvAtriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya ekonaSaSThau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekonacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (325939) paripUrNatAM gateSu 3, caturthI jyeSThAmUlImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM rohiNInakSatraM SaTsu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dvAtriMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (6395 6267 parisamApteSu 4, tathA paJcamI jyeSThAmUlomamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM kRttikAnakSatraM dazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcasu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSThau saptaSaSTibhAgeSu (10 ) samatikrAnteSu samApayati 5 / athASADhImamAvAsyAM sUtrakAraH svayaM sUtrAlApakena pradarzayati 'tA AsADhi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'AsADhiM gaM' ASADhI ASADhamAsabhAvinIm khalu 'amAvAsiM' amAvAsyAM 'kaiNakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? candreNa saha yogaM kRtvA ASADhImamAvAsyAM parisamApayanti ? bhagavAnAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'tiNNi NakkhattA joeMti' trINi nakSatrANi yuJjanti 'taM jahA' tadyathA- 'adA puNavvam pusso' ArdrA, punarvasuH, puSyaH / 12 / atrApi imAni pUrvoktAni trINi nakSatrANi vyavahAramAzritya proktAni, nizcayanayena punarimAni vakSyamANAni trINi nakSatrANi ASADhImamAvAsyAM parisamApayanti tAni yathA-mRgaziraH, ArdrA, punarvasuzceti tatra prathamAmASADhImamAvAsyAM paJcadazamuhUrtAtmakamAnakSatraM dazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodazasu saptaSaSTibhAgeSu (10-11 62 13) vyaktikAnteSu 1, yathA-dvitIyAmASADhImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM mRgaziro nakSatraM saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya caturviMzatI dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDviMzatau saptaSaSTibhAgeSu 27-24126 gateSu 2, tathA tRtIyAmASADhImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM punarvasunakSatraM navasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dvayoSiSTibhAgayoH. ekasya ca 6rA67 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6sU03 amAvAsthAyogakArI kulAdinakSatram 243 dvASaSTibhAgasya catvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (9-2.10 gateSu 3, tathA caturthImASADhImamAvAsyA triMzanmuhartAtmakaM mRgaziro nakSatraM saptaviMzatau muhUtrteSu, ekasya ca muhUrttasya saptatriMzatidvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzatisaptaSaSTibhAgeSu(29-2052 samatikrAnteSu 4, tathApaJcamImASAr3hImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM punarvasunakSatraM dvAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SoDazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTasu saptaSaSTibhAgeSu ca (22-16...)paripUrNatAM prApteSu satsu parisamApayatIti / 5 / ||iti dvAdazAmAvAsyA vicAraH smaaptH|| gato dvAdazA'mAvAsyAnAM parisamApakacandrayogakArakanakSatrANAM vidhiH sAmpratametAsAmevAmAvAsyAnAM kulAdisaMjJakanakSatrayojanAM pradarzayati-tA 'sAvi&i NaM' ityAdi gautamaH pRcchati 'tA' tAvat 'sAviSTuiM NaM' zrAvaSTI zrAvaNamAsabhAvinIm 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'kiM kulaMjoei' kiM kulaM kulasaMjJakanakSatraM 'joeI' yunakti candreNa saha yogaM kRtvA tAmamAvAsyAM parisamApayatItibhAvaH athavA 'uvakulaM joei' upakulaM yunakti upakulaM kulanakSatrAt pUrvasthitaM nakSatraM yogaM karoti ? athavA 'kulovakulaM' kulopakulaM kulanakSatrAt pazcAnupA tRtIyaM nakSatraM 'joei' yunakti ? iti praznaH / bhagavAnAha-he gautama ! zrAviSThImamAvAsyAM 'kulaM vA joei' kulaM vA yunakti atra vA zabdaH apyarthe tena kulamapi yunaktItyarthaH evamagre'pi sarvatra vijJeya m tathA 'uvakulaM vA joei' upakulamapi yunakti kintu 'no labbhai kulovakulaM' na labhate no prApnoti kulopakulaM, kulanakSatrAt pazcAnupUrvyA tRtIyaM nakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yogakArakatvena na prApnotIti bhAvaH evaM tarhi kulatvena ca upakulatvena kiM kiM nakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yunatoti prazne te dve nakSatre pradarzayati 'kulaM joemANe' ityAdi 'kulaM' kulaM kulasaMjJaka nakSatra 'joemANe' yuJjan yogaM kurvan 'mahANakkhatte' maghAnakSatraM 'joei yunakti candreNa saha yogaM kRtvA zrAviSThImamAvAsyAM parisamApayatIti bhAvaH atra * kulanakSatraM magheti tAtparyam atra yat maghAnakSatraM kulatvena proktaM tad vyavahArataH proktam vyavahArato hi vyatItAyAmamAvAsyAyAM vartamAnAyAM ca pratipadiyo'horAtraprArambhe'mAvAsyayA sambaddhaH sa samasto'pyahorAtraH 'amAvAsyA iti vyavahiyate tata evaM vyavahAramAzritya zrAviSTyAmamAvAsyAyAM maghAnakSatrasya saMbhavAdatroktaM yat kulaM yuJjanmaghAnakSatraM yunaktIti, kintu nizcayanayena tu kulaM yuJjat puSyanakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yunaktItipratipattavyaM kulaprasiddhayA prasiddhasya tasyaiva zrAviSTyAmamAvAsyAyAM saMbhavAt etacca prAgevoktam, uttarasUtramapi vyavahAramAzritya yathA yogaM paribhAvanIyamiti 'vA' vA athavA 'uvakulaM' upakulaM nakSatraM 'joemANe yujan yogaM kurvan 'asilesA Nakkhate' azleSAnakSatraM maghAtaH pUrvasthitaM 'joei' yunakti zrAbiSThyAmamAvAsyAyAM candreNa saha yogaM karotItyarthaH kulopakulaM nakSatraM samAyAtIti bhAvaH // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 244 candraprAptisUtre ___ athopasaMhAramAha- kuleNa vA' ityAdi, 'kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA' kulena vA yuktA upakulena vA yuktA bhavati, ata eva sAviTThIamAvAsA' zrAviSTI amAvAsyA juttAti' yuktA iti 'vattavbaM siyA' vaktavyaM syAt dvAbhyAM kulena upakuleNa ca yuktA kathyate na tu kulopakulena yukteti bhAvaH 'evaM' evam-anena prakAreNa 'neyavvaM' netavyaM jJAtavyam evaM dvAdazAnAmapyamAvAsyAnAmAlApakaprakAraH svayamUhanIya iti bhAvaH yadvaiziSTayaM tadarzayati'navara' ityAdi 'navaraM' navaraM kevalaM vizeSastvayam-'maggasirAe' mArgazIrSyA mArgazIrSamAsabhAvinyAm 'mAhIe' mAdhyAM mAghamAsabhAvinyAm 'phagguNIya e' phAlgunyAM phAlgunamAsabhAvinyAm 'sADhIe ya' ASADhyAm ASADhamAsabhavinyAM cAmAvAsyAyAM 'kulocakulaM bhANiyadhvaM vulopakulaM nakSatraM bhaNitavyam Asu catasRSvevAmAvAsyAsu kulopakulanakSatraM bhavatIti bhAvaH 'sesAsu' zeSAsu mArgazIrSamAdhaphAlgunA''SADhamAsagatAmAvAsyAtiriktAsu aSTasvamAvAsyAsu 'kulovakulaM natthi' kulopakulaM nAsti na bhavatIti ||suu0 3 // dvAdazAmAvAsyA yogakAraka kulAdi nakSatra koSTakam our m so s wovorar mA. saMkhyA / amAvAsyA nAma kulam / upakulam kulopakulam zrAviSTyAm / maghA / azleSA prauSThapadyAm | uttarA phAlgunI | pUrvA phAlgunI (bhAdrapadyAm) citrA hastaH AzvinyAm kArtikyAm vizAkhA svAtiH mArgazIrSyAm mUlam jyeSThA anurAdhA pauSyAm uttarASADhA pUrvASADhA mAghyAm dhaniSThA zravaNaH abhijita phAlgunyAm uttarAbhAdrapadA pUrvAbhAdrapadA zatabhiSaka caitryAm azvinI revatI vaizAkhyAm kRtikA bharaNI jyeSThAmUlyAm mRgaziraH rohaNI ASADhyAm puSyaH punarvasuH | ArdrA iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara ghAsIlAla muniviracitacandraprajJaptisUtre candrajJaptiTIkAyAM dazamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-6 // 0 0 0 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA.prA. 7 sU01 pUrNimAnAmamAvAsyAyAMnakSatrasaMnipAtaH 305 dazamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtam / gataM dazamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtam tatra dvAdazAnAmamAvAsyAnAM yogakArakanakSatrANAM kulAdinakSatrANAM ca bibecanaM kRtam adhunA saptamaM prAbhRtam vivicyate, atra pUrNimAnAmamAvAsyAnAM ca candrayogamAzritya parasparaM nakSatraiH saMyogarUpaH saMnipAto vaktavya iti tadviSayakasUtramAha-,tA kahaM ta saMnivAe ityAdi / mUlam-tA kahaM te saMnivAe Ahieti vaejjA / tA jayA NaM sAviTThI puNNimA bhavai tayA NaM mAhI amAvAsA bhavai / jayA NaM mAhI puNNimA bhavai tayA NaM sAviTThI amAvAsA bhavai / jayA NaM poTThavaI puNNimA bhavai tayA NaM phagguNI amAvAsA bhavai / jayA NaM phagguNI puNNimA bhavai tayA NaM poTThavaI amAvAsA bhavai / jayA NaM AsoI puNNimA bhavai tayA NaM cettI amAvAsA bhavai / jayA NaM cettI puNNimA bhavai tayA NaM AsoI amAvAsA bhavai / jayA NaM kattiI puNNimA bhavai tayA NaM vesAhI amAvAsA bhavai jayA NaM vesAhI puNNimAbhavai tayA NaM kattiyA amAvAsA bhavai / jayA NaM maggasirI puNNimA bhavai tayA NaM jeTTAmUlI amAvAsA bhavai / jayANaM jeTThAmUlI puNNimA bhavai tayA NaM maggasirI amAvAsA bhavai / jayA NaM posI puNNimA bhavai tayA NaM AsADhI AmAvAsA bhavai / jayA NaM AsADhI puNNimA bhavai tayA NaM posI amAvAsA bhavai // sU0 1 // // dasamassa pAhuDassa sattamapAhuDaM samattaM // 10-9 // chAyA--tAvat kathaM te saMnipAtaH AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yadA khalu zrAviSThI pUrNimA bhavati tadA khalu mAghI amAvAsyA bhavati / yadA khalu mAghI pUrNimA bhavati tadA khalu zrAviSThI amAvAsyA bhavati / yadA proSThapadI pUrNimA bhavati tadA khalu phAlgunI amAvAsyA bhavati / yadA phAlgunI pUrNimA bhavati tadA khalu proSThapadI amA. vAsyA bhavati / yadA khalu AzvinI pUrNimA bhavati tadA caitrI amAvAsyA bhavati yadA khalu caitrI pUrNimA bhavati tadA khalu AzvinI amAvAsyA bhavati yadA khalu kArtikI pUrNimA bhavati tadA khalu vaizAkhI amAvAsyA bhavati / yadA khalu vaizAkhI pUrNimA bhavati tadA khalu kArtikI amAvAsyA bhavati / yadA khalu mArgazIrSI pUrNimA bhavati tadA khalu jyeSThAmUlI amAvAsyA bhavati / yadA khalu jyeSThAmUlI pUrNimA bhavati tadA khalu mArgazIrSI amAvAsyA bhavati / yadA khalu pauSI pUrNimA bhavati tadA khalu ASADhI amAvAsyA bhavati / yadA khalu ASADhI pUrNimA bhavati tadA khalu pASI amAvAsyA bhavati ||suu0 1 // ||dshmsy prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-7 // vyAkhyA -'tA' kahate' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te' tvayA 'saMnivAe' saMnipAtaH pUrNimAsu amAvAsyAsu ca candrayogamAzritya nakSatrANAM saMnipAtaH saMyogaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? 'ti' iti-etatprakaraNaM mama 'vaejjA' vadet Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 . candraprAptisUtre vadatu kathayatu he bhagavAn ! iti gautamena pRSTe bhagavAnAha-he gautama ! pUrNimA'mAvAsyAnAM candrayogamAzritya nakSatraprakaraNaM vyavahAranayena kathayAmi tathAhi-'tA' tAvat nakSatraM triprakArakaM bhavati kulanakSatram ?, upakulanakSatram 2, kulopakulanakSatraM ceti / teSu 'jayA NaM' yadA khalu kulAdiSu dhaniSThA-zravaNA-'bhijidrUpeSu vyavahAranayena nakSatreNa yuktA sAviTThI puNNimA' zrAviSThI pUrNimA zrAvaNamAsabhAvinI pUrNimA bhavet 'tayA NaM' tadA khalu 'mAhI amAvAsA' mAdhI mAghamAsabhAvinI amAvAsyApi vyavahArataH dhaniSThA-zravaNA'bhijinnakSatramadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati ? 'jayA NaM' yadA khalu 'mAhI puNNimA mAghamAsabhAvinI pUrNimA maghA'zleSA nakSatrayormadhye yena nakSatreNa yuktA 'bhavaI' bhavati tadA 'sAviTThI amAvAsA' zrAviSThI amAvAsya'pi maghAzleSayormadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati / 2 / 'jayA NaM' yadA khalu 'poTuvaI' proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA triSu-uttarAbhAdrapadapUrvAbhAdrapadazatabhiSagU rUpeSu kulAdisaMjJakeSu madhye kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavati 'tayA gaM' tadA khalu 'phagguNI' phaggunI phAlgunamAsabhAvinI 'amAvAsA' amAvAsyApi eNvaivamadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavaI' bhavati 3 'jayA NaM' yadA khalu 'phagguNI' phAlgunI phAlgunamAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA uttarAphAlgunI pUrvAphAlgunInakSatrayoH kulAdisaMjJayormadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'povaI' proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinI 'amAvAsA' amAvAsyA'pi pUrvoktayornakSatrayormadhye kenacidekena nakSa Na yuktA 'bhavai' bhavati 4 'jayA NaM' yadA khalu 'AsoI' AzvinI-AzvinamAsabhAvinI 'puNNimA' parNimA azvinI revatInakSatrayoH kulAdisaMjJayormadhye yena kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'cettI' caitrI caitramAsabhAvinI. 'amAvAsA' amAvAsyApi pUrvoktayordvayormadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA 'amAvAsA' amAvasyA bhavati 5 / 'jayA NaM' yadA khalu 'cettI' caitrI caitramAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA citrA hastayoH kulAdisaMjJayordvayornakSatrayormadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'AsoI' AzvinI-AzvinamAsabhAvinI amAvAsA amAvAsyA'pi pUrvoktayAIyornakSatrayormadhyAt kenASyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati 6 'jayA gaM' yadA khalu 'kattikI'.kAttikI kArtikamAsa bhAvinI 'puNNimA' pUrNimA kRttikA bharaNI nakSatrayoH kulAdisaMjJayoyormadhyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavata 'tayA NaM tadA khalu 'vesAhI vaizAkhI vaizAkhamAsabhAvinI 'amAvAsA, amAvAsyApi pUrvoktayoIyornakSatrayormadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'kattiyA kArtikI kArtikamAsabhAvinI 'amAvAsA' amAvAsyA'pi pUrvoktayoyonakSatrayormadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati 8 'jayA NaM' yadA khalu 'maggasirI'mArgazIrSI 'puNNimA'pUrNimA mRgazIrSa-rohiNInakSatrayoH kulAdisaMjJayordvayormadhyAt yena kenApyekena nakSatraga yuktA 'bhavai' bhavati tayA NaM'tadA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA.7 sU01 pUrNimAnAmamAvAsyAyAMnakSatrasaMnipAtaH 307 khalu 'jehAmUlI'jyeSThAmUlI jyeSTamAsabhAvinI 'amAvAsA'amAvAsyA'pi pUrvoktayoyonakSatrayomadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai'bhavati ? 'jayA NaM' yadA khalu 'jevAmUlI'jyeSThAmUlIMjyeSThamAsabhAvinI 'puNNimA'pUrNimA mUlajyeSThA-'nurAdhArUpeSu triSu kulAdisaMjJakeSu nakSatreSu madhyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavai'bhavati 'tayA gaM'tadA khalu 'maggasirI'mArgazIrSI-mArgazIrSamAsabhAvinI 'amAvAsA'amAvAsyA'pi pUrvoktAnAM trayANAM nakSatrANAM madhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavai' bhavati 10 'jayA NaM' yadA khalu 'posI'pauSIpoSamAsabhAvinI puNNimA' pUrNimA puSyapunarvasvA''rdrArUpeSu triSu kulAdisaMSu nakSatreSu madhyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavaI' bhavati tayA NaM'tadA khalu 'AsADhI ASADhamAsabhAvinI amAvAsA'amAvAsyA'pi pUrvoktAnAM trayANAM nakSatrANAM madhyAt kenacidekena nakSatraNa yuktA bhavai'bhavati 11 'jayA NaM' yadA khalu 'AsADhI'ASADhI-ASADhamAsabhAvinI puNNimA'pUrNimA uttarASADhA pUrvASADhArUpayoIyorna kSatrayormadhyAt kenA'yekena nakSatreNa yuktA 'bhavai'bhavati tayANaM' tadA khalu 'posI pauSamAsabhAvinI amAvAsA'amAvAsyA'pi pUrvoktayoIyorna kSatrayormadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavaI'bhavati 12 iti // sU0 1 // // pUrNimA'mAvAsyAjJAnArtha koSThakam // | saMkhyA mAsa pUrNimA | kula nakSatram | upakula nakSatram | kulopakula | mAsAmAvAsyA zrAviSThI-zrAvaNa nakSatram | mAghI amA. 30 mAsa-pUrNimA 15 / dhaniSThA zravaNa abhijit phAlgunI a. 30 proSThapadI-bhAdrapada caitrI amA. 30 mAsa-pUrNimA 15/ uttarAbhAdrapada | pUrvA bhAdrapada vaizAkhI a.30 AzvinI 15 | AzvinI | revatI zatabhiSak jyeSThAmUlI-jyeSThakArtikI 15 / kRttikA bharaNI mAsa amA. 30 mArgazIrSI 15 | mRgaziraH rAhINI ASADhI 30 pauSI 15 punarvasu zrAviSThI-zrAvaNa mAghI 15 maghA azleSA mAsa a. 30 phAlgunI 15 | uttarAphalgunI / pUrvAphAlgunI proSThapadI-bhAdra caitrI 15 pada0 a. 30 vaizAkhI 15 citrA hastaH AzvinI a.30 jyeSThAmUlI-jyevizAkhA kAttikI a.30 mUlam STamAsa pU. 15 jyeSThA mArgazIrSa a.30 ASADhI 15 | uttarASADhA pUrvASADhA pauSI a. 3.0 puSyaH xx xx svAtiH anurAdhA x Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre atha prakArAntareNedaM sUtraM vyAkhyAyate - ' tA jayA NaM' ityAdi 'tA jayA NaM' tAvat yadAkhala 'sAviTThI' zrAviSThI zraviSTA - dhaniSThAnakSatraM tena yuktA pUrNimA bhavati' tayA NaM' tadA khalu tatpUrNimAtaH prAktanA 'amAvAsA' amAvAsyA 'mAhI' mAghI maghA nakSatrayuktA bhavai' bhavati yato hi vyavahAranayamatena pUrNimAnakSatrAt pazcAnupUrvyA paJcadaze caturdaze vA nakSatremAvAsyA bhavati zrAviSThAnakSatrAt maghAnakSatrasya pazcAnupUrvyA paJcadazatvAt etacca vyavahArataH zrAvaNamA samadhikRtyAvaseyam1 etadeva vaiparItyenAha - 'jayara NaM yadA khalu 'mAhI' mAghI maghAnakSatrayuktA 'puNNimA bhavai' pUrNimA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'amAvAsA' amAvAsyA tatpUrNimAtaH prAktanA amAvAsyA 'sAviTThI' zrAviSThI dhaniSThA nakSatrayuktA bhavati maghAta Arabhya pazcAnupUrvyA dhaniSThA nakSatrasya paJcadazatvAt etacca vyavahArato mAghamAsamAzritya vijJeyam 2 'jayA NaM' yadA khalu 'poi' proSThapadI uttarAbhAdrapadA nakSatrayuktA 'puNimA' pUrNimA 'bhavai' bhavati' tayA NaM tadA khalu ' amAvAsA' tatprAkatanA amAvAsyA 'phagguNI' phAlgunI - uttaraphAlgunI nakSatrayuktA' bhavai' bhavati uttarabhAdrapadAtaH pUrvamutaraphAlgunI nakSatrasya paJcadazatvAt apAntarAlagatanakSatrasya stokakAlasthAyitvena prAyo vyavahAreNa na gaNyate loke abhijinnakSatraM varjayitvA zeSasaptaviMzatinakSatrANAM vyavahAratvAt uktaJca samavAyAGgasUtre - " jaMbuddIve dIve abhiI vajjehiM sattAvIsAe nakkhatehiM saMvavahAro vaTTai "iti chAyAjambUdvIpe dvIpe abhijidvarNaiH saptaviMzatyA nakSatraiH saMvyavahAro varttate itivacanAt uttarabhAdrapadA - nakSatrAt uttaraphAlgunInakSatraM pazcAnupUrvyA gaNane paJcadazaM bhavatIti etacca bhAdrapadamAsamAzritya proktamavaseyam 3 'jayA NaM'yadA khalu 'phagguNI' phAlgunIuttarAphAlgunI nakSatrayuktA yadA 'puNNimA' pUrNimA' bhavai' bhavati - bhavet ' tayA NaM' tadA khalu ' amAvAsA' tatpazcAdgatA'mAvAsyA 'povaI 'proSThapadIuttarabhAdrapada nakSatrayuktA bhavai' bhavati - bhavedityarthaH uttaraphAlgunInakSatrAt uttarabhAdrapadAnakSatrasya caturdazatvAt idaM ca phAlgunamAsamAzritya pratipAditam 4 'jayA NaM' yadA khalu 'AsoI' AzvinI azvinI nakSatrayuktA 'puNimA 'pUrNimA' bhavai' bhavati bhavet - ' tayANaM' tadA khalu 'amAvAsA' amAvAsyA pUrNimAtaH prAggatA amAvAsyA 'cettI' caitrI - citrA nakSatrayuktA bhavai, bhavati bhavet azvinInakSatrAt pazcAnupUrvyA gaNane citrAnakSatrasya paJcadazatvAt etadvyavahAranayena proktam, nizcayatastu evaM na, idaM vyavahArata AzvinamAsamadhikRtya proktam, AzvinamAsa bhAvinyAmamAvAsyAyAM ca citrAnakSatrasya prAyo'sambhavAt ataH vyavahAranayamatena' iti pUrvameva pradazitam 5 'jayA NaM' yadA khalu 'cetI' caitrI citrAnakSatrayuktA 'puNNimA bhavai' pUrNimA bhavati ' tayANaM' tadA khalu 'amAvAsA' pUrNimAtaH prAktanA amAvAsyA 'AsoI 'AzvinI azvinI nakSatrayuktA 'bhavai' bhavati idaM vyavahAratazcatramAsamAzritya proktam caitraimAsa bhAvinyamamAvAsyAyAmazvinInakSatrasya nizcayanayena prAyo'sambhavAt 6 'jayANaM' yadA khalu 'katti ' kArttikI-- kRttikAnakSatropetA 'puNNimAbhabaI' pUrNimA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'amAvAsA' 308 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA. 10prA. prA.7 sU01 pUrNimAnAmamAvAsyAyAMnakSatrasaMnipAtaH309 etatpUrNimAtaH prAgvarttinI amAvAsyA 'vesAhI' vaizAkhI vizAkhA nakSatropetA bhavai' bhavati, kRttikA nakSatrAt pazcAnupUrvyA vizAkhAnakSatrasya pnycdshtvaat| tathA 'jayA NaM'yadA khala 'vesAhI' vaizAkhI bizAkhAnakSatrayuktA 'puNNimA bhavaI' pUrNimA bhavati. 'tayA NaM tadA khalu 'amAvAsA' pazcAdgatA amAvAsyA 'kattii' kArtikI-kRttikAnakSatrayuktA 'bhavai' bhavati, vizAkhAtaH kRttikAyAH pazcAnupUrvyA gaNane caturdazatvAt , etad vaizAkhamAsamadhikRtya vijJAtavyam 8 / 'jayA NaM' yadA khalu 'maggasirI' mArgazIrSI mRgazironakSatropetA 'puNNimA' bhavai' pUrNimA bhavati 'tayA NaM tadA khalu 'jehAmUlI' jyeSThAnakSatrayuktA 'amAvAsA' tatpUrNimAtaH prAktanA'mAvAsyA 'bhavai' bhavati, idaM ca jyeSThamAsamAzritya proktamityavaseyam 9 / 'jayA NaM' yadA khalu, 'jeThAmUlI' jyeSTAmUlI jyeSThAnakSatropetA 'puNimA bhavaI' pUrNimA bhavati 'tayANaM tadA khalu 'amAvAsA' prAggatA'mAvAsyA 'maggasirI' mArgazIrSI mRgazironakSatra yuktA 'bhavai' bhavati 10 / 'jayA NaM' yadA khalu 'posI' poSI puNyanakSatrayuktA 'puNNimA bhavaI' pUrNimA bhavati 'tayA NaM tadA khalu tatprAgbhavA 'amAvAsA' amAvAsyA 'AsADhI' uttarA pADhAnakSatrayuktA 'bhavaI' bhavati, idaM pauSamAsamAzritya kathitam 11 / tathA'jayA NaM'yadA khalu 'AsADhI, ASAr3hI uttarASADhA nakSatrayuktA 'puNNimA bhavai, pUrNimA bhavati, 'tayA NaM, tadA khalu tatprAktanA 'amAvAsA, amAvAsyA 'posI, pauSI puSya nakSatropetA 'bhavai, bhavati idamASADhamAsamadhikRtyAbhihitamityavaseyam 12 // sU0 1 // "pUrNimA'mAvAsyA nakSatrakoSThakam" saMkhyA pUrNimA nakSatram tatprAktanAmAvAsyAnakSatram zravaNaH maghA 2. . . Gons cws - maghA zravaNaH uttarAbhAdrapadA uttarAphAlgunI uttarAphAlgunI uttarAbhAdrapadA azvinI citrA citrA azvinI kRttikA vizAkhA vizAkhA kRttikA mRgaziraH jyeSThAmUlam (jyeSThA) mRgaziraH puSyaH uttarASADhA utarASADhA puSyaH "iti candraprajJapti sUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM saptamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-7 // jyeSThAmUlam 12 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 candraprajJaptisUtre dazamasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRnaprAbhRtam / tadevaM vyAkhyAtaM dazamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtam, athASTamaM vyAkhyAyate, tasya cAyamabhisambandhaH-pUrvaprAbhRte pUrNimA'vAsyAnAM parasparaM nakSatraiH saha saMyogarUpaH saMnipAtaH pradarzitaH atha ta prastAvAdatra nakSatrANAM saMsthAnaM pradarzyate-'tA kahaM te nakkhatta saMThiI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te navakhattasaMThiI Ahie ? ti vaejjA / tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiI Na Nakkhatte kiM saMThie paNNate ? goyamA ! gosIsAbalisaMThie paNNatte 1 / savaNe Navakhatte kiM saMThie paNNatte ? kAhArasaMThie paNNatte 2 dhaNihA Nakkhatte ki saMThie papNatte ? sauNipalINagasaMThie paNNatte 3 / sayabhisayA Nakhatte kiM saMThie paSNatte ? pupphovayArasaMThie paNNatte 4 / puvvApoTThavayA Nakkhatte uttarabhavayA Navakhatte ya kiM saMThie paNNatte ? avaDDhabAvI saMThie paNNatte 5 / 6 / revaINakkhatte ki saMThie paNNatte ? NAvAsaMThie paNNatte 7 / assiNI Nakkhatte kiM saMThie paNNate ? AsakkhaMghasaMThie paNNatte 8 / bharaNINakkhatte kiM saMThie paNNatte bhagasaMThie paNNatte 9 / kattiyA Nakkhatte ki saMThie paNNatte ? churagharasaMThie paNNatte 10 / rohiNINakkhatte kiM saMThie paNNatte ? sagaDuddhisaMThie paNNatte 11 / migasirANakkhatte ki saMThie paNNatte ? migasIsAvalisaMThie paNNatte 12 / adANakkhatte ki saMThie paNNatte ! rudhirabiMdusaMThie paNNatte 13 / puNavvasuNakkhatte ki saMThie paNNatte 1 tulA saMThie paNNatte 14 / pusse Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? vaddhamANasaMThie paNNatte 15 / assesA Nakkhatte ki saMThie paNNatte ? paDAgasaMThie paNNatte 16 / mahANakkhatte kiM saMThie paNNatte pAgArasaMThie paNNatte 17 / puyAphagguNINakkhatte kiM saMThie paNNatte ! addhapaliyaMkasaMThie paNNatte 18 / evaM uttarAphagguNI vi 19 / hatthe Nakkhatte kiM saMThie paNNatte hatthasaMThie paNNatte 20 / cittANakkhatte kiM saMThie paNNatte ! muhaphullasaMThie paNNatte 21 / sAiNakkhatte kiM saMThie paNNatte ! khIlaMgasaMThie paNNatte 22 / visAhA Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? dAmaNisaMThie paNNatta 23 / aNurAhA Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? egAvalisaMThie paNNatte 24 / jeThANakkhatte ki saMThie paNNatte gayadaMtasaMThie paNNatte 25 / mUleNakkhatte kiM saMThie paNNate ? bicchuya laMgUla saMThie paNNatte 26 / punvAsADhANakkhatte kiM saMThie paNNatte ? gayavikkamasaMThie paNNatte 27 uttarAsADhANakkhatte kiM saMThie paNNatte ? sIhamisIiyA saMThie paNNatte // suu01|| - "dasamassa pAhuDassa aTTamaM pAThuDapAhuDaM samattaM // 10 // 8 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 8 sU01 nakSatrasaMsthAnanirUpaNam 311 chAyA tAvat kathaM te nakSatrasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM abhijit khalu nakSatraM kiM saMsthitaM prAptam ? / gautama ! gozIrSAvalisaMsthitaM prajJaptama 1 / zramaNo nakSatraM kiM saMsthita prajJaptam ? kAhAra (kAvaDa) saMsthitaM prajJaptam 2 / dhaniSThA nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? zakuni pralInaka (pakSipaJjara) saMsthita prajJaptam 3 / zatabhiSag nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? puSpopacArasaMsthitaM prazaptam 4 // pUrvA proSThapadAnakSatram uttarA proSThapadA nakSatraM ca kiM saMsthitaM prajJaptam ? apArdhavApI saMsthita prajJaptama 5 / revatI nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptama naukA saMsthitaM prAptama 7 azvinI nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? azvaskandhasaMsthitaM prajJaptam 8) bharaNInakSatra kiM saMsthita prajJaptam ? bhagasaMsthitaM prAptam / kRttikA nakSatraM kiM saMsthitaM prAptam ? kSuragRhasaMsthitaM prajJaptam 10 / rohiNI natraM kiM saMsthitaM prAptam ? zakaToddhi saMsthitaM prajJaptam 1 // mRgazironakSatraM kiM saMsthita prajJaptam ? mRgazIrSAvalisaMsthitaM prajJaptam 12 // ArdrA nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? rudhirabindusaMsthita prAptam 13 // punarvasunakSatraM ki saMsthitaM prazaptam ? tulA saMsthitaM prajJaptam 14 / puSyo nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? . vardhamAna saMsthitaM prazaptam 15 // azleSAnakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? patAkA saMsthitaM. prajJaptam16 maghAnakSatraM kiM saMsthita prajJaptam 1 prAkAra saMsthita prajJaptam 171 pUrvAphAlgunI nakSatra kiM saMsthitaM prajJaptam ? ardhapalyaGkasaMsthitaM prajJaptam 18 / evam-uttarAphAlgunyapi 19 / hasto nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? hastasaMsthita prajJaptam 20 / citrAnakSatraM kiM saMsthitaM prajJa tam ? madhu (mahuDo) puSpasaMsthitaM prajJaptam 21 / svAti nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? kIlaka saMsthita prajJaptam 22 // vizAkhA nakSatraM kiM saMsthita prAptam ? dAmanI (pazubandhanarajju) saMsthita prajJaptam 23 anurAdhA nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? ekAvali (hAra) saMsthitaM prajJaptam 25 / jyeSThA nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? gajadantasaMsthitaM prajJaptam 25 / mUlonakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? vRzcikalAgUla (vRzcikapuccha) saMsthitaM prajJaptam 26 / pUrvASADhAnakSatraM ki saMsthitaM prakSaptam ? gajavikrama (gajapAdanyAsasaMsthitaM prajJaptam 27 / uttarASADhAnakSatraM kiM saMsthitaM prajJatam ? siMhaniSodikA (siMhopavezana) saMsthitaM prAptam 28 // sU0 1 // dazamasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10 vyAkhyA-'tA kahate nakkhattasaMThiI' ityAdi / gautamaH pRcchati-'tA' tAvat 'kaha'kathaM kena prakAreNa te' tvayA 'Nakkhatta saMThiI' nakSatrasaMsthitiH nakSatrANAM saMsthitiH saMsthAnam AkAra iti nakSatrasaMsthitiH nakSatrAkRtiH 'AhiyA' AkhyAtA kathitA 'tti iti 'vaejjA' vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! tadeva pratinakSatra viSaye gautA prazna-bhagavaduttarapratipAdakAni sUtrANyAha 'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat-eesi NaM etaSAM zAstraprasiddhAnAmabhijidAdInAM 'ahAvIsAe' aSTAviMzataH aSTAviMza tasaMkhyakAnAM 'NakkhattANaM' nakSatrANAM madhye yat 'abhII NaM Nakkhatte' abhijit khalu nakSatraM kiM saMThie' kiM saMsthitaM kITagAkArasaMyuktaM 'paNNattaM' prajJaptam he bhagavan abhijinnakSatrasya kIdRza AkAro vartate ? iti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-he gautama ! aSTAviMzatinakSatrANAM madhye yad abhijinnakSatraM prathamaM varttate tat 'gosIsAvalisaMThiyaM' gozIrSAvali Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 candraprAptisUtre saMsthitaM, goH balIvardasya zIrSa-mastakaM gauzIrSa tasya AvaliH tatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNiH, tadAkAraM saMsthAnaM 'paNNattaM' prajJaptam 1 / evamagre'pi zeSANi sUtrANi svayaM vyAkhyAtavyAni sUtrANi-chAyAgamyAnIti na vyAkhyAyante / 28 / atra abhijidAdyaSTAviMzatinakSatrANAM yathAsaMkhya saMsthAnasaMgrAhikA jambUdvIpa prajJaptigatAstisro gAthAH pradarzyante. tathAhi "gosIsAvali 1, kAhAra 2, sauNi, 3 pupphovayAra 4, vAvIya 5 / 6 (pUrvottarArUpaM proSThapadadvayam) / NAvA, AsakkhaMdhaga 8. bhaga 9 churagharae 10 ya sagaDuddhI / 11 // 1 // miga sIsAvali 12 ruhira biMdu 13 tula 14 vaddhamANa 15 paDAgA 16 / pAgAra 17 pallaMke 18-19 (puuvttoraaphaalguniidvym), hatthe 20 mahuphullae 21 ceva // 2 // 22 khIlaga 22 dAmiNi 23 egAvalI 34 ya gayadaMta 25 vicchyaNaMgale 36 yA gayavikkame 27 ya tatto, sIhanisIyA 28 ya saMThANA // 3 // " chAyA-gozIrSAvali ? kahAra (kavaDa) 2 zakuniH 3 puSpopacAraH 4 vApI (pUrvottarArUpaM proSThapadAdvayaM) 5 / 6 naukA 7 azvaskandha 8 bhaga 9 kSuragRhaM 10 ca zakaToddhi 11 // 1 // mRgazIrSAvali 12 / rudhirabindu 13, tulA 14 vardhamAnaka 15 patAkA 16 / prAkArA 17 palyaGka (pUrvottarAphAlgunIdvayam) 18 / 19, hasta 20 madhupuSpakaM 21 caiva // 2 // kIlaka 22 dAmani 23 ekAvaliH 24 ca gajadanta 25 vRzcikalAmulaM 26 ca / gaja vikramazca, (gajapAdanyAsaH)27 tataH siMhaniSIdikA 28 ca saMsthAnAni // 3 // iti / sU0 1 // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam // 10 // dazamasya prAbhRtasya navamaM prAbhRtaprAbhRtam vyakhyatamaSTamaM prAbhRtaprAbhRtam tatrASTAviMzatinakSatrANAM saMsthAnAni pradarzitAni / atha navamaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, nakSatrANAM saMsthAnAni ca tArAsaMkhyAvinA na bhavitumarhantItyatra navame prAbhRtaprAmRte nakSatrANAM tArAsaMkhyA pradarzyate-tA kahaM te tAragge / ityAdi / mUlam -tA kahate tAragge Ahie ? ti vaejjA / tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhIINakkhatte kai tAre paNNate ? goyamA ? titAre paNNate 1 / savaNa Nakkhatte kai tAre paNNatte ? titAre paNNatte 2 / dhaNiTThA Nakkhatte kaitAre paNNatte ? paMcatAre paNNatte 3 / sayabhisayA Nakkhatte kaitAre paNNatte? dutAre paNNatte 4 / puvvApoDhavayA Nakkhatte kaitAre paNNatte ? dutAre paNNatte 5 / evaM uttarApoDhavayAvi 6 / revaINakhatte kaitAre paNNatte ? battIsaitAre paNNatte 7 / assiNI Nakkhatte kaitAre paNNatte ? titAre paNNatte 8 / evaM sabve pucchinjiMti-bharaNI0 titAre 9 / kattiyA0 chattAre 10 / rohiNI. paMcatAre 11 / migasira0 titAre 12 / addA0 egatAre 13 puNavvasu0 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmiNakAzikA TIkA0prA. 10prA. prA. 9 sU01 nakSatrANAM tArAsaMkhyAnidarzanam I paMcatAre 14 / pusse0 titAre 15 assesA0 chattAre 16 / mahAsattatAre 17 / . puvvakagguNI dutAre 18 / evaM uttarAphagguNI vi dutAre 19 / hatthe0 paMcatAre 20 / . cittA0 egatAre 21 / sAI0 egatAre 22 / visAhA0 paMcatAre 23 / agyurAhA0 paMcatAre 24 / jeTThA titAre 25 / mUle egArasatAre 26 / puvvAsAdA0 cAutAre 27 / uttarA sADhA Nakkhatte kaitAre SaNNatte ? cautAre paNNatte // sU0.1 // .. dasamassa pAhuDassa navamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-9 // chAyA-tAvat kathaM te tArA. AkhyAtam ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzatenakSatrANAm abhijinnakSatraM katitAraM prajJaptam ? gautama ! tritAraM prajJaptam 1 zravaNo nakSatra katitAraM prazaptam ? tritAraM prAptam 2 / dhaniSThA nakSatraM katitAraM praza tam ? pazcatAraM prazaptam 3 / zatabhiSagnakSatra katitAraM prajJaptam ? zatatAraM prajJaptam 4 / pUrvA proSThapadAnakSatraM katitAraM prakSaptam ? dvitAraM prajJaptam 5 / evam-uttarAproSThapadApi 6 / revatI nakSatraM katitAraM prajJaptam ? dvAtriMzattAraM prajJaptam 7 / azvinI nakSatraM katitAraM prajJaptam ? tritAraM prajJaptam 8 / evaM sarvANi (nakSatrANi) pRcchayante-bharaNI0 tritAram 9 / kRttikA SaT tAram 10 rohiNo0 paJcatAram 11 / mRgazirona tritAram 12 / A0 ekatAram 13 / punavesu0paJcatAram 14 / puSyo na tritAram 15 // azleSA0 SaTtAram 16 / maghA0saptatAram 171 pUrvAphAlgunI dvitAram 18 / evamuttarAphAlgubhyapi0 dvitAram 19 / hasto napaJcatAram 20 / citrA0 ekatAram 21 // svAtina0 ekatAram 22 // vizAkhA paJcatAram 23 // anurAdhA0 paJcatAram 24 / jyeSThA0 tritAram 25 / mUlo na0 ekAdazatAram 26, pUrvASA DhA0 catustAram 27 / uttarASADhAnakSatra katitAraM prAptam ? catustAraM prajJaptam // mU01 // dazamasya prAbhRtasya navama. prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-9 // .. vyAkhyA-gautamaH pRcchati--tA kahaM tAragge' ityAdi / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM--kena prakAreNa 'te' tvayA 'tAragge' tAragraM--tArApramANam-aSTAviMzatinakSatrANAM tArA saMkhyA 'Ahie' AkhyAtaM kathitam ? 'ti, iti 'baejjA' vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! tadeva praznayati-'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM lokaprasiddhAnAm 'aTThAvIsAe' aSTAviMzateH aSTAviMzatisaMkhyakAnAM khala 'NakkhattANaM' nakSatrANAM madhye 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatraM 'kaitAre' katitAra kiyattArA yuttaM 'paNNatte' prajJaptam--kathitam ! bhagavAnAha--'goyamA' he gautama / abhijinnakSatraM "titAre 'paNNatte, tritAraM tArAtrayayuktaM prajJaptam 1 / 'savaNe Nakkhatte zravaNaH zravaNAbhidhanakSatraM 'katitAre' 'paNNatte, katitAraM prajJaptam ! titAre paNNatte ? tritAraM prajJaptam 2 / evamanayA rItyA sarvANyapipraznasUtrANi nirvacanasUtrANi ca svayaM saMyojya bhaNitavyAni / vyAkhyAtu arthasya chAyAgamyatvAnna viviyate / sarvanakSatratArApramANapratipAdakaM jambUdvIpaprajJaptigataM gAthAdvayamatra pradazyate-"tiga 1 tiga 2 paMcaga 3 saya 4 duga, 5 duma 6 battIsaM 7 tigaM (tahatigaM 9 ca) cha 10 paMcaga 11 viga 12 ikkaga 13,-paMcaga 14 tiga 15 ikkagaM 16 ceva // 1 // sattaga 17 duga 18 duga 19, paMcaga 20, ikki 21 kkaga, 22 paMca 23 cau 24 tigaM 25 ceva / ikkArasaga 26 caukkaM 27, caukkagaM 28 ceva tAraggI // 23 // " iti| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAlile saM0 puSyaH maghA aSTAviMzati | nakSatrANAM saM. | sthAna tArA nakSatranAmAni saMsthAnAni tArAsaMkhyA abhijit gozIrSAvali. | tisraH 3 zravaNaH kAhAra. (kAvaDa) tisraH 3 dhaniSThA zakuni paMjara. | paJca 5 zatabhiSak puSpopacAra. zatam 100 pUrvAbhAdrapadA apArdhavApI. | dvatAre 2 uttarAbhAdra. revatI nokA. dvAtriMzata 32 azvinI azvaskandha. tisraH 3 bharaNI bhaga saM. timraH 3 saMkhyAkoSThakam | kram nakSatranAmAni ! saMkhyAsthAnAni | tArA saMkhyA vardhamAna (zarAva) | tisraH 3 . azleSA patAkA sa. prakAra sa. sapta 7 pUrvAphAlgunI | ardhapalyaGka sa. | detAre 2 / uttarAphAlgunI hastaH hasta sa. | paJca 5 citrA madhu (maharA) pu. svAtiH kIlaka saM0 / ekA 1 - 4 4 . v kRttikA 2 kSuragRha. zakaToddhi rAhiNA vizAkhA dAmini (rajju) saM. anurAdhA ekAvalihAra saM. | paJca 5 jyeSThA gajadanta saM. tina 3 mUla0 vRzcikapuccha ekAdaza 11 pUrvASADhA | gajapAdanyA sa.| catasaH 4 uttarASADhA / siMhaniSadyA saM | catasaH 4 mRgaziraH AdroM punarvasu mRgazIrSAvali. timaH 3 rudhirabindu. | ekA. 1 / tulA saM. / paJca 5 13 | 15 | Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA.10 sU01 nakSatraNAM tArAsaMkhyAnidarzanam 315 chAyA-trika 1 trika 2 paJcaka 3 zata 4 dvika 5 Dika 6 dvAtriMzat 1 trika 8 tathA trikaM 9 ca SaT 10 paJcaka 11 trika 12 ekaka 13-paJcaka 14 trikaM 15 ekakaM 16 caiva 1 // saptaka 17 dvika 18 dvika 19 paMcaka 20, ekai 21 kaka 22 paMcaka 23 catuH 24 trikaM 25 caiva / ekAdazaka 26 catuSkaM 27 catukaM 28 caiva tArAgram // 2 // iti / etadgAthAdvayoktakrameNASTAviMzati nakSatrANAM tArApramANamavaseyamiti ||suu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlapaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAkhA, cArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya-navamaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10-9 // // zrIrastu / / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamasya prAbhRtasya dazama. prAbhRtamAbhRtam // . vyAkhyAtaM navamaM prAbhRtaprAbhRtam / tatra nakSatrANAM tArAsaMkhyA pradarzitA, atha dazamaM prAbhRtaprAbhUtaM vyAkhyAyate, atra svasyAstagamanena kati nakSatrANi ahorAtraparisamApakatayA ke mAsaM nayantIti ko'horAtrasya nakSatrarUpo netA ? iti nakSatrANAM netRtvaM tattadadhikRtya pauruSoparimANaM ca pradarzyate-'tA kahaM te NeyA' ityAdi / - mUlam-tA kahaM te NeyA Ahie ti vaejjA / tA vAsANaM paDhamaM mAsaM kai NakkhanAaiti sA cattAri NakkhattA aiti, taM jahA-uttarAsADA, abhII savaNe, dhaNihA / uttarAsAlAcodasa ahorate Nei, abhiI satta ahoratte Nei, savaNe aTTha ahorate Nei dhaNiTTA ega ahorataM Neza tasi ca NaM mAsaMsi cauraMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime dighase do pAyAiM cattAri ya aMgulAI porisI bhavai 1 / tA vAsANa docca mAsaM kai NakkhattA NeMti ? tA cattAri NakkhatA aiti, taM jahA-dhaNihA, sayabhisayA, pucapoDhavayA / evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva jaMbuddIvapannattIe taheva ettthaMpi bhANiyavvaM, taM jahA-dhaNiTA codasaahoratte Nei sayabhisayA satta ahoratte Nei, puvApoTabayA aTTa ahorate Nei, uttarApoTavayA ega ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi aTuMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai tassa NaM mAsassa carime divase do payAiM aTTha aMgulAI porisI bhavai 2 / / tA vAsANaM taiyaM mAsaM kaI NakkhattA Neti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahA-uttarapoTTavayA, revaI, assiNI uttarApoTavayA codasaahoratte Nei, revaI paNNarasa ahoratte NeDa assiNI ega ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi duvAlasaMgulAe porisIe chAyA surie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase lehatthAI tiNNi payAI porisI bhavai 3 / tA vAsANaM cautthaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahA-assiNI, bharaNI kattiyA / assiNI cauddasa ahoratte Nei, bharaNI paNNarasa ahoratte Nei, kattiyA egaM ahorattaM Nei, tasi ca NaM mAsaMsi solasaMgulAe porisIe chAyAe sarie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase tiNNi payAI cattAri aMgulAI porisI bhavai 4 tA hemaMtANaM paDhamaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahAkattiyA, rohiNI, saMThANA / kattiyA codasaahoratte Nei, rohiNI paNNarasa aho Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 10 sU01nakSatrANAM netRtvaM paurUSIparimANaM ca 317 ratte Nei, saMThANA ega ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi vIsaMgulAe porisIe chAyAe sarie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsasta carime divase tiNNi payAiM aTTha aMgulAI porisI bhavai / 1 / ___tA hemaMtANaM doccaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? cattAri NakkhattA aiti, taM jahAsaMThANA, addA, puNabvasU pusso / saMThANA codasaahorate Nei, addA satta ahoratte Nei, puNabbasU aTTa ahoratte Nei pusse egaM ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi cauvIsaMgulAe porisIe chAyAe mUrie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase lehaTANi cattAri payAI porisI bhavai 2 / tA hemaMtANaM taiyaM mAsaM kaiNakkhattA aiti ? tA ttiNNi NakkhattA aiti taM jahApusse assesA mahA / pusse codasaahoratte Nei, assesA paMcadasa ahoratte Nei, mahA ege ahorattaM NeI / taMsi ca NaM mAsaMsi vIsaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupari paTTai / tassa NaM mAsassa carime divase tiNNi payAiM ahaMgulAI porisI bhavaI 3 / tA hemaMtANa cautthaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahA-mahA punvAphagguNI uttarAphagguNo / mahA codasa ahoratte Nei, puvAphagguNI paNNarasa ahoratte Nei, uttarAphagguNI ega ahorattaM Nei / tasi ca NaM mAsaMsi solasaMgulAe porisIe chAyAe mUrie annupriytttti| tassa NaM mAsassa carime divase tiSNi 'payAiM cattAri aMgulAI porisI bhavai 4 / tA gimhANaM paDhamaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahA utsarAphagguNI, hattho cittA / uttarAphagguNIcoisa ahoratte hattho paNNarasa ahoratte Nei, cisA egaM ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi duvAlasaMgulAe porisI chAyAe sUrie aNu'pariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase lehaTThAI ya tiNNi payAI porisI bhavai 1 / tA gimhANaM bitiyaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? tA tiNNi NavakhattA aiti taM jahAcittA, sAI, visAhA, cittA codasa ahoratte Nei, sAI paNNarasa ahoratte Nei, visAhA ega ahorattaM Nei, / taMsi ca NaM mAsaMsi aTuMgulAe porisIe chAyAe sarie aNupariyadRi tassa NaM mAsassa carime divase do payAiM aTTha aMgulAI porisI bhavai 2 / gimhANaM taiyaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? tA cattAri NakkhattA aiti taM jahAvisAhA aNurAhA, jeTThA, mUle ya / visAhA coddasaahoratte Nei, aNurAhA, satta ahoratte Nei, jeThA aTTa ahoratte Nei, mUlo ega ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi cauraMgulAe Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 candraprajJaptisUtre porisIe chAyAe sarie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase do payAiM cattAri aMgulAI porisI bhavai 3 / __tA gimhANAM cautthaM mAsaM kai NavattA aiti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahAmUlo, puvAsADhA, uttraasaaddhaa| mUlo codasaahoratte Nei, puvvAsADhA paNNarasa ahoratte Nei; uttarAsADhA ega ahorattaM Nei / (iyatparyantaM jambUdvIpaprajJaptipAThaH) jAva taMsi ca NaM mAsaMsi baTTAe, samacauraMsasaMThiyAe NaggohaparimaMDalAe sakAyamaNuraMgiNIe chAyAe sarie aNupariyaTTai tassa NaM mAsassa carime divase lehavAI dopayAI porisI bhavai ||suu01|| / / dasamassa pAhuDassa dasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-10 // chAyA --tAvat katha te netA AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat varSANAM prathama mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-uttarASADhA, abhijit, zravaNaH, dhnisstthaa| uttarASADhA caturdaza ahorAtrAn nayati, abhijit saptaahorAtrAn nayati, zravaNaH aSTa ahorAtrAn nayati, dhaniSTA ekam ahorAtraM nayati / tasmizca khalu mAse caturaGgulayA. pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carime divase dve pade catvAri ca agulAni pauruSI bhavati 1 / tAvat varSANAM dvitIyaM mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat catvAri nakSatrANi nayanti tadyathA-dhaniSThA zatabhiSak, pUrvAproSThapadA, uttarAproSThapadA / evam etena abhilApena yathaiva jJaptyAM tathaiva atrApi bhaNitavyam , tadyathA-dhaniSThA caturdaza ahorAtrAn naryAta, zatabhiSak sapta ahorAtrAn nayati, pUrvAproSThapadA aSTa ahorAtrAn nayati, uttarAproSThapadA ekam ahorAtraM nayati / tasmizca khalu mAse aSTAGgulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya mAsasya carame divase dve pade aSTa aGagulAni pauruSI bhavati 2 / tAvat varSANAM tRtIyaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti, tadyathA-uttarAproSThapadA, revatI ashvinii| uttarAproSThapadA caturdaza ahorAtrAn nayati, revatI paJcadaza ahorAtrAn nayati, azvinI ekam ahorAtraM nyti| tasmiMzca khalu mAse dvAdazAGgulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase rekhAsthAni trINi padAni pauruSI bhavati 3 / tAvat varSANAM caturtha mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nyanti, tadyathA-azvinI, bharaNI, kRttikA / azvinI caturdaza ahorAtrAn nayati, bharaNI paJcadaza ahorAtrAn nayati, kRttikA ekam ahorAtraM nayati / tasmizca khalu mAse SoDazAGgulayA. pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase trINi padani catvAri aGgulAni pauruSI bhavati / __ tAvat hemantAnAM prathama mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti, tadyathA-kRttikA, rohiNI saMsthAnA / kRttikA caturdaza ahorAtrAn nayati, rohiNI paJca daza ahorAtrAn nayati, saMsthAnA ekamahorAtra nayati / tasmizca khalu mAse vizatyagulayA Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA.prA. 10 sU01 nakSatrANAM netRtvaM paurUSIparimANaM ca 319 pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate, tasya khalu mAsasya carame divase trINi padAni aSTa agulAni pauruSI bhavati / 1 / tAvat hemantAnAM dvitIyaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti tAvat catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-saMsthAnA, ArdrA punarvasuH puSyaH / saMsthAnA caturdaza ahorAtrAn nayati, ArdrA sapta-ahorAtrAn nayati, punarvasuH aSTa ahorAtrAn nayati, puSyaH ekamahorAtraM nayati / tasmizca khala mAse caturvizatyaGgulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khala mAsasya carame divase rekhAsthAni catvAripadAni pauruSI bhavati / 2 / tAvat hemantAnAM tRtIyaM mAsa katinakSatrANi nayanti ? tAvattrINi nakSatrANi nayanti, tadyathA puNyaH azleSAmaghA / puSyaH caturdaza ahorAtrAn nayati, azleSA paJcadaza ahorAtrAn naryAta maghA ekamahorAtra nayati / tasmizca khalu mAse viMzatyugulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvatate / tasya khalu mAsasya carame divase trINi padAni aSTaagulAni pauruSI bhvti|3 / tAvat hemantAnAM caturtha mAsa kati nakSatrANi nayanti, tAvat trINi nakSatrANi nayanti tadyathA-maghA, pUrvAphalgunI, uttarAphAlguno / maghA caturdaza ahorAtrAn nayati, pUrvAphAlgunI paJcadaza ahorAtrAn nayati, uttaraphAlgunI ekamahorAtraM nayati / tasmiMzca khalu mAse SoDazAGgulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase troNi padAni catvAri agulAni pauruSI bhavati / 4 / . tAvat grISmANAM prathama mAsa kati nakSatrANi nayanti ! tAvat trINi nakSatrANi nayanti tadyathA-uttarAphAlgunI hastaH citrA / uttarAphAlguno caturdaza ahorAtrAn nayati, hastaH paJcadaza ahorAtrAn nayati, citrA ekamahorAtraM nyti| tasmizca khalu mAse dvAdazAGgulayA paurUSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase rekhAsthAni trINi padAni pauruSI bhavati / 1 / ____ tAvat grISmANAM dvitIya mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti, tadyathA-citrA, svAtiH vizAkhA / citrA caturdaza ahorAtrAn nayati, svAtiH paJcadaza ahorAtrAn nayati, vizAkhA ekamahorAtraM nayati |tsmidh khalu mAse aSTAzulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase ve pade aSTaagulAni pauruSI bhavati / 2 / grISmANAM tRtIya mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-vizAkhA anurAdhA jyeSTA mUlam / vizAkhA caturdaza ahorAtrAn nati, anurAdhA saptaahorAtrAn nayati, jyeSTA aSTa ahorAtrAn na pati, mUlam ekamahorAtraM nayati tasmizca khalu mAse caturaGgulayA pauruNyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya ca khalu mAsasya carame divase dve catvAri aMgulAni pauruSI bhavati / 3 / tAbat grISmANAM caturtha mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti tadyathA-mUlaM pUrvASADhA uttarASADhA mUlaM caturdaza ahorAtrAn nayati pUrvASADhA paJcadaza ahorAtrAn nayati, uttarASADhA ekaM nakSatraM nayati / (jambUdvIpaprajJaptisaMgRhItaH pATho gataH) yAvat tasmizca khalu mAse 'vRttayA samacaturasrasasthitayA , nyagrodhaparimaNDalayA svakAyamanurakagiNyA chAyayA sUryaH anuparAvartate tasya khalu mAsasya carame divase rekhAsthe dve pade paurUSI bhavati / 4 / sU0 1 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAvisa vyAkhyA - gautamaH pRcchati 'tA kahaM te NeyA' iti / 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'yA' netA svasyAstamayanenAhorAtraparisamApako nakSatrarUpo netA nAyakaH 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! tadeva praznayannAha - 'tA vAsANaM' ityAdi / 'tA' tAvat ' vAsANaM' varSANAM varSARtu sambandhinAM catuNI mAsAnAM zrAvaNa-bhAdrapadA - sszvina - kArtikarUpANAM madhye 'paDhamaM' prathamam - Adi 'mAsaM' zrAvaNalakSaNaM 'ka' kati kiyatsaMkhyakAni 'NavakhattA' nakSatrANi 'NeMti' nayanti svasyAstagamanapUrvakamahorAtraparisamApakatayA gamayanti / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha - 'tA cattArI' ityAdi, 'tA' tAvat 'cattAri NakkhattA' catvAri nakSatrANi 'NeMti' krameNa nayanti tAnyeva darzayati-taM jahA, ityAdi taMjahA--tadyathA-tAnImAni - 'uttarAsADhA' uttarASADhA 1, 'abhiI' abhijit 2 'savaNo' zravaNaH 3, 'dhaNiTThA' dhaniSThA 4 ceti / tatra 'uttarAsAdA' uttarASADhA nakSatraM 'codasa' caturdaza mAsasyAdimAn caturdaza saMkhyakAn 'ahoratte' ahorAtrAn rAtrindivAni 'i' nayati svasyA'stagamanenAhorAtraparisamApakatayA gamayati 1 / tathA tatpazcAt caturdazAhorAtrAnantaraM 'abhiI' abhijinnakSatraM 'satta ahorate' saptAhorAtrAn paJcadazAhorAtrAdArabhya ekaviMzatitamAhorAtraparyantaM 'i' nayati svayamastaM prApyAhorAtraparisamApakatayA gamayati 2 / tadanantaraM 'savaNo ' zravaNaH zravaNa nakSatraM 'aahoratte' aSTAhorAtrAn - dvAviMzatitamohorAtrAdArabhya ekonatriMzattamAhorAtraparyantaM 'Nei' nayati / evaM sarvasaMkalanayA gatA zrAvaNamAsasyaikonatriMzadahorAtrAH tadanantaraM zeSam ' egaM ahorattaM' ekamahorAtratriMzattamaM 'ghaNiThThA' dhaniSThA nakSatraM 'i' nayati svasyA'stagamanenaikAhorAtraparisamApanapUrvakaM mAsasamApakatayA zrAvaNaM mAsaM parisamApayati / evaM catvAri nakSatrANi zrAvaNamAsa parisamApakAni santIti / atha sUryaparAvarttanamAha - 'taMsi ca NaM' ityAdi, 'taMsi ca NaM' tasmin uttarASADhAdinakSatracatuSTayena parisamApyamAne 'mAsaMsi ' mAse zrAvaNe mAse 'cauraMgulAe porasIe' caturaGgulayA caturaGgulAdhikyA pauruSyA puruSa pramANayA ' chAyAe' chAyayA 'sUrie' sUryaH 'aNupariyaTTAi ' ' anuparAvarttate, 'anu' iti pratidivasa parAvarttate pRthag bhavati / atredaM bodhyam - zrAvaNamAse prathamAhorAtrAdArabhya prati divasamanyonyamaNDalasaMkramaNena yathA tasya zrAvaNamAsasyAntime divase tathA kathaJcanApi dve pade catvAri aGgulAni pauruSI bhavedityevaM krameNa sUryasya saMkramaNaM bhavati, tadeva darzayati - ' tassa NaM' ityAdi, 'tassa NaM mAsassa' tasya svalu zrAvaNasya mAsasya 'carame divase' carame divase antime dine 'dopayAI' ? dve pade - ' cattAri aMgulANi' catvAri aGgulAni caturaGgulAdhika dvipadapramitA 'porisI bhavai' pauruSI bhavati // 1 // atha varSANAM dvitIyaM mAsaM pradarzayati- 'tA vAsANaM doccaM' ityAdi / 'tA' tAvat' ' vAsANaM' varSANAM varSArAtrasya varSARto rityarthaH 'doccaM mAsaM dvitIyaM mAsaM bhAdrapadalakSaNaM kai NakkhattA 120 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 10 sU01 nakSatrANAM netRtvaM paurUSIparimANaM ca 321 NeMti' kati nakSatrANi nayanti svasyA'stagamanena bhAdrapada mAsaM parisamApayantItyarthaH / 'tA' tAvat 'cattAri NakkhattA ti' catvAri nakSatrANi nayanti / kAni tAnItyAha - 'taM jahA ' ityAdi "taM jahA ' tadyathA-tAnImAni - ' dhaniTThA' dhaniSTA 1, 'sayabhisayA' zatabhiSak 2, 'puvyapoha - vayA' pUrvoproSThapadA 3, 'uttarapoDavayA' uttarAproSThapadA 4 proSThapadeti bhAdrapadA vijJeyA / athAtidezamAha - ' evaM ' ityAdi, ' evaM ' evam anena prakAreNa 'eeNa abhilAveNaM' etena pUrvamanupadapradarzitAbhilApakrameNa ' jaheva' yathaiva 'jambUddIvapannattIe' jambUdvIpaprajJaptyAM saptamavakSaskAre kathitaM 'taheva' tathaiva 'etthepi' atrApi candraprajJaptisUtragate'smin prakaraNe'pi 'bhANiyavvaM ' bhaNitavyam / tadeva pradarzayAma:- 'taM jahA ' tadyathA - tatratyaM prakaraNaM yathA - 'ghaNiTThA' ityAdi, 'dhaNiTThA' dhaniSThA nakSatraM 'codasaahoratte' bhAdrapadamAsasya prathamAn caturdaza ahorAtrAn svayamastaGgataM bhUtvA : caturdazAhorAtraparisamApakatayA 'Nei' nayati caturdazAhorAtrAn parisamApayatItyarthaH, tatpazcAt 'saryAbhisayA' zatabhiSagnakSatraM 'sattaahoratte' saptAhorAtram paJcadazAhorAtrAdArabhya ekaviMzatitamAhorAtraparyantaM 'Nei' nayati svayamastagamanena bhAdrapadamAsasyaikaviMzatitamamahorAtraM samApayati / / tadanantaraM 'puvvApohavayA' pUrvAproSThapadA pUrvAbhAdrapadA nakSatraM 'aTThaahoratte' aSTAhorAtrAn dvAviMzatitamAhorAtrAdArabhyaikonatriMzattamAhorAtraparyantaM 'Nei' nayati bhAdrapadamAsasyaikonatriMzadahorAtrAn parisamApayati tatazca 'uttarApoTThavayA' uttarAproSTha padA - uttarAbhAdrapadAnakSatraM ' egaM ahorataM ' ekamahorAtraM yo mAsapUta zeSaekA'horAtraH sthitaH tam uttarAbhAdrapadA nakSatraM 'i' nayati / asyaikasyAhorAtrasya samAptau bhAdrapadamAsaH samApta bhavatIti bhAvaH / ' taMsi ca NaM' tasmiMzca khalu 'mAsaMsi, mAse bhAdrapadalakSaNe 'ahaMgulAe porisIe' aSTAGgulayA pauruSyA aSTAGgulAdhikayA puruSapramANayA 'chAyAe ' chAyayA 'sUrie ' sUrya: 'aNupariyaI' anuparAvarttate pratidivasaM nivarttate, ataH 'tassa NaM mAsassa' tasya khalu mAsasya 'carime divase' carame antime divase 'do payAI' dve pade tathA 'aTTha aMgulAI ' aSTAGgulAdhikapadadvayapramitA 'porisI bhavai' pauruSI bhavati 2 / evamagre'pi sarvatra vijJeyam / vyAkhyA chAyAgamyatvena sugamatvAd grISmANAM tRtIyamAsajyeSThamAsaparyantaM na vitriyate, varSANAM caturtha mASADhamAsaMtvagre vakSyatIti / navaraM varSA RtostRtIya AzvinamAsaH 3 / caturthaH kArttikamAsaH 4 / evaM hemanta RtoH prathamo mArgazIrSamAsaH 1, dvitIyaH pauSaH 2, tRtIyo mAghaH 3, caturthazca phAlguna mAsaH 4 iti / evaM grISma RtoH prathama caitro mAsaH 1, dvitIyaH vaizAkhaH 2, tRtIyo - jyeSThaH 3, caturthazca ASADhamAsaH 4, iti dvAdaza mAsA bhavanti / evamASADhasya carame divase 'lehasthAI do payAI' iti rekhAstho rekhA - pAdaparyantavarttinI sImA tatsthe dve pade pauruSI bhavati paripUrNa pada dvayaparimitA pauruSI bhavatIti bhAvaH evaM vyAkhyeyam / iyaM caturaGgulA vRddhiH pratimAsaM zrAvaNamAsAdArabhya pauSamAsaparyantaM bhavati / tatpazcAcca pratimAsaM caturaGgulA hAnirvAcyA sUryasyottarAyaNagatatvAt / iyaM ca hAnirASADhamAsaparyantaM bhavati, ata ASADhamAsasya carame divase dvipadA pauruSI bhavati / tadeva pradarzyate- 'tA gimhANaM' ityAdi 'tA' tAvat gimhANaM' grISmANAM grISmaRtoH 11 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSatisUtre 'cautthaM mAsaM' caturtha mAsam ASADhalakSaNaM 'kai NakkhattA aiti' kati nakSatrANi nayanti svasyAstagamanena mAsaparisamApakatayA gamayanti ? 'tA' tAvat 'tiNNi NakkhattA Ne ti' zrINi nakSatrANi nayanti, 'taMjahA tadyathA-tAnImAni-'mUlo' mUlam 1 pUvvAsADhA' pUrvASAr3hA 2 'uttarAsADhA' uttarASAr3hA 3 / tatra 'mUlo' mUlaM nakSatra 'codasa ahoratte NeI' AdyAn caturdazaahorAtrAn 'nayati' 1 / 'puvvAsADhA' pUrvASADhA 'paNNarasaahoratte Nei' 'paJcadazAhorAtrAn nayati 2 / 'uttarAsADhA' uttarASADhA 'ega ahorattaM' ekaM triMzattamamahorAtra 'Nei' nayati svayamastagamanena triMzattamAhorAtrasamApanapUrvakaM tamASADhamAsaM parisamA pathatIti bhAvaH 'taMsi ca NaM mAsaMsi' tasmiMzca ASADhalakSaNe khalu mAse 'vaTTAe' bRttayA, vartalayA vRttasya prakAzyavastunaH vRttayA 'chAyayA' ityagreNa sambandhaH, evaM 'samacauraMsasaMThiyAe' samacaturasrasaMsthitayA samacaturasrasaMsthAnavataH prakAzya vastunaH samacaturasrAkArayA chAyayA, tathA 'NaggohaparimaMDalAe' nyagrodhaparimaNDalayA nyagrodho vaTa; tadAkArasya prakAzyavastunastadAkArayA, chAyayA, upalakSaNametat anena yatsaMsthAnasaMsthitaM prakAzyaM vastu bhavati tasya chAyA'pi tatsaMsthAnavatI bhavatIti sarvasaMsthAneSu vijJeyam yat ASADhamAse prAyaH sarvasyApi prakAzyavastunaH divasasya caturbhAge'tikrAnte caturbhAge zeSe vA svapramANA chAyA bhavati, nizcayanayena tu ASADhamAsasya carame divase, tatrApi sUrye sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati sati prakAzyavastu saMsthAnasadRzA chAyA bhavati. ata evoktam "vaTTassa vaTTayAe" ityAdi / etadeva sUtrakAraH spaSTayati 'sakAyamaNuraMgiNIe' iti / 'sakAyamaNuraMgiNIe' svakAyamanuraGgiNyA-svasya svakIyasya chAyAnibandhanasya prakAzyavastunaH kAyaH--zarIraM svakAyastam anu rajyate-anukAraM vidadhAtItyevaM zIlA anuraGgiNI 'dviSadgRha' ityAdinA dhinaJ pratyayaH tayA svakAyamanuraMGgiNyA 'chAyAe' chAyayA 'sarie' sUryaH 'aNupariyaTTai' anu-pratidivasaM parAvarttate / ayamAzayaH-ASADhasya * prathamAdahorAtrAdArabhya prtidivsmnyaanymnnddlsNkrmnne| yathA sarvasyApi prakAzyavastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte caturbhAge zeSe vA svAnukArA svapramANA ca chAyA bhavet tathA kathaJcanApi sUryaH parAvarttate, iti / tataH 'tasta NaM mAsassa tasya khalu ASADhasya mAsasya 'carime divase' carame antime triMzattame divase 'lehaTThAI' rekhAparyantabhAgavartinI sImA tatrasthite rekhAsthite 'do payAI' dve pade padadvayapramitA 'porisI bhavai' pauruSI bhavatIti sUtrArthaH / asya sUtrasya vizeSavyAkhyA jambUdvIpaprajJaptyAM matkRtAyAM prakAzikAvyAkhyAyAM vilokanIyamiti / atra yad ASADhamAsasya caramadivase dvipadA pauruSI bhavatItyuktaM tat pauruSI pramANaM vyavahArata uktam , nizcayataH punaH saardhstriNshtaa'horaatrai-(30||) caturaGgulA vRddhiH zrAvaNamAsAdarAbhya pauSamAsaparisamAptiparyantaM SaTsu mAseSu dakSiNAyanagate sUrye bhavati, evameva caturaGgulA hAnirmAghamAsAdArabhyASADhamAsaparisamApti paryantaM SaTsu mAseSu uttarAyaNagate sUrye bhavatIti jJAtavyam / nizcayataH pauruSyAzcaturaGgalA vRdirhAnizca sauramAsamadhikRtya bhavati, sauramAsasyaiva sArdhatriMzadivasapramANatvAt, atra yaccAndramAsA kathitAste lokavyavahAramAzritya kathitA iti vibhAvanIyam / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA | mAsa nAma nakSatra nAma di. tathA di. | di va di. / sAH di. zrAvaNaH uttarASADhA 14 di | abhijit 7 zravaNa 8 dhaniSThA-1 bhAdrapadaH dhaniSThA-14 zatabhiSak-7 / pUrvAbhAdra 8 uttarA bhAdra-1 AzvinaH uttarA bhAdrapada-14 revato-15 azvinI-1 kartikaH AzvinI-14 bharaNI-15 kRttikA-1 mArgazIrSaH kRttikA-14 rohiNI-15 mRgazira-1 | pauSaH mRgaziraH-14 AA-8 purnavasu-7 puSyaH mAghaH puSyaH-14 bhaleSA-15 maghA-1 phAlguna maghA-14 pUrvA phAlgunI 15 uttarA phA.-1 caitraH uttarAphAlgunI 14 hasta:-15 citrA-1 vaizAkhaH citrA-14 svAtiH 15 vizAkhA-1 jyeSThaH vizAkhA-14 anurAdhA-7 jyeSThA-8 mUlam-1 / ASADhaH mUlam-14 pUrvASADhA-15 uttarASADhA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre atra nizcayataH pauruSIpramANapratipAdikA anyatroktA aSTau karaNagAthAH 'pavve' ityAdi pradarzyante-- pavve paNNarasaguNe, tihi sahie porisIe ANayaNe / chalasIisayavibhatte, jaM laddhaM taM viyANAhi // 1 // jai hoi visamaladdhaM, dakkhiNamayaNaM ThavijjanAyavvaM / aha havai samaM laddhaM, nAyavvaM uttaraM :ayaNaM // 2 // ayaNagae tihirAsI caugguNe pavvapAya bhaiyavvaM / jaM laddhaMgulANi, khayavuDUDhI porisIe ya // 3 // dakSiNavuDDhI dupayA, aMgulayA gaM tu hoi nAyavvA / uttara ayaNe hANI, kAyavvA cauhi pAehiM // 4 // sAvaNa bahula paDivayA, dupayA puNa porisI dhuvAhoi / cattAri aMgulAI, mAseNaM vaDDhae tatto // 5 // ikkattIsai bhAgA, tihie puNa aMgulassa cattAri / dakkhiNaayaNe vuDDhI, jAva:u cattAri u payAI // 6 // uttara ayaNe hANI, cauhi pAyAhiM jAva do paayaa| evaM tu porisIe, buDU Dhi-khayA huti nAyavvA // 7 // buDDhI bA hANI vA, jAvaiyA porisIe diTThA u / tatto divasagaeNaM, jaM laddhaM tuM khu ayaNagayaM // 8 // iti / chAyA-parva paJcadazaguNaM, tithisahitaM pauruSyA Anayane / SaDazItizatavibhaktaM, yallabdhaM tad vijAnIhi // 1 // yadi bhavati viSamaM labdhaM dakSiNamayanaM sthApayet jJAtavyam / atha bhavati samaM labdhaM, jJAtavyam uttaram ayanam // 2 // ayanagataH tithi rAzi;, caturguNaH parvapAda bhaktavyam / yad labdham (yAni labdhAni) aGgulAni, kSayavRddhipauruSyAzca // 3 // dakSiNe vRddhiH dvipadA, caturaGgulakAnAM tu bhavati jJAtavyA / uttare ayare hAniH, kartavyA caturbhiH pAde // 4 // zrAvaNa bahula pratipadi, dvipadA punaH pauruSI dhruvA bhavati / catvAri aGgulani, mAsena vardhate tattaH (tasmAt) // 5 // ekatriMzad bhAgAH, tithyAH, punaH aGgusya catvAraH / dakSiNe ayane vRddhiH, yAvattu catvAri tu padAni // 6 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA010 prA. prA.10 sU01 pauruSI pramANapratipAdakagAthArthaH 325 uttare ayane hAniH, caturbhiH pAdaiH yAvat dvau pAdau / aivaM tu pauruSyAH, vRddhi-kSayau bhavataH jJAtavyau // 7 // vRddhiH vA hAniH vA, yAvatkA pauruSyA dRSTA tu| tattaH divasagatena yat labdhaM tat khu ayanagatam // 8 // iti / etA gAthAH krameNa vyAkhyAyante- 'pavve paNNarasaguNe' parvapaJcadazaguNaM-yugamadhye yasmin parvaNi yasyAM tithau pauruSIparimANaM jJAtumiSyate tasmAt pUrvayugAdita Arabhya yAvanti parvANi, pUrNimA rUpANi vyatItAni teSAM saMkhyA dhriyate, tatpazcAt 'tihisahie' tithi sahitaH yasyA titheH pauruSoparimANaM jJAtumicchet tasyAstitheH pUrva yAvatyastithayo gatAstatsaMkhyayA yo rAziH pUrvamekatrasthApitaH sa sahitaH yuktaH karttavyaH, tasmin rAzau gataH tithisaMkhyA prakSipyate ityarthaH / kimarthamityAha 'porisIe ANayaNe' pauruSyA Anayane pauruSyAnayanArthamityarthaH / tataH-tithisahitaH pUrvokto rAziH 'chalasIisayavibhatte SaDazotizata vibhaktaH SaDazItyadhikena zatena tasya raoNzerbhAgo hiyate-atrAyaM bhAvaH-ekasmin sauramAse sUryatithayaH sArdhatriMzad bhavanti tadavadhau candratithaya ekatriMzad bhavanti, tato'yanasya SaNmAsatvena mAsasya sUrya tithayaH sArdhatriMzat SaDkena guNyante tato bhavati SaDazItyadhikamekaM zataM (186) maNDalAnAmeka sminnayane tathA tadavadhigatacandratithayazcaikatriMzat SaDkena guNyante tato bhavati SaDazItyadhikamekaM zataM (186) candra tithInAmekasmin ayane tataH tryazItyadhikazatapari mANamaNDalAtmake ekasminnayane candraniSpAditatithInAM SaDazItyadhikazatapramANatvena SaDazItyadhikazatena bhAgaharaNaM kathitam bhAge ca hRte 'jaM laddhaM' yat labdhaM bhAgahAreNa yat prAptaM taM viyANAhi' tat vijAnIhi hRdi samyagavadhArayetyarthaH // 1 // tataH 'jai hoi visamaladdhaM' yadi bhavati viSamaM landhaM yadi labdhaM, labdhasaMkhyA viSamA eka-tripaJcAdirUpA bhavet tadA tatparyantavarti 'dakSiNamayaNaM' dakSiNamayanaM dakSiNAyanaM 'ThavijjanAyavvaM' sthApayet jJAtavyaM, bhavedityarthaH / 'aha' atha yadi 'samaM laddhaM' samaM labdhasamasaMkhyA dvikacatuSka-paTakAdirUpA labdhA bhavet tadA tatparyantavarti 'uttaraM ayaNaM nAyavvaM' uttaramayanam uttarAyaNaM jJAtavyam // 2 // tadevamukto dakSiNottarAyaNaparijJAnopAyaH / sAmprataM SaDazItyadhikazatena bhAge hRte yaccheSamavatiSThate, athavA bhAgasaMbhavena yaccheSaM tiSThati tadgatavidhiM pradarzayati-'ayaNagae' ityAdi / 'ayaNagae tihirAsI' ayanagatastithirAzi:-pUrva bhAge hUte bhAgasaMbhave vA avazeSIbhUto yo'yanagata stithirAziH-pUrvabhAge hate bhAgasaMbhave vA avazeSIbhUto yo'yanagatastithirAzi stiSThati saH 'caugguNe' caturguNaH kartavyaH caturbhi caturguNyate ityarthaH, guNite sati yaH guNanaphalarUpo rAziH saH 'pavvapAya bhaiyavvaM' parvapAdena bhaktavyaH parvapAdena parvacaturthAMzena tasya bhAgo harttavyaH, tathAhi yugamadhye yAni sarvasaMkalanayA parvANi caturvizatyadhikazata(124)saMkhyakAni kathamityAha Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 candraprakatisUtre ekasmin yuge adhikamAsadvikayuktatvena dvASaSTimAsA (62) bhavanti, ekasminmAse ca pUrNimA'mAvAsyArUpaM parvadvayaM bhavati tato dvASaSTi dvAbhyAM guNyate- jAtaM caturviMzatyadhikamekaM zatam (124) / tatazcaturviMzatyadhikazatasaMkhyakAniH parvANi parvapAdena parvacaturthI zena ekatriMzadUpeNa vibhajyante teSAM bhAgo hiyate ityarthaH / hUte ca bhAge 'jaM laddhaM' yallabdhaM yA saMkhyA catuSkarUpA labhyate tatparimitAni 'aMgulAI' aGgulAni ca catvAryaGlAni cakArAdaGgulAMzAzca 'porisIe' pauruSyAH 'khayavuDUDhI' kSayavRddhI jJAtavye bhAgalabdhasaMkhyAparimitAni catvAryazailAni pauruSyAH padadhruvarAzeH kSayatvena uttarAyaNe, tathA padadhruvarAzerupari vRddhitvena ca dakSiNAyane jJAtavyAnoti // 3 // etadevAgre caturthagAthAvyAkhyAyAM pradarzayiSyate / atha evambhUtasya guNakArasya tathA bhAgahArasya kathamutpattiH ? iti tadutpattiH pradarzyateyadi SaDazItyadhikena tithizatena caturviMzatyaGgulAni uttarAyaNe kSayatvena dakSiNAyane ca vRddhitvena prApyante tadA ekasyAM tithau aGgulAnAM kiM pramANaH kSayaH kiM pramANA ca vRddhi bhavet ? iti prazne tatprakAra-2 mAha atra rAzitrayaM jAtam tatsthApanA yathA-- tithiSu / aGgulAni / divase / .. 186 / 24 / 1 / kA hAnidivA | atra antyena ekakarUpeNa rAzinA madhyamazca / " turviMzatirUpo rAzirguNyate, ekena guNane ca etAvAneba jAtazcaturviMzatisaMkhyakaH 24, "ekenaguNitaM tadeva bhavati' iti vacanAt , tataH asya caturviMzatirUpasya rAzeH Ayena SaDazItyadhikazatarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate, bhAjyarAzezcaturviMzitirUpasyoparitanasya stokatve SaDazItyadhikazatarUpabhAjakarAzinA bhAgo na hiyate (24) / tato bhAgahArAbhAve bhAjya-bhAjyakarAzyo SaTkenApatanA kriyate, SaTkena bhAgo hriyate ityarthaH tato jAta uparitano bhAjyarAzizcatuSkarUpaH adhastano bhAjaka rAzizca ekatriMzat ( . ) / tato labdhA ekaikasyAM tithau catvAra ekatrizadbhAgAH (1 ) kSayaHvena vRdbhitvena veti tadevamukta uparitano rAzirguNakAraH adhastanazca bhAgahAra iti guNAkAra bhAgahArayorutpattiriti / atra sUtre ASADhamAsasya caramadivase ASADhapUrNimAyAM dvipadA pauruSI bhavatItyuktam / tata Arabhya dakSiNAyanatvena pratitithau caturekatriMzadbhAga (21) vRddhikrameNa zrAvaNapUrNimAyAM caturaGgulAdhikA dvipadA pauruSI bhavati / evaM pratimAsa caturaGgulavRddhikrameNa pauSapUrNimAyAM catuSpadA pauruSI bhavati / tata uttarAyaNa Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TokA prA. 10 prA0mA 10 pauruSIpramANapratipAdakagAthArthaH pravezena pratitithau caturekatriMzadbhAga ( 327 4 ) hAnikrameNa ASADhapUrNimAyAM punadvipadA pauruSI 31 jAyate, ityavadheyamiti // 3 // prakRtamanusarAmaH-atha kasminnayane kiyatpramANApada dhrumavarAzimadhikRtya vRddhirhAnirvA bhavatIti pradarzayituM caturthIgAthA vyAkhyAyate - 'dakkhiNavuDDhI' ityAdi 'dakkhiNavuDDhI' dakSiNe vRddhiH, dakSiNAyane sUrye gate pauruSI pramANe vRddhirjJAtavyA, yathA - ASADhapUrNimAyAM dvipadApauruSI bhavati tatpazcAddakSiNAyanaM prarabhate'taH padadvayasyopari agulAnAM vRddhirvijJeyA / etadevAha - 'dupayAdvipadAt padadvayAdupari 'aMgulayANaM' aGgulakAnAM 'vuDDhI hoi' vRddhi rbhavati sA 'nAyavvA' jJAtavyA / uttare ayaNe' uttare ayane uttarAyaNe gate sUrye yA pUrve dakSiNAyanAntimadivase pauSa pUrNimAyAM catvAraH pAdAH pauruSI jAtAH tebhyaH 'cauhiM pAe hi' caturbhyaH pAdebhya ' hANIkA yavvA' hAni karttavyA ||4|| atha yugamadhye prathame saMvatsare dakSiNAyane yasmAdivasAdArabhya vRddhi rbhavettaM paJcamaSaSTheti gAthA dvayena prarUpayati-'sAvaNa bahula :' ityAdi / sAvaNabahulapaDivayA' zrAvaNa bahulapratipadAyAM yugasya prathame saMvatsare zrAvaNamAse kRSNapakSasya pratipadAyAm ASADhapUrNimAto dvitIye divase 'dupayA puNa porasI dhuvA hoDa' dvipadA punaH pauruSI dhruvA - nizcitA bhavati / ' tatto' tattaH tadivasAt zrAvaNa kRSNapratipadAta ArabhyAgre 'mAseNaM' mAsena sUryamAsamAzritya sArvatriMzadahorAtrapramANena, candramAsamAzritya ekatriMzattithibhiH 'cattAri aMgulAI' catvAri aMgulAni pauruSI 'baDDhae' vardhate pratimAsAnte caturaGgulAnAM pauruSo pramANe vRddhirbhavati sUryasya dakSiNAyanagatatvAt // 5 // sUryamAsacandramAseti kathamavasIyate ? iti tadeva pradarzyate - 'ikkatIsa ' ityAdi, 'ikkatIsaibhAgA' itikathamavasIyate iti tadeva pradarzyate - 'ikkatIsai' ityAdi 'ikatIsara bhAgAti - hie puNa aMgulassa cattAri' ekatriMzadbhAgAH tithau punaraGgulasya catvAri - 'tihie' eka tithau aGgulasya catvAra ekatriMzadbhAgAH- vRddhirUpeNa bhavanti, sA ca ' dakkhiNaayaNe - 4 31 DDhI' dakSiNe'yane vRddhiH, eSAM caturekatriMzadbhAgAnAM dakSiNAyane vRddhirbhavati / kiyatpadaparyanta mityAha - 'jAva u cattAri u payAI' yAvat tu catvAritu padAni - yAvat . dakSiNAyana carama dine catuSpadAmetA pauruSI bhavet tAvat vRddhirjJAtavyeti bhAvaH // 6 // atha pauruSyAH padahAnimAha - 'uttaraayaNe' ityAdi, uttara ayaNe' uttare ayane uttarAyaNe 'hANI' hAni bhavet, kathamityAha - ' cauhiM pAyAhiM' caturbhyaH pAdebhyaH uttarAyaNaprathama diva sAdArabhya caturbhyaH pAdebhyo hAniH prArabhate pratitithau caturekatriMzadbhAgakrameNa, kiyatparyantamityAha'jAva do pAyA' yAvat dvau pAdau yAvat uttarAyaNacaramadivase dvipadA pauruSI bhavet tAvat hA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 candraprajJaptisUtre nirjJAtavyeti / upasaMharannAha-'evaMtu' ityAdi, 'evaMtu' anena pUrvoktaprakAreNa 'porisIe' pauruSyA: 'vuiDhikhayA' vRddhikSayau 'hoti' bhavataH, iti tau vRddhikSayau 'nAyavyA' jJAtavyau // 7 // athAyanasyAdyataH kati divasA gatA iti pauruSI pramANamadhikRtya pradarzayannAha-'vuDhivA' ityAdi, 'vuDDhIvA hANI vA' vRddhi hAnirvA 'jAvaiyA porisIe diTThA u' yAvatI pauruSyA dRSTA tu, 'tatto' tattaH tassakAzAt-'divasagaeNaM' divasagatena divamAnAM gamanena 'jaM laddhaM' yallabdhaM prApta divasapramANaM 'taM khu' tat khalu 'ayaNagayaM' ayanagataM tAvatparimitamayanaM gatamityavadhAryam / asyA gAthAyA ayaM bhAvaH-Ipsitadine 'adya ayanasya katidivasA vyatItA' iti jJAtumicchet tadA tadIpsitadine yadi dakSiNAyanaM bhavet tadA tasmin divase yAvantaH pAdAH aGgalasahitAH pauruSyA vardhitA bhaveyustAn pratitithi ekatriMzadbhAgacatuSTayavRddhikrameNa tithIgaNayet yAvatyastithayo labhyante yAvanto divasAna ayanasya jAnIyAt yat dakSiNAyanasya iyanto divasA gatA iti / evameva uttarAyaNe hAnimAzritya divasA gaNanIyA iti // 8 // tadevamakSarArthamAzritya karaNagAthAnAM vyAkhyAnaM kRtam sAmpratamudAharaNaM pradarzyate-yadi dakSiNAyane padadvayasyopari catvAri aGgulAni yasmin divase pauruSyA labhyante tadA ko'pi pRcchatiadya dakSiNAyanasya kati tithayo gatAH? iti prazne zRNu-atra trairAzikakarmAvatAro yathA-yadi aGgulasya catubhirekatriMzadbhAgairekA tithi rlabhyate tatazcaturbhiraGgulaiH kati tithayo labhyante? iti prazne rAzitrayasthApanA kriyate- ekatrizadbhAgA tithiH anggulaani| agulAna atrAntyo rAziraGgularUpaH, -4- 1 - 4 / " asyaikatriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA guNyate jAtaM caturvizatyadhikamekazatam (124) anena madhyorAzi rekakarUpo guNyate jAtaM tadeva caturvizatyadhikaM zatam 124 / asya catuSkarUpeNAdi rAzinA bhAgoM hiyate labdhA ekatriMzatsaMkhyeti / etAstithayo jJAtavyAH, tena AgataM dakSiNAyane ekatriMzattamAyAM tithau pauruSyAM caturaGgulA vRddhi riti dakSiNAyanasya adyakatriMzadinAni gatAniti paribhAvanIyamiti / evamuttarAyaNe padacatuSTayA daSTAGgulAni honAni pauruSyA yasmin dine labhyante tadA ko'pi pRcchati-adya uttarAyaNasya katitithayo gatAH ? iti prazne zRNu-atrApi trairAzikaM kriyate, yathA-yadi aGgulasya caturbhirekatriMzadbhAgairekA tithirlabhyate tadA'STabhiraGgulInaiH katitithayo labhyante ? iti rAzitrayasthApanA kriyate __ eka triNshdbhaagaaH| tithiH| aGgulAniAatrApyantyo rAzirekatriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatA pA / -4- / -1 / -8-- guNyate-jAte aSTacatvAriMzadadhike dve zate .- (248) anena rAzinA madhyo rAzirekaka Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TokA prA. 10 prA0 prA 10 paurUSIpramANapratipAdakagAthArthaH 329 dadhike dve zate (248) iti / asya rAzeH (248) Adyena catuSkarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate labdhA dvASaSTaH 62 / AgatamuttarAyaNe dvASaSTitamAyAM tithau pauruSyAmaSTAvaGgulAni hInAnIti gatAni uttarAyaNasya dvASaSTirdinAnIti vibhAvanIyamiti // 8 // iti karaNagAthAH ||8|| tadevaM krameNa vyAkhyAtA aSTApi karaNagAthAH / sAmprataM 'yugasyAdito'mukasmin parvaNi katipadA pauruSI bhavati ? ityudAharaNaiH pradarzayati - yathA ko'pi pRcchati -yuge Adita paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI bhavati ? tatra caturazIti priyate, tasyAzcA'dhastAt paJcamyAM tithau pRSTa miti paJca sthApyAH | 84 | caturazItizca paJcadazabhirguNyate jAtAni 5 1 7 SaSTyadhikAni dvAdazazatAni (1260), eteSu madhye adhastanA ye paJcasthatAste prakSipyante, jAtAni paJcaSaSTyadhikAni dvAdazazatAni (1265) eSAM SaDazItyadhikena zatena 186, bhAgo hriyate, labdhA SaT 6, AgataM SaD ayanAni gatAni saptamamayanaM varttate / tatastadgataM ca zeSamekona paJcAzadadhikaM zataM 149 tiSThati / tata eSa rAzicaturbhirguNyate jAtAni SaNNavatyadhikAni paJcazatAni 596 / eSAmekatriMzata bhAgo hRte labdhA ekonaviMzati 19, zeSAstiSThanti sapta 7, tatra dvAdazAGgulaH pAdo bhavatItye konaviMzateH 19 dvAdazakena bhAgo hriyate tena labdhamekaM padam, zeSAH sapta, tAni cAGgulAni tena jAtamekaM padaM saptacAGgulAni SaSThaM cAyanamuttarAyaNaM, tacca gataM, saptamaM tu dakSiNAyanaM varttate, tato ye ca sapta eka triMzadbhAgAH pUrva zeSIbhUtA varttante teSAM yavAH kAryAH, tatra - aSTa yavAtmakamekamaGgulamiti te sapta aSTabhirguNyante jAtAH SaT paJcAzat 56 asyaikatriMzatA bhAge hRte labdha eko yavaH, zeSAstiSThanti paJcaviMzatiH 25, ete ekasya yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgAH, tato jAtam ekaM padam sapta aGgulAni, eko ekasya ca yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgAH padam - aGgulAni - yavaH - ekatriMzadbhAgAH ekaH rAziH padadvayapramANe dhruvarAzau prakSipyate, tata Agatam paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithau - trINi padAni saptaaGgulAni, eko yavaH, ekasya ca yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgAH ( pada. aM yavaH bhAgA 1 - 25 yavaH, - 1 - 25 ityetAvatI pauruSIti / 7 31 tathA punaranyaH ko'pi pRcchati' - saptanavatitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI vati, tatra SaNNavatirdhiyate tasyAthAdhastAt paJca SaNNavatizca paJcadazabhirguNyate, jAtAni 42 60 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatisUtre cakhAriMzadadhikAni caturdazazatAni ( 1440), eSAM madhye ye'dhastanAH paJca te prakSipyante, jAtAni paJcacatvAriMzadadhikAni caturdazazatAni ( 1445) eSAM SaDazItyadhikazatena (186) bhAgo hiyate, labdhAni sapta 7 iti sapta ayanAni zeSaM tiSThati tricatvAriMzadadhikamekaM zatam (143) etat caturbhirguNyate jAtAni dvisaptatyadhikAni paJcazatAni ( 572), eSAmekatriMzatA bhAgo hUiyate labdhAni aSTa | daza (18) tAni cAGgulAni, dvAdazAGgulaM padamiti dvAdazabhiragulaistu padaM labhyate, zeSaM SaT, tAni cAGgulAni tata AyAtam ekaM padaM SaD aGgulAnIti / tata ekatriMzatA bhAge hRte ye uddhRtAzcaturdaza 14, te yavAnayanArthamaSTabhirguNyante jAtaM tiSThati dvAdazottaraM zatam (112) asya - ekatriMzatA bhAgo hriyate labdhastrayaH 3, te ca yavAH 3, zeSA tiSThati ekonaviMzatiH te ca ekonaviMzati reka triMzadbhAgAH / tataH ekaM padaM Sai aGgulAni, trayo yavAH, ekasya yavasya ekonaviMzatizvaikatriMzadbhAgAH ( 19) iti prAptam / atra saptacAya1-6-3 31 nAni tAni aSTamaM varttate, taccAyanamuttarAyaNaM bhavati, uttarAyaNe ca padacatuSTayarUpAd dhruva19 rAzerhAnirbhavediti pUrvoktAGkazreNiH ( padacatuSTayAt hInA kriyate tadA zeSaM 330 1-6-331 tiSThati - 3 - pade - paJcAGgulAni catvAro yavAH ekasya ca yavasya dvAdaza ekatriMzadbhAgA ( pa. aM yavA. bhAgAH 12 2-5-4 1 31 bhavatItyuttaramavaseyam evaM sarvatra gaNanA paribhAvanIyeti // sU0 1 // " iti candra prajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM TIkAyAM dazamasya prAbhRtasya dazamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-10 // etAvatIyugAdita Arabhya saptanavatitame parvaNi paJcamyAM titho pauruSI dazamasya prAbhRtasya - ekAdazaM prAbhRtaprAbhRtam / gataM dazamaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra nakSatrANAM netRtvaM pauruSI pramANaM ca pradarzitam / atha ekAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra nakSatrANyadhikRtya candramArgAH, candramaNDalAntaraM sUryamArgazca pradarzayiSyate iti sambandhenAyAtasyAsyaikAdazaprAbhRtaprAbhRtasya prathamaM candramArgaviSayakamidamAdisUtram - 'tA kahate caMdamaggA ityAdi / mUlam tA kahaM te caMdamaggA Ahieti vaevajjA / tA eesi NaM aTThAvIsAra NakkhatANaM asthi NakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNegaM joyaM joti // 1 // asthikhANaM sayA caMdassa uttareNa jo joeMti // 2 // asthi NakkhattA je NaM sayA caMdassa Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA010 prA. prA. 11 sU0 1 candramArganirUpaNam 331 dAhiNeNa vi uttareNa vi pamapi joyaM joe~ti // 3 // asthi NakkhattA jeNaM sayA caMdassa dAhiNaM vi pamapi joyaM joe~ti // 4 // asthi NakkhattA jeNaM caMdassa yA pama joyaM joe~ti // 5 // tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM kayare NakkhattA jeNaM sayA caMdassa dAhiNeNa joyaM joe~ti, taheva jAva kayare NakkhattA jeNaM sayA caMdassa pama joyaM joeMti ? tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM je NaM NakkhattA sayA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joe~ti te NaM cha, taMjahA- saMThANA 1, addA, 2, pusa 3, asesA 4, hattho 5, mUlo 6 / tattha NaM je te NakkhattA jeNaM sayA caMdassa uttareNaM joyaM joe~ti, te NaM bArasa, taMjahA - abhiI 1, savaNo 2, dhaNiTThA 3, saMyabhisayA 4, puvAMbhavayA 5, uttarAbhaddayA 6, revaI 7, assiNI 8, bharaNI 9, puvvAphagguNI 10, uttarAphagguNI 11, sAI 12 / tattha NaM je te NakkhA jeNaM caMdassa dahiNeNa vi uttareNa vi pamapi joyaM joe~ti teNaM satta, taMjA - kattiyA 1, rohiNI 2, puNanvasU 3, mahA 4, cittA 1 visAhA 6, aNurAhA 7 / tattha gaM je te NakkhatA jegaM caMdassa dAhiNeNa vi pamapi joyaM joe~ti tAo do sAdAo tao ya savvabAhire maNDale joyaM joe~suvA, joe~tivA, joissaMti vA tattha NaM jaM taM NakkhattaM jaM NaM sayA caMdassa pamadaM joyaM joei sANaM egA jeA // 1 // chAyA -- tAvat kathaM te candramArgAH AkhyAtAH ? iti vadet, tAvat eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe yogaM yuJjanti // 1 // santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya uttare yogaM yuJjanti |2| santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe'pi uttare'pi pramadamapi yogaM yuJjanti | 3 | santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe'pi pramardamapi yogaM yuJjanti |3| santi nakSatrANi yAni khalu candrasya sadA pramadaM yogaM yuJjanti || tAvat eteSAm aSTAviMzaternakSatrANAM katarANi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe yogaM yuJjanti ? tathaiva yAvat katarANi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya pramadaM yogaM yuJjanti / tAvat, eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM yAni khalu nakSatrANi sadA candrasya dakSiNe yogaM yuJjanti tAni khalu paT tadyathA - saMsthAnA 1, ArdrA 2, puSyaH 3, azleSA 4, hastaH, mUram 6, / tatra khalu yAni tAni nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya uttare yogaM yuJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA - abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3, zatabhiSak 4, pUrvAbhAdrapadA 5, uttarAbhAdrapadA 6, revatI 7, azvinI 8, bharaNI 9, pUrvAphAlgunI 10, uttama phalgunI 11, svAtiH 12, tatra khalu yAni tAni nakSatrANi yAni khalu candrasya dakSiNe'pi uttare'pi, pramardamapi yogaM yuJjanti tAni khalu sapta, tadyathA - kRttikA 1. rohiNI 2, punarvasuH 3, maghA 4, citrA 5, vizAkhA 6, anurAdhA 7, / tatra khalu yAni tAni nakSatrANi yAni khalu candrasya dakSiNe'pi pramardamapi yogaM yuJjanti Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 candraprajJaptisUtre te dve ASADhe, te ca sarva bAhye maNDale yogam ayuJjatAM vA, yuGkto vA, yokSyato vaa| tatra yattat nakSatraM yat khalu sadA candrasya pramada yogaM yunakti sA khalu ekA jyesstthaa| suutr01|| vyAkhyA-'tA kahate iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'caMdamaggA' candramArgAH nakSatrANAM dakSiNata uttarataH pramardataH, athavA sUryanakSatravirahitatayA avirahitayA candrasya mArgA maNDatvagatyA paribhramaNarUpA maNDalarUpA vA mArgAH 'ahiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'tibaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM jyotiH zAstraprasiddhAnAM 'aTThAvIsAe' NakkhattANaM' aSTAviMzatenakSatrANAM madhye 'atthi' santi 'atthi' iti ekavacana bahuvacanavAcakamavyayapadaM, tena santItyarthaH 'NakkhattA nakSatrANi kAnicit, 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA nirantaraM 'caMdassa candrasya 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNabhAge dakSiNasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti candreNa saha yogaM kurvantItyarthaH ? tathA 'atthi' santi kAnicit 'NakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'caMdassa' caMdrasya 'uttareNa' uttare uttarasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yoga yuJjanti 2 / tathA 'asthi' santi kAnicit 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'caMdassa' caMdrasya 'dAhiNeNa vi' dakSiNe'pi 'uttareNa bi' uttare'pi 'pamaIpi' pramardamapi pramardarUpamapi madhyamArgeNa gamanarUpamapi 'joyaM joeMti yoga yuJjanti 3 / tathA-'atthi' santi kAnicit 'NakkhattA nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA caMdassa caMdrasya dAhiNeNaM 'pamaIpi' dakSiNe pramardamapi pramardarUpamapi 'joya joeMti' yoga yuJjanti // 4 // tathA 'asthi NakkhattA' santi kAnicit nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'caMdassa' caMdrasya 'sayA' sadA 'pamaI' pramardarUpaM 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti // 5 / evaM bhagavatA sAmAnyato nakSatrANAM paJca yogaprakArAH pradarzitAH atha bhagavan gautamaH kAni kAni nakSatrANi candrasya dakSigAdikrameNa yogaM yuJjatIti bhinnatayA spaSTAvabodhArtha punaH pRcchati-'tA' 'eesigaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAm aSTAviMzatenakSatrANAM madhye 'kayare 'NakkhattA' katamAni kiMnAmAni kati nakSatrANi santi 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joeMti' candrasya dakSiNe sthitAni yogaM yuJjanti ? // 1 // 'taheva' tathaiva yathA pUrvaprakaraNe nakSatrayogaprakArAH kathitAstathaivAtrApi vaktavyAH spaSTArthatvAtpunarne vivicyante / kiyatparyantaM te vaktavyAH tatrAha-'jAva' ityAdi 'jAva' yAvat paJcamaM prakAram tadevAha-'kayara' ityAdi 'kayare' katamAni kinAmAni kati saMkhyakAni ca 'NakhattA' nakSatrANi santi 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA 'caMdassa' candrasya 'pamadaM' prarmadarUpaM 'joya' joeMti yogaM yuJjanti / 5 / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candramArganirUpaNam 333 evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn tAni bhinnabhinnarUpeNa pradarzayati 'tA eesi NaM' ityAdi 'tA tAvat 'eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'je NaM' NakkhattA yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA sarvakAlaM 'caMdassa dAhiNeNaM' candrasya dakSiNe dakSiNasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti 'te NaM' tAni khalu 'cha' SaT SaT saMkhyakAni santi 'taM jahA' tadyathA tAni yathA 'saMThANA' saMsthAnA mRgaziraH 1, 'adA' ArdrA 2, 'pussI' puSyaH 3 'assesA' azleSA 4, 'hattho' hastaH 5, 'mUlo' mUlazca 6, iti etAni sarvANyapi mRgazira AdIni nakSatrANi paJcadazasya candramaNDasya bahizvaraM caranti tathAcoktaM jambUdvIpaprajJaptau / saMThANA assosilesa hattho taheva mUlA ya / bAhirao vAhiramaMDalassa chappi ya nakkhattA // 1 // chAyA - saMsthAnA ArdrA puSyaH azleSA hastastathaiva mUlazca / bAhyato bAhyamaNDalasya SaDapi ca nakSatrANi // 1 // etAni nakSatrANi sadaiva dakSiNadig vyavasthitAnyeva candreNa saha yoga yuJjanti nAnyatheti // 1 // 'tattha' tatra teSu nakSatrayogaprakAreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi teSu 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA sarvadA 'caMdassa uttareNaM joyaM joeMti' caMdrasya uttare uttaradizi sthitAni yoMga yuJjanti ' te NaM' tAni khalu ' bArasa' dvAdaza santi 'taMjahA' tadyathA tAnImAni - abhiI abhijit 1' 'savaNo' zravaNaH 2, dhaniSThA dhaniSThA 3, 'saryAbhisayA' zatabhiSak 4 ' puvvA bhaddavayA' pUrvAbhAdrapadA 5, 'uttarAbhaddavayA uttarAbhAdrapadA, 6, 'revaI' revatI, assiNI, azvinI 8, 'bharaNI' bharaNI 9 puvvApharaguNI' pUrvAphalgunI 10, uttarAphagguNI uttarAphalgunI 11, sAI' svAtiH 12, iti etAni dvAdazApi nakSatrANi sarvAbhyantare candramaNDale cAraM caranti / yadA caMdrasya etaiH sahayogo bhavati tadA svabhAvataH eva candraH zepeSveva maNDaleSu varttate tata etAni uttaradigU vyavasthitA - nyeva sadaiva candreNa saha yogaM yuJjantIti 2 / tattha tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi teSu nakSatrANi 'caMdassa' candrasya 'dAhiNeNavi' dakSiNe'pi 'uttareNavi' pramardarUpamapi 'joyaM joeMti' yoga yuJjanti 'teNaM satta' te khalu tadyathA tAni yathA 'kattiyA' kRttikA 1, 'rohiNI' rohiNI 'mahA' maghA 4, 'cittA' citrA 5, 'visAhA' vizAkhA 6, 'anurAhA' tathA 'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatrANAM madhye ye yAni santi teSAM madhye 'je NaM' ye dve khalu nakSatre 'caMdassa' candrasya ' dAhiNeNavi' dakSiNe'pi tathA 'je NaM' yAni khalu uttare'pi 'pamaddapi ' sapta santi; 'taMjahA 'puNavyasU' punarvasu 3, anurAdhA 7 / 3 / 'nakkhattA' nakSatrANi Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 candra prazatisUtre 'pamaddapi ' pramardamapi 'joyaM joeMti' yogaM yuGktaH 'tA oya' ne dve nakSatre savvavAhire maMDale sarva bAhyamaNDalasthite 'joyaM joeMsu vA' yogamayuGktAm vA yogamakurutAM 'joeMti vA ' yuGkto vA yogaM kurutaH 'joessaMti vA' yokSyato yogaM kariSyataH vA / atreyaM bhAvanA ete pUrvASADhA uttarASAr3hA ceti dve api ASADhe pratyekaM catustAre, uktaMcca pUrvaM asyaiva navame prAbhRte - nakSatratArA saMkhyAprakaraNe - 'puvvAsADhA cauttAre, uttarAsADhA cauttAre' iti, tatra dve dve tAre sarva bAhyasya paJcadazasya maNDalasyAbhyantare bhavataH, dve dve ca bahirbhavataH / tatra ye dve dve tAre bahirbhavataste candrasya paJcadaze'pi maNDale cAraM caratastadA te dakSiNadigvyavasthite staH, tatastadapekSayA " dAhiNeNa vi" iti dakSiNe'pi yogaM yuGktaH, ityuktam / tathA ye dve dve tAre abhyantare staH, tayormadhyena niyamatazcandro gacchatIti, yatohi - yadA pUrvASADhottarASADhAbhyAM saha candro yogaM samupaiti tadA'bhyantaratArakANAMmadhyato gacchatIti niyamaH / tadapekSayA "pamadapi " iti pramardamapi yogaM iti kathyate // 4 // tathA-'tattha' tatra - aSTAviMzati nakSatreSu 'jaM taM NakkhattaM' yattannakSatraM 'jaM NaM' yat khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'pamadaM joyaM' pramardaM yogaM madhyato gamanarUpaM yogaM 'joei' yunakti 'sANaM ekA jeTThA' sA khalu ekA jyeSThA tat khalu eka jyeSThAnakSatramiti bhAvaH // sUtra // tadevamuktA maNDalagatyA paribhramaNa pazcandramArgAH, sAmprataM maNDalarUpAn candramArgAn tadantarANi sUryamArgAzcAbhidhAtumAha - ' tA kai NaM te caMdamaMDalA' ityAdi / mUlam - tAkaNaM te caMdamaMDalA Ahieti vaejjA, tA paNNarasa caMdamaMDalA Ahieti vajjA / eesi NaM paNNarasahaM caMdamaNDalANaM asthi caMdamaMDalA je NaM sayA Nakkha avirahiyA, 1, asthi caMdamaMDalA je NaM sayA NakkhattehiM virahiyA 2 / asthi caMdamaMDalA jeNaM ravisasi NakkhattANaM sAmaNNA bhavaMti 3 / asthi caMdamaMDalA je NaM sayAiccehiM virahiyA |4| tA eesigaM paNNarasahaM caMdramaMDalANaM kayare caMdamaMDalA jeNaM sayA kkhatterhi avirahiyA jAva kayare caMdamaMDalA je NaM sayA AiccehiM virahiyA 1 tA eesi NaM paNNarasahaM caMdamaMDalANaM tattya je te caMdamaMDalA jegaM sayA NakkhattehiM avirahiyA te NaM taM jahA paDhame caMdamaMDale, 1' taHe caMdamaMDale, chaTThe caMdamaMDale 3, sattame caMdamaMDale 4, ame caMdamaMDale 5, dasa me caMda maMDale 6, egArase caMdamaMDale 7, parasame caMdamaMDale 8, / tattha je te caMdamaMDalA je gaM sayA Nakkhatterhi virahiyA te NaM satta, taMjahA - bIe caMdamaMDale 1, cautthe caMdamaMDale 2, paMcame caMdamaMDale 3. navame caMdamaMDale 4, vArasame caMdamaMDale 5, terasame caMdamaMDaLe 6, caudasame caMdamaMDale 7, / tattha jete caMdamaMDale je NaM sasiraviNakkhattANaM samAgA bhavaMti te NaM cattAri taM jahApaDhame caMda maMDale 1, bIe caMdamaMDale 2, ikkArasame caMdamaMDale 3, paNNarasame Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candramArgAntaram 335 caMdamaMDale 4, tattha jete caMdamaMDalA je NaM sayA AiccehiM virahiyA teNaM paMca, taM jahA-chaThe caMdamaMDale 1, sattame caMdamaMDale 1, aTThame caMdamaMDale 3, navame caMdamaMDale 4, dasame caMdamaMDale 5, ||suutr 2 // "dasamassa pAhuDassa egArasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-11 // chAyA-tAvat kati khalu te candramaNDalAni AkhyAtAni ? iti vadet, tAvat paJcadaza candramaNDalAni AkhyAtAni itivadet / tAvat pateSAM khalu paJcadazAnAM candramaNDalAnAM santi candramaNDalAni yAni khalu sadA nakSatrairavirahitAni 1 / santi candramaNDalAni yAni khalu sadA takSavirahitAni 2 / santi candramaNDAni yAni khalu ravi zazi nakSatrANAM sAmAnyAni bhavanti 3 / santi candramaNDalAni yAni khalu sadA adityAbhyAM virahitAni 4 / tAvat eteSAM khalu paJcadazAnAM candramaNDalAnAM katamAni candramaNDalAni yAni khala sadA nakSatraiH virahitAni ? yAvat katamAni candramaNDalAni yAni khalu sadA AdityAbhyAM virahitAni ? tAvat pateSAM khalu paJcadazAnAM candramaNDalAnAM tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu nakSatraiH avirahitAni tAni khalu aSTa, tadyathA-prathama candramaNDalam 1 tRtIyaM candramaNDa lam , 2 SaSThaM candramaNDalam 3, saptamaM candramaNDalam 4, aSTamaM candramaNDalam 5, dazamaM candramaNDalam 6, ekAdazaM candramaNDalam 7, paJcadaza candramaNDalam 8 // 1, tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu sadA nakSatraiH virahitAni tAni khalu sapta, tadyathA-dvitIyaM candramaNDalam 1, caturthaM candramaNDalam 2, paJcamaM candramaNDalam 3, navamaM candramaNDalam 4, dvAdazaM candramaNDalam 5, trayodazaM candramaNDalam 6, caturdaza candramaNDalam 7 / 2 / tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu zazi-ravi nakSatrANAM sAmAnyAni bhavanti tAni khalu catvAri, tadyathA prathamaM candramaNDalam 1, dvitIyaM candramaNDalam 2, ekAdazaM candramaNDalam 3, paJcadazaM candramaNDalam 4, 3 // tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu sadA AdityAbhyAM virahitAni tAni khalu paJca, tadyathA-SaSThaM candramaNDalam 1, saptamaM candramaNDalam 2, aSTamaM candramaNDalam 3, navamaM candramaNDalam 4, dazamaM candramaNDalam 5 4AsU0 2 // dazamasya prAbhRtasya ekAdaza prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-11 // vyAkhyA-gautamaH pRcchati 'tA kaiNaM te caMdamaMDalA' iti 'tA' tAvat 'kai NaM' kati khala kiyanti khalu 'te' te-tvayA 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! / bhagavAnAha 'tA' tAvat 'paNNarasa' paJcadaza paJcadazasaMkhyakAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'AhiyA' AkhyAtAni mayA kathitAni 'ti' iti evaM prakAreNa 'vaejjA' vadet kathayet svaziSyebhya iti / tatra paJca candramaNDalAni jambUdvope santi zeSANi ca dazamaNDalAni lavaNasamudre santi / uktaJca jambUdvIpaprajJaptisUtre ___ jaMbaddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaMDalA paNNattA ? goyamA ! jaMbU dIveNaM dIve asIyaM joyaNasayaM ogAhittA ettha NaM caMdamaMDalA paNNattA / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwww 336 candraprAptisUtre lavaNeNaM bhaMte samudde kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaMDalA paNNattA ? goyamA ! labaNe NaM samude tiNi tosAiM joyaNasayAiM ogAhittA ettha NaM dasa caMdamaMDalA paNNattA evAmeva sapubvAvareNaM jambUddIve lavaNe ya paNNarasa caMdamaMDalA bhavaMtIti akkhAyaM // chAyA--jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyatkaM (kSetra) avagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJaptAni ? gautama ! jambUdvIpe khalu dvIpe azotaM (azItyadhikaM ) yojanazatam avagAhya atra, khalu paJca candramaNDalAni prajJatAni / lavaNe khalu bhadanta! samudre kiyatkaM (kSetraM ) avagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJatAni ? gautama ! lavaNe khalu samudre trINi triMzat yojanazatAni avagAhya atra khalu daza candramaNDalAni prajJaptAni / evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe lavaNe ca paJcadaza candramaNDalAni bhavantIti AkhyAtam // asya vyAkhyA jambUdvIpaprajJaptisUtrasya matkRtAyAM........r2yAkhyAyAM vilokanIyeti / atha bhagavAn candramaNDalAnAM nakSatrAdinA saha yogaM pradarzayati-tA eesi gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi gaM' eteSAM khalu 'paNNarasaNha' paJcadazAnAM 'caMdamaMDalANaM' candramaNDalAnAM madhye 'asthi ti, santi etAdRzAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'NakkhattehiM' nakSatraiH 'avirahiyA' avirahitAni yuktAni tiSThanti ! 'asthi santi kiyanti etAdRzAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'Nakkhattehi' nakSatraiH 'virahiyA' virahitAni nakSatrayogavarjitAni tiSThanti 2 / 'atthi' santi kiyanti 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'jeNaM' yAni khalu 'ravisasi nakkhattANaM ravizazinakSatrANAM ravizazinakSatrANyAzritya 'sAmaNNA' sAmAnyAni sarvasAdhAraNAni tiSThanti, yeSu candramaNDaleSu ravirapi gacchati zazyapi gacchati nakSatrANyapi gacchantityataH sUryacandranakSatreti sarveSAmapi bhogyAnIti bhAvaH 3 / 'atthi' santi kiyanti etAdRzAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'Aiccehi' AdityAbhyAM jambUdvIpe sUryadvayasya sadbhAvAt dvAbhyAM sUryAbhyAM 'virahiyA' virahitAni sUryAbhogyAni tiSThanti na teSu kadApi dvAvapi sUryocAraM carata iti bhAvaH / 4 evaM bhagavatA sAmAnyena prokte sati gautamaH ekaikazazcacandramaNDalaviSaye vizeSAvabodhArtha punaH pRcchati 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' ? eteSAM khalu 'paNNarasaNhaM' paJcadazAnAM 'caMdamaMDalANaM' candramaNDalAnAM madhye 'kayare' katamAni kAni kiyanti 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni santi 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'Nakkhattehi nakSatraiH avirahiyA' avirahitAni viraharahitAni yuktAnItyarthaH tiSThanti ! 1 / 'jAva' yAvat, atra yAvatpadena pUrva bhagavatA proktamAlApakadvayamatra vAcyam, tathAhi-kAni candramaNDalAni santi yAni sadA nakSatravirahitAni nakSatrabhogavarjitAni tiSThinti 2 / tathA kAni candramaNDalAni santi yAni Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 3375 ravizazinakSatrANAM sAmAnyAni sarvasAdhAraNAni ravizazinakSatreti trayANAmapi bhogyAni santi 3 / caturthamAlApakaM sUtrakAra eva vizadayati- 'kayare' ityAdi, eteSAM paJcadazAnAM candramaNDalAnAM madhye 'kayare' katamAni kAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'icce hiM' AdityAbhyAM 'virahiyA' virahitAni sUryadvayayogarahitAni tiSThanti / / iti gautamena . pRSThe sati bhagavAn caturo'pi praznAn ekaikazaH kRtvA samAdhatte - 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA': tAvat 'eesi NaM' etAsAM khalu 'paNNarasaNDaM' paJcadazAnAM 'caMdamaMDalANaM' candramaNDalAnAM, 'tattha' tatra teSAM madhye 'je te caMdamaMDaLA' yAni tAni candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarva kAlaM 'NakkhattehiM avirahiyA' nakSatraiH avirahitAni nakSatrayogayuktAnItyarthaH santi 'teNaM aTTha' tAni khalu aSTha, 'taM jahA ' tathathA - tAnImAni 'paDhame caMdamaMDale' prathamaM candramaNDalam 1, 'taie caMda maMDale' tRtIyaM candramaNDalam 2, 'chaTThe caMdamaMDale' SaSThaM candramaNDalam 3, 'satto caMdamaMDale' 'saptamaM candramaNDalam 4, 'aTTame caMdamaMDale' aSTamaM candramaNDalam 5, 'dasame caMdamaMDale' dazamaM candramaNDalam 6, 'egArase caMdamaMDale' ekAdazaM candramaNDalam 7, 'paNNarase caMdamaMDale' paJcadazaM candramaNDalam 8 / eSAmaSTAnAM candramaNDalAnAM madhye kasmin maNDale kati 2 nakSatrANi bhavantIti pradarzyate - eSAmaSTAnAM candramaNDalAnAM madhye prathame candramaNDale dvAdaza nakSatrANi bhavanti, tathAhi - abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3, zatabhiSak 4, pUrvAbhAdrapadA 5, uttarAbhAdrapadA 6, revatI 7, azvinI 8, bharaNI 9, pUrvAphAlgunI 10 uttarAphAlguno 11, svAtiH . 12, // uktazva " abhiI 1, saNa 2, dhaNiTThA 3, saryAbhisayA 4, do ya hoMti bhaddavayA 6 / revara 7, assiNI 8, bharaNI 9 do phagguNI 11, sAi 12 paDhamaMmi // 1 // chAyA-- spaSTaiveti / 1 / tRtIye candramaNDale punarvasurmaghA ceti dve nakSatre 2, SaSThe ekaiva kRttikA 3, saptame rohiNI citrA ceti dve nakSatre 4, aSTame ekA vizAkhA 5, dazame anurAdhA 6, ekAdaze jyeSThAM 7, paJcadaze cASTau nakSatrANi bhavanti tathAhi - mRgaziraH 1, ArdrA 2, puSyaH 3, azleSA 4, hastaH 5, mUlam 6, pUrvASADhA 7, uttarASADhA 8 ceti, aiSu AdyAni SaDnakSatrANi pazcadazasya maNDalasya, yadyapi bahizcAraM caranti tathApi tatpratyAsannavarttitvAttAni tatra gaNitAnIti na kazci doSa iti evametAnyaSTa candramaNDalAni sadaiva nakSatre ravirahitAni yuktAni tiSThati / 1 / 'tattha' tatra paJcadazasu candramaNDaleSu madhye 'je te caMdamaMDalA' yAni tAni candramaNDalAni santi teSu 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'Nakkhattehi virahiyA' nakSatraiH virahitAni nakSatrayogavarjitAni yeSu kadApyekamapi nakSatraM yogaM na yunakti tAdRzAni 'te NaM' tAni khalu 'satta 43 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistre sapta santi, 'taM jahA' tadyathA tAni yathA--'bitie caMdamaMDale' dvitIyaM candramaNDalam' 'cautthe caMdamaMDale' caturthaM candramaNDalam 2, 'paMcame caMdamaMDale' paJcamaM candramaNDalam 3, 'navame caMdamaMDale' navamaM candramaNDalam 4, bArasame caMdamaMDale' dvAdazaM candramaNDalam 5, 'terasame caMdamaMDale' trayodazaM candramaNDalam 6, 'cauddasame caMdamaMDale' caturdazaM candramaNDalam 7, / 2 / 'tattha' tatra paJcadazasu candramaNDaleSu 'je te caMdamaMDalA' yAni tAni candramaNDalAni santi teSu 'je NaM' yAni khalu 'sasiravi nakkhattANaM' zaziravi nakSatrANAM kRte 'sAmaNNA' sAmAnyAni sarvasAdhAraNAni sarveSAM cArayogyAni 'bhavaMti' santi 'te NaM' tAni khalu 'cattAri' catvAri' 'taM jahA' tadyathA--tAnImAni-'paDhame caMdamaMDale' prathamaM candramaNDalam 1, 'vIe caMdamaMDale' dvitIyaM candramaNDalam 2, 'ikkArasame caMdamaMDale' ekAdazaM candramaNDalam 3, 'paNNarasame caMdamaMDale' paJcadazaM candramaNDalam 4 / 3 / tathA-- 'tattha' tatra teSu paJcadazasu candramaNDaleSu 'je te caMdamaMDalA' yAnitAni candramaNDalAni santi teSu 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA saMrvakAlaM divase rAtrauvA 'Aicce hi virahiyA' AdityAbhyAM sUryAbhyAM virahitAni sUryamaNDalasparzavarjitAni 'teNaM' tAni khalu 'paJca' paJca, 'taM jahA' tadyathA tAni yathA- 'chaSTe caMdamaMDale' SaSThaM candramaNDalam 1, 'sattame caMdamaMDale' saptamaM candramaNDalam 2, 'aTTame caMdamaMDale' aSTamaM candramaNDalam 3, 'navame caMdamaMDale' navamaM candramaNDalam 4, 'dasame caMdamaMDale' dazamaM candramaNDalam 5, iti / ____ atraivaM gamyate yat-yAni ekataH paJca paryantAni paJca 1-2-3-4-5 ) candramaNDalAni sarvAbhyantarANi, tathA yAni ca-ekAdazata Arabhya paJcadazaparyantANi paJca (11-12 13-14-15) candramaNDalAni sarvabAhyAnItyetAni daza candramaNDalAni sUryasyApi sAdhAraNAni sUryasyApi cArayogyAni santi yeSu sUryA'pi cAraM carati / zeSANi SaSThata Arabhya dazaparyantAni 6-7-8-9-10 paJca candramaNDalAni candrasyaivAsAdhAraNAni yatastatra candraeva cAra carati na tu kadAcidapi sUrya iti, uktaJca "dasaceva maMDalAI, anbhiMtaravAhirA ravi sasINaM / sAmaNNANi u niyamA, patteyA hoti sesANi // 1 // chAyA-daza caiva maNDalAni Abhyantara-bAhyAni ravizazinoH / sAmAnyAni tu niyamAt , pratyekAni bhavanti zeSANi // 1 // arthaH spaSTaH navarauM pratyekAni-ekamekaM prati-pratyekam , tAni pratyekAni-candrasya asAdhAraNAni, candrasyaiva bhogyAni na tu kadAcidapi sUryasya / teSu kadAcidapi sUryo na gacchatIti bhAvaH / atra kim candramaNDalaM kiyatA sUryamaNDalena na spRzyate ? tathA candramaNDalasyApAntarAle Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0prA 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 9 ki.yanti sUryamaNDalAni bhavanti tathA SaSThamaNDalAdArabhya dazamaNDalaparyantAni paJca (6-7-8 9-10) candramaNDalAni kathaM sUryAbhyAM na spRzyante ! iti tadvibhAga upadaryate-tatra prathamametadvibhAgapradarzanArtha sUryasya vikampakSetrakASThA prarUpyate vikampa iti zanaiH zanaiH saMcaraNarUpA gatiriti / atra sUryasya vikampakSetrakASThA, kASTheti vikampakSetrasya utkRSThaM parimANamiti sA ca dazottarANi paJca yojanazatAni (510) / tathAhi-yadi sUryasya ekenAhorAtreNa vikampo dve yojane, ekasya ca yojanasya aSTacatvA riMzadekaSaSTibhAgAH (2- labhyante tadA tryazItyadhikazatA (183) horAtraiH kati yojanAni labhyante ? iti - trairAzikaM gaNitaM kriyate, tatra rAzitrayaM sthaapyte-183| atrAntyarAzinA madhyarAzIrguNyate tato madhyarAzigatayojanadvayasya savarNanArtham ekaSaSTi (bhAgakaraNArtham) Dhe yojane ekaSaSTayA guNyete jAtaM dvAviMzatyadhikamekaM zatam (122) jAtA ete ekaSaSTibhAgAH, eSu ye aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA sthitAste-prakSipyante jAtaM saptatyadhikamekaM zatam (170) saMjAta eSa guNyarAzirantyena tryazItyadhikazata (183) saMkhyakarAzinA guNyate jAtAni dazottarazatAdhikAni ekatriMzatsahasrANi (31110) / ete ekaSaSTibhAgAH santi, eSAM yojanAnayanArthamekaSaSTayA bhAgo hiyate, labdhAni dazottarANi paJcazatayojanAni (510) etAvatI tryazItyadhikazatAhorAtraiH sUryasya vikampakSetrakASThA / eSa dazottara paJcazata yojanaparimitaH sUryasya tryazItyadhikazatamaNDalaparibhramaNamArgaH, nAto'dhikamityato vikampakSetrakASThetyucyate / atha candrasya vikampakSetrakASThA pradazyate candrasya vikampakSetrakASThA navAdhikapaJcazatayojanAni ekasya ca yojanasya tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH (50953) / tato yadi candramaso vikampaH ekenAhorAtreNa SaT triMzadyojanAni, ekasya ca yojanasya paJcaviMzati rekaSaSTibhAgAH ekasya caika SaSTi bhAgasya catvAraH saptabhAgAH 36 -- labhyante tadA caturdazabhirahorAtraiH katibhAgA labhyante ? 54 87 atrApi rAzitrayAtmakaM gaNitaM bhavati tato rAzitrayasthApanA kriyate sA cettham-114 / 2019 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 atra savarNanArthaM - prathamaM triMzad yojanazazirekaSaSThyA candraprazatisUtre SaT triMzad yojanAnAme kaSaSTibhAgakaraNArthe SaT SaNNavatyadhikAni ekaviMzatizatAni (2196) eSu paJcaviMzatirekaSaSTibhAgAH kSipyante jAtAni (2221) eSa rAziH ekaviMzatyadhika dvAviMzatizatAni saptabhAgakaraNarthe saptabhirguNyate jAtAni paJcadazasahasrANi paJcazatAni saptacatvAriMzadadhikAni (15547) eSu ca catvAraH saptabhAgAH prakSipyante, tato jAtAni paJcadazasahastrANi eka paJcAzadadhikAni paJcazatAni (15551) jAtA eSa saptabhAgarAziH tatazca yojanAnayanArthamekaSaSTi lakSaNa chedarAzimapi saptabhirguNyate, jAtAni saptaviMzatyadhikAi catvArizatAni (427) eSazchedarAzi: tata upari niSpAdita saptabhAga rAzi : (15551) caturdazarUpeNAntyarAzinA guNyate, jAtAni -dve lakSe caturdazAvika saptazatottarANi saptadazasahasrANi ca (21771 4) jAta eSazchedyarAziH asya chedakarAzinA saptaviMzatyadhika catuHzata (427) rUpeNa bhAgo hAryaH, tato bhAgasaralArthaM chedyachedakarArayoH saptabhirapavarttanA kriyate dvayorAzyoH saptabhirbhAgo hriyate ityarthaH / tataH pUrvaM chedarAzeH (427) saptabhirapavarttanA karaNAjjAtA ekaSaSTi 61 / tatazchedyarAze (217-714) saptabhirapavarttanA karaNAjjAta eSa rAziH dvayadhikazatottarANi ekatriMzatsahasrANi (31102) / asyApavarttanAsaMpannena ekaSaSTirUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyane, labdhAni navottarANi paJcazatayojanAni, zeSA ekasya ca yojanasya tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH (5091 - prApta etAvatI candramaso vikampakSetrakASThA / athavA'pavarttanAyA akaraNe eSA rIti : ' 53 61 madhyarAzigata tathAhi chedyarAzeH (217714) chedarAzinA saptaviMzatyadhika catuHzata (427) rUpeNa bhAgo, hRte labhyante navottarANi paJcazatAni (509), sthitAni zeSANi eka saptatyadhikAni trINi zatAni (371) enaM rAzimekaSaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTyA guNayitvA punaH saptaviMzatyadhikacatuHzata(427) rUpeNa chedarAzinA bhAgo haraNIyaH tena labdhAH tripaJcAzada eka SaSTibhAgAH tataH samA 53 gataM pUrvoktaM yojanapramANaM 509. ) candramaso vikampakSetrakASThAyA iti / '6 1 atha dvayordvayoH sUryamaNDalayo dvayozca candramaNDalayoH parasparamantaraM pradarzyate, tathAhi - eka sya sUryamaNDalasya dvitIyasya sUryamaNDalasya ca parasparamantaraM dve dve yojane bhavataH / evaM ekasya candramaNDalasya dvitIyasya candramaNDalasya ca parasparamantaraM paJcatriMzad yojanAni, ekasya ca yojanasya triMzad ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH, etatparimitaM bhavati uktaJca jambUdvIpaprajJaptau "sUramaMDalassa NaM bhaMte sUramaMDalassa esa NaM kevaie avAhAe aMtare paNNatte ! goyamA do joyaNAI sUramaMDaLassa abAhAe aMtare paNNatte" tathA - caMdamaMDalassa Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptikAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 341 NaM bhaMte ! caMdamaMDalassa esa NaM kevaie abAhAe aMtare paNNatte ! goyamA ! paNatIsaMjoyaNAiM tIsaM ca egadvibhAgA joyaNassa egaMca egasaTThibhAgaM sattahA chitA cattAri ya cuNiyA bhAgA aisA caMdamaMDalassa abAhAe aMtare paNNatte" chAyA-sUramaNDalasya khalu bhadanta ! sUramaNDalasya etat khalu kiyatkam abAdhayA antaraM prajJaptam ! gautama ! dve yojane sUramaNDalasya sUramaNDalasya abAdhayA antaraM prajJaptam / tathA-candramaNDalasya khalu bhadanta ! candramaNDalasya etat khalu kiyatkaM abAdhayA antaraM prajJaptam gautama ! paJcatriMzat yojanAni, triMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya, ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA catvArazca cUrNikA bhAgA zeSAH 35-20 - cU ) tadetat candramaNDalasya abAdhayA aMtaraM prajJaptam // etat sUryamaNDalasya candramaNDalasya cAntaraM proktaM tat svasvamaNDalaviSkambhaparimANena yukte kRte sUryasya-candrasya ca viSkambhaparimANamAyAti / uktaJca sUravikaMpo ekko, samaMDalAhoi maMDalaMtariyA / caMdavikaMpo ya tahA, samaMDalA maMDalaMtariyA // 2 // asyAH kAcidakSaragamanikA kriyate-'sUravikaMpo' ityAdi, maMDalaMtariyA' maNDalAntarikA maNDalasya maNDalasya ca antaraM 'samaMDalA' samaNDalA maNDalena sahitA, atra maNDalazabdena maNDalaviSkambho gRhyate, tena samaNDalikA maNDalaviSkambhasahitA, pUrvoktamantaraM sUryamaNDalaviSkambhayukta bhavati tadeva 'ekko saravikaMpo' eka sUryavikampo bhavati sUryasya vikampakSetraparimANaM bhavatIti bhAvaH / 'tahA ya' tathaiva sUrya vikampavadeva maNDalAntaraM maNDalaviSkambhayuktaM kuryAt tat candravikampakSetraM bhavatIti / tathAhi-ekaM sUryamaNDalasyAntaraM dve yojane, iti pUrva pradarzitam / sUryamaNDalaviSkambhazca-aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAH (1) / tato dvayormelane jAtamekasya sUryamaNDalasya vikampaparimANam dve yojane, ekasya ca yojanasya aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgAH-24-) etat sUryamaNDalasya vikampaparimANam / evaM candramaNDalAntaraM paJcatriMzat yojanAni, ekasya ca yojanasya triMzad eka SaSTibhAgAH, ekasya caikaSaSTibhAgasya ca catvAraH saptabhAgaH ye carNikAbhAgAH kathyante (3520 - ) etasmin candramaNDalAntare candramaNDalaviSkambhaparimANena Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 candraprAptistre sahite kRte ekazcandravikampo bhavatIti / atha vikampakSetrajJAnArthamuktaJca sagamaMDalehi laddhaM sagakaTThAo havaMti savikaMpA / je sagavikkhaMbhajuyA havaMti sagamaMDalaMtariyA // 1 // " saMkSepato vyAkhyA-'je' ye candrasya sUryasya vA vikampAH, kIdRzAste ? 'sagavikkhaMbhajuyA' svakaviSkambhayutAH 'sagamaMDalaMtariyA' svakamaNDalAntarikAH, sva sva maNDalaviSkabhaparimANasahitAni sva sva maNDalAntarANi bhavanti tAni tatpramANaH 'sagakaTThAo' svakakASThAyAH sva sva vikampayogyakSetraparimANasya 'sagamaMDalehi' svakamaNDalaiH sva sva maNDalasaMkhyA bhAge hRte 'laddhaM' yat labdhaM yA saMkhyA labhyate tatpramANAH 'savikaMpA' sva sva vikampAH sva sva vikampakSetraparimANAni 'havaMti' bhavanti // 1 // tadeva darzyate-sUryasya vikampakSetrakASThA dazottarapaJcazatayojanAni (510) eSA mekaSaSTibhAgAH karaNIyA ata eSa rAzi rekaSaSTayA guNyate jAtAni dazottarazatAdhikAni ekatriMzatsahasrANi (31110) eSa bhAjyarAzijarjAtaH atha bhAjakarAziH kriyate vikampakSetre sUryamaNDalAni ca tryazotyadhikamekaM zataM (183) / etadapyekaSaSTayA guNyate jAtAni triSaSThayadhikazatottarANi ekAdaza sahasrANi (11163), eSa bhAjakagazirjAtastato'nena bhAjakarAzinA pUrvasya bhAjyarAzeH (31110) bhAgo hiyate labdhe dve yojane (2), sthitAni zeSAni caturazItya dhikAni saptAzItizatAni (8784) asya nyUnattvAdbhAgo na hiyate'ta eka SaSTibhAgA AnetavyA ata ekaSaSTayA guNanAt pUrva yo bhAjakarAziH tryazotyadhikazata 183 rUpastena bhAgo haraNIyaH hate ca bhAgo labdho aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAH 48 paripUrNAH tato dve yojane, ekasya ca yojanasya aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA (29-8) etad-ekaikasya sUryasya ekaikAhorAtramAzrinya vikampakSetramApAtamiti / tadevamuktame kaikasUryasya ekaikAhorAtramAzritya vikampakSetram / atha candrasya tadeva vikampakSetraM pradarzyate-tatra candrasya vikampakSetrakASThA navottarapazcazatayojanAni tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH (50952) etat pUrva pradarzitameva / atha ekaSaSTigAgAnayanArtha pUrva yojanAni navottara paJcazatAni (509) ekaSaSTayA guNyante jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni ekatriMzatsahasnayojanAni (31049) tata eSu ye uparitanAH tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH santi te prakSipyante jAtAni dvayuttarazatAdhikAni ekatriMzatsahasrayojanAni (31102), candrasya vikampakSetre caturdaza maNDalAni 14 santi tata ekaSaSTiguNita vikampakSetrakASThArAzerbhAgaharaNArthe maNDalAnyapi ekaSaSTayA guNyante tatazcaturdaza ekaSaSTayA guNyante jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni aSTazatAni (954) anena pUrvarAze (31102) rbhAgo hiyate labdhAni SaT triMzad yojanAni (36), tiSThanti zeSANi aSTapaJcAzadadhikANi trINi zatAni (358) tata ekaSaSTayA guNanAt pUrva yo maNDalasaMkhyArUpo Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptikAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 343 bhAjakarAzi zcaturdazarUpaH 14, tena zeSAGkAnAM (358) bhAgo hiyate labdhA paJcaviMzatirekaSaSTiH bhAgAH (25) punaH zeSAstiSThanti aSTau, ete saptabhAgakaraNAthai saptabhi guNyante jAtAH SaT paJcAzat (56), eSAM caturdazabhi bhAMge hRte labdhAzcatvAraH sapta bhAgAH 4 paripUrNAH (3625/- / etAvatpramANa ekaikasya candrasyaikaikAhorAtramAzritya vikampa iti / ____ tadevaM candrasUryayo vikampakSetrakASThA pradarzitA, tathA candramaNDalAnAM sUryamaNDalAnAM ca parasparamantaramapi coktam / / atha pUrva yaduktam kiyanti candramaNDalasyApAntarAle sUryamaNDalAni ?' iti tadviSayakaprastutaprakaraNaM prastUyate-tatra sarvAbhyantare candramaNDale sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM sarvAtmanA praviSTaM bhavati tatra - candramaNDalasya kevalamaSTAveva eka SaSTibhAgAH bAhiravaziSTAstichanti, candramaNDalAt sUryamaNDalasya aSTaikaSaSTibhAgairhInatvAta, tato dvitIyasmAccandramaNDalAd arvAga apAntarAle dvAdazasUryamArgA bhavanti / kathametaditi gaNitena pradarzyate tathAhi-dvayozcandramaNDalayorantaraM paJcatriMzad yojanAni ekasyaca yojanasya triMzaccaikaSaSTibhAgAH, ekasya caika SaSTibhAgasya sabandhinazcatvAraH saptabhAgAH(34380- iti pUrva pradarzitameva tatra pUrva yojanAni ekaSaSTibhAgakaraNArtha paJcatriMzadekaSaSTayA guNyante, jAtAni paJcatriMzadadhikAni ekaviMzatizatAni (2135), ete ekaSaSTibhAgA jAtAH eSu triMzadekaSaSTibhAgA uparitanAH prakSipyante jAtAni paJcaSaSTadhadhikAni ekaviMzatizatAni (2165) sthitA uparitanA ekasyaikaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH (-) te tiSTantu / atha sUryasya vikampo dve yojane ekasya ca yojanasya aSTacatvA riMzadekaSaSTibhAgAH (248)tata pUrva yojanadvayamekaSaSTayA guNyate jAtaM dvAviMzatyadhikamekaM zatam (122), tata ekhUparitanA yojanasyASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante jAtaM saptatyadhikamekaMzatama (170), anena paJcaSaSTayadhikaikaviMzatizatAnAM (2165) bhAgo hiyate labdhA dvAdaza, ete dvitIyacandramaNDalAdarvAgapAntarAle sUryamArgA bhavanti, atha ca zeSaM yat paJcaviMzatyadhikamekaM zataM tiSThati (125) tata eka SaSTidviguNitena dvAviMzatyadhikazatena bhAge hRte dve yojane labdhe, ete dve yojane dvAdazasya sUryamArgasyopari ve yojane (2) zeSAstiSThanti trayaH ekaSaSTibhAgAH (-) eSu ye prathame candramaNDale sarvAtmanA sUryamaNDale praviSTe sati ye zeSAH sUryamaNDalAdadhikA aSTAvakaSaSTibhAgAste prakSipyante, nAtA ekAdaza ekaSaSTi bhAgAH ( ),tata Agatam-dvAda Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 2. 114 zAtsUryamArgAt parato dvitIyasmA ccandramaNDalAdarvAk dve yojane, ekasya ca yojanasyA ekAdaza ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinazcatvAraH saptabhAga 1/-, tatra yojanadvayAnantaraM sUryamaNDalamasti ato dvitIyAJcandramaNDalAda 617 ka ekAdaza ekaSaSTibhAgAn ekasyaca ekaSaSTibhAgasya sambandhinazcatureH saptabhAgAn yAvat sUryamaNDalamabhyantaraM praviSTam / tataH paraM SaTUtrizadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinastrayaH saptabhAgAH ( 262)etAvatparimitaM sUryamaNDalaM candramaNDalasaMmizraM vartate / tataH sUryamaNDalAt 617 parata ekonaviMzatimekaSaSThibhAgAn ekasya ca ekaSaSTibhAgasya caturaH saptabhAgAn 194)yAvat candramaNDalaM bahirvinirgataM bhavati / tata paraM punastRtIyAccandramaNDalAdarvAk pUrvoktaparimANamantaram tathAhi-paJcatriMzad yojanAni ekasya ca yojanasya triMzad ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTi. bhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH(35-30/- ) etatparimite cAntare dvAdaza sUryamArgAH lakSyante. upari ca dve yojane, ekasya ca yojanasya trayaekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya. samba, ndhinazcatvAraH saptabhAgaH (2- -) santi, asmin rAzau ye prAguktA dvitIyacandramaNDalasya, sambandhinaH sUryamaNDalAd bahirvinirgatA ekasya yojanasya ekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH, ekasya ca, ekaSaSThibhAgasya catvAraH saptabhAgAH (1--) te prakSipyante (3-4 jAtA, ime) trayoviMzatiH rekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandho ekaH saptabhAgaH(23- ) tata idaM nisspnnm| dvitIyAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgAH, antimAda dvAdazAt sUryamArgAcca parato yojana dvayamatikramya sUryamaNDalaM bhavati, tacca sUryamaNDalaM tRtIyAccandramaNDalAdarvAktrayoviMzatimekaSaSTi bhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaH eka saptabhAgaH(' yAvat abhyantaraM 617 praviSTam / tato ye zeSAH sUryamaNDa sya caturvizatirekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya SaTa Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamAgatadantaraMca 4 saptabhAgAH Asan te tRtIyacandramaNDalasammizrA stiSThanti / tatastRtIyaM candramaNDalam ekasya yojanasya ekatriMzatamaikaSaSTibhAgAn, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkamekaM saptabhAgaM yAvat sUryamaNDalAd, bahirvinirgatam / tataH punarapyAyAtaM yathoktaM candramaNDalAntaram (35-3 ) etAvadantare ca dvAdaza sUryamArgA labhyante / antimasya dvAdazasya sUryamArgasyopari dve yojanane ekasya ca yojanasya traya ekaSaSTi bhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaz catvAraH saptabhAgAH (2 - 61 7) tato'smim rAzau ye tRtIyamaNDalasambandhinaH sUryamaNDalAdvaddirvinirgatA ekasya yoja 3 ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH nasya ekatriMzad ekaSaSTibhAgAH, ( 31/1 -) te prakSipyante, tato jAtA ekasya yojanasya catustriMzade kaSaSTibhAgAH, ekasya ca 34/5 61/7 1 ) tata idamAyAtaM vastutattvam - tRtIyasmAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgAH, dvAdazAcca sUryamArgAt parato yojanadvaye'tikrAnte sUryamaNDalaM varttate, tacca sUryamaNDalaM caturthAccandra maNDalAdarvAk catustriMzatamekaSaSTibhAgAn, ekasya ca ekaSaSaSTi bhAgasya satkAn paJcasaptabhAgAn (24/5 ) yAvat abhyantaraM praviSTam tataH zeSAH sthitAH 61|7 sUrya maNDalasya trayodaza ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinau dvau saptabhAgauM ( 13 8) iti etAvaccaturthacandramaNDa sammizraM jAtam tatazcaturthasya candramaNDalasya dvicatvAriM 617 zakaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgA 13-5) sUryamaNDala - candramaNDalAntara parimANam / eta sminnantare dvAdaza sUryamArgA labhyante iti / antimasya dvAdazasya ca sUryamArgasyopari dve yojanasya traya ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaH 4) / eSu ca ya Adya caturtha candramaNDalasya sUryamaNDalAd bahirvi yojane, ekasya ca 7 ekaSaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgAH ( vinirgatA bhavanti tataH bhUyo'pyAyAtaM yathoktaM - ( 35 -- paJca saptabhAgAH (2--- 6 30| 4 44 345 60 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 candraprAptisUtre nirgatA yojanasya dvAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, aikasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaH paJcasapta kSipyante tato jAtA yojana dvayopari SaT catvAriMzadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satko dvau saptabhAgau (2-162) iti, tato vastuta evaM jJAtavyamcaturthAccandramaNDalAt parato dvAdaza sUryamArgAH santi, teSu dvAdazA tsUryamArgAt parato dve yojane atikramya sUryamaNDalaM varttate, tacca sUryamaNDalaM paJcamAccandramaNDalAdarvAk SaT catvAriMzatamekaSTibhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgo (162 yAvat abhyantaraM praviSTam / zeSa sUryamaNDalasya ekaSaSTibhAgaH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya paJca saptabhAra pramANa paJcamacandramaNDalasammizraM varttate / tasya paJcamasya candramaNDalasya catuSpaJcAzadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya dvau saptabhAgo(142) iti sUrya maNDalAhi vinirgataM vartate, tadevaM paJca sarvAbhyantarANi candramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti / evaM catuSu ca candramaNDalAntareSu pratyekaM dvAdaza dvAdaza sUryamArgA bhavantIti siddham / tadevaM pUrva "dasa ceva maMDalAI' iti gAthAyAmabhyantarANi bAhyAni ca paJca paJceti dazamaNDalAni ravizazinoH sAmAnyAni santIti kathitam , teSu yAni paJca sarvAbhyantarANi maNDalAni sUryamaNDalasaMmizrANi bhavanti tAni pradarzitAni, atha tatraiva gAthAyAM "patteyA hoti sesANi" ityuktaM, tatra zeSANi SaSThAdArabhya dazamaparyantAni paJca maNDalAni pratyekAnIti candrasyaiva gamyAni na tu kadAcidapi sUryasya iti sUryamaNDalA saMspRSTAni santIti tAnyatra pradarzyante paJcamAJcandramaNDalAt parato bhUyaH SaSThaM candramaNDalamadhikRtyAntaraM paJcatriMzad yojanAni, ekasya ca yojanasya triMzadekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhina zcatvAraH saptabhAgAH (35 -) bhavanti / tatra ca prathama mekaSaSTibhAgakaraNArtha paJcatriMzat ekaSaSTayA guNyante jAtAni SaJcatriMzadadhikAni ekaviMzatizatAni (2135) / eSUparitanA ye triMzadekaSaSTi bhAgAste prakSipyante jAtAni paJcaSaSTayadhikAni ekaviMzatizatAni (2165) / tatazcaiteSu ye paJcamasya candramaNDalasya sUryamaNDalAdahi nirgatAzcatuSpaJcAzadekaSaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau do saptabhAgau (142 ) iti ye sAmpratameva pUrvapradarzitAste ekaSaSTibhAgAH (54) 67 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptikAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 347 prakSipyante jAtAni ekonaviMzatyadhikAni dvAviMzatizatAni (2219) / atha sUryasya vikampaHde yojane aSTa catvAriMzaccaikaSaSThibhAgAH (28) tatraika SaSThibhAgAnayanArtha dve yojane ekaSaSTayA guNyete jAtA ekaSaSTibhAgA dvAviMzatyadhikamekaM zatam (122), tata eSu ye uparitanA aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAste prakSipyante jAtaM saptatyadhikamekaM zatam (170) / anena ekonaviMzatyadhika dvAviMzatizata(2219) rUpasya pUrvarAzerbhAgo hiyate, labdhAstrayodaza (13) zeSAstiSThanti nava 9, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paT saptabhAgAH(13-6) tata idamAyAtam-paJcamAccandramaNDalAtparatastrayodaza sUryamArgAH eSu trayodazasya ca sUryamArgasyopariSaSThAccandramaNDalAdarvAk antaraM yojanasya nava eka SaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH SaT saptabhAgA (- ) bhavanti, tataH parataH SaSThaM SaT paJcAzadekaSaSTibhAgAtmakaM candramaNlamAyAti / tataH paraM sUryamaNDalAdAkU antaraM SaTpaJcAzade kaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya ekaH saptabhAgaH (16) asti, tadanantaraM sUryamaNDalaM vartate, tasmAcca parataH caturuttaramekaM zatamekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhI ekaH saptabhAgaH (1041) etatsaMkhyayA hInaM yathoktaparimANakaM candramaNDalAntaraM labhyate iti / tasmAtsUrya maNDalAtparato'nye dvAdaza sUryamArgA labhyante tataH sarva saMmelanena tasminnapyantare trayodaza sUryamArgAH santi / tasya ca trayodayasyAntimasya sUrya mArgasyopari saptamAccandramaNDalAdarvAk antaram ekaviMzatirekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya trayaH saptabhAgAH (-) bhavanti, tataH paramagre saptamaM candramaNDalamasti / tasmAcca saptamAccandramaNDalAtparatazcatuzcatvAriMzatA ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkauzcaturbhiHsaptabhAgaiH ) sUryamaNDalaM, tato dvinavatisaMkhyairekaSaSTibhAgaiH, ekasya ekaSaSTibhAgasya ca satkaizcaturbhiH saptabhAgaH (12) nyUna yathoktapramANaM candramaNDalAntaraM tataH paramastItyanye'pi dvAdazasUryamArgA labhyante / tatastasminnapyantare sarvasaMkalanayA trayodaza sUryamArgAH trayodazasya sUryamArgasya bahiraSTamAccandramaNDalAdarvAka antaraM trayastriMzadekaSaSTibhAgAH (23), tato'STamaM candramaNDalaM varttate / /7 44/4 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 candraprakSaptisUtre tasmAccASTamAccandramaNDalAtparatastrayastriMzatA ekaSaSTibhAgaiH(22) sUryamaNDalaM vartate, tata ekAzItisaMkhyairekaSaSTibhAgairUnaM yathoktapramANaM candramaNDalAntaraM purato vidyate iti tataH purato'nye'pi dvAdazasUryamargAH santi, tatastasminnapyantare sarvasaGkalanayA trayodaza sUryamArgAH, trayodazAcca sUryamArgAt purato navamAccandramaNDalAdarvAk antaraM catuzcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinazca. tvAraH saptabhAgAH (1) / tataH paraM navamaM candramaNDalam / tasmAcca navamAccandramaNDalAtparata ekaviMzatyA ekaSaSTibhAgaiH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya tribhiH saptabhAgaiH(1 maNDalam , tata ) hInaM yatho tato. ekona saptatisaMkhyairekaSaSTibhAgaH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya tribhiHsaptabhAgaiH ditapramANaM candramaNDalAntaram / tatra cAnye dvAdazasUryamArgAH / evamasminnapyantare sarvasaGkalanayA trayodaza sUryamArgAH / tasya cAntimasya trayodazasya sUryamArgasyopari, dazamAccandramaNDalAdarvA antaraM SaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya ekaH saptabhAgaH (' dazamaM candramaNDalam / tasmAcca dazamAccandramaNDalAtparato navabhirekaSaSTibhAgaiH, ekasya ca eka paSTibhAgasya satkaiH SabhiH saptabhAgaH (4) sUryamaNDalam , tataH saptapaJcAzatA ekaSaSTi bhAgaiH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkaiH SaDbhiH saptabhAgaH (1) nyUnaM pUrvoktapramANaM candramaNDalAntaram / tataH punarapi dvAdaza sUryamArgA labhyante iti tasminnapyantare sarvasaMkalanayA trayodaza sUryamArgAH santi / tatrAntimastrayodazaH sUryamArgastasya trayodazasya sUryamArgasyopariekAdazAccandramaNDalAdarvAk antaraM saptaSaSTirekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaH paJca saptabhAgAH (--) / ityevaM SaSThAdArabhya dazamaparyantAni paJca candramaNDalAni sUryAtsaMspRSTAni pradarzitAni / etatpradarzane SaTsu ca candramaNDalAntareSu trayodaza sUryamArgA bhavantItyapi jAtam / athaitadanantaramekAdazAdipaJcadazAntAni paJca candramaNDalAni punarapi sUryasaMspRSTAni bhavantIti pradaryate 61/7 0617 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 349 - ekAdaze candramaNDale catuSpaJcAzadekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau (542) ityetAvat sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTam, eka ekaSaSTibhAgaH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya paJcasaptabhAgA (28) etAvanmAtraM sUryamaNDalasammizram ekAdazAccandramaNDalAdvahirvini rgataM sUryamaNDalam, SaTcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca eka SaSTibhAgasya satko dvau saptabhAgI ( -) tat etAvatA hInaM paratazcandramaNDalAntaramastoti dvAdaza sUryamArgA labhyante / tataH paramekonAzItyA ekaSaSTibhAgaH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAbhyAM dvAbhyAM saptabhAgAbhyAM dvAdazaM candramaNDalaM labhyante / tacca dvAdazaM candramaNDalaM dvicatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAn paJcasaptabhAgAn (42 ) yAvat sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTam / zeSaM ca yojanasya trayodaza ekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTi bhAgasya satkau dvau saptabhAgI etavanmAtraM candramaNDalaM sUryamaNDalasammizraM vartate / tasmAcca dvAdazAJcandramaNDalAt sUryamaNDalaM yojanasya catustriMzatamekaSaSTibhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAn paJcasaptabhAgAn (34) yAvat etatparimitamityarthaH bahirvinirgataM bhavati, tata etAvanmAtreNa nyUnaM paratazcandramaNDalAntaraM varttate, tatra ca dvAdazasUryamArgA labhyante tatra dvAdazAca sUryamArgAt parato navatisaMkhyakai rekaSaSTibhAgaH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkaiH SadbhiH saptabhAgaiH (106 ) etAvaparimitakSetramulladdhaye tyarthaH trayodazaM candramaNDalaM varttate / tacca trayodazaM candramaNDalam ekatriMzatamekaSaSTibhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkamekaM saptabhAgam-eka saptabhAgasahitakatriMzadekaSaSTibhAgaparimitaM (21 - sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM vidyate / sthitAstasya zeSAzcatuviMzatirekaSaSTi bhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaH SaT saptabhAgAH (26) etAvanmAnaM candramaNDalaM sUryamaNDalasammizraM bhavati / tasmAcca trayodazAccandramaNDalAt trayoviMzatimekaSaSTi Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 candraprAptisUtre bhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkamekasaptabhAgaM (233) yAvat sUryamaNDalaM bahirvinirgataM varttate, tata etAvatA parihINaM paratazcandramaNDalAntaraM bhavati / tatra dvAdazasUryamArgA labhyante / sarvAntimAdvA dvAdazAcca sUryamArgAt parato dvayutarazatai kaSaSTibhAgaH, ekasya ca eka paSTibhAgasya satkaistribhiH sapta bhAgaiH (1023) etAvarakSetrAtikramaNAnantaramityarthaH caturdaza candramaNDalaM labhyate, tacca caturdazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAt ekonaviMzatimekaSaSTibhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAn caturaH saptabhAgAn (--) yAvat abhyantaraM praviSTa vidyate / tiSThanti zeSAH SaTtriMzadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAstrayaH 'saptabhAgAH (363 ) ityetAvatparimitaM candramaNDalaM sUryamaNDalasammizraM bhavati / tasmAccaturdazAcca 617 ndramaNDalAt-ekAdaza ekaSaSTibhAgAn , ekasya ca ekaSaSTibhAgasya caturaH saptabhAgAn(-- 617 yAvat etatparimitamityarthaH sUryamaNDalaM bahirvinirgataM vartate tata etAvatA parimANena nyUnaM yathokta parimANaM candramaNDalAntaramAyAti tatra ca dvAdaza sUryamArgA labhyante / punazca dvAdazAtsUryamArgAt paratazcaturdazottarazatasaMkhyakairekaSaSTibhAgaiH paJcadazaM candramaNDalaM labhyate / tacca paJcadazaM candramaNDalaM sarvAntimAt sUryamaNDalAdarvAk-aSTaikaSaSTibhAgAn (8) yAvat abhyantaraM praviSTaM vartate / tiSThanti ye zeSA aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAste sUryamaNDalasammizrA bhavantIti / etAni-ekAdazAdInipaJcadazaparyantAni paJcacandramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti / eSu ca carameSu caturthacandramaNDalAntareSu dvAdaza dvAdaza sUryamArgA bhavantIti / athopasaMhiyate--candrasya paJcadazamaNDalAni bhavanti, tatra ekAdIna paJcamaparyantAni paJcamaNDalAni AbhyantarANi, tathA-ekAdazAdIni paJcadazaparyantAni paJcamaNDalAni ca bAhyAni kathyante, etAni dazamaNDalAni candrasUryayoH sAdhAraNAnIti dazacandramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti, tathA SaSThAdArabhya dazamaparyantAni paJcamaNDalAni pratyekAnIti tAni kevalaM candra eva spRzati, na kadAcidapi sUryaH, iti etAni sUryamaNDalasaMspRSTAni bhavantItyevaM sarva savistaraM pradarzitam / sUryamArgAzca caturdazasveva candramaNDaleSu labhyante tatraivAntarasadbhAvAt na tu sarvAntime paJcadaze candramaNDale tadagre'ntarAbhAvAt, iti-aSTasu AyeSu caturyu carameSu ca caturyu abhya Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 351 ntarabAhyeSu candramaNDalAntareSu dvAdaza dvAdaza sUryamArgA bhavanti / tadatirikteSu paJcamAdidazamaparyanteSu SaTsu ca candramaNDalAntareSu trayodaza sUryamArgA bhavanti, uktaJca-- caMdaMtaresu aTThasu, abhitarabAhiresu sUrassa / bArasa bArasa maggA, chasu terasa terasa bhavaMti // 1 // iti chAyA--- candrAntareSu aSTasu, abhyantarabAhyeSu sUrasya / dvAdaza dvAdaza mArgAH SaTsu trayodaza trayodaza bhavanti // 1 // "iti candraprajJaptisUtre candrajJapti prakAzikAyAM TIkAyAM dazamasya prAbhRtasya ekAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptaM 10-11 / / dazamasya prAbhRtasya dvAdaza prAbhRtaprAbhRtam / gatamekAdazaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra candramaNDalAni, tadantarANi sUryamArgAzca pradarzitAH, atra ca nakSatrANAM devatAdhyayanAni vaktavyAnotyadhikRtya dvAdazaM prAbhRtaprAmRtaM prArabhyate, tasya cedaM sUtram 'tA kahaM te devayANaM ajjhayaNA' ityAdi / malam -- tA kahaM te devayANaM anjhayaNA AhiyA ? tivaejjA-tA eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiI Nakkhatte baMbhadevayAe paNNatte 1 / savaNe Nakkhatte viNhudevayAe paNNatte 2 / evaM jahA jaMbUddIvapaNNattIe jAva uttarAsADhA Nakkhatte visudevayAe paNNatte ||suu0 1 // chAyA tAvat kathaM te devatAnAM adhyayanAni AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM abhijit nakSatraM kiM devatAkaM prazaptam ? brahmadevatAkaM prajJaptam 1 / zravaNanakSatraM kiM devatAkaM prAptam ? viSNu devatAkaM prajJaptam 2 / evaM yathA jambU. dvIpaprajJaptyAM yAvat uttarASADhAnakSatraM viSvagdevAkaM prajJatam 28 ||suu0 1 // dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 / 12 // vyAkhyA-'tA kahaM te' iti 'tA' tAvat 'kaha, kathaM kena prakAreNa he bhagavan ! 'te' tvAyA 'devayANaM' devatAnAM nakSatrAdhiSThAtRNAM 'ajjhayaNA' adhyayanAni-adhIyante jJAyante yai stAni adhyayanAni abhidhAnAni nAbhAnotibhAvaH 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni 'tivaejjA' iti vadet kathayet, pratipAdayantu bhavantaH, iti gautamena prazne kRte bhagavAnAha- 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'abhiI Nakkhatte' abhijinnakSatraM 'baMbhadevayAe' brahmadevatA brahmAbhidhadevatAkaM 'paNNattaM' prajJaptam / abhiji-nnakSatrasya brahmAbhidho devo'dhiSThAtA'sti, evamagre'pi sarvatra yojyam / 'savaNe Nakkhatte' zravaNanakSatraM Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 candraprajJaptisUtre 'vaNhudevayAe' viSNu devatAkaM 'paNNattaM' prajJaptam zravaNasyAdhiSThAtA viSNunAmako devo'stIti / 'evaM' evam anayaiva rItyA 'jahA jaMbuddIvapaNNattIe' yathA jambUdvIpaprajJaptyAM-jambUdvIpa prajJaptisUtre kathitaM tathaivAtrApi vAcyam / kiyatparyanta mityAha- 'jAve' ityAdi, yAvat 'uttarAsADhANa khatte visudevayAe paNNatte' uttarASADhanakSatraM viSvagdevatAkaM prajJaptam / atra 'jA' ti yAvatpadena dhaniSThA nakSatrAdArabhya pUrvASAr3hAnakSatraparyantAnAM madhyamAnAM paJcaviMzatinakSatrANAM devatAnAmAni jambUdvIpaprajJaptito'vagantavyAni, tathAhi--"dhaNiTThA Nakkhatte vasudeyAe paNNatte 3, sayabhisayA Nakkhatte varuNadevayAe paNNatte 4, puvApoTTavayA Nakkhatte ayadevayAe paNNatte 5, uttarapoTTavayA Nakkhatte abhivaiDhidevayAe paNNatte 6, rebaI Nakkhatte pussa deva yAe paNNatte 7, assiNI Nakkhatte assadevayAe paNyatte 8, bharaNI Nakkhatte jamadevayAe paNNatte 9, kattiyA Nakkhatte agidevayAe paNNatte 10 rohiNI Nakkhatte payAvaidevayAe paNNatte 11, saMThANA Nakkhatte soma devayAe paNNatte 12, adA Nakkhatte ruddadevayAe paNNatte 13. puNavvasu Nakkhatte adii devagae paNNane 14, pussa Nakkha te bahassaidevayAe paNNatte 15, assesA Navatte sappadevayAe paNNatte 16, maghA Nakkhatte, piidevayAe paNNatte 17 puvvAphagguNI Nakkhatte bhagadevayAe paNNatte 18, uttarAphagguNI Nakkhatte ajjamadevayAe paNNatte 19, hatthe saviidevayAe paNNatte 20, cittA Nakkhatte tahadevayAe paNNatte 21. sAi Nakkhatte vAu devayAe paNNatte 22, visAhA khatte iMdaggidevayAe paNNatte 23, aNurAhA Nakkhatte mittadevayAe paNNatte 24, jeTThA Nana khatte iMdadevayAe paNNatte 25, mUla Nakkhatte NiraIdevayAe paNNatte 26, puvvAsADhA Nakyatte Au devayAe paNNatte 27 / " chAyA-dhaniSThA nakSatraM vasudevatAkaM prajJaptam 3, zatabhiSaga nakSatraM varuNadevatAkaM prajJaptam 4, pUrvAproSThapadA nakSatram ajadevatAkaM prajJaptam 5, uttarAproSThapadA nakSatram abhivRddhidevatAkaM prajJaptam 6, revatInakSatraM SuSyadevatAkaM prajJaptam 7, azvinInakSatram azva (azvamukha) devatAkaM prajJaptam 8, bharaNInakSatraM yamadevatAkaM prajJaptam 9, kRttikAnakSatram agni devatAkaM prajJaptam 10, rohiNInakSatraM prajApati devatAkaM prajJaptam 11, saMsthAna (mRgaziro) nakSatraM somadevatAkaM prajJaptam 12, ArdrAnakSatraM rudradevatAkaM prajJaptam 13, punarvasunakSatram aditi devatAkaM prajJatam 14, puSya nakSatraM bRhaspatidevatAkaM prajJaptam 15, azleSAnakSatraM sarpadevatAkaM prajJaptam 16, maghAnakSatraM pitRdevatAkaM prajJaptam 17, pUrvAphAlgunInakSatraM bhagadevatAkaM prajJaptam 18, uttarAphAlgunInakSatram aryamadevatAkaM prajJaptam 19, hastanakSatraM savitRdevatAkaM prajJaptam 20, citrAnakSatraM tvaSTadevatAkaM prajJaptam 21, svAtinakSatraM vAyu devatAkaM prajJaptam 22, vizAkhA nakSatram indrAgni devatAkaM prajJaptam 23, anurAdhAnakSatraM mitradevatAkaM prajJaptam 24, jyeSThAnakSatram indradevatAkaM prajJaptam 25, mUla nakSatraM nirati devatAkaM prajJaptam 26, pUrvASADhAnakSatram ap devatAkaM prajJaptam 27 / devatAnAmasaGgrAhikA imAstistro gAthAH Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 12 nakSatrANAM devatAdikam 353 "bamha 1, viNhU 2 ya vasU 3, varuNo 4, taha'jo 5 aNaMtaraM hoi / abhivaDDhi 6, pUsa 7, gaMdhavya 8 ceva parato jamo hoi // 1 // agni 10 payAvai 11, some 12, rudde 13 adiI 14 bahassaI 15 ceva / NAge 16, pii 17 bhaga 18 ajjama 12 saviyA 20 taTThA 21 ya vAU 22 ya // 2 // iMdaggI 23, mittovi 24 ya iMde 25 niraI 26 ya Au 27 vissU 28, ya / nAmANi devayANaM havaMti rikkhANa jahakkamaso" // 3 // chAyA - "brahmA 1 viSNuzca 2, vasuH 3 varuNaH 4 tathA ajaH 5 antaraM bhavati / abhivRddhiH 6 pUSA 7 gandharvaH (azvamukhaH) 8 caiva parataH yamo 9 bhavati // 1 // agniH 10 prajApatiH 11 soma 12 rudraH 13 aditi 14, bRhaspati 15 zcaiva / nAgaH (sarpaH) 16 pitR 17 bhagaH 18 aryamA 19, savitA 20, tvaSTA 21 ca vAyuzca 22 // 2 // indrAgniH 23, mitro 24 'pi ca indraH 25 niratiH 26 ap 27 vizvazca 28 / nAmAni devatAnAM bhavanti RkSANAM yathAkramazaH // 3 // " iti / ityetAni aSTAviMzaternakSatrANAM devatAnAmAni proktAni ||suu0 1 // iti candraprajJaptisUtre candrajJapti prakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 / 12 // // dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRtaprAbhRtam // gataM dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAbhRtaprAbhRtam , tatrASTAviMzaternakSatrANAmadhiSThAtR devatA nAmAni pradarzitAni / atha trayodazaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra ca muhUrtAnAM nAmAni vaktavyAnIti tadviSayakaM sUtramAha-'tA kahaM muhuttANaM nAmadhejjA' ityAdi / mUlam-tA kahaM te muhuttANaM nAmadhejjA AhiyA ? ti vaejjA / tA egamegassa Na ahorattassa tIsa muhuttA paNNattA, taMjahA - "rudde 1 see 2, mitte 3, vAU 4 ThavaI 5 taheva abhicaMde 6 / mAhida 7 balava 8 baMbho 9 bahusacce 10 ceva IsANe 11 // 1 // tadve 12 ya bhaviyappA 13, vesamaNe 14 vAruNe ya 15 ANaMde 16 / vijae 17 ya vIsaseNe 18, payAvaI 19 ceva uvasamae 20 // 2 // gaMdhavva 21 aggivesse 22, sayavasahe 23 AyavaM 24 ca amame 25 ya / aNavaM 26 ca bhoma 27 vasahe 28, sabaDhe 29 rakkhase 30 ceva ||3||suu.01|| dasamassa pAhuDassa terasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 13 // 45 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 candraprakSaptisUtre chAyA tAvat kathaM tvayA muhUrtAnAM nAmadheyAni AkhyAtAni 1 iti vadet / tAvat ekaikasya khalu ahorAtrasya triMzat muhUrtAH prajJaptAH tadyathA-"rudraH 1 zreyAn 2 mitraM 3, vAyu 4 sthapatiH 5 tathaiva abhicandraH 6, mAhendraH 7 balavAn 8, brahmA 9, bahusatya 10, caiva iMzAnaH 11 // 1 // tvaSTA 12 ca bhAvitAtmA 13, vaizravaNaH 14 vAruNazca 15 Ananda: 16 / vijayazca 17 vizvasenaH 18 prajApatiH 19, caiva upazamakaH 20 // 2 // gandharvaH 21 agnivezyaH 22, zatavRSabhaH 23 AtapavAn 24 ca amamazca 25 / RNavAna 26 ca bhaumaH 27 vRSabhaH 28 sarvArthaH 29 rAkSasaH 30 caiva // 3 // sU0 1 // dazamasya prAbhRtasya trayodaza prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 13 // ___ dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 13 // vyAkhyA--'tA kahate' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'muhutANaM' muhUrtAnAM 'nAmadhejjA' nAmadheyAni nAmAni 'AhiyA' AkhyAtAni ? 'ti vaejjA' iti vadet iti vadatu he bhagavan ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA' tAvat 'egamegassa NaM ahorattassa' ekaikasyAhorAtrasya 'tIsaM muhuttA paNNattA' triMzat muhUrtAH prajJaptAH / ke te triMzat muhUrtA : ityAha 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA- te ime / tAneva darzayati tisRbhirgA thAbhiH- 'rudde' ityAdi, 'rudde' rudraH, prathamasya muhUtrtasya rudra iti nAmadheyam 1 / evamagre'pi vaktavyam, teSAM nAmamAtrANyAha-'see' zreyAn dvitIyasya muhUttasya zreyAn iti nAma 2 / tRtIyasya muhUrtasya mitra mitinAma / zeSA vyAkhyA nigadasiddhA ||suu0 1 // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA TokAyAM dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam // 10 // 13 // dazamasya prAbhRtasya caturdazaM prAbhRtaprAbhRtam / vyAkhyAtaM dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra triMzanmuhUrtAnAM nAmAni pratipAditAni / atha caturdazaM prAbhRtaprAbhRtaM vitriyate, atra paJcadazadivasAnAM paJcadazarAtrINAM ca nAmAni pratipAdanIyAnoti tasyedaM sUtram-'tA kahate divasANaM' ityAdi / mUlam-tA kahaM te divasANaM nAmadhejjA Ahiya-tti vaejjA / tA egamegassa Nakkhattassa paNNarasa 2 divasA paNNattA, taM jahA-paDivayAdivase 1, bitiyA divase 2 jAva paNNarasI divase 15 / tA eesi NaM paNNarasaNhaM divasANaM paNNarasanAmadhejjA paNNattA, taM jahA-"puvvaMge 1 siddhamaNorame 2 ya, tatto maNoharo 3 ceva / jasabhaDe 4 ya jasodhara 25 savvakAmAsamiddhe 6 ttiya // 1 // iMdamuddhAbhisitte, ya somaNasa 8 dhaNaMjae 9 ya boddhavve / atthasiddhe 10 abhijAte 11, accAsaNe 12, ya sataMjae 13 // 2 // aggivesse 14 uvasame 15 divasANaM NAmadhejjAiM // " Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 14 paJcadazadivasarAtrINAM nAmAni 355 tA kahate rAIo Ahiya-tti vaejjA tA egamegassa NaM Nakkhattassa paNNarasa rAIo paNNattAo, taM jahA paDivayA rAI bitiyA rAI jAva paNNarasI rAI / tA eyAsiNaM paNNarasaNhaM rAINaM paNNarasanAmadhejjA SaNNattA, taM jahA uttamA 1, ya suNakkhattA, elA elAvacca 3 jasodharA 4 / somaNasA 5 ceva tahA, siribhUyA 6 ya boddhavvA // 1 // bijayA, ya vejayaMtI 8, jayaMti 9 aparAjiyA 10 ya gacchA 11 ya samAhArA 12 ceva tahA teyA 13 ya tahA ya aiteyA 14 // 2 // devANaMdA 15 niraI, rayaNINaM, NAma dhejjAI" ||suu0 1 // dasamassa pAhuDassa cauddasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 14 // chAyA-tAvat kathaM tvayA divasAnAM nAmadheyAni AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat ekaikasya khalu pakSasya paJcadaza paJcadaza divasAH prajJaptAH, tadyathA--pratipadA divasaH 1, dvitIyA divasaH 2 yAvat paJcadazI divasaH 19 / tAvat eteSAM khalu paJcadazAnAM divasAnAM paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA--"pUrvAGgaH 1, siddhamanoramazca 2, tato manoharaH 3 caiva / yazobhadrazca 4 yazodharaH 5sarvakAmasamRddhaH 6 iti ca // 1 // indramUrdhAbhiSiktazca, so manasaH 8 dhanaJjayazca 9 boddhavyaH arthasiddhaH 10 abhijAtaH atyazanazca 12 zataJjayaH 13 ||2||agniveshyH 14 upazamaH 15, divasAnAM nAmadheyAni // " tAvat kathaM tvayA rAjyaH AkhyAtAH iti vadet / tAvat ekaikasya pakSasya paJcadaza paJcadaza rAvyaH prajJaptAH tadyathA-pratipadArAtrI 1, dvitIyArAtrI yAvat paJcadazIrAtrI / tAvat etAsAM khalu paJcadazAnAM rAtrINAM paJcadaza nAmadheyAni prAptAni, tadyathA"uttamA 1 ca sunakSatrA 2 ailApatyA 3 yazodharA saumanasA 5, caiva tathA, zrI saMbhUtA 6 ca boddhavyA // 1 // vijayA 7, ca vaijayantI 8, jayanti 9 aparAjitA 10 ca gacchA 11 ca samAhArA caiva tathA, tejA 13 ca tathA ca atitejA 14 devAnandA 15 nitiH rajanInAM nAmadheyAni // 11 // dazamasya prAbhRtasya caturdazaM prAbhRtaprAbhRta samAptam // 10 // 14 // vyAkhyA .. 'tA kahate' iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kena krameNa 'te, tvayA 'divasANaM' divasAnAM 'nAmadhejjA' nAmadheyAni nAmAni 'AhiyA' AkhyAtAni ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA egamegassa NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'egamegassa Na pakkhassa' ekaikasya khalu pakSasya 'paNNarasa 2' paJcadaza paJcadaza 'divasA paNNatA' divasAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-te yathA-'paDivayAdibase' pratipadAdivasaH 'bitiyA divase' dvitIyA divasaH 2, 'jAva' yAvat 'paNNarasIdivase' paJcadazIdivasaH 15|atr yAvatpadena tRtIyA divasaH 3, caturthI divasaH 4 ityAdikrameNa 'caturdazI divasaH ityantaM saMgrAhyam 'tA' tAvat 'eesi NaM paNNarasaNhaM divasANaM' eteSAM khalu paJcadazAnAM Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 candraprAptisUtre divasAnAM 'paNNarasaNAma ghejjA' paJcadazanAmadheyAni nAmAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA tAni yathA - ' - ' pu0baMge' ityAdi puvyaMge pUrvAGga pratipadA divasasya pUrvAGga iti nAma 1 / siddhamaNorame ya' siddhamanoramazca dvatIyAdivasasya siddhamanoramA iti nAma 'tato' tataH tadanantaraM 'maNoharo ceva ' manoharazcaiva tRtIyAdivasasya manohara iti nAma 3 / anena krameNa caturthI divasasya yazobhadro nAma, ityArabhya paJcadazI divasasya - pUrNimA divasasya amAvAsyA divasasya ca upazama iti nAma, ityantaM sarvaM svayamUhanIyam / atra pUrNimA amAvAsyA ceti dvayorgrahaNArtha sUtrakRtA 'paNNarasI divase' paJcadazI divasaH ityuktam tayoH pratipakSaM paJcadazattvAt / zeSaM spaSTam / atha rAtrINAM nAmAnyAha - tA kahate rAIo' ityAdi / 'tA' tAvat ' kahaM' kathaM kena krameNa 'te' tvayA 'rAIo' tryaH 'AhiyA' AkhyAtAH 'ti vaejjA' iti vadet padatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 'tA egamegassa NaM' ityAdi / 'tA' tAvat ' egame gassa NaM pakkhassa' ekaikasya pakSasya 'paNNarasa' 2 paJcadaza paJcadaza 'rAIo paNNattAo' rAtryaH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA - tA yathA - 'paDivayA / I' pratipadA rAtrI ! 'bitiyArAI' dvitIyA rAtrI 2, 'jAva' yAvat 'paNNarasIrAi' paJcadazI rAtrI, atrApi yAvatpadena tRtIyA rAtrI 3 caturthI rAtrI 4, ityAdikrameNa 'caturdazIrAtrI' ityantaM saMgrAhyam / atra dvitIyArAtrI' ityAdipadaiH dvitIyA - tRtIyAdi tithayo bodhyA na tu saMkhyeti / atha rAtrINAM naH mAnyAha - 'tA eyAsi NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eyAsi NaM' etAsAM vakSyamANAnAM 'paNNarasaNha' paJcadazAnAM 'rAI' rAtrINAM 'paNNarasa nAmadhejjA paNNattA' paJcadaza nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA--- uttamA ya' uttamA ca prathamA- pratipatsambandhinI rAtrI ruttamA- uttamAnAmnI bhavati / 'suNakkhattA' sunakSatrA dvitIyA sambandhinI rAtrI sunakSatrA kathyate 2 / evaM krameNa tRtIyAta Arabhya paJcadazI rAtrI 'devANaMdA' devAnandA ityantaM svayamUhanIyam / asya vyAkhyA chAyAgamyAsto na vitriyate // sU0 1 // // iti candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyA dazamasya prAbhRtasya caturdaza prAbhRta prabhRtaM samAptam // 10 // 14 // dazamasya prAbhRtasya paJcadazaM prAbhRtaprAbhRtam / 1 gataM caturdazaM prAbhRtaprAbhRtam tatra paJcadazAnAM divasAnAM paJcadazAnAM rAtrINAM ca nAmAni pradarzitAni / atha paJcadazaM prAbhUtaprAbhRtaM prArabhyate atra divasatithi rAtritithInAM ca nAmAni viktuM sUtramAha- - 'taM kahate tihI' ityAdi / ------ Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 15 divasatithi rAtritithInAM nAmAni 357 malam-tA kahate tihIo AhiyA ? ti vaejjA / tattha khalu imA duvihAo tihIo paNNattAo, taM jahA-divasatihIo ya rAItihIo ya / tA kahate divasatihIo AhiyA ? tivaejjA / tA egamegassa NaM pakkhassa paNNarasa divasa tihIo paNNattAo, taM jahA-naMdA 1 bhadA 2 jayA 3 tucchA 4 puNNA 5 pakkhassa paMcamI 5 / puNaravi naMdA 6 bhaddA 7 jayA 8 tucchA 9 puNNA 10 pakkhassa dasamI 10 // puNaravi naMdA 11 bhaddA 12 jayA 13 tucchA 14 puNNA 15 pakkhassa paNNarasI / evaM eyA tiguNA tihIo savvesi divasANaM / tA kahate rAI tihIo AhiyA ? tivaejjA / tA egamegassa NaM pakkhassa paNNarasa paNNarasa rAItihIo paNNattAo taM jahA-uggavaI 1 bhogabaI 2 jasavaI 3 sabaTThasiddhA 4 suhANAmA 5, puNaraviuggavaI 6, bhogavaI 7 jasavaI 8 savvaTThasiddha 9 suhANAmA 10 puNaravi uggavaI 11 bhogavaI 12 jasavaI 13 savvaTThasiddhA 14 suhANAmA 15 evaM eyA tiguNa tihIo savvAsiM rAINaM ||suu. 1 // dasamassa pAhuDassa paNNarasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 15 / / chAyA tAvat kathaM te tithayaH AkhyAtAH ? iti vadet / tatra khalu imA dvividhAH tithayaH prajJaptAH, tadyathA-divasatithayazca ? rAtrItithayazca / tAvat kathaM te divasatithayaH AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat ekaikasya khalu pakSasya paJcadaza divasatithayaH prajJaptAH, tadyathA-'naMdA 1 bhadrA 2 jayA 3 tucchA 4 pUrNA 5 / punarapi nandA 6, bhadrA 7 jayA 8 tucchA 9 pUrNA 10 pakSasya dazamI 10 punarapi nandA 11 bhadrA 12 jayA 13 tucchA 14 pUrNA 15, pakSasya patradazI 15 / evam etAH triguNAH tithayaH sarveSAM divasAnAm / tAvata kathaM te rAtrI tithaya AkhyAtAH? iti vadeta / tAvata ekaikasya khala pakSasya paJcadaza padaza rAtrI tithayaH prAptAH, tadyathA-ugravatI 1 bhogavatI 2 yazomatI 3 sarvArthasiddhA 4 zubhAnAmnI 5 / punarapi ugravatI 6 bhogavatI 7 yazomatI 8 sarvArthasiddhA zubhAnAmnI 10 / punarapi-ugravatI 11 bhogavatI 12 yazomati 13, sarvArthasiddhA 14 zubhAnAmni 15 evam etA triguNAH tithayaH sarvAsAM rAtrINAm // sU0 1 // ||dshmsy prAbhRtasya paJcadazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 15 // vyAkhyA--'tA kahate tihIo' iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tavamate 'tihIo tithayaH 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu hebhagavan ! / atra pRJchyati yat divasAnAM ca viSaye kaH prativizeSaH yena divasebhyaH pRthak tithayaH pRcchyante ? atrAha-iha sUrya niSpAditA ahorAtrA bhavanti, tithayazca candraniSpAditAH, candramaso vRddhi hAnibhyAM tithInAM niSpAdyamAnatvAt , uktaJca Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre "taM rayaya kumuyasirisappabhassa caMdassa rAisu ruyassa / loe tihitti niyayaM, bhaNNai vuDDhIe hANIe // 1 // " chAyA-rajata kumudazrI satprabhasya candrasya raatrisuruceH| loke tithi riti niyataM, bhaNyate (yasya) vRddhayA hAnyA // 1 // iti / candrasya yA vRddhirhAnirvA bhavati sA na svarUpataH kintu rAhuvimAnakRtA bhavati, yadA rAhu vimAnena candravimAnamAtriyate tadA candrasya hAniranyathA vRddhirbhavatIti loke kathyate-candrasya hAnirvRddhirvA jAteti / rAhuzca dvividhaH parvarAhuH dhruva (nitya) rAhuzca / parvarAhorvicAro'trAnupayuktaityagre vakSyate, anyatra vA sthale varttate iti tatrato'vaseyaH / atra prastutaprakaraNaM dhruvarAhoriti tasya viSaye vivicyate-yo dhruvarAhustasya vimAnaM kRSNaM sa ca candramaNDalasyAdhastAccaturagulAntareNa nityaM cAraM carati / atha --candramaNDalaM buddhyA catuHSaSTi saMkhyakai gaiH parikalpyate yadidaM candramaNDalaM catuSSaSTi bhAgAtmakamiti / tata eteSAM catuH SaSTibhAgAnAM kulAnAM SoDazatvAt SoDazabhirbhAgo hiyate labdhAzcattvArazcatuHSaSTibhAgAH ete paJcadazasu divaseSu candramamaNDalasya pratyeka divasasya AvaraNabhAgAH santi / tena tithInAM paJcadazatvAtpaJca dazabhistithibhiH SaSTi bhAgAzcacandrasya rAhuNA Aviyante zeSaH sthitazcaturbhAgAtmaka eko bhAgaH sa ca candramaNDalasya sadA'nAvRtAeva tiSThati, eSa eva candramaNDalasya SoDazIkaleti prasiddham, eSA SoDazIkalA kadA'pi nAviyate / sa ca dhruvarAhuH kRSNapakSasya pratipadi candramaNDalasyAdhazcaturaGgulAntareNa cAraM caran svakIyena paJcadazena bhAgena yaH SoDazIkalA saMjJAkazcaturbhAgAtmakaH sadA'nAvAryaH SoDazo bhAgastaM mukvA zeSasya SaSTi bhAgAtmakasya candramaNDalasya tithInAM paJcadazatvAt paJcadaza bhAgA bhavanti teSu dhruvarAhuH svakoyena paJcadazena bhAgena caturbhAgAtmakamekaM paJcadarza bhAgamAvRNoti / evaM dvitIyAyAM svakIyAbhyAM dvAbhyAM paJcadazabhAgAbhyAM dvau paJcadazabhAgau aSTa bhAgAtmako candramaNDalasyA''vRNoti / tRtIyAyAM ca svakIyaistribhiH paJcadaza bhAgaistrIn paJcadazabhAgAn dvAdazabhAgAtmakAn candramaNDalasyAvRNoti / evamAvaraNavRddhayA yAvad amAvasyAyAM svakIyaiH paJcadazabhiH paJcadazabhAgaH paJcadazApi paJcadazabhAgAn candramaNDalasyAvRNoti, tadA candramaNDalasya SaSTirapi bhAgA avRtA bhavanti pratidinAvAraka caturbhAgena paJcadazAnAM guNane SaSTibhAgAnAM lAbhAditi / evaM zuklapakSe etAvatparimitameva bhAgaM candramaNDalasya prakaTI karoti tataH pratipadAyAmekaM caturbhAgAtmakaM paJcadazaM bhAgaM prakaTIkaroti / evaM dvitIyAyAM dvau, tRtIyAyAM trIn caturbhAgAtmakAn paJcadazabhAgAn prakaTI karoti / evamAvaraNahAnyA yAvat paJcadazyAM caturbhAgAtmakAn paJcadazA'pi paJcadazabhAgAn prakaTIkaroti tadA candramaNDalasya SaSTirapi bhAgA AnAvRtA bhavanti tataH sarvamapi candramaNDalaM sarvAtmanA paripUrNaM loke dRzyate / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0mA 15 divasatithirAtritithInAM nAmAni 359 vakSyati cAmumevArthe sUtrakAro'gre'pi ' tattha NaM je se dhruvarAhU' ityAdyAlApakena / tato yAvatparimitena kAlena paJcadazo bhAgaH SaSTi bhAgasatkacaturbhAgAtmako hAniM vaddhiM vA prApnoti sa tAvAn kAlavizeSaH kRSNapakSe zuklapakSe vA tithirityucyate / uktaJca "solasabhAgA kAUNa uDubaI hAyaettha paNNarasa / tatyimitte bhAge puNovi viDDha johe ||1|| kAle jeNa hAyara, soLasabhAgo usA tihI hoI / taha caiva ya buDDhIe, evaM tihiNI samuppattI // 2 // " chAyA - SoDazabhAgAn kRtvA uDupateH hIyante'tra paJcadaza / tAvanmAtrAn bhAgAn punarapi parivardhayet jyotsne (zuklapakSe ) // 1 // kAlena yena hIyate SoDazo bhAgastu sA tithi rbhavati / tathaiva ca vRddhA, evaM titheH samutpattiH || 2 || iti / tithi viSaye vRddha sampradAyo yathA- - ahorAtrasya dvASaSTibhAgakaraNe ye eka SaSTibhAgAstAva tpramANA tithiH| athAhorAtrastriMzanmuhUrtta pramANo bhavatIti pratIta eva kintu tithiH kiyanmuhUrttapramANA bhavatItyatrocyate-tithizca paripUrNA ekonatriMzanmuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya dvAtriMzad dvA SaSTibhAgAH.(2932) etAvatpramANA bhavanti, uktaJca- 62 agatIsaM puNNA, u muhuttA somao tihI hoi / bhAgA vi ya battI, bAvaTThikAraNa cheeNa" // 1 // chAyA - ekonatriMzat pUrNAstu muhUrttAH sA matAtithirbhavati / bhAgA api ca dvAtriMzat dvASaSTikRtena chedena // 1 // iti / etatkathaM bhavatIti cedAha - iha ahorAtrasya dvASaSTirbhAgAH kriyante, tatastatsatkA ye eka SaSTi bhAgA stAvatpramANA tithiriti kathyate, tatraikaSaSTi strizatA guNyate jAtAni triMzatyadhikAni aSTAdazazatAni (1830 ) / ete kala dvASaSTibhAgIkRtasyAhorAtrasya muhUrtasatkA aMzAH jAtAH, tato muhUrttAnayanArthameSAM triMzadadhikASTAdazazatAnAM (1830) dvASaSThyA bhAgo hiyate ekonatriMzanmuhUrttAH, tadupari ekasya muhUrtasya ca dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH 29 32 etAvatpramANA tithirbhavati etAvataira kAlena candramaNDalagataH caturbhAgAtmakaH pUrvapradarzita labdhA 62 pramANaH SoDazo bhAgo hAnimupagacchati vRddhiM vA prApnoti tata etAvAneva titheH parimANakAlo bhava Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 candra prajJaptisUtre tIti tadevameSo'horAtrasya tithezca prativizeSo labdho'ta eva divasAt pRthak titheH praznaH kRtaiti / evaM gautamena tithiviSaye prazne kRte sati bhagavAnAha - 'tattha khalu' ityAdi / 'tattha khalu' tatra tithiviSayavicAre khalu 'imA' vakSyamANAH 'tihIo' tithiya: 'duvihA' dvividhAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH,-- taM jahA ' tadyathA - tA imA: ' divasatihIo rAItihIo ya' divasatithayaH rAtri tithayazca / divasa tithiriti tithe: pUrvArdhabhAgaH, rAtritithi riti titheH pazcArdhabhAgaiti / punagaitamaH pRcchati - 'tA kahate divasatihIo' ityAdi 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'divasatihIo' divasatithayaH 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha 'tA egamegassa NaM, tAvat ' egamegassa NaM' ekaikasya khalu 'pakkhassa' pakSasya 'paNNarasa' paJcadaza paJcadaza 'divasa tihIo paNNattAo' divasatithayaH prajJaptAH kathitAH / ' taM jahA ' tadyathA-tA yathA 'gaMdA' 1, bhaddAra jayA 3 tucchA 4, puNNA 5, nandA 1 bhadrA 2 jayA3 tucchA 4 pUrNA5 / tatra prathamA pratipadA tithiH nandeti kathyate, evaM dvitIyAbhadrA2, tRtIyA jayA, 3 caturthI tucchA iyaM loke riktA zabdena prasiddhA 4 paJcamI tithi pUrNA kathyate 5 / eSA pUrNA 'pakkhassa paMcamI' pakSasya paJcamI tithi bhavati5 evaM ' puNaravi' punarapi agretanAH paJca tithayaH - nandA ityAdi nandA 6 bhadrA 7 jayA 8 tucchA 9 pUrNA 10 bhavati eSA pUrNA 'pakkhassa dasamI' pakSasya dazamI tithirbhavati 10 / evameva ' puNaravi' punarapi 'naMdA' ityAdi nandA 11 bhadrA 13 jayA 12 tucchA 14 pUrNA 15 bhavati / eSA pUrNA 'pakkhassa paNNarasI' pakSasya paJcadazI tithi bhavatIti 15 / ' evaM ' evam anayA rItyA 'tA' tAH 'tiguNA' triguNAH 'nandA, bhadrA, jayA, tucchA, pUrNA' ebhirnAmabhistrirAvarttana sampannAH paJcadaza 'tihIo' tithayaH 'savvesiM divasANaM' paripUrNapakSasya divasAnAM bhavantIti / punargautamo rAtritithiviSaye pRcchati - 'tA kahaM te rAI tihIo' ityAdi / 'tA' tAvat 'ka' kathaM kayA nAma paripATyA 'rAI tihIo' rAtritithayaH 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'ti vaejjA' iti ityapi vadet vadatu - kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha - 'tA egamegassa NaM' ityAdi / 'tA' tAvat ' egamegassa NaM pakkhassa' ekaikasya khalu pakSasya 'paNNarasa 2' paJcadaza paJcadaza 'rAItihIo' rAtri tithayaH paNNattA' prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-tA yathA - ' uggavaI' ugravatI prathamA pratipatsambandhinI rAtritithiH ugravatI 1 'bhogavaI' bhogavatI dvitIyA sambandhinI rAtritithiH bhogavatI kathyate 2 / 'jasavaI' yazomatI tRtIyA tithi sambandhinI rAtritithiH yazomatInAmnA kathyate 3, 'savvasiddhA' sarvArthasiddhA caturthI tithi sambandhinI rAtri tithiH sarvArthasiddheti prasiddhA 4 / 'suhANAma' zubhAnAmnI paJcamI tithi sambandhinI rAtri tithiH zubheti nAmnA procyate, eSA pakSasya paJcamI rAtritithiriti 5 / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 16 aSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi 361 'puNaravi' punarapi bhUyo'pi agretanAH SaSThIta Arabhya dazamI paryantAH paJcarAtri tithaya ebhireva pUrvoktairnAmabhiH kathyate tathAhi-SaSThI rAtri tithiH ugravatI 6 saptamI bhogavatI 7, aSTamI yazomatI 8, navamI sarvArthasiddhA 9 dazamI zubhAnAmnI 10 / eSA pakSasya dazamI rAtritithirbhavatIti 10 / 'puNaravi' punarapi agretanAH ekAdazIta Arabhya paJcadazI paryantAH rAtri tithayo'pi ekAdazI-ugravatI 11, dvAdazI bhogavato 12 trayodazI yazomatI 13, caturdazI sarvArthasiddhA 14, paJcadazI ca zubhAnAmnI 15 / eSA pakSasyAntimA paJcadazI rAtri tithi vijJeyA 15 / 'eyA' etAH ugravatI prabhRtayaH paJca nAmavatyaH 'tiguNA' triguNAH trirAvarttanena saMpannAH paJcadaza 'tihIo' tithayaH savvAsiM rAINaM' sarvAsAM rAtrINAM, pakSasambandhinInAM bhavantIti ||suu0 1 // iti candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya paJcadazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 15 // / dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAbhRtaprAbhRtam / vyAkhyAtaM paJcadazaM prAbhRtaprAbhRtam , tatra divasatithinAM rAtritithinAM ca nAmAni pradarzitAni / atha SoDazaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, atrASTAviMzati nakSatrANAM gotrANi vaktavyAnIti tadiSayakaM sUtramAha --tA kahaM te gottA' ityAdi / mUlam-tA kahate gottA AhiyA ? tti vaejjA / tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhatANaM abhiI Nakkhatte bhoggalAyaNasagotte ?, savaNe Nakkhatte saMkhAyaNasagotte paNNatte 2 / dhaNiTThANakkhatte aggabhAvasagotte 3 / sayabhisayA Nakkhatte kaNNalAyaNasagotte paNNatte 4 / puvvApoThuvayA Nakkhatte joukaNNiyasagotta paNNatte 5 / uttarA poThuvayA Nakkhatte dhaNaMjayasagotte paNNatte 6 / revaINakkhatte pussAyaNasagotte paNNatte 7 / assiNINakkhatte assAyaNasagotte 8 / bharaNI Nakkhatte bhaggavessasagote paNNatte 9 / kattiyA Nakkhatte aggivessagotte paNNatte 10 / rohiNINakkhatte goyamagotte paNNatte 11 // maggasiraNakkhatte bhAradAyasagotte paNNatte 12 / adANakkhatte lohiccAyaNasagotte paNNatte 13 / puNavvasuNakkhatte vAsiTThasagotte paNNatte 14 / pussaNakkhatte ujjAyaNasagotte--paNNatte 15 / assesA Nakkhatte maMDavvAyaNasagotte paNNatte 16 / maghANakvatte piMgAyaNasagotte paNNatte 17 / puvvAphagguNINakhatta govallAyaNasagotte paNNatte 18 / uttarAphagguNINakkhatte kAsavagotte paNNatte 19 / hatthaNakkhatte kosiyagote paNNatte 20 / cittANakhatte dabhiyAyaNasagotte 46 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 candraprazaptisUtre paNNatte 21 / sAiNakkhatte cAmaracchagotte paNNatte 22 / visAhANakkhatte suMgAyaNasagotte paNNatte 23 / aNurAhA Nakkhatte gola vvAyaNasagotte paNNatte 24 / jeTThANakkhatte tigicchAyaNasagotte paNNatte 25 / mUlaNakkhatte kaccAyaNasagotte paNNatte 26 / puvvAsADhANakkhatte vajjhiyAyaNasagotte paNNatte 27 / uttarAsADhANakkhatte vagdhAvaccasagotte paNNatte 28||suu01|| dasamassa pAhuDassa solasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 16 // ___ chAyA tAvat kathaM te gotrANi AkhyAtAni 1 iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzatenakSatrANAm abhijinnakSatra mudgalAyanagotraM prajJaptam 1 / zravaNanakSatra saMkhyAyana gotraM prajJaptam 2) dhaniSThAnakSatram agrabhAvagotraM prajJaptam zatabhiSagnakSatraM karNalAyanagotraM prajJaptam 4, pUrvA proSThapadAnakSatraM joukarNikagotraM prajJaptam 5 / uttarAproSThapadAnakSatra dhanaJjayagotraM prazaptam 6, revatI nakSatraM puSyAyanagotraM prajJaptam 7, azvinInakSatram azvAyana gotraM prajJaptam 8, bharaNInakSatra bhagnavezyagotraM prajJaptam 9, kRttikAnakSatra agnivezyagotraM prajJaptam 10, rohiNInakSatraM gautamagotraM prajJaptam 11, mRgazironakSatraM bhAradvAjagotraM prajJaptam 12, ArdrAnakSatraM lohityAyanagotraM prazaptam 13 punarvasunakSatraM vAsiSThagotraM prazaptam 14, puSyanakSatraM UrjAyanagotraM prajJaptam 15 azleSA nakSatraM mANDavyAyanagotraM prazaptam 16 maghAnakSatraM piGgAyanagotraM prazaptam 17 pUrvAphAlgunI nakSatraM govallAyanagotra prazaptam 18 uttarAphalgunInakSatraM kAzyapagotraM prajJaptam 19 hastanakSatra kauzikagotraM prAptam 20 / citrAnakSatraM darbhikAyanagotraM prajJaptam 21 / svAtInakSatraM cAma (bhAga) racchagotraM prakSaptam 22 / vizAkhAnakSatraM saMgAyanagotraM prazaptam 23 / anurAdhAnakSatraM golavyAyanagotraM prakSaptam 24 // jyeSThAnakSatraM cikitsAyanagotra prajJaptama 25 / malanakSatraM kAtyAyanagotraM prajJaptama 26 pUrvASADhAnakSatraM bajjhikAyanagotraM prazaptam 27 / uttarASADhAnakSatraM vyAghrApatyagotraM prazaptam 28 // sU0 1 // dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-16 // vyAkhyA-'tA kahaM te gotta / ' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM-nakSatrANAM kAni 'gottA' gotrANi 'te' tvayA 'AhiyA' AkhyAtAni ? 'ti vaejA' iti vadet vadatu nakSatrANAM gotrANi kathayatu he bhagavan evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha--'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM lokaprasiddhAnAM khalu 'aTThAvIsAe NaknattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatraM 'moggalAyasagotte' mudgalAyanagotraM prajJaptam 1 / 'moggalAyaNasa' ityatra sakAra arghatvAt / evamagre'pi vijJeyam / anyatsarvaM sugamaM chAyA gamyaM ceti na vitriyate / nanu nakSatrANAmapi kiM gotrANi bhavanti ? ityatrAha nakSatrANAM svarUpato na gotrasaMbhavaH kintu gotrasvarUpa metAdRzaM lokaprasiddhimagamat / gotraM ca prakAzakAdyapuruSAbhidhAnatastadapatyaM santAno gotramabhidhIyate, yathA kazyapasyApatyaM santAnaH kAzyapa iti kAzyapAbhidhAnaM gotraM bhavati kintu na caivaM svarUpaM gotramatra nakSatrANAM saMbhavati, teSAmaupapAtikajanmatvenApatyatvAsaMbhavAt tata itthaM gotrasaM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 16 aSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi 363' bhavo jJAtavyaH-yannakSatraM zubhAzubhaiprehairAkrAntaM bhavet tadgotrotpannasya puruSasya yathAkramaM zubhamazubhaM vA bhavati yathA -abhijinnakSatre yadi zubhagraho vartate tadA mudbalAyanagotrotpannasya puruSasya zubha phalajanakaM bhavatItyevamadhikRtya gotrANAM praznopapattirjAteti / atra jambUdvIpa prajJaptiproktA gotranAmasaMgrAhikAzcatasro gAthAH pradAnte "moggallAyaNa 1 saMravAyaNe 2 ya taha aggabhAva 3 kaNNalle 4 / tattoya joukaNNe 5, dhaNaMjae 6 ceva boddhavve // 1 // pussAyaNa, assAyaNa 8, bhaggavese 9 aggivese 10 ya / goyama 11 bhAradAe 12, lohicce 13 cevavAsiDhe 14 // 2 // ujjAyaNa 15 maMDavvAyaNe 16 ya piMgAyaNe 17 ya govalle 18 / kAsava 19 kosiya 20 dabbhiya 21 cAma (bhAga) racchA 22 / ya suMgAe 23 // 3 // golavvAyaNa 24 tigicchAyaNe 25 ya kaccAyaNe 26 havai muule| tatto ya vajjhiyAyaNa 27 vagdhAvacce 28 ya gottAI // 4 // " chAyA-mudgalAyanaM 1 saMkhyAyanaM 2 ca tathA agrabhAbam 3 karNalAyanam 4, tatazcajoukarNi 5 dhanaJjayaM 6 caiva boddhavyam // 1 // puSyAyanaM 7 azvAyanaM 8 bhagnavezyaM 9 ca agnivezyaM 10 ca / gauttamaM 11 bhAradvAjaM 12 lauhityaM 13 caiva vAziSTham 14 // 2 // UrjAyanaM 15 mANDavyAyanaM 16 ca piGgAyanaM 17 ca govallaM 18 / kAzyapaM 19 kauzikaM 20 darbhikaM 21 cAma (bhAga) racchaM 22 ca suMgAkam 23 // 3 // golavyAyanaM 24 cikitsAyanaM 25 ca kAtyAyanaM - 26 bhavati muule| tatazca vajjhikAyanaM 27 vyAghrApatyaM 28 ca gotrANi // 4 // iti sUtra 1 // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 / 16 // dazamasya prAbhRtasya saptadazaM prAbhRtaprAbhRtam / gataM dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAbhRtaprAmRtam, tatra nakSatrANAM gotrANyabhihitAni / atha saptadazaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra nakSatrANAM bhojanAni pratipAdanIyAnIti tadviSayaM sUtramAha-'tA kahate bhoyaNA' ityAdi / mUlam-tA kahate bhoyaNA AhiyA ? tivejjaa| tA eesi NaM ahAvIsAe NakkhattANaM kattiyAhi dahiNA bhoccA kajjaM sAhiti !, rohiNIhiM vasabhamaMsaM bhoccA kajja sAhiti 2, migasireNaM migamaMsaM bhoccA kajjaM sAhiti 3, adAhiM NavaNIeNaM bhoccA kajja sAhiti 4, puNavvasuNA ghaeNaM bhoccA kajja sAhiti 5, pusseNaM khIreNaM Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 candraprAptisUtre bhoccA kajaM sAheti 6, assesAe dIvagamaMsaM bhoccA kajja sAheti 7, maghAhiM kasotiM (kaMsAraM) bhoccA kajja sAhiti 8, puvvA phagguNIhi meDhag2amaMsaM bhoccA kajja sAheti 9, uttarAphagguNIhiM NakkhImaMsaM bhoccA kajje sAhiti 10, hattheNavatthANIeNa bhoccA kajjaM sAheti 11 cittAhiM muggasUpeNaM bhoccA kajja sahiti 12, sAiNA phalAI bhoccA kajjaM sAheti 1.3, visAhAhi atasiyaM bhoccA kajja sAheti 14, aNurAhAhiM mAsakUraM bhoccA kajja sAheti 15, jeTTAhiM kolaTThieNaM bhoccA kajja sAhiti 16, mUleNaM mUlagasAeNaM bhoccA kajja sAheti 17, puvvAsADhAhiM AmalagasarIraM bhoccA kanjaM sAhiti 18, uttarAsADhAhiM billehiM bhoccA kajja sAhiti 19, abhIiNA pupphehiM bhoccA kajjaM sAhiti 20, savaNeNaM khIreNaM bhoccA kajja sAhiti 21, dhaNihAhiM jUseNaM bhoccA kajja sAheti 22, sayabhisayAe tuvarAo bhoccA kajja sAhiti 23, puvvApohavayAhi kArilla ehiM bhoccA kajja sAheti 24, uttarApovayAhiM varAhamaMsaM bhoccA kajja sAheti 25, revaIhiM jalayaramaMsa bhoccA kajja sAheti 26, assiNIhiM tittiramaMsa ahavA vaTTagamaMsa bhoccA kajja sAheti 27, bharaNIhiM tilataMdulagaM bhoccA kajnaM sAheti 28, / sU0 / 1 // dasamassa pAhuDassa sattarasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // chAyA-tAvat kathaM te bhojanAni akhyAtAni ? iti vedat / tAvat eteSAM khalu jaSTAviMzate nakSatrANAM kRtikA suddhnA bhaktvA kArya sAdhayanti 1, rohiNIpu vRSabhamAMsaM bhuktvA kArya sAdhayanti 2, mRgazirasi mRgamAMsaM bhuktvA kArya sAdharyAnta 3 ArdrA sunavanItena bhuktvA kArya sAdhayanti 4 punarvasau dhRtena bhuktvA kArya sAdhayanti 5 puSye kSIreNa bhuktvA kArya sAdhayanti 6 azleSAyAM dvopaka mAMsaM bhuktvA kArya sAdhayanti 7 madhAsu kaso ti (kasAri) bhuktvA kArya sAdhayanti 8 pUrva phalgunISu maNDUkamAMsaM bhuktvA kArya sAdhayanti9 uttarAphAlgunISu nakhimAMsaM bhuktyA kArya sAdhayanti 10 hastevatthANIpaNa vastrAnokena bhuktvA kArya sAdhayanti 11 citrAsu mudgarUpeNabhuktvA kAryaM sAdhayanti 12 svAtau phalAni bhuktvA kArya sAvayanti 13 vizAkhAsu atasikAM bhuktyA kArya sAdhayanti 14 anurAdhA sumASakUraM bhuktvA kArya sAdhayanti 15 jyeSThAsu kolAsthikena bhuktvA kArya sAdhayanti 16 mUle mUlakazAkena bhuktvA kArya sAdhayanti 17 pUrvASADhAsu amaThaka zarIraM bhuktvA kArya sAdhayanti 18 uttarASADhAsu bilvaiH bhuktvA kArya sAdhayanti 19 abhijiti puSpaiH bhuktvA kArya sAdhayanti 20 zravaNena kSIreNa bhuktvA kArya sAdhayanti 21 dhaniSThAsu yUSeNa bhuktvA kArya sAdhayanti 23 pUrvA proSThapadAsukAravellakaiH bhukvA kArya sAdhayanti 24 uttarA proSThapadAsu varAhamAMsaM bhuktvA kArya sAdhayanti 25 revatISu jalacaramAMsaM bhuktvA kArya sAdha. yanti 26 azvinI tittirimAm athavA vartakamAsaM bhuktvA kArya sAdhayanti 27 bharaNISu tilatandulakaM bhuktvA kAryaM sAdhayanti 28 // sU. 1 // dazamasya prAbhRtasya saptadaza prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 17 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA 17 nakSatrANAM bhojanAni 365 / vyAkhyA-'tA kahaM te bhoyaNA' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kena prakAreNa he bhagavAn ! 'te' tvayA 'bhoyaNA' bhojanAni keSu keSu nakSatreSu kAni kAni bhojanAni karaNIyAnIti 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni ? 'tti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM skhalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'kattiyAhi' kRttikAsu kRttikA nakSatra dine 'dahiNA' dadhnA saha bhojanaM 'bhoccA' bhuktvA gamane lokAH 'kajja sAheti' kArya sAdhayanti, kRttikAnakSatradine yadi pumAn dadhi bhuktvA kAryArtha gacchati tadA tasya tatkArya sidhyatIti bhAvaH ? evaM sarvatra bhAvanA karaNIyA, sugamatvAnna vyAkhyAyate / vastuta idaM saptadazaM prAbhRtaprAbhRtaM na bhagavatA pratipAditaM kintu kenA'pyatra prakSiptamiti pratibhAti, neyaM bhASAzailI bhagavato lakSyate, yato'tra sUtre kutracit 'kattiyAhiM rohiNIhiM, addAhiM' ityAdi tRtIyA bahuvacanaM labhyate kutracicca 'puNavvasuNA pusseNaM, adAe' ityAdi tRtIyaikavacanaM labhyate / anyacca bhojyavastuviSaye kutracittatIyA kutracidvitIyA ca / yathA-"dahiNA bhoccA, NavaNIeNa bhoccA, khIreNa bhoccA' iti tRtIyA kutracicca yatra mAMsaviSayakathanaM tatra dvitIyA, yathA"vasabha maMsa bhoccA, migamaMsa bhoccA, dIvagamaMsaM moccA" ityAdi, evamavyavasthita jalpanena jJAyate nedaM bhagavatA prarUpitamiti / anyacca katipayasthaleSu sthalacara jalacara-khecara prANinAM mAMsabhakSaNaM kAryasiddhau kAraNatvena pratipAditaM tattu nitAntamasaGgatameva, yataH SaTkAyapratipAlakasya SaTkAyarakSaNopadezatatparasya ca bhagavato mukhAnnaiSa mAMsabhakSaNavidhirbhavitu marhati, zAstreSu kutrApi naitAdRzI vANI bhagavataH samupalabhyate'to nizcIyate-nedaM bhagavadupadezavipayakamiti / astu anyadapi sayuktikaM kAraNaM zrUyatAm zAstreSu sarvatra nakSatrANAM gaNanA-abhijinnakSatrAdArabhyaiva kRtA yugasyAdyadivase'bhijita eva sadbhAvAt / atraiva zAstre pUrva dazama prAbhRtasya prathame prAbhRtaprAbhRte AdAveva sUtramidam___tA kahaM te jogeti vatthussa AvaliyANivAe Ahieti vaejjA, tatstha khalu imAo paMca paDivattIo paNNattAo, tatthege evamAhaMsu tA savvevi NakkhattA kattiyAdiyA bharaNI pajjavasANA ege evamAhaMsu // 1 // " iyamanyatIthikAnAM prathamA pratipattiH ete kRttikAdIni bharaNI paryavasAnAni nakSatrANi manyante evamanyatothikAnAM paJca pratipattayaH santi / tatra dvitIyAH-'maghAdikAni azleSA paryavasAnAni sarvANi nakSatrANi' iti 2, tRtIyAH-dhaniSThAdIni zravaNaparyavasAnAni' iti 3 caturthAH azvinyAdIni revatI paryavasAnAni sarvANi nakSatrANi' iti kathayanti / 5 / etA paJcApi pratipattayo mithyA rUpA iti kathayitvA, bhagavAn svamataM pradarzayati "vayaM puNa evaM vayAmo-savvevi NaM NakkhattA abhiI AiyA uttarAsAdApajjaka- . sANA paNNattA, taMjahA-abhiI savaNo jAva uttarAsADhA // " iti / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre asya malayagiri sUriNA kRtA TIkA yathA- "yugasya cAdiH pravarttate zrAvaNamAsa bahulapakSe pratipaditithau bAlavakaraNe abhinnakSatra candreNa saha yogamupAgacchati (sati) tathA coktam - jyotiSkaraNDake 366 sAvaNa bahulapaDiva bAlavakaraNe abhiInakkhate / savvattha paDhamasamaye jugassa AI viyANAhi // 1 // iti 'savtrattha' sarvatreti bharatairavate mahAvidehe ca / itthaM sarveSAmapi kAlavizeSANAmAdau candra yogamadhikRtyAbhijinnakSatrasya varttamAnatvAdabhijidAdIni nakSatrANi prajJaptAni" iti TIkA / atra kRttikAto bharaNI paryavasAnAni nakSatrANi prathamAnyatIrthikaiH - saMmatAni santi, tanma tAnusAreNedaM - prAbhRtaprAbhRtaM dRzyate / nedaM bhagavato matamityataH spaSTaM jJAyate'smin saptadaze prAbhRtaprabhRte bhagavataH prarUpaNA na bhavitumarhatItyalaM vistareNeti // sU0 1 // - // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya saptadazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 17 // dazamasya prAbhRtasyASTAdazaM prAbhRtaprAbhRtam // tadevamuktaM saptadazaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra nakSatrANAM bhojanAni proktAni / athASTAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra candrAdityacArA vaktavyA iti tadviSayakaM sUtramAha- 'tA kahate cArA' ityAdi, mUlam -tA kahaM te cArA AhiyA ti vaejjA / tattha khalu ime duvihA cArA paNNattA, taM jahA - Aicca cArA ya caMdacArA ya / tA kahate caMdacArA AhiyA ti vaejjA / tA paMca saMvaccharie NaM juge abhiI Nakkhatte sattasadvicAre caMdeNa saddhiM joyaM joei ?, savaNaM Nakkhate sattaTThi cAre caMdeNa saddhi joyaM joei 2 evaM jAva uttarAsAdA Nakkhate sattaTThi cAre caMdeNa saddhiM joyaM joei / tA kahaM te AiccacArA AhiyAti vaejjA, tA paMca saMvaccharieNaM juge abhiINakkhate paMca cAre sUreNa saddhiM joyaM joei evaM jAva uttarA sADhA Navakhate paMca cAre sUreNa saddhiM joyaM joei || sU0 1| dasamasya pAhuDassa aTThArasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1018, chAyA -- tAvat kathaM te cArA AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat ime dvividhAH cArAH prazaptAH, tadyathA - AdityacArAzca candracArAzca / tAvat kathaM te candracArA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat paJca sAvatsarike khalu yuge abhijinnakSatraM saptaSaSTi cArAn candreNa sAdha yoga yunakti 1 zravaNaH khalu nakSatraM saptaSaSTi cArAn candreNa sAdhaM yogaM yunakti 2 evaM / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 18 candrAdityacAranirUpaNam 367 yAvat uttarASAr3hAnakSatra saptaSaSTi cArAn candreNa sAdhaM yoga yunakti / tAvat kathaM te Aditya cArA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat paJca sAMvatsarike salu yuge abhijinnakSatraM paJca cArAn sUreNa sAdhaM yoga yunakti ||suu0 1 // dazamasya prAbhRtasyASTAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 18 // vyAkhyA--'tA kahate cArA' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kayA saMkhyayA 'te' tvayA 'cArA AhiyA' cArAH saMcaraNarUpAH AkhyAtAH ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan 1 / evaM gautamena pRSThe bhagavAnAha-'tattha khalu' tatra cAravicAre khalu 'ime vakSyamANAH 'duvihA cArA paNNattA' dvividhAH cArAH prajJaptAH 'taMjahA' tadyathA--'AiccacArA ya caMdacArA ya' AdityacArAzca candracArAzca / prathamaM gautamazcandracAraviSaye pRcchati-'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa saMkhyAmadhikRtya 'caMda cArA' candracArA 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ? / bhagavAnAha'tA' tAvat 'paMca saMvaccharieNaM' paJca sAMvatsarike candra-candrA-'bhivardhita-candrA-'bhivardhitarUpa paJca saMvatsarAtmake khalu 'juge' yuge 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatra 'sattasahicAre' saptaSaSTi cArAn yAvat saptaSaSTicAraparyantaM "caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yogaM yunakti, ekasmin yuge paJca saMvatsarAtmake candro'bhijinnakSatreNa saha saMyukto bhUtvA saptaSaSTisaMkhyakAn cArAn caratIti bhAvaH, ekasmin yuge candrAbhijinnakSatrayoH saptaSaSTivArAn saMyogo bhavatIti tAtpayam / etatkathaM-jJAyate ? atrAha-iha yogamAzritya candrasya samastanakSatracakraparibhramaNaparisamAptirekena nakSatramAsena jAyate, ataH pratyekasmin nakSatramAse ekaikasminnahorAtre candreNa saha ekaikanakSatrayogasaMbhavAd yuga sambandhiSu saptaSaSTimArgeSu saptaSaSTivArAn candrasyAbhijitA saha yogasamupapattirlabhyate tatazcandro'bhijitA nakSatreNa saha saMyuktaH san yugamadhye saptaSaSTisaMkhyakAn cArAn caratIti siddhayati / evaM rItyA sarvanakSatraiH saha candrayogo vijJeyaH, yataH yena nakSatreNa saha yasmin nakSatramAse candrasya yogo bhavati sa punazcandrasya yoga stena nakSatreNa saha dvitIye nakSatramAse bhaviSyati pratyekamAse ekaikanakSatreNa saha candrayogasadbhAvAt / evam 'savaNeNaM Nakkhate' zravaNaH khalu nakSatraM 'sattarhi cAre' saptaSaSTiM cArAn yAvat 'caMdeNa saddhiM' candreNa sAdhai 'joyaM joei' yogaM yunakti / 'evaM jAva' evam-anena krameNa yAvat yAvatpadena dhaniSThAta Arabhya pUrvASADhA nakSatraparyantAni paJcaviMzatirapi nakSatrANi ekasmin yuge pratyeka madhikRtya saptaSaSTiM 2 cArAn candreNa saha yogaM yuJjanti / athASTAviMzatitamaM nakSatramAha- 'uttarAsADhANakkhatte' uttarASADhAnakSatraM 'sattadvicAre' saptaSaSTiM cArAn 'caMdeNa saddhiM joyaM joeI' candreNa sArdha yogaM yunaktIti 28 / athAdityacArAn pradarzayati-gautamaH pRcchati-'tA kahate AiccacArA' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kayA rItyA kayA saMkhyayetyarthaH 'te' tvayA / 'Aicca cArA' Aditya Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 candraprAptisUtre cArA 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paMcasaMvaccharieNaM juge' paJcasAMvatsarike pUrvokta paJca saMvatsarAtmake khalu yuge 'abhIInakkhatte' abhijinnakSatraM 'paMcacAre' paJcacArAn yAvat 'sUreNa saddhiM' sUreNa sAdhaiM 'joyaM joeI' yogaM yunakti / kathamityAha-atra yogamAzritya sUryasya samasta nakSatracakracAraparisamAptirekena sUryasaMvatsareNa jAyate, te ca sUryasaMvatsarA ekasmin yuge paJcaiva bhavanti tataH pratyekasmin saMvatsare ekaikasmin mAse ekaikanakSatrayogasadbhAvAt yugasambandhiSu paJcasu saMvatsareSu paJcavArAneva sUryasyAbhijitA saha yogasamupapattirlabhyate tato'bhijinnakSatreNa saha saMyuktaH sUrya ekasmin yuge paJca cArAncaratIti sidhyati / evaM rItyA sarvanakSatraiH saha sUryayogaekasmin yuge paJcacArAn yAvat bhavatIti vijJeyam / tataH yatmin saMvatsare yena nakSatreNa saha sUryasya yogo bhavati sa punaH sUryasya yogastena nakSatreNa saha dvitIye saMvatsare bhaviSyati pratyeka saMvatsare ekaikanakSatreNa saha sUryayoga sadbhAvAt 'evaM' evam-anayA rItyA 'jAva' yAvat atra yAvatpadena zravaNanakSatrAdArabhya pUrvASADhAnakSatraparyantAni SaDaviMzatirnakSatrANi ekasmin yuge pratyeka paJca paJcacArAn sUryeNa saha yogaM yuJjanti / athASTAviMzatitamanakSatramAha-'uttarAsADhAnakkhate' uttarASADhAnakSatraM 'paMcacAre' paJcacArAn 'sureNa saddhi' sUryeNa sArdhaM 'joyaM joei' yogaM yunaktIti / 28 ||suu0 1 // candraprajJapti sUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya aSTAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 18 // // dazamasya prAbhRttasyaikonaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam // * gatamaSTAdazaM prAbhRtaprAbhRtam tatra candracArA AdityacArAzca pradArzitAH / athaikonaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra saMvatsarasya mAsA vaktavyA iti tadviSayaM sUtramAha-'tA kahate mAsA' ityAdi / mUlam - tA kahaM te mAsA AhiyA ? tivaejjA / tA egamegassa NaM saMvaccharasa bArasa mAsA paNNattA / tesiM ca NaM bArasaNhaM mAsANaM duvihA nAmadhejjA paNNattA, taM jahA loiyA louttariyA y| tattha loiyA nAmA sAvaNe, bhaddavae 2, Asoe 3, jAva AsADhe 12 / louttariyA NAmA-"abhiNaMde 1, supaiTTe 2 ya, vijae 3 pIivaddhaNe 4 / sejjaM se 5 ya sivai yAvai, sisire 7 vi ya hemavaM 8 // 1 // navame vasaMtamAse 9, dasame kusuma saMbhave 10 egArasame NidAhe 11, baNa virohI ya bArase // 2 // sU0 1 dasamassa vAhuDassa gUNavIsaimaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 19 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 19 laukika lokattaramAsanAmAni 369 chAyA tAvat katha te mAsA AkhyAtAH ? iti vadet / tApat ekaikasya skhalu saMvatsarasya dvAdazamAsAH prjnyptaaH| teSAM ca khalu dvAdazAnAM dvividhAni nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-lokikAni lokottarANi ca / tatra laukikAni nAmAni-zrAvaNaH 1, bhAdrapadaH 2 AzvinaH 3, yAvat ASADhaH 12 / lokottarANi nAmAni-abhinandaH 1 supratiSThazcara, vijayaH 3 prItivardhanaH 4 / zreyAMsazca 5 zivazcApi 6, ziziraH 7 api ca haimavAn 8 // 1 // navamo vasantamAsaH 9 dazamaH kusumasaMbhavaH 10 / ekAdazo nidAghA 11 banavirodhI va dvAdaza: 12 // 2 // , sU. 1 // dazamasya prAbhUtasya ekonaviMzatitama prAbhRtaprAbhRtaM samAptama // 10 // 19 // vyAkhyA-'tA kahaMte mAsA' iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kiMnAmadheyAH 'se' vA 'mAsA AhiyA' mAsA AkhyAtAH kathitA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? evaM gautamena pRSThe bhagavAnAha, tA' tAvat 'egamegassa NaM saMvaccharassa' ekaikasya khalu saMvatsarasya 'bArasamAsA paNNattA' dvAdaza dvAdaza mAsAH prajJaptA 'tesiM ca NaM vArasahaMmAsANaM' teSAM ca khalu dvAdazAnAM mAsAnAM 'duvihA nAmadhejjA paNNattA' dvividhAni nAmadheyAni prajJaptAni laukikAni lokottarANi ca 'tattha' tatra laukikalokottarANAM madhye 'loiyA nAmA' laukikAni nAmAni, tathAhi 'sAvaNe 1, bhaddavae 2, Asoe 3,' zrAvaNaH 1, bhAdrapada 2, AzvinaH 3, 'jAva AsADhe' yAvat-ASADhaH 12, atra yAvatpadena kArtikaH 4, mArgazIrSaH 5, pauSaH 6, mAghaH 7, phAlgunaH 8, caitraH 9, vaizAkhaH 10, jyeSThaH 11, eSAM saMgrahaH karttavyaH / dvAdaza ASADha iti sUtre kathitameveti / louttarariyA0 nAmA lokottarANi nAmAni yathA-abhiNaMde supaiTe ya' abhinandaH 1, supratiSTha 2 zca, 'vijae pIivaddhaNe' vijayaH 3 prItivardhanaH 4 / 'sejjaMse ya sive yAvi' zreyAMsazca 5 zivazcApi 'ca' tathA zivanAmApi ca SaSTho mAsaH 6 / ziziraH 7, api ca tathA hemavaM' haimavAn 8 // 1 // 'navame vasaMtamAse' navamo vasaMtamAsaH vasantAbhidho navamo mAsaH 3, 'dasame kusumasaMbhave' dazamo mAsaH kusumasaMbhavaH 10 iti / egArasame NidAhe' ekAdazo mAsaH nidAghaH 11 iti, 'vaNa virohI ya' vanavirodhI ca 'bArase' dvAdazaH 12 // 2 // sU0 1 // // iticandraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya ekonaviMzati tamaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam // 10 / 19 // // dazamasya trAbhRtasya viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam // vyAkhyAtamekonaviMzatitamaM prAmRtaprAbhRtam, tatra laukikalokottaramAsAnAM nAmAnyabhihitAni / atha viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM procyate, tatra saMvatsarAH vaktavyA iti tadviSayakaM sUtramAha'tA kahaM ta saMvaccharA' ityAdi / 47 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre mUlam - tA kahaM te saMvaccharA AhiyA ti vaejjA / tA paMca saMvaccharA AhiyA, ti vajjA taM jahA - NakkhattasaMvacchare 1, jugasaMvacchare 2, pamANasaMvacchare 3, lakkhaNasaMvacchare 4, saNiccharasaMvacchare / 01 / 370 chAyA tAvat kathaM te saMvatsarA AkhyAtA iti vadet tadyathA - nakSatra saMvatsaraH 1, yugasaMvatsaraH 2, pramANasaMvatsaraH 3, lakSaNasaMvatsaraH 4, zanaizvarasaMvatsaraH sU0 1 // vyAkhyA -- gautamaH pRcchati - 'tA kahaM te saMvaccharA' iti tAvat he bhagavan 'ka' kathaM katisaMkhyakA 'te' tvayA 'saMvaccha rA' saMvatsarAH 'AhiyA' AkhyAtAH ? iti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu | bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'paMca saMvaccha rA' AhiyA' paJca saMvatsarA 'ahiyA' mayA AkhyAtAH 'ti vapajjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / ' taM jahA ' tadyathAte paJca saMvatsarA yathA - 'Nakkhatta saMvacchare' nakSatra saMvatsaraH tatra yAvatAkAlena aSTAviMzati nakSatraiH saha candrasya yogasamApti bhavet yAvat kAlena candro'STAviMzatau nakSatreSu bhogaM kRtvA tebhyaH pRthag bhavet tAvatparimitaH kAlavizeSo nakSatramAso bhavati te nakSatramAsA yAvatA kAlena dvAdaza vyatItA bhavanti tAvatparimitaH kAlavizeSo nakSatrasaMvatsaraH kathyate, atha ca eko nakSatramAso dvAdazabhirguNito nakSatrasaMvatsaro bhavati, uktaJca -- "nakkhattaM caMda jogo bArasa guNio ya nakkha to // " chAyA - nakSatracandrayogaH dvAdazaguNitazca nAkSatra : (saMvatsaraH) / iti / atra punarekena UnikRto nakSatra paryAya yoga eko nakSatramAsaH - saptaviMzati rahorAtrAH, ekasyAhorAtrasya ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgaH (2721) etAvatparimito bhavati / eSa ekasya nakSatramAsasyAhorAtraparimANarUpo 67 rAziryadA dvAdazabhirguNyate tadA yastaguNanaphalarAzi rbhavet tatparimitAhorAtrapramANo nakSatrasaMvatsaro bhavati, tacca guNanaphalametAvatparimitaM bhavati - saptatriMzatyadhikAni trINi ahorAtrazatAni, ekasyAhorAtrasya ca ekapaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (32751 ) iti kathametadavasIyate iti tadgaNitaM 67 pradarzyate - ekanakSatramAsAhorAtra (2721) dvAdazabhirguNane prathamaM saptavarziti rdvAdazabhirguNyate 67 jAtAni caturviMzatyadhikAni trINi zatAni (324) tata uparitano rAzire kaviMzatiH (21) eSo - 'pi dvAdazabhirguNyate jAte dvipaJcAzadadhike dvezate (252), tato'syA'horAtrAnayanArthaM saptaSaSTA bhAgo hriyate labdhAstrayaH, ete pUrva sthite'horatrarAzau (324) prakSipyante jAtAni saptaviMzatyadhikA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA 20 saMvatsarasvarUpanirUpaNam 371 trINi zatAni zeSA eka paJcAzatsaptapaSTibhAgAH (327-) tadevamAyAtaM nakSatrasaMvatsarAhorAtra pramANam, etAvadahorAtrapramANo nakSatrasaMvatsaro bhavatIti 1 / dvitiyaH 'jugasaMvacchare' yugasaMvatsaraH, tatra yugaM paJca saMvatsarAtmakam tatpUrakaH saMvatsaro yugasaMvatsaraH / yadA cAndra-cAndrA'bhivardhitacAndrA'bhivardhitarUpAH paJca saMvatsarAH paripUrNA vyatItA bhaveyustadA eko yugasaMvatsaraH paripUrNo bhavatIti / 2 / tRtIyaH 'pamANa saMvacchare' pramANasavatsaMraH yugasya pramANahetuH saMvatsaraH pramANasaMva tsaraH / 'lakkhaNa saMvacchare' lakSaNasaMvatsaraH, lakSaNena yathAvasthitena upetaH saMvatsaro lakSaNasaMvatsaraH 4 / 'saNiccharasaMvacchare' zanaizcara saMvatsaraH, zanaizcareNa niSpAditaH saMvatsaraH paJcamaHzanaizcarasaMvatsaraH 5 // sU0 1 // pUrvaM paJcApi saMvatsarA nAmataH pratipAditAH, athaiteSAM yathAkramaM medAn pradarzayati'tA nakkhattasaMvacchare' ityAdi / mUlam-tA NakkhattasaMvacchareNaM duvAlasavihe paNNatte, taM jahA sAvaNe 1 bhadavae 2 jAva AsADhe 12 // ja vA bahassaI mahaggahe duvAlasahiM saMvaccharehiM savvaM NakkhattamaMDalaM samANei ||suu0 2 // chAyA-"tAvat nakSatrasaMvatsaraH khalu dvAdavidhaH prajJaptaH, tadyathA zrAvaNaH 1 bhAda. padaH 2, yAvat ASADhaH 12 // yadvA bRhaspati mahA grahaH dvAdazabhiH saMvatsaraiH sarva nakSatramaNDalaM samAnayati / sU0 2 // vyAkhyA- 'tA' tAvat prathamaM nakSatrasaMvatsaraH kathyate-'NakkhattasaMvacchareNaM' nakSatrasaMvatsaraH khalu 'duvAlasavihe paNNatte' dvAdazavidhaH dvAdazaprakArakaH prajJaptaH kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-'sAvaNe bhaddavae' zrAvaNaH 1, bhAdrapadaH 2, 'jAva AsADhe' yAvat ASAr3haH 12 // yAvatpadena-AzvinaH 2 kArtikaH 4 mArgazIrSaH 6 pauSaH 6 mAghaH 7 phAlgunaH 8, caitra: 9 vaizAkhaH 10, jyeSThaH 11, ete nava mAsA gRhyante / iha-ekaH samasta nakSatrayogaparyAyo dvAdazabhi guNane nakSatrasaMvatsaro bhavati / evaM ye nakSatrasaMvatsarasya pUrakA dvAdaza samastanakSatrayogaparyAyAH zrAvaNa bhAdrapadAdinAmAnaste'pi avayave samudAyopacArAnnakSatrasaMvatsara iti / yathA-zrAvaNAdArabhyASAnaparyantaH kAlavizeSaH nakSatrasaMvatsaraH / evaM sarvatra saMyojanIyam / atha dvitIya prakAramapyAha-'jaM vA' ityAdi, 'jaM vA' yadvA-athavA-'bahassaI mahaggahe' bRhaspatirmahAgrahaH 'duvAlasahi saMvatsaccharehi' dvAdazabhiH saMvatsaraiH 'savvaM nakkhattamaMDalaM' sarvamaSTAviMzati nakSatrAtmakaM nakSatramaNDalaM yogamadhikRtya paribhramaNena 'samANei' samAnayati samApayati, eSo'pi nakSatra saMvatsara Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 candraprAptisUtre zabdena kathyate, ayamAzayaH-yat yAvatA kAlena bRhaspatinAmA mahAgraho nakSatraiH saha yogamAzrityAbhijidAdIni aSTAviMzatimapi nakSatrANi parisamApayati tAva parimito dvAdazavarSAtmako nakSatrasaMvatsaro bhavatIti prathamaH saMvatsaraH / 1 // sU0 2 // ___ atha dvitIyaM yugasaMvatsaramAha-'tA jugasaMvacchareNaM' ityAdi / mUlam tA jugasaMvatsareNaM paMcavihe paNNatte, taM jahA-caMde 1 caMde 2 abhivaDhie 3 caMde 4 abhivaiDhie 5 / tA paDhamassa NaM caMdasaMvaccharassa cauvvIsa pavvA paNNattA 1 // doccassa caMdasaMvaccharassa cauvIsaM pavvA paNNattA 2 / taccassa NaM abhivaiDhiya saMvaccharassa chanvIsaM pavvA paNNattA / 3 / cautthassa NaM caMdasaMvaccharassa cauvIsaM pavvA paNNattA 4 // paMcamassa NaM abhivaDhiyavaccharassa chabbIsaM pavvA paNNattA 5 / evAmeva sapuvvAvareNaM paMcasaMvaccharie juge ege cauvIse pavvasae bhavatIti makkhAyaM ||suu0 3 // chAyA tAvat yugasaMvatsaraH khalu paJcavidhaH, zaptaH tadyathA-cAndraH 1, cAndraH 2, abhivaddhitaH3, candraH4 abhivddhitH5| tAvat prathamasya khalu cAndrasaMvatsarasya caturviti parvANi prajJaptAni / dvitIyasya khalu cAndrasaMvatsarasya caturviMzatiH pANi prajJaptAni / tRtIyasya khalu abhivaddhita saMvatsarasya SaDviMzatiH parvANi prajJaptAni 3 // caturthasya khalu cAndrasaMvatsarasya caturvizatiH parvANi prjnyptaani4|| paJcamasya khalu abhivaddhita saMvatsarasya SaDviMzatiH parvANi prajJaptAni 5 / evameva sapUrvApareNa paJcasAMvatsarike yuge catuviza parvazataM (124) bhavatItyAkhyAtam ||suu0 3 // vyAkhyA- 'tA jugasaMvacchareNaM' iti, 'tA' tAvat 'jugasaMvacchareNaM' yugasaMvatsaraH khalu yugapUrakaH saMvatsaraH sa khalu 'paMcavihe paNNatte' paJcavidhaH prajJAH, 'taM jahA' tadyathA-'caMde 1 caMde 2 abhivaiDhie 3 caMde 4 abhivaDhie 5, cAndraH 1 cAndraH2 abhivarddhitaH 3 cAndraH 4 . abhivarddhitaH 5' etannAmAnaH paJca saMvatsarAH kathitA iti, tathA coktam --- caMdo caMdo abhivaiDhio ya caMdo'bhivaDhio ceva / paMca sahiyaM jugamiNaM diTuM telukkadaMsIhiM // 1 // paDhamabiiyA u caMdA abhivaDhiyaM viyANAhi / caMde ceba cautthaM, paMcamamabhivaDDhiyaM jANa // 2 // chAyA-cAndraH 1 cAndraH 2 abhivarddhitazca 3, cAndraH 4 abhivaddhitazcaiva 5 / paJcasahitaM yugamidaM dRSTaM trailokyadarzibhiH // 1 // prathamadvitIyau tu cAndrau, tRtIyamabhivaddhitaM vijAnIhi / cAndraM caiva caturthaM paJcamamabhivaddhitaM jAnIhi // 2 // iti Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 saMvatsarasvarUpanirUpaNam 37 athaite paJca cAndrAdi saMvatsarAH pRthak yathAkramaM vyAkhyAyante, tatra prathama, cAndrasaMvatsa-'. rasya vyAkhyA kriyate, tathAhi - amAvAsyA paurNamAsInAM dvAdaza dvAdaza parivartA yAbatAkAlena parisamAptA bhavanti tAvakAlavizeSazcAndraH saMvatsaro niSyadyate, uktaJca "AmAvAsA puNNimA-pariyaTThA jAvaeNa kAleNa bArasa hoti ya tAvaM, saMvaccaro havai caMdo // 1 // "amAvAsyA pUrNimA parivartAyAvatkena kAlena dvAdaza dvAdaza bhavanti ca tAvAn (kAlavizeSaH) saMvatsaro bhavaticAndraH // 1 // iticchAyA / amAvAsyA pUrNimA parivartoM yAvatA kAlena bhavati sakAla vizeSazcAndramAsaH ekasmin cAndramAse'mAvAsyA pUrNimayorekaikayoreva sadbhAvAt / tasmiMzca cAndramAse kiyanti rAtrindivAni bhavanti ! ityatrAha-ekasya cAndramAsasya-ekonatriMzadahorAtrAH, ekasyAhorAtrasya ca dvAtriMzad chASaSTibhAgAH (29-32) bhavanti / ekasmit cAndrasaMvatsare dvAdaza mAsA bhavantIti dvAdazabhirgu Nyante, jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni trINi zatAni rAtrindivAni, ekasya rAtrindivasya chAdaza: dvASaSTibhAgAH (3543) etatparimANazcAndrasaMvatsara AyAti / 1 / evaM dvitIyazcAndrasaMvatsaro'pi paribhAvanIyaH / 2 / dara atha tRtIyo'bhivarddhitasaMvatsaro vyAkhyAyate yasmin saMvatsare'dhikamAso bhavati so'bhi- . vatisaMvatsaraH kathyate / asmin saMvatsare trayodaza cAndramAsA bhavanti / tathA coktam-.. "terasa ya caMdamAsA, eso abhivaDio 3 boddhavvo" trayodaza ca cAndramAsAH eSaH / abhivarddhitastu boddhavyaH, iticchAyA / atha caikacAndramAsAhorAtrasaMkhyA trayodazabhirguNanIyA ., bhaviSyati, sA ca saMkhyA-ekonatriMdazadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (23) itipUrva pradarzitameva, asya rAzestrayodazabhirguNane jAtAni tryazItyadhikAni trizatAho rAtrANi, ekasyAhorAtrasya ca catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH (3831) / etAvadahorAtraparimANo'bhivatisaMvatsaro nippadyate 3 / evaM caturthapaccamayozcAndrAbhivarddhitayorapi saMvatsarayorahorA Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre trasaMjyA paribhAvanIyA / sarvasaMkalanayA ekasya yugasya-aSTAdazazatAni triMzadadhikAni ahorAtrANibhavantIti / ___ atha kathamadhikamAsasaMbhavaH yenA'bhivarddhitasaMvatsara upajAyate ? eSo'dhikamAsazca kiyatA kAlena saMbhavatIti pradarzyate-atra yugaM cAndra-cAndrA-'bhivati-cAndrA-'bhivarddhiteti paJcasaMvatsarAtmakaM bhavati, sUryasaMvatsarApekSayA ca vicAryamANe'smin yuge anyUnAtiriktAni paJcavarSANi bhavanti / atha sUryamAsaH sArdhatriMzadahorAtrapramANaH (30 // ), cAndramAsazca pUrva pradarzito dvAtriMza dvASaSTibhAgasahita ekonatriMzadahorAtrapramANaH (29 3) tato gaNitaparipATyA sUryasaMvatsara sambandhitrizanmAsAtikrame ekazcAndramAso'dhika AyAti / sa ca kathaM labhyate iti jJApanAyAtra vRddhasaMpradAyokta karaNa gAthA procyate "caMdassa jo viseso, Aiccassa ya havijjamAsassa tIsai guNio saMto, havai ahimAsago ekko" // 1 // - chAyA-candrasya yo vizleSaH, Adityasya ca bhavet mAsasya / triMzadguNitaH san bhavati khalu adhikamAsa ekaH // 1 // iti / asyA gAthAyA arthaH prIte-'Aiccassa mAsassa' Adityasya mAsasya madhyAt 'caMdassa, jo biseso havijja' mAdityasaMvatsarasambandhino madhyAt candrasya candramAsasya vizleSaH zodhanarUpo bhavet sa 'tIsaI guNio saMto' triMzadguNitaH san 'ekko ahimAsao' eko'dhikamAso bhavatIti gAthArthaH / etadgaNitaM yathA-sUryamAsaH sArdhatriMzad dinapramANaH (30 // ) candramAsazca ekonatriMzad dinAni, ekasya ca dinasya dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAH (2922 ) itisUryamAsa dinebhyaH candramAsadinAni dvASaSTibhAgasahitAni zodhyante tataH sthitaM pazcAdekaM dinamekena dvASaSTibhAgena nyUnam, etacca sUryamAsAt candramAsasya pratimAsasatkaM nyUnatvam / tacca dinatriMzatA guNyate jAtAni triMzadinAni (30) ekazca dvASaSTibhAgo'pi triMzatA guNyate jAtA ekasya dinasya triMzavASaSTibhAgAH (30) ete triMzadvASaSTibhAgAH triMzadinebhyaH zodhyante, sthitAni zeSANi ekonatriMzadinAni ekasya ca dinasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (292 / kathamityAha-trizadinebhya eka rUpaM niSkAsyate,-sthitAni zeSANi ekonaviMzadinAni, niSkAsitasya ekasya dvASaSTi bhAgakaraNArthaM tad dvASaSTayA guNyate jAtA dvASaSTiH (62) asmAd rAze striMzat zodhyante sthitAH zeSA dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (32) tata Agato yathokta pramANazcAndramAsaH (29- ityevaMrUpo bhavati sUryasaM Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 / saMvatsarasvarUpanirUpaNam 375 vatsarasya triMzanmAsAtikrame eko'dhikamAsaH / atrAnyA'pi saralA rItiH pradarzyate-sArdhatriMzadinapramANAtsUryamAsAt dvAtriMzad dvApaSTi bhAgasahitAni ekonaviMzadinAni, cAndrAmAsasya zodhyante sthitamekaM dinamekena dvASaSTibhAgena nyUnaM, tacca eka SaSTi SiSTibhAgAH (4) etAvatpramANaM bhavati, etacca sUryamAse pratimAsaM candramAsasya nyUnatvaM siddham , etacca sUryasya triMzanmAsaiH saMghAtIbhUya ekazcandramAso'dhiko niSpadyate tadeva darzyate, ete ekaSaSTi SiSTibhAgAH sUryasya triMzanmAsai guNyante jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) dvASaSTibhAgAH, eSAM mAsadinAnayanathai dvASaSTyA bhAgo hiyate labdhAni ekonatriMzadinAni sthitAH zeSA dvAtriMzadvASaSTi bhaagaaH| etAvatparimitaekazcandramAsa striMzatA sUryamAsairadhikolabhyate, ayaM bhAvaH-sUryasya triMzanmAsAH candrasya ekatriMzanyAsaH paripUryante eSa evAdhiko mAso bhavatIti / ekasmin yuge SaSTiH sUryamAsA bhavanti tataH punapi sUryasaMvatsarasya triMza-mAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati / evamekasmin yuge yugAr3e ekaikAdhikamAsasaMbhavAd dvau adhikamAsau bhavataH, tathA coktam saTThIe aiyAe, havai hu ahimAsago jugaddhami / bAvIse pavvasae havai ya bIo yugaddhammi" // 1 // chAyA-paSTau atItAyAM bhavati khalu adhikamAso yugAH / dvAviMzati parvazate bhavati ca dvitIyo yugArdhe // 1 // iti / ayaM bhAvaH-SaSTau parvaNAm -amAvAsyA pUrNimA rUpANAm parvaNAmityarthaH SaSTi saMkhyAyAM 'aIyAe' atItAyAM vyatikrAntAyAM satyAm triMzatimAseSu parvaNAM SaSTi saMbhavAda tadane 'jugaddhammi' yugArdhe 'ahimAso havaI' adhikamAso bhavati sUryasya triMzanmAsarUpe yugArdhe candrasya ekatriMzanmAsA iti bhAvaH / evaM 'bAvIse pavvasae' dvAviMzatyadhike parvazate dvAviMzatyadhikaikazatatame parvaNi vyatIte sati 'jugaddhaMmi' yugArdhe dvitIye yugAghe yugAnte ityarthaH punarapi 'bIo havai' dvitIyo'dhimAso bhavati, ekasmin yuge'dhikamAsadvayasaMbhavAditi sUryasya SaSTi mAseSu candrasya dvASaSTi mAsAH paripUrNA bhavantIti bhAvaH, tena yugamadhye tRtIye saMvatsare'dhikamAsaH, tataH paJcame, iti yuge'bhivirdhitasaMvatsarau dvau bhavata iti / athaikasmin yuge sarvasaMkhyayA kimanti parvANi bhavantIti pradayitukAmaH prati saMvasarasya parvasaMkhyAmAha-'tA paDhamassa NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'paDhamassa gaM' prathamasya khalu 'caMdasaMvaccharassa' cAndrasaMvatsarasya 'cauvvIsa pavvA paNNattA' caturvizatiH parvANi amAvAsyA pUrNimArUpANi prajJaptAni cAndrasaMvatsarasya dvAdazamAsAtmakatvAt , ekaikasmin mAse ca parvadvayasadbhAvAt / 1 / 'doccassa gaM' Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisatre dvitIyasya khalu 'caMdasaMvaccharassa' cAndrasaMvatsarasya 'caurIsaM pavyA paNNattA' caturviMzati parvANi prajJaptAni, atraiva pUrvoktakAraNasadbhAvAt / 2 / 'taccassa NaM' tRtIyasya khalu 'abhiva iDhiya saMvaccharassa' abhivarddhitasaMvatsarasya 'chabbIsaM pavyA pagNatA' SaviMzatiH parvANi prajJa.'tAni asya trayodazamAsasadbhAvAt 3 / 'cautthassa NaM' caturthasya khalu 'caMdasaMbaccharasta' cAndrasaMvatsarasya 'cauvvIsaM pavvA paNNattA' caturvizatiH parvANi prajJaptAni asyApi dvAdazamAsAtmakatvAt / 4 / 'paMcamassa NaM' paJcanasya khalu 'abhivaiDhiya saMbacchAssa' abhivarddhita. saMvatsarasya 'chadhImaM payA paNNatA' SaiviMzatiH parvANi prajJatAni, pUrvavadasyApi trayodazamAsAtmakatvAt 5 / atha yugaparvANAM sarvasaMkalanAmAha - 'evAmeva' ityAdi 'evAmeva' evameva anenaiva prakAreNa 'sapuvAvareNaM' sapUrvApareNa pUrvAparagatasarvaparvasaMkhyAsaMmelanena 'paMcasaMbaccharie juge' paJca sAMvatsarike paJca saMvatsarAtmake yuge ekasmin yuge 'ege cauvvIse pavasara bhavai' eka caturvizazataM caturvizatyadhikaM parvazataM bhavati caturvizatyadhikaikazatasaMkhyakAni parvANi ekasmin yuge bhavantoti bhAvaH, 'iti makkhAyaM' ityAkhyAtaM iti kathitaM sarvaiH pUrvatIrthakarairma yA ceti sUtrArthaH // 3 // yuga saMvatsarayantram saM.-saM. | saMvatsaranAmAni | mAsa saMkhyA | parva saMkhyA ! ahorAtra saMkhyA | dvASaSTibhAga saMkhyA cAndraH h br s 383 m s saMkalana 124 354 abhivaddhitaH cAndraH 354 abhivaddhitaH 383 62 124 1828 dvApaSThi bhAga samelanena 1830 ahorAtrANi yugasya atha kasmin ayane kasmin vA maNDale kiM parvaparisamAptimupaitIti vicAraNAyAM vRddhoktA zcatasraH parvakaraNagAthA atra pradarzyante "icchapavvehi guNiuM ayaNaM rUva'hiyaM tu kAyavvaM / sojjhaM ca havai etto, ayaNakkhettaM uDuvaissa // 1 // jai ayaNA sujhaMti, ttaipavvajuyA u ruuvsNjuttaa| tAvaiyaM taM ayaNaM, natthi niraMsaMmi rUvajuyaM // 2 // kasiNaMmi hoi rUva,-ppakkhevo do ya hoMti bhinnaMmi / jAiyA tAvaiyA, ee sasimaMDalA hoti // 3 // oyaMmi u guNakAre, abhitaramaMDale havai AI / ..juggaM miya guNakAre, bAhirage maMDale Ai // 4 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3 dvitIyugapat nirUpaNam 377 chAyA - icchAparvabhirguNayitvA ayanaM rUpAdhikaM tu karttavyam / zodhyaM ca bhavati asmAt ayanakSetraM uDupateH ||1 // yAvanti ayanAni zuddhayanti tAvatparvayutAni tu rUpasaMyuktAni / tAvatkaM tad ayanaM nAsti niraMze rUpayutam // 2 // kRtsne bhavati rUpa prakSepaH dvau ca bhavataH bhinne / yAvatkAni tAvatkAni, etAni zazimaNDalAni bhavanti // 3 // ojasitu guNakAre, abhyantaramaNDale bhavati Adi: / yugme ca guNakAre abhyantaramaNDale bhavati AdiH || 4 || AsAM gAthAnAM krameNa saMkSepato vyAkhyA kriyate - 'icchApavve hiM' icchAparvabhiH yasmin parvaNi ayanamaNDalAdi jJAtu micchet tad 'icchApavvehiM' svecchitaparvabhiH 'guNeuM ' guNayitvA krimiti ? dhruvarAzim / atha ko'sau dhruvarAziriti dhruvarAziH pradarzyate - atra dhruvarAzipratipAdikA gAthA procyate - "egaMca maMDala maMDalassa sattaTThabhAga cattAri / nava ceva cuNNiyAo, igatisakaraNa cheena // 1 // " asya chAyA - ekaM ca maNDalaM maNDalasya saptaSaSTi bhAgazcatvAraH / nava 'caitra cUrNikA bhAgAH, aikatriMzatkRtena chedena // 1 // iti / asyA ayamarthaH - ekaM maNDalam ekasya ca maNDalasya catvAraH saptaSaSTibhAgAH, tathA 4 yiweon 6731 ekasya ca saptaSaSTibhAgasya ekatriMzatkRtena chedena nava cUrNikA bhAgAH (1 ) iti gAthArthaH / etatpramANo dhruvarAziH sthApyate / ayaM ca parvagatakSetrAd ayanagatakSetrasyApagame zeSI bhUto varttate / asyotpattiragre vakSyate / tata evambhUtaM dhruvarAzi icchA parvabhiH icchitaparvabhirguNayitvA tatpazcAt 'ayaNaM rUvAhiyaM tu kAyavvaM' ayanaM rUpAdhikaM tukarttavyam ekaM rUpamayane prakSepaNIya mityarthaH / evaM guNitasya maNDalarAze yadi candrasyAyanakSetraMparipUrNamadhikaM vA saMbhAvyate tadA 'sojjhaM ca havai etto' etasmAd icchitaparvasaMkhyA guNitAt maNDalarAzeH 'ayaNakkhettaM uDuvaissa' uDupateH candrasyAyanakSetraM zodhyaM bhavati // 1 // ' jai ' ityAdi / 'ja' yAvanti yAvatsaMkhyakAni ayanAni 'sujjhaMti' zuddhayanti 'taipavvajuyAi ' tAvatsaMkhyakaparvayutAni kRtvA bhUyaH 'rUvasaMjuttA' rUpayuktAni ekarUpayuktAni ca ayanAni kriyante / evaM karaNe yAvatkaM bhavati 'tAvaiyaM taM ayaNaM' tAvatkameva tadayanaM vijJeyam 'natthi niraMsaMmi rUva juyaM nAsti niraMze rUpayuktaM tatkarttavyam / yadi punaH paripUrNAni 48 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 candraprAptisUtre maNDalAni zuddhayanti rAzizca pazcAnnirlepo jAyate tadA tadayanasaMkhyAnaM niraMzaM sad rUpayuktaM nAsti, tatra niraMze'yanarAzau rUpaM na prakSipyate iti bhAvaH // 2 // 'kasiNaM mi' ityAdi 'kasiNaMmi' kRtsne paripUrNe rAzau rUpaprakSepo bhavati maNDalarAzau ekaM rUpaM prakSepaNIyaM bhavatI tibhAvaH / 'bhinnaMmi' bhinne khaNDe bhinnarAzau aMza sahite rAzau sati maNDalarAzau 'do ya hoMti' dve rUpe prakSepaNIye bhavataH / prakSepeca kRte sati 'jAvaiyA' iti yAvanti maNDalAni bhavanti, yAvAn maNDala rAzirbhavatItyarthaH 'tAvaiyA' tAvanti eta ni rAzimaNDalAni icchite parvaNi bhavanti // 3 // tathA 'oyaMmi u' ityAdi, 'oyaMmi guNakA' ojasi viSabhe guNakAre sati, yadi icchitena parvaNA ojo rUpeNa viSamalakSaNena guNakArI bhavettadA 'anbhitaramaMDale havai AI' abhyantaramaNDale AdiSTavyaH / atha ca 'juggaMmi ya guNAkAre' yugme ceti samasaMkhyake guNakAre sati, yadi icchitena parvaNA samalakSaNena samasaMkhyakaparvaNA guNakAro bhavettadA 'bAhirage maMDale AI'-bAhye maNDale AdirvijJeyaH // 4 // itikaraNagAthA'kSarArthaH // athaiteSAM bhAvanAprakAraH pradarzyate-atha ko'pi cchet yat yugAdau prathamaM parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimeti ? tatra prathamaM parva pRSTamitivAmapArzva parvasUcaka ekarUpo'GkaH sthApanIyaH, tatastayaiva anuzreNidakSiNapArzve jayanasUcaka ekakaH sthApyate, tasya cAnu zreNi maNDalasUcaka ekakaH sthApanIyaH, tasya maNDalasya cAdhastAt catvAraH saptaSaSTi bhAgAH sthAyAH teSAmAyadhastAt nava ekatriMzadbhAgAH sthApanIyAH yathA-(. parva, ayanaM maNDalam 1-4 9 - eSa parvo'pi dhruva rAzi rasti tata eka saMkhyakamayanamena icchitena parvaNA guNyate jAtamekameva, 31 tataH 'ayaNaM rUvAhiyaM ca kAyavvaM' iti vacanAt ekaka lakSaNe'yanarAzau ekaM rUpaM prakSipyate jAtaM dvikam, etacca ekakalakSaNAt maNDalarAzerna zuddhaH ti tataH 'doyahoti bhinnami' iti vacanAt bhinne khaNDe maNDalarAzau verUpe prakSipyate jAto ma DalarAzisnikarUpaH tadeva mAgataM prathama parva(2 ayanaM 3 tRtIya-maNDalasya ( ) dvitIye'yane, tRtIyasya maNDalasya 'oyaMmi guNakAre abhitaramaMDale havai AI' ojasi viSame guNakAre abhyantaramaNDale Adi bhavatIti vacanAt atra ekakarUpa viSamAGkatvena abhyantaravartinaH abhyantaravattiM tRtIyamaNDalasya caturSu saptaSaSTibhAgepu, ekasya ca saptapaSTi bhAgasya navasu ekatriMzadbhAgeSu(2 ayane 3 tRtIyamaNDalasya / - gateSu samApti pupainoti / ayanaMcAtra candrasya vijJam / tacca candrAyaNaM yugasyAdau 31 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU.3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 379 prathamamuttarAyaNaM, dvitIyaM dakSiNAyanamiti dvitIye dakSiNe candrAyaNe abhyantaravarttinastRtIyasya maNDalasyeti vijJeyam 1 | tathA anyaH ko'pi pRcchati atra dvitIyaM parva pRSTamiti sa eva prA detIyaM parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimeti ? samastospi a. ma. 9. prokto dhruvarAzi : ( > 1-1- 67/3 maNDale, aSTau saptaSaSTibhAgAH, aSTAdaza ekatriMdbhAgAH 8 / 18) iti, 'apaNaM rUvAhiyaM tu kAyavvaM' ayanaM rUpAdhikaM tu karttavyam, dvAbhyAM guNyate tato jAte he ayane, he a. 0 2- 2 - 69 31 a. iti vacanAt dvikarUpe'yane eka prakSipyate jAtaM trikam ( - ) etadayanaM ca maNDalarAzesto 3 katvAnna zuddhayati, tataH 'do ya hoMti bhinnaMmi' iti vacanAt bhinne- khaNDe'smin dvikarUpe maNDalarAzau dve prakSipyete tato jAtazcata karUpo maNDala rAzi : ( 4 ) tataH samAgataM dvitIyaM parva tRtIye'yane caturthasya maNDalasya 'juggIma ya guNakAre bAhirage maMDale havai AI' yugme ca guNakAre bAhye maNDale bhavati Adi:, iti vacanAt atra dvikarUpasamarAzitvena bAhyamaNDalA darvAg vartino maNDalasya aSTasu saptaSaSTibhAgeSu, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya aSTAdazasu eka triMzadbhAgeSu (3-4-8 18) gateSu parisamAptiM samupaiti 2 / 6731 (6) evaM caturdazaparvapraznaviSaye dhruvarAzi: ( 1 - 11 6 ) caturdazabhirguNyaguNa jAtAni ayanAni caturdaza (14) paT paJcAzat saptaSaSTibhAgAH (56) SaDviMzatyadhikamekaM zataM ca ekatriMzadbhAgAH [14-14- 16. atra ekatriMzAdbhAgAH [126] ekatriMzato'dhikatvAd ekatriMzatA vibhajya labdhAGkAH saptaSaSTibhAgeSu prakSepyAH, zeSA cUrNikA bhAgA jJAtavyAH, iti gANi - tena SaDviMzatyadhikaikazatasya ekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhAzcatvAraH saptaSaSTibhAgA zeSau dvau cUrNikA bhAgau tiSThataH, catvAro labdhAGkAH uparitane SaTpaJcAzadrUpe saptaSaSTibhAgarAzau prakSidhyante jAtAH SaSTiH saptaSaSTi bhAgAH, tata Agata eSa rAzi:- [14- 14 - 6 2] iti / 6731 tataH caturdazabhyazca maNDalebhyastrayodazabhirmaNDalaistrayodaza bhizca saptaSaSTibhAgairayanaM zuddhaM tena pUrvANyayanAni caturdazasaMkhyakAni yutAni kriyanta, tataH 'ayaNaM khvAhiyaM tu kAyavvaM' ayanaM rUpAdhikaM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a-ma. 4 9 380 candraprAptisUtre tu karttavyam, iti vacanAt bhUyo'pi tatraikaM rUpaM prakSipyate, jAtAni SoDaza ayanAni, saptaSaSTi bhAgAzca catuSpaJcAzat [54] maNDalarAzau uddharitAstiSThanti, te SaSTirUpe saptaSaSTibhAgarAzau prakSipyante jAtAzcaturdazottarazatasaMkhyakAH [114] asya saptaSaSTyA bhAgo hiyate labdhamekaM maNDalam pazcAt saptacatvAriMzat [47] saptaSaSTi bhAgAstiSThanti, tataH 'do ya hoti bhinnami' dve ca bhavato bhinne [prakSepaNIye] iti vAcanAtU maNDalarAzau dve prakSipyete jAtAni trINi maNDalAni, caturdazabhizcAtra guNitaM kRtam caturdazarAzizca yadyapi yugmarUpastathA'pyatra maNDalarAzerekamayanamadhikaM praveSTamitetrINi maNDalAni abhyantamaNDalAdArabhya draSTavyAni, tata AyAtam - SoDaze'yane abhyantaramaNDalAdArabhya tRtIye maNDale sapta catvAriMzatsaptaSaSTibhAgeSu vyatIteyu, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya dvayoreka triMzadbhAgayorvyatItayoH satoturdarza parva samAptimupayAtIti / 14 / atha dvASaSTitamaparveviSaye prAha-atra ko'pi pRcchati dvASaSTitamaM parva kasminnayane kasmiMzca maNDale samAptaM bhavatIti / atrApi sa pUrvokto dhruvarAzi:-( 1-1 67311 -- ) dvASaSTi parvaviSaye pRSTamiti dhruvarAziSiSTayA guNyate jAtAni dvASaSTirayanAni, dvASaSTireva maNDalAni ekena guNite tadeva bhavatIti vacanAt, catuNAM saptapaSTibhAgAnAM dvASaSTayA guNane jAtA aSTacatvAriMzadadhika dvizatasaMkhyakAH (248) saptaSaSTibhAgAH, navAnAmekatriMzadbhAgAnAM dvASaSTiyA guNane jAtA aSTapaJcAzadadhika paJcazata saMkhyakA ekatriMzadbhAgAH (62-62.248/198) / prathamamaSTapaJcAzadadhikAnAM paJcazatAnAmekatriMzadbhA gAnAM saptaSaSTi bhAgAnayanArthamekatriMzatA bhAgo hriyate labdhAH paripUrNA aSTAdaza saptapaSTibhAgAH, ete uparitane aSTacatvAriMzadadhikazatadvayarUpe (248) saptaSaSTibhAgarAzau prakSipyante jAte SaT SaSTayadhike dve zate (266) saptapaSTibhAgAnAm (62-62-266 ) / upari ca yAni dvASaSTi maNDalAni santi tebhyo'yanasya maNDalasatkatrayodazasaptapaSTibhAgayuktatrayodazamaNDalAtmakatvena dvipaJcAzatA maNDalaiH ekasya ca maNDalasya dvipaJcazatA sataSaSTi bhAgai(52-12) zcatvAri ayanAni labdhAni, tAnyayanarAzau prakSipya te jAtAni SaTSaSTirayanAni (66) pazcAttiSThanti navamaNDalAni, ekasya maNDalasya ca paJcadaza saptaSaSTibhAgAH (9-11) / ete paJcadaza saptaSaSTibhAgAH saptaSaSTibhAgarAzau / (266) prakSipyante jAte ekAzItyadhike dve zate (281) asya rAzeH saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAni catvAri maNDalAni, zeSAstiSTanti trayodaza saptaSaSTibhAgA maNDalasya, ete ca maNDalarAzau prakSipya 5 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA.20 sU.3 . dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 381 mte, jAtAni trayodaza maNDalAni, trayodazamaNDalaiH trayodazabhizca saptaSaSTibhAgaH (13-12) paripUrNamekamayanaM labdhamiti tadayanarAzau prakSipyate, jAtAni saptaSaSTiH (67) ayanAni, 'natthi niraMsaMmi rUva juyaM' iti vacanAdayanarAzau rUpaM na prakSipyate, kevalaM 'kasiNaMmi hoi rUvapakkhevo' iti vacanAnmaNDale ekaM rUpaM nyasyate, dvASaSTayA ca guNakAraH kRta iti dvASaSTi rAzi yugmo'sti, yAnyapi ca catvAryayanAni tAnyapi yugmarUpANi, rUpaM cAtrAdhikamekaM na prakSiptamiti paJcamamayanaM tatsthAne draSTavyamityatra bAhyamaNDalamAdirvijJeyam, tata AyAtam-saptaSaSTAvayaneSu paripUrNeSu vyatIteSu bAhyamaNDale prathamarUpe parisamApte sati dvASaSTitamaM parva paripUrNatAM prAptamiti / 62 / anena rItyA yathecchitAni sarvANi saMyojya kartavyAni paribhAvanIyAni vA atha jijJAsujanAnugrahAya parvAyanaprastAro'tra lezataH pradarzyate - prathamaM parva dvitIye'yane tRtIye maNDale, tRtIyasya maNDalasya catuSu saptaSaSTibhAgeSu, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasu ekatriMzadbhAgeSuya.-ma.-maM. -) gateSu samAptamiti dhruvarAzi kRtvA parvAyanamaNDaleSu pratyekamekaikaM (1-2-3-67/31 rUpaM prakSepaNIyam, bhAgeSu ca tAvatsaMkhyAkA bhAgA prakSeptavyAH, jAta etAvAn rAzi:-dve parve trINi ayanAni, catvori maNDalAni, aSTa saptapaNTibhAgAH, aSTAdaza ekatriMzadbhAgAHpa.-a. ma. 8 |18) iti / maNDale cAyanakSetre paripUrNa trayodaza maNDalAni, ekasya ca maNDa(2-3-4-6731 ta / maNDala cAyanakSetre paripUrNa trayodaza maNDalAni, ekasya ca lasya trayodazasaptaSaSTibhAgA (13- 12), etAvatpramANamayanakSetraM zodhayitvA'yanarAzau prakSepaNIyam , anayA rItyA'gre vakSyamANaprastAraH samyaktayA vicArayitavyaH / sa prastArazcAyamprathamaM parva dvitIye'yane, tRtIye maNDale, tRtIyasya maNDalasya caturSu saptaSaSTi bhAgepu, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya navasu ekatriMzadbhAgeSu,... saptapASTamAgatya na - gateSu samAptam 1 dvitIyaM parva-tRtIye' (2-3-6731 yane caturthe maNDale, caturthasya maNDalasya ca aSTasu saptapaSTibhAgeSu, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya aSTAdazasu ekatriMzadbhAgeSu 3-4 -18 gateSu samAptam 2 / tRtIyaM parva-caturthe'yane, paJcame maNDale, paJcamasya maNDalasya ca dvAdazasu saptaSaSTi bhAgeSu, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya saptaviMzatau ekatriMzadbhAgeSu gateSu samAptam 3 / caturthe parva paJcame'yane, SaSThe maNDale 4--5-6731 SaSThasya maNDalasya ca saptadazasu saptaSaSTi bhAgeSu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya paJcasu ekatriMzadbhAgeSu 5-6 17 gateSu samAptam 4) paJcamaM parva-SaSThe'yane, saptame maNDale, saptamasya 67/31 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phU82 21 candraprajJaptisUtre maNDalasya ekaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu, ekasya ca sapta5 STabhAgasya caturdazasu ekatriMzadbhAgeSu 6-7-21 14 gateSu samAptaM bhavati 5, 67 31 evamagre'pi gataparvaNaH-ayana-maNDala-saptapaSTi bhAgai katriMzadbhAgeSu-ekakam 1, ekakam 1, catvAraH 4, nava 9, ca (1-1-4-9) ityevaM rUpo dhruvarAzio'gre pratyekasmin saMmelanena AgAmi parvaNaH ayanAdi sarvaM samAyAti / tatra ekatriMzadbhAgA yadi-ekatriMzato'dhikA bhaveyustadA tatsaMkhyAyA ekatriMzatA bhAgaM hRtvA labdhAGka ekakarUpaH pUrvasthite saptaSaSTi bhAgarAzau prakSeptavya, ye zeSAste ekatriMzadbhAgA avaseyAH / evaM yadi saptaSaSTi bhAgAH saptaSaSTito'dhekA bhaveyustadA saptaSaSTayA bhAgaM hRtvA labdhAGka ekakarUpaH pUrvasthite maNDalarAzau prakSeptavyaH, ye zeSA te saptaSaSTi bhAgA avaseyAH evaM yadi maNDalAni trayodazato'dhikAni bhaveyustadA ayanasya trayodaH saptaSaSTibhAgayuktA trayodazamaNDalAtmakatvena maNDalAnAM saptapaSTibhAgAnAM ca pratyekaM trayodazena bhAgaM itvA maNDala bhAgalabdhAGka ekakarUpo'yanarAzau prakSeptavyaH, tataH saptapaSTibhAgAnAM trayodazena bhAge hute ye labdhAGkAste maNDalarAzau prakSetavyAH tayo IyoH zeSAGkalabhyo maNDalarAziH saptaSTi bhAgarAzizcAvaseyaH / ityevamagre sarvatra yojanA kAryA / atra paJca parvANi tu vyAkhyAyAmapi pradarzitAnyeva / parva yojanAyAH sukhAvabodhArtha paJca dazaparvAtmakaM koSThakaM sthApyate, tatra vilokanIyam agre ca svayamUhanIyamiti / taccedaM koSThakam-- ____ "parva samAptau ayanAdikoSThakam / " parva saMkhyA ayanAni maNDalAni saptaSaSTi bhAgAH ekatriMzadbhAgA 9-prakSepyo rAziH . . c A Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 10 prA. prA. 20 sU0 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 383 atha kiM parvaM kasmin ca dranakSatrayoge samApti metIti vicAraNAyAM vRddha sampradAyoktAstisraH karaNagAthAH pradazyante "cauvIsasayaM kAUNa pamANaM sattadvimeva phalaM / ... icchApavvehiM guNaM, kAUNaM pajjayA laddhA // 1 // aTThArasahi saehiM tIsehiM sesagammi guNiyammi / terasa biuttarehi, saehiM abhiimmi suddhammi // 2 // .. sattadvibisaTThINaM, savvAgaNaM tao u jaM sesaM / taM rikkhaM nAyavvaM, jattha samatthaM havai pavvaM // 3 // chAyAH-caturviM zazataM kRtvA pramANaM saptaSaSTimeva phalam / icchAparvabhirguNaM kRtvA paryAyAH labdhAH // 1 // aSTAdazabhiH zataiH triMzatA (adhikaiH) zeSake guNite / trayodazabhiH dvayuttaraiH zataiH abhijiti zuddhe // 2 // saptaSaSTi dvASaSTayoM: sarvAgreNa tatastu yat zeSam / tad RkSaM jJAtavyaM, yatra samAptaM bhavati parva ||3||iti / AsAM bhAvamadhikRtya saMkSepato vyAkhyA kriyate-trairAzikavidhau 'cauvIsasayaM pamANaM kAUNa' caturvizatyadhikaM zataM pramANarAziM kRtvA 'sattaTTimeva phalaM' saptaSaSTi rUpaM phalarAzi kRtvA 'icchApavvehi icchitaparvabhiH svepsitaparvabhiH yAni parvANi jJAtumicchet taiH 'guNaM kAUNaM" guNaM guNakAraM kRtvA vidhAya Adhena caturvizatyadhikazatarUpeNa rAzinA bhAge hRte'GkA labhyante te 'pajjayA laddhA' paryAyAH labdhA ti jJAtavyam , // 1 // 'sesagammi guNiyammi' yaH punaH zeSo rAziravatiSThate tasmin 'aTThArasahiM saehiM tosehiM triMzadadhikai raSTAdazabhiH zatai guNite sati tataH 'terasa biuttarehiM saehi' dyuttaratrayodazabhiH zataiH 'abhiimmi suddhammi' abhijiti zuddhe, ayaM bhAvaH-abhijit zodhanIyaH abhijinnakSatrasya bhogyAnAmekaviMzatisaptaSaSTibhAgAnAM dvASaSTyA guNane etAvata eva (1302) zodhanakasya labhyamAnatvAt , tatastasmin zodhane // 2 // 'sattaTTi bisaTThiNaM' saptaSaSTi dviSaSTInAM saptaSaSTi saMkhyakA yA dviSaSTyastAsAM 'savvaggeNaM' sarvAgreNa 'tao u jaM sesaM' tatastu yat zeSam , ayaM bhAvaH-saptaSaSTyA dviSaSTau guNita yAM yo rAzirbhavati tena rAzinA bhAge hRte yad labdhaM yo rAzirlabhyate tadrAzi pramANAni nakSatrANi zuddhAni, iti vijJeyam , yatpunarbhAgaharaNAt zeSamavatiSThate 'taM rikkhaM nAyavyaM tad RkSaM-nakSatraM jJAtavyaM 'jattha samattaM havai pavvaM' yatra vivakSitaM parva samAptaM bhavati, tat parvaM samApti nakSatraM jJAtavyamiti bhAvaH // 3 // eSA karaNagAthAnAM bhAvato vyAkhyA // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 candraprAptisUtre atha karaNagAthAnAM bhAvamAzritya gaNitena bhAvanA kriyate sA cettham--atra trairAzikaM yathA-yadi caturvizatyadhikena parvazatena (124) saptaSaSTiH (67) paryAyA labhyante tadA ekena (1) parvaNA kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA / 12467 / 1 / atrAyaM niyamaH-antyena rAzinA madhyarAziM guNayitvA sa AdyarAzinA vibhAjyaH / etanniyamAnusAreNa antyena ekakarUpeNa rAzinA madhyarAziH saptaSaSTirUpo guNyate, 'ekena guNitaM tadeva bhavati' iti nyAyAt jAtA saptaSaSTireva (67) asya Ayena caturviMzatyadhikazatarUpeNa (124) rAzinA bhAgo haraNIyaH, sa ca stokatvAdbhAgo na hiyate, tato nakSatrAnayanArtham-'aTThArasahiM saehiM tIsehiM guNiyammi' iti dvitoyagAthoktavacanAt triMzadadhikaraSTAdazabhiH zataiH (1830) saptaSaSTibhAgarUpaiH saptaSaSTe guNakAraH kartavyo bhavet , tato'GkAnAmAdhikyena bhUyamAnatvAdardhe nA'partanAM kRtvA guNayitavyA saptaSaSTiH, tato'sya guNakArarAzeH (1830) caturviMzatyadhikazata (124) rUpasya cheda rAzezvArddhanApavartanA kartavyA jAto guNakArarAziH paJcadazottarANi navazatAni (915) chedarAzizca dvASaSTi saMkhyo (62) jAtaH, atha saptaSaSTiH paJcadazottaranavazarte guNyate jAtAni-ekaSaSTiH sahasrANi, trINi zatAni paJcottarANi (61305) etasmAdabhijinnakSatrasya dvayuttarANi trayodaza zatANi (1302) zuddhAni, sthitAni zeSANi tryuttarANi SaSTisahasrANi (60003), apavartanAlabdho dvASaSTirUpaH (62) chedarAziH saptaSaSTyA guNyate, jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (4154) tairbhAgo hiyate labdhAzcaturdaza (14), tena zravaNAdIni puSya paryantAni caturdazanakSatrANi zuddhAni, yAni zeSANi saptacatvAriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1847) sthitAni tAni muhUrtAnayanAthai triMzatA guNane jAtAni-dazottaracatuHzatAdhikAni paJcapaJcA. zatsahasrANi (55410), eSAM punazcatuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchataiH (41 54) bhAgo hiyate labdhAstrayodaza (13) muhUrtAH, bhAge hRte yAni aSTottarANi caturdazazatAni (1408) zeSANi tiSThanti / tAni dvASaSTi bhAgAnayanAtha dvASaSTayA guNayitavyAni bhavanti, tato'dhikAGkAnAM svalpAGkakaraNArtha guNakAracchedarAzyo SiSTayA'pavartanA kriyate apavartanA aparkaSaH dvASTayA bhAgaM hRtvA labdhAGkarUpaH svalpAko rAziH kriyate iti bhAvaH, evaM kRte guNakArarAze SaSTe SaSTyA bhAge hRte ekakarUpo labdhaH, evaM catuSpaJcAzadadhikaikacatvA riMzacchatarUpasya (4154) rAze SaSTayA'pavartite bhAge hRte ityarthaH chedarAzi saptaSaSTirUpo labdhastena guNakAra rAzirekakaH (1) chedarAziH saptaSaSTirUpo labdhastena guNakAra rAzirekakaH (1) chedarAziH saptaSaSTi (67) jAtaH tata ekakena guNakArarAzinA guNitaH uparitanaH aSTottaracaturdazazata (1408) rUpo rAzi rjAtastAvAneva (1408) asyApavartita saptaSaSTayA bhAgo hriyate, hRte ca bhAge labdhA ekaviMzatiH (21) zeSastiSThatyekaH, sa ca ekasya dvASaSThibhAgasya ekaH saptaSaSTi bhAgo'sti, tata AgataM yat prathamaM parva azleSAyAstrayodaza muhUrtAn , ekasya ca muhUrtasya ekaviMzati Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6267 candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3. dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 385 dvASaSTibhAgAn, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekasaptaSaSTimArga--(13-212- ) bhuktvA samAptimupagatamiti / evam-azleSAnakSatrasya etAvatparimita muhUrttAdi pramANe candreNa saha yoge samApte sati prathamaM parva samAptimetIti jJAtavyam 1 / / atha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena (124) saptaSaSTiH paryAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kivallabhyate, etadapi trairAzikaM gaNitaM jAyate, tathAhi rAzitrayasthApanA- / 124 / 67 / 2 / atrApi antyena rAzinA madhyamo rAzirguNyate, jAtaM catustriMzadadhikaM zatamekam (134), vasva Ayena caturviMzatyadhikazatarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate, labdha eko nakSatraparyAyaH, zeSA sthitAH daza, tata ete nakSatrAnayanArtha triMzadadhikairaSTAdazazataiH (1830) saptaSaSTibhAgai rguNayisambA bhavantItyatrApi guNAkAracchedarAzyorardhenApavartanA karttavyA, tena jAto guNakArarAziH paJcAdazottarANi navazatAni (915) chedarAzizca dvASaSTi (62) bhavati / tatra dazarUpo rAziH paJcAdazottarairnavabhiH zataiH (915) guNyate, jAtAni paJcAzadadhikAni eka navatizatAni (9150) / ebhyo dayuttarANi trayodazazatAni (1302) abhijinnakSatrasya zodhyAni, zodhite ca sthitAni zeSANi aSTacatvAriMzadadhikAni aSTasaptatizatAni (7848) / tatra dvASaSTirUpazcedarAziH saptaSaSTayA guNyate, jAtAni catuSpazcAzadadhikAni ekacatvariMzacchatAni (4154) etairbhAgo hiyate, labdhamekaM nakSatraM. zravaNarUpam, zeSANi yAni caturnavatyadhikAni SaT triMzacchatAni (3694) tiSThanti tAni muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtam-eka lakSaM, dazasahasrANi, aSTau zatAni viMzatyuttarANi (110820,) eSAM chedarAzinA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhAH SaDviMzatirmuhUrtAH 26 , zeSANi yAni SoDazottarANi aSTAviMzatizatAni (2816) tiSThanti tAni dvASaSTibhAgAnayanArtha dvASaSTaya guNanIyAnIti guNakArachedarAzyo SiSTayA'pavartanA karttavyA, tena jAto guNakArarAzirekakarUpaH (1) chedarAzizca saptaSaSTiH / tatraikena guNita uparitano rAziH SoDazottarASTAviMzatizatarUpo jAtastAvAneva (2816), asya saptaSaSTyA bhAge hate labdhA dvAcatvAriMzat (42) dvASaSTibhAgAH, zeSau sthitau dvau tau ca ekasya dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau, tata Agatam dvitIya parva dhaniSThAnakSatrasya SaDviMzatiM muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya dvi catvAriMzad dvASaSTibhAgAn , ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau (26-0-) bhuktvA samAptimupayAtIti / evaM dhaniSThAnakSatrasya etAvatparimitamuhartAdi pramANe candreNa saha yoge samApte sati dvitIya parva parisamAptimupagacchatIti vijJAtavyam / 2 / ___ evaM zeSeSvapi yugArdham dviSaSTiparyanteSu parvasu sarvANi parvasamApti nakSatrANi bhAvanIyAni / tatsamAhikAzcemA paJca gAthA: Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 wwwm mintiimimmmmmmmm candamAnisa "sappa 1 dhaNivA 2 ajjamai 3 abhivuiDhi 4 citta 5 Asa 6 daggI 8 / rohiNie 8 jiTThA 9 migasira 10, vissA 11 'diti 12 savaNa 13 piudevA 14 // 1 // aja 15 ajjama 16 abhivuDDI 17 cicA 18 Aso 19 tahA visAhAo 20 / rohiNi 21 mUlo 22 adA 23 vIsaM 24 pusso 25 dhaniTThA 26 ya // 2 // . . .. __bhaga 27 aja 28 ajjama 29 pUso 30, sAi 31 aggI 32 ya mittadevA 33 ya / rohiNi 34 puvvA sAdA 35. puNavasa, 36 vIsadevA 37 ya // 3 // ahi 38 basa 39 bhagA 40 'bhivuDDI 41 hattha 42 'ssa 43 visAha 44 kattiyA 45 jeTTA 46 / somA 47 ''u 48 ravI savaNo 50 piu 51 varuNa 52 bhagA 53 bhivuDDI 54 ya // 4 // cittA 55 ''sa 56 visAha 57 'gI, 58 mUlo 59 adA 60 ya vissa 61 puraso ya / ee jugapubaMddha, visaTThipavvesu nakkhattA // 5 // chAyAH-sarpaH 1 dhaniSThA 2 aryamA 3 abhivRddhiH 4 citrA 5 azvaH 6 indrAgniH 7 / rohiNI 8 jyeSThA 9 mRgaziraH 10, vizvA 11 'diti 12 zravaNa 13 pitRdevAH 14 // 1 // ajaH 15 aryamA 16 abhivRddhiH 17, citrA 18 azvaH 19 tathA vizAkhA 20 / rohiNI 21 mUlam 22 ArdrA 23, viSvak 24 puSyaH 25 dhaniSThA 26 ca // 2 // bhagaH 27 ajaH 28 aryamA 29 puSyaH 30, svAtiH 31 agniH 32 ca mitradevazca 33 rohiNI 34 pUrvASADhA 35, punarvasu 36 viSvagdevAH 37 ca // 3 // ahiH 38 vasuH 39 bhagA 40 'bhivRddhi 41 hastA 42 'zva 43 vizAkhA 45 kRttika 45 jyeSThAH 46 / somaH 47 AyuH 48 raviH 49 zravaNaH 50, pitA 51 varuNaH 52 bhagaH 53 abhivRddhizca 54 // 4 // citrA 55 azvaH 56 vizAkhA 57 agniH 58 mUlaM 59 ArdrA 60 ca viSvak 61 puSyazca 62 / ete yuga pUrvArddha, dviSaSTi parvasu nakSatrANi // 5 // iti AsAM vyAkhyA-prathamasya parvaNaH samAptikAle sarpaH-sarpa devatopalakSitaM nakSatramazleSA 1 / evaM dvitIyasya dhaniSThA 2 / tRtIyasvAryamA aryamAdevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 3 / caturthasyAbhivRddhiH-abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadA 4 / paJcamasya citrA 5 / SaSThasyAzvaH azvadevatopalakSitA- azvinI 6 / saptamasya indrAgniH indrAgnidevatopalakSitA- vizAkhA 7) aSTamasya rohiNI 8 navamasya jyeSThA 9 / dazamasya mRgaziraH 10 / ekAdazasya vizvA vizvadevatopalakSitA- uttarASADhA 11 / dvAdazasyAditiH-aditi devatopalakSitaH punarvasuH 12 trayodazasya Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3. dvitayayugasaMvatsarasvanirUpaNam 387 zravaNaH 13 / caturdazasya pitRdevA:- pitRdevatopalakSitA maghA 14 / paJcadazasyAjaHajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 15 SoDazasyAryamA aryamadevatopalakSinA uttaraphAlgunyaH 16, saptadazasya abhivRddhiH - abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadA 17 / aSTAdazasya citrA 18 / ekonaviMzatitamasyAzvaH azvadevatopalakSitA-azvinI 19 | viMzatitamasya vizAkhA 20 ekaviMzatitamasya rohiNI 21 dvAviMzatitamasya mUlaH 22 / trayoviMzatitamasyArdrA 23 / caturviMzatitamasya viSvakU - viSvag devatopalakSitA uttarASADhA 24 / paJcaviMzatitamasya puSyaH 25 / SaDviMzatitama bhagaH dhaniSThA 26 / saptaviMzatitamasya bhagaH- bhagadevatopalakSitAH pUrvAphAlgunyaH 27 . aSTA viMzatitamasyAjaH - aja devatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 28 ekonatriMzattamasyAryamA aryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 29 triMzattamasya puSyaH puSyadevatopalakSitA revatI 30 / ekatriMzattamasya svAtiH 31 / dvAtriMzattamasyAgniH - agnidevatopalakSitAH kRttikAH 32 / trayastriMzattamasya mitradevAmitranAma devatopalakSitA - anurAdhA 33 / catustriMzattamasya rohiNI 34 / paJcatriMzattamasya pUrvASADhA 35 / SaTtriMzattamasya punarvasuH 36 saptatriMzattamasya viSvagdevAH - viSvagdevatopalakSitA uttarASADhA : 37 / aSTatriMzattamasyAhi :- ahi devatopalakSitA azleSA 38 / ekonacatvAriMzattamasya vasuH- vasudevatopalakSitA ghaniSThA 39 / catvAriMzattamasya bhagadevatopalakSitAH pUrvAphAlgunyaH 40 / ekacatvAriMzattamasyAbhivRddhiH - abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 41 / dvAcatvAriMzattamasya hastaH 42 / tricatvAriMzattamasyAzvaH - azvadevato - palakSitA - azvinI 43 | catuzcatvAriMzattamasya vizAkhA 44 / paJcacatvAriMzattamasya kRttikA 45 // SaTcatvAriMzattamasya jyeSThA 46 / saptacatvAriMzattamasya somaH- somadevatopalakSitaM mRgazirA 47 / aSTacatvAriMzattamasyAyuH - AyurdevatopalakSitAH pUrvASADhA : 48 / ekonapaJcAzattamasya raviH - ravinAmaka devatopalakSitA punarvasuH 49 / paJcAzattamasya zravaNaH 50 / eka paJcAzattasya pitA- pitR devatopalakSitA maghA 51 dvipaJcAzattamasya varuNaH- varuNadevatopalakSitaM zatabhiSa~k 52 tripaJcAzattamasya bhagaH - bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 53 / catuSpaJcAzattamasyA bhivRddhiH - abhivRddhi devatopalakSitA uttarabhAdrapadA : 54 / paJca paJcAzattamasya citrA 55 / SaTpaJcAzattamasyAzvaH-azva devatopalakSitA - azvinI 56 / saptapaJcAzattamasya vizAkhA 57 / aSTa paJcAzattamasyAgniH - agnidevatopalakSitAH kRttikAH 58 / ekonaSaSTitamasya mUlam 59 / SaSTitamasya ArdrA 60 ekaSaSTitamasya viSvak- vizvagdevatopalakSitA uttarASADhA H 61 / dvASaSTitamasya puSyaH 62 / upasaMharannAha - 'ee' ityAdi, 'ee' etAni pUrvoktAni 'nakkhattA' nakSatrANi dviSaSTi saMkhyakAni jugapuvvaddhe' yugapUrvArddha yugasyAddhe pUrvabhAge 'bisahi pabve ' dviSaSTi parvasu krameNa jJAtavyAni ||5|| iti gAthApaJcakArthaH // evameva prAguktakaraNavazA duttarArdhe'pi dvASaSTi saMkhyakeSu parvasu etAnyevAnenaiva krameNa nakSatrANi veditavyAni / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistra atha sUrya maNDalAnyAzritya parva samAptirvicAryate, yathA-kasmin sUryamaNDale kiM parvasamA ptimetIti, anApi karaNagAthAmAha__"sUrassa vi nAyavvo, sageNa ayareNa mNddlvibhaago| 'ayaNammi u je divasA, rUvahie maMDale habai // 1 // chAyA--sUrasyApi jJAtavyaH, svakena ayanena maNDalavibhAgaH / ayane tu ye divasAH rUpAdhike maNDale bhavati // 1 // iti asya vyAkhyA-'mUrassavi' sUryasyApi 'maMDalavibhAme' parvaviSayo maNDalavibhAgaH 'nAyavyo' jJAtavyaH, katham ! 'sageNa ayaNeNa' svakena ayanena, sUryasambandhinA'yanena jJAtavya iti / ayaM bhAvaH-sUryasya svakIyamayanamapekSya tasmin tasmin maNDale tasya tasya parvaNaH samAptiravadhAyati / tatra 'ayaNammi' ayane tu zodhite sati 'je divasA' ye divasAH zeSA uddharitAH ayanazodhanAnantaraM ye'vaziSTA divasA stiSThanti tatsaMkhyake 'rUvAhie maMDale' rUpAdhike-ekakarUpasahite maNDale 'havai' bhavati tadIpsitaM pUrva samAptaM bhavatIti vijJAtavyam // eSa karaNagAthAsaMkSepArthaH // 1 // bistarArthastu bhAvanayA veditavyaH, sA cettham-iha yat-amukaM parva kasmin maNDale samAptaM bhavatIti jJAtumicchet tadA IpsitaparvasaMkhyA sthApyate sA ca paJcadazabhirguNayet guNitA sA saMkhyA ekarUpAdhikA karttavyA, tataH tadAzitaH saMbhavato'vamarAtrA pAtyante, tato yadi sA saMkhyA tryazItyadhikazatena bhAgaharaNIyA bhavet tarhi tasyAstryazItyadhikazatena bhAgo hiyate, hRte ca bhAge yAni labdhAni tAnyayanAni jJAtavyAni, bhAgAvaziSTA yA divasa saMkhyA'vatiSThate tasyA antime maNDale yad vivakSita tat parva samAptaM bhavatItyavadhAraNIyam / tatra yadi uttarAyaNaM vartate tadA sarvabAhya maNDalamAdityena kartavyam, uttarAyaNe sarvabAhyaM maNDalamAdirbhavatIti bhAvaH, yadi dakSiNAyanaM vartate tadA sarvAbhyantaraM maNDalamAditvena vijJeyam, dakSiNAyane sarvAbhyantaraM maNDalamAdirbhavatIti bhAvaH / iti parvasamAptyAnayanaprakAraH pradarzitaH, atha tadeva sodAharaNaM paribhAvyate tathAhi yathA ko'pi pRcchet-yuge prathamaM parva sUryasya kasmin maNDale samAptaM bhavatIti / atra prathama parvaviSayakaH prazna-iti-ekakaH (1) sthApyate, sa paJcadazabhirguNyate jAtAH paJcadaza (15) atraiko'pyavamarAtro na saMbhavatIti na kimapi pAtyate, sthitAH paJcadazaiva (15) te ca paJcadazarUpAdhikAH kriyante jAtAH SoDaza 16 yugAdau ca prathamaM parva dakSiNAyane bhavatItyata Agatam-yuge prathama maNDalaM sarvAbhyantaramaNDalamAdi kRtvA SoDaze maNDale samAptaM jAtamiti // 1 // ___ atha ko'pi pRcchet-caturthaM parva kasmin maNDale parisamAptimetIti / tatra caturthaparvaviSayakaH praznaH kRta iti catuSkA'GkaH sthApyate (4) saca paJcadazabhirguNyate jAtA SaSTiH, 60 atraiko'va. marAtraH saMbhavatItyeko'smAdrAzeH pAtyate jAtA ekonaSaSTi 59 sA punarekarUpayuktA kriyate Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 389 jAtA bhUyo'pi SaSTireveti samAgataM yat - caturtha parva sarvAbhyantaramaNDalamAdi kRtvA SaSTitame maNDale samAptimupagacchatIti // 4 / " evaM paJcaviMzatitamaparvaviSaye prazne paJcaviMzatidhiryate sA paJcadazabhirguNyate jAtAna paJcasaptatyadhikAni trINi zatAni ( 375) / atra SaD avamarAtrA jAyante iti pUrvoktarAzeH (375) SaTzodhyante, tiSThanti zeSANi ekonasaptatyadhikAni trINi zatAni (369) eSAM tryazItyadhikazatena (183) bhAgo hiyate labdhau dvau (2) pazcAttiSThanti trINi tAni rUpayuktAni kriyante jAtAni catvAri, yau ca dvau labdhAGkau, tena dve ayane dakSiNAyanottarAyaNarUpe zuddhe, tata AyAtaM - tRtIye dakSiNAyanarUpe'yane sarvAbhyantaramaNDalamAdi kRtvA caturthe maNDale paJcaviMzatitamaM parva samAptaM bhavatIti |25| atha caturviMzatyadhikazatatamaparvaviSayaH prazno bhavettadA caturvizatyadhikazasaMkhyako rAziH (124) sthApyate, eSo'pi pUrvavat paJcadazabhirguNyate, jAtAni - SaSTyadhikAni aSTAdazazatAni (1860) caturviMzatyadhika parvazate ca avamarAtrAstrirAjjAtAH (30) iti triMzatpAtyate, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830), eteSu rUpayukteSu kRteSu jAtAni - ekatriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1839) eSAM tryazItyadhikazatena (1983) bhAgo hriyate labdhAni dazAyanAni, zeSo'vatiSThate ekaH (1) dazamaM cAyanaM yugaparyantabhAge uttarAyaNam, tataH saMprAptam - uttarAyaNaparyante sarvAbhyantare maNDale caturviMzatyadhikazatatamaM (1-24) parvasamApti prAptamiti (124) / gataM parva samApakasUryamaNDalaprakaraNam, sAmprataM parvasamApaka sUryanakSatraprakaraNaM prastUyate, tatra, pUrvaM tatpradarzikAstisraH kareNagAthA: pradazyate-- "caubIsasayaM kAUNa pamANa pajja ya paMca phalaM / icchApavvehiM guNaM kAUNaM pajjayA laddhA // 1 // aTThArasa ya sahiM, sesagaMmi guNiyammi / sattAvIsasaesuM, aTThAvI sesu pUsammi / ang bisaNaM savvaggeNa tao u jaM. sesaM / rikkhaM sUrassa u, jattha samattaM havai pavvaM // 3 // 'etAsAM tisRNAM karaNagAthAnAM kramazo vyAkhyA kriyate cauvIsasayaM kAUNa pamANaM' caturviMzatizataM caturviMzatizatapramitaM pramANaM pramANarAziM kRtvA 'pajjae ya paMca' paJca paryAyAn 'phalaM'phalaM kuryAt / tataH 'icchApavvehiM guNaM kAUNa' icchAparvabhiH IpsitaparvarAzinA guNaM guNakA raM kRtvA tata Adyena rAzinA caturviMzatyadhikazatarUpeNa bhAge hRte ye labdhAste 'pajjAyA lar3A' paryAyA labdhA iti vijJeyam / te ca zuddhA jJAtavyAH || 1 || Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre ____'aTThArasayasaehiM tIsehiM' aSTAdazakazatastriMzadadhikaiH (1830) 'sesagaMmi guNiyammi' zeSake bhAge hate yat zeSamavatiSThate tasmin guNite sati 'sattAvIsa saesuM aTThAvIsesu' aSTAviMzatyadhikeSu saptaviMzatizateSu (2728) zuddheSu 'pUsaMmi' puSyaH zuddhacati, tasmiMzca puSye zuddhe // 2 // 'sattaha bisahINaM savvaggeNa' saptaSaSTi saMkhyakadvASaSTInAM sarvAgreNa yad bhavati, ayaM bhAvaH-saptaSaSTyA dvASaSTiguNyate guNitAyAM ca tasyAM yad bhavati catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (1454) tena bhAge hUte yo rAzilabdhaH tAvanti nakSatrANi zuddhAni jJAtavyAni yatpunaH 'to u' tato'pi bhAgaharaNAdapi 'jaM sesa' yat zeSaM tiSThati 'taM rikkhaM u' tat RkSa nakSa tu 'sUrassa' sUrasya sUryasya sambandhi jJAtavyam, kimityAha-'jattha samattaM havai pavvaM' yatra samApta bhavati parva, tadeva sUryanakSatraM parva samApakaM bhavatIti-bhAvaH / iti karaNa gAthAtrayArthaH // 3 / / AsAM bhAvanA centham yadi caturvizatyathikazatasaMkhyakaiH parvabhiH paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tadA ekena parvaNA kati labhyante ? trairAzikaM gaNitaM kartavyaM bhavet raashitrysthaapnaa-| 124 / 5 / 1 / atra trairAzika gaNite'ntyena rAzinA madhyamarAziguNayitvA Ayena rAzinA bhAgo haraNIya iti niyamAt antyarAzinA ekakarUpeNa madhyame rAzau paJcarUpe guNite jAtastAvAneva paJcaka rUpoM rAziH (5) asya Adhena rAzinA caturvizatyadhika zata [124] rUpeNa bhAgaharaNaM prApyate, tacca stokatvAnna saMbhavati, tato nakSatrAnayanArtham - triMzadadhikASTAdazazatai [1830] saptaSaSTibhAgairguNayiSyAma iti tadartha guNakAra-chedarAzyorarddhanApavarttanA kartavyA, evaM kRte jAto guNakArarAziH paJcadazottaranavazatasaMkhyakaH [915] chedarAziH dvASaSTiH [62] tato ye trairAzike madhyasthitAH paJca te paJcadazottarainava zatai guNyante jAtAni paJca saptatyadhikAni paJcacatvAriMzacchatAni [4575] / itazca puSyasya catuzcatvAriMzad [44] bhAgAH dvASaSTyA [62] guNyante jAtAni aSTAviMzatyadhikAni saptaviMzatizatAni [2728] etAni pUrvarAzeH [4575] zodhyante, niSkAsyante, sthitAni pazcAt saptacatvAriMzadadhikAni aSTAdazazatAni [1847] / tatra chedarAziSiSTirUpaH saptaSaSTayA guNyate, jAtAni catuppaJcAzadadhikAni eka catvAriMzacchatAni [4154] ebhiH pUrvoktarAzerbhAgo hiyate kintu chedyarAziH stokaH, atastasya stokatvAd bhAgo na hiyate tato divasA AnetavyAH, tatra ca chedarAzistu dvASaSTirUpaH, kintu paripUrNa nakSatrAnayanArthameva hi dvASaSTiH saptaSTayA guNitA, paripUrNa ca nakSatra midAnIM nAyAti tato mUla eva dvASaSTi rUpazchedarAziH, kevalaM paJcabhiH saptaSTi bhAgairahorAtro bhavatItyato divasAnayanArtha dvASaSTiH paJcabhirguNanIyaH, dvASaSTeH paJca bhirguNane jAtAni dazottasaNi trINi zatAni [310] etaiH pUrvoktasya saptacatvAriMzadadhikASTAdazazatarAzeH [184,] bhAgo haraNIyaH hRte ca bhAge labdhAH paJca divasAH[5] zeSaM tiSThati saptanavatyadhike dve zate [297] iti / eSa rAzi muhUrtAna yanArtha triMzatA guNyate tatra guNAkAra chedarAzyoH zUnyenApavarttanA karttavyA, tatra Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAmiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 391 guNAkArarAzi striMzat [30] sajAtanikarUpaH [3] chedarAzirdazottarazatatrayarUpaH [310] sa jAta ekatriMzat (31) tatra trikarUpeNa guNakArarAzinA uparitanaH saptanavatyadhikazatadvayarUpo [297] rAzirguNyate jAtAni-ekanavatyadhikAni aSTau zatAni [891] eSAmekatriMzadrUpeNa (31) chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhA aSTAviMzati mUhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzati rekatriMzadbhAgAH (28-23) tata Agatam-prathamaM parva azleSAnakSatrasya paJca divasAnAM, ekasya ca diva sasyASTAviMzati muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatyekatriMzadbhAgAnAM [di. mu. bhA. - 5-28--23] bhogaM kRtvA samAptaM bhavatIti / athavA---pUrvoktagaNitagatatrairAzikamadhyasthitapazcakarAzau (5) paJcadazottaranavazata (915) rAzinA guNite samAgato yaH paJcasaptatyadhika paJca catvAriMzacchata (4575) rUpo rAziH tasmAt-dASaSTi guNita catuzcatvAriMzatpuSyabhAga (44) samAgatASTAviMzatyadhika saptaviMzati (2728) rAzirUpe puSye zuddhe sthitAni pazcAt saptacatvAriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1847) tAni sUryamUha nayanAya triMzatA guNyante jAtAni-paJca paJcAzat sahasrANi catvArizatAni dazorattANi (55410) eSAM prAguktena saptaSaSTi guNitadvASaSTi samAgata-catuSpaJcAzadadikaika catvAriMzacchata (4154) rUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza (13) muhartAH tiSThanti zoSANi aSTottara caturdazazatAni (1408) tata etAni dvASaSTi bhAgAnayanArtha dvASaSTayA guNayitavyAni bhavantIti guNakArachedarAzyo SiSTayA'pavarttanA kartavyA tatra guNakArarAziSiSTistatastasyA dvASaSTayA apavartanA karaNe labdha ekakarUpaH (1) chedarAzezcatuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchata (4154) rUpasya dvASaSTayA'pavartanA karaNe jAtA saptaSaSTiH (67) tatra dvASaSTayA'patitaikaka rUpeNa guNakArarAzinA guNitaH aSTottaracaturdazazata (1408) rUpo rAzirjAtastAvAneva (1408) / tato'pavartitena saptaSaSTi (67) rUpeNa chedarAzinA chedyate--bhAgo hiyate ityathaiH, hRte ca bhAge labdhA ekaviMzatiH 21 dvASaSTi bhAgA ekasva muhUttaisya yazvazeSa ekaH, sa ekasya dvApaSTi bhAgasya ekaH saptaSaSTibhAgaH (13-- 2 ) / tata evaM samAgatam yugasyAdau prathamam amAvAsyArUpaM parvasUryo'zleSAnakSatrasya trayodaza muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya eka vizatiSiSTi bhAgAn ekasya ca dvASaSTi bhAgasya eka saptaSaSTi bhAgam (13-1)bhuktvA samApayatIti / 62/67 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 candraprApti ___ atha ca yadi caturvizatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tarhi dvAbhyAM parvAbhyAM kati sUryanakSatraparyAyA labhyante 1 / atrApi raashitrysthaapnaa-| 124 / 5 / 2 / pUrvoktarItyA'trApi antyena rAzinA dvikarUpeNa madhyarAziH paJcakarUpo guNyate, jAtA daza (10) eSAM caturvizatyadhikaikazatarUpeNa Aya rAzinA bhAgaharaNaM prApyate kintu bhAjaka rAze rbhAgyarAziH stoko'to bhAgo na hiyate tato nakSatrAnayanArthaM triMzadadhikASTAdazazata (1830) saMkhyayA guNayitavyamiti guNakAracchedarAzyorardhenA'pavarttanA kriyate, jAto'yaM guNakArarAziH paJcadazottaranavazatasaMkhyaka (915) chedarAzizcaturvizatyadhikazata (124) rUpaH, so'rdhenApavarttite jAto dvASaSTiH (62) tatra paJcadazottaranavazataiH (915) daza (10) guNyante jAtAni paJcAzadadhikAni eka navatizatAni (9150), ebhyaH pUrvapadarzitAni aSTAviMzatyadhikAni saptaviMzatizatAni (2028) puSyasambandhIni zodhyante, zodhite ca sthitAni pazcAt-dvAviMzatyadhikAni catuSpaSTizatAni (6422) chedarAziSiSTirUpaH, sa saptaSaSTayA guNyate jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni eka catvAriMzacchatAni (4154) etairbhAgo hiyate, labdhamekaM nakSatram azleSArUpam , taccAzleSAnakSatramarSakSetraM paJcadaza muhUrtAtmakatvAt , ata etadgatAH paJcadaza muhUrtA adhikA jJAtavyAH, pUrva bhAge hate yAni zeSANi tiSThanti-aSTaSaSTayadhikAni dvAviMzati zatAni (2268) tAni muhUrtAnayanArtha triMzatA guNyante jAtAni-aSTaSaSTiH sahasrANi catvAriMzadadhikAni (68040) teSAM catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchata (4154) rUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhAH SoDaza muhUrtAH, tiSThanti zeSANi SaTsaptatyadhikAni paJcadazazatAni (1576) etAni dvASaSTi bhAgAnayanArtha dvASaSTyA guNayitavyAnIti guNakAracchedarAzyoSaSTayA'pavarttanA kriyate, tena jAto guNakArarAzirekarUpaH (1) chedarAziH saptaSaSTiH (67) tatroparitano rAziH rAziH (1576) ekena guNito jAtastAvAneva (1576) asya saptaSaSTayA bhAge hRte labdhAstrayoviMzati SiSTi bhAgAH (23) zeSAstiSThanti paJcatriMzat , te ca paJcatriMzat saptaSaSTi bhAgAH (35) tatra ye SoDaza muhUrttA labdhAste, tathA ye coddharitAH pAzcAtyAH paJcadazamuhUrtAste ekatra mIlyante jAta ekatriMzat (31) tatra triMzatA madhA zuddhA, pazcAduddharatyekaH sUryamuhUrtaH 1, tata AgataM zrAvaNamAsabhAvi paurNamAsIrUpaM pUrvaphAlgunI nakSatrasyaikaM muhartam ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatiM dvASaSTi bhAgAna, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcatriMzataM saptaSaSTi bhAgAn (1-) bhukvA sUryo dvitIya parva samApayatIti / tathA coktaM zeSamuhUrtaviSaye "tA puvvAhi phagguNIhiM puvvANaM phagguNINaM aTThAvIsa ca muhuttA attIsaM ca vAsadvibhAgA muhuttassa bAsadvibhAgaM ca sattaTTihA chettA battIsa cuNiyA bhAgA sesA" chAyA tAvat pUrvAbhiH phAlgunIbhiH pUrvANAM phAlgunInAM aSTAviMzati Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3 dvitIyayugasaMvatsara nirUpaNam 393 muhUrttAH, aSTatriMzacca dvASaSTibhAgAH muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA dvAtriMzat cUrNikAH bhAgAH zeSAH / 28 - 38 - 32 pUrvAphAlgunInakSatrasya samakSetratvena triMzanmuhUrttAtmakatvAt bhuktazeSayordvayoH saMmelane jAyante pUrvAphAlgunI nakSatrasya paripUrNAstriMzanmuhUrttAH (30) iti / - tathA yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tadA tribhiH kati sUrya nakSatraparyAyA labhyante ? atrApi rAzitrayasthApanA / 124 / 5 / 3 / atrApyantyena rAzinA trikarUpeNa madhyaH paJcakarUpo rAzirguNyate jAtAH paJcadaza (15) teSAmAdyena caturviMzatyadhikazata (124) rUpeNa rAzinA bhAgaharaNaM prApyate, bhAjyarAze stokatvAd bhAgo na hviyate tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zataistriMzadadhikaiH (1830) saptaSaSTibhAgai guNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyorarddhenApavarttanA kriyate, jAto guNakArarAziH paJcadazottarANi nava zatAni ( 915) chedarAziSaSTiH (62) / tatra paJcadazottaranavazataiH paJcadaza guNyante, jAtAni paJcaviMzatyadhikasaptazatottarANi trayodaza sahasrANi (13725), ebhyaH aSTAviMzatyadhikAni saptaviMzatizatAni (27 28) puSyanakSatrasambandhIni zodhyante sthitAni pazcAt saptanavatyadhika navazatottarANi daza sahasrANi (10997), chedarAzi ya dvASaSTirUpaH sa saptaSaSTyA guNyate jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (4154), etairbhAgo hiyate, labdhe dve nakSatre, te cAzleSA madhArUpe, tatrAzleSA nakSatramapArddhakSetraM paJcadazamuhUrttAtmakamityetadgatAH paJcadazasUryamuhUrttA uddharitA jJAtavyAH, itazca pUrvaM bhAge hRte yAni sthitAni zeSANi navAzItyadikAni SaDviMzatizatAni (2689), tAni muhUrttA - nayanArthe triMzatA guNyante, jAtAni azIti sahasrANi saptatyadhikAni SaDzatAni (80670), eSAM chedarAzinA catuSpaJcAzadadhikaika catvAriMzacchata rUpeNa (4154) bhAgo hiyate, labdhA ekonaviMzatirmuhUrttAH (19), zeSANi tiSThanti catuzcatvAriMzadadhikAni saptadazazatAni (1744), etAni dvASaSTi bhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNanIyAnIti guNakAra -cchedarAzyo dvaSiSTyA'pavarttanA kriyate, jAto guNakAra rAzirekarUpaH (1), chedarAzi: saptaSaSTirUpaH (67) tatro paritano yo rAzicatuzcatvAriMzadadhikasaptadaza zatarUpaH ( 1744), sa ekena guNitastAvAneva 1744) asya saptaSaSTayA bhAgo hiyate, labdhA SaDUviMzatirdvA SaSTibhAgAH sthitau zeSau dvau tau ca ekasya dvASaSTi bhAgasya dvau saptaSaSTi bhAgau- (6) tatra pUrvaM ye khamdhA ekonaviMzatimuhUrttAH (19) ye cAncheSA nakSatrasatkAH 62 paJcadaza sUryamuhUrttA uddharitAH, etaddvayamapi ekatra mIlyate jAtAzcatustriMzanmuhUrttAH (34) atra triMzatA pUrva phAlgunI zuddhA, zeSAH sthitA zcatvAro muhUrttA ( 4 ) tata Agatam - uttarAphAlgunInakSatrasambandhinAM caturNAM muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya SaDviMzatirdvA SaSTibhAgAnAm ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvayoH saptaSaSTi bhAgayo : (4 - 262) bhogaM kRtvA sUryaH bhAdrapadamAsagatAmAvAsyA 62.67 50 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 candraprakSatisUtre rUpaM tRtIyaM parva samApayatIti // anenaiva rItyA zeSaparvasamApakAnyapi sUryanakSatrANyAnetavyAnIti / tathA coktaM zeSabhAgaviSaye-"........tA uttarAhiM ceva phagguNIhiM, uttarANaM phagguNINaM cattAlIsaM muhuttA paNatIsa ca bAsaTThibhAgA muhuttassa, bAsahibhAgaM ca sattaTTihA chettA paNNahI cuNiyA bhAgA seA" chAyA-tAvat uttarAbhiH caiva phAlgunIbhiH, uttarANAM phAlgunInAM catvAriMzanmuhUrtA, paJcatriMzacca dvASaSTibhAgA muitasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA paJcaSaSTiH cUrNikA bhAgAH zeSAH (40-35-61)uttarAphAlgunInakSatrasya dvayardhakSetratvena paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt bhukta zeSayoyoH saMmelane jAyante uttarAphAlgunInakSatrasya paripUrNA paJcacatvAriMzanmuhUrtA (45) iti / athavA kasmin parvaNi kiM sUryanakSatraM bhavatIti parijJAnArthamatremAH sapta karaNagAthAH pradarzyante'tettIsaM' ityAdi, tathAhi "tettIsaM ca muhuttA, bisadvibhAgA ya do muhuttassa / cuttI cuNNiyabhAgA, pavvIkayA rikkha dhuvarAsI // 1 // icchA pavva guNAo, dhuvarAsIo ya sohaNaM kuNasu / pUsAiNaM kamaso, jaha diTThamaNatanANIhiM // 2 // ugavIsaM ca muhuttA, teyAlIsaM bisaTTi bhAgA ya / tettIsaM cuNNiyAo, pUsassa ya sohaNaM evaM // 3 // uguyAlasayaM uttara-phaggu uguNaha do visAhAsu / cattAri navottara uttarANa sADhANa sojjhANi // 4 // (pra. 5000) savvattha pussasesaM, sojjhaM abhiissa ca uraigavIsA / bAvaTThI chabbhAgA, battIsaM cuNiyA bhAgA // 5 // uguNattara paMca sayA, uttara bhavaya satta uguvIsA / rohiNi aTThanavottara, puNavvasaMtammi sojjhANi // 6 // aTThasayA uguvIsA, bisaThibhAgA ya hoMti cauvIsaM / chAvaTThI sattaTTi bhAgA pussarassa sohaNagaM // 7 // " chAyA- trayastriMzacca muhUrtAH, dvASaSTi bhAgau ca dvau muhUrtasya / catustriMzat cUrNikA bhAgA parvIkRta RkSadhruva rAziH // 1 // icchAparvaguNAt dhruvarAzitazca zodhanaM kuruta / puNyAdInaM kramazaH yathA dRSTamanantajJAnIbhiH // 2 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62.67 candrazapti rakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 395 ekonaviMzatizca muhUrtAH tricatvAriMzad dvASaSTi bhAgAzca / traya striMzat-cUrNikAH, puSyasya zodhana metat // 3 // ekona catvAriMzaM zatam uttaraphAlgunInAm ekonaSaSTe dve (zate) vizAkhAsu / catvAri navottarANi (zatAni) uttarASADhAnAM zodhyAni // 4 // sarvatra puSpazeSaM, zodhyaM abhijitaH catvAri ekonaviMzAni / dvASaSTiH SaD bhAgAH, dvAtriMzat cUNikA bhAgAH // 5 // ekonasaptatAni paJca zatAni uttarabhAdrapadAnAM sapta ekona vizini / rohiNI aSTa navottarANi punarvasvante zodhyAni // 6 // aSTa zatAni ekona viMzAni, dvASaSTi bhAgAzca bhavanti caturvizatiH / SaT SaSTiH saptaSaSTi bhAgAH puSyasya zodhanakam // 7 // eteSAM krameNa saMpato vyAkhyA-'tettIsaM ca muhuttA bisaTThibhAgA ya do muhuttassa' traya striMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya dvau dvASaSTi bhAgau tathA 'cuttIcuNNiyA bhAgA' ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catustriMzat cUrNikA bhAgAH // 33 23 eSa sarveSvapi parvasu 'pavvIkayA' parvIkRtaH ekena parvaNA niSpAditaH 'rikkhadhuvarAsI' RkSadhruvarAziH-sUryanakSatraviSayo'yaM dhruvarAziH // 1 // eSa dhruvarAziH kathamupapadyate ? ityetadAha-eSa trairAzikAta samupapadyate, tathAhi-yadi caturvizatyadhikena parvazatena paJcasUryanakSatraparyAyA labhyante tadA ekena parvaNA kati paryAyA labhyante ? iti trairAzikaM yathA -124 / 5 / 1 / atrApi trairAzikagaNitarItyA-antyena madhyaM guNayitvA Ayena bhAgaharaNaM bhavatIti nyAyAt antyena eka rUpeNa rAzinA madhyaH paJcarUpo rAzi rguNyate jAtastAvAneva paJcarUpo rAziH (5) tata Ayena caturvizatyadhika zata rUpeNa(124)bhAgo hiyate kintu madhyarAzeH stokatvAd bhAgo na labhyate tato labdhA ekasya sUryanakSatraparyAyasya paJca caturvizatyadhikazatabhAgAH (1), etAn nakSatrAnayanArthaM triMzadadhikASTAdazazataiH (1830) saptaSaSTi bhAgai guNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyorardhenApavarttanA kriyate jAto guNakArarAziH paJcadazottarANi navazatAni (915) chedarAzi SiSTiH (62) tataH paJcadazottara navazata (915) rUpeNa guNakAra rAzinA paJca guNyante, jAtAni paJca saptatyuttarANi paJcacatvAriMzacchatAni (4575) etAni muhartAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtamekaM lakSaM, saptatriMzatsahasrANi, paJcAzadadhike dve zate ca (137250), chedarAzi aa SaSTirUpaH saptaSaSTayA guNyate jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni eka catvAriMzacchatAni (4154) ebhirUparitanarAzeH (137250) bhAgo hiyate, landhAstrayastrizanmuhUrtAH (32)zeSam-aSTa SaSTayadhikamekaM zataM (168) tiSThati, eSa rAzi SaSTi bhAgAnamanAtha Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre dvASaSTayA guNayitavya iti guNakAracchedarAzyo vA SaSTAcA'pavartanA kriyate, jAtA dvA SaSTayA'pavatito dvASaSTirUpo guNakArarAzirekarUpaH (1), chedarAzi: catuSpaJcAzadadhikaika catvAriMzacchatarUpo dvA SaSTyA'pavartito jAtaH saptaSaSThirUpaH (67), tato'STaSaSTayadhikaikazatarUpo rAzirekena guNito jA tastAvAneta (168), asya saptaSaSTa yA bhAge hate labdhau dvau dvASaSTibhAgau, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzat saptaSaSTi bhAgAH (33-1 ) iti / evametat prathama gAthokta dhruvarAzi pramANaM samupapannamiti dvitIyagAthAbhAvanA // 2 // __ atha tRtIyA gAthA vyAkhyAyate-'icchApabaguNAo' ityAdi / 'icchApavvaguNAo' icchAparvaguNAt-icchA yasya parvaNo jJatumicchA, tadviSayaM yat parveti parvasaMkhyAnaM, tad icchAparva, tena guNaH-guNakAro yasya dhruvarAze sa icchAparvaguNaH, tasmAt icchAparvaguNAt icchitaparvaguNitAt, etAdRzAt 'dhuvara sIoya' dhruvarAzitazca dhruvarAzisakAzAcca 'sohaNaM kuNasu' zodhanaM kuruta, keSAmityAha 'pUsAiNaM kamaso' puSyAdInAM nakSatrANAM kramazaH-krameNa zodhanaM kuryAdityarthaH / kathametad jJAtam ! 'jaha diTThamaNaMtanANIhi' yathA diSTam yathopadiSTamanantajJAnibhistathA kuryAditi bhAvaH // 2 // atha tRtIya gAthayA tadeva zodhanakaM darzayati-'ugavIsaM' ityAdi, 'ugavIsaM ca muhattA' ekonaviMzatizca muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya 'teyAlIsaM bisadvibhAgA ya' tricatvAriMzad dvASaSTi bhAgAzca tathA ekasya dvASaSTi bhAgasya 'tettIsa cuNNiyAo' trayastriMzaccUrNikA bhAgAH (19-4333 ) 'pUsassa sohaNaM eyaM' puSyasya zodhanametat-anupadoktametat puSyanakSatrasya zodhanakamasti // 3 // atha tRtIyagAthAyA bhAvanA-etAvatkaM puSyazodhanakaM kathamupapadyate ? ityatrAha-iha pAzcAtya yugaparisamAptau puSyanakSatrasya trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgA gatAH, zeSAzcatuzcatvAriMzadbhAgA [44] avatiSThante, tat ete muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni viMzatyadhikAni trayodazazatAni ( 1320), eSAM saptaSaSTayA bhAgo haraNIyaH, labdhA ekonaviMzatirmuhUrtAH ( 19 ), zeSAH saptacatvAriMzat (47) tiSThanti, te dvaHSaSTi bhAganAyanArtha dvASaSTayA guNyante, jAtAni-caturdazottarANi ekonatriMzacchatAni (2914) tata etaSAM saptaSaSTayA bhAgo hiyate, labdhAstricatvAriMzat (43) dvASaSTi bhAgAH ye zeSAste ekasya ca dvASaSTi bhAgasya trayastriMzat (33) saptaSaSTi bhAgA iti tRtIya gAthA // ___ atha caturthI gAthAM vyAkhyAyate ---'uguyAla sayaM' ityAdi 'uguyAlasayaM' ekonacatvAriMzaM zatam-ekona catvAriMzadadhikaM zataM muhUrtAnAM ekonacatvAriMzadadhikaM muhUrtazataM (139) Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA.20 sU. 3. dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 397 'uttara phaggu' uttarAphAlgunInAmiti-uttarA phAlgunI paryantAnAM nakSatrANAM zodhyam / 'uguNa? do' ekonaSaSTi dve iti, ekonapaSTayadhike dve zate(259) visAhAsu' vizAkhAsu hastata Arabhya vizAkhAparyanteSu zodhye / 'cattAri navottara' catvAri navottarANi zatAni navottarANi catvAri muhUrtazatAni (409) 'uttarANasADhANa' uttarASAr3hAnAm-anurAdhAta Arabhya uttarASAr3hA paryantAnAM nakSatrANAM sojjhANi' zodhyAni (409) iti caturthagAthA vyAkhyA // 4 // atha paJcamI gAthA vyAkhyAyate-'savvattha' ityAdi, 'savvattha' sarvatra eteSu sarveSvapi zodhaneSu 'pussasesaM' puSyazeSaM yatpuNyasya muhUrtebhyaH zeSaM ekasya muhUrtasya tricatvAriMzat dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya trayastriMzatsaptaSaSTi bhAgAH / ita tat pratyeka 'sojhaM' zodhyaM zodhanIyam, tathA 'abhiissa' abhijitaH abhijinnakSatrasya 'caura ugavIsA' catvAri ekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni catvAri muhUrtazatAni tathA 'bAvaDhi chanbhAgA' dvASaSTiH SaDbhAgAH-ekassya ca muhUrtasya SaDvASaSTi bhAgAH, 'battIsaM cuNNiyA bhAgA' tathA dvAtriMzaccUrNikA bhAgAH - ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvAtriMzatsaptaSaSTi bhAgAH (419-52-1 ) 6267 iti zodhyamU, etAvatA puNyAdIni abhijitparyantAni nakSatrANi zuddhayantIti bhAvArthaH // 5 // ___ atha SaSThI gAthA vyAkhyAyate -'uguNattara0' ityAdi, 'uguNattara paMcasayA' ekona saptAni ekona saptatyadhikAni paJcazatAni muhUrtAnAmU (569) 'uttarabhadavaya' uttarabhAdrapadAnAmzravaNata Arabhya uttarabhAdrapadA paryantAnAM zodhyAni / tathA 'sattauguvIsA' saptaekonaviMzatyadhikAni saptazatAni (719) rohiNI' rohiNIrevatIta Arabhya rohiNI paryantAnAM zodhyAni 'aTThanavottara' aSTanavottarANi navottarASTazatAni (809) 'puNavyasaMtammi' punarvasvante punarvasuparyante mRgazirasa Arabhya rohiNI paryantAnAM nakSatrANAM 'sojjhANi' zodhyAni zodhanIyAni bhavantIti // 6 // atha saptamI gAthA vyAkhyAyate-'aTThasayA' ityAdi, 'aTThasayA uguvIsA' aSTazatAni ekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni aSTau muhUrtazatAni (819), 'bisadvibhAgA ya hoti cauvIsA' dviSaSTi bhAgAzca bhavanti caturvi zatiH-ekasya ca muhUrtasya caturvizatiSaSTibhAgAH, tathA 'chAvahi sattaTTi bhAgA' pada SaSTisaptaSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaT SaSTiH-saptaSaSTi bhAgAH (819-2466 ) iti 'pussassa sohaNagaM' puSyasya zodhanakamasti, etAvatA sampUrNa eka sUryanakSatraparyAyaH zuddhayatIti tAtparyArthaH / / 7 / / iti karaNagAthA vyAkhyA samAptA // 1-7 // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre AsAM bhAvanA cettham-atha ko'pi pRcchati prathamaM parva kasmin sUryanakSatre samAptaM bhavati : atra dhruvarAzi:- trayastriMzanmuhUrttAH ekasya muhUrttasya dvau dvASaSTibhAgau, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catustriMzat saptaSaSTi bhAgau (33 6 3 234) / eSa dhruvazaziH sthApyate / eSo dhruvarAziH prathamaparvaviSayaka praznatvAd 62 ekena guNyate, jAtastAvAneva / 33 / 2 / 34 / etasmAt puSyazodhanakam - ekonaviMzatirmuhUrttAH, ekasya muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzatsaptaSaSTibhAgAH (19 43 33) 62 67 ityevaM pramANaM zodhyate zodhite sthitAH zeSAstrayodazamuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya eka viMzati dvaSaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTi bhAgaH (13 21 1 ) / tata 6267 Agatam-azleSAnakSatrasyaitAvadbhAgAn bhuktvA sUryaH prathamaM parva zrAvaNamAsagatAmAvAsyA rUpaM parisamApayatIti // 1 // dvitIyaparvavicAraNAyAmapi sa pUrvokta eva dhruvarAzi:- 33 / 2 / 34 / atra dvitIyaparvaviSayaka praznatvAdeSa dhruvarAzirdvAbhyAM guNyate jAtAH SaTSaSTirmuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dva SaSTibhAgasya ekaH saptapaSTibhAgaH 66 / 5 / 1 / etasmAt puSyazodhanakaM yathoktapramANaM - 12 / 43 / 33 / zodhyate, sthitAH pazcAt SaT catvAriMzanmuhUrttAH, trayoviMzatirdvASaSTi bhAgAH, paJcatriMzatsaptaSaSTibhAgAH 46 | 23 | 35 / etasmAt paJcadaza muhUrttA azleSA nakSatrasya zodhyante, sthitAH pazcAt ekatriMzanmuhUrttA (31) ebhyaH triMzanmuhUrttA maghA nakSatrasya zodhyante, sthitaH paJcAdeko muhUrttaH (1) tata Agatam dvitIyaM parva sUryaH pUrvaphAlgunI nakSatrasya ekaM muhUrttam ekasya ca muhUrttasya trayoviMzati dvASaSTibhAgAn, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJcatriMzataM saptaSaSTi bhAgAn-- (12335) bhuktvA parisamApatIti / 2 / 62 67 tRtIya parva pRcchAyAmapi sa eva dhruvarAziH 33 / 2 / 34 tribhirguNyate, jAtA nava navatirmuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya saptadvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJca triMzatsaptaSaSTibhAgAH (997 35) / etasmAdrAzeH puNyazodhanakaM (19 / 43 / 33 ) zodhyate, sthitAH pazcAt-eko 6267 nAzItirmuhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya SaDviMzati dvaSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvau sapta SaSTi bhAgau (7926 2 ) / tataH paJcadaza muhUrttA azleSAyAH zovyAH, sthitAH pazcAt catuSaSTi 62 67 398 rmuhUrttAH (64) / asmAdrAzeH triMzanmuhUrttA maghAyAH zodhyAH sthitAH pazcAt catustriMzanmuhUrttAH (34), asmAt triMzanmuhUrttAH pUrvaphagunyA zodhyAH pazcAccatvAro muhUrttAH ( 4 ) tata Agatam - tRtIyaM Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3. dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 399 parva bhAdra padamAsAmAvAsyA lakSaNaM sUrya uttaraphAlgunI nakSatrasya caturo muhUrtAn , ekasya ca muhUrtasya SaD viMzatiM dvASaSTibhAgAn , ekasya ca dvASaSTi bhAgasya do saptaSaSTibhAgau bhuktvA samAptinayatIti / 3 / ityetAni trINi parvANi gaNitena pradarzitAni anayaiva rItyA zepeSu parvasvapi sarva samApakAni sUryabhoganakSatrANi svayabhUhanIyAnIti / atra yuga pUrvArdhabhAvi dvASaSTi parva gata sUryanakSatrasUcikA imAzcatasro gAthAH pradarzyante "sappa-bhaga-ajjamadugaM, hattho cittA visAha mitto ya / jeTThAiyaM ca chakkaM ajAbhivuDDhI du pUsAsA // 1 // chakkaM ca kattiyAI, pii-bhaga ajjamadugaM ca cittA ya / vAu visAhA aNurAha jeTa AuMca vIsu dugaM // 2 // savaNadhaNiTThA anadeva abhivuDUDhI duassa jama bahulA // rohiNi soma dii durga, pussoM pii bhagajjamA hattho // 3 // cittA ya jivajjA, abhiI aMtANi aTTha rikkhANi / ee juga puvvaddhe, visaTThipavvesu riksvANi // 4 // chAyA-sarpa 1 bhaga 2 aryamadvikaM 4 hasta 5 citrA 6 vizAkhA, mitraM ca / jyeSThAdikaM ca SaTkaM 14, aja 15 abhivRddhi dvikaM 17 puSyAzcau 19 // 1 // paTTakaM ca kRttikA di 25 pitR 26 bhaga 27 aryamadvikaM 29 ca citrA 30 ca / vAyuH 31 vizakhA 32 anurAdhA 33 jyeSThA 34 AyuH 35 vizvadvikam 3, // 2 // zravaNaH 38, dhaniSThA 39 ajadevaH 40 abhivRddhi dvikaM 42 azva 43 yamabahulau 45 rohiNI 46 somaH 4 , aditidvikaM 49 puSyaH 50 pitR 51 bhaga 52 aryamA 53 hasta 54 citrA 55 ca jyeSThAvarjAni abhijidantAni aSTa RkSANi 62 / // 3 // etAni yugapUrvArdhe dviSaSTi parvasu RkSANi // 4 // iti // ___ etAsAM vyAkhyA-prathamasya parvaNaH samAptau sUryanakSatra sarpaH sarpadevatopalakSitA'zleSA 1, dvitIyasya bhagaH-bhagadevatopalakSitaH pUrvaphAlgunyaH 2, tataH aryamadvikamiti tRtIyasyAryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 3, caturthasyApi uttaraphAlgunyaH 4, paJcamasya hastaH 5 SaSThasya citrA 6, saptamasya vizAkhA 7, aSTamasya mitradevatopalakSitA'nurAdhA 8, tato jyeSThAdikaM SaTkaM jyeSThAdIni SaD nakSatrANi krameNa vaktavyAni, tathAhi-navamasya jyeSThA 9, dazamasya mUlam 10, ekAdazasya pUrvASADhA 11, dvAdazasyottarASADhA 12, trayodazasya zravaNaH 13, caturdazasya dhaniSThA 14, paJcadazasyAjaH ajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 15, 'abhivuiDhidugaM' abhivRddhidvikamiti Sor3azasyAbhivRddhiH abhi Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vRddhi devatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 16, saptadazasyApi uttara bhAdrapadA 17, aSTAdazasya puNyaH-puNya devatopalakSitA revatI 18, ekonaviMzatitamasyAzvaH-azvadevatopalakSitA azvinI 19, 'chakkaM ca kattiAyAI' SaTkaM ca kRttikAdikamiti kRtikAta Arabhya puSyaparyantAni nakSatrANi krameNa SaNNAM parvaNAm, tathAhi ____viMzatitamasya kRttikA 20, ekaviMzatitamasya rohiNI 21, dvAviMzatitamasya mRgaziraH 22, trayoviMzatitamasya ArdrA 23, caturviMzatitamasya punarvasuH 24, paJcaviMzatitamasya puSyaH 25, SaDviMzatitamasya pitRdevatopalakSitA maghA 26, saptaviMzatitamasya bhaga:-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 27, 'ajjamadurga' aryamadvikamiti aSTAviMzatitamasya 28, ekonatriMzattamasya 29, ca dvayorapi 'ajjama' iti aryamA-aryamadevatopalakSitA uttarAphAlgunyaH 28-29 triMzattamasya citrA 30, ekatriMzattamasya vAyuH-vAyudevatopalakSitA svAtiH 30, dvAtriMzattamasya vizAkhA 32, trayastriMzattamasyAnurAdhA 33, catustriMzattamasya jyeSThA 34 paJcatriM zattamasya punarAyuH-AyurdaivatopalakSitAH pUrvASADhAH 35, 'vIsudugaM' iti viSvagadvikaM viSvaga dvayornakSatrayoH tathAhi SaTtriMzattamasya vizvagdevatopalakSitA uttarASADhAH 36, saptatriMzattamasyApi uttarASADhAH 37, aSTatriMzattamasya zravaNaH 38, ekonacatvAriMzattamasya dhaniSThA 39, catvAriMzattamasyAja:-ajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 40, ekacatvAriMzatta nasyAbhivRddhiH'abhivuiDhidugaM' abhivRddhiyoriti abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 41, dvicatvAriMzattamasyApyuttarabhAdrapadA, 42, tricatvariMzattamasyAzvaH azvadevatopalakSitA azvinI 43, catuzcatvAriMzattamasya yamaH-yamadevatopalakSitA bharaNI 44, paJcacatvAriMzattamasya bahulA-bahuladevatopalakSitAH kRttikA 45, SaT catvAriMzattamasya rohiNI 46, saptacatvAriMzattamasya somaH-somadevatopalakSitaM mRgaziraH 47, 'adiidugaM' aditi dvikam, iti-aSTacatvAriMzattamasya ekona paJcAzattamasya cAditiH-aditi devatopalakSitaM punarvasunakSatram 48-49, paJcAzattamasya puSyaH 50, ekapaJcAzattamasya pitA-pitRdevatopalakSitAH maghA 51, dvipaJcazattamasya bhagaH-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 52, tripaJcAzattazasyAryama-aryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 53, catuSpaJcAzattamasya hastaH 54, ato'gre 'cittA ya jivajjA abhiI aMtANi aTTharikkhANi' citrA ceti citrAdIni abhijitparyantAni jyeSThArahitAni aSTanakSatrANi krameNa vaktavyAni, tathAhi -paJcapaJcAzattamasya citrA 55, SaT paJcAzattamasya svAtiH 56, saptapaJcAzattamasya vizAkhA 57, aSTapaJcAzattamasyAnurAdhA 58 ekonaSaSTitamasya mUlam 59, SaSTitamasya pUrvASADhAH 60, ekaSaSTitamasyottarAH SADhAH 61, dvASaSTitamasyAbhijit 62, iti / etAni dvASaSTinakSatrAni yathAyogaM bhuktvA sUryaH yugasya pUvArdhe dvASaSTisaMkhyakAni Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA.20 sU.3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 401 parvANi samApayatIti / evameva karaNavazAt yugasyottarArdhe'pi dvASaSTi parvasu sUryanakSatrANi svayamUhanIyAnIti / ____ yugasya caramadivase kiM parva kiyatsu muhUrteSu gateSu samAptimetItyetadviSayAritanaH gAthA atra pradarzyante "cauhiM hiyammi pavve, ekko sesammi hoi kaliogo / besu ya dAvarajummo, tisu teyA causu kaDajummo // 1 // kalioge teNauI, pakkhevo dAvarammi bAvaTThI / teoe ekkatIsA, kaDa jumme nasthi pakkhevo // 2 // sesaddhe tIsa guNe, bAvaTTho bhaiyaMmi jaM laddhaM / jANe taisu muhuttesu, ahorattassa taM pavvaM // 3 // chAyA-caturbhihete (bhakte) parvaNi, ekasmin zeSe bhavati kalyojaH / dvayozca dvAparayugmaH, triSu tretaujaH caturSu kRtayugmaH // 1 // kalyoje trinavatiH prakSepo dvApare dvASaSTiH / tretauje ekatriMzat, kRtayugme nAsti prakSepaH // 2 // zeSArdhe triMzadguNite dvASaSTi bhAjite yallabdham / jAnIyAt tAvatkeSu muhUrte ahorAtrasya tat parva // 3 // iti etAsAM vyAkhyA-'cauhi' ityAdi, 'pavve' parvaNi parvarAzau 'cauhiM hiyami' caturbhi rbhAge hRte sati 'ekke sesaMmi' ekasmin zeSe sati yayekaH zeSo'vatiSThate tadA saH 'hoi kaliogo' bhavati kalyojaH kalyojo bhavati, 'besu ya dAvarajummo' dvayozca zeSayopirayugmaH, 'tisu teyA' triSu zeSeSu tretaujaH, 'causu kaDajummo' caturyu zeSeSu ca kRtayugmo bhavatIti // 1 // arthateSu prakSeparAzimAha-'kalioge' ityAdi 'kali oge' kalyoje kalyojarAzau 'teNauI trinavatiH 'pakkhevo' prakSepaH prakSepaNIyo rAziH, 'dAvarammi bAvaTThI' dvApare dvApararAzau dvASaSTiH dvASaSTirAziH prakSepaNIyo bhavati, 'teUeekkatIsA' tretauje ekatriMzat , 'kaDajumme natthi pakkhevo' kRtayugme na ko'pi prakSepaH prakSepaNIyo rAzinaM bhavatIti // 2 / / evaM prakSepe kRte teSAM prakSiptaprakSepANAM parvarAzInAM caturvizatyadhikena parvazatena (124) bhAgo hiyate, bhAge hRte yaccheSaM tasya kiM karttavyamiti tadvidhimAha'sesaddhe' ityAdi, 'sesaddhe' zeSArdha zeSasya bhAgAvaziSTasyAdhaM kriyate, tasmin 'tIsaguNe' triMzadguNite triMzatA guNanaM kriyate, tatastasya 'bAvaTThIbhAie' dvASaSTi bhAjite dvASaSTayA bhAgehRte sati 'jaM laddhaM' yalabdhaM yo rAzirlabdhaH, 'taisu muhuttesu' tAvatkeSu muhUrveSu bhAgalabdharAzi Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisU parimiteSu muhUrteSu, kasya ? 'ahorattassa' ahorAtrasya tAvatparimiteSu muhUrteSu 'taM pavvaM tatparva samAptaM bhavati 'jANe' jAnIyAt / bhAge hRte yo rAziH zeSo'vatiSThate taM rAzi muhUrtasya bhAgarUpaM jAnIyAt yat-ekasya muhUrtasya etAvanto bhAgA iti / tadvivakSitaM parva carame'horAtre sUryodayAdanantaraM tAvatsu muhUrteSu tAvatsuca muhUrtabhAgeSu vyatIteSu parisamAptiM prAptamiti jJAtavyamiti // 3 // _gatA karaNagAthA vyAkhyA, atha tadbhAvanA pradaryate-atra ko'pi pRcchet-prathamaM parvacarame'horAtre kati muhUrtAtikrameNa parisamAptiM gatam ? iti prazne prathamaM parva pRcchAtvena ekaH sthApyate, ayamekarUpo rAziH kalyojaH 'kalioge teNauI' iti vacanAdatra trinavatiH prakSepaNIyA, prakSepaNe jAtA caturnavatiH (94) asya caturvizatyadhikena zatena (124) bhAgo viyate ekasmin yuge pUrvAddhe uttarArdhaM ca parvaNAM caturvizatyadhikazatasaMkhyakatvAt / atra bhAjakAd bhAjyasya stokatvAd bhAgo na labhyate tato yathAsaMbhavaM karaNalakSaNaM karttavyam tatra caturnavateradhaM kriyate jAtAH saptacatvariMzat (47), ete triMzatA guNyante jAtAni catudazazatAni dazottarANi (1410) eSAM dvASaSTayA bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtAH (22) zeSAtiSThanti SaTcatvAriMzat (46), tatazchedya-chedakarAzyorardhenApavartanA kriyate tatra chedharAzeH SaTcatvariMzadrUpasyArdhaM trayoviMzatiH (23) chedakarAzeSiSTirUpasyArdhamekatriMzat (31)tena labdhAstrayoviMzatirekatriMzadrAgA (3) tata Agatam-prathamaM parva carame'horAne dvAviMzati muhUrtAna, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatimekatriMzadbhAgAn (22-23) atikramya samAti matamiti / 1 // ___atha dvitIyaparvaprazne prAha-dvitIyaparvapraznatvena dviko dhriyate, sa ca dvAparayugmarAziriti 'dAvarammi bAvaTThI' iti vacanAdatra dvASaSTiH prakSipyate jAtA catuSSaSTiH (64) iyaM catuviMzatyadhikazatena bhAgaM na labhate stokatvAt tato'syA ardha kriyate jAtA dvAtriMzat (32) sA triMzatA guNyate jAtAni SaSTayadhikAni navazatAni (960) teSAM dvASaSTayA bhAgo hiyate labdhAH paJcadaza muhUrtAH (15), pazcAttiSThAte triMzat , tatazchedyacchedakarAzyoraghenApavartanA karaNe labdhAH paJcadaza ekatriMzadabhAgAH (15), tata Agatam dvitIya parva carame'horAtre paJcadazamuhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya paJcadazaikatriMzadbhAgAnAm 115-15) atikramaNe samAptaM bhavatIti / 2 / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA.prA.20.3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 406 atha tRtIyaM parva prAha-atra tRtIya parva pRcchAttvena triko rAziH sthApyate, sa ca tretaujarAzi riti 'teoe ekatIsA' iti vacanAt atra ekaM triMzat prakSipyate, jAtAzcatustriMzat (34), ete caturvizatyadhikazatena bhAgaM na labhante, tata stasyArdhaM kriyate jAtAH saptadaza (17) ete triMzatA guNyante, jAtAni dazottarANi paJca zatAni(510), eSAM dvASaSTayA bhAgo hiyate, labdhA aSTau (8) zeSAH sthitAzcaturdaza (14), tatazchedyacchedakarAzyorapavarttanAyAM kRtAyAM labdhAH saptaekatriMzadbhAgAH (-) tata AyAtam-tRtIyaM parva carabhe'horAtre'STau muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya sapta ekatriMzadbhAgAn (87) atikrabhya samAptimetIti / / 3 / / ___ atha caturthaparvaviSaye procyate-caturthaparvapRcchayAM catuSko rAziH sthApyate (4) / ayaM ca kRtayugmarAzi riti 'kaDajumme natthi pakkhevo' iti vacanAdatra na kimapi prakSipyate / ete catvAra zcaturvizatyadhikazatena bhAgaM na labhante tato'syA kriyate jAtau dvau, etau triMzatA guNyete jAtA SaSTiH (60), etasyA dvASaSTayA bhAgo na prApyate svalpatvAt , tatazchedyacchedaka rAzyorardhenApavartanA karaNena jAtA striMzadekatriMzadbhAgAH / tata Agatam-caturtha parva carame'horAtre muhUrtasya triMzadeva triMzadbhAgAnatikramya samAptimetIti / 4 / / anayaiva rItyA zeSeSvapi paJcamaparvata Arabhya trayoviMzatyadhizataparyanteSu parvasu bhAvanA kartavyeti / atha caturvizatyadhikazatatamaparvaviSaye prAha ekasya yugasya paJcavarSAtmakasyAbhivaddhita mAsadvayasaMbhavAt pUrvArddha dvASaSTiH, uttarArdhe'pi dvASaSTiriti militvA sarvANi caturvizatyAdhikazata (124) saMkhyakAni parvANi bhavanti, tatrAntima caturvizatyadhika zatarUpo rAziratra sthApyate (124), asya ca caturbhirbhAge hate na kimapi zeSamavatiSThate ityayaM kRtayugmorAzistataH 'kaDajumme natthi pakkhevo' ityatra na kimapi prakSipyate, tatazcaturvizatyadhikazatena bhAge hate jAto rAzi nilepaH, na kimapyavaziSyate tata Agatam-sampUrNa jaramama horAtraM bhuktvA caturvizatyadhikazatatamaM parva samAptaM bhavatIti ||suu0 3 // // iti yugasaMvatsaraprakaraNaM samAptam / tadevamukto yugasaMvatsaraH, samprati pramANasaMvatsaramAha--'tA pamANasaMvacchare' ityAdi / mUlam-tA pamANasaMvacchare paMcavihe paNNatte, taM jahA-nakkhatte 1 caMde 2, uU 3 Aicce 4 abhivaDhie 5 // sU0 4 // chAyA-tAvat pramANasaMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-nAkSatraH 1, cAndraH 2, ArtavaH 3 AdityaH 4 abhivaddhitaH 5 // sU0 4 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 candraprAptisUtre vyAkhyA--'tA' iti, 'tA' tAvat 'pamANasaMvacchare' pramANasaMvatsaraH pramANanAmakaH saMvatsaraH 'paMcavihe paNNatte' paJcavidhaH prajJaptaH kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-- te yathA-'nakkhatte' nakSatraH--nakSatrasaMvatsaraH 1 'caMde' cAndraH candrasaMvatsaraH 2, 'uU' Rtu:-Rtu saMvatsaraH 3, 'Aicce' AdityaH-Aditya saMvatsaraH 4. 'abhivaDadie' abhivarddhitaH-abhivarddhitasaMvatsarazca 5, idaM pramANasaMvatsarasya paJcavidhatvamuktam , tatra nakSatrasaMvatsarasya, candrasaMvatsarasya, abhivarddhitasaMvatsarasya ca savistaraM svarUpaM pUrvamupadarzitameva, atra RvAdityasaMvatsarayoH svarUpaM vivicyatetatra saMvatsara iti kim ! tadarzayati dve ghaTike eko muhUrtaH te triMzad eko'horAtraH, paripUrNAH paJcadazAhorAtrAH-ekaH pakSaH, dvau pakSau eko mAsaH, te dvAdazamAsAH paripUrNA bhaveyustadA ekaH saMvatsaro bhavati / tatra yasmin saMvatsare paripUrNAni SaSTayadhikAni trINi zatAni (360) ahorAtrANAM bhavanti sa Rtu saMvatsaraH kathyate / Rtavo hi vasantAdayo lokaprasiddhAH, tatpradhAnaH saMvassaraH RtusaMvatsaraH / asya saMvatsarasyAparamapi nAmadvayaM vidyate, tathAhi-karma saMvatsaraH savanasaMvatsarazca, tatra karmetilaukiko vyavahAraH, tatpradhAnaH saMvatsaraH karmasaMvatsaraH yatoloke prAyaH sarvo'pivyavahAro'nenaiva saMvatsareNa jAyate, tathA caitatsambandhinaM mAsamadhikRtyAnyatra proktam--- "kammo niraMsayAe, mAso bavahArakArago loe / sesA u saMsayAe, vavahAre dukkaro ghettuM // 1 // " chAyA-karma :-karmamAso niraMzatayA mAso vyavahAra kArako loke / zeSAstu sAMzatayA vyavahAre duSkarAgrahItum // 1 // iti // ayaM karmamAso niraMzo bhavati, niraMzaH aMzarahitaH paripUrNa triMzadahorAtrapramANaH, zeSA mAsAH sAMzAH aMzasahitA bhavanti, aMzAstu triMzadahorAtrANAmupari ghaTikAdi rUpAH kathyante, ato'nye mAsA sAMzatayA vyavahAre grahItuM duSkarA bhavanti, ata RtusaMvatsaragato mAsaH karma mAsaH kathyata iti bhAvArthaH / asyAparaMnAma savanasaMvatsaraH, tatra savanamiti karmasu preraNa, prU preraNe iti dhAtoH savanaM sidhyati, savanasaMvatsaraH preraNApradhAnaH saMvatsara iti, anena vyavahAre preraNA jAyate, tatpradhAnaH saMvatsaraH savanasaMvatsaraH kathyate, uktaJca "benAliyA muhutto, saTThI uNa nAliyA ahoratto / pannarasa ahorattA, pakkho tIsaM diNA mAso // 1 // saMvaccharo u bArasa, mAsA pakkhA yatte cauvvIsaM / tinneva sayA sahA, havaMti rAiMdiyANaM tu // 2 // eso sakamo bhaNio, niyamA saMvaccharassa kammassa / kammotti sAvaNo-ttiya, uu itti tassa nAmANi // 3 // " Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzika TIkA prA0 10 prA. prA. 20 sU0 4 pramANasaMvatsaranirUpaNam 405 chAyA--dve nADike (ghaTike) muhUrtaH, SaSTiH puna nADikAH ahorAtraH / paJcadaza ahorAtrAH pakSaH triMzadinAni mAsaH // 1 // saMvatsarastu dvAdaza mAsAH, pakSAzca te caturvizatiH / trINyevazatAni SaSTayadhikAni bhavanti rAtrindivAnAM tu // 2 // eSastu kramo bhaNitaH, niyamAt saMvatsarasya karmaNaH / karma iti sAvana iti ca Rturiti ca tasya nAmAni // 3 // iti / atha ca yAvatA kAlena prAvRDAdayaH SaDapi RtavaH paripUrNAH pravRttA bhavanti tAvatparimitaH kAlavizeSa Aditya saMvatsaro bhavati RtuparivartanasyAdityAdhInatvAt uktaJca "chappi-u U pariyaTTA eso saMvaccharo u Aicco" SaDapi RtuparivartAH eSa saMvatsarastu AdityaH, iticchAyA / loke yadyapi SaSTayahorAtrapramANaH prAvRDAdika RtuH prasiddhA'sti tathApi vastutaH sa ekaSaSTayahorAtrapramANA veditavyaH, tathaivottara kAlamavyabhicAradarzanAt , ataeva cAsmin AdityasaMvatsare SaT SaSTayadhikAni trINi zatAni (366) rAtrindivAnAM bhavanti / AdityamAsaH sArdha triMzadahorAtra parimito, bhavati, tata etatparimitairvAdazabhizca mAsairAdityasaMvatsaro bhavati, uktaMcAnyatrApi paJcasvapi saMvatsareSu rAtrindivAnAM yathoktaM parimANam -- "tinni ahorattasayA, chAvaTTA bhakkharo havai vaaso| tinnA sayA puNa saTThA kammo saMvaccharo hoi // 1 // tinni ahorattasayA, cau pannA niyamaso havai caMdo / bhAgo ya bAraseva ya vAvaTi kaeNa cheeNa // 2 // tinni ahorattasayA, sattAvIsA ya hoti nakkhattA / ekkAvannaM bhAgA, sattaTTikaraNa cheeNa // 3 // tinni ahorattasayA, tesIIceva hoi abhivaDDhI / coyAlIsaMbhAgA, vAvaTTikaraNa cheeNa // 4 // chAyA--trINi ahorAtrazatAni SaT SaSTayadhikAni (366) bhAskare bhavati varSaH / trINi zatAni punaH SaSTayadhikAni (360) ahorAtrANAM) karmasaMvatsaro bhavati // 1 // trINi ahorAtrazatAni catuSpaJcAzadadhikAni (354) (ahorAtrANAM) niyamato bhavati cAndraH (sNvtsrH)| bhAgazca dvAdazaiva ca dvASaSTikRtena chedena(35412) // 2 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 candrapratisUtra trINi ahorAtrazatAni saptaviMzatyadhikAni ca bhavanti nAkSatraH / eka paJcAzad bhAgA saptaSaSTikRtena chedena (32751) // 3 // trINi ahorAtrazatAni tryazItyadhikAni (ahorAtrANAM) caiva bhavati abhivarddhitaH / (saMvatsaraH) catuzcatvAriMzad bhAgA dvASaSTikRtena chedena (3 iti / 327 44/62/ paJca saMbatsarAhorAtra koSThakam saMkhyA / saMvatsaMranAmAni ahorAtra saMkhyA | bhAgAH AdityasaMvatsaraH 366 karmasaMvatsaraH 360 candrasaMvatsaraH 354 12/62 nakSatrasaMvatsaraH 51/67 abhivardhitasaMvatsaraH 383 pratyeka saMvatrasyAhorAtraparimANamagre vakSyati, prastAvAdihApyuktam / atha saMvatsarAhorAtra pramANAnmAsAhorAtrasaMkhyA kati bhavatIti pradarzyate-tathAhi sUryasaMvatsaraH Sada SaSTayadhika zatatrayAhorAtraparimito (366) bhavati, dvAdazabhizca mAsairekaH saMvatsaro bhavati, tatra SaTpaSTayadhikAnAM trayANAM zatAnAM dvAdazabhirbhAgo na hiyate tato'rdhaM kriyate tatolabdhamekasya divasasyArdha mityetAvatparimANaH sArdhatriMzadahorAtrarUpaH sUryamAsaH (30 // ) 1 / dvitIyasya karmasaMvatsarasya SaSTayadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAM (360) bhavanti, teSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhAstriMzadahorAtrAH (30) ityetatparimANaM karmamAsasya bhavati 2 / tRtIyasya cAndrasaMvatsarasya parimANaM catuSpaJcAzadadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAm , ekasyAhorAtrasya ca dvAdaza dvASaSTi bhAgAH, tatra catuSpaJcAzadadhikAnAM trayANAM zatAnAM dvAdazabhirbhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhA ekonatriMzadahorAtrAH, tiSThanti zeSA SaDahorAtrAH, ete ca dvASaSTi bhAgakaraNArtha dvASaSTayA guNyante, jAtAni dvisaptatyadhikAni trINi zatAni (372), eteSu ye uparitanA dvAdaza dvASaSTi bhAgAH sthitAste prakSipyante, jAtAni caturazItyadhikAni trINi zatAni (384) eSAM dvAdazabhirbhAge hate labdhA dvAtrizad dvASaSTi bhAgAH (292) etAvatparimANazcandramAsaH 3 / caturthasya nakSatrasaMtsarasya parimANaM saptaviMzatyadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAm, tathA ekasya ca Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0 prA.20 sU. 4 pramANasaMvatsaranirUpaNam 407 67 rAtrindivasya ekapaJcAzat saptaSaSTi bhAgA (32759) tatra saptaviMzatyadhikAnAM trayANAM zatAnAM dvAdazabhirbhAge hate labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH tiSThanti zeSAstrayaH, ete ca saptaSaSTi bhAgAnayanArtha saptaSaSTayA guNyante, jAte ekottare dve zate (201) eSu ca ye uparitanA ekapaJcAzat saptaSaSTi bhAgAste prakSipyante, jAte dvipaJcAzadadhike dve zate (252) eSAM dvAdazabhirbhAge hUte labdhA eka viMzatiH saptaSaSTi bhAgA (2721) etAvatparimito nakSatramAso bhavati / atha paJcamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya parimANaM tryazItyadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAm, ekasya ca rAtrindivasya catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH (383 11) etAvatparimANo'bhirddhitasaMvatsaraH / tatra tryazItyadhikAnAM trayANAM zatAnAM' dvAdazabhirbhAgo haraNIyaH hRte ca bhAge labdhA ekatriMzad ahorAtrAH, tiSThinti zeSA ekAdazAhorAtrAH, te ca caturvizatyuttarazatabhAgakaraNArtha caturvizatyuttarazatena (124) guNyante jAtAni catuScaSTayadhikAni trayodazazatAni (1364), tato ye coparitanAzcatuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi caturvizatyuttarazatabhAgakaraNAthai dvAbhyAM guNyante, jAtA'STAzItiH iyamanantararAzau prakSipyate, jAtAni dvipaJcAzadadhikAni caturdaza zatAni (1452), eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhamekaviMzatyuttaraMzatam (121) iti ekaviMzatyuttarazataM caturviMzatyuttarazatabhAgAH (31- 121) etAvatparimito'bhivarddhitamAso bhavati / AdityAdi mAsAhorAtra koSThakam mAsa nAma mAsAhorAtrasaMkhyA ( ) AdityamAsasya sArdha triMzadinAni (30 // ) karmamAsasya paripUrNA striMzadahorAtrAH (30) ekonatriMzadahorAtrAH (29-32 candramAsya dvAtriMzadadvASaSTi bhAgAH 62 saptaviMzatirahorAtrAH (27-21 nakSatramAsasya ekaviMzatiHsaptaSaSTibhAgAH 67 ekatriMzadahorAtrAH ekaviMza (31-121 abhivardhitamAsAhorAtrapramANam tyuttarazataM caturvizatyuttara 124 zatabhAgAH Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre pUrvokta paJcasaMvatsaragatamAsAhorAtraparimANapratipAdikA vRddhasampradAyoktAstisro gAthA atra pradarzyante, tathAhi "aicco khalu mAso, tIsaM addha ca sAbaNo tIsaM / caMdo eguNatIsaM bisadvibhAgA ya battIsaM // 1 // nakkhatto khalu mAso, sattAvIsaM bhave ahorttaa| aMsA ya ekkavIsA, sattaTTikaraNa cheeNa // 2 // abhivaiDhio ya mAso, ekkatIsaM bhave ahorattA / bhAgasaya mekkavIsaM, cauvIsasaeNa cheeNa // 3 // chAyA-AdityaH khalu mAsaH, triMzad ardha ca (ahorAtrAH) sAvanastriMzat / cAndra ekonatriMzat dvASaSTibhAgAzca dvAtriMzat // 1 // nAkSatraH khalu mAsaH, saptaviMzatirbhaved ahorAtrAH / aMzAzca ekaviMzatiH saptaSaSTikRtena chedena // 2 // abhivardhitazca mAsaH, ekatriMzad bhaved ahorAtrAH / bhAgazatamekaviMzatiH caturviMzatizatena chedena // 3 // iti / etaireva paJcabhiH saMvatsarairekaM prAguktasvarUpaM yugaM bhavati, athaitat pazcasaMvatsarAtmakaM yugaM mAsAnadhikRtya pramIyate, tatra yugaprAguktasvarUpaM yadi sUryamAsaivibhajyate tadA SaSTi sUryamAsAtmakaM yugaM bhavati, tathAhi-sUryamAse sArdhAstriMzad ahorAtrA bhavanti, te caikasmin yuge triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakAH (1830) bhavanti / kathametad jJAyate ? iti ceducyateanna yuge trayazca saMvatsarAH, dvaucAbhivatisaMvatsarau, evaM paJca saMvatsarA bhavanti / ekaika smiMzca candrasaMvatsare catuSpaJcAzadadhikAni troNi zatAni (354) ahorAtrANAM bhavanti, tadupari ekasya cAhorAtrasya dvAdaza dvASaSTibhAgAH (354--) bhavanti, tata eSa rAziH akasmin yuge candrasaMvatsarANAM trikatvAt tribhirguNyate, jAtAni dvASaSTayAdhikAni dazazatAni ahorAtrANAm, ekasya cAhorAtrasya SaTtriMzad dvASaSTibhAgAH (106229), tathA - abhivarddhita saMvatsarau cAtra dvau, ekaikasmin abhivarddhitasaMvatsare cAhorAtrANAM tryazItyadhikAni trINi zatAni, catuzcatvAriMzacca dvASaSTi bhAgA ekasyAhorAtrasya (383-) tato'bhivardhitasaMvatsarAvatra dvAviti eSa 62 rAzi dvAbhyAM guNyate jAtAni saptaSaSTyadhikAni saptazatAnyahotrANAm, ekasya cAhorAtrasya Sar3a Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwm dara candrApti prakAzikA TokA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 4 pramANasaMvatsaranirUpaNam 409 viMzati dvapiSTi bhAgAH (76726), tadevaM candrasaMvatsatrayasyA'horAtrANAm-(106226) abhivarddhitasaMvatsaradvayasya ca ahorAtrANAM (76726) ca saMmIlane sarvAhorAtrANAM triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhavanti, sUryamAsazca pUrvoktarItyA sArdhatriMzadahorAtrapramANaH (30 // ) iti tena bhAge hate labhyate ca spaSTameva SaSTi (60) / evaM yugamadhye sUryamAsA SaSTi riti siddham / ___atha yugaM sAvanamAsaivibhajyate, tathAhi sAvana (karma) saMvatsarasya tu ekasmin yuge ekaSaSTirmAsAH 61 bhavanti / kathamityAha-ekasmin yuge trayazcandrasaMvatsarAH, dvau cAbhivardhitasaMvatsarau iti dvayAhorAtramIlane triMzadadhikAnyaSTAdazAhorAtrazatAni (1830) bhavantIti pUrvamuktameva tataH sAvanamAsasya triMzadinamAnatvAn pUrvokto (1830) rAzi striMzatA bhajyate ite ca bhAge labdhA ekaSaSTi riti sAvanasaMvatsarasyaikasmin yuge ekaSaSTirmAsA bhavantIti siddham 2 / atha yugaM candramAsaivibhajyate-tatra yuge candramAsA dviSaSTi bhavanti, kathamavasIyate ? iti cedAha- candramAsaparimANamekonatriMzadahorAtrAH, ekasyAhorAtrasya ca dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH 2932) tataH prathamamekonatriMzadahorAtrA dvASaSTibhAgakaraNArtha dvASaSTayA guNyante jAtAni aSTAnavatyadhikAni saptadazazatAni (1798), tato ye uparitanA dvAtriMzad dvASaSTi bhAgAste'tra prakSipyante, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) / tato ye'pi ca pUrvapradarzitA yuga gatAzcandrasaMvatsarAbhivarddhitasaMvatsarAhorAtrA aSTAdazazatAni triMzadadhikAni (1830), te'pi dvASaSTayA guNyante, jAtAste-eko lakSaH, trayodazasahastrANi, catvArizatAni SaSTayAdhikAni (113460) / eteSAM triMzaddhikASTAdazataiH (1830) candramAsasambandhidvASaSTi bhAgarUpairbhAgo hiyate labdhA dvASaSTizcandramAsA (62) ityekasmin yuge candrasaMvatsarasya dvASaSTimAsA bhavantIti siddham 3 // atha tadeva yugaM nakSatramAsaiH parigaNyate-tatraikasmin yuge nakSatramAsAH saptaSaSTirbhavanti / kathamiti pradAte--nakSatramAsaparimANaM saptaviMzatirahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatiH saptapaSTibhAgAH, (2721) / tatra prathamaM saptaviMzatirahorAtrAH saptaSaSTibhAgakaraNArtha saptaSaSTyA guNyante jAtAni navottarANyaSTAdazazatAni (1809) tato ye uparitanA ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgAste'tra prakSipyante, prakSipte ca jAtAni triMzadadhikASTAdazazatAni (1830) yugasyApi ye triMzadadhikAni aSTAdazAhorAtrazatAni (1830) tAnyapi saptaSaSTayA guNyante jAto rAzi:--- Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 candraprAptisUtre eko lakSaH, dvAviMzatiH sahasrANi, dazottarANi SaT zatAni ca (122610) / eteSAM triMzadadhikairaSTAdazazatanakSatramAsasambandhi saptaSaSTibhAgarUpai bhAgo haraNIyaH, hate ca bhAge labdhAH saptaSaSTimAsAH (67) evamekasmin yuge nakSatrasaMvatsarasya saptaSaSTirmAsA bhavantIti siddham 4 / tathA yadi abhivarddhitasaMvatsaramAsairyugaM vibhajyate-tatraikasmin yuge'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzat (50) saptAhorAtrAH, ekAdazamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzati SiSTibhAgAH ( mA. aho. mu. bhAgAH ) ityetadabhivardhitamAsapramANaM bhavati / kathametadavasIyate ? ityAha57- 7-11-22 ) abhivarddhitamAsasya parimANam ekatriMzadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrAH, 62 ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatyuttarazataM caturvizatyuttarazatabhAgAH (31-12. ) tatra ekatriMzadaho rAtrAzcatuviMzatyuttarazatabhAgakaraNArtha caturvi zatyuttarazatena guNyante, jAtAni catuzcatvAriMzadadhikAni aSTatriMzacchatAni (3844) tata uparitanamekaviMzatyuttaraM zatamatra prakSipyate, jAtAni-paJcaSaSTyadhikAni ekonacatvAriMzacchatAni(3965 ) / ye ca pUrvoktAstriMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakA yugasyAhorAtrAH (1830) te caturvizatyuttareNa zatena guNyante, jAto rAziH-De lakSe SaviMzatiH sahasrANi, navazatAni, viMzatyadhikAni ca (226920) ityetatparimitaH / tata eSAmekona catvAriMzacchataiH paJcaSaSTayadhikairabhivarddhitamAsasambandhi caturvizatyadhikazatabhAgarUpai bhago hiyate labdhAH saptapaJcAzanmAsAH tiSThanti zeSANi paJcadazotarANi navazatAni ( 915 ) teSAmahorAtrAnayanAtha caturviMzatyadhikazatena bhAgo hiyate, labdhAH saptAhorAtrAH, tiSThanti zeSAH saptacatvAriMzat cturvishtyuttrshtbhaagaaH| tatra caturbhirbhAgaH, ekasya ca bhAgasya caturbhistriMzadbhAgaH ( 4--) eko muhUrto bhavate, tathAhi-ekasminnahorAtre triMzanmuhUrtA bhavanti, ekasminnahorAtre ca caturvi zatyuttaramekaM zataM (124) bhAgAnAM kalpyate, tatastasya caturvizatyuttarazatasya triMzatA bhAgo hiyate, labdhAzcatvAro bhAgAH, zeSA ekasya ca bhAgasya-sambandhinazcatvArastriMzad bhAgAH (4-- ) etad ekasya muhUrtasya parimANaM jAtam / tataH paJcacatvAriMzadbhAgaH, ekasya bhAgasya satkaizcatudazabhistrizadbhAgaH ( 45-11 )ekAdazamuhUrttA labdhAH kathamityAha-pUrva saptarAtrindivalAbhAna ntaraM sthitAH saptacatvAriMzat caturviM zatyuttarazata bhAgAH / (7etebhya ekAdazamuhUrtAH Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 candrAtiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA.20 sU. pramANasaMvatsaranirUpaNam 411 (45-14 ) pUrvoktarUpA gatAH, zeSastiSThatyeko bhAgaH, ekasya bhAgasya ca satkAH SoDazatriMzadbhAgAH-( 1-16 ) / asya trayoviMzatiSiSTibhAgAH ( 23 ) kathaM bhavantItyAha-asyaikasya bhAgasya, SoDazAnAM triMzadbhAgAnAM ca sarve SaT catvAriMzat triMzadbhAgA jAtAH, ete ca kila ekasya muhartasya caturvizatyuttarazatabhAgasambandhinaH santi, tataH SaTcatvAriMzataH ( 46 ), caturvi zatyuttarazatasya ( 124 ) ca dvikenApavartanA kriyate, labdhA ekasya muhUrtasya trayoviMzati SiSTibhAgAH (22) / tadeva mekasmin yuge'bhivarddhi tasaMvatsaramAsAH-saptapaJcAzanmAsAH saptAhorAtrAH, ekAdaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatiSiSTibhAgAH ( mA0 aho0 mu0 bhAgA) etA (57-7- 11 23) etAva parimitA bhavantItisiddham / uktaM cAnyatrApi ---- "tattha paDimijjamANe, paMcahi mANehiM puvvagaNiehiM / mAsehi vibhajjaMtA, jai mAsA hoti tevoccha // 1 // atra 'tattha' iti tatra 'pacahiM mANehi' iti paJcabhirmAnaiH-mAna saMvatsaraiH pramANa saMvatsarairAdityacandrAdibhirityarthaH, 'puvvagaNiehiM' pUrvagaNitaiH-prAk pratisaMkhyAtasvarUpai 'paDimijjamANe' pratimIyamAne-pratigaNyamAne 'mAsehi' mAsaiH-sUryAdimAsaiH / zeSaM sugamamiti // 1 // uktaJca-yugasambandhi paJcasaMvatsaramAsaviSaye--- "AicceNa u saTThI, mAsA uuNo u hoMti egaTThI / caMdeNa u bA-vaTThI, sattaTThI hoti nakkhatte // 1 // sattAvaNaM mAsA sattaya rAiMdiyAI abhivaDDhe / ikkArasa ya muhuttA bisaTThi bhAgA ya tebIsaM // 2 // chAyA-Adityena tu ( vibhajyamAnAH ) SaSTirmAsAH 60 ( yuge ) Rtostu ( mAsAH ) bhavanti ekaSaSTiH / 61 / candreNa tu (vibhajyamAnA mAsAH) dvASaSTiH 62 saptaSaSTirbhavanti nakSatre // 1 // saptapaJcAzad mAsAH 57 sapta ca rAtrindivAni, abhivarddhite / ekAdaza ca mUhUrtAH 11 dviSaSTibhAgAzca trayoviMzatiH (22 // 2 // iti sU0 4 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 candraprazatisUtre sAmprataM-lakSaNasaMvatsaramAha- 'tA lakkhaNa saMvaccha re' ityAdi / mUlam - tA lakkhaNa saMvacchare paMcavihe paNNatte, taMjahA - nakkhatte, 1 caMde uU 3, icce 4, abhivaiDhie 5, tA lakkhaNasaMvacchare paMcavihA lakkhaNA paNNattA, - taM jahA"samagaM NakkhattA joyaM joeMti samagaM uUpariNamati / naccaNheMnAisIe, bahuudae hoi Nakkhate // 1 // sasi samaga puNNamArsi, joIti visamacAri NakkhattA / kaDuo bahuudao ya, tamAhu saMvaccharaM caMdaM // 2 // visamaM pavAliNo pariNamaMti aNu Usuditi pupphaphalaM / vAsaM na samma vAsai, tamAhu saMvaccharaM kammaM // 3 // puDhavi dagANaM ca rasaM, puppha phalANaMca dei Aicce / appeNa vi vAseNaM, sammaM niSphajjae sassaM // 4 // Aicca teyataviyA, khaNa lavadivasAuU pariNamaMti / ghUrei niNNathalae, tamAhu abhivaDhiyaM jANa // 5 // tA saNicchara saMvaccharaNaM aTThAvIsai vihe paNNatte, taM jahA - abhiI 1 savaNe 2 jAva uttarAsAThA 28 / jaMvA saNicchare mahaggahe tIsAe saMvaccharehiM savvaM, NakkhattamaMDalaM samANe / ||suutr ||5|| dasamassa pAhuDassa vIsaimaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-20 // chAyA - tAvat lakSaNasaMvatsaraH paratravidhaH prajJaptaH, tadyathA - nAkSatraH 1. cAndraH 2, ArttavaH 3, AdityaH 4, abhivarddhitaH 5 / tAvat lakSaNa saMvatsare paJcavidhAni lakSaNAni prajJaptAni tadyathA " samakaM nakSatrANi yogaM yuJjanti, samakam RtavaH pariNamanti / nAtyuSNaH nAtizItaH, bahUdako bhavati nAkSatraH // 1 // zazisamakapUrNamAsIM yogaM yuJjanti viSamacArinakSatrANi / kaTuko bahUdakazca tamAhu saMvatsaraM cAndram // 2 // viSamaM pravAlinaH pariNamanti anRtuSu dadati puSpaphalam / varSa na samyak varSati, tamAhuH saMvatsaraM kAmam // 3 // pRthivyudakAnAM ca rasa, puSpaphalAnAM ca dadAti AdityaH / alpenA'pi varSeNa, samyag niSpadyate sasyam // 8 // Aditya tejastaptAH, kSaNalavadivasARtavaH pariNamanti / pUrayati nimnasthalakAn, tamAhu abhivarddhitaM jAnIhi // 5 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0 prA020 sU. 5 lakSaNasaMvatsaranirUpaNam 413 __ tAvat zanaizcara saMvatsaraH khalu aSTAviMzatividhaH prajJaptaH, tadyathA-abhijit 1 zravaNaH 2 yAvat uttarASADhA / yadvAzanaizcaro mahAgrahaH trizadbhiH saMvatsaraiH sarvaM nakSatramaNDala samAnayati / sU0 5 // ||dshmsy prAbhRtasya vizatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 18-20 // vyAkhyA-'tA lakkhaNasaMvacchare' iti, 'tA' tAvat 'lakkhaNasaMvacchare' lakSaNasaMvatsaraH pUrvoktarUpaH 'paMcavihe' paJcavidhaH paJcaprakArakaH 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA 'Nakkhatte' nAkSatraH nakSatrasaMvatsaraH 1, 'caMde' cAndraH candrasaMvatsaraH 2, 'uU' ArttavaH RtusaMvatsaraH 3, 'Aicce' AdityaH AdityasaMvatsaraH 4, 'abhivaDhie' abhivardvitaH abhivatisaMvatsaraH paJcamaH 5 / te nakSatrAdi saMvatsarAH yathoktarAtrindivapramANarUpalakSaNopetA kevalaM na bhavati kintu tebhyaH pRthagbhUtA anyalakSaNopetA api bhavantItyAha-'tA lakkhaNasaMvacchare' ityAdi 'tA' tAvat 'lakkhaNasaMvacchare' lakSaNasaMvatsare nAkSatrAdi paJca saMvatsarAtmake 'paMcavihA lakkhaNA' paJcavidhAni, lakSaNAni pratyekasmin pRthak pRthak prakArakANi 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni 'taM jahA' tad yathA-tAni yathA-tatra prathamaM nAkSatrasaMvatsaralakSaNAni pradarzante-'samagaM' ityAdi, yasmin saMvatsare 'samagaM' samakam-ekakAlameva RtubhiH sahaiva 'NakkhattA' nakSatrANi uttarASADhA prabhRtIni 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti candreNa saha yogaM kurvanti, tAM paurNamasI parisamApayantItyarthaH 1 / tathA 'samagaM' samakam ekakAlameva 'uU' RtavaH SaDapi samakAlameva 'pariNamaMti' pariNamanti pariNAmaM prApnuvanti tasmin saMvatsare, tayA tayA parisamApyamAnayA paurNamAsyA sahaiva nidAdhAdyA Rtavo'pi parisamAptimupayAntIti bhAvaH, ayamAzayaH yasmin saMvatsare mAsasadRzanAmakainakSatraistasya tasya RtoH paryantavartI mAsaH parisamApyate, tAM tAM paurNamAsI parisamApayatsu mAseSu tayA tayA paurNamAsyA saha nidAdhAdyA Rtavo'pi parisamApti mupayAnti, tathAhi-yathA uttarASADhA nakSatramASADhI paurNamAsI parisamApayati tathA tayA ASADhapaurNamAsyA saha nidAdha Rturapi parisamApti prApnoti, ato' sau nakSatrasaMvatsaraH nakSatrAnurodhena tasya tathA tathA pariNamanasadbhAvAt 2 / tathA 'naccuNhe' nAtyuSNAH na vidyate atizayena-uSNarUpaH paritApo yasmin sa nAtyuSNAH uSNatAdhikyAbhAvAt 3 / tathA nAisIe' nAtizItaH zaityAdhikyAbhAvAt / tathA 'bahRdao' bahUdakaH bahu puSkalam udakavarSaNaM yasmin sa bahUdakaH varSaNAdhikyAt 5 / etAdRza paJca lakSaNayuktaH 'nakkhatte' nAkSatra: nakSatrasaMvatsaraH 'hoi' bhavatIti // 1 // atha cAndrasaMvatsaralakSaNAnyAha-'sasisamaga' ityAdi, yasmin saMvatsare visama cAriNakkhattA' viSamacArINi mAsavisadRzanAmAnItyarthaH 'sasisamaga' zazinA samakaM zazinA saha 'puNNamAsiM' tAM tAM paurNamAsI 'joiMti' yuJjanti parisamApayanti tathA yaH Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 candraprAptisUtra 'kaDuo' kaTukaH zItAtaparogAdidoSabahulyena pariNAmadAruNaH 'ya' ca tathA 'bahaudao' bahUdakaH vRSTi bahuko bhavati 'taM saMvaccharaM taM saMvatsaraM 'caMdaM' candraM 'Ahu' AhuH kathayanti / atra candrAnurodhAt mAsAnAM parisamAptirbhavati, na tu mAsasadRzanAmanakSatrAnurodhAditi // 2 // atha karmasaMvatsaralakSaNAnyAha-'visamaM pavAliNo' ityAdi, yasmin saMvatsare 'pabAliNo' pravAlinaH vanaspatayaH 'visama' viSamaM viSamakAlaM kAlavaiparItyena 'pariNamaMti' pariNamanti pravAlAGkurAdityA pariNAma prApnuvanti tathA te eva vRkSAdi vanaspatayaH 'aNu UhA' anRtuSu sva sva Rtu viparItakAle'pi 'pupphaphalaM' puSpaphalaM puSpANi phalAni ca 'diti' dadati prayacchanti sva sva RtvabhAve'pi vRkSAH phalantItyarthaH tathA 'vAsaM' varSaM vRSTiM 'na sammavAsai' na samyag varSati yathAkAlaM vRSTirapi na bhavati 'taM saMvaccharaM' taM tAdRzaM saMvatsaraM 'kamma' kAma karmasaMvatsaraM 'Ahu' AhuH kathayanti // 3 // sAmprataM sUryasaMvatsaralakSaNAnyAha-'puDhavidagANaM' ityAdi / yasmina saMvatsare 'puDhavidagANaM' pRthivyudakAnAM pRthivyA udakAnAM ca, 'ca tathA 'pupphaphalANaM' puSpaphalAnAM' puSpAnAM phalAnAM ca 'IsaM' rasam 'Aicce' AdityaH sUryaH dadAti pRthivIM parimita sarasatApaprabhAvAnmadhurAdi rasabahulA, udakaM mAdhuryasvAsthAdi guNayuktaM puSpANi campakAdIni sugandhabahulAni, phalAni AmrAdIni atizayarasayuktAni cAdityaH karotIti bhAvaH / tathA tatprabhAvAt 'appeNa vi vAseNa' alpenApi varSeNa svalpa vRSTayA'pi tathAvidhasarasajalaprabhAvAt 'sassaM' sasyaM dhAnyaM 'samma' samyak paripUrNatayA 'nipphajjae' niSpadyate niSpannaM bhavati, etAdRzaM saMvatsaraM AdityasaMvatsaraM kathayanti / 4 // abhivatisaMvatsaralakSaNAnyAha-'AiccateyataviyA' ityAdi / yasminsaMvatsare 'khaNalavadivasA' kSaNalavadivasAH tatra kSaNaH katipayAvalikArUpaH lavaH saptastokarUpaH, tathAhi-asaMkhyAtA. vAlIkAnAmeka AnaprAnaH, saptAnaprANAnAmekaH stokaH saptastokAnAmeko lavaH, tAdRzasamaya lavarUpo lavaH tathA divasaH ahorAtrastriMzanmuhUrtAtmakaH ete sarve'pi tathA 'uU' Rtavo'pi SaDapi RtavaH 'AiccateyataviyA' AdityatejastaptAH sUryAtapena saMtaptAH 'pariNamaMti pariNamante prasaritA bhavanti 'NiNNathalae' nimnasthalAn 'pUrei' pUrayati pAMzunA jalena vA, ta saMvatsaraM 'abhivaDhiyaM' abhivarddhitaM 'jANa' jAnIhi // 5 // ityevaM lakSaNasaMvatsaro varNitaH, sAmprataM zanaizcarasaMvatsaramAha-'tA saNicchareNaM ityAdi 'tA' tAvat 'saNiccharasaMvacchareNaM' zanaizcarasaMvatsaraH khalu 'aTThAvIsaivihe' aSTAviMzati vidhaH aSTAviMzati prakArakaH 'paNNatta' prajJaptaH kathitaH 'taM jahA' tadyathA 'abhiI' abhijita 'savaNe' zravaNaH 'jAva yAvat 'uttarAsADhA' uttarASADhA, atra yAvatpadena dhaniSTAta Arabhya pUrvASADhA paryantAni paJcaviMzatinakSatranAmAni saMgrAhyANi zanaizcaramahAgrahasyASTAviMzati nakSatraparibhramaNakAlamAzritya zanaizcarasaMvatsaro'STAviMzatividhaH procyate, tathAhi-abhijiditi Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 5. lakSaNa saMvatsaranirUpaNam 415 yAvatparimitaM kAlaM zanaizvaro'bhijinnakSatreNa saha yogaM karoti tAvatparimitaH kAlaH abhijicchanaizvarasaMvatsaraH evaM yAvat kAlaM zravaNena saha zanaizvaro yogaM karoti tAvatparimitaH kAlaH zravaNazanaizcarasaMvatsaraH kathyate / yasmin yasmin saMvatsare yena yena nakSatreNa saha zanaizcaro yogaM yunakti sa sa saMvatsarastattannakSatranAmnA zanaizvarasaMvatsaraH kathyate iti bhAvaH / tathA 'jaM vA' yadvA athavA saNicchare mahaggahe' zanaizvaro mahAgrahaH 'tIsAe saMvaccharehi' triMzatA triMzatsaMkhyakaiH saMvatsaraiH 'savvaM nakkhattamaMDala' sarvaM nakSatramaNDalam aSTAviMzatinakSatrAtmakaM 'samANei' samAnayAti sva tyA samApayati sa kAlaH triMzadvarSAtmakaH zanaizcarasaMvatsaraH ityapi bodhyamiti / // sU0 5 || iti zrI candraprajJaptisUtre candrajJapti prakAzikAyAM TIkAyAM dazamasya prAbhRtasya viMzatitamam prAbhRtaprAbhRtaM samAptam zrIrastu / / / dazamasya prAbhRtasyaikaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam // gataM dazamasya prAbhRtasya viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra paJca saMvatsarAH prarUpitAH / athaikaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM nirUpyate, atra pUrvapratijJAtaM yat ' joisiyadArAI' jyotiSika hArANIti nakSatracakrasya dvArANi vaktavyAni santIti tadviSayakaM sUtramAha-- ' tA kahate jor3asassa dArA' ityAdi / mUlam - tAkate joisassa dArA AhiyA ti vaejjA' tattha khalu imAo paMca paDivattIo paNNattAo, taM jahA - tatthege evamAhaMsu tA kattiyAiyA satta nakkhattA puvvadAriyA paNNattA ege evamAhaMsu || 1 || ege puNa eva mAhaMsu tA mahAjhyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA ege eva mAhaMsu || 2 || ege puNNa eva mAhaMsu-tA dhaNiTThAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA, ege eva mAhaMsu || 3 || ege puNaevamAhaMsu-assiNiyAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA, ege evamAhaMsu || 4 || ege puNaevamAhaMsu - tA bharaNiyAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA ege evamAhaMsa ||5|| tattha NaM je te evamAsu tA kattiyAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA te evamAhaMsu taM jahA - kattiyA, 1 rohiNI 2, ThANA 3, addA 4, puNavvasu 5, pusso 6, asilesA 7 tA mahAiyA sattaNakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA - mahA 1, putrAphagguNI 2, uttarAphagguNI 3, hantho 4, cittA 5 / sAI 6, visAhA 7 | tA aNurAhAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA aNurAhA 1, jeTThA 2, mUlo 3, pUvvAsADhA 4, uttarAsADhA 5, abhiI 6, 7 tA dhaNiTThAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA - dhaNiTThA 1 sayabhasayA 2, puvApoTThavayA 3, uttarApovayA 4, revaI 5, assiNI 6, bharaNI 7 / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 candrapra // 1 // tattha NaM je te evamAhaMsu - tA mahAjhyA sattaNakkhattA punnadAriyA paNNattA te evamAsu, taM jahA - mahA 1, puvvA phagguNI 2, uttarAphagguNI 3, hattho 4, cittA 5, sAI 6, visAhA 7 / tA aNurAhAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA - aNurAhA 1, jeTThA 2, mUle 3, puvvAsAThA 4, uttarAsADhA 5, abhiI 6, savaNe 7 / tA dhaNiTThAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taMjahA - ghaNiDA 1, sayabhisayA 2, puvbApoha - vA 3, uttarApovA 4 revaI 5, assiNI 6, bharaNI 7 / tA kattiyAiyA sattaNakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA - kattiyA 1, rohiNI 2, saMThANA 3, addA 4 puNavvam 5, pusso 6, assesA 7 // 2 // tattha NaM je te evama su-tA dhaNiTThAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA, te evamAhaMsu taM jahA - dhaNiTThA 1, sayabhisayA 2, puvvAbhaddavayA 3, uttarAbhaddavayA 4, revaI 5, assiNI 6, bharaNI 7 | tA kattiyAiyA satta NakkhattA dAhi - dAriyA paNNattA, taM jahA - kattiyA 1, rohiNI 2, saMThANA 3, addA 4, puNavva 5, pusso 6, asesA 7 tA mahAjhyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA - mahA 1, puvvA phagguNa 2, uttarAphagguNI 3, hattho 4, cittA 5, sAI 6, visAhA 7 / tA aNurAhAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA - aNurAhA 1, jeTThA 2, mUlo 3, pUvvAsADhA 4, uttarAsAThA 5, abhiI 6, savaNo 7 ||3|| tattha NaM je te evamAhaMsu-tA assiNiyAiyA sattaNakkhattA puvvadAriyA paNNattA te eva mAhaMsu, taM jahA - assiNI 1, bharaNI 2, kattiyA 3, rohiNI 4, saMThANA 5, addA 6, puNavvasU 7 / tA pussAiyA sattaNakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA taM jahA - pusso 1, assesA 2, mahA 3, puvvApha - guNI 4, uttarAphagguNI 5 hattho 6, cittA |7| tA sAiyAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA - sAI 1, visAhA 2, aNurAhA 3, jeA 4. mUlo 5, puvvAsAThA 6, uttarAsAThA 7 / tA abhiiAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA- -abhiI 1, savaNo 2, dhaNihA 3 saya bhisayA 4 puvvabhaddavayA 5, uttara bhaivayA 6, revaI 7 // 4 // tattha NaM je te eva mAhaMmu-tA bharaNiyAiyA satta NakkhattA puvvadA riyA paNNattA, te evamAhaMsu taM jahA - bharaNI 1, kattiyA 2, rohiNI 3, saMThANA 4, addA 5, puNavvasU 6, pusso 7 / tA assesAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA - assA 1, mahA 2, puvvAphagguNI 3, uttarAphagguNI 4, hattho 5, cittA 6, sAI 7 tA visAhA yA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA -visAhA 1, aNurAhA 2, jeTThA 3, mUlo 4, puvvAsAThA 5, uttarAsAdA 6, abhiI 7 tAsaNAiyA sattaNakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA - savaNo 1, ghaNiTThA 2, saryAbhisayA 3, pubbApovA 4, uttarapoDavayA 5, revaI 6, assiNI 7| ||5|| ete evamAhaMsu / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzika TIkA pA0 10 prA. prA. 21 sU01 nakSatracakradvAranirUpaNam 417 vayaM puNa evaM bayAmo-tA abhiiyAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA, taM jahA-abhii 1, savaNo 2, dhaNiTThA 3, sabhisayA 4, puvyApoTuvayA 5, uttarApoTuvayA 6, revaI 7 // tA assiNiyAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA-assiNI 1, bharaNI 2. kattiyA 3. rohiNI 4, saMThANA 5, addA 6, puNavvasU 7 / tA pussAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA-pusso 1, amsesA 2, mahA 3, puvvAphagguNI 4, uttarApharaguNI 5, hattho 6, cittA 7 / tA sAiyAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA-sAI 1, visAhA 2, aNurAhA 3, jeThA 4, mUlo 5, puvvAsADhA 6, uttarAsADhA 7 ||suutr||1|| dasamassa pAhuDasma ekavIsaimaM pAhuDapAhuDaM samattaM / 10-21 // chAyA-tAt kathaM te jotiSasya dvArANi AkhyAtAni 1 iti vadet , tatra khalu imAH paJca pratipattaya prajJaptAH, tadyathA-tatraike evamAhuH-tAvat kRttikAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArANi yajJaptAni, eke pavamAhuH / 1 / eke punarevamAhuH-tAvat maghAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArAgi prajJaptAni, eke evamAhuH / 2 / eke punarevamAhuH-tAvat dhaniSThA dikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni, eke eva mAhuH / 3 / eke punarevamAhuH-tAvat azvinyAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni, pake evamAhuH / 4 / eke punarevamAhuHtAvat bharaNyAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni, eke evamAhuH / 5 / tatra khalu ye te pavamAhaH-tAvat kRttikAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te evamAhuH tadyathA-kRttikA 1. rohiNI 2, saMsthAnA (mRgaziraH) 3, ArdrA 4, punarvasuH 5, puSyaH 6, azleSA 7, tAvat maghAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prajJaptAni tadyathA-maghA 1, pUrvAphAlguno 2, uttarAphAlgunI :, hastaH 4, citrA 5, svAtiH 6, vizAkhA 7 / tAvat anurAdhAdikAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi prajJaptAni, tadyathA--anurAdhA 1, jyeThA 2, mUlaH 3, pUrvASADhA 4, uttarASADhA 5, abhijit 6, zravaNaH 7 / tAvat dhaniSThAdikAni saptanakSatrANi uttara dvArANi prajJaptAni, tadyathA dhaniSThA 1, zatabhiSak 2, pUrvAproSThapadA 3, uttarAproSThapadA 4, revatI :, azvina 6 bharaNI 7 // 1 // tatra khalu ye te evamAhuH-tAvat-madhAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te evamAhuH, tadyathA-maghA 1, pUrvAphAlguno 2, uttarAphAlgunI 3 hastaH 4 citrA 5 svAtiH 6 vizAkhA 7 / tAvat anurAdhAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prabaptAni, tadyathA-anurAdhA 1, jyeSThA 2, mUlaH 3, pUrvASADhA 4, uttarASADhA 5, abhijit 6, zravaNaH 7, / tAvat dhaniSThAdikAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi prajJaptAni, tadyathA-dhaniSThA 1, zatabhiSak 2, pUrvA proSThapadA 3, uttarAproSThapadA 4, revato 5, azvinI 6. bharaNo 7 / tAvat kRttikAdikAni saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathA kRttikA 1, rohiNI 2, saMsthAnA mRgaziraH) AdrA 4, punarvasuH 5, puSyaH 6, azleSA 7, / / 2 // tatra khalu ye te evamAhuH / tAvat dhaniSThAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te evamAhuH tadyathA-dhaniSThA 1, zatabhiSak 2, pUrvAbhAdrapadA 3, Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre uttarAbhAdrapadA 4, revatI 5, azvinI 6, bharaNI 7 tAvat kRttikAdikAnI saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prajJaptAni tadyathA - kRttikA 1, rohiNI 2, saMsthAnA (mRgaziraH) 3, ArdrA 4, punarvasuH 5, puNyaH 6, azleSA | tAvat maghA dikAni saptanakSatroNi pazcimadvArANi prajJaptAni tadyathA - maghA 1, pUrvAphAlgunI 2, uttarAphAlgunI 3, hastaH 4, citrA 5 svAtiH 6, vizAkhA / tAvat anurAdhAdikAnI saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathAanurAdhA, 1, jyeSThA 2, mUlaH 3 pUrvASADhA 4, uttarASADhA 5, abhijit 6, zravaNaH 7, // 3 // tatra khalu ye te evamAhuH -- tAvat azvinyAdikAnI saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni, te evamAhuH tadyathA - azvinI 1 bharaNI 2, kRttikA 3, rohiNI 4, saMsthAnA (mRgaziraH) 5, ArdrA 6, punarvasuH 7, tAvat puSyAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prajJaptAni; tadyathA - puSyaH 1, azleSA 2, maghA, 3, pUrvAphAlgunI 4, uttarAphAlgunI 5, hastaH 6, citrA 7 / tAvat svAtikAdikAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi prajJaptAni, tadyathA - svAtiH 1, vizAkhA 2, anurAdhA 3, jyeSThA 4, pUrvASADhA 6 uttarASADhA | tAvat abhijidAdikAni saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathA - abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3, zatabhiSak 4, pUrvAbhAdrapadA 5 uttarAbhAdrapadA, revatI // 4 // tatra khalu ye te evamAhuH tAvat bharaNyAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te evamAhu tadyathA - bharaNI 1, kRttikA 2, rohiNI 3, saMsthAnA (mRgaziraH) 4, ArdrA 5, punarvasuH 6, puSyaH 7| tAvat azleSAdikAni nakSatrANi dakSiNadvArANi prajJaptAni tadyathA - azleSA 1, maghA 2, pUrvAphAlgunI 3 uttarAphAlgunI 4, hastaH 5, citrA 6 svAtiH / tAvat vizAkhAdikAnI saptanakSatrANi pazcimadvArANi prajJaptani, tadyathA - vizAkhA 1, anurAdhA 2, jyeSThA 3, mUlaH 6, pUrvApADhA 5, uttarASADhA 6. abhijit / tAvat zravaNAdikAnI saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathA - zravaNaH 1, dhaniSThA 2, zatabhiSaka 3, pUrvAproSThapadA 4. uttarAmroSThapadA 5, revatI 6, azvinI // 5 // ete evamAhuH / vayaM punarevaM vadAmaH - tAvat abhijidAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni tadyathA abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3, zata bhiSeka 4, pUrvA proSThapadA 5, uttarAproSThapadA 6, revatI 7 tAvat azvinyAdikA ne saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prajJaptAni tadyathA azvinI 1, bharaNI 2, kRttikA 3, rohiNI 4, saMsthAnA (mRgaziraH ) 5, ArdrA 6, punarvasuH / tAvat puSyAdi saptanakSatrANi pazcima dvArANi prajJaptAni tadyathA - puSyaH 1 azleSAH 2, maghA 3, pUrvAphAlgunI 4, uttarAphAlgunI, hastaH 6, citrA 7 tAvat svAtikAdikAni saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathA - svAtiH 1, vizAkhA 2, anurAvA 3, jyeSThA 4, pUrvASADhA 7 // sUtra- 1 // " iti candrazatisUtre candrajJapti prakAzikA TIkAyAM dazamasya prAbhRtasya ekaviMzatitamam prAbhRtaprAbhRtaM samAptam ||10- 29 // vyAkhyA- 'tA kahaMte joisadArA' iti, 'tA tAvat 'ka' kathaM kena krameNa 'te' tvayA 'joisadArA' jyautiSadvArANi nakSatradvArANi 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni 'ti vajja' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / iti gautamena pRSThe bhagavAnAha - ' tattha' ityAdi, 'tattha' tatra jyautiSadvAraviSaye khalu 'imAo' imA vakSyamANAH 'paMca' paJcasaMkhyakAH 'paDittIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJatAH kathitAH / tA eva darzayati 'tatthege' ityAdi, 'tattha' 418 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA. 10 prA. prA. 21 sU.1 nakSatracakradvAranirUpaNam 419 tatra paJcasu pratipattivAdiSu madhye 'ege' eke kecana 'evamAhaMsu' evamAhuH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti / kimAhurityAha- 'tA kattiyAiyA' ityAdi 'tA' tAvat 'kattiyAiyA' kRttikAdIni 'sattanakkhattA' saptanakSatrANi 'puvvadAriyA' pUrvadvArANi 'paNNattA' prajJaptAni / iha yeSu nakSatraSu pUrvasyAM dizi gamanaM kurvataH prAyaH zubhaM bhavati tAni pUrvadvArANi nakSatrANi kathyante / athavA nakSatracakrasya pUrvabhAgacArINi kRttikAdIni saptanakSatrANi santIti pUrvadvArANi kathyante iti / idaM prathamapratipattivAdimatam 1 / zeSAzcattasraH pratipattayaH sugamA iti na vyAkhyAyate / ayamAzayaH-dvitIyapratipattivAdimate maghAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi / 1 / tRtIyaprattipattivAdimate-dhaniSThAdIni saptanakSANi pUrvadvArANi / 3 / caturthapratipattivAdimate-azvinyAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi / 4 / paJcamapratipattivAdimate bharaNyAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi santIti / 5 / evaM paJcapratipattivAdinAM paJcamatAni saMkSepataH proktAni, arthateSAM pratyekaM zeSa dakSiNa-pazcimottaradvAraviSaye bhAvanAM pradarzayati- 'tatstha NaM je te' ityAdi 'tatstha NaM' tatra paJcasu pratipattivAdiSu khalu 'je te' ye te prathamAH pratipattivAdinaH 'evaM' evam pUrvokta prakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti yat 'tA' tAvat kRttikAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa saptanakSatrANi 'AhaMsu' AhuH, tAnyeva saptanakSatrANi nAmanirdezapUrvakaM darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-tAni sapta yathA-kRttikA 1, rohiNI 2, mRgaziraH 3, ArdrA 4 punarvasuH 5, puSyaH 6, azleSA 7 / aSTAviMzatinakSatrANAM pUrva-dakSiNa-pazcimottararUpadikcatuSTaye pratyekasmin di ze sapta saptanakSatrANi tattadig dvArA Na krameNa bhavanti, tathAhi-kRttikAta ArabhyAzleSA paryantAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi 7 / tadanetanAni maghAta Arabhya vizAkhA paryantAni saptanakSatrANi dakSiNa dvArANi 14 / tadanetanAni-anurAdhAta Arabhya zravaNaparyantAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi 21 / tadanetanAni dhaniSThAta Arabhya bharaNI paryantAni saptanakSatrANi uttaradvArANi santi 28 / eSa prathama pratipattivAdimate'STAviMzatinakSatrANAM krmH|1| evaM dvitIya pratipattau maghAta Arabhya azleSAparyantAnyaSTAviMzati nakSatrANi parvAdi dikU catuSTaye sapta sapta vibhjnenaavseyaani| etad dvitIyapratipatteH spaSTIkaraNam / 2 tRtIyapratipattau dhaniSThAta Arabhya zravaNaparyantASTAviMzatinakSatrANi pratyekasmin dizi sapta sapta krameNa vijJeyAni / 3 / caturthapratipattau azvinIta Arabhya revatI paryantASTA viMzatinakSatrANi pUrvAdi pratyekadizi sapta sapta krameNa sthApanIyAni / 4 / paJcamapratipattau bharaNIta ArabhyAzvinI paryantASTAviMzati nakSatrANi pUrvAdi dika catuSTaye saptasapta krameNa jJAtavyAni / 5 / tadevaM paJcapratipattispaSTIkaraNaM proktam / akSaragamanikA svayamUhanIyeti / atha bhagavAn svamataM pradarzayati 'vayaM puNa' ityAdi, 'vayaM puNa' vayaM punariti vayaM tu 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH 'tA' tAvat 'abhIiyAiyA' abhijidAdIni 'sattaNavattA' saptanakSatrANi 'puvvadAriyA paNNattA' pUrvadvArANi prajJaptAni / zeSaM sugamam / ayamAzayaH-- atrAbhijita Arabhya Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratisUtre uttarASADhAparyantAni aSTAviMzati nakSatrANi saptasaptakrameNa pUrvadakSiNapazcimottaradvArANi jJAta vyAnIti sUtra // 1 // 420 // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAbhRtasya ekaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam / / 10-21 zrI rastu dazamasya prAbhRtasya dvAviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam / tadevamuktamekaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam / tatra jyautiSadvArANi prarUpitAni / sAmprataM dvAviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM prastUyate, atrAyamarthAdhikAraH yat pUrvaM dvAragAthAyAM 'nakkhattavica ettiya' nakSatravivicaya iti ca iti proktaM tadanusAreNAsmin prAbhRtaprAbhRte nakSatrANAM vicaya iti svarUpa nirNayaH pradarzayiSyate iti tadviSayakaM sUtramAha - 'tA kahaM te nakkha vicae' ityAdi / mUlam - tA kahaM te nakkhattavicae Ahieti vaejjA, tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jaMbuddIveNaM dIveNaM do caMdA pabhAseMsu vA, pabhAseti vA, pabhAsissaMti vA / do sUriyA taviMsu vA taveMti vA tavissaMti vA / chappaNNe nakkhattA joyaM josuvA joIti vA joissaMtivA, taM jahA do abhiI, do savA do ghaNiTThA, do sayabhi sayA, do puvvApoTThavayA do uttarApoDavayA, do revaI, do assiNI do bharaNI, do kattiyA, do rohiNI, do saMThANA, do addA, do puNavvasU, do pussA, do asilesA, do puvvA phagguNI, do uttarAphagguNI, do hatthA do cittA, do sAI do visAhA, do aNurAhA, do jeTThA do mUlA, do puvvAsADhA do uttArAsAThA / tA eesiM NaM chappaNNAe nakkhatANaM asthi NakkhattA jeNaM Nava muhuttaM sattAvIsaM ca sattadvibhAge muhuttassa caMdeNa saddhiM jo joti / asthikkhattA jeNaM paNayAlIsaM muhutte caMdreNa saddhiM joyaM joeMti // tA esiNaM chappaNNA NakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM Navamuhutte sattAvIsaM ca sattadvibhAge muhuttassa caMdreNa saddhiM joyaM joeMti, kayare NakkhattA jeNaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti ?, kayare NakkhattA jeNa tIsa muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti ? kayare NakkhatA jeNaM paNayAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti ? tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM tattha jete NakkhattA jeNaM Nava muhutte sattAvIsaM ca sattadvibhAge muhuttassa joyaM jo eMti do abhi / tattha je te NakkhattA jeNaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te NaM bArasa taM jahA- do sayabhisayA, do bharaNI, do adA, do assesA do sAI do jeTThA / tatha jeNaM tasaM muhutte caMdreNa saddhiM joyaM joeMti te NaM tIsaM, taM jahA do savA do dhaNA, do puvAbhavayA, do revaI, do assiNI, do kattiyA do saMThANA, do pussA, Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ndrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU. 1. nakSatra svarUpanirUpaNam 421 do mahA, do puvvAphagguNI, do hatthA, do cittA, do aNurAhA do mUlA do puvvAsADhA / tattha jete NakkhattA jeNaM paNayAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te NaM bArasa, taM jahA- do uttarApoTThavayA, do rohiNI, do puNavvasU do uttarAphagguNI do visAhA, do uttarAsAdA / tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM asthi NakkhattA jeNaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti / asthi NakkhattA je gaM cha ahoratte ekkabosa ca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti / asthi NakkhattA je NaM terasa ahorate duvAlasa muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti / asthi nakkhattA je NaM vIsaM ahora te tinni ya mutte sUrieNa saddhiM joyaM jAeMti tA eesi NaM chappaNAe NakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM taM caiva ucca/tvvaM / tA eesigaM chappaNNAe NakkhattANaM tattha je te NakkhattA jeNaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti te NaM do abhiI / tattha jete kkhanA jeNa cha ahoratte ekkavIsaM ca muhutte sUrieNa saddhiM jAyaM joeMti teNaM vArasa taM jahA- do sayabhisayA, do bharaNI, do adA, do assesA, do sAI, do jeTThA / tantha je te kkhattA jeNaM terasa ahohatte bArasa ya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeti teNaM tI, taM jahA - dosavaNA, jAva do puvvAsADhA / tattha je te NakkhattA jeNa vIsaM ahora tiNiya muhu sUrieNa saddhiM joyaM joeMti teNaM bArasa, taM jahA - do uttarApovayA jAva uttarAsAThA | sUtra - 1 // chAyA -- tAvat kathaM te nakSatravicayaH AkhyAtaH iti vadet tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prajJaptaH, tAvat jambUdrIpe khalu drIpe dvau candrau prAbhAsatAM vA prabhAte vA prabhAsiSyete 1 / dvau sUryo atApayatAM vA tApayato vA, tApayiSyato vA / paJcAzat nakSatrANi yogamayuJjan vA yuJjantivA, yokSyanti vA tadyathA- dvau abhijitau 3, zravaNa 4 dvau dhaniSThe 6, dve zatabhiSajau 8, dve pUrvAproSThapade 10, dve uttarAproSThapade 12. dve tarat 14 dve azvinyau 16, dve bharaNyau 18, dve kRttike 20 dve rohiNyau 22, dve saMsthAne ( mRgazirasI) 24; dve Ardra 26, dvau punarvasU 28, dvau puNyau 30 dve azleSe 32, dve madhe 34, dve pUrvAphAlguna 26, dve uttarAphAlgunyau 38 dvau hastauM 40 dve citre 42, dve svAto 44, dve vizAkhe 46, dvau anurAdhe 48, dve jyeSThe 50, dvau mUlau 52, dve pUrvASADhe 54 dve uttarASADhe 56 | tAvat eteSAM khalu SaTpaJcAzato nakSatrANAM santi nakSatrANi yAni khalu nava muhUrttAn saptavizati ca saptaSaSThibhAgAn muhUrttasya candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhUrttAn candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu triMzanmuhUrttAn candreNa sArdhaMyogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu paJcatvAriMzanmuhUrttAn candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / tAbat pateSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM kRtarANi nakSatrANi yAni khalu nava muhUrttAn saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn muhUtrttasya candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti ?, katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhUrttAn candreNa sArdhaM - Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 candraprajJaptisUtre yogaM yuJjanti ?, katarANi nakSatrANi khalu trizanmuhUrtAn candreNa sArdha yogaM yuganti ?, katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcacatvAriMzanmuhUrtAn candraNa sAdha yogaM yunti ?, tAvat eteSAM khalu paTpaJcazato nakSatrANAM, tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu nava muhartAn saptaviMzati ca saptaSaSTibhAgAn muhUrttasya candreNa sArdha yogaM yuJjanti to khalu dvau abhijitau / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhartAn candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-dvo zatabhiSajau 5, dve bharaNyau 4, dve Adre 6, dve azleSe 8, dve svAtI 10, dve jyeSThe 12 / tatra yAni khalu trizanmuhUrtAn candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu trizat, tadyathA-dvau zravaNau 2, dve dhaniSThe 4, dve pUrvAbhAdrapade 6, dve revatyau 8, dve azvinyau 10, dve kRttike 12 dve saMsthAne (mRrgAzaraso) 14, dvau puSyau 16, dve madhe 19, dve pUrvAphAlgunyau 20, dvau hastau 22, dve citre 24, dva anurAdhe 26, dvau mUlau 27, dve pUrvASADhe 30 / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu paJcacatvAriM zanmuhUrtAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-dve uttarAproSThapade 2 dve rohiNyau 4, dvau punarvasU 6, / uttarAphAlgunyau 8, dve vizAkhe 10, dve uttarApAta 12, tAvat eteSoM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM santi nakSatrANi yAni khalu catuge'ho rAtrAn paT ca muhUrttAn sUryeNa sAdhaM yoga yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu Sai a horAtrAn ekaviMzatiM ca muhatAn sUryeNa sArdha yoga yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu trayodazAhorAtrAn dvAdaza ca muhUrtAn sUryeNa sAdhaM yogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu viMzatimahorAtrAn trIn muhUrtAn sUryeNa sArdha yoga yuJjanti / eteSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM kArANi nakSatrANi yAni khalu tadeva uccArayitavyam / tAvat eteSAM khalu pada paJcAzato nakSatrANAM tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu caturo'horAtrAn SaT ca muhUrtAn sUryeNa sAdhaM yogaM yujanti tAni khalu dvo abhijitau / tatra nAni nakSatrANi yAni khalu paD ahorAtrAn ekavizatiM ca muhUrtAn sUryeNa sAdhaM yoga yuJcanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-dvau zatabhiSajau 2, dve bharaNyau 4 dve Adre 6, dve azlethe 8, dve mbAto 10, dve jyeSThe 12, / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu trayodazAhArA vAn dvAdaza ca mahattAn sUryeNa sAdhaM yogaM yujanti, tAni khalu triMzat, tadyathA dve zravaNe 2, yAvat 3 pUrvASADhe 30, / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu vitimahorAtrAn zrIna ca mahattAn sUryaNa sAdha yogaM yujAnta tAni khalu dvAdaza, tadyathA-dva uttarAproSThayade 2, yAvat ve uttarASADhe 12, // suutr-1|| vyAkhyA .. 'tA kahaM te nakkhattavicae' iti tA tAvat kaha' kazaM 'te' tvayA 'nakkhattavicae' nakSatravicayaH nakSatrANAM vicayaH tadarthaniNayanam svarUpanirNaya ityarthaH nakSatravicayaH, uktaM cAnyatra -- "AptavacanaM pravacanaM jJAtvA vicayastadarthanirNayanam / " iti tathAhinakSatrANAM sarUpanirNayaH tvayA kena prakAreNa 'Ahie' AkhyAtaH ? 'ti vaejjA' iti vadet iti etadviSayaM he bhagavAn vadatu kathayatu / iti gautamena pRSTe bhagavAnAha---'tA ayaM gaM ityAdi, 'tA' tAvat 'ayaM NaM' ayaM khalu prasiddhaH 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaHmadhyajambU -dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantaraH sarvakSullaka ityAdi vizeSaNaviziSTaH lakSayojanaparimita Aya - Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0 prA. 22 sU. 1 nakSatrasvarUpanirUpaNam 423 kambheNa tathA trayolakSAH, SoDazasahastrANi saptaviMzatyadhikaM zatadvayaMca yojanam trayaH krozAH, aSTAviMzatyadhikazatadhanUMSi, sArdhatrayodazAGgulAni kiJcidvizeSAdhikAni, etAvatparimitaH parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNattaM' prajJaptaH kathitaH / 'tA' tAvat tAdRze 'jaMbuddIveNaM dIve' jambUdvIpe khalu dvIpe 'do caMdA' dvaucandrau 'pabhAsiMsu' prabhAsatAM vA bhUtakAle, 'pabhAseMtivA' prabhAsete vA varttamAnakAle, 'pabhAsissaMti vA' prabhAsiSyete vA'nAgatakAle, atIta varttamAnAnAgatarUpe kAlatraye'pi prabhAsamAnau varttate iti bhAvaH / evaM 'do sUriyA' dvau sUryai 'taviMsu vA ' atapatAm 'taveMtivA' tapataH tavissaMtivA' tapiSyataH, dvau sUryAvapi jambUdvIpe kAlatraye'pi tapantau varttate iti bhAvaH / tathA SaTpaJcAzat nakSatrANi aSTAviMzate nakSatrANAM pratyekaM dvirdvirbhAvena SaT paccAzatsaMkhyakAni nakSatrANi 'joyaM' yogaM candrasUryaiH saha yutiM 'joissaMtivA', yokSyanti vA, etAni nakSatrANyapi kAlatraye candrasUryaiH saha yogaM yuJjanti iti bhAvaH / tAnyeva darzayati'taM jahA ' ityAdi, taM jahA ' tadyathA tAni yathA - - 'do abhiI' dvau abhijitau, ityata Arabhya dve uttarASADhe, iti paryantAni dvirdvirbhAvena SaT paJcAzannakSatrANi mUlasUtrAdeva vijJeyAnIti / atha nakSatrANAM candreNa saha yogaparimANaM pratipAdayannAha -- 'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' SaT paJcAzato nakSatrANAM 'asthi - kkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'Nava muhutte' navamuhUrttAn, 'sattAvIsaM ca sattadvibhAge muhuttassa' ekasya ca muhUrttasya saptaviMzatiM saptaSaSThibhAgAn yAvat 'caMdeNa saddhiM jogaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjati / 'attha naktvattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuhUrttAn yAvat 'caMdeza saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / 'atthi nakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'tIsa muhutte ' triMzanmuhUrttAn yAvat caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / ' NakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jega' yAni khalu 'paNayAlIsaM muhutta' paJcacatvAriMzanmuhUrtAn yAvat 'caMde saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti pUrvaM bhagavatA sAmAnyena nakSatra yogaH proktaH, sAmprataM etAneva caturo viSayAn gautamaH pRthak pRthaktvena pRcchati - 'tA eesi NaM' ityAdi, vyAkhyA spaSTA / atha bhagavAn tAneva viSayAn pRthak pRthag rUpeNa nAmanirdezapUrvakaM spaSTayati- 'tA eesi NaM' ityAdi, vyAkhyA sugamA atha SaT paJcAzato nakSatrANAM madhye yAni yAni nakSatrANi sUryeNa sahayogaM yuJjanti teSAM saMkhyA nAmAni ca pRthak pRthak pradarzayati- 'tA eesiNaM' ityAdi, vyAkhyA pATha siddhA / eSAM vizeSavyAkhyA pUrvamasyaiva dazamasya prAbhRtasya dvitIye prAbhRtaprAbhRte kRteti tatra vilokanIyA / sUtra // 1 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 candraprAptisUtre saMkhyA muhUrtAH candreNa sUryeNa sAdhaM ca nakSatrayogakoSTakam nakSatranAmAni candreNa saha muhUrtA sUryeNa sahAhorAtrAH abhijit 9-27767 zravaNa dhaniSThA zatabhiSakU pUrvAbhAdrapadA uttarAbhAdrapadA revatI azvinI bharaNI kRttikA rohiNI mugaziraH ArdrA punarvasuH puNyaH azleSA maghA pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI hasta citrA svAti vizAkhA anurAdhA jyeSThA mUlaH pUrvASADhA uttarASADhA pUrva kAlamAzritya candreNa sUryeNa ca saha SaTpazcAzannakSatrANAM yogaparimANaM pratipAditam, sAmprataM kSetramAzritya taccintayan prathamaM sImAviSkambhaM pratipAdayati-'tA kahate sImAvikkhaMbhe' ityAdi / mUlam-tA kahaM te sImAvikkhaMbhe Ahietti vaejjA / tA eesi NaM chappaNNae NakkhattANaM atthi NakkhatA jesi NaM cha sayAtIsA sattaThibhAgatIsai bhAgANaM sImA vikkhaMbho attyiM NavakhattA jesi NaM sahassaM paMcottaraM sattaTThibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkhaMbho Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA. 10 prA. prA. 22 sU.2 sImAviSkambhanirUpaNam 425 asthi NakkhattA jesiNaM do sahassA damuttarA sattadvibhAgatIsai bhAgANaM sImA vikkhbho| asthi NakkhattA jesi NaM tisahassa paMcadasuttaraM sattadvibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkhabho / tA eesi NaM chappaNNAe NakkhanA NaM kayare NakkhattA jesi NaM chasayAtIsA taM ceva uccAreyavvaM jAva tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM kayare NakkhattA jesi NaM tisaha sa paMcadasuttaraM sattaTThibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkha bho ? / tA eesiNaM chappaNNAe NakhattANaM tatttha je te NakkhattA jesi NaM cha sayA tIsA sattadvibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkhabho te NaM do abhiI / tattha je te NakkhattA jesi NaM sahassaM paMcuttaraM sattaTThibhAgatI saibhAgANaM sImA vikkha bho te paM. bArasa, taM jahA-do sayabhisayA 2, jAva do jeTThA 12 / tattha je te NakhattA jesi gaM do sahassA damuttarA sattadvibhAgatIsaibhAgANaM sImA vizkha bho teNaM tIsaM, taM jahA-7-savaNA 2 jAva do puvyAsADhA 30 / tattha je te NavakhattA jesiNaM tisahassaM paMcadamuttaraM sattadvibhAga tIsa bhAgANaM sImA-vikkhaMbhote NaM vArasa, taM jahA-do uttarApovathA 2 jAva do utarAsADhA / sUtra // 2 // chAyA-tAvat kathaM te samAviSkambha AkhyAtaH? iti vadet tAvat eteSAM khalu paT cAzato nakSatrANAM (madhye) santi nakSatrANi yeSAM khalu SaT zatAni triMzAni (trizadadhikAni) saptaSaSTibhAgatrizadbhAgAnAM visskmbhH| santi nakSatrANi yeSAM khalu dve sahasra dazottare saptaSaSTi bhAgatriMzadbhAgAnAM siimaavisskmbhH| santi nakSatrANi yeSAM khalu trisahasraM paJcadazottaraM saptaSaSTibhAgAtriMzadbhagAnAM sImAviSkambhaH / tAvat eteSAM khalu SaSTi paJcAzato nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yeSAM khalu SaTzatAni triMzAni tadevauccArayitavyaM yAvat eteSAM khalu SaTpaJcAzato nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yeSAM khalu trisahasrapaJcadazottaraM saptaSaSTitrizadbhAgAnAM sImAviSkambhaH tAvat eteSAM khalu SaTpaJcAzato nakSatraNAM tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu SaTzatAni triMzAni saptapaSTibhAgatrizadbhAgAnAM sImAviSkammaH, to khalu dvau abhiH jitauM / tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu sahasraM paJcottaraM saptaSaSTi bhAga triMzadbhAgArmA sImAviSkambhaH tAni khalu dvAdaza tadyathA-dvau zatabhiSajau 2 yAvat chau jyeSThe / tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu dvasahasra dazottare saptapoSTa bhAga trizadbhagAnAM sImAviSkambhaH, tAni khala trizata, tadyathA-dvau zravaNau 2 yAvata dve pUrvASADhe 30 // tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu trINi sahasrANi paJcadazottarANi saptaSaSTi bhAgatriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH, tAni khalu dvAdaza, tadyathA-ve uttarAproSThapade yAvat dve uttarASADhe ||suu0 2 // vyAkhyA- 'tA kahaM te sImAvikkhabhe' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kiyatyA vibhAgasaMkhyayA he bhagavAn ! 'te' tvayA 'sImA vikkhaMbhe' sImAviSkambhaH sImA vistAra 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tibaejjA' iti vadet, etadviSaye kathayatu / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 54 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 candraprakSaptisUtre 'tA eesiNaM' ityAdi / ihASTAviMzatyA nakSatrai svagatyA sva sva kAlaparimANena kramazo yAvatparimitaM kSetraM buddha yA vyApyamAnaM sambhAvyate tAvatparimitamekamarddhamaNDalamupakalpyate, etAvatpramANameva dvitIyamarddhamaNDalamityevaM pramANa buddhiparikalpitamekaM paripUrNamaNDalaM kalpyate, tasya maNDalasya maMDalaM sayasahasseNa aTThANauehiM sarahiM chittA iccesanakkhatte khettaparibhAgenakkhattavicae pAhuDe Ahiettibemi" chAyA-maNDalazatasahasreNa aSTAnavatibhiH zatai chittvA ityeSa nAkSatraH kSetraparibhAgaH nakSatravicaye prAmRte AkhyAta iti bravImi-iti / iti vAkSyamANavacanAt aSTAnavatizata sahasravibhAgaivibhajyate / kimevaMvidhasaMkhyakabhAgAnAM kalpane pramANam ? iti cedAha-iha nakSatrANi trividhAni bhavanti tathAhi-samakSetrANi, ardhakSetrANi, dvayardhakSetrANi ca, tatra samakSetrANi triMzanmuhUrtAni, arthakSetrANi paJcadazamuhUrtAni, dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrtAnIti / ayaM bhAvaH yAvatpramANaM kSetraM yainakSatrairekenAhorAtreNa gabhyate tAvatkSetrapramANaM yogaM yAni nakSatrANi candreNa saha yuJjanti tAni nakSatrANi samakSetrANi kathyante, tAni ca paJcadaza, tathAhi-zravaNaH 1, dhaniSThA 2, pUrvAbhAdrapadA 3, revt| 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, puSyaH 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI 10, hastaH 11, citrA 12, anurAdhA 13, mUlaH 14, pUrvASAr3hA 15, iti / tathA yAni nakSatrANi ahorAtrapramitasyatriMzanmuhUrtAtmakasyArddha paJcadazamuhUrtAtmakaM kSetraM candreNa saha yoga yuJjanti tAni arddhakSetrANi procyante, tAni ca SaT-tathAhi-zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6, ceti / tathA dvitIyamadha yasya tad dvayardhasArdhamekamityarthaH, tad dvayardhamadhikaM kSetramahorAtrapramitaM pazcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM candrayogayogyaM yeSAM tAni dvayarthakSetrANi, etAnyapi SaT tathAhi-uttarAbhAdrapadA 1, uttarAphAlgunI 2, uttarASAr3hA 3, rohiNI 4, punarvasuH 5, vizAkhA 6 ceti / atha sImAparimANaM cintyate, tatrAhorAtraH saptaSaSTi bhAgI kriyate, pUrNAhorAtraM ca candrayogayogyaM yeSAM nakSatrANAM bhavati tAni nakSatrANi samakSetrANi, teSAM samakSetrANAM kSetraM pratyekaM saptaSaSTi bhAgAH parikalpyante iti samakSetrasya nakSatrasya saptaSaSTibhAgAH (67), adhekSetrasya sArdhAstrayastriMzadbhAgAH (33 // ) dvayardhakSetrasyaikaM zatamarddha ca (100 // ) abhijinnakSatrasya ekaviMzatisaptaSaSTibhAgaH ( 21 ) bhava nti, abhijitaH saptaviMzatisaptaSaSTibhAgayuktanavamuhUrttAn yAvat candrayogayogyatvAt , ete ca saptaSaSTibhAgAH triMzanmuhUrtAtmakapUrNAhorAtrasya parikaltiAH santIti rItyA'bhijita ekaviMzatiH saptaSaSTribhAgA labhyante iti vivekaH / samakSetrANi nakSatrANi ca paJcadazeti saptaSaSTibhAgAH paJcadazabhirguNyante, jAtaM paJcottaramekaM sahasram (105) / ardhakSetrANi SaDiti sArdhAstrayastriMzat (33 // ) bhAgA SaDbhirguNyante, jAte ekottare dve zate (201) / dvayardhakSetrANi SaT tataH sArdhazatamekaM (100 // ) Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0 prA. 22 sU. 2 sImAviSkambhanirUpaNam 427 ca SaDUbhirguNyate, jAtAni tryuttarANi SaT zatAni (603) / abhijinnakSatrasyaikaviMzatiH saptaSaSTibhAgA iti sarvasaMkalanayA jAtAni triMzaduttarANi aSTAdazazatAni (1830 / etAvadbhAgapari - mitamekamarddhagmaNDalaM bhavati, evaM dvitIyamarddhamaNDalamapi etAvadbhAgaparimitameveti dvayostriMzadadhikASTAdazazatayormelane jAtAni SaSTyadhikAni SaTtriMzacchatAni (3660) ekaikasmin ahorAtre kila triMzanmuharttA bhavantIti pratyekameteSu paSTayadhikaSaTtriMzacchata saMkhyakeSu bhAgeSu (3660) triMzadbhAgakalpanAyAM triMzatA guNyante jAtamaSTAnavatizatAdhikamekaM zatasahasram (109800 ) / tata itthaM maNDalasya bhAgAn parikalpyaiva bhagavAn prativacanaM dadAti - 'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' SaT paJcAzato nakSatrANAM madhye 'asthi NakkhatA' santi kAnicinnakSatrAni 'jesi NaM' eSAM khalu 'cha sayA tIsA' SaTzatAni triMzAni, triMzadadhikAi SaTzatAni (630) 'sattaTThibhAgatIsa ibhAgANaM' saptaSaSTibhAga triMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhamo' sImAviSkambhaH sImAvistAro'stIti / 'atthi NakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi yeSAM khalu 'sahassaM paMcuttaraM ' sahasraM paJcottaraM paJcAdhikamekaM saha. (1005) 'sattadvibhAgatIsa - bhAgANaM' saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' somAviSkambhaH / ' atthiNakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'do sahassA dasuttarA' dve sahasre dazottare dazAdhikaM sahasradvayaM (2010) sattadvibhAgatI sai bhAgANaM' saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho ' sImAviSkambhaH / ' asthi NakkhattA santi kAnicinnakSatrANi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'tisahassaM paMcadasuttaraM ' trisahasraM paJcadazottaraM paJcadazAdhikaM sahasratrayaM ( 1015 ) ( sattadvibhAgatIsaibhAgANaM' saptaSaSTi bhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambhaH evaM bhagavatA prote keSAM nakSatrANAM kiyatparimitaH sImAviSkambhaH 1 iti gautamaH pRcchati - 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' SaT paJcAzato nakSatrANAM madhye 'kare NakkhattA' katarANi nakSatrANi kAni nakSatrANi etAdRzAni 'jesi NaM' yeSAM khalu nakSatrANAM 'cha sayAtIsA' SaTzatAni triMzAni triMzadadhikAni SaTzatAni saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM sImA viSkambhaH proktaH ? 'taM ceva uccAreyavvaM' tadeva uccArayitavyaM pUrvoktameva sarva praznarUpeNa sUtra - matravAcyam kiyatparyanta mityAha - 'jAva' ityAdi. yAvat 'tA eesi NaM' tAvat eteSAM khalu 'chappaNNAe NavakhattANaM' SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi kAni nakSatrANi etAdRzAni santi 'jesi NaM' yeSAM khalu nakSatrANAM 'tisahassaM paMcadamuttaraM ' trisaha paJcadazottaraM (3015) 'sattaTTibhAgatI sahabhAgANaM' saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvakkhaMbho' sImAviSkambhaH proktaH ! evaM gautamena pRSTe bhagavAn tatpraznAn samAdhatte 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' SaTpaJcA Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 candraprajJaptisUtre zato nakSatrANAM madhye 'tattha' tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'chasayA tIsA' SaTzatAni triMzAni triMzadadhikAni SaT zatAni 'sattadvibhAgatI sahabhAgANaM' saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambhaH proktaH teSAM madhye te NaM do' tau dvau abhijitau te dve abhijinnakSatre stH| tat kathamityAha iha ekaikasyAbhijito nakSatrasya saptaSaSTi khaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya sambandhina ekaviMzatirbhAgAzcandrayAgayogyaH santi ekaikasmizcabhAge triMzadbhAgaparikalpanAdekaviMzatistrizatA guNyate, jAtAni SaT hAtAni triMzadadhikAni (630 / tathA- 'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatreSu madhye 'je te NakkhattA' yAni lAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'sahassaM paMcuttaraM' sahasraM paJcottaraM paJcAdhikameka sahasraM (1005) 'sattaDhibhAgatIsaibhAgANaM' saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhabho' sImAviSkambho'sti 'te NaM' tAni khalu 'vAsara' dvAdaza 'taM jahA' tadyathA--tAni yatha - 'do sayabhisayA' dvau zatabhiSajau 'jAva' yAvat 'do jeTThA' dve jyesstthe| atra yAvatpadena 'do bharaNIo, do adAo, do assesAo, do sAIo' dve bharaNyau, dve Ardai dve ale the, dve svAtI, ityeSAM saMgrahaH / eteSAM hradazAnAmapi nakSatrANAmarddhakSetratvAt pratyekaM saptaSaSTi viNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya sambandhinaH sArdhAstrayastriMzadbhAgAH (33 // ) candrayogayogyAH, triMzatA guNyante jAtaM paJcottaraM sahasram (1005) tathA 'tattha' tatra teSu aSTAviMzati nakSatreSu 'je te prakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'do sahassA dasuttarA' dve sahA dazottare dazAdhikasahasradvayam (2010) 'sattaTThibhAgatIsaibhAgANaM' saptaSaSTi bhAga triMzadbhAbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambho bhavati 'teNaM tIsaM' tAni khalu triMzat , 'taM jahA' tadyathA 'do savaNA' dvau zravaNau, 'jAva' yAvat 'do puvvAsADhA' dve pUrvASADhe, yAvatpada saMgrAhyANi nakSatrANi-do dhaniTA' 'do puvvAbhadavayA do revaI, do assiNI, do kattiyA, do migasirA' do pussA, do maghA, do puvvAphagguNIo, do hatthA, do cittA, do aNurAhA, do mUlA' iti, triMzannakSatrANi yathA-dvau zravaNau 2, dve dhAneSThe 4, dve pUrvAbhAdrapade 6, dve revatyau, 'dve azcinyau 10, dve kRttike 12, dve mRgazirasI 14, dvau puSyau 16, dve madhe 18, pUrvA phAlgunyau 20, dvau hasto 22, dve citre 2 4 dve anurAdhe 26, dve mUle 28 dve pUrvASADhe 38 iti etAni triMzannakSatrANi samakSetrANi, tata eSAM saptaSaSTi khaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya samba ndhinaH paripUrNAH saptaSaSTibhAgAH (67) pratyekaM candrayo yogyAH, tena saptaSaSTistriMzatA guNyate, jAte yathokte dazottare dve sahasra (2010) / tathA-'tattha tatrASTAviMzatinakSatreyu 'je te NakyattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi gaM' yeSAM khalu pratyekaM tiNNisahassA paNNara suttarA' trINi sahasrANi paMcadazottarANi-paJcadazAdhikaM sahasratrayam (3015) 'sattaTThibhAgatI saibhAgANaM' sataSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambho bhavati 'te NaM' tAni Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 50 prA. prA. 22 sU. 3 sImAviSkambhanirUpaNam / khalu nakSatrANi 'bArasa' dvAdaza sAnta, 'taM jahA' tadyathA-'do uttarApohavayA 2, dve uttarAproSThapade 2, 'jAva' yAvat 'do uttarAsADhA' dve uttarASADhe 12, atra yAvatpadasaMgrAhyANImAni nakSatrANi-do rohiNI, do punavvasU, do uttaraphagguNI, do visAhA' / rohiNyau 4, do punarvasU 6 dve uttarAphAlgunyau, dve vizAkhe 10, iti, dve uttarASADhe 12, iti prokta meveti dvAdaza / etAni nakSatrANa dvayardhakSetrANi, tataH saptaSaSTi khaNDIkRttasyAhorAtragamyasya kSetrasya dvaya tvena tatsambandhinazcandrayogayogyAbhAgAH zatamekamaddhe ca (100) pratyekaM bhavanti, eteSAM (100) triMzatA guNane jAtAni paJcadazAdhikAni trINi sahasrANi (3015) iti ||suutr 2 // _athASTAviMzatinakSatrANAM prAtaH sAyamiti krameNa candreNa saha yogakaraNaM pradarzyate - 'eesiNaM' ityAdi / malama eesiNaM chappaNAe NakkhattANaM kiM sayA pAo caMdeNa saddhiM joyaM joei ?? eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM kiM sayA sAyaM caMdeNa saddhi joyaM joei ? / eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM kiM sayA duhao pavisiya 2 caMdeNa saddhiM joyaM joei ? / tA eesi gaM chappaNNAe NakkhattANaM na kiMpi taM jaM sayA pAo caMdeNa saddhiM joyaM jopaDa. no sayA sAyaM caMdeNa saddhiM jAyaM joei, no sayA duhao pavisiya 2 caMdeNa saddhiM joyaM joei, NaNNattha dohiM abhIihiM / tA eeNaM do abhiiii| pAyaMciyazcottAlIsaM 2 amAvAsaM joeMti, no ceva NaM guNNa mAsiNiM / / sU0 3 // chAyA- eteSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM ki sadA prAtaH candreNa sArddha yogaM yunakti ? / eteSAM khalu SaT JcAzato nakSatrANAM ki sadA sAyaM candreNa sarddha yogaM yanakti ? / eteSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM kiM sadA dvidhAtaH pravizya 2 candreNa sArddha yogaM yunakti ? / tAbat eteSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM na kimapi tat yat sadA prAtaH candreNa sArddha yunakti, no sadA sAyaM candreNa sArddha yoga yunakti, no sadA dvidhAtaH pravizya 2 candreNa sArddha yoga yunakti, nAnyatra dvAbhyAma bhijidbhadhAm / tAvat patA khalu dvau abhijitau prAtareva 2 catuzcatvArizAM 2 amAvAsyAM yuktaH naiva khalu pUrNamAsIm / sUtra // 3 // ___ vyAkhyA :-gautamaH pRcchati 'eesiNaM' eteSAM khalu dvidvitvena sthitAnAM 'chappaNNAe NakkhattANaM' SaT paJcAzato nakSatrANAM madhye 'kiM' kiMnAmakaM nakSatraM yat 'sayA' sadA nirantaraM 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArddha yogaM yunakti ? / tathA 'eesi NaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattAgaM' paTpaJcAzato nakSatrANAM madhye 'ki' ki nAmakaM nakSatraM yat 'sayA' sadA 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sAdhaM yogaM yunakti ? tathA 'eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM' eteSAM khalu SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye 'ki' kiM nAmakaM nakSatraM yat 'sayA' sadA 'duhao' dvidhAtaH prAtaH sAyaM Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre ca 'pavisiya 2' pravizya 2 candramaNDale samAvizya 2 'caMdeNa saddhi joyaM joei' candreNa sArddha yogaM yunakti ? / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat zrUyatAm-'eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM' eteSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM madhye 'na kiMpi taM' na kimapi tannakSatraM 'ja' yat nakSatraM 'sayA' sadA nirantaraM pratidinamityarthaH 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye sUryodayavelAyAM 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sAdhU yogaM yunakti, tathA 'no' na kimapi tannakSatra yat 'sayA' sadA 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle sUryAstasamaye 'caMTeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yogaM yunakti / tathA 'no na kimapi tannakSatraM yat 'sayA' sadA 'duhao' dvighAtaH prAtaH sAyaM vA 'pavisiya 2' pravizya 2 candramaNDale samAvizya 2 'caMdeNa saddhi joyaM joei' candreNa sAdhaM yogaM yunakti / kiM sarvathA na kimapi nakSatra sadA prAtarAdisamaye candreNa saha yogaM yunakti ? naivam, tata Aha-'nannattha' nAnyatra 'dohiM abhiI hiM' dvAbhyAmabhijidbhayAm , dvau abhijitau muktvA'nyat kimapi nakSatra sadA prAtarAdi samaye candreNa saha yogaM na yunaktIti bhAvaH / tatrApi 'tA' tAvat 'eteNaM' ete khalu 'do abhiI' dvau abhijitau api yugeyuge 'pAyaciya 2' prAtareva prAtareva cottAlIsaM 2' catuzcatvAriMzAM 2 catuzcatvAriMzatamAM catuzcatvAriMzattamA 'amAvAsaM' amAvAsyAmeva candreNa saha yogaM 'joeMti' yuktaM: kurutaH, catuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAmeva parisamApayata iti bhAvaH, kintu 'no ceva NaM' naiva khalu 'puNNamAsiNiM' paurNamAsIm, parisamApayata iti / ___atha kathametad jJAyate yat prati yugamabhijinnakSatra sadaiva prAtaH kAle catuzcatvAriMzattamAMcatuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAM candreNa saha yogaM yuGktvA parisamApayatIti ? tatrAha-pUrvAcAryopadarzitakaraNavazAt jJAyate, tadevAha-prathamaM tithyAnayanArtha karaNagAtheyam - "tihirAsimeva bavadvibhAiyA sesamegasadviguNaNaM ca / bAvaTThIe vibhattaM, sesA aMsA tihi samattI // 1 // chAyA-tithi rAzireva dvASaSTibhAjitaH zeSamekaSaSTi guNanaM ca / ___dvASaSTayA vibhaktaM, zeSA aMzA tithi samAptiH // 1 // iti asyAH saMkSepArthaH - 'tihirAsimeva' tithirAzi reveti yugamadhye ye candramAsA atikrAntAste tithirAzyAnayanAthai triMzatA guNyante, guNite yastithirAzirjAtaH sa evetyarthaH 'bAvadvibhAiyA' dvASaSTibhAjitaH, tasya tithi rAzeSiSTayA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge 'sesa' yadavaziSTaM tasya 'egasaTThiguNaNaM' ekaSaSTiguNanam ekaSaSTayA guNakAraH kriyate guNakAraM kRtvA 'bAvaTIevibhattaM' dvASaSTayA vibhaktaM dvASaSTyA bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge ye 'sesA aMsA' zeSA aMzAH, ye aMzA uddharanti tatparimitA sA vivakSite dine 'tihisamattI' tithisamAptiH vivakSitatithisamAptiravaseyeti karaNagAthArthaH // 1 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzika TIkA prA0 10 prA. prA. 22 sU03 nakSatrANAM candreNa saha yogakaraNam 431 tatazcatuzcatvAriMzattamAmAvAsyAyAzcintAyAM tricatvAriMzat (43) candramAsAH, ekaM ca candramAsasya parvalabhyate, tatastricatvAriMzat triMzatA guNyante, jAtAni navatyadhikAni dvAdazazatAni (1290), tata uparitanamekaM parva, candramAsasya parvadvayaM bhavatItyaikaparvagatAH paJcadaza prakSipyante, jAtAni paJcAdhikAni trayodazazatAni (1305), eSAM dvASaSTayA bhAge hRte labdhA ekaviMzatiH (21), sA tyajyate, zeSAstiSThanti trayaH te ekaSaSTayA guNyante jAtaM tryazItyadhikamekaM zatam (183), tasya dvASaSTayA bhAgo hiyate labdhau dvau, tau tyaktau, zeSAstiSThatyekonaSaSTiH (59), tadeva mAgatA-ekonaSaSTiA SaSTibhAga pramitA tasmin dine'mAvAsyeti / amAvAsyAsu paurNamAsISu ca nakSatrAnayanAthe prAguktameva karaNaM gRhyate / tatra dhruvarAzi:-SaTSaSTirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAgaH (66 tatra catuzcatvAriMzatA guNyate, jAtAni caturuttarANi ekonatriMzacchatAni (2904) muhUrtA 220 nAm , ekasya ca muhUrttasya dvApaSTi bhAgAnAM viMzatyadhike dve zate (22.0) ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catuzcatvAriMzat saptaSTibhAgAH (9) tadevaM sarvAGkitaH - mu... - 22014 ) tatra punarvasu prabhRtikamuttarASADhAparyantaM muhUrtAnAM dvicatvAriMzadadhikAni catvArizatAni, ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzadvASaSTibhAgAH (442-46) ityevaM pramANaM zodhyate, jAtAni muhUrtAnAM dvASaSTayAdhikAni caturvizatizatAni (2462), ekasya ca muhUrtasya catuH saptatyadhikamekaM zataM dvASTibhAgAnAm (71) / tato'bhijidAdi sakalanakSatramaNDalazodhanakam ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni, ekasya ca muhUrtasya caturviMzatiSiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTiH bhAgAH (819-2466) isyevaM pramANaM yAvatsaMbhavaM zodhanIyam / tatra tri 29046 rA67 62 guNamapi zuddhimAsAdayatIti triguNaM kRtvA zodhyate, sthitA pazcAt SaDmuhUrtAH, ekasya ca muhUtasya saptatriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzat sptssssttibhaagaa:(6-2017)| tata AgataM yat catuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAmabhijinnakSatraM SaTsu muhUrteSu, saptamasya ca muhUrnasya saptatriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta catvAriMzati saptA SaSTi bhAgeSu gateSu satsu parisamApayatIti // sUtra 3 // 62 / 67 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 candra prajJaptisUtre 'tattha sAmpratamamAvAsyA - paurNamAsI prasaGgamAzritya paurNamAsyamAvAsyAvaktavyatAmAha khalu imAo' ityAdi / mUlam - tattha khalu imAo bAvaTThi puNNamA saNIo, bAvahiM amAvAsAo paNNattAoM / tA eesi NaM paMcahaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNamAziNi caMdre kaMsi desaMsi joyaM joei ? | tAjaMsi NaM desaMsi caMde carimaM bAvahiM NNamAsiNi joe tAo NaM puNNamAsiNiTThANAo maMDalaM cauvIseNaM eeNaM chettA duttI meM bhAge uvAraNAvattA etya NaM caMde paDhamaM puNNamAsiNi joei / tA eesiNaM paMca savaccharaNaM doccaM puNNamAsiNi caMde si desaMsi joyaM joei ? tA jaMsi NaM desaMti caMde paDhamaM puNNamAsigiM jor3a tAo NaM puNNamAsiNiTThANAo maMDala caubbIseNaM sae meM chettA, duttIsa bhAge uvANAvittA, ettha NaM se caMde doccaM puNNamasiNi joei / tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharaNaM tacca puNamAsiNicaMde kaMsi desaMsi joyaM joei ? / tA jaMsi NaM desaMsi caMde docvaM puNNa mAsiNiM joei tAo NaM puNNamAsiNiDANAo maMDalaM cauccI seNaM samRNaM chettA, duttIsaM bhAge vAraNAvattA, ettha NaM se caMde tacca puNNanAsiNi joeha ! tA eesi NaM paMca saMvaccharaNaM duvAlasamaM puNNamAsiNiM caMde kaMsi desi joei ? tA jaMsi desaMsi caMde taccaM puNNamAsiNi joei tAo puNNamA siNiDANAo maMDalaM cauvdI seNaM saraNaM chettA doNi aTThAsI bhAgasae uvAiNAvittA etthaNaM se caMde duvAlasamaM puNNamAsiNi joe / evaM khalu eeNaM uvAeNaM tAo tAo puNNamAsiNidvANAo maMDalaM cauvvIseNaM samaM chettA tIsa 2 bhAge uvAiNAvattA taMsi taMsi desaMsi taM taM puNgamAsiNiM caMde joei / tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANaM,caramaM bAvaTThi puNNamAsiNi caMda kaMsi desi joei ?, tA buddIvasa dIvasa pAINa paDINAyayAe udIrNadAhiNAyacAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM saraNaM chettA dAhiNillaMsa unbhAgamaMDalasi sattAvIsaM caunbhAge uvAiNAvittA aTThAvIsa bhAgaM vA chettA aTThArasabhAge uvAiNAvittA tihiM bhAgehiM dohi ya kalAhiM paJcathimillaM caubbhAgamaMDalaM asaMpatte ettha NaM caMde carimaM vATThi puNNamAsigiM joei || sUtra 4 || chAyA -- tatra khalu imA dvArSASTa: paurNamAsyaH, dvASaSTiramAvAsyaH prajJaptAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM paurNamAsIM candraH kasmin deze yunakti ? tAvatyasmin khalu deze candraH caramAM dvASaSThi porNamAsIM yunakti tasmAt khalu porNamAsI sthAnAt maNDala caturvizena zatena chitvA dvAtriMzataM bhAgAn 'uvAiNittA' upAdAya atra khalu sa candraH prathamAM paurNamAsIM yunakti tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANaM dvitIyAM paurNamAsIM candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze candraH prathamAM paurNamAsIM yunakti tasmAt khalu paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra khalu sa candraH dvitIyAM paurNamAsoM yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU. 4 paurNamAsya'mAvAsyAnirUpaNam 433 tRtIya paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin deze candraH dvitIyAM paurNamAsIM yunatti tasmAt khalu paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturviMzena zatena chittvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra khalu tRtIyAM paurNamAsIM candraH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazAM paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze candraH tRtIyAM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dve aSTAzIte bhAgazate upAdAya, atra khalu sa candraH dvAdazAM paurNamAsIM yunakti / evaM khalu etena upAyena tasmAt tasmAt paurNamAsI sthAnAt maNDalaM catuviMzena zatena chittvA dvAtriMzata 2 bhAgAn upAdAya tasmin tasmin deze tAM tAM paurNamAsIM candraH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvASaSTi paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvat jambUdvIpasya khalu chopasya prAcI pratIcyAyatayA udocI- dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizena zatena chittvA dAkSiNAtye caturbhAgamaNDale saptavizaticaturbhAgAn upAdAya aSTAviMzatibhAgaM viMzatighA chittvA aSTAdaza bhAgAn upAdAya tribhi bhAMga dvabhyiAM ca kalAbhyAM pAzcAtyaM caturbhAgamaNDalam asamprAptaH, atra khalu candraH caramAM dvASaSTi paurNamAsIM yunakti // sUtra // 4 // vyAkhyA - bhagavAnAha - ' tattha khalu' tatra yuge khalu 'imAo' imAH vakSyamANasvarUpAH 'vA' dvASaSTi 'puNNamAsiNIo' paurNamAsyaH tathA 'bAvaTThi' dvASaSTireva 'amAvAsAo' amAvAsyAH 'paNNanAo' prajJaptAH / bhagavatA evaM prokte gautamaH praznayati 'tA eesi NaM paMca' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM candrAdInAM khalu 'paMca'haM saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhamaM' prathamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsoM 'caMde' candra: 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joe ' yunakti parisamApayatIti praznaH / uttaramAha 'tA' tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze 'caMde ' candraH carimaM caramAmantimAM pAzcAtyayugaparyantavartinI 'bAsaTThi' dvASaSTiM dvASaSTitamAM 'puNNamA - siNoM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo NaM' tasmAt khalu 'puNNamA siNiTThANAo, paurNamAsI sthAnAt carama dvASaSTitamapaurNamAsIM parisamAptisthAnAt parataH 'maMDala' 'caubbIseNaM saraNaM' caturvizena zatena caturviMzatyadhikena zatena (124) 'chittA' chitvA vibhajya 'battIsaM bhAge' dvAtriMzataM bhAgAn dvAtriMzatsaMkhyakAn bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya gRhItvA dvAtriMzadvAgagrahaNAnantaraM 'ettha NaM' atra khalu dvAtriMzadbhAgarUpe deze ' se caMde' sa candraH 'paDhamaM puNNamA siNiM' prathamAM paurNamAsIM 'joeDa' yunakti tAM paurNamAsIM parisamApayatIti / punaH praznayati - 'nA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khala pUrvoktAnAM 'paMcaNhaM saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANaMmadhye 'doccaM 'puNNamAsiNi' dvitIyAM paurNamAsIM 'caMde' candra: 'kaMsi desaMsi ' kasmin deze 'joei' yunakti parisamApayati ? uttaramAha-- jaisi NaM desaMsi yasmin khalu deze 'caMde' candraH 'paDhamaM puNNAmasiNiM' prathamAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo NaM' tasmAt khalu puNNamA siNiTThANAo' paurNamAsIsthAnAt prathama paurNamAsIparisamAptisthAnAt parataH 'maMDala' 50. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 candraprajJaptisUtre maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena caturviMzatyadhikena zatena 'chittA' chittvA tadgatAn 'duttIsaM bhAge' dvAtriMzataM bhAgAn dvatriMzatsaMkhyakAn bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'ettha' atra dvAtriMzadbhAgarUpe deze 'se caMde' sa candraH 'doccaM puNNamAsiNi' dvitIyAM puNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati ! punaH pRcchati-'tA' tAvat 'eesiM NaM' eteSAM khalu pUrvoditAnAM 'paMcaNha saMvaccharANaM' pazcanAM saMvatsarANAM tacca puNNAmAsiNi' tRtIyAM paurNamAsI 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joei' yunakti parisamApayati ? / uttarayati-tA tAvat 'jaMsiNaM desaMmi' yasmin khalu deze 'caMde' candraH 'doccaM puNNamAsiNiM' dvitIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo NaM' tasmAt khalu 'puNNamAsiNiTThANAo' paurNamAsIsthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA 'battIsaM bhAge' dvAtriMzataM bhAgAna dvAtriMzasaMkhyakAn bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdaya, 'ettha NaM' atra dvAtriMzadbhAgarUpe deze 'taccaM puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati / evameva caturthI paurNamAsIna Arabhya ekAdazatama paurNamAsIparyantaM sUtrANi svayamUhanIyAni / atha tRtIyAmeva paurNamAsI lakSI kRtya dvAdazI paurNamAsIviSayaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eeNaM' etena prakAreNa khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'duvAlasamaM puNNamAsiNi' dvAdazI paurNamAsI 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joei' yunakti ? / uttaramAha- ta' tAvat 'jaMsi gaM desaMsi' yasmin khalu deze 'caMde' candraH 'taccaM puNNamAsiNiM' tRtIyAM gauNamAsI 'joei' yunakti 'tAo NaM' tasmAt khalu 'puNNamAsiNiTThANAo' paurNamAsIsthAnAta tRtIya paurNamAsI parisamAptisthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNa' caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chittvA vibhajya 'doNi aTThAsIe bhAgasam' dve aSTAzIte bhAgazate aSTAzIlyadhike dve bhAgazate (288), atra tRtIyasyAH parataH kila dvAdazI paurNamAsI navamI bhavati, tato dvAtriMzato bhAgAnAM navabhirguNane aSTAzItyAdhike dve zate bhagAnAM (288) bhavata ityaitAvatpramANAn bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya-gRhItvA 'ettha NaM' atra khalu aSTAzItyadhikazatadvayabhAgararUpe deze 'se caMde' sa candraH 'duvAlasamaM puNNamAsiNi' dvadazI paurNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati / athA gre'tidezenAha-'evaM khalu' ityAdi 'evaM' evam-anena prakAreNa khalu-nizcitam 'eeNaM' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'tAo tAo' yAM yAM porNamAsI yatra yatra deze parisamApayati tasyAstasyAH paurNamAsyAstato'nantarAM paurNamAsI tasmAttasmAt 'puNNamAsiNiTThANAo' paurNamAsIsthAnAt pAzcAtya paurNamAsI parisarmAptisthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chittvA paratastadgatAn 'duttIsaM 2 bhAge' dvAtriMzataM bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'taMsi taMsi desaMsi' tasmin tasmit deze 'taM taM puNNamAsiNiM' tAM tAM paurNamAsI 'caMde' candraH 'joei' yunakti-parisamA Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU. 4. paurNamAsya'mAvAsyAnirUpaNam 435 payati / sacaivaM parisamApayan tAvad veditavyaH yAvad bhUyo'pi caramAM dvASaSTiM paurNamAkhIM yasmin deze pAzcAtye yuge caramAM dvASaSTiM paurNamAsIM parisamApitavAn tasmin deze parisamApayati katha metaditi cedatra gaNitakramaM pradarzayati- pAzcAtyayuga caramadvASaSTitamapaurNamAsI parisamAptisthA. nAt parato maNDalasya caturviMzatyadhita zatavibhaktasya sambandhinAM dvAtriMzato bhAgAnA matikrame tasyAstasyAH paurNamAsyAH parisamAptirbhavati / yuge sarvasaMkhyayA paurNamAsyo dvASaSTirbhavanti, tato dvAtriMzadbhAgAdvApaSTyA guNyante jAtAni caturazItyadhikAni ekonaviMzatizatAni (1984) / eSAM caturviMzatyadhikena zatena ( 124 ) bhAgo hiyate, labdhAH SoDaza sakalamaNDalaparAvarttAH (16) samastasyApica rAzernirlepI bhavanAdAgatAyA yasmin deze pAzcAtyayugasambandhi caramadvASaSTitama paurNamAsI parisamAptirbhavati sA / atha caramadvASaSTitama parisamAptidezaviSayakaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat yuge 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcahaM saMvaccharaNaM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'caramaM ' caramAM yugaparyantavarttinIM ' bAvahiM puNNamAsiNi' dvASaSTi paurNamAsIM 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi ' kasmin deze 'joei' yunakti-parisamApayati ? iti gautamena pRSTe bhagavAnAha - 'tA jaMbuddIvassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIvassa NaM dIvassa' jambUdvIpasya khalu dvIpasyopari 'pAINapaDINAyayAe' prAcIpratIcyAyatayA, atra prAcI grahaNena uttarapUrvA gRhyate pratIcI grahaNena dakSiNAparA gRhyate tenAyamarthaH - pUrvottaradakSiNAparAyatayA, iti evama 'udINadAhiNAyayAe' udIcI dakSiNAyatayA, udIcI zabdenAparottarAyatayA, dakSiNa zabdena pUrva dakSiNayatayA ca ayaM bhAvaH - ekA jIvA uttarato nissRtya pUrvAyAM praviSTA 1, dvitIyA dakSiNato nissRtya pratIcyAM praviSTA 2, tRtIyA pratIcIto nissRtyottarasyAM praviSTA 3, caturthI pUrvAto nissRtya dakSiNasyAM praviSTA 4 ityevaMrUpayA jIvAe' jIvayA pratyaJcA sadRzatvAtpratyaJcayA davarikayetyarthaH 'maMDala' maNDalaM' 'cauvvIseNaM saraNaM caturvityadhikena zatena 'chittA' chitvA vibhajya bhUyazcaturbhirvibhajyate, tataH ' dAhiNillaMsa' dakSiNAtye 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale ekatriMzadbhAgapramANe 'sattAvIsaM caunbhAge' saptaviMzatiM caturbhAgAn ' uvAiNA vittA' upAdAya 'aTThAvIsa bhAgaM' aSTAviMzatitamaM bhAgaM 'vIsahA chettA' viMzatidhA chittvA tagdatAn 'ahArasabhAge' aSTAdazabhAgAn 'uvAiNA vittA' upAdAya zeSaiH 'tihiM bhAgehiM tribhirbhAgaiH, caturthasya bhAgasya ca dohiyakalAhiM' dvAbhyAM ca kalAbhyAM 'paccatthimillaM' pAzcAtyaM 'caubbhAgamaMDala' caturbhAgamaNDalam 'asaMpatte' asamprAptaH, 'ettha NaM' atra khalu asmina pradeze 'caMde' candra: 'carimaM' caramAM sarvAntimAM 'bAvaDiM' dvASaSTiM dvASaSTitama 'puNNamA siNi' paurNamAsIM 'joei yunakti - parisamApayatIti // sUtra // 4 // pUrvaM candrasya paurNamAsI parisamAptidezaH proktaH, sAmprataM sUryasya paurNamAsI parisamAptidezaM pratipAdayan tadviSayakaM sUtramAha-- ' tA eesiNaM' ityAdi / Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 candrapracaptisUtre mUlama-tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNasAsiNi sUre kasi desaMsijoei ? / tA jaMsiNaM desaMsi sUrie carimaM bAvaDhei puNNamAsiNi joie tAo puNNamAsiNi hANAo maMDalaM cauvvI seNaM saeNaM chettA ca uNavaiMbhAge uvAiNAvittA etstha NaM se sarie paDhama puNNamAsiNiM joei / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM puNNamAsiNi sUrie kaMsi desaMsi joei ? / tA jaMsi NaM desaMsi mUrie paDhamaM puNNamasiNiM joei tAo puNNamAsiNihANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA cauNavaibhAge uvAivittA ettha NaM se sarie doccaM puNNamAsiNiM joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM puNNamAsiNiM sUrie kaMsi desaMsi joei ? tA jaMsiNaM desaMsi sUrie doccaM puNNama siNi joei tAo puNNamAsiNiTThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA cauNavaibhAge upAiNA vittA, ettha NaM se sUrie taccaM puNNamAsiNi joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasaM puNNamAsiNiM mUrie kaMsi desaMsi joei ? nA jaMsi NaM desaMsi sUrie taccaM puNNamasiNi joei tAo puNNamAsiNiDhANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA aTThAttAle bhAgasae uvAiNAvittA, ettha NaM se sUrie duvAlasamaM puNNamAsiNi joei / evaM khalu eeNa uvAeNaM tAo tAo puNNamAsiNiTThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA ca uNavaI cauNavaI bhAge uvAiNAvittA taMsi taMsi NaM desaMsi taM taM puNNamAsiNi sUrie joe / tA eesi NaM pacaNhaM saMvaccharANaM carimaM bAvaDiM puNNamAsiNi sUrie kaMsi desaMsi joei ? / tAjaMbuddIvassa NaM dIvassa pAINapaDINAyayAe udINa dAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM ca uvvIseNaM saeNa chettA purathimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi sattAvIsaM bhAge uvAiNAvittA aTThAvIsaibhAgaM vIsahA chettA aTThArasaM bhAgaM uvAiNAvitta tihiM bhAgehiM dohi ya kalAhiM dAhijillaM caubbhAgamaMDalaM asaMpatte, ettha Na sUrie chAvaTTi puNNamAsiNiM joei / |suutr||5|| chAyA--tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM paurNasI sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH caramAMdvASaSTiM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNa mAsIsthAnAt maNDalaM caturvi zena zatena chittA caturnavarti bhAgAn upAdAya, atra malu sa sUryaH prathamAM paurNamAsI yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM paurNamAsI sUrya : kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin lu deze sUryaH prathamAM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAso sthAnAt maNDalaM caturvi zena zatena chittvA caturnavati bhAgAna upAdAya, atra khalu sa sUryaH dvitoyAM paurNamAsoM yunakti / tAvat khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAM paurNamAsI sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH dvitIyAM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavati bhAgAn upAdAya atra khalu sa sUryaH tRtIyAM pauNamAsI yunakti / tAvata eteSAM khalu paJcA nAM saMvatsarANAM dvAdazI paurNamAsI sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khatchu deze Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU. 5. sUryasya paurNamAsIparisamaptidezaH 437 tRtIyAM paurNamAsI sUryaH yunakti tasmAt paurNamAsItthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA aSTa SaTcatvAriMzAni bhAgazatAni upAdAya, atra khalu sa sUryaH dvAdazI paurNamAsI yunakti / evaM khalu etena upAyena tasmAt tasmAt paurNamAsosthAnAt maNDala caturvizena zatena chittvA caturnavati caturnavati bhAgAn upAdAya tasmin tasmin khalu deze to tAM paurNamAsI sUryaH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvASaSTiM paurNamAsI sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat jambUdvIpasya khalu dvIpasya prAcI pratIcyAyatayA, udIcI dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizena zatena chittvA paurastye vaturbhAgamaNDale saptaviMzati bhAgAn upAdAya aSTAviMzatiM bhAga vizatidhA chittvA aSTAdazaM bhAgaM upAdAya tribhirbhAgaiH dvAbhyAM ca kalAbhyAM dAkSiNAtyaM caturbhAgamaNDalam asamprAptaH, atra khalu sUryaH caramAM dvASaSTiM paurNamAsI yunakti / sUtra // 5 // vyAkhyA--'tA eesiNa' iti tatra yuge 'eesi NaM' eteSAM pUrvoktAnAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM candrAdisaMvatsarANAM madhye 'paDhamaM puNNamAsiNi' prathamAM paurNamAsIM 'sarie' sUryaH 'kasi desasi' kasmin deze sthitaH san 'joeI' yunakti parisamApayati ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha'tA jaMsi NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze sthitaH san 'mUrie' sUryaH 'carimaM' caramAM pAzcAtyayugaparyantavartinIM 'bAvaDiM' dvASaSTiM dvASaSTitamA 'puNNamAsiNi' paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo' tasmAt 'puNNamAsiTANAo' paurNamAsIsthAnAt caramadvASaSTitama paurNamAsIparisamAptikAraNabhUtAt sthAnAt parataH 'maMDalaM'maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena caturvi zatyadhikena zatena (124) 'chittA' chittvA vibhajya tagdatAn 'caunavaI bhAge caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'ettha Na' atra khalu 'se sUrie' sa sUryaH 'paDhama' prathamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati / kimatra kAraNamiticedAha-iha paripUrNeSu triMzadahorAtreSu parisamApteSu satsu sa eva sUryastasminneva deze vartamAnaH prApyate, natu katipayabhAganyaneSu / paurNamAsI ca candramAsaparyanta pArasamAptimupayati, candramAsasya ca parimANa mekonatriMzadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH(29-22 tatastriMzattame'horAtre dvAtriMzati dvASaSTibhAgeSu gateSu satsu sUryazcaramadvASaSTitamAt paurNamAsI parisamAptikaraNabhUtAt sthAnAt caturnavatau caturvizatyadhikazatabhAgeSu samatikrAnteSu satsu prathamAM paurNamAsI parisamApayan prApyate / yatohi triMzatA bhAgaistameva dezamasaMprAptaH sannavApyate iti, triMzato dvASaSTi bhAgAnAmahorAtra sambaninAmadyApi sthitatvAditi / punagau tamo dvitIyapaurNamAsIviSaye pRcchati-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiga' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'docca' dvitIyAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'mUrie' sUryaH 'kaMsi desi' kasmin deze sthitaH san 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha--'tA' tAvat jisi Na desaMsi' yasmin 66 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 candraprajJaptisUtre khalu deze sthitaH san 'sUrie sUryaH 'paDhama' prathamAM yugAdau prathamaprAptAM 'puNNamAsiNiM' paurNamAsI 'joei' yunakti 'tAo' tasmAt 'puNNamAsiNiTThANAo' paurNamAsI sthAnAt yugAdiprathama paurNamAsI parisamaptinibandhasthAnAt parataHmaNDalaM 'caunnIseNaMsaeNaM' caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chittvA vibhajya tagdatAn 'cauNavaibhAge' caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya, 'ettha NaM' atra khalu asmin deze sthitaH san 'se mUrie' na sUryaH 'docca puNNamAsiNi dvitIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati / atha tRtIyapaurNamAsIviSaye pRcchati--'tA' tAvat 'eesiNaM paMcaNhaM saMbaccharANaM' eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'taccaM puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsIM 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desaMsi joeDa' kasmin deze sthitaH san yukti tRtIyapoNemAsI samApayati ? / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'jasi NaM desasI' yasmin khalu deze sthitaH san 'sUrie' sUryaH 'doccaM puNNamAsiNi' dvitIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti 'tAo puNNamAsiNiTThANAo' tasmAt paurNamAsI sthAnAt parataHmaNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chittvA vibhajya tagdatAn 'cauNavaibhAge' caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya, 'ettha NaM, atra khalu deze 'se sUrie' sa sUryaH 'tacca puNNamA siNI' tRtIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti / evameva caturthI paurNamAsIta Arabhya ekAdazI pauNamAsI paryantaM svayamUhanIyam / atha tRtIyAmadhIkRtya dvAdazI paurNamAsI pRcchati--tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'duvAlasaM puNNamAsiNi' dvAdazI paurNamAsIM 'sUrie' sUryaH 'kasi desaMsi' kasmin deze sthitaH san 'joei' yunakti parisamApayati ? / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze sthitaH sana 'mUrie' sUryaH 'taccaM puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo puNNamAsiNiTThANAo' tasmAt paurNamAsIsthAnAt parataH 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvavvIseNaMsaeNaM' catu vizatyadhikena zatena 'chittA' chinvA vibhajya 'aTThachattAle bhAgasae' aSTa SaTcatvAriMzAni bhAgazatAni SaTcatvAriMzadadhikAni aSTazatAni bhAgAnAM, tRtIyasyAH paurNamAsyAH parato dvAdazI paurNamAsInavamI bhavati, tatazcaturnavatirnavabhirguNyate, jAyante aSTau zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni (8.46) etAvato bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya, 'ettha NaM' atrAsmin khalu deze 'se sUrie' sa sUryaH 'duvAlasamaM' puNNamAsirSi' dvAdazI pauNamAsI 'joei' yunakti athA'tidezamAha-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM' evam anenaiva prakAreNa khalu 'esaNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'tAo tAo' tasmAt tasmAt vivakSitAt 'puNNamAsiNihANAo' paurNamAsI sthAnAt pAzcAtyapAzcAtyapaurNamAsIparisamAptisthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM' saeNaM caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chittvA paratastadgatAn 'cauNavaiM cauNavaiM bhAge' caturnavatiM caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'taMsi taMsi NaM desaMsi' tasmina tasmin Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU.5 sUryasya paurNamAsIparisamAptidezaH 439 khalu deze sthitaH san 'taM taM puNNamAsiNiM' tAM tAM vivakSitAM paurNamAsI 'mUrie' sUryaH 'joei' yunakti parisamApayati / evaM tAvada jJAtavyaM yAvat bhUyo'pi caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI sUryaH parisamApayatIti / etacca gaNitakramavazAd jJAyate, tathAhi-pAzcAtyayugacaramadvASaSTitama paurNamAsI parisamAptisambandhisthAnAt parato maNDalasya caturvizatyadhikazatavibhaktasya sambandhinAM caturnavaticaturnavati bhAgeSu samatikrAnteSu tasyAstasyAH paurNamAsyAH parisamAptirbhavatIti tatazcaturnavati SaSTayA guNyate jAtAni aSTAviMzatyadhikAni aSTapaJcAzacchatAni-(5828) eSAM catuviMzatyadhikena zatena bhAge hRte labdhAHsaptacatvAriMzat sakalamaNDalaparAvartAH (47) kintu na ca taiH prayojanam kevalaM rAzenirlepI bhavanAdAgatam-yasmin deze sthitaH san sUryaH pAzcAtyayugasambandhi caramadvASaSTitamapaurNamAsIparisamApakastasminneva deze vivakSitasyApi yugasya caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI parisamApayatIti / atha caramadvASaSTitama porNamAsI parisamAptisambandhi dezaM pRcchati-'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi gaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANA~ madhye 'carimaM' caramAM yugaparyantavartinIM 'bAvaDiM' dvASaSThitamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze sthitaH san 'joie' yunakti parisamApayati / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 'tA jaMbuddIvassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIvassa NaM dIvassa' jambUdvIpasya khalu dvIpasya 'pAiNapaDINAyayAe' prAcI pratIcyAyatayA, atrApi prAcIgrahaNena uttarapUrvAdik pratIco grahaNena ca dakSiNAparA gRhyate, tataH-uttara pUrvAyatayA dakSiNAparAyatayA ceti / evaM 'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA, tata udIcIgrahaNena-avarottarA dakSiNagrahaNena pUrvadakSiNA gRhyate, tato'yamarthaH-- aparottarAyatayA, pUrvadakSiNAyatayA ca 'jIvAe' jIvayA pratyaJcayA davarikayetyarthaH 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chittvA vibhajya punazcatubhirbhaktvA 'purathimillaM' paurastye pUrva digvartini 'caubbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale ekatriMzadbhAgapramANe tadgatAn 'sattAvIsaM bhAge' saptaviMzati bhAgAn 'aTThAvIsaibhArga' aSTAviMzatitamaM bhAgaM 'vIsahA chittA' viMzatidhA chittvA tadgatAn 'aTThArasabhAge' aSTAdazabhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'tihiM bhAgehi' zeSa stribhirbhAgaH, caturthasya ca bhAgasya 'dohiyakalohiM' dvAbhyAM ca kalAbhyAM viMzatitamAbhyAM-dAhiNillaM' dAkSiNAtyaM dakSiNadigvarttinaM ca 'caubbhAgamaMDalaM' caturbhAgamaNDalaM 'asaMpatte' asamprAptaH san 'etthaNaM' atra khalu deze 'sUrie' sUryaH 'carimaM' caramAM yugAntimA 'bAvarddhi' dvASaSTitamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'joeI' yunakti parisamApayatIti / / sU0 5 // atha candrasUryayorevA'mAvAsyAparisamAptidezaM pratipAdayan prathamaM candraviSaya sUtramAha--- 'tA eesi NaM' ityAdi / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre mUlam-tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde kaMsi desasi joei ? / tA jaMsi NaM desaMsi caMde carimaM bAvaDiM amAvAsaM joei tao amAvAsaTThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA battIse bhAge uvAiNAvittA ettha Na caMde paDhamaM amAvAsaM joei / evaM jeNeva abhilAveNaM caMdassa puNNamAsiNIo bhaNiyAo teNeva abhilAveNa amAvAsAo bhANiyavyAo taMjahA-biiyA taiyA duvAlasamI, evaM khala eeNaM uvAeNaM tAo tAo amAvAsAThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA duttIsaM bhAge uvAiNAvittA taMsi taMsi desaMsi taM taM amAvAsaM caMde joei / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaM bAvahi~ amAvAsaM caMde carimaM bAvaDiM puNNamAsiNi joei tAo puraNamAsi NiTThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA solasabhAge ukkovaittA ettha NaM se caMde carimaM bAvahi amAvAsaM joei // sUtra 6 // chAyA- tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAm amAvAsyAM candraH kasmis deze yunakti ? / tAvat yasmin khalu deze candraH caramAM dvASTim amAvAsyAM yunakti tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya atra khalu sa candraH prathamAm amAvAsyAM yunakti / evaM yenaiva abhilApena candrasya paurNamAsyo bhaNitAstenaiva abhilApena AmAvAsyAH bhaNitavyAH tadyathA-dvitIyA, tRtIyA, dvAdazI / evaM khalu etena upAyena tasmAt tasmAn amAvAsyA sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dvAtriMzataM dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya tasmin tasmin deze tA tAm amAvAsyAM candraH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarAnAM caramAM dvASaSTim amAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze candraH caramAM dvASaSTi paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA SoDaza bhAgAn avaSyaSkya atra khalu sa candraH caramAM dvASaSTim amAvAsyAM yunakti // sUtra 6 // vyAkhyA ---'tA eesiNaM' iti, 'tA' tatra yuge 'eesiNaM' eteSA manantaroditAnAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhama amAvAsaM' prathamAmamAvAsyAM 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin dezesthitaH san 'joeI' yunakti ? / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha 'tA' tAvat 'jasiNaM desaMsi' yAsmin khalu deze sthitaH 'caMde' candraH 'carima' caramA 'bAvarTi' dvASaSTitamAM 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo amAvAsAThANAo' tasmAt amAvAsyAsthAnAt amAvAsyAparisamAptisthAnAt parataH 'maMDalaM' 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA tadgatAn 'battIsaM bhAge' dvAtriMzataM bhAgAn 'ubAiNAvittA' upAdAya 'ettha NaM' atra khalu deze 'se caMde' sa candraH 'paDhama amAvAsaM' prathamAmamAvAsyAM 'joei' yunakti parisamApayati / athAgre'tidezenAha-'evaM' ityiAdi 'eva' evam-anenAnupadamuktena prakAreNa 'jeNeva' yenaiva yAdRzenaiva 'abhilAveNaM' abhilApena abhilApakrameNa 'caMdassa puNNamAsiNIo bhaNiyAo' candrasya paurNamAsyo bhaNitAH 'teNeva abhilAvaNa' tenaiva Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www vandraptiprakAzikA TIkA prA.10prA.prA.22sU 6. candrasyA'mAvasyAparisamaptidezanirUpaNam 741 tAdRzenaiva abhilApena 'amAvAsAo bhANiyavAo' amAvAsyA bhaNitavyAH / prathamA tu sUtra eva kathitA, dvitIyAdyA Aha-'taM jahA' tadyathA tA yathA-'vijhyA, saiyA, duvAlasamI' dvitIyA, tRtIyA, dvAdazI tadAlApaprakArazcettham - "eesiNaM paMcaNDaM docca amAvAsaM caMde kaMsi desaMsi joei tA jasiNaM desaMsi caMde paDhamaM amAvAsaM joei tAo NaM amAvAsadvANAo maMDalaM cauvvIsemaM saeNaM chettA duttIsaM bhAge uvAiNAvittA ettha maM se caMde doccaM amAvAsaM jopai / tA esaesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMsi joie / tA jasiNaM desaMsi caMde docca amAvAsaM joie tAo amAvAsahANAo maMDalaM cauvvIseNaM saepaMchittA duttIsaM bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se caMde taccaM amAvAsaM joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caMde kaMsi desaMsi joei / tA jaMsiNaM desaMsi caMde taccaM amAvAsaM joei taoNaM amAvAsadvANAo maMDalaM cauvvIseNaM saraNa chittA donni aTThAsIie bhAgasae uvAiNAvittA etthaNaM caMde duvAlasamaM amAvAsaM joei| iti / __chAyA- tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khallu deze candraH prathamAmamAvasyAM yunakti tasmAt khallu amAvasyA sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chitvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra khalu sa candraH dvitIyAmamAvAsyAM yunakti tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAmamAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ! ! tAvat yasmin khalu deze candra dvitIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvasyA sthAnAt maNDalaM caturvi zena zatena chitvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra khalu sa candraH tRtIyAmamAvAsyAM yunakti tAvata eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazImamAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ! tAvat yasmin khalu deze candraH tRtIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt khalu amAvAsyA sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chitvA dve aSTazIte bhAgazate upAdAya atra khalu candraH dvAdazImamAvAsyAM yunakti" iti / vyAkhyA sugamA, navaram tRtIyasyA amAvAsyAH parato dvAdazI kilAmAvAsyA navamI bhavatIti dvAtriMzat navabhirguNyate jAyete dvezate aSTAzItyadhike (288) tata evoktam 'donni aTThAsIe bhAgasae' dve aSTAzItyadhike bhAgazate iti,zeSaM spaSTam ! atha zeSAmAvAsya viSaye'tidezamAha-'evaM khalu' ityAdi, 'evaM' evam-anenaiva prakAreNa svala 'paema' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'tAo tAo amAvAsadvANAo' tasmAt tasmAt amAvAsyAsthAnAt 'maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA' maNDalaM caturvizena zatena chittvA 'ducIsaM duttIsaM bhAme Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre dvAtriMzataM dvAtriMzataM bhAgAn 'uvaiNAvittA' upAdAya 'taMsi taMsi desaMsi' tasmin tasmin vivakSite deze 'taM taM amAvAsa' tAM tAmamAvAsyAM 'caMde joei' candro yunakti - parisamApayatIti / atha caramAmamAvAsyA sUtrAmAha 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM candrAdi saMvatsaratvena prasiddhAnAM 'paMcaNhaM saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'caramaM ' caramAM yugaparyanta varttinIM ' bAvaDiM' dvASaSTiM dvASaSTitamAM 'amAvAsa' amAvAsyAM 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi ' kasmin deze 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha - 'tA jaMsi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMsi NaM, desaMsi' yasmin khalu deze sthitaH san 'caMde' candraH 'carimaM bAvahiM puNNamAsiNi' caramAM dvASaSTiM paurNamAsIM 'joei' yunakti 'tAo puNNamAsiNidvANAo' tasmAt paurNamAsI sthAnAt paurNamAsI parisamAptisthAnAt 'maMDala' maNDalaM 'cauvvIseNaM saraNaM' caturvizena zatena 'chittvA vibhajya pUrva 'solasabhAge' SoDazabhAgAn 'ukkovaittA' avaSvaSvaya pazcAtkRtvA paripUrNa dvAtriMzadbhAgAnAM madhyAt pUrvArdhabhAgaM SoDazabhAgAtmakamatikramyetyarthaH atrAnaM bhAvaH- carama dvASaSTitamAmamAvAsyAH caramadvASaSTitama paurNamAsyAH pakSeNa pazcAtpakSeNa ca vivakSitapradezAt candraH mAsena dvAtriMzatA bhAgaiH parato varttamAnaH labhyate'taH SoDazabhizcaturviMzatyadhikazatabhAgaiH paratazcandraH prarUpyate, tata eva SoDazabhAgAn pUrva mavaSvaSkyetyuktam, 'ettha NaM' atra khalu pradeze sthitaH san 'caMde' candra: 'carimaM' caramAM 'bAvaTThi' dvASaSTitamAM 'amAvAsa' amAvAsyAM 'joe i' yunakti parisamApayatIti // 6 // 442 pUrvaM candrasyAmAvAsyA parisamAptidezaH, prarUpitaH, athAgre sUryasyAparisamAptidezaM pratipAdayannAha - 'tA eesiNaM' ityAdi, mUlam - tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharaNaM paDhamaM amAvAsaM sUrie kaMsi desaMsi joei 1 / tA jaMsi NaM desaMsi sUrie carimaM bAvaTThi amAvAsaM joei tAo amAvAsAThANAo maMDalaM cauvvI seNaM saraNaM chittA cauNavaI bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se sUrie paDhamaM amAvAsaM joei / evaM jeNeva abhilAveNaM sUriyassa puNNamAsiNIo bhaNiyA teNeva abhilAveNaM amAvAsAovi bhANiyavvAo, taM jahA vizyA taiyA, duvAlasamI / evaM khalu eeNaM uvAeNaM tAo 2 amAvAsAThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saraNaM chittA arras 2 bhAge uvAiNAvittA taMsi taMsi desaMsi taM taM amAvAsaM sUrie joe / tA eesiNaM paMca saMvaccharaNaM carimaM bAvaTThi amAvAsaM sUrie kaMsi desaMsi joeDa ? tAjaMsi NaM desaMsi sUrie carimaM bAvaTThi puNNamAsipi joei tAo puNNamAsiNiTThAgAo maMDala cauvvIseNaM saraNaM chittA sattAlIsaM bhAge ukkovaittA ettha NaM se surie cari bATThi amAvAsaM joei || sUtra 7 || Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10prA prA.22sU.7 sUryasyA'mAvAsyAparisamAptidezanirUpaNam 443 chAyA tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvasyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? / tAvat yasmin khalu deze sUryaH caramAM dvASaSTi amAvasyAM yunakti tasmAt amAvasyAsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavatibhAgAn upAdAya, atra khalu sa sUryaH prathamAmamAvAsyAM yunakti / evaM yenaivAbhilApena sUryasya paurNamAsyo bhaNitAH tenaivAbhilApena amAvasyA api bhaNitabyAH, tadyathA-dvitIyA tRtIyA dvAdazI / evaM khalu etenopAyena tasmAt tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavati2 bhAgAn upAdAya tasmin tasmin deze tAM tAmamAvAsyAM sUryaH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvASaSTimamAvAsyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH caramAM dvASaSTiM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsIsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA saptacatvAriMzataM bhAgAn avaSvakya, atra khalu sa sUryaH caramAM dvASaSTimamAvAsyAM yunakti / sUtra // 7 // vyAkhyA-'tA eesi NaM' iti 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhamaM amAvAsaM prathamAmamAvAsyAM 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desaMsi joei' kasmin deze yunakti : / bhagavAnAha-'tA'tAvat 'jasi NaM desaMsi' yasmin khalu deze 'marie' sUryaH 'carimaM caramAM pAzcAtya yugaparyantavartinIM 'bAvaTTi' dvASaSTiM dvASaSTitamA 'amAvAsaM amAvAsyAM 'joeI' yunakti 'tAo' tasmAt 'amAvAsaTThANAo' amAvAsyAsthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA 'cauNavaI bhAge' caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'ettha NaM' atra khalu 'se sUrie' sa sUryaH 'paDhama amAvAsaM' prathamAmamAvAsyAM 'joei' yunakti / athAgre'tidezamAha-evaM' ityAdi 'evaM' etam-anenaiva prakAreNa 'jeNeva abhilAveNa' yenaiva yatprakArakeNAbhilApena pUrvaM 'sariyassa' sUryasya 'puNNamAsiNIo bhaNiyAo' paurNamAsyo bhaNitAH kathitAH 'teNeva abhilAvaNaM' tenaiva tAdRzenaivAbhilApena sUryayogayuktAH 'amAvAsAovi' amAvAsyA api 'bhANiyacAo' bhaNitavyA vAcyAH, 'taM jahA' tadyathA 'viiyA, taiyA duvAlasamI' dvitIyA, tRtIyA dvaadshii| tadAlApakAzcattham eesi Na paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM amAvAsa surie kaMsi desaMsi joei ? tAjaMsiNaM desaMsi sUrie paDhamaM amAvAsaM joie. tAo amAvAsaTANAo maMDala cauvvIseNaM saeNaM chittA cauNavaI bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se sUrie docca amAvAsaM joei / tA eesi Na paMcaNhaM saMvaccharANaM tacca amAvAsaM sUrie kasi desaMsi joei ? tA jasiNaM desaMsi doccaM amAvAsaM joei tAo amAvAsaTThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA cauNavaiM bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se mUrie taccaM amAvAsaM joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasamaM amAvAsaM sUrie kaMsi desaMsi joei / tA jaMsi NaM desaMsi Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre tharie tacca amAvAsa joei tAo amAvAsaTThANAo maMDala cauvvIseNa saeNaM chittA aTTacattAle bhAgasae uvAiNAvittA ettha NaM se sarie duvAlasamaM amAvAsaM joei" chAyA- eteSAM khalu paMcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvAsyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH prathamAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvasyAsthAnAtU maMDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavati bhAgAn upAdAya atra khalu sa sUryaH dvitIyAmamAvAsyAM yunakti ? tAvat eteSAM skhalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAmamAvasyAM sUryaH kasmin khalu deze yunakti tAvat yasmin skhalu deze dvitIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDalaM caturvi zatena zatena chittvA caturnavati bhAgAn upAdAya atra khalu sa sUryaH tRtIyAmamAvasyAM yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazImamAvAsyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH tRtIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDala' caturvizena zatena chittvA aSTa SaTcatvAriMzadbhAgazatAni upAdAya atra khalu sa sUryaH dvAdazImamAvAsyAM yunakti, iti / vyAkhyA-pUrvavadeva navaram-dvAdazIamAvAsyA khalu tRtIyasyA amAvAsyAyAH parato navamI bhavatIti caturnavatibhAgA navabhirguNyante jAtAni-SaT catvAriMzadadhikAni aSTazatAni (846) bhAgAnAmityataH proktam-'aTThacattAle bhAgasae' iti / zeSaM sugamam / atha zeSA amAvAsyA atizenAha-'evaM khalu' ityAdi, 'evaM' evam-anena prakAreNa khala-nizcitaM 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNa' upAyena vidhinA 'tAo tAo amAvAsATThANAo' tasmAt tasmAt pUrva pUrva gatAt amAvAsyAsthAnAt amAvAsyAparisamAptinivandhanAt dezAt 'maMDalaM' maNDala 'cauvvIseNaM saeNaM caturvi zena zatena 'chittA' chittvA 'cauNavaiM 2 bhAge' caturnavitiM caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'taMsi tasi desaMsi' tasmin tasmin deze ta taM amAvAsaM' tAM tAmamAvAsyAM 'sUrie' sUryaH 'joei' yunakti atha caramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAmAha 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM' eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'carimaM' caramAM yugaparyantabartinoM 'bAvaDhi amAvAsaM' dvASaSTiM dvApaSTitamAmamAvAsyAM 'sarie sUryaH kasi desasi joei' kasmin deze yunakti ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze 'sUrie' sUryaH 'carimaM bAvaDiM' caramAM dvASaSTiM 'puNNamAsiNi bhoei' paurNamAsI yunakti 'tAo puNNamAsiNihANAo, tasmAt paurNamAsIsthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM "cauccIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA-vibhajyArvAk 'sattAlIsaM bhAme' saptacatvAriMzataM bhAgAn 'ukkovaittA' abaSvakya pazcAdAdAya 'ettha NaM' atra khalu 'se tharie' sa sUryaH 'carimaM' caramA 'vAvaDiM' dvASaSTiM dvASaSTitamA 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'joei' yunakti parisamApayati // sUtram // 7 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzika TIka prA010prA.prA.22 sU07candrasUryovAkenanakSatreNapaurNamAsIsamApayatItira atha kAM paurNamAsI candraH sUryo vA kena nakSatreNa yuktaH san parisamApayatIti pratipAdayannAha'tA eesiNaM' ityAdi / mUlam -'tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNamAsiNi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA dhaNihAhiM, dhaNihANaM tiNNi muhuttA egaNavIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaTTihA chittA paNNaTThI cuNNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sarie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA puvvAphagguNINaM aTThAvIsa muhuttA advatIsaM bAvaTThIbhAgA muhuttassa, bAvaDibhAga ca sattaTTihA chittA duttIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA eesi NaM paMcahaM saMvaccharAmaM doccaM puNNamAsiNi caMde kaNaM NakkhatteNa joei ? tA uttarApoTTavayAhiM, utsarApovayANaM sattAvIsaM muhuttA, coisa ya bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaTihA chittA causaTThI cuNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca NaM sUre keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAphagguNIhiM, uttarAphagguNINaM satta muhuttA tettIsaM ca bAvaTThIbhAgA muhattassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA ekkatIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA eesiNa paMcaNhaM saMbaccharANaM taccaM puNNamAsiNi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ?, tA assINIhiM, assININaM ekkavIsa muhuttA Nava ya bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA tevaTThI cuNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sarie keNa NakkhatteNaM joei ?, tA cittAe, cittAe ekko muhutto, aTThAvIsaM ca bAvaTTI bhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaDhihA chittA tIsaM cuNNiyAbhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANa duvAlasamaM puNNamAsiNiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ?, tA uttarAsADhAhiM, uttarAsADhANaM chavvIsa muhuttA chabbIsa ca bAvaTThIbhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattahihA chittA cauppaNNaM cuNNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca Na sUrie ke NaM NakkhatteNaM joei ?, tA puNavvasussa solasamuhuttA, aTThaya bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaTihA chittA vIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaM bAvaTi puNNamAsiNiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? uttarAsADhAhiM uttarAsADhANaM caramasamae, taM samayaM ca NaM sarie keNa NakkhattaNa joei ?, tA pusseNaM, pussassa egUNavIsaM muhuttA, tetAlIsaM ca bAvahI bhAgA muhuttassa bAvaThibharagaM ca sattaThihA chittA tettIsaM cuNNiyAbhAgA sesA / sUtra // 8 // chAyA tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM paurNamAsI candraH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat dhaniSThAbhiH, dhaniSThAnAM ca trayo muhUrtAH, ekonaviMzatizca dvA. SaSTibhAgA mUhartasya, dvASaSTibhAga ca saptaSaSTidhA chittvA paJcaSaSTi pracUrNikA bhAgAH shessaaH| tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat pUrvAphalgunIbhyAM pUrvAphAlgunyoH aSTAviMzati muhUrtAH , aSTatriMzacca dvASaSTi rbhAgA muhUrtasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 candraprajJaptisUtra chittvA dvAtriMzat carNikAbhAgAH zeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM pauNamAsI candraH kena nakSatreNa yunakti', tAvat uttarAproSThapadAbhyAm uttarAproSThapadayoH saptavizati muhUrtAH, caturdaza ca dvASTibhAgAH muhartasya, dvASTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA dvASaSTi pracUNikA bhAgAH zeSAH, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti tAvat uttarAphAlagunIbhyo, uttarAphAlgunyoH saptamuhUrtAH trayastrizacca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya, dvASaSTibhArAM ca saptaSaSTidhA chittvA ekatrizarNikA bhAgAzeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAM paurNamAsI candraH kena nakSatreNa yukti ? tAvat azvinIbhiH, azvinInAM ca ekaviMzatirmuhUrtAH, nava ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhArga ca saptaSTidhA chittvA triSaSTipracUrNikA bhAgAH zeSAH, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat citrAyAH citrAyAzca eko muhUrtaH, aSTAviMzatizca dvASTibhAgA muhUrtasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA triMzat cUrNikA bhAgAH zeSAH tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazI paurNamAsI candraHkena nakSatreNa yukti ? tAvat uttarA SADhAbhyAM, uttarASADhayo SaD viMzati muhUrtAH SaDviMzatizca dvASTibhAgA muhUrttasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA catuSpaJcAzat cUrNikAbhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ?, tAvat punarvasunA, punarvasoH SoDaza muhUrtAH aSTa ca dvApaSTibhAgA muhUrtasya, dvASTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA viMzatizcUrNikA bhAgAH zeSAH tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvaSaSTiH paurNamAsI candraH kena nakSatreNa yunakti ? uttarASADhayo caramasamaye, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat paSyeNa, paSyasya ekonaviMzati muhartA tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA trayastriMzat cUrNikAbhAgAH zeSAH // 8 // vyAkhyA--'tA eesiNaM' iti, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu pUrvoktAnAM 'paMcaNhaM' paJcAnAM 'saMvaccharANaM' candrAdisaMvatsarANAM madhye 'paDhamaM puNNamAsiNiM' prathamAM paurNamAsI yugasyAdi bhAvinI paurNamAsI 'caMde' candraH upalakSaNAtsUryo vA 'keNa NakkhattaNa' kena kiMnAmakena nakSatreNasaha yogamupAgataH san 'joei' yunakti-parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA dhaNivAhi' ityAdi, 'tA' iti tatra yuge 'dhaNivAhi' dhaniSThAbhiH teSAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye prathamaM paurNamAsIM candraH dhaniSThAbhiH parisamApayati / dhaniSThA nakSatrasya paJcatArakatvAdvahuvacanam tadeva vizadayati'dhaniTThANaM' dhaniSThAnAM dhaniSThA nakSatrasyetyarthaH "tiNNi muhuttA' trayo muhUrtAH 'egRNavIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa' ekonaviMzatizca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya, tathA 'bAvadvibhAgaM ca' eka dvASaSTi bhAgaM ca 'sattaTTihA' saptaSaSTidhA saptaSaSTibhAgaiH 'chittA' chittvA vibhajya, ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTi vibhAgAn kRtvetyarthaH tebhyaH 'paNNaTThI' paJcaSaSTiH 'cuNNiyAbhAgA' cUrNikA bhAgAH (3 ( / 5) zeSA, bhaveyustadA candraH prathamAM paurNamAsI samApayatItibhAvaH / kathameta 62 67 dityAha-paurNamAsI viSayaka candranakSatrayogasya parijJAnArthaM kAraNaM prAguktameva, tatra SaTSaSTi-muhUrtAH, Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatiprakAzikATIkAprA. 10 prA0 prA. 22sU. 7candra sUryovAkenanakSatreNapaurNamAsIM parisamApayati447 ekasya ca muhUrttasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekaH saptaSaSTi bhAgaH (66 - 4 / 1 ) eSa dhruvarAzi 5 6267 rdhiyate, dhRtvA ca prathamAyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogaM jJAtumicchatIti ekena guNyate, eke guNo rAziH sa eva sthita tAvAneva jAtaH, etasmAd rAzerabhijinnakSatrasya nava muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya 66 1 ) 24 carturviMzati rdvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAH (9 - 62 67 ityetatparimitaM zodhanakaM zodhyate, tatra prathamaM SaTSaSTi muhUrttebhyo (66) nava muhUrttAH zodhyante sthitAH zeSAH saptapaJcAzat (57) ebhya eka muhUrttaM gRhItvA tasya dvASaSTibhAgAH kriyante, te ca dvASaSTi bhAgA api paJcakarUpe dvASaSTi bhAgarAzau prakSiSyante, jAtAH saptaSaSTi dvASaSTi bhAgAH (67) tebhyazcaturviMzatiH zodhyate, sthitAH pazcAt tricatvAriMzat (43) tasmAd ekaM rUpaM gRhI 62 tvA tasya saptaSaSTi bhagA kriyante, te ca saptaSaSTibhAgA api ekaka rUpe saptaSaSTibhAge prakSipyante aSTaSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (65) tebhyaH SaTSaSTiH zodhyate, sthitau zeSau dvau saptaSaSTi 67 jAtA bhAgau ( 56 / 43 + 62 2 - ), tatastriMzatA muhUrtta : zravaNaH zodhyate, sthitAH pazcAt SaDaviMzati 67 2 / 62 67 dhaniSThA nakSatrasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt triMzanmuhUrtte bhyaH pUrvokto rAziH zodhyate tata Agatam dhaniSThAnakSatrasya triSu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrtasya ekona viMzatisaMkhyakeSu saptaSaSTibhAgeSu ( 3-- / 65) zeSeSu prathamA paurNamAsI parisamAptimeti / 1 / 62 67 19 sAmprataM sUryanakSatrayogamAha - 'ta' samayaM caNaM' ityAdi 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye khalu, atra saptamyarthe dvitIyA prAkRtatvAt yasmin samaye dhaniSThAnakSatraM yathoktazeSaM candreNa yuktaM parisamApayati tasminkSaNe 'sUrie' sUrya: 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san tAM prathamAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha - 'tA 'puvvAphagguNIhiM' 'tA' tadA 'puvvA phagguNIhiM' pUrvAphAlgunIbhyAm pUrvAphAlgunInakSatrasya dvitArakatvAdvivacanam, prAkR ca dvivacanAbhAvAd bahucanam, tayozca 'puvvAphagguNINaM' pUrvAphAlgunyo stadAnIM 'aTThAvIsaM muhuttA' aSTAviMzatirmuhUrttAH, 'advatIsaM ca bAvaTTibhAgA muhuttassa' aSTAtriMzacca dvASaSTi bhAgA muhUrttasya, tathA 'vAdvibhAgaM ca ' ekaMca dvASaSTibhAgaM 'sattaTThiA chittA' saptaSaSTidhA chitvA, ekasya dvASaSTi rmuhUrttAH zeSA aMkAstaeveti (26-43 / Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatice 5 bhAgasya saptaSaSTibhAgAn vidhAya tebhyaH 'duttIsaM cuNNiyAbhAgA dvAtriMzat cUrNikAbhAgaH 28- 38 32 'sesA' zeSAstiSThanti tadA sUryaH prathamAM paurNamAsIM samApayatItibhAvaH / 62 67 tadeva darzayati--atrApi sa eva pUrvokto dhruvarAzi:- SaTSaSTimuhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekasya saptaSaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTi bhAga : ( 66 - ityevaM rUpo dhite dhRtvA cAsyAH paurNamAsyAH prathamatvAdad ekena guNyate, jAtaM tadeva (66-5-1) tatastasmAt puSyazodhanakam ekonaviMzatimuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasva ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH, (19- 43 33) ityevaM pramANaM zodhyate athAsya puSya 62 67 62 67 63 67 448 zodhanakasya kathamutpattiH ? atrocyate atra pUrvaM yugaparimAptisamaye puSpasya trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (23) paripUrNAH parisamAptiM gatAH zeSAzcatuzcatvAriMzadbhAgAH (44) avatiSThanti, tataH zeSIbhUtAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSThibhAgAH (44) muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyate, jAtAni viMzatyadhikAni trayodazazatAni (1320) asya rAzesaptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA ekonaviMzati muhUrttAH (19), tiSThanti zeSAH saptacatvAriMzat (47) ete ca dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni caturdazAdhikAni ekonatriMzacchatAni (2914) / eSAM saptaSaSTacA bhAgo hriyate labdhAstricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH (2), sthitAH zeSAstrayastriMzat (33), te ca saptaSaSTibhAgAH, tadevamAgataM puSpa 62 zodhanakam-ekonaviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH (19-(19363 (33) iti eSa rAzirdhruvarAzeH (66 / 5 / 1 zodhyate / tatra SaTSaSTe muhUrtebhya ekonaviMzatirmuhUrttAH zuddhAH sthitAH pazcAtsaptacatvAriMzat (47) ebhya eko muhUrtI gRhyate tadA sthitAH pazcAt SaTcatvAriMzata (46) gRhItasyaikasya muhUrttasya dvASaSTi bhAgAH karttavyAH, te ca paJcakarUpe dvASaSTibhAgarAzau prakSipyante jAtAH saptaSaSTidvaSaSTibhAgAH, tebhyastricatvAriMzat zodhyante sthitAH pazcAccaturviMzatiH (24), ebhya eka rUpamupAdIyate jAtA trayoviMzatiH, gRhItasya ekasya saptaSaSTibhAgAH kriyante, te ca ekakarUpe saptaSaSTibhAge prakSipyante, jAtA aSTaSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (6) ebhyastrayastriMzat zuddhAH, sthitAH paJca Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6267 " candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA0prA.22sU.8 ca.sU. vA kena na. paurNamAsI samApayati 449 triMzat saptaSaSTibhAgAH, (46.23/35) tata ebhyaH SaTcatvAriMzanmuhUrtebhyaH (46) paJcadazamuhUrtA azleSAyAH, triMzanmahUrtAzca maghAyA iti militvA paJcacatvAriMzanmuhUrtAH (45) zodhyante, sthitaH pazcAdeko muhUrtaH (1) zeSA aGkAsta eva, tathAhi-eko muhUrtaH paripUrNaH ekasya muhUrtasya ca trayoviMzatiSiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcatriMzat saptaSaSTi bhAgAH (12), iti pUrvaphAlgunI nakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt eSa pUrvokto rAzistriMzanmuhUrtabhyaH zodhyate / tata Agatam pUrvAphAlgunonakSatrasyASTAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyASTAtriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzati saptaSaSTibhAgeSu (28-38-32) zeSeSu sUryaH prathamAM paurNamAsI parisamApayati / ete ca sUryamuhUrtAHsanti, evambhUtaizca sUryamuhUrtastriMzatsaMkhyakaiH saMmilitaistrayodazarAtrindivAni, tadupari ekasya ca rAtrindivasya dvAdaza vyAvahArikA muhUrtA bhavanti, tata etadanusAreNa gataikadivasabhAgagaNanA bhavati, zeSasthitadivasagaNanA ca pUrvAphAlgunInakSatrasya svayaM kartavyA evamagre uttarasUtreSvapi sUryanakSatrayoge bhAvanA karttavyeti / dvitIyAyAH paurNamAsyAzcandrayogaM pRcchati-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA tAvat 'eesiNaM eteSAM pUrvoktAnAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'doccaM puNNamAsiNiM' dvitIyAM paurNamAsI 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNa' kena nakSatreNa saha yuktaH san 'joei' yunakti ? / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA' tAvat 'uttarApodvavayAhiM' uttarAproSThapadAbhyAm , atrApi uttarAproSThapadAnakSatrasya dvitArakatvAd dvivacanam , tayozca 'uttarApoDhavayANaM' uttarAproSThapadayoH uttarAbhAdrapadA nakSatrasya 'sattAvIsaM muhuttA' saptaviMzatirmuhUrtAH 'coisa ya bAvadvibhAgA muhuttassa' caturdazaca dvASaSTibhAgA ekasya muhUrtasya, tathA 'bAvadvibhAgaM ca sattaDhihA chittA' dvASaSTitamaM bhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA ekasya dvASaSTibhAgasya ca saptaSaSTibhAgAn kRtvA tatsambandhinaH 'causaTTI cuNNiyAbhAgA' catuSpaSThizcUrNikA bhAgAH zeSAstiSThanti tadA dvitIyAM paurNamAsI candraH parisamApayati / kathamityatrAha-sa eba dhruvraashiH-66|5|1| dvitIya paurNamAsIpRcchAyAM dvAbhyAM guNyate, jAtaM dvAtriMzaduttaraM zataM (132) muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya daza dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau (13210 / 2 ) / tataH pUrvakrameNAbhijinnakSatrasya navamuhUrtAH ekasya ca muhUrttasya caturvizatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya sambandhinaH SaTSaSTiH saptapaSTibhAgAH (9-24.66) zodhyante, sthitA zeSA dvAviMzatyadhikazatasaMkhyakAH (122) muhUrtAH, 57 6 / 67 62067 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 62167 14.6 6267 candraprAptisUtre ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzad dvASaSThibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTi bhAgAH (122-4-2) / tato'smAdrAzeH triMzanmuhUrtAH zravaNasya (30), triMzanmuhUrtA dhaniSThAyAH (30), paJcadazamuhUrtAH zatabhiSajaH (15) triMzanmuhUrtAH (30) pUrvabhAdrapadAyAzceti sarve paJcottarazata (105) muhUrtA anantarodita dvAviMzatyadhikazata (122) bhuhUrtebhyaH zodhyante, sthitAH pazcAtU saptadaza muhUrtAH (17) zeSA aGkAsta eveti sthitAH (17-40 / 3), tata 62 / 67 uttarAbhAdrapadAnakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt uttarAbhAdrapadanakSatrasya saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca murtasya caturdazasu, dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuppaSTau saptapaSTibhAgeSu (27-2060) zeSeSu dvitIyAM paurNamAsI candraH parisamApayati / __ athAsyAmeva paurNamAsyAM sUryanakSatrayogamAha-taM samayaM ca NaM' ityAdi. 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu yasmin samaye candro dvitIyAM paurNamAsI samApayati tasmin samaye 'surie' sUryaH 'ke NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yuktaH san dvitIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti samApayati ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA uttarAphagguNIhiM' ityAdi 'tA' tAvat 'uttarAphagguNIhiM' uttarAphAlgunIbhyAM saha sUryo yogaM yunakti, tatra dvitIya paurNamAsI parisamApayati samaye 'uttarAphagguNINa' uttaraphAlgunyoH uttarAphAlgunInakSatrasya, atrApyasya dvitArakatvAdvivacanam, 'satta muhuttA' saptamuhUrtAH, tetIsaM ca bAvaTibhAgamuhuttassa' trayastriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, tathA 'bAsaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA vibhajya teSu 'ekkatIsaM cuNNiyA bhAgA' 'ekatriMzazcUrNikA bhAgAH zeSA yadA tiSThanti uttarAphAlgunI nakSatrasya tadA sUrya stAmeva dvitIyAM paurNamAsI parisamApayatIti bhAvaH / kathametadityAha-atrApi sa eva pUrvokto dhruvarAzimriyate yathAGkataH (66 / 5 / 1 / dhRtvA cAtra dvitIya paurNamAsIviSayakaH prazna iti dhruvarAzirvAbhyAM guNyate jAtA dvAtriMzadadhikazatamuhUrtAH, ekasya ca muitasya dazadvASaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvau saptaSaSTibhAgau(132---- 6267 tata etasmAd rAzeH puNyazodhanakam ekonaviMzati muhartAH, ekasya ca muhUrtasya tricatvAtriMzat saptaSaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH (19- 33) ityetAvatparimANaM pUrvarItyA zodhyate, sthitaM pazcAt zatamekaM dvAdazottaraM (112) 4333 62/67 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkAprA.10prA.prA.22 sU.8 ca sU. vA kena na. paurNamAsI samApayati 451 muhUrtAnAm, ekakhya ca muhartasyASTAviMzati piSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriMzat saptaSTibhAgAH (112-20036)etasmAdAzeH paJcadaza muhartA azleSAyAH triMzanmuhUrtA madhAyAH, triMzanmuhUrtAzca pUrvAphAlgunyaH zodhyAH, iti sarve paJcasaptatirmuhUrtAH zodhyante tataH sthitAH pazcAt saptatriMzanmuhUrtAH, zeSA bhAgAsta eva, yathA (37-2836) tata uttara phalgunI nakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt uttaraphalgunInakSatraM sUryeNa yuktaM sat svasya saptasu muharteSu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzAte dvASaSTagAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekatriMzati saptaSaSTibhAgeSu (7-22)zeSeSu dvitIyAM paurNamAsI parisamApayatIti / 2 / atha-tRtIyapaurNamAsI viSayaM candranakSatrayogasUtramAha-'tA eesi NaM' ityaadi| gautamaH pRcchati-'tA' tAvat 'eesi gaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'tacca puNNamAsiNiM' tRtIyAM paurNamAsI 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa 'joeI' yunakti ? bhagavAnAha- 'tA assiNIhi' ityAdi 'tA' tAvat / 'asmiNihiM' azvinIbhiH azvinInakSatrasya tritArakatvAdvahuvacanam, tRtIyapaurNamAsIparisamAptisamaye 'assinINaM' azvinInA miti azvinInakSatrasya 'ekavIsaM muhattA' ekaviMzatirmuhUrtAH, 'navaya bAvadvibhAgA muhattasma nava ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, 'bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA' dvASaSTibhAga ca saptaSaSTidhA chitvA vibhajya tatsambandhinaH 'tevaDhIcuNiyA bhAgA triSaSTi zcUrNikAH bhAgAH ( 21-962) yadA 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candraH tRtIyAM paurNamAsI parisamApaya (21-6267 tIti bhAvaH / tathAhi-atrApi sa eva (66 / 5 / 1 / ) dhruvarAziH atra tRtIya paurNamAsI praSThuriSTeti dhruvarAzistribhirguNyate, jAtamaSTAnavatyadhikamekaM zataM muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya paJcadazA dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH (198-52) tataH 'ugaNAra 6267 podvayA' iti karaNagAthA vacanAt pUrvoktarAzeH ekonaSaSTayadhika rAtamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizatizca dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvAvaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgA ( 159-24/65) abhijita ArabhyottarabhAdrapadA paryantAnAM SaNNAM nakSatrANAM zodhyAH zodhite ca 62/67 pazcAdavatiSThante-aSTatriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya dvipaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 candraprajJaptisUtre 524 dvASaSTibhAgasya catvAraH saptaSaSTi bhAgAH (38---) / asmAdrAzestriMzanmuhUrttA revatInakSatrasya 6267 zodhyante, sthitAH pazcAt aSTau muhUrtAH, zeSaM tadeva, tathA cAGkataH-(8121-7tata AgatamU azvinInakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAttasya-ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya navasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSaSTau saptaSaSTibhAgeSu (21+9+63) zeSeSu candrastRtIyAM paurNamAsI samApayatIti / sAmpratamasyAmeva tRtIyasyAM paurNamAsyAM sUrya nakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi gautamaH pRcchati-'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu yasmin samaye candrastRtIyAM paurNamAsImazvinInakSatrasya katipayabhAgazeSe samApayati tasmin samaye ityarthaH 'sUrie' sUryaH 'keNaMNakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yuktaH san tRtIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti samApayati ? / gautamena evaM pRSTe bhagavAnAha-'tA cittAe' ityAdi, 'tA' tAvat 'cittAe' citrayA, citrAnakSatrasya ekatArakatvAdekavacanam citrAnakSatreNa yuktaH san sUryastRtIyAM paurNamAsI samApayatIti bhAvaH / tadeva spaSTayati-'cittAe ityAdi, 'cittAe' citrAyAH citrAnakSatrasya 'ekko muhutto' eko muhUrtaH 'aTThAvIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa' aSTAviMzatizca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, tathA 'bAbaTThibhAgaMca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tatsatkAH 'tIsaMcuNiyA bhAgA' triMzaccUrNikA bhAgAH (12030) 'sesA' zeSA avaziSTA yadA bhaveyustadA 62067 sUryastRtoyAM paurNamAsI parisamApayatIti / kathamityAha-sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 11. atra tRtIya paurNamAsI cintyate'ta eSa dhrurAzistribhirguNyate, jAtA aSTanavatyadhikazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJcadaza dvASaSTibhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH (198---) / S : 2 tata etasmAdrAzeH puSyazodhanakam-ekonaviMzatirmuhUrtAH, ekasya muhUrtasya ca tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH (19-43033), etatparimitaM pUrvaprakAreNa zodhyate sthitaM pazcAnmuhUrtAnAmaSTasaptatyadhikaM zatam , ekasya ca muhUrtasya trayastriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzat saptaSaSTibhAgAH (178-3337) / tata 62167 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkAprA. 10prA prA. 22sU. 8 ca.sU. vA kena na. paurNamAsIM parisamApayati 453 etasmAdrAzeH azleSAdi hasta paryantAnAM paJcAnAM nakSatrANAM paJcAzadadhikazata muhUrttAH (150 ) zodhyante, paJcAzadadhikazata muhUrttera zleSAdipaJcanakSatrANi zuddhayantIti bhAvaH, zodhite ca zeSAstiSThanti aSTAviMzatirmuhUrttAH, zeSaM tathaiva yathA (28 - 23 27) tatazcitrAnakSasya triMzanmuhU 62 67 rttAtmakattvAtasyaikasmin muhUrte, ekasya ca muhUrttasyASTAviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triMzati saptaSaSTibhAgeSu (1 / 28 / 30 ) zeSeSu sUryastRtIyAM paurNamAsIM parisamApayatIti / atha dvAdazI paurNamAsI viSayaM candranakSatrayogasUtramAha - 'tA eesiNaM' ityAdi, gautamaH pRcchati - 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khau 'paMca'haM saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANaM madhye 'duvAsa puganaHsiNi' dvAdazIM paurNamAsIM 'caMde' candraH 'keNaM nakkhatteNa' kena nakSatreNa 'joei' yunakti-parisamApayati ? bhagavAnAha - 'tA uttarAsAdAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'uttarAsAdAhiM' uttarASADhAbhiH, uttarASADhAnakSatrasya catustArakatvAd bahuvacanam, uttarASADhA nakSatreNa saha yogaM yuJjan candro dvAdazIM paurNamAsIM samApayatIti bhAvaH / tadeva spaSTayati- 'uttarAsADhANaM' uttarASADhAnAma-uttarASADhAnakSatrasya 'chavvIsaM muhuttA' SaDviMzatirmuhUrttAH, 'chavvIsaM ca bAba - bhAgA muhuttassa' SaDaviMzatizca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, 'bAvadvibhAgaM ca ' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTThihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA - vibhajya tatsambandhinaH 'cauppaNNa cuNNiyA bhAgA' catuSpaJcA 26/54. zaccUrNikA bhAgAH (26---) 'sesA' zeSA yadA bhaveyustadA candro dvAdazIM paurNamAsIM 62 67 parisamApayatIti bhAvaH / kathamavasIyate ityAha- sa eva dhruvarAzi: 66 |5|1| dvAdazI paurNamAsyA vicAryamANatvAdeva dhruvarAzi rdvAdazabhirguNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni saptazatAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya SaSTirdvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ca dvAdaza saptaSaSTibhAgAH (usp-1923) tataH 'mUle satteva bAyAlA' mUle saptaiva dvicatvAriMzAH dvicatvAriMzadadhikAni saptazatAni mUlaparyantanakSatramuhUrttAnAm iti karaNagAthAvacanAt saptabhirdvicatvAriMzadadhikamuhUrtazataiH, ekasya ca muhUrttasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgaiH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTyA saptaSaSTibhAgaiH (742 - 2466) abhijita Arabhya mUtraparyantAni nakSatrANi zodhyAni, 60 792 62/ " 6267 tato dvAtriMzatA muhUrtaiH pUrvASADhA zodhyate, tiSThanti zeSam aSTAdaza muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya paJcatriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH (18 --- 35 |13 62 67 1 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 candraprazaptisUtre tata uttarASADhAnakSatrasya paJca catvAriMzanmahUrtAtmakatvA duttarASADhAnakSatrasya SaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (26- ) zeSeSu candro dvAdazI paurNamAsI parisamApayatIti / sAmpratamasyAmeva dvAdazyAM porNamAsyAM sUrya nakSatrayogamAha'taM samayaM ca NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati-'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candrayogasamaye ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogaM kurvan dvAdazI porNamAsI 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha - tA puNavvasuNA' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNabbasuNA' punarvasunA saha yogaM yujan sUryo dvAdazI porNa mAsI parisamApayati. tadeva spaSTayati puNavamusta' ityAdi, 'pugavyamusta'punarvasoH punarvasunakSatrasya 'solasamuhuttA' SoDazamuhUrtAH, 'aTTha ya bAvadvibhAgA muhuttassa' aSTa ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, 'bAvadvibhAgaM ca sattaDhihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA bibhajya 'vIsaM cuNNiyAbhAgA saptaSaSTibhAga sambandhino viMzatizcUrNikAbhAgAH (16-2) yadA 'sesA' zeSA-zeSI bhUtAstiSThanti tadA sUryo dvAdazI paurNamAsI parisamApayatIti bhAvaH tathAhi sa eva 66 / 5 / 1 / dhruvarAzirvAdaza paurNamAsI cintAyAM dvAdazabhirguNyate jAtAni dvinavatyadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya SaSTiSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdazasaptapaSTibhAgAH (792-6deg / - / tata 8/20 62 67 etasmAd rAzeH puSyazodhanakam-ekonaviMzati muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSTibhAgAH (1902 / 22 etAvatparimitaM pUrvoktaprakAreNa zodhyate, sthitAni pazcAt trisaptatyadhikAni saptazatAni, muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya SoDaza dvASaSTibhAgAH, ekasyaca dvASaSTibhAgasya SaTU catvAriMzat saptaSaSTi bhAgAH (773- / 16 / tata etasmAd rAzeH-catuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhUrtaH, ekasya ca 62 67 muhUrtasya caturvizatyA dvASaSTibhAgaH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaSTayA saptaSaSTibhAgai (744- 24- 61) azleSAta Arabhya ArdrAparyantAni nakSatrANi zodhyAni, pazcAdavatiSThante aSTAviMzatirmuhUrtAH, ekasya ca muhUttasya tripaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAga Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkAprA. 10prA prA 22.8 ca. sU. vA kena na. paurNamAsIM parisamApayati 455 62 67 sya saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH ( 28- 53 | 47 2) tataH punarvasu nakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakatvAtpunarvasu nakSatra SoDazasu muhUrteSu, eka ca muhUrtasyASTasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu ( 168 / 20 ) zeSeSu sUryo dvAdazIM 62 / 67 paurNamAsI parisamApayatIti / atha yugasya paryantavarttinyAM caramAyAM dvASaSTitamAyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogamAha--'tA 'eesi NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANaM madhye 'caramaM' 'caramAM' yugaparyantavarttinIM ' bAvaDiM' dvASaSTi--dvASaSTitamAM 'puNNamA siNi' paurNamAsIM 'caMde' candraH 'keNa NakkhatteNaM' kena nakSatreNAyuktaH san 'joe ' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha - 'uttarAsAdAhiM' uttarASADhAbhyAm atrApyasya dvitArakatvAd dvivacanam uttarASADhA nakSatreNa saha yogaM yuJjan candraH caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsoM samApayatIti bhAvaH / tadeva spaSTayati 'uttarAsADhANaM' uttarASADhayoH uttarASADhAnakSatrasya 'caramasamae' carama samaye sarvAntimavelAyAM candrazcaramAM dvASaSTitamAM dvASaSTitamAM paurNamAsIM parisamApayatIti tadeva darzayati - sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / caramadvASaSTitamapaurNamAsyA zcintyamAnatvAt dvASaSTyA guNyate, jAtA dvinavatyadhika catvAriMzacchatamuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya dazottaratrizatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (4092 - 310 / 62) 62 67 tata etasmAd 'asayauguNavIsA, sohaNagaM uttarANasADhANaM / cauvIsaM khala bhAgA chADI cuNiyAo ya // 1 // aSTazatAnei ekonaviMzAni / ekonaviMzatyadhikASTazatAni (819) zodhanakam uttarANAmASADhAnAm caturviMzatiH khalu bhAgAH, SaTSaSTi cUrNikA // iticchAyA | tatra ekonaviMzatyadhikASTazatamuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvASiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTiH saptaSaSTibhAgAH (19-24 / / ityevaM pramANamekaM sakala nakSatra - 66 62 67 paryAyazodhanakaM paJcabhi rguNayitvA zodhyate, pUrvoktaprakAreNa zodhyamAnaM ca tat paripUrNaM zuddhimu"paitIti na kiJcidavaziSyate tata Agatam - uttarASADhA nakSatraM paripUrNaM candreNa saha yogaM yuJjan caramasamaye caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsIM parisamApayatIti / sAmpratamasyAmeva caramAyAM dvASaSTitamAyAM paurNamAsyAM sUrya nakSatrayogamAha - 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati yasmin samaye candrazvaramadvASaSTitamapaurNamAsIM parisamApayati taM samayaM Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 candraprakSaptisUtre ca NaM' tasmin samaye ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNe' kena nakSatreNa saha yuktaH san caramadvASaSTitamA pauNamAsoM parisamApayati ? bhagavAnAha- 'tA pusseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'pusseNaM' puSyeNa puSyanakSatreNa saha yogaM yujan sUryazcaramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI parisamASayatI ti bhAvaH / tadeva spaSTayati-'pussassa' puSyasya puSyanakSatrasya 'egUNavIsaM muhuttA' ekona viMzatirmuhUrtAH, 'tetAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa' tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, 'bAvadvibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya ' tettIsacuNiyA bhAgA' trayastriMzaccUrNikA bhAgAH (19-4 / 33) / 'sesA' zeSA avaziSTAstiSThe yustadA sUryazcaramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI parisamApayatIti bhAvaH / kathametadavasIyate ? ityatrAhasa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvASaSTi paurNamAsI cintAyAM dvASaSTayA guNyate jAtAni dvinavatyadhikAni catvAriMzacchatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya dazottarANi trINi zatAni dvaSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (4092-21 / 62) / atra puSyasya 62 67 triMzanmuhUrtAtmakatvA dazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSu 10 / 18 / 34 / atikrAnteSu pAzcAtyayugaM parisamAptimeti, tadanantaramanyad yugaM pravartate / puSyasyApi ca tAvanmAtrAdatikrAntAt parato yAvad bhUyo'pi tAvanmAtrasya puSyasyAtikramo bhavettAvapramANa ekaH paripUrNo nakSatraparyAyo jAyate, tasya ca pramANam-ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya caturviMzati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paTSaSTiH saptapaSTibhAgAH (819 24 / 66) / etacca paJcabhirguNayitvA prAguktAt dhruvarAzeH (66 / 5 / 1 / ) dvASaSTiguNitAt (4092 / 310 / 62) zodhyate, tacca paripUrNa zuddhayati, pazcAcca zazi nirlepo jAyate, tataH puSyasya triMzanmuhUrtAtmakatvAttasya sUryeNa yuktasya dazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati saptapaSTibhAgeSu atikrAnteSu (10-8 / 24), tathA ekonaviMzatau ca muhUrteSu 62 67 ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTi 62 67 830 bhAgeSu ( 1943 . 33 ) zeSeSu caramAM dvASaSTitamAM paurNamAsI parisamAtiM prAptavAniti / sUtra // 8 // 62 67 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkAprA.10prA0prA.22sU.9 sU.ca. yoramAvAsyAparisamAptinirUpaNam 457 tadevamukta; paurNamAsIMviSaya zcandranakSatrayogaH sUryanakSatrayogazca / sAmprata mamA'vAsyAviSayaM candranakSatrayogaM sUryanakSatrayogaM ca pratipAdayan prathamaM prathamAmamAvAsyAviSayaM sUtramAha-'eesi "NaM' ityAdi / mUlam-tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNaM NakkhattaNa joie ? tA assesAhiM assesANaM eko muhutto cattAlIsaM ca bAkaTThibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM 'ca sattaTTihA chAvaTThI cuNNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sarie keNaM NakkhatteNaM joie ? tA assesAhi ceva, assesANaM ekko muhutto, cattAlIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, bAva TThibhAgaM ca sattaTTihA chittA chAvaTThI cuNNiyAbhAgA sesA / tA eesi Na paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM amAvAsa caMde keNa NakkhattaNa joie ? tA uttarAphagguNIhi, uttarAphagguNINaM cattAlIsa muhuttA, paNatIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA paNNaTThI cuNNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAphagguNIhiM, ceva uttarAphagguNINaM jaheva caMdassa / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM amAvAsa caMde keNa NakkhattaNa joei ? tA hatthehiM, hatthANaM cattAri muhuttA tIsaM ca bAvaDhibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA bAvaTThI cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sarie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA hatthehi ceva hatthANaM jahA caMdassa / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANa duvAlasamaM amAvAsaM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? adAe, adAe cattArimuhuttA, dasaya bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTiddA chittA caupaNNaM cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca Na sarie keNaM NakkhattaNa jIei ? tA adAe ceva, adAe jahA caMdassa / tA eesiNa paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaM bAvaDhi amAvAsaM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA puNavvasurhi, puNNavvasUNaM bAvIsa muhuttA chAyAlIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa sesA / taM samayaM ca NaM sarie keMNa NakkhatteNaM joei ? tA puNavvasuhiM ceva puNNavvasUrNa jahA caMdassa mU0 9 // chAyA-tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat azlelAbhiH, azleSANAmeko muhUrtaH catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaTpaSTi *cUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat azleSAbhireva, azleSANAM ca eko mahataH, catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaTpaSTizcUrNikA bhAgAH shessaaH| tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvA. syAM candraH kena nakSatreNa yunakti / tAvat uttarAphAlgunIbhyAm, uttarAphAlgunyo zcatuzcatvA. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 candraprakSaptisUtre riMzanmuhUrtAH, paJcatriMzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA paJcaSaSTipracUrNikA bhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena natratreNa yunakti ? tAvat uttarAphalgunIbhyAmeba, uttarAphAlgunyoH yathaiva candrasya / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM madhye tRtIyAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti 1, tAvata hastaH, hastAnAM catvAro muhUrtAH, triMzaca dvASaSTi bhAgA muhU tasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA dvASaSTizcUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat hastaireva, hastAnAM yathA candrasya / tAvat :eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazImamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ? ArdrayA, ArdrAyAzcatvAro muhUrtAH, daza ca dvASaSTibhAgA muharttasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA catuSpaJcAzatcarNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat yaiva AAyA yathA candrasya tAvat eteSAM khala paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvASaSTimamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat punarvasubhiH punarvasUnAM dvAviMzati muhUrtAH, SaTcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ?, tAvat punarvasubhireva, punarvasUnAM khalu yathA candrasya / sUtra // 9 // vyAkhyA--'tA eesi NaM' iti, gautamaH pRcchati-'tA' tAvat eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANa' paJcAnAM saMvatsarANAM-madhye 'paDhama' prathamA yugasyAdisamayavartinIm 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNaM NaksatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA assesAhi' tAvat azleSAbhiH saha yuktazcandraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayatIti bhAvaH ! 'assesAhiM' iti-azleSAnakSatrasya SaTtArakatvAttadapekSayA bahuvacanam ! prathamAmamAvAsyA parisamAptisamaye 'assesANaM' azleSAnAm-azleSAnakSatrasya 'ekkomuhutto' eko muhUrtaH 'cattAlIsaM' ca bAvadvibhAgA muhuttassa' catvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, 'bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA vibhajya 'chAvaSTi' SaTSaSTiH 'cuNiyA bhAgA' cUrNikAbhAgAH (1-1966) 'sesA' zeSA avaziSTA bhaveyustadA candraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayatItibhAvaH / tatkathamityAha saeva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 atra prathamAmAvAsyA cintyete'to sau ekena guNyate, ekena guNitaM tadeva 66 / 5 / 1 bhavatIti, tataetasmAt-'bAvIsaM ca muhuttA, chAyAlIsaM bisa dvibhAgA ya eyaM puNavvasussa ya, soheyavvaM havai puNNaM' // 1 // chAyA-'dvAviMzati muhUrtA, SaTcatvAriMzad dviSaSTibhAgAzca / etat punarvasozca zodhayitvA bhavati pUrNam" iti vacanAd dvAviMzati muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzad dvASaSTi bhAgAH ( 22-46 ) ityetatpramANaM punarvasoH zodhanakaM zodhyate, tatra SaT Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkAprA. 10prA. prA. 22sU. 9 sU.ca. yoramAvAsyAparisamAptinirUpaNam 459 SaSTe muhUrttebhyo dvAviMzati rmuhUrttAH zodhyante, sthitAH pazcAccatuzcatvAriMzat (44) tebhya ekaM muhUrttaM gRhItvA tasya dvASaSTibhAgAH kriyante, te ca dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante, jAtAH saptaSaSTiH (67) etebhya SaTcatvAriMzat zodhyante, tiSThanti zeSA ekaviMzatiH, tRtIyo rAziH sa eva ekakarUpaH (43- 21 - 1), atra tricatvAriMzanmuhUrttebhyastrazanmuhUrttAH puSyasya zodhyAH, sthitA pazcAt trayodazamuhUrtAH, azleSA nakSatra cArdhakSetratvAt paJcadazamuhUrtAtmakam, tata AgatamazleSAnakSatrasya ekasmin muhUrtte, ekasya ca muhUrttasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chittvA tatsambandhiSu SaTSaSTibhAgeSu zeSeSu candraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayatIti / athAmAvAsyayA saha sUryanakSatrayogamAha - 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu yadA candraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayati tadetyarthaH, 'sUrie ' sUrya: 'ke NaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san 'joei' yunakti - parisamApayati ? bhagavAnAha - - ' tA asse sAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'asse sAhiM ceva' azleSAbhireva azleSAnakSatraNaiva saha yogaM kurvan sUrya : prathamAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati 'assesaNaM' azleSAnAm-azleSAnakSatrasya 'ekko muhUtto' eko muhUrttaH ' cattAlIsaM ca vAvaTTibhAgA muhuttassa' catvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya' 'vAvaTTibhAgaM' dvASaSTibhAgaM 'sattaTThihA chittA' _4066 saptaSaSTidhA chitvA-vibhajya 'chAvaTThI cuNNiyAbhAgA' SaTSaSTi cUrNikAbhAgAH (1 > --- 62/67 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA sUryA'pi prathamAmamAvAsyAM parisamApayati / gautamaH pRcchati - - ' tA esasiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat eesiNaM' eteSAM 'paMcAI saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'doccaM amAvAsaM' dvitIyAmamAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM joei' kena nakSatreNa saha yogaM kurvan yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha - 'tA uttarAphagguNIhiM' ityAdi 'tA ' tAvat uttarAphAgguNIhiM' uttarAphAlgunIbhyAm sUtre prAkRtatvAd dvivacanasthAne bahuvacanam uttarAphAlgunInakSatreNa yuktaH san candraH dvitIyAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati-uttarAphagguNINaM' uttarA phalgunyoH 'cattAlIsaM muhUttA' catvAriMzanmuhUrttAH, ' paNatI bAvaTTibhAgA muhuttassa' pazcatriMzadvASaSTibhAgA muhUrttasya, 'bAvadvibhAgaM ca ' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaDihA chittA' saptaSaSTidhA chintvA 'paNNaTTIcuNiyA bhAgA' paJcaSaSTizcUrNikAbhAgAH (80-) _3565 'sesA' zeSAH avaziSTA bhaveyustadA candro dvitIyAmAvAsyAM parisamApayatIti 62 67 bhAvaH tathAhi -- sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvitayAmamAvAsyAzcintyamAnatvAd dvAbhyAM guNyate, jAtaM dviguNam - dvAtriMzadadhikaM muhUrttazatam ekasya ca muhUrttasya daza dvASaSTibhAgAH, Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 cndrprjnyptisuuce| ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhA vibhaktasya dvau cUrNikAbhAgau ( 132-102asmAt prathamaM punarvasu zodhanakaM zodhyate, tathAhi dvatriMzadadhikA muhUrttazatAt dvAviMzatirmuhUrtAH zodhyante, sthitaM pazcAddazottaraM zatadhikam, asmAt eka rUpaM gRhItvA tasya dvASaSTibhAgAH kriyante, te ca dvASaSTibhAgAH dazakarUpe dvASaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAtA dvisaptatiSiSTibhAgAH, tebhyaH SaTcatvariMzat zodhyante, sthitAH pazcAt SaDviMzatiH, navottarAt muhUrtazatAt triMzanmuhUrtAH puSyasya zodhyante, sthitA pazcAdekonAzItiH, asmAdapi rAzeH paJcadazamuhUrttA azleSAyAH zodhyante, sthitA pazcAccatuSSaSTiH, tato'pi. triMzanmuhartAH madhAyA zodhyante sthitAzcaturviMzat punarapi . tatastriMzanmuhartAH pUrvAphAlgunyAH, zodhyante, sthitAH pazcAccatvAro muhUrtAH / 4 / 26 / 2 tata uttarAphAlgunInakSatraM dvayabardhakSetramiti paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakam, tata idamAgatam-- uttarAphalgunInakSatra candrayogayuktaM svasya catvAriMzatimuhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzatiSiSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya saptaSaSTidhA vibhaktasya paJcaSaSTau carNikAbhAgeSu ( 40-25/65 zeSeSu dvitIyAmamAvAsyAM parisamApayatIti / 6267 sAmpratamasyAmeva dvitIyasyAmamAvAsyAyA sUryanakSatrayogamAha-gautamaH pRcchati-'taM samaya ca Na' ityAdi, 'ta samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu dvitIyAmamAvAsyAyAM candrayogasamaye 'sarie' sUryaratAM dvitIyAmamAvAsyAM 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa sArdha bhUtvA 'joei' yunakti parisamApayati ? / bhagavAnAha-'uttarAphagguNIhiM ceva' uttarAphAlgunIbhyAmeva saha yogaM kurvan sUryo dvitIyAmamAvAsyAM parisamApayatIti-uttarApharaguNINaM uttarAphalgunyoH 'jaheva cadamsa' yathaiba candrasya yathA dvitIyAmamAvAsyAyAmuttarAphAlgunInakSatreNa saha candrayogaviSaye muhUrtAdikaM pratipAditaM tathaivAtrApi dvitIyAmamAvAsyAyAM sUryayogaviSaye'pi vaktavyam yathA uttarAphAlgunonakSatrasya catvAriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJcaSaSTi carNikAbhAgA (40 / 35 / 65) yadA zeSA bhaveyustadA dvitIyAmamAvAsyAM sUryo'pi parisamApayati / atrAmAvAsyAprakaraNe candrayogasadRzameva sUryayogaviSaye'pi sarvaM vaktavyam karaNasya samAnatvAt, evamagre'pi jJAtavyamiti / 2 / atha tRtIyAmamAvAsyAviSayakaM sUtramAha--'tA eesiNaM' ityAdi, gautamaH pRcchati- 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'taccaM amAvAsaM' tRtIyAmamAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA hatthehiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'hatthehiM hastaiH paJcatArakAtmakena Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA.prA 22sU. 9 sU ca.yoramAvAsyAparimAptinirUpaNam 461 hastanakSatreNa saha yuktazcandrastRtIyAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati--'hatthassa' ityAdi 'hatthassa' hastanakSatrasya 'cattAri muhuttA' catvAro muhartAH 'tIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa' triMzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, tathA 'bAvaTThibhAga ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaDhihA chittA' saptaSaSTidhA saptaSaSTibhAgaiH chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'bAvaTThIcuNNiyAbhAgA' dvASaSTizcarNikAbhAgAH (4-20)yadA 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candra stRtIyAmamAvAsyAM parisamA payati / tathAhi sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / tRtIyAmamAvAsyA' cintyate'tastribhirguNyate tadA jAtam--aSTAnavatyadhikaM muhUrtazatam , ekasya ca muhUrtasya paJcadazadvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH (198 / 15 / 3), etasmAcca rAzeH dvisaptatyadhikena muhUrttazatena, ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzatA dvASaSTibhAgaiH (172 -46) azleSAta Arabhya uttarAphAlgunI paryantAni catvAri nakSatrANi zodhyante, zodhite ca pazcAdavatiSThante paJcaviMzatirmuhUttAH, ekasya muhUrtasya ekatriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH (25 / 31 / 3) tata Agatam hastanakSatra candreNa saha yoga yuJjan sat svasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt catueM muhUrteSu, ekasya ca muhartasya triMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuHSaSTau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu (4 / 30 / 64) tRtIyAmamAvAsyAM parisamApayatIti / / ___atha sUryeNa saha nakSatra yogamAha--'taM samayaM ca NaM' ityAdi 'taM.samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu candrasya tRtIyAmamAvAsyA parisamAptivelAyAM 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yukto bhUtvA tRtIyAmamAvAsyAM 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-- 'tA hattheNaM ceva' tAvat hastenaiva, sUryo'pi candravat hastanakSatreNaiva yukto bhUtvA tRtIyAmamAvAsyAM parisamA payati / tadevAha--'hatthassa' hastasya hastanakSatrasya ityAdi sarva 'jahA caMdassa' yathA candrasya kathitaM tathaivAtrApyavaseyamiti yata ubhayorapi candrasUryayoH karaNasyAtra samAnArthatvamiti / atha dvAdazyA amAvAsyAyA viSaye candrasUryanakSatra yogasUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu paMcaNhaM saMghaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'duvAlasaM' dvAdazIm 'amAghAsaM' amAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNa NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'adA' ArdrayA ArdrAnakSatreNa saha yukto bhUtvA candro dvAdazImamavAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati--'adAe' ArdrAyAH 'cattAri muhuttA' * catvAro muhUrtA, 'dasaya bAvadvibhAgA muhuttassa' daza ca dvApaSTibhAgA muhUrtasya 'bAvaTThibhAgaM ca' dvApTibhAga ca 'sattaTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'cauppaNNaM cuNNiyAbhAgA' catuSpaJcA zaccUrNikAbhAgAH (4- - yadA 'sesA' zeSA avaziSTA bhaveyustadA candro dvAdazImamAvA 2067 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 .. 6012. candraprajJaptisUtre syAM parisamApayatIti bhAvaH tathAhi-atrApi sa eva dhruvraashi:--66|5|1| dvAdazyamAvAsyAyAzcina tyamAnatvAd dvAdazabhirguNyate jAtAni dvinavatyadhikAni muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya dvASaSTibhAgA ( 792-18-)etasmAd rAzeH dvicatvAriMzadadhikAni catvAri muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH (442-46) azlaSAta Arabhya uttarASAr3hAparyantAnAM trayodazAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAni pazcAt paJcAzadadhikAni trINi muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturdaza dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTi bhAgAH (350 / 541-2) punaretasmAd rAzeH navotarANitrINi muhartazatAni, ekasya muhUrtasya caturvizati 6267 16267 piSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSTibhAgAH (309 / 2466 ) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnAmekAdazAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt catvAriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ekapaJcAzad dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trazodaza saptaSaSTi bhAgAH (4051/13) etasmAt-mRgazIrSasya triMzanmuhartAH zodhyante, sthitAH pazcAd daza muhUrtAH 6 zeSAsta eveti (105113 ) tata A nakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakattvAttasya candreNa saha yuktasya caturdA muhUrteSu, ekasya ca muhUtrtasya dazasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTi bhAgeSu (41.054) zeSeSu dvadazI amAvAsyA parisamAptimupayAtIti / atha sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca dvAdazAmAvAsyA candrayogasamaye khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhattaNaM' kena nakSatraNa yuktaH san dAdazomamAvAsyA~ 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhavagavAnAha'tA adAe ceva' ityAdi, 'tA' tAvat 'adAe ceva' ArdrAyaiva sUryo'pi ArdrAnakSatreNaiva yukto bhUtvA candravat dvAdazImamAvAsyAM parisamApayati / tadevAha-'adAe' ArdrAyAH, ityAdi sarva muhUrttAdi pramANaM 'jahA' yathA yena prakAreNa 'caMdassa' candrasya candrasUtre kathitaM tathaivAtrApi vijJeya miti / / atha caramadvASaSTitamAmamAvAsyAviSayaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, gautamaH pRcchati 'tA' tAvat 'eesigaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvacchArANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'carima' caramAM yugaparyantavartinIM 'bAvaDhi amAvAsaM' dvASaSTiM dvASaSTitamAmamAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNa Nakkha Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkAprA.10prA.prA.22 sU.9 sU.ca.yoramAvAsyAparisamAptinirUpaNam 463 teNaM' kena nakSatreNa yukto bhUtvA 'joeI' yunakti parisamApayati ! bhagavAnAha-'tA puNavvamuhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNavamuhi' punarvasubhiH paJcatArakatvAdbahuvacanam punarvasu nakSatreNa saha yogaM kurvan candrazcaramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati-'puNavvasUNaM' ityAdi, 'puNavvasUrNa' punarvasUnAM punarvasunakSatrasya' bAvIsaM muhuttA' dvAviMzatirmuhUrtAH 'chAyAlIsaM ca bAvavibhAgA muhuttassa' SaTcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya (22-16, 'sesA' zeSA avaziSTAbhaveyustadA candraH punarvasunakSatrasya pUrvokta zeSabhAgayuktaH san caramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayati / tathA ca sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvASaSTitamA'mAvAsyAcintAyAM dvASaSTayA guNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni catvAriMzanmuhUrttAni, ekasya muhUrtasya dazottarANi trINi zatAni dvASaSTi bhAgAnAm ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (1092310 67 12) / tata etasmAt caturbhiH zatairdvicatvAriMzadadhikai muhUrtAnAm ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzatAdvASaSTi bhAgaH (442-46) prathamaM zodhanakaM zodhyate, sthitAni paJcAzadadhikAni SaTtriMzanmuitazatAni, ekasya ca muhUrtasya catuSSaSTayadhike dve zate dvASaSTi bhAgAnAm, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (3650 264 62 / ) tato'bhijita ArabhyottarASADhAparyanta 25 / 62 67 sakalanakSatraparyAyaviSayaM zodhanakam ekonaviMzatyadhikAni aSTa muhartazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (819 / 24 / 66 / ), ityevaM pramANaM caturbhirguNayitvA zodhyate, sthitAni pazcAt catuH saptatyaghikAni trINi zatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya catuSSaSTayadhikamekazataM dvASaSTibhAgAnAm, ekasya ca dvASTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (374 / 164 / 66) tato bhUyo'pi navottarai stribhirmuhUrtazataiH, ekasya ca muhUrtasya caturvizatyA dvASaSTibhAgaH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTpaSTayA saptaSaSTibhAgaiH, (309 / 2566) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnyekAdaza nakSa 2067 trANi zodhyAni, sthitAH pazcAt saptaSaSTi muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya SoDaza dvASaSTi bhAgAH, (67 / 16), tata striMzanmuhartA mRgazirasaH, paJcadaza ca ArdrAyA iti paJcacatvAriMzanmuhUrtAH Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -464 candraprajJaptisUtre zodhyante, sthitAH pazcAd dvAviMzatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrttasya SoDaza dvASaSTi bhAgA (22 / 16) / tata Agatam-punarvasunakSatraM paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakaM, tatastasmAt dvAviMzati muhUrteSutatsambandhiSu SoDazasu dvASaSTibhAgeSu (22 / 16), vyatikrAnteSu, tathA dvAviMzatau muhUrteSu, ekasya muhUrtasya ca SaTcatvAriMzati dvASaSTi bhAgeSu (22 / 46 / zeSeSu punavesunakSatraM candreNa yuktaM sat caramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayatIti / etadeva sUryaviSayaM sUtramAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati 'taM samayaM ca NaM' tasmin candrasya dvASaSTitamA'mAvAsyAparisamAptisamaye ca khalu 'mUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM kena nakSatreNa saha yukto bhUtvA 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA puNNavvasuhi ceva' tAvat punarvasu nakSatreNaiva yukto bhUtvA sUryo dvApaSTitamA caramAmamAvAsyAM parisamApayatIti bhAvaH / kathamityAha-'puNavyasUrNa' punarvasUnAM punarvasanakSatrasya khalu, ityAdi muhUrtAdikaM sarva 'jahA caMdassa' yathA candrasya zeSatvena proktaM tathaiva vAcca miti / sUtram // 9 // tadevaM candrasUrya yoramAvAsthA parisamAptiviSayakaM prakaraNaM proktam, sAmprataM gannakSatraM tAdRzanAmakaM, tadeva vA, tAsminneva deze'nyasmin vA deze yAvatparimitakAlamAzritya puna dhandreNasaha yogaM yunakti tAvanta kAlaM nirdizannAha-'tA je NaM ajjanakkhatteNaM' ityAdi / mUlam --tA je NaM ajja Nakkhattega caMde joyaM joei, jaMsi desaMsi se NaM mANi aTTha egUNavIsAiM muhuttasayAI, cauvIsaM ca bApaThibhAge muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA chAvaTiM ca cuNNiyA bhAge uvAiNAvittA puNaravi se caMde aNNeNaM sarisaeNaM ceva Nakkhattega joyaM joei aNNaMsi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhattaNa caMde joyaM joei jaMsi desaMsi se NaM imAI solasaaThatIsAiM muhuttasayAI auNApagNaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa, vAvaTTibhAgaM ca sattaTTihA chittA paNNaTTi cuNNiyAbhAge uvAiNAvittA puNaravi se NaM caMde te NaM ceva NakkhatteNaM joei aNNaMsi desaMsi / tA je NaM ajjaNakkhatteNaM cade joyaM joei jasi desasi se NaM imAiM cauppaNNamuhuttasahassAI Nava ya muhutta sayAiM uvAiNAvittA puNaravi se caMde aNNeNaM tArisaeNaM ceva NakkhatteNa joya noei taMsi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNa caMde joyaM joei jaMsi desaMsi se NaM imAI ega muhuttasayasahassa aTTANauiMca muhuttasayAI uvAiNAvittA puNaravi se caMde te NaM ceva NakkhattaMNa joyaM joei taMsi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNa sUrie joyaM joei jaMsi desaMsi se Na imAiM tiNi chAbaDAI rAiMdiyasayAI uvAiNAvittA puNarAtri se sUrie aNNeNaM tArisaeNaM ceva NakkhatteNa joyaM joei tasi desasi / tA je NaM ajja nakkhatteNaM sUrie joyaM joei jaMsi desaMsi se Na imAI satta duvvIsAiM rAI Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA prA 22sU. 10. nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 465 dipasayAiM uvAiNAvittA puNaravi se sUrie teNaM ceva NakhattaNaM joya joei tasi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNa sUrie joyaM joei jaMsi desaMsi se NaM imAI aTTArasatIsAiM rAiMdiyasayAI uvAiNAvittA puNaravi sUrie aNNeNaM tArisaeNaM ceva Nava khattaNa joyaM joei tasi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNaM sUrie joyaM joei jaMsa desaMsi se NaM imAI chattIsaM saTTAi rAiMdiyasayAI uvAiNAvittA puNaravi se sUhie teNaM NakkhatteNaM joyaM joei taMsi desaMsi mU0 // 10 // chAyA * tAvat yena adya nakSatreNa candraH yoga yunakti yasmin deze sa khalu imAni aSTa ekonaviMzAni muhUrta zatAni, caturvizatiM ca dvASaSTibhAgAn muhUrta sya, dvASaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA SaTpaSTiM cUNikAbhAgAn upAdApa punarapi sa candraH anyena sadRza keNaiva nakSatreNa yogaM yunakti anya man deze / tAvat yena adyanakSatreNa candraH yogaM yunakti yasmin deze sa khalu imAni SoDaza aSTatrizAni muhUrta zatAni ekonapaJcA zA dvApaSTibhAgAn muhUrta sya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA paJcapaSTiM cUrNikA bhAn upAdAya punarapi sa khalu candraH tenaiva nakSatreNa yoga yunakti anyasmin deze / tAvat yena adyanakSatreNa candra : yunakti yasmin deze sa khalu imAni catuSpaJcAzanmuhUrta sahantrANi nava ca muhartazatAni upAdAya punarapi sa candraH anyena tAdRzenaiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze / tAvat yena adyanakSatreNa candraH yogaM yunakti tasmin deze sabala imAni eka muhUrtazatasahanam aSTAnavati ca muhUrta zatAni upAdAya punarapi sa candra: tenaiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze tAvat yena atha nakSatreNa sUrya yogaM yuna kta yasmindeze sa khalu imAni trINi SaTpaSThAni rAtrindivazatAni upAdAya punarapi sa sUryaH anyena tAdRzenaiva nakSatreNa yoga yunakti tasmin deze / tAvat yena adya nakSatreNa sUryaH yogaM yunakti tasmindeze sa khalu imAni saptadvAviMzAni rAtri ndivazatAni upAdAya punarapi sa sUryaH tenaiva nakSatreNa yoga yukti tasmin deze yena adya nakSatreNa sUryaH yoga yukti yagmin deze sa khalu imAni aSTAdaza trizAni rAtrindivazatAni upAdaya punarapi sUryaH anye naiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze / tAvat yena adya nakSatreNa sUryaH yoga yukti ya sman deze sa khalu imAni SaTtriMzat SaSTAni rAtrindivazatAni upAdAya punarapi sa sUryaH tenaiva nakSatreNa yAMga yukti tasmin deze ||suu0 10 // vyAkhyA-'tA je NaM' iti, 'tA' tAvat 'je NaM ajja NakkhatteNaM' yena nakSatreNa adya vivakSite dine 'caMde' candraH 'joyaM joei' yogaM yunakti karoti 'jaMsi desaMsi' yasmin deze 'se NaM' sa khalu candraH 'imAI' ima ni vakSyamANasaMkhyakAni kiyatsaMkhyakAnItyAha-aTThaegaNavIsAI mahattasayAI' ekonaviMzatyadhi kAni aSTau muhUrtazatAni 'muhuttassa' ekasya ca muhUrttasya 'cavIse vAvadvibhAge' caturvizatiM dR SaSTibhAgan 'vAdvibhAgaM ca' ekaM dvApaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chitA' saptaSaSTidhA saptapaSTivibhAgaiH ttviA-vibhajya tatsambandhinaH 'chAvahi ca cuNNiyAbhAge' SaTpaSTiM ca cUNikAbhAgAn saptapaSTibhAgAn 'uvAiNA vittA' upAdAya-gRhItvA atikramyetyarthaH Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 candraprazatisUtre ' puNaravi se caMde' punarapi sa candra: 'aNNeNaM sarisaSNaM ceva NakkhatteNaM' anyena apareNa sadRza kenaiva sadRzanAmakena nakSatreNa 'joyaM joei' yogaM yunakti - karoti, kutretyAha 'aNNaMsi desaMsi ' anyasmin deze, na tu tatraiveti / atreyaM bhAvanA - iha candra-sUrya-nakSatrANAM madhye nakSatrANi sarva zIghragatIni tebhyaH sUryA mandagatayaH, tebhyo'pi candrAmandagatyaH, etaccAgre sUtrakAraH svayameva vakSati SaT paJcAzannakSatrANi pratiniyatApAntarAladezasthitAni camAvAlamaNDalatayA vyavasthitAni sadAkAlamekarUpatayA paribhramanti tatrASTAviMzatinakSatreSu kila yugasyAdau candro'bhijinnakSatreNa saha yogaM noti sa ca candro'bhijinnakSatrayogamupAgataH san zanaiH zanai pazcAdavaSvaSkate apasarati tasya nakSatrebhyo'tIvamandagatitvAt, tato navAnAM muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvApaSTi bhAgAnAm ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTisaptaSaSTibhAgAna ma (9-667) atikrame purataH zravaNena 'saha yogamupagacchati tatastato'pi zanaiH zanaiH pazcAdavavaSkamAna striMzatA muhUrteH zravaNena saha yoga samApya purato dhaniSThayA saha yogaM karoti / evaM kSatrANAM svaM svaM muhUrttasthitikAlamA cakSya sarvairapi nakSatraiH saha yogakAraNaM vaktavyaM yAvat- uttarASa DhAnakSatreNa saha yogaM karoti / etAvatA ca kAlenASTau zatAni ekonaviMzatyadhikAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvArSA prabhAgAH, ekasya ca dvASaTibhAgaSaTSaSTiH sarvASTimA H (819-236) bhavanti, tathAhi- tatrASTAviMzatinakSatreSu uttarA bhAdrapadA 1, rohiNi 2, punarvasuH 3, uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarASADhA 6 ceti SaD nakSatrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakAnItyete SaT paJcacatvAriMzatA guNyante jAte saptatyadhike dve zate (270) muhUrttAnAm, tathA zatabhiSakU 1, bharaNo 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6 ceti SaD nakSatrANi paJcadazamuhUrttAtmakAnIti SaT, paJcadazabhirguNyante jAtA navatimuhUrttAnAm (90) tathA zravaNaH 1, dhaniSThA 2, pUrva bhAdrapadA 3, revatI 8, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH puSyaH 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI 10, hastaH 11, citrA 42, anurAdhA 13, mUlam 14, pUrvASADhA 15, ceti paJcadazanakSatrANi triMzanmuhUrttAtmakAnIti paJcadaza, triMzatA guNyante jAtAni paJcAzadadhikAni catvAri zatAni ( 450 ) muhUrttAnAm / tathA zeSamekamabhijinnakSatraM, tacca caturvizati dvASaSTibhAga - SaT SaSTi saptaSaSTibhAga yukta nava muhUrttAtmakam (92466), tata ekasyaita pramitena guNane jAtaM tadeva (9 / 24 / 66) 6267 evaM sarveSAmaSTAviMzatinakSatramuhUrttAnAmekatramIlane yathoktA (819-24 66) muhUrttasaMkhyA / eSa 62/67 T Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkAprA.10prAyA.22sU.10 nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 467 etAvatparimito nakSatramAsaH / tata etaH yogaparisamAptyanantaraM yad abhijinnakSatramattikrAntaM tadapareNa dvitIyenAbhiji nakSatreNa saha navamuhUrtAdikAlaM candro bhogamupAgacchati tataH paramapareNa dvitI yenASTAviMzatinakSatrasambandhinA zravaNanakSatreNa saha candro yogamaznute, evaM pUrvavadeva tAvad vAcyaM yAvaduttarApAdAnakSatram / tadanantaraM bhUyaH prathamanevAbhijinnakSatreNa saha yogamupAgacchati / tataH prAguktakramaNa zravagAdibhiH evaM sakala kAlamapi vijJeyam tato vivakSite dine yasmit deze yena nakSatreNa saha candro yogamagacchat , sa yathokta-muhUrta saMkhyAtikrame punastAdRzenaivApareNa nakSatreNa saha anyasmin deze yo |mshnute kintu na tenaiva nApi ca ta man deze iti punarapyAha-'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'anja' adyavivakSite dine 'jeNaM NakhatteNaM' yena nakSatreNa saha 'caMde' candraH 'joyaM joei' yoga yunakti-karoti 'jaMsi desaMsi yasmin deze 'se NaM' sa khalu candraH 'imAI' imAni vakSyamANAni, tAnyevAha solasaanisAI muhUttasayAI poDaza aSTatriMzAni aSTatriMzadadhikAni SoDaza muhUrtazatAni 'auNApaNNaM ca vAvahibhAge muhuttassa' ekonapaJcAzataM ca dvASaSTibhAgAn muhUrtasya, tathA 'bAvaTi mAgaM ca' ekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvAvijya tatsambandhinaH 'paNNaDhi cuNiyA bhAge' paJcaSaSTiM cUrNikAbhAgAn (1638- 6267 4965 'uvAiNAvittA' upAdAya gRhotvA atikramyetyarthaH 'punaravi' punarapi 'se NaM caMde sa khalu canH: 'te NaM ceva jakkhatteNaM' tenaiva nakSatreNa 'joyaM joei' yogaM yunakti, kutretyAha-'aNNaMsidesaMsi' anyasmin deze, kintu na sminneva deze / kutaH ? ityAha iha punastasminneva tenaiva nakSatreNa saha yogo yuga sakAlAtikrame yathArthaH kevala vedasA jyotizcakragate ruplbdhH| jambUdvIpe ca ptt| JcAzadeva nakSatrANi, tato vivakSi nikSatrayoge sati tata Arabhya SaTpaJcAzannakSatrAtikrame tena nakSatreNa saha yogamaznute / SaTpaJcAi nnakSatrAtikramazca prAguktASTAviMzatinakSatramuhUrtasaMkhyAdviguNasaMkhyayA bhavati, aSTAviMzati nakSa muhUrttasaMkhyA ca ekonaviMzatyadhikAni aSTamuhUrtazatAni, eka sya ca muhUrtasya caturviMzatiSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaT SaSTiH saptaSaSTibhAgAH ( 819-34.66 ) iti prAkprada zetameva, tadviguNA yathoktA saMkhyA bhavati, tata uktam 'solasa aTTatIsAI muhuttasayAI' i. yAdi / tadevaM tAdRzena tena vA nakSatra: saha anyasmin yAvatA kAleNa punarapi yogaH samupajAyate tAvAn kAlavizeSaH pratipAdeta , sAmprataM tasminneva deze tAdRze tena vA nakSatroNa saha punarapi yAvatA kAlena yogo bhavati tAvanna kAlavizeSa pratipAdayannAha-'tA jeNaM ajja NakkhatteNaM' Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 candrapraptisUtre ityAdi, 'tA' tAvat 'jajja' adya vivakSite dine 'jeNaM NakkhatteNaM' yena nakSatroNa 'caMde' candraH 'joyaM joei' yogaM yunakti 'jaMsi desaMsi' yasmin deze 'se NaM' sa khalu candraH 'imAI' mAni vakSyamANasaMkhyakAni, tAnyevAha -'cauppaNNamuhuttasahassAI' catuSpaJcAzanmuhUrtasahasrANi Nava yamuhuttasayAI' nava ca muhUrtazatAni (54900) 'uvAiNAvittA' upAdAya atikramya 'puravi' punarapi bhUyo'pi 'se caMde sa candra 'aNNaNaM tArisaeNaM ceva NakkhatteNa' anyena tAdRzenaiva nakSatroNa 'joyaM joeI' yogaM yunakti karoti, kutrotyAha-'tasi desaMsi tasminnaiva deze, iti / atra vanA cettham-vivakSite yuge vivakSitAnAmaSTAviMzati nakSatrANAM madhye yena nakSatreNa saha yasmin deze yadA candrasya yogo jAtastato bhUyastasminneva deze tadaiva tenaiva nakSatreNa saha yogo vivakSitayugAda rabhyatRtIye yuge bhavati, na tu dvitIye, kutaH ? ityAha-iha yugAdita Arabhya prathame nakSatramAse ekAni aSTAviMzatinakSatrANi samatikrAntAni, dvitIyena nakSatramAsena tebhyo'parANi dvitIyAni, tato bhUyastRtIyena nakSatramAsena tAnyeva prathamAnyaSTAviMzati nakSatrANi, caturthena bhUyastAnyeva dvitIyAni aSTAviMzati nakSatrANi samatikrAntAnIti / evaM sakalakAlam / yuge ca nakSatramAsAH saptaSa STaH / sA ca saptaSaSTisaMkhyA viSameti vivakSitayugaparisamAptikAle'nyasya yugasya prArambhe yAni vivakSitayugasyAdau bhuktAni nakSatrANi santi tebhyo'parAnyeva dvitIyAni nakSatrANi bhogamupayAnti, kintu na tAnyeva yugadvaye ca catustriMzadadhikamekaM zataM (134) mAsAnAM bhavati / sA ca catustriMzadadhikazatasaMkhyA nakSatramAsAnAM sameti dvitIya yugaparisamAptikAle SaTpaJcAzadapi nakSatrANi samAptimupagacchanti, tato vivakSitayugAdArabhya tRtIye yuge tenaiva nakSatroNa tasminneva deze tadA candasyayogo bhavati / yuge cAhorAtrANAmaSTAdazazatAni triMzadadhikAni (1830) ekai kasmiMzcAhArAtro muhartAstrizad bhavantItyatastrizadadhikAnAmaSTAdazazatAnAM (1830) triMzatA guNane bhavati yathoktAsaMkhyA catuSpaJcAzad muhUrtasahasrANi navazatAdhikAni (54900), iti / yathoktA hUrtasaMkhyAtikrame ca tAdRzenaiva anyena nakSatreNa saha candrasya yogastasminneva deze bhavati, kintu na tena nakSatreNa nAnyasmin vA deze, iti / punarapyAha-'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ajja' adya 'je NaM NakkhatteNaM yena nakSatreNa 'caMde' candraH 'joyaM joei yogaM yunakti 'jaMsi desi' yasmin deze 'se gaM' sa khalu candraH 'imAi imAni vakSyamANasaMkhyakAni, tAnyeva 'pradaryante'egaM muhUttasayasahassaM' eka muhUrtazatasahasram aTThANaui ca muhattasayAI aSTanavati ca hattazatAni, arthAt ekaM lakSya, navasahastrANi aSTa zatAni muhUrtAnAmU (109800) 'uvAiNAbittA' upAdAya-atikramya, 'punaravi' punarapi 'se caMde sa candraH 'te NaM NakkhatteNaM' tena nakSatroNa 'joyaM joei' yogaM yunakti 'taMsi desaMsi' tasmin deze / bhAvanApUrvavadeva, vizeSastvetAvAneva-atra yugadvayakAlaH-SaSTayadhika SaTtriMzacchata (3669) pramitA'horAtrANAmasti, tata eSa rAzi kaika Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10mA prA.22sU.10 sU.ca. nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 469 rimannahorAtre triMzanmuhUrtA bhavantIti triMzatA guNyate, guNite ca jAyante yathoktam-ekaM lakSam navasahasrANi, aSTa ca zatAni (109800) muhUrtAnAmiti / evaM tAdRzena tena vA nakSatroNa saha tasmin deze, anyasmin vA deze candrasya yogakAlayamANamabhihitam, sAmprataM sUryaviSaye tadevAha-'tA je NaM ityAdi / 'tA je NaM' iti 'tA' tAvat 'ajja' adya vivakSite divase 'je NaM NakkhatteNaM' yena nakSatroNa saha 'sUrie' sUryaH 'joyaM joeI' yogaM yukti 'jasi desaMsi' yasmin deze, 'se NaM' sa kha-sa eva sUryaH 'imAI' imAni vakSyamANasaMkhyakAni rAtrindivAni tAnyevAha-'tiNNi chAvaTThAI rAdiyasayAI trINi SaTpaSTayadhikAni rAtridivazatAni (366) SaTpaSTayadhika trizata saMkhyakA horAtrANi 'uvAiNAvittA' upAdAya-atikramya 'puNaravi se sUrie' punarapi sa sUryaH 'ANeNa tArisaeNaM ceba NakkhattaMNa' anyena tAdRzenaiva tatsadRzeNaiva nakSatraNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti kintu na tenaiva pUrvamuktena nakSatroNa saha yogaM yunakti, kutra deze ? ityAha'tasi desaMsi' tasminneva deze, nAnyasmin deze iti bhAvaH / kathamiti cedAha iha candra ekena nakSamAsenASTaviMzati nakSatrANi bhuGkte, sUryastu SaTUSaSTayadhikaistribhirahorAtrazatairaSTAviMzati nakSatrANi bhuGkte'taH SaTpaSTayadhikatrizatAhorAtrapramita ekaH sUryasaMvatsaro bhavati, evaM SaTpaSTayadhikaistribhirahorAtrazatairanyAnyapi dvitIyAnyaSTAviMzatiM nakSatrANi sUryaH paribhuGkte / tatpazcAd bhUyo'pi tAzava prathamAnyaSTAviMzati nakSatrANi tAvadbhirevAhorAtraiH krameNa sUryo yogaM yunakti, evaM SaTSaSTayadhika stribhizatairahorAtrairatikrAntaiH sUryasya tasminneva deze tAdRzenaivApareNa nakSatreNa saha yoMgo bhavati kintu na tenaiva nakSatreNeti / 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ajja' adya vivakSitadine 'je gaM nakkhatteNa' yena nakSatreNa saha 'sUrie' sUryaH 'joyaM joei' yogaM yunakti 'taMsi desaMsi' tasmin deze 'se NaM sa khalu sUryaH 'imAI' imAni vakSyamANAni, tAnyevAha-'sattaduttIsAiMrAIdiyasayAI' dvAtriMzada dhikAni saptarAtrindivazatAni (732) 'uvAiNAvittA' upAdAyaativrAmya 'puNaravi' punarapi bhUyo'pi 'se sUrie' sa sUryaH 'te NaM ceva NakkhattaNa' tenaiva nakSatreNa saha "noyaM joei' yogaM yunakti 'taMsi desaMsi tasmin deze / bhAvanA prAkkRtA, tadanusAreNAtrApi karttavyeti / 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'ajja' adya vivakSitadine 'je Na NakkhatteNaM' yena naHsatroNa saha 'sUrie' sUryaH 'joyaM joeI' yogaM yukti kutretyAha-jaMsi desaMsi' yasmin deze se NaM' sa khalu sUryaH 'imAI' imAni-vakSyamANAni, katisaMkhyAnItyAha-'aTThArasatIsAIrAiMdiyasayAI' triMzadadhikAni aSTAdazarAtrindivazatAni triMzadadhikASTAdazazata (1830) saMkhyakAhogatrAn 'uvAiNAvittA' upAdAya vyatikramya puNaravi punarapi bhUyo'pi 'se sUrie' sa sUrya : 'aNNeNaM tAriseNaM ceva NakkhattaNaM' anyena--apareNa tAdRzenaiva nakSatraNa 'joyaM joei' Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranisUtre yogaM yunakti na tu tenaiva, kutretyAha - 'taMsi desaMsi' tasminneva deze yatra deze sUryeNa pUrva go yo jitastatra yogaM yuktItyarthaH / kathamiti ce ducyate iha yuge triMzadadhikAni aSTAdazazatAni rAtrandivAnAM bhavanti, tatra sUryo vivikSitadinAdArabhya tRtIyasaMvatsare tasminnevadeze tasminneva divase tenaiva nakSatreNa saha yogaM yunakti / yuge ca sUryavarSANi paJca bhavanti, tatastRtIye paJcame vA sUrya saMvatsare sUryasya tenaiva nakSatreNa tasminneva kAle yogA bhavati natu yugAtikrame paSThe varSe ata evoktam 'sUre aNNaM caiva gakkhate joyaM joei' iti / 'tA jeNaM ityAdi, 'tA' t 'ajja' adya vivakSitadine 'jeNaM NakkhategaM yena nakSatreNa saha 'sUrie' sUryaH 'joyaM jAMei ' yogaM yunakti 'jaMsi desaMsi' yasmin deze 'se NaM' sa khalu sUryaH imAni vakSyamANAni, tAnyevAha'chattIsaM sahAI rAIdiyasayAI' patriMzat paSTayadhikAni rAtrindivazatAni paSTayadhika TUzacchatAni (3660) rAtrindivAnAM bhavantIti tAni 'uvAiNAvittA' upAdAya - atikramya 'puNaravi' punarapi bhUyo'pi 'se sUrie' sa sUryaH 'teNaM ceva NakkhatteNaM' tenaiva nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti, kutretyAha- 'si desaMsi tasminneva deze yogaH samutpadyata iti bhAvaH / ayamAzayaH-yugadvaye SaSTyadhikAni patriMzacchatAni rAtrindivAnAM bhavanti, yugadvayedaza sUryavarSANi bhavanti tata eva yugadvayAtikrame ekAdaze varSe sUryasya tenaiva nakSatreNa saha tasminneva - deze yogaH samAgacchatIti ||suutr 10 // T 470 ae jambUdvIpe dvau candrau dvau sUryo, ekaikasya candrasya grahAdiparivAro bhinna eva bhavatIti zrutvA kazvidevamapi manyate yat maNDaleSu candrAdInAM gatibhinnakAlikI bhinnakAlikazca teSAM nakSatrA dibhiH saha yogaH bhavitumarhet ? iti tatastadAzaGkApanodArthamidamAha - 'tA jayAgaM ise caMde' ityAdi -- mUlam - tA jagANaM ime caMde gamAvaNNae bhavai tayA NaM iyarevi caMde gai sabhA are bhavai / jayA NaM iyareti caMde gasapAvaNNae bhavai tayA ise bigar3a namaH vaNNae bhavai / tA jayA meM ise sUrie gamAvaNNara bhavai tathA NaM iyarevi sUri gai samAvaNNae bhavai / jayA meM upare sUrie gai samAvaNgae bhavai tathA NaM ivi sUrie gar3a samAvaNNae bhavai / evaM mahAvi, NakkhattAvi / tA jayA NaM ime bar3e jutte joeNaM bhavai tayA NaM iyarevi caMde jutte joeNaM bhavaH / jayA NaM iyare caMde jutte joeNaM bhavai tayANaM imevi caMde jutte jo bhavaH / evaM sUrevi, gahAvi NakkhattAvi / sayAviNaM caMdA juttA joehiM sayAviNaM sUriyA juttA jAMehiM nayAdi NaM gahA juttA jAMehi, sAciNaM NakkhattA juttA joerhi, duhao viNaM sUrA juttA jo rahiM duhaoNaM gahA juttA jaM ehiM Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA.prA.22 sU.1 nakSatrakSetra paribhAga nirUpaNam 471 duhao vi NaM NakkhattA juttA joehi / maMDalaM sayasahasseNaM aTThANauyAe sarahiM chittA iccesa Nakkhatta khettaparibhAge Nakkhattavijae pAhuDetti Ahie tibemi ||suutrm||11|| "dasamassa pAhuDassa bAvIsaimaM pAhuDapAhuuM samattaM" 10-22 dasamaM pAhuDaM samattaM // 10 // chAyA-tAvat yadA khalu ayaM candraH gatirAmA pannako bhavati tadA khalu itaro'pi candraH gatiHsamApannako bhavati / yadA khalu itaro'pi candraH gatisamApannako bhavati tadA khAlu ayamapi candraH gatisamApanna ko bharyA: / tAvat yathA khalu ayaM sUryaH gati samApanna ko bhavati tadA khala itaro'pi sUyaH gatisamApannako bhavati / yadA khaluitaraH sUryaH gatisamApannako bhavati tadA khalu apamapi sUryaH garisamA pannako bhavati / evaM grahA api, nakSatrANyapi / tAvat yadA khalu ayaM candraH yuktaH yogena bhavati tadA khalu itaro'pi candraH yuHkaH yogena bhavati / yadA khalu itaraH candraH yuktaH yogena bhavati tadA khalu ayamapi candraH yuktaH yogena bhavati / evaM yo'pi grahA api nakSatrANyapi / sadA'pi khalu candrau yuktau yogaiH sadApi khalu sUyau~ yuktauM yogaH, sadApi khalu grahAH yuktA yogaiH sadApi khAlu nakSatrANi yuktAni yogaiH, ubhayato'pi khalu candrau yuktau yogaiH, ubhayato'pi khalu sUauM yuktau yogaiH ubhagatopi khalu grahAH yuktaHogaiH, ubhayatopi khalu nakSatrANi yuktAni yogaH, / maNDalaM zatasahasreNa aSTAnavatyazataH chittvA ityeSa nakSatrakSetraparibhAgaH nakSatra vivaye prabhRmiti AkhyAtaH, iIi bravImi // sUtram 11 // "dazamasya prAmRtasya dvAviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam dazamaM prAmRtaM samAptam / 10 // vyAkhyA-'tA jayA NaM' iti 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu ime' ayaM yasmin kAle yaH pratyakSata upalabhyamAno bharatakSetraprakAzako vivakSitaH 'caMde' candraH vivakSite maNDale 'gaisamAvaNNae bhavai' gatisamApannataH gatimAn bhavati 'tayA NaM' tadA khalu tasmin kAle 'iyare vi caMde' itaro'pi ya airavatakSetraM prakAzayati sa vivakSitacandraH 'gaisamAvaNNae' gati samApanna ko gati yutaH 'bhabaI' bhavati / 'jayA NaM' yadA khalu 'iyare vi caMde' itaro'pi airavatakSetra prakAzakazcandraH tasminneva vivakSite maNDale 'gaisamAvaNNae bhavai' gati samApannakaH gatiyukto bhavati 'tayA NaM' tadA 'khalu 'ime vi caMde' ayamapi bharatakSetraprakAzakazcandro'pi 'gaisamAvaNNae bhAi' gatisamApannako bhavati bharatakSetraprakAzakazcandraH aivatakSetraprakAzakazcandrazcetyubhAvapi candrau svasvavivakSitabhaNDale samakAlameva gatiyuktau bhavata iti bhAvaH / __atha sUryaviSaye tadevAha-'tA jayA NaM ise sUrie' ityAdi 'tA' tAbat 'jayA NaM' yadA yasmin kAle khalu 'ime' ayaM bharatakSetraprakAzakaH 'sUrie' sUryaH 'gaisamAvaNNae bhavaI' gati samApannakaH gatimAn bhavati 'tayA NaM tadA tasminneva kAle khalu 'iyarevi surie' itaro'pi Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre airavatakSetraprakAzako'pi sUryaH 'gaisamAvaNNae bhavai' gatisamApannako gatiyukto bhavati / 'jayA NaM' yadA khalu 'iyare sarie itaraH airAvatakSetraprakAzakArI sUryaH 'gaisamAvaNNae bhavaI' gatisamApannako gatiyukto bhabati 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khalu vivakSite maNDale 'ime vi sUrie' ayamapi bharatakSetraprakAzako'pi sUrya: 'gaisamAvaNNae bhavaI' gatisamApannakaH gatimAn bhavati / bharatakSetrasUryaH airavatakSetrasUryazcetyubhAvapi sUryo svasva kSetre sva sva vivakSitamaNDale samakAlagava cAraM carata iti bhAvaH / evaM gahAvi, ebam-anenaiva rItyA grahA api bharatakSetracAriNaH airavatakSetra cAriNazce tyubhayepi grahAH parasparaM samakAlameva sva sva kSetre vivakSitamaNDale cAraM caranti, itibhAvaH / tathA evameva 'nakkhattAvi' nakSatrANyapi bharatakSetracArINi airavatakSetracArINi cetyubhayAnyapi nakSatrANi parasparaM sva sva vivakSitamaNDale gatiyuktAni bhavanti, iti bhAvaH / athaiteSAmeva yogaviSaye prAha-'tA jayA NaM ime caMde jutte jogeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA yasminna kAle khalu 'ime caMde' ayaM bharatakSetra cArI candraH jutte' jogeNaM' yena yogena yuko bhavati 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khalu 'iyare vi caMde' itaro'pi airavatakSetrastho'pi candraH 'jutte jogeNaM bhavai' tenaiva yogena yukto bhavati / 'jayA NaM' yadA yasmin kAle khalu 'igare caMde' itaraH airavatakSetrasthazcandraH 'jutte jogeNaM bhavaI' yena yogena yukto bhavati 'tayA gAM' tadA tasmin kAle khalu 'ime vi caMde' ayamapi bharatakSetrasthazcandraH 'jutte jogeNaM bhavai' tenaiva yogena yukto bhavati / bharatakSetrasthazcandraH airavatakSetra sthazcandrazcetyubhAvapi candrau samakAlameva ravasvakSetre sva sva maNDale samayesu yuktau bhavata iti bhAvaH / 'evaM' evam-anenaiva rItyA 'sUre vi sUryo'pi 'gahAvi' grahA api 'NakkhattAvi' nakSatrANyapi sUryagrahanakSatrANyapi bharatairavatakSetracArINi parasparaM svakSetre sva sva maNDale samakAlaM samAnayogayuktAnyeva bhavantIti tAtparyam / athopasaMharana sadAkAlaviSaye prAha-'sayA vi NaM' ityAdi, 'sayA vi NaM' sadApi sarvakAle'pi khalu 'caMdA' candrau bharatairavatakSetravartinau dvAvapi candrau 'juttA joehiM yuktau yogeH samanAra cAriNau bhavataH / evaM 'sayA vi NaM' sadApi khalu 'sUriyA' sUryo 'juttA jogehiM' yogai yuktI samarUpAveva bhavataH / 'sayAvi gaM' sadApi khalu 'gahA' grahAH jutA jogehi yogairyuktA samarUpA eva bhavanti / 'sayAvi NaM' sadApi khalu 'NakkhattA' nakSatrANi 'juttAjogehiM yoyutAni samarUpANyeva bhavanti / atha dizamAzritya prAha-'duhao vi NaM' ityAdi, 'duhao vi gaM' ubhayato'pi dakSiNottarayoH pUrvapazcimayorvA khalu 'caMdA' candrau 'juttA jogehiM yogairyuktau smarUpeNaiva bhavataH / evam 'duhao vi NaM' ubhayato'pi dakSiNottarayo pUrvapazcimayorvA 'sUriyA' sA 'juttA jogehiM' ya gairyuktau samarUpeNeva bhavataH / 'duhao viNa' ubhayato'pi khalu 'gahA' grahAH 'juttAjogehiM' yogayuktAH samarUpeNaiva bhavanti duhao vi NaM' ubhayato'pi khalu 'NakkhattA' nakSa Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA.10prA.prA.22 sU.11 nakSatrakSetraparibhAganirUpaNam 473 trANa 'juttA jogehiM yogairyuktAni samarUpeNaiva bhavanti / atha prAbhRtopasaMhAramAha-maMDalaM' ityAdi 'Nakkha ttavicae' asmin nakSatravicaye nakSatravicayanAmni dazamasya prAbhRtasya 'pAhuDetti' dvAviMzatitame prAbhRtaprAbhRte :'iccesa' ityeSaH pUrva pratipAditaH 'NakkhattakhettaparibhAge' nakSatrakSetra panbhiAgaH upalakSaNAt candrasUryagrahanakSatrakSetraparibhAgaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH kathamityAha'maMDalaM' maNDalaM candrAdimaNDalaM svena svena kSetradvayasaMmilitaiH SaT paJcAzatA nakSatrai vinmAnaM kSetraM vyApyamAnaM saMbhAvyate tAvanmAtraM kSetraM buddhiparikalpitaM 'sayasahasseNaM aTTANauyAe saehiM zata sahasreNa-lakSaNa-aSTAnavatyAca zataiH aSTAnavatizatAdhikena lakSeNa ekena lakSaNa nava sahasraiH aSTazataiH nava sahasrAdhikASTAzatottareNaikena lakSaNetyarthaH (109800) 'chittA' chittvA vibhajya vyAkhyAtaH, eSa nakSatrakSetraparibhAgaH nakSatrabiyacanAmakaM prAbhRtaprAbhRtamastIti khyAtamiti bhAvaH / 'tibemi' iti bravImi, iti-etadanantaroktaM sarvaM bravImi yathA bhagabanmukhAcchrataM tathaiva kathayAmIti sudharmasvAmivacanametat / athavA ziSyANAM vizvAsadADhotpAdanAthaM kathayati-etad bhavagadvacanaM tataH sarvaM satyameti bratImi tato bhavadbhiH sarva satyamiti pratyetavyameveti // sUtram 11 // dazamasya prAbhRtasya dvAviMzatitamaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam // 10 // 22 // iti zrI vizvavikhyAta--jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdi-mAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya' padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAla vrativiracitAyAM 'candraprajJapti' sUtrasya candrajJapti prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAm dazamaM prAbhRtaM samAptam // 10 // Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "athaikAdazaM prAbhRtam " gataM dazamaM prAbhRtam, tatra candrasUryaiH saha nakSatrANAM yogaH proktaH adhunaikAdazaM prAbhRtaM prArabhyate, atra--pUrva yat 'kahaM saMvaccharANAmAI' kathaM saMvatsarANAmAdi, iti pratijJAtaM tadatra varNayiSyate iti sambandhenAyAtasyAsyaikAdazasya prAbhRtasyedamAdisUtram-'tA kahaM te saMvaccharANAmAI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te saMvaccharANAmAI Ahieti vejjaa| tattha khala ime paMca saMvaccharA paNNattA,taM jahA-caMde 1, caMde 2, abhivaDhie 3, caMde 4, abhivaDhie 5 / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamassa caMdassa saMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA / tA jeNaM paMcamassa abhivaDDhIyasaMvaccharassa pajjavasANaM se NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDe samae, tA se NaM kiM pajjavasie Ahie ti vaejjA ? tA je NaM doccassa saMvaccharassa AI se NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae / taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNa joyaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM chavvIsaM muhuttA, chavvIsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA cauppaNNaM cuNNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUrie keNaM Naka vatteNaM joyaM joei ? / tA puNavvasuNA. puNavvasussa solasamuhuttA, aTTha ya bovadvibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA vIsaM cuNNiyA bhAgA sesaa| tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccassa caMdasaMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA ? tA je NaM pahamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe se NaM doccassa caMdasaMvaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDe jamae, tA se NaM kiM pajjavasie Ahie ? ti vaejjA / tA je NaM taccassa abhiva iDhiya saMvaccharassa AI se NaM doccassa caMda saMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe sanae taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNa joyaM joie ?, tA puvvAhi AsADhAhiM, puvvANaM mAsADhANaM sattamuhuttA, tevaNaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa bATThibhAgaM ca sanaTihA chittA igatAlIM saMcuNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ?, tA puNavvasuNA, puNavyasussa NaM bAyAlIsaM muhuttA, paNatIsaM ca vAvaDhi bhAgAmuhuttassa, bAvahibhAgaM ca sattaTTihA chittA sattacuNNiyAbhAgA sesA / tA eesiNaM caNhaM saMvaccharANaM taccassa abhivaiDhiyasaMvaccharassa ke AI Ahie ti vaejjA, tA jeNaM doccassa caMda saMvaccharassa pajjavasANe seNaM taccassa abhivaDDhiyasaMvaccharassa AI aNaMtara purakkhaDe samae, tA seNaM kiM pajjavasie Ahieti vaejjA ?, tA jeNaM cautthassa caMda saMvaccharassa AI seNaM taccassa abhivaDDhIya saMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNaM joyaM joie ?, tA uttarAhiM AsADhAhi utta Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA.11 sU. 1 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 45 gANaM AsADhANaM terasa muhuttA, terasa ya bAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvaTTibhAgaM ca sattaDhihA chittA pattAvIsaM cuNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joyaM joei?, tA puNavasuNA, puNavvamussa do muhuttA, chappaNNaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaTihA chittA saTThI cuNiyA bhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM cautthassa caMda saMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA, tA jeNaM taccassa abhivaDhiya saMvaccharassa pajjaghasANe seNaM cautthassa caMdasaMvaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDe samae, tA seNaM kiM pajjasie Ahieti vaejjA ? tA je NaM carimassa abhivaDhiyasaMvaccharassa AI se NaM cautthassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca Na caMde keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ?, tA uttarAhiM AsADhAhi, uttarANaM AsADhANaM uNayAlIsaM muhuttA, cAlIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM caM sattaTTihA chittA cauddasa cuNNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ? tA puNavvasuNA, puNavvasussa auNatIsaM muhuttA, ekkavIsaM bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sancaTThihA chittA sIyAlIsaM cuNNiyAbhAgA sesA / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA, tA je NaM cautthassa caMda saMvaccharassa pajjavasANe se NaM paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDe samae, tA se NaM kiM pajjavasie Ahieti vaejjA, tA je NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa AI seNaM paMcamassa abhivaDhiya saMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samaya ca NaM caMde keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM caramasamae, taM samayaM ca NaM sarie keNaM NakkhatteNaM joya joei ?, tA pusseNaM pussassa NaM egUNavIsa muhuttA teyAlIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaDhihA chittA tettIsaM cuNiyA bhAgA sesA // sUtram 1 // // ekkArasamaM pAhuDaM samatta // 11 // chAyA-tAvat kathaM te saMvatsarANAmAdiH AkhyAtaH ? iti vadet, tatra khalu ime paJcasaMvatsarAH prajJaptAH, tadyathA- cAndraH 1, cAndraH 2, abhivaddhitaH 3, cAndraH4, abhipaddhitaH 5 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamasya cAndrasaMvatsarasya ka Adi AkhyAnaH ? iti vadet, tAvat yat khalu paJcamasya abhivaddhita saMvatsarasya paryavasAnaM tat balu prathamaspa cAndrasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtaH samayaH, tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAta iti vadet yaH khalu dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya AdiH sabalu 'prathamasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnaM anantarapuraskRtasamayaH tasmin samaye ca khalu vandraH kena nakSatreNa yoga yunakti 1, tAvat uttarAbhirASADhAbhiH uttarANAmASADhAnAM pahavaMzatimuhUrtAH SaDviMzatizca dvASTibhAgA muhUrtasya, dvASTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA pAtu Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 candraprajJaptisUtre susara cUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yogaM yunakti tAvat punarvasunA, punarvasoH SoDaza muhUrttAH aSTha ca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, dvASTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA viMzatizcaNikAbhAgAH zeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya ka AdiH AkhyAtaH 1 iti vadet, tAvat yat khalu prathamasya cAndra saMvatsarasya paryavasAnaM tat khalu dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya Adi ana mtarapuraskRtasamayaH, tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yaH khalu tRtIyasya abhivarddhitasaMvatsarasya AdiH sa khalu dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya paryava - sAnam anantarapazcAtkRtaH samayaH / tasmin samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvan pUrvAbhirASADhAbhiH pUrvANAmASADhAnAM saptamuhUrttAH, tripaJcAzacca dvASaSTi bhAgA muhUrttasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA ekacatvAriMzat cUrNikA bhAgAH zeSAH, tasmin samaye ca khalu sUrya kena nakSatreNa yogaM yunakti / tAvat punarvasunA, punarvasoH khalu dvicatvAriMzad muhUrttAH, paJcatriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA sapta cUrNikAbhAgAH zeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANaM tRtIyasya abhivadvitasaMvatsarasya ka AdiH AkhyAtaH ? iti vadet, tAvat yat khalu dvitIyasya cAndra saMvatsasya paryavasAnam tat khalu tRtoyasya abhivarddhitasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtaH samayaH, tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAtaH iti vadet tAvat / yaH khalu caturthasya cAndra saMvatsarasya AdiH sa khalu tRtIyasya abhivarddhitasaMvatsarasya paryavasAnam anantarapazcAkRtaH samayaH / tasmin samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH / uttarANAmApAdAnAm trayodazamuhUrttAH trayodaza ca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA saptaviMzatizcUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvat punarvasunA, punarvasoH dvau muhattau SaTpacA zad dvASaSTibhAgA muhUrttasya, dvApaSTabhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaSTizcaNikAbhAgAH zeSaH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthasya ca cAndrasaMvatsarasya ka AdirAkhyAtaH ? iti vadet tAvat yat khalu tRtoyasya abhivarddhitasaMvatsarasya paryavasAnaM tat khalu caturdhasya cAndrasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtaH samayaH / tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAtaH ? iti vadet tAvat yaH khalu caramasya abhivarddhitasaMvatsarasya adiH sa khalu caturthasya cAndra saMvatsarasya paryavasAnam anantarapazcAtkRtaH samayaH / tasmin samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH uttarASADhAnAm ekonacatvAriMzad muhUrttAH, catvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, dvASaSTibhAgaM ca natapaSTidhA chittvA caturdazacUrNikA bhAgAH zeSA / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yoga yunakti ?, tAvat punarvasunA punarvasoH ekonatriMzad muhUrttAH ekaviMzatidvaSaSTibhAgA muhUrttasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA saptacatvAriMzaccUrNikA bhAgAH zeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamasya abhivarddhitasaMvatsarasya ka AdirAkhyAtaH ? iti vadet tAvat yat khalu caturthasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnaM tat khalu paJcamasya abhivarddhitasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtaH samayaH tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAtaH iti vadet, tAvat yaH khalu prathamasya cAndra saMvatsarasyAdiH sa khaluH paJcamasya abhivarddhitasaMvatsarasya paryavasAnam anantara pazcAtkRtaH samayaH / tasmin Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkAprA . 11 sU0 1 savatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 477 samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti tAvat uttarAbhirASADhAbhiH uttarANAmASADhAnAM caramasamaye, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yogaM yunakti, tAvat puSyeNa, puSyastha khalu ekonaviMzatirmuhUrttAH, tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH muhUrttastha, dvASaSTibhAga saptaSaSTidhA chittvA trayastrizaccUrNikAbhAgA zeSAH ||suu. 11 // ekAdazaM prAbhRtaM samAptam // 11 // vyAkhyA--' 'tA kahate' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan ' 'te' tvayA 'saMvaccharANAmAI' saMvatsarANAmAdiH 'Ahie' AkhyAta: : 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhagavAnAha - 'tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu tatra saMvatsarANAmAdi viSaye khalu-nizcayena 'ime' ime'gre vakSyamANAH paMca savaccharA' paJca saMvatsarAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH 'taM jahA ' tadyathA te ime yathA - ' - 'cade' cAndraH cAndraH saMvatsaraH prathamaH ? 'caMde' cAndraH punarapi cAndrasaMvatsaro dvitIyaH 2, 'abhivaDhie' abhivarddhitaH abhivarddhitaH saMvatsarastRtIyAH 3, 'caMde' cAndraH punazca cAndraH saMvatsazcaturthaH 4, 'abhivaDhie' abhivarddhitaH abhivarddhitasaMvatsaraH paJcamaH 5, ete paJcasaMvatsarAH kathitAH / eteSAM svarUpaM pUrva pradarzita meveti / atha saMvatsarANAmAdiM pRcchati - 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM pUrvoktAnAM khalu 'paMca'haM saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhamassa' prathamasya 'caMda saMvaccharassa' cAndrasaMvatsarasya cAndrAbhidhasaMvatsarasya 'ke AI' kaH Adi : 'Ahie' AkhyAtaH 1, 'tivaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha - 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'je NaM' yat khalu pAzcAtyayugavarttinaH paJcamasyAbhivaddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam antima samayaH 'se NaM' sa khalu samayaH 'paDhamassa caMda saMvaccharassa' prathamasya cAndrasaMvatsarasya 'AI' Adirasti, sa kIdRzaH samayaH : ityAha- 'aNaMtara purakkhaDe samae' anantarapuraskRtaH samayaH pAzcAtyayugavartipaJcamAbhivarddhitaH saMvatsarAdantararahita AgAmI yaH samayaH sa iti / ayaM prathamasaMvatsarasyAdiH kathitaH, sAmprataM paryavasAnasamayaviSaye praznottaramAha - ' tA se NaM' ityAdi, 'tA se NaM' tAvat sa khalu prathamazcAndrasaMvatsaraH kiM paryavasitaH kiM paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu / uttaramAha - ' tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yaH khalaH 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasma cAndra saMvatsarasya 'AI' Adi : 'se NaM' sa khalu 'paDhamassa caMdasaMvaccharassa' prathamasya cAndra saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryava - sAnam antimasamayaH, kIdRzaH 'aNaMtarapacchAkaDe samae' anantarapazcAtkRtaH, anantara antararahitaH yaH pazcAtkRtaH atItaH samayaH sa iti / atha tatsamaye candrayogaM pRcchati 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin saMvatsaraparyavasAnabhUte samaye khalu caMde candraH 'keNaM NakkhatteNaM joyaM joei' kena nakSatreNa saha yogaM yunakti yogaM karoti ? iti praznaH / iha Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 candraprAptisUtre dvAdazAbhiH paurNamAsIbhizcAndraH saMvatsaro bhavati, tato yadeva prAk dazamaprAbhRtasya hAvizatitame dvAdazyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogaparimANa sUryanakSatrayogaparimANaM ca proktaM tadeva anyUnAtiriktaM paripUrNamatrApi jJAtavyam, gaNibhAvanA'pi saivakarttavyA, tadevAha sUtrakAraH 'tA uttarAhi' ityAdi. 'tA' tAvat 'uttarAhiM AsADhAhi' uttarAbhirASADhAbhiH uttarASADhAnakSatrasya catutArakatvAd bahuvacanam uttarASADhAnakSatreNa saha candro yoga yuna kti, tatrApi kati muhUrtAn yAvat candroyoga yukti ? ityatrAha- 'uttarANa' ityAdi, 'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmASADhAnAM uttarASADhA nakSatrasya 'chavvIsa muhuttA' SaiviMzatirmuhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya ca 'chavvIsa bAvaTTibhAgA' SaDvizatidvaSaSTibhAgAH, 'bATThibhAgaM ca taM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTThihA chittA' saptaSTidhA vibhavya tebhyaH 'cau paNaM' catuppaJcAzata 'cuNiyAbhAgA' cUrNikA bhAgAH (26-2654 'sesA' zeSAH avaziSTA bhaveyuH tAvatparyantaM candra uttarASADhAnakSatreNa saha yoga yunaktIti bhAvaH / evaM zeSasaMvatsaragatAnAmAdi paryavasAnasUtrANAM prAbhRtaparisamAptiparyantaM gaNitabhAvanA karttavyA, tathAhi-sA eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / ) ekasya cAndrasaMvatsarasya dvAdazapaurNamAsyo bhavantIti dvAdazabhirguNyate jAtAni saptazatAni dvinavatyadhikAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya paripApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAdazasaptaSaSTibhAgAH (792-6012) tata etasmAt "mUle satteva coyAlA" ityAdi karaNagAthAvacanAt catuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrttasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptara STibhAgAH (744-2466) abhijita Arabhya mUlaparyantanakSatrANAM zodhyAH, tata striMzanmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzad dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodazasaptaSaSTibhAgAH ( 18-3513) tata AgataM prathamacAndrasaMvatsarasya paryavasAnasamaye uttarASADhAnakSatrasya paJcacatvAri zanmuhUrtAtmakatvAt tiSThanti zeSAH SaDviMzatirmuhartAH SaDviMzatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibha gastha catuSpaJcAzatsaptapaSTizcarNikA bhAgAH (26 26/5-1) atha sUryasya nakSatrayogamAha-'taM samaya caNaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM tasmin samaye ca khalu 'mUrie' sUryaH keNaM NakkhatteNaM jAyaM noei' kena nakSatreNa saha yogaM yunakti ? uttaramAha-'tA puNavbasuNA' ityadi, 'tA' tAvat puNasvamuNA' punarvasunA punarvasunakSatreNa saha sUryo yogaM yunaktIti bhAvaH / punarvasoH katimuhartAdiSu 067 za67 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6267 6za6 candraptiprakAzikATokAprA.11sU010 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 471 zeSeSu sUryo yogaM yunaktItyAha-'puNavvasussa' ityAdi, puNavvasussa' punarvasonakSatrasya 'solasamuhuttA' SoDazamuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya 'aTThaya bAvadvibhAgA muhuttassa' aSTa ca dvApaSTi bhAgA muhUrtasya 'bAvadvibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaDhihA chittA' saptaSaSTidhA chitvA teSu 'vIsa cuNiyAbhAgA' viMzatizcUrNikA bhAgAH (16-82) 'sesA' zeSAH avaziSTA bhaveyustaparyantaM sUryaH punarvasunakSatreNa saha yoga yunakti / atrApi sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvAdazabhirguNyate, jAtAni dvinaktyadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrttasya SaSTiSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTi bhAgAH (792 602), etasmAt puSya zodhanakam-ekonaviMzatimuhUrtAH, tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, trayastriMzacca saptaSaSTibhAgAH (19 12/22), ityetatpramANaM pUrvoktarItyA zodhyante, sthitAni zeSANi trisaptatyadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya SoDaza dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaTcatvAriMzat saptaSaSTi bhAgAH (7731646) tata etasmAdAzezcatvAriMzadadhikasaptazata muhUrtAH, ekasya muhUrtasya ca caturvizatiSiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH ( 744 24/66) azleSAta Arabhya ArdrAparyantAnAM nakSatrANAM zuddhAH, tatastiSThanti zeSAH 62/67 aSTAviMzatiM muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya tripaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya saptacatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (285347) punarvasunakSatragatAH / tata AgataM puna vasunakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt tasya SoDazasu muharteSu ekasya ca muhUrttasyASTa dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu (16 -8/20) zeSeSu sUryaH punarvasu nakSatreNa saha yogaM yunaktIti / atha dvitIya cAndrasaMvatsarasyAdi paryavasAnaviSaye prAha'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM vakSyamANAnAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANaM madhye 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya 'AI' AdiH 'ke Ahie' kaH AkhyAtaH kutra kathitaH ? 'tivaejjA' iti vadet / bhagavAnAha-'tA je NaM' ityadi, 'tA' tAvat 'je NaM' yat khalla 'paDhamassa caMdasaMbaccharassa' 6267 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre prathamasya cAndrasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam - antabhAgaH 'se NaM' tat khalu 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndra saMvatsarasya 'AI' AdirAkhyAtaH kIdRza: ? 'aNaMtara purakkhaDesamae' antarapuraskRtasamayaH pUrvasaMvatsarAd antararahitaH anAgata saMvatsarAtpUrvabhAgasthitaH samaya iti / atha paryavasAna samaya mAha - 'tAseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'seNaM' sa khalu samayaH "kiM pajjavasie' kiM paryavasitaH kiM paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? 'ti vajjA' iti vadet vadatu bhagavan | uttaramAha - 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu 'taccassa' tRtIyasya 'abhivaDhiya saMvaccharassa' abhivaddhitasaMvatsarasya 'AI' Adi samayaH 'seNaM' sa khalu 'doccassa saMvaccharassa' dvitIyasya cAndrAbhidhAnasya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM bhavati, tadgatasamayaH kIdRza: ? ityAha 'aNaMtarapaccAkaDe anantara pazcAkRtaH dvitIya cAndravasaMvatsarAdantararahitaH pazcAtkRtaH pazcAdbhAgaH atItabhAgarUpaH 'samae' samaya iti / 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM jaMyaM joe ' kena nakSatreNa saha yogaM yunakti ? uttaramAha - ' tA puvvAhiM AsADhAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'puvvAhiM AsADhAhiM' pUrvAbhirApADhAbhiH pUrvASADhA nakSatreNetyarthaH / tatrApi katiSu muhUrteSu zeSeSu candraH pUrvASADhA nakSatreNa saha yogaM yunakti ? tadAha' puvvANaM AsADhANaM' pUrvANAmASADhAnAM pUrvASADhAnakSatrasya catustArakatvAd bahuvacanam, tata pUrvASADhA nakSatrasya 'sattamuhuttA' sapta muhUrttAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya ' tevaNaM ca bAvaTTibhAgA' tripaJcAzacca dvApaSTi bhAgAH, tathA 'bAvaTTibhAgaM ca' ekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTThihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tadgatAH 'igatAlIsa ' ekacatvAriMzat 'cuNNiyA bhAgA' cUrNikA bhAgAH saptaSaSTibhAgA ityarthaH (7-53/41) ityetAvatpramANA muhUrttA pUrvASADhA nakSatrasya yadA 'sesA' zeNaH 62/67 480 avaziSThAstiSTheyustAvatparimitaM samayaM yAvat candraH pUrvASADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH athAsya gaNitaprakAraH pradarzyate dvitIya cAndrasaMvatsaraparisamAptizcaturviMzatyA paurNamAsIbhirbhavatIti pUrvoktaH sa eva ( 66 / 5 / 1) dhruvarAzicatuviMzatyA guNyate, jAtAni - caturazItyadhikAni paJcadazazatAni muhUrttAnAM tadgatA viMzatyuttarazatasaMkhyakA dvASaSTi bhAgAH ekasya 12024) ca dvASaSTi bhAgasya sambandhinazcaturviMzatiH saptaSaSTibhAgAH ( 1584etasmAt rAzeH ekonaviMzatyadhikASTazata muhUrttAH ekasya ca muhUrtasya caturviMzatirdvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvaSaSTibhAgasya SaTSaSTibhAgAH (819-24/66 ) ekasya paripUrNanakSatraparyAyasya zodhya62/67 nte tataH pazcAt sthitAni muhUrttAnAM saptazatAni paJcaSaSTyadhikAni tadgatAH pacanavati 62 67 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA. 11 sU01 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 481 dvaSTibhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatiH saptaSaSTibhAgaH, (765 95/25) 62|67 catuzcatvAriMzadadhikasaptaza tamuhUrttAH, tataH 'mUle satteva coyAlA' ityAdi - karaNavacanAt ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTiabhijidAdi mUlaparyantAnAM nakSatrANAM zuddhAH, tataH sthitAH 6267 bhAgAH (74424 66) ze dvAviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasyASTau dvASaSTibhAgAH, dvApaSTibhAgasya SaDviMzatiH saptaSaSTibhAgAH - (22/- 26) gatAH / tata ekasya ca Agatam - dvitIya 62 67 sapta muhUrttAH, 63), zeSAstiSThanti, ityetatpramANeSu muhUrttAdiSu zeSeSu satsu candraH candasaMvatsarasya paryavasAnasamaye pUrvASADhA nakSatrasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt tasya eksya ca muhUrttasya tripaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya ca ekacatvAriMzata saptaSaSTi bhAgAH |6267 pUrvASADhA nakSatreNa saha yogaM yunaktIti / atha sUryeNa saha nakSatrayogamAha - 'taM samayaM ca NaM sUrie' ityAti, 'taM samayaM ca NaM' tasmin candrasya pUrvASADhA nakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sUrie ' sUryaH 'ke NaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ? uttaramAha - ' tA puNavvabhruNA' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNavvasuNA' punarvasunA saha sUryaH yogaM yunakti / tatra muhUrtAdikamAha -'puNavvasussa NaM' punarvasoH punarvasunakSatrasya khalu 'bAyAlIsaM muhuttA' dvicatvAriMzanmuhUrttAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya 'paNatIsaM ca bAvadvibhAgA' paJcatriMzacca dvASaSTi bhAgAH, 'bAvadvibhAgaM ca tadgatamekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTThiA chittA' saptaSaSTidhA chitvA vibhajya tatsambandhinaH 'sata cuNiyA bhAgA' sapta cUrNikAbhAgAH saptaSaSTi bhAgAH (42) 'sesA' zeSAH avaziSTAstiSTheyustatsamaye sUryaH punarvasunajhatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH / asya gaNitaprakAra: pradarzate - atrApi sa eva dhruvarAzi: ( 66 | 5 | 1 | ) caturviMzatyA guNyate, jAtAni caturazItyadhikAni paJcadazazatAni muhUrttAnAm, tadgatAH viMzatyuttarazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzatiH saptaSaSTi bhAgAH (1584 / 120 / 24 / , tata etasmAd rAze ekonaviMzatyadhikASTazatamuhUrttAH ekasya muhUrttasya ca catu vazati dvaSaSTi bhAgAH, ekasya ca SvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (819/ 2466), etAvatpramANaH paripUrNo nakSatra |62'67 61 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 candraprajJaptisUtre paryAyaH zodhyate, tiSThanti pazcAt paJcaSaSTayadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm, eka muhUrtasambandhinazca paJcanavatiSaSTibhAgAH, ekasya dvASaSTibhagasya ca paJcaviMzati saptaSaSTibhAgAH, ( 765/ 5) / tata etebhya ekonaviMzati muhartAH, ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzad 62067 dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH (19+43 / 33) puSyasya zuddhAH sthitAni pazcAt SaTcatvAriMzadadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm ekasya ca muhUrtasya ekapaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonaSaSTiH saptaSaSTi bhAgAzca (7465159) / tataH punarapi etasmAd rAzeH catuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya catuTi zati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAH (744/2462) azleSAdya pa 6267 ryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitau pazcAt dvau muhUttauM, ekasya ca mUhUrtasya SaDviMzati SiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (2 / 26 / 60), etAvatparimiteSu muhUrtA diSu punarvasunakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakasya gateSu satsu, tathA dvicatvAriMzanmuhurteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptasu saptaSaSTinAgeSu (42 / 35 / 7) zeSeSu satsu dvitIyacAndrasaMvatsarasya paryavasAnasamaye sUryaH punarvasunakSatreNa saha yogaM yunaktIti / atha tRtIyAbhivarddhitasaMvatsaraviSaye prAha-tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNa' eteSAM pUrvoktAnAM 'pacaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM candrAdi saMvatsarANAM madhye 'taccassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' tRtIyasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'ke AI Ahie' ka AdirAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha-'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yat khalu 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM 'se gaM' tat khalu taccassa abhivaiDhiya saMvaccharassa' tRtIyasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'AI' Adirbhavati, kIdRzaH ? ityAha- 'agaMtara purakkhaDe samae' anantarapuraskRtaH samayaH, anantaraH dvitIyacAndrasaMvatsarAd antarara hetaH puraskRtaH tRtIyAbhivarddhitasaMvatsarasya pUrvagataH samaya iti / atha paryavasAnaviSaye Aha-'tA se NaM kiM pajjavasie' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa pUrvokta stRtayo'bhivatisaMvatsaraH 'kiM pajjavasie' kiM paryavasitaH kIdRk paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet / bhagavAnAha-'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je #' yaH khalu 'cautthassa' caturthasya 'caMdasaMvaccharassa' cAndrasaMvatsarasya 'AI' AdiH AdisamayaH 'se gaM' sa khalu samayaH 'taccassa Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA.11 sU.1 . saMvatsarANAmAdisvapanirUpaNam 483 abhivaDhiya saMvaccharassa' tRtIyasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antaH, sa kIdRzaH samayaH ityAha-'aNaMtarapacchA kaDe samae' anantarapazcAtkRtaH-antararahito pazcAd bhAgarUpaH samayaH atha candrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin tRtIyAbhivaddhisaMvatsarasya paryavasAnarUpe samaye ca khalu 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ! / bhagavAnAha-'tA uttarAhiM' ityAdi 'tA' tAvat 'uttarAhi AsAr3hAhi' uttarAbhirASADhAbhiH, uttarASADhAnakSatreNa saha candro yogaM yunakti / tatrApi muhUrttAdikamAha-'uttarANaM' ityAdi, 'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmASADhAnAm uttarASADhAnakSatrasya 'terasa muhuttA / ' trayodaza muhUrtAH 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya 'terasa ya bAvadvibhAgA' trayodaza ca dvASaSTibhAgAH, 'bAvadvibhAgaM ca' dvASaSTi bhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya 'sattAvIsaM cuNiyA bhAgA' saptaviMzatizcUrNikA bhAgA (13 / 13 / 27 / ) 'sesA' zeSA avaziSTAH tiSTheyustadA candra uttarASADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH / asya gaNitaprakAraH pradarzyatetRtIyAbhivarddhitasaMvatsarasya parisamAptiH saptatriMzatA paurNamAsI bhirbhavatIti sa eva dhruvarAziH-- (66 / 5 / 1 / ) saptatriMzatA guNanIyaH, tato jAtAni dvAcatvAriMzadadhikAni caturvizatimuhUrtazatAni, ekasya muhUrtasya paJcAzItyadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzat saptaSaSTibhAgAH (2442 / 185 / 37) / tata etasmAdrAzeH ekona viMzatyadhikAni aSTau muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (819 / 24 / 66) iti sakalanakSatraparyAyaparimANaM dvAbhyAM guNayitvA zodhyate, to dvAbhyAM guNito jAto rAzi:-aSTatriMzadadhikAni SoDaza zatAni muhUrtAnAm ekasya muhUrtasya ekona paJcAzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTiH saptaSaSTinAgAH (1638 / 49 / 65) / eSa rAziH pUrvapradarzitarAzeH ( 2442 / 18537 / ) godhyate, zodhite ca sthitaH pazcAd rAzi:- caturadhikAni aSTau muhartazatAni, tat sambandhinaH 8JcatriMzadadhikamekaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASTibhAgasya ekonacatvAriMzatatsapta STibhAgAH (804 / 135 / 39) etAvadrUpaH / tata etasmAdrAzeH catuH saptatyadhikasaptazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati-SiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (774 / 24 / 66) abhijita Arabhya pUrvASADhA paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAd-ekatriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhartasyASTacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (31 / 48 / 40) tata Agatam-tRtIyAbhivarddhitasaMvatsara paryavasAnasamaye uttarASADhAnakSatrasya paJca catvArizanmuhUrttAtmakatvAttasya trayodaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayodaza dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (13 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 candraprazamasutre 13 / 27) iti / atha sUryeNa saha nakSatrayogamAha - 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin candrasya pUrvoktanakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sUrie, sUrya: 'keNaM NakkhattaNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ?" - bhagavAnAha - 'tA puNavvasugA' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNavvasuNA' punarvasunA punarvasunakSatreNa saha yogaM yunakti / atha punarvasormuhUrttAdikaM pradarzayati 'puNavvasussa' ityAdi, 'puNavvasussa' punarvasu nakSatrasya 'do muhUttA' dvau muhUrtto, 'chappaNNaM ca bAvaTThibhAgA muhUttassa' SaT paJcAzacca dvASTi bhAgAH muhUrttasya, tathA ' bAvadvibhAgaM ca ' dvASaSTibhAgaM ca 'sattadvihA chittA' saptA chittvA - vibhajya tatsambandhinaH 'sahI' SaSTiH 'cuNiyA bhAgA' cUrNikA bhAgAH saptaSTi bhAgAH (2 / 56 / 60 / ) 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTanti tasmin samaye sUryaH punarvasu nakSatreNa saha yogaM yuktIti / kathamiti, gaNitaM pradarzyate - atrApi sa eva dhruvarAzi: ( 66 / 5 1) pUrvavadeva saptatriMzatA guNyate, jAtAni pUrvavadeva dvAcatvAriMzadadhikacaturviMzatizata muhUrtAH, paJcAzItyadhikazata dvASaSTibhAgAH, saptatriMzacca sapta SaSTibhAgAH (2442 / 185 / 37) / tata etebhyaH pUrvokta candranakSatrayogavat sakalanakSatraparyAyaparimANaM (819 / 24 / 66) dviguNaM (1668 / 49 / 65) kRtvA zodhyate, sthitAni pazcAt candranakSatrayogasadRzAnyeva caturuttarANi aSTau muhUrtta zatAni, tatsambandhinaH paJcatriMzadadhikaM zataM dvASaSTi bhAgAH, ekonacatvAriMzacca saptaSaSTibhAgAH (804 / 135 / 39) / tata etebhyaH punarapi ekonaviMzatirmuhUrttAH, tricatvAriMzad dvASaSTibhAgaH, trayastriMzat saptaSaSTi bhAgAzca (19 |43|33|) puSyanakSatrasya zuddhAH sthitAni pazcAt paJcArza tya dhikasaptazatamuhUrttAH, ekasya muhUrttasya ca dvinavati dvaSaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya pa saptaSaSTi bhAgAH (785 / 92 / 6) / tato bhUyo'pyetebhyaH catuzcatvAriMzadadhikAni sapta muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya caturviMzatirdvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTTaH saptaSaSTi bhAgAH (744 / 24 / 66) azleSAdInAM ArdrAparyantAnAM nakSatrANAM zuddhAH, sthitAH pazcAt - dvAcatvAriMzanmuhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya paJcadvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya sapta saptaSaSTibhAgAH (42/5/7 | ) gatAH tata agatam tRtIyAbhivarddhitasaMvatsaraparyavasAnasamaye sUrya: punarvasu nakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakasvAttasya dvau muhUrtto, ekasya ca muhUrttavya SaT paJcAzada dvASaSTi bhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTizcUrNikAbhAgAH ( 2/56 160 ), etAvatparimiteSu muhUrttAdiSu zeSeSu satsu sUrya: punarvasu nakSatreNa saha yogaM karotIti / atha caturthacAndrasaMvatsaraviSaye prAha -- 'tA eesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM pUrvoktAnAM candrAdInAM 'paMca saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'cautthassa' catuthesya 'caMdasaMvaccharassa' candrasaMvatsarasya 'ke AI Ahie' ka AdirAkhyAtaH : 'tivAra - Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJAptaprakAzikATokA prA.11 sU01 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 485 jjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha- 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yatkhalu taccassa abhivaiDhiyasaMvaccharassa' tRtIyasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM 'se NaM' tatkhalu 'cautthassa caMdasaMvaccharassa' caturthasya cAndrasaMvatsarasya 'AI' AdiH kIdRk samayaH ? ityAha- 'aNaMtarapurakkhaDe samae' anantarapuraskRtaH purobhAgarUpaH samayaH anantaraH antararahitaH puraskRtaH purobhAgarUpaH samayaH / paryavasAnasamayaM pRcchati- 'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu caturthazcAndrasaMvatsaraH 'kiM pajjavasie' kiM paryavasitaH / kIdRk paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu hai bhagavAn ! bhagavAnAha-- 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'je NaM' yaH khalu 'carimassa' gharamasya paJcamasya 'abhivaiDhiyasaMvaccharassa' abhivardritasaMvatsarasya 'AI' AdiH 'seNaM' sa valu 'cautthassa caMdasaMvaccharassa' caturthasya cAndrasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM bhavati, na kodRk samayaH ? ityAha- 'aNaMtarapacchAkaDe samae' anantara zcAtkRtaH anantaraH antararahitaH ezcAtkRtaH caturthasaMvatsarasyAntabhAgarUpaH samayaH / atha candrasya nakSatrayogamAha-- 'taM samayapaNaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnabhUte samaye ca khalu 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM' joei' yogaM yunakti ? bhagavAgaha-'tA uttarAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'uttarAhiM AsADhAhiM' uttarAbhirASADhAbhiH uttarASAdAnakSatreNa saha yogaM yunakti / athAsya muhUrtAdikamAha-'uttarANaM' ityAdi, 'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmASADhAnAM nakSatrasya 'uNayAlIsa muhuttA' ekonacatvAriMzanmuhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'cattAlIsaM ca bAvadvibhAgA' catvAriMzacca dvASaSTibhAgAH, tadgataM 'bAvadvibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaDhihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'cauddasa' catudeza 'cuNNiyAbhAgA' cUrNikA bhAgAH saptaSaSTi bhaagaaH(39|40|14) 'sesA' zeSA avazipTAstiSTheyustadA candraH uttarASADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti / kathamiti gaNitaM pradaryate- caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnamekonapaJcAzattamapaurNamAsI : bhirbhavatIti sa eva dhruvarAziH (66 / 5 / 1) ekonapaJcAzatA guNyate, jAtAni catustriMzadadhikAni dvAtriMzanmuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya paJcacatvAriMzadadhike dve zate dvASaSTi bhAgAnAm, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonapaJcAzat saptaSaSTibha gAH (3234 / 245 / 49 / ) tata etasmAt prAguktaM sakalanakSatraparyAyaparimANaM (819 / 24 / 66) tribhirguNitam (2457 / 72 / 198) pUrvasmAdarAzeH (3234 / 245 / 49) zodhite pazcAt sthitAni saptasaptatyadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya saptatyadhikamekaM zataM dvASaSTi bhAgAnAm , ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (777 / 17052) etasmAd rAzeH catuH saptatyadhikasaptazatamuhartAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (774 / 24 / 66) bhUyo'pyabhijidAdi DhiAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante sthitAH pazcAt paJca muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ekaviza taSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzat saptaSaSTi bhAgAH (5 / 21 / 53) gata : / tata Agatam--caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnasamaye uttArASADhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakabhAgasya ekona viMzatiH saptaSaSTibhAgAH (758 / 127 / 19) tatazcatuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaTSaSTiH saptaSTibhAgAH (744 / 24 / 66) azleSAdInAmA mA'paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt paJcadaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya vizatiH saptaSaSTibhAgAH (15 / 40 / 20) punarvasunakSatrasya gatAH, tata Agatam punavasonakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAttasya caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnasamaye ekona triMzanmuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya saptacatvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (29 / 21 / 47) zeSeSu sUryaH punarvasunakSatreNa saha yogaM karotIti siddham / atha paJcamAbhivarddhitasaMvatsaraviSaye prA:- 'tAeesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM candrAdInAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' paJcamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'ke AI' ka AdiH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagvAnAha'tA je NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yatkhalu 'cautthassa caMdasaMvacchassa' caturthasya cAndra saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM 'se NaM' tatkhalu 'paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' paJcamasyAbhivatisaMvatsarasya 'AI' Adirasti sa kIkU samayaH ? ityAha-'aNaMtarapurakkhaDe' anantarapuraskRtaH anantaraH antararahitaH puraskRtaH purovartI bhAvI 'samae' samayaH / atha paryavasAna mAha--'tA se NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'se NaM' sa khala paJcamAbhirddhitasaMvatsaraH 'kiM pajjavasie' kiM paryavasitaH kiM paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha- 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu-'paDhamassa' prathamasya purovarti yugasya yaH prathamastasya 'caMdasaMvaccharassa' cAndrasaMvatsarasya 'AI' AdiH 'se Na' sa khala 'paMcamassa' paJcamasya vartamAnayugasambandhinaH 'abhivaiDhiyasaMvaccharassa' abhivaddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimaH samayaH, kIdRzaH ? ityAha--'aNaMtara pacchAkaDe samae' anantarapazcAtkRtaH samayaH anantaraH antararahitaH pazcAtkRtaH atItaH samayaH / candreNa saha nakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' isyAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye paJcamAbhivaditasaMvatsaraparyavasAnasamaye ca khalu 'cade' candraH 'keNaM NakkhatteNaM joyaM joei' kena nakSatre saha yogaM yunakti : uttaramAha-'tA uttarAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat "uttarAhiM AsADhAhiM uttarAbhirASADhAbhiH uttarASAr3hAnakSatreNa saha yogaM yunakti / tasya muhUrttAdikamAha-'uttarANaM' ityAdi Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 11 sU. 1 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 487 'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmASADhAnAM uttarASADhA nakSatrasya ' caramasamae' caramasamaye antima bhAge candra uttarASADhA nakSatreNa saha yogaM yunakti / asya gaNitaprakAraH - pradarzyate paJcamAbhivarddhita saMvatsaraparyavasAnaM dvASaSTitamapaurNamAsIbhirbhavatIti sa eva dhruvarAzi: ( 66 | 5 | 1) dvASaSTyA guNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni catvAriMzanmuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya dazottarANi SaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (4092 / 310/62 / , tata etasmAdAzeH 'aTThasaya uguNavIsA sohaNagaM uttarANasADhANaM / cauvIsaM khala bhAgA, chAvaTTI NiyAo ||1||" iti vacanAt ekonaviMzatyadhikAni aSTamuhUrttazatAni ekasya muhUrttasya caturviMzati dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiz cUrNikA bhAgAH ( 819 / 24 / 66 ) ityetatparimitaM sakalanakSatraparyAyaparimANamatra paJcabhirguNyate, jAtAni paJcanavatyadhikAni catvAriMzacchatAni viMzatyuttaraM zataM dvASaSTibhAgAH, triMzaduttarANi trINi zatAni saptaSaSTibhAgAH ( 495 / 120 / : 30) eSa rAziH zodhyate, dvayoH rAzyormuhUrttAdikaM kRtvA pUrvoktaprakAreNa zodhane jAyate paripUrNo rAziH na kiJcittatpazcAdavatiSThate tata AyAti - uttarASADhA nakSatracandra yogasya caramasamaye dvASaSTitamapaurNamAsI parisamAptikAle paJcamAbhivarddhitasaMvatsaresya paryavasAnaM bhavatIti / atha sUrya nakSatrayogamAha - 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin uttarASADhA nakSatra carama smayacandrayogarUpe samaye ca khalla 'surie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ? bhagavAnAha - ' tA pusseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat pusseNaM' puSyeNa saha ya gaM yunakti / asya muhUrttAdikamAha - ' pussassa NaM ityAdi, 'pussassa NaM' puSyasya puSya nakSatrasya khalu 'egUNavIsaM muhuttA' ekonaviMzatirmuhUrttAH 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya ca ' teyAlIsaM ca TTibhAgA' tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH, 'bAvadvibhAgaM ca sattaTThihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA 'tettIsa cuNNiyA bhAgA' trayastriMzat cUrNikAbhAgAH saptaSaSTibhAgAH (19 / 43 33) 'sesA' zeSAH avaziSTAstiSTheyustadA sUryaH puSyanakSatreNa saha yogaM yuktIti / etadeva gaNitena pradarzyate-atrApi sa eva dhruvarAzi : ( 66 | 5|1) dvASaSTyA guNyate, jAtAni dvinavatyadhikani catvAriMzanmuhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya dazottarANi trINi zatAni dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (4092 / 310 / 62) / atra ca pAzcAtyayugasya parisamAptiH puSyasya dazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSu (10 / 18 / 34) atikrAnteSu bhavati, tadanantaramanyad vartamAna yugaM pravarttate, tata etadapi yugaM bhUyo'pi puSyasya tAvanmAtreSveva muhUrttAdiSvatikrAnteSu parisamAptimeni tata etAvatpramANa ekaH paripUrNo nakSatraparyAyo bhavati sa ca - ekonaviMzatyadhikAni aSTau muhUrtta - zatAni ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvaSaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH sapta Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 candraprAptisUtre SaSTibhAgAH (819 / 24 / 66) etovatparimita ekaH sakalanakSatraparyAyo bhavatIti pUrvamapi ca prada rshitH| tata eSa sakalanakSatraparyAyaH paJcabhirguNayitvA prAgutAt dvASaSTi guNitAd dhruvarAzeH zodhyate tathAhi-paJcabhirguNitaH sakalanakSatraparyAyo jAyate-paJcanavatyadhikAni catvAriMzanmuharttazatAni, ekasya muhUrtasya dazottaramekaM zataM dvASaSTibhAgAnAm ekasya dvASaSTibhAgasya triMzadadhikAni trINi zatAni saptaSaSTibhAgAH (409 / 110 / 330) / eSa rAziH pUrvapradarzitAt dvASaSTiguNitAd dhruvarAzeH (4092 / 31062) pUrvoktena zodhanakaprakareNa zodhyate ca paripUrNa zuddhayati, na kiJcitpazcAdavatiSThate sa rAzinilepo jAyate, tata agatam-puSyasya dazasu muhUrteSu, ekasya muhUrtasya cASTA dazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu (19 / 43 // 33) puNyasya triMzanmuhUrtAtmakatvA detAvatsu zeSeSu dvASaSTitama paurNamAsI parisamAptisamaye vartamAna yuga parisamApti samaye ca sUryaH puSyanakSatreNa saha yogaM yunaktIti "tA kahaM te saMvaccharANa AI Ahie" tAvat kathaM te saMvatsarANAmAdirAkhyAtaH, iti ||suutrm 1 // iti zrIjainAcArya jainadharmadivAkara ghAsIlAla vrati viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM-ekAdazaM prAbhRtaM samAptam // 11 // Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 489 . / atha dvAdazaM prAbhRtam / gatamekAdazaM prAbhRtam, tatra saMvatsarANAmAdiH paryavasAnaM ca pradarzitam / atha dvAdazaM prAmRtaM prArabhyate, tatra 'kai saMvaccharAAhiyA' / katisaMvatsarA iti, saMvatsarAH kati bhavantIti nakSatrAdi saMvatsarAMNAM saMkhyA, teSAM rAtrindivAH, muhUrtAgrANi ca pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya dvAdazasya prAbhRtasyedamAdisUtram-'tA kai NaM saMvaccharA AhiyA' ityAdi / mUlam - tA kaiNaM saMvaccharA AhiyA ? tivaejjA, tattha khalu ime paMca saMvaccharA eNNattA, taM jahA-Nakkhatte 1 caMde 2, u U 3, Aicce 4, abhivaDhie 5 / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paDhamassa NakkhattasaMvaccharassa Nakkhatte mAse tIsai tIsai muhutteNaM ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAI diyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA sattAvIsaM rAiMdiyAiM ekavIsaM ca sattadvibhAgA rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA / tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA aTTha sayAI egUNavIsAiM muhuttANaM, sattAvIsaM ca sattaTTi bhAgA muhuttaggeNaM Ahie tivejjaa| tA esa NaM addhA duvAlasakkhuttakaDA Nakhatte saMvacchare tA se NaM kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tiNi sattAvIsAI rAI diyasayAI akkAvannaM ca sattaTThibhAgA rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahie tipaejjA / tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA Nava muhuttasahassA, aTTaya battIsAI muhuttasayAI, chappannaM ca sattaTThibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA ? tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccassa caMdasaMvaccharassa caMde mAse tIsai tI. sai muhatte NaM ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA egaNatIsaM rAiMdiyAiM, battIsaM bAvadvibhAgA rAiMdiyassa rAiMdiggeNaM Ahie tivaejja, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA aTThapaMcAsIyAI muhuttasayAI tIsaM ca bATThibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie ti vaejjA, tA esa NaM addhA duvAlasakhuttakaDA caMde saMvacchare, tA seNaM kevaie rAiM diyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tiNNicauppannAI rAIdiyasayAI duvAlasa ya bAvaTThibhAgA rAiMdiyassa rAI diyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA dasa muhuttasahassAI chacca paNavIsAI muhattasayAiM paNNAsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie ti vaejjA / tA esasiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccassa uu saMvaccharassa uUmAse tIsai tIsai muhutteNa ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAidiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tIsaM rAiMdiyANaM rAiMdiyaggeNaM Ahie ti vaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA Nava muhutta 62 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 candraprAptisUtre sayAI muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA, tA esa addhA duvAlasa khuttakaDA uU saMvaccha re, tA se NaM kevaie rAiM diyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tiNNi saTTAI rAiMdiyasayAI gaiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA dasa muhu tasahassAI aTThaya sayAI muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA / 3 / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANa cautthassa Aicce mAse tIsai tIsai muhuttaNe ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAIdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tIsaM rAiMdiyAI abaDha bhAgaM ca rAiMdiyassa rAiMdiggeNaM Ahie tivaevajjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA Nava paNNa rasAI muhuttasayAI muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA, tA esaNaM addhA duvAlasakhuttakaDA Aicce saMvacchare, tA se NaM kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tinni chAvaTThAI rA diyasayAiM rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA dasa muhuttasahassAiM Nava ya asIyAiM muhuttasayAI muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA / 4 / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa abhivaDDie mAse tIsai tIsai muhuttaNe ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA ekkatIsaM rAiMdiyAI, egUNatIsaM ca muhuttA, sattarasa bAvaTThibhAgA muhuttassa rAiMdiggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA tANaM Nava egUNa sahAI muhuttasayAI, sattarasa bAvaTThibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA, tA esaNaM addhA duvAlasakhuttakaDA abhivaDhie saMvacchare, tA se NaM kevaie rAiMdiyaggeNaM Alie ? tivaejjA tA tiNNi tesIyAI rAiMdiyasayAI, ekatIsaM ca muhuttA aTThArasa bAvadvibhAgA muhuttassa rAiMdiyaggeNa Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? nivaejjA ? tA ekArasa muhuttasahassAiM paMca ya ekkArasAiM muhuttasayAI, aTThArasa ya bAvadvibhAgAmuhuttassa muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA // sUtram 1 // - chAyA- tAvat kati khalu saMvatsarA AkhyAtAH ? iti vadet tatra khalu ime paJca saMvatsarAH prajJaptAH, tadyathA nAkSatraH 1 cAndraH 2, Ata vaH 3, AdityaH 4 abhivaddhitaH 5 / tAvat eteSAM slu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamasya nAkSatrasaMvatsarasya nAkSatromAsaH triMzatrizanmuhUrttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtrindivANa AkhyAtaH ? iti / tAvat saptaviMzatiH rAtrindivAni, ekaviMzatizca saptaSTibhAgA rAtrindivasya rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet / tAvat sa khalu kiyatkaH muhUrtAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet tAvat aSTa zatAni ekonaviMzAni muhUrtAnAm saptaviMzatizca saptaSaSTi bhAgA muttasya muhUttAMgreNa AkhyAta iti vadet / tAvat eSA khalu addhA dvAdazakRtvaH kRtA nAkSatraH saMvatsaraH, tAvat sa khalu kiyatkaH rAtrindivAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet, tavAt trINi sapta ne rAtrinTivazatAni eka paJcAzacca saptapadhibhAgA rAtrindivasya rAtrindivANa AkhyAta iti vadet, tAvat sa khalu kiyatkaH muhUrtAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet tAvat Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 491 namuhartasahasrANi aSTa ca dvAtriMzAni muhUttazatAni, SaTpaJcAzacca saptaSaSTibhAgA muhUrtaspa muhUrtAoNa AkhyAta iti vadet 1 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitI. yasya candrasaMvatsarasya cAndro mAsaH triMzat triMzanmuhUrtakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtrindivAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet, tAvat ekonatriMzad rAtrindivAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya rAtrindivANa AkhyAtaH iti vadet tAvat sa khalu kiyatkaH muhagriNa AkhyAtaH ? iti vadet aSTau paJcAzItAni muhUrta zatAni, triMzacca dvASTibhAgA muhattasya muhUrtAgreNa AkhyAta iti vadet tAvat eSA khalu addhA dvAdaza kRtvaH kRtA cAndraH saMvatsaraH, tAvat sa khalu kiyatkaH rAtrindivANa AkhyAtaH iti vadet , tAvat trANi catuSpaJcAzAni rAtrindivazatAni, dvAdaza ca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet, tAvat sa khalu kiyatkaH muhartAgreNa AkhyAtaH 1 iti vadet tAvat dazamuhUrttasahasrANi, SaT ca paJcaviMzAni muhartazatAni, paJcAzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya muhUttAMgreNa AkhyAta iti vadet / / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyasya ArttavasaMvatsarasya Artavo mAsaH triMzat vizanmuharttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtrindivANa AkhyAtaH ? iti vadet , tAvat trizad rAtrindivAnAM rAtrindivANa AkhyAta iti vadet , tAvat sa rUlu kiyatkaH muhartAgreNa AkhyAta ? iti vadeta , tAvat nava muhUrtazatAni muhartAgreNa AkhyAtaH iti vadet , tAvat eSA khalu addhA dvadazakRtvaH kRtvaH kRtA ArttavaH svatsaraH, tAvat sa khalu kiyatkaH rAtridviAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet , tAvat trINi SaSTayadhikAni rAtrindivazatAni rAtrindivANa AkhyAta iti vadet , tAvat sa khalu kiyatkaH muhata greNa AkhyAtaH ? iti vadet tAvat dazamuhUrtasahasrANi, aSTa ca ztAni muhUrtAoNa AkhyAtaH iti vadet / 3 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthasya Aditya saMvatsarasya Adityo mAlaH triMzat triMzanmuhUrttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyAkaH rAtrindivAgreNa AkhyAtaH? iti vadet, tAvat trizadrarAtrindivAni apArddhabhAgazca rAtrindivasya rAtrindivANa AkhyAtaH iti vadet , tAvat sa khalu kiyatkaH muhUrtAMgreNa AkhyAtaH ? iti vadet, tAvat nava paJcadazAni muhUrttazatAni muhUrtAgreNa AkhyAta iti vadet , tAvat eSA khalu addhA dvAdazakRtvaH kRtA AdityaH saMvatsaraH tAvat sa khalu kiyatkaH rAtrindivANa AkhyAtaH ? iti vadet , tAvat trINi SaTpaSTAni rAtrindivaitAni rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadeta tAvat sa khalu kiyatkaH muhUrtAgreNa AkhyAta iti vadet / 4 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamasya abhivaddhita savatsarasya abhivaddhito mAsaH triMzat trizanmahatakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtridviAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet , tAvat ekatriMzad rAtrindivAni, ekonatrizacca mahurtAH, saptadaza dvASaSTibhAgA muhUrtasya rAtrindivANa AkhyAtaH iti vadet , tAvat sa salu kiyatkaH muhUrtAoNa AkhyAtaH ? iti vadet , tAvat nava ekona SaSTAni muhUrtazatAni saptadazadvApaSTibhAgA muhartasya muhUrtAgreNa AkhyAta iti vadet , tAvat eSA khalu addhA tudazakRtvaH kRtA abhivaddhita saMvatsaraH / tAvat sa khalu kiyatkA rAtrindivAgreNa AkhyAtaH? iti vadet , tAvat trINi vyazItAni rAtrindivazatAni, ekaviMzatizca muhUrtAH, aSTAdaza dvASaSTibhAgA, muhUrtasya rAtrindivAoNa AkhyAta iti vadet , tAvat sa khalu kiyatkaH Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptisUtre muhUrttAgreNa AkhyAtaH ? iti vadet tAvat ekAdaza muhUrttasahasrANi paJcapakAdazAni muha zatAni, aSTAdaza ca dvASaSTibhAgA muhUrttAgreNa AkhyAta iti vadet // 1 // 492 > yatu vyAkhyA - gautamaH pRcchati - 'tA kai NaM saMvaccharA' iti, 'tA' tAvat 'kai NaM' ka te kiyatsaMkhyakAH khalu 'saMvaccharA' saMvatsarAH, 'AhiyA' AkhyAtAH 'ti va ejjA' iti vadet vaktu kathahe bhagavan ? gautamena evaM pRSTe bhagavAnAha - 'tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu' tatra saMvatnaraviSaye khalu 'ime' ime-vakSyamANAH 'paMca saMvaccharA paNNattA' paJca saMvatsarAH prajJaptA, tadyathA- 'Nakkhatte nAkSatra: nakSatracArasambandhI 'saMvaccha re' saMvatsaraH prathamaH 1, 'caMde' cAndraH candracArasambandhI 'saMvaccha re' saMvatsaro dvitIyaH 2, 'uU' AttavaH Rtu sambandhI RtujanyaH 'saMvacchare' saMvatsarastRtIyaH 3 'Aicce' AdityaH-AdityacArajanyaH 'saMvaccha re' saMvatsarazcaturthaH 4, 'abhivaiDhie' abhivataH yatra saMvatsare'dhiko mAsaH sa tAdRzaH abhivarddhitaH 'saMvaccha re' saMvatsaraH paJcamaH ete paJca saMvatsarA AkhyAtA iti / tatra paJcAnAmapi saMvatsarANAM mAsa muhUrttAdikamAha - ' tA eesiNaM' : tyAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM nAkSatrAdInAM 'paMca' pazcAnAM 'saMvaccharaNaM' saMvatsarANAM madhye 'paDhamassa' prathamasya 'Nakkhatta saMvaccharassa' nAkSatra saMvatsarasya saMbaMdho yo 'Nakkhatte mAse' nAkSatrI mAsaH 'tIsai tIsai muhutteNaM' triMzat triMzanmuhUrttakena triMzat triMzanmuhUrttAtmakena 'ahoratteNaM' ahorAtreNa rAtrindivena ahorAtrasya sarvadA triMzanmuhUrttAtmakatvAt 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH nakSatramAsaH 'has' kiyatkaH kiyatsaMkhyakAhorAtrakaH kiyadahorAtravAn ekasmin nakSatramAse kiyanto'horAtrA ityarthaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena ahorAtrapramANena 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti etatparimANaM vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? / evaM gautamena pRSTe tatpramANaM bhagavAnAha - 'tA sattAvIsaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'sattAvIsa rAIdiyAI' saptaviMzatiH rAtri-davAni 'rAIdiyassa' ekasya rAtrindivasya 'ekavIsaM ca sattadvibhAgA' aikaviMzatizca saptarSANibhAgAH (27- 21) 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa ahorAtraparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathito 67 nakSatramAsaH, 'tivaejjA' iti evaM vadatu kathayatu he gautama ! svaziSyebhyaH iti / atha nakSatramAsasya rAtrindivaparimANe gaNitaM pradarzyate yuge hi nakSatramAsAH saptaSaSTiriti pUrvaM pradarzitabheva / yuge cAhorAtrAH - triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tata eSAM yugagata nakSatramAsarAMkhyayA saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya ekaviMzati saptaSaSTi bhAgAH (27 21) sUtroktA AgatA iti / atha nakSatramAsasya muhUrtaparimANaM pRcchati-- 67 'tA seNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu nakSatramAsaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrttAgreNa muhUrtaparimANena, ekasya nakSatra mAsasya kriyanto Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 candrApti kAzikATIkA prA.12 sU. 1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 493 muhUrtA ityarthaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! / bhagavAnAha-'tA aTThasayAI' ityAdi, 'tA' tAvat 'aTThasayAI' aSTazatAni 'egUNavIsAI' ekona viMzAni ekonaviMzatyadhikAni 'muhuttANaM' muhUrtAnAm, ekona viMzatyadhikASTazatamuhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya ca muhUrttasya 'sattAvIsaM ca sahibhAgA' saptaviMzatizca saptaSaSTibhAgAH (81927) 'muhuttaggeNaM' mUhUrtAgreNa muhUrtaparimANena nakSatramA saH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu svaziSyebhya iti / tathAhi-nakSatramAsaparimANaM saptaviMzatirahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgAH (2721) iti pUrva pradarzitam tata ete saptaviMzatirahorAtrAH savarNanArtha saptaSaSTayA guNyante, jAtAni navAdhikAni aSTAdazazatAni (1809), eSu coparitanA ekaviMzati saptaSaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) saptapaSTibhAgAH, ete muhUrtAnayanAthai triMzatA guNyante jAtAH catuSpaJcAzatsahasrANi navazatAni (54900) muhUrtagatasaptaSaSTibhAgAH, tata eteSAM sadhtaSaSTayA bhAge hRtelabdhAni-ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya saptaviMzatiH saptaSaSThi 1) sUtroktA labhyante iti / 'tA' tAvat 'esa NaM' eSA khalu 'addhA' addhA bhAgAH kAla eva 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdaza kRtvaH kRtA atra saMvatsaramAsAnAM dvAdazAtmakatvAd dvAdazavAraM kRtA satI addhA 'Nakkhatte saMvacchare' eko nAkSatraH saMvatsaro bhavati / asya rAtrindivAni pRcchati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu nakSatrasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena asya nakSatrasaMvatsarasya kiyantirAtrindivAni bhavantItyarthaH 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAhatA 'tiNi sattAvIsAi rAiMdiyasayAI' trINi saptaviMzAni saptaviMzatyadhikAni rAtrindivaza tAni, 'ekkAvannaM ca sattaTThibhAgA' eka paJcAzaJca saptapaSTi bhAgAH (3278) 'rAIdiyassa' ekasya rAtrindivasya, 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet / atra nakSatramAsarAtrindivaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yathoktam (327-1) nakSatramAsasya rAtrindivAnAM parimANaM bhavatIti / athAsya muhUrtasaMkhyAM pRcchati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat se NaM' saH nakSatrasaMvatsaraH khalu 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 candraprajJaptisUtre Nena 'Ahie' AkhyAtaH nakSatrasaMvatsarasya kiyanto muhUrtA bhavantItibhAvaH 'tivaejjA' iti vadet, uttaramAha-'tA' tAvat 'Nava muhuttasahassA' navamuhUrtasahasrANi 'aTTha ya battIsAiM muhunasayAI' aSTa ca dvAtriMzAni dvAtriMzadadhikAni muhUrtazatAni, 'chappannaM ca sattadvibhAgA' paTpaccAzacca saptaSaSTi bhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya (1.832 / 5-6) 'muhuttaggeNaM' muhUrtApreNa muhUtta rimANena 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet / atra nakSatramAsamuhUrtaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yatho ktam (9832|58)nksstrmaassy muhUrtaparimANaM bhavatIti / 1 / atha dvitIyacAndrasaMvat paraviSaye praznanirvacanasUtrANyAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM nakSatrAdInAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndra saMvatsarasya 'caMde mAse' cAndraH candrasambandhomAsaH 'tIsai tIsaimuhutteNaM' triMzat triMAnmuhUrtakena 'ahoratteNaM' ekaikAhorAtreNa 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiya parimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaenA' iti vaden / uttaramAha --tA egUgatIsaM ityAdi, 'tA' tAvat 'egaNatIsaM rAIdiyAI' 'konatriM zad rAtrindivAni 'battIsaM ca bAvaTThibhAgA' dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAH 'rAiMdiyassa' ekasya rAtrindivasya (29 / 12) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet / tathAhi-yuge dvASaSTizcandramAsA bhavantIti yugasa bandhinAM triMzadadhikASTAdazazatAnAM dvASaSTayA bhAgo haraNoyaH, hRte ca bhAge labdhA yathoktA ekonatriMzadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (29 / 2) iti / athAsya muhUttasaMkhyAM cchata'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' khalu dvitIyacandramAsaH 'kevaie, kiyatka kiyatparimitaH 'muhattaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? 'ti vaejjA' itivadet / uttaramAha- 'tA aTThapaMcAsIyAI' ityAdi 'tA' tAvat 'aTTha paMcAsIyAI' muhuttasayAI' aSTa, paMJcAzItAni paJcAzItyadhikAni muhUrtazatAni 'tIsaM ca bAvadvibhAgA' triMzacca dvASaSThibhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya (88530) 'muhuttaggeNa' muhUrtAgreNa muhUrta parimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' itivadet / tathAhi candramAsaparimANamekonatriMzadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (2932), tatra savarNanArthame Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra kSaptiprakAzikATIkA prA. 12 su. 1. 62 nakSatrAdisaMvatsara saMkhyAdikam 495 konatriMzadahorAtrAn dvASaSTyA guNayitvA uparitanA dvAtriMzadvASaSTibhAgAsteSu prakSepaNIyAH, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tata etAni - triMzatA guNyante, jAtAni - catu' paJcAzat sahasrANi tadupari nava ca zatAni muhUrttagata dvASaSTibhAgAH ( 54900) tata ete dvASaSTyA bhAge hRte labdhAni yathoktAni aSTau zatAni paJcAzItyadhikAni muhUrtAnAm, ekasya ca muharttasya trizada dvASaSTi bhAgAH (885 30) ityetatparimitA dvitIyacandramAsasya muhUrtasaMkhyA bhavatIti siddham / athAsya cAndra saMvatsarasya kAlamAnamAha - ' tA esa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'esaNaM' eSA khalu 'addhA' addhA cAndramAsakAlarUpA 'duvAlasa khuttakaDA' dvAdazakRtvaH dvAdazavAraiH kRtA 'caMde saMvaccha re' ekazcAndraH saMvatsaro / asya rAtrindivAni pRcchati 'tA se NaM' tAvat sa khalu cAndraH saMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH ki yatpa remitaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivA greNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ! 'ti vaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha - 'tA tinni' ityAdi 'tA' tAvat 'tinni upapannA rAIdiyasayAI' trINi catuSpaJcAzAni catuSpaJcAzadadhikAni rAtrindivazatAni 'rAIdiyassa' ekasya rAtrindivasya 'duvAlasaya' dvAdaza ca ' bavaDibhAgA' dvASaSTibhAgAH (304 12) 'rAidiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' akhyAtaH kathitaH 62 'ti ejjA' iti vadet svaziSyebhya / candramAsasya rAtrindivaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yathokaM candrasaMvatsararAtrindivaparimANaM bhavatIti bhAvaH / athAsya muhUrtta saMkhyAM pRcchati - tA se ityadi, 'tA' tAvat ' se NaM' sa khalu candrasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhRttaggeNaM' muhUrttAgreNa muhUrttaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' itivadet vadat / bhagavAnAha - 'tA dasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'dasamuhuttasahassAI' dazamuhUrttasrANi 'paNavIsaM ca muhuttasayaM' paJcaviMzatyadhikaM muhUrttazatam ' muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'paNNAsaM ca vAvaTThibhAgA' paJcAzacca dvASaSTibhAgAH ( 1012559) 'muhuttaggeNaM' muhUrttA 62 greNa muhUrtta parimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' itivadet kathayet svaziSyebhyaH / atra candramAsamuhUrttaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yathoktaM cAndra saMvatsaramuhUrttaparimANaM bhavatIti 2 / atha tRtIyasya Rtu saMvatsarasya viSaye praznanirvacanasUtrANyAha 'tA eesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesa' eteSAM nakSatrAdInAM khalu 'pacanhaM saMvaccharaNaM' paccAnAM saMvatsarANAM madhye 'taccassa' tRtIyasya 'uusaMvaccharassa' RtusaMvatsarasya 'uUmAse' ArttavaH Rtu sambandhI mAsaH 'tIsa tIsa muDutteNaM' triMzat triMzanmuhUrtakena 'rAIdieNaM' rAtrindivena Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 candra prajJaptisUtre 'gaNimANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtridivAgreNa rAtrindivaparimANena. 'Ahie' akhyAtaH 'tA tIsa' ityAdi ' tA tAvat 'tI' triMzat 'rAI diyANaM' rAtrindivAnAM 'rAIdiyaggeNaM rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH triMzadvAtrindivapramANo RtumAso bhavatIti kathitaH / 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhna iti / tathAhi Rtu mAsA yuge ekaSaSTi rbhavanti tato yugagatAnAM triMzadadhikASTAdazatAnAm ahorAtrANAm ( 1830 ) ekaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAstriMzadahorAtrA yathoktA iti / atha RtumAsasya muhUrttasaMkhyAM pRcchati 'tA se NaM' ityAti, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu RtumAsaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrttAgreNa muhUrttaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavAn - ' tA Nava' ityAdi 'tA' tAvat 'Nava muhuttasayAI' navamuhUrttazatAni 'muhuttaggeNa' muhUrttAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyAya / tathAhi - triMzanmuhUrttAtmakaM rAtridbhivam, triMzadvAtrindivAtmakaca RtumAsa iti triMzat triMzatA guNyate jAtAni yathoktAni nava muhUrttazatAnIti / 'tA' tAvat 'esa NaM' eSA khalu 'addhA' addhA triMzadvAtrindivAtmakaH navarAta muhUrttAtmakazca kAla: 'duvAlasa khuttakaDA' dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazabhirguNitA 'u usavacchare' ArttavaH Rtu sambandhI saMvatsaro bhavatIti / athAsya Rtu saMvatsarasya rAtrindivaparimANaM pRcchati - 'tA se NaM' ityAdi. 'tA' taMvat 'se NaM' sa khachu RtusaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtridvivAgreNa rAtrindiparimANena 'Ahie' AkhyAtaH RtusaMvatsarasya kati rAtrindivAni kathitAni : 'ti ejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha - 'tA tiSNi' ityAdi, 'tA' tAvat 'tiNi sahAI rAIdiyasayAI' trINi SaSTAni SaSTyadhikAni ratrindivazatAni ( 360 ) 'rAIdiyaggeNaM' ratri davAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi - ekasmin RtumAse triMzad rAtrindivAni te ca mAsA ekasmin RtusaMvatsare dvAdazeti triMzato dvAdazabhirguNane bhavanti yathoktAni SaSTyadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnIti / athAsya muhUrttasaMkhyAM pRcchani- 'tA seNaM' ityAdinA, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu RtusaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' AkhyAtaH kathitaH ekasya RtusaMvatsarasya kati muhUrttA bhavanti ? 'ti vaejjA' iti baMdet vadatu-he bhagavAn ! bhagavAnAha 'tA dasa' ityAdi 'tA' tAvat 'dasamuhuttasahassAI' dazamuhUrtta sahastrANi 'aTThaya sayAI' aSTa ca zatAni (10800) 'muhuttaggeNaM' muhUrttAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi - ekasya RtumAsasya navamunezatAni - bhavantIti tAni dvAdazabhirmAsai guNane bhavati yathoktA saMkhyeti 3 / atha caturthAdityasaMvatsaraviSaye praznanirvacanasUtrANyAha- 'tA ee si NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM nAkSatrAdInAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'car3atthassa' caturthasya 'Aicca saMvaccha Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 497 rassa' Aditya saMvatsarasya 'Aicce mAse' AdityaH AdityasambandhI mAsaH 'tIsai tIsai bhuhutteNaM' triMzat triMzanmuitakena 'ahoratteNaM' ahorAtreNa 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejja' iti vadet vadatu he bhagavAn-'tA tIsaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'tIsaM' triMzad 'rAiMdiyAI' rAtrindivAni 'rAiMdiyassa' ekasya rAtrindivasya 'avaDDhabhAgo ya' apArdhabhAgazca, apagataH arddhaH apArddhaH, sacAsau bhAgazca apArddhabhAgaH arddhabhAgaH paJcadaza- muhUrtAtmakaH sArddhatriMza hAtrindivAtmakaH Adityo mAso bhavatIti sArddhatriMzadrAtridvivAni 'rAiMdiyaggeNaM' gatrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadatu / nathAhi-sUryamAsA yuge SaSTiH. tato yugasambandhinAM triMzadadhikASTAdaza zatasaMkhyAnAmahotrANAM SaSTayabhAge hate labhyante sArdAstriMzadahorAtrA iti / athAsya muhUrtAn pRcchatitA se gaM' ityAdi 'tA' tAvat 'se gaM' saH Adityo mAsaH khalu 'kevaie' kiyatkaH keyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA Nava' ityAdi 'tA' tAvat 'Nava paNNarasAiM muhuttasayAI' nava paJcadazAni paJcadazAdhikAni nava muhUrtazatAni (915) 'muhuttAggeNaM' muhUrtaparimANena . 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet svazeSyebhyaH / tathAhi-sUryamAse parimANaM sAItriMzadahorAtrakam, taccAhorAtrasya triMzanmuhUrtAtma katvAt triMzatA guNyate, jAyante paJcadazAdhikAni nava muhUrtazatAnIti / athAdityasaMvatsarasya sarvAddhAM pradarzayati-tA esa NaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'esa NaM' eSA sarvarAtrindivarUpA sarvamuhUrtarUpA ca 'addhA' addhA-kAlaH 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdazakRtvaH dvAdazavArairguNitA 'Aicce saMvacchare' eka AdityaH saMvatsaro jaayte| athAsya rAtrindivAni pRcchati-'tA se gaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'se gaM' sa khalu AdityaH saMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavAn ! / bhagavAnAha-'tA tinni' ityAdi, 'tA' tAvat 'tinni chAvaTThAI rAiMdiyasayAI' trINi SaTpaSTAni SaTpaSTayadhikAni rAtrindivazatAni ( 366) 'rAiMdiya ggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadeta svaziSyebhyaH / tathAhi-Adityo mAsaH sArddhatriMzadAnindivAtmakaH- te ca mAsA ekasmin saMvatsare dvAdazeti sAtriMzadvAdazabhirguNyante jAtA yathoktA saMkhyA ekasyAdityasaMvatsarasya rAtrindivAnAmiti / athAsya muhUrttasaMkhyA pRcchati 'tA se NaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'se paM' Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 candraprajJaptisUtre sa khalu AdityaH saMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrta parimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ekasyAdityasaMvatsarasya kati muhUrtA bhavanti ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavAn ? bhagavAnAha 'tA dasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'dasamuhuttasahassAI' dazamuhUrtasahasrANi 'navaasIyAiM muhuttasayAI' nava azItAni azItyadhikAni nava muhUrtazatAni (10980) 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' akhyAtaH kathita: 'tivaejjA' iti vadet kathayatu svaziSyebhyaH / tathAhi- ekasyAdityamAsasya paJcadazAdhikAni navamuhUrtazatAni (915) bhavanti ekasyAdityasaMvatsara sya dvAdaza mAsA bhavantIti paJcadazAdhikanavazatamuhUrtA dvAdazabhirguNyante jAtA yathoktA muhUrttasaMkhyeti / 4 / atha paJcamAbhivatisaMvatsaraviSaye prAha-'tA eesiNaM ityAdi, 'tA' tAvat 'eemiNaM' eteSAM khalu nAkSatrAdInAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' paJcamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'abhivaDhie mAse' abhivar3ito mAsaH 'tIsaitIsai muhutteNaM' triMzatriMzanmuhUrttakena 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathita: 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha-'tA ekkatIsaM rAiMdiyAI' ekatriMzadAtrindivAni, 'egUNatIsaM ca muhuttA' ekonatriMzacca muhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'sattarasabAvaTThibhAgA' saptadaza dvASaSTi bhAgAH (ema.17) 'rAiMdiggeNaM' rAtrendivAgreNa 312962 rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhiabhivarddhitasaMvatsarazca trayodazabhizcAndramAsaibhavati, cAndramAsaparimANam ekonatriMzad rAtridvivAni ekasya ca rAtridbhivasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgA (29) eSa rAzirabhivatisaMvatsarasya trayodazamAsAtmakatvAt trayodaza bhirguNyate, tato yathAsaMbhavaM dvASaSTibhAgai rAtrindiveSu jAteSu jAtamidama tryazItyadhikAni trINyahorAtrazatAni, ekasyAhorAtrasya ca catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgaH (383 / 82) abhivrddhitsNvtsrprimaannm| tata etasya rAze dazabhirbhAgo hiyate, tatra prathamaM tryazotya dhikatriMzatAhorAtrANAM dvAdazabhirbhAgo hiyate labdhA ekatriMzadahorAtrAH (31), zeSA stiSThantiekAdaza, te ca muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante jAtAni triMzadadhikAni trINi zatAni (330) ye'picoparitanAzcatvAriMzad dvASaSTi bhAgA rAtrindivasya, te'pi muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni viMzatyadhikAni trayodaza zatAni (1320) eSAM dvASaSTayA bhAgo hiyate, labdhA ekaviMzati Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA. 12 sU. 1. nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 499 muhUrttAH, zeSAstiSThantyekAdaza, tatraikaviMzati muhUrttAH pUrvokte triMzadadhikatrizatarUpe ( 330) muhUtarAzau prakSipyante, jAtAste eka pazcAzadadhikatrizatamuhUrttA: ( 351), eSAM dvAdazabhirbhAge hUte labdhA ekonatriMzanmuhUrttAH (29), zeSA stiSThanti trayaH, te ca dvASaSTibhAgAnayanArthe dvASaSTyA guNyante, jAtaM SaDazItyadhikamekaM zatam (186) asmin rAzau ye prAguktAH zeSIbhUtA muhUrttasyASTAdazadvASaSTi bhAgAste prakSipyante jAte caturuttare dve zate (204) asya rAze rdvAdazabhirbhAgo hiyate labdhA ekasya suttasya saptadaza dvASaSTi bhAgAH (17) tata AgataM yathoktamabhivarddhitamAsasya rAtrindivaparimANam rA. mu. ( 31/20/-) iti / athAsya muhUrttAn pRcchati' tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat " se NaM' sa 1/62 rUlu abhivaddhitamAsaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimita: 'muhuttaggeNaM' muhUrttAgreNa muhUrtta parimAna 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha 'tANava' ityAdi 'tA' tAvat 'Nava egUNasahAI muhuttasayAI' nava ekonaSaSTAni ekonaSaSTadhikAni muhUrttazatAni 'sattarasAvadvibhAgA' saptadazadvASaSTibhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya (959 1962) 'muttagaNaM' muhUtapriNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH 'titraejjA' 7 iti vedat svaziSyebhyaH / tathAhi-abhivarddhitamAsasya tridivaparimANam 31|29|62 ekasya rAtrindivasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt trizatA guNyate, tatra pUrvamekatriMzad rAtrindivAni triMzatA guNyate jAtAni triMzadadhikAni navazatAni (930) muhUrttAnAm, atroparitanA ye ekonatriMzanmuhUrttAste prakSipyante jAtA ekonaSaSTyadhikanavazatamuhUrttAH (959), ye uparitanAH saptadaza saptaSaSTibhAgAH ( 17 ) te tathaiva sthitA iti samAgatA'bhivarddhitamAsasya yathoktA 67 ( 959 67 1967) muhUrttasaMkhyeti / athAbhivarddhitasaMvatsarasya kAlamAnamAha-'tA esa NaM' ityAdi, 'tA tAvat 'esa NaM' eSA khalu rAtrindivarUpA muhUrttarUpA ca 'addhA' addhA kAla: 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazavArairguNitA 'abhivaDhie saMvaccha re' ekaH abhivarddhitaH abhivarddhitAbhidhaH saMvatsaro bhavatIti / athAsya rAtrindivAni pRcchati - tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'seNaM' sa khalu abhivarddhitasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjga' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-- 'tA siNi' ityAdi, 'tA' tAvat 'tiNNi tesIyAI rAI Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 candraprajJaptisUtre diyasayAI trINi tryazItAni tryazItyadhikAnitrINi ratrindivazatAni, 'ekkavIsaM ca muhuttA' eka viMzatizca muhUrtAH, 'advArasabAvadvibhAgA' aSTAdazadvASaSTibhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya ( rA. : ) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH / 383 / 2162 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi-abhivarddhitamAsasya parimANaM (31 / 29 / 7) saMvatsarasya dvAdazasauramAsAtmakatvAd dvAdazabhirguNyate, tatra prathamamekatriMzadahorAtra dvAdazabhirguNyante jAtAni dvisaptatyadhikAni trINi zatAni (372) ahorAtrANAm, tata ekonatriMzanmuhUrtA dvAdazabhirguNyante, jAtAni aSTacatvAriMzadadhikAni trINi zatAni (348) muhUtta nAm, tata ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtAtmakatvA dahorAtrAnayanArthameSAM triMzatA bhAgo hiyate, labdhA ekAdaza ahorAtrAH ete pUrvoktAyAm (372) ahorAtrasaMkhyAyAM prakSipyante jAtaM tryazItyadhikaM zatatrayamahorAtrANAm (383), pUrva triMzatA bhAge hRte zeSAH sthitA aSTAdaza muhUrtAH, atha ca me saptadaza dvASaSTibhAgA muhUrtasya, te'pi dvAdazabhirguNyate, jAte caturuttare dve zate (204), etasya rAze SiSTayA bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge landhAstrayo muhUrtAH, te prAktaneSu zeSatvena sthiteSu aSTAdazasu prakSipyante, tena jAtA ekaviMzatirmuhUrtAH (21), dvASaSTayA bhAge hRte ye zeSA aSTAdaza te (18) ekasya muhUrtasya dvASaSTibhAgAH santi, tata AgatA yathoktA (383 / 21 / 18) sabhivaddhitasaMvatsarasya rAtrindivAnAM saMkhyeti / athAsya muhUrtAn pRcchati 'tA se NaM' ityAdi 'nA' tAvat 'seNaM' sa khalu abhirddhitasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH / 'tivaejjA iti vadet vadatu he bhagavan : / bhagavAnAha-'tA ekkArasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ekkArasa muhuttasahassAI' ekAdaza muhUrta sahasrANi, 'paMca ya ekkArasAiM muhuttasayAI' paJca ca ekAdazAni ekAdazAdhikAni paJca muhartazatAni, 'aTThArasabAvadvibhAgA' aSTAdaza dvASaSTi bhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya(1151118) 'muMhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet svAmadhyebhyaH / tathAhi-abhivatisaMvatsarasyAhorAtrAdiparimANam (383 / 21 / 18) ekasyAhorAtrasya triMza 62 nmuhUrtAtmakatvAt tryazItyadhikaM zatatrayaM triMzatA guNyate guNayitvA coparitanA ekaviMzati muhUrtA statra prakSipyante, tato jAyate yathoktA (1151116) muhUrttasaMkhyeti // sUtram 1 // Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 2 paJcasaMvatArANAM saMmelane rAtriMdivaparimANam 501 tadeva muktaM nAkSatrAdipaJcasaMvatsarasatkAnAM rAtrindivAnAM muhUrtAnAM ca parimANam , sa mpratam-gate paJca saMvatsarA ekatra saMmilitA yAvatpramANA rAtrindivaparimANena bhavanti tAvato nirdizannAha-'tA kevaiyaM te nojuge' ityAdi / mUlamtA kevaI te nojuge rAiMdiyaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA sattarasa ekANa uyAiM rAiMdiyasayAI egUNavIsaM ca muhuttA, sattAvaNaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA paNapaNNaM cuNiyA bhAgA rAIdiyaggeNaM AhiyA ti vaejjA tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA tepaNaM muhuttasahassAI, satta ya egaNapannAI muhuttasayAiM sattAvaNaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattaTTihA chittA paNapaNNaM cuNiyAbhAgA muhuttaggeNaM AhiyA ti vaejjA / tA kevaie NaM te jugappatte rAIdiyaggeNaM Ahie ? ti vejjaa|taa aTTatIsaM rAiMdiyAI dasa ya muhuttA cattAri ya bAvaTThibhAgA muhattassa; vAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA duvAlasacuNiyA bhAgA rAiMdiyaggeNaM AhiyA ti vaejjA / tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA ekkArasa paNNAsAI muhattasayAI cattAriya bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca saTihA chittA duvAlasacu gNayAbhAgA muhuttaggeNaM AhiyA ti vaejjA / tA kevaie juge rAiMdiyaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA caupaNNaM muhuttasahassAI Nava ya muhuttasayAI muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA cauttIsa sayasahassayAI atIsa ca bATThibhAgamuhuttasayAiM bAvadvibhAgamuhattaggeNaM Ahie ti vaejjA // sUtram 2 // chAyA- tAvat kiyatkaM te noyugaM rAtrindivAoNa AkhyAtam ? iti vadet, tAvat saptadaza ekanavatAni rAtrindivazatAni, ekonaviMzatizca muhUrtAH saptapaJcAzada dvApaSTibhAgAH, muhUrttasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSTidhA chittvA paJcapaJcAzaccUrNikA bhAgA rAtri ndivANa AkhyAtam, iti vadet / tAvat tat khalu kiyatkaM muhUrtAgreNa AkhyAtam ? iti vadet, tAvat tripaJcAzad muhUrtasahasrANi saptaca ekonapaJcAzAni muhUrtazatAni saptapaJcAzad dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvAdaSTibhAgaM ca saptacaSTidhA chittvA paJca paJcAza. ccarNikA bhAgA muhUrtAgreNa AkhyAtam iti vadet / tAvat kiyatkaM khalu tad yugaprApta trindivAna akhyAtam ? iti vadet tAvat aSTAtriMzad rAtrindivAni daza ca muhUrtAH campArazca dvApTibhAgA mahatasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSadhidhA chitvA dvAdaza carNikA bhAgA rAtrindivANa AkhyAtam iti vadet / tAvat tat khalu kiyatkaM muhU greNa AkhyAtam ? iti vadet tAvat ekAdaza paJcAzatAni muhUrtazatAni, catvArazca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA dvAdaza cUrNikA bhAgA muhUrtAoNa akhyAtam iti vadet / tAt kiyatkaM yugaM rAtrindivANa AkhyAtam ? iti vadet / tAvat aSTAdaza trizAni rAvindivazatAni rAtridivANa AkhyAtam iti vadet / tAvat tat khalu kiyatkaM muhUrtAoNa ANyAtam ? iti vadet, tAvat catustriMzat zatazahasrANi aSTatriMzacca dvASaSTibhAga muhUttazatAni dvASaSTibhAgamuhUrtAgreNa akhyAtamiti vadet // sUtra 2 // Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vyAkhyA--'tA kevai te no juge' iti 'tA' tAvat 'kevaie' kiyatkaM kiyatpramANa 'te' tvayA 'nojuge' noyugamiti,-no zabdo'tra dezato niSedhavAcaka iti kiJcinyUnaM yugamityarthaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivANa ahorAtrapramANena 'AhiyaM' AkhyAtam ? no yugasya kiyanti rAtrindivAni bhavanti ? iti bhAvaH / 'ti baejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? bhagavAnAha-'tA sattarasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'sattarasa ekANauyAI rAiMdiyasayAI' saptadaza ekanavatAni ekanavatyadhikAni-rAtrindivazatAni 'egUNavIsaM ca muhuttA' ekona viMzatizca muhUrtAH 'muhuttassa' ekasya ca muhUrtasya 'sattAvaNaM bAvadvibhAgA' sapaJcAzad dvASaSTibhAgAH tathA 'bAvaTThibhAgaM ca sattahihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tanmadhyAt 'paNapaNaM' paJca paJcAzat 'cuNiyA bhAgA' cUrNikA bhAgA rAAtrAnda. | mu.5755) 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivANa ahorAtrapramANena 'AhiyaM' AkhyAtam 1791 / 196267 'ti vaejjA' iti vadet / no yugaM hi nAkSatrAdi paJcasaMvatsarAnadhikRtya nAkSatrAdi paJca saMvatsara gatarAtrindivaparimANAnAmekatramIlane yathoktA noyugasya rAtrindivasaMkhyA jAyate, tathAhi nAkSatrAdipaJcasaMvatsarANAM parimANam tatra-nAkSatrasaMvatsarasya parimANam-saptaviMzatyadhikAni trINi rAtrindivazatAni, ekasya ca rAtrindivasya ekapaJcAzat saptaSaSTibhAgAH ( 327 / -- (1) cAndrasaMvatsarasya catuSpaJcAzadadhikAni trINi rAtrindivazatAni, dvAdaza ca dvASaSTibhAgA ekasya rAtrindivasya ( 354 / 12) (2) RtusaMvatsarasya-SaSTayadhikAni trINi rAtrindivazatAni (360) / 3 / sUryasaMvatsarasya-SaTpaSTayadhikAni trINi rAtrindivazatAni (366) / 4 / pacamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya-tryazItyadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAm ekaviMzatizca muhUrtAH, ekasya ca muhUrttasyASTAdaza dvASaSTibhAgAH (rAtri. mu. 18), tatra sarveSAM rAtrindivAnAmekatra saMmIlane 383 / 21 / 62" jAtAni navatyadhikAni saptadazazatAni ( 1790) / ye ca ekasya rAtrindivasya ekapaJcAzat saptaSaSTibhAgAste muhUrtakaraNArtha triMzatA guNyante, jAtAni triMza dadhikAni paJcadazazatAni ( 1530 ) teSAM saptaSaSTayA bhAge hRte labdhA dvAviMzati muhUrtAH, ekasya ca muhUrttasya SaTpaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (22 16) / labdhAH, ye dvAviMzati tri ma Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.2 paJcasaMvatsarANAM saMmelane rAtridivaparimANam 503 muhUrtAste'bhivatisaMvatsarasambandhiSu ekaviMzatau muhUrteSu prakSipyante, prakSipteSu ca ekaviMzatimuhUrteSu jAtAstricatvAriMzanmuhUrtAH (43) atra triMzatA muhUttareko'horAtro labdhaH sa pUrvokteSvahorAtreSu prakSipyate jAtAni ekanavatyadhikAni saptadaza zatAni (1791), zeSAH ye sthitAstrayodaza muhUrtAH (13) ye'pi cAhorAtrasya dvadaza dvASaSTi bhAgAH (-) te'pi muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni SaSTayadhikAni trINi zatAni (360), eSAM dvASaSTayA bhAge hute labdhAH paJca muhUrtAste prAgukteSu trayodazasu muhUrteSu prakSipyante, jAtA aSTAdaza muhUrtAH, zeSAstiSThanti muhUttasya paJcAzad dvASaSTi bhAgAH (50), tato ye'pi ca muhUrtasya SaT paJcAzat sapta SaSThi bhAgAH (-) te trairAzikagaNitena dvASaSTibhAgAH kriyante, tathAhi yadi saptaSaSTayA saptapaSTibhAgai SiSTi dRSiSTi bhAgA labhyante tadA SaT paJcAzatA saptaSaSTibhAgai SiSTibhAgAH kiyanto labhyante, atra rAzitrayasthApanA kriyate, 67 / 62 / 56 / atrAntimarAzinA madhyarAziguNyate, jAtAni caturviMzacchatAni dvAsaptatyadhikAni (3472) eSAmAdirAzinA saptaSaSTirUpeNa bhAgo hiyate, labdhA eka paJcAzad dvASaSTibhAgAH (51) teM ca pUrvokteSu zeSI bhUteSu paJcAzati dvASaSTi bhAgeSu prakSipyante, jAtamekottaraM zatam (101), tatastanmadhyesbhivarddhitasaMvatsarasambandhina uparitanA aSTAdaza dvASaSTi bhAgAH prakSipyante jAtaM zatameka mekonaviMzatyadhikam (119) dvASaSTi bhAgAnAm, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJca paJcAzat saptaSaSTibhAgAH (-) pUrvokteSu ekonaviMzatyadhikazata (119) saMkhyakeSu dvASaSTibhAgeSu dvASaSTayA dvASSTibhAgaireko muhUrtoM labhyate sa ca prAgukteSvaSTAdazasu muharteSu prakSipyate, jAtAste ekonaviMzati muhUrtAH (19) zeSAstiSTanti sapta paJcAzad dvASaSTi bhAgAH (57) tata AgataM yathokaM no yugasya rAtrindivaparimANam / rAtri dvivAmu. 5755 / ' 1791 /19/6267 atha noyugasya muhUrtAn pRcchati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se ' tat khalu no yugaM 'kevaie' kiyatkaM kiyatparimitaM 'muhuttaggeNaM' muhUrtApreNa 'AhiyaM' AkhyAtam ? 'ti vaejjA, iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA tevaNNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'tevaNNaM muhRttasahassAI tripaJcAzad muharttasahastrANi 'satta ya auNApannAI muhuttasayAI' sapta ca ekona pa cAzAni ekona paJcAzadadhikAni muhartazatAni, 'sattAvaNaM bAvadvibhAgA' saptapaJcAzad dvASaSTi Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 candraprajJaptisUtre bhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, tathA 'bAvadvibhArga ca sattaDhihA chittA' dvASaSTi bhAgaM ca saptaSTidhA chittvA vibhajya 'paNapaNNaM cuNiyA bhAgA' paJcapaJcAzat cUrNikA bhAgAH sapta STibhAgAH (5374957-1) 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa 'AhiyaM AkhyAtam 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti| tathAhi atra pUrvoktaM rAtrindivaparimANaM (1791) ekasya rAtrindivasya trizanmuhUrtAtmakatvAt triMzatA guNayitvA tasmin taduparisthAH zeSamuhUrtA ekonaviMzatiH (19) prakSipyante, zeSAH dvASaSTi bhAgAH (1) saptaSaSTibhAgAzca (55) te eva sthApanIyAstata Agacchati yathoktaM yugasya muhUrtaparimANam (53749 1757) iti / atha paripUrNayugaviSaye pRcchati-'tA kevaieNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kevaieNaM' kiyatkaM khalu 'te' te tava mate 'jugappatte' yugaprAptaM paripUrNa yugaM 'rAiMdiyaggeNaM' rA vandivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaM kathitam ? kiyadrAtrindivaprakSepaNena tadeva no yugaM paripUrNa, yugaM bhavatIti bhAvaH 'ti vaejjA' iti vadet , iti kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha -- 'tAadvatIsaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'advatIsaM rAiMdiyAiM aSTatriMzad rAtrindivAni 'dasa ya muhuttA' daza ca muhUrtAH 'muhattassa' ekasya muhUrtasya cattAri ya pAvaTThibhAgA' catvArazca dvApaSTibhAgAH tathA 'bAvadvibhAgaM ca' ekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'duvAlasacuNNiyA bhAgA' dvAdazacUrNikA bhAgAH saptaSa STabhAgAH ( rAtrimu0-12) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa etAvad rAtrindivAnAM saMmelanena 'Ahie' - 381062/67 akhyAtam pUrvokte no yugaparimANe etAvadrAtrindivAdiprakSepaNena paripUrNa triMzadadhikASTAdAzatarAtrindivAtmakaM (1830) yugaM bhavatIti bhAvaH 'ti vaejjA' iti vadet kathayet sva ziSyebhya iti / atha no yuge kiyatparimita muhUrttaprakSepaNena paripUrNa yugaM muhUrtaparimANena bhavati ? iti pRcchati-tA se NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'se NaM' tat khalu paripUrNa yugaM 'kevaie' kiyatkaM kiyatparimitaM 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa 'Ahie' AkhyAtam ! paripUrNayugasya kiyanto muhUrtA bhavanti ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA ekkArasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ekkArasapaNNAsAiM muhuttasayAI' ekAdaza paJcAzAni paJcAzadadhikAni ekAdaza muhUrtazatAni (1150) 'cattAriya bAvaTThibhAgA' catvArazca dvASTibhAgAH (3) muhuttassa' ekasya Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA.12 sU.2 paJcasaMvatsarANAMsaMmelanerAtriMdivaparimANam 505 muhUrta-ya, tathA 'bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA' ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA chitvAvibhajya tatsatkAH 'duvAlasa cuNNiyA bhAgA' dvAdaza cUrNikA bhAgAH saptaSaSTibhAgAH (1150 / - 412) 'muhattaggeNaM' muhUtrtApreNa prakSepya muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaM - kathitam no yugamuhUrttAdiSu etAvanmuhUrttAdi prakSepaNena paripUrNa yuga muhUrtaparimANena bhavati / tathA he-noyugaprakSepyANAmaSTAtriMzato rAtrindivAnAM rAtrindivasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt triMzatA guNane zeSamhAdiprakSepe ca yathoktaM (1150 4-) noyugam prakSepya muhUrttAdiparimANaM bhavati / eteSAM (1150+4 / 12) noyugamuhUrtAdiparimANe (53749 193) prakSepaNena paripUrNa yuga-ya muhUrtasya parimANaM navazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahasrANi (54900) muhUrtAnAM bhavati / eSa mekasya rAtrindivasya trizanmuhUrtAtmakatvAt triMzatA bhAgaharaNe yathoktaM paripUrNayugarAtrindivaparimANaM (1830) jAyate, iti / tadeva sUtrakAraH pradarzayati- 'tA kevaiyaM' ityAdi, 'tA' tAt 'kevaiyaM' kiyatkaM kiyatparimitaM 'juge' yugaM paripUrNa yugaM 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindiva parimANena 'Ahie' AkhyAtam 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bharadhan ? / bhagavAnAha-'tA aTThArasa' ityAdi 'tA' tAvat 'aTThArasatIsAI rAiMdiyasayAI' mAyAdaza triMzAni triMzadadhikAni aSTAdaza rAtrindivazatAni (1830) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa paripUrNa yugaM 'Ahie' AkhyAta kathitam 'ti vaejjA' iti vadet kathayet sva ziSyebhya iti / atha paripUrNayugasya muhUrtaparimANaviSayakaM praznanirvacanasUtramAha-'tA se NaM kevaie' i yAdi, 'tA' tAvat 'se the' tatkhalu paripUrNa yugaM 'kevaie' kiyatkaM kiyatparimitaM 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa 'AhiyaM' AkhyAtaM 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavana ! bhagavAnAha- 'tA cauppaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'cauppaNNaM muhuttasahassAI' catuSpaJcAzanmuhUrttasahasrANi 'gavayamuhuttasayAI' nava ca muhUrtazatAni (54900) 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa 'Ahie' AkhyAtam "ti vaejjA iti vadet svaziSyebhya iti / 64 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 yuganAma noyuge paripUrNa yuge etatkoSThakam rAtrindivamuhUrttAdi parimANam rAtrindivAni muhUrttAH bhAgA 5755 1791 19 6267 no yuge prakSepyAH rAtrindivAdibhAgAH rAtriH mu 12 38 1072/67 sampUrNAni rAtrindivAni 1830 muhUrta parimANam 53749 62 67 yugamuhUrteSu prakSepya muhUrttAdi 4 12 1150 62067 sampUrNA muhUrttAH 54900 candra prajJaptisUtre sAmprataM paripUrNayugaviSayakameva muhUrttagata dvASaSTibhAgaparimANaparijJAnaviSayakaM sUtramAha'tA se NaM kevaie' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' tatkhalu paripUrNaM yugaM 'kevaie' kiyatkaM 'bAvaTTibhAgamuhuttaggeNaM' dvASaSTibhAgamuhUrttAgreNa muhUrttagatadvASaSTibhAgaparimANena 'Ahie AkhyA - tam ? 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha - 'tA cauttIsa' ityAdi 'tA' tAvat ' cautIsa sayasahassAI' catustriMzacchatasahasrANi catustriMzallakSANi 'aDatIsa ca bAvaTTibhAgamuhuttasayAI' aSTatriMzacca dvASaSTibhAgamuhUrttazatAni trINi sahasrANi aSTazatAni cetyarthaH (343800) 'bAvadvibhAgamuhuttaggeNaM' dvASaSTibhAgamuhUrttAgreNa 'Ahie' AkhyAtam 'ti vajjA' iti vadatu svaziSyebhyaH / ayaM bhAvaH - navazatAdhika catuSpaJcAzanmuhUrttashasrANAm (54900) dvASaSTyA guNane bhavati yathoktA paripUrNayugasya dvASaSTibhAgasaMkhyeti ||suutrm 2 // pUrvaM noyugasya paripUrNa yugasya ca rAtrindivAdiparimANaM pradarzitam, sAmpratamAdityacandrAdisaMvatsarAH kadA samAdikAH samaparyavasAnAzca bhavanti iti pradarzayannAi - 'tA kayANaM ee' ityAdi / mUlam tA kayA NaM ee AiccacaMda saMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA ? ti vajjA / tA saTThI ee AicamAsA bAvaTThI ee caMdamAsA, esa NaM addhA chattakaDA duvAlasamaiyA tIsaM ee AiccasaMvaccharA, ekkatIsaM ee caMdasaMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA tivajjA / tA kayANaM ee Aicca uucaMdAkkhattA svaccha samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA / ti vaejjA, tA saTTI ee AicacamAsA, umAsA, bAvaTThi ee caMdamAsA sattaTThI ee nakkhattamAsA esa NaM addhA duvAlasakhuttakaDA duvAlasabhaiyA saTThi ee AicyA saMvaccharA, egaTThI ee uuccharA, bAaat ee caMdA saMvaccharA, sattaTTI ee nakkhatA saMvaccharA, tayA NaM, ee Aicca uucaMda nakkhattaMsavaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA ti vaejA / Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptaprakAzikATIkA prA.12 sU02 saMvatsarANAm samAdisamaparyavasAnam 507 tA kayANaM ee abhivaDhiyaAicca-uu-caMda-NakkhattasaMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA ahiyA ? ti vaejjA / tA sattAvaNNaM mAsA sattaya ahorattA, ekkArasa ga muhuttA, tevIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa (57 / 7 / 11 / 23 ee abhivaDhiyamAsA saTThI ee AdiccamAsA, egaTThI ee uumAsA, bAvaTThI ee caMdamAsA, sattaTThI ee nakkhattamAsA, esa NaM addhA chappaNNatayakhuttakaDA duvAlasabhaiyA sattasayA coyAlA, eeNaM abhivaDDhiya saMvaccharA, sattasayA asIyA, eeNaM Aicca saMvaccharA, sattasayA te NauyA eeNa' uusaMvaccharA, aTThasayA chaluttarA, eeNaM caMdasaMvaccharA, egasattarI aTThasayA, eeNaM nakkhattasaMbaccharA, tayANaM ee abhivaDhiya-Aicca-uu-caMdanakkhattasaMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA ti vaejjA / tA NayaTThayAe NaM caMde saMvacchare tiNNicauppaNAiMdiyasayAI duvAlasa ya bAvaTThibhAgA rAiMdiyassa AhiyA ti vaejjA tA ahAtacce caMde saMvacchare tiNNi cauppaNAI diyasayAiM paMca ya muhuttA, paNNAsaMca bAvadvibhAgA muhuttassa AhiyA tivaejjA // sU0 3 // chAyA-tAvat kadA khalu ete AdityacandrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat SaSTiH ete AdityamAsAH, dvASaSTiH ete candramAsAH, eSA valu addhA SaTkRtvaH kRtA dvAdazabhaktAH triMzad ete AdityasaMvaccharAH ekatriMzad ete candrasaMvaccharA, tadA khalu ete AdityacandrasaMvaccharA samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti vadet / tAvat kadA khalu pate Aditya Rtu candranakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparAvasitA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat SaSTiH pate AdityamAsAH, ekaSaSTiH ete RtumAsAH, dvASaSTiH ete candramAsAH, saptaSaSTiH ete nakSatramAsAH, eSA khalu addhA dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazabhaktAH paSTiH AdityAH saMvatsarAH, ekaSaSTiH ete Rtu saMvatsarAH, dvASaSTiH ete cAndrAH saMvatsarAH saptaSaSTiH pate nAkSatrAH saMvatsarAH, tadA khalu ete Aditya Rtu candra nakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA iti vadet / tAvat kadA khalu ete abhivaddhitA ---''ditya-Rtu-candra nakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtAH ? iti vadet tAvat saptapaJcAzad mAsAH, sapta ca ahorAtrAH, ekAdaza ca muhUrtAH, trayoviMzati rSAi bhAgA muddata sya. ete abhivaddhitamAsAH patiH, pate AdityamAsA, ekaSTiH, pate Rtuma mAH, dvASaSTiH ete candramAsAH, saptaSaSTiH ete nakSatramAsAH eSA khalu addhA SaT paJcA zaJcha ra kRtvaH kRtA dvAdazabhaktA saptazatAni catuzcatvAriMzAni, pate khalu abhivaddhitasaMva. tsarAH, saptazatAni trinavatAni, pate khalu Rtu saMvatsarAH, aSTa zatAni SaDuttarANi, ete khalu ndrasaMvatsarAH ekasaptatAni aSTazatAni, pane khalu nakSatrasaMvatsarAH tadA khala pate abhivaddhitA-''ditya-Rtu-candra-nakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti padet / tAvat nayArthatayA khalu cAndraH saMvatsaraH trINi catuSpaJcAzAni rAtrindiva Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 candraprajJaptisUtre zatAni, dvAdaza dvASaSTibhAgA rAtrindivasya AkhyAtA iti vadet / tAvat yAthAtathyena cAndraH saMvatsaraH trINi catuSpaJcAzAni rAtrindivazatAni, paJcaca muhUrtAH, panAzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya AkhyAtA iti vadet // sUtram 3 // vyAkhyA--'tA kayA NaM ee' iti 'tA' tAvat 'kayA NaM' kadA kasmin kAle khalu 'AiccacaMdasaMvaccharA' AdityacandasaMvatsarA 'samAdiyA' samAdikAH samaprArambhAH 'samapajjavasiyA' samaparyavasitAH samAnaparyavasAnavantaH AhiyA' AkhyAtAH kaSitAH ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? bhagavanAha --'tA saTThI' ityAdi 'tA' tAvat 'sahI' SaSTiH, 'ee' ete pUrvoktAH SaSTi saMkhyakA eka yugAntarvartinaH 'Aicca pAsA' AdityamAsAH bhavanti, tathA 'bAvaTThI' dvASaSTiH, 'ee' ete pUrvoktAH dvASaSTisaMkhyaka eka yugAntarvartinaH 'caMdamAsA' candramAsA bhavanti / tataH 'esa NaM' eSA khalu pratyekaM addhA' addhA-kAlaH 'chakhuttakaDA' SaTUkRtvaH kRtA SaDvAraM kRtA atra SaNNAM yugAnAM vivakSA, iha paDsu yugeSu samAnaparyasAnasadbhAvAt , ataH SaDbhirguNitA tataH 'duvAlasabhaiyA' dvAdaH bhaktA dvAdazabhAgahRtA dvAdazabhirbhAge hRte 'tIsaM ee' triMzadete (30) 'Aicca saMvaccharA' Aditya saMvatsarA bhavanti 'ekkatIsaM ee' ekatriMzacca (31) ete 'caMda saMvaccharA' candra saMvatsarA bhavanti / sUryasya triMzatsaMvatsaraparipUrNakAle candrasya ekatriMzat saMvatsarAH paripUrNA vantItyataAha-'tayA gaM' ityAdi 'tA' tAvat 'tayA NaM' tadA tasmin etAvatikAle'tikrAnta khalu 'ee' ete 'AiccacaMdasaMvaccharA' AdityacandrasaMvatsarAH 'samAdiyA' samAdikAH samaM samAnaH AdiH prArambho yeSAM te samAdikAH samAnAdimantaH tathA 'samapajjava sayA' samaparyavasitAH samaparyavasAnavanto bhavanti / ayaM bhAvaH-ete AdityacandrasaMvatsarA vivazatasya yugasyAdau samaprArambha prArabdhA santastata Arabhya SaSThayugaparyavasAne samaparyavasAnavanto bhavanti / tathAhi-ekasmin yuge trayazcandrasaMvatsarAH, dvau cAbhivaddhitasaMvatsarau, tau ca pratyekaM trayodaza mAsAtmakau, tataH prathamayuge paJca candrasaMvatsarAH, dvau ca candramAsau, dvatIye yuge dazacandrasaMvatsarAH, catvArazca candramAsAH, evaM pratiyugaM mAsa dvikavRddhayA SaSThe yuge dvAdazamAsAtmaka ekaH saMvatsaro vardhate tena SaSThayugaparyante paripUrNA ekatriMzaccandrasaMvatsarA labhyante / tathAhi-ekasmin yuge AdityamAsAH SaSTiH proktAH teSAM SaDbhirguNane jAtAni SaSTayadhikAni trINi zatAni (60) mAsAnAm / eSAM dvAdazamAsairekaH saMvatsaro bhavatIti, dvAdazabhirbhAge hRte triMzat saMvatsarA lamyante / tata ekasyAdityasaMvatsarasya ghaTUSaSTayadhikAni trINi zatAni (366) dinAni bhavantItyata eSAM triMzatA guNane jAyante dazasahasrANi azItyadhikAni navazatAni (10980) dinAnAmiti / tathA candramAsA dvASaSTiH (62), ete SaDbhirguNyante jAtA dvAsaptatyadhika zatatrayamAsAH (372, eSAM saMvatsarAnayanArtha dvAdazabhirbhAgo hiyate labdhA ekatriMzat (31) saMvatsarAH / kasya Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 3 saMvatsarANAm samAdisamaparyavasAnam 509 candrasaMvatsarasya dinAni catuSpaJcAzadadhikAni trizatAni ekasya dinasya dvAdaza dvASaSTibhAgA ( 354 / 12 ) eSAmekatriMzatA guNane jAyante dazasahasrANi azItyadhikAni navazatAni dinA na m (10980) evaM jAtA AdityacandrasaMvatsarayodivasAnAM samAnatA / iyatsu divaseSu vyatikrAnteSu dviprakArANAM saMvatsarANAM paryavasAnaM bhavatIti te samaparyavasitA bhavantIti / athAdira Rtu candra nakSatreti saMvatsaracatuSTayaviSaye pRcchati-'tA kayANaM ee Aicca' ityAdi 'tA' tAvat 'kayANaM' kadA khalu 'ee' ete vakSyamANA: 'Aicca-uu-caMda-NakkhattasaMvaccharA' Aditya RtucandranakSatrasaMvatsarAH catvAro'pi 'samAdiyA' samAdikAH samAnAdimantaH 'samapajjavasiyA' samaparyavasitAH samAnaparyavasAnavantaH 'AhiyA' AkhyAtAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ? / bhagavAnAha-'tA sahi' ityAdi, 'tA' tAvat 'saTThI' SaSTiH (60) 'ee' ete ekayugAntarvartinaH 'AiccamAsA' AdityamAsAH / 'egaDhi' ekaSaSTiH (61) 'ee' ete ekayugAntarvartinaH 'uumAsA' RtumAsAH / 'bAvaTThI' dvASaSTiH (62) ete / kayugAntarvartinaH 'caMdamAsA' candramAsAH 'sattaTTi' saptaSaSTiH (67) 60-SaSTirAdityagamAH / 61-ekaSaSTi RtumaasaaH| 62-dvASaSTizcandramAsAH / 67-sptssssttinksstrmaasaaH| 'ee' ete / kayugAntattinaH 'nakkhattamAsA' nakSatramAsAH 'esaNaM' eSA pratyekaM khalu addhAkAlarUpA 'duvAlamakhuttakaDA' dvAdazakRtvaH kRtA atra dvAdazabhiryugaiH samAnaparyavasAnasadbhAvAt dvaadshbhirgunnite| yarthaH, tatazca 'duvAlasabhaiyA dvAdazabhaktA dvAdazabhAgatA 'saTThI' SaSTiH SaSTisaMkhyakAH 'ee' ete dvAdazayugasambandhinaH 'Aicca saMvaccharA' AdityasaMvatsarAH / evaM 'egahi' ekaSaSTiH ee' ete 'uusaMvaccharA' RtusaMvatsarAH / evaM 'bAvaTThI' dvApaSTiH 'ee' ete 'caMdasaMvaccharA' candrasaMvaccharAH / 'sattaTThI' saptaSaSTiH 'ee' ete 'nakkhattasaMvaccharA' nakSatrasaMvatsarAH eSA saMvatsarasaMkhyA pratyekaM dvAdazayugAtikrame bhavatItyarthaH / ayaM bhAvaH-ete catvAro'pi saMvatsarAH vavakSita yugasyAdau samAdikAH samArabdhaprArambhAH santastata Arabhya dvAdazayugaparyante samaparyavAsAnA bhavanti, dvAdazayugebhyo'rvAk eSAM caturNA saMvatsarANAM madhyAdanyatamasya katipayamAsAnAmadhika tayA'vazyambhAvena sarveSAM yugapat samaparyavasAnatvAsaMbhavAt / athaiSAM pratyekaM dinasamAnatA gaNitena pradarzyate -pUrva catuNI saMvatsarANAmeka yugAntarvartimAsasaMkhyApradarzitA eSA pratyekamAsasaMkhyA dvAdazabhirguNitA punazca dvAdazabhirvibhaktA kriyate tataH saMvatsarA AyAnti, tatra dvAdazasu yugeSu paSTigaditya saMvatsarAH (60), ekaSaSTi RtusaMvatsarAH (61), dvASaSTizcandrasaMvatsarAH (62) saptaSaSTizcanakSatrasaMvatsarAH (67) labhyante / tatraikasmin yuge AdityamAsAH SaSTiH (60), eSAM dvAdazabhirguNane viMzatyadhikAni saptazatAni (720), eSAM dvAdazabhirbhAge hatte dvAdazasu yugeSu pASTarAdityasaMvatsarAH (60) labdhAH / tata ekasyAdityasaMvatsarasya SaSaSTayadhikAni trINi Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre zatAni (366) dinAnAM bhavanti, ete dvAdazayugasambandhinaH SaSTirAdityasaMvatsarA iti SaSTyA guNyante, guNite ca labhyante-ekaviMzatiH sahasrANi, navazatAni, SaSTAdhikAni (21960) AdityasaMvatsaradinAnIti / evaM dvAdazasu yugeSu Rtu saMvatsarA ekaSaSTiH, ekasya RtusaMvatsarasya paSTayadhikAna trINi zatAni (360) dinAni bhavanti, eSAmeka SaSTayA - (61) guNane kRte labhyante tAnyeva (21960) RtusaMvatsaradinAnIti evaM dvAdazara yugeSu candra saMvatsarAH dvApaSTiH (62), ekAtya candra saMvatsarasya catuSpaJcAzadadhikAni trINi zatAni dinAni, ekasya dinasya ca dvAdaza dvApaSTi bhAgAH ( 354 / 1 ), eSAM dvASaSTayA guNane 51 labhyante pUrvokta tulyAni (21960) candrasaMvattaradinAnIti / evaM dvAdazasu yugeSu saptaSaSTi (67) nakSatrasaMvatsarAH, ekasya nakSatrasaMvatsarasya saptaviMzatyadhikAni trINi zatAni dinAnAm ekamya ca dinasya ekapaJcAzat saptapaSTi bhAgAH (327/- ), eSAM saptaSaSTyA guNa ne jAyante tAnyeva (21960) nakSatrasaMvatsaradinAnIti / iyatsu samAneSu divaseSu vyA rakAnteSu caturNAmapi saMvatsarANAM samAnatvena paryavasAnaM bhavatIti / athAbhivaddhitAdi paJcasaMvatsaraviSaye gautamaH pRcchati-'tA kayANaM' ityAdi 'tA tAvata 'kayA NaM' kadA khalu 'ee' ete paJca vakSyamANAH 'abhivaDhiya Aicca-caMda-gakkhattasaMvaccharA' abhivarddhitAditya-Rtu----candra-nakSatrasaMvatsarAH 'samAdiyA' samAdikAH samAnAdimantaH 'samapajjanasiyA' samaparyavasitAH samAnaparyavasAnavantaH 'AhiyA' AkhyAtAH ka thatAH ? 'tivaejjA ' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha -'tA'sattAvaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'sattAvaNNaM mAsA' saptapaJcAzat mAsAH 'satta ya ahorattA' saptacAhorAtrAH, 'ekkArama ya muhuttA' ekAdaza ca muhUrtAH 'tevIsaM bAvadvibhAgA muhuttarasa' ekasyamuhUrtasya trayoviMzati piSThibhAgAH ( 57 / 7 / 11 / 21 ) 'ee' ete anupadaM pradarzitAH 'abhivaDhiyamAsA' abhivarddhitamAsA eka yugAntarvartinaH santi / 'saTThI' paSTiH SaSTi saMkhyakA (60) 'ee' ete 'AiccamAsA' AdityamAsAH / 'egahi' ekaSaSTiH (61) 'ee' ete 'uumAsA' RtumAsAH / 'bAvaTThI' dvASaSTiH (62) 'ee' ete 'caMdamAsA' candragAsAH / 'sattaTThI' saptaSaSTiH (67) 'ee' ete 'NakkhattamAsA' nakSatramAsAH ete eka yugAntarvartino'bhivaddhitAditya RtucandranakSatramAsAH pratyekaM proktAH, sAmpratameSAM pratyekaM samAdisamaparyavasAna saMvatsarAnayanavidhiM pradarzayati-'esa NaM' ityAdi, 'esa NaM eSA pUrvapradarzitA 'addhA' addhA pratyekasya eka yugAntarvertimAsarUpaH kAlaH pratye kasTa mAsA Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.3 saMvatsarANAM samAdisamaparyavasAmam 511 itya theH 'chapaNNasayakhuttakaDA' SaTpaJcAzacchatakRttvaH kRtA SaTpaJcAzacchataguNitA 'duvAlasabhaiyA' dvAdazabhirhatabhAgA, SaTpaJcAzadadhikazatena guNitAnAmabhivaddhitAdimAsAnAM dvAdazabhirbhAge hate yA yA saMkhyA labhyate sA sA saMkhyA abhivaddhitAdisaMvatsarANAM pratyekasya saMkhyA bhavati / tAmeva saMkhyAM pradarzayati-'sattasayA coyAlA' saptazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni saMvatsarANAm, 'eeNaM' ete (744) khalla 'abhivaDhiyasaMvaccharA' abhivarddhitasaMvatsarA bhavantI ta / Aditya savatsarAnAha-'sattasayA asIyA' saptazatAni azItyadhikAni (780) 'eeNaM' ete khalu 'AiccasaMvaccharA' Aditya saMvatsarA bhavanti / RtusaMvatsarAnAha--'sattasayA teNauyA' saptazatAni trinavatyadhikAni (793), 'ee NaM' ete khalu 'uusaMvaccharA' RtusaMvatsarA bhavanti / candrasaMvatsarAnAD-'aTThasayA chaluttarA' aSTazatAni SaDuttarANi (806) 'eeNaM' ete mkhalu 'caMdasavaccharA' candrasaMvatsarA bhavanti / nakSatrasaMvatsarAnAha-'egasattarIaTThasayA' ekasaptatyadhikAni aSTazatAni (872) 'ee NaM' ete khalu 'nakkhattasaMvaccharA' nakSatrasaMvatsarA bhavanti / ete paJcApi saMvatsarAH svasva pramANamAzritya yadA paripUrNA bhaveyuH, 'tayA NaM' tadA khalu ee' ete 'abhivaDhiya-Aicca-uucaMda-NakkhattasaMvaccharA' abhivarddhitAditya RtucandranakSatrasaMvatsarAH 'samAdiyA-samapajjavasANA' samAdikAH samaparyavasAga: eka kAlikAdiparyavasAnavantaH 'AhiyA AkhyAtAH ete kAlasAmyamAzritya SaTpaJcAzadadhikazata (156) saMkhyakeSu yugeSu paripUrNeSu satsu paripUrNA bhavantoti vivekaH / 'tivaejnA' iti vadet svaziSyebhya iti eSAM paJcAnAM savatsarANAM madhyAt ekaikayugasambandhino mAsAn sUtroktavidhinA paTpaJcAzadadhikazatena guNayitvA dvAdazabhirbhAge hUte paTUpaJcAzadadhikazatasaMkhyakayugasambandhinaH pratyekasya saMvatsarA samAyAnti / SaTpaJcAzadadhikazatasaMkhyaka yugairava pUrvoktAbhivarddhitAdisaMvatsarANAM samAdi samaparyavasAnasadbhAvAditi / athaiSAM saMvatsara saMkhyA gaNitena pradarzyate tadvidhiryathA ekayugavartino'bhivarddhitamAsAH sUtroktAH saptapaJcAzat-ahorAtrAH, ekAdaza muhUrtAH, trayoviMzatizca dvASaSTi bhAgAH (57-7-1 2) / ete SaTpaJcAzadadhikazatena (156) guNa noyA bhavanti, tatra-prathamaM saptapazcAzat SaTpaJcAzadadhikena zatena gunyante, jAyante-aSTasahasrANiaSTa zatAni dvinavatyadhikAni-8892 ete mAsA jAtAH / tataH saptaahorAtrAH SaTpaJcAzadadhika zatena guNyante, jAtAni dvinavatyadhikAni daza zatAni--1092, ete'horAtrA jAtAH / tata ekAdaza muhUrtAH SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante jAtAni-poDazAdhikAni saptadaza-zatAni-1716 ete muhUrtA jAtAH / tataH trayoviMzatiH dvASaSTibhAgAH SaTpazcAzadadhika zatena guNyante, jAtAni Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 candraprajJaptisUtre mAsA paJcatriMzacchAni aSTAzItyadhikAni-3588, ete. dvASaSTibhAgAH jAtAH-yathA--- 8892 ahorAtrAH muhUrtAHdvASaSTibhAgAH| prathamaM dvASaSTi bhAgAnAM (3588) muhUrtAnayanAtha dvASaSTyA kI 1092 1716 / 3588 / bhAgo hiyate, labdhAH saptapaJcAzat (57), ete muhUrtarAzau (1716) prakSipyante jAlA muhUrtAH saptadazazatAni trisaptatyadhikAni (1773) muhUrtAH bhavanti, zeSA ye catuSpaJcAzat (51) te'dhunA sthApyA / eSAM muhUrtAnAM (1773) aho rAtrAnayanAtha triMzatA (30) bhAgo hi te labdhAH ekonaSaSTiH (59) ahorAtrAH, ete'horAtrasaMkhyAyAM (1092) prakSipyante jAtAni-ekAdaza zatAni eka paJcAzadadhikAni (1151) ahorAtrAH, zeSIbhUtA ye trayAste ekatrasthAyAH / eSAM mAsAnayanArtham abhivarddhitamAsA dvAtriMzadivasAtmako bhavati tato dvAtriMzatA bhAgo hipate, labdhAH paJcatriMzat (35 / eSAM sthApanA-(bhA. d..)| vastuto'bhivarddhitamAsasya divasA: 3531 ekatriMzat sArddhA SaSTizca dvASaSTibhAgAH ( bhavanti / athavA-katriMzadinAni-kaviMzatya dara dhikazata bhAgAzcaturvizatyadhikazata bhAgAnAm (31 ) eSA'pi saMkhyA bhavati- abhivarddhita mAsasya divasAnAm / pUrva mahorAtrANAM dvAtriMzatA bhAgo hataH ataH pratimAsaM sAdeko bhAgo niSkAsyate, tataH paJcatriMzanmAsAnAM pratyekaM sArdU kasmin bhAge niSkAzite niSkAgitA bhAgA labhyante-sArddhA dvipaJcAzadbhAgAH (52 // ) ekatya dinasya / tato muhUrtAnAM triMzatA bhAge hate ye zeSA strayaH sthApitA steSAM dvASaSTibhAgakaraNArthaM te dvASaSTayA guNyante, jAtaM SaDazItyadhikaM zatam (186) / tatazcatuSpaJcAzad (54) dvASaSTi bhAgA ye pUrve zeSAH sthitAste'tra SaDazItyadhike zate prakSipyante jAte catvAriMzadadhike dve zate (240) ete ekasya muhUrtasya dvApaSTi bhAgAH santi tata epAM triMzatA bhAgo hiyate, labdhA aSTau (8) ete divasasya dvASaSTi bhAgAH santi / tata ete (8) upari ye paJcatriMzanmAsebhyaH pratyekaM sAr3hekabhAge niSkAsite ye labdhA niSkAsitA bhAgAH sArdhAdvipaJcAzat (52 // ) eSu te'STau bhAgAH prakSipyante jAtA sASaSTi (60 // ) ekasya dinasya / tato ye ekatriMzadivasAH (31) zeSI bhUtA' Asan taiH saha saMyojyante tato jAtA ekasyAbhivaddhitamAsasya divasAH (31 60") iya divasAtmaka eko'bhivaddhitamAsaH (1) eSa eko mAsaH uparyukteSu paJcatriMzanmAseSu prakSipyate jAtAH SaTtriMzanmAsAH (36) ete ekasya yugasya Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 3 saMvatsarANAM samAdi samaparyavasAnam 513 saptapaJcAzad mAsAH SaTpaJcAzadadhikazatena guNitAH ye aSTa sahasrANi aSTazatAni dvinavatyadhikAni (8892) mAsAnAM jAtAsteSu prakSipyante jAyante aSTasahastrANi nava zatAni aSTAviMzatyadhikAni ( 8928 ) dvAdazabhirbhAge hRte jAyante, sUtroktAH 'sattasamA coyAlA' catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni (744) abhivarddhitasaMvatsarA SaTpaJcAzada dhikazatasaMkhyakeSu (156 ) yugeSu iti / 43 (40 | 223) 1 athavA'nyatra - eka yugavarttino'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzat ekasya ca mAsasya trayastrayodara bhAgAH - (57 / etAvatpramANaM labhyate, tathAhi - " sattAvaNNaM mAsA mAsassa ya tinni terasabhAgA" iti / tata etadanusAreNApi gaNitaM pradarzyate, tathAhi - saptapaJcAzanmAsAH, trayastrayodazabhAgAH (57 / ete SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante tatra pUrva saptapaJcAzat SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni - aSTa sahasrANi aSTazatAni dvinavatyadhikAni ( 889 2 ) tatastrayastrayodazabhAgAH SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni catvAri zatAni aSTaSaSTayadhikAni (468), eSAM mAsAnayanArthaM trayodazabhirbhAgo hiyate, labhyante SaTtriMzanmAsAH ( 36 ), ete pUrvoktamAsarAzau ( 8892) prakSipyante jAtAni - aSTasahasrANi navazatAni aSTAviMzatyadhikAni (8928) / eSA dvAdazabhirbhAgo hriyate labhyante yathoktAzcatuzcatvAriMzadadhikasaptasaMkhyakAH (744) saMvatsarAH SaTpaJcAzadadhikazata (156) yugAnAm / athAdityasaMvatsarAH pradarzyante - ekasya yugasyAdityamAsAH SaSTiH (60) ete SaTpaJcA zadadhikazatena guNyante - jAtAni nava sahasrANi trINi zatAni SaSTyadhikAni ( 9360) eka dvAdazabhirbhAge hRte labhyante - sUtroktAH 'sattasayA asIyA' azItyadhikAni saptazatAni (780) SaTpaJcAzacchatayugeSu Aditya saMvatsarA iti / RtusaMvatsarAH pradarzyante - ekayugAntarvarttina RtumAsAH ekaSaSTiH (61) ete SaTpaJcAzadadhikena zatena guNyante, jAtAni navasahasrANi paJcazatAni SoDazAdhikAni (9516) / eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labhyante sUtroktAH, 'sattasayA teNauyA' sptH|taani trinavatyadhikAni (793) RtusaMvatsarA iti / candrasaMvatsarAnA ha - ekayugAntarvartinazcandramAsAH dvASaSTiH (62), ete SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni - navasahasrANi SaTzatAni dvAsptatyadhikAni (9672), eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labhyante sUtroktAH 'aTThasayA chaluttarA' aSTazata ni SaDuttarANi (806) candrasaMvatsarA iti / nakSatra saMvatsarAnAha - ekasmin yuge nakSatramAsAH saptarSASTaH (67), ete SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni dazasahasrANi catvAri zatAni 65 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre dvipaJcAzadadhikAni (10452), evAM dvAdazabhirbhAge te labhyante sUtroktAH 'egasattarI aTThasayA' ekasaptatyadhikAni aSTazatAni (871) nakSatrasaMvatsa | iti / aite'bhivadbhitAdayaH saMvatsarAH SaTpaJcAzadadhikazateSu yugeSu samAdikAH samaparyavasA / bhavantIti / athaiteSAmabhivarddhitAde saMvasaMsaNAM dinAni samAnatvena pradarzyante-- _ekasyAbhivarddhitasaMvatsarasya tryazItyadhikAni roNi zatAni dinAnAm, ekaraya ca dinatya ekaviMzatirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya aSTAdaza dvA TibhAgAH (383 / 21 / 18 ) / eSa rAziH catuzcatvAriMzadadhika sAtazataiH (744) guga ja.tAni abhivaditasaMvatsarANAM dinAni lakSe, paJcAzItiH sahasrANi, catvAri zatAni azaM yAdhakAni (285580) (1) evamAditya saMgharasarA: aMzItyadhika saptazatasaMkhyakA (780) tatraikasyAdityasaMvatsara va SaT paSTayadhikAni trINi zatAni (366) dinAnAM bhavanti, epAH zItyadhikasaptazatagane jAyante yathoktAni 1985480) dinAni / evaM trinavatyadhikAni sapta gatAni RtusaMvatsarANAM (793) bhavanti / ekasya ca RtusaMvatsarasya SaSTayadhikatrizatasaMkhyakAri (360) dinAni bhavanti, eSAM trinavatyadhikasaptazatai rguNane jAyante yarthoktAni (285 80) dinAni (3, evaM candrasaMvatsarAH SaDDa tarASTazatasaMkhyakA (806) bhavanti ekasya kendrasaMvatsarasya catupaJcAzadadhikAni trINizatAni dinAnAm, ekasya ca dinasya dvAdaza dvASaSTi : gAH (354 / 1-2 ) ekA paDuttarASTazata .. ... (806) saMkhyayA guNane jAyante yathoktA (2854 .) saMkhyA dinAnAmiti (4) evaM nakSatrasaMvatsarI: eka saptatyavikASTazata saMkhyakAH (871) ekasya ca nakSatrasaMvatsarasya saptAveMzatyadhikazatatrayasaMkhyakA divasAH, ekapaJcAzacca saptAha bhAgAH (327 / 1 ) eSAme kasa tatyadhikASTazata-(871) rguNane kRte labhyante nakSaH saMvatsaradinAni yathoktAni (285480) iti (5) / ' ekA paJcAnAmapi saMvatsarANAmiyatpari mateSu (285480) samAneSu divaseSu vyatikrAnteSu samAdiH samaparyavasAnaM ca bhavatIti / 35 atha pUrvoktameva candrasaMvatsaraparimANaM gaNi bhedamAzritya prakAradvayena pradarzayati'tA' nayaTTayAeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'nayaTThayAe' nayAthatayA anyanayApekSayA, paratorthikasaMmatanayacintayetyarthaH 'caMdasaMvacchare' cAndraH saMvatsaraH * tANa caupaNAI rAiMdiyasayAI' trINi catuSpaJcAzAni catuSpaJcAzadadhikAni trINa rAtrindivaH tAni, 'rAiMdiyassa' ekasya rAtrindivasya Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA. 12 sU 4. RtuvaktavyatA pratipAdanam 535' 'duvAsalasa ya bAsaTTibhAgA' dvAdaza va dvASaSTibhAgAH (354 12) etatparimitaH 'Ahie' nA khyAtaH 'tivaejjA' iti vadet sva iSyebhyaH / atha bhagavAn bhASAmAzritya yathArthatAM pradarzayati", 'tA ahAtacce NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ahAtacceNaM' yAthAtathyena yathArthatayA Agama: bhASayA 'caMde saMvaccha re' cAndraH saMvatsara : 'tiSNi uppaNNAI rAIdiyasayAI' trINi catuSpaJcA": zAni catuSpaJcAzadadhikAni trINi rAtri divazatAni, 'paMca ya muhuttA' paJca ca muhUrttAH 'paNNAsaM ca 5) etA di. mu. 5 354 5 62 bAsaTThibhAgA muhuttassa' paJcAzacca SaSTibhAgA ekasya muhUrttasya ( vatparimitazcandrasaMvatsaraH 'Ahie' akhyAtaH AgamabhApayA kathitaH 'tivaejjA' iti - evaM vadet kathayet svaziSyebhyaH iti / yadyapi candrasaMvatsarasya dvayamapi parimANaM samAnameva tathApi bhASAbhedo'tra pradarzitaH / pramaM parimANamanyatIrthika bhASayA varttate idaM parimANaM tu AgamabhASayA vijJeyamiti / tathAhi-- horAtraparimANaM catuSpaJcAzadadhikazatatrayarUpaM (354) tu tAvadekarUpameva, ye tUpAratanA dvAda dvApaSTi bhAgAste ekasyAhorAtrasya kathitA / teSAM muhUtI ahorAtrasya kriyante tadA muhUrttA nayanArthaM dvAdaza triMzatA guNyante jAyante SaSTyadhikAni trINi zatAni (360), eSAM muhUrttakaraNArthaM dvASaSTyA bhAgoM hiyate, labdhAH paJca muhUrttA ( 5 ) zeSAstiSThanti muhUrttasya paJcAzad (0) dvASaSTibhAgAH ( 354|5 - ) / evamubhayoH samA|62 tvameva siddhayatIti / sU0 3 // pUrvamuktA saprapaJcaM saMvatsaravaktavyatA sAtha RtunaktanyatAmAha- -' tattha khalu imeM chaM u U ityAdi / mUlam - tatha khalu ime cha sarae 3, hemaMte 4, vasaMte 5, gim ticauppaNNeNa 2, AdANeNa gaNijja diggeNaM Ahie ti vaejjA / tattha sattame pavve 2, ekkArasame pavve 3, parame panne 4, egUNavIsaime pavve sa me pavve 6, tattha khalu ime cha atA pavve 2, bArasa pavve 3, solasame ve vAhA-" chacceva ya aratA, AiccA jANAhi " // 1 // sUtram // 4 // kaH paNNattA, 'taM jahA - pAuse 1, varisArate 2, / tA savve viNaM ee caMdauUTuve 2 mAsA NA sAiregAI egUNasaTTI 2, rAIdiyAI rAI me cha omarattA paNNattA, taM jahA - taIe pabve 1 tevI 5, paNNattA taM jahA -- cautthe pavve 1, ame vIsaime pavve 5, caDavIsa me pavve 6, havaMti jANAhi / chacceva omarattA, havaMti Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre chAyA-tatra khalu ete SaD RtavaH prAzatAH, tadyathA-prAvRT 1, varSArAtraH 2, zarat 3, hemantaH 4, vasantaH 5, grISmaH 6, / tAvat sarve'pi khalu ete candra RtavaH dvau dvau mAsau tricatuSpaJcAzatA 2 AdAnena gaNyamAnau sAtirekANi ekonaSaSTiH 2 rAtrindivAni rAtrindivANa AkhyAtau iti vadet / tatra khalu ime SaDa avamarAtrAH prajJaptAH tadyathA-tRtIye parvaNi 1, saptame parvaNi 2, ekAdaze parvaNi 3, paJcadaze parvaNi 4, ekonaviMzatitame parvaNi 5, trayo vizatitame parvaNi 6, tatra khalu ime Sai atirAH pratAH , tadyathA-catarthaM parvaNi 1, adhame parvaNi dvAdaze parvaNi 3, SoDaze parvaNi 4, viMzatitame parvaNi 5, caturvizatitame parvaNi 6 / gAthAH-"SaDeva ca atirAtrAH AdityAdi bhavanti jAnIhi / SaDeva avamarAtrAH candrAd bhavanti jAnIhi , // 1 // sUtra // 4 // vyAkhyA--'tattha khalu' iti, 'tattha tatreti asmin manuSyaloke prati sUryA-panaM praticandrAyanaM cAzritya khala 'ime' ime vakSyamANAH 'cha uU paNNattA' SaD RtavaH prajJaptAH, 'taM jahA' tayathA-te yathA- 'pAuse' prAvRT 1, 'varisAratte' varSArAtraH 2, 'sarae' zarat 3, hemaMte' hemantaH 4, 'vasaMte' vasantaH 5, 'gimhe' grISma Rturiti 6, / loke tu anyathAbhidhAnA RtavaH prasiddhAH, tathAhi--prAvRT 1, zarad 2, hemanta 3, ziziraH 4, vasantaH 5, grISmazce te 6, / lokottare jinamate tu yathoktAbhidhAnA eva RtavaH uktaJca-- 'pAusavAsAratte, sarao hemaMta vasaMta gimho ya / ee khalu chappi uU jiNavaradiTThAyae siTThA // 1 // " chAyA-prAvRT varSArAtraH zarad hemantaH vasantaH grISmazca / ete khalu SaDapi RtavaH, jinavaradRSTA mayA ziSTAH kathitAH // 1 // iti / Rtavo hi dvidhA-sUryarttavazcandrarttavazca / tatra prathamaM sUryartuvaktavyatA prastUyate-tatra ekaikasya sUryattoMH parimANaM sUryamAsasya sArddhatriMzadahorAtrAtmakatvAt dvau sUryamAsau eka SaSThyahorAtrAtmako uktatra "be Aicca mAsA, egaTThI te bhavaMtahorattA / eyaM u u parimANaM, avagayamANA jiNA viti" // 1 // chAyA-dvau Adityo mAso, eka SaSTiste bhavantyahorAtrAH / etad Rtu parimANaM, avagatamAnA jinA vadanti // 1 // iti ihepsitasUryArttavAnayane vRddhoktA karaNa gAthAH pradarzyante "sUra uussANayaNe, pavvaM paNNarasasaMguNaM niyamA / tahiM saMkhittaM saMta, bAvaTThI bhAga parihINaM // 1 // duguNegaTThIijuyaM, bAvIsasaeNa bhAie niyamA Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 4 RtuvaktavyatA pratipAdanama 517 jaM laddhaM tassa puNo, chahi hiya sesa uU hoi // 2 // sesANaM aMsANaM, bahiu bhAgehi tesiM jaM laddhaM / te divasA nAyavvA, hoti pavattassa ayaNassa // 3 // " chAyA- sUryaurAnayane parva pazcadaza saMguNaM niyamAt / tatra saMkSiptaM sat dvASaSTi bhAgaparihInam // 1 // dviguNam ekaSaSTiyutaM, dvAviMzazatena bhAjite niyamAt / yallabdhaM tasya punaH SaDbhi te zeSa Rturbhavati // 2 / / zeSANA maMzAnAM dvAbhyAM tu bhAgAbhyAM teSAM yallabdham / te divasA jJAtavyAH, bhavanti pravRttasyAyanasya / / 3 / / iti / AsAM vyAkhyA kriyate .. -'barauussA.' ityAdi, 'sUrauussANayaNe' suuryttoH sUryasambandhina RtorAnayane 'para' sarva-parva saMkhyAnaM 'niyamA' niyamAt 'paNNarasaM guNaM' paJcadazasaMguNaM paJcadazabhirguNitaM karttavyam parvANAM paJcadazatithyAtmakatvAt / atreyaM bhAvanA--yadyapi Rtava A vADhAdi prabhavAstathApi yugaM zrAvaNa-kRSNapakSa pratipadAta Arabhya pravarttate tato yugAditaH pravRttAni yAni parvANi bhavanti teSAM saMkhyA'tra gRhyate, sA saMkhyA'tra paJcadazabhirguNyate iti / tAM saMkhyAM guNayitvA ca parvANAmupari vivakSitaM dinamabhivyApya yA tithayastAH 'tahiM saMkhittaM tatrapaJcadazabhirguNite rAzau saMkSipyante ityarthaH tadevAha-saMkhittaM saMta' saMkSiptaM sat 'bAvaTibhAgaparihINaM' dvApaSTibhAgaparihInaM karttavyam / ayaM bhAvaH-pratyahorAtramekaikena dvASTibhAgena panhiIyamANe ye niSpannA avamarAtrA nyUnadivasa rAtrirUpAste'pyupacArAd dvASaSTibhAgAH kathyante, taiH parihInaM parvasaMkhyAnaM kartavyamiti // 1 // 'duguNe' ityAdi, 'duguNegaTThIe juyaM' dviguNamekaSaSTyAyutaM pUrvoktaM dvASaSTibhAgaparihInaM saMkhyAnaM dviguNitaM kRtvA ekaSaSTayA yuktaM kriyate tata 'bAvIsasaeNa bhAie' dvAviMzazatena dvAviMzatyadhikena zatena bhAjite sati 'niyamA' niyamAt -- jaM laddha' yallabdhaM 'tassa puNo chahi hiya' tasya punaH SaDbhirhate pabhirbhAge hRte 'sesa' yaccheSaM saH anantarAtItaH 'uUhoi' Rturbhavati // 2 // 'sesANaM' ityAdi 'sesANaM aMsANaM' ye'picAMzAH zeSA udghAritAsteSAM 'vehiubhAgehiM' dvAbhyAM bhAgo hRte 'tesiM jaM laddha' teSA tatsambandhinAM yallabdhaM, 'te divasA nAyavvA hoti' ta divasA jJAtavyA bhavanti, kasyetyAha'pavattassa ayaNassa' pravRttasya pravarttamAnasya ayanasya RtorjJAtavyA iti // 3 // eSa karaNagAthA trayasyAkSarArthaH / / sampratyAsAM bhAvanA kriyate-tasmin yuge prathame dIpo. tsave kenApi pRSTam-adyato'nantaraM gatakAle kaH sUryaturatItaH ? ko vA sAmprataM vartate ? iti prazna yat kriyate tadAha-tatra yugAditaH sapta parvANi vyatItAnIti sapta sthApyante, tAni 'paNNarasaguNaM' Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre itivacanAt paJcadazabhirmuNyante, jAtaM paJcottaraM zatam (105). etAvatikAle ca 'taie pavve satta pance' ityAdi vakSyamANasUtravacanAt dvAvavamarAtrau upacArAd dvASaSTibhAgau dvau abhUtAmiti 'bAvaTThImAgA parihINaM' iti vacanAt dvau tasmAdrAzeH pAtyete sthitaM pazcAt tryuttaraM zatam (103) tat 'duguNaM' iti dvAbhyAM guNyate jAte SaDDattare dve zate (206) tataH 'egaTThIijayaM' ekapaTyA yuta miti tatraikaSaSTiH prakSipyate jAte dve zate sapta-SaSTyadhike (267) tata epA 'bAvIsasaeNa bhAie' iti vacanAt dvAviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate labdhau dhau 'chahiM hiyasesa' iti vacanAt RtunAM SaDAtmakatvAd yadi SabhiradhikA saMkhyAbhavettadA SaDbhivibhajyate, imo dvau tu SaDbharbhAgaM na sahete iti na tayoH SaDbhirbhAgahAraH prasajyate tato dvAvemI RtU sthitau pUrva bhAge hRte ye zeSAstrayoviMzatiraMzA uddhRtAsteSAM 'sesANaM aMsANaM behiubhAgehi' iti vacanAt dvAbhyAM bhAge hRte teSAm kRte jAtA sArddhA ekAdaza (11 // ) 'tesiM jaladdhaM te divasA nAyavvA' ityAdi vacanAt te pravarttamAnasya Rto divasA jJAtavyA iti sUryatuzcASADhAdikastata Agatam- dvau RtU atikrAntau, tRtIyazca RtuH samprati varttate, tasya ca pravarttamAnasya Rto ekAdaza divasAH paripUrNA vyatikrAntAH, tadupari yadarthaM tena dvAdazo divaso varttate iti // 1 // - atha yuge prathamAyA makSayatRtIyAyAM kenApi pRSTam-adya prabhRti ke RtavaH pUrvamatikrAntAH ? ko vA samprati varttate ? iti prazne pratyAha-tatra prathamAyA akSayatRtIyAyAH prAk yugasyAdita Arabhya ekonaviMgatiH parvANi vyatikrAntAni tata ekonaviMzati sthApayitvA sA pUrvoktarItyA paJcadazabhi guNyate, jAte paJcAzItyadhike dve zate (285) akSayatRtIyAyAM kila pRSTamiti parvaNA mupari upacArAd DASTibhAgasaMjJatvena kathitA stisrastithayaH prakSipyante jAte aSTAzItyadhike dve zate (288), etAvati kAle ekonAvaMzatiparvarUpe 'taie 50ve' ityArabhya 'egUNavIsaime pavve' ityAdi, vakSyamANasUtravacanAt avamarAtrAH paJca bhavantItyataH 'bAvaTThI bhAgaparihINaM" iti vacanAt tasmAd rAzeH paJca pAtyante jAte vyarza tyadhike dve zate (283) te 'duguNa" iti vacanAt dvAbhyAM guNyete, jAtAni SaT SaSTayadhikAni paJca zatAni (566), tAni 'egaTThIe juyaM' iti vacanAt ekaSaSTi sahitAni kriyante jAtAni saptaviMzatyadhikAni SaTzatAni (627) teSAM 'bAvIsasaeNa bhAie' iti vacanAt dvAviMzatyadhikena zatena (122) bhAgo hiyate labdhAH paJca, te ca RtUnAM SaDAtmakatvAt 'chahihiya' iti vacanAt SabhirbhAgaharaNaM prApyate, taccate, na sahante iti na teSAM SaDbhirbhAgahArastataH paJcaiva sthitA iti paJca 'uU hoi' iti Rtavo vyatikrAntA iti siddham / 'sesANaM aMsANaM behi u bhAgehi' iti vacanAt teSAM zeSANAM saptadazAnAmaMzAnAM dvAbhyAM bhAge hUte teSAma kRte ityarthaH Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 4 RtuvaktavyatApratipAdanam 519 'tasiM jaM laddhaM' iti tebhyo ye ladhAH sArddhA aSTau (8 // ), tata Agatam-paJcaRtavo'tikrAntAH pArasya ca RtoH pravarttamAnasyASTau divasA gatAH, tadupari arddhatvena navamo divaso varttate iti / 2 / atha yuge dvitIye dIpotsave kenApi pRSTam-kiyanta Rtavo'tikrAntAH ? ko vA saMprativartate ? tatrAha-etAvatikAle ekatriMzat paNyitikrAntAni, tAni dhriyante paJcadazabhirguNyate, ja tAni paJcaSaSTayadhikAni catvAri zatAni (465) / avamarAtrAzcaitAvatikAle'STau vyatikrAntAsto'STau tebhyaH pAtyante, sthitAni zeSANi samapaJcAzadadhikAni catvAri zatAni (457), tAni dviguNitAni jAtAni caturdazottarANi navazatAni (914) / eSu ekapaSTibhAgaprakSepe jAtAni paJcasatyadhikAni nava zatAni (979) / eSAM dvAviMzatyadhikena zatena bhAge hate labdhAH sapta RnavaH, upariSTAdaMzA ekaviMzatyadhikazatasaMkhyakA (121) uddharanti, eSAM dvAbhyAM bhAge hRte ardai kRte ityarthaH labdhA sArdhASaSTiH (60 // ), saptAnAM ca RtUnAM SabhirbhAgo hiTate, labdha ekaH, avaziSTaupariSTAdekastiSThati, tata Agatam ekaH saMvatsaro vyatikrAntaH saMvatsare RtUnAM SaDAtmakatvAt, ekasya ca saMvatsarasyopari eka iti prathamaRtuH prAvRDa nAma vyatItaH, dvitIyasya ca RtoH SaSTirdinAni vyatikrAntAni, tadupari arddhamiti ekaSaSTitamaM dinaM vartate iti / 3 / / evamanyatrApi bhAvanA bhAvanAyeti / arthateSAM RtUnAM madhye ka RtuH kasyAM tithau samAptimetIti ? parasya praznAvakAzamA zaGkaya tatparijJAnAya vRddhaH karaNagAthA pratipAditA, sA ceyam --- 'icchA u U biguNio' rUvUNo dizuNio u pavvANi / tassaddha hoi tihI, jattha samattA uU tIsaM // 1 // " icchartuH dviguNitaH rUpono-dvi guNitastu parvANi / tasyAI bhavati tithiH yatra samAptA Rtava-striMzat // 1 // iticchAyA / asyA vyAkhyA-'icchAH uU' icchartuH yasmin Rto jJAtumicchA vartate sa RtuH 'biguNio' dviguNitaH kriyate chAbhyAM guNyate dviguNitaH san 'rUbUNo' rUpona: eka UnaH kriyate tata punarapi saH 'biguNiou' dviguNita stu dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca pratirAzyate, guNitazca san yAvatpAramito bhavati tAvanti 'pancANi' parvANi vijJeyAni / 'tassa' tasya dviguNIkRtasya pratirAzitasya yat 'arddha' arddha yAvatparimitaM bhavati tAvatparimitA: 'tihI' tithayo jJAtavyAH 'jattha' yatra yAsu tethiSu 'tIsaM' priMzat yugamAvina striMzadApe 'uU samattA' RtavaH samAptAH sama tiM prApnuyuH / / 1 // iti kAsma gAthA akSarArthaH / sAmprataM bhAvanA kriyate-atha ko'pi yugasya prathamamRtuM jJAtumicchet yathA yuge kasyAM Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 candraprAptisatra tithau prathamaH prAvRD lakSaNa RtuH samAptimeti ? iti, tatra tasya icchartu reka iti ekaH sthApyate, sa 'viguNio' dviguNitaH kriyate jAte dve rUpe; te dve 'rUvRNo' iti rUpone ekena rUpeNa Une kriyate jAta ekakaH sa eva ca punarapi 'viguNio' dviguNitaH kriyate dvAbhyAM guNyate jAte dve rUpe, te dve pratirAzyate tatprati rUpe dve punaH kriyate. dve dve rUpe dvivAraM sthApyate ityarthaH (2-2) tayorekaM dvikaM 'pavyANi' parvasaMkhyAnaM bhavati (2) 'tassaddhaM' tayo ekasya dvikasyAI kriyate jAta mekaM rUpam / tatsaMkhyakA 'tihI hoi' tithirbhavati / tata Agatam-yugAdau dve parvaNI atikramya prathamAyAM tithau pratipadi prathama RtuH prAvRD nAmA samAptimagamadite / tathA dvitIye Rtau jJAtu micchet tadA dvau sthApyate, tayo bhyAM guNane jAyante catvAraH, te rUponAH kriyante jAtAstrayaH, te punarapi dvAbhyAM guNyante jAtaH SaT te pratirAzyante-SaTkaM SaTkam iti sthAnadvaye sthApyate tayo dvitIyasya pratirAzitasya SaTkasyAddhe kriyate jAtAstrayaH, tata Agatam-yugAditaH SaT parvANyatikramya tRtIyA tithiriti tRtIyAyAM tIthau dvitIya Rtu samAptimagamat // evaM yadi tRtIye Rtau jJAtu micchettadA trayaH sthApyante, te dvAbhyAM guNyante jAtAH SaT 6, te rUponAH kriyante jAtA daza te pratirAzyante dvidhA sthApyante daza daze te / tatraikasya dvitIyasya dazakasyArddha paJca bhavanti, tata Agatam-yugAdito dazasu parvasu vyatikrAnteSu paJcamyAM tithau tRtIya RtuH samAptimagacchat / tathA yadi SaSTe Rtau jJAtu micchA bhavettadA SaDa dhriyante, te dvAbhyAM guNyante jAtA dvAdaza, te rUponakaraNA jjAtA ekAdaza, te dvAbhyAM guNane jAtA dvAviMzatiH sA pratirAzyate sthAnadvaye sthApyate tatraikasyAH pratirAzItAyA arddha kiyate jAtA ekAdaza tata Agatam-yugAdita Arabhya dvAviMzati parvAtikrame ekAdazyAM tithau SaSTha Rtu samAptaM prApa / tathA navame Rtau jJAtu micchettadA nava dhriyante, te dvAbhyAM guNayitvA rUponAH kriyante jAtAH saptadaza, te bhUyo'pi dvAbhyoM guNane jAtAzcatustriMzat te pratirAzyante, pratirAzya caikasyAI kriyate jAtA saptadaza tata Agatam- yugAdito'dyaprabhRti catustriMzat parvANyatigatAni saptadazyAM tithau iti dvitIye saMvatsare pauSamAse zuklapakSe dvitIyAM tithau navama RtuH parisamApti miyAya / triMzattame Rtau jijJAsA bhavettadA triMzat sthApyante, te dvAbhyAM guNyante jAtAH SaSTiH, sA rUponA kriyate jAtA ekonaSaSTiH (59) tasyA bhUyo'pi dvAbhyAM guNane kRte jAyate'STAdazottaraM zatam (118), tat pratirAzyate (118-118), pratirAzya caikasya pratirAzitasyAI kriyate jAtaikonaSaSTiH, tata Agatam-yugAdito'STAdazottaraM parvazatamatikramya ekona SaSTitamAyAM tithau triMzattamaRturvyatikrAnto'bhavat / ayamAzayaH-paJcame saMvatsare prathame aSADha mAse zuklapakSe caturdazyAM tithau triMzattama RtuH samAptiM gataH, vyavahArataH prathamASADhaparyante ityarthaH etasyaivArthasya sukhapratipattyarthamiyaM vRddhoktA gAthA pradarzyate -- Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.4 __ Rtu vaktavyatApratipAdanam 521. ekakaMtariyAmAsA, tihIya jAsu sa uU samappaMti / ASADhAImAsA. bhaddavayAI tihI neyA // 1 // chAyA -- ekAntaritAH mAsAH tithayazca yAsu te RtavaH samApnuvanti / ApaDhAdayo mAsAH, bhAdrapadAdikAstithayo jJeyAH // 1 // " iti asyA vyAkhyA-iha sUryartucintAyAM mAsA ASADhAdayo vijJeyAH, ASADhamAsAdArabhya RtUnAM prathamataH vartamAnatvAt / tithayaH sarvA api bhAdrapadAdyAH bhAdrapadAdiSu mAseSu prathamAdInAmRtUnAM parisamAptamAt / tatra yeSu mAseSu yAsu ca tithiSu RtavaH prAvRDAdayaH sUryasambandhinaH parisamApnuvanti te ASADhAdayo mAsAH, tAzca tithayo bhAdrapadAdyAH bhAdrapadAdimAsAnugatAH sarvA apyekAntaritA jJAtavyAH, tathAhi-prathama RturbhAdrapadamAse samAptimeti, tata ekaM mAsamazvayug lakSaNamavAnsarali muktvA karti ke mAse dvitIya RtuH parisamAptimeti / evaM tRtIyaH pauSamAse, caturthaH phAlgune mAse, paJcago vaizAkhe mAse, SaSTa ASADhe mAse / evaM zeSA api Rtava eSveva SaTsu mAseSu ekAntariteSu vyavahArataH parisamAptimApnuvanti, na zeSeSu mAseSu / tathA tithimadhikRtya prathamaRtuH prati padisamAptimeti, dvitIyastRtIyAyAm, tRtIyaH paJcamyAm, caturthaH saptamyAm paJcamI navamyAm, paTha ekAdazyAmU , saptamastrayodazyAm aSTamaH paJcadazyAmU ete sarve'pi Rtavo bahulapakSe / tato kvama RtuH zuklAkSe dvitIyAyAm , dazamazcaturthyAm , ekAdazaH SaSThyAm, dvAdazyo'STamyAm trayodazo dazamyAm caturdazA dvAdazyAm paJcadazazcaturdazyAm / ete saptaRtavaH zuklapakSe / ete kRSNA klapakSabhAvinaH paJcadazApi Rtavo yugasyATTai bhavanti / tata uktakrameNaiva zeSA api paJcadaza Rtavo dvitIye yugAI bhavanti, tathAhi-SoDazaRturbahulapakSe pratipadi, saptadazastRtIyAyAma , aSTAdaza paJcamyAm ekonaviMzatitamaH saptamyAs viMzatitamo navamyAm ekaviMzatitama ekAdazyAm dvAviMzatitamastrayodazyAm , trayoviMzatitamaH paJcadazyAm / ete SoDazAdayastrayoviMzati paryantA aSTau bahulapakSe tatazcaturviza tetamaH zuklapakSe dvitIyAyAm , paJcaviMzatitamazcaturthyAm SaD viMzatitamaH SaSThyAm saptaviMzatamo dvAdazyAm , triMzattamazcaturdazyAm / tadevamete sarve'pi Rtavo yuge mAseSvekAntariteSu evaM tithiSvapi caikAntAsu samAptA bhavanti / eteSAM ca RtUnAM candranakSatrayogaparijJAnAtha sUryanakSatrayogaparijJAnArthaM ca vRddhaiH karaNagAthAtrayaM proktaM tat pradarzyate "tinni sayA paMcahigA, aMsA cheo sayaM ca cottIsaMega ibiuttaraguNo dhuvarAsI hoi nAyavvo // 1 // sattaTThI addhakhitte dugatigaguNiyA same biyaDhakhette / aTThasoI pusse, soma abhiimmi bAyAlA // 2 // eyANi sohaittA, jaM sesaM taM tu hoi nakkhataM / ravi somANaM niyamA tIsAbi uu samattIsu // 3 // 66 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 candraprAptisUtre AsAM chAyA-trINi zatAni paJcAdhikAni aMzAH, chedaH zataM ca caturviMzam / ekAdi dvayuttaraguNo dhruvarAzirbhavati jJAtavyaH // 1 // saptapaSTirarddhakSetre, dvikatrika guNitA same dvyrdhkssetre| aSTAzItiH puSye zodhyA abhijit dvicatvAriMzat // 2 // etAni zodhayitvA yatzeSaM tattu bhavati nakSatram / ravisomayorniyamAt triMzatyapi RtusamAptiSu // 3 // AsAM vyAkhyA-'tinni sayA paMcahigA aMsA' trINi zatAni paJcottarANi (305) 'aMsA' aMzAH vibhAgAH ete kiM rUpacchedakRtAH ! iti cedAha-'cheo sayaMca cottIsaM' chedaH zataM ca catustriMzam / chedo'tra catustriMzadadhikazatarUpaH, tena chinnaM yadahorAtraM tatsambandhIni paJcottarANi trINi zatAni (305) aMzAnAmiti / ayamatra dhruvarAziH sthApyaH eSa dhravarAziH 'egAi biuttaraguNo dhuvarAsIhoi nAyavyo' ekAdidvayuttara guNaH-Ipsitena RtunA ekAdinA triMzatparyantena yuttareNa ekasmAdArabhya tata UrdhvaM dvayuttaravRddhena guNaH guNitaH kriyate guNyate ityarthaH / eSa dhruvarAziqhatavyo bhavati // 1 // tata etasmAt dvayuttaravRddhena guNitAt zodhanakAni zodhayita yAnIti zodhanaka pratipAdikAM dvitIyAM gAthAmAha-'sattaTThI' ityAdi 'sattaTThI addhakhette' yannakSAmarddhakSetraM paJcadazamuhUrtAtmakaM tatra saptaSaSTiH zodhanakaM bhavatIti saptaSaSThyA zodhyate, 'dugatigaguNiyA samebiyaDDhakhette' dvikatrikaguNitA sameM dvayarthakSetre, tatra yannakSatraM samakSetraM triMzanmuhUrtAtmakaM tadviguNitayAsaptaSaSTayA catustrizena zatenetyarthaH zodhyate yatpunarnakSatraM dvayardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmkaM tat triguNitayA saptaSaSTayA ekottarazatadvayenetyarthaH zodhyate / iha sUryasya puSyAdIni nakSatrANi zodhyAni, candrasyAbhijidAdIni, tatraiSAM zodhanakAnyAha-'aTThAsII pusse' aSTAzItiH puSye sUryanakSatrayogacintAyAM puSye puSya nakSatraviSayASTAzItiH 'somA' zodhyA / tathA 'abhiimmibAyAlA' abhijiti dvAcatvAriMzat-candranakSatrayogacintAyAm abhijinnakSatre dvAca vAriMzat zodhyAH // 2 // tataH kimiti tRtIyagAthayA pradazyate-'eyANi' ityAdi, 'eyANi' etAni zodhanakAni arddhasamadvayakSetraviSayANi 'sohaittA' zodhayitvA uktaprakAreNa zodhite sati 'jaM sesaM' yannakSatraM zeSaM saMkhyAmadhikRtya bhavati na sarvAtmanA zuddhimaznute 'taM tu hoi nakkhattaM' tannakSatraM 'ravisomANaM niyamA' ravisomayoH sUryasya candrasya ca niyamAt bhavati kutretyAha'tIsai uusamattIsu' triMzatyapi Rtu samAptiSu yugasya triMzato'pi RtUnAM samAptau // 3 // ite karaNagAthAtrayAkSarArthaH / sampratyAsAM bhAvanA kriyate-athAtra ko'pi pRcchati-prathamaRtu kasmin candranakSatre samAptimiyati ? iti jijJAsAyAM pUrvapradarzito dhruvarAziH paJcottaratriAtAtmako ghriyate, sa ekena guNyate 'ekena guNitaM tadeva bhavati' iti tAvAneva dhruvarAziH (305 jAtaH / Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratiprakATIkA prA. 12 su. 4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 523 tatra 'sojhA abhiimmi bAyAlA' iti vacanAt abhijito dvAcatvAriMzat zodhyate, zodhite ca sthite pazcAt triSaTyadhike dvezate (263) tatazcatustriMzadadhikena zatena (134) zravaNaH zodhyate, sthitaM zeSamekona triMzadadhikaM zatam (129) ebhyazca dhaniSThA na zuddhayati tataH 'cheo sayaM ca cottIsaM' iti vacanAt catustriMzadadhikazata (134) bhAganA mekonatriMzaM zataM dhaniSThAsatkamavagAhya candraH prathamaM sUryarttaM parisamApayati, catustriMzadadhikazatabhAgeSu dhaniSThA nakSatrasya ekonatriMzadadhikazatabhAgAtikramaNAnantaraM candraH prathamasUryartuparisamApako bhavatIti bhAvaH / yadi dvitI sUryajijJAsA bhavettadA sa eva pabcottara zatatrayapramANo dhruvarAzistribhirguNyate bhayaM bhAvaH'egA biuttaraguNo iti vacanAt ekaArabhya tata urdhvaM dvayuttaravRddhayA, iti prathamasUryartu prakararaNe ekena dhruvarAziHrguNitaH atra dvitIyasUryartu jijJAsAyAmuttarottara dvikavRddhayA dhruvarAzistribhirguNyate iti / tribhirguNito dhruvarAzijAyate paJcadazottaranavazatasaMkhyakaH ( 915 ) tatrAbhijito dvAcatvAriMzacchuddhayA sthitAni zeSANi - aSTau zatAni trisaptatyadhikAni (873) tatazcatustrizena zatena zravaNe zodhite sthitAni zeSANi ekonacatvAriMzadadhikAni saptazatAni (739), atra dhaniSThA zuddhayate iti tasmAd rAzerdhaniSThAnakSatrasya catustriMzadhikazatasaMkhyakA bhAgAH zodhyante sthitAni-zeSANi pazcottarANi SaT zatAni (605 ) etasmAdrAzerapi saptaSaSTiH zata bhiSajaH zodhyate, sthitAni aSTAtriMzadadhikAni pazca zatAni (538), ebhyo'pi catustriMzadadhikaM zataM (134) pUrvabhAdrapadAyAH zodhyate, sthitAni caturadhikAni catvArizatAni (404), ebhyo'pi ekottarazatadvayena (201 ) uttarabhAdrapadA zodhyate, sthite zeSe tryuttare dve zate (203), etasmAdrAzezcatustrizadadhikaM zataM (134) revatyAH zodhyate, sthitA pazcAdekonasaptatiH (69) / tata Agatam -- azvinInakSatrasye konasaptati bhAgAn catustriMzadadhikazata bhAgAnAmavagAhya candro dvitIyaM sUryarttu parisamApayatIti evaM zeSeSvapi RtuSu bhAvanA kAryeti / athAntimatriMzatamasUryartta jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH (305 ) ekonapaSTyA guNyate, jAtAni saptadaza sahasrANi paJcanavatyadhikAni navazatAni ( 17995), tatra SaSTyadhikaiH SaT triMzacchataiH (3660) eko nakSatraparyAyaH zuddhayati, tataH SaSTyadhikAni SaTtriMzacchatAni caturbhirguNayitvA tata zodhyante, eSa nakSatraparyAyazcaturbhiguNane jAyante - caturdaza sahasrANi catvAriMzadadhikAni SaT zatAni (14640) tata ekonaSaSTyA guNitAyA dhruvarAzi saMkhyAyAH ( 17995) caturbhiguNitonakSatra paryAyaH (144604) zodhyate sthitAni pazcAt paJca paJcAzadadhikAni trayastriMzacchatAni (3355) / ebhyaH paJcaviMzatyadhikairdvAtriMzacchataiH (3225) abhijidAdIni mUlaparyantAni nakSatrANi zodhyante, sthitaM pazcAt triMzadadhikamekaM zatam (130) tena ca pUrvASADhA na zuddhayati, tata Agatam - triMzadadhikaM zataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAM pUrvASADhAsatkamavagAhya candrastriMzattamaM sUryarttaM parisamApayatIti / Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 candraprAptisUtre sAmprataM sUryanakSatrayoga bhAvanA kriyate sa eva dhruvarAziH paJcotarazatatrayagramA: ( 3 0 5) . prathama sUrya jijJAsAyA mekena guNyate jAtastAvAneva tataH 'aTThAsII puraso' iti pacanAt tasmAt aSTAzItiH (puSyabhAgAH) zodhyante, sthite zeSe saptadazottare dve zate 1217) tataH saptapaSTiH (67 azleSAyAH zodhyate sthitaM zeSaM sArddhazatam (150) tataH catustriMzadadhikaM zataM (134) madhAyAH zodhyate, sthitAH pazcAt SoDaza (16), tata Agatam- pUrvaphAlgunonakSatrasya catu straMzadadhikazatasatkAn SoDaza bhAgAnavagAhya sUryaH prathamaM svakIyamRtuM parisamApayati / evaM dvitIya sUryatta jijJAsAyAmapi sa eva paJcottarazatatrayapramANo dhruvarAziH dvayuttaravRddhayA'tra vibhirguNya, jAtAni nava zatAni paJcadazottarANi (915) tato'STAzItau puSyasya zodhitAyAM sthitAni pazcAt saptaviMzatyadhikAni aSTau zatAni (827), ebhyaH saptaSaSTirazleSAyAH zodhyate. sthitAni zeSANi SaSTayadhikAni saptazatAni (760) ebhyazcatustriMzadadhikaM zataM maghAyAH zodhyane, sthitAni zeSANi SaD viMzatyadhikAni SaT zatAni, (626), ebhyazcatustriMzadadhikaM zataM pUrvaphAlgunyAH godhyate, sthitAni zeSANi dvinavatyadhikAni catvAri zatAni (492), ebhyo'pi ekottaraM zatadvaya (201) muttaraphAlgunyAH zodhyate sthite zeSe ekanavatyadhike dve zate (291) punarapyebhya. atustrizadadhikaM zataM (134) hastasya zodhyate, sthitaM saptapaJcAzadadhikaM zatam (157), ebhyo'i catustriMzadadhikaM zataM (134) citrAyAH zodhyate, sthitAH zeSAstrayoviMzatirbhAgAH (23) tata mAgatam catustriMzadadhikazatabhAgAnAM svAtestrayoviMzati saptaSaSTi bhAgAnavagAhya sUryo dvitIyaM svakaM yamRtuMparisamApayatIti evaM zeSeSvapi tRtIya sUryattu mArabhya ekonatriMzattama sUryaprayanteSu bhAvanA krtvyaa| athAntimatriMzattama sUryartujijJAsAyAmAha- atrApi sa eva paJcottarazatatrayapramANo varAzidvaryuttara vRddhikrameNa triMzattame sUryattau ekonaSaSTayA guNyate, jAtAni saptadazasahasrANi nAzatAni tadupari paJcanavatizca (17995) / ebhyazcaturdazasahasrANi, SaT zatAni catvAriMzadadhikAni 14640) etAvatparimitai zodhanakaizcatvAraH paripUrNA yugasya saMvatsara catuSkasambandhi caturvizati sUryatu satkA nakSatraparyAyAH zodhyante sthitAni pazcAt paJca paJcAzadadhikAni trayastriMza chatAni (3355), atha yugasya paJcasaMvatsarasatkAni paJcaviMzatitamasUryattuta Arabhya zittama sUrya saparyantakAni zodhanakAnyAha tatastebhyaH pUrvoktebhyaH (3355) aSTAzItiH puSyasya zodhyate, sthitAni pazcAt saptaSaSTayadhikAni dvAtriMzacchatAni (3267) ebhyo'STapaJcAzadadhikAni dvAtriMzacchatAni (3258) azleSAto mRgazIrSaparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH zeSA nava (9) ebhirArdrA na zuyati, tata Agatam navacatustriMzadadhikazatabhAgAn A satkAnavagAhya sUryastriMzattamaM svakIya mRtuM parisamApayatIti / iti sUryartavaH samAptAH / sAmprataM candraghun pratipAdayati-tatra candrartana catvArizatAni dvayuttarANi (402) bhavanti, tathAhi- ekasminnakSatraparyAye candrasya ghaD Rtavo bhavanti, candrasya nakSatraparyAyAzca ekasmin yuge sapraSaSTi saMkhyakA bhavantItimAtaSaSTiH paibhirguNyate. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptiprakAzikA TIkA prA.12 sU.4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 525 jAyante catvAri zatAni dvayuttarANIti (402) etAvanto yuge candrasya Rtavo bhavanti, uktaJca "cattAri uu sayAiM vi uttarAI jugammi caMdassa" iti / ekaikasya candroMH parimANaM paripUrNAzratvAro'horAtrA, paJcamasyAhorAtrasya saptatriMzat maptaSaSTi bhAgAH, uktaJca caMdassu u parimANaM, cattAri ya kevalA ahorattA / satta tIsaM aMsA satta TikaraNa cheeNa" // 1 // candrasya Rtu parimANaM catvArazca kebalA ahorAtrAH / saptatriMzad aMzAH, saptaSaSTi kRtena chedena // 1 // iticchAyA / kathametadityAha-ihaikasmin nakSatraparyAye SaD Rtava iti prAgevoktam candraviSayaka nakSatraparyAyasya parimANaM saptaviMzatirahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgAH, tatrAhorAtrANAM SaDlirbhAgo hiyate labdhAzcAtvAro'horAtrAH zeSAstiSThanti trayaH, te saptaSaSTi bhAgakaraNArthaM saptaSaSTayA guNyante jAte ekottare he zate (201) tata uparitanA ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH prakSipyante jAte dvAviMzatyadhike dve zate (222), teSAM SaDbhirbhAge hRte labdhAH saptatriMzat saptaSaSTibhAgA iti (4-39 ) / teSAM candraniyanArthamatra vRddhokte va gAthe 39 tathAhi-- "caMda uu ANayaNe, pavvaM paNNarasasaMguNaM niyamA / tihi saMkhitaM saMtaM, bAvaTThI bhAgaparihINam // 1 // cottIsasaiyAbhihayaM, paMcuttaratisayasaMjuyaM vibhae / chahiM u damuttarehiya, saehiM laddhA uU hoi // 2 // " chAyA--candraniyane parva paJcadazasaMguNaM niyamAt / tithi saMkSiptaM sat, dvASaSTibhAgaparihInam // 1 // catustrizacchatAbhihataM, paJcottaratrizatasaMyutaM vibhajed / SaDbhistu dazottaraizca zataiH labdhA Rtavo bhavanti // 2 // anayokhyiA 'caMda uu ANayaNe' iti vivakSitasya candraurAnayane kartavye 'pavvaM' yugAdito yat parva parvasaMkhyAnamatisaMkrAntaM tat 'paNNarasasaMguNaM niyamA' paJcadazabhirguNitaM niyamAt kartavyam, tata stat 'tihisakhittaM saMtaM' tithisaMkSiptaM saditi yAstithayaH parvANAmupari vivakSitA dinAt prAgatikrAntAstAstatra saMkSipyante pAtyante iti bhAvaH, tatastata 'bAvadvibhAgaparihINaM' dvASaSTibhAgaparihInaM kuryAt dvASaSTibhAgaH, dvASaSTibhAganiSpannA avamarAtrA upacArAd dvASaSTibhAga zabdena kathyante, tatasteSaSTibhAga saMjJakairavamarAtraiH parihInaM karttavyam tata evambhUtaM tat 'cottI Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre sasayAbhihayaM' catustriMzadadhikazatenAbhihataM-guNitaM tat 'paMcuttaratisayasaMjuyaM' paJcottara zata saMyutaM kRtvA 'vibhae' vibhajet tasya bhAgaM haret , kairbhAgaM haredityAha-'chahiM u dasuttarehiya sarahiM' dazottaraiH SabhiHzatai (610) iti / hUte ca bhAge 'laddhA' ye labdhA aGkAste 'uuhoi' Rtavo bhavanti Rtavo jJAtavyA ityarthaH // 2 // eSa karaNagAthA dvayArthaH / sAmpratamanayo rbhAvanA bhAvyate-atha ko'pi pRJchet-yat yugAditaH prathame parvaNi paJcamyAM kazcandra vartate ? iti / tatrAha-tatraikamapi parvaparipUrNamiha nAghApyabhUditi yugAdito divasA rUponAH sthApyante, te ca catvAraH, tataste catustriMzadadhikena zatena guNyante, jAtAni SaTtriMzadadhikAni paJcazatAni (536), tato bhUyaH paJcottarANi trINi zatAni-prakSipyante, jAtAni ekaca vAriMzadadhikAni aSTau zatAni (8 41 / teSAM 'vibhae chahiM u damuttarehirA saehi' iti vacanAt dazotarai SaDUbhiH zataiH (610) bhAgo hriyate, labdhaH prathama RtuH aMzA uddharanti ekatriMzadadhike dve zate (231), teSAM catustriMzadadhikena zatena (134) bhAgo hiyate, labdha ekaH, uddhatAH zeSA aMzAH saptanavatiH (97) / catustrizadadhikena zatena bhAge hRte ye'GkA labhyante te divasA jJAtavyAH , atra tu labdha eka-iti eko divasaH / tataH zeSI bhUtAH saptanavatiraMzAsteSAM dvikenApavartanA kriyate, apavartite ca catvAriMzat labdhAH sArddhA aSTa catvAriMzat (a) saptaSaSTibhAgAH / tata Aga tam-yugAditaH paccamyAM prathamaH RtuH prAvRDlakSaNo'tikrAntaH, dvitIyasya Rtoreko divaso gataH ... R. di. bhA. dvitIyasya ca divasasya sArddhA aSTacatvArizat saptaSaSTi bhAgAH ( 1 / 1 / 48 // ) iti 67 atha ko'pi pRcchet-yugAdito dvitIye parvaNi ekAdazyAM kazcandrartuH ? iti / tatraika parva atikrAntamityeko dhriyate tasmin paJcadazabhirguNite jAtAH paJcadaza / ekAdazyAM pRSTamiti tasyAH pAzcAtyA daza ye divasAste prakSipyante jAtAH paJcaviMzatirdivasAH, te catustriMzadadhikena zatena guNyante, jAtAni paJcAzadadhikAni trayastrizanchatAni (3350) teSu paJcottarANi trINi zatAni prakSi yante, jAtAni paJca paJcAzadadhikAni SaTtriMzacchatAni (3655), teSAM dazottaraiH SabhiH zataiH (610) bhAge hUte labdhAH paJca (5), zeSAtiSThantyaMzAH paJcottara SaTzatasaMkhyakAH (65), teSAM catustriMzadadhikena zatena bhAgo hiyate labdhAzcatvAro. divasAH (4), uddhRtA zeSA aMzA ekona saptati (69), tasya dvikenApavartanAyAM kRtAyAM labdhAH sAzcitustriMzat (34 / / ) saptaSaSTi bhAgAH / tata Agatam-paJca Rtavo'tikrAntAH, SaSTasya ca RtozcatvAro divasAH, paJcamasya diva Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatiprakAzikA TIkA prA. 12 sU.4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 527 bhA. R. di.. 067 sasya sArddhAzcatustriMzat saptaSaSTi bhAgA ( 518 | 24|| ) eva manyasminnapi divase candrarcurakhaseyaH / sAmprataM candrarttu parisamApti divasAnayanArthaM yad vRddhaiH karaNamuktaM tadabhidhIyate-- "puvvaMvi dhruvarAsI, guNie bhaie sageNa cheeNaM / jaM laddhaM so divaso, somassa uusamattIe // 1 // chAyA -- pUrva miva dhruvarAzau guNite bhakte svakena chedena / yallabdhaM sa divasaH somasya RtusamAptau // 1 // iti / asya vyAkhyA-iha yaH pUrve sUryarttupratipAdane dhruvarAziH paJcottara zatatrayarUpo'bhihitazcatustriMzadadhikazatabhAgAnAm, tasmin pUrva miva guNite, tatkimityAha - Ipsitena ekAdinA dvayuttara catuHzatatama (402 ) paryantena dvayuttaravRddhena, ekasmAdArabhya tata UrdhvaM dvayuttaravRddhayA pravarddhamAnena guNite 'bhaie sageNa cheeNaM' iti vacanAt svakIyena chedena catustriMzadadhikazatarUpeNa bhakte sati yallabdhaM sa somasya candrasya RtoH samAptau jJAtavyaH // 1 // iti karaNagAthAkSarArthaH / yathA kenApi pRcchayate yat candrasya prathamaH RtuH kasyAM tithau samAptimeti ? iti tatra pUrvokto dhruvarAzi: (305) dhriyate, atra prathamataH praznatvAdekena guNyate jAtastA-vAneva (305) dhruvarAziH, tasya svakIyena catustriMzadadhikazatapramANena chedena bhAge hRte labdhau dvau zeSA stiSThanti saptatriMzat ( 37 ) eSAM dvikenApavarttanAyAM jAtAH sArddhA aSTAdaza (18 // ) saptaSaSTibhAgAH / tata Agatam - yugAdito dvau divasau, tRtIyasya ca divasasya sArddhAn aSTAdaza saptaSaSTibhAgAnatikramya prathamazcandrarttaH parisamAptimeti dvitIyacandra jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH (305) dvayuttaravRddhikrameNa tribhirguNyate, jAyante paJcadazottarANi navazatAni ( 915), eSAM catustriMzadadhikazatena bhAge hRte labdhAH SaT / uddharati zeSamekAdazottAraM zatam (111), tasya dvikenApavarttanAyAM labdhAH sArddhAH paJca paJcAzat ( 55 | | ) saptaSaSTibhAgAH / tata Agatam - yugAditaH SadivasA atikrAntAH, saptamasya divasasya ca sArddheSu paJcapaJcAzatsaMkhyakeSu saptaSaSTi bhAgeSu gateSu dvitIyazcandratuH samApnotIti / athAntima dvayuttara catuH zatatamartuH jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH paJcottarezatatrayapramANaH (305 ) dvyuttara dvyuttara vRddhi - krameNa dvayuttaracatuH zatatame Rtau tryuttarASTazatapramANaH (803) eva rAzirbhavatIti tryuttarairaSTabhiH zatai (803) guNyate / tathAhi yasya ekasmAdUrdhvaM dvayuttaravRddhayA rAzizcintyate "tasya dviguNo rUpono bhavati, yathA-dvikasya trINi, trikasya pazca, catuSkasya sapta, paJcakasya nava, evaM krame'NAtrApi dvayuttaracatuHzatapramANasya rAze dvaryuttara dvayuttara vRddhayA rAzizcintyate tadA tryuttarANi aSTau zatAni (803) bhavantIti, evaM bhUtena ca rAzinA (803) dhruvarAzeH Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmm..candrazAmile 528: (305) guNane kRte jAyante dve lakSe, catuzcatvAriMzat sahasrANi, paJcadazottarANi navazatAni (244915) / eSAM catustriMzadadhikena zatena (134) bhAgo hiyate, labdhAni saptaviMzatyadhikAnyaSTAdazazatAni (1827) / zeSAstiSThantyaMzAH saptanavatiH (97) asyA dvikenApavartanAyAM jAtAH sArdhA aSTacatvAriMzat (48 // ) sptssssttibhaagaaH(1|| tata Agatam-yugAditaH saptaviMzatyadhikeSu aSTAdazasu zateSu (1827) divasAnAmatikAnteSu, tataH parasya aSTAviMzatyadhikASTAdazazatatamasya (1828) divasasya sArduSvaSTacatvAriMzatsaMkhyakeSu (48 // ) saptaSaSTibhAgeSu gateSu satsu dvayattaracatuHzatatamasya (402) candroMH parisamAptirbhavatIti eteSu ca candrartuSu candraH nakSatrayogaparijJAnArtha vRddhaiH karaNagAthA proktA, tathAhi.... "so ceva dhuvo rAsi, guNarAsovi ya havaMti te ceva / / nakkhatta sohaNANi ya, parijANisu puvvabhaNiyANi // 1 // ... chAyA -- sa eva dhruvo rAziH guNarAzayo'pi ca bhavati te eva / - nakSatrazodhanAni, parijAnIhi pUrvabhaNitAni // 1 // iti ! / asyA vyAkhyA-candrAnAM candranakSatrayogArtha 'so ceva dhuvo rAsI' iti sa eva paJcottarazatatrayapramANo dhruvarAziqhatavyaH / tathA 'guNarAsIvi havaMti te ceva' guNarAzayo'pi guNakAra rAzayo'pi ekAdikA dvayuttaravRddhAste eva bhavanti ye pUrvapradarzitAH, 'nakkhatta sohaNANi' nakSatrazodhanakAnyapi 'puvvabhaNiyANi' pUrvabhaNitAni 'abhihammi bAyAlA' ityAdivacanAd vAcavAriMzatprabhRtIni 'parijANasu' parijAnIhi / evaM kRte vivakSite candraga niyato nakSatrayogaH samA gacchatIpti karaNagAthAkSarArthaH / athAtrako'pi pRcchet yat prathame candraga kazcandranakSatrayogaH / iti, tatra sa eva dhruvarAziH paJcottarazatatrayapramANaH (305). sthApyate, sa eva prathamacandroMH pRSTatvAd ekena guNyate jAtastAvAneva (305) tataH 'abhiimmi bAyAlA' iti vacanAt bhabhijito dvAMcatvAriMzat zodhyate, zeSe tiSThataH triSaSThyadhike dve zate (263) tatazcaturviMzadadhikena zatena (134) zravaNaH zuddhaH, sthitaM pazcAdekonatriMzadadhikaM zatam (129), tasya dvikenApavartanA kriyate jAtAH sArdhAzcatuH SaSTiH (64 // ) saptaSaSTibhAgAH / tata Agatam-amijitaH zravaNasya ca paribhogAnantaraM dhaniSThAyAH sArddhacatuSpaSTisaMkhyakAn saptaSaSTibhAgAnavagAhya candraH svakIyamRtuM parisamA. payanIti / dvitIyacandrartu jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH (305) dvayuttaravRddhikrameNa tribhirguNyate jAyante paJcadazottarANi navazatAni (915), tatrAbhijito dvicatvAriMzat zodhyante, sthitAni pazcAt trisamatyadhikAni aSTau zatAni (873), tatazcatu striMzadadhikaM zataM (134) zravaNasya zodhyate sthitAni pazcAt ekonacatvAriMzadadhikAni saptazatAni (739) etasmAt catustrizadadhikaM zataM (134) dhaniSThAyAH zobhyate, jAtAni paJcottarANi SaT zatAni (605) etasmAdapi saptaSaSTi zatabhiSajaH Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA. 12 su. 4 RtuvaktavyatApratipAdanam 529 zodhyate sthitAni pazcAt aSTatriMzadadhikAni paJcazatAni (538), etebhyo'pi catustriMzadadhikaM zataM (134) pUrvabhAdrapadAyA zodhyate, sthitAni pazcAt caturadhikAni catvAri zatAni (404) etebhyo'pi ekottaraM zatadvayaM (01) uttarAbhAdrapadAyAH zodhyate, sthitaMtryuttaraM zatadvayam (203) asmAdapi catustriMzadadhikaM zataM (134) revatyAH zodhyate, sthitA pazcAdekonasaptatiH (69) tata Agatam--azvinInakSatrasyaikonasaptatibhAgAn (69) catustriMzadadhikazata bhAgA satkAn avagAhya candro dvitIyaM svakIyamRtu parisamApayatIti / athAntimadvayuttaracatuHzatatama (402) candrarttaviSayaprazne'pi sa eva paJcottarazatatrayapramANo dhruvarAziH sthApyate, tataH pratyekacandrataiau dvayattaradvayuttara vRddhikrameNa tryuttarANi aSTauzatAni (803) samAyAnti tata tryuttarairaSTabhiH zataiH (803) dvayuttaracatuHzatatame candrata dhruvarA zirguNyate, jAtAni dve lakSe, catuzcatvAriMzat sahasrANi, navazatAni paJcadazottarANi (244915), atra ekanakSatra paryAyaparimANaM - SaSTyadhikAni SaTtriMzacchatAni (3660), etAvatpramANaM bhavati, tadeva pradarzyate-SaTsu arddhakSetreSu pratyekaM saptaSaSTiraMzAH (67), SaTsu da kSetreSu pratyeka mekottaraM zatadvayam 201) aMzAnAm, zeSeSu paJcadazasu samakSetreSu nakSatreSu pratyeka catustriMzadadhikaM zatam (134) iti / tatra SaD arddhakSetrANi nakSatrANIti teSAM pratyekaM saptaSaSTyAMzAtmakatvAt SaT saptaSaSTyA guNyante jAtAni dvayuttarANi catvArizatAni (402) ete SaNNAM samakSetrANAmaMzAH / tathA SaT dvayarddhakSetrANi nakSatrANIti teSAM pratyekamekottaradvizatAMzAtmakatvAt SaD ekottarazatadvayena (201) guNyante, jAtAni SaDuttarANi dvAdaza zatAni (1206 ) ete SaNa kSetra nakSatrANa | maMzAH / tathA zeSANi paJcadaza nakSatrANi samakSetrANIti teSAM pratyekaM catustriMzadadhikazatAMzAtmakatvAt paJcadaza catustriMzadadhikena zatena (134) guNyante jAtAni dazottarANi viMzatizatAni (2010), ete paJcadazAnAM samakSetranakSatrANAmaMzA iti / ete trayo'pi rAzaya ekatra mIlyante, jAtAni aSTAdazAdhikAni SaT triMzacchatAni (3618), eSu zeSasyASTAviMzatitamasyAbhijinnakSatrasya dvicatvAriMzat (42) prakSipyante, jAtAni - SaSTyadhikAni SaTtriMzacchatAni (3660) iti aMzAnAM koSThakam SaNNAmardhakSetrANAmaMzAH - 402 SaNNAM cardhakSetrANAmaMzAH - 1206 paJcadazAnAM samakSetrANAmaMzAH - 2010 abhijinnakSatrasyAMzAH - 42 sarva yogaH - 3660 67 etAvatA - ekena nakSatraparyAyaparimANena pUrva rAzeH (244915) bhAgo hiyate, labdhA SaTSaSTiH (66) nakSatraparyAyAH, pazcAdavatiSThante - paJca paJcA zadadhikAni trayastriMzacchatAni ( 3355) / ebhyo'bhijito dvAcatvAriMzat zodhyate, sthitAni zeSANi trayodazAdhikAni trayatriMzacchatAni (3313), ebhyo dvaya Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 candraprakSati zItyadhikAni triMzacchatAni (3082) zravaNata ArabhyAnurAdhAparyantAnAM trayoviMzatinakSatrANAM zodhanakAni zodhyate sthite-ekatriMzadadhike dve zate (231) ebhyaH saptaSaSTi (67) jyeSThAyAH zodhyate, sthita catuSSaSTayadhikaM zatam (164), asmAt catustriMzadadhikaM zaMta (134) mUlanakSatrasya zodhyate, sthitAH pazcAt triMzat (30), tata Agatama-pUrvASADhAnakSatrasya triMzataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAmadhyAdavagAhya candro dvayuttaracatuHzatatamaM (402) svakIyamRtuM parisamApayatIti / tadevaM sUrya parimANaM candra parimANaM ca proktam, sAmprataM sUtramanusarAmaH, tatra loka rUDhyA yAvatkamekaikasya candroMH parimANaM bhavati tAvatkaM parimANaM pradarzayati--'tA savveviNaM' ityAdi / 'tA savve viNaM' iti 'tA' tAvat 'savve vi NaM' sarve'pi SaTsaMkhyAkAH prAvRDAdAya RtuvaH 'ee' ete pUrvoktAH 'caMdauU' candrarttavaH 'duveramAsA' dvau dvau mAsau pratyekaM dvi dvi mAsapramANAH santi / tatra 'ti cauppaNNeNara' iti trINi zatAni catuSpazcAzadadhikAni rAtrindivAnAm, tathA ekasya rAtrindivasya dvAdaza ca dvASaSTi bhAgAH ( 354-- ), iti candrasaMvasararAtrindivapramANam, ityevaM rUpeNa 'AdANeNaM' AdAnena ityevaMrUpasaMvatsarapramANagrahaNena 'gaNijjamANA' gaNyamAnau mAsau 'sAiregAiM egRNasaTThI2 rAiMdiyAI ekonaSaSTirekonaSaSTiH rAtrindivAni sAtirekANi kizcidAdhikacayuktAni 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindiva parimANena 'AhiyA' AkhyAto, candra satkaM mAsadvayaM kiJcidadhikaikonaSaSTirAtrindivapari parimitaM bhavati 'tibaejjA' iti vadesU kathayet svaziSyebhyaH / tathAhi-dvi dvi mAsapramANAH SaDRtava iti catuSpaJcAzadadhikAnAM trayANAM rAtrindivazatAnAM ( 354 ) SaDbhirbhAge hate labdhA ekonaSaSTirahorAtrAH, dvAdazAnAM dvASaSTibhAgAnAM SaDbhirbhAge hUte labdhau dvau dvASaSTibhAgau ititayoH sAtirekatvamiti / evaM ca sati karmamAsApekSayA ekaikasmin Rtau laukikamekaikaM candrartumadhikRtya byavahArata ekaiko'vamarA tro bhavati, evaM sakale karmasaMvatsare SaDavamarAtrA bhavanti, tadeva sUtrakAraH pradarzayati-tattha khalu' ityAdi, 'tattha' tatra tasmin karmasaMvatsare candrasaMvatsaramAzritya vyavahArataH 'khalu' nizcayena 'ime' vakSyamANAH 'cha omarattA paNNattA' SaDavamarAtrAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA--'taie pavve' tRtIye parvaNi prathamaH 1 / 'saptame pavve' saptame parvANa dvitIyaH 2 / 'ekkArasame pavve' ekAdaze parvaNi tRtIyaH 3 / 'paNNarasame pavve paJcadaze parvaNi caturthaH 4 / 'egUNavIsaime pavve' ekonaviMzatitame parvaNi paJcamaH 5 / 'tevIsame pavve' trayoviMzatitame parvaNi SaSThaH 6 / ete SaT avamarAtrAH prajJaptAH candrasaMvatsare iti / iyamatra bhAvanA-iha kAlasya sUryAdi kriyopalakSitasyAnAdipravAhapatita prati niyata svabhAvasya Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.4 RtuvaktavyatApratipAdanam 531 na svarUpataH kA'pi hAniH, nApi ca kazcit svarUpe upacayaH yattvidaM candrartumAzrityAvamarAtrapratipAdanaM, sUryartumAzrityAtirAtrapratipAdanaM tat sUryacandrayoH parasparaM mAsacintA pekSayA'vagantanyam / tathAhi-karmamA samapekSya candramAsazcintyate tadA'vamarAtrasambhavaH, ayaM parasparamAsacintAyAM bhedaH, tathA coktam - "kAlassa nevahANI, navivuDDhIvA avaTiyo kAlo / jAyai vaDDhovaDDhI, mAsANaM-ekamekAo // 1 // chAyA--kAlasya naivahAniH, nAbhi vRddhi ( kintu) avasthitaH kAlaH / jAyete ( yat ) vRddhayapavRddhI ( te ) mAsayore kaikasmAt // 1 // iti // sUryacandramAsayorekaikA pekSayetyarthaH / tatrAvamarAtrabhAvanA karaNArtha vRddhokte ime dvegAthe pradazyate "caMda u u mAsANAM, aMsA je dissae visesammi / te omaratta bhAgA, bhavaMti mAsassa nAyavvA // 1 // bAvaTi bhAga megaM, divase saMjAe omarattassa / bAvaTThIe divasehi, omarattaM tAo havai // 2 // chAyA-candrartumAsayoH aMzA ye dRzyante vizleSe / te avamarAtrabhAgAH bhavanti mAsasya jJAtavyAH / dvASaSTi bhAga ekaH divase saMjAyate avamarAtrasya / dvASaSTayA divasaH, avamarAtrastato-bhavati // 2 // iti anayorarthaH - karmamAsaH paripUrNatriMzadahorAtrapramANaH, candramAsaH - ekonatriMzadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (293) etAvatparimito bhavatI ti 'caMdauumAsANaM candrartumAsayoH candramAsaparimANasya RtumAsaparimANasyeti karmamAsaparimANasya karmamAsaparimANasya ca, anayordvayoH 'visesammi' vizleSe kRte sati 'je aMsA' ye aMzA uddhRtAH 'dissae' dRzyante triMzatdvASaSTibhAgarUpAH 'te omarattabhAgA' te avamarAtrasya bhAgAH 'mAsassa' ekasya mAsasya bhavantIti 'nAyavbA' jJAtavyAH, so'vamarAtrazca mAsadvayasya paryante paripUrNo bhavati tatastasya sambandhinaste bhAgA mAsasyAvasAne draSTavyA iti bhAvaH / tadeva gaNitena pradarzyate yadi triMzati divaseSu triMzad dvASaSTibhAgA avamarAtrasya labhyante tadA ekasmin divase kati bhAgA labhyate ? iti rAzitrayaM sthaapyte-30|30|1| atra gaNitakramamadhikRtyAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamo rAzi striMzallakSaNo guNyate, jAtastAvAneva (30), asya rAze rAdirAzinA triMzadrUpeNa bhAgo hiyate, labdha ekaH paripUrNo'GkaH, na kiJcidavaziSTam , tata Agatam-prati Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 candraprajJaptisUtra divasamekaiko dvASaSTi bhAgo labhyate tata Aha 'bAvadvibhAgamegaM divasaM' iti dvASaSTi bhAga ekaiko divase divase 'saMjAi' saMjAyate kasyetyAha-'omarattassa' avamarAtrasya jAyate / gAthAyAmeka zabdo divasazabdazcAgRhItavopso'pi vyAkhyAnasAmarthyAda vIpsAM prApayati, 'bAvaTThibhAgamegaM' ityatra napuMsakanirdezazca prAkRtatvAt / tadevaM yadA ekaikasmin divase ekaiko dvASaSThibhAgo'vamarAtrasambandhI labhyate tadA dvASaSTyA divasairekaH paripUrNo'vamarAtro bhavati / kathamityAha-divase divase.. 'vamarAtrasatkaikaikadvASaSTibhAgavRddhayA saMjAyamAnaH dvASaSThitatamo bhAgo dvASaSTitamadivase prArambhata eva triSaSThitamA tithiH pravartate, iti, evaM ca sati ya ekaSaSTitamo'horAtro bhavati tasminnahorAtre ekaSaSTitamA dvASaSTitamA ca tithinidhanamupagateti loke dvASaSTitamA tithiH patiteti vyavahriyate, uktazca - "ekkaMsi ahoratte, do vi tihI jattha nihaNamejjAsu / so'ttha tihI parihAyaI" ekasminnahorAtre dve api tithI atra nidhanamiyAstAma sA'tra tithiH parihIyate, iticchAyA, evaM varSAkAlasya caturmAsapramANasya zrAvaNAdestRtIye parvaNi sati prathamo'vamarAtro bhavatIti / evaM tasyaiva varSAkAlasya sambandhini saptame parvaNi sati dvitIyo'vamarAtro bhavati 2 / tathA zItakAlasya tRtIye parvaNi mUlata ekAdaze parvaNi tRtayo'vamarAtro bhavati 3 / tasyaiva zItakAlasya saptame parvaNi, mUlataH paJcadaze parvaNi caturtho'vamarAtraH / / tadanantaraM grISmakAlasya tRtIye parvaNi, mUlata ekonaviMzatitame parvaNi paJcamo'vamarAtraH 5 / tasyaiva grISmakAlasya saptame parvaNi mUlatastrayoviMzatitame parvaNi SaSTho'vamarAtraH 6 / uktaJca"taiyammi omarataM, kAyavvaM sattamammi pavvammi / vAsa-hima-gimha-kAle, cAummAse vidhIyate // 1 // tRtIye avamarAtraM kartavyaM saptame parvaNi / / (evaM krameNa) varSA hima-grISmakAle cAturmAse vidhIyante // 1 // itichAyA / ihASADhAdyARtavo loke prasiddhi prAptAH, tato laukikavyavahArApekSayA ASADhAdArabhya prati divasamekaika dvASaSTibhAgahAnyA varSAkAlAdi gateSu tRtIyAdiSu SaTsu parvasu yathoktAH SaD avamarAtrAH pratipAdyante, vastutaH punaH zrAvaNa bahulapakSapratipallakSaNAt yugAdita Arebhya catuzcatuH parvAtikrame'vamarAtrA veditavyAH / atha yugAditaH kati parvAtikrame kasyAmavamarAtrIbhUtAyAM tithau tayA saha kA tithiH parisamApsyati ! iti cintAyAM vRdvoktAH praznanirvacanagarbhitAstisro gAthAH pradarzyante Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pandrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.4. RtuvaktavyatA pratipAdanam 153 "pADivaya omaratte, kaiyA biiyA samappihIitihI / viiyA evA taiyA, taiyA-evA cautthIu // 1 // sesAsu cevakAhiDa, tihisu vavahAra gaNiyadivAsu / suhumeNa parillatihI, saMjAyaikammi pavvammi // 2 // rUvahigA u oyA biguNA panyA havaMti kAyavvA / emeva havai jumme, ekkatIsA juyA pavvA // 3 // chAyA-pratipadi avamarAtre kadA dvitIyA samApayati tithiH / dvitIyAyAM vA tRtIyA, tRtIyAyAM vA caturthI tu // 1 // zeSAsu caiva kariSyati tithiSu vyavahAregaNitadRSTAsu / sUkSmeNa para tithiH, saMjAyate kasmin parvaNi // 2 // rUpAdhikAstu aujasyaH, dviguNAni parvANi bhavanti karttavyAni / eva meva bhavati yugmAyAm ekatriMzadyutA parvANi // 3 // iti ! vyAkhyA caiSAm-'pADivayaomaratte' prAtipadi pratipat sambandhini avamarAtre iti avamarAtrIbhatAyAM pratipadAyAM satyAM 'kaiyA' kadA kasmin parvaNi pakSe 'biiyA samappihI tihI' dvitIyA tithiH samApsyati ? pratipaddayA saha dvitIyA tithirekasminnahorAtre kadA samAptimeSyati ? iti praznaH / evam-'biiyA evA taiyA' dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM vA tRtIyA tithiH kadAkasmin parvaNi ! 'taiyAe cautthIu, tRtIyAyAmavarAtrIbhUtAyAM caturthI tithiH kasmin parvaNi samAsyati ? // 1 // evam-'sesAsu ceva kahii tihI vavahAragaNiyadiTThAsu' vyavahAragaNitadRSTAsu lokaprasiddhagaNitena paribhavitAsu zeSAsu caturthyAditithiSu avamarAtrI bhUtAsu paJcamyAditithayaH kasmin kammin parvaNi samaptimeSyatIti praznaM ziSyaH 'kAhii' iti kariSyati, tathAhi-caturyo paJcamI, paJcamyAM SaSTI, SaSThayAM saptamI, saptamyAmaSTamI, aSTamyAM navamI, navamyAM dazamI, dazamyAmekAdazo, ekAdazyAM dvAdazI dvAdazyAM trayodazI, trayodazyAM caturdazI caturdazyAM-paJcadazI paJcadazyAmavamarAtrIbhUtAyAM pratipadA tithiH kasmin parvaNi samApsyatoti ziSyaH praznaM kariSyatItibhAvaH / yathA-'muhumeNa' sUkSmeNa lakSaNena pratidivasamekaikadvASaSTibhAgarUpeNa bhAgena parihIyamAnAyAM tithau 'parillatihI' pUrvasyA avamarAtrI bhUtAyAstithe vyavahitatayA parA parAtithiH 'saMjAyai. kammi pavvammi' kasmin parvaNi samAptA saMjAyate ? iti praznasvarUpam // 2 // atrAcArya Aha-'rUvAhigAu' ityAdi, 'rUvAhigAu' rUpAdhikAstu-iha yAstithayaH pRSTAstA dvividhA bhavanti-ojoM rUpAH, yugmarUpAzca,-tatra oja iti viSama, yugmAmAta samam / tatra yAstithayaH 'oyA' aujasyaH ojorUpA viSamA ityarthaH Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre tAH prathamaM rUpAdhikAH kriyante, ojorUpAsu tithiSu ekaM rUpaM prakSipyate iti bhAvaH, tA rUpAdhikA ojorUpAstithayaH 'biguNA kAyavvA' dviguNAH kartavyAH evaM karaNe tasyAstasyAstitheH 'pavvA havaMti' parvANi yugmaparvANi bhavanti, tAvatparimitAni parvANi samAgatAnIti paribhAvanIyamityuttaram / 'emevahavai jumme' evameva anenaiva prakAreNa ekarUpakSepaNarUpeNa yugmarUpAsu tithiSvapi vijJeyam, tathAhi-yugmarUpAsu tithiSu ekaM rUpaM prakSipya tAstithayo dviguNI kriyante, vizeSastvayam-dviguNIkRtA etAstithayaH 'ekkatIsAjuyA' ekatriMzadyuttAH karttavyAH, Asu ekatriMzat prakSipyante, tadanantaraM yA saMkhyA samAyAti tatparimitAni 'pavvA' parvANi-bhavantItyuttaraM yugmamitithiviSayakamiti // 3 // iti gAthAtrayasya vyAkhyA / athAtra bhAvanA kriyate-atrAyaM praznaHyat kasmin parvaNi-avamarAtrIbhUtAyAM pratipadAyAM dvitIyA samApnotIti, atra kila pratipaduddiSTA, sA ca prathamAtithirityekaH sthApyate, asyA ojorUpatvAdeko rUpAdhikaH kriyate 'rUvAhiyA u oyA" iti vacanAt, rUpAdhike kRte jAte dve, te api 'biguNA kAyavvA' iti vacanAt dviguNI kriyate, jAtAzcatvAraH 'panvA havaMti' iti vacanAt AgatAni catvAri parvANi tato'yamarthaH-yugAditazcaturthe parvaNi pratipadAyAmavarAtrIbhUtAyAM dvitIyA tithiH samAptimetIti / yukti yuktametat, tathAhi-pratipadAyAmuddiSTAyAM catvAri parvANi samAgatAni, parva ca paJcadazatithyAtmakaM bhavati tataH paJcadazAnAM caturbhiguNane jAyate SaSTiH / ( 60 ) pratipadAyAM dvitIyA samApnotIti dve rUpe tatrAdhike prakSeptavye tato jAtA dvASaSTiH, sA ca dvASa-- STayA bhajyamAnA niraMzpabhAgA bhavati na kimapi zeSamavatiSThate, labdhAzcaikakaH, ityAgataH prathamo'vamarAtra ityavisaMvAdikaraNamiti / atha ko'pi pRcchet kasmin parvaNi dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyA samAptimeti ? iti tadA dvitIyAyA uddiSTatvena dvikaH sthApyate, tatazca'emeva havai jumme' iti vacanAt asya dvikasya rUpAdhikakaraNe jAtAni trINi rUpANi, tAni dviguNI kriyate jAtAH SaT, dvitIyAtithizca sameti 'ekkatIsajuyA pavvA' iti vacanAt te SadaekatriMzad yutAH kriyante jAtAH saptatriMzat ( 37), tat AgatAni saptatriMzat parvANi talo yumAditaH saptatriMzattame parvaNi gate dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyAtithiH samAptimetIti, idamapi karaNamavisaMvAdi, tathAhi-parvakila paJcadaza saptatriMzatA guNyante, jAtAni paJca pazcAzadadhikAni paJcazatAni (555) dvitIyA'vamarAtririti dvitIyA naSTA tRtIyA jAteti trINi rUpANi tatra prakSipyante jAtAni aSTapaJcAzadadhikAni paJcazatAni, (558 ) pUrvavadeSo'pi rAziSiSTayA bhajyamAno niraMzatAM prApnoti, labdhAzca nava ? tataAgato navamo'marAtra iti yugmatithiviSayakamapi karaNaM samIcInamiti / evamagre'pi sarvAsvapi tithiSu karaNabhAvanA, karaNasamIcInatA avamarAtri saMkhyA ca svayamUhanIyeti / atrAgetanAnAM parvaNAM nirdezamAtraM kriyate, tathAhi-tRtIyAyAM Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakATokA prA.12 sU. 4 RtuvaktavyatA pratipAdanam 536 caturthI samApnoti aSTame parvaNi gate, caturyo paJcamI ekacatvAriMzattame parvaNi gate samApnotipaJcamyAM SaSTI dvAdaze parvaNi gate, SaSThayAM saptamI pazcacatvAriMzattame parvaNi gate, evaM saptamyAmaSTamI SoDaze, aSTamyAM navamI ekonapazcAzattame, navamyAM dazamI viMzatitame, dazamyAmekAdazI tripaJcAzattame, ekAdazyAM dvAdazI caturvizatitame, dvAdazyAM trayodazI saptapaJcAzattame, trayodazyA caturdazI aSTAviMzatitame, caturdazyAM paJcadazI ekaSaSTitame, paJcadazyAM pratipadA dvAtriMzattame parvaNi gate samApnotIti / evametAyugasya pUrvArddha vijJeyAH evaM yugasya uttarArddha'pi svayamUhanIyAH / . tadevamavamarAtrAH proktAH sAmpratamatirAtrAn pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu' natra ekaikasmin saMvatsare khalu 'ime' ime-vakSyamANAH 'cha airattA paNNattA' SaD atirAtrAH tithi vRddhirUpAH kathitAH 'taM jahA' tadyathA-te yathA-'cautthe pavve' ityAdi, 'cautthe pavve' caturthe parvaNi gate ekaH prathamo'horAtro'dhiko bhavati / iha karmamAsApekSayA sUryamAsA cintAyAmekaikasUryattuparisamAptau ekaikohorAtro labhyate tathAhi-triMzadahorAtrairekaH karmamAso bhavati, sAI triMzadahorAtraizcaikaH sUryamAso bhavati, Rtuzca mAsa dvayAtmakastata ekasya suuryttoH parisamAptau karmaH mAsadvayApekSayA eko'dhiko'horAtro labhyate / sUryattazca ASADhAdikaH, tata ASADhAdArabhya caturSe parvaNi gate eko'dhiko 'horAtro bhavatItyataH proktam-'cautthe pave' iti dvitoyAdiko'tirAtraH kiyati kiyati parvaNi gate bhavatItyucyate-'aTTame pance' ityAdi, 'aTTame pavve' aSTame parvaNi gane dvitIyaH, 'bArasame pavve' dvAdaze parvaNi gate tRtIyaH, 'solasame pavve' SoDaze parvaNi gate caturthaH, 'vIsaime pavve' viMzatitame parvaNi gate paJcamaH, 'cauvIsaime pavve' caturvizatitame parnaki gate SaSTo'tirAtro bhavatIti SaD atirAtrA bhavantIti / etadeva sUtrakAro gAthayA pradarzayati'chacceva ya ityAdi 'chaccevaya airattA AiccAu havaMti' ete SaD atirAtrA AdityAt bhavanti, AdityamadhikRtya prati karmamAsada ye'tirAtro bhavati, ekasmin karmamAse ca parvadvayaM bhavatIti praticaturthe parvaNi atirAtro labhyate tataH prativarSa SaD atirAtrA bhavantIti 'mANAhi' jAnI hi / tathA evam 'chacceva omarattA' SaDeva avamarAtrAH 'caMdA u havaMti' candrAd bhavanti candramAsAnadhikRtya karmamAsacintAyAM prati saMvatsaraM SaD avamarAtrA bhavanti, tathAhi-karmamAsa triMzadahorAtrAtmakaH, candramAsastu dvAtriMzad dvASaSTi bhAgA yukta ekonaviMzadinAtmakaH (29 sthulatayA sArdukonatriMzadahorAtrAtmaka iti pratimAsamo'horAtraH karmamAsAccandramAsa nyUna AyAti tato mAsadvaye catuH parvAtmake eko'horAtro'vamarAtratayA bhavati, tena pratyekasmin varSe Sada avamarAtrA bhavantItyata uktam-'cha. omarattA paNNacA' iti 'mANAhi' jAnIhi, iti gAthArthaH // 1 // sU0 // 4 // Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistre pUrvamavamarAtrA atirAtrAzca pradarzitAH sAmpratamAvRttIH pradarzayati 'tattha khalu imAo' ityAdi / mUlam-tattha khalu imAo paMcavAsikIo, paMcahemaMtAo AuTTIo pnnnnttaao| sA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhama vAsikki Auhi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? / tA abhiiNA, abhiissa paDhamasamaeNaM / taM samayaM ca Na sarie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA pUseNaM, pUsassa NaM egUNavIsaM muhuttA, tettAlIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvahibhAgaM ca sattaDhihA chittA tettIsaM cuNiyAbhAgA sesA ? / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM vAsikakiM Auhi caMde keNaM NakkhatteNa joei ? tA saMThANAhiM, saMThANANaM ekkArasamuhuttA uNayAlIsaM ca bAvaTThinAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA tevaNNaM cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NAM sUrie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA pUseNaM, pUsassa NaM taM ceva jaM paDhamAe 2 / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM taccaM vAsikki AuTTi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA visAhArhi, visAhANaM terasamuhuttA, cauppaNNaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA cattAlIsaM cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNa joei ? tA pUseNaM pUsassa taM ceva 3 / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM cautthi vAsikki AuTiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA revaI hiM, revaINaM paNavIsaM muhuttA, battIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaTihA chittA chabbIsaM cuNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM surie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA pUseNaM, pUsassa taM ceva 4 / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamaM vAsikki AuTTi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA puvAphagguNIhiM, puvvAphagguNINaM bArasa muhuttA, sattAlosaM ca bAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvaTThibhAgaM ca sattahihA chittA terasa cuNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joei ?, tA pUseNaM pUsassa taM ceva // sUtram 5 // chAyA-tatra khalu imAH paJca vArSikyaH, paJca haimantyaH AvRttayaH praajnyptaaH| tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM vArSikoM AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat abhijidA, abhijitaH prthmsmyen| tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat puSyeNa, puSyasya khalu ekonaviMzatirmuhUrtAH, tricatvAriMzacca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA trayastrizat cUrNikA bhAgA zeSAH / 1 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM vArSikI AvRttiM candraH kena nakSapreNa yukti 1 tAvat saMsthAnAbhiH, saMsthAnAnAM ca ekAdaza muhUrtAH ekonacatvAriMzaJca dvASaSTibhAgA muhUrtasya, dvASaSTibhAga ca saptaSaSTidhA chittvA tripaJcAzat carNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat puSyeNa puSyasya khalu Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bar kAzikA TokA prA. 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 50 tadeva prAt mAgavAyAm 2 / eteSAM khalu pazcAnAM saMvatsarAlA tRtIyAM varSikI Ahuti candaH kena nakSatreNa yanakti ? tAvat vizAkhAbhiH vizAkhAnAM trayodazamahartAH sapAzacca dvASaSTibhAgA muhUrtasya dvASaSTibhAga ca saptaSaSTidhA chitvA catvAriMzat carNikAbhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat puSyeNa, puSyasya. tadeva 3 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthI vArSikI AvRtti candra: kaina nakSatreNa yunakti ? tAvat revatIbhiH, revatInAM paJcaviMzati muhUrtAH, dvAtriMzaca grASTi bhAgAH muharsasya dvASaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chitvA SaDviMzati pracUrNikAbhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat puSyeNa, puSyasya tadeva 4 / tAbdarateSAM khala pacAnAM saMvatsarANAM paJcamoM vArSikIm AvRtti candraH kena maNa yunakti ? tAvat pUrvAphAlgunIbhiH pUrvAphAlgunInAM dvAdaza mUhUrtAH, saptacatvAriMzacca chAtpaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA trayodazavarNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tA puSyeNa puSyasya tadeva ||suu0 5 / vyAkhyA--'tattha khalu' iti 'tattha' tatra yuge khalu 'imAo' imA vakSyamANalakSaNAH 'paMceti' pazcasaMkhyakAH 'vAsikkIo' vArSikyaH varSAkAlabhAvinyaH, tathA 'paMceti paJcasaMkhyakAH 'hemaMtAo' haimantyaH zItakAlabhAvinyaH evaM sarvasaMkalanayA daza 'AuTThIo' AvRttayaH punaH punardakSiNottaragamanarUpAH dakSiNAduttare, uttarAddakSiNe gamanarUpAH sUryasya 'paNNattAo' prazatAH kathitA iti / atreyaM bhAvanA-tAzcAvRttayaH sUryasya candrasyeti dvividhAH bhavanti / tatraikasmin yuge sUryasyAvRttayo daza bhavanti ekasmin varSe dakSiNottarAyaNabhedena dvidvitvasya bhAvAt / candrasya caikasmin yuge catustriMzadadhikazatasaMkhyakA (134) AvRttayo bhavanti / uktaM ca-' sUrassa ya ayaNasamA, AuTThIo jugammi dasa hoti / caMdassa ya AuTTI, sayaM ca cottIsayaM ceva // 1 // chAyA---sUryasya ca ayanasamA AvRttayo yuge daza bhavanti / candrasya ca AvRttayaH zataM ca catustriMzam // 1 // iti / atha sUryasyAvRttayo yuge daza, candrasya ca catustriMzadadhikaM zatamiti kathaM jJAyate ? iti gaNitena pradarzyate AvRttayo nAma punaH punardakSiNottaragamanarUpA iti tu pUrva pradarzitameva / yasya yAvanti ayanAni bhavanti tasya tAvatya AvRttayo bhavanti / prathamaM sUryasya dazaAvRttayo bhavantIti tAstrairAzikagaNitena pradarzyante sUryamAsasya sArvatriMzadahorAtrAtmakatvena ekasya saMvatsarasya SaTpaSTayadhikAni trINi zatAni (366) ahorAtrANAM labhyante, tena ekasmin yuge paJcasaMvatsarAtmake triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) ahorAtrANAM bhavanti, ekasminnayane SaNmAsAtmake tryazItyadhikaM zatam (183) ahorAtrANAM labhyate / tatastraisazikagaNitaM, 68 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyate, tathAhi-yadi tryazItyadhikazatasaMkhyakaidiksairekamayanaM bhavati tadA triMzadadhikASTAdazazata saMkhyakaidivasaH kati ayanAni labhyante ! iti raashiNtrysthaapnaa-183|1|1830 / atrAnspena rAzinA madhyarAzerekakasya guNanaM kriyate jAtAni tAnyeva triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) / eSAmAyena rAzinA tryazItyadhikazatapramANena bhAgo hiyate hRte ca bhAge labhyante paripUrNA daza, tata mAgatam-yugasya madhye sUryasya dazaayanAnItyAvRttayo'pi dazeti / / ___ atha candrasyAvRttayaH pradarzyante-candrasyAyanaM trayodazabhirdivasaiH, ekasya ca divasasya catuzvatvAriMzatsaptaSTibhAgaH (13 / 14) bhavati tato yadi catuzcatvAriMzatsaptaSaSTi bhAgayutaistrayodazabhirdivasairekaM candrasyAyanaM bhavati tadA triMzadadhikairaSTAdazazataiH (1830) divasaiH kati candrAyanAni labhyante ! raashitrysthaapnaa-13|1|1830| tatra savarNanAkaraNArthamAdyantarUpaM rAzidvayamapi 44 saptaSaSTyA guNyate, tatra prathamaM trazodazadinAni saptaSaSTayA guNyante jAtAni ekasaptatyadhikAni bhaSTAzatAni (871), eSu ye uparitanAzcatuzcatvAriMzat (44) saptaSaSTibhAgAste prakSipyante, jAtAni paJcadazAdhikAni navazatAni (915) / tato yAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tAnyapi savarNanArtha saptaSaSTayA guNyante, jAtAni eka lakSam , dvAviMzatisahasrANi SaTzatAni dazottarANi (122610) eSa rAzimadhyamakena rAzinA ekakarUpeNa guNyate, ekena guNane ca jAtastAvAneva rAziH (122610) asya Adhena rAzinA paJcadazAdhikanavazatarUpeNa (915) bhAgo hiyate labdhaM catustriMzadadhikamekaM zatam (134), tata Agatam-ekasmin yuge catustriMzadadhikazatasaMkhyakAni (134) candrAyaNAni bhavanti, tata etAvatyazcandrasya bhAvRttayo jAyante iti pratipAditAH sUryacandrayorAvRttayaH / sAmprataM 'kA sUryasyAvRttiH kasyAM tithau bhavatIti' jijJAsAyAM vRddhoktakaraNagAthAdrayamatra pradaryate "AuTThIhiM egUNiyAhiM guNiyaM sayaM tu tesIyaM / jeNA guNaM taM tiguNaM, rUvahiyaM pakkhive tattha // 1 // paNNarasabhAiyammi u, jaM laddhaM taM taisu hoi pavvesu / je aMsA te divasA, AuTTI tattha boddhavvA // 2 // chAyA-- AvRttibhirekonikAbhiH, guNitaM zataM tu tryazItam / yena guNitaM tat triguNaM rUpAdhikaM prakSipet tatra // 1 // paJcadazabhAjite tu yadalabdhaM tat tAvatsu bhavati parvasu / ye aMzAH te divasAH, AvRttistatra boddhavyA // 2 // iti / Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 539 anayorvyAkhyA- 'AuTTIhi egUNiyAhiM' AvRttibhireko nikAbhiriti - yAmAvRttiviziSTatithiyuktAjJAtumicchet tasyAH saMkhyA ekena hInA kriyate, tatastatsaMkhyayA 'guNiyaM sayaM tu tesIyaM' tryazItyakaM zataM guNitaM kuryAt guNayedityarthaH, tataH pazcAt 'jeNa guNaM' yayA saMkhyayA tryazItyadhikaM zataM guNitaM 'taM tiguNaM' tadaGkasthAnaM triguNaM triguNitaM kRtvA tat ' tattha' tasmin pUrvarAza 'pakkhive' prakSipet // 1 // tato yaH prakSiptorAzistasmin 'paNNarasa bhAiyammi u paJcadazabhirmAjite sati 'jaM lahUM' yallabdhaM 'taisu pavvesu' tAvatsu tAvatsaMkhyakeSu parvasu atikrAnteSu satsu 'hoi' bhavati vivakSitA AvRttiriti / atha ca 'je aMsA' ye aMzAH bhAge hRte uddharitAH 'te divasA' te divasA vijJeyAH / ' tattha' tatra teSu divaseSu tanmadhye caramadivase ityarthaH 'AuTTI' AvRttiH 'boddhavvA' boddhavyA jJAtavyA, iti karaNagAthA dvayasyArthaH / AvRttizca yuge zrAvaNamA mAghamAse ca bhavati tataH prathamA AvRttiH zrAvaNe mAse, dvitIyA ca mAghamAse bhavati tRtIyA punaH zrAvaNamAse caturthI mAghamAse, bhUyo'pi paJcamI zrAvaNamAse SaSThI mAghamAse, iti kRtvA paJcavarSAtmake yuge sUryasya daza AvRttayo bhavantIti / atra ko'pi pRcchet yat prathamA kila sUryasyAvRttiH kasyAM tithau bhavatIti, tadA prathamavRtteH pranatvAdatra eko'GkaH sthApyate, saca 'egUNiyAhiM' iti vacanAt rUponaH kriyate tadA pazcAt na kimapi rUpaM labhyate tataH pazcAsya yugabhAvino yA dazamI AvRttistatsaMkhyAdazakarUpA gRhyate, tena dazakena ca 'guNiyaM sayaM tu tesIya ' itivacanAt tryazItyadhikaM zataM (183) guNyate, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tataH ' jeNa guNaM taM tiguNaM' iti vacanAt dazakena guNitamiti te dazatriguNI kriyante jAtAstriMzat (30) te 'rUvahiyaM' iti vacanAt rUpAdhikaM kuryAt jAtA ekatriMzat (31) tataH 'pakkhi ve tattha' iti vacanAt te pUrvarAzau prakSiSyante, jAtAni eka SaSTyadhikAni aSTAdazazatAni (186 1) tataH 'paNNarasabhAiyammi' iti vacanAt paJcadazabhireSa rAzivibhajyate, hRte ca bhAge labdhaM caturviMzatyadhikaM zatam (124) tiSThati zeSamekaM rUpam, tata Agatam - caturviMzatyadhikaparva zatAtmake pAzcAtye yuge vyatikrAnte'bhinave * yuge pravarttamAne prathamA AvRttiH prathamAyAM tithau pratipadi bhavatIti / eSA prathamA AvRttiH zrAvaNamAsabhAvinI samAyAtA 1 / atha ca dvitIyA mAghamAsabhAvinI AvRttiH kasyAM tithau bhavatIti prazne'tra dvikaM dhriyate, tadrUpanaM kRtamiti jAtamekakam tena tryazItyadhikaM zataM guNyate jAtaM tadeva tryazItyadhikaM zatam (183) / atra ekena guNitamiti ekakaM triguNaM kriyate jAtaM trikam tadrUpAdhikaM karaNIyamiti jAtaM catuSkam (4), tat pUrvarAzau tryazItyadhikazatarUpe prakSipyate, jAtaM saptAzItyadhikaM zatam (187) tasya paJcadazabhirbhAge hRte labdhA dvAdaza ( 12 ) tiSThanti zeSAH sapta (7) tata Agatam - yuge dvAdazasu parvasu gateSu mAghamAse bahulapakSe saptabhyAM tithau dvitIyA mAghamAsa bhAvinInAM ca madhye prathamA AvRttirbhavatIti 2 / evaM tRtIyA AvRttiH zrAvaNamAsa bhAvinI kasyAM Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyoH bhavatIti prazne trikaM dhriyate, tasmin rUpone kRte jAtaM dvikam , tena tryazItyadhikaM zataM guNago jAnAti phaTyadhyAdhekAni trINi zatAni (366) atra dvikena tryazItyadhika zataM gusmitamiti dvitaM tribhirguNanIyaM jAtAH SaT, te rUpAdhikAH kriyante jAtAH sapta te pUrvarAzI prakSimyante jAtAniH nisaptatyadhikAni trINi zatAni (373), eSAM paJcadazabhirmAge hRte labdhA caturviMzatiH (24), zeSAstiSThanti prayodaza / tata Agatam-yuge tRtIyA AvRttiH zrAvaNamAsa bhAkniInAM madhye tu., dvitIyA caturvizati parvAtmake prathame saMvatsare vyatikrAnte zrAvaNamAse bahulapakSe trayodazyAM tithau bhavatIti 3|ev magre'pi anyAsu AvRttiSu karaNavazAd vivakSitAstithama AnetanyAH / tamazcama :----yuge caturthI mAghamAsabhAvinInAM madhye tu dvitIyA mAghamAse zurUpake catuya tithau bhavati / paJcamI zrAvaNamAsabhAvinInAM madhye tu tRtIyA zrAvaNamAse zukra pakSe dazamyAM tithau 5 / SaSThImAghamAsabhAvinInAM madhye tu tRtIyA mAghamAse bahulapakSe pratipadi / saptamo zrAvaNamAsabhAvinInAM madhye tu caturthIzrAvaNamAse bahulasaptamyAM tithau 7, aSTamI mAghamAsabhAvinInAM madhye tu caturthI mAghamAse bahulapakSe trayodazyAM tithau 8, nakmI zrAvaNamAsa bhAvinInAM madhye tu paJcamI zrAvaNamAse zuklapakSe caturthyAM tithau 9, dazamIcAvRttiH zrAvaNamAsa bhAvinInAM madhye tu paJcamI mAghamAse zuklapakSe dazamyAM tithau bhavatIti 10 / etAzcaturthIta Arabhya dazamI paryantA AvRttayaH saMgraharUpe pradarzitAH / athaiteSAM paJcAnAM zrAvaNamAsa:bhAvimInA, paJcAnAM tu mAghamAsabhAvinInAmAvRttInAM tithayazcatasRbhirgAthAmiH: pradarzyantei. "paDhamA bahulapaDivae 1, viiyA bahulassa terasI divase 2, . . . - suddhassA ya dasamIe 3, bahulassa ya sattamIe 4 u // 1 // suddhassa cautthIe' pavattae paMcamI u AuTTI 5 / eyA AuTTIo savvAo sAvaNe mAse // 2 // . bahulassa sattamIe 1, paDhamA suddhassa to cautthIe 2, ... bahulassa ya pADivae3, bahulassa ya terasIdivase 4 // 3 // ..... mudassa ya dasamIe, pavattae paMcamI u.AuTTI 5 / ...... .. eyA AuTTIo, savvAo mAhamAsammi // 4 // ... chAyAH- prathamA bahulapratipadi, dvitIyA bahulasya trayodazI divase 2 / zuddhasya dazamyAM 3, bahulasya ca saptamyAM tu 4 // 1 // zuddhasya caturthyA 5, pravartate paJcamI tu AvRttiH / etA AvRttayaH sarvA zrAvaNe mAse // 2 // bahulasya saptamyAM prathamA 1, zuddhasya tatazcaturthyAm 2 / ....... bahulasya ca pratipadi 3, bahulasya ca trayodazI divase // 3 // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa zikATIkA prA.12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 55 zuddhasya ca dazamyAM, pravarttate paJcamI tu AvRttiH 5 / etA AvRttayaH, sarvA mAdhamAse // 4 // pUrva sUryasya daza AvRttayaH pradarzitAH, athaitAsu dazasu sUryAvRttiSu prathamAyAM vArSikyAmA vRttau candranakSatrayogaM pradarzayan sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesoNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhama vAsikkiM prathamAM vArSikI varSAkAla sambandhinI zrAvaNamAsabhAvinImityarthaH 'AurTi' AvRtti sUryAvRtti 'caMde' candraH 'keNa NavakhattaNa' 2 kena nakSatreNa saha sthitaH san 'joei' yunakti prathamAyAM vArSikyAmAvRttiM pravatteyatItyarthaH ! iti gautamena pRSTe bhagavAnAha---'tA' tAvat 'abhiiNA' abhijitA abhijinnakSatreNa saha sthitaH san yunaktIti bhAvaH / tatki paripUrNe abhijiti nyUne vA yogaM yunaktIti vizinaSTi'abhiissa, ityAdi 'abhiissa, abhijinnakSatrasya 'paDhamasamaeNaM' prathamasamaye 'Na' iti vAkyAlaGkAre / etat kathamavasIyate ? iti candranakSatrayogaparijJAnArtha vRddhoktAH sapta karaNagAthAH pradarzyante "paMcasayA paDipuNNA, tisAtarA niyamaso muhuttANaM / chattosa bisaTibhAgA, characeva ya cuNiyA bhAgA // 1 // AuTThIhiM egUNiyAhiM guNio havijja dhuvarAsI / eyaM muhuttagaNiya, etto vocchAmi sohaNaNaM // 2 // abhiissa nava muhuttA, bisadvibhAgA ya hoMti cauvIsaM / ' chAvaTThIya samaggA bhAgA sattaSTi cheyakayA // 3 // uguNaTuM poTTavayA, tisu ceva navuttaresu rohiNiyA / tisu navanauiesu, bhave puNavattarA phaggU // 4 // paMceva auNapannA, samAiMuguNattarAI chAracevaH .. sojjhAhi visAhAmuM, mUle satteva coyAlA // 5 // aTThasayamuguNavIsA,sohaNagaM uttarA asADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA, chAvaTThI cuNNIyA bhAgAH // 6 // eyAI sohaittA, jaM sesaM taM haveja nakkhattaM / caMdeNa samAutta, AuTThIe u boddhavvaM ||7||"iti / chAyA - paMcazatAni paripUrNAni trisaptatAni niyamazo muhartAnAm / SaTtriMzad dvASaSTibhAgAH, SaDeva ca rNikA bhAgamaH // 1 // .... Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvRttibhirekonikAbhiH, guNito bhavet dhrubarAzi: / evaMmuhUrttagaNitaM, ito vakSyAmi zodhanakam ||2 // abhijito nava muhUrttA, dviSaSTibhAgAzca bhavanti caturviMzatiH / SaTSaSTizca samagrAH bhAgAH saptaSaSTi chedakRtAH // 3 // ekonaSaSTa proSThapadA, triSu caivanattareSu rohiNikA / triSu navanavatikeSu bhavet punarvasu uttarA phalguH ||4|| paJcaiva ekonapaJcAzAni samAni ekonasaptatAni SaDeva / zodhaya vizAkhAsu, mUle saptaiva catuzcatvAriMzAni // 5 // aSTazatamekonaviMzaM, zodhanakamuttarASAr3hAnAm / caturviMzatiH khalu bhAgAH, SaTSaSThi cUrNikA bhAgAH ||6|| etAni zodhiyatvA yat zeSaM tad bhavet nakSatram / candreNa samAyuktaM, AvRttau tu boddhavyam ||7|| iti / candrami athAsAM vyAkhyA-'paMcasayA' ityAdi / paMcasayA paDi puNNA tisarA muhuttANaM, trisaptatyutta rANi paJcazatAni muhUrttAnAm ekasya muhUrttasya ca 'chattIsa visaTTibhAgAH ' SaTtriMzat dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya 'chaccevaya cuNNiyA bhAgA' SaT ca cUrNikA bhAgAH saptaSaSTibhAgAH (573 / 26 / 6_ ) eSa vivakSitakaraNe dhruvarAzirdhiyate / asya dhruvarAzeH kathamutpattiH ? iti prathamaM dhruv62|67 7 rAzerutpattiH pradarzyate - yadi dazabhiH sUryAyanaiH saptaSaSTizcandranakSatraparyAyA labhyante tadA ekena sUryAmanena kati candranakSatraparyAyA labhyante ? atra rAzitrayaM sthApyate, tathAhi - 10167|1| atrAntyena rAzinA ekakena madhyo rAziH saptaSaSTirUpo guNyate jAtaH tAvAnena saptaSaSTiH (67), asya dazabhirbhAge Dhate labdhA SaT paryAyAH (6) zeSAH sthitAH sapteti te sapta dazabhAgA : ( 6 / 2 ) tadgatamuhUrttaparimANamasyAmadhikRta gAthAyAM proktaM yat trisaptatyadhikAni paJcazatAni SatriMzad dvASaSTibhAgAH SaT ca sapta SaSTibhAgAH ( 573 6 ) / etAvanto muhUrttAH kathaM jJAyante ? iti tajjJAnArthaM trairAzikagaNitaM pradarzyate-- 62 67 yadi dazabhirbhAgaiH saptaviMzatirdinAni ekasya ca dinasya ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA labhyante tadA saptabhirbhAgaiH kati labhyante ! rAzizraya sthApanA - (10/27|21|7| ) atrAntyena rAzinA 67 madhyarAzi guNayitvA guNitaphalabhUtasya rAzerdazabhirbhAgo haraNIyaH, eSatrairAzikarAzigaNitavidhiH, tena Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jatiprakAzikATIkAprA. 12 sU.5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam - pUrva saptaviMzatirguNyate'ntyarAzinA saptakena, jAtaM navAzItyadhikamekaM zatam (189) tasyAna rAzinA dazakalakSaNena bhAgo hiyate labdhA aSTAdaza divasAH ekasya divasasya triMzanmuittA bhavantIti muhUrtAnayanArtha aSTAdazatriMzatA guNyante, jAtAni catvAriMzadadhikAni paJcazatAni (540) dazabhirbhAge hate sthitAH zeSA ye nava te'pi muhartakaraNArtha triMzatA guNyante, jAte saptatyadhike dve zate (270), tato dazabhirbhAge hUte labdhAH paripUrNAH saptaviMzatirmuhUrtAH (27), ete pUrvamAgate catvAriMzadadhikapaJcazatasaMkhyake (540) muhartarAzau prakSipyante prakSipte ca jAtAni saptaSaSTayadhikAni paJcazatAni (567) / ete muhUrtAH sthApyAH / tato ye'pi ca ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA madhyarAzigatAste'pi muhUrtabhAgAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni triMzadadhikAni SaTzatAni (630) etAni antyarAzinA saptakena guNyante, jAtAni dazottarANi catuzcatvAriMzacchatAni (4410), eSAmAdyarAzinA dazakena bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge labdhAni-ekacatvAriMzadadhikAni catvAri zatAni (441), ete jAtAH saptaSaSTibhAgA iti muhUrtAnayanAtha saptaSaSTayA bhAgo hiyate. labdhAH SaDmuhUrtAH te vasthApita muhartarAzau saptaSaSTayadhika paJcazatarUpe (567) prakSipyante, jAtAni sarvasaMkhyayA trisaptatyadhika paJcazatasaMkhyakA (573) muhUrtAH / tata ekacatvAriMzadadhikacatuHzatAnAM saptaSaSTayA bhAge hate ye uddharitA ekonacatvAriMzat (39) te'pi dvASaSTayA guNyante jAtAni aSTAdazAdhikAni caturviMzatiHzatAni (2418) eSAmapi saptaSaghyA bhAgo hiyate labdhAH SaTtriMzat (36) dvASaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti SaT, teja ekasya dvApaSThi bhAgasya sambandhinaH saptaSaSTibhAgAH cUrNikA bhAgA ityarthaH, ete'pi zlakSNarUpatvena cUrNikAbhAgA iti kathyante / tata Agatam , tri saptatyadhikAni paJcazatAni muhartAnAm , ekasya ca muhUtya SaT triMzadvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT saptaSaSTibhAgAH (573/36 4 ) / eSa dhruvarAziniSpannaH // 1 // ekasya ca muhUrtasya caturvizati STiSibhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya samaprAH paripUrNAH SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (9-2466), etatparimitamabhijinnakSatrasya zodhanakaM bhavati / 62/67 etasya kathamutpattiH ! iti ceducyate-ihAbhijinnakSatrasya ahorAtrasambandhinaH eka viMzati saptaSaSTibhAgAn yAvat candreNa saha yogo bhavati, ekasminnahorAtre ca triMzanmuhartA bhavantIti murtabhAgAnayanArthameMkaviMzati striMzatA guNyate, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni (630) eSAM saptaSaSTayA bhAgo hiyate labdhA navamuhartA (9) zeSAH sthitAH saptaviMzatiH, te dvASaSTibhAgakaraNArtha dvASaSTyA guNyante jAtAni catuHsaptatyadhikAni SoDazazatAni (1674), eSa Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 - saptaSaSTayA bhAgI Dhiyate, labdhA zcaturviMzatiSiSTibhAgAH (21) zeSAstiSThanti SaTSaSTiH te ca ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH (66) tata AgataM yathoktamabhijinnakSatrasya zodhanaka "pramANam (9-2466) iti tRtIyagAthArthaH // 3 // . 6/67 sAmprataM zeSanakSatrANAM zodhanakAni pradarzyante-'uguNaTuM' ityAdi gAthAtrayeNa / 'uguNaTuM' monamaSTham ekonaSaSTayadhikaM zataM (159) poDhavayA' proSThapadA uttarabhAdrapadA ekona SaSTaya kkiM zataM muhUrtAnAmabhijita Arabhya uttarabhAdrapadA paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakamiti bhAvaH / samAhi-manamuhartA abhijinnakSatrasya ? triMzanmuhUrtAH zravaNasya 30, triMzad dhaniSThAyAH 30, avadAza zatabhiSajaH 15, triMzat pUrvabhAdrapadAyAH 30, paJcacatvAriMzad uttarabhAdrapadAyAH 45, sarvasaMkalanayA jAtam- ekonaSaSTyadhikaM zataM (159) muhUrtAnAmabhijitaH ArabhyottarabhAdrapadA nakSatraparyantaM zodhanakamiti / tathA timu ceva navottaresu rohiNiyA' triSu caiva navosAreSu zateSu rohiNikA rohiNI paryantamityarthaH zuddhayati, ayaM bhAvaH-tribhiH zatairnavottaraiH (309) dezAvita Arabhya rohiNI paryantAni nakSatrANi zodhyante-tathAhi-revatyAstriMzat 30, azvinyAstrimAt30,bharaNyAH paJcadaza15,kRttikAyAstriMzat 30,rohiNyAH paJcacatvAriMzat 45 / sarvasaMkalanayA khAtaM paJcAzadadhikaM zatam (150), eSu pUrvoktasya ekonaSaSTayadhikazatasya (159 saMmelane bhavanti gmayolarANi trINi zatAni (309) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnAM nakSatrANAM zodhakkAnIti / tataH 'tisu navanauisu bhave puNavyasU' triSu navanavatyadhikeSu zateSu (399) punarvasuH punarvasu paryanta mityarthaH / atrAyaM bhAvaH-rohiNyA anantaraM prAptasya mRgazirasa-striMzat 30, ArdrAyAH paJcadaza 15, punarvasoH paJcacatvAriMzat 45, jAtA sarvasaMkalanayA navatiH (90) eSA saMkhyA pUrvoktasaMkhyAyAM navottara trizatarUpAyAM saMmelyate, jAyante nava navatyadhikAni trINi zatAni (399), etAni abhijita Arabhya punarvasu paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakAni / mAtAni / tataH 'uttarAphaggU-paMceca auNapannA' uttarAphAlgunI paJcaiva ekonapaJcAzAni zatAni, ekona paJcAzadadhikAni paJcazatAni (549) puNyata Arabhya uttarAphAlgunI paryantAnAM 'nakSatrANAM zodhanakAni, ayaM bhAvaH-puSyasya triMzat 30, azleSAyAH paJcadaza 15, maghAyAtriMzat .20, pUrvAphAlgunyAstriMzat 30, uttarAphAlgunyAH paJca catvAriMzat 45 / jAtaM sarvasaMkalanayA 'paJcAzadadhikaM zatam (150), etat puNyata ArabhyottarAphAlgunIparyantAnAM nakSatrANAM 'zodhanakam / eSA saMkhyA pUrvasaMkhyAyAM navanavatyadhikatrizatarUpAyAM (399) saMmelyate, jAyantai ekona paJcAzadadhikAni paJcazatAni muhUrtAnAmabhijita Aramya uttarAphAlgunI paryantAnAM nakSatrANAM Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 545 candrazatiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 5 30, zodhanakAni (549) / tataH 'samAI uguNuttarAIM chaccevaya sojjhAhi visAhAsu' samAni samagrANi ekonasaptatyAdhikAni SaTzatAni vizAkhAsu vizAkhAparyanteSu nakSatreSu zodhaya, hastanakSatrAdArabhya vizAkhA paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakasaMmelanena - ekonasaptatyadhikAni SaTzatAni (669) zodhanakAni bhavanti / tathAhi - hastasya triMzat 30, citrAyAstriMzat 30, svAteH paJcadaza 15 vizAkhAyA paJcacatvAriMzat 45, sarvasaMkalanayA jAtaM viMzatyadhikaM zatam (120 ) etat pUrvoktasaMkhyAyAme konapaJcAzadadhikapaJcazatarUpAyAM (549) prakSipyate tata AyAnti zodhanakAni yathoktAni-ekonasaptatyadhikAni SaTzatAni (669) tataH 'mULe satteva voyAlA' mUle mUlanakSatre mUla nakSatraparyantamityarthaH catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni ( 744) / ayaM bhAvaH - vizAkhAyA anantaramanurAdhetiH, anurAdhAyA striMzat 30, jyeSThAyAH paJcadaza 15, mUlasya triMzat jAtA paJcasaptatiH 75, asyAH pUrvarAzau ekonasaptatyadhikaSaTzatarUpe (669 ) saMmelanena bhavanti yathoktAni catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni ( 744 ) abhijita Arabhya mUlanakSatraparyantAnAM nakSatrANAM zodhanakAnIti / 'sohaNa gaM uttarA Asa DhANaM' uttarASADhAnAm uttarASADhAparyantAnAM nakSatrANAM zodhanakam, tathAhi - 'aTThasaya muguNavosA' aSTauzatAni ekonaviMzatyadhikAni ( 819 ) iti / ayaM bhAvaH mUlanakSatrAdanantaraM pUrvASADheti pUrvASADhA nakSatrasya triMzat 30 uttarASADhAnakSatrasya paJcacatvAriMzat 45 iti jAtA paJcasaptatiH 75, eSa rAziH 75 abhijita Arabhya mUlaparyantazodhanakeSu catuzcatvAriMzadadhika saptazatarUpeSu (744) saMmelyate, jAyante yathoktAni - ekonaviMzatyadhikAni aSTazatAni (819) etAni zodhanakAni abhijita Arabhya uttarASADhA paryantAnAM nakSatrANAmiti / tata eteSAM sarveSAmapi zodhanakAnAmupari abhijinnakSatrasya navamuhUrttopari ye bhAgAstAn darzayati 'cauvIsaM' ityAdi, cauvIsaM khalu bhAgAchAvaTThI cuNiyA bhAgA' caturviMzatiH khalu bhAgAH / dvASaSTibhAgAH, SaTSaSTizcUrNikA bhAgAH saptaSaSTibhAgAH ( 24|66 ), ete abhijitsambandhino bhAgAH pUrvoktasarva saMkhyopari vijJeyA iti / tata Agatam abhijita Arabhya uttarASADhAparyantasya aSTAviMzati nakSatragarbhitasya paripUrNanakSatraparyAyasya ekonaviMzatyadhikAni aSTazatAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya caturviMzatirdvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH ( 81924 66 ) etAvatparimitAH sarve muhUrttA bhavanti, ete zodhanakAnItyucyate / iti SaSThagAthArthaH // 6 // tataH kim ? ityAha- 'eyAI' ityAdi, 'eyAI' etAni pUrvapradarzitAni 62 67 69 - Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre zodhanakAni yathAsaMbhavaM 'sohaittA' zodhayitvA tadanantaraM 'jaM sesaM' yat zeSamuddharati 'taM nakkhattaM havejja AuTTIe samAuttaM' tannakSatraM bhavet vivakSitAyAmAvRttau tu candreNa samAyuktaM bhavati tadA vivakSitAvRttau tena nakSatreNa saha candro yogaM yunaktIti 'voddhavvaM' boddhavyaM jJAtavyaM gaNitajJairiti gAthAsaptakArthaH // 7 // atha bhAvanA kriyate-ko'pi pRcchet-prathamAyAmAvRttau prathamataH pravarttamAnAyAM candraH kenanakSatreNa saha yogaM yunakti ? iti jijJAsAyAmatra prathamAvRttiviSayakaH prazna iti ekako dhriyate, sa rUponaH kriyate, ekasmin rUpe ekone kRte na kimapi rUpaM pazcAdavatiSThate, tataH pAzcAtya yugabhAvinInAmAvRttInAM madhye yA caramA dazamo AvRttistatsaMkhyA dazakarUpA'tra dhriyate, etena dazakena prAcInaH samagro'pi dhruvarAziH 'paMcasayA paDi puNNA' ityAdi prathamagAthoktaH-trisaptatyadhikAni paJcazatAni (573) muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzat (36) dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT (6) saptaSaSTibhAgAH carNikA bhAgAH (57326 ) etAvaparimito guNyate, tatra pUrva muhUrtarAzirdazakena guNyate, jAtAni triMzadadhikAni saptapaJcAzacchatAni (5730), tatpazcAt ye SaTtriMzad dvASaSTi bhAgAste'pi dazakena guNyate, jAtAni SaSTayadhikAni trINI zatAni (360), eSAM muhUrttakaraNAthai dvASaSTayA bhAgo hiyate, labdhA paJca muhUrtAH (5) ete pUrvasthite muhUrtarAzau (5730) prakSipyante, jAtaH pUrvarAziH paJcatriMzadadhikasaptapaJcAzacchatasaMkhyakaH (5735), bhAge hRte tiSThanti paJcAzad dvASaSTi bhAgAH (50) tadantaraM ye SaT cUrNikA bhAgAH Asan te'pi dazakena guNitA jAtA SaSTiH, ete cUrNikA bhAgAH santi, aGkataH ( 5735 106) iti / etasmAdrAzeH zodhanakAni zodhyante, tatrAbhijita ArabhyottarASADhA paryantAnAmaSTAviMzatenakSatrANAM zodhanakam-- ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni (819), etAni kila yathoktarAzau saptakRtvaH zuddhiM prApnuvantIti saptabhirguNyante, jAtAni-trayastriMzadadhikAni sapta paJcAzacchatAni (5733), tAni paJcatriMzadadhikebhyaH saptapaJcAzacchatebhyaH zodhyante. sthitau pazcAt dvau muhUtau , tau dvASaSTi bhAgAnayanArtha dvASaSTayA guNyete, jAtaM caturvizatyadhikamekaM zatam (124) ete dvASaSTibhAgAH santi, ete prAktane paJcAzatiM dvASaSTi bhAgarAzau prakSipyante jAtaM catuH saptatyadhikaM zatam (174) dvASaSTi bhAgAnAm / tathA tato ye'bhijitsambandhinazcatuvizatiSiSTibhAgAH zodhyAH santi te'pi 'saptakRtvaH zuddhimApnuvanti iti nyAyAt saptabhirguNyante jAtamaSTaSaSTayadhikaM zatam (168) etat catuH saptatyadhikAt zatAt (174) zodhyate, sthitAH SaTra dvASaSThi bhAgAH, te cUrNikA bhAgAnayanAtha saptaSaSTayA guNyante jAtAni dvayadhi Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 547 kAni catvArizatAni (402), tato ye prAktanAH SaSTiH saptaSaSTi bhAgAste'tra prakSipyante, jAtAni dvaH SaSTayadhikAni catvArizatAni (462) tato ye'bhijitaH sambandhinaH SaT SaSTiphrikA bhAgA zodhyAH santi te'pi pUrvoktanyAyena saptabhirguNayitvA zodhyA bhavantIti saptabhirguNyante, jAtAni dvASaSTayadhikAni catvArizatAni (462) etAni anantaroditarAzeSiSTayadhika catuHzata (462) rUpAt zodhyante, dvayoH rAzyoH samAnatvAnna kiJcidavaziSyate, sthitaM pazcAt zUnyam, tata Agatam ---uttarASADhAnakSatre paripUrNe candreNa bhukte sati tadanantaraM yuge'bhijito nakSatrasya prathama samaye prathamA AvRttiH pravartate, ata evoktaM sUtrakAreNa 'abhiissa * DhamasamaeNaM' iti / ____ atha candranakSatrayogasamaye sUryanakSatrayogaM pradarzayati-'taM samayaM ca NaM' ityAdi / 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candrayogasamaye ca khalu 'mArie' sUryaH 'keNaM nakkhatteNaM joei' kena nakSatreNa yunakti yogaM karoti ? kena nakSatrena saha yogayukto bhUtvA yugasya prathamAmAvRttiM pravartayatIti praznaH / bhagavAnAha-'tA pUseNaM' tAvat puSyeNa puSya nakSatreNa saha yogamupAgataH san sUryaH prathamAmAvRttiM pravartayatIti sAmAnyena proktam, atha vizeSa mAha'pUsassa' ityAdi, 'pUsassa' puNyasya puSyanakSatrasya 'egRNavIsaM muhuttA' ekonaviMzati muhUrtAH 'tettAlIsaM ca bAvaTThIbhAgA' tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, tathA 'bAvadvibhAgaM ca saTTihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA-- vibhajya tatsambandhina: 'tettIsaM cuNiyA bhAgA' trayastriMzat cUrNikAbhAgAH saptapaSTibhAgA ityarthaH ( 19-43/33) etAvanto bhAgAH puSyaSya 'sesA' iti zeSA avaziSTAstiSTheyustadA, tathA puSyasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt--dazamuhUrtAH aSTadaza dvASaSTibhAgAH, catusviMzacca saptaSaSTibhAgAH ( 10-1834 ) atikrAntA bhaveyustadA sUryo yuge prathamA mAvRtti pravarttayatIti bhAvaH / 62167 etanmuhUrtAdikaM kathaM jJAyate ! iti tad gaNitena pradarzyate- atrApi trairAzikaM karttavyam, tathAhi-yadi dazabhiH sUryAyanaiH sUryakRtA paJca nakSatraparyAyA labhyante tadA ekenAyanena kati sUryakRtanakSatraparyAyA labhyante ? raashitrysthaapnaa-10|5|2| atrAntyena rAzinA ekakarUpeNa madhyarAziH paJcakarUpo guNyate jAtAsta eveti paJcaiva, teSAmAdyarAzinA dazakarUpeNa bhAgo hviyate labdhamaI nakSatraparyAyasya / tatra paripUrNo nakSatraparyAyastriMzadadhikASTAdaza zata (1830) saptaSaSTibhAgampo bhavatIti tadardhaM paJcadazAdhika navazata rUpaH (915) pUrvoktAnAM (1830) saptaSaSTibhAgAnAmarddhaH saptaSaSTibhAgarUpo nakSatraparyAyo bhavati / tatkathamiti prathama triMzadadhikASTAdazazatarUpaH paripUrNaH saptaSaSTibhAgarUpo nakSatraparyAyaH pradazyate-SaD nakSatrANi 6267 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatistre , zatabhiSak prabhRtIni arddhakSetrANi tatasteSAM madhye ekaikasya nakSatrasya sArddhAtrayastriMzat trayastriMzat (33||) saptaSaSTibhAgA bhavanti saptaSaSTerardhakaraNAt, tataste sArddhAstrayastriMzat ( 33 // ) bhAgAH SaDbharguNyante jAte ekottare dve zate (201) / SaD nakSatrANi uttarabhAdrapadAdIni dva kSetrANi, tAnamAni - uttarabhAdrapadA 1, rohiNI 2, punarvasuH, 3, uttaraphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarASADhA 6, etAni SaDnakSatrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakatvAd dvayardhakSetrANIti / tatasteSAM madhye pratyekasya ca saptaSaSTibhAgasyArddham (200|) saptaSaSTe vardhena ( 1 // ) guNanAt etat SaDbhirguNyate, jAtAni tryuttarANi SaT zatAni (603) / zeSANi etadvyatiriktAni paJcadaza nakSatrANi zravaNAdIni triMzanmuhUrttAtmakatvAt samakSetrANi teSAM pratyekasya saptaSaSTibhAgA eva, tataH saptaSaSTiH paJcadazabhirguNyate, jAtaM paJcottaraM sahasram (1005) tato'bhijita ekaviMzatiH (21) saptaSaSTibhAgAH, eteSAM sarveSAm - (201=603=1005=21) mIlane bhavanti saptaSaSTi bhAgAnAm -- triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830 ) / eSa paripUrNaH saptaSaSTi bhAgAtmako nakSatraparyAyaH etasyArdhe kRte bhavanti yathoktAni paJcadazottarANi navazatAni ( 915) / ebhyo'bhijitaH sambandhinI ekaviMzatiH zodhyate, tiSThanti zeSANi - aSTau zatAni caturnavatyadhikAni (894) / eSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza (13), zeSAstiSThanti trayoviMzatirbhAgAH (23) trayodazabhizca punarvasu paryantAni nakSatrANi zuddhAni, ye ca trayoviMzati rbhAgAH zeSIbhUtAstiSThanti te muhUrttakaraNArthe triMzatA guNyante, jAtAni navatyadhikAni SaT zatAni ( 690), teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH daza mUhUrttAH (10), zeSAtiSTanti viMzatiH, sA dvASaSTi bhAgakaraNArthaM dvASTayA guNyate jAtAni catvAriMzadadhikAni dvAdazazatAni (1240), eSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA aSTAdaza dvASaSTi bhAgAH, zeSAstiSThanti catustriMzat te ca ekasya dvASaSTibhAgasya catustriMzat saptaSaSTibhAgAH, tata Agatam - puSyasya dazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya aSTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgeSu ( 10 18 62/67 > gateSu, tathA puSyasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt - ekonaviMzatau muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya tricatvA - riMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu ( 1943 33 ) sUtrokteSu zeSeSu prathamA zrAvaNamAsa bhAvinI sUryAvRttiH pravarttate iti / 62 67 548 atha dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinomAvRtti pradarzayati- 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM pramiddhAnAM 'paMca' paJcAnAM 'saMvaccharaNaM' cAndrAdisaMvatsarANAM madhye 'docca' dvitIyAM 'vAsikki' vArSikIM varSAkAlabhAvinIm 'AuTTi' AvRtti sUryAvRtti Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21EU bhAgAH (186267 candrAptiprakAzikATokAprA. 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 549 'caMde' candraH 'keNaM NakkhateNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joyaM joei' yogaM yunakti pravartayatItyarthaH / bhagavAnAha- saMThANAhi' saMsthAnAbhiH, saMsthAnazabdenAtra mRgazirAnakSatraM gRhyate pravacane tathA prasiddhatvAt , bahuvacanaM ca tritArakatvAt , tato mRgazirasA mRgaziro nakSatreNa saha yogamupAgatazcandro dvitIyAmA vRttiM pravartayati / mRgazirasaH kiyaparimiteSu muhUrtAdiSu zeSeSu gateSu veti prazne prAha -- 'saMThANANaM' ityAdi, saMsthAnAnAM mRgaziro nakSatrasya 'ekkArasa muhuttA' ekAdazamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya 'UNatAlIsaM ca bAvadvibhAgA' ekonacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekaM 'bAvadvibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca, 'sattaDhihA chettA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAn kRtvA tadgatAH 'tevaNNaM cuNNiyA bhAgA' tripaJcAzat cUrNikA bhAgA iti / saptaSaSTibhAgAH (11 ) yadA 'sesA' zeSA avaziSTA mRgaziro nakSatrasya bhaveyustadA, tathA asya triMzanmuhUrtAtmakatvAt aSTAdaza muhartAH ekasya muhUrtasya dvAviMzatizca dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTi bhAgAH ( 182214 ) atikrAntA bhaveyustadA candro dvitIyAM vArSikImAvRttiM pravartayatIti / tatkathamavasIyate ? gaNitabalAt , iti gaNitaM pradarzyate-- iha yA dvitIyA zrAvaNamAsabhAvino AvRttirasti sA pUrvapradarzitakramApekSayA tRtIyA bhavati tatastatsthAne trikaM sthApyate, tadrUponaM kriyate, jAtaM dvikaM, tena prAktano dhruvarAziH SatriMzatsaMkhyakadvASaSTibhAga-SaT saMkhyakasaptaSTibhAgayuktaH trisaptatyadhika paJcazatarUpaH guNyate, jAtAni-ekAdaza zatAni SaT catvAriMzadadhikAni muhUrtAnAm , ekasya muhUrtasya ca dvAsaptatiSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTibhAgA ( 11467212 ) tata etebhya ekonaviMzatyadhikASTazatasaMkhyakA muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTi bhAgAH ekasya ca dvASaSTi bhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH, ( 192466 ) paripUrNanakSatraparyAyasya zodhyante, sthitAni pazcAt-saptaviMzatyadhikAni trINi zatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTi bhAgasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH ( 3271713 ) tata etebhyaH 'tisuceva navuttaresu (573 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 candraprakSaptisUtre rohiNiyA' iti caturthakaraNagAthAvacanAt navottarANi trINi muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH ( 3092466 ) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH za67 pazcAt aSTAdaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya dvAviMzati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturdazasaptaSaSTibhAgAH (1814 ) / etAvatA mRgaziro na zuddhayati, tata etAvanto muhUrtAdikA mRgaziro nakSatrasyAtikrAntAstato mRgaziro nakSatrasya trizanmuharttAtmakatvAt tasya ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekonacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzati saptaSaSTi bhAgeSu ( 11252 ) sUtrokteSu zeSeSu dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM candraH pravarttayatIti 2 / sAmprataM candranakSatrayogasamayabhAvinaM sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi; 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candranakSatrayogakAle ca khalu 'mUrie' sUryaH 'keNaM NakkhattaNaM' kena nakSatreNa sahagataH san dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM 'joei' yunakti pravartayatItyarthaH / bhagavAnAha-'tA pUseNaM' ityAdi 'tA pUseNaM' tAvat puSyeNa puSyanakSatreNa sahagato bhUtvA dvitIyA zrAviNImAvRtti pravarttayati / tatra-vizeSamAha-'pUsassa NaM' ityAdi, 'pUsassa NaM' puSyasya skhalu 'taM ceva jaM paDhamAe' tadeva yat prathamAyAm , atra tadeva vaktavyaM yatprathamAyAM zrAvaNamAsabhAvinyAmAvRttau proktam tathAhi-puSyasya ekonaviMzatirmuhUrtAH, ekasya camuhUrtasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat cUrNikA bhAgAH (194222 ) zeSA avatiSTheyustadA sUryo dvitIyAM zrAviNImAvRtti pravartayatIti bhAvaH / daha sUryasya dazabhirayanaiH paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante, dvAbhyAmayanAbhyAM caiko nakSatraparyAyo labhyate, tatra sUrya uttarAyaNaM kurvan sarvadaiva abhijinnakSatreNa sahagato bhUtvA yogamupAgacchati dakSiNAyanaM kurvazca puSyeNa sahagataH san yunakti uktaJca--- abbhitaMrAhi nito, Aicco pussajogamuvagayassa / savvA AuTTIo, karei so sAvaNe mAse // 1 // chAyA-AbhyantarAbhyaH (AvRttibhyaH) nayan bAhyA AvRttIH prApnuvan AdityaH puNyayogamupagataH / 6267 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA.12 sU. 5 sUryandrayoH AvRttisvarUpam 551 sarvA AvRttIH karoti tasya (yugasya) zrAvaNe mAse // 1 // iti ata eva sUtrakAreNa 'pusseNaM' ityAdyuktam 2 / atha tRtIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRtti pradarzayati-'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMbaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'taccaM' tRtIyAM 'vAsikki' vArSikI varSAkAlabhAvinI zrAvaNamAsabhAvinI mityarthaH 'Auhi AvRtti 'caMde' candraH 'keNaM nakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joei' yunakti pravartayati ? bhagavAnAha-'tA visAhAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'visAhAhi vizAkhAbhiH paJcatArakatvAd bahuvacanam , vizAkhA nakSatreNa saha yogaM kRtvA candrastRtIyAM zrAviNImAvRttiM pravarttayati / vizAkhAnakSatrasya muhUrtAdikamAha-'visAhANaM' ityAdi, 'visAhANaM' vizAkhAnAM vizAkhAnakSatrasya 'terasamuhuttA' trayodaza muhUrtAH, 'cauppaNNaM ca bAvadvibhAgA' catuSpaJcAzaJca dvASaSTibhAgA 'muhuttassa ekasya muhUrtasya, tathA 'bAvaTibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca muhUrtasya 'saTTihA chittA saptaSaSTidhA chittvA vibhajya ekasya dvASaSTibhAgasya, saptaSaSTibhAgAn kRtvA tebhyaH 'cattAlIsaM cuNNiyA bhAgA' catvAriMzat cUrNikA: atizlakSNatvena rNikA iva cUrNikA bhAgAH saptaSaSTi bhAgAH (1354) yadi 'sesA' zeSA avaziSTA bhaveyustadA, tathA asya paJcacatvAriMzanmu hUrtAtmakatvAt eka triMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya saptadvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (31-7-27) yadA atikrAntA bhaveyustatsamaye candrastutIyAmAvRttiM pravartayatIti / tadeva pradarzyate iyaM tRtIyA AvRttiH pUrvapradarzitakramApekSayA paJcamI bhavati tatastatsthAne paJcakaM dhriyate tad rUponaM kriyate jAtaM catuSkam , tena prAktano dhruvarAziH (573 26-) guNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni dvAviMzatiH zatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzadadhikaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzati saptapaSTibhAgAH (2292/14424) tata etebhyaH aSTAtriMzadadhikAni SoDaza muhUrtazatAni ekasya ca muhUrttasya aSTacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzadadhika zataM saptapaSTibhAgAH (163848 132) paripUrNanakSatraparyAyadvayasya zodhyante, sthitAni pazcAt catuSpaJcAzadadhikAni SaD murtizatAni, ekasya ca muhUrtasya caturnavatidvASaSTibhAgAH, Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaDviMzati saptaSaSTibhAgAH (654 / 94 / 26), tata ebhya ekona |62/67 552 paJcAzadadhikAni paJcamuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrttasya viMzatirdvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (549 (549 ) abhijita Aramya uttaraphAlgunI paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitaM pazcAt paJcottaraM muhUrttazataM, ekasya ca muhUrttasya ekona saptati rdvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (105 7 569/27 '62 67 atra sthitebhya ekonaSaSTi dvASaSTibhAgebhyo dvASaSTyA dvASaSTibhAgaireko muhUrtto labhyate, sa ca pUrvasthite paJcottarazatarUpe muhUrttarAzau prakSipyate, jAtaH sa muhUrttarAziH SaDuttaraM zatam, sthitA pazcAt saptadvASaSTibhAgAH, tena jAta eSa rAziH SaDuttaraM muharttazatam ekasya ca muhUrttasya saptadvASTa bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 106 8633630 / tata etebhyo muhUtrttebhyaH paJcasaptatirmuhUrttAH (75) hastAdi svAtiparyantAnAM trayANAM nakSatrANAM zodhyAH, sthitAH zeSA ekatriMzanmuhUrttAH, sapta dvASaSTibhAgAH saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (31 _7(27), eteSu muhUrttAdiSu vizAkhA nakSatrasyAtikrAnteSu tato vizAkhA nakSatrasya paJcacatvAriM 6267 zanmuhUrttAtmakatvAttasya trayodazasu muhUrtteSu catuSpaJcAzatidvASaSTibhAgeSu catvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (13 / 54 / 40) zeSeSu candrastRtoyAM zrAviNImAvRttiM pravarttayatIti 3 / sAmprataM tatsamayagataM sUryanakSatrayogaM pradarzayati 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candranakSatrayogakAle ca khalu 'murie' sUryaH 'keNaM nakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha gataH san 'joei' yunakti tRtIyAM zrAviNImAvRtti pravarttayati ? bhagavAnAha 'tA pUseNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'pUseNaM' puSyeNa sahagataH san tRtIyAM zrAvaNImAvRtti pravarttayati tasya muhUrttAdikamAha-'pUsassa' puSyasya 'taM ceva' tadeva prathamAvRttipradarzitavadeva muhUrttAdikaM vijJeyam, tathAhi - puSyasya ekonaviMzatirmuhUrttAH, tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, trayastriMzat saptaSaSTi bhAgAH (1943|33) zeSAstiSTheyustadA sUryaH puSyeNa sahagato bhUtvA tRtIyAM zrAviNImAvRttiM pravarttaya 62/61 tIti bhAvaH / Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 553 atha caturthImAvRtti pradarzayati- -'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'cautthi' caturthI 'vAsikki' vArSikI varSAkAlabhAvinIM zrAvaNamAsabhAvinImityarthaH 'AuTi' AvRttiM 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yogamupAgataH san 'joeI' yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha'revaI hiM' revatIbhiH asyA dvAtriMzattArakAtmakatvAd bahuvacanam , revatInakSatreNa saha yuktazcandrazcaturthI zrAvaNImAvRttiM pravarttayati / asyA muhUrtAdikamAha- 'revaINaM' ityAdi, 'rebaINaM' revatInAM revatInakSatrasya 'paNavIsaM muhuttA' paJcaviMzatirmuhartAH 'battIsaM ca bAvaTThibhAgA' dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, tathA 'bAvahibhAgaM ca' ekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaDhihA chittA' saptaSaSTidhA chitvA ekasya dvASaSTi bhAgasya saptaSaSTi bhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'chabbIsaM cuNiyA bhAgA' SaD viMzatizcUrNikA bhAgAH saptaSaSTi bhAgAH ( 253226 ) yadi zeSAstiSTheyustadA candrazcaturthI zrAviNImAvRttiM pravartayatIti / tatkathaM bhavedityAha-prAk pradarzita kramApekSayA zrAvaNamAsabhAvinI caturthI AvRttiH saptamI bhavati tataH saptako'ko dhriyate, tasmin rUpone kRte jAtaH SaTkaH, tena prAktano dhruvarAziH (573-36 / 6) guNyate jAtAni aSTAtriMzadadhikAni catustriMzacchatAni (3438) muhUrtAnAm ekasya ca muhUrtasya SoDazottare dve zate (216 dvASaSTibhAgAnAm , ekasya ca dvASaSTi bhAgasya Sad triMzat (36) saptaSaSTibhAgAH ( 343821626 ) tata etebhyaH SaT saptatyadhikadvAtriMzacchatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ( 2420627 SaNNavati SiSTi bhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSSaSTayadhikadvizatasaMkhyakAH saptaSaSTi bhAgAH ( 3276 / 16264 ) caturNA nakSatraparyAyANAM zodhyante, sthitaM pazcAd dvASaSTayadhika muhUrtasya zatam , ekasya ca muhUrtasya SoDazAdhikaM dvASaSTibhAgazatam , ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catvAriMzat saptaSaSTibhAgAH ( 16211630 ), tata etebhyaH ekonaSaSTayadhika muhUrtazatam ekasya ca muhUrtasya caturvizati dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (15921166 ) abhijidAdInAmuttarabhAdrapadA paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt trayomuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ekanavati SiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTi Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 bhAgasya ekacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (3 dvASaSTibhAgaireko muhUrtto labdhaH sa ca pUrvasthite trikarUpe muhUrttarAzau kSipyate, jAtAste catvAro muhUrttAH, zeSAH sthitAH ekonatriMzad dvASaSTibhAgAH, tato jAyante catvAro muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya ekonatriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekacatvAriMzat saptaSaSTi 29 41 bhAgAH ( 4 ete ca yuddhAdikAH revatI nakSatrasyAtikAntAstata Agatam--revatI - |62/6 nakSatrasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt tasya paJcaviMzatau muhUrteSu dvAtriMzati dvASaSTibhAgeSu SaDviMzatau (2563) sUtrakeSu zeSeSu satsu candrakhaturthI zrAviNImAvRttiM pravarttaya saptaSaSTibhAgeSu ), candraza tatra ekanavati dvASaSTibhAgebhyo dvASaSTyA tIti siddham 4 / samprati tatsamayagataM sUryanakSatrayogaM pradarzayati- 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM caNaM' tasmin candranakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha gataH san caturthI zrAvaNImAvRtti 'joe ' 'yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha - 'tA pUseNaM' tAvat puSyeNa sahagato bhUtvA pravarttayati / atra vizeSamAha - 'pUsassa' puSyasya puSyanakSatrasya 'taM ceva' iti tadeva prathamAvRtti prakaraNoktavadeva vijJeyam - puSyasya ekonaviMzati muhUrttAH, tricatvAriMzad dvASaSTi bhAgAH, trayastriMzat cUrNikA bhAgAH ( 19 " yadi zeSA bhaveyustadA sUryazvaturthI zrAviNImAvRtti pravarttayatIti bhAvaH || 4 || adhunA paJcamImAvRtti pradarzayati - ' tA eesi NaM' ityAdi, 'tA tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharaNaM' pazcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paMcamaM' pazcamIM 'vAsikki' vArSikIM varSAkAlabhAvinIm 'AuTTi' AvRtti 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joei' yunakti - pravarttayatIti praznaH / bhagavAnAha - 'tA puvvAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'pubvAhiM phagguNIhiM' pUrvAbhyAM phAlgunIbhyAm dvitArakatvAd dvivacanaM kRtaM, prAkRte dvivacanAbhAvAt sUtre bahuvacanam, pUrvAphAlgunInakSatreNa yogaM kurvan candraH paJcamIM vArSikImAvRttiM pravarttayatIti bhAvaH athAsya muhUrttAdikaM pradarzayati- 'puvvAphagguNINaM' pUrvAphAlgunyoH pUrvAphAlgunI nakSatrasyetyarthaH 'bArasamuhuttA' dvAdazamuhUrttAH, 'sattAlIsaM ca bAvaTThibhAgA' saptacatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH, 'muhutassa' ekasya muhUrttasya, tathA 'bAvadvibhAgaM sattadvihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA vibhajya ekaM dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA kRtvA tatsambandhinaH 'terasacuNNiyA bhAgA' trayodaza cUrNikA Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 555 62067 bhAgAH (12-4713) yadA 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candraH paJcamI vArSikI mAvRtti zrAvaNamAsabhAvinI pravarttayatIti / tathAhi paJcamI zrAvaNI AvRttiH prAk pradarzitakramApekSayA navamI bhavati tato'tra navako'Gko dhriyate, tasmin rUpone kRte jAtA aSTa, ebhiraSTabhizcaprAgukto dhruvarAziH-57326 = ) guNyate, jAtAzcaturazItyadhikAni paJcacatvAriMzacchatAni (4584) muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya aSTAzItyadhike dve dvASaSTi bhAgazate (288), ekasya ca DASTibhAgasya aSTacatvAriMzada (48) saptaSaSTibhAgAH (458726848) / tata ebhyazcatvAriMzanmuhUrtazatAni paJcanavatyadhikAni, ekasya ca muhUrtasya viMzatyadhikaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triMzadadhikAni trINi zatAni saptaSaSTibhAgAH 4095/120330) paJcanakSatraparyAyANAM zodhyante, sthitAni pazcAt catvAri muhUrtazatAni ekonanavatyadhikAni, ekasya ca muhUrtasya triSaSTayadhikaM zataM dvASTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzat saptaSaSTi bhAgAH (489 16253) punaretebhyo navatyadhikAni trINi muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya caturvizati 67 dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH ( jita Arabhya punarvasu paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt navatimuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya aSTa triMzadadhikaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzad saptaSaSTibhAgAH (90 1385-1) / tato'STatriMzadadhikazatadvASaSTi bhAgebhyazcaturvizatyadhika zata dvASTi bhAgai dvai muhUtau labdhau, tau ca pazcAtsthite navati rUpe muhUrtarAzau prakSipyete, jAtA dvinavati muhartAH (92), sthitAH zeSA ye caturdaza, te caturdaza dvASaSTibhAgAH, tata AgatAH-dvinavatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya caturdaza dvASaSTi bhAgA, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catuSpaJcAzat saptaSaSTi bhAgAH (92 14) / tata etadgata muhUrtarAzeH paJcasaptatiH (75) muhUrtAH puSyAdimadhA paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt saptadaza muhUrtAH (17), zeSA dvASaSTi bhAgAH sapta 67 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 6267 SaSTibhAgAzca te eva 14/54), etAvatA rAzinA pUrva phAlgunI na zuddhayati, tato jJAtavyam pUrva 62/67 phAlgunI nakSatrasya saptadazamuhUrtAH, caturdaza dvASaSTibhAgAH, catuSpaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (171454) atikrAntAH, tato'sya triMzanmuhUrtAtmakatvAt pUrvaphAlgunI nakSatrasya dvAdazasu muhUteSu saptacatvAriMzati dvASaSTi bhAgeSu trayodazasu saptaSaSTibhAgeSu (12,47,13) sUtrokteSu zeSeSu satsu candraH paJcamIzrAviNImAvRttiM pravarttayatIti siddham // 5 // atha sUryanakSatraviSayaM praznottaramAha-'taM samayaM ca NaM ityAdi, 'taM samayaM ca NaM tasmin candranakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sUrie' sUrya 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san paJcamI zrAviNImAvRtti pravarttayati ? bhagavAnAha -'tA pUseNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'pUseNa' puSyeNa sahagataH sUryaH paJcamImAvRtti pravarttayati / 'pUsassa' puNyasya 'taM ceva' tadeva prathamazrAvaNyAvRtti prakaraNokta muhUrtAdiparimANavadeva vijJeyam , tathAhi-puSyasya ekonaviMzati muhUrteSu tricatvAriMzadvASaSTibhAgeSu trayastriMzaccarNikA bhAgeSu (19 / 43 / 33) zeSeSu sUryaH paJcamI zrAvaNamAsamAvinImAvRttiM pravartayatIti bhAvaH |suutrm // 5 // tadevaM proktAzcandranakSatrayogaviSayAH sUryanakSatrayogaviSayAzca vArSikyaH paJca AvRttayaH, sAmprataM haimantIrAvRttIH pratipAdayannAha-'tA eesiNaM ityAdi / mUlam-tA eesi NaM paMcaNhaM saMbaccharANaM paDhamaM hemaMtiM AuTTi caMde keNaM NakkhateNaM joei ? tA hattheNaM, hatthassa NaM paMcamuhuttA, paNNAsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattaTTihA chittA saTThIcuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM surie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhi AsADhAhi, uttarANaM AsADhANaM caramasamae / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccaM hemaMtiM AuTiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ?, tA sayabhisayANaM dunni muhuttA, aTThAvIsaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattadvihA chittA chattAlIsaM cuNiyA bhAgA sesaa| taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhi, uttarANaM AsADhANaM caramasamae 2 / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM hemaMti Auhi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA pUseNaM, pUsassa egUNavIsaM muhuttA tetAlIsaM ca bAvaTThibhAgA muhuttarasa, bAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA tettIsaM cupiNayAbhAgA sesA taM samayaM ca NaM rie keNaM NavakhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM carama samae 3 / Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA. 12 sU. 6 sUryacandrayoH hemantImAvRttisvarUpam 557 tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM cautthi hemaMti AuTiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA mUleNaM, mUlassa cha muhuttA, aTThAvannaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa, bAvaSTibhAgaM ca sattaTTihA chittA vIsaM cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhattaNaM joei ? tA uttarAhiM asADhAhiM uttarANaM AsADhANaM caramasamae 4 / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paMcamaM hemaMta AuTiM caMde keNaM NavakhattaNaM joei ? kattiyAhiM, kattiyANaM aTThArasamuhuttA, sahihA chittA cha cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM uttarANaM AsAr3hANaM caramasamae // sUtram // 6 // chAyA-tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM haimantIm AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat hastena, hastasya khalu paJcamuhUrtAH paJcAzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, dvASaSTi bhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaSTiH cUrNikA bhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH, utta rANAmASADhAnAM-caramasamaye 1 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM hai mantom AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat zatabhiSagbhiH, zatabhiSajAM dvau muhUtA aSTAviMzatizca dvASTa bhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaT catvAriMzat cUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH, uttarANomASADhAnAM caramasamaye 2 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAM haimantIm AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat puSyeNa, puSyasya ekonaviMzatimuhartAH tricatvAriMzacca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya, dvASTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA trayastriMzat cUNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH, uttarANAmASADhAnAM caramasamaye 3 / tAvat eteSAM khala paJcAnA saMdhatsarANAM caturthI haimantImAvRtti candraH yunakti ? tAvat mUlena, mUlasya SaDmuhUrtA, aSTa paJcAzacca / dvASaSTi bhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA viMzatizcUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye sUryaH kena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH, uttarANAmASADhAnAM caramasamaye 4 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamI haimantIm AvRttiM candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat kRttikAbhiH, kRttikANAm aSTAdazamuhUrtAH, SaTtriMzacca dvA. SaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca muhUrtasya saptaSTidhA chittvA SaT carNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirASADhAbhiH, uttarANAmASADhAnAM caramasamaye / sUtram // 6 // vyAkhyA-'tA eesi NaM iti, 'tA tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM candrAdInAM madhye 'paDhama' prathamAM 'hemaMti' haimantI zItakAlabhAvinI mAghamAsabhAvinImityarthaH 'Auhi' AvRti 'caMde' candraH 'keNa NakkhattaNaM joei' kena nakSatreNa saha yoga Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistre mupAgataH san yunakti pravarttayati ! bhagavAnAha-'tA tAvat 'hattheNaM hastena hastanakSatreNa sahagataH san prathamAM haimantImAvRttiM pravarttayati / asya muhUrtAdInAha-'hatthassaNaM' ityAdi, 'hatthassaNaM'hastasya khalu 'paMcamuhuttA' paJcamuhUrtAH, 'paNNAsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa' ekasya muhUrtasya ca paJcAzad dvASaSTibhAgAH, 'bAvaTThibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTThihA chittA'saptaSaSTidhA chittvA tadgatAH 'saTThI' SaSTiH 'cuNiyA bhAgA' carNikA bhAgAH (5506deg) sesA' zeSA avaziSTAH tiSTheyustadA 6267 candraH prathamAM haimantImAvRttiM pravartayatIti bhAvaH / tatkathamiti pradarzayati haimantI prathamA AvRttiH prAguktakramApekSayA dvitIyA'sti tatastatsthAne dviko'Gkodhriyate, sa rUpono jAta ekakaH, tena prAgukto dhruvarAziH (573 / 36 / 6) guNyate jAtastAvAneva (573366), tata etasmAt ekonapaJcAzadadhikAni paJcazatAni muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTiH saptaSaSTibhAgAH (5492166 ) abhijidAdInAmuttaraphAlgunIparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante, zodhite ca sthitAH pazcAt caturvizatirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ekAdaza dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH (2421 tata Agatam-hastanakSatrasya etAvatparimiteSu muhUrttAdiSu vyatikrAnteSu tadantaraM tasya triMzanmuhUrtAtmakattvAt paJcasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptapaSTibhAgeSu (5/1060) zeSeSu candraH prathamAM haimantImAvRtti pravarttayatIti siddham 1 / samprati sUryanakSatraviSayaM sUtramAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu candranakSatrayogasamaye 'mUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM joei' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san prathamAM haimantImAvRtti yukti-pravarttayati ? bhagavAnAha--'tA uttarAhiM AsADhAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'uttarAhiM AsADhAhiM' uttarAbhirASADhAbhiH uttarASADhAnakSatreNa yuktaH san prathamAM haimantImAvRttiM pravartayati / atha vizeSamAha-'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmASADhAnAm uttarASADhAnakSatrasya 'caramasamae' caramasamaye, uttarASADhAnakSatraM paripUrNamupabhujya abhijinnakSatrasya prathamasamaye sUryaH prathamAM haimantImAvRttiM pravarttayatIti bhAvaH / tatkathamityupadaryate-atra trairAzikaM kriyate-yadi dazabhirayanaiH paJcasUryakRtAni nakSatrANi labhyante tadA ekena ayanena kati sUryakRtanakSatrANi labhyante ? raashitrysthaapnaa-10|5|1| tataH 62/67 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 6 sUryacandrayoH haimantImAvRttisvarUpam 559 antyena rAzinA ekakalakSaNena guNitA madhyarAziH paJca tena jAtAH paJcaiva, teSAM dazabhirbhAgeDUte labhyate arddha paryAyasya, triMzadadhikASTAdazazata (1830) parimitaparipUrNaparyAyasyArddha bhavati paJcadazottaraM zatanavakam (915), tatra ye viMzatiH saptaSaSTibhAgAH pAzcAtye'yane puNyasya gatAH, zeSA ye sthitAzcatuzcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAste sAmpratamasmAd rAzeH zodhyante, sthitAni zeSANi ekasaptatyadhikAni aSTauzatAni (871) teSAM saptaSaSTayA bhAgo hiyate labdhAstrayodaza, pazcAnna kimapi tiSThati / ebhitrayodazabhizcAzleSAdIni uttarASADhAparyantAni nakSatrANi zodhyante tata Agatam-abhijinnakSatrasya prathamasamaye haimantI prathamA avRttiH pravartate / uttarASADhAnakSatrasya paripUrNa upabhogo jAtastata uktam-'uttarASADhAnakSatrasya caramasamaye' iti / evaM sarvA api hemantakAlasambandhino mAghamAsabhAvinyaH sarvAH api AvRttayaH sUryanakSatramAzritya uttarASADhAnakSatre pariNe bhukte sati abhijinnakSatrasya prathamasamaye pravRttA bhavantIti jJAtavyam / uktaJca "bAhirao pavisaMto, Aicco abhiijogamuvagamma / savvA AuTTIo, karei so mAghamAsammi" // 1 // chAyA--bAhyataH-bAhyamaNDalAt-antaH pravizan AdityaH abhijid yogamupagamya / sarvA AvRttIH karoti sa mAghamAse // iti atha dvitIya haimantyAvRttiviSayakaM sUtramAha-'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM prasiddhAnAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'doccaM hemaMti' dvitIyAM haimantIm-hemantartuvyApinI mAghamAsabhAvinIm 'AuTTi' AvRtti 'caMde' candraH 'keNaM nakkhattaNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joei' yunakti pravartayati ? / bhagavAnAha--'tA sayabhisayAhiM' ityAdi 'tA' tAvat 'sayabhisayAhiM' zatabhiSagbhiH zatabhiSagUnakSatreNa yuktaH san dvitIyAM haimantImAvRtti pravarttayati kiM pramANe muhUrtAdibhiH zeSaiH pravartayati ! iti pradarzayati-'sayabhisayANaM' ityAdi, 'sayabhisayANaM' zatabhiSajAM zatabhignakSatrasya 'dunnimuhuttA' dvau muhUtrtI, aTThAvosaM ca bAvaTThi bhAgAmuhuttassa' ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzati SiSTibhAgAH 'bAvaTThibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tadgatAH 'chattAlIsaM' SaTcatvAriMzat 'cuNiyA bhAgA' cUNikA bhAgAH saptaSaSTibhAgAH 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candraH dvitIyAM haimantImAvRtti pravartayatIti / tadeva gaNitena spaSTayati-prAgupadarzitakramApekSayA dvitIyA mAghamAsa bhAvinI AvRttizcaturthI bhavatIti catuSko'Gkodhriyate, rUpone kRte jAtastrikaH, anena prAktano dhruvarAziH (573 / 36 / 6) guNyate, jAtAni saptadaza zatAni ekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAm , Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 candraprajJaptisU ekasya ca muhUrtasyASTottaraM zatadvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTAdaza saptaSaSTibhAgAH (1719108 / 18) / tata ebhyaH aSTAtriMzadadhikAni SoDazazatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrttasyASTacatvAriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzadadhikaM zataM saptaSaSTibhAgAnAm yonakSatraparyAyayoH zodhyante sthitAH pazcAt-ekAzItirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya aSTapaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzatiH saptapaSTibhAgAH (81182 / asmAdarAzerbhUyo'pi nava muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturviMzati dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTi saptaSaSTibhAgAH, ( 968) abhijinnakSatrasya zodhyante, sthitAH pazcAt dvAsaptatirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (72321) / punaretasmAt triMzanmuhUrtA zravaNasya punastriMzad dhaniSThAyAH zodhyAH, avatiSThante pazcAt dvAdaza muhUrtAH ete dvAdaza muhUrttA zatabhijo vyatikrAntAH tataH zatabhiSagnakSatraM cArddhanakSatram paJcadazamuhUrtAtmakatvAt , tata Agatam-zatabhiSagnakSatrasya dvayormuhUrtayoH zeSayoH satoH, tathA ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (2286) zeSeSu 1/67 62/67 candro dvitIyAM haimantImAvRtiM pravarttayatoti siddham / atha sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM nakkhatteNaM joei' kena nakSatreNa saha yogamupAgato dvitIyAM haimantImAvRttiM pravatrtayatoti praznaH / bhagavAnAha'uttarAhi AsADhAhiM' ityAdhuttaram, tathAhi-uttarASADhAnakSatreNa, tasyottarASADhAnakSatrasya carama samaye abhijitaH prathama samaye, iti pUrvaM pradarzitameva, sUryasya sarvatrAbhijitaH prathama samaya eva haimantyAvRttInAM pravartakattvAt / / ___ atha tRtIya haimantyAvRttiviSayaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi gaM' eteSAM khalu "paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'taccaM hemaMti' tRtIyAM haimantI mAghamAsabhAvinIm 'AuTiM' AvRttiM 'caMde' candraH 'keNaM NakhatteNaM joei' kena nakSatreNa saha yukto bhUtvA yunakti ? pravarttayati ? bhagavAnAha-'tA pUseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakATokA prA.12 sU. 7 chatrAticchatrayoge candrayoganirUpaNam 569 - pUrva nakSatrayogamAzritya sUryacandrayorAvRttayaH proktAH, sAmprataM yogAnAM daza nAmAni prarUpya tanmadhyAt chatrAtichatraM yogaM kasmin deze candro yunaktIti pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi / mUlam-tattha khalu ime dasavihe joe paNNatte, taM jahA-sabhANujAe 1, veNuyANujAe 2, maMce 3, maMcAimaMce 4, chatta 5, chattAicchatte 6, juyaNaddhe, 7, ghaNasaMmadde 8, pINie 9, maMDUyappue NAmaM dasame 10 / eesiNaM bhaMte paMcaNhaM saMvaccharANaM chattAichattaM jogaM caMde kaMsi desaMsi joei ?, tA jaMbuddIvassa dIvassa pAINa paDiNIyAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA, dAhiNapurathimillaMsi caubbhAgamaMDalaM sattAvIsaM bhAge uvAiNAvittA aTThAvIsaimaM bhAgaM vIptahA chittA aTThArasabhAge uvAiNA vittA tIhiM bhAgehiM dohiM kalAhiM dAhiNapurathimillaM caubhAgamaMDalaM apasaMpatte, ettha gaM se caMde chattAichattaM joyaM joei, taM jahA uppicaMdo majjJe NakkhattaM heTThA Aicco / taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA cittAe cittAe carama samaye // 207 // ____ caMdayannattIe bArasamaM pAhuDaM samattaM // 12 // . chAyA-tatra khalu ayaM dazavidhA yogaHprazaptaH, tadyathA-vRSabhAnuyogaH 1,veNukAnuyogA 2, maJcaH 3, maJcAtimaJcaH 4, chatraM 5, chatrAtichatram 6, yuganaddhaH7, ghanasaMmardaH 8, prINi taH 9, mANDUkaplutaH, nAma dazamaH 10 / eteSAM khalu bhadanta / paJcAnAM saMvatsarANAM chatrAticchatraM yoga candraH kasmin deze yunakti ? tAvat jambUdvIpasya dvIpasya prAcInaticyAyatayA udIci dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizena zatena chittvA dakSiNapaurastye caturbhAgamaNDale saptaviMzati bhAgAn upAdAya aSTAviMzatitamaM bhAgaviMzatidhA chittvA aSTAdazabhAgAn upAdAya tribhirbhAgaiH dvAbhyAM kalAbhyAM dakSiNapaurastyaM caturbhAgamaNDalaM asaMprAptaH, atra khalu sa candraH chatrAtichatraM yoga yunakti, tadyathA-upari candraH, madhye nakSatraM, adhaH AdityaH / tasmin -samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat citrayA, citrAyAzcaramasamaye / sU0 // 7 // // candraprajJaptyAM dvAdazaM probhRtaM samAptam // 12 // vyAkhyA--'tattha khalu' iti 'tattha' tatra yuge khalu 'ime' ayaM vakSyamANaH 'dasavihe joe paNNatte' dazavidho yogaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA, tAneva darzayati-'vasabhANujAe' ityAdi, 'vasabhANujAe' vRSabhAnujAtaH, atra aNujAtazabdaH sadRzArthakaH, tena vRSabhAnujAtaH vRSabhasadRzaH, yasmin yoge candrasUryanakSatrANi vRSabhAkAreNa tiSThanti sa vRSabhAnujAto yogaH kathyate ? evaM sarvatrApi vijJeyam / 'veNuyANujAe' veNukAnujAtaH veNu vaMzastatsadRzastadAkAro yo yogaH sa veNukAnujAtaH kathyate 2 / 'maMce' maJcaH lokaprasiddhaH yo bhUmibhAgAdupari nirmApyate saH, maJcasadRzo yogo maJca iti kathyate 2, / 'maMcAimaMce' maJcAtimaJcaH-maJcAt lokaprasiddhAt ekasmAt maJcAt dvitrAdi bhUmikAtvenAtizAyI maJco maJcAtimaJcaH, tatsadRzo yogo'pi maJcAtimaJcayogaH kathyate / 4 / Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'chatte' chatraM lokaprasiddhaM, tadAkAro yogo'pi chatrazabdena kathyate 5 / 'chanAichatte' chatrAtichatram-chatrAt ekasmAcchatrAt sAmAnyarUpAt upari anyAnya chatrabhAvato'tizAyichatraM chatrAticchatraM, tadAkAro yogo'pi chatrAtichatrayogaH kathyate 6 / 'juyamaddhe' yuganadaH, yo yugamiva naddhaH baddhaH, yathA vRSabhaskandhayorAropitaM yugaM varttate tatsadRzo yogo'pi yuganaddha yomA kathyate 7 / 'ghaNasaMmadde' ghanasaMmardaH ghanatvena saMmardaH parasparaM saMmilitaH, yasmin yoge candraH sUryoM vA grahasya nakSatrasya vA madhye gacchati sa ghanasaMmardayogaH kathyate 8 / 'pINie' prINitaH puSTaH upacayaM nItaH yaH prathamaM candrasUryayorekatarasya graheNa nakSatreNa ekatareNa upasthitaH, tadanantaraM dvitIyena candreNa sUryeNa graheNa nakSatreNa vA sahopacayaM nItaH sa prINitayogaH kathyate 9 / 'maMhUyappue' mANDUkapluto nAma dazamaH, yo maNDUkaplutyA maNDUka kUrdanAkAreNa yo jAto yogaH sa maNDUkaplutayogaH kathyate, ayaM ca kevalaM graheNaiva saha jAyate, anyasva mAikalutigamanAsaMbhavAt / uktaMcAtraviSaye-"candrasUryanakSatrANi . pratiniyatagatAni, grahAstvaniyatagatayaH" iti 10 / yuge ca chatrAticchatrayogavarjA navApi yogAH prAyo bahuzo bahuSu ca dezeSu bhavanti, kintveSa chatrAticchatrayogaH kadAcit kasmiMzcideva deze bhavati tatastadviSayaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM prasiddhAnAM khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye-'chattAichattaM joga' chatrAticchatraM yogaM 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joei' yunakti-chatrAticchatrayogena saha candraH kasmin deze sthitaH san yogaM karoti ? bhagavAnAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvopasyopari 'pAINa paDINAyayAe' prAcI pratIcyAyatayA pUrva pazcimavistRtayA, 'udINa dAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradakSiNavistRtayA ca, cazabdo'trAnukto'pi draSTavyaH 'jIvAe' jIvayA, jIvA pratyaJcA tatsadRzatvAjjIvayA davarikayA 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena caturvizatyadhikena zatena (124) 'chittA' chitvA vibhajya maNDalasya caturvizatyadhikazatabhAgAn kRtvA, iyamatra bhAvanA-ekayA davarikayA buddhayA kalpitayA pUrvAparAyatayA ekayA ca dakSiNottarAyatayA maNDalaM samakArya vibhajyate, vibhaktaM ca sat caturbhAgatayA jAtam , tadyathA-eko bhAga uttarapUrvasyAm , eko bhAgo dakSiNapUrvasyAm eko bhAgo dakSiNAparasyAm eko bhAgaH pazcimottarasyAmiti caturvizatyadhikazatarAzezcaturbhirbhakte eko bhAga ekatriMzadbhAgapramANo jAyate, tata ekatriMzatpramANAn caturo bhAgAn kRtvA 'dAhiNapurathimillasi' dakSiNapaurastye-dakSiNapUrve dakSiNapUrvasambandhini 'caubhAga maMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasyaikasmin ekatriMzadbhAgarUpe ekatriMzadbhAgebhya ityarthaH, 'sattAvIsaM bhAge' saptaziMti bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya gRhItvA AkramyetyarthaH tadapretanaM 'aTThAvIsaimaM bhAgaM' aSTAviMzatitamaM bhAgaM 'vIsahA chittA' viMzatidhA chittvA aSTAviMzati Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 6 sUryacandrayoH hemantomAvRttisvarUpam 563. 'pUseNaM' puSyeNa puSyanakSatreNa saha yogayupAgataH san tRtIyAM haimantIM AvRtti pravarttayati / asya muhUrttAdInAha - 'pUsassa' ityAdi, 'pUsassa' puSyasya puSyanakSatrasya, 'e gUNavIsaM muhuttA' ekonaviMzatirmuhUrttAH 'tetAlIsaM ca bAbadvibhAgA muhuttassa' tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ekasya muhUrttasya, 'vArvAdvibhAgaM ca ' dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTThihA chittA' saptaSaSTidhA vibhajya tadgatAH ' tettIsaM cuNNiyA bhAgA' trayastriMzat cUrNikAbhAgAH saptaSaSTibhAgAH ( 19-43 33 ) 'sesA' zeSA avaziSTAstiSThanti tadA candrastRtIyAM haimantImAvRttiM pravarttayati / 62/67 tatkathamiti pradarzyate - eSA tRtIyAssvRttiH pUrvapradarzitakramApekSayA SaSThIbhavati tatastasyAH sthAne SaTko'Gkodhiyate, sa rUponaH kriyate jAtaH paJcakaH, anena prAktano dhruvarAziH (573 / 36 / 6 ) guNyate jAtAni paJcaSaSTyadhikAni aSTAviMzati muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya azotyadhikaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya triMzat saptaSaSTibhAgAH (2865 | 180|30 ) tata 62 |67 ebhyaH sapta paJcAzadadhikAni caturviMzati muhUrttazatAni, ekasya muhUrttasya ca dvisaptatirdvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAnavatyadhikaM zataM saptaSaSTi bhAgAH (2457 67 trayANAM nakSatraparyAyANAM zodhyante, sthitAni pazcAt aSTottarANi catvAri muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya paJcottaraM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH | 10 ( 408 ) tata ebhyaH navanavatyadhikAni trINi muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya 62 |67 7 caturviMzati dvaSaSTibhAgA, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (399 | > abhijita Arabhya punarvasu paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt navamuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya azIti dvaSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzat saptaSaSTibhAgAH ) atra dvASaSTyA dvASaSTibhAgaireko muhUrtto labdhaH, tasya muhUrttarAzau navakarUpe prakSepaNAt jAtA daza muhUrttAH sthitAH pazcAd aSTAdazadvASaSTi bhAgAH (10 / 18 / 34 / ) ete puSyasya muhUrttAH vyatikrAntAH, tata Agatam - puSyasya triMzanmuhUrttAtmakatvAttasya ekonaviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (19 / 43 / 33) sUtrokteSu zeSeSu satsu candrastRtIyAM haimantImAvRttiM pravarttayatIti siddham / ( 62 67 " 71 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisatre sUryanakSatrayogamAha---'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candranakSatrayogasamaye ca khalu 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhattaNa joeI' kena nakSatreNa sahagato bhUtvA tRtIyAM haimantImAvRttiM yunakti pravartayati ! bhagavAnAha--'uttarAhiM AsADhAhi' uttarAbhirApADAbhiH utarASADhAnakSatrasya caramasamaye abhijitaH prathamasamaye tRtIyAM haimantImAvRtti pravarttayati 3 / atha caturthyAvRtti viSaye pRcchati--'tA eesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM - saMvatsarANAM madhye 'cautthiM hemaMtiM AuTiM' caturthI haimantImAvRtti 'caMde' candraH 'keNaM NakhatteNaM joei' kena nakSatreNa sahayoga prAptaH san yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha--'tA mUleNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'mUleNaM' mUlena mUlanakSatreNa sahagataH pravartayati / asya muhUrtAdIn pradarzayati--'mUlassa' ityAdi 'mUlassa' mUlasya 'cha muhuttA' SaDmuhUrtA 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'aTThAvannaM ca bAvadvibhAgA' aSTapaJcAzacca dvASaSTibhAgAH teSu 'bAvaTThibhAgaM ca' ekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tadgatAH 'vIsaM cuNNiyA bhAgA' viMzatizNikAbhAgAH(6582) sesA' 50 zeSA avaziSTAstiSTeyustadA candrazcaturthI haimantImAvRtti pravartayatIti / tadeva gaNitena spaSTayati-- iyaM caturthI haimantI AvRttiH pUrvapradarzitakramApekSayA aSTamIti tasyAH sthAne'STako'Gko dhriyate sa rUponaH kriyate jAtaH saptakaH, anena sa prAktano dhruvarAziH (573 / 36 / 6) guNyate, jAtAni ekAdazottarANi catvAriMzacchatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya dvipaJcAzadadhike dvezate dvASaSTibhAgAnAm ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvicatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (4011 / 252/32 ) / tata etebhyaH SaTsaptatyadhikAni dvAtriMzacchatAni, muhUrtAnAm , ekasya ca 6267 muhartasya SaNNavatiSaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTaSaSTayadhike dve zate saptaSaSTibhAgAnAm (3276 / 96 / 267), ete muhUrtAdikAzcaturNA nakSatraparyAyANAM zodhyante sthitAni pazcAt paJcatriMzadadhikAni saptamuhartazatAni, ekasya ca muhartasya dvipaJcAzadadhikaM zataM dvASaSTibhAgAnAm , ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (735 1155 ) / tata 62 ebhyaH punaH-ekona saptatyadhikAni SaTmuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTi bhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTiH saptaSaSTibhAgAH bhiji Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.12 sU. 6 sUryacandrayoH hemantImAvRttisvarUpam 565 dAdi vizAkhAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt SaTSaSTirmuhUrtAH, ekasya ca muhartasya saptaviMzatyadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (66 / 127/47), etadgata saptaviMzatyadhikazata dvASaSTibhAgebhyaH (127) caturvizatyadhikazatadvASaSTibhAgaiH (124) dvau muddoM labdhau tau pUrvasthitamuhUrtarAzau prakSipyete jAtA aSTaSaSTimuhUrtAH zeSAstiSThanti trayo dvASaSTibhAgAH, tato jAto'yaM rAziH aSTaSaSTi muhartAH trayo dvASaSTibhAgAH, saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (68 / 3 / 47) / ityevaM rUpaH / tatosmAd rAzeH paJcacatvAriMzanmuhUrtAH (45) anurAdhAjyeSThAnakSatrayoH zodhyante, zodhiteSu teSu sthitAH pazcAt trayoviMzatimuhUrtAdikAH (23 / 3 / 47) / mUlanakSatrasya triMzanmuhUrtebhyo vyatikrAntAH, tata Agatam-mUlanakSatrasya SaTsu muhUrteSu aSTapaJcAzati dvASaSTibhAgeSu viMzatau saptaSaSTibhAgeSu zeSeSu (6 / 58 / 20) candrazcaturthI haimantImAvRttiM pravartayatIti sUtroktaM siddham // sUryanakSatrayogamAha- 'taM samayaM ca NaM' ityAdi spaSTameva uttarASADhA nakSatrasya carama samaye, abhijinnakSatrasya prathamasamaye caturthI haimantImAvRtti sUryaH pravarttayatIti bhAvaH 4 / / atha paJcamIM haimantImAvRttimAha-- 'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM prasiddhAnAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM candrAdisaMvatsarANAM madhye 'paMcami hemaMta paJcamI haimantoM mAghamAsa bhAvinIM 'AurTi' AvRttiM 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joeI' yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha--'kattiyAhiM' kRttikAbhiH kRttikAnakSatreNa / kRttikAnAM katiSu muhUrtAdiSu zeSeSu yunakti ? ityatrAha- 'kattiyANaM' ityAdi 'kattiyANa' kRttikAnAM kRttikAnakSatrasya 'aTThArasa muhuttA' aSTAdaza muhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'chattIsaM ca vAvaTTibhAgA' SaTtriMzacca dvASaSTibhAgAH, 'bAvaTTibhAgaM ca' ekaM dvASaSTi bhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya saptaSaSTi bhAgIkRtya tadgatAH 'cha cuNNiyAbhAgA' SaT cUrNikAbhAgAH saptaSaSTibhAgAH ( 184266 ) 'sesA' zeSAH triMzanmuhUrtebhyaH avaziSTAstiSTheyustadA candro haimantIM mAghamAsabhAvinImAvRttiM pravartayatIti bhAvaH / tadeva pradarzayati-paJcamI haimantyAvRttizca prAguktakramApekSayA dazamotyatra dazako'Gko dhriyate, sa rUponaH kriyate jAto navakaH, tena prAktano dhravarAziH (573 / 36 / 6) guNyate jAtAni sapta paJcAzadadhikAni ekapaJcAzanmuhUrtazatAni ekasya ca murtasya caturvizatyadhikAni trINi dvASaSTibhAgazatAni ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (5157/324-1) tata ebhyaH caturdazAdhikAni ekona paJcA 6267 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62/67 / aNNA 6267 / 6267 candraprajJaptisUtre zanmuhUrttazatAni, ekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzadadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaNNavatyadhikAni trINi saptaSaSTibhAgazatAni (4914 nakSatraparyAyANAM zodhyante, sthitAH pazcAt tricatvAriMzadadhika dvizatasaMkhyakA muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya catuHsaptatyadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTiH saptaSaSTibhAgAH ( 243 1746 ) tata etebhyaH ekonaSaSTyadhikaM muhUrttazatam ekasya ca muhartasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (1592466 ) abhijita ArabhyottarabhAdrapadAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante sthitAH pazcAt caturazItirmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya ekonapaJcAzadadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya ekaSaSTiH saptaSaSTibhAgAH ( 8414961 ) tata etadgatadvASaSTibhAgebhyaH (149) caturvizatyadhikena zatena dvau muhUttau labdhau, tau ca pUrvasthitamuhUrtarAzau prakSipyate jAtA SaDazItirmuhUrtAH sthitAH pazcAt paJcaviMzati SaSTibhAgA, tathAhi SaDazItimuhUrtAH SaJcaviMzatiSiSTibhAgAH, ekaSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (862161 ) tata ebhyaH revalyAstriMzanmuhUrtAH (30) azvinyAstriMzanmuhartAH (30) bharaNyAH paJcadazamuhartA (15), evaM paJca saptatirmuhartA (75) revatyazvinI bharaNonAM zothyante sthitAH pazcAdekAdaza muhartAH zeSAste eva tathAhi--ekAdazamuhUrtAH, paJcaviMzati SiSTibhAgAH, ekaSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (11 / 2561) ete muhartAdikAH kRttikA nakSatrasya triMzanmuhartebhyo'tikrAntAH tata Agatam-kRttikA 6267 nakSatrasyASTAdazasu murteSu, SaTtriMzati SaSTi bhAgeSu SaTsu saptaSaSThi bhAgeSu (18/26 6 ) 6267 . zeSeSu candraH paJcamI haimantImAvRtti pravarttayatIti sUtroktaM siddham 5 / sUryanakSatrayogamAha-- 'taM samayaM ca NaM' ityAdi pUrva pradarzitameva, tathAhi-candranakSatrayogasamaye sUrya uttarASADhAnakSatrasya caramasamaye abhijitaH prathamasamaye paJcamI haimantImAvRttiM pravarttayatIti bhAvaH / tadevamuktAzcandrasUryanakSatrayogamadhikRtya sUryasya dazApyAvRttayaH, sAmprataM sUryAvRtiprasaGgAccandrasyApyAvRttayo vaktavyAH, tAH kati ? iti pUrva karaNagAthAyAmuktam-"caMdassa ya AuTTI sayaM Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaziprakAzikATIkA prA. 12 sU. 6. sUyacandrayoH hemamantImAvRtti svarUpam 567 ca cottIsayaM ceva" candrasya cAvRttayaH zataM ca catustriMzakaM caiveticchAyA, candrasyAvRttaya ekasmin yuge catustriMzadadhikazata (134) saMkhyakA bhavanti / tatra yasminneva nakSatre varttamAnaH sUryo dakSiNA uttarA vA AvRttiH karoti tasminneva nakSatre varttamAnazcandro'pi dakSiNA uttarAzvAvRttIH karoti, tato yA uttarAbhimukhA AvRttayo yuge candrasya dRSTAstAH sarvA api niyatamabhijitA nakSatreNa saha yoge draSTavyAH, yAzca dakSiNAbhimukhA AvRttayastAH sarvAH puSyakSatreNa sahayoge draSTavyAH / uktaJca- "caMdassa vi nAyavvA, AuTThIo jugammi jA diTThA / abhiraNaM pusseNa ya, niyamaM nakkhatta sese NaM" // 1 // chAyA:- candrasyApi jJAtavyAH, AvRttayo yuge yA dRSTAH / abhijitA puSyeNa ca niyamaM nakSatrazeSeNa // 1 // iti / tra 'nakkhatta seseNaM' iti nakSatrArddhamAseneti zeSaM sugamatvAnna vyAkhyAyate / tatra yaduktaM pUrvaM candrasya uttarAbhimukhAH sarvA apyAvRttayo'bhijinnakSatrayoge bhavantItipUrvaM uttarAbhimukhA AvRttayo'tra bhAvyante - yadi candrasya catustriMzadadhikenAyanazatena saptaSaSTirnakSatra paryAyA labhyante tadA prathame'yane kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA - ( 134 / 67 / 1 ) atrApi pUrvoktaiva rItiH, yathA antyena rAzinA madhyarAziM guNayitvA Adyena rAzinA bhAgo hiyate, eSA trairAzika gaNitarItiH, tato'ntyarAzinA ekena guNito madhyarAziH saptaSaSTi rUpastAvAneva jAtaH saptaSaSThiH (67) asyAH saptaSaSThe rAdhena catustriMzadadhikazatarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate, labdhaM paryAyasya ekamarddham / tasmiMzca paryAyArthe paJcadazottarANi navazatAni ( 915) saptaSaSTi bhAgAnAm paripUrNa nakSatraparyAyasya triMzadadhikASTAdazazata (1830) saptaSaSThi bhAgAtmakatvAt, tatra puSyanakSatrasya trayoviMzatau (23) saptaSaSTibhAgeSu bhukteSu satsu candro dakSiNAyanaM kRtavAn tataH zeSAzcatu zcatvArizat saptaSaSTi bhAgA: (44) sthitAste anantaroditarAzeH paJcadazottare nava zata (915) rUpAn zodhyante sthitAni zeSANi ekasaptatyadhikAni aSTau zatAni (871) eSAM saptaSaSTyA bhAgo haraNIyaH / iha kAnicinnakSatrANi arddha kSetrANi (paJcadaza muhUrttAtmakAni ) tAna ardha kSetrAtma katvena saptaSaSTe rarddhekRte sArddhatrayastriMzatsaptaSaSTibhAgapramANAni (33 // ), kAnicit samakSetrANi ( paripUrNa triMzanmuhUrttAtmakAni ), tAni paripUrNakSetrAtmakatvena : paripUrNa saptaSaSTibhAgapramANAni (67) kAnicicca dayardhakSetrANi ( pazcacatvAriMzanmuhUrttAtmakAni ) tAni paripUrNamekaM (67) dvitIyaM cArddha (33||) miti sArdai kakSetrAtmakatvena arddhabhAgAdhikazatasaMkhyaka saptaSaSTibhAgapramANAni (100 / / ) / gAtraM (871 ) tvadhikRtya saptaSaSTyA zuddhayantIti saptaSaSTacA'tra bhAgaharaNaM karttavyam, saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAstrayodaza, zeSaM naiva kiJcidavatiSThate tata uparitano rAzi Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratistra nirlepataH zuddhaH / taizca trayodaza bhirazleSAta Arabhya uttarASADhA paryantAni nakSatrANi zuddhAni tata Agatam candra uttarASADhAnakSatraM pariNamupabhujya abhijinnakSatrasya prathamasamaye uttarAyaNaM karoti / evaM sarvANyapi candrasyottarAyaNAni veditavyAni / uktaJca 'SaNNarase u muhutte, joittA uttarA aasaaddhaao| ekkaM ca ahorattaM, pavisai abbhaMtare caMdo // 1 // chAyAH-paJcadaza tu muhUrttAn yuktvA uttarASADhAtaH / ekaM cAhorAtraM pravizati abhyantare candraH // iti / ekAhorAtrasya triMzanmuhUrtAH, tadupari paJcadazeti jAtaH paJcacatvAriMzanmuhUrtAH, uttarASADhA nakSatraM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmaka miti paripUrNa yuktaM bhavatIti bhAvaH / / sAmprataM candrasya dakSiNA AvRttayaH pradarzyante, tathAhi yadi catustriMzadadhikenAyanazatena (134) saptaSaSTizcandrasya paryAyA labhyante tata ekenAyanena kiM labhyate ? iti trairAzikaM kriyate / rAzitrayasthApanA ythaa-134|67|1| athApi pUrvoktakrameNa antyena ekakena madhyo rAziH saptaSaSTirUpo guNyate jAtastAvAneva saptaSaSTirUpaH / tasyAyena rAzinA bhAgaharaNaM karttavyam ite ca bhAge labdhaM pUrvavadevArddha mekaparyAyasya, taccAI paJcadazottara navazatasaptaSaSTibhAgarUpaM bhavati (915) asmAt abhijitsambandhina ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgAH zodhyante, sthitAni pazcAt caturnavatyadhikAni aSTau zatAni (894) eSAM saptaSaSTayA bhAge hate labdhAstrayodaza, avaziSTAH sthitAH pazcAt trayoviMzatiH (23) saptapaSTibhAgA ekasyAhorAtrasya, tato muhUrta bhAgakaraNArtha trayoviMzatiH triMzatA guNyate, guNite, ca jAyante navatyadhikAni SaT zatAni (690) eSAM saptaSaSTayA bhAgo hiyate labdhA daza muhUrtAH, viMzatizca saptaSaSTi bhAgAH zeSatvena sthitAH (102) tata Agatam-punarvasu nakSatraM paripUrNamupabhujya candraH puSyasya dazasu muhUrteSu, ekasya ca muharttasya viMzatau saptaSaSTi bhAgeSu (1020) bhukteSu tadanantaraM sarvAbhyantaramaNDalA dvahiniSkrAmati / evameva sarvANyapi dakSiNAyanAni vicAraNIyAni / uktaJca "dasaya muhutte sagale muhuttabhAge ya vosaI ceva / pussa visayamabhigao, vahiyA abhinikkhamai caMdo // 1 // chAyA-daza ca muhUrtAn sakalAn (paripUrNAn ) muhUrtabhAgAMzca viMzatiM caiva / puSyaviSayAn abhigataH (prAptaH) san bahirebhiniSkramati candraH // 1 // arthastu spaSTa eva / sU0 6 // Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.2 sU.7 chatrAticchatrayoge candrayoganirUpaNam 569 tamasya bhAgasya viMzatibhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'aTArasabhAge' aSTAdazabhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya Akramya 'tihiM bhagehiM ekatriMzadbhAgasya saptaviMzatibhAgAkramaNAnantaraM zeSIbhUtaitribhirekatriMzadbhAgasambandhibhirbhAgaiH, 'dohiM kalAhiM' dvAbhyAM ca kalAbhyAm, ekasya ekatriMzatsambandhino bhAgasya sambandhibhyAM aSTAviMzatitamabhAgasya viMzatidhA vibhaktasyASTAdazabhAgagrahaNA nantaraM zeSIbhUtAbhyAM kalArUpAbhyAM bhAgAbhyAM 'dAhiNapurathimillaM' dakSiNapaurastyaM dakSiNa pazcimasthitaM 'caubbhAgamaMDalaM' caturbhAgamaNDalaM caturvizatizatasya caturthabhAgarUpaM maNDalam 'asaMpatte asaMprAptaH dakSiNapazcimasthitaM maNDalacaturbhAgamasaMprApyaiva, 'ettha NaM' atra asmin deze khalu 'caMde' candraH 'chattAichattaM joyaM' chatrAticchatraM yogaM 'joeI' yunakti chatrAticchatrayogaM karoti / enameva pradarzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'uppiM caMdo' upari candraH 'majjhe Nakkhatte' madhye nakSatram 'heTA Aicce' adha AdityaH / ityevaM chatrAticchatrAkArako yogastadA bhavati / iha madhye nakSatramityuktatvena nakSatrasya vizeSa pratipattyarthaM prazna nirvacanasUtramAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin chatrAticchatrayogasamaye ca khalu 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena kiM nAmakena madhyasthitena nakSatreNa 'joei' yunakti yogaM karoti ? bhagavAnAha- 'cittAe' citrayA citrAnakSatreNa, citrAyA ekatArakatvAdekavacanam tatrApi vizeSamAha'cittAe caramasamae' citrAyAH citrAnakSatrasya caramasamaye antimasamaye citrAnakSatrasyopabhogAntima kAle candrazcitrAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH / sU0 // 7 // iti jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrati viracitAyAM candrajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM dvAdazaM prAmRtaM samAptam // 12 // Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // trayodazaM prAbhRtam // tadevamuktaM dvAdazaM prAmRtam / tatra paJcasaMvatsarANAm teSAM mAsadinamuhUrtAnAm , yugagatacandrartuMsUryAnAm , sUryanakSatrayogasaMmelanasya, vRSabhAnujAtAdi dazavidhayogAnAm , tadgatachatrAticchatrayogasya ca vivaraNaM kRtam , sAmprataM trayodaze prAbhRte 'kahaM caMdamaso vuDDhI' iti pUrvapratijJAtaM candramaso vRddhayapavRddhiprakaraNaM prastUyate 'tA kahate caMdamaso vaDDho vaDDhI' ityAdi / . mUlam --tA kahaM te caMdamaso vaDDhobaDDhI Ahie ti vaejjA, tA aTThapaMcAsIyAI muhuttasayAI, tIsaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa jAva Ahieti vaejjA tA dosiNApakkhao aMdhakArapakkhamayamANe caMde cattAri bAyAlAI muhuttasayAI chattAlIsaM ca bAvadvibhAge muhuttassa jAva, jAI caMde rajjai taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAgaM, biiyAe biiyaM bhAgaMjAva paNNarasIe paNNarasamaM bhAgaM, carimasamae caMde ratte bhavai avasese samae caMde ratteyaviratteya bhavai, iyaNa amAvAsA, ettha NaM paDhame pavve amAvAse / tA aMdhayArapakkhA oNaM dosiNApakkhaM ayamANe caMde cattAri bAyAlAiM muhuttasayAI chattAlIsaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa jAva, jAiM caMde virajjai, taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAgaM, biiyAe biiyaM bhAgaM jAva paNNarasIe paNNarasamaM bhAga, carime samae caMde viratte bhavai, avasese samae caMde ratte ya viratte ya bhavai iyaNNaM puNNamAsiNI, ettha NaM docce pavve puNNamAsiNI // sUtra // 1 // chAyA- tAvat kathaM te candramaso vRdayapavRddhI AkhyAte ? iti vadet tAvat aSTa paJcAzItAni muhUrtazatAni, trizacca dvApaSThibhAgAn muhUrtasya yAvat AkhyAte iti vadet / tAvat jyotsnA pakSAt andhakArapakSamayan candraH catvAri dvicatvAriMzatAni SaT catvArizataM ca dvASaSTibhAgAn muhUrtasya yAvat yAni candro rajyate, tadyathA-prathamAyAM prathama bhAgam, dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgam, yAvat paJcadazyAM paJcadaza bhAgam, caramasamaye candraH rakto bhavati avasese samaye candraH raktazca viraktazca bhavati, iyaM khalu amAvAsyA, atra khalu prathamaM parva amaavaasyaa| tataH andhakArapakSAt khalu jyotsnA pakSamayan candraH catvAri dvicatvAriMzAni muhUrtazatAni, SaT catvAriMzataM ca dvASaSTibhAgAn mahattasya yAvat, yAni candraH virajyate, tadyathA-prathamAyAM prathama bhAgaM dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgam, yAvat paJcadazyAM paJcadaza bhAgam, carame samaye candraH virakto bhavati avazeSe samaye candraH raktazca viraktazca bhavati,iye khalu pUrNamAsI, atra khalu dvitoyaM parva pUrNamAsI // suu0||1|| vyAkhyA--'tA kahaM te' iti 'tA' tAvat 'te' tvayA he bhagavan 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'caMdamaso' candramasaH candrasya 'vaDUDhovaDUDhI' vRddhayapavRddhI vRddhizca hAnizca 'Ahie' AkhyAte kathite ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / candrasya kiyatkAlaM yAvat Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S candrAptiprakAzikATIkA prA.13 sU. 1 candramasovRddhayapavRddhi nirUpaNam 579 vRddhiH kiyatkAlaM yAvat apavRddhistvayA kathite ! iti pratipAdayatu, iti bhAvaH / evaM gautamena pRSTe bhagavanAha--'tA aTTha' ityAdi 'tA' tAvat 'aTThapaMcAsIyAI muhuttasayAI' aSTa paJcAzItAni, muhUrtazatAni paJcAzItyadhikAni aSTau muhartazatAni, 'muhuttassa' ekasya muhUrtassa 'tIsaM ca bAvaTThibhAge jAva' triMzacca dvASaSTibhAgAn yAvat muitasya triMzad dvASaSTibhAgaparyantaM ( 885/2deg ) vRddhacapavRddhI 'Ahie' AkhyAte 'tivaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / tathAhi- ekasya candramAsasya madhye ekasmin pakSe zuklapakSe vRddhiH, ekasmizcapakSe kRSNapakSe apavRddhirbhavati / candramAsasya parimANam ekonatriMzadahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH ( 2932 ) ahorAtrANAM triMzanmuhUrttakaraNArtha ekonatriMzat triMzatA guNyante, jAtAni-saptatyadhikAni aSTau zatAni (870) muhUrtAnAm ye'pi coparitanA dvAtriMzad dvApaSTibhAgAste'pi muhUrtasatkabhAgakaraNArtha triMzatA guNyante jAtAni SaSTayadhikAni navazatAni (960) dvASaSTibhAgAnAm , eSAM muharttAnayanAtha dvASaSTayA bhAgo hiyate, labdhA paJcadazamuhUrtAH (15), te muhUrtarAzau saptatyadhikASTazatarUpe prakSipyante, jAtAni paJcAzItyadhika ni aSTau zatAni (885) zeSA ye'vatiSThante triMzat , te ca triMzat ekasya muhUrtasya dvASTibhAgAH ( 885/30 ) etadeva sUtrakAraH prativizeSAvabodhArtha pRthak pRthaktvena spaSTayati'tA josiNApakkhAo' ityAdi, 'tA' tAvat 'josiNApakkhAo' jyotsnApakSAt-jyotsnA candrikA, tatpradhAnaH pakSaH jyotsnA pakSaH zuklapakSa ityarthaH tasmAt 'aMdhakArapakkhamayamANe' andhakArapakSam-andhakArapradhAnaH pakSaH andhakArapakSaH kRSNapakSa ityarthaH, tam ayan. prApnuvan andhakArapakSe gaJchan 'caMde' candraH 'cattAri bAyAlAI muhuttasayAI catvAri dvicatvArizAni dvicatvAriMzadadhikAni muhUrtazatAni (442) 'chattAlIsaM ca bAvaDibhAge jAva' SaT catvAri zataM ca dvASaSTibhAgAn ekasya muhUrtasya yAvat etAvatkAlaparyantam apavRddhi prAmotIti bhAvaH / 'jAI' yAni-yathoktasaMkhyakAni dvASaSTibhAgasahitamuhUrtazatAni ( 885/ :) yAvat 'caMde' candraH 'rajjai' rajyate rAhuvimAnaprabhayA rakto bhavati / kathamityAha--'taM jahAra ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'paDhamAe' prathamAyAM kRSNapakSa pratipallakSaNAyAM tithau tatparisamAptisamaye 'paDhama bhAgaM' prathamaM bhAgaM paripUrNa paJcadazaM bhAgaM yAvad rAjyate 'biiyAe' dvitIyAyAM tithau parisamAptiM prApnuvatyAM satyAM 'biiyaM bhAgaM' dvitIyaM paJcadazaM bhAgaM yAvat rajyate / Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 candraprazatisUtre 'jAva' yAvat - yAvatpadena tRtIyAyAM tRtIyaM paJcadazaM bhAgam 3, caturthyAM caturtha paJcadazaM bhAgam 4, paJcamyAM paJca paJcadazaM bhAgam 5, SaSTayAM SaSThaM paJcadazaM bhAgam 6, saptamyAM saptameM paJcadazaM bhAgam 7, aSTamyAmaSTamaM paJcadaza bhAgam 8, navamyAM navamaM paJcadazaM bhAgam 9, dazamyAM dazameM paJcadazaM bhAgam 10, ekAdazyAmekAdazaM paJcadazaM bhAgam 11, dvAdazyAM dvAdazaM paJcadazaM bhAgam 12, trayodazyAM trayodazaM paJcadazaM bhAgam 13, caturdazyAM caturdazaM paJcadazaM bhAgam 14, agre sUtrakAra evAha - 'paNNarasIe' ityAdi, 'paNNarasIe' paJcadazyAm - amAvAsyAyAM samApnuvatyA mityarthaH ' paNNarasaM bhAgaM paJcadazaM paripUrNaM paJcadazaM bhAgaM yAvat candro rajyate / tasyAzca paJcadazyA amAvAsyA rUpAyAstitheH 'carimasamae' caramasamaye 'caMde' candraH 'ratte bhavai' rAhuvimAnaprabhayA sarvAtmanA paripUrNabhAvena rakto bhavati, kiJcinmAtro'pi bhAgazcandrasya na dRzyate candrastirohito bhavatIti tAtparyArthaH / SoDazo bhAgo yo dvASaSTibhAgadvayAtmakaH sadA'nAvRttastiSThati sa stokatvenA dRzyatvAnna gaNyate / 'avase se samae' avazeSe paJcadazyA stithezvaramasamayAtirikte samaye andhakArapakSasya prathamasamayAdArabhya zeSeSu paJcadazItithezcaramasamayAtpUrvaM pUrvaM ye samayAsteSu sarveSu samayeSu 'caMde' candraH 'ratte ya virateya bhavai' raktazca viraktazca bhavati kiyadaMzAnAM rAhuNA AvRtatvAt kiyadaMzAnAM cAnAvRtatvAt / andhakAra pakSavaktavyatAyA upasaMhAra - 'iyaNNaM' ityAdi, 'iyaNNaM' iyaM khalu iyam andhakArapakSe yA paJcadazI tithiH khalu 'amAvAsA' amAvAsyA kathyate / 'ettha NaM' atra yuge khalu 'paDhame pavve amAvAsA' prathamaM parva amAvasyA, iyamamAvAsyA, yugasya prathama parvasamasti mukhyatvena amAvAsyA paurNamAsyoreva parvazabdenAbhidhIyamAnatvAt / atha kathaM dvicatvAriMzadadhikAni catvAri muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzad dvASaSTi bhAgAH ? atrocyate - iha zuklapakSaH kRSNapazca candramAsasyArddhamarddham, candramAsya dvAtriMzad dvASaSTibhAga yuktaikona triMzadvAtrindivAtmakatvAtasya candramAsArddhasya pakSarUpasya pramANaM - caturdazarAtrindivAni, ekasya ca rAtrindivasya saptacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH ( ( 14 ) ityevaM rUpaM bhavati, ekaM rAtrindivaM triMzanmuhUrttAtmakamiti |62 47 caturdazatriMzatA guNyate, jAtAni viMzatyadhikAni catvAri muhUrttazatAni (420) ye'pi coparitanAH saptacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH (47) te'pi muhUrta bhAgakaraNArthaM trizatA guNyante, jAtAna dazottarANi caturdazazatAni (1410) eSAM dvASaSTyA bhAgo hriyate labdhA dvAviMzati muhUrttAH, te muhUrttarAzau viMzatyadhika catuHzatarUpe (420) prakSipyante, jAtAni dvicatvAriMzadadhikAni catvAri muhUrttazatAni (442), zeSAstiSThanti muhUrttasya SaTcatvAriMzad (46) dvASaSTibhAgAH / tadevamAgataM sUtroktaM pramANam (442 46 2 ) iti / Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 candrazcaptiprakAzikA TIkA prA 13 sU.1. candramaso vRddhayapavRddhi nirUpaNam 573 tadevaM candrasyApavRddhiH pradarzitA, sAmprataM tasya vRddhimabhidhitsurAha-'tA aMdhakArapakkhAoNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'aMdhakArapakkhAoNaM' andhakArapakSAt kRSNapakSAt khalu 'josiNA pakkhaM' jyotsnApakSaM zuklapakSam 'ayamANe' ayan gacchan 'caMde' candraH 'cattAri bAlAI muhuttasayAI' catvAri dvicatvAriMzAni dvicatvAriMzadadhikAni muhUrtazatAni 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'chayAlIsa vAvaTThibhAge jAva' SaTcatvAriMzataM dvASaSTibhAgAn yAvat ( 44246 ) vRddhimupagacchatIti bhAvaH / 'jAI, yAni yathoktasaMkhyakAni dvASaSTibhAgasahitamuhUrtazatAni yAvat 'caMde' candraH 'virajjaI' virajyate virakto bhavati rAhuvimAnaprabhayA zanaiH zanairanAvRto bhavati / tatprakAramAha-' taM jahA' ityAdi 'taM jahA' tadyathA-'paDhamAe paDhamaM bhAgaM prathamAyA zuklapakSa pratipallakSaNAyAM tithau prathama paJcadazaM bhAgaM yAvat candro virakto bhavati 1 / 'biiyAe biiyaM bhArga' dvitIyAyAM tithau dvitIyaM paJcadazaM bhAgaM yAvat virakto bhavati 2 / 'jAva' yAvat yAvatpadenAtrApi andhakArapakSagatarakta prakaraNavad virakta prakAraNo'pi tRtIyAtithita Arabhya caturdazyAM tithau caturdazaM paJcadazaM bhAgaM yAvat , ityetatparyantaM sarva vAcyam / paccadazI viSaya sUtrakAra evAha-'paNNarasIe' ityAdi 'paNNarasIe' paJcadazyAM tithau pUrNimAyAM tithau 'paNNarasamaM' paJcadazaM-paJcadazaM bhAgaM yAvat candro virakto bhavatIti / 'carime samae' carame samaye paJSadazyAzcaramasamaye 'caMde' candraH 'viratte bhavaI' virakto bhavati sarvAtmanA rAhu prabhayA'nAvRtto bhavati, atra candrasya sarve bhAgA dRzyante yazca SoDazo bhAgAH sa tu sarvadA'nAvRta evAvatiSTate'to nAsya carcA kRtA / 'avasese samae' avazeSe paJcadazyAzcaramasamayAtirikte samaye zuklapakSaprathamasamayAdArabhya paJcadazyAzcaramasamayAt pUrvaM pUrva ye samayAsteSu sarveSu 'caMde' candraH 'ratte ya viratte ya bhavai' raktazca viraktazca bhavati kiyadaMzAnAM rAhuNA''vRtatvAt, kiyadaMzAnAM cAnAvRta tvAt / muhUrta saMkhyAbhAvanA ca kRSNapakSaprakaraNapradarzitavadevAtrApi karttavyA / atha zuklapakSa vaktavyatAyA upasaMhAramAha-'iyaNNaM' ityAdi, 'iyaNNaM' iyam anantaroktA paJcadazI khalu tithiH 'puNNa mAsiNI' paurNamAsI kathyate / 'ettha NaM' atra yuge khalu 'docce pavve' dvitIyaM parva 'puNNamAsiNI' paurNamAsI bhavati, amAvAsyApaurNamAsyoreva parvatvena prasiddhatvAt / sU0 / 1 // pUrvaM candrasya vRddhayapavRddhI adhikRtya amAvAsyA paurNamAsI ca pradarzitA, sAmpratam-etAhazyo'mAvAsyAH paurNamAsyazca ekasmin yuge kiyantyaH kiMyantyo bhavanti ? iti tAsAM sarva saMkhyAmAha--'tattha khalu imAo' ityAdi / Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 candraprajJaptisUtre mUlamU-- tattha khalu imAo bAvaTThI puNNamAsiNIo bAvaTThI amAvAsAo paNNattAo / bAvaTThI ee kasiNA rAgA bAvaTThI ee kasiNA virAgA / ee cauvvIse pancasae ee cauvvIse kasiNarAgavirAgasae / jAvaiyANaM paMcaNhaM saMvaccharANaM samayA egeNaM cauvIseNaM samayasaeNa UNagA evaiyA parittA asaMkhejjA desa rAga virAgasayA bhavaMtIti makkhAyaM / tA amAvAsAo NaM puNNamAsiNI cattArivAyAlAI muhuttasayAiM chattAlIsaM bAvadvibhAge muhuttassa Ahie tivaejjA / tA puNNamAsiNI oNaM amAvAsA cattAri bayAlAI muhuttasayAiM chattAlIsaM bAvaTi bhAge muhuttassa Ahie tivaejjA / tA puNNamAsiNIoNaM puNNamAsiNI aTTha paMcAsIyAI muhuttasayAI AhietivaejjA, esa NaM evaie caMde mAse, esaNaM evaie sagale juge ||suu0 2 / / chAyA-tatra khalu imA dvASaSTiH paurNamAsyaH, dvApaSTiramAvAsyAH prajJaptAH / dvASa STirete kRtsnA rAgAH, dvASTirete kRtsnA virAgAH / pate cartuviza parvazatam / pate catuviza kRtsnaM rAgavirAgazatam / yAvatkAH paJcAnAM saMvatsarANAM samayAH ekena caturvizena samayazatena UnakAH, etAvatkAH parItA asaMra yeyA dezarAga virAgasamayA bhavantIti AkhyAtam / tAvat amAvAsyAtaH khalu paurNamAsI catvAri dvicatvAriMzAni muhUrta zatAni, SaTcatvAriMzataM dvASaSTibhAgAn muhUrtasya AkhyAtam iti vadet / tAvat paurNamAsItaH khalu amAvAsyA catvAri dvicatvAriMzAni muhUttazatAni, SaTcatvAriMzataM dvASaSTibhAgAn mUhUrtasya AkhyAtA iti vadet / tAvat amAvAsyAtaH khalu amAvAsyA aSTa paJcAzItAni muhUrtazatAni, trizataM ca dvASTibhAgAn muhUrtasya AkhyAtam iti vadet / tAvat paurNamAtItaH khalu paurNamAsI aSTa paJcAzItAni muhUrtazatAni, triMzata ca dvASTibhAgAn muhUrtasya AkhyAtA iti vadet / eSa khalu etAvatkaH cAndraH mAsaH / eSa khalu etAvatkaM zakala yugam / suu0-2|| vyAkhyA-'tattha khalu' iti, 'tattha khalu' tatraikasmina paJca saMvatsarAtmake yuge khalu 'imAo' imAH pUrvoktA evaM svarUpA 'bAbaTThI puNNamAsiNIo' dvASaSTiH paurNamAsyaH tathA 'bAvaTThI amAvAsAo' dvASASTiramAvAsyAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH / tathA yuge candramasaH 'ee' aite pUrvoktasvarUpAH 'bAvaTThI' dvASaSTiH 'kasiNA rAgA' kRtsnA paripUrNAH rAgAH, amAvasyAnAM yuge dvApaSTisaMkhyakatvAt tAsu paurNamAsISveva ca candrasya paripUrNarAgasaMbhavAt / 'ee' aite 'bAbaTThI dvASaSTiH 'kasiNA' kRtsnA paripUrNA 'virAgA' virAgA: saMpUrNatvena rAgAbhAvAH, yuge paurNamAsInAM dvASaSTisaMkhyakatvAt tAsveva AmAvAsyAsu ca candrasya paripUrNavirAgasaMbhavAt / 'ee' etAni 'cauvvIse pavvasae' caturvizaM caturvizatyadhikaM parvazataM (124) bhavati / amAvAsyA paurNamAsInAmeva parva saMjJA varttatte, tAzca pRthak 2 dvASaSTi-dvASaSTi saMkhyakA bhavantIti teSAM saMmIlane caturvizatyadhikazatasaMkhyAsadbhAvAt / evameva 'ee cauvvIse kasiNarAga Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA. 13 sU. 2 ekasminyuge kiyantyo'mAvAsyA paurNamAsyazca 575 virAgasae' etat caturviMzatyadhikaM kRtsna rAgavirAgazatam yugamadhye kRtsnarAgavirAgayo SiSTi dvASaSTi saMkhyakatvAt tayoH sammelane bhavati caturvizatyadhikaM kRtsnarAgavirAgazatamiti / 'jAvaiyANaM' yAvatkA-yAvatparimitAH paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM 'samayA' samayA bhavanti te 'egeNaM cauvvIseNaM saeNaM' ekena caturviMzatyadhikena zatena 'UNagA' UnakAH nyUnAH caturvizatyadhikena zatena UnI kRte yAvantaH samayA bhavanti 'evaiyA' etAvatkA: iyantaH 'parittA' parItAH parimitAH asaMkhejjA' asaMkhyeyAH 'desarAgavirAgasamayA' dezarAgavirAgasamayA bhavanti, eteSu sarveSvapi samayeSu candrasya dezato rAgavirAgasadbhAvAt / atra yat 'caturvizatyadhikena zatena UnA samayA' iti kathitaM tat 'caturvizatyadhikazataM samayAnAM madhye dvASaSTi samayeSu paurNamAsI satkeSu kRtsno virAgo bhavatItyatasta darja namadhikRtya UnAH, proktam / 'timakkhAyaM' iti AkhyAtaM-bhagavateti / sAmpratam amAvAsyAto'nantaraM paurNamAsI, paurNamAsIto'nantaraM cAmAvAsyA kiyatsu muharteSu gateSu satsu samAyAti ? ityAdi nirUpayannAha-'tA amAvAsAoNaM' ityAdi sarva mUlasUtragamyam, tathAhi-'amAvAsyAto'nantaraM paurNamAso Sada catvAriMzad dvASaSTibhAgayuktadvicatvArizadadhikacatuH muhartAn (442 / vyatikramyAyAti, etAvata eva muharttAn vyatikramya paurNamAsato'mAvAsyA''yAtIti bhAvaH / athAmAvAsyAto'mAvAsyA, paurNamAsItaH paurNamAsI kriyanmuhUrtAnantara'mAyAtIti pradarzayati-'tA amAvAsAoNaM' ityAdi, etadapi sugamam / ayaM bhAvaH-amAvAsyAto'nantaraM candramAsasyArddhana paurNamAsI samAgacchati, paurNamAsIto'nantaramaddena candramAsena amAvAsyA samAgacchati / amAvAsyAto'mAvAsyA, paurNamAsItazca paurNamAsItyevayaM paripUrNena candramAsena bhavatIti amAvAsyAto'mAvAsyA, paurNamAsIcetyetad dvayamapi triMzadvASaSTibhAgayukta paJcAzItyuttarASTazatamuhUrttAnantaram (885 ) paraspara mekA mAvAsyAto dvitIyA'mAsyA, eka paurNamAsIto dvitIyA paurNamAsI samAyAtIti / etatkathamityAha-candramAsasya ekonaviMzadinAni dvAtriMzacca dvASaSTi bhAgAH (29 / 32 / ) bhavanti / ekasyAhorAtrasya triMzanmuhartA iti pUrvoktarAze striMzatA guNane samAyati ekapUrNimAto dvitIyapUrNimAparyantakAlasya yathoktA' muhUrttasaMkhyA (885 / 20) iti / upasaMhAramAha--'esaNaM' ityAdi 62 dara 'esaNaM' eSaH khalu paJcAzItyadhikAni aSTau muhUrtazatAni, ekasya muhUrtasya triMzacca dvASaSTiH bhAgAH, ityetAvAn 'evaie' etAvatkaH etAvanmuhUrtapramANakaH 'caMde mAse' cAdro mAso Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 candraprajJaptisUtre bhavati / 'esa NaM' etat prasiddhaM 'evaie' etAvatpramANakaM khalu 'sagale juge' zakalaM khaNDarUpaM yuga candramAsapramitaM yugazakalametadityarthaH / ayaM bhAvaHcandramAsapramitamiti dvASaSTicandramAsAtmakam, ataeva caturviMzatyadhikazataparvAtmakaM khaNDarUpaM yugaM bhavatIti // sU0 2 // sAmprataM candro yAvatsu maNDaleSu candrArdhamAsena cAraM carati tannirUpayannAha -- 'tA cadeNaM' ityAdi / mUlam-tA caMdeNaM addhamAseNaM caMde kai maMDalAiM carai ? codasa caubbhAgamaMDalAI carai egaMca cauvvIsaM sayabhAgaM maMDalassa / tA AicceNaM addhamAseNaM caMde kai maMDalAI carai ? tA solasa maMDalAI carai, solasa maMDalacArItayA avarAI khalu dune aTThagAI caMde keNai asAmaNNagAiM sayameva pavisitA 2 cAraM carai / kayarAiM khalu duve aDhagAiM jAiM caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai ? imAI khalu te duve aTThagAI jAI caMde keNai asAmaNNagAi sayameva pavisittA 2 cAraM carai, taM jahA nikkhamamANe ceva amAvAsaM teNaM pavisamANe ceva puNNamAsi teNaM, eyAiM khalu duve aTThagAI jAI caMde keNai asAmaNNagAiM sayameva pavisittA 2 cAraM carai / tA paDhamAyaNagae caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe satta addha maMDalAiM jAI caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / kayarAiM khalu tAI satta addhamaMDalAiM jAI caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / ? imAI khalu tAI satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai, taMjahA-bitie addhamaMDale cautthe addha maMDale 2 chaThe addhamaMDale 3 aTThame addhamaMDale, 4 dasame addhamaMDale, 5 bArasame addha maMDale, 6 cauddasame addhamaMDale7 / emAI khalu tAI satta addhamaMDalAiM jAiM caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / tA paDhamAyaNagae caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cha addhamaMDalAiM, terasa ya sattaTThibhAgAiM addhamaMlassa jAiM caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / kayarAiM khalu tAI cha addhamaMDalAI, terasa ya sattadvibhAgAiM addhamaMDalassa jAiM caMde uttarAe bhAgAe pavisamaraNe cAraM carai ? imAI khalu tAI cha addhamalAiM, terasaya sattaTTibhAgAIaddhamaMDalassa jAI caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai taM jahA-taie addhamaMDale, 1 paMcame addhamaMDale, 2 sattame addhamaMDale, 3 navame addhamaMDale, 4 ekkArasame addhamaMDale, 5 terasame addhamaMDale, 6 pannarasamaMDalassa terasa sattadvibhAgAiM, eyAI khalu tAI cha addhamaNDalAiM, terasaya sattaTTi bhAgAiM, addhamaMDalassa, jAI caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cAraM cri| eyAvayA ca paDhame caMdAyaNe samatte bhavai / tA Nakkhatte Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.13 sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 577 addhamAse no caMde addhamAse, tA caMde addhamAse No Nakkhatte addhamAse / tA naksatAo addhamAsAo se caMde caMdeNaM addhamAseNaM kimadhiyaM carai ? tA egaM addhamaMDalaM cattAriya sattadvibhAgAI addhamaMDalassa, sattaTThibhAgaM ekatIsAe chettA NavabhAgAiM / tA doccAyaNagae caMde purathimillAe bhAgAe NikkhamamANe satta cauppaNNAIjAI caMde parassa ciNNaM paDicarai satta terasagAI jAiM caMde appaNA ciNNaM carai tA doccAyaNagae caMde paccatthimAe bhAgAe nikkhamamANe cha cauppaNNAI jAI caMde parassa ciNNaM paDicarai-cha terasagAI caMde appaNo ciNNaM paDicarai, avaragAiM khalu duve terasagAI jAI caMde keNai asAmannagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai / kayarAiM khalu tAI duve terasagAI jAiM caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai ? imAiM khalu tAI duve terasagAI jAiM caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai taM jahA-savvabbhaMtare ceva maMDale, savvabAhire ceva maMDale / savva eyAI khalu tAI duve terasagAI jAiM caMde keNai jAva cAraM carai / eyAvayA docce caMdAyaNe samatte bhavai / tA Nakkhatte mAse no caMde mAse, caMde mAse no Nakkhatte mAse / tA NakkhattAo mAsAo caMde caMdeNaM mAseNaM kimadhiyaM carai ? tA doaddhamaMDalAiM carai, aTTha ya sattadvibhAgAI addhamaMDalassa, sattaTThibhAgaM ca ekkatIsahA chettA atttthaarsbhaagaaii| tA taccAyaNagae caMde paccatthimAe bhAgAe pavisamANe bAhirANaMtarassa paccasthimillassa addhamaMDalassa igatAlIsaM sattadvibhAgAiM jAI caMde appaNo parassa ya ciNaM paDiyarai, terasasattaTTi bhAgAiM jAiM caMde parassa ciNNaM paDicarai, terasa sattadvibhAgAiM jAiM caMde appaNo parassa ciNNaM paDicarai / eyAvayA ca bAhirANaMtare paccasthimille addhamaMDale samatte bhavai / tA taccAyaNagae caMde puratthimAe bhAgAe pavisamANe bAhirataccassa puratthimillassa addhamaMDalassa igatAlIsaM sattaTTi bhAgAiM jAiM caMde appaNo parassa ciNNaM paDicarai, terasa sattaTThibhAgAiM jAI caMde parassa ciNNaM paDicarai, terasa sattaTTi bhAgAI jAI caMde appaNo parassa ya ciNNaM paDicarai, etAvatAva bAhiratacce purathimille addhamaMDale samatte bhavai / tA taccAyaNagae caMde paccatthimAe bhAgAe pavisamANe bAhira cautthassa paccathimillassa addhamaMDalassa aTThasattaTThibhAgAiM sattadvibhAgaM ca ekkatIsahA chittA aTThArasabhAgAiM jAiM caMde appaNo parassa ya ciNNaM paDicarai / etAvatA va bAhiracauttha paccasthimille addhamaMDale samatte bhavai / evaM khalu caMdeNaM mAseNaM caMde terasa cauppaNNagAI duve terasagAI jAI caMde parassa ciNNaM paDicarai, terasa terasagAI jAI caMde appaNo ciNNaM paDicarai, duve igatAlIsagAI aTTa sadvibhAgAI, sattaTThibhAgaM ca ekkatIsadhA chittA aTThArasabhAgAiM jAiM caMde appaNo parassa ya ciNaM paDicarai, avarAI Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NVIvom candraprAtisUtra khalu duve terasagAI jAiM caMde keNai asAmannagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai / iccesA caMdamaso abhigamaNaNikkhamaNa-vuDDhi-nivuDDha aNavahi ya saMThANA saMThiIvivvaNagiDhipatte rUvI 'caMde deve, caMde deve' Ahieti vaejjA / sUtra // 3 // chAyA-tAvat cAndreNa arddhamAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat catudaza sacaturbhAgamaNDalAni carati, ekaM ca caturvizaM zatabhAga maNDasya / tAvat Adityena barbamAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat SoDaza maNDalAni carati SoDazamaNDalabArI tadA apare khalu dve aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya pravizya cAraM carati / katare khalu dve aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya cAra carati ? ime khalu te dve aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 gati. tadyathA niSkrAman caiva amAvAsyAntena, pravizan caiva paurNamAsyAntena. pate khaladve aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati / tAvat prathamAyanagatazcandro dakSiNasmAd bhAgAt praviti, sapta arddha maNDalAni, yAni candraH dakSiNasmAda bhAgAt prabizan cAraM carati / katarANi khalu tAni saptaarddhamaNDalAni yAni candraH dakSiNasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati ? imAni khalu tAni sapta arddha maNDakAni yAni candraH dakSiNasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati, tadyathA--dvitIyamarddhamaNDalam 1, caturthamarddhamaNDalam 2, SaSTamarddhamaNDalam 3, aSTamamarddhamaNDalam 4, dazamamarddhaNDalam 5, dvAdazamImaNDalam 6, caturdazamImaNDalam 7, etAni khalu tAni sapta arddhamaNDalAni yAni candraH dakSiNena bhAgena pravizan cAraM carati / tAvat prathamAyanagataH candra uttareNa bhAgena pravizan SaD arddhamaNDalAni trayodaza saptarSASTabhAgAn arddhamaNDalasya yAni candra uttareNa bhAgena pravizan cAraM carati / katarANi khalu tAni SaD arddhamaNDalAni trayodazaca saptaSTibhAgA arddhamaNDalasya, yAni candra uttarasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati ? imAni khalu tAni SaD arddhamaNDalAni trayodaza ca saptapaSTibhAgA arddhamaNDalasya yAni candra uttarasmAda bhAgAt pravizan cAraM carati, tadyathA-tRtIyamadhamaNDalam 2 paJcamamardhamaNDalam 2, saptamamadhamaNDalam 3, navamamardhamaNDalam , ekAda madhamaNDa Tas 5, trayodazamardhamaNDalam 6, paJcadazamaNDalasya trayodazasaptaSaSTibhAgAH / patani khalu tAni SaDa ardhamaNDalAni trayodaza ca saptaSaSTi bhAgAH ardhamaNDalasya yAni candra uttara smAda bhAgAt pravizan cAraM carati / etAvatAca prathamaM cAndrAyaNaM samApta bhavati / tAvat nAkSatro'rdhamAsaH no candro'dhamAsaH, tAvat candro'dhamAsaH no jaaksstro'dhemaasH| tAvat nAkSatrAt ardhamAsAt sa candraH cAndreNa ardhamAsena kimadhikaM carati, tAvat ekamaddhamaNDalaM carati, caturazca saptaSaSTibhAgAn adhamaNDalasya saptaSaSTibhAga ekatrizatA chitvA navabhAgAn / tAvata dvitIyAyanagataH candraH paurastyAt bhAgAt niSkrAman saptacatuSpaJcAzatkAni yAni candraHparasya cIni praticarati saptatrayodazakAta yAni candra AtmanA cIrNAgi tAvat dvitIyAyanagatazcandraH pAzcAtyAt bhAgAt niSkrAman SaT catuSpaJcAzatkAni yAni candraH parasya cIrNAni pratacarati, SaT trayodazakAni candra Atmano corNAni prativarati, apare khalate dve trayodazake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati ? Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA.13 sa. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAra nirUpaNam 579 katare khalu te dve trayodaza ke ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya cAraM carati ? ime te dve yaza ye candraH kenAra asAmAnya ke svayameva pravizya 2 cAraM carati, tadyathA - sarvAbhyantaraM caiva maNDalaM, sarvabAhyaM caiva maNDalam / pate khalu te dve trayodazake ye candraH kenApi yAvat cAraM carati / etAvatA dvitIyaM candrAyaNaM samAptaM bhavati tAvat nAkSatro mAso no cAndro mAsaH, cAndro mAso no nAkSatro mAsaH / tAvat nAkSatrAt mAsAt candraH cAndreNa mAsena kimadhikaM bhavati tAvata dve ardhamaNDale carati aSTa ca saptaSaSTi bhAgAn arddha maNDalasya, saptaSaSTibhAgaM ca pakatriMzaddhA chitvA aSTAdaza bhAgAn / tAvat tRtIyAyanagataH candra pAzcAtyena bhAgena pravizan bAhyAnantarasya pAzcAtyasya arddha maNDalasya paka catvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn yAn candra AtmanaH parasya cIrNAn praticarati, trayodaza saptaSaSTibhAgAn yAn candra parasya cirNAn praticarati, trayodaza saptaSaSTi bhAgAn yAn candraH AtmanaH parasya cIrNAn praticarati / etAvatA vAhyAntaraM pAzcAtyam arddha maNDalaM samAptaM bhavati / tAvat tRtIyAyanagataH candraH paurastyena bhAgena pravizan bAhya tRtIyasya paurastyasya ardhamaNDalasya ekacatvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn yAni candraH AtmanaH parasya cIrNAn praticarati, trayodaza dvASaSTibhAgAn yAn candraH parasya cIrNAn praticarati, trayodazasaptaSaSThibhAgAn yAn candraH Atmana parasya ca cIrNAn praticarati / etAvatA bAhyatRtIyaM paurastyam arddhamaNDalaM samApta bhavati / tAvat tRtIyAyanagataH candraH pAzcAtyena bhAgena pravizan bAhyacaturthasya pAzcAtyasya arddhamaNDalasya aSTa saptaSaSTibhAgAn, saptaSaSTo bhAgaca ekatriMzaddhA chitvA aSTAdaza bhAgAn yAn candraH AtmanaH parasyaca cIrNAn praticarati / etAvatA bAhyacaturthapAzcAtyam arddhamaNDalaM samApta bhavati / evaM khalu cAndreNa mAsena candraH trayodaza catuSpaJcAzatkAni dve trayodazake yAn candraH parasya cIrNAn praticarati trayodaza trayodazakAn yAn candraH AtmanaH cIrNAn praticarati dve ekacatvAriMzatke aSTasaptaSaSTibhAgAn, saptaSaSTibhAgaM ca ekatriMzaddhA chittvA aSTAdazabhAgAn yAn candraH AtmanaH parasya ca cIrNAn praticarati, apare khalu dve trayodazake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati / ityeSA candramasaH abhiniSkramaNa vRddhi nivRddhayanavasthitasaMsthAnA saMsthitiH vikurvaNaka Rddhi prAptaH rUpI candro devaH, candro devaH AkhyAtaH iti vadet | su03|| // trayodaza prAbhRtaM samAptam ||13|| vyAkhyA--'tA caMdeNaM addhamAseNaM' iti, 'tA' tAvat 'caMdeNaM addhamAseNaM' cAndreNa arddhamAsena candrasambandhimAsArddhena 'caMde' candraH 'kaI maMDalAI' katimaNDalAni 'carai' carati ? | evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha - - 'tA codasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'codasa sacaubbhAga maMDalAI' caturdaza sacaturbhAgamaNDalAni paJcadazasya maNDalasya caturbhAgasahitAni caturdazamaNDalAni 'carai' carati 'maMDalassa' ekasya ca maNDalasya ' cauvvisa sayabhAgaM' caturviMzatyadhikaM zatabhAgam ekaM maNDalaM caturviMzatyadhikazata bhAgaparimitaM ( 124 ) bhavatItibhAvaH, ayamAzayaH - paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturbhAgaM caturviMzatyadhika Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatisUtre zatasattvaikatriMzadbhAgapramANaM (31) bhavati eka ca caturviMzatyadhikaM zatabhAgaM maNDalasya pramANaM bhavati caturbhAgAtkiJcidadhikacaraNAt sarva saMkhyayA dvAtriMzataM paJcadazasya maNDalasya catuviMzatyadhikazatabhAgAn caratIti siddhayati / kathametaditi trairAzikabalAt, tathAhi-- ekasmin yuge candraH aSTa SaSTyadhikAni saptadaza maNDalazatAni (1768) carati / yuge ca--- paripUrNAzcandramAsA dvASaSTiH (62) te dviguNitAH candrArdhamAsA pUrvarUpAzcaturviMzatyadhikazatasaMkhyakA (124) bhavanti tato yadi caturviMzatyadhikena parvazatena - aSTaSaSTyadhikAni saptadaza maNDalazatAni labhyante tadA ekena parvaNA kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA - 124 / 176 / 1 / atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanAt jAtastAvAneva (1768) atrAdyena rAzinA (124) bhAgo i labdhAzcaturdaza, zeSAstiSThanti dvAtriMzat caturviMzatyadhikazatabhAgAH ( 14 / 22) tatra che chedaka 124 580 rAzyoH dvAtriMzatazcaturviMzatyadhikazatasya ceti dvayodvikenApavarttanA kriyate tata idamAyAti - caturdaza maNDalAni, paJcadazasya maNDalasya SoDaza dvASaSTibhAgAH / 14 / 16 / uktaMcAnyatrApi -- 62 " codasa maMDalAI, bisaTTibhAgAya solasa havijjA / mAsadveNa uDuvaI ettiyamittaM carai khittaM // 1 // caturdaza ca maNDalAni dviSaSTi bhAgAzca SoDaza bhaveyuH / mAsArjena uDupatiH, etAvanmAtraM carati kSetram / iticchAyA / ityevaM cAndreNa arddhamAsena candrasya cAraH pradarzitaH, samprati Adityena arddhamAsena candrasya cAra pradarzayati- "tA AicceNaM' ityAdi, 'tA' tAvat AicaceNaM addhamAseNaM' Adityena AdityasambandhinA arddhamAsena 'caMde' cAndraH 'kaI maMDalAI carai' kati, maNDalAni carati ? bhagavAnAha - ' tA solasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'solasa maMDalAI carai' SoDaza maNlAni carati paripUrNAni paJcadaza maNDalAni caritvA SoDaze maNDale caratItibhAvaH 'solasamaMDalacArI' SoDazamaNDalacAro SoDazamaNDalacaraNazIlazca, atra SoDaza maNDalacArI - paJcadaza maNDalAni pUrNAni caritvA SoDaze maNDale samAgatastataH SoDazaM maNDalaM caran ityarthaH na tu paripUrNa SoDaza maNDala cArIti / ayaM bhAvaH - ekasmin yuge sUryamaNDalAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhavanti, sUryArddhAmAsAzca viMzatyadhikazatasaMkhyakAH (120) bhavanti yugasya SaSTi sUryamAsAtmakatvAt tatastriMzadadhikASTAdazazatarAzeH (1830) viMzatyadhikazatena (120) bhAgo hriyate labdhAni paJcadaza maNDalAni paripUrNAni, tadupari triMzacca viMzatyadhikazata Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 13 sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 581 bhAgAH (15- ) tata Agatam-candraH paJcadaza maNDAni paripUrNAni caritvA SoDaza maNDale 12. triMzataM triMzatyadhikazatabhAgAn Akramya cAraM carati tata uktam-SoDazamaNDalacArIti SoDaze maNDale cAraM caran candraH 'tayA' tadA SoDazamaNDalacArasamaye 'avarAI khala' apare anye khalu 'duve aDhagAI dve aSTake yugagatacandrArdhamAsa caturviMzatyAdhikazata satkabhAgASTakapramANe 'jAiMcaMde ye dve candraH 'keNAi asAmaNNagAI' kenApi sUryeNa candreNa vA asAmAnyake anAcIrNapUrvaM tatra 'sayameva' svayameva 'pavisittA' pravizya 'cAraM carai' cAraM carati / tadeva pRcchati 'kayarAI' ityAdi, 'kayarAI' katare ke khalu 'duve aTTagAI' dve aSTake 'jAI caMde' ye candraH 'keNAi asAmaNNagAi kenApi asAmAnyake anAcIrNapUrve tatra candraH 'sayameva' svayameva 'pavi sittA' pravizya 2 'cAraM carai' cAraM carati ? tadeva bhagavAn darzayati-'imAiM khalu' ityAdi 'imAI' ime vakSyamANe 'te duve aTThagAI' te dve aSTake jAiM caMde ye candraH 'keNaiasAmaNNagAI kenApi asAmAnyake anAcIrNe tatra 'pavisittA' pravizya 2, 'cAraM caraI' cAraM carati, 'taM jahA' tadyathA-'nikkhamamANe ceva' niSkrAmanneva sarvAbhyantaramaNDalAdvahinissaranneva 'amAvAsaMteNa' amAvAsyAnte, 'pavisamANe ceva puNNamAsiM teNaM' pravizan sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalaM gacchan paurNamAsyante, ayaM bhAvaH sarvAbhyantaramaNDalAdvahinissaran amAvAsyAzcaramabhAge ekamaSTakaM kenApyanAcINa candraH pravizya cAraM carati ? sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaM pravizanneva pUrNimAyAzcaramabhAge dvitIyamaSTakaM pravizya candrazcAraM caratIti / upasaMharati-'imAI' ityAdi 'imAI' ime anupadaM pradarzite khalu 'duve aTThage' dve aSTakesta 'jAiM caMde ye dve aSTake candraH 'keNai asAmaNNagAI' kenApi asAmAnyake 'sayameva' svayameva 'pavisittA' pravizya 2, 'cAraM carai' cAraM caratIti / atrAyaM vivekaH atra vastuto dvau candrau ekena cAndreNArddha mAsena caturdaza maNDalAni, paJcadazasya ca maNDalasya dvAtriMzataM caturvizatyadhikazatabhAgAn sva svagatyA bhramaNena pUyataH kintu lokarUDhyA vyaktibhedamanAdRtya kevalaM jAtimevAzritya candrazcaturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maDalasya dvAtriMzataM caturvizatyadhikazatabhAgAn caratItyuktam / sAmpratamekazcandra ekasminnayane kati arddhamaNDalAni dakSiNabhAge kati cottarabhAge bhramaNena prayatIti bhagavAn pratipAdayitumAha-'tA paDhamAyaNagae caMde' ityAdi, 'tA' tAvat 'paDhamAyaNagae caMde' prathamAyanagataH prathamAyanasthitaH candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSiNasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDale pravezaM kurvanniti 'sattaaddhamaMDalAI' sapta arddhamaNDalAni bhavanti 'jAI' yAni maNDalAni 'caMde' candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSiNasmAd bhAgAt abhyantaraM maNDalaM 'pavisamANe' pravizan Akramya 'cAraM carai' cAraM carati / atra punaH pRcchati 'kayarAI' ityAdi 'keyarAI Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAtisUtre katarANi kAni khalu 'tAI' tAni pUrvoktAni 'sattaaddhamaMDalAI' sapta arddhamaNDalAni 'jAI' yAni 'caMde' candraH 'dAhiNAe bhAgAe pavisamANe' dakSiNasmAd bhAgAt pravizan 'cAraM carai' cAraMcarati ? bhagavAnAha - 'imAiM khalu' ityAdi, 'imAI' imAni agre vakSyamANAni khalu 'tAI' tAni 'satta addhamaMDalAI' sapta arddhamaNDalAni santi 'jAI' yAni 'caMde' candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSiNasmAt bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati, 'taM jahA' tadyathA'bitieaddhamaMule' dvitoyamarddhamaNDalam 1, 'cautthe addhamaMDale' caturthamarddhamaNDalam 2, 'chaThe addhamaMDale' SaSThamarddhamaNDalam 3, 'aTThame addhamaMDale' aSTamamarddhamaNDalam 4, 'dasame addhamaMDale' dazamamarddhamaNDalam 5, 'bArasame addhamaMDale' dvAdazamarddhamaNDalam 6, 'cauddasame addhamaMDale' caturdazamarddhamaNDalam 7 / upasaMharati-'eyAI' ityAdi, 'eyAI' etAni pUrvoktAni khalu 'tAI' tAni sattaaddhamaMDalAI' saptaarddhamaNDalAni jAiM caMde' yAni candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSimasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizana 'cAraM carai' cAraM carati / tadevaM dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze sapta arddhamaNDalAni proktAni, sAmpratam uttara bhAgAdabhyantarapraveze yAvanti advaimaNDalAni bhavanti tAvanti pradarzayati-'tA paDhamAyaNagae' ityAdi, 'tA' tAvat 'paDhamANagae caMde' prathamAyanagatazcandraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAda bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cha addhamalAI' SaD arddha maNDalAni 'terasa ya sattaTThibhAgAI' trayodaza ca saptaSaSTibhAgAn 'addhamaMDalassa' ekasyAImaNDalasyeti 'jAI caMde' yAni candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan candaH 'cAraM carai' cAraM carati / tAnyeva pRcchati-'kayarAI' ityAdi, 'kayarAI khalu' katarANi kAni khalu 'tAI' tAni 'addhamaMDalAI' SaDU ardra maNDalAni 'terasa ya sattaTTi bhAgAiM trayodaza ca saptaSaSTibhAgAH 'addhamaMDalassa' ekasyArddhamaNDalasya, 'jAI' yAni 'caMde' candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati ? tanyeva pradarzayati-'imAI' ityAdi 'imAI khalu' imAni vakSyamANAni khalu 'tAI' tAni yAni pUrva kathitAni 'cha addhamaMDalAI' SaD arddhamaNDalAni 'addhamaMDalassa' ekasyArddhamaNDalasya ca 'terasa ya sattaThimAgAI' trayodaza ca saptaSaSTi bhAgAH 'jAiM caMde' yAni candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati 'taM jahA' tadyathA-'taie addhamaMDale' tRtIyamarddhamaMDalam 1, 'paMcame addhamaMDale' paJcamamarddha maNDalam 2, 'sasame addhamaMDale' saptamamarddhamaNlam 3, 'navame addhamaMDale' navamamarddhamaNDalam 4, 'ekkArasame addhamaMDale' ekAdazamarddhamaNDalam 5, 'terasame addhamaMDale' trayodazamarddhamaNDalam 6, 'pArasa maMDalassa' paJcadazamaNDalasya 'terasa sattaTThibhAgAI' trayodazasaptaSaSTibhAgAzca, 4, upasaMharati-'evAI' ityAdi 'evAI etAni HTHLETENTRE Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAliyAzikATIkAprA. 13. sU. 3 maNDaleSu candrArdhamAsacAranirUpam 543 pUrvektAni khalu 'tAI' tAni 'cha addhamaMDalAI' SaDarddhamaNDalAni 'addhamaMDalassa' ekasya cArddha maNDalasya 'terasattadvibhAgAI' prayodazza saptaSaSTibhAgAH, 'jAI caMde' yAni candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati / dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze, evamuttarabhAgAdabhyantarapraveze ca yAni arddhamaNDalAni pradarzitAni tadviSayAbhAvanA cettham-- sarvabAhye paJcadaze maNDale paribhramaNena praNamadhikRtya paripUrNe pAzcAtya yugaparisamApti rbhavati tato'parayugaprathamAyanapravRttau prathame'horAtre ekazcandro dakSiNabhAgAdabhyantaraM pravizan dvitoyamaNDalamAkramya cAraM carati, sa ca pAzcAtya yugaparisamAptidivase uttarasyAM dizi cAraM caritavAn so'tra veditavyaH / tataH etasmAt dvitIyAt maNDalAt zanaiH zanairabhyantaraM pravizan dvitIye'horAtre uttarasyAM dizi sarva bAhyAnmaNDalAdabhyantaraM tRtIyamarddhamaNDalamAkramya cAraM carati / tRtIye'horAtre dakSiNasyAM dizi caturthamarddhamaNDalam , caturthe'horAtre uttarasyAM dizi paJcamamarddhamaNDalam , paJcame'ho rAtre dakSiNAyAM dizi SaSThamarddhamaNDalam SaSTe'horAtre uttarasyAM dizi saptamamarddhamaNDalam, saptame'horAtre dakSiNasyAM dizi aSTamamarddhamaNDalam , aSTame'horAtre uttarasyAM dizi navamamardramaNDalam, navame'horAtre dakSiNasyAM dizi ekAdazamamaNDalam , ekAdaze'horAtre dakSiNasyAM dizi dvAdazamarddhamaNDalam , dvAdaze'horAtre uttarasyAM dizi trayodazamarddhamaNDalam trayodaze'holAtre dakSiNasyAdizi caturdazamarddhamaNDalam , caturdaze'horAtre uttarasyAM dizi paJcadazasyArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAnAkramya cAraM carati / tataH kimityAha sUtrakAraH-'eyAvayA' ityAdi, 'eyAvayAca' etAvatA ca kAlena 'paDhame caMda!yaNe samatte bhavai' prathamaM candrAyaNaM samAptaM bhavati / candrAyaNaM hi nakSatrArddhamAsapramANaM bhavati, tatazca nAkSatreNa arddha mAsena candracAre trayodazamaNDalAni, caturdazasya ca maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH (13-2) bhavanti / tatkathaM 87 labhyate ! trairAzikagaNitena layate tathAhi- ekasmin yuge candramaNDalAni aSTa SaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) bhavanti, candAyaNAni ca catustriMzadadhikazatasaMkhyakAni (134) bhavanti tato yadi catustriMzadadhikena ayanazanena (134) saptadazazatAni aSTa SaSTayadhikAni(1368) maNDalAni labhyante tata ekena ayanena kiM labhyate ? raashitrysthaapnaa-134|1768| 1 / tato'nsyena rAzinA madhyarAzau guNite sati jAtastAvAneva (1768) tatastasyAyena rAzinA (134) bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza (13) zeSAstiSThanti SaDviMzatiH (26)tatazchedhachedaka Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 rAzyodikenApavartanAyAM labdhAstrayodaza saptaSaSTiH (13 / 13) / uktaJca "terasaya maMDalANiya, terasa sattaTTi ceva bhAgAya / agaNeNa carai somo; nakkhatteNa'ddhamAseNaM // 1 // chAyA-trayodaza ca maNDalAni ca, trayodaza saptaSaSTizcaiva bhAgAzca / ayanena (ekena) carati somaH, nakSatreNArddhamAsena // iti / etacca sAmAnyena proktaM, vizeSavicAraNAyAM tu ekasya candrasya yugagate prathame'yane pUrvoktena prakAreNa dakSiNabhAgAdabhyantaraM praveze dvitIyAdIni ekAntaritAni caturdazaparyantAni saptaarddhamaNDalAni prApyante, evam-uttarabhAgAdabhyantarapraveze ca tRtIyAdIni ekAntaritAni trayodazaparyantAni SaDmaNDalAni paripUrNAni arddhamaNDalAni, saptamasya tu paJcadaza maNDalagatasya arddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH (13 / 1-2) bhavantIti sarva pUrva savistaraM pradarzita meveti / yathA prathame candrAyaNe ekasya candrasya yAvanti dakSiNabhAgAda uttarabhAgAcca abhyantara praveze'rddhamaNDalAni sAkSAt pradarzitAni tadanusAreNaiva dvitIyasyApi candrasya tasminneva prathame candrAyaNe'rddhamaNDalAni bhavanti tathAhi-sapAzcAtya yugaparisamApticaramadivase dakSiNadigbhAge sarvavAhyamaNDale cAraM caritvA abhinavasya yugasya prathame'yane prathame'horAtre uttarasyAM dizi dvitoyamarddhamaNDalaM pravizya cAraM carati, dvitIye'horAtre dakSiNasyAM dizi sarvabAhyAt maNDalAt tRtIyamarddha maNDalaM pravizya cAraM carati, tRtIye'horAtre uttarasyAM dizi caturthamarddhamaNDalaM pravizya cAraM carati, ityAdi prAguktAnusAreNaiva sakalamapi vaktavyam / pUrvavadasyApi dvitIyasya candrasya prathame'yane uttarabhAgAdabhyantarapraveze dvitIyAdIni ekAntaritAni caturdazaparyantAni sapta arddhamaNDalAni bhavanti, evaM dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze ca tRtIyAdIni ekAntaritAni trayodaza paryantAni SaDarddhamaNDalAni, tadupari paJcadazasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA bhavanti, tata Agatam-trayodazamaNDalAni paripUrNAni, caturdazasyeti paJcadazasya maNDalasya trayodaza sapta paSTibhAgAH ( 13/13 ) iti / evaM ca sati ca candrArddhamAsa-nAkSatrArddhamAsayorna samAnatvamiti sUtrakAraH pradarzayati'tA Nakkhatte' ityAdi, 'tA' tAvat 'nakkhatte addhamAse' yaH nAkSatro'rdramAsaH 'no caMde addhamAse' no cAndro'rddhamAso bhavati / atra kazcit zaGkate-nAkSatro'rdhamAsazcAndro'rdhamAso na bhavati, iti manye kintu yazcAndro'rdhamAsaH satu kadAcitU nAkSatro'pyardhamAso bhavitumarhati Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikA TIkA prA. 13 sU. 3 .... maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 550 yathA "paramANupradezaH" iti kathane paramANurapradeza eva, yastu apradezaH sa paramANurapi bhavati aparamANurapi bhavati kSetrapradezAdiH ityAzaGkAyAmAha sUtrakAraH 'tA caMde' ityAdi, 'tA caMdeM adamAse no nakkhatte addhamAse' yathA nAkSatro'rddhamAsazcAndro'mAso na bhavati tathaiva cAndona 'rddhamAso'pi nAkSatro'rddhamAso na bhavati, yato nAkSatrArddhamAsarUpe ekasminnayane sAmAnyatazcandrasya trayodaza maNDalAni caturdazasya ca maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH ( 13 / 13) bhavanti, cAndra'rddhamAse ca catudarza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturvizatyadhika zatabhAgasatkA dvAtriMdbhAgAH (14 / 32 ) bhavanti tato nAkSatrArddhamAsa-cAndrArddhamAsayoH parasparaM na sAmyamiti / 124 punItamaH pRcchati 'tA' tAvat 'nakkhattAo addhamAsAo' nAkSatrAd arddhamAsAt 'se caMde' sa candraH 'caMdeNaM addhamAseNaM' cAndreNa arddhamAsena 'kimadhiyaM carai' kimadhikaM kiyatparimitamadhikaM carati ? bhagavAnAha--'tA egaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egaM addhamaMDalaM' ekamarddhamaNDalaM 'caraI' carati, 'addhamaMDalassa' dvitoyasya cArddhamaNDalasya 'cattAri ya sattaSThibhAgAI' caturaH saptaSaSTibhAgAn punazca 'sattaTTimAgaM' ekaM saptaSaSTibhAgaM 'egatIsAe chittA' ekatriMzatA chittvA ekasya saptaSaSTibhAgasya ekatriMzataM bhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'navabhAgAI' navabhAgAn naba ekatriMzadbhAgAn (1 ) / etAvatparimitaM candraH nAkSatrArddhamAsAt 6731 cAndreNa arddhamAsena adhikaM caratIti bhAvaH / kathamediti pradarya atrApi trairAzikaM karttavyam tathAhi--yadi caturvizatyadhikena parvazatena aSTaSaSTayadhikAni saptadaza maNDalazatAni labhyante tarhi ekena pavaNA kiM labhyate ? raashitrysthaapnaa-(124|1768|11) atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNAnAt jAtastAvAnena ( 1769) tata Adhena rAzinA (124 ) bhAgo haraNIyaH, tataH cheuchedakarAzyozcatuSkena apavattenA kriyate, katham ? atra chedyarAziH aSTaSaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) asya catuSkena apavarttaneti caturbhirbhAgo hiyate labdhAni dvicatvAriMzadadhikAni catvArizatAni (442) tatazchedakarAzezcaturvizatyadhikazatarUpasya (124) catuSkena apavartaneti caturbhibhAgo hiyate labdhAni ekatriMzat (31) / tato'pavarttitasya chegharAze citvAriMzadadhika catuH zatarUpasya (442) apavartitena chedakarAzinA ekatriMzadrUpeNa (31) bhAgo hiyate labdhAzcaturdaza (14) maNDalAni, zeSAstiSThanti aSTa, te cASTa eka triMzadrAmAH ( 14! 8 ) / tata etasmAd rAzernAkSatrArddhamAsagamyaM kSetram-trayodaza maNDalAni, ekasya ca Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA ( 13/13 ) ityevaM pramANaM zodhyate, tatra caturdazebhyastrayodaza maNDalAni zuddhAni sthitaM zeSamekam (1), tataH aSTabhya ekatriMzadbhAgebhyastrayodaza saptaSaSTibhAgAH zodhyAH tathAhi-saptaSaSTiraSTamirguNyate, jAtAni SaTtriMzadadhikAni paJcazatAni (536), trayodaza ca ekatriMzatA guNyante jAtAni vyuttarANi catvArizatAni (403) etAni aSTa saptaSaSTi guNana prAptebhyaH SaTtriMzadadhikapaJcazatebhyaH (536) zodhyante, sthitaM zeSaM trayastriMzadadhikaM zatam (133), tata etat saptaSaSTi bhAgAnayanAthai saptaSaSTayA guNyate, jAtAniekAdazAdhikAni navAzIti zatAni (8911) eSa chedyarAziH, maulazchedaka rAzirekatriMzat sa saptaSaSTayA guNyate jAte sapta saptatyadhike dve sahasra (2077) eSa chedakarAziH, tatazchedyacchekarAzyoH saptaSaSTayA'pavartanA kriyate saptaSaSTayA kRtAyAmapavattanAyAmAgatazchedyarAzistrayAstrizadadhikamekaM zatam (133), chedakarAzizcAgata ekatriMzat (31) tato'nena chedakarAzinA chedharAzeH ( 133 ) bhAgo hiyate labdhAzcatvAraH saptaSaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti-naveti eka triMzacchedakRtA nava ekatriMzadabhAgAzcUrNikAbhAgA (1/-) tata Agatam -- ekamarddhamaNDalam, 6731 dvitIyasya cArddhamaNDalasya catvAraH saptaSaSTibhAgAH, ekasya ca saptaSaSTibhAgasya nava eka triNshdbhaagaaH| etAvatparimitaM kSetraM nAkSatrArddhamAsAt candrazcAndreNArddhamAsena adhikaM caratIti siddham / uktaJca "egaM ca maMDalaM maMDalassa sattadvibhAgA cattAri / nava ceva cuNNiyAo, igatIsakaraNa cheeNa // 1 // " chAyA--ekaM ca maNDalaM (arddha maNDalam ) maNDalasya (ekasya cAndramaNDasya) sptssssttibhaagaashctvaarH| ... nava caiva cUrNikAH (bhAgAH) ekatriMzat kRtena chedena ||iti / atra gaNitaprakaraNe 'maNDalaM maNDalaM' iti kathitaM tatra sarvatra maNDalazabdena arddha maNDalamiti vAcyam atrArddhamaNDalAnAmeva prakRtatvAditi / tadevamekasya candrAyaNasya vaktavyatA proktA, sAmprataM dvitIyacandrAyaNavaktavyatA prastUyate, tatra yazcandraH prathama candrAyaNe dakSiNabhAgAdabhyantaraM pravizan saptAdhamaNDalAni, uttarabhAgAdabhyantaraM pravizan SaD arddhamaNDalAni, saptamasya cAditaH paJcadazarUpasyArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTi bhAgAn caritavAn tamadhikRtya dvitIyAyanabhAvanA kariSyate, tatrAyanasya maNDalakSetraparimANaM trayodaza arddhamaNDalAni, caturdazasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptaSaSTibhAgA iti / tatra Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pannatiprakAzikATokAprA. 13. sU. 3 maNDaleSu candrArdhamAsacAranirUpam 587 prAkanamayanamuttarasyAM dizi sarvAbhyantare maNDale trayodaza saptaSaSTibhAgaparyante parisamAptaM bhavati, tadanantaraM dvitIyAyanapraveze catuH paJcAzatA saptaSaSTibhAgaiH sarvAbhyantaraM maNDalaM parisamApya tato dvitIye maNDale cAraM carati / tatra trayodazabhAgaparyante ekamarddhamaNDalaM dvitayasyAyanasya parisamAptaM bhavati / dvitIyamarddhamaNDalamurasyAM sarvAbhyantarAttRtIye'rddhamaNDale trayodazabhAgaparyante, tRtIyamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi caturthe'rddhamaNDale, caturthamarddhamaNDalamuttasyAM dizi paJcame'rddhamaNDale, paJcamamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi SaSThe'rddhamaNDale, SaSThamarddhamaNDalamuttarasyAM dizi saptame'rddhamaNDale, saptamamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi aSTame'rddhamaNDale, aSTamamarddhamaNDalamuttasyAM dizi navame'rddhamaNDale, navamamarddhamaNDalaM dikSiNasyAM dizi dazame'rddhamaNDale, dazamamarddhamaNDalamuttasyAM dizi ekAdaze'rddhamaNDale, ekAdazamarddhamaNDalaM, dakSiNasyAM dizi dvAdaze'rddhamaNDale, dvAdazamamarddhamaNDalamuttarasyAM dizi trayodaze'rddhamaNDale, trayodazamarddhamaNDala dakSiNasyAM dizi caturdaze'rddhamaNDale, caturdazamaImaNDalaM tacca paJcadazasyArddhamaNDalasya trayodazabhAgavaryante parisamAptam / tadanantaraM trayodaza saptaSaSTibhAgAn anyAn paJcadazamaNDalasatkAn carati / etAvatA dvitIyamayanaM parisamAptaM bhavati / caturdaze ca maNDale saMkrAntaH san candraH prathamakSaNAdUcaM sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM cAraM carati, tataH paramArthataH katipayabhAgAtikrame paJcadaze eva sarvabAhyamaNDale candro veditavyaH / tadekasminnayane pUrvabhAgena dvitIyAdIni ekAntaritAni caturdazaparyantAni saptaarddhamaNDAni cIrNAni, pazcimabhAge ca tRtIyAdIni ekAntaritAni trayodaza paryantAni SaD arddhamaNDalAni, tatra pUrvabhAge pazcimabhAge vA yat pratimaNDalaM svayaM cIrNamacIrNaM vA maNDalaM carati tatpradarzayati-'tA doccAyaNagae' ityAdi 'tA' tAvat 'doccAyaNagae caMde' dvitIyAyanagatazcandraH 'purasthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt 'nikkhamamANe' niSkrAman 'sattacauppaNNAI' saptacatuSpaJcAzatkAni saptaSaSTi bhAgasatkAni trayodaza bhAgAzca prathamAyane cIrNatvAt 'jAI' yAni 'caMde candraH 'parassa cinnaM' parasya bhatra tRtIyArthe SaSTIti pareNa cirNAni mUle ArSatvAdekavacanam 'paDicarai' praticarati 'sattaterasa gAI' saptatrayodazakAni saptaSaSTibhAga satkAni 'jAI caMde' yAni candraH 'appaNA ciNa' AtmanA cIrNAni 'carai' carati / atreyaM bhAvanA-meroH pUrvasyAM dizi yo bhAgaH sa pUrva bhAgaH, yazcAparasyAM dizi bhAgaH sa pazcimabhAgaH kthyte| tatra pUrvabhAge saptasvapi dvitIyAdiSu ekAntariteSu caturdazaparyanteSu saptaSaSTibhAgapravibhakteSu arddhamaNDaleSu pratyekaM catuSpaJcAzataM catuSpaJcAzataM saptaSaSTibhAgAn candraH pareNa sUryAdinA cIrNAni praticarati, tatraiva dvitIyayuge gatazcandraH sapta ca trayodazatrayodaza saptaSaSTibhAgAn svayaM cIrNAn caratIti / 'tA doccAyaNagae' ityAdi, 'tA' iti, tataH 'doccAyaNagae caMde' dvitIyAyanagatazcandraH 'paccatyimAe bhAgAe' pAzcAtyAd bhAgAt 'nikkhamamANe' niSkrAman pazcimabhAgAnnikramaNa Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588. candraprAptisUtre samaye 'cha cauppaNNAI' SaT catuSpaJcAzatkAni jAiM caMde' yAni candraH 'parassa ciNaM' pareNa sUryAdinA cIrNAni 'paDicaraI' praticarati, 'chaterasagAI' SaTU trayodazakAni 'caMde' candraH 'appaNo ciNNaM' AtmanA cIrNAni 'paDicarai' praticarati / atreyaM bhAvanA-pazcime bhAge SaTsvapi tRtIyAdiSu ekAntariteSu trayodazaparyanteSu arddhamaNDaleSu saptaSaSTibhAgapravibhakteSu pratyeka catuSpaJcAzatkaM saptaSaSTibhAgasatkaM saptaSaSTibhAgAnityarthaH carati, SaT ca trayodaza saptaSaSTi bhAgAn svayaM cIrNAn caratIti / punazca ekAntaritatvena paJcadazasya maNDalasya 'avaragAI' aparake tadatirikte anye 'duve terasagAI' dve trayodazake 'jAi caMde' ye candraH 'keNai' kenApi sUryAdinA 'asAmaNNagAI" asAmAnyake anAcIrNapUrve 'sayameva' svayameva 'pavisittA'2 pravizya 2 'cAraM caraI' cAraM carati / atra pRcchati-'kayarAi khalu ityAdi, 'kayarAi' katare ke khalu 'tAI duve terasagAI' te dve trayodazake 'jAI caMde' ye candraH 'keNai asAmaNNagAI' kenApiM asAmAnyake anAcIrNapUrve 'sayameva pavisiyattA 2 cAraM carai' svayameva praviSya 2, cAraM carati / atrottaramAha-'imAI' khalu' ityAdi 'imAiM khallu' imAni vakSyamANAni khalu 'tAI duve terasagAI' te dve trayodazake 'jAI caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM caraI' ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati / te eva darzayati--'taM jahA' ityAdi 'taM jahA' tadyathA te yathA-'sabbabhaMtare gheva maMDale 1 savvavAhire ceva maMDale, sarvAbhyantare caiva maNDale sarvabAhye caiva maNDale 2 upasaMhAramAha--'eyANi' ityAdi, 'eyANi' ete. anupadaM pradarzite khalu 'tANi duve - terasagAI' te dve trayodazake 'jAiM caMde' ye candraH 'keNai jAva cAraM caraI' kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2, cAraM carati / atra yat dve trayodazake kathite tatraivaM vijJeyamtatra yadeke trayodazakaM sarvAbhyantare maNDale tat pAzcAtyAyanagataM paJcadazArddhamaNDalasatkaM veditavyam , tasyaiva saMbhavAspadatvAt dvitIyaM trayodazakaM sarvabAhye maNDale cariSyamANaM paryantavartipratipattavyamiti / ____ eSA ekaM candramadhikRtya dvitIyAyanavaktavyatA proktA, tato dvitIyaM candramadhikRtya dvitIyAyanavaktavyatA etadanusAreNaiva bhAvanIyA / atrAyaM vizeSaH tatra prathamacandramAzritya dvitIyAyane candrasya prathama pUrvabhAgAnniSkramaNaM proktam atra dvitIyacandramAzritya dvitIyAyane prathamapazcimabhAgAt tataH pUrvabhAgAt evaM vaiparItyena candrasya niSkramaNaM vAcyam tatra pUrva bhAge SaT catuSpaJcAzatkAni paricIrNAni, SaT trayodazakAni ca svayaM cIrNAni caratIti vaktavyam / zeSaM sarvaM pUrvavadeva jJAtavyamiti / atha dvitIyAyanaparisamAptimAha--'eyAvayA' ityAdi, 'eyAvayA' etAvatA etAvatkAlena candra dvayacaraNarUpeNa samayena 'docce caMdAyaNe' Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA prA.13 sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAra nirUpaNam 549 dvitIyaM candrAyaNaM 'samatte bhavai' samAptaM bhavatIti / 2 / yadyevaM dvitIyamapyavanametAvatpramANaM bhavati tato nAkSatramAsasya cAndramAsasya ca kiM sAmyamasti ? netyAha- 'tA zakya te' ityAdi 'tA' tAvat 'nakkhatte mAse' nAkSatro mAsaH 'no caMde mAse' no cAndro mAso bhavati evaM 'caMde mAse' cAndro mAsaH 'No Nakkhatte mAse' no nAkSatro mAsaH cAndro mAso nAkSatro mAso na bhavatItyarthaH / evaM zrutvA gautamaH pRcchati - 'tA NakkhatAo' ityAdi 'tA' tAvat 'NakkhattAo' nAkSatrAt mAsAt 'caMde' caMdraH 'cadeNaM mAseNaM' cAndreba mAsena 'kimadhiyaM carai' kim kiyatpramANam adhikaM carati ? / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha --- 'tA do addhamaMr3alAI' ityAdi, 'tA' tAvat ' do addhamaMr3alAI caraI' dve arddhamaNDale carati, 'aTTayasa tadvibhAgAI' aSTa ca saptaSaSTibhAgAn 'addhamaMDalassa' tRtIyasyArddha maNDalasya, tathA 'sattadvibhAgaM' ca ekaM ca saptaSaSTibhAgaM 'ekkato sadhA chittA' ekatriMzaddhA chittvA ekasya saptaSaSTibhAgasya ekatriMzad bhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'advArasabhAgAI' aSTAdaza bhAgAn carati-(2 8|18 ) etAvatparimitaM dvitIye candrAyaNe candrazcAndreNa mAsenAdhikaM caratI 6731 bhAvaH etaca prathamacandrAyaNagatAdhikyAt dviguNaM kRtvA paribhAvanIyam / atha yAvatA kAlena cAndro mAsaH paripUrNo bhavati tAvanmAtra tRtIyAyanavaktavyatAmAha'tA taccAyaNagae caMde' ityAdi, atra pUrvasambandhaH paribhAvanIyaH - iha dvitIyAyanaparyante caturdaze'rddhamaNDale SaDviMzati saMkhyaka saptarSASTa bhAgamAtramAkrAntam tacca paramArthataH pacadazamarddhamaNDalaM veditavyam, tadabhimukhaM bahugatatvAt, tadanantaraM nIlavatparvatapradeze sAkSAt paJca dazamarddhamaNDalaM praviSTo bhavati, tatra praviSTazca prathamakSaNAdUrdhvaM sarva bAhyamaNDalAnantarAvaklana (samIpastha) dvitIyamaNDalAbhimukhaM carati, tatastasminneva sarva bAhyamaNDalAntare arvAktane dvitIyamaNDale cAraM caratazcandrasyAtra vivakSA varttate, tato'syAdhikRta sUtratrayasya sambandho jAnate'tA' tAvat 'taccAyaNagae caMde' tRtIyAyanagatazcandraH 'paccatthimAe bhAgAe, pAzcAtyAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'bAhirANaMtarassa' bAhyAnantarasyArvAg bhAgavarttinaH 'pampatthimillassa addhamaMDalassa' pAzcAtyasyArddha maNDalasya 'igatAlIsa sattadvibhAgAI' ekacatvAriMzata saptaSaSTibhAgAn, saptaSaSTisaMkhyaka bhAgAnAM madhyAt SaD viMzati saMkhyaka saptaSaSTibhAgAnAM dvitIyAyanaparyante caturdaze'rddhamaNDale samAkrAntapUrvatvAt zeSAn ekacatvAriMzataM saptaSaSTibhAgAnitibhAvaH, 'jAI caMde' yAn candraH 'appaNI parassa ya ciNNaM paDicarai' AtmanA pareNa vA sUryAdinA cIrNAt svaparabhuktabhAgAn praticarati, 'terasa sattaTThi bhAgAI' trayodaza saptaSaSTi bhAgAste 'jAiM caMde, yAn candraH - 'parassa ciNNaM paDicarai, pareNa sUryAdinA cIrNAn prati Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carati 'terasa sattaTTi bhAgAI' anye trayodaza saptaSaSTibhAgAste 'jAI' yAn 'caMde' candraH 'appaNo parassa ya ciNaM' AtmanA pareNa ca cIrNAn 'paDicarai' praticarati / 'eyAvayA' etAvatA paribhramaNena 'bAhirANaMtare' bAhyAnantaramaktinaM 'paccasthimille addhamaMDale' pAzcAtyamarddhamaNDalaM 'samatte bhavaI' samAptaM bhavati / atha paurastyAcabhAgamAzrityAha- 'tA taccAyaNagae caMde' tAvat tRtIyAyanagatazcandraH 'purathimillAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'bAhira taccassa' bAhyatRtIyasya sarvabAhyAdAktanasya 'purasthi millassa addhamaMDalassa' paurastyasyArddhamaNDalasya 'igatAlIsaM sattadvibhAgAI' ekacatvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn 'jAI caMdo' yAn candraH 'appaNo parassa ya ciNNaM' AtmanA pareNa ca cIrNAn 'paDicarai' praticarati tataH paraM paracIrNa trayodazabhAga-svapara cIrNatrayodaza bhAge ti SaD viMzati bhAgAn punazcaratIti pradazyate-'terasa sattaTTi bhAgAI' anye te trayodaza saptaSaSTi bhAgAH santi 'jAiM caMde' yAn candraH 'parassa ciNNaM paDicarai' pareNa cIrNAn praticarati, punaranye ca te-'terasa sattahi bhAgAI' trayodaza saptaSaSTibhAgA santi 'jAI caMde' yAn candraH 'appaNo parassaya ciNNaM paDicaraI' AtmanA pareNa ca corNAn praticarati 'eyAvayA' etAvatA 'bAhiratacce' bAhya tRtIyaM sarva bAhyAnmaNDalAdAktanaM tRtIyaM 'purathimille adamaMDale' paurastyamarddhamaNDalaM 'samatte bhavai' samAptaM bhavati / saptaSaSTe bhagAnAM paripUrNajAtatvAt / matha pAzcAtyabhAgamAzritya candracAramAha-'tA taccAyaNagae' ityAdi, 'tA' tAvat 'taccAyabhagae caMde' tasminneva tRtIyAyane gatazcandraH 'paccatthimAe bhAgAe' pAzcAtyAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'bAhira cautthassa' sarva bAhyAnmaNDalAdarvAktanasya 'paccathimillassa addhamaMDalassa' pAzcAtyasyArddhamaNDalasya 'addhasattaTThibhAgAI' arddha saptaSaSTibhAgAn tathA 'sattadvimAgaMca' ekaM ca saptaSaSTibhAgaM 'ekkatIsadhA chittA' ekatriMzaddhA chitvA ekasya saptaSaSTibhAgasya ekatriMzataM bhAgAn kRtvA tanmadhyAt te 'aTThArasabhAgAiM aSTAdazabhAgAH 'jAI caMde' - yAn candraH 'appaNo parassa ya ciNNaM' atmanA pareNa ca cIrNAn 'paDicarai' praticarati / "yAvayA' etAvatA paribhramaNena 'bAhiracautthe' bAhyacaturtha sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanaMcaturtha 'paccathimille addhamaMDale' pAzcAtyamarddhamaNDalaM 'samatte bhavaI' samAptaM bhavati / evaM ca tatparisamAptau cAndro mAsaH paripUrNo jAta iti / sAmprataM pUrvoktameva sarvaM pradarzayan candramAsamatamupasaMhAramAha-evaM khalu' ityAdi evaM khalu' evamuktena prakAreNa khalu nizcitaM 'caMdeNaM mAseNaM' cAndreNa mAsena caMde' candraH 'terasa cauppaNNagAI' trayodaza-trayodaza saMkhyakAni, catuSpaJcAzatkAni catuSpaJcAzadrAzirUpANi 'duve terasagAI' dve trayodazake ke te ityamAha'jAiM caMde' ye candraH 'parassa ciNNaM' pareNa cIrNe 'paDicarai' praticarati, vartamAnakAlanirdezaH Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikATIkA prA.13 sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 591. sakalakAlayugasya prathame cAndre mAse evameva cArasadbhAvAt atreyaM bhAvanA tatra trayodazApi calupaJcAzatkAni dvitIye'yane, tatrApi sapta catuSpaJcAzatkAni pUrvabhAge SaT ca pAzcAtye bhAge, evaM trayodaza bhavanti, ye ca dve trayodazake te dvitIyAyanasyopari cAndramAsAvadherarvAk draSTavyam, tatra dvayostrayodazakayormadhye ekaM trayodazakaM sarvabAhyAdAktane dvitIye pAzcAtye'rddhamaNDale, dvitIya trayodazakaM ca paurastye tRtIye'rddhamaNDale vijJeyamiti / punazca-'terasa 2 gAI' ityAdi, 'terasa terasagAI' trayodaza trayodazakAni 'jAI caMde' yAni candraH 'appaNo ciNNaM paDicarai' AtmanA cIrNAni praticarati / etAni ca sarvANyapi dvitIye'yane veditavyAni, tatrApi sapta trayodazakAni pUrvabhAge, SaT ca pazcimabhAge iti vijJeyam / tathA 'duve igatAlIsagAI' dve eka catvAriMzatke 'aTTa sattaTTi bhAgAI' aSTau saptaSaSTibhAgAH, 'sattaTThibhAgaM ca' ekaM ca saptaSaSTi bhAgaM 'ekkatIsadhA chittA' ekatriMzaddhA chitvA ekasya saptaSaSTibhAgasya ekatriMzadabhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'aTThArasa bhAgAI' aSTAdazabhAgAn 'jAI' yAn tAn 'caMde' candraH 'apAmo parassa ya ciNNaM' AtmanA pareNa ca cIrNAn-'paDicarai' praticarati / 'avarAI khalu apare anye khalu 'duve terasagAI' dve trayodazake 'jAI caMde' ye dve te candraH 'keNai asAmaNya gAI' kenApi asAmAnyake anAcIrNapUrve 'sayameva' svayameva 'pavisittAra' pravizya pravizya 'cAraM carai' cAraM carati / tatra-ekam ekacatvAriMzatkam , eka ca trayodazaka dvitIyAyanopari sarvabAhyAt maNDalAt aktine dvitIye pAzcAtye'rddhamaNDale, tathA-dvitIyam ekacatvArizatkam, dvitIyaMca trayodazaka sarva bAhyAnmaNDalAdarvAktane tRtIye paurastye vijJeyam / zeSAH ye aSTaSaSTi bhAgAH tatsambandhinaH aSTAdaza ekatriMzadbhAgA zcUrNikAbhAgAH, ekasya saptapaSTibhAgasya ekatriMzadbhAgAn kRtvA tanmadhyAd ye aSTAdaza bhAgAste cUrNikA bhAgAH kathyante, te pAzcAtye sarvabAhyAdavAktine caturthe'rddhamaNDale vijJeyAH / athopasaMharati-'iccesA' ityAdi, 'iccesA' ityeSA pUrvoktasvarUpA 'caMdamaso' candramasaH candrasya saMsthiti rityagreNa sambandhaH / kIdRzI sA! ityAha 'abhigamaNaNivakhamaNavuDhi-NivuDhiaNavaTTiyasaMThANA' abhigamana-niSkramaNavRddhi-nirvRddhyanavasthitasaMsthAnA, tatra-abhigamanam-sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravezanam, niSkramaNam-sarvAbhyantarAnmaNDalA dvahirgamanam, vRddhiH-kalAvRddhiH candrasya prAkaTayopacayaH, nirvRddhiHkalAhAniH candrasya prAkaTayApacayaH ebhiH prakAraiH anavasthitam-avasthitirahitaM samayamanekadhA dRzyamAnatvAt etAdRzaM saMsthAnam tatra-abhigamanaM niSkramaNaM cAdhikRtyAvasthAnaM vRddhI nidhI adhikRtya ca saMsthAnam AkAro yasyAH sA tathAbhUtA 'saMThiI' saMsthitirasti / babha 'jiujhaNagiDDhipatte' vikurvaNaka RddhiprAptaH rUpI atizayarUpavAn 'caMde dece caMde de candro devaH pUrvokta vizeSaNaviziSTa zcandroM devoM vartate, natu paridRzyamAna vimAnamAtrazcandraH kintu Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAisa vimAnacArI candrAbhidhoM devo'stIti 'Ahie' AkhyAto mayA 'tivaejjA' iti vadet kazyet sva hiNyebhyaH / / sU0 / / 3 / / ... iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsI | lAla vRtiviracitAyAM cadranprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAkhyAyAM vyakhyAyAM trayodazaM prAbhRtaM samAptam / / 13 / / ___zrI rastu / // caturdazaM prAbhRtam // ....!); gataM trayodazaM prAbhRtam, tatra candrasya vRddhirapavRddhizca prativAditA, sAmprataM tatprasaGgAt 'kAya te dosiNA bahU' kadA te jyotsnAbahuH, iti pUrvamAdau saMgrahagAthAyAM proktaM tadanusAreNa ihaa| caturdaze - 'prAbhRte jyotsnAyA bahutvaM pratipAdayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya caturdazasya prAmRtasyedaM sUtram-'tA kayA te dosiNA bahU' ityAdi / / mUlam-tA kayA te dosiNAbahU Ahie ? ti vaejjA, tA dosiNA pakkheNa dosiNA baha.Ahie ti vaejjA / tA kahaM te dosiNA pakkhe dosiNA bahU Ahie ti vaejjA tA baMdhayArapakkhAo NaM dosiNapakkhe dosiNA bahU Ahie ti vaejjA tA kahaM te aMdhayAra pakkhAo Na dosiNA pakkhe dosiNA bahU Ahie ti vaejjA ? tA aMdhayArapakkhAo NaM dosiyApakkhaM ayamANe caMde cattAri bAyAlAI muhuttasayAI, chattAlIsaM ca bAvadvibhAge muhacassa jAi caMde virajjai, taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAga, bitiAe vitiyaM bhAgaM jAramaNarasIe paNNarasaM bhAgaM, evaM khalu aMdhayArapakkhAo dosiNA pakkhe dosiNA bahU Ahie-tivaejjA / tA kevaiyA NaM dosiNA pakkhe dosiNA bahU Ahie / ti tA parittA asaMkhejjA bhAgA / tA kayA te aMdhayAre bahU Ahie ? ti vaejjA tA aMdhayArapakkhe gaM aMdhayAre bahU Ahie ti vaejjA / tA kahaM te aMdhayArapakkhe aMdhayAre bahU Ahie / ti vaejjA; tA dosiNA pakkhAo aMdhayArapakkhe aMdhayAra baha Ahie ti vaejjA / tA kahaM te dosiNA pakkhAo aMdhayAra pakkhe aMdhayAre bahu Ahie ti vaejjA, tA dosiNA pakkhAo NaM aMdhayArapakkhaM ayamANe caMde cattAri bAyAlAI muhuttasAI chAyAlIsaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa, jAI caMde rajjai, taM jahA-paDhamAe padamabhAga, vitiyAe bitiyaM bhAgaM jAva paNNarasIe paNNarasamaM bhAgaM / evaM khalu dosiNA parasAo aMpayArapakkhe aMdhayAre bahU Ahieti vejjaa| tA kevaieNaM aMdhayArapara aMdhayAre bahU Ahie? tivaejjA parittA asaMkhejjA bhAgA // suu01|| coisamaM pAhuDaM samattam // 14 // Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TokA prA. 14 sU. 14 jyotsnAdhikya nirUpaNam 593 chAyA -- tAvat kadA te jyotsnA vahU rAkhyAtA ? iti vadet tAvat jyotsnApakSe khalu jyotsnA bahU rAkhyAtA ? iti vadet tAvat kathaM te jyotsnA pakSe jyotnA bahu AkhyAtA ? iti vadet tAvat andhakArapakSAt khalu jyotsnA pakSe jyotsnA bahurAkhyAtA iti vadet / tAvat kathaM te andhakArapazcAt jyotsnA pakSe jyotsnAnA bahurAkhyAtA ? iti vadet tAvat andhakArapakSAt khalu jyotsnApakSam ayan candraH catvAri dvicatvAriMzAni muhUrtazatAni SaTcatvAriMzataM ca dvASaSTi bhogAn muhUrttasya yAn candraH virajyate tadyathA - prathamAyAM prathamaM bhAgam 1, dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgam, yAvat paJcadazyAM paJcadazabhAgam / evaM khalu andhakArapakSAt jyotsnApakSe jyotsnA bahurAkhyAtA, itivadet / tAvat kiyatkA khalu jyotsnA pakSe jyotsnA bahurAkhyAtA, 1 iti vadet, tAvat parItA asaMkhyeyA bhAgAH tAvat kadA te andhakAraH bahurAkhyAtaH iti vadet, tAvat andhakArapakSe khalu andhakAro bahurAkhyAta itivadet / tAvat kathaM te andhakArapakSe andhakAro bahuH AkhyAtaH ? itivadet tAvat jyotnApakSAt adhakAraNapakSe aMdhakAro vahu rAkhyAta itivadet / tAvat kathaM te jyotsnApakSAt andhakArapakSe andhakAro bahurAkhyAta itivadet tAvat jyotsnA pakSAt khalu andhakArapakSamayan candraH catvAri dvicatvArizAni muhUrtta - zatAni SaT catvAriMzataM ca dvASaSThi bhAgAn muhUrttasya yAn candro rajyate tadyathA- prathamAyAM prathamaM bham dvitIyAyAM dvitoyaM bhAgam, yAvat paJca dazyAM paJcadazaM bhAgam / evaM khalu jyotsnA pakSAt andhakAra pakSe andhakAro bahurAkhyAtaH iti vadet / tAvat kiyatkaH khalu andhakArapakSe andhakAro bahu rAkhyAtaH ? iti vadeta parItA asaMkhyeyA bhAgAH s0 // 14 // // caturdaza prAbhRtaM samAptam // vyAkhyA -- 'tA kayA te' iti 'tA' tAvat 'kayA' kadA kasmin kAle he bhagavan 'te' tvayA tavama vA 'dosiNA' jyotsnA 'bahU' bahuH prabhRtA 'AhiyA' AkhyAtA : 'tivaejjA' iti vadet vadatu bhagavAnAha - 'tA dosiNA pakkhe' ityAdi tA dosiNA pakkheNaM' jyotsnA pakSa zuklapakSe svala 'dosiNA ' jyotsnA candrikA 'bahU' bahuH prabhRtA 'AhiyA' AkhyatA 'tivaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / punaH pRcchati - 'tA kahaMte' ityAdinA 'tA' tAvat 'kahUM' kathaM kasmAt 'te' tavamate 'dosiNA pakkhe' jyotsnA pakSe zuklapakSe 'dosiNA ' jyotsnA candrikA 'bahU' bahuH 'AhiyA' AkhyAtA ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'aMdhayAra pakkhAo NaM' andhakArapakSAt kRSNapakSamadhikRtya khalu kRSNa pakSApekSayetyarthaH ' dosiNA' jyotsnA 'bahU' bahuH 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet kathayet / punaH pRcchati - 'tA kahaMte ityAdi' 'tA' tAvat 'kahaM' kathaM kasmAtkAraNAMt 'te' tavamate 'aMdhayArapakkhAo' andhakArapakSAt andhakArapakSApekSayA 'dosiNApakkhe' jyotsnApakSe zuklapakSe 'dosiNA bahU AhiyA' jyotsnA bahurAkhyAtA ? 'tivaejjA' iti vadatu / bhagavAn tadeva darzayati 'tA aMdhayArapakkhAo' ityAdi, 'tA' tAvat 'aMdhayAra 75 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakkhAo NaM' andhakArapakSAt khalu dosiNA pakkhaM' jyotsnApakSam 'ayamANe' ayan prApnukn 'caMde' candraH 'cattAri bAyAlAI muhuttasayAI, catvAri dvAcatvAriMzAni dvAcatvAriMzadadhikAni muhUrtazatAni dvAcatvAriMzadadhikAni caturmuhUrtazatAni, "muhuttassa' ekasya muhUrtasya ca 'chattAlIsaM ca bAvaTThibhAge' SaTcatvAriMzataM dvASaSTi bhAgAn yAvat jyotsnA nirantaraM pravarddhate kAnityAha-'jAI' yAn bhAgAn yAvat 'cande' candraH 'virajjaI' virajyate virakto bhavati rAhu vimAnenAnAvRto bhavati SaTcatvAriMzad dvASaSThibhAgasahitadvicatvAriMzadadhikacatuHzatabhAga(442-42) paryantaM jyotsnA varddhate iti bhAvaH / etAvatkAlaparyantaM candraH zanaiH zanaiH 62 rAhu vimAnenAnAvRtasvarUpo bhavannAste / muhUrttasaMkhyAgaNitabhAvanA pUrva pradarzitaiva tadvata kartavyA / candro rAhuvimAnena kathamanAvRto bhavatItyAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'paDhamAe paDhamaM bhAgaM' prathamAyAM prathamatithau pratipadItyarthaH prathamaM paJcadazaM dvASaSTibhAga sambandhi bhAgacatuSTayapramANaM bhAgaM yAvadanAvRto bhavati ? 'biiyAe biiyaM bhAgaM' dvitIyAyAM tithau dvitIyaM bhAga pUrvoktalajhaNaM yAvat anAvRto bhavati, evaM 'jAva' yAvat-yAvatpadena tRtIyAyAM tRtIyaM bhAgam 3, caturthyAM caturtha bhAga, paJcamyAM paJcamaM bhAgam SaSThayAM SaSThaM bhAgam 6. saptamyAM saptamaM bhAgam 7, aSTamyAmaSThamaM bhAgam 8, navamyAM navamaM bhAgam 9, dazamyAM dazamaM bhAgam 10, ekAdazyAmekAdazaM bhAgam 11, dvAdazyAM dvAdaza bhAgam 12, trayodaiyAM trayodazaM bhAgam 13, caturdazyAM caturdazaM bhAgam 14, ityetat saMgrAhyam, agre sUtrakAra evAha -'paNNarasIe paNNarasaM bhAga' paJcadazyAM pUrNimAyAmityarthaH paJcadazaM bhAgaM yAvada anAvRto bhavati, tadA sarvAtmanA candro rAhu vimAnenAnAvRto bhavatIti bhAvaH / . athopasaMharati evaM khala' ityAdi 'evaM' evam pUrvauktarItyA khalu 'aMdhayArapakkhAo' andhakArapakSAt 'dosiNA pakkhe' jyotsnA pakSe zuklapakSe 'dosiNA bahU AhiyA' jyotsnA bahurAkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet kathayet / athAtra bhAvanA kriyate-iha zuklapakSe yathA pratipatprathamakSaNAdArabhya prati muhUrta yAva-mAtraM zanaiH 2 candraH prakaTo bhavati tathaiva andhakAra pakSe pratipatprathamakSaNAdAramya pratimuhUte tAvanmAtraM zanaiH zanaizcandra AvRto jAyate, tata evaM sati yAvatyevAndhakAra pakSe jyotsnA bhavati tAvatyeva zuklapakSe'pi jyotsnA prApyate, kintu zuklapakSe yA pUrNimAyAM jyotsnA bhavati sA andhakArapakSAdadhikA bhavatItyataH andhakAra pakSAt zuklapakSe jyotsnA bahuH kathiteti / atha tatpramANa viSaye pRcchati-'tA kevaiyA' ityAdi 'tA' tAvat 'kevaiyA' kiyatkA kiyatparimitA 'Na' khalu 'dosiNApakkhe' jyotsnA pakSe 'bAhU' bahuH pramRtA zuklapakSe 'dosiNA' jyotsnA candrikA Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.14 sU. 3 jyotsnAdhikyanirUpaNam 555 'AhiyA' AkhyAtA ? 'tivaejjA' iti vadet badatu kathayatu he bhagavan ! bhagabAnAha-'tA parittA' ityAdi, 'tA' tAvat 'parittA' parItAzca 'asaMkhejjA bhAgA' asaMkhyeyA bhAgAH nirvibhAgA iti / athAndhakAraviSaye pRcchati-'tA kayA te' ityAdi 'tA' tAvat 'kayA' kadA kasmin kAle 'te' tavamate 'aMdhayAre bahU Ahie' andhakAro bahurAkhyAtaH ? ti vaejjA' iti vadatu kathayatu / bhagavAnAha-'tA aMdhayAra pakkhe NaM' ityAdi, 'tA' tAvat , 'aMdhayArapakkheNaM' andhakArapakSe khalu 'aMdhayAre' andhakAraH 'bahU Ahie' bahurAkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / punaH pRcchati-'tA kahate' ityAdi, 'tA' tAvat 'kathaM' kasmAt 'te' tavamate 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe 'aMdhayAre' andhakAraH 'bahU Ahie' bahurAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet kathayatu / bhagavAnAha-'tA dosiNA pakkhAo' ityAdi 'tA' tAvat 'dosiNA pakkhAo' jyotsnApakSAt zuklapakSApekSayetyarthaH 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe-'aMdhayAre' andhakAraH 'bahU Ahie' bahu AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet / punargoM tamaH pRcchati'tA kahaM te' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tavamate 'dosiNA pakkhAo' jyotsnApakSAt zuklapakSAt 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe 'aMdhayAre bahuAhie' andhakAro bahurAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'dosiNA pakkhAoNaM' jyotsnApakSAt khalu zuklapakSaM muktvetyarthaH 'aMdhayArapakkhaM ayamANe' andhakArapakSamayan prApnuvan andhakArapakSe pravizannityarthaH 'caMde' candraH 'cattAriyabAlAI muhattasayAI' catvAri dvicatvAriMzadadhikAni muhUrta zatAni, 'chAyAlisaMca bAyadvibhAge' SaTcatvAriMzataMca dvASaSTi bhAgAn 'muhuttassa' ekasya muitasya (442/46) kAnityAha-'jAI' yAn yAvat 'caMde'candraH 'rajjaI' rajyate rakto bhavati rAhu vimAnenA''vRto bhavati, 'taM jahA' tadyathA-'paDhamAe' prathamAyAM kRSNapratipallakSaNAyAM 'paDhamaM bhAgaM' prathama bhAgam , 'bitiyAe' dvitIyAyAM bitiyaM dvitIyaMbhAgam, 'jAva' yAvat tRtayoyAM tRtIyaM bhAgam , evaM krameNa caturdazyAM caturdazaM bhAgaM 'paNNarasIe paJcadazyAmamAvAsyAyAM 'paNNarasamaM bhAgaM' yAvat candro rAhuvimAnena AvRto bhavati sarvAtmanA adRzyoM bhavatIti bhAvaH / upasaMhAramAha-'evaM khalu' ityAdi, 'evaM' evam anena pUrvoktaprakAreNa khalu 'dosiNA pakkhAo' jyotsnApakSApekSayA 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe kRSNapakSe 'aMdhayAre' andhakAraH 'bahU Ahie' bahuH-adhika AkhyAtaH / ayaM bhAvaH andhakArapakSe'mAvAsyAyAM yo'ndhakAraH sa jyotsnApakSAdadhiko bhagavatItyataH jyotsnA pakSAdandhakArapakSe'ndhakAra pramUta AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet-kathayet svaziSyebhyaH punagau tamastadAdhikya viSaye pRcchati-'tA kevaieNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kevaieNaM' kiyatkaH kiyatparimitaH khalu 'aMdha Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 candrapratiSe 'yArapakkhe' andhakArapakSe 'aMdhayAre ' andhakAraH 'bahuAhie' bahurAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavAn ! bhagavAnAha - 'parittA' ityAdi, 'parittA' paritAH parimitA 'asaMkhejA bhAgA' asaMkhyeyA bhAgAH so'ndhakAraH parimitaH saMkhyeyabhAgaparimito'dhiko bhavatIti bhAvaH ||suu0 1 // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrapraptiprakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturdazaM prAbhRtaM samAptam // 14 // // atha paJcadazaM prAbhRtam // vyAkhyAtaM caturdazaM prAbhRtam sAmprataM paJcadazaM prabhRtaM vyAkhyAyate, asya pUrva prAbhRtenAyaM sambandhaH caturdaze prAbhRte jyotsnA'ndhakArayoH parasparamAdhikyaM pratipAditam, tatprasaGgAdatrAyamadhikAraH - pUrvamAdau viSayasaMgRhaprakaraNe 'keya sigdhagaI vRtte' kaH zIghragatiruktaH, iti proktamityatra candrasUrya grahagaNanakSatra tArArUpANAM madhye kaH kasmAt zIghragatiriti pratipAdayiSuH prathamaM sUtramAha - 'tA kahate sigdhagaI' ityAdi / mUlam - 'tA kahaM te sigghagaI vatthU AhiyaM ! tivajjA, tA eesiNaM caMdima sUriya gaha gaNa Nakkhatta tArArUvANaM caMdehiMto sUriyA sigdhagaI, sUriehiMto gahA sigdhagaI garhito NakkhattA sigghagaI, NakkhattehiMto tArA sigghagaI / savvaSpagaI caMdA, savvasiggha ItArA / tA ega meNaM muhutteNaM caMde kevaiyAI bhAgasayAi gacchai ! tA jaM jaM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa sattarasa aTThasaTThi bhAgasayAI gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM advANaui saehiM chettA / tA egamegeNaM muhutteNaMare kevaiyAI bhAgasayAI gacchai / tA jaM NaM maMDaLaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDala parikkhe bassa aTTArasatI sAiM bhAgAsayAI gacchai maMDalaM sayasahasseNaM aTThAisa ehiM chettA / tA egamegegaM muhuteNaM Nakkhatte kevaiyAI maMDalasayAI gacchai / tAjaM jaM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tassa : tassa maMDalaparikkhevassa aTThArasa paNatIsAI bhAgasayAI gacchara, maMDalaM sayasahasseNaM aTThANaui saehiM chettA // sU0 1 { chAyA - tAvat kathaM te zoghragativastu AkhyAtam ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM candrebhyaH sUryA zIghragatayaH, sUryebhyo grahA zIghragatayaH, grahebhyo nakSatrANi zIghragatoni, nakSatrebhyastArAH zIghragatayaH, sarvAlpagatayazcandrAH, sarva zIghragatayastArAH tAvat ekaikena muhUrttena candraH kiyanti bhAgazatAni gacchati 1 ! Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 15 sU. 1 jyotiSkANAM zIghragatinirUpaNama 590 tAvat yad yad maNDalam upasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalaparikSepasya saptadaza aSTa SaSThAni bhAgazatAni gacchati, maNDala zatasahasreNa aSTAnavati zataipichattvA / tAvat pakaikena muhartana sUryaH kiyanti bhAgazatAni gacchati ? tAvat yad yad maNDalam upasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalaparikSepasya aSTAdaza trizAni bhAgazatAni gacchati maNDalaM zatasahasreNa aSTAnavati zataizchittvA / tAvat ekaikena muhUrttana nakSatraM kiyanti bhAgazatAni gacchati ? tAvat yad yad maNDalamupasaMkrabhya cAraM carati tasya tasya maNDalapari kSepasya aSTAdaza paJca nizAni bhAgazatAni gacchati maNDalaM zatasahasreNa assttaanvtishtaipichvaa| sUtra 1 / vyAkhyA- 'tA kahate' iti, 'tA' tAvat 'kahaM kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te' kyA 'batthu' candrasUryAdivastu 'sigdhagai AhiyaM' zIghragati AkhyAtam ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha- 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM vakSyamANAnAM khalu 'caMda sUriyagahagaNanakkhattatArAkhvANaM' candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM paJcAnAM jyotiSkANAM madhye 'caMdehito sUriyA sigdhagaI' candrebhyaH candrApekSayA sUryAH zIghragatayaH santi, 'suriehito gahA sigdhagaI' sUryebhyo grahAH zIghragatayaH santi, 'gahe hiMto NakkhattA sigghagaI' Ahebhyo nakSatrANi zIghragatAni santi, 'nakkhattehito tArA sigdhagaI' nakSatrebhyastArAHzIghragatayaH santi / eteSAM paJcAnAM jyotiSkANAM madhye keSAM sarvAlpA gatiH keSAM ca sarva zIghrA gatiH ? ityAha-'savvappagaI' ityAdi, 'savvappagaI caMdA' sarvAlpagatayazcandrAH santi, 'savvasigdhagaI tArA' sarvazAghragatayastArA iti / etamevArtha spaSTIkaraNArthaM pRcchati-'tA egamegeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegaNaM muhutte' ekekena muhattaina 'caMde' candraH 'kevaiyAI bhAga sayAI' kiyanti bhAgazatAni maNDalasya 'gacchai' gacchati : bhagavAnAha-'tA jaM jaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaM jaM maMDalaM' yad yad maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tassa tassa tasya tasya 'maMDalaparikkhevassa' maNDalasambAndhanaH parikSepasya paridheH 'sattarasa aTThasaTTi bhAgasayAI' saptadaza aSTaSaSTAna aSTaSaSTayadhikAni bhAgazatAni aSTaSaSTayadhikAAna saptadaza zatAni (1768) bhAgAnAM 'gacchai' gacchAta, 'maMDalaM' maNDalaM maNDalaparikSepaM ca 'sayasahasse' zatasahasraNa ekena lakSaNa 'aTThANauisaehi' aSTanatizataiH aSTanatizatAdhikena lakSaNa (109800) 'chettA' chittvA vibhajyeti / yAsman maNDale candrazcAraM carAMta tasya maNDalasya bhaSTAnavAtazatAdhikaMkalakSa-(109800) bhAgAn kRtvA tanmadhyAt aSTaSaSTayadhika saptadazazatabhAgAn (1768) abhivyApya candrazcAraM caratAta bhAvaH / atreyaM bhAvanA- iha prathamaM candrasya maNDalakAlo nirUpaNIyaH tatpazcAt tadanusAreNa muhUrtagatiparimANaM pArabhAvanIyam tatra pUrva candrasya maNDalakAlaH paribhAvyate-ekasmin yuge candraH Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiko kAsi maNDalAni carati ! iti pradarzyate-ekasminyuge triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) ahorAtrANAM bhavanti eSAM muhartakaraNArtha mete ekasvAhorAtrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt triMzasA guNyante jAtAni catuSpaJcAzatsahasrANi navazatAni ca (54900), eSa rAziH aSTapaSTayadhika saptadazazataiH (1768) sakalayugavartyarddhamaNDalai rguNyate jAtA:-nava koTayaH, saptati lakSANi, tripaSTisahasrANi, dve zate ca (9706 3200) etAvanto bhAgAH, eSAm aSTanavati zatAdhikena lakSaNa (109800) pUrvapradarzitena maNDalaparikSepacchedakarAzinA bhAgo hiyate, labdhAni caturazotyadhikAni aSTau zatAni cadramaNDalAni bhavanti etAni maNDalAni dvau candrau saMmIlya ekasmin yuge cAraM carataH / eSAmarddhamaNDalAni dviguNAni jAyante aSTaSaSTayadhikAni saptadazazatAni (17 68) tato maNDalakAlAnayanArtha trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi aSTaSaSTayadhikaiH saptadazabhiH sabai sakala yugavartibhirarddhamaNDalairaSTAdazazatAni triMzadadhikAni ahorAtrANAM labhyante ? raashitrysthaapnaa(1768|183012) trairAzikagaNitarItyA'ntyena rAzinA dvikarUpeNa madhyo rAzistriMzadadhikASTAdazazatarUpo guNyate, jAtAni SaSTayadhikAni SadatriMzatsahastrANi (3660) eSAmAdyena rAzinA aSTapaSTayadhikasaptadazazatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhau dvau ahorAtro, zeSaM tiSThati caturviMzatyadhika satam (124) / eSa zeSabhAgaH ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt triMzatA guNyate, jAtAni viMzatyadhikAni saptatriMzacchatAni (3720), eSAmaSTaSaSTayadhikasaptadazazatarUpeNa bhAjakarAzinA (1768) bhAgo hriyate, labdho dvau muhUttauM, zeSaM tiSThati caturazItyadhikaM zatam (184), tataH zeSIbhUtasya chedagazeH (174), chedakarAzezca (1768) aSTakenApavartanA kriyate, jAtazchedyo rAzistrayoviMzatiH (23) chedakarAzizca ekaviMzatyadhike dve zate (221) tata Agatam dvau ahorAtrau ekasya cAhorAtrasya dvau muhUrtoM, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzati rekaviMzatyadhikadvizatabhAgAH (2 / 223 / etAvatA kAlena candro dve arddhamaNDale paripUrNa itieka paripUrNa maNDalaM caratIti / ityevaM maNDalakAlaparijJAnaM kRtam , sAmpratametadanusAreNa muhartagatiparimANaM vicAryate tatra maNDalakAle yau dvau ahorAtrau tau muhUrtakaraNArtha triMzatA guNyete, jAtAH SaSTi muhUrtAH (60) tata eSu yo uparitanI dvA mUhUtau tau prakSipyete jAtA dvASaSTiH (62) muhUrtAH / ete savarNanArthamekaviMzatyadhikAbhyAM dvAbhyAM zatAbhyAM (221) guNyante, jAtAni dvayuttarasaptazatAdhikAni trayodaza sahasrANi (13702), eSu coparitanAstrayoviMzatibhAgAH prakSipyante, jAtAni paJcaviMzatyuttarasaptazatAdhikAni trayodaza sahasrANi (13 725) / tat ekamaNDalakAlagatamuhUrtasatkaikaviMzatizatadvayabhAgAnAM parimANam / tatastrairAzikagaNitAvasaraH prAptaH tathAhi-yadi paJcaviMzatyuttara sapta zatAdhikaitrayodazabhiH sahastraiH-eka Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnasiprakAzikATIkA prA. 15. sU. 1 jyotiSkANAM zIghragatinirUpaNam 599 viMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM maNDalabhAgAH bhaSTanakali zatAdhikaikalakSapramitA labhyante tadA ekena muhartena te kati labhyante ? rAzi trayasthApanA- 113725 / 109800 / 1 // iha Adho rAzi muhUrtagatakaviMzatyadhikazatadvayabhAgarUpaH (221) tataH savarNanArthamantyo rAzi rekakarUpa ekaviMzatyadhikazatadvayena (221) guNyate jAtAstAvAneva ekaviMzatyadhike dvezate (221) tAbhyAM madhyo rAzirguNyate, jAte he koTyau, dvicatvAriMzallakSAH, paJcaSaSTiH sahasrANi, aSTau zatAni (24265800) teSAmAna rAzinA paJcaviMzatyuttara saptazatAdhika trayodaza,sahalarUpeNa (13725) bhAgo hiyate, labdhAni saptadazazatAni aSTaSaSTayadhikAni (1768), etAvato bhAgAn yatra tatra vA maNDale candra ekena muhUrtena gacchati / etat manDalakAlAnusAreNa muhartagati parimANaM jAtamiti / atha sUryaga tisUtramAha-'tA egamegeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena pratimuhUrtena 'sarie' sUryaH 'kevaiyAI' kiyanti 'bhAgasayAI' bhAgazatAni 'gacchai' gacchati ? bhagavAnAi-'tA' jaM jaM' ityAdi 'tA' tAvat sUryaH jaM jaM maMDalaM' yad yad maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tassa tassa' tasya tasya 'maMDalaparikkhevassa' tattanmaNDalasambandhinaH parikSepasya paridheH 'aTThArasatIsAI bhAgasayAI' triMzadadhikAni aSTAdaza bhAgazatAni (1830) 'gacchai' gacchati, tAni ca 'maMDalaM' eka maNDalaM 'sayasahasseNaM aTThANauisaehi' zatasahasreNa lakSaNa aSTAnavatizataiH (109800) aSTAnavati zatAdhikena ekena lakSaNetyarthaH / 'chettA' chitvA vibhajya tatsambandhIni vijJeyAni maNDalasya aSTAnavati zatAdhikaikalakSabhAgAn kRtvA tanmadhyAt triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) bhAgAnAM sUryo gacchatIti bhAvaH / tadeva gaNitena pradazyate, tathAhiatrApi trairAzikaM karttavyam sUryazcandrAbhyAM dve arddhamaNDale iti ekaM paripUrNamaNDalaM gacchati, tato dvayordinayoH SaSTi muhUrtA bhavantIti yadi SaSTi mahattaiH aSTAnavati zatAdhikaikalakSamaNDala bhAgA labhyante tadA ekena muhUrtena kati bhAgA labhyante ? rAzitraya sthaapnaa-60|10800|11 atrAntyena rAzinA madhya rAzi guNyate jAtastAvAneva (109800) / tatastasyAyena rAzinA SaSTi lakSaNena bhAgo hiyate, labdhAni triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) etAvato bhAgAn maNDalasya sUrya ekaikena muhUrtena gacchati / ___ atha nakSatragati sUtramAha-'tA egamegeNaM ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegeNaM muhuceNaM' ekaikena muhUrtena 'Nakkhatte' nakSatra 'kevaiyAiM bhAgasayAiM gacchai' kiyanti bhAgazatAni gacchati ! bhagavAnAha -'tA jaM jaM ityAdi, 'tA tAvat 'jaM jaM maMDalaM' yad yada maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya nakSatraM 'cAraM carai' cAraM carati 'tassa tassa maMDalaparikkhevalsa' Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAtira tattanmaNDalasambandhinaH parikSepasya paridheH 'aTThArasapaNatIsAiM 'bhAgasayAI' paJcatriMzadadhikAni maSTAdaza bhAgazatAni (1835) 'gacchai' gacchati, katham ? 'maMDalaM' ekaM maNDalaM 'sayasahasseNaM aTThANauisaehiM' zatasahasreNa aSTAnavatizataiH 'chittA' chittvA vibhajya tanmadhyAt pUrvotAni bhAgazatAni nakSatraM gacchati, / atrApi prazvamaM maNDala kAlo nirUpaNoyo bhavet yena tadanusAreNaiva murtagatigarimANabhAvanA ., kriyate / tatra maNDalakAlapramANavicAraNAyAM trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi paJcatrizadadhikASTAdazazataiH sakala yugamAvibhirarddhamaNDalaiH triMzadadhikAni aSTAdaza rAtrindivazatAni sakala yugasambandhIni labhyate, tadA dvAbhyAmarddha maNDalAbhyAmiti ekaikena paripUrNena maNDalena kati rAtrindivAni labhyate ! tadA rAzitrayasthApanA / 1835 / 1830 / 2 / atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNane jAyante SaSTayadhikAni SaTtriMzacchatAni (3660), tata Ayena rAzinA (1835) bhAgo hiyate, labdha mekaM rAtrindivam (1) / tiSThanti zeSANi paJcaviMzatyadhikAni aSTAdazazatAni (1825), tato muhartakaraNArtha metAni triMzatA guNyante, jAtAni paJcAzaduttara saptazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahavANi (54740), teSAM punastenaiva rAzinA paJcatriMdazadhikASTAdazazatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhA ekonatriMzanmuhUrtAH (29), tataH zeSacchedyarAzeH chedakarAzezca paJcakenApavartanA kriyate jAta uparitano rAziH saptottarANi trINi zatAni (307), chedaka rAziradhastanaH saptaSaSTayadhikAni trINi zatAni (367) tata AgaMtam ekaM rAtrindivam, ekasya ca rAtrindivasya eko triMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUtrtasya saptottarANi trINi zatAni saptaSaTayadhikatriMzat bhAgAnAm (1 / 29 / 200) / etat maNDalakAlapramANaM jAtam / athaitadanusAreNaiva muhUrta gati parimANaM paribhAvyate-maNDalakAlaparimANasya yo rAzirAyAtastatra ekasya dinasya triMzanmuhartAH karaNIyAH, teSu ye uparitanA ekonatriMzanmuhUrtAste prakSipyante jAtA ekonaSaSTirmuhartAH (59) tataste savarNanArthamadhaH sthitaiH saptaSaSTayadhikai tribhiH zataiH rguNyate, jAtAni ekaviMzati sahasrANi tripaJcAzadadhikAni SaTzatAni (21653), eSu coparitanAni saptottarANi trINi zatAni (307) prakSipyante, jAtAni-ekaviMzatisahasrANi SaSTyadhikAni navazatAni (21960) / tatastrairAzikaM kriyate yadi murtagata saptaSaSTayadhika trizata bhAgA nAmekaviMzati sahanaiH SaSTayadhikaivabhiH zatairekamaSTAnavati zatAdhikaM zatasahasraM maNDalabhAgAnAM labhyate tadA ekena muhUrtena kati bhAgA labhyate ? rAzitrayasthApanA (21960 / 10980. / atrAyo rAzirmuhUrtagatasaptaSaSTayadhikatrizatabhAgairguNanena niSpannastato'ntyasya rAzirapiebhirguNanaM prApyate tataH saptaSaSTayadhikai stribhiH zataiH (367), antyo rAzi rekakarUpo guNyate jAtAni tAnyeva saptaSaSTayadhikAni trINi zatAni (367), atha ebhiH saptaSaSTayadhikai tribhiH zataiH Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA. prA. 15 sU. 1 jyotiSkANAM zIghragatinirUpaNam 601 madhyo rAziH (109800) guNyate jAtAzcatasraH koTyaH, dve lakSe, SaNNavatiH sahasrANi, SaTzatAni (40296600), eSAmAghena rAzinA SaSTayuttara navazatAdhikaikaviMzati sahasrarUpeNa (21960) bhAgo hiyate, labdhAni yathoktAni aSTAdaza zatAni paJca triMzadadhikAni (1835) etAvato bhAgAnnakSatraM pratimuhattaM gacchatIti siddham / tadevamAgatam-candro yatra tatra vA maMDale ekaikena muhUrtana maNDalaparikSepasya aSTaSaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) bhAgAnAM gacchati, sUrya striMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhAgAnAM gacchati, nakSatraM ca paJcatriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1835) bhAgAnAM gacchati tataeva sUtre proktam-candrebhyaH sUryAH zIghragatayaH, sUryebhyo nakSatrANi zIghragatIni / grahAstu vakratvAticAratvamArgitvakAraNairaniyata gati prasthAnastato na teSAmuktaprakAreNa gatipramANaprarUpaNA kRtA / grahA yadi mArgiNo bhUtvA gacchanti tadA sAdhAraNagatyA sUryebhyaH zIghragataya eva bhavanti sUtravAkyaprAmANyAt / nakSatrebhyastArAH zIghragataya ityapi sUtraprAmANyAd bodhyam / uktaJca candrasUryanakSatragativiSaye "caMdehiM sigdhayarA, rA rehiM hoMti nakkhattA / aNiyaya gaiya patthANA havaMtiA sesA gahA savve // 1 // aTThArasa, paNatIse bhAgasae gacchai muhutteNa / nakkhattaM caMdo puNa, sattarasa sae u aDasaTe // 2 // aTThArasa bhAgasae, tIse gacchai ravI muhutteNaM / nakkhatta sIma chedo, so ceva ihaMpi nAyavvo // 3 // chAyA-candrebhyaH zIghratarA sUryAH sUryebhyo bhavanti nakSatrANi / aniyatagatiprasthAnAH bhavanti zeSA grahAH sarve // 1 // aSTAdaza paJcatriMzAni bhAgazatAni gacchati muhUrtena / nakSatraM candraH punaH saptadazazatAni tu aSTaSaSTAni // 2 // aSTAdazabhAgazatAni triMzAni gacchati ravirmuhUrtena / nakSatrasImAchedaH saeva ihApi jJAtavyaH // 3 // iti / atra pUrva nakSatraprarUpaNA kRtA'to nakSatragatipariNAme yaH sImA chedaH aSTAnavati zatAdhika zatasahasrarUpaH kathitaH sa eva ihApi candra sUryagati parimANe'pi jJAtavyaH, pUrvoktacchedarAzinA candra sUryagati bhAgA api pravibhaktA iti bhAvArthaH / sU0 // 1 // Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre , maNDalakAla parimANa-muhartagatiparimANakoSTakam / 109800 nAmAni eSAM bhAgAnAM madhyAt candrAdayaH kati bhAgAn / gacchanti ekasminU yuge candrAdayaH, eka smin | ekasmin paripUrNe maMDale kati maNDalAni pari / / yugearddha arthAt arddha maNDala pUrayanti paripUrNAni maNDalAni dvaye candrAdInAM kati kurvati, kati bhavanti ___ samayA bhavanti, - candraH 1768 884 1768 | dinAni muhurtAH mu. bhA. sUryaH / 1830 915 1830 / / nakSatram | 1835 - tadevaM pUrva candrAdonAM gati ruktA, sAmpratamuktasvarUpameva candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAgaviSayaM vizeSaM nirdhAgyati-tA jayANaM caMde' ityAdi / mUlam-jayANaM caMdaM gai samAvaNNaM sUre gai samAvaNNe bhavai se NaM gai mAyAe kevaiyaM visesei ? bAvaTThibhAge visesei| tA jayANaM caMdaM gai samAvaNNaM Nakkhatte gai samAvaNNe bhavai se NaM gaimAyAe kevaiyaM bisesei ? tA sattahi~ bhAge visesei / tA jayA NaM sUraM gai samAvaNNaM Nakkhate gaisamAvaNNe bhavai se NaM gaimAyAe kevaiyaM visesei / tA paMcabhAge visesei / tA jayANaM caMdaM gaisamAvaNNaM abhIINakkhatte gaisamAvaNNe puratthimAe bhAgAe samAsAei puratthimAe bhAgAe samAsAittA Nava muhutte sattAvosaM ca sattaTTibhAge muhuttassa caMdeNa saddhi joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai, joyaM aNupariTTittA vippajahaDa, vigaya joI yAvi bhavai / tA jayANaM caMdaM gaisamAvaNaM savaNe Nakkhatte gaisamAvaNNe purasthimAe bhAgAe samAsAei, pura0 samAsAittA tIsaM muhatte caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA aNupariyaTTai aNupariyaTTittA vippajahai vigayajoI bhavai / evaM eeNaM abhilAveNaM NeyavvaM paNNarasamuhuttAI, tIsaM muhuttAiM, paNayAlI samuhuttAI [jassa jAiM muhattAI tassa tAI] bhANiyavyAiM jAva uttarAsADhA / tA jayANaM caMdaM gai samAvaNaM gahe isamAvaNNe puratthimAe bhAgAe samAsAei, pura0 samAsAittA caMdeNa saddhiM joyaM joei, joittAHjoyaMaNupariyaTTai, aNupariyaTTittA vippajahai, vigayajoI yAvi bhavaDa / tA jayANaM sUriyaM gaisamAvaNNaM abhIINakkhatte gaisamAvaNNe purathimAe bhAgAe samAsAei, samAsAittA cattAri ahoratte chacca muhutte sUrieNaM saddhiM joyaM joei joyaM joitA joyaM aNupariyaTTai, aNupariyaTTittA vippajahaI vigaya joI yAvi bhavai / Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATokA prA. 15. sU. 2 candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAganirUpaNam 603 evaM ahorattA cha ekkavIsaM muhuttA ya, terasa ahorattA bArasa muhuttAya vIsaM ahoratA tiNi muhuttAya savve [jassaje tassa te] bhaNiyavvA jAva jayANaM sUriyaM gaisamAvaNNaM uttarA sADhANakkhatta gaisamAvaNe puratthimAe bhAgAe samAsAei samAsAIttA vIsaM ahora tiSNiya mudutte sUrieNa saddhiM joyaM joei joitA joyaM aNupariyaTTA, aNupariyaTTittA fatures vigayajoI yAvi bhavai / tA jayANaM sUriyaM gaisamAvaNNaM gahe gaisamAvaNe puratthimAe bhAgAe samAsAei, samAsAittA sUrieNa saddhiM joyaM joei, joyaM joitA jo aNupariTTa, aNupariyaTTittA vippajahai vigayajoI yAvi bhavai || sUtra ||2|| chAyA - tAvat yadA khalu candra gatisamApannaM sUryaH gatisamApanno bhavati sa khalu gatimAtrayA kiyatkaM vizeSayati ? dvASaSTi bhAgAn vizeSayati / tAvat yadA khalu candra gatisamApannaM nakSatraM gatisamApannaM bhavati tat khalu gatimAtrayA kiyatkaM vizeSayata ? tAvat saptaSaSTibhAgAn vizeSayati / tAvat yadA khalu sUrya gatisamApannaM nakSatra gati - samApannaM bhavati sa khalu gatimAtrayA kiyatkaM vizeSayati ? tAvat paJca bhAgAn vizeSaryAta | tAvat yadA khalu candraM gatisamApannaM abhijinnakSatraM gatisamApannaM paurastyAd bhAgAt samAsAdayata paurastyAd bhAgAt samAsAdya navamuhUrttAn saptaviMzatiM ca saptarSASTabhAgAn muhUrttasya candreNa sArddha yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogaM parivatrtayati, yoga parivartya citrajahAti vigatayogI cApi bhavati / tAvat yadA khalu candraM gatisamApannaM zravaNo nakSatraM gatisamApanna paurastpAda bhAgAt samAsAdayati paura0 samAsAdya trizataM muhUrttAn candreNa sArddhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA anuparivarttayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bharvAta / evam etenAbhilApena jJAtavyaM paJcadaza muhUrttAn trizataM muhUrttAn paJcacatvaritAn [yasya ye muharttA tasyate] bhaNitavyAH yAvat uttarASADhAH tAvat yadA khalu candraM gatisamApana grahaH gatisamApannaH paurastyAd bhAgAt samAsAdayati, paura0 samAsAdya candreNa sArddha yogaM yunakti, yuktvA yogam anuparivarttayati anuparivartya viprajahAti, vigata yogI cApi bhavati / tAvat yadA khalu sUrya gatisamApannam abhijinnakSatraM gatisamApannaM paurastyAd bhAgAt samAsAdayati, samAsAdya caturaH ahorAtrAn SaT ca muhUrttAn sUryeNa sArddhaM yoga yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhavati / evam ahorAtrAn SaT ekaviMzati muhUrttAzci, trayodaza ahorAtrAn dvAdaza muhUrttAzca vizatim ahorAtrAn trIn muhUrttAzca sarve [yasya ye tasya te] bhaNitavyAH yAvat yadA khalu sUryaM gatisamApannam uttarASADhAnakSatraM gatisamApannaM paurastyAd bhAgAt samAsAdaryAta, samAsAdya viMzatimahorAtrAn trIzca muhUrtAn sUryeNa sArddhaM yogaM yunakti, yuktvA yogamanu parivarttayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhavati / tAvat yadA khalu sUryaM gatisamApannaM grahaH gati samApannaH paurastyAd bhAgAt samAsAdayati, samAsAdya sUryeNa sArddhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogamanuparivatrttayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogo cApi bhavati / sUtra // 2 // vyAkhyA- 'tA jayA NaM' iti tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'caMda gaisamAbaNa' candraM gatisamApannaM gatiprAptamapekSya 'sUrie' sUryaH ' gaisamAvaNNe bhavai' gatisamApanna va Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -604 candraprakSaptistre vivakSitagatiprApto bhavati-pratimuhUrta candragatimapekSya yadA sUryagatizcintyate iti bhAvaH tathA 'se NaM' sa khalu sUrya 'gaimAyAe' gatimAtrayA eka muhUrtagatiparimANena 'kevaiya' kiyatkaM kiyato bhAgAn 'viseseI' vizeSayati ? ayaM bhAvaH-ekena muhUrtena candrAkrAntebhyo bhAgebhyaH kiyato'dhikAn bhAgAn sUrya AkrAmatIti praznaH / bhagavAnAha- bAvaTThibhAge visesei dvASaSTibhAgAn vizeSayati, kathamityAha-candra ekena muhUrtena aSTaSaSTayadhikAni saptadaza bhAgazatAni (1768) gacchati, sUryazca triMzadadhikAni aSTadazazatAni (1830) gacchati tato bhavati candrAt sUryasya dvASaSTibhAgapramito gativiSayo vizeSa iti / ___atha candramapekSya nakSatragativiSayaM sUtramAha 'tA jayA gaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'caMdaM gaisamAvaNNaM' candraM gati samApannamapekSya 'nakkhatte' nakSatraM 'gaisamAvaNNe bhavai' gatisamApannaM bhavati pratimuhUttai candragatimapekSya yadA nakSatragatirvicAryate tadA 'seNaM' tat khalu nakSatraM 'gaimAyAe' gatimAtrayA gatipramANena 'kevaiyaM visesei' kiyatkaM kiyato bhAgAn vizeSayati candragatiparimANAn nakSatragatiH kiyatI vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH magavAnAha-'tA' tAvat 'sattarTi bhAge visesei' saptaSaSTibhAgAn vizeSayati-candrAkrantagatibhAgaparimANAt nakSatragatibhAgaparimANaM saptaSaSTibhAgapramitamadhikaM bhavatoti bhAvaH / tathAhi-nakSatraM yad ekena muhUrtena paJca triMzadadhikAni aSTAdazabhAgazatAni (1835) gacchati, candraratu aSTaSaSTayadhikAni saptadazabhAgazatAnyeva (1768) gacchatIti, tataH saMpacate candranakSatrayoH saptaSaSTibhAgakRto vizeSa iti / atha sUryamapekSya nakSatragatiparimANaM cintyate-'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUriyaM gaisamAvaNaM' sUrya gatisamApannamapekSya 'Nakkhatte gai samANNe mavaI' nakSatraM gatisamApannaM bhavati 'se NaM' tataH khalu nakSatraM 'gaimAyAe' gatimAtrayA gati parimANena 'kevaiyaM' kiyatkaM kiyato bhAgAn 'visesei' vizeSayati sUryagatibhAgAnapekSya nakSatragatibhAgAH kiyanto'dhikA bhavantIti bhAvaH ? bhagavAnAha-'tA' paMcabhAge visesei tAvat paJcabhAgAn vizeSayati sUryAkrAntagatibhAgebhyo nakSatrAkAntagatibhAgAH paJca adhikA bhavantIti bhAvaH / kathamityAha sUrya ekena muhUrtena triMzadadhikAni aSTAdazabhAgazatAni (1830) gacchati, nakSatraM ca paJcatriMzadadhikAni aSTAdazabhAgazatAni (1835) gacchatIti bhavati tayoH parasparaM paJcabhAgAtmako vizeSa iti / __ atha candreNa sahAbhijinnakSatrasya yogamAha-'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'caMdaM gaisamAvaNaM' candraM gatisamApannamapekSya 'abhiI Nakkhatte' abhijinnakSatraM 'gaisamAvaNNe' gatisamApannaM bhavati tadA 'purathimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt, prathamato'bhijinnakSatraM candraM 'samAsAei' samAsAdayati, 'samAsAittA' samAsA ca Nava Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 15 sU.2 candrasUryanakSAtraNAM parasparaM maNDalabhAga nirUpaNam 605 muhutte' navamuhUrtAn 'muhattassa' ekasya ca muhUrtasya 'sattAvIsaM ca sattaTThibhAge' saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn yAvat 'caMdeNa saddhiM' candreNa sAI 'joyaM joei' yogaM yunakti-karoti / asya bhAvanA prAgeva kRtA / etAvatkAlaM 'joyaM joyattA' yogaM yuktvA yogaM kRtvA paryantasamaye 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivartayati tato nivartya zravaNa nakSatrasya yogaM samarpayatIti bhAvaH / 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya 'vippajahAI' viprajahAti svena saha yogaM parityajati, etAvadeva na kintu 'vigayajoI yAvi bhavai' vigatayogi cApi bhavati tadA abhijinnakSatraM candrayogarahitaM bhavatItibhAvaH 'tA jayANaM' ityAdinA zravaNena saha candrasya yogamAha-'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu 'caMdaM gai samAvaNaM' candraM gatisamApannamapekSya 'savaNe Nakkhatte' zravaNanakSatraM 'gai samAvaNNe' gatisamApannaM gatiprAptaM sat prathamataH 'purasthimAe bhAgAe' paurastyAd pUrvabhAgena candraM 'samAsAei' samAsAdayati prApnoti 'samAsAettA' candraM samAsAdya tatra candreNa saha tIsaM muhutte' triMzataM muhUrtAn zravaNasya samakSetratvena triMzanmuhartAtmikatvAt triMzanmuhUrtaparyantaM'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdai yogaM yunakti-karoti 'joyaM joittA' triMzanmuhUrtAn yAvat yogaM kRtvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivarttayati zravaNanakSatraM candrAtparAvartate 'joyaM aNu pariyaTTittA' yogamanuparivartya zravaNanakSatraM candreNa saha yogaM vimucya 'vippajahAi' viprajahati candraM tyajati, etAvadeva na tadA zravaNanakSatraM 'vigayajoI yAvi bhavai' vigatayogi-candrayogarahitaM cApi bhavati dhaniSThAnakSatrasya candrayogaM samarpayatItibhAvaH / athAgreDatidezamAha 'evaM' ityAdi, 'evaM' evam pUrvapradarzitavidhivat 'eeNaM abhilAveNaM' etena pUrvapradarzitena abhilApena sUtrAlApakena 'NeyavvaM' jJAtavyam / nakSatrANi muhUrtAnAzritya triprakArakANi santIti yAni nakSatrANi yAvanmuhUrtAtmakAni teSAM tAvanmuhUrtAtmako yogo vAcyaH, tathAhi-'paNNarasa muhuttAI' paJcadazamuhUrtAtmakAni zatabhiSaga-bharaNyAdrI-'zleSA svAti-jyeSThAkhyAni SaD nakSatrANi, eSAM paJcadazamuhUttatmiko yogazcandreNa saha vAcyaH / 'tIsai muhuttAI' yAni ca triMzanmuhUrtAtmakAni-zravaNa-dhaniSThA- pUrvabhAdrapadA-revatyAzvini kRttikA-mRgazIrSa-puSya maghA-pUrvaphAlgunI-hasta-citrA-'nurAdhA-mUla-pUrvASADhAkhyAni paJcadaza nakSatrANi, teSAM triMzanmuhUrtAtmako yogazcandreNa saha vAcyaH / tathA 'paNayAlIsamuhuttAI' paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakAni-uttarAbhAdrapadA-rohiNi-punarvasU-ttarAphAlgunI -vizAkho-ttarASADhAkhyAni SaD nakSatrANi eSAM paJca catvAriMzanmuhUrtAtmako yogazcandraNa saha vAcyaH / tatrAbhijicchvaNayoryogamuhUrtAH pUrva sUtre eva pradarzitAH / evaM sarvANyapi nakSatrANi krabheNa 'bhANiyabvAI' Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre bhaNitavyAni, AlApakaprakArastu sugamatvAt svayamUhanIya iti / kiyatparyantamityAha 'jAva utarAsADhA' yAvat uttarASADhAnakSatraM tAvad bhaNitavyAnIti / atha grahamadhikRtya yogavicAraH kriyate- 'tA' 'jayA NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'caMdaM gaisamAvaNaM' candraM gatisamApannamapekSya ' gahe ' grahaH ' gai samAvaNNe' gatisamApanno bhavati tadA sa grahaH ' puratthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt pUrvabhAgena prathamatazcandraM 'samAsAe ' samAsAdayati 'samAsAittA' samAsAdya ca 'caM deNaM saddhi' candreNa sArddhaM joyaM joei' yathA sambhavaM yogaM yunakti 'joya joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTa ' yogamanuparivarttayati candrayogAt parAvarttate 'aNupariyahittA' anuparivartya 'vippajahAi' viprajahAti svena saha yogaM parityajati, kiMbahunA vigaya joI yAvi bhavai' vigatayogI yogarahitazcApi bhavati 2 / atha sUryamadhikRtya nakSatrayogo vicAryate - ' tA jayANaM sUriyaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu 'sUriyaM' sUrya ' gaisamAvaNaM' gatisamApannamapekSya 'abhIINakkhatte' abhijinnakSatraM 'gaisamAvaNNe' gatisamApannaM bhavati tadA tadAbhijinnakSatraM prathamataH 'puratthimAe - bhAgAe' paurastyAd bhAgAt pUrvabhAgataH sUryaM 'samAsArai' samAsAdayati prApnoti 'samAsAittA' samAsAdya 'cattAri ahorate' caturaH paripUrNAn ahorAtrAn paJcamasya cAhorAtrasya 'chaccamuhutte ' SaT muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhi' sUryeNa sArddha 'joyaM joei' yogaM yunakti etAvatpramANakAlaparyantaM sUryeNa sArddhamabhijinnakSatraM cAraM caratItibhAvaH 'joyaM joittA' yogaM yuktvA SaNmuhUrttAdhikacaturahorAtraparyantaM sUryeNa sArddhaM sthitvA'ntimasamaye 'joyaM aNupariyadRi' yogamanuparivarttayati sUryayogAt parAvartate 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya zravaNa nakSatrasya yogaM samarpya 'vippajahAi' viprajahAti svena saha yogaM parityajati, etAvadeva na 'vigayajoIyAvi bhavai' vigatayogi yogarahitaM cApi bhavati / ' evaM ' evam anena prakAreNa yasya yAvanto'horAtrAdikAstAvanto'tra vAcyAH tathAhi - ' ahorattA cha ekkavIsa muhuttAya' ahorAtrAH SaT eka viMzatizca muhUrttA candrayogamapekSya paJcadazamuhUrttAtmakAnAM zatabhiSagU- bharaNyArdrA'zleSA-svAtijyeSThAkhyAnAM SaNNAM nakSatrANAM vAcyAH 'terasa ahorattA bArasamuhuttAya' trayodazAhorAtrA dvAdazamuhUrttAzca triMzanmuhUrttAtmakAnAM zravaNa ghaniSThA- pUrvabhAdrapadA - revatyazvinI - kRttikA - mRgazIrSa- puSyamaghA - pUrva phAlgunI- hasta citrA - 'nurAdhA-mUla- pUrvASADhAkhyAnAM paJcadazAnAM nakSatrANAM vAcyAH / 'vIsa ahoratA tiSNimuhuttAya' viMzatirahorAtrAH trayo muhUrttAzca paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakAnAm - uttarAbhAdrapadA-rohiNI-punarvasu- tarAphAlgunI vizAkhottarASADhAkhyAnAM SaNNAM nakSatrANAM vAcyAH / abhijitastu ahorAtrAdikAH pUrvaMsUtre eva kathitAH / evaM 'savve bhANiyavvA' sarvANi nakSatrANi sUryayogamAzritya krameNa bhaNitavyAni 'jAva' yAvat yAvatpadena uttarASADhAparyantAni / tatrottarA 606 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.15 sU.2 candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAga nirUpaNam 607 SADhAnakSatrAbhilApaM sUtrakAraH sAkSAt pradarzayati 'tA jayANaM sariyaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUriyaM' sUryaM 'gai samAvaNNa' gatisamApannamapekSya 'uttarAsADhANakkhatte uttarASADhAnakSatraM 'gaisamAvaNNe' gatisamApannaM bhavati tadA 'puratthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt uttarASADhAnakSatraM candraM 'samAsAei' samAsAdayati, 'samAsAittA' samAsAdya 'vIsaM ahoratte' viMzatimahorAtrAn ekaviMzatitamasya cAhorAtrasya 'tiNNiyamuhatte' trIn muhUrtAn yAvat 'mUrieNa saddhiM joyaM joei' sUryeNa sArddha yogaM yunakti, 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivarttayati 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya 'vippajahAI' viprajahAti sUryaM parityajati, kiMbahunA 'vigayajoI yAvi bhavaI' vigatayogi cApi bhavati yogarahitaM bhavati / ____ atha sUryeNa saha grahayogavicAraH kriyate--'tA jayA NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khalu 'sUriyaM gaisamAvaNNaM' sUrya gati samApannamapekSya 'gahe gaIsamAvaNNe' graho gati samApanno bhavati tadA' puratthimAe bhAgAe samAsAei' paurastyAd bhAgAt sUryaM samAsAdayati, samAsAdya yogaM yuktvA'nuparivartya ca viprajahAti sUryaM tyajati vigatayogI cApi bhavatIti spaSTam / sU0 // 2 // ___pUrvaM candrasUryAbhyAM saha nakSatragrahayogo'bhihitaH sAmprataM candrAdayo nAkSatramAsena kati kati maNDalAni carantIti pratipAdayitumAha- 'tA NakkhatteNa mAseNaM ityAdi / mUlam-- 'tA NakkhatteNaM mAseNa caMde kai maMDalAiM carai ? tA terasa maNDalAI carai, terasa ya sattaTThibhAge maMDalassa / tA NakkhattaNa mAseNaM sUrie kai maMDalAI carai ? tA terasa maMDalAiM carai, coyAlIsaM ca sattadvibhAge maMDalassa / tA NakkhatteNaM mAseNaM Nakkhatte kaImaMDalAiM carai ? tA terasa maMDalAiM carai, addha chIyAlIsaM ca sattadvibhAge maMDalassa / tA caMdeNaM mAseNaM caMde kai maMDalAI carai ! tA coddasa caubbhAgAiM maMDalAI carai egaM ca cauvvIsasayabhAgaM maMDalassa / tA caMdeNaM sarie kai maMDalAI carai ? tA paNNarasacaubbhAgUNAI maMDalAiM carai, egaM cauvvIsa sayabhAgaM maMDalassa / tA caMdeNaM mAseNaM Nakkhatte kai maMDalAI carai ! tA paNNarasa caubbhAgUNAI maMDalAiM carai chacca cauvvIsasayabhAge maMDalassa / tA uuNA mAseNaM caMdekaimaMDalAiM carai ! tA coddasa maMDalAI carai, tIsaM ca egaTTi bhAge maMDalassa / tA uuNA mAseNaM sUrie kaimaMDalAI carai ! tA paNNarasa maMDalAiM carai / tA uuNA mAseNaM Nakkhatte kai maMDalAiM carai ! tA paNNarasamaMDalAI carai, paMcaya bAvIsasayabhAge maMDalassa / tA AicceNaM mAseNaM caMde kA maMDalAI carai / tA coddasa maMDalAI carai, ekkArasa paNNarasa ya bhAge maMDalassa / Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 candrapranaptitre tA AicceNaM mAseNaM sUrie kai maMDalAI carai / tA paNNarasa caubhAgAhiyAI maMDalAiM carai / tA AicceNaM mAseNaM Nakkhatte kai maMDalAI carai / tA paNNarasa caubhAgAhiyAI maMDalAiM paMca ya vIsasayabhAge maMDalassa carai / tA abhivaDhieNaM mAseNaM surie kai maMDalAI carai / tA solasa maMDalAI carai, tihiM bhAgehiM UNagAI dohiM aDayAlehi saehi maMDalaM chitA / tA abhivaDhieNaM mAsegaM Nakkhatte kai maMDalAI carai / tA solasa maMDalAI carai sItAlosehi bhAgehiM ahiyAiM codasahi aTThAsIehiM maMDalaM chettA / sU0 // 3 // chAyA-tAvat nAkSatreNa mAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat trayodaza maNDalAni carati trayodaza saptaSaSTibhAgAn maNDalasya / tAvat nAkSatreNa mAsena sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat trayodaza maNDalAni carati, catuzcatvAriMzataM ca saptaSTibhAgAn maNDalasya / tAvat nAkSatreNa mAsena nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat trayodaza maNDalAni carati, arddha SaT catvAriMzataM ca saptaSaSTibhAgAn maNDalasya / tAvat cAndreNa mAsena candraH kati maNDalAni carati ? caturdaza caturbhAgAni maNDalAni carati eka va caturvizazatabhAgaM maNDalasya / tAvat cAndreNa mAseNa sUryaH kati maNDalAni carati? tAvat paJcadaza caturbhAgonAni carati, ekaMca caturvi zazatabhAgaM maNDalasya / tAvat cAndvaNa mAsena nakSatraM kati maNDalAni carati 1 tAvat paJcadaza caturbhAgonAni maNDalAni carati SaT ca caturvizazatabhAgAn maNDalasya / tAvat RtunA mAsena candraH kati maNDa lAni careti 1 tAvat caturdaza maNDalAni carati, trizataM ca ekaSaSTi bhAgAn maNDalasya tAvata RtanA mAsena sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvata paJcadaza maNDalAni carati / tAvat RtunA mAsena nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat paJcadaza maNDalAni carati paJca ca dvAviMzati bhAgAn maNDalasya / tAvat Adityena mAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat caturdaza maNDalAni carati, ekAdaza ca paJcadazabhAgAn maNDalasya / tAvat Adityena mAsena sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat paJcadaza caturbhAgAdhikAni maNDalAni carati / tAvat Adityena mAsena nakSatraM kati maNDalAni carati ? tAvat paJcadaza caturbhAgAdhikAni maNDalAni paJca ca viMzazatabhAgAn maNDalasya carati / tAvat abhivaddhitena mAsena candraH kati maNDalAni carati 1 tAvat padaza maNDalAni tryazIti SaDazotizatabhAgAn maNDalasya carati / tAvat abhivaddhitena mAsena sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat SoDaza maNDalAni carati tribhirbhAgairUnakAni dvAbhyAm aSTa catvAriMzAbhyAM zatAbhyAM maNDalaM chittvA / tAvat abhivaddhitena mAsena nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat SoDaza maNDalAni carati, saptacatvAriMzatA bhAgairadhikAni caturdazabhiH aSTAzItaiH zatairmaNDalaM chittvA // sUtra // 3 // vyAkhyA-'tA NakkhatteNaM' iti 'tA' tAvat 'NakkhatteNa mAseNaM nakSatreNa nakSatrasambandhinA mAsena 'caMde' candraH 'kaI maMDalAI caraI' kati maNDalAni carati kati maNDaleSu cAraM carati ? bhagavAnAha- 'tA terasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'terasamaMDalAI' trayodaza maNDa Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA. prA.15 sU. 3 candrAdInAM nAkSatramAsa caraNanirUpaNam 609 lAni tathA 'maMDalassa' caturdazasya maNDalasya 'terasa ya sattavibhAge' trayodaza ca saptaSaSTi , bhAgAn ( 13/13) 'carai' carati etat kathamavasIyate ? tatrAha ekasmin yuge saptaSaSTi -93 nakSatramAsA bhavanti, candrasya ca caturazItyadhikAni aSTazatAni (884) maNDalAni bhavantitato yAvatAM mAsAnAM maNDalAni jJAtumicchet tAvadbhirmAsaizcaturazItyadhikAni aSTazatAni guNayitvA saptaSaSTayA bhAgo hiyate, bhAgaharaNena yallabhyate tat maNDalaparimANamAyAti / aRtu , prathamamAsasya maNDalAni jJAtumicchA tataekakamAzritya trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi saptaSaH / STayA nakSatra mAsaizcaturazotyadhikAni aSTau zatAni maNDalAni labhyante, tadA ekena nakSatramAsena kati maNDalAni labhyante, rAzitraya sthApanA / 67 / 884 / 1 / tato'ntyena rAzinA ekakarUpeNa madhyarAzi Nyate jAtastAvAneva (884) asya saptaSaSTayA bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge labdhAni trayodaza maNDalAni, zeSAstrayodaza sthitAH, te ca saptaSaSTibhAgAH, tata AgatamtrayodazamaNDalAni, caturdazasya maNDalasya trayodaza saptaSaSTi bhAgAH (13 12) atha gautamaH sUryaviSaye praznaM karoti- 'tA NakkhattaNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'NakkhatteNa mAseNaM' ekena : nAkSatreNa mAsena 'mUrie' sUryaH 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni carati ? evaM gautamena pRSTe-- bhagavAnAha- 'tA terasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'terasa maMDalAiM' trayodaza maNDalAni 'maMDalassa' . caturdazasya maNDalasya 'coyAlIsaM ca sattaTThibhAge' catuzcatvAriMzataM ca saptaSaSTibhAgAn / ( 13/14 ) 'carai' carati / etadapi gaNitena labhyate, tathAhi-ekasmin yuge nakSatramAsAH saptaSaSTiriti pUrvamuktameva / ekasmin yuge sUryasya paJcadazottarANi navazatAni maNDalAni bhavanti, sUrya etAvatsu maNDaleSu yuge cAraM carati, atrApi trairAzikaM kriyate tathAhi-yadisaptaSaSTayA nAkSatra mAsaiH paJcadazottarANi navazatAni maNDalAni labhyante tadA ekena nAkSatramAsena kati ? maNDalAni labhyante ? tatastrairAzikaM sthaapyte-67|915|1| atrApi pUrvokta eva vidhiH kriyate ... antyena rAzinA madhyo zazirguNito jAtastAvaneva (915) tataH saptaSaSTayA bhAgo hiyate, labdhAni trayodaza maNDalAni zeSAzcatuzcatvAriMzatasthitAH, te ca saptaSaSTibhAgA ityAgatam-trayodaza maNDalAni, caturdazasya maNDalasya ca catuzcatvAriMzatasaptaSaSTi bhAgAH (13/11) iti / atha nakSatramAse nakSatrasya maNDalAni pRcchati-'tA NakkhatteNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'NakkhattaNa mAseNaM' ekena nAkSatreNa mAsena 'Nakkhane' nakSatraM 'kai maMDalAiM caraI' kati 15 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJAptastre maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA terasa' ityAdi 'tA' tAvat 'terasa maMDalAI trayodaza maNDalAni 'addha chIyAlIsaM ca sattaDhibhAge maMDalassa' caturdazasya arddhana sahitAn SaTcatvAriMzataM sapteSTibhAgAn (1346 // , 'carai' carati / kathamiti pradarzyate- nakSatramAsA yuga sambandhi naH saptaSaSTireva, nakSatramaNDalAni caikasmin yuge arddhana sahitAni saptadazottarANi nava zatAmi (917 // ) bhavanti tatastrairAzikaM kriyate yadi saptaSaSTayA nAkSAtramAsaiH sArdhAni saptadazottarANi nazatAni (917 // ) nakSatramaNDalAnAM labhyante tadA ekena nAkSatramAsena kati maNDalAni labhyante ! rAzi trayasthApanA ((67 / 917 // -1) atrApyantyena rAzinA madhye rAzau guNite jAtastAvAneva (917 // ) tataH saptaSaSTayA bhAgaharaNaM kriyate, labdhAni trayodaza maNDalAni zeSAH sthitA sArdhAH SaT catvAriMzat , te ca saptaSaSTibhAgAstata Agatam- trayodaza maNDalAnicaturdazasya maNDalasya sArddhA SaT catvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (13-03) iti / atha candramAsa madhikRtya candrAdonAM maNDalAni pradarzyate-'tA caMdeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdeNaM mAsegaM' cAndreNa mAsena 'caMde' candraH 'kai maMDalAiM carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA codasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'coisa' caubhAgAiM maMDalAI' caturdaza caturbhAgAni caturthabhAgena ekatriMzadUpeNa sahitAni maNDalAni, 'maMDalassa' ekasya maNDalasya'evaM ca cauvosasayabhAgaM' ekaM caturvizatabhAgam , ayaM bhAvaH-paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturbhAga-caturvizatyadhikazata satkameka triMzadbhAgapramANam , ekaM ca caturviMzatyadhikazatasya bhAgaM dvAtriMzataM paJcadazasya maNDalasya caturviMzatyadhikazatabhAgAn 'caraI' carati, kathamityAha-ekasmin yuge dvASaSTizcandramAsA bhavanti, ekasmin mAse parvadvayamiti catuviMzatyadhikaM zataM (124) parvaNAmekasmin yuge bhavati / candramaNDalAni ca caturazItyadhikAni maSThau zatAni (884) bhavanti parvadvayaviSayA cAtra pRcchA tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi caturvizatyadhikena parvazatena caturazItyadhikAni aSTau zatAni maNDalAni labhyante tata parvadvayena kati maNDalAni labhyante ! raashitrysthaapnaa-124884|2| atrAntyena dvikalakSaNena rAzinA madhyo rAziH (884) guNyate, jAtAni aSTaSaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768), eSAmAgharAzinA caturvizatyadhikazata-(124) rUpeNa bhAgo hiyate, labdhAni caturdaza maNDalAni, zeSA dvAtriMzaditi paJcadazasya maNDalasya dvAtriMzat caturvizatyadhika zatabhAgA (1424) iti / . atha. candramAsena sUryacAramAha 'tA caMdeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdeNaM mAseNaM' ekena cAndreNa mAseNa 'sUrie' sUryaH 'kai maMDalAiM caraI' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.15 sU.3 candrAdInAMnAkSatramAsa caraNanirUpaNam 611 'tA' tAvat paNNarasa caubhAgRNAI maMDalAiM' caturbhAgonAni paJcadaza maNDalAni carati / . ayaM bhAvaH-ekasya maNDalasya caturvizatyadhikazatabhAgarUpasya caturtho bhAga ekatriMzadrUpastena, unAni paJcadaza maNDalAni, paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya maNDalasya ca trayobhAgazcata turvizatyadhikazatasatkAH trinavatirUpAH (17.93 ) etatpramitAn , punazca, 'egaM ca cauvIsasayabhAgaM' ekaM ca caturvizatizatabhAgaM caturdazatamadhyAda 'ega bhAma' eka bhAga ceti caturnavati bhAgasahitAni caturdazamaNDalAni (14.94. ) 'caraha' carati tathAhiekasmin yuge cartu viMzatyadhikaM parvazataM bhavati sUryamaNDalAni ca pazcadazAdhikAni navazatAni (915) bhavanti parvadvayaviSayA ca pRcchA tatastrairAzikaM kriyate yadi cartuviMzatyadhikena parvazatena paJcadazottaranavazatamaNDalAni labhyante tadA dvAbhyAM parvabhyAM kati maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA 124 / 915 / 2 / atrApi pUrvokta eva vidhiH kriyate-antyena rAzinA madhyarAziM guNayitvA AdyarAzinA bhAgaharaNaM karttavyam, tena labhyante caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturnavatizcaturvizatyadhikazatabhAgAH (14. 12) atha candramAsena nakSatracAraH pradarzyate-'tA caMdeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdeNAra mAseNaM' cAndreNa mAsena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kaimaMDalAiM carai' katimaNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa caubbhAgUNAI maMDalAI' paJcadaza caturbhAgonAni maNDalAni maNDalasya caturthabhAgena ekatriMzadbhAgarUpeNa nyUnAni paJcadaza maNDalAni, ayaM bhAvaHparipUrNAni caturdazamaNDAni tathA paJcadazasya ca maNDalasya caturvizatyadhikazatabhAgasatkabhAgatrayaM trinavati bhAgarUpaMca (14-93. tathA 'chacca cauvIsasayabhAge' SaT caturvizatizata. satkabhAgAn caturvizatizatabhAgeSu SaT bhAgAn 'maMDalassa' ekasya maNDalasya (14-99 124 'carai' carati / tahAhi-ekasmin yuge candramAsA dvASaSTi riti caturvizatyadhikazataM parvaNAM:bhavati, nakSatramaNDalAni ca ekasmin yuge sArddha saptadazAdhikAni navazatasaMkhyakAni (917 // )bhavanti teSAmamaNDalAni paJcatriMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1835)bhavanti parvadvayaviSayA pRccheti trairAzikaM kriyate-yadi caturvizatyadhikena parvazatena paJcatriMzadadhikAni Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 612 candraprAptisUtre aSTAdaza zatAni arddhamaNDalAnAM labhyante tadA dvAbhyAM parvabhyAM kati maNDalAni labhyante ! rAzitrayasthApanA 124 / 1935 / 2 / tato'ntyena rAzinA dvikarUpeNa madhyarAzerguNane jAyante saptatyadhikAni SaT triMzacchatAni (3670)eSAmAdha rAzinA caturviMzatyadhikazatarUpeNa bhAge hRte labdhA ekonatriMzat (29) zeSAstiSThanti catussaptati bhAgAH (74) / idaM cA gatamarddhamaNDalAnAM parimANam, dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAmekaM paripUrNa maNDalaM jAyate tato'nayolabdha zeSarUpayoH rAzyo rddhAbhyAM bhAgo haraNIyaH athavA'nayoraTTai kriyate dvayamapi samAna phalaM bhavati, tathAhi ekonatriMzato dvAbhyAM bhAge hRte labdhAni caturdaza maNDalAni zeSamekamityasya caturvizatyadhika bhAgakaraNAthai caturvizatyadhikazatena ekakaM guNyate jAtaM caturvizatyadhikaM zatam (124) tacca pUrva zeSI bhUtacatuH saptatau prakSipyante jAtam aSTanavatyadhikaM zatam (198) asya dvAbhyAM bhAgo hiyate labdhA nava navatiH (99) tata Agatam paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya nava navati zcaturvizatyadhikazatabhAgAH - atha RtumAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalanirUpaNA kriyate 'uuNA mAseNaM' ityAdi 'uuNA mAseNaM' RtusambandhinA mAsena karmamAsenetyarthaH 'caMde' candraH 'kaimaMDalAiM caraI' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA coisa' ityAdi 'tA' tAvat codasamaMDalAI' catu-: deza maNDalAni paripUrNAni 'maMDalassa' paJcadazasya ca maNDalasya 'tIsaM ca egaTThibhAge' triMzataM cAekaSaSTi bhAgAn ( 1430) 'carai' carati / kathamityAha-ekasmin yuge eka SaSTiH RtumAsA iti karmamAsA bhavanti , candrazcaikasmin yuge caturazItyadhikASTazatamaNDAni caratIti trairA zikaM kriyate, tathAhi-yadi eka SaSTayA karmamAsaizcaturazItyadhikAni aSTamaNDalazatAni labhyante tadA ekena karmamAsena kati maNDalAni labhyante ! raashitrysthaapnaa-61|884|1| tatrAntyena rAzinA madhyarAzirguNito jAtastAvAneva (884) tata Ayena rAzinA ekaSaSTirUpeNa bhAgo hiyate, labdhAni paripUrNAni caturdaza maNDalANi paJcadazasya ca maNDalasya triMzadekaSaSTibhAgAH (14%) iti / atha RtumAsena sUryacAramAha--'tA uuNA' ityAdi, 'tA' tAvat uuNA mAseNaM' RtunA RtusambandhinA mAsena 'sarie' sUryaH 'kai maMDalAI caraI' kati maNDAni carati ! bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa maMDalAI carai' paJcadaza maNDalAni carati tathAhi-ekaSaSTiH RtumAsAH paJcadazAdhikAni nava maNDalazatAni sUryasya bhavanti tato yadi ekaSaSTayA Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.15 sU.3 candrAdInAM nAkSatramAsa caraNanirUpaNam / RtumAsaiH paJcadazottarANi navazatAni sUryamaNDalAni labhyante tadA ekena RtumAseta- kati sUryamaNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA 611915 / 1 atrApi antyena rAzinA madhyama rAziM paJcadazAdhikanavazatarUpaM guNayitvA AdharAzinA ekaSaSTirUpeNa bhAgo hiyate, labhyante paripUrNAni paJcadaza maNDalAni / atha RtumAsena nakSatracAramAha-'tA uuNA' ityAdi 'tA' tAvat uuNA mAseNa RcanA RtusambandhinA mAsena 'narakhata nakSanaM 'kaimaMDalAiM carai' katimaNDalAni carati ! bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa maMDalAI' paJcadaza maNDalAni tathA 'maMDalassa' SoDazaH maNDalasya 'paMcaya bAvIsa sayabhAge' paJcacadvAviMzati zatabhAgAn (15 ) 'caraI' gAra ( 122 / ghara carati / kathamityAha-ekasmin yuge ekaSaSTiH RtumAsA (61) nakSatramaNDalAni sArddhasaptadazAdhikAni nava maNDalazatAni (917 // ) tatastrairAzikaM kriyate tathAhi-yadi ekaSaSTimAsaiH sAI saptadazAdhikAni nava zatAni nakSatramaNDalAnAM labhyante tadA ekena RtumAseta: kati maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA (61 / 917 / 1) atrApi antyarAzinA madhyarAziH guNayitvA AdharAzinA bhAge hRte labhyante paJcadaza (15) maNDalAni zeSaM sAr3he dve (2) bhasya sArddhadvikasya dvAviMzatyadhikazatabhAgakaraNArthaM sArddha dvikaM dvAviMzatyadhikazatena guNyate, jAtAni paJcottarANi trINi zatAni (305) tata ekaSaSTayA bhAgo hiyate labdhAH paJca dvAviMzatyadhikazata bhAgAH ( 15:23) iti / samprataM sUryamAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalAni pradarzayati-tA AicceNaM' ityAdi, 'tA', tAvat 'AicceNaM mAseNaM' Adityena mAsena 'caMde' candraH 'kaimaMDalAiM carai' katimaNDa lAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'coisa maMDalAI' caturdaza maNDalAni, tadupari ca 'maMDalassa' paJcadazasya maNDalasya 'ekkArasa paMcadasabhAge' ekAdaza paJcadazabhAgAn (14 ) 'caraI' carati / kathamityAha-ekasmin yuge Aditya mAsAH SaSTiH (60), candramaNDalAni caturazItyadhikAni aSTau zatAni (884), tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi SaSTayA Aditya mAsaiH caturazItyadhikAni aSTau maNDalazatAni candrasya labhyante tadA ekena AdityamAsena kati maNDalAni labhyante ? raashitrysthaapnaa-60884|1| atrAntyena rAzinA madhyo rAzi rguNitI jAtastAvAneva (884), asyAdyarAzinA bhAgo hiyate labdhAni caturdaza maNDalAni, tiSThanti, zeSAcatuzcatvAriMzat (44) tato'sya chedharAzezcatuzcatvAriMzadrUpasya chedakarAzeH SaSTirUpasya ca Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra catukenApavartanA kriyate catuSkena bhAgaharaNenApahAraH kriyate ityarthaH, tatazcatu zcatvArizatazchedyarAzerapavartanAyAM labhyante ekAdaza 11, SaSTirUpasya chedakarAzerapavartanAyAM labhyanteM paJcadazeti samAgatam -caturdaza maNDalAni paripUrNAni paJcadazasya maNDalasya caikAdaza paJcadazaH / athAdityamAsena sUryacAramAha-'tA AicceNa ityAdi, 'tA' tAvat 'AicceNa mAsaNa' Adityena mAsena 'sUrie' sUryaH 'kai maMDalAI carai' katimaNDalAni carati ! bhagavAmAha-'tA paNNarasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'paNNarasa maMDalAI' paJcadaza maNDalAni 'cau bhAgAhiyAI' caturbhAgAdhikAni caturtha bhAgena SoDazasya ca maNDalasya SaSTibhAgA vibhaktasya pazcadazabhAgAtmakena adhikAni / (15 -.) 'carai' carati / tathAhi-yadi yugasambandhibhiH SaSTi sUryamAsaiH pazcadazAdhikAni / mava maNDalazatAni sUryasya labhyante ? tadA / ekena mAlena kati maNDalAni labhyante / rAzitrayasthApanA -60 / 915 / 1 / ::: rAzinA madhyarAziM guNayitvA SaSTayA bhAgo hiyate labdhAni paripUrNAni paJcadaza maNDalAni, SoDazasya maNDalasya ca paJcadaza SaSTibhAgAH (15/-) sapAda paJcadaza maNDalAni caratIti bhAvaH / athAdityamAsena nakSatracAramAha-'tA AicceNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'AicceNaM mAseNaM' Adityena mAsena 'Nakkhase' nakSatraM 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa caubbhAgAhiyAiM maMDalAI' paJcadaza caturmAgAdhikAni maNDalAni SoDaza maNDalasambandhi caturtha bhAgenAdhikAni maNDalAni sapAda paJcadaza maNDalAnItyarthaH punazca 'paMcaya vIsasayabhAge maMDalassa' paJca ca viMzazatabhAgAn maNDalasya ekasya maNDalasya paJca ca viMzatyadhika zata bhAgAm (1 ti / kimukta 34 bhavati-paJcadazaparipUrNAni maNDalAni 15, SoDazasya ca maNDalasya caturthoM bhAma: vizatyadhikazatabhAgasatkastriMzatpramitaH, paJca cAnye sUtroktA viMzatyadhika zata bhAgAH iti militvA jAyante pazcatrizadvizatyadhikazatabhAgAH (15-1.) iti / kathamityAha ekasmin yuge AdityamAsAH SaSTiH (60), nakSatra maNDalAni ca sArddha saptadazAdhikAni navazatAni (917 // ) iti trairAzikaM kriyate-yadi SaSTayA sUryamAsaiH sArddhasaptadazAdhikAni Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadamAptaprakAzikATIkA prA.15.sa.3 candrAdInAMnAkSatramAsa caraNanirUpaNam 65 navamaNDalazatAni nakSatrasya labhyante tadA ekena sUryamAsena kati maNDalAni labhyante ! raashitrysthaapnaa-60|917|| / 1) atrAnyena rAzinA, madhyarAziguNito jAtastAvAneva.. (917 // ) asya AdyarAzinA SaSTirUpeNa bhAgo hiyate labdhAni paJcadaza maNDalAni zeSAstiSThanti sArkIH saptadaza (17 // ) ete viMzatyadhikazatabhAgakaraNArtha viMzatyadhikena guNyante jAtAni ekaviMzatiH zatAni (2100), eSAM SaSTayA bhAgo hiyate labdhAH paJcatriMzad viMzatyadhika zatabhAgAH, tata Agatam paJcadaza maNDalAni paripUrNAni, SoDazasya ca maNDalasya paJcatriMzada viMzatyadhika zatabhAgAH (15/16,iti / .... athAmivarddhitamAsamadhikRsya candAdimaNDalAni prarUpayati-tA abhivadieNa ityAdi / 'tA' tAbat 'abhivaDDIeNe mAseNaM' abhivardhitena mAsena 'caMde' candraH 'kara maMDalAI carai' kati maNDalAni careti ! bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa maMDalAI paJcadaza maNDalAni 'maMDalaspa' SoDazasya maNDalasya ca 'tesIiM chalasoisayamAge' va zItiM SaDazItizatabhAgAn (1 da' carati / kathametadavasIyate ! ityatrAha-eka-. 18 13 smin yuge'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzat trayazca trayodaza bhAgAH (573.) bhavanti, tato 'sya rAzeH trayodazabhAgAH kartavyAH, tatastrayodaza bhAgakaraNArtha saptapaJcAzat trayo damirguNyante (57413)jAtAni ekacatvAriMzadadhikAni saptazatAni (741) eSu / uparitanAstrayastrayodazabhAgAste kSipyante (741+3) jAtAni catuzcatvAriMzadadhikAni zata-: zatAni (744) abhivatimAta satka trayodaza bhAgAnAm / tato yAvanmAsAnAM maNDalAni jJAtu micchet tAvanto mAsA api prayodazabhirguNyante tato'traikamAsagatamaNDala jijJAsA-' vartate tata eko'katrayo dazabhirguNyante jAtAtrayodazaiva, tatastrairAzikaM kriyate tathAhi- " ___ yadi-catuzcatvAriMzadadhika saptazatairamivarddhitamAsasatkaistrayodazabhAgaiH (744) caturazI-... tyadhikAni aSTazatAni (884) candramaNDalAnAM labhyante tadA ekAbhivarddhitamAsasatkaistrayodayabhAgaiH kati maNDalAni labhyante, raashitrysthaapnaa-| 744 / 884 / 13 / atrAntyena rAzinA trayodazarUpeNa madhyo rAziH caturazItyadhikASTazatarUpo guNyate jAyante-ekAdaza sahasrANi catvArizatAni vinavatyadhikAni (11492) tato'sya rAzeH AdharAzinA catu- . zcatvAriMzadadhikasaptazatarUpeNa bhAgo hiyate, labhyante paJcadaza maNDalAni tiSThanti pazcAda dvAtriMzadadhikAni trINizatAni (332), eSa rAziH . SaDazItyadhikazatabhAgakaraNA. Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJAptasatra SaDazotyadhikana zatena (186) guNyate jAtAni-eka SaSTiH sahasrANi saptazatAni dvipajcazidadhikAni' (61752), asya rAzerapi catuzcatvAriMzadadhikasaptazatarAzinA (744), bhAgI hiyateM labdhAsyazIti gAH (83) tata Agatam-paJcadaza maNDalAni paripUrNAni SoDazasya ca maNDalasya tryazItiH SaDazItizatabhAgAH (15/83) ekenAbhivarddhitamAsenaM candramaNDalAnAM labhyante, iti / ayAbhivatimAsena sUryamaNDalAvecAramAha-'tA abhivaiDhieNaM' ityAdi, 'tA' tAvana, abhivaidieNaM mAse gaM' ekena abhivarddhitena mAsena 'sarie' sUryaH 'kaimaMDalAI cara' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha -solasamaMDalAI' SoDazamaNDalAni 'tihiM bhAgehiM UNagAI' tribhirbhAgamaNDalasatkai UnakAni nyUnAni, kathamityAha-'dohiM aDayAchehi pAhi maMDalaM kitA' dAbhyAM zatAbhyAm atyAriMzadhikAbhyAM (248) maNDala chitvA ekasya maNDalasya aSTacatvAriMzadadhike dvezate bhAgAnAM kRtvA tanmadhyAt tribhirbhAgai nyUnauni SoDazamaNDalAni / kimuktaM bhavati-paripUrNAni paJcadazamaNDalAni, SoDazasyaca maNDalasya bhaSTacatvAriMzadadhika dvizatabhAgasatkabhAgatrayanyUnAn-iti paJcacatvAriMzadadhikadvizatabhAgAn (15/141) 'carai' carati / kathamityAha-ekasmin yuge pUrvapradarzitarItyA'bhivarddhitamAsasya catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni (744) trayodazabhAgAH bhavanti, sUryazcaikasmin yuge paJcadazAdhikAni nava maNDalazatAni (915) carati, atraikasya mAsasya pRcchA tata ekaM trayodazabhirguNayitvA trayodaza bhAgAH kriyante tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi-catuzcatvAriMzadadhikasaptazatabhAgaiH paJcadazAdhikAni, bazatAni :sUryamaNDalAnAM labhyante tadA ekAbhivarddhitamAmasatkatrayodazabhAgaiH kRti maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA (744 / / 915 / 13) atrAntyena rAzinA trayodazalakSaNena madhyo rAziH paJcadazAdhika navazatarUpo guNyata jAtAni ekAdaza sahasrANi aSTau zatAni paJcanavatyadhikAni (11895) asyAyena rAzinI catuzcatvAriMzadadhika saptazartarUpeNa (744) bhAgo hiyate, labdhAni paJcadazamaNDalAni zeSANi tiSThanti paJcatriMzadadhikAni saptazatAni (735) etAni aSTacatvArizadadhika dvizatabhAgakaraNArtha aSTa catvAriMzadadhikAbhyAM dvAbhyAM zatAbhyAM guNyante jAtAnieka lakSa, dvayazotiH sahasrANi, dvezate azIyadhike (182280) asya rAzerapi catuzcatvAriMzadadhikaiH saptabhizzataiH (744) bhAgo hiyate, labdhe, paJcacatvAriMzadadhike dvezate (245), tata Agatam paripUrNAni paJcadazamaNDalasya paJca catvAriMzadadhikadvizatasaMkhyakA 248 ... Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA. 15. sU. 3 candrAdInAM nAkSatramAsa caraNanirUpaNam 617 aSTacatvAriMzadadhikadvizatabhAgAH (15 iti / 1 athAbhivardhitamAsena nakSatramaNDalAtyAha- 'tA abhivaDhiyaeNaM' ityAdi ' tA tAvat 'abhivaDhiyaNaM mAseNaM' abhivarddhitena mAsena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha - 'to' toyat 'solasa maMDalAI' SoDaza maNDalAni 'sIyAlI sehiM bhAgehiM ahiyAI' sapta catvAriMzatA bhAgairadhikAni 'codasahiM ajha free sahiM' aSTAzItyadhikaizcaturdazabhiH zataiH (1488) 'maMDalaM chittA' maNDalaM chittvA / paripUrNAni SoDaza maNDalAni saptadazasya ca aSTAzItyadhika caturdazazata bhAgAM 'kRtvA tanmadhyAt saptacatvAriMzato bhAgAn ( 16 245 248 * 47 1488) 'carai' carati / tathA ekasmin yuge abhivarddhitamAsasya catuzcatvAriMzadadhikAni sapta zatAni ( 744 ) trayodaza bhAgA bhavanti / nakSatra maNDalAni sArddha saptadazAdhikAni navazatAni (917 // ) bhavanti, tato'yamapi rAzistrayodazabhirguNyate jAtAni - ekAdaza sahasrANi navazatAni sArddha saptaviMzatyadhikAni (11927 / / ) / tatastrairAzikaM kriyate yadi catuzcatvAriMzadadhikaiH saptabhiH zataiH abhivaddhitamAsasatkatrayodazabhAgaiH sArddha saptaviMzatyadhikanavarAtottarANi ekAdaza sahasrANi (11927) nakSatramaNDalAnAM trayodaza bhAgA labhyante tadA ekena abhivarddhitamAsena kati maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA-(744 / 11927 // - 1) atrAntyena rAzinA ekaka lakSaNena madhyorAziNyate jAtastAvAneva (11927|| ) tato'sya rAzeH Adyena rAzinA catuzcatvAriMzadadhika saptazatarUpeNa bhAgo hiyate labdhAni SoDaza maNDalAni (16) zeSAtiSThati sArddhA trayoviMzatiH (23 |), asyA aSTAzItyadhika caturdazazatabhAga karaNArtham aSTAzItyadhika caturdazazatai ( 1488) rguNyaMte, jAtAni catustriMzat sahasrANi navazatAni aSTaSaSTyadhikAni (34968), asya rAzerapi catuzcatvAriMzadadhika saptazataiH ( 744 ), bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labhyante saptacatvAriMzat (47) tat Agatam-nakSatra - paripUrNAni SoDaza maNDalAni saptadazasya maNDalasya ca saptacatvAriMzatam aSTAzItyadhikacaturdazazatabhAgAn (16/47 ekenAbhivarddhitamAsena 1488 carati candrasUrya nakSatramaNDalA nayanavidhirayam atra ekasya mAsasya trayodaza bhAgA gRhItAH, eSu yAvatAM bhAgAnAM maNDalajijJAsA bhavet tAvadbhirbhAgaizcandra-sUrya-nakSatramaNDalAni guNayitvA catuzcatvAriMzadadhikasaptazatai: ( 74.4) bhAgo haraNIyaH bhAge hRte yAvanti labhyante sAni maNDalAni jJAtavyAni / evaM karANena abhivardhitamAsasya prathame ekasmin bhAge candraH 78 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 candraprAptistre 186 ekaM . maNDalam paJcaviMzataM ca SaDazItyadhikazatabhAgAn-(135) carati / evaM sUryaH-eka maNDalam saptapaJcAzataM ca bhaSTacatvAriMzadadhikadvizatabhAgAn (1957) carati / tathA nakSatram ekaM maNDalam sapta catvAriMzadadhikatriMzatsaMkhyakAn bhaSTAzIyadhika caturdaza zatabhAgAn (1947) carati / yadi yasya kasyacit paripUrNasya ekasya mAsasya maNDalAni jJAtumicchet tadA tatsambandhinamatroktarAziM trayodazabhirguNayet tadA sabhAgAni bhaviSyanti candrAdInAM tattanmAsagatamaNDalAnIti / atrAbhivarddhitamAsasatkacandramaNDalAnAmudAharaNaM pradaryate, tathAhi-candrasyAbhivarddhitamAsasatkaikabhAgabhuktamekaM maNDalaM paJcatriMzacca SaDazItyadhikazatabhAgoH (125.) trayodazabhirguNyante, tatra prathamamekaM maNDalaM trayodaza bhirguNyate, jAtAtrayodaza (13) tata uparitanAH paJcatriMzat trayodazabhi guNyate, jAtAni paJca paJcAzadadhikAni catvAriMzatAni (455) tato'sya maNDalAnayanAtha SaDazItyadhikazatena bhAgo hiyate labdhe dve, te ca maNDalasaMkhyAyAM kSipyete, jAtAni paJcadaza maNDalAni, zeSAsthya zItiH SaDazItyadhikazatabhAgAH, tataAgato yathokto rAziH (1.83) / evaM sUryamaNDala nakSatramaNDalaviSaye'pi vijJeyamiti ||suu0 // 3 // sAmpratamahorAtrAdyAzritya candrAdInAM pratyekaM maNDalacAramAha-'tA egamegeNaM aho ratteNaM caMde' ityAdi / / mUlam - tA egamegeNaM ahorattaNaM caMde kai maMDalAiM carai ? tA egaM addhamaMDalaM carai, ekkatIsAe bhAgerhi UNaM navahiM paNNarasehi saehi addhamaMDalam chettA / tA egamegeNaM ahoratteNa marie kai maMDalAiM carai ? tA egaM addhamaMDalaM carai / tA egamegeNaM ahoratteNaM rie kai maMDalAiM carai ? tA egaM addhamaMDalaM carai / tA egamegeNaM ahoratteNaM Nakkhatte kai maMDalAI carai ? tA egaM addha maMDalaM carai dohiM bhAgehi ahiyaM sattahiM battIsehiM sarahiM addhamaMDalaM chettA / tA egamegaM maMDalaM caMde kAhiM ahorattehiM carai 1 tA dohi ahorattehi carai ekatIsAe bhAgehiM ahiehiM cauhi bAyAlehiM saehiM rAiMdiyaM chettA / tA egamegaM maMDalaM mUrie kaihiM ahorattehi carai ? vA dohiM ahorattehiM carai / tA egamegaM maMDalaM Nakkhatte kaihiM ahorattehiM carai ? tA Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 15 sU.4 ahorAtrAyAzritya candrAdInAM maNDalacAram 619 dohi ahorattehiM carai dohiM bhAgehiM UNehiM tihiM sattasajhehiM sarahiM rAiMdiyaM chettaa| tA jugeNa caMde kai maMDalAiM carai / tA aTTa culasIyAiM maMDalasayAiM cri| tA jugeNaM surie kai maMDalAI carai ? tA Nava paNNarasa maMDalasayAiM carai / tA jugeNaM Nakkhatte kai maMDalAiM carai ? tA aTThArasa paNatIsAiM dubhAgamaMDalasayAI carai / iccesA muhutta gaI rikkhAi mAsarAiMdiya juga maMDala pavibhattI sigdha gai vatthu Ahiettibemi // sU. 0 4 // ___ paNNarassamaM pAhuDaM samattaM // 15 // chAyA-tAvat ekaikena ahorAtreNa candraH kati maNDalAni carati ? tAvat ekam arddhamaNDalaM carati ekatriMzatA bhAgaiH Unam navabhiH paJcadazaiH zataiH arddhamaNDalaM chittvA / tAvat ekaikena ahorAtreNa sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat ekam arddha maNDalaM carati / tAvat ekaikena ahorAtreNa nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat ekaM maNDalaM carati dvAbhyAM bhAgAbhyAmadhikam saptabhiH dvAtrizaiH zataiH arddhamaNDalaM chittvA / tAvat ekaikaM maNDalaM candraH katibhirahorAtraiH carati ? tAvat dvAbhyAm ahorAtrAbhyAM carati ekatrizatA bhAgairadhikAbhyAM caturbhiH dvicatvAriMzaH zataiH rAtrindivaM chittvA / tAvat ekaikaM maNDalaM sUryaH katibhirahorAtraiH carati ? tAvat dvAbhyAm ahorAtrAbhyAM carati / tAvat ekaikaM maNDalaM nakSatraM katibhirahorAtraiH carati ? tAvat dvAbhyAmahorAtrAbhyAM carati, dvAbhyAM bhAgAbhyAmUnAbhyAm tribhiH saptaSaSTiHzataiH rAtrindivaM chittvA / tAvat yugena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat aSTa caturazItAni maNDalazatAni carati / tAvat yugena sUryaH kati maNDalAni carati ! tAvat nava paJcadazAni maNDalazatAni carati / tAvat yugena nakSatraM kati maNDalAni carati ? tAvat aSTAdaza paJcatrizA ni dvibhAga maNDalazatAni carati / ityomuhUrta gatiH RkSAdimAsa rAtrindiva yuga maNDala pravibhakti zoghrargAtavastu AkhyAtam itibravImi / / sUtra // / paJcadazaM prAbhRtaM samAptam // 15 // vyAkhyA --- 'tA egamegeNaM' iti 'tA' tAvat 'egamegeNaM ahoratteNaM' ekaikena ahorAtreNa 'caMde' candraH 'kaimaMDalAiM carai' katimaNDalAni carati ? bhagavAnAha 'tA' tAvat 'egaMaddhamaMDala' ekamarddhamaNDalaM, tacca 'ekatIsAe bhAgehiM UNaM' ekatriMzatA bhAgairUnaM honam katham-'NavahiM paNNarasehiM saehi paJca dazAdhikaivabhiH zataiH (915) 'addhamaMDalaM chittA' arddhamaNDalaM chittvA-ekasyArddhamaNDalasya paJcadazAdhikanavazatabhAgAn kRtvA tanmadhyAt ekatriMzadbhAgainyunamaddhamaNDalam 'caraI' carati / tadeva daryate-ekasmin yuge triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) ahorAtrANAM bhavanti candra maNDalAni paripUrNAni caturazotyadhikAniaSTazatAni (884) bhavanti teSAmarddha maNDalAni aSTa SaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) jAyante tata strairAzikaM kriyate-yadi triMzadadhikASTAdaza zatarAtrindivaiH aSTaSaSTayadhikAni saptadaza zatAni candrasyArddhamaNDalAnAM labhyante tadA ekena rAtrindivena kati maNDalAni labhyante Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 candraprAptisUtre.. raashitrysthaapnaa-(1830|1768|1| atrAntyena rAzinA madhyarAzirguNitastAvAneha (1768 asyAdharAzinA triMzadadhikASTAdazazatarUpeNa bhAgo haraNIyaH, tato bhAjakarAze rbhAcya rAzinyUna iti bhAgaM na labhate tato bhAjyabhAjakarAzyo bikenApavarttanA karaNe labhyante caturazotyadhikAni aSTazatAni (884) paJcottara navazata bhAga satkAni (884) tata Agatam-candra ekenA 915 horAtreNa ekasyArddhamaNDalasya paJcadazottaranavazatabhAgebhya zcaturazItyadhikASTazatabhAgAn caratIti / __ atha sUrya viSayakaM sUtramAha-'tA egamegeNaM' ityAdi 'tA' tAvat egamegeNaM ahoratteNaM ekaikenAhorAtreNa 'mUrie' sUryaH 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha 'tA' tAvat-'egaM addhamaMDalaM carai' eka mardramaNDalaM carati / nakSatrasUtramAha 'tAegamegeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'egamegeNaM ahoratteNa' ekaike , nAhorAtreNa 'Nakkhatte' nakSatra 'kai maMDalAI caraI' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha 'tA' / tAvat 'ega maMDalaM' eka maNDalam 'dohi bhAgehiM ahiyaM' dvAbhyAM bhAgAbhyAmadhikam 'sattahiM. battIsehiM sarahiM' saptabhiH dvAtriMzaiH dvAtriMzadadhikaiH zataiH (732) 'addha maMDalaM' chettA, arddhamaNDalaM chittvA ekasyArddhamaNDalasya dvAtriMzadadhikAni sapta zatAni bhAgAnAM kRtvA tanma madhyAd dvau bhAgau 'carai' carati / tathAhi-ekasmin yuge triMzadadhikAni aSTAdazAhorAtra zatAni ( 1830 ) bhavanti nakSatramaNDalAni sArddha saptadazAdhikAni navazatAni ( 917 // )" bhavanti eSAmarddhamaNDalAni dviguNAni paJcatriMzaddhikAni aSTAdaza zatAni (1835) jAyante tata strairAzikaM kriyate yadi triMzadadhikASTAdazazatai rahorAtraiH paJcatriMzadadhikASTAdazazatAni nakSatramaNDalAni labhyante tadA ekenAhorAtreNa kati maNDalAni labhyante ? raashitrysthaapnaa1830|1835|1 atrAntyena rAzinA madhyarAzi guNito jAta stAvAneva paJcatriMzadadhikASTAdaza zatarUpaH (1835) asya Adyena rAzinA triMzadadhikASTAdazazata rUpeNa (1830) bhAgo hiyate labdha mekamarddha maNDalam zeSA stiSThanti paJca, tataH chedyarAzeH (5) chedakarAzezca (1830) arddha tRtIyaH 2 // apavartanA kriyate jAte dve dvA triMzadadhikasaptazata bhAge (2) 732 __sAmpratam-ekai paripUrNa maNDalaM candrAdayaH pratyekaM katibhirahorAtraizcaranti ! ityetanni rUpayati,-tatra prathamaM candracAramAha-'tA egogaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM paripUrNa maNDalaM 'caMde' candraH 'kaihiM ahorattehiM carai' katibhirahorAtraizcarati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'dohi ahorattehiM' dvAbhyAma horAtrAbhyAm 'ekkatIsAe bhAgehi ahiehi' ekatriMzatA bhAgairadhikAbhyAm , 'cauhiM bAyAlehiM saehi' caturbhidvi catvAriMzaiH dvicatvAriMzadadhikaiH zataiH rAtri ndivaM 'chettA' chittvA / ekasyAhorAtrasya dvicatvArizadadhikacatuH zatabhAgAn Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.15 sU.4 ahorAtrAdyAzritya candrAdInAM maNDalacAram 621, kRtvA tanmadhyAt ekatriMzataM bhAgAn 'carai' carati / trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi caturazItyadhikASTAzataizcandramaNDalaiH (884) triMzadadhikASTAdazazatAhorAtrANi (1830) labhyante tadA ekena maNDalena kati ahorAtrANi labhyante ? gshitrysthaapnaa-884|1830|1| atrApi antyena rAzinA madhya rAziM guNayitvA: Ayena rAzinA bhAgo haraNIyaH, hRteca bhAge labdhau dvAvaho / rAtrau (2), zeSAstiSThanti dvASaSTiH (62) tata cheDachedakarAzyoH (a ) dvikenApavartanA chedyAche kriyate, labhyante ekatriMzad bhAgAH dvicatvAriMzadadhikacatuH zatabhAgasambandhinaH (31) / tata Agatam-candra ekaikaM maNDalaM dvicatvAriMzaddhikacatuHzatabhAgasatkaikatriMzadbhAgasahitAbhyAM dvAbhyAmahorAtrAbhyAM caratIti / * atha maNDalaviSayAM sUryacArAhorAtrasaMkhyAmAha- 'tA egamegaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalaM 'mUrie' sUryaH 'kaihi ahoratteIi caraI' katibhirahorAtraizcarati ! bhagavAnAha-'dohi ahorattehiM' dvAbhyAmahorAtrAbhyAM 'carai' carati / yato hi ekasya yugasya : ahorAtrANi triMzadadhikASTAdazazatAni (1830) sUrya maNDalAni ca paJcadazottara nava zatAni (915) iti yugAhorAtrebhyaH sUrya maNDalA nAmarddhatvAt dvAbhyAmahorAtrAbhyAmekaM maNDalaM caratIti / atha nakSatrasya maNDalaviSayAmahorAtrasaMkhyAmAha- 'tA egamegaM' ityAdi 'tA' tAvat 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalaM 'Nakkhatte' nakSatraM 'kaihiM ahorattehiM carai' katibhirahorAtraizcarati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'dohiM ahorattehiM dvAbhyAmahorAtrAbhyAm ? 'dohiM bhAgehiM UNehiM' dvAbhyAM bhAgAbhyAM UnAbhyAm , 'tihi satta saDehi saehiM rAiMdiyaM chettA' saptaSaSTayadhikaistribhiH zataiH (367) rAtrindivaM chittvA, ekasya rAtrindivasya saptaSaSTayadhikazatatrayabhAgAn kRtvA tanmadhyAd dvAbhyAM bhAgAbhyAM hInAbhyAM dvAbhyAmahorAtrAbhyAM (1975) 'carai' carati / tathAhi-ekasmin yuge nakSatramaNDalAni sArddhasaptadazAdhikAni nava zatAni (917 // ) eSAmarddhamaNDalakaraNArtha tAni dvAbhyAM guNyante jAtAni paJcatriMzadadhikAni-aSTAdaza zatAni (1835), tato yugAhorAtrANyapi dvAbhyAM guNyante, jAtAni SaSTayadhikAni SaT triMzacchatAni (3660) tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi paJcatriMzadadhikASThA . daza zatairnakSatramaNDalaiH SaSTayadhika SaT triMzacchatAni rAtrindivAnI labhyante tadA ekena maNDalena kati rAtrindivAni labhyante ? raashitrysthaapnaa-1835|3660|1| atrAnyena rAzinA madhyarAziguNito jAtastAvAneva (3660), asya Ayena rAzinA (1835) bhAgo hiyate, labdhamekaM rAtrindivam , zeSANi sthitAni paJcaviMzatyadhikAni aSTAdazazatAni (1825) tato'yaM 365 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJAptastre rAziH sapta SaSTayadhikatrizata bhAgakaraNArtha saptaSaSTayadhikaitribhiH zataiH (367) guNyate jAtAniSaD lakSANi, ekonasaptatiH sahasrANi, saptazatAni paJcasaptatyadhikAni (669775), tatazchedakarAzinA paJcatriMzadadhikASTAdazazatarUpeNa (1835) bhAgo hiyate, labhyante paJca SaSTayadhikAni troNi zatAni (365) athavA chedyachedakarAzyoH paJcabhirapavarttanA kriyate, tatra chedyarAzeH (1825) paJcabhirapavartanA karaNe labdhAni paJcaSaSTayadhikAni trINi zatAni (365), chedakarAzeH (1835) paJcabhirapavartanAkaraNe labdhAni saptaSaSTayadhikAni trINi zatAni (367), tata Agatam ekena paripUrNena rAtrindivena dvitIyasya rAtrindivasya ca saptaSaSTayadhikatriMzatabhAgavibhaktasya madhyAt dvAbhyAM-bhAgAbhyAmUnAbhyAm iti paJcaSaSTayadhikatrizatabhAga (1261) nakSatra mekaM maNDalaM caratIti / sAmprataM candrAdInAM yugaviSayakaM maNDalacAramAha-tatra prathamaM candrasya maNDala cAra mAha-'tA jugeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jugeNaM' ekena yugena ekaM yugamadhikRtya ekasmin yuge ityarthaH 'caMde' candraH 'kai maNDalAiM carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'aTThaculasIyAI maMDalasayAI' aSTa caturazItAni caturazItyadhikAni maNDalazatAni caturazItyadhikAni aSTazatAni (884) maNDalAnAM 'carai' carati / tathAhicandraH aSTAnavatizatAdhikena ekena zatasahastreNa (109800) pravibhaktasya maNDalasya aSTaSaSTayadhikasaptadazazatasaMkhyakAn (1768) bhAgAn ekena muhUrtena gacchati triMzadadhikASTAdazazata (1830) divasAtmake yuge ca divasasya triMzanmuhUrtAtmakatvena muhUrtAH sarva saMkhyayA navazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahasrANi (54900) bhavanti, tataH aSTaSaSTayadhikAni saptadaza zatAni (1768) navazatAdhikaizcatuH paJcAzatsahasraiH (54900) guNyante jAyante-nava koTayaH, saptatirlakSAH, triSaSTiH sahasrANi, dvezate (97066200), tato'sya rAzeH aSTAnavati zatAdhikena ekena zatasahasreNa (109800) maNDalAnayanAthai bhAgo hiyate, labdhAni caturazItyadhikAni aSTa maNDalazatAni (884) iti / . atha sUryasya maNDalacAramAha-'tA jugeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jugeNaM' ekena yugena 'sUrie' sUryaH 'kai maMDalAiM carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat Nava paNNarasamaMDalasayAI' nava paJcadazAdhikAni maNDalazatAni (915) carai' carati / tathAhi-yadi dvAbhyAmahorAtrAbhyAmekaM sUryamaNDalaM labhyate tadA sakala yuga bhAvibhistriMzadadhikASTAdazazatairahorAtraiH kati maNDalAni labhyante ? raashitrysthaapnaa-2|1|1830| atrAntyena rAzinA madhyorAziguNito jAtastAvAneva (1830), atyAdhena rAzinA dvikarUpeNa bhAge hRte labhyante paJcadazAdhikAni navazatAni (915) / Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA. prA. 15 su. 4 ahorAtrAdyAzritya candrAdInAM maNDalacAram 623 sAmprataM nakSatrasya maNDalacAramAha - ' tA jugeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jugeNa ' ekena yugena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kaimaMDAlAI carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha 'tA' tAvat 'aTThArasa paNatIsAI dubhAga maMDalasayAI' aSTAdazapaJcatriMzadadhikAni dvibhAgamaNDalazatAni-dvitIyabhAgamaNDalazatAni - ekasya maNDalasya dvau bhAgau arddhArddharUpo karttavyau dvayormadhyAt ekamarddhabhAgaM tyaktvA dvitIyorddhabhAgo'tra gRhyate tato dvibhAgamaNDalazatAnItiarddhamaNDalazatAni paJcatriMzadadhikAni aSTAdaza zatAni arddhamaNDalAnAM (1835) 'carai' carati / tathohi-nakSatra maSTAvatizatAdhikena ekena zatasahasreNa (109800 ) pravi bhaktasya maNDalasya sambandhinaH paJcatriMzadadhikASTAdazazata saMkhyakAn ekena mUhUrttena gacchati, yuge ca muhUrttAH sarva saMkhyayA navazatAdhikAni catuSpaJcAzat sahastrANi (54900) bhavanti, tata etairnavazatAdhikaizcatuSpaJcAzatsahastraiH (54900) paJcatriMzadadhikASTAdazazatAni (1835) guNyante, jAyante daza koTayaH saptalakSAH ekacatvAriMzatsahasrANi paJcazatAni (100741500 ) iha cArddha maNDalAni jJAtumiSTAni tataH aSTA navatizatAdhikasya ekasya zatasahasrasya (109800) arje kRte yAni nabazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahasrANi (54900) bhavanti tairbhAgo hriyate, hRte ca bhAge labhyante - paJcatriMzadadhikAni-aSTAdazazatAni (1835) yathoktAni arddha maNDalAnIti / (1835) bhAgAn sAmprataM sakala prAbhRtamupasaMharannAha - 'iccesA muhuttagaI' ityAdi 'iccesA' ityeSAiti- evamuktena prakAreNa eSA - anantaroditA ' muhuttagaI' muhUrttagatiH pratimuhUrte candra sUrya nakSatrANAM gatiparimANaM, tathA 'rikkhAimAsarAIdiya jugamaMDalapavibhattA' RkSAdimAsa rAtrindivayugamaNDalapravibhaktA, tatra RkSAdimAsAnU - nakSatra-candra sUryAmivarddhitamAsAn, tathA rAtrindivAni, tathA yugaM cAdhikRtya maNDalAnAM pravibhaktiH pRthak pRthakatvena maNDalasaMkhyA prarUpaNA rUpaH pravibhAgaH, tathA 'sigghagaIvatthU' zIghra gatirUpaM vastu ca ityetat paJcadaze prAbhRte 'AhiyaM' AkhyAtam ' tibemi' iti bravImi yathA bhagavanmukhAt zrutaM tathA bravI mi kathayAmi, iti sudharmasvAmivacanam / idaM ca bhagavadvacanamataH pUrvoktaM sarvaM samyaktayA zraddheyamiti bhAvaH // sU0 4 // . iti zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrIghAsIlAlabrativiracitAyAMzrI candraprajJapti sUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM paJca dazaM prAbhRtaM samAptam // | zrI rastu | 15 // Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.24 candra prazatisUtre / SoDazaM prAbhRtam !' vyAkhyAtaM paJcadazaM prAbhRtam, tatra candrAdInAM gati parimANaM nakSatrAdimAsAn rAtridivaM yugaM cAdhikRtya maNDalasaMkhyA zIghragatirUpaM ca vastu rUpitam, atha SoDazaM prAbhRtaM vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH - pUrvaM dvAragAthAyAM 'kiM te dosiNalakkhaNaM kiM te jyotsnA lakSaNam-iti kathitaM tadevAtra pratipAdayiSyate tatastatsvarUpamevedaM sUtramAha- 'tA kahaM te dosaNA lakkhaNaM' ityAdi / : mUlama-tA kahaM te dosiNalakkharNa Ahiye ? tivaejjA, tA caMda lessAi ya dosiNAiya, dosANAiya caMda lessAiya ke aDDe kiM lakkhaNe ? tA eg galakkha / tA sUriyalessAiya Ayavei ya Ayavezya sUriyalessAiye ke aTThe kiM lakkhaNe ? tA egaTThe egalakkhaNe / tA aMdhayArezya chAyAiya, chAyAiya aMdhAra ke aTThe ki lakkhaNe ? tA egaTThe egalakkhaNe // sU 1 // // solasamaM pAhuDaM samataM / / 16 / / ? chAyA tAvat kathaM te jyotsnA lakSaNam AkhyAtam ? iti vadet / tAvat candralezyA iti ca jyotsnA iti ca, jyotsnA iti ca candralezyA iti ca ko'rthaH kiM lakSaNaH ? tAvat ekArthaH ekalakSaNaH / tAvat sUryalezyA iti ca 'Atapa iti ca, Atapa iti va sUryalezyA iti ca ko'rthaH kiM lakSaNaH ? tAvat pakArthaH ekalakSaNaH / tAvat andhakAra iti chAyA iti ca chAyA iti ca andhakAra iti ko'rthaH kiM lakSaNaH ? ekArthaH ekalakSaNaH // sU0 1 // // SoDazaM prAbhRtaM samAsam // 16 // vyAkhyA- 'tA kahaM te iti, 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa he mamban 'te' tvayA 'dosiNalakkhaNaM' jyotssA lakSaNaM jyotsnAyAH candraprakAzaMrUpAyA: lakSaNaM 'AhiyaM' AkhyAtam jyotsnA qilakSaNA bhavatA pratipAditeti bhAvaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu / evaM sAmAnyataH praznaM kRtvA vizeSataH pRcchati - 'tA caMdalelyA i ya ityAdi, 'sA' tAvat 'caMdalessA i ya' candralezyA iti ca evaM 'dosiNA ha ya jyotsnA iti ca, anamo IyoM: padayoH tathA 'dosiNA I ya caMdalessA i ya / jyotsnA iti ca candralezyA iti ca anayordvayozca padayoH, atrAkSarANAmAnupUrvI bhedo loke dRSTaH, yathA 'Agamo devaH iti, evaM padAnAmapi cAnupUrvI bhedadarzanAdarthabhedo dRzyate, yathA ziSyasya guruH, guroH ziSya iti evamatrApi kadAcidAnupUrvI bhedato'rthabhedo bhavet ? ityAzaGkAmAzritya 'candralezyA iti tsnA' ityuktvA jyotsnA iti candralezyA ? iti praznaH "kRta iti / candralezyA jyotsnA ceti dvo padau AnupUrvyA anAnupUrvyA vA yadi vyavasthitau bhavetAM tadA'nayo 'ke aTThe' Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 16. sU. 1 candrasya jyotsnAlakSaNAdinirUpaNam 625 ko'rthaH kiM parasparaM bhinno'rthaH utAbhinnaH ?, sa cArthaH 'kilakkhaNe' kiM lakSaNaH kiM sva po'sti ? lakSyate - tadanyavyavacchedena jJAyate yena tat-lakSaNam asAdhAraNaM svarUpaM kiM lakSaNaM yasya sa kiM lakSaNaH kIdRgalakSaNavAn kiM svarUpo'yamarthaH ? ini praznaH / bhagavAnAha - 'tA egaTThe egalakkhaNe' tAvat ekArthaH ekalakSaNaH candralezyA iti badadvayamapi ekArthakam ekalakSaNam asti anayordvayoH padayoH AnupUrvyA'nAnupUrvyA vA yathA kathaJcidapi vyavasthitayoreka eva abhinna eva artho bhavet na tu bhinnaH, candralezyA iti kathayatu, athavA jyotsnA iti vA kathayatu nAtra ko'pi bheda iti bhAvaH / atha sUrya ... viSayaM praznamAha - 'tA sUriyalessA i ya' ityAdi, 'tA' tAvat 'sUriyalessA i ya Ayave.. iya, Ayave. i ya sUriyaslesA I ya' sUryalezyA iti ca Atapa iti ca Atapa iti ca sUryalezyA iti ca, anayorapi candralezyA jyotsnA padayoriva eko'rthaH eka kSa cetyuttaram / evaM chAyA'ndhakArarUpayoH padayorapi ekArthatvamekalakSaNatvamapi bhAvanIyamiti spaSTArthatvAnnaM vyAkhyAyate iti // sU0 // 1 // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM SoDazaM prAbhRtaM samAptam // 16 // 3 / atha saptadazaM prAbhRtam / vyAkhyAtaM . SoDazaM prAbhRtam tatra candralezyAjyotsnAyAzca sUryasya Atapasya ca andhakArasya chAyAyAzca parasparamabhedaH pratipAditaH / atha saptadazaM prAbhRtaM vyAkhyAyate, asya cAyamarthAdhikAraH pUrvaM dvAragAthAsu 'cavaNovavAe' iti cyavanopapAtau vaktavyau iti kathitaM tadviSayakaM paJcaviMzatipratipatyAdyAtmakaM sUtramAha- 'tA kahaM te cavaNovavAyA' ityAdi / mUlam -- tA kahaM te cavaNovavAyA AhiyA / ti vaejjA, tattha khalu imAo paNavIsaM paDivattIo paNNattAo / taM jahA - tatthege evamAhaMsu tA aNusamayameva cadima sUriyA aNNe cayaMti aNNe uvavajjaMti ege evamAhaMsu 1 ege puNa evamAhaMsa tA aNumuttameva caMdima sUriyA aNNe cayaMti aNNe uvavajjati ege evamAmu 2 | evaM jaheva TThA taheva jAva tA ege puNa evamAhaMsu - tA aNuosappiNI ussapiNImeva caMdimasUriyA aNNe cayaMti aNNe uvavajjati ege evaM mAsu 25 / vayaM puNa evaM vayAmo- tA caMdimasUriyANaM devA mahiiDhiyA mahAjuiyA mahAbalA mahAnasA mahA 79 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 mimimi bandraprAptisUtre sokkhA mahAjubhAvA varavatthadharA varamalladharA vara gaMdhadharA varAbharaNadharA avocchitti nayaTTayAe kAle aNNe cayaMti aNNe uvavati / sU. 1 sattarasamaM pAhuDaM samattaM // 17 // chAyA tAvat kathaM te cyavanopapAtau AkhyAtau ! iti vadet tatra khalu imAH paJcaviMzatiH / pratiSatrAyaH prazatAH, tadyathA tatra eke pavamAhuH tAvat anusamayamevacandra sUrvA anye cyavante anye upapadyante, eke pavamAhuH / eke punarevamAhuH tAvat anumuhUrtameva candrasUryA anye cyavante anye upapadyante, eke evmaahuH| evaM yathaiva adhastAt tathaiva yAvat tAvat eke punarevamAhuH anvavasarpiNImeva candrasUryA anye cyavante anye upapadyante eke evamAhuH 25 / Sarya punarevaM vadAmaH tAvat candra sUryAH khalu devA mahaddhikA mahAdyutikA, mahAbalA mahayazasaH mahAsaukhyA mahAnubhAvA varavastradharA varamAlyadharA varagandhadharA varAmaramadharA avyucchittinayArthatayA kAle anye upapadyante // sUtra // 1 // saptadarI prAbhRtaM samAptam // 17 // vyAkhyA-'tA kahaM te cavaNovavAyA' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavAn 'te' tvayA candrasUryANAM 'cavaNovavAyA' cyavanopapAtau 'AhiyA' AkhyAtau 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha-'tattha khalu' tatra candrasUryacyavanopapAta viSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH 'paNavIsaM' paJcaviMzati 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH taM jahA' tadyathA tA yathA-'tattha' tatra paJcaviMzatipratipattivAdiSu 'ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evamAsu' evamAhuH vakSyamANaprakAreNa kathayanti / tadeva darzayati-'tA aNusamayameva' ityAdi 'tA' tAvat 'aNusamayameva' anusamayameva pratisamaya-samaye-samaye 'caMdimasariyA' candrasUryAH bahuvacanamatra candra sUryANAM jambUdvIpe dvi dvi bhAvena catuH saMkhyakatvAt 'aNNe' anye pUrvopapannAH 'cayaMti' cyavante svasva vimAnAt cyutA bhavanti pUrvotpannAnAM cyavanaM bhavatItyarthaH tadanantaraM 'aNNe' bhanye apUrvA 'upavajjati' upapacante utpannA bhavanti anyeSAmapUrvANAM tatropapAto bhavatItyarthaH upasaMhAramAha-'ege' ityAdi, 'ege' eke pUrvokAH prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / eSA prathamA pratipattiH / 11 dvitIyAmAha-'ege puNa ityAdi, 'ege puNa' eke kecana dvitIyapratipattivAdinaH punaH 'evamAsu' evamAhuH vakSya. mANaprakAreNa kathayanti-'tA' tAvat 'aNumuhuttameva' anumuhUrtameva pratimuhUrta muhUrte muhUrtenasvanusamayam 'caMdimamUriyA' candrasUryAH 'aNNe cayaMti :aNNe uvavajjati' anye pUrvo tpannAH cyavante anye'pUrvA upapadyante, upasaMharati-'ege evamAhaMsu eke pUrvoktAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti dvitIyA pratipattiH / 2 / atha tRtIyapratipattita Arabhya caturvizatipratipattiparyantaM SaSTha prAbhRtAtidezenAha-'evaM jaheMva' ityAdi, 'evaM' evam Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaziprakAzikA TIkA0 prA.17 sU. 1 candrasUryANAM cyavanopapAta nirUpaNam 627 anayaiva rItyA uktAlApaka rUpayA ' jaheva heTThA' yathaiva adhastAt SaSTe prAbhRte ojaH saMsthiti prakaraNe cintyamANe paJcaviMzati pratipattayaH anusamayamityArabhya, anusAgaropamazatasahastram' iti paryantaM caturviMzati pratipattayastatra proktAH 'taheva' tathaiva tenaiva rUpeNa atra cyavano papAtaviSaye'pi vaktavyA / kiyatparyantamityAha - 'jAva' yAvat pazcaviMzatitamA pratipattirAyAti sAvat vaktavyAH / paJcaviMzatitamA pratipatti sUtrakAraH svayamevAha - 'tA' ege puNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ege puNa' eke pazcaviMzatitama pratipattivAdinaH punaH ' evaM ' evam vakSyamANa prakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'aNuosappiNI ussappiNImeva' anvavasarpiNyutsarpiNIM 'caMdimasUriyA candrasUryAH 'aNNe' cayaMti anye cyavante 'aNNe uvavarjjati' anye utpadyante upasaMhAramAha - 'ege' evam pUrvoktA antimapaJcaviMzatitamapratipattivAdinaH ' evaM ' evam sarvapradarzitaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayantIti paJcaviMzatitamA pratipattiH // 25 // atra prathamA dvitIyA paJcaviMzatitamA ca pratipattiH sUtre eva pradarzitA madhyamA tRtIyA pratipattita Arabhya catuviMzati pratipattiparyantaM dvAviMzatiH 22 pratipattayo yAvacchanda gAhyA SaSTha prAbhRtasthitaujaH saMsthiti prakaraNagatAzca saMkSepeNa pradarzyante, tathAhi - tRtIyA prati pattivAdinaH 'aNurAIdiyameva' iti 3 / caturthAH 'aNupakkhameva iti 4 / paJcamAH 'aNumA - sameva' 5 / ' SaSThA 'aNuuumeva' iti' saptamA 'aNuayaNameva' iti 7 / aSTamAH 'aNusaMvaccharameva' iti 8 / navamA: 'aNujugameva' iti 9 / dazamA: 'aNuvAsa sayameva' iti 10 / ekAdazAH 'aNuvAsasahassameva ' iti 11 / dvAdazA: 'aNuvAsasayasahassamevaH iti 12 / trayodazAH 'aNupuvvameva' iti 13 / caturdazA : 'aNupuvvayameva ' iti 14 / paJcadazAH 'aNupuvvasahastameva ' iti 15 / SoDazAH 'aNupuvvasaya sahassameva ' iti 16 / saptadazAH 'aNupaliomameva ' iti 17 / aSTAdazA: 'aNupali ovamasayameva' iti 18 ekonaviMzAH 'aNupaliovamasahassameva' iti 19 / viMzatitamAH 'aNupali ovamasayasahassameva ' iti 20| ekaviMzatitamAH 'aNusAgarovamameva ' iti 21 / dvAviMzatitamAH 'aNusAgarovamasayameva' iti 22 / trayoviMzatitamAH 'aNusAgarovamasahastameva' iti 23 / caturviMzati tamAH 'aNu sAga rovama saya sahastamevaya' iti 24 etAstRtoyapratipattita Arabhya caturviMzatitama pratipattiparyantA dvAviMzati pratipatayo yAvacchanda prAhyA atrAvaseyAH / AsAM sarvAsAmAlApakaprakAraH svayamUhanIyaiti / ityevaM proktA anyatIrthikamatarUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH sarvA api mithyA rUpA eva tato bhagavAn svamataM pradarzayati- 'vayaM puNa' ityAdi, 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAma kathayAmaH 'tA' tAvat ' caMdimasUriyA NaM devA' candraH sUryA khalu devAH mahiiDhiyA maharddhikA vimAnaparivArAdi saMpannAH, 'mahAjuiyA' Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628. . . candraprApti mahAdyutikAH zarIrAbharaNAdi kAntimantaH, 'mahAbalA' mahAbalAH balaM zarIrasAmarthaM tadvantaH, 'mahAjasA' mahAyazasaH jagadvistRtazlAghA sampannAH, ata eva 'mahAsokkhA' mahAsaukhyAH bhavanapativyantarasukhebhyo vipuvasaukhyazAlinaH . 'mahAnubhAvA' mahAnubhAvAH-mahAn anubhAva prabhAvo kriyakaraNAdi viSayako'cintya zakti vizeSo yeSAM te tathA vaikriyakaraNAdiviziSTa zakti sampannAH, 'varavatthadharA' varavastradharAH divyavastradhAriNaH 'varamalladharA' varamAlyadharA:-divya puSpamAlA dhAriNaH, 'varagaMdhadharA' vara gandhadharAH-ghANa . sukhada divyagandhadhAriNaH, 'varAbharaNadharA' varAbharaNadharA-zreSThadivya kaTaka kuNDala keyUrAdyAbhUSaNadhAriNaH, etAdRzAste candrasUryAH 'avvochittinayaTTayAe' avyucchittinayArthatayA dravyArthikanayamatena 'kAle' kAle vakSyamANa sva vAyuH kSaye 'aNNe' anye pUrvotpannAH pUrva ye tatrAvasthitAste 'cayaMti' cyavante svasva vimAnAccyutA bhavanti, tathA 'aNNe' anye taditare tathA jagatsvAbhAvyAt jaghanyena eka samayam utkRSTena SaNmAsAvadhi virahakAlasadbhAvaH iti SaSmAsAdArato niyamAt 'uvavajjati' upapadyante, ityasmAkaM kevalAlokena dRSTigocarIkRtaM matamiti / sU0 1 // // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla ra vrati viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJapti prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM saptadazaM prAbhRtaM samAptam // 17 // Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pandrAptiprakAzikA TIkA0 prA. 18 sU.1 bhUmitaH sUryacandrayorUccatvanirUpaNam 121 // athASTAdazaM prAbhRtam // gataM saptadazaM prAbhRtam, tatra candrasUryANAM cyavanopapAtau pradarzitau / athASTAdaza grAmasa vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH-pUrvadvAragAthAyA 'uccatta' iti, bhUmitaUrdhvamuccatva pramANa vaktavyamiti tadviSayakaM sUtramAha-'tA kahate uccatte' ityAdi / . __ mUlam -- tA kahaM te uccatte Ahie ? tivaejjA tattha khalu imAo paNavIsaM paDika tIo paNNattAo, taM jahA-tattha ege evamAhaMsu tA egaM joyaNasahassaM sUrie uDDhe uccatteNaM, divaidaM caMde ege evamAiMsu 1 / ege puNa evamAhaMsu tA do joyaNa sahassAiM sUrie, uDDU uccatteNaM, aDDhAijjAiM caMde, ege evamAsu 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM NeyavvaM tinni joyaNasahassAI sUrie aTThAI caMde '3, cattAri joyaNa sahassAI mUrie, addhapaMcamAiM caMde 4, paMca joyaNasahassAI sUrie, addhachaTThAI caMde 5, cha joyaNasahassAI sUrie addhasattamAI caMde 6, sattajoyaNa sahassAI sUrie aTTamAiM caMde 7, aTThajoyaNa sahassAI mUrie addhanavamAI caMde 8, nava joyaNasahassAI sUrie, addhadasamAI caMde 9 dasa joyaNa sahassAI sarie addhaekArasa, caMde 10 / ekkArasa joyaNa sahassAiM sarie addha bArasa0 caMde 11 / bArasa0 sarie addha terasa0 caMde 12 / terasa0 sUrie addha codasa0 caMde 13 / codasa0 sUre adra paNNarasa0 caMde 14 / paNNarasa0 sUre addha solasa0 caMde 15 / solasa0 sarie addha. sattarasa0 caMde 16 / sattarasa0 sUrie addha aTThArasa0 caMde 17 / aTThArasa0 rie addha egRNavIsaM0 caMde 19 / vIsaM sarie addha ekkavIsaM0 caMde 20 / ekkAvIsa sarie addha bAvosaM caMde 21 / bAvIsaM0 sarie addhatevIsaM0 caMde 22 / tevIseM sUrie addha cauvIsaM0 caMde 23 / cauvIsaM0 sUrie addhapaNavIsaM0 caMde, ege evaM mAhaMsu 24 / ege eva mAhaMsu paNavosaM joyaNasahassAI sUrie uihaM uccatteNaM, aba chavvIsaM0 cade, ege evamAhaMsu 25 / vayaM puNa evaM vayAmo tA imIse rayaNappabhAeM puDhavIe bahu samaramaNijjAbho bhUmibhAgAo sattaNauyAI uDDhaM abAhAe heDille tArA rUbe cAraM carai, aTThayojaNasayAI uDDa abAhAe sUriyavimANe cAraM carahU, aTThaasIyAI joeNasayAI uDDhe abAhAe uvarille tArA rUve cAraM carai, / heTThillAo tArA rUvAo dasa joyaNAI uDDa abAhAe sUriyavimANe cAraM carai, nauI joyaNAI uDDhe abAhAe caMdavimANe cAraM carai, dasottaraM joyaNasayaM uDDhaM abAhae urille tArA rUbe cAraM carai / tA sUriyavimANAo asIiM joyaNAI uidaM abAhAe caMdavimANe cAraM carai / joyaNasayaM uDur3e avAhAe uvarille tArA rUbe cAraM carai Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre tA caMdavimANAo NaM vIsaM joyaNAI uDDhe abAhAe uvarille tArA rUbe cAraM carai, evAmeva sapuvvAvareNaM dasuttara joyaNasaya bAhalle tiriyamasaMkhejje joisavisae joisaM cAraM carai Ahie tivaejjA / suu0||1|| chAyA-tAvat kathaM te uccatvaM AkhyAtam ? iti vadet, tatra khalu imAH paJca viMzatiH pratipattayaH prakSaptAH, tadyathA-tatra. eke evamAhuH tAvat ekaM yojanasahasraM sUrya Urdhvamumcatvena, dvathaddhaM candraH, eke evamAhuH 1 / eke punarevamAhuH-tAvat dve yojana sahane sUrya Urdhvamuccatvena, arddha tRtIyAni0 candraH, eke evamAhuH 2 / evam etena abhilApena jJAtavyam trINi yojana sahasrANi sUryaH, sArddhacaturthAni candraH / catvAri yojanasahasrANi sUryaH; addhapaJcamAni candraH 4 / paJca yojanasahasrANi sUryaH arddha SaSThAni candraH 5 / SaT yojana sahasrANi sUryaH addhaSaSThAni candraH 5 / SaT yojana sahamANi sUryaH arddha saptamAni candraH 6 / sapta yojana sahasrANi sUryaH, aSTimAni candraH 7 / aSTa yojanasahasrANi sUryaH, arddha navamAni candraH 8 / nava yojanasahasrANi sUryaH, arddha dazamAni candraH 9 / daza yojana sahasrANi sUryaH, arddha kAdazAni candraH 10 / ekA daza yojana sahasrANi sUryaH, arddha dvAdazAni candraH 11 / dvAdazaH sUryaH, arddha trayodaza candraH 12 / prayodaza0 sUryaH, arddha caturdaza0 candraH 13 / caturdaza sUryaH arddha paJcadaza0 candraH 14 / paJcadaza0 sUryaH, arddhaSoDaza0 candraH 15 / SoDaza0 sUryaH, arddha saptadaza0 candraH 16 / saptadaza0 sUryaH aSTiAdaza0 candraH 17 / aSTAdaza sUryaH, arddhakonaviMza0 candraH 18 / ekonaviti. khUryaH, arddhaviza0 19 / viMzati0 sUryaH advaikaviMza candraH 20 / ekavizati0 sUryaH, arddha dvAviza0 candraH 21 / dvAviMzati0 sUryaH, arddha trayoviMza0 candraH 22 / trayoviMzati0 sUryaH addha caturvi za0 candraH 23 / caturvizati sUryaH, arddhapaJcaviza. candraH ege evamAhuH 24 / eke punarevamAhuH-paJcaviMzatiyojana sahasrANi sUrya urdhva mukhyatvena, arddhaTdirzAta. candraH eke evamAhuH 25 / vayaM punarevaM vadAmaH tAvat masyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahu samaramaNIyAd bhUmibhAgAt saptanavatAni yojana zatAni Urdhvam abAdhayA adhastanaM tArA rUpaM cAraM carati, aSTa yojana zatAni UrdhvamabAdhayA sUrya vimAna cAraM carati, aSTa azotAni yojana zatAni UrdhvamavAdhayA candra vimAnaM cAraM barati, nava yojana zatAni UrdhvamabAdhayA uparitana tArArUpaM cAraM carati, adhastanAt tArArUpAt daza yojanAni UrdhvamabAdhayA sUryavimAnaM cAraM carati, navati yojanAni UryamabAdhayA candravimAnaM cAraM carati, dazottaraM yojanazataM UrdhvamabAdhayA uparitanaM tArA rUpaM vAraM carati, / tAvat sUrya vimAnAt azoti yojanAni UrdhvamabAdhayA candravimAnaM bAra carati, yojanazatam UrdhvamabAdhayA uparitanaM, tArArUpaM cAraM carati / tAvat candravimAnAt khalu vizati yojanAni UrdhvamabAdhayA uparitanaM tArArUpaM cAraM carati / evameva sapUrvApareNa dazottarayojanazatabAhalye tiryagaasaMkhyeye jyotirviSaye jyotiSa cAra carati, AkhyAtamiti vadet / sU0 // 1 // vyAkhyA-'tA kahate' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan ! te tvayA 'uccatte' uccatvaM bhUmitaUrdhvaM candrAdonA muccatvaM 'AhiyaM' AkhyAtam ? 'tivaejjA' iti Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA0 prA0 18 su. 1 bhUmitaH sUryacandrayoruccatva nirUpaNam 131 vadet vadatu kathayatu / evaM gotamena pRSTe bhagavAn etadviSaye paratIrthikAnAM pratipattayo yAvatyaH santi tAH pradarzayati- 'tattha' ityAdi, 'tattha' tatra skhalu candrAdInAmuccatvaviSaye 'imAo' imAH vakSyamANAH 'paNavIsaM' pazcaviMzatiH 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamata rUpAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitA 'taM jahA' tadyathA - tA yathA - ' tattha' ityAdi 'tattha' tatra pazca viMzati pratipattivAdiSu madhye 'ege' eke prathamA: pratipattivAdinaH ' evaM ' evam vakSya mANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'to' tAvat 'ega joyaNasahassa' ekaM yojana sahasram 'svarie' sUrya 'uhRdaM uccatteNa' 'Urdhvam-bhUmite upari uccatvena uccatvamAzritya cAraM caratIti yogaH, tathA 'divaTa' dvayaM sAdhaikaM yojanasahasram 'caMde' candrazcAraM carati, upasaMhAremAha-'ege' eke prathamAH ' evaM ' evaM pUrvokta prakAreNa AhaMsu' AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH 1 / 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANa prakAreNa bhAhuH kathayanti 'do joyaNasahassAI sUriMga' dve yojanasaha ne 'uDTa' bhUmerUrdhva 'ucca teNaM' uccatvamAzritya 'sUrie' sUryazvAraM carati, 'aDDhAijjAI' atRtIyAni sAdve dve yojana sahasre ityarthaH 'caMde' candrazcAraM carati / 'ege' aike dvitIyA: 'etramAhaMsu' evaM pUrvoka prakAreNa AhuH kathayantIti dvitIyA pratipattiH 2 / ' evaM ' pUrvoktarUpeNa 'ee NaM' etena pUrvapradarzitena 'abhilAveNaM' abhilApena AlApakaprakAreNa 'NeyavvaM' jJAtavyam ito'gre'pi sarvAsu pratipattiSu etatsadRzA eva AlApakAH karttavyAH kevala muccatvaparimANaM pRthak sUtroktAnu sAreNa vijJAtavyam / tadeva darzayati- 'tinni' ityAdi " tinni joyaNa sahassAI rie trINi yojanasahasrANi sUryaH, 'aTThAI caMde' arddha caturthAni arddhena caturthena sahitAni sArddhAni trINItyarthaH yojana sahasrANi candraH | 3 | ' cattAri joyaNasahassAI sUrie' catvAri yojana sahasrANi sUryaH 'addhapaJcamAI caMde' arddha paJcamAni paJcamamaM yatra tAni sArddhAni catvAri yojanasahasrANi candraH 4 | 'paMcajoyaNasahassAI sUrie' paJca yojana sahasrANi sUryaH; 'addhachaTThAI caMde' arddha SaSThAni arddha SaSThaM yatra tAni sArddhAni pa yojana sahasrANi candraH 5 / 'cha joyaNasahassAI sUrie' SaD yojanasahasrANi sUryaH, 'addhasattamAI caMde' arddha saptamAni arddha saptamaM yatra tAni sArddhAni SaD yojana sahasrANi candraH 6 / 'sattajoyaNasahassAI mUrie' sapta yojanasahasrANi sUrya:, 'aTTamAI' arddhaSThamAni, arddha aSTamaM yatra tAni sArddhANi 'caMde' candraH 7 / 'aTTajoyaNasahassAI sUrie' aSTa yojanasahasrANi sUryaH, 'addhanavamAI' arddhanavamAni arddha navamaM yatra tAni sArddhANi aSTa yojana sahasrANi 'caMde' candraH 8 / 'navajoyaNasahassAI sUrie' navayojanasahasrANi sUrya: 'addhadasamAI' arddhadazamAni arddha dazamaM yatra sAni navayojasahasrANi 'caMde' candraH 9 / Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSatikhaye 'dasajoyaNasahassAI mUrie' daza yojanasahasrANi sUryaH, 'advaekkArase0' ardaikAdaza0 iti, arddhamekAdazaM yatra tAni sArdAni daza yojana sahasrANi 'caMde' candraH 10 / 'ekkArasa joyaNa sahassAI sUrie' ekAdaza yojanasahasrANiM sUryaH, 'addhavArasa0' arddha dvAdazaiti arddha dvAdazaM yatra tAni sArddhAni ekAdaza yojanasahasrANi 'caMde' candraH, 11 / evam 'bArasa sarie' dvAdaza-dvAdaza yojana sahasrANi sUryaH, atra yojana sahasrANIti padaM yojanIyam evamagre'pi sarvatra yogyam 'addha terase' arddha trayodazAni arddha trayodazaM yatra tAni sArdAni dvAdaza yojana sahasrANi 'caMde' candraH 12 / 'terasa sUrie' trayodaza yojana sahasrANi sUryaH, 'addha codase0 arddha caturdazaiti arddha caturdazaM yatra tAni sArddhAni trayodazayojana sahasrANi 'caMde' candraH . 13 / 'codasa0 sUriya' caturdaza yojana sahasrANi sUryaH, 'addha paNNarasa0' arddha paJcadaza0iti arddha paJcadazaM yatra tAni sArddhAni caturdaza yojana sahastrANi caMde' candraH 14 / 'paNNarasa0 sUre' paJcadaza yojana sahasrANi sUryaH 'addhasolasa0 caMde' arddha SoDaza0 iti arddha SoDazaM yatra tAni sArdAni paJcadaza yojana sahasrANi candraH 15 / 'solasa0 sUrie' SoDaza yojana sahasrANi sUryaH, - 'addhasattarasacaMde' arddhasaptadazaiti ardai saptadazaM yatra tAni sArddhAni SoDazayojanasahasrANicandraH 16 / 'sattarasa0 sarie'-saptadaza yojanasahanANi sUryaH, 'addhaaTThArasa0 caMde' aSTiAdaza0 iti arddhamaSTAdazaM yatra tAni sArdAni saptadaza yojanasahasrANi candraH 17 / 'aTThArasa0 mUrie' aTTAdaza yojanasahasrANi sUryaH, 'adaegaNavIsa caMde' ardai konaviMzaiti arddham eko. navizaM yatra tAni sArdAni aSTAdaza yojanasahasrANi candraH 18 / egRNavIsaM0 sUrie' ekonaviMzati yojanasahasrANi sUryaH, 'addhavIsaM0 caMde' arddhaviMzAni iti arddha vizaM yatra tAni sArddhAni ekonaviMzati yojanasahasrANi candraH 19 / 'vIsaM. sarie' viMzati yojanasahasrANi sUryaH, 'addhaeka kavIsaM0 caMde' adai kaviMzAni ardam ekaviMzaM yatra tAni sArdAni viMzati yojanasahasrANi candraH 20 / 'ekkavIsaM0 mUrie' ekaviMzati yojana sahasrANisUryaH 'addhabAbIsaM caMde' arddha dvAviMzAni arddha dvAviMzaM yatra tAni sArdAni ekaviMzatiyo janasahasrANi candraH 21 // 'bAvIsaM0 sUrie' dvAviMzati yojanasahasrANi sUryaH, 'addhatevIsaM0 caMde' arddhatrayoviMzAni, arddha trayoviMzaM yatra tAni sArddhAni dvAviMzati-yojanasahasrANi candraH 22 / 'tevIsaM0 sUrie' trayovizati yojanasahasrANi sUryaH 'addhacauvIsa caMde' arddha caturvizAni arddha caturvi zaM yatra tAni sAni trayoviMzati yojanasahasrANi candraH 23 / 'cauvIsaM0 sUrie' caturvizatiM yojanasahasAmiA sUryaH, 'addhapaNavIsaM caMde' arddhapaJcaviMzAni arddha paJcaviMzaM yatra tAni sArdAni caturvizati yojamasahasrANi candraH, upasaMhAramAha-ege evamAhaMsu' eke caturviMzatitamapratipattivAdinaH, Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA0 18 sU. 1 bhUmitaH sUryacandrayoruccatva nirUpaNam 633 evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / 24 / atha paJcaviMzatitamA pratipattiM sUtrakAra eva sAkSAdAha-'ege puNa' ityAdi-eke paJcaviMzatitamapratipattivAdina punaH 'evamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-kathayanti-'paNabIsaM joyaNasahassAI' paJcaviMzati yojanasahasrANi 'sarie sUryaH 'uDDhaM' UrdhvaM bhUmibhAgAt 'uccatteNaM' uccatvena uccatvamAzritya cAraM carati, 'addhachanvIsaM caMde arddhaSaDviMzAni arddha SaDviMzaM yatra tAni sArddhAni paJcaviMzati yojanasahasrANi Urdhvamuccatvena candrazcAraM carati / upasaMhAramAha-'ege' eke paJcaviMzatitamapratipattivAdinaH 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' Ahu kathayanti 25 / tadevamuktAH paJcaviMzatiH paratIthiMkapratipattayaH / sAmprataM bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punaH vayaM tu 'evaM' evaM vakSyamANa prakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH / tadevAha-'tA imIse' ityAdi, 'tA' tAvat 'imIse' asyAH prasiddhAyAH 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt-samatalarUpAt bhUmibhAgAt 'sattaNauyAiM joyaNasayAI' saptanavatAni yojanazatAni navatyadhikAni saptazatAni (79.) yojanAnAm 'uDUDha' urdhva bhUmi bhAgAt 'abAhAe abAdhayA antareNa vyavadhAnena 'heDhille tArArUve' adhastanaM tArA rUpaM jyotizcakraM 'cAraM caraI' cAraM carati maNDalagatyA paribhramaNaM karoti / pUrvokta bhUmibhAgot navatyadhikasaptazata (970) yojanAni UrdhvaM gatvA'trata eva jyotizcakraM prArabhate iti bodhyam / tathA-'aTThajoyaNasae' aSTauyojanazatAni (800) bhUmibhAgAt Urdhvamutplutya adhastanatArArUpa jyotizcakrAd dazayojanAni gatvetyarthaH 'abAhAe' abAdhayA vyavadhAnena 'sariyavimANe cAraM carai' sUryavimAnaM cAraM carati / tathA asyA eva ratnaprabhApRthivyA bahusamaramaNIyabhUmibhAgAt 'aTTa asIyAiM joyasayAI' aSTa azItAni yojanazatAni azItyadhikAni aSTau yojanazatAni (880) 'uDDhaM' UrdhvaM sUryavimAnAt azItiyojanAni gatvetyarthaH 'abAhAe' abAdhayA antareNa 'caMdavimANe cAraM carai' candravimAnaM cAraM carati / tathA 'NavajoyaNasayAI' nava yojanazatAni paripUrNAni navazatayojanAni 'uDDhe' Urdhvamutplutya candravimAnAt viMzatiyojanAni gatvetyarthaH 'abAhAe' abAdhayA 'uvarille tArArUve' uparitanaM tArArUpaM jyotizcakraM cAraM carati / tatra-candravimAnAdUrdhvaM catvAri yojanAni gatvA'tra nakSatra vimAnAni santi 4, atrato'gre catvAri yojanAni gatvA'tra budhagraho varttate, 8 tatrata UrdhvaM trINi yojanAni gatvA'tra zukragraho varttate 11, tatratastrINi yojanAni UvaM gatvA'tra bRhaspatigraho varttate 14, tatratastrINi yojanAni Urdhva gatvA'tra maGgala graho vartate 17, tatratastrINi yojanAni gatvA'tra zanaizcara grahovartate 20, ityevaM candravimAnAd viMzati yojanaparimite kSetre bAhalyena uparitanaM tArArUpaM Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre jyotizcakraM cAraM carati, ityevaM bhUmibhAgAnnavazatayojanaparyantakSetre paripUrNa jyotizcakraM paribhramati / tataH sarvaM jyotizcakraM dazottara zatayojanapramANakaM bAhalyena jAtam navatyadhikasaptazata yojanata Arabhya navazatayojanaparyantaM dazottarazatayojanabhAvAt / etaccAne sUtre eva pradarzayiSyate / punazca-'heTillAo tArAruvAo' adhastanAt tArArUpAt jyotizcakrAt 'uDDhe' urva 'abAhAe' abAdhayA antareNa 'dasa joyaNAI' dazayojanAnyeva uparigatvA atrAntare 'mariyavimANaM cAraM carai' sUryavimAnaM cAraM carati / tasmAdevAdhanastanAt tArArUpAt jyotizcakrAt 'uDDhe abAhAe' UrdhvamabAdhayA 'NauI joyaNAI' navati yojanAnyeva gatvA 'caMdavimANe cAraM carai' candravimAnaM cAraM carati / etasmAdevAdhastanAttArArUpAt 'dasottaraM joyaNasayaM' dazottaraM yojanazataM (110) 'uDda' Urdhvam 'abAhAe' abAdhayA antaraM kRtvA 'uvarille tArA rUve' uparitanaM tArA rUpaM jyotizcakraM 'cAraM carai' cAraM carati / _____ atha sUryavimAnAt prAha-'tA' tAvat 'riyavimANAo' sUryavimAnAt 'asIi joyaNAI' azIti yojanAni (80) 'uDDha abAhAe UrdhvamabAdhayA 'caMdavimANe cAraM carai' candravimAnaM cAraM carati / 'joyaNasayaM' tasmAdeva sUryavimAnAt yojanazatam ekazatasaMkhyakayojanAni gatvA 'uDDha abAhAe' UrdhvamabAdhayA 'uvarille tArArUve' uparitanaM tArA rUpaMjyotizcakraM 'cAraM carai' cAraM carati / atha candravimAnAt prAha-tA caMdavimANAo' ityAdi, 'tA' tAvat caMdavimANAo NaM' candravimAnAt khalu 'vIsa joyaNAI' viMzatiM yojanAni 'uDDha abAhAe' UrdhvamabAdhayA 'uvarille tArArUve' uparitanaM sarvoparitanaM tArArUpaM jyotizcakraM 'cAraM carai' cAraM carati / athopasaMharati-'evAmeva' ityAdi, 'evAmeba' evameva uktenaiva prakAreNa 'saputvAvareNaM' sapUrvApareNa pUrveNa apareNa ca saha pUrvAparamIlanenetyarthaH 'dasuttarajoyaNasayabAhalle' dazottara yojanazata bAhalye dazAdhika zata saMkhyakayojanaparimite bAhalye vistAre, tathAhi-sarvAdhastanAttArArUpAt jyotizcakrAt UrdhvaM dazabhiryojanairUvaM gatvA sUryavimAnam , tato'gre azItiyojanairUvaM gatvA candravimAnam , tato'gre viMzatyA yojanairUrva gatvA sarvoparitanaM tArA rUpaM jyotizcakram-(1080=20+110) iti sarvasaMmelanena jyotizcakracAra viSayasya bhavati dazottaraM zataM yojanAnAM bAhalyam , tasmin dazottarayojanazatabAhalye, kIdRze tasmin ? ityAha-'tiriyamasaMkhejje tiryagasaMkhyeye tiryaktvamAzritya asaMkhyeya koTI koTo yojanaparimite 'joisavisae' jyotirviSaye jyotizcakraviSayabhUte kSetre 'joisaM' jyautiSaM manuSyakSetraviSayaM jyotizcakraM 'cAraM carai' coraM carati manuSya kSetrAbahi jyotiSikANAM punaH sthiratvam / 'AhiyaM' AkhyAtam , 'tivaejjA' iti vadet pratipAdayet svaziSyebhya iti ||suu0 1 // atha tArArUpavimAnAdhiSTAtRNAM candrasUryApekSayA dyutivibhavAdikamadhikRtyANutva tulyatvamAha-'tA asthiNaM.' ityAdi / Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA.18. su.2 tArAvimAnAdhiSThAtRNAM aNutvatulyatvam 635 __ mUlam--tA atthiNaM caMdimasUriyA NaM devANaM hiDhaM pi tArA rUvA aNuMpi tullAvi? samaMpi tArArUvA aNupi tullAvi ? uppiMpi tArAkhvA aNuMpi tullAvi? tA asthi / tA kahaM te caMdimasUriyANaM devANaM hiTuMpi tArArUvA aNuMpi tullAvi samapi tArAkhvA aNuMpi tullAvi, uppipi tArAkhvA aNuMpi tullAvi ? tA jahA jahANaM tesiNaM devANaM tAva Niyama baMbhacerAI ussiyAI bhani tahA tahANaM tesiM devANaM evaM bhavai, taM jahA-aNutte vA tullatte vA / tA evaM khalu caMdima sUriyANaM devANaM hi TuMpi tArArUvA aNupi tullAvi taheva jAva upipi tArA rUvA aNuMpi tullAvi / sU0 2 / ___ chAyA tAvat santi khalu candrasUryANAM devAnAm adhastanA api tArArUpAH aNavo 'pi tulyA api ? samA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api 1 uparitanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api / tAvat santi / tAvat kathaM te candrasUryANAM devAnAmadhastanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api / samA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api / uparitanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api ? tAvat yathA yathA khalu teSAM devAnAM tapo niyamabrahmacaryANi ucchritAni bhavanti tathA tathA khalu teSAM devAnAM evaM bhavati, tadyathA-aNutva vA tulyatvaM vA / tAvat evaM khalu candrasUryANAM devAnAm adhastanA api tArorUpAH, aNavo'pi tulyA api tathaiva yAvat uparitanA api tArA rUpA aNavo'pi tulyA api / suu0-2|| vyAkhyA-'tA atthiNaM' iti, tAvat 'asthi NaM' santi khalu he bhagavan 'caMdimasUriyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM 'hiTuMpi' adhastanA api kSetrApekSayA candrasUryANAM devAnAmadhazcAriNo'pi 'tArArUvA' tArArUpAH tArArUpavimAnAdhiSThAtAro devAH 'aNuMpi' aNavo'pi dyutivibhavalezyAdyapekSayA laghavo'pi hInA api bhavanti kim ? tathA 'tullAvi' tulyA api kecit samAnAtivibhavAdiyuktA api bhavanti kim ? tathA 'samaMpi' samA api kSetrApekSayA candrasUvimAnAnAM samazreNyA vyavasthitA api 'tArArUvA' tArArUpAH tArA rUpa vimAnavAsino devAH 'aNupi tullAvi' aNavo'pi tulyA api bhavanti kim ? / tathA 'upipi' uparitanA api candra sUrya vimAnAnAmupari vyavasthitA devA api 'aNuvitullAvi' aNavo'pi tulyA api bhavanti kim / bhagavAnAha 'tA asthi' tAvat bhavanti aNavo'pi tulyA api, ityAdi he gautama ! yathA tvayA pRSTaM tattathaivAsti / puna gautamaH pRcchati-'tA kahate' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kasnAtkAraNAt 'te' tavamate 'caMdimasUriyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM 'hiTuMpi' adhastanA api 'tArAkhvA' tArArUpAH tArAvimAnasthitA devAH 'aNu vi, aNavo'pi 'tullaMpi' tulyA api santi / sathA 'samaMpi' samazreNi vyavasthitA api 'tArAkhvA' tArArUpAH 'aNupi' aNavo'pi 'tullAvi' tulyA api santi / evaM 'upipi' uparitanA api 'tArArUvA' tArArUpAH 'aNupi' Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre aNavo'pi 'tullAvi' tulyA api santi / he bhagavAn ! kiM kAraNamatra yat candrasUryANAmadhastanavyavasthitAH, samazreNi vyavasthitAH uparivyasthitAstrividhA api tArArUpabimAnAdhiSThAtAro devAH aNavo'pi ityAdinA laghavo'pi tulyA api samAna dyatyAdimantaH ? iti kathayatu iti gautamena prazne kRte bhagavAn gautamAya aNutvatulyatvaviSayakaM kAraNaM pradarzayati-'tA jaha-jaha' ityAdi 'tA' tAvat he gautama ! 'jahA-jahANaM' yathA yathA khalu 'devANaM' teSAM devAnAM tavaNiyamabaMbhacerAI taponiyamabrahmacaryAbhiprAgbhave tapaH SaSThASTamAdikaM bAhyAbhyantarabhedabhinnaM dvAdazavidhaM vA niyamaH-abhigrahAdirUpaH, brahmacaryam abrahmatyAgaH, dezataH sarvatovA 'ussiyAI' ucchritAni utkaTAni upalakSaNAt anutkaTAni vA yeSAM yAdRzAni cAritAni AcaritAni pAlitAni trikaraNatriyogAdi prakAramAzritya bhavanti 'tahA tahANaM' tathA tathA tattatprakAreNa taponiyamAdipAlanAnusAreNa khalu he gautama ! 'tesiM devANaM' teSAM devAnAm 'evaM bhavaI' evam anena prakAreNa alpatyAdikaM tulyadyatyAdikaM ca 'bhavai' bhavati / tadevAha-'taM jahA' tadyathA-'aNuttevA tullattevA' aNutvaM-vA tulyatvaM veti, ayaM bhAvaH-yaiH pUrvabhave taponiyamabrahmacaryANi pAlitAni tvavazyameva tena kAraNena devatvaM prAptaM kintu tAni taizcandrasUryApekSayA mandAni pAlitAni tatastai tArArUpa vimAnAdhiSThAtAro devo bhUtvA candrasUryadevAnAM yativibhavAdyapekSayA honA jAtAH / yaistu bhAvantare tapo niyamabrahmacaryANi candrasUryANAM prAyaH sadRzAnyutkaTAni pAlitAni tataste tArArUpa vimAnAdhiSThAtAro bhUtvA candrasUryANAM dyutivibhavAdinA tulyA jAtAH / ucitamevaitat dRzyante hi manuSyaloke'pi kecitpUrvabhavasazcita puNyaprAgbhArA janA rAjatvaM nApi prAptAstathApi rAjJA saha tulya dyutivibhavA bhavantIti / 'tA' tasmAt kAraNAt 'evaM NaM' evaM khalu 'caMdimasUriyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM 'hiTThapi tArArUvA aNupi tullAvi' adhastanA api tArArUpAH aNavo'pi tulyA api 'taheva' tathaiva pUrvokta vadevAtra vAcyam , kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi, 'jAva' yAvat 'upipi tArArUvA aNupi tullAvi' uparitanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api / yAvatpadena 'samaMpi tArArUvA aNupi tullAvi' samazreNi vyavasthitA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api santi, iti, saMgrAhyam ||suu02|| atha candrasya parivAra, mandaraparvatAt lokAntAcca kiyadantareNa jyotizcakraM cAraM caratIti ca pradarzayati-'tA egamegassa gaM' ityAdi / mUlam --tA egamegassa NaM caMdassa devassa kevaDyA gahA parivAro paNNatto ? kevaiyA NakkhattA parivAro paNNatto ? kevaiyA tArA parivAro paNNatto, ? egamegassa NaM caMdassa Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.18sU.3mandaralokAntaparvatAtcandrasyaparivArajyotizcakacAram637 devassa aTThAsII gahA parivAro paNNatto, aTThAvIsaM NakkhattA parivAro paNNatto, mAhA "chAvaTThi sahassAiM, Navaceva sayAI, paMcuttarAI paMcasayarAI egasasI parivAro, tArA gaNa koDi koDINaM / 1 / parivAro paNNatto // 3 // chAyA--tAvat ekaikasya khalu candrasya devasya kiyanto grahAH parivAraH prajJaptaH ? kiyanti nakSatrANi parivAraH prajJaptaH 1. kiyantyastArAH parivAraH prajJaptaH ? / tAvat ekaikasya khalu candrasya devasya aSTAzItimrahAH parivAraH prajJaptaH, aSTAviMzatinakSatrANi parivAraH prajJaptaH, gAthA-SaT SaSTiH sahasrANi, nava caiva zatAni paJcottarANi (66905) / ekazazi parivAraH, tArA gaNa koTikoTinAm // 1 // parivAraH prajJaptaH ||suu0 3 // vyAkhyA-'tA egamegassa NaM' ityAdi candraparivArapratipAdakaM sUtraM sugama miti na vyAkhyAyate, navaraM candrasya tArAparivAraparimANaM-paJcottaranavazatAdhikaSaTSaSTi sahasrakoTokoTI saMkhyaka miti ||suu03|| atha mandaraparvatAt jyotizcakrasyAntaramAha-tA 'maMdarassa NaM' ityAdi, mUlam -tA maMdarassa NaM pavvayassa kevaiyaM abAhAe joise cAraM carai ? tA ekArasa ekkavIsAiM joyaNasayAiM abAhAe joise cAraM carai / tA loyaMtAo NaM kevaiyaM abAhAe joise paNNatte ? tA ekkArasa ekAdapaI joyaNasayAd-abAhAe joise paNNatte // suu04|| chAyA--tAvat mandarasya khalu parvatasya kiyatyA abAdhayA jyautiSaM cAraM carati? tAvat ekAdaza. ekaviMzAni yojanazatAni abAdhayA jyotiSaM cAraM carati / tAvata lokAntAt khalu kiyatyA abAdhayA jyautiSaM prajJaptam 1 tAvat ekAdaza ekAdazAni yojanazatAni abAdhayA jyautiSaM prAptam ||s0 // 4 // vyAkhyA - 'tA maMdarassa NaM' ityAdi mandaraparvataviSayakajyautizcakrAntarasUtramapi sugamameva, navara jyotizcakraM meroH sarvanaH sarvadikSu ekaviMzatyadhikAni ekAdaza yojanazatAni muktvA tadanantara cakravAlatayA jyotizcakraM cAraM carati / atha lokAntAttadeva pradarzyate 'tA loyaMtAo' ityAdi 'tA' tAvat 'loyaMtAo' lokAntAt arvAk lokAntAtpUrva mityarthaH ityAdi praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha 'tA ekkArasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ekkArasa ekkArAiM joyaNasayAI' ekAdaza ekAdazAni yojanazatAni ekAdazAdhikAni ekAdaza yojanazatAni (1111) yojanAnAM 'abAhAe' abAdhayA-lokAntAtpUrvamantareNa-lokAntabhAgAt lokAbhimukha ekAdazAdhikaikAdazazatayojanAni AgatyAtrAntare 'joise' jyotiSa jyotizcakraM 'paNNatte' prajJapta bhagavateti / suu0||4|| athAne jIvAbhigamasyAtidezamAha-evaM jahA jovAbhigame' ityAdi / . . Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistra .. mUlam-evaM jaheva jIvAbhigame taheva NeyavvaM-savvabhitarillaM cAraM, saMThANaM, phmANaM, vahaMti, sIhagaI, iDDhI tAraMtaraM, aggamahisIo, ThiI, appA bahuyaM jAva dArAo saMkhejja guNA ||suu0||5|| chAyA--yathaiva jIvAbhigame tathaiva zAtavyam-sarvAbhyantarakazcAraH, saMsthAnam, pramANam, vahaMti, zIghragatiH, RddhiH, tArAntaram, agramahiSyaH, sthitiH, alpabahutvam yAvat tArAH saMkhyeyaguNAH // suu0-5|| ... vyAkhyA-'jaheva jIvAbhigame' iti, 'jaheva' yathaiva yena prakAreNa 'jIvAbhigame jIvAbhigamasUtre kathitaM 'taheva' tathaiva tenaiva prakAreNa tatroktAnusAreNa 'NeyavvaM' jJAtavyam avagantavyaM paThitavyamityarthaH / kiM kiM 'jJAtavyamityAha-savvabhitarae' ityAdi, 'savvabhitarae cAraM' sarvAbhyantarakazcAraH-nakSatrANAM sarvAbhyantaracAraprabhRtikA vaktavyatA vaacyaa| tathA 'saMThANe' saMsthAnam candrAdi vimAnAnAM saMsthAnam-AkRAte rUpaM vaktavyam / tadanantaraM pramANaM candrAdi vimAnAnAmeva AyAmAdi pramANaM pratipAdayitavyam / tadanantaraM 'vahaMti' iti yAvantaH siMhAdyA kRtayo devA yaM vimAnaM vahanti tadviSayA vaktavyatA vAcyA / tataH 'sIhagaI' zoghragatiriti kaH kasmAt zIghragatiriti vAcyam / tatpazcAt 'iDDhI' RddhizcandrAdInAM devAnAM vaktavyA / tadanantaraM 'tAraMtaraM' tArAntaram tArANAM jaghanyata utkRSTatazcAntaraM kiyatkiyatparimitamiti prativAcyam / tatpazcAt 'aggama hisIo' agramahiSyaH candrAdInA magramahiSyo vaktavyAH / tataH 'ThiI' sthitisteSAmeva candrAdInAM vAcyA / tadanantaram 'appAbahuyaM' alpabahutvaM vaktavyam tat kiyatparyanta mityAha-'jAva' ityAdi, 'jAva' yAvat "tArA saMkhejjaguNA" pUrvokta parimANAt tArAH saMkhyeya guNA; iti paryantaM sarvamatra vaktavyaM yAvat aSTAdazatamaprAbhRtaparisamAptimiti bhAvaH ||suu05|| tadevaM pUrva jIvAbhigamasyAtidezaH proktaH, sAmprataM tadatidezapradarzitAni sUtrANi sAkSAt pradarzayan prathame sarvAbhyantarAdi cArasUtramAha-'tAjaMbuddIveNaM' ityAdi, mUlam -tA jaMbuddIveNaM dIve bhaMte kayare NakkhattA savvabhaMtarillaM cAraM caraMti ? kayare NakkhattA savvabAhirillaM cAraM carati ? kayare NasvattA savvuvarillaM cAraM caraMti ? kayare NakkhattA hiDillaM cAraM carati ? tA abhII Nakkhatte savvabhitarillaM cAraM carai, mUle Nakkhatte savva bAhirillaM cAraM carai sAI Nakkhatte savvubarillaM cAraM carai bharaNI Nakkhatte savya heDillaM cAraM carai / sU0 // 6 // __ chAyA--tAvat jambU drope khalu dvIpe bhadanta ! katamat nakSatraM sarvAbhyantarakaM cAraM carati ? katamat nakSatraM sarvabAhyakaM cAra carati ? katamat nakSatraM sarvoparitanaM cAra gharati ? katamat nakSatraM sarvAdhastanaM cAraM carati 1 / abhijinnakSatraM sarvAbhyattaraM cAra varati, mUlaM nakSatra sarvabAhyakaM cAra carati. svAtinakSatraM sarvoparitanaM cAra carati, bharaNonakSatra sarvAdhistanaM cAra carati // sU0 6 // Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA. 18 sU.6 sarvAbhyantarAdicArasUtranirUpaNam 639 vyakhyA-'tA jaMbuddIveNaM dove' ityAdi / praznasUtre jambUdvIpe dvIpe aSTAviMzati nakSatrANAM madhyAt sarvAbhyantara sarvabAhya sarvopari sarvAdhazcArINi kAni kAni nakSatrANi santI ti pRcchA sUtraM sugamam bhagavAnAha--'tA' tAvat 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatraM sarvAbhyantarakaM cAra carati, evaM mUlanakSatraM sarvabAhyaM cAra carati, svAtinakSatraM sarvoparitanaM cAra carati bharaNI nakSatra sarvAdhastanaM cAraM caratI tyuttaram / suu0||6|| mUlam -tA caMdavimANeNaM bhaMte ? kiM saMThie paNNatte ? tA addha kaviTThasaMThANasaMThie savva phAliyAmae abbhuggaya mUsiya pahAsie vivihamaNirayaNabhatticitte vAuddhya vijayavejayaMtI paDAgachattAichattakAlee, tuge gagaNatalamaNulihaMtasihare jAlaM tararayaNapaMjaramiliyavva maNikaNagabhiyAge viyasiyapattapuMDarIya tilagarayaNaddhacaMda citte aMto bahiM saNhe tavaNijja vAluyA patthaDe suhaphAse sassirIyarUve pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve / evaM sUriyavimANe, gahavimANe, NakkhattavimANe, tArA vimANe ||suu0 7 // chAyA tAvat candravimAnaM khalu bhadanta ? kiM saMsthita prajJaptam 1 tAvat arddha kapitthaka saMsthAna saMsthitaM sarva sphaTikamayaM abhyudgatocchitaprahasitaM vividhamaNiratna bhakti citraM vAtoddhata vijaya vaijayantI patAkA chatrAticchatrakalitaM tujhaM gaganatalamanulikhacchi kharaM jAlAntararatnapajaramilitavanmaNikanakastU pikAkaM vikasita patra puNDarIka tilaka ratnArddhacandracitraM anto bahizlakSNaM tapanIyavAlukAprastaTaM sukhasparza sazrIkarUpaM prAsAdIya darzanIya abhirUpa pratirUpam / evaM sUryavimAnam gRhavimAnam, nakSatravimAnam, tArA vimAnam / su0 // 7 // vyAkhyA--'tA caMda bimANeNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha-'addha kavite' ityAdi 'addha kavisaMThANasaMThie akapitthasaMsthAnasaMsthitam -uttAnIkRtamamAtraM yat kapitthaM kapitthAbhidhaM phalaM tasyeva yat saMsthAnaM / uttAnIkRtAIkapitthasadRzaM saMsthAnaM tena saMsthitaM tatsadRzasaMsthAnasaMsthitaM candravimAnaM bhavati ? atrAha-yadi candravimAna muttAnIkRtArddhamAtrakapitthaphalasaMsthAnakamasti tadA udayAstakAle, athavA tiryak paribhramacca tat kathamarddha kapitthaphalAkAraM nopalabhyate, tatta zirasa uparivarttamAnaM vartalAkAramupalabhyate, arddhakapitthasya upari dUramavasthApitasya para bhAgadarzanato vartulAkAratayA dRzyamAnatvAt atrocyate-ihArddhakapitthaphalAkAraM candravimAnaM sAmastyena jJAtavyam kintu candravimAnasya yat pIThaM tad arddhakapitthasaMsthAnasaMsthitaM vartate tasya ca pIThasyopari candra devasya prAsAdaH, sa ca prAsAdastathA kathaJcanApi vyavasthito yathA pIThena saha bhayAna vartulAkAro bhavati, saca dUrabhAvAdekAntataH samagolAkAratvenAtrato janAnAM pratibhAsate 'to na kazciddoSaH uktaJca / Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre 'addha kaviThThAgArA udayatthamANammi kahaM na dIsaMti ? sasisUrANa vimANA, tiriyakkhettA TThiyANaMca // 1 // uttANaddhakaviTThAgAre pIDhaM taduvari ca pAsAo / vaTTAlekheNa tao samavaTTa dUra bhAvAo // 2 // , chAyA-arddhakapitthAkArANi udayAstamane kathaM na dRzyante ? zazisUrANAM vimAnAni, tiryak kSetrasthitAnAM ca // 1 // uttAnA kapitthAkAraM pIThaM tadupari ca prAsAdaH vRttAlekhena tataH samavRttaM dUra bhAvAt // 2 // iti tat candravimAnaM ca kiM prakArakamiti tad vizinaSTi-'savva phAliyAmae' ityAdi, 'savva phAliyAmae' sarvasphaTikamayaM sarvAtmanA sphaTikAbhidhamaNisvarUpam / 'vijayavejayaMtI paDAgA chattAi chattakalie' vAtodbhUtavijayavaijayantI patAkA chatrAticchatrakalitam tatra vAtodbhUtA vAyunA kampitA vijayavaijayantI patAkA vijayasUcikA vaijayantyabhi dhAnA yA patAkA, athavA vijayA iti vaijayantInAM pArzvakarNikAH kathyante tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH patAkAH tA eva vijayavarjitA vaijayantyaH patAkA ucyante, tathA chatrAtichAtrANi-uparyuparisthitachatrANi, tataH vijayavaijayantIbhiH, patAkAbhiH, chatrAticchatraizca kalitaM yuktaM tattathA, 'tuge' tuGgam uccam, ata eva 'gagaNatalamaNulihaMtasihare' gagana talamanu li vacchi'varam-gaganatalam anulikhat abhilaGghayat zikharam uparibhAgaH yasya tattAdRzam 'jAlaMtararayaNa' jAlAntararatnam-jAlakAni bhavanabhittiSu chidrasamUharUpANi loke prasiddhAni, tadantareSu teSAM madhya madhya bhAgeSu ratnAni viziSTazobhArtha santi yatra tat sUtre prathamaikavacanalopa ArSatvAt tathA 'paMjaramiliyavva' paJjaramilitamiva paJjarA dunmIlitamiva cirakAlAd bAhiSkRtamiva nUtanatvAt, yathAhi kimapi vastu saMpuTaka nivezi taM dhUlyAdinA asaMsRSTatvena nUtanavadeva tiSThati, tad vastu yadi saMpuTakAbahi niSkA syate tadA nUtanamiva pratibhAsate, tathaiva tadvimAnaM nUtanam atyantAvinaSTacchavikatvAt tathaiva zobhate iti bhAvaH, 'maNikaNagathUbhiyAge, viyasiyasayapatta puMDarIyatilayarayaNaddhacaMdacitte' maNikanakastUpikAkaM vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnAdracandracitra miti tatra 'maNi kanakastUpikAkaM' iti pRthak padam maNijaTitakanakamayazikharam, vikasitAni pramlitAni yAni zatapatrANi, puNDarIkANi ca dvArAdau pratikRtitvena sthitAni, tilAzca bhityAdiSu puNDrANi, ratnamayAzcArddhacandrA dvArAdiSu taizcitramiti / 'aMtobahiM saNhe' antarbahiH zlakSaNamcikkaNam 'tavaNijja vAluyA patthaDe' tapanIyavAlukA prastaTam-tapanIyaM-suvarNa tanmayI yA vAlukA-sikatA, tasyAH prastaTaH prataraH tala bhAgo yasya tattathA, 'suhaphAse sukha Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaziprakAzikATIkA0 prA0 18 . 8 vimAnaparimANanirUpaNam 641 sparza sparze sukhotpAdakam 'sassirIyarUve' sazrIkarUpam - sazrIkANi zobhAyuktAni rUpANi nara yugmAdIni yatra tat tathA 'pAsAIe prAsAdikaM manaH prasannatA janakam, ata eva 'daMsaNijje' darzanIyaM draSTuM yogyam taddarzane tRptyasaMbhavAt, 'abhirU ve' abhirUpam-sundaram 'paDirUve' pratirUpam - prativiziSTam - asAdhAraNaM rUpaM yasya tattathA / etAdRzaM candravimAnaM varttate iti / evaM sUriyavimANaM pi' evam etAdRzameva candravimAnasadRzameva sUryavimAnamapi vijJeyam / evameva 'gahavimANe' NakkhattavimANe tArAvimANe' graha vimAnamapi nakSatravimAnama tArA vimAnamapi jJAtavyamiti / sU0 7 // atha vimAnaparimANamAha- mUlam - - caMda vimANeNa bhaMte kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM ? kevaiyaM parikkheveNaM kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte ? tA chappaNNaM egadvibhAge joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM, taM tiguNaM savisesaM parirayeNaM, aTThAvIsa egaTThi bhAge joyaNassa bAhalleNaM paNNatte / tA sUriya vimANa kevaI AyAmavikkhaMbheNaM pucchA ? tA aDayAlIsa egadvibhAge joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM, taM tiguNaM savisesaM pariraNaM, cauvvIsa egadvibhAge joyaNassa bAhalleNaM paNNatte / tA gahavimANeNaM kevaiyaM pucchA tA addha joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM taMta guNaM savisesaM pariraNaM, kosaM bAhalleNaM paNNatte / tA NakkhattavimANe NaM kevaiyaM pucchA ? tA ko AyAma vikkhaMbheNaM, taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM, addhakosaM bAhalleNaM paNNatte / tArA vimANaM kevaiyaM pucchA / tA addhako AyAmavikkhaMbheNaM, taM tiguNaM savisesa pariraNaM paMca dhaNusayAI bAhalleNaM paNNatte || sU0 8 || chAyA - tAvat candravimAnaM khalu bhadanta ! kiyatkaM vyAyAmaviSkambheNa ? kiyatkaM parikSepeNa, ? kiyatkaM bAhalyena prajJaptam ? tAvat SaTpaJcAzatame kaSaSTibhAgAn yojanasya AyAmaviSkambheNa tat triguNaM savizeSaM parirayeNa aSTAviMzati mekaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena prazaptam / tAvat sUryavimAnaM khalu kiyatkamAyAmaviSkambheNa, pRcchA tAvat aSTavAriMzatameka SaSTibhAgAn yojanasya AyAmaviSkambheNa tat triguNa savizeSa parirayeNa maturviMzatime kaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena prajJaptam / tAvat grahavimAnaM khalu kiyatkaM pRcchA, tAvat arddha yojanamAyamaviSkambheNa tat triguNaM savizeSaM parirayeNa kroza bAhalyena prazaptam / tAvat nakSatra vimAnaM khalu kiyatkaM pRcchA, tArat arddhakroza bAhalyena prazaptam / tAvat tArAvimAnaM khalu kiyatkaM pRcchA, tAvat arddhakrozam AyAmaviSkambheNa tat - triguNaM savizeSaM parirayeNa, paJca dhanuH zatAni bAdalyena prajJaptam ||suu08|| vyAkhyA -- atra candrAdivimAnAnAM parimANaviSaye gautamasya vimAnaM kiyatparimitam - AyAmaviSkambheNa, paricinA, bAhulyeneti praznasUtraM sugamam / bhagavA Qing praznaH -- tat candra 81 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre nAha -'tA' tAvat 'chappaNNaM egaTThibhAge joyaNassa' iti ekasya yojanasya SaT paJcAzad ekaSaSTibhAgaparimitamAyAmaviSkambhAbhyAM candravimAnam / 'taM tiguNaM savisesaM parirayeNaM' paridhinA candravimAnamAyAmaviSkambhaparimANAt triguNaM kiJcidadhikaM vijJeyam / 'aTThAvIsaM egadvibhAge joyaNassa bAhalleNaM' bAhalyena sthUlatvena candravimAnam ekasya yojanasya aSTAviMzatyekaSaSTibhAgaparimitaM prajJaptam sUryavimAnapRcchAsUtraM vAcyam bhagavAnAha-'aDayAlIsaM egasaTimAge joyaNassa' yojanasya aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgamAyAmaviSkambhAbhyAm paridhi parimANAM pUrvavadevAyAmaviSkambhaparimANAt kiJcidadhikaM triguNam / sUryavimAnasya bAhalyam 'cauvvIsaM egaTThibhAge joyaNassa' ekasya yojanasya caturvizatyekaSaSTibhAgaparimitaM prajJaptam / grahavimAnaM pRcchA 'tA addhajoyaNaM AyAmavikkha bheNaM, graha vimAnaM aIyojanaparimitamAyAmaviSkambheNa 'taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM' AyAmaviSkambhaparimANAt kiJcidvizeSAdhikaM triguNaM 'pariraeNaM' paridhinA, 'kosaM bAhalleNaM' eka krozaM bAhalyena prajJaptam nakSatravimAnaM pRcchA-'tA komaM AyAmavikkhaMbheNaM' nakSatravimAnam AyAmaviSkambhAbhyAM krozaparimitam pUrvavadevAyAmaviSkambhaparimANAt savezeSaM triguNA paridhirvijJeyA / bAhalyenAIkrozaM prajJatam / tArAvimAnaM pRcchA-'tA addha kosaM AyAmavinakha bheNaM' tArA vimAnamarddhakozamAyAmaviSka-mAbhyAm / paridhinA pUrvavadeva savizeSaM triguNam / bAhalyena 'paMcadhaNusayAI' paJcadhanuH-zata parimita tArAvimAnaM prajJaptam ||suu08|| atha candrAdivimAnavAhakadevAnAM saMkhyAM rUpANi ca pradarzayati 'tA caMdavimANeNaM' ityAdi mUlam - tA caMdavimANe NaM bhaMte kai devasAhassIo parivahaMti,! solasa deva sAhassIo parivahaMti, taM jahA-purasthimeNaM sIharukhadhArINaM cattAri devasAhassIo pari vahaMti dAhiNeNaM gayarUvadhArINaM cattAri devasAhassIo parivahaMti, paccatthimeNaM vasa bharuvadhArINaM cattAri devasAhassIo parIvahaMti, uttareNaM turagaruvadhArINaM cattAri deva sAhassIo parivahaMti evaM sUriyavimANaM pi / tA gaha vimANeNaM bhaMte kai devasAhassIo parivahaMti ? tA aTThadevasAhassIo parivahaMti, taM jahA-puratthimeNaM siMhasvadhArINaM devA NaM do devasAhassIo parivahaMti, evaM jAva uttareNaM turagaruvadhArINaM devoNaM do deva sAhassIo parivahaMti ? tA nakkhattavimANeNaM bhaMte kai devasAhassIo parivahaMti ? tA cattAri deva sAhassIo parivahaMti, taM jahA-purathimeNaM sIharUvadhArINaM devANaM ekkA devasAhassI parivahai evaM jAva uttareNaM turagarUvadhArINaM devANaM ekkA devasAhassI parivahai / tA tArAvimANeNaM bhaMte kai devamAhassoo parivahati / tA do deva sAhassoo parivahati taM jahA purathimeNaM sIharUpadhAroNaM paMca devasayA parivahaMti, evaM jAva uttareNaM turagarUbadhArINaM devANaM paMca devasayA parivahati // 909 // Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavakSaptiprakAzikATIkA prA.18 sU.9 candravimAnavAhaka devAnAM saMkhyA 643 chAyA tAvat candravimAnaM khalu bhadanta ! kati devasAhasyaH parivahanti ? SoDaza devasAhasyaH parivahanti, tadyathA paurastye khalu siMharUpadhAriNAM catasro devasAhasyaH parivahanti, dakSiNe khalu gajarUpadhAriNAM catasro devasAhatyaH parivahanti, pAzcAtye khalu vRSabharUpadhAriNAM catasro devasAhasvyaH parivahanti, uttare khalu turaga rUpadhAriNAM catasro devasAhastryaH parivahanti / evaM sUryavimAnamapi / tAvat graha vimAnaM khalu bhadanta ? kati devasAhasyaH parivahanti ? tAvat aSTa devasAhasyaH parivahanti, taM jahA-paurastye khalu siMharUpadhAriNAM dve devasAhasthyau parivahataH, evaM yAvat uttare khala turagarUpadhAriNAM dve devasAhatyau privhtH| tAvata nakSatravimAnaM khala bhadanta ! kati devasAhatyaH parivahanti ? tAvat catasro devasAhatyaH parivahanti, tadyathA-paurastye khalu siMharUpadhAriNAm ekA devasAhavyaH parivahati, evaM jAva uttare khalu turagarUpadhAriNAM ekA devasAhasrI parivahati / tAvat tArAvimAna khalu bhadanta ! kati devasAhastryaH parivahanti ? tAvat ve devasAhasyau parivahataH tadyathA-paurastye khalu siMharUpadhAriNAM devAnAM paJca zatAni parivahanti, evaM yAvat uttare khalu turaga rUpadhAriNAM devAnAM paJca zatAni parivahanti // sU0 9 // ____vyAkhyA--'caMdavimANe NaM bhaMte' ityAdi praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha 'solasadevasAhassIo parivahaMti' candravimAnaM SoDazasahasradevA parivahanti caturdikSu tadevAha 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'purasthimeNaM sIharUpadhArINaM cattAri devasAhassIo parivahaMti' pUrvabhAge catuH sahasradevAH siMharUpadhAriNaH parivahanti / evaM dakSiNe gajarUpa dhAriNazcatuHsahasradevAH, pazcime vRSabharUpadhAriNazcatuHsahasradevAH, uttare turagarUdhAriNaH zcatuHsahasradevAH, evaM SoDaza sahasradevAzcandravimAnaM parivahantIti / 'evaM sUriyavimANaMpi' candravimAnavadeva sUryakmiAnamapi tenaiva rUpeNa tAdRza rUpadhAriNa eva SoDazahasra devAzcatudikSu parivahanti / grahavimAnaM pRcchA-'tA advisAhassIo parivahati' grahavimAnamaSTa sahastradevAH, pratyekaM dizi dvidvisahastrasaMkhyakAH pUrvoktasadRzarUpadhAriNaH parivahanti / nakSatra vimAnaM pRcchA-'tA cattAri debasAhassIo' nakSatravimAnaM pratyekaM dizi ekaikasahastratvena catuH sahastradevAH parvoktarUpadhAriNaH pUrvapradarzitarItyaiva parivahanti / tArAvimAnaM pRcchA-'tA do devasAhassIo' tArAvimAnaM pratyekaM dizi paJcazatapaJcazatatvena dvisahasradevAH pUrvavadeva parivahanti / candrAdi vimAnavAhakadevAnAM saMkhyA pratipAdike ime dve gAthe jambUdvIpaprajJaptisUtre prokte "solasadeva sahassA vahaMti caMdesu ceva resu / aTTeva sahassAI, ekkekkaMmi gahavimANe // 1 // cattAri sahassAiM, nakkhattami ya havaMti ekkekke / do ceva sahassAiM, tArAsvekkamekkami // 2 // iti Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazasisa chAyA-SoDaza sahasrANi vahanti candrayozcaiva sUryayoH / aSTaiva sahasrANi ekaikasmin grahavimAne // 1 // catvAri sahasrANi, nakSatre ca vahanti ekaikasmin / dve caiva sahasra, tArArUpe ekaikasmin // 2 // iti / sU0 // 9 // atha candrAdInAM zIghragati mandagati viSayaM sUtramAha 'ee siNa' ityAdi mUlam- eesi NaM caMdimayariyagahagaNaNakhattatArArUvANaM bhaMte kayare kayarehito sigdhagaI vA maMda gaIvA ? tA caMdehito sUrA sigghagaI sUrehito gahA sigdhagaI gahehito NakkhattA sigdhagaI / Nakkhattehito tArA sigdhagaI ! savvappagaI caMdA, sabasigdhagaI tArA // 10 // chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM katame katamebhyaH zIghragatayo vA mandagatayo vA 1 tAvat candrAbhyAM sUryo zIghragatI, sUryAbhyAM grahA zIghragatayaH, grahebhyo nakSatrANi zIghra gatIni, nakSatrebhyaH tArArUpANi zighragatIni / sAlpagatI candrau, sarva zIghra gatayastArA ||suu010|| vyAkhyA-'eesiNaM' iti eteSAM candrAdInAM madhye ke kebhyaH zIvragatayo mandagatayazca santIti praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha-'tA caMdehito' ityAdi, candrAbhyAM sUryo, zIghragatI, sUryAbhyAM prahAH zIghragatayaH, grahebhyo nakSatrANi zIghragatIni, nakSatrabhyastArAH zIghragatayaH / eSu sarvebhyo. 'lpagatimantazcandrAH, sarvebhyaH zIdhragatimatyastArAH / etat sUtraM pUrvamapyuktaM paraM vimAna vahanaprasaGgAt punara yatroktamityadoSaH ||suu010|| atha candrAdInAm RddhisUtramAha-'tA erasiNaM' ityAdi / mUlam-tA eesi NaM caMdimasariyagahagaNaNakkhattatArArUvANa bhate ! kayare kayarehito ! apiDhiyA vA mahiiDhiyAvA / tArAhiMtA NakkhattA mahiDDhiyA Nakkhatte- . hiMto gahA mahiDDhiyA, gahe hiMto sUriyA mahiDDiyA, suriehiMto caMdA mahiiDhiyA / savvappiDDhiyA tArA, sacamahidRDhiyA caMdA ||suu011|| chAyA-tAvat eteSAM khalu candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM bhadanta ! katame katamebhyaH alpaddhikA vA mahaddhikA vA 1 tArAbhyo nakSatrANi mahAddhikAni, nakSatrebhyo grahA mahaddhikAH, grahebhyaH sUryA maharddhikA sUryebhyaH candrA mahaddhikAH sarvAlpaddhikAstArA:, sarvamahaddhikau candrau ||suu0 11 // Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.18. sa.12 tArANAM parasparamantaranirUpaNam 649" vyAkhyA--'tA eesi ' iti eteSAM candrasUryagrahanakSatratArANAM madhye ke 'lparddhayaH ke maharddhaya iti 'praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha 'tA tArAhiMto' ityAdi, tArAbhyaH tArAvimAnasthitadevebhyaH tArAdevAnAmapekSayA nakSatrANi nakSatravimAnasthitA devA maharddhikAH / nakSatrebhyo grahA maharddhikAH / grahebhyaH sUryA mahaddhikAH sUryebhyazcandrA maharddhikAH / sarvebhyo'lparddhikAstArAH / sarvebhyo maharddhikAzcandrA iti ||suu0 11 // atha tArANAM parasparamantaraviSayaM sUtramAha 'tA jabuddIveNaM' ityAdi mUlam-tA jaMbuddIveNaM dIve bhaMte tArA rUvassa ya esa Na kevaie abAhAe aMtare paNNatte ? duvihe aMtare paNNatte, taM jahA-vAghAime ya / nivAghAimeya tattha NaM je se bAghAime se NaM jahaNNeNaM doNNi chAvaTThAiM joyaNasayAiM ukkoseNaM bArasa joyaNa sahassAiM doNNi bAyAlAI joyaNasayAiM tArAruvassa ya tArArUvassa ya avAhAe aMtare paNNatte / tattha NaM je se NivyAghAime se jahaNNeNaM paMca dhaNusayAI, ukkoseNaM addha joyaNaM tArA rUvassa ya tArArUvassa ya abAhAe aMtare paNNatte ||suu012|| chAyA-tAvat jambUdvIpe khalu dvIpe bhadanta ! tArArUpasya ca etat khalu kiyatkam abAdhayA antaraM prajJaptam ? dvividhamantaraM prakSaptaM, tadyathA-vyAghAtimaM ca niyAghAtimaM ca / tatra skhalu yattad vyAghAtimaM tat jaghanyena dve SaT SaSThe (SaTpaSTayadhike) yojanazate, utkarSeNa dvAdaza yojana sahasrANi dve dvicatvAriMze (dvicatvAriMzadadhike) yojanazate tArA rUpasya tArA rUSasya ca abAdhayA antaraM prajJaptam / tatra khala yattada nirvyAghAtima" tat jaghanyena paJcadhanuH zatAni utkarSeNa arddhayojanaM tArArUpasya tArArUpasya ca abAdhayA antaraM prajJaptam ||suu0 12 // vyAkhyA-'tA jambUddIveNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam, atra madhyajambUdvIpe tArANAmantaraM / kiyatkaM abadhayA prajJaptam bhagavAnAha-'duvihe aMtare paNNatte' antaraM dvividhaM prajJaptam vyAghAtimaM nirvyAghAtimaM ceti / tatra yad vyAghAtimamantaraM tat jaghanyena 'donni chAvahAiM joyaNasayAI' SaTpaSTayadhike dve yojanazate SaTpaSTayadhikadvizatayojanaparimitamantaramabAdhayA avyavahitena proktm| utkarSeNa ca 'bArasa joyaNasahassAI doNNi bAyAlAI joyaNasayAI' dvAdaza yojanasahasrANi dve yojanazate dvicatvAriMzadadhike (12242) 5tatparimitamantaramutkRSTena ekasmAttArArUpAd dvitIyasya : tArArUpasya abAdhayA vyavadhAnenAntaraM proktam / 'tattha NaM' ityAdi, tatra khalu yad nirvyAghAtimamantaraM / tat 'jahaNNeNaM paMcadhaNusayAI' jaghanyena paJcazatadhanUMSi paJcazatadhanuHparimitam / 'ukkoseNaM addhajoyaNaM' utkarSeNa arddhayojanaparimitamantaraM tArArUpasya tArArUpasya ca eka dvitIyayoH / parasparamantaramabAdhayA prajJaptam // atreyaM bhAvanA-vyAghAtimanirvyAghAtimayorayamarthaH vyAhananaM / Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre vyAghAtaH-parvatAdiskhalanaM tena nirvRttaM vyAvAtimamucyate / vyAghAtarahitaM yat svabhAvikaM tadantaraM nirvyAdhAtimaM procyate / atra jaghanyena yat SaT SaTyadhike dve yojanazate antaraM proktaM tat niSadhakUTAdikamapekSya veditavyam / tathAhi - niSadhaparvataH svabhAvato'pi catvAri yojana zatAni uccatvena varttate tasya copari paJcazatayojanoccAni kUTAni santi, tAni ca mUle paJca yojanazatAni AyAmaviSkambhAbhyAm madhye pazca saptatyadhikAni trINi yojanazatAni, upari ca sArddhe dve yojanazate, teSAM coparitanabhAgasamazreNipradeze tathAvidha jagatsvA bhAvyAd aSTAvaSTau yojanAnyubhayato'bAdhayA kRtvA tatra tArAvimAnAni paribhramanti, tato jaghanyena vyAdhAtimamantaraM ( 250 =8=8 + 266 ) SaTSaSTyadhike dve yojanazate bhavataH / utkarSeNa dvicatvAriMzadadhikadvizatottarANi dvAdazayojana sahasrANi (12242) yad vyAghAtimamantaraM proktaM tad merumapekSya jJAtavyam, tathAhi - merau daza yojana sahasrANi (10000), merozcobhayato'bAdhayA ekAdazaikAdaza yojanazatAni eka viMzatyekaviMzatyadhikAni (2242), ityevaM sarva saMkalanayA jAyante dvAdaza yojanasahasrANi dve ca zate dvicatvAriMzadadhike (12242) ityeva - mutkRSTato vyAdhAtimamantara mAyAtIti / nirvyAghAtimamantaraM tu sUtre spaSTaM proktameveti / / sU0 12 // atha candrasUryANAmagramahiSIviSayaM sUtramAha- 'tA caMdassaNaM' ityAdi, 646 mUlam - tA caMdarasa NaM bhaMte joisiMdassa joisaraNNo kaiaggamahisIo paNNattAo ? tA. cattAri agga mahisIo paNNattAo, taM jahA - caMdappabhA 1, dosiNAbhA 2, acci mAlI 3, pakarA 4 | tattha NaM egamegAe devIe cattAri cattAri devI sAhassIo parivAro paNNatto / pabhU NaM tAo egamega devI aNNAI cattAri 2 devI sahassAI parivAraM viubvitae / evAmeva sapuvyAvareNaM solasa devI sahassAI, settaM tuDie / tA pabhUNaM caMde joi siMde joisarAyA caMdavarDisaMe vimANe sabhAe muhammAe tuDieNaM saddhiM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharitae ? No iNaTTe saMmaTTe / tA kahaM teNo pabhU caMde joisiMde joi sarAyA caMdavarDisa vimANe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM divvAI bhoga bhogAIM bhuMjamANaM viharittae ? tA caMdassa NaM joi siMdassa joisaraNNo caMdavaDiMsara vimANe sabhAe summA mAnava suceiya khaMbhesu vayarAmaesa gola baTTasamuggaesu bahabajiNa sakahA saMNikittA citi, tAo NaM caMdassa joisiMdassa joisaraNNo, aNNesiM ca bahUNaM joisiyANaM devAya devINa ya accaNijjAo baMdaNijjAo pUyaNijjAo sakkAra NijjAo sammANaNijjAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo, evaM khalu No pabhU caMde joisiMde joisarAyA caMdavaDisa vimANe sabhAe summAe tuDieNa saddhiM divvAiM bhoga bhogAI mANe viharittae / pabhrUNaM caMde joisiMde joisarAyA caMdavaDisae vimANe sabhAe Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA. 18 sU.13 candrasUryANAmagramahiSya kathanam 647 muhammAe caMdasi sIhAsaNaMsi cauhi sAmANiyasAhassohi, cauhi aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhi, sattahi aNIyAhiM sattahiM aNigahivaihi sola sahiM AyarakkhadevasAhassIhi, aNNehi ya bahUhi joisihiM devehiM devIhi ya saddhi saMparibuDe mahayAhayaNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae kevalaM pariyAraNiDhie, Noceva NaM mehu NavattiyAe / tA sUrassa NaM joisiMdassa joisaraNNo kai aggamahisIo pnnnnttaao| tA cattAri agga mahisIo paNNattAo, taM jahA-sUrappabhA 1, AtavA 2, accimAlA 3, pabhaMkarA 4, sesaM jahA caMdassa, NavaraM sUravaDisae vimANe jAva No ceva NaM mehuNavattiyAe ||suu013|| chAyA tAvat candrasya khalu bhadanta ? jyotiSendrasya jotiSarAjasya kati agra mahiSyaH prAptAH 1 tAvat catasraH agramahiSyaH prAptAH / tayathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA acirmAliH 3 prabhaMkarA 4 tatra khalu ekaikasyA devyAH catasrazcatasro devI sAhastyaH parivAraH prakSaptaH / prabhavaH khalu tAH ekaikA devI anyAni catvAri catvAri devI sahasrANi parivAra vikurvi tum / ! evameva sapUrvApareNa SoDaza devI sahasrANi, tadetat truTikam / tAvat prabhuH khalu bhadanta / candra jautipendraH jyautiSarAjaH:-candrAvataMsake vimANe sabhAyAM sudharmAyAM truTikena sAddhadivyAn bhogabhogAn bhujAno vihartum ? nAyamarthaH samarthaH / tAvat kathaM bhadanta ! sa no prabhuH jotiSendro jyautiSarAjaH candrAvatasake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM truTikena sAddha divyAn bhogabhogAn bhujAno vihatam 1 tAvat candrasya khalu jyautipendrasya jotiSarAjasya candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM mANavakeSu caityastambheSu vajramayeSu golavRttasamudkeSu bahUni jinasakthIni (jinAsthini) saMnikSiptAni tiSThanti, tAni khala candrasya jotiSendrasya jyautiSarAjasya, anyeSAM ca bahanAM jyotiSikANAM devAnAM-ca devInAM ca arcanIyAni vandanoyAni satkaraNIyAni sammAnanIyAni kalyANAni mAGgalyAni daivatAni caityAni paryupAsanIyAni, evaM khalu no prabhuzcandraH jyautiSendraH jyautiparAjaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM truTikena sArddha divyAn bhogabhogAn bhujAno vihattum / / prabhuH khalu candraH jyotiSendraH jyotiSarAjaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM cAndre siMhAsane catasRbhi sAmAnikasAhasrIbhiH catasRbhiH agramahiSIbhiH saparivArAbhiH, tisRbhiH parSadbhi, saptabhi anikaiH, saptabhiH, anIkAdhipatibhiH. SoDazikAbhi AtmarakSaka devasAhasrobhiH, anyaizca bahubhiH jyotiSikaiH devaiH devIbhizca sArddha saMparivRtaH mahatA'hata nATyagItabAditra tantro talatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa dinyAn bhogabhogAn bhujAno vihartum kevalaM parIcAraNaRddhayA, no caiva maithunavRttyA / tAvat sUryasya khalu bhadanta ! jyautiSendrasya jyautiSarAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH 1 tAvat catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-sUryaprabhA 1, AtapA 2, acirmAliH 3, prabhaGkarA 4, zeSa yathA candrasya. navaraM sUryAvataMsake vimAne yAvat no caiva khalu maithuna vRttyA snn3|| Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre ___ vyAkhyAH -'tA caMdassaNaM' ityAdi, / praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha-candrasya khalu jyoti pendrasya jyautiSarAjasya catasro'pramahiSyaH prajJaptAH / tA imAH-candraprabhA 1 jyotsnAbhA 2, arcimAlI, prabhaMkarA 4 iti / sugamaM sarvametatsUtraM tathApi bhAva rUpeNa vyAkhyAyate-'tattha NaM egamegAe' ityAdi, tatra khalu tAsu catasRSu agramahiSu ekaikasyA agramahiNyAzcatvAricatvAri devI sahasrANi parivAraiti parivAratvena prajJaptaH / 'pabhUNaM tAo' isyAdi prabhavaH samarthA khalu tAH sarvA parivAra bhUtAH SoDaza sahasra devyaH pratyekam ekaikA devI api anyAH catasrazcatamroM devIH vikurbitum samarthA'sti / evaM parivArabhUtAnAM devInAM sarvAsAM pUrvAparasaMmelanena svAbhAvikAni SoDaza devI sahasrANi bhavantIti / SoDaza devo sahasrAtmakaH samUhaH truTika miti kathyate / truTikamityantaH pUram / tataH truTikena saha candrAvataMsake vimAne sudharmasabhAyAM candrasya divyabhogabhogAnAM bhogasAmarthya gautamasya praznaH / bhagavato niSedhAtmakamuttaram-'nAyamaDhe samaDhe' iti nAyamarthaH samarthaH candradevasya truTikena sArddha divyabhogAnAM bhoge sAmarthya nAstIti bhAvaH / kathaM na sAmarthyam ? iti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-'tA caMdassa NaM, ityAdi, candrasya candrAvataMsake vimAne sudhamAyAM sabhAyAM mANavakanAmni cainyastambhe sthiteSu bajramayasikkakeSu vajramayA golAkArAH samudgakAH santi teSu jinasakthIni tiSThanti, tAni ca jyautiSikANaM devAnAM ca arcanavandana saMskAra sammAnayogyAni tathA kalyANaM maGgalyaM daivataM caityamiti kRtvA paryupAsaniyAni iti te devA . manyante atastatra candradevastruTikena sArddha divyabhogamogAn bhoktuM na samarthaH / kintu sa jyautiSendro jyauSirAjazcandra devaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM cAndre siMhAsane caturbhi sAmAnika devasahasraH catasRbhiH saparivArAbhiragramahiSobhiH, tisRbhiH parSadbhiH, saptabhiranIkaiH sanya, saptabhiranIkAdhipatibhiH SoDazabhirAtmarakSakadevasAhau, anyaizca bahubhiH jyotiSikai rdevaiH devIbhizca sArddha saMparivRto bhUtvA mahatAhatanATayagItavAditratantrotalatAla truTita ghana mRdaGga ..paTupravAditaraveNa, tatra mahatA raveNa ityagreNa sambandhaH athavA mahattvena AhatAni avyAhatAni nATayagItavAditrANi, tathA tantrI-vINA, talatAlA: hastatAlA truTitAni tUryANi, tathAdhani sAdhAt ghanAkAro mRdaGgaH, sa ca paTupuruSeNa pravAditaH, eteSAM padAnAM dvandvaH, teSAM yo svaH zabdastena tacchabdapUrvaka mityarthaH divyAn bhogayogyAn bhogAn zabdazravaNamAtrAn bhuJjan anubhavan vihartuM prabhuH samartho bhavati tattu 'pariyAraNi iDhIe, paricAraNa Rddhayaiva mo ceva NaM mehuNavattiyAe' na tu maithunavRttitayA maithunavRttyA maiMthunabuddhayA bhoktuM na samartha iti / atha sUryApramahiSI viSaya prshnH| bhagavAnAha-sUryasyApi catasro'gramahiSyaH, tadyathA sUrApamA' ityAdi sUryaprabhA 1 AtapA 2 acirmAlI 3 prabhaMkarA 4 iti / sesaM jahA baMdAsa 'zeSaM sarva yathA candrasya tathA'vaseyam navaraM vizeSaH kevala metAvAneva atra 'sUryAvataMsake Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA. prA.18 sU. 14 jyotiSkadevadevInAM sthitinirUpaNam 649 vimAne' iti paThanIyam / zeSaM jAva' yAvat ? no ceva NaM mehuNavattiyAe' iti paryantiM sarva candradevavarNanavadeva vAcyamiti // suu013|| jyautiSka devadevInAM sthitiviSayaM sUtramAha 'tA joisiyANaM' ityAdi / mUlam-tA joisiyANaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM aaTTa bhAga paliovamaM, ukkoseNaM paliovama, vAsasayasahassamabbhahiyaM / tA joi siNINaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ! tA jahaNNeNaM aTTha bhAgapaliovama, ukkoseNaM addha paliovamaM, paNNAsAe vAsasahasse hiM abhahiyaM / tA caMdavimANe NaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM caubbhAgapaliovamaM, ukkoseNaM paliovamaM vAsa sayasahassamabhahiyaM / tA caMdavimANeNaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ! jahaNNe NaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM , paNNAsAe vAsasahassehi abbhahiyaM / tA sUra vimANeNaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM caubbhAga paliovama, ukkoseNaM palibhovamaM vAsasahassamanbhahiyaM / tA sUravimANeNaM bhaMte ! devoNaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM caubhAgapaliovamaM, ukko seNaM addhapaliovamaM paMcahi vAsasarahiM amahiyaM / tA gahavimANeNaM bhaMte ! devANaM kevaiM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNa caubbhAgapaliovamaM ukkoseNa paliovamaM / tA gahavimANeNaM bhaMte ! devINaM kavaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ! jahaNNeNa caubbhAgapaliovamaM, ukkoseNaM addha paliovamaM / tA NakkhattavimANeNaM bhate devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? jahaNNeNaM caunbhAgapaliovama, ukkoseNaM addhapaliovamaM / tA NakkhasavimANeNaM bhaMte ! devINaM kavaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? jahaNNeNaM aTThabhAgapaliovamaM ukoseNaM caumbhAga paliovamaM tA tArAvimANe Na bhaMte' ! devANaM pucchA, jahaNNe NaM aTThabhAgapaliovamaM, ukkoseNaM caubbhAgapaliovamaM / tA tArAvimANeNaM bhaMte ! devINa pucchA, jahaNNeNa aTThabhAga paliovamaM ukkoseNa sAirega aTThabhAgapaliovamaM ||suu014|| __ chAyA-tAvat jyotiSikANAM bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam, utkarSeNa palyopamam varSazatasahasrAbhyadhikam / tAvat jyotiSikINAM bhadanta ! devonAM kiyatkaM kAla sthitiH prazaptA ! jaghanyena aSTa bhAga pasyo pamam utkarSeNa arddha palyopamam paJcAzatA varSa sahanairabhyadhikam / tAvat candravimAne khalu bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prAptA jaghanyeta caturbhAga palyopamam utkarSaNa pasyopamam gharSazatasahasrAbhyadhikam tAvat candravimAne khala bhadanta ! devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prazaptA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam utkarSeNa arddhapalyopamaM paJcAzatA 82 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre varSasahasrairabhyadhikam / tAvat sUryavimAne khalu bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam, utkarSeNa palyopamaM varSasahasrAbhyadhikam tAvat sUryavimAne khalu bhadanta ! devonAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena caturbhAga palyopamam, utkarSeNa arddhapalyopamaM paJcabhirvarSazatairabhyadhikam tAvat gRhavimAne khalu bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam utkarSeNa palyopamam tAvat gRhavimAne khalu bhadanta ! devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam, utkarSeNa arddhapalyopamam / tAvat nakSatra vimAne khala bhadanta ! devAnAM kiyakaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam utkarSeNa palyopamam tAvat nakSatravimAne khalu bhavanta ! devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam utkarSeNa caturbhAgapalyopamam tAvat tArAvimAne khalu bhadanta ! devAnAM pRcchA jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam utkarSeNa caturbhAgapalyopamam / tAvat tArA vimAne khalu bhadanta / devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? tAvat jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam, utkarSeNa sAtirekASTabhAgapalyopamam // 4 // vyAkhyA--atra jyautiSkadevadevInAM sthitikathanaM vartate, tadviSayako'tra praznaH-'tA joisiyANaM' ityAdi, sAmAnya jyautiSkaviSaye pRcchati bhagavAnAha-'jahaNNeNaM, ityAdi, jyautiSkANAM sthitiH jaghanyena aSTabhAgapalyopamA, palyopamasyASTamabhAgaparimitA utkarSeNa zatasahasravarSAdhikapalyopamapramANA lakSa varSAdhikamekaM palyopamaM sthitiH / jyautiSkadevInAM sthitiH jadhanyena pUrvoktaiva aSTabhAgapalyopamA palyopamasyASTamabhAmaparimitA, utkarSeNa pnycaashdvrssshsrairdhikaa'rddhplyopmaa| candravimAnasthitadevAnAM sthitirjaghanyena caturbhAgapalyopamA palyopamasya caturthabhAgaparimitA, utkarSeNa zatasahasravaradhikA palyopamapramANA lakSavarSAdhikaM palyopamaM sthitiH / candra vimAnagatadevInAM ca sthiti jaghanyena caturbhAgapalyopamA, UtkarSaNa paJcAzadvarSasahasrairadhikA'palyopamA / 'tA sUravimANeNaM' ityAdi, sUryavimAnagata devAnAM sthitirjaghanyena caturbhAgapalyopamA, utkarSeNa sahasravarSAdhika palyopamapramANA / tadgata devInAM sthiti dhanyena caturbhAgapalyopamA, utkarSeNa paJcazata varSeradhikA'rddhapalyopamapramANA / 'tA gahavimANeNa' ityAdi, grahavimAnagatadevAnAM sthitirjaghanyena caturbhAgapalyopamA, utkarSaNa palyopamaparimitA / graha vimAnagatadevonAM sthitirjaghanyena caturbhAga palyopamA, utkarSeNArddha plyopmprmaannaa| 'tA NakkhanavimANeNaM'. ityAdi, nakSatravimAnagatadevAnAM sthitirjaghanyena cartubhAgapalyopamA utkarSeNa arddha palyopamapramANA, devInAM aSTabhAgapacyopamA, palyopamasyASTamo bhAgaH, utkarSeNa caturbhAgapalyopamapramANA palyopamasya caturthabhAgaH / 'tA tArA vimANeNaM' ityAdi, tArA vimAnagatadevAnAM sthitirjaghanyena aSTabhAgapalyopamA, utkarSeNa caturbhAgapalyopamapramANA / . tadgatadevInAM sthitirjaghanyena aSTabhAgapalyopamA, utkarSeNa sAtireketi kiJcidadhikASTabhAgapalyopamapramANeti / / sUtra 14 // Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA. 18 sU.15 candrAdInAmalpabahutvanirUpaNam 651 atha candrAdInAmalpabahutvaviSayaM sUtramAha-'tA praesiNaM' ityAdi / mUlam-tA eesi NaM caMdimasariyagahagaNaNakkhatatArArUvANaM bhate ! kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullAvA visesAhiyA vA / tA caMdA ya sUrAya esaNaM do vi tullA savvatthovA, NakkhattA sakhijja guNA, gahA saMkhijja guNA tArA sakhijja guNA, ||suu0 15 // ____ aTTharasamaM pAhuDaM samattaM // 18 // chAyA tAvat eteSAM khalu candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM katame katamebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? tAvat candrAzca sAzca pate khalu dvaye'pi tulyAH sarvastokAH, nakSatrANi saMkhyeya guNAni, grahAH saMkhyeyaguNAH, tArAH saMkhyeya guNA // s0 // 15 // aSTAdazaM prAbhRtaM samAptam // 18 // vyAkhyA-candrAdInAmalpabahutvaviSayaH praznaH / bhagavAnAha-'caMdAya sUrAya' ityAdi, candrAzca sUryAzca, ete ubhaye'pi parasparaM tulyAH sarvastokAH, sarvastokatvena tulyAH / nakSatrANi saMkhyeyaguNAni candra sUryebhyo'dhikAni, grahAH nakSatrebhyaH saMkhyeyaguNA adhikAH, tArAH saMkhyeyaguNA Ahebhyo'dhikA iti // 15 // // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJapti prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyA maSTAdazaM prAbhRtaM samAptam // 18 // Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ekonaviMzatitamaM prAbhRtam / / vyAkhyAtamaSTAdazaM prAbhRtam , tatra candrasUryAdInAmuccatvapratipAdanapUrvakaM teSAM parasparamaNutvatulyatva-vimAnasaMsthAnatatpramANa-vimAnavAhaka deva-zIghragatimandagati-tadRddhi-tArAntarAmamahiSI-sthiti-tadalpa bahutvAni prarUpitAni / athaikonaviMzatitamaM prAbhRtaM vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH-pUrva dvAragAthAyAmuktam-"sUriyA kai Ahie" sUryAH kati AkhyAtA ityatra jambUdvIpadhAtakI khaNDAdau candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAM pratipAdayannidamAdimaM sUtramAha-'tA kaiNaM caMdimasUriyA' ityAdi / _mUlam - tA kaiNaM caMdimasUriyA savvaloyaM obhAsaMti ujjoveMti taveMti pabhAseMti Ahieti vaejjA, tattha khalu imAo duvAlasapaDivattIo paNNattAotatthege evamAhaMsu-tA ege caMde ege sUre savva loyaMsi obhAsei 1 ujjovei 2 tavei 3, pabhAsei 4, ege evamAhaMsu 1 / ege puNa evamAhaMsu-tA tiNNi caMdA tiNNi sarA savvaloyaMsi obhAseMti 4, ege evamAiMsu 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA AuDhei caMdA AuTiM sUrA savvaloyaMsi obhAseMti 4, ege eva mAhaMsu 3 / evaM eeNaM abhilAveNaM jahA taie pAhuDe dIva samudANaM duvAlasa paDivattIo tAo ceva ihaMpi caMdimasUriyANaM NeyavvA jAva bAvattaraM caMdasahassaM bAvattaraM sUrasahassaM savvaloyaM obhAseMti 4, sattacaMdA satta sUrA 4 / dasacaMdA dasasUrA 5 / bArasacaMdA vArasasUrA 6 / bAyAlIsaM caMdA bAyAlIsaM sUrA 71 bAvattariM caMdA bAvattariM sUrA / bAyAlosa caMdasayaM bAyAlIsa sUrasaya 9 / bAvattaraM caMdasaya bAvattaraM sUrasaya 10 bAyAlIsa caMdasahassaM bAyAlIsaM sUrasahassaM 11 // ege puNa evamAsu bAvattaraM caMdasahassaM bAvattaraM sUrasahassa samvaloyasi obhAseMti ujjoveti taveMti pabhAseMti, ege evamAhaMsu 12) .. vayaM puNa evaM vayAmo-tA ayaNNaM jaMbuddIveM dIve jAva parikkheveNaM paNNatte tA jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAseMsu vA pabhAseMti vA pabhAsissaMti vA, jahA jIvAbhigame jAva tArAo, do sUriyA tarvisu vA tati vA tavissaMtivA / chappaNNaM NakkhattA joyaM joIsu vA joeMti vA joisstivaa| chAvasariM gahasayaM cAraM cariMsu vA carei carissaivA / pagaM sayasahassaM, tettIsa sahassA, Nava sayA paNNAsA tArAgaNa koDIkoDINaM sobhaM sobheti vA sobhissati vaa| gAhAo-"do caMdA do suur| NakkhattA khalu havati chappaNNA / bAvattaraM gahasaya jaMbuddIve viyArINa, // 1 // egaM ca sayasahassaM, tettIsaM khala bhave sahassAiM / Nava ya sayA paNNAsA, tArAgaNA koDikoDINa // 2 // tA jaMbuddIveNaM dIve lavaNe nAmaM samudde vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie savvao samaMtA saMparikkhittA NaM ciTThai / tA lavaNeNaM bhaMte samudde kiM samacakvAlasaMThANasaMThie visamacakkavAlasaMThANasaMThie ? tA lavaNeNaM samudde samacakkavAlasaMThANasaMThie no visamacakka Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 653 vAlasaMThANasaMThie / tA lavaNe NaM samudde kevaie cakkavAlavikkhaMbheNa ? kevaie parikkheveNaM Ahie ? ti vaejjA ? tA do joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM, paNNarasa joyaNasayasahassAI ekkAsII ca sahassAI sayaM ca uNayAlaM kiMci visesUrNa parikkhaveNaM Ahieti vaejjA / tA lavaNeNaM samudde kevaiyA caMdA pabhAsisuvA 3 evaM pucchA jAva kevaiyAo tArAgaNa koDi koDIo sobhaM sobhiMsuvA 3 ? tA lavaNeNaM samudde cattAri caMdA pabhAsisuvA 3 jahA jAvAbhigame jAva tArAo cattAri sUriyA tarvisubA 3 bArasa NakkhattasayaM joyaM joiMsuvA 3, tiNNibA vaNNA mahAgahasayA cAraM carisuvA 3 do sayasahassA sattaddhiM ca sahassA Nava ya sayA tArA gaNa koDi koDoNaM sobhaM sobhisu vA gAhAo--paNNarasa saya sahassA ekkAsoyaM saya caUtAlaM / kiMci viseseNUNA lavaNodaviNopari khevo // 1 // cattAri ceva caMdA, cattAri ya sUriyA lavaNatoye / bArasa Nakkhattasaya, gahANa tiNNeva bA baNNA // 2 // do ceva sayasahassA, sattaTThiM khalu bhave shstraaii| Nava ya sayA lAvaNa jale, tArAgaNakoDi koDoNaM // 3 // " tA lavaNasamudaM dhAyaIsaMDe NAma dIve vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie savao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai / tA dhAyaI saMDeNaM dIve kiM samacakkavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie ? tA samacakkavAlasaMThie No visamacakkavAlasaMThie / tA dhAI saMDe dIve kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM, evaM vikkhaMbho parikkhevo joisaM jahA jIvAbhigame jAva tArAo_kevaie parikkheNaM Ahie tivapajjA ? tA cattAri joyaNa sayasahassAI cakka vAla vikhaMmeNaM igatAlIsaM joyaNa sayasahassAI dasa ya sahassAI Nava ya egaDhe joyaNa sapa kiMci visesUNe parikkheveNa Ahie tivaejjA / dhAyaI saMDeNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA 3 pucchA taheva, dhAyaI saMDeNa dove bArasa caMdA pabhAsisu vA 3 bArasa sUriyA taveMsu vA 3, tiNi chattIsA Nakkhata sayA joyaM joiMsu vA 3 ega chappaNNa mahaggahasahassaM cAraM cariMsu vA 3, aTThasaya sahassA tiNNi sahassAI satta ya sayAI tArAgaNa koDi koDINaM sobhaM sobhiMsu vA 3 gAhAo--"dhAyaisaMDaparirao ItAla dasuttarA saya sahassA / Nava ya sayA egaTThA, kiMci viseseNa parihINA // 1 // cauvIsaM sasiraviNo, Nakkhatta sayA ya tiNNi chattIsA pagaM ca gahasahassaM, chappaNaM dhAyaI saMDe // 2 // adRTheva sayasahassA, tiNNi sahassAI sattaya sayAI / dhAyaisaMDe dIve tArAgaNa koDi koDoNaM // 3 // tA dhAyaisaMDaM NaM dIvaM kAloeNaM NAmaM samudde baTTe valayAgArasaMThANasaMThie savvao samaMtA saMparikkhittA NaM ciTThai / tA kAloe NaM samudde kiM samacakkavAla saMThie visamacakkavAla saMThie ? samacakkavAlasaMThie No visamacakkavAlasaMThie / evaM vikkhaMbho parikkhevo joisaM ca jahA jIvAbhigame tahA bhANiyavvaM jAva tArAo Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 candraprajJaptisUtre ___tA kAloeNaM samudde kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM ? kebaie parikkheveNaM AhietivaejjA ? tA kAloeNaM samudde aTTha joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhabheNaM paNNatte, ekkANauI joyaNasayasahaslAI, sattaraM ca sahassAI, chacca paMcuttare joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM Ahie-ti vaejjA / tA kAlopaNaM samudde kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA 3 pucchA, tA kAloeNaM samudde bAyAlIsaM caMdA pabhAsiMsu vA 3 vAyAlIsaM sariyA taviMsu 3, ekkArasa chAvattarA NakkhattasayA joyaM jAhasa vA 3, tinni sahassA chacca chaNNauyA mahaggahasayA cAraM cariMsu vA 3 aTThAvIsaM ca sayasahassAI bArasa sahassAI nava ya sayAiM paNNAsA tArAgaNa kIDo koDIo sobhaM sobhiM ! vA sobhati vA sobhissati vA, gAhAo-"ekkANauIsattarAI sahassAI parirao tassa / ahiyAI chacca paMcuttarAIkAlodahivarassa // 1 // bAyAlosaM caMdA, bAyAlosaM ca diNayarA dittA / kAloda. himmi ee, caraMti saMbaddhalesAgA // 2 // NakkhattasahassaM egameva chAvattaraM ca sayamaNNaM / chaccasayA chaNNa uyA, mahaggahA ti paNa ya sahassA // 3 // aTThAvIsa kAlodAhammi bArasa ya sahassAI / Nava ya sayA paNNAsA tArAgaNa koDi koDINaM // 4 // " tAM kAlo yaM NaM samudaM pukkharabare NAmaM dive baDhe valayAgArasaMThANasaMThie savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai / tA pukkharavareNaM dIve kiM samacakkavAla saMThie visamacakavA lasaMThie ? tA samacakkavAlasaMThie no vismckkvaalsNtthie| evaM vikkhaMbho parikkhevo joisaM jahA jIvAbhigame jAva tArAo // __tA pukkharavareNaM dIve kevaie samacakkavAlavikkhabheNa ? kevaie parikkheveNaM ? tA solasa joyaNa sayasahassAI cakkavAlavikkhameNaM, egA joyaNa koDI bANa uI ca sayasahassAI auNAvannaM ca sahassAI aTThacau NauyAI joyaNasayAI parikkheveNaM AhietivaejjA / tA pukkharavareNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA 3, pucchA taheva / tA coyAlaM caMdasaya pabhAseMsu vA 3, coyAla sUriyANa sayaM tarvisu vA 3 cattAri sahassAI battIsaM ca NakkhattA joyaM joisu vA 3, bArasa sahassAI chacca bovattarA mahaggahasayA cAraM cariMsu vA 3, chaNNauI sayasahassAI coyAlIsaM sahassAI cattAri ya sayAI tArAgaNa koDi koDoo sobha sobhisu vA 3. / gAhAo-"koDIbANaI khalu auNANauI bhave sahassAi / aTThasayA cauNauyA ya parirao pokkharavarassa // 1 // cottAlaM caMdasayaM, cottAla ceva sUriyANa sayaM / pokkharavara dIvammi ca carati ee pabhAsatA // 2 // cattAri sahassAI, chattIsaM ceva hu~ti NakkhattA / chacchasayA bAvattara, mahaggahA bAraha sahassA // 3 // chaNNaui.sayasahassA, cottAlIsa khalu bhava sahassAi / cattAri ya sayA khalu, tArAgaNa koDi koDINa // 4 // tA pukkharavarassa NaM dIvassa bahumajjhadesabhAe mANusuttare NAmaM pavvae valayAgArasaMThANasaMThie, jeNaM pukkharavaradIvaM duhA vibhayamANe vibhayamANe ciTThai, taM jahA--abhitarapukkharaddhaM ca, bAhirapukkharaddhaMca / tA abhitarapukkharaddhaNaM kiM samacakkavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie ? tA samacakkavAla saMThie No visamacakkavAlasaMThie / evaM vikkhaMbho, parikkhevo joisa jAva tArAo Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.19. sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatra tArArUpANAMsaMkhyAdikam 655 tA ambhitarapukkharaddhaNaM kebaie cakavAlavivakhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Adie tivaejjA / tA aTTha joyaNa sayasahassAI cakkabAlavikkhameNa, "ekkA joyaNa koDo, bAyAlIsaM ca sayasahassAI / tIsaM ca sahassAI do auNApaNNe joyaNasae // 1 // parikkheveNaM Ahie tivaejjA / tA abhitarapukkharaddheNa kevaiyA cA pabhAsiMsu vA 3, kevaiyA sUrA tarvisu vA 3 pucchA, bAvataraM caMdA pabhAsiMsu vA 3, bAvattari sUriyA taviMsu vA 3, doNNi solA nakkhatta sahassA joyaM joI u vA 3, chA mahaggaha sahassA tinni ya chattIsA cAra cari'suvA 3 aDayAlIsa saya sahassA bAvIsaM ca sahassA doNNiya sayA tArAgaNa koDi koDoo sobhaM sobhiMsu vA 3) ___tA maNussakhetteNaM kevaie AyAmavikkhaMbheNaM ? evaM vikhaMbho, parirao joisa, tArAo jAva egasasIparivAro tArAgaNa koDi koDINaM ||gaa040|| kevaie parikkheveNaM Ahie tivaejjA ? tA paNayAlIsaM joyaNasayasahassAI AyAmavikkhameNa ekA joyaNa koDo, bAyAlosaM ca sayasahassAI / doNiya auNNA paNNe, joyaNasae, parikkheveNaM Ahipati vaejjA / tA maNussakhetteNa kevaiyA caMdA pabhA sisu vA 3 pucchA taheva, tA battIsaM caMdasayaM pabhasiMsu vA 3 battosaM sUriyANa sayaM tavaiMsu vA 3. tiNNi sahassA chacca chaNNauyA NakkhattasayA joyaM jAI yuvA 3 pakkArasasahassA chacca solasa mahaggahasayA cAraM cariMsuvA 3. aTThAsoI sayasahassAI cattAlIsa ca sahassA satta ya sayA tArAgaNa koDi koDIo sobhaM sobhiMsu vA 3 gAhAo-aTTeva saya sahastA abhitara pukkharavarassa vikkhabho / paNayAla sayasahassA, mANusakhettassa vikkhabho // 1 // koDIbAyAlosaM sahassa dusayA ya auNa pnnnnaasaa| mANusakhetta parirao, emeva ya pukkhara ddhassa // 2 // bAvataraM ca caMdA, bAvattarimeya diNayarA dittA / pukkhara dIvaDDhe, caraMti ee pabhAsetA // 3 // tiNNisayA chattosA, chacca sahassA mahaggahANaM tu / NavattANaM tu bhave solAI duve sahassAI // 4 // aDayAla sayasahassA, bAvIsaM khalu bhave sahassAI / ya saya pukkharaddhe, tArAgaNa koDi koDoNaM 5 battIsaM caMdasayaM, battIsaM ceva sUriyANa sayA sayalaM mANusaloyaM carati pate pabhAsetA 6 ekkArasa ya sahassA chappiyasolA mahaggahANaM tu / chacca sayA chaNNauyA. NakkhattA tiNi ya sahassA 7 aTTasIivattAI sayasahassAI maNuyaloyami / sattaya sayA aNUNA tArAgaNa koDi koDoNaM 8 eso tArApiMDo, savva samAseNa maNuyaloyami / bahiyA paNa tArAo, jiNehi bhaNiyA asaMkhejjA 9 evaiyaM tAragaM, jaM bhaNiyaM mANusaMmi loyambhi / cAraM kalaMvuyA pupphaThiyaM joisa carai 10 ravi sasi gahaNakkhattA, evaiyA AhiyA maNuyaloe jesiM NAmA gottaM na pAgayA paNNaverhiti 11 chAvaDhipiDagAI, caMdAiccANa maNuyaloyammi / do caMdA do sUrA huMti ekkekara piDae // 12 // chAvaddhi piDagAI, NakkhattANaM tu maNuyaloyaMmi / chappaNNaM NakkhattA, huti ekkekkae piDae // 13 // chAvahi piDagAI, mahAgahANaM tu maNuyaloyaMmi / chAvattaraM gahasaya'. hoI pAkekkae piDae // 14 // vattAriya paMtoo, caMdAiccANa maNuyaloya mi / chAvarchi va hoi ekkiyA paMtI // 15 // chappaNNaM paMtIo NakkhattANa maNuyaloyaMmi chAvaThiM chAvaThiM havaMti ekkikkiyA paMtI // 16 // chAvattaraMgahANaM, paMtisaya havai maNuyaloyammi / chAvaTTi chAvaTTihavai ya ekkikkiyA paMtI // 17 // te merumaNucaraMtA, payAhiNA vattamaMDalA sabve / aNavaThi ya jopahi, caMdA sUrA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre gahagaNAya // 1 // Nakkhatta tAragANaM, avaSThiyA maMDalA muNeyavvA / te'viya payAhiNa vattameva meru aNu carati // 19 // rayaNiyaradiNayarANa, uDdaca aheya saMkamo natthi / maMDalasaMkamaNaM puNa, sabhitara bAhiraMtiripa // 20 // rayaNiyaradiNayarANa NakkhattANaM maha ggahANa ca, cAraviseseNa bhave, suhadukkha vihI maNussANaM // 21 // tesiM pavisaMtANaM tAvakkhetta ta vaDaDhae NiyayaM / teNeva kameNa pUNo, parihAyai nikkhama tANa // 22 // tesiM kalaMbuyA pupphasaMThiyA huMti tAvakkhetta pahA aMto ya saMkuDA bAhiM vitthaDA caMdasurANaM // 23 // keNaM vaDUDhai caMdo, parihANo keNa hoi caMdassa / kAlo vA joNho vA, keNaNubhAveNa caMdasta ! // 24 // kiNhaM rAhuvimANaM nicca ca deNa hoi avirahiya, ca uraMgulamasaMpatta, hiccA cadassa taM carai // 25 // bAvaThiM bAvaThiM divase divase u sukkapakkhassa / jaM parivaDUDhai caMdo khavei taM ceva kAleNa // 26 // paNNarasahabhAgeNa ya, caMdaM paNNarasameva taM barai paNNara sabhAgeNaya puNo vi taM ceva vakkamai // 27 // evaM vaDDhai caMdo parihANI eva hoi caMdassa kAlo juNho vA, evaNubhAveNa caMdassa // 28 // aMte maNussa khette havaMti cArovagA u uvavaNNA / paMcavihA joisiyA, caMdA sUrA gahagaNAya // 29 // teNa paraM je sesA, caMdAicca gaha taarnnkkhttaa'| natthi gaINavi cAro, avaTTiyA te muNeyavvA // 30 // evaM jaMbuddIve, duguNA lavaNe caugguNA hoMti lavaNA ya ti guNiyA, sasisUrA dhAyaI saMDe // 31 // do caMdA iha dIve, vattAri ya sAyare lavaNa toe / dhAyaisaMDe dIve bArasa caMdA ya sUrA ya // 32 / dhAyaisaMDappabhiisu, urdiTTA tiguNiyA bhave caMdA / Ailla caMdA sahiyA, aNaMtarANaMtare khette // 33 // rikkhaggaha tAraggaM, dIvasamuhe jaicchasiNA u| tasla sIhiM tagguNiyaM, riktagaha tAraggaM ta // 34 // bahiyA umANusanagarasa caMda sUrANa vadriyA jonnhaa| caMdA abhiI juttA, sarA puNa hu~ti pussehiM // 35 // caMdAo sUrassa ya, sUrA caMdassa aMtaraM hoi / paNNAsa sahassAI tu joyaNANaM aNUNAI // 36 // sUrassa ya sUrassa ya sasiNo ya aMtaraM hoi / bAhiM tu mANusanagassa joyaNANaM sayasahassaM // 37 // sUraMtariyA caMdA, caMdaMtariyA ya diNayarA dittA / citaralesAgA, suhalesA maMdalesA ya // 38 / / aTTAsIIca gahA, aTThAvIsaM ca huMti nakkhattA / egasalo parivAro, eto tArANa vocchAmi // 39 // chAvaTi sahassAI Navaceva sayAiM paMca satarAI / egasasI parivAro tArAgaNa koDi koDINa // 30 // suu01|| (jambUdvIpA dArabhya puSkarAI dvIpa paryanta jyautizcakrapratipAdakaM prathamasUtra mUlam // ) chAyA-tAvat kati khalu candra sUryAH sarvaloke avabhAsayanti udyotayanti, tApayanti, prabhAsayanti ? AkhyAtamitI vadet / tatra khalu imA dvAdaza pratipattayaH prasaptA, tatraike evamAhuH tAvat ekazcandraH eka sUryaH sarvalokam avabhAsate 1 udyotayati 2, tApayati 3. prabhAsayati 4, eke evamAhuH // 1 // eke punareva mAhuH-tAvat trayazcandrAH trayaH sUryAH sarvaloke avabhAsante 4, eke evamAhuH // 2 // eke punareva mAhuH-tAvat arddhacaturthAzcandrAH arddhacaturthAH sUryAH sarvalokaM avamA pante 4, eke evamAhuH / / evam etena abhilApena yathA tRtIye prAbhRte dvIpasamudrANAM dvAdaza pratiprattayastA eva ihApi candrasUryANAM jJAtavyAH yAvat dvAsaptataM candrasahasra dvAsaptataM sUryasahasra sarvalokam avabhAsante 4 sapta candrAH sapta sUryAH / / daza candrAH daza sUryAH 5 dvAdaza candrA dvAdaza sUryAH / 6 / dvicatvAriMza candrAH dvivatvAriMzat sUryAH // 7 // dvAsaptatizcandrAH dvAsaptati sUryA // 8 // dvi catvAriMzatka Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA0 prA019 su. 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 657 candrazataM dvitvAriMzatkaM sUryazatam // 9 // dvAsaptataM candrazatkaM dvAsaptakaM sUryazatam 10 dvicatvAriMzaM candrasahasraM dvicatvAriMzaM sUryasahasram / 11 / eke punareva mAhuH dvA saptataM candra sahastra dvA saptataM sUryasahasraM sarvalokam avabhAsayanti udyotayanti tApayanti prabhAsayanti, pake evamAhuH vayaM punarevaM vadAmaH - tAvat ayaM khalu jambUdvIpo yAvat parikSepeNa prajJaptaH / tAvat jambU dvIpe dvIpe dvau candrau prabhAsayatAM vA, prabhAsayato vA prabhAsayiSyato vA yathA jovAbhigame yAvat tArAH dvau sUryai atApayatAM vA, tApayatovA tAyiSyatovA / SaT paJcAzat nakSatrANi yogam ayuJjan vA. yuJjanti vA yokSantivA SaTU saptatiM gRhazata cAramacarat vA carativA, cariSyati vA pakaM zatasahasra, trayastriMzat sahasrANi, navazatAni paJcAzAni tArAgaNa koTI koTInAM zobhAmazobhantavA, zobhante vA, zobhiSyante vA / gAthe- dvau candrau dvau sUryo nakSatrANi khalu bhavanti SaTU paJcAzat dvA saptatikaM gRhazata, jambUdvIpe vicAriNAm // 1 // ekaM ca zatasahasraM, trayastriMzat skhalu bhavanti sahasrANi / nava ca zatAni paJcAzAni, tArAgaNa koTI koTInAm 2|| tAvat jambUdvIpaM khalu dvIpaM lavaNo nAma samudraH vRttaH valayAkAra saMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / tAvat lavaNaH khalu bhadanta ! samudraH kiM samacakavAlasaMsthAnasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH ? tAvat lavaNaH khalu samudraH samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH no viSamacakravAlasaMsthAna saMsthitaH tAvat lavaNaH khalu samudraH kiyatkaH cakravAlaviSkambheNa ? kiyatkaH parikSepeNa, AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yojanazatasahasre cakravAlaviSkambheNa paJcadaza yojanazata sahasrANi ekAzItiM ca sahasrANi zataM ca ekonacatvAriMzaM kiJcidvizeSonaM parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat lavaNe khalu samudre kiyatkAzcandrAH prabhAsayan vA 3 evaM pRcchA yAvat kiyatyaH tArAgaNa koTI koTayaH zobhA mazobhantavA u tAvat lavaNe khalu samudre catvAra candrAH prabhAsayanti vA3 yathA jIvAbhigame yAvat tArAH catvAraH sUryAH AtApayan vA3'dvAdazakaM nakSatrazataM yogam ayuktavA3 trINi dvA paJcAzAni mahAgraha zatAni cAram acaran vA dve zatasahasre saptaSaSTizca sahasrANi navaca zatAni tArAgaNa koTI koTInAM zobhAm azobhantavA 3 gAthAH - paJcadaza zata sahasrANi, ekAzItiH zatAni ca ekonacatvAriMzAni kiJcidvizeSonAni lavaNodadheH parikSepaH // 2 // catvAra zcaiva candrAH, catvArazca sUryA lavaNatoye / dvAdazakaM nakSatrazataM grahANa trInyeva dvA paJcAzAni // 2 // dve caiva zatasahasre, saptaSaSTiH khalu bhavanti sahasrANi / nava ca zatAni lavaNajale, tArAgaNakoTIkoTInAm // 3 // tAvat lavaNasamudraM dhAtakIpaNDo nAma dvIpo bRtto valayAkAra saMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / tAvat dhAtakISaNDaH khalu dvIpaH kiM sama cakravAlasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthitaH ? tAvat samacakravAlasaMsthitaH no viSamacakravAla 83 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 candraprajJaptisUtre saMsthitaH / tAvat dhAtakISaNDaH khala dvIpaH kiyatkaH cakravAlaviSkammeNa ? evaM viSkamaH parikSepaH jyotiSaM yathA jovAbhigame yAvat tArA: kiyatkaH parikSepeNa AkhyAtaH 1 iti vadet / tAvat catvAri yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa ekacatvAriMzata yojanazatasahasrANi, daza ca sahasrANi, nava ca eka SaSTAni yojana zatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa AkhyAta iti vadet / dhAtakI SaNDe khalu dvIpe kiyatkA zcandrAH prabhAsayan vA 3 pRcchA tathaiva dhAtakISaNDe khala dvIpe dvAdaza candrAH prabhAsayan vA 3, dvAdaza sUryAH atApayan vA 3, trINi SaTra trizAni nakSatrazatAni yogamayuJjan vA 3 ekakaM SaT paJcAzaM mahAgrahasahastraM cAramacaran vA 3, aSTa zatasahasrANi, trINi sahasrANi, saptaca zatAni tArAgaNakoTIkoTInAM zobhAmazobhanta vA 3 / gAthA:-"ghAtakISaNDaparirayaH eka catvAriMzad dazottarANi zatasahasrANi / nava ca zatAni eka SaSTAni kijivadvizeSeNa parihInAni // 1 // caturvizati zaziravayaH, nakSatra zatAni ca trINi SaT triMzAni / ekaM ca zatasahasra, SaTra paJcAzat dhAtakI SaNDe // 2 // aSTaiva zatasahasrANi, trINi sahasrANi, sapta ca zatAni dhAtakI SaNDe dvope, tArA gaNa koTi koTInAm // 3 // tAvat dhAtakISaNDa khalu dvIpaM kAlodaH khalu samudro vRtto valayAkArasaMsthAnasaM sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThati / tAvata kAlodaH khala samadraH kiM samacakravAlasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthitaH ? samacakravAlasaMsthitaH no viSamacakravAla saMsthitaH evaM viSkambhaH parikSepaH jyautiSaM ca yathA yathA jIvAbhigame tathA bhaNitavyaM yAvattArAH / (tAvat kAlodaH khalu samudraH kiyatkaH cakravAlaviSkambheNa ? kiyatkaH parikSepeNa AkhyAta ? iti vadet tAvat kAlodaH khalu samudraH aSTa yojanazatasahasrANi cakravAla viSkammeNa prajJaptaH, ekanavati yojanazatasahasrANi, saptatizca sahasrANi SaT paJcottarANi yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat kAlode khalu samudre kiyantaH vandrAH prAbhAsayan vA iti pRcchA, tAvat kAlode khalu samudra dvicatvAriMzat candrAH prAbhAsayan 3 dvicatvAriMzat sUyAH atApayan vA 3 ekAdaza SaT saptatAni nakSatrazatAni yogamayuJjan 3, trINi sahasrANi SaT SaNNava tAni cAramacaran vA 3, aSTAviMzatizca zatasahasrANi, dvAdaza sahasrANi, navavazatAni paJcAzat tArAgaNa koTIkoTyaH zobhAmazobhan vA zobhante vA zobhiSyanti vA / gAthA:"ekAnavatiH saptatAni sahasrANi prirystsy| adhikAni SaT paJcottarANi kAlodadhi varasya // 1 // dvicatvAriMzaccandrA, dvicatvAriMzaca dinakarA dIptAH / kAlodadhau ete, caranti saMbaddhalezyAkAH // 2 // nakSatrasahasramekameva SaT saptataM ca zatamanyat / SaT ca zatAni SaNNavatAni mahAgrahAH trINi ca sahasrANi // 3 // aSTAviMzatiH kAlodadhau dvAdaza ca sahasrANi nava ca zatAni paJcAzatAni tArAgaNa koTi koTInAm // 4 // tAvat kAlodaM khalu samudra puSkaravaro nAma dvopo vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThati / tAvat puSkaravaraH khalu dvIpaH kiM samacakravAlasaMsthitaH ? viSamacakravAlasaMsthitaH ? tAvat samacakravAlasaMsthitaH no viSama cakravAlasaMsthitaH / evaM viSkambhaH, parikSepaH, jyautiSaM yathA jIvAbhigame yaavttaaraaH| Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA0 prA.19. sU. 1 candrasUryagrahanANanakSatArArUpANAM saMkhyAdikam 659 tAvat puSkaravaraH khalu dvIpaH kiyAn samacakravAlaviSkambheNa ? kiyAn parikSapeNa? hAvat SoDaza yojanazatasahasrANi cakrabAlaviSkambheNa, ekA yojana koTI dvAnavatizca zatasahasrANi, pakonapaJcAzazca sahasrANi. aSTa caturnavatAni yojanazatAni parikSepeNa ANyAta iti vadet / tAvat puSkaravare khalu dIpe kriyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, pRcchA tathaiva, tAvat catuzcatvAriMzaM candrazataM prAbhAsayan vA 3, catuzcatvAriMza sUryazatamatApayata vA 3, catvAri sahasrANi dvAtriMzacca nakSatrAni yogamayujan vA 3, dvAdaza sahaH srANi SaT ca dvAsaptatAni mahAgrahazatAni cAramacaran vA, 3, SaNNavatiH zatasahasrANi catuzcatvAriMzat sahasrANi catvAri ca zatAni tArAgaNa koTikoTyaH zobhAmazobhanta vA 3, / gAthAH- "koTIdvAnavatiH khalu ekonapaJcAzat bhavanti sahasrANi, aSTa zatAni caturnavatAni ca parirayaH puSkaravarasya // 1 // catuzcatvAriMzaM candrazataM catuzcatvAriMzaM ca sUryANAM zatam / puSkaravaradvIpe va caranti ete prabhAsayantaH // 2 // catvAri sahasrANi SaT triMzaccaiva bhavanti nakSatrANi / paT ca zatAni dvA saptatAni, mahAgrahA dvAdazasahasrANi // 3 // SaNNavatiH zatasahasrANi catuzcatvAriMzad bhavanti sahasrANi / catvAri ca zatAni khalu tArAgaNa koTikoTInAm // 4 // _____ tAvat puSkaravarasya khalu dvIpasya bahumadhyadezabhAge mAnuSottaro nAma parvataH valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH, yaH khalu puSkaravaradvIpaM dvidhA vibhajana 2 tiSThati, tadyathAabhyantarapuSkarAddhaM ca bAhyapuSkarAddha ca / tAvat AbhyantarapuSkarAddha khalu kiM samacakravAlasaMsthitaM viSamacakravAlasaMsthitam ? tAvat samacakravAlasaMsthitaM no viSamacakravAla saMsthitam / evaM viSkambhaH, parikSepaH jyautiSaM yAvat taaraaH| (tAvat AbhyantarapuSkarAddhaM khalu kiyat cakravAlaviSkambheNa ? kiyat parikSepeNa AkhyAtam ? itivadet / tAvat aSTa yojanazatasahasrANi cakravAviSkambheNa, ekA yojana koTI, dvicatvAriMzacca zatasahasrANi trizacca sahasrANi dve ekonapaJcAze yojanazate // 1 // parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat Abhyantara puSkarAddhe khalu kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, kiyantaH sUryA atApayan vA 3, ? pRcchA, dvAsaptatizcandrAH prabhAsayan vA 3, dvAsaptatiH sUryA atApayan vA 3, dve SoDaze nakSatrasahasre yogamayujAtA vA 3, SaDU mahAgraha sahasrANi, trINi ca SaTtriMzAni cAramacaran vA, 3, aSTa catvAriMzat zatasahasrANi, dvAtriMzacca sahasrANi, dve ca zate tArAgaNakoTikoTyaH zobhAmazobhanta vA 3,) tAvat manuSyakSetraM khalu kiyat AyAmaviSkambheNa? evaM viSkambhaH parirayaH, jyautiSaM, tArA:-jAva ekazaziparivAraH tArAgaNa koTi koTInAm ||gaa040|| (kiyat parikSepeNa AkhyAtam ? iti vadet , paJca catvAriMzat yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNa. ekA yojana koTI dvicatvAriMzacca zata sahasrANi, dve ca ekona paJcAze yojana zate // 1 // parikSepeNa AkhyAtam iti vadet / tAvat manuSyakSetre khalu kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, pRcchA tathaiva, tAvat dvAtriMzatkaM candrazataM, prAbhAsayan vA 3, dvAtriM. zatkaM sUryANAM zatamatApayat vA 3, trINi sahasrANi, SaT SaNNavatAni nakSatrazatAni yogamayuJjan vA 3, ekAdaza sahastrANi SaT ca SoDazAni mahAgrahazatAni cAramacaran vA 3, aSTAzItiH zata sahasrANi, catvAriMzacca sahasrANi, sapta ca zatAni tArAgaNa koTikoTyaH Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 candraprajJaptisUtre zobhAma zobhanta vA 3, / gAthA:-"aSTaiva zatasahasrANi, Abhyantara puSkaravarasya visskmbhH| paJcAzat zata sahasrANi, mAnuSakSetrasya visskmbhH||1|| koTiH dvicatvAriMzatsahasrANi dvezate ca ekona pnycaashe| mAnuSakSetraparirayaH, evameva ca puSkarArddhasya // 2 // dvAsaptatizca candrAH, dvAsaptatireva dinakarA dIptAH / puSkaravaradvIpADhe caranti ete prabhAsayantaH // 3 // trINi zatAni SaT triMzat SaT sahasrANi mahAgrahANAM tu nakSatrANAM tu bhavanti SoDaze dve sahasra / 4 // aSTa catvAriMzat zatasahasrANi, dvAviMzatiH khalu bhavanti sahasrANi, dve ca zapte puSkarArddha, tArAgaNa koTi koTonAm // // dvAtriMzatkaM candrazataM, dvAtriMzatkaM caiva sUryANAM zatam / sakalaM mAnuSalokaM, caranti ete prabhAsayantaH // 6 // ekAdaza ca sahasrANi, paDapi ca SoDazAni mahAgrahANAM tu / SaT zatAni SaNNavatAni, nakSatrANi trINi ca sahasrANi // 7 // aSTAzotiH catvAri zAni zatasahasrANi manujaloke / sapta ca zatAni anyUnAni, tArAgaNa koTi koTInAm // 8 // eSa tArA piNDaH sarvasamAsena manujaloke / bahiH punaH stArAH, jinarbhaNitA asaMkhyeyAH // 9 // iyatkaM tArAgaM, yad NitaM mAnuSe loke / cAraM kalambukapuSpa saMsthitaM jyautiSaM carati // 10 // ravi zazi grahanakSatrANi, iyanti AkhyAtAni manujaloke / yeSAM nAma gotraM na prAkRtAH prajJapayiSyanti // 11 / / paTU SaSTiH piTakAni, candrAdityAnAM manujaloke / dvau candrau dvau sUyau ca, bhavata ekaikasmin piTake / 12 // SaT SaSTiH piTakAni, nakSatrANAM tu manujaloke / SaT paJcAzad nakSatrANi, bhavanti ekaikasmin piTake // 13 // SaT SaSTiH piTakAni, mahAgrahANAM tu manujaloke / SaT saptataM grahazata, bhavati ekai. kasmin piTake // 14 // catasrazca paGktayaH candrAdityAnAM manujaloke / SaT SaSTiH SaTraSTizca bhavanti ekaikasyAM paMktau / / 15 / / SaT paJcAzata paMktayaH, nakSatrANAM tu manajaloke / SaTa patiH SaT SaSTiH bhavanti ekaikasyAM paGktau // 16 // SaTU saptataM grahANAM paktizataM bhavati manujaloke / SaT SaSTiH SaT SaSTiH bhavanti ekaikasyAM paMktau // 17 // te meru manucarantaH pradakSiNAvarta maNDalAH sarve / anavasthitayogaiH, candrAH sUryAH grahagaNAzca // 18 // nakSatra tArakANAm, avasthitAni maNDalAni jJAtavyAni / te api ca pradakSiNAvarttameva merumanucaranti // 19 // rajanIkaradinakarANAM, Urdhvamadhazca saMkramo nAsti / bhaNDalasaMkramaNa punaH, sAbhyantara bAhya tiryak // 20 // rajanIkaradinakarANAM, nakSatrANAM mahAgrahANAM ca / cAravizeSeNa bhaveta sukha duHkha vidhirmanuSyANAm // 21 // teSAM pravizatAM tApakSetraM tu vaddhate niyatam / tenaiva krameNa punaH parihIyate niSkramatAm // 22 // teSAM kalamvuka (kadambaka) puSpasaMsthitA bhavanti tApakSetra pathAH / antazca saMkucitA bahivistRtA candrasUryANAm // 23 // kena vaddhate candraH, parihAniH kena bhavati candrasya / kAlo vA jyotsnA vA, kenAnubhAvena candrasya // 24 // kRSNaM rAhu vimAnaM, nityaM candreNa bhavati avirahitam / caturagulamasaMprApta hitvA candrasya tat carati // 25 // dvApaSTiM dvASaSTi divase divase tu zuklapakSasya / yat parivarvate candraH kSapayati tenaiva kAlena // 26 // paJcadaza bhAgena ca candraM paJcadazameva tat vRnnute| paJcadaza bhAgena ca punarapi tadeva apakAmyati // 27 // evaM varddhate candraH, parihAnireva bhavati candrasya / kAlo vA jyotsnA vA, evamanubhAvena candasya // 28 // antarmanuSyakSetre bhavanti cAroyagAstu upapannA / paJcavidhA jyotiSkAH, candrAH sUryA grahagaNAzca // 29 / tena paraM yAni zeSANi candrAditya grahatArAnakSatrANi / nAsti gatirnApi cAraH, avasthitAni Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandraptiprakAzikA TokA prA.19.sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatra tArArUpANAM saMkhyAdikam 661 tAni jJAtavyAni // 30 // evaM jambUdvIpe, dviguNA lavaNe caturguNA bhavanti / lavaNAcca triguNitAH zazi sUryA dhAtakI SaNDe / 31 // dvau candrau iha dvIpe, catvArazca sAgare lavaNatoye / dhAtakISaNDe dvIpe dvAdaza candrAzca sUryAzca // 32 // dhAtakI SaNDa prabhRtiSu, uddiSTAstri guNitA bhavanti candrAH / AdhacandrasahitA, anantarAnantare kSetre // 33 // RkSya grahatArAgraM, dvIpasamudre yadIcchasi jJAtum / tacchazibhistad guNitaM RkSagrahatArakAgraM tu // 34 // bahistu mAnuSanagasya candrasUryANAmasthitA jyotsnA / candrA abhijid yuktAH sUryAH punarbhavanti puSyaiH // 35 // candrAt sUryasya ca sUryAt candrasya antaraM bhavati / paJcAzatsahasrANi tu yojanAnAmanyUnAni // 36 // sUryasya ca sUryasya ca zazinaH zazinazca antaraM bhavati / bahistu mAnuSanagasya, yojanAnAM zatasahasram // 37 // sUryAntaritAzcandrAH, candrAntaritAzca dinakarA diiptaaH| citrAntaralezyAkAH, zubhalezyA mandalezyAzca // 38 // aSTAzItizcagrahAH aSTAviMzatizca bhavanti nakSatrANi / eka zazi parivAraH itastArANAM vakSyAmi // 39 // SaTSaSTiH sahasrANi, nava caiva zatAni paJca saptatAni eka zazi parivAraH, tArA gaNakITi kottonaam||40||suu0 1 // __vyAkhyA--'tA kai NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'kaiNaM' kati khalu 'caMdimasUriyA' candrasUryAH 'sabaloyaM' sarvalokam 'obhAseMti ujjoti' taveti pabhAseM ti' ava bhAsayanti, udyotayanti, tApayanti-prakAzayanti, prabhAsayanti, etadviSaye bhavatA kim 'AhiyaM' AkhyAtam ! kathitam ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / evaM gautamena pRSTe bhagavAn etadviSaye yA dvAdaza pratipattayaH bhavanti tAH pradarzayati-'tattha khalu' ityAdi, 'tattha' tatra candra sUrya saMkhyAviSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANasvarUpAH 'bArasa paDivattIo' dvAdaza pratipattayaH paratIrthikamatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH / tA evAha-'tatthege' ityAdi, 'tattha' tatra dvAdaza pratipattivAdinAM madhye 'ege' eke kecana paramatavAdinaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' Ahu kathayanti, kimAhurityAha- 'tA ege' ityAdi, 'tA' tAvat 'ege caMde ege sure savvaloyaM' ekazcandraH ekaH sUryaH sarvalokam 'obhAsei' ityAdi, avabhAsayati, uddyotayati tApayati prabhAsayati, upasaMhAramAha-'ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evam-pUrvokta prakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / 1 / dvitIyaprattimAha-'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evamAhuH 'tA' tAvat 'tiNNi caMdA tiNNi surA savvaloyaM obhAsaMti 3' trayazcandrAH trayaH sUryAH sarvalokam avabhAsayanti udadyotayanti tApayanti prabhAsayanti 'ege' evamAhaMsu eke evamAhuH // 2 // tRtIyAM pratipattimAha- 'ege puNa emAhaMsu' eke tRtIyA evamAhuH-'tA' tAvat 'AuTiM caMdA AuTTi sUrA' arddha caturthAHsArdAstrayazcandrAH arddha caturthA sA strayaH sUryAH 'obhAsaMti 4' avabhAsayanti 4, 'ege evamAhaMsu' eke evamAhuH / 3 / athAgre'tidezamAha Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 candraprAptisUtre 'evaM eeNaM' ityAdi, 'evaM' evam evameva anenaiva prakAreNa eeNaM' etena pUrvokta pratipattitrayokta sadRzena 'abhilAveNaM' abhilApeta AlApakena 'jahA taie pAhuDe' yathA tRtIye prAmRte 'dIvasamuddANaM duvAlasapaDivattIo' dvIpasamudrANAM dvAdaza pratipattayaH proktAH 'tAo ceva ihaMpi' tA eva ihApi ekonaviMzatitame prAbhRte 'caMdimasUrANaM' candrasUryANAm 'NeyavvA' jJAtavyAH kiyatparyanta. mityAha-'jAva' ityAdi, 'jAva' yAvat 'bAvattaraM caMdasahassaM bAvattaraM sUrasahassaM' dvAsaptatiH candrasahastrANi dvAsaptatiH sUryasahasrANi 'obhArseti 3' avabhAsayanti : / tathAhi tatpAThaH _ 'sattacaMdA' ityAdi, caturthAH caturthapratipattivAdinaH-saptacandrA saptasUryA iti kathayanti // 4 // evaM paJcamapratipattivAdinaH daza candrAH daza sUryA iti // 5 // SaSTha pratipattivAdinaH dvAdaza candrAH dvAdaza sUryAH / 6 / saptamapratipattivAdinaH dvicatvAriMzaccandrAH dvicatvAriMzat sUryAH ||7|| aSTama pratipattivAdinaH dvAsaptatizcandrAH dvAsaptatiH sUryAH // 8 // navamIM pratipattimAha dvicatvAriMzaM dvicatvAriMzadadhikaM candrazataM dvicatvAriMzaM dvicatvArizadadhikaM sUrya zatam / 9 / dazamI mAha dvisaptatiM dvisaptatyadhikaM candrazataM dvisaptatiM dvisaptatyadhikaM sUryazatam / 10 / ekAdazImAha dvicatvAriMzaM candrasahasraM dvicatvAriMzaM sUryasahasramiti kathayanti / 11 / dvAdazI pratipatti mAha- 'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke dvAdaza pratipattivAdinaH punaH 'evamAhesu' evamAhuH-'tA' tAvat 'bAvattaraM caMdasahassaM bAvattaraM sUrasahassaM' dvAsaptataM-dvAsaptatyadhikaM candrasahasra dvAsaptataM sUryasahasram 'savvaloyaM' sarvalokam 'obhArseti' 4 / avabhAsayanti, udyotayanti tApayanti prabhAsayanti, upasaMhAramAha-'ege' eke dvAdaza pratipattivAdinaH 'evaM' evampUrvoktaprakAreNa 'AiMsu" AhuH kathayanti / 12 / etA dvAdazyo'pi pratipattayaH sarvathA mithyA0 ato bhagavAn etAbhyaH sarvAbhyaH pRthagbhUtaM svamataM pradarzayati-vayaM puNa' ityAdi 'vayaM puNa' vayaM tu evaM evam-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kthyaamH| tadeva pradarzate-'tA ayaNNaM' ityAdinA 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM khalu zAstraprasiddhaH' jaMbuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'jAva parikkheveNaM paNNatte' yAvat parikSepeNa prajJaptaH, yAvat padena jambUdvIpavarNanaM sarvamatra vAcyam, asya vyAkhyAnamapi tatroktavadeva kartavyam / bhagavAnAha-'tA' tAvat jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'do caMdA pabhAseMsu vA pabhAseMti vA pabhAsissaMti vA' dvau candrau prAbhAsayatAM vA prabhAsayato vA prabhAsayiSyato vA, atha jIvAbhigamasyAtidezamAha 'jahA' ityAdi, 'jahA jIvAbhigame' yathA jIvAbhigame jambUdvIpagata candrasUryagrahagaNanakSatratArANAM saMkhyA proktA tathaiva ihApi vAcyA, kiyatparyanta mityAha-'jAva' ityAdi 'jAva tArAo' yAvat tArAH sUrya saMkhyAta Arabhya yAvat tArANAM saMkhyA proktA tAvatparyantamiti bhAvaH / tathAhi tatpAThaH 'do sUriyA' ityAdi, do sUriyA taviMsuvA 3' jambUdvIpe dvau sUryau atApayatAm tApayatovA tApayiSyato vA 'chappaNNaM NakkhattA joyaM joiMsu vA' SaT paJcAzat Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.19 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUNANAM saMkhyAdikam 663 jambUdvIpe-ekaikasya candrasya aSTAviMzatiraSTAviMzati nakSatrANi parivAra iti militvA nakSatrANi candra sUryAbhyAM saha yogamayuJjan vA, yuJjanti vA yokSyanti vA / 'chAvattari gaisayaM' SaT saptataM grahazataM SaT saptatyadhikamekaM zataM grahANAm, ekaikasya candra syASTAzItiraSTAzItimrahAH parivAra iti candrasya parivAramilane SaT saptatyadhikazatasaMkhyakA grahAH 'cAraM cariMsu vA 3' cAremacaran vA caranti vA cariSyantivA / 'ega sayasahassaM' ityAdi tArA saMkhyA, tathAhi-eka lakSam trayastriMzacca sahasrANi, nava zatAni pazcAdazadhikAni (133950) 'tArA gaNa koDIkoDIo' tArAgaNa koTIkoTyaH 'sobhaM sobhiMsu vA3' zobhAm azobhantaveti akurvan vA kurvanti vA kariSyanti vA / atra jambUdvIpe ekaikasya candrasya koTI koTInAm SaT SaSTi sahasrANi, paJca saptatyadhikAni nava zatAni (66975) tArA parivAra iti dvayozcandrayostArA parivAraH-ekaM lakSaM trayastriMzatsahasrANi nava zatAni pazcAzadadhikAni koTI koTInAm (133950), etatparimito jAyate / atra pUrvokta jambUdvIpagata candrAdisaMkhyA pratipAdike dve saMgrahagAthe pradaryete-'do caMdA do sarA' ityAdi, anayorarthaH pUrva mAgata iti na punarvyAkhyAyate // 2 // iti / navaraM-'jaMbuddIve viyArINaM' iti 'viyArINaM' ityatra 'NaM vAkyAlaGkAre 'viyArI' vicAri, atra liGga vipariNAmena napuMsaliGgaM vAcyam , tena dvAsaptatikaM grahazataM vicAri candrasUryaiH saha vicaraNazIlaM vartate iti vyAkhyeyam / iti jIvAbhigamokta pAThavyAkhyA / imaM jambUdvIpaM ko nAma samudraH pariveSTaya sthitaH iti sUtrakAra Aha-'tA jaMbu dIvaM gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIvaM NaM dI' jambUdvIpaM dvIpaM 'lavaNe nAmaM samudde lavaNo nAma samudraH 'vaDhe valayAgArasaMThANasaMThie' vRttaH golAkAraH vRttastu madhya pUrNo'pi syAt yathA pUrNimAyAM candramaNDalam ato'tra praznaH syAt-kizo vRttaH ? ityAhavalayAkArasaMsthAnasaMsthitaH valaye yathA antaH zuSiraH vahirgolAkAraH, tatsadRzAkArakaM yatsaMsthAnaM, tena saMsthitaH valayAkArasaMsthAnayuktaH saH 'savvao samaMtA' sarvataH samantAt sarvAsu dikSu vidikSu ca 'saMparikkhittANaM' saMparikSipya samyaktayA pariveSTaya khalu 'ciTaI' tiSThati-varttate iti evaM bhagavatA pratipAdite zrIgautamo puna lavaNasamudraviSaye pRcchati-'tA lavaNeNaM' samudde' ityAdi 'tA' tAvat 'bhaMte' he bhadanta ! 'lavaNe NaM samudde' lavaNaH khalu samudraH 'kiM samacakkavAlasaMThANasaMThie' kiM samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH samatvena cakravAlasaMsthAnayuktaH, athavA kim 'visamacakavAlasaMThANasaMThie' viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH viSamatvena nyUnAdhikatvena cakravAlasaMsthAnayukto varttate ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA lavaNasamudde' ityAdi, 'tA' tAvat 'lavaNasamudde' lavaNa samudraH 'samacakkavAlasaMThANasaMThie' samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH kintu 'no visamacakkavAlasaMThANasaMThie' no viSamacakravAlasaMsthAnasaM Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 candraprajJaptisUtre sthitaH / punargau tamaH pRcchati-'tA lavaNasamudde' ityAdi sa lavaNasamudrazcakravAlaviSkambheNa parikSepeNa ca kiyatparimito'sti ? iti praznaH / bhagavAnAha- 'tA do joyaNasayasahassAI' ityAdi, 'tA' tAvat 'do joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM' sa lavaNasamudraH cakravAla viSkambhaparimANena lakSa dvayayojanaparimito vartate, parikSepeNa ca 'paNNarasa' ityAdi, paJcadaza yojanalakSANi ekA'zItizca sahasrANi ekonacatvAriMzadadhikaM zataM ca (1581139) kiJcidvizeSonaM kiJcinyUnam, etAvatparimito vartate / tathAhi-lavaNasamudrasya cakravAlaviSkambhaH ekato'paratazceti dvidhAto dvi dviyojana lakSaparimita iti jAtAni catvAri lakSANi, punazca tasya sarvamadhye jambUdvIpo varttate, sa lakSayojanaparimita iti sarvasaMmelane jAtAni paJca lakSANi (500000), eteSAM varge kRte jAyante paJca viMzatistadupari ca daza zUnyAni (250000000000), asya rAze rdazabhirguNane jAtAni paJcaviMzate-rUpari-ekAdaza zUnyAni (2500000000000), etasya rAzervargamUlAnayane labhyante-paJcadaza lakSANi, ekAzItiH sahasrANi, aSTAtriMzadadhikamekaM zataM ca (1581138) zeSamuddharati-paDa viMzatirlakSANi, caturvizatiH sahasrANi, SaT paJcAzadadhikAni nava zatAni (2624956) chedarAzirekatrizallakSANi, dvASaSTiH sahasrANi, SaT saptatyadhike dve zate (3162276), etadapekSayA yojanamekamUnaM labhyate tata uktam'sayaM ca uNayAlaM kiMci visesUNaM' iti candrAdInAM viSaye gautamaH pRcchati-tA lavaNeNa' ityAdi, lavaNasamudre kati candrAH prAbhAsayan 3, kati sUryA atApayan 3, kati nakSatrANi yogamayuJjan 3, kati grahAzcAramacaran 3, kati tArAH zobhAm azobhanta 3, iti praznaH / bhagavAnAha-'tA lavaNe NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'lavaNeNaM samudde' lavaNe khalu samudre 'cattAri caMdA' catvArazcandrAHprAbhAsayan vA 3, evaM catvAraH sUryA atApayan vA 3, dvAdazakaM nakSatrazataM yogamayuG vA 3, trINi zatAni dvipaJcAzadadhikAni grahAzcAramacaran vA 3, dve lakSe, saptaSaSTiH sahasrANi, nava zatAni tArAgaNa koTI koTyaH zobhAmazobhanta vA 3, / tathAhi-nakSatrANi aSTAviMzati rekaikasya candrasya parivAratvena santi, lavaNe catvArazcandrA iti aSTAviMzati zcaturbhirguNyate jAtAni dvAdazottara zata saMkhyakAni (112) nakSatrANi / grahA aSTAzItiriti caturbhiguNane dvipaJcAzadadhikAni trINi zatAni (352) grahANAM bhavanti / tArA gaNa koTI koTInAM SaT SaSTiH sahasrANi, nava zatAni paJca saptatyadhikAni (66975) caturbhirguNane jAyate yathoktaM tArApramANam / atra lavaNasamudrasya :vikSepasya candradInAM ca pramANapratipAdikAstisro gAthAH sugamA iti na vyAkhyAyante, iti jIvabhigamokta pAThavyAkhyA / / / atha lavaNasamudra ko dvIpaH pariveSTaya tiSThatotyAha -'tA lavaNasamudda' ityAdi 'tA' tAvat 'lavaNasamuI' lavaNasamudraM dhAtakISaNDo nAma dvIpo vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt parikSipya pariveSTaya tiSThati asya saMsthAnaviSaye gautamaH pRcchati-'tA dhAyaIsaMDeNaM dIve' Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 665 ityAdi, sugamam / bhagavAnAha sama cakravAlasaMsthAnasaMsthitaH na tu viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH atha viSkambhaparidhiviSaye gautamasya praznaH-'tA dhAyaIsaMDeNaM dIve' ityAdi 'tA' tAvat 'dhAyaIsaDeNaM dIve' dhAtakI SaNDaH khalu dvIpaH 'kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM' kiyAn cakravAlaviSkambheNa 'eva vikkhaMbho parikkhevo joisa' evam-anena prakAreNa dhAAtakoSaNDasya viSkambhaHparikSepaHjyautiSaM jyotizcakram itisarva 'jahA jIvAbhigame jAva tArAo' yathA jIvAbhigame tathA tArA paryantaM vAcyam / tathAhi tatpAThaH 'kevaie parikkheveNaM'-ityAdi, sugamam / bhagavAnAha-'tA cattAri' ityAdi dhAtakI paNDasya cakravAlaviSkambhazcaturlakSayojanaparimitaH paridhimAha-'igatAlIsaM' ityAdi ekacatvAriMzada yojanalakSANi daza ca sahasrANi eka SaSTayadhikAni nava yojanazatAni (4110961) kiJcidvizeSonAni, etAvatparimitaH parikSepo dhAtakI SaNDasyeti / paridhibhAvanA yathA jambUdvIpaviSkambho lakSayojanaparimitaH, lavaNasamudrasya ubhaya pArzvato ve dve yojanalakSe iti tAni catvAri lakSANi dhAtako SaNDasyobhayatazcatvAri catvAri lakSANi militAni bhavanti-aSTau, tata ekaM, catvAri, aSTau ceti militvA sarvasaMkhyayA jAtAni trayodaza lakSANi (1300000) tato'sya rAzervarge kRte jAto rAziH ekakaH SaTko navakaH, tadupari ca daza zUnyAni (16900. 00000000) punarapi dazabhireza rAzi rguNyate jAtAni pUrvoktAGkAnAmupari ekAdaza zUnyA ni (16900000000000) eteSAM vargamUlAnayane labdhAni ekacatvAriMzallakSANi, daza sahasrANi navazatAni ekaSaSTayadhikAni (4110961) yathoktAni yojanAnAmiti / atha dhAtakISaNDagata candrAdiviSaye gautamasya praznaH-'tAdhAyaIsaMDeNaM dIve' ityAdi sugamam bhagavAnAha 'dhAyaIsaMDeNaM dIve' dhAtakoSaNDe khalu dvIpe 'bArasa caMdA' dvAdazacandrAH prAbhAsayan vA 3 / dvAdazaiva sUryA atapayan vA 3 / atra nakSatrANi SatriMzadadhikAni trINi zatAni (336) yogamayujan vA 3 / mahAgrahAH SaT paJcAzadadhikaikasahasrasaMkhyakA (1056) zcAramacaran vA / tArAzca-aSTau lakSANi, trINi sahasrANi saptaca zatAni (830700) koTI koTInAM zobhAm azobhanta-akurvan vA 3. tatkathamiti pradarzyate atra candrA dvAdazeti nakSatrasaMkhyA aSTAviMzati dazabhi rguNyate jAyante SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni yathoktAni / evamekasya candrasya yo yo grahaparivArastArAparivAra zcAsti tasya dvAdaza bhirguNane yathoktA saMkhyA samAgacchatIti svayamavagantavyam atra paridheH candrAdInAM ca pramANapratipAdikA stisro gAthAH santi, tAzca sugamAH / iti jIvAbhigamapAThavyAkhyA / ___ ayaM dhAtakI SaNDaH kena samudreNa pariveSThitaH ? ityAha-'tA dhAyaIsaMDeNaM' ityAdi dhAtakISaNDaM dvIpaM kAlodaH samudraH parikSipya pariveSTaya tiSThati / asya saMsthAnaviSaye gautamasya 84 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 candraprajJaptisUtre pRcchA / bhagavAnAha--'tA dhAyaIsaMDeNaM' ityAdi tAvad dhAtakI SaNDo dvIpaH samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, no viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH / ' evaM vikkhabho parikkhevo' joisaMca' anena prakAreNa kAlodasamudrasya viSkambhaH, parikSepaH, jyautiSaMca 'jahA jIvAbhigame tA bhANiyavvaM' yathA jIvAbhigame proktaM tathA bhaNitavyam / kiyatparyantamityAha 'jAva' ityAdi, 'jAva tArAo' yAvat tArAH, tArA pramANaparyantaM paThitavyam tathAhi tatpAThaH 'tA kAloeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'kAloeNaM samudde' kolodaH khalu samudraH kiyAn cakravAlaviSkambheNa kiyAn parikSepeNa AkhyAtaH ? iti praznaH / bhagavAnAha - ' tA kAloeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'kAloeNaM samudde' kAlodaH khalu samudraH aSTalakSayojanaparimitazcakravAlaviSkambheNa prajJaptaH / asya parikSepaH - ekanavatirlakSANi, saptatiH sahasrANi, paJcottarANi SaT zatAni ca (9170605) yojanAnAm, etAvatparimitaH kiJcidvizeSAdhikaH proktaH / atha candrAdiviSaye praznaH - ' tA kAloeNaM samudde kevaiyA caMdA' ityAdi pRcchA / bhagavAnAha - 'tA kAloeNaM' ityAdi, ' tA tAvat 'kAloeNaM samudde' kAlode skhalu samudre 'bAyAlIsa caMdA' dvAcatvAriMzat candrAH prAbhAsayan vA 3, dvAcatvAriMzat sUryA atApayan vA 3, dvAsaptatyadhikAni ekAdaza nakSatrazatAni (1972) yogamayuJjan vA 3, trINi sahasrANi SaNNavatyadhikAni SaT zatAni ( 3696 ) mahAgrahANAM cAramacaran vA 3, aSTAviMzatizata sahasrANi lakSANi, dvAdaza sahasrANi paJcAzada dhikAni navazatAni (2812950) koTI koTyastArAH zobhAmazobhanta vA 3 / zobhante vA zobhiSyante vA // parikSepasya gaNitabhAvanA yathA kAlodasamudrasya ekato'paratazceti dvayoH pratyekamaSTAvaSTau yojana lakSANIti jAyante SoDaza lakSANi, dhAtakISaNDasya ubhayatazcatvAri lakSANi militvA'STau lakSANi, evaM lavaNasamudrasya ubhayato dvi dvilakSasadbhAvAccatvAri lakSANi, tathA jambUdvIpasya ekaM lakSam (16=8=4=11 ) iti militvA sarvasaMkhyayA ekonatriMzallakSANi (2900000) jAtAni, eteSAM varge kRte jAyante aSTakaH, catuSkaH, ekakaH, tadupari dazazUnyAni (841000 0000000) tato dazabhirguNane pUrvoktAGkopari jAyante ekAdaza zUnyAni (841000000 00000) eSAM vargamUlAnayane labdhaM yathoktam - (9170605) zeSaM-triko navakastrikastrako navakaH saptakaH paJcakaH (3933975) iti yadavatiSThate tadapekSayA vizeSAdhikatvamuktam / nakSatrAdInAM bhAvanA tu nakSatragrahatArANAM sva sva saMkhyAyAzcandrasUryANAM dvAcatvAriMzattvena dvAcatvAriMzatA guNa svasva saMkhyA samAgamiSyatIti svayaM paribhAvanIyam / atra pUrvoktasaMkhyApratipAdikAzcatastro gAthAH santi, tAH sugamAH / iti jIvAbhigamapAThavyAkhyA / kAlodaH samudraH kena veSTita ? ityatrAha - 'tA kAloyaM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kAloyaM NaM samudda' kAlodaM khalu samudram ' pukkharavare gAmaM dIve' puSkaravaro nAma dvIpo vRtto valayA Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA019 sU 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 667 kArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt parikSipya pariveSTaya tiSThati / atha puSkaravarasya saMsthAnaviSaye pRcchA-'tA pukkharavareNaM dove' ityAdi, sugamam / bhagavAnAha-'tA samacakkabAlasaMThANa sAThae' ityAdi, sa puSkaravaradvIpaH samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, na tu viSamacakravAlasaMsthAna saMsthitaH ityuttaram / 'evaM vikkhabho parikkhevo joisaM jahA jIvAbhigame jAva tArAo' iti puSkaravaradvIpasya viSkambhAdikaM tArAparyantaM sarvaM jIvAbhigamoktavadeva vijJeya mitibhAvaH / tathAhi tatpAThaH 'tA pukkharavareNaM' ityAdi, saMsthAnaviSayakaH praznaH sugamaH / bhagavAnAha-'tA solasa' ityAdi, asya samacakrabAlaviSkambhaH SoDaza lakSayojanaparimito vartate, 'egA joyaNakoDI' ityAdi, asau ekA yojanakoTI, dvinavatirlakSANi, ekonapazcAzat sahasrANi, caturnavatyadhikAni aSTa yojanazatAni ca-(19249894) parikSepeNa AkhyAtaH / 'ti vaejjA' iti vadetU svaziSyebhyaH / atha candrAdInAM viSaye gautamaH pRcchati 'tA pukkharavareNaM dIve' 'tA' tAvat puSkaravare khalu dvIpe kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, 'pucchA taheva' pRcchA tathaiva pUrvavadeva / bhagavAnAha- 'tA coyAla caMdasayaM' catuzcatvAriMzaM candrazataM catuzcatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAH (144) candrAH prAbhAsayan vA 3, etAvanta eva (144) sUryA atApayan vA 3, / 'cattAri sahassAI catvAri sahasrANi 'battIsaM ca' dvAtriMzacca dvAtriMzadadhikAni catvAri sahasrANi(4032) nakSatrANi yogamayujan vA / 'bArasa' ityAdi, dvAdazasahasrANi dvAtriMzadadhikAni SaD mahAnahazatAni (12632) cAramacaran vA 3, / 'chaNNauI' ityAdi, SaNNavatirlakSANi, catuzcatvAriMzat sahasrANi catvAri ca zatAni (9644400) tArAgaNakoTIkoTyaH zobhAmazobhanta vA 3 / puSkaravaradvIpasya paridhergaNitabhAvanA tviyam-puSkaravaradvIpasya pUrvAparataH SoDaza SoDaza lakSANIti jAtAni dvAtriMzat lakSANi (32) kAlodadheH pUrvAparato'STAvaSTau iti SoDazalakSANi 16, dhAtakI SaNDasya pUrvAparatazcatvAri catvAri lakSANIti jAyante'STau lakSANi 8, lavaNasamudrasya pUrvAparato dve dve lakSe iti catvAri lakSANi 4, jambUdvIpasya caikaM lakSam-(32-16=8=4=1+61) evaM sarvasaMkalanayA jAtAni-eka SaSTirlakSANi (6100000) etasya rAzevarge kRte jAtAni trikaH, saptakaH, dvikaH, ekakaH, tadupari ca daza zUnyAni (37210000000000), asya rAzedazabhirguNane jAtAni pUrvoktAGkopari ekAdaza zUnyAni (372100000000000) eteSAM vargamUlAnayane labhyate yathoktaM paridhiparimANam (19249894) iti / nakSatrAdiparimANaM ca ekasya candrasya yAvAn nakSatraparivAraH yAvAn grahaparivAraH yAvAMzca tArAparivAraH sa sva sva parivAro'tratyacandrasUryasaMkhyayA catuzcatvAriMzadadhikazata (144) rUpayA guNyate tataH samAyAti nakSatrAdInAM sva sva parivArasaMkhyeti svayaM karaNIyamiti / atra paridhi candrasUryAdi parimANapratipAdikAzcatasro gAthAH, santi, tAsAM vyAkhyA pUrva sUtroktAnusAreNa svayamUhanIyeti (jIvAbhigamapATha vyAkhyA) Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre atha puSkaravarasya vibhAgadvayaM pradarzayati 'tA pukkharavarassa NaM' ityAdi / 'tA, tAvat 'pukkharavarassa NaM dIvassa' puSkaravarasya pUrvapradarzitasvarUpasya khalu dvIpasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge bahumadhyaH atyanta madhyo yo dezaH kSetraM tasya bhAme tatsthAne 'mANusottare NAmaM pavvae' mAnuSottaro nAma parvataH, kiM saMsthAnakaH ? ityatrAha--'valayAgArasaMThANa saMThie' valayavadantaH zuSiro bahigolAkAraH, etAdRzaM saMsthAnam AkRtiryasya sa tAdRzo varttate, tataH kim ? 'je gaM' ityAdi yaH khalu mAnuSottaraparvataH 'pukkharavaraM dIvaM' puSkaravaraM dvIpam 'duhA vibhayamANe 2 ciTThaI' dvidhA vibhajamAnaH vibhajamAna stiSThati sthito'sti, 'taM jahA' tadyathA'abhitarapukkharaddhaM ca bAhirapukkharaddhaM ca' AbhyantarapuSkarA, ca bAhya puSkarAI ca mAnuSottaraparvatamAzritya puSkaravaradvIpasya dvau vibhAgau AbhyantarabAhyarUpau jAtau mAnuSottaraparvatA darvAk yat puSkarAI tad AbhyantarapuSkarArddham, yanmAnuSottaraparvatAtparatastad bAhya puSkarArddham , iti bhAvaH / tatra AbhyantarapuSkarArddhasya saMsthAnAdiviSaye zrIgautamaH pRcchati'tA abhitarapukkharaNa' ityAdi, he bhagavAn ? AbhyantarapuSkarAIdvIpaH kiM samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthito vartate ? zrIbhagavAnAha-'tA samacakkavAlasaMThANasaMThie' ityAdi, tAvat sa. samacakravAlasaMsthAnasaMsthito'sti na tu viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH / samprati viSkambhaparidhiviSaye gautamasya praznaH-'tA abhitarapukkharaddheNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam bhagavAnAha-'tA aTTa joyaNasayasahassAI' ityAdi, tAvat AbhyantarapuSkarAddhemaSTa lakSa yojanaparimitaM. cakravAlaviSkambheNa tathA 'egA joyaNakoDI' ityAdi, ekA yojanakoTI, dvi catvAriMzacca lakSANi, triMzacca sahasrANi, ekonapaJcAzadadhike dve yojanazate (142,30,240), etAvatparimitaM parikSepeNa paridhinA vartate / atha tadgatacandrAdi viSaye pRcchA sugamA / bhagabAnAha-'tA bAvattari caMdA' ityAdi, AbhyantarapuSkarAddhe dvA saptatizcandrAH prAbhAsayan vA 3, dvA saptatireva sUryA atApayan vA 3, SoDazAdhika dvi sahasrasaMkhyakAni (2016) nakSatrANi yogamayuJjan vA 3, mahAgrahA SaT sahasrANi SadatriMzadadhikAni trINi zatAni ca (6336) cAramacaran vA, tathA-tArAzca koTI koTInAmaSTa catvAriMzallakSANi, dvAviMzatiH sahasrANi, dve zate ca (4822200) etAvatyaH zobhAmazobhanta vA 3, atha manuSyakSetrasya viSkambhAdi viSaye pRcchati-- 'tA maNussakhetteNaM' ityAdi 'tA' tAvat manuSyakSetraM khalu asya samayakSetramityapi nAma, atrAhorAtrAdi samayasadbhAvAt , 'kevaI AyAmavikkhaMbheNaM' kiyatparimitamAyAmaviSkambheNa atra jIvAbhigamasyAtidezamAha-'eca' ityAdi, evaM jIvAbhigamokta vadevAtra-'vikkhaMbho parirao, joisaM tArAo' viSkambhaH viSkambhaparimANaM, parirayaH paridhiparimANaM, jyautiyaM jyautizcakraM candrasUryanakSatragrahagaNa rUpaM, tArAzceti sarvamatra paThanIyam, kiyatparyantaM tArApAThaH ? ityAha Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrakSaptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 669 -'jAva' ityAdi, yAvat 'ega sasI parivAro tArA gaNa koDI koDINaM' eka zaziparivAraH tArAgaNa koTI koTInAm , ityetatparyantaM catvAriMzattama gAthAvadhikaM paThanIyamiti / asya-AyAmaviSkambhapraznaH sUtre eva AgataH, parikSepa praznAdArabhya jIvAbhigamoktaH pAThaH pradarzyate-'kevaIe parikkheveNaM' ityAdi, 'kevaie parikkheveNaM Ahie' kiyatkaM parikSepeNa AkhyAtam ! 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 'tA paNayAlIsaM' ityAdi, idaM manuSyakSetraM paJcacatvAriMzallakSayojanaparimita mAyAmaviSkambheNa (4500000) AkhyAtam , tathA paridhimAha-'egA joyaNa koDI' ityAdi, ekA yojana koTI, dvi catvAriMzallakSANi aikona paJcAzadadhike yojanazate-(14200249) etAvatparimitaM manuSyakSetraM parikSepeNa AkhyAtamiti / asyAyAmaviSkambhaparimANaM paJca catvAriMzallakSANi yathA ekaM lakSaM jambUdvIpe ? tato lavaNa samudre pUrvAparato dve dve lakSe iti catvAri lakSANi, dhAtakI SaNDe ekato'paratazca catvAri catvAri lakSANIti aSTau lakSANi, kAloMdasamudre ekato'paratazca aSTau aSTau lakSANIti SoDaza lakSANi, Abhyantara puSkarA de''pi ekato'paratazca aSTau aSTau lakSANIti SoDaza lakSANi (1.4-816-1645) iti sarvasaMkhyA saMmelanena jAyante paJcacatvAriMzallakSANi (4500000) / paridhigaNitabhAvanA tu-'vikkhabhavaggaha guNa;' ityAdi karaNavazAt svayaM karttavyA / atha candrAdiviSaye gautamaH pRcchati-tA maNussakhettaNa' ityAdi 'tA' tAvat 'maNussa khetteNaM' manuSyakSetre khalu 'kevaiyA caMdA pabhAsisuvA 3 'kiyantazcandrAH prabhAsayan vA 3, 'pRcchA taheva' pRcchA tathaiva tathAhi kiyantaH sUryA atApayan vA 3 kiyanti nakSatrANi yogamayujan vA 3 kiyanto mahAgrahAzcAramacaran vA, kiyatyastArA zobhAmazobhantavA 3 ? iti prazna; bhagavAnAha 'tA battIsaM caMdasayaM' ityAdi, tAvat dvAtriMzadadhikazata saMkhyakAzcandrAH prAbhAsayan vA 3 dvA trizaMdadhikazatasaMkhyakA eva sUryA atApayan vA 3, / nakSatrANi-'tiNNi sahassA' iti SaNNavatyadhika SaTzatottarasahasratraya (3696) saMkhyakAni yogamayujan vA 3 / mahAgrahAH-'ekkArasa sahassA' iti-SoDazottara SaTzatAdhikaikAdazasahasra (11616) saMkhyakA zcAramacaran vA 3, tArAparimANamAha-'aTThAsII' ityAdi, aSTAzItiH lakSANi catvAriMzacca sahasrANi sapta ca zatAni (8840700) tArAgaNa koTokoTyaH zobhAmazobhanta vA 3, / nakSatrAdInAM saMkhyA bhAvanA-nakSatragRhatArANAM svasva parivArasaMkhyAyA atratya candrasaMkhyayA dvAtriMzadadhikazata (132 ) rUpayA guNane nakSatrAdInAM saMkhyA samAyAtIti svayaM karaNIyam / atra AbhyantarapuSkarArddhamanuSyakSetrayoretayoyorapi AyAmaviSkambha-paridhipramANa-candrAdisaMkhyA pratipAdikAH 'aTeva sayasahassA' iti gAthAta Arabhya 'satta ya sayA aNNA tArAgaNa koDikoDINaM' iti paryantamaSTau gAthAH santi, AsAmarthaH Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 ' candraprAptisUtre sUtroktavadeveti / atha sakalamanuSyalokasthita tArAgaNasyaivopasaMhAramAha-eso' ityAdi, eSaHanantaramanupadagAthoktasaMkhyakaH 'tArApiMDo' tArApiNDaH tArANAM sarvAgrarUpaH 'savva samAseNa' sarvasaMkhyayA 'maNuyaloyaMmi' manujaloke vartate / bihiyA puNa' bahiH punarmanuSyalokAhistAt manuSyalokAhi ge mAnuSottara parvatAdanantarakSetre ityarthaH 'tArAo' tArAH :asaMkhejjAo' asaMkhyeyAH 'jiNehiM' jinaiH atItavartamAnakAlatIrthaka raiH 'bhaNiyA' bhaNitAH kathitAH dvopa samudrANAmasaMkhyAtatvAt pratidvIpasamudraM yathA-yogaM saMkhyeyAnAmasaMkhyeyAnAM ca tArANAM sadbhAvAt // 9 // sAmprataM manuSyalokagatajyautizcakrasya saMsthAnamAha-'evaiyaM' ityAdi, 'evaiyaM etAvatkaM yadantarabhaNitametAvatsaMkhyakam 'tAraggaM' tArAgraM tArA parimANaM 'mANusammi loyammi' manuSye loke 'joisaM' jotiSa jyotizcakraM candrasUryanakSatragrahagaNatArArUpAtmakaM jyotiSkadeva vimAnarUpaM tat 'kalaMbuyA pupphasaMThiyaM' kadambapuSpasaMsthitaM kadambapuSpavat adhaH saGkucitamupari vistRtam-uttAnokRtArddhakapitthasaMsthAnasaMsthitamityarthaH 'cAraM caraI' cAraM carati paribhramati tathAvidhalokasvabhAvAt / gAthAyAM tArAgrahaNaM copalakSaNaM tena candrasUryAdayA'pi yathokta saMkhyakA manuSyaloke tathAvidhalokasvAbhAvyAccAraM carantIti draSTavyam // 10 sAmprata metadgatamevopasaMhAramAha-ravi sasi' ityAdi, 'ravisasigahaNakkhattA' ravizazigrahanakSatrANi upalakSaNAttArakANi ca 'evaiyA' etAvatkAni 'maNuyaloe' manujaloke 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni sarvajJaiH / 'jesi' yeSAM candrasUryAdInAM manuSyalokacAriNAM yathokta saMkhyakAnAM candrasUryanakSatragrahagaNatArArUpANAM pratyekam 'nAmagoya' nAma gotrANi, ihAnvarthayuktaM nAmasiddhAnta paribhASayA nAmagotramityucyate, tato'yamarthaH nAmagotrANi anvartha yuktAni nAmAni, athavA nAmAni ca gotrANi ceti nAmagotrANi 'pAgayA' prAkRtAH sAmAnyAnatizayinaH puruSAH kadAcidapi 'na paNNavehiti' na prajJApayiSyanti bhaviSyati kAle, kintu yadA tadApi prajJApayidhyanti cet sarvajJA eva prajJApayiSyanti netare, tasmAtkAraNAt idaM candrasUryAdisaMkhyAparimANaM prAkRta puruSA'gamyaM sarvajJopadiSTaM vartate, iti samyak zraddheyameveti // 11 // sAmprataM candrasUryanakSatragrahANAM piTakAni paGktizca pradarzayati yadtasaMkhyA jJAnena manuSyalokagatacandrAdInAM saMkhyAjJAnaM bhavatiSaTSaSTiH piTakAni 'caMdAiccANamaNuyaloyammi' manuSyaloke candrAdityAnAM santi, atra dvicandradvisUryAtmakaM piTakaM bhavati, itthambhUtAni ca candrAdityAnAM sarvasaMkhyayA manuSyaloke SaTSaSTiH piTakAni vartante, ataH SaT SaSTe bhyAM guNane labhyate dvAtriMzadadhikamekaM zatam (132) pratyekaM candrasUryANAM saMkhyAnAmasmin manuSyakSetre / tadeva spaSTayati - 'do caMdA do sUrA' iti ekaikasmin piTake dvau candrau dvo sUryo bhavataH tataH kimityAha-dvau candrau dvau sUryo ityetAvatpramANakamekaikaM piTakaM candrAdityAnAmiti, evaM pramANakaM ca piTakaM jambUdvIpe ekam, atra dvayoreva candrasoIyoreva ca sUryayoH sadbhAvAt / 1 / dve piTake lavaNasamudre tatra caturNA candrasUryANAM sadbhAvAt / 2 / Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sUra candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 671 evaM dhAtako SaNDe SaT piTakAni, tatra dvAdaza dvAdaza candrasUryANAM sadbhAvAt / 6 / / ekaviMzatiH piTakAni kAloMde samudre, tatra dvicatvAriMzad dvicatvAriMzaccandrasUryANAM sadbhAvAt / 21 / SaTU triMzat piTakAni AbhyantarapuSkarAr3e, tatra dvAsaptateH dvAsAtateH candrasUryANAM sadbhAvAt / 36 / evam -(1=2=6=21=36866) sarvasaMkalanayA candrAdityAnAM SaTSaSTiH piTakAnIti manuSyakSetre dvAtriMzadadhikaM zatamekam (132) pratyekaM candrasUryANAM saMkhyA samAyAti ekaikasya dvipiTakasya dvi candrasUryAtmakatvAditi // 12 // sAmprataM nakSatrANAM piTakAnyAha-'chAvaTi piDagAI NakkhattANaM' ityAdi, nakSatrANAmapi SaTSaSTireva piTakAni sarvasaMkhyayA manuSyaloke santi, kintu atra nakSatrasambandhIni 'ekkekkae piDae' ekaikasmin piTake 'chappaNNaM nakkhattA huMti' SaTU paJcAzat SaTU paJcAzannakSatrANi bhavanti / kimuktaM bhavati !-SaT paJcAzatsaMkhyAtmakamekaikaM nakSatrapiTakamiti SaTSaSTi bhAvanA cettham jambUdvIpe ekam / 1 / lavaNasamudre dve / 2 / dhAtakISaNDe SaT / 6 / kAlode ekaviMzatiH / 21 / Abhyantara puSkarArddha SaTUtriMzat // 36 / (1=2=6=21=36+66) evaM pUrvavadevAtrApi SaTSaSTiH piTakAni bhavanti, ataeva sarvasmin manuSyakSetre trINi sahasrANi SaNNavatyadhika SaTUzatottarANi (3696) nakSatrANAM bhavanti SaTpaSTeH SaTU paJcAzatA guNanAdetAvatpramANalAbhAt // 13 // atha mahAgrahANAM piTakAni pradarzayati-'chAvaTi piDagAiM mahAgahANaM' ityAdi, mahAgrahANAmapi manuSyakSetre SaTSaSTireva piTakAni santi, atraikasmin piTake 'chAvattaraM gahasayaM' SaTUsaptatyadhikamekaM zataM mahAgrahANAM vartate / piTakAnAM SaTSaSTi saMkhyA bhAvanA pUrvavadeva kartavyA / atra grahA aSTAzItirbhavanti tato dvayozcandrayo SaTU saptatyadhikaM zataM grahANAM parivAro jAyate tataH SaT SaSTiH SaTU saptatyadhikazatena guNyate jAyante sarvasmin manuSyakSetre ekAdaza sahasrANi SaT zatAni SoDazAdhikAni (11616) mahAgrahANAmiti // 14 // sAmprataM candrAdityAnAM paGktiH pradarzayati-'cattAri ya paMtIo' ityAdi, iha manuSya kSetre candrAdityAnAM 'cattAri ya paMtIo' catasraH paGktayo bhavanti yathA-dve paGktI candrANAM, dve ca sUryANAm ekaikA ca paGktiH 'chAvarhi chAvahi' iti SaTSaSTi sUryAdisaMkhyAtmakA bhavati, kathamiti tadbhAvanA cettham-ekaH kila sUryo jambU dvIpe merau dakSiNabhAge cAraM caran varttate, eka uttara bhAge, evamekazcandro meroH pUrvabhAge, tatra yo merodakSiNabhAge sUryazcAraM caran vartate tatsamazreNisthitau dvau sUryo dakSiNabhAge lavaNasamudre 2, SaD dhAtako SaNDe 6, ekaviMzatiH kAlode 21, SatriMzad AbhyantarapuSkarAH vartate / asyApi samazreNivyavasthitau dvau sU? uttarabhAge lavaNasamudre 2, dhAtakIkhaNDe SaD 6, kAlode ekaviMzatiH 21, AbhyantarapuSkarAH SaTtriMzat, 36, ityasyAmapi dvitIyAyAM paGktau sarvasaMkhyayA SaTSaSTiH sUryA jAtAH / 2 / tathA yo meroH pUrvabhAge candrazcAraM caran vartate tat samazreNivyavasthitau Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 candrazatisUtre dvau candrau pUrvabhAge lavaNasamudre 2, SaD candrAH dhAtakokhaNDe, ekaviMzatiH candrAH kAlode, SaTUtriMzAdAbhyantarapuSkarArddhe, ityasyAM prathamAyAM candrapaGktau sarva saMkhyayA dvA SaSTizcandrAH | 1 | evaM yo meroraparabhAge candrastatsambandhinyA mapi dvitIyAyAM candrapaGktau SaT SaSTizcandrAH pUrvoktarItyaiva jJAtatryAH 2 | | | 15 | sAmprataM nakSatrANAM pakI rAha - 'chappannaM paMtIo' ityAdi, iha manuSyaloke nakSatrANAM SaTpaJcAzat paGktayaH santi / tAzva - 'chAbi 2, hati ekkkA' SaTU SaSThi SaTSaSTi nakSatrapramANA ekaikA paGkti rbhavati, tathA ca tadbhAvanA-asmin kila jambUdvIpe dakSiNato'rddhabhAge ekasya candrasya parivArabhUtAni abhijidAdIni aSTAviMzatirnakSatrANi krameNa vyavasthitAni cAraM caranti, evamuttarato'rddhabhAge dvitIyasya candrasya parivArabhUtAni anyAni aSTAviMzati nakSatrANi abhijidAdInyeva krameNa vyavasthitAni yogaM yuJjanti / tatra dakSiNato'rddhabhAge yad abhijinnakSatraM varttate tatsama zreNi vyavasthite dve abhijinnakSatre lavaNasamudre 2 paD dhAtakI khaNDe, 6 ekaviMzatiH kAlode 21, SaTU triMzAdAbhyantarapuSkarArddhe 36 iti sarvasaMkhyayA SaTU SaSTirabhijinnakSatrANi paGktyA vyavasthitAni yogaM yuJjanti / evaM zravaNAdInyapi dakSiNato'rddhabhAge paGktayA vyavasthitAni SaTU SaSTi saMkhyakAni svayaM bhAvanIyAni / uttarato'pyarddhabhAge yadabhijinnakSatra varttate tatsamazreNivyavasthite uttarabhAge eva dve abhijinnakSatre lavaNasamudre SaD dhAtakIkhaNDe6, eka viMzatiH kAlode21, SaTUtriMzat AbhyantarapuSkarArddhe 361 evaM SaTSaSTisaMkhyakAni abhijinnakSatrANi jJAtavyAni / evaM zravaNAdi paGktayo'pi pratyekaM SaTSaSTi saMkhyakA avaseyA iti sarvasaMkhyayA SaT paJcAzat paGktayo nakSatrANAM bhavanti, ekaikA ca paGktiH SaTSaSTi saMkhyeti // 16 // sAmprataM grahANAM paGktIrAha - 'chAvattaraM gahANaM' ityAdi, iha manuSyaloke grahANAmaGgArakAdInAM sarva saMkhyayA SaT saptatyadhikazatasaMkhyakAH 167 paGktayo bhavanti / are 'ekikkiyA paMtI' ekaikA paGktiH 'chAvaTThi 2' SaT SaSTi-SaT SaSTi saMkhyAkA bhavati / bhAvanA cettham-iha jambUdvIpe dakSiNato'rddhabhAge ekasya candrasya parivArabhUtA aGgArakAdayo'STAzItirgrahAH santi 1 / uttarato'rddhabhAge dvitIyasya candrasya parivArabhUtA aGgArakAdayo'STAzItireva tatra dakSiNato'rddhabhAge yo'GgArako grahazcAraM caran varttate tatsama zreNivyavasthito dakSiNabhAge eva dvAvaGgArakau lavaNasamudre 2, SaD dhAtakI khaNDe6, ekaviMzatiraGgArakAH kAlode 21, SaT triMzadAbhyantarapuSkarArddhe 36 iti SaTSaSTiH evaM zeSA api saptAzItirgrahAH T: paGktyA vyavasthitAH pratyekaM SaTSaSTi raGgArakA vaseyA / evamuttarato'pyarddha aGgArakAdInAmaSTAzIterbrahANAM paGkayaH pratyekaM SaTSaSTisaMkhyAkAH paribhAvanIyA iti jAyate sarva saMkhyayA grahANAM SaTsaptatyadhikaM paGkti zatam (176) ekaikA ca paGkti SaT SaSTi saMkhyAti // 17 // ete candrAdayaH grahAH kutra cAraM carantItyAha - 'te meru bhAge , Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 173 maNucaraMtA' ityAdi, 'te' iti te manuSyalokavartinaH 'caMdA sUrAgaha gaNAya' sarve candrAH, sarve sUryAH sarve grahagaNAzca "aNavaTThiyajogehiM' anavasthitayogaiH yathAyogamanyAnyairnakSatreNa saha yogai ryuktAH santaH 'payAhiNAvattamaMDalA' pradakSiNAvarttamaNDalA pra-prakarSeNa sarvAsu dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdigrahANAM dakSiNe merurbhavati yasmin Avartane maNDalaparibhramaNarUpe sapradakSiNAH, pradakSiNa AvattoM yeSAM maNDalAnAM tAni pradakSiNAvartAni etAdRzAni maNDalAni yeSAM te pradakSiNAvarttamaNDalAH 'merumaNucaraMtA' merumanulakSIkRtyacarantIti bhAvaH / anenaitaduktaM bhavati sUryAdayaH samastA api manuSyalokacAriNaH pradakSiNAvartamaNDalagatyA paribhramantIti na / iha candrAdityagrahANAM maNDalAni anavasthitAni, natvavasthitAni ekarUpeNa na tiSThanti yathA yogamanyasminnanyasmin maNDale teSAM saJcaraNa zIlatvAt ataevoktam 'aNavaTThiya jogehiM caMdA sUrA gahagaNAya" iti // 18 // nakSatrANAM tArANAM tu maNDalAni avasthitAnyeva santi tadeva pradarzayati-'NakkhattatAragANaM' ityAdi / 'NakkhattatAragANaM' nakSatrANAM tArakANAM ca 'maMDalA' maNDalAni 'avaTiyA' avasthitAni ekatraivasthitAni 'muNeyavvA' jJAtavyAni / ayaM bhAvaH nakSatrANAM tArakANAM caikaikaM pratyeka maNDalam 'AkAlamiti sakalakAlAvidhi' pratiniyatameva bhavati / atra avasthitamaNDalatvakathane evaM na jJAtavyaM yadeteSAM gatireva na bhavati, kintu gatistu bhavatyevetyataH sUtrakAra Aha'te viya' ityAdi 'te viya' tAnyapi nakSatrANi tArakANi ca 'payAhiNAbattameva mehaMaNucaraMti' candrasUryagrahavadeva pradakSiNAvarttameva pradakSiNAvartagatyaiva merumanucaranti merumanulakSIkRtyaiva paribhramanti // 19 // atha candrAdityAnAM saMkramaNaM kimUrdhvamastiryag vA bhavatItyA zaGkAyAmAha-'rayaNiyaradiNayarANaM' ityAdi, 'rayaNiyaradiNayarANaM' rajanIkaradinakarANAM candrAdityAnAm 'uDDhe ca ahe ya saMkamo natthi' saMkramo novaM nApyadhaH saMbhavati 'tirie' tiryag bhavati / teSAm 'maMDalasaMkamaNaM puNa' maNDalasaMkramaNaM punaH 'sabhitarabAhira' sAbhyantarabAhyam abhyantareNa bAhyena ca sahitaM sAbhyantarabAhyam sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDalam, sarvabAhyAnmaNDalAtsarvAbhyantaraM maNDalaM yAvat tiryaktvena yAtAyAtarUpaM saMkramaNaM bhavati / ayaM bhAvaH-sarvAbhyantaramaNDalAtparatastAvanmaNDaleSu saMkramaNaM syAt yAvatsarvabAhyamaNDalaM paripUrNa caritaM bhavet sarvabAhyamaNDalaparyantaM cAraM caratItyarthaH evaM sarva bAhyamaNDalAdarvAk tAvanmaNDaleSu saMkramaNaM syAt yAvat sarvAbhyantaraM maNDalaM paripUrNa caritaM bhavet / candrAdityAnAM sarvAbhyantaramaNDalAtsarbabAhyamaNDalam, sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantara maNDalamitItastata eva saMkramaNaM tiryaktvena bhavati tathAvidhajagatsvAbhAvyAditi // 20 // sAmprataM candrAdityAdInAM cAraprabhAveNa manuSyANAM sukhaM duHkhaM ca bhavatItyAha-rayaNiyaradi Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 candraprajJaptisUtre NayarANaM' ityAdi, riyaNiyaradiNayarANaM' rajanIkaradinakarANAM candrAdityAnAm, tathA 'nakkhattANaM mahaggahANaM ca' nakSatrANAM mahAgrahANaM ca 'cAraviseseNa' cAravizeSeNa gatimAzrityetyarthaH 'maNussANaM suhadukkhavihIbhave' manuSyANAM sukhaduHkhavidhiriha manuSyaloke bhavet / tathAhi manuSyANAM karmANi dvividhAni bhavanti yathA-zubhavedyAni azubhavedyAni ca / karmaNAM vipAkahetavastu sAmAnyataH paJca bhavanti yathA dravyaM, kSetraM, kAlo, bhAvo, bhavazceti, uktaJca-. "udayakkhaya khaovasamovasamA ja ya kammuNo bhaNiyA / davvaM ca khettaM kAlaM bhavaM bhAvaM ca saMpappa // 1 // udayakSayakSayopazamopazamAH yacca karmaNo bhaNitAH / dravyaM ca kSetraM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca samprApya // 1 // iticchAyA / zubhakarmaNAM-prAyaH zubhavedyAnAM karmaNAM zubhadravyakSetrakAlabhAvabhavarUpA sAmagrI vipAka heturbhavati, azubhakarmaNAm azubhavedyAnAM karmaNAmazubhadravyakSetrakAlabhAvabhavarUpA sAmagrI vipAkaheturbhavati tato yadA yeSAM kRte candrAdityAdInAM cAro janma nakSatrAdi virodhI bhavettado teSAMprAyo yAnyazubhavedyAni karmANi bhavanti tAni tAM tathAvidhAM vipAkasAmagrI saMprApya udayaM prApnuyuH, udayaprAptAni karmANi zarIrarogotpAdanena dhanahAnikaraNato vA, iSTaviyogAniSTasaMyogajananena vA kalahasaMpAdanato'nyaprakArato vA dukhamutpAdayanti / yadA ca eSAM candrAdityAdInAM cAro janmanakSatrAdyanukUlaH syAttadA teSAM prAyo yAni zubhavedyAni karmANi udayaprAptAni bhavanti tAni tathAvidhAM vipAkasAmagrI saMprApya zarIra norogatA saMpAdanato dhanAdi vRddhikaraNato vA vairopazamanataH iSTa saMyogAniSTaviprayogasaMpAdanato vA, prArabdhAbhISTaprayojanasiddhikaraNato'nyaprakArato vA sukhaM saMpAdayanti ataeva vivekino janA alpamapi prayojanaM zubhatithinakSatrAdi vilokyaiva samArabhante na tu yathA kathaJcana, ata eva pravrAjanAdi kAryamadhikRtya paramavivekibhiH zubhakSetre zubhAM dizamabhimukhI kRtya zubhe tithinakSatramuhUrtAdau pravrAjanavratAropaNAdi kArya karttavyaM nAnyathA, uktaJca tadviSayakagranthe 'esA jiNANa mANA khittAIyAya kammuNe bhaNiyA / udayAi kAraNaM jaM, tamhA savvattha jaiyavvaM // 1 // " eSA jinAnA mAjJA kSetrAdikAzca karmaNo bhaNi tAH / udayAdi kAraNaM yat , tasmAt sarvatra yatitavyam // 1 // itichAyA asyAH saMkSepato vyAkhyA-'esA' ityAdi, kSetrAdayo'pi karmaNa udayAdau kAraNI bhUtAH 'bhaNiyA' bhaNitAH kathitA jinezvaraiH, tasmAt 'savvattha' sarvatra pravrAjanavratAropaNAdau zubha tithinakSatramuhUrtAvAlokane 'jaiyavvaM' yatitavyaM yatno vidheyaH 'esA jiNANamANA' eSA Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " candrazastiprakAzikATIkA0 prA0 19 sU1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 675 jinAnAm - atItAnAgatavarttamAnakAlabhAvinAM sarveSAM jinAnAmAjJA'stIti bhAvanIyamiti / yadyevaM na kuryAt tadA azubhadravya kSetrAdi sAmagrI prApya kadAcida zubhavedyAni karmANi vipAkamavalambya udayamAsAdayeyuH, taMdudaye ca satI gRhItavrateSu tadbhaGgAdi doSa prasaGgaH syAt / zubha tithinakSatramuhUrttAdibalena ca zubhadravyakSetrAdi sAmagrIlAbho bhavet tena tathAvidhasAmagryAM tu prAyo'zubha karmavipAkasya na saMbhava iti pravrajyAdi grAhakasya nivighnaM sAmAyikaparipAlanAdi bhavettasmAd avazyaM chadmasthena sarvatra zubhakSetrAdau zubhatithinakSatra muhUrttAdi grahaNAya yatitavya miti gAthA bhAvArtha: atra kecidAzaGkante--yadyevaM tarhi yadarhanto bhagavantaH zubhatithinakSatramuhUrttAdikamanapekSyaiva vratAni gRhNanti kathaM teSAM vratAdipAlanaM bhavati ? tathA na ca teSAM samIpe pravrajyArthaM samupasthiteSu te bhagavanto jagatsvAminaH zubhatithinakSatramuhUrttAdi nirIkSaNaM kRtavantaH pratyuta kathitavantaH 'jahAsuraM devApiyA mA paDibaMdhaM kareha' yathAsukhaM devAnupriya mA pratibandhaM kuru iti zrUyate ? atrAhate tu bhagavanto'rhanto'tizayino bhaveyustataste svAtizayabalAdeva savighnaM nirvighnaM vA samadhigacchanti, na te sva pravrajyArthaM samupasthitAnAM pravajyAdAne ca zubha tithinakSatramuhUrttAdika mapekSate teSAM tathAvidhAtizayasAmarthyavattvAt iti na tanmArgAnusaraNaM chadmasthAnAM nyAyyam / ye caivaM zaGkante te paramamuniparyupAsitavacanaviDambakA aparimathitajinazAsanA guruparamparAgataniravadyavizadakAlocitasamAcArI paripanthinaH svacchandamatiparikalpita sAmAcArIkA vijJeyAH, teSAM yatkathanam'pravAjanAdi dhArmika zubhakAryeSu na zubhatithinakSatramuhUrttAdi kimapi nirIkSaNIyam ' yadA virajyeta tadA pravrajyeta' yadA vairAgya samutyadyate tadaiva pravrajyAM gRhNIyAt irti, tadasat, midhyAtvavijRmbhitaM ca tathAvidhajinAjJAsadbhAvAt 'ANAdhammo' iti jinazAsanasya maulika niyamasadbhAvAcceti // 21 // sAmprataM sUryacandrANAM tApakSetramAha - ' tesiM pavisaMtANaM' ityAdi, 'tesi' teSAM sUryacandrANAM 'pavisaMtANaM' pravizatAM sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramanDale pravezaM kurvatAM tadabhimukhaM gacchatAmityarthaH 'tAvakkhettaM tu' tApakSetraM sUryasya, prakAzakSetraM ca candrasya 'niyayaM' niyata mAyAmataH pratidinaM 'vaDDhae' varddhate / ' teNeva kameNa' tenaiva varddhanakrameNa 'nikkhamaMtANaM' niSkramatAM sarvAbhyantara maNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchatAM punaH 'parihAya3' pratihIyate pratidinaM pari kSIyate tApakSetraM prakAzakSetraM cAlpamalpaM bhavatItyarthaH / tathAhi - sarva bAhye maNDale cAraM caratAM sUryAcandramasAM pratyekaM jambUdvIpacakravAlasya dazadhA vibhaktasya dvau dvau bhAgau tApakSetraM bhavati, sUryasya sarvAbhyantaramaNDalaM prati gacchataH pratimaNDalaM SaSTyadhikaSaTtriMzacchata pravibhaktasya dvau dvau bhAgau tApakSetrasya varddhate, candrasya tu maNDaleSu pratyekaM paurNamAsI saMbhave / krameNa pratimaNDalaM SaDviMzatiH SaDviMzati rbhAgAH paripUrNAH saptaviMzatitamasya ca ekaH sapta bhAga iti varddhate, evaM ca krameNa pratimaNDalamabhivRddhau yadA sarvAbhyantare maNDale cAra caratastadA pratyekaM jambU dvIpacakravAlasya trayaH paripUrNA daza bhAgAstApakSetraM bhavati, tataH punarapi sarvAbhyantarAnmaNDalAdbahi. Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre niSkramaNe sUryasya pratimaNDalaM SaSTayadhika SaTtriMzacchatapravibhaktasya jambUdvopacakravAlasya dvau dvau bhAgau parihIyete / candrasya tu maNDaleSu pratyekaM paurNamAsI saMbhave krameNa pratimaNDalaM SaD viMzatiH SaDviMzatirbhAgAH paripUrNAH saptaviMzatitamasya ca bhAgasya ekaH saptabhAgaH parihIyante iti // 22 // sAmprataM teSAM tApakSetrasya saMsthAnamAha-'tesiM' ityAdi, 'tersi caMdavarANaM' teSAM candrasUryAdInAm 'tAvakkhettapahA' tApakSetrapathAH tApakSetramArgAH 'kalaMbuyA puSphasaMThiyA huMti' kadambakapuSpasaMsthitAH nAlikA puSpAkArAH 'huMti' bhavanti' tadeva vizinaSTi 'aMto ya saMkuDA' antazca saMkucitA: 'antaH' iti merudizi, 'bahiM vitthaDA' bahivistRtAH / asya bhAvanA caturthe prAbhRte prAgeva kRteti tatra vilokanIyam // 23 // sAmprataM gautamazcandrasya vRddhayapavRddhiviSaye pRcchati-'keNaM vaDDhai caMdo' ityAdi 'keNaM' kena kAraNena he bhagavan 'ghaDDhai caMdo' candro vardhate ? ityAdi praznasUtragAthA spaSTA, tathAhi-kena kAraNena candraH zuklapakSe varddhate kRSNapakSe ca tasya hAnirbhavati ? kena prabhAveNa candrasya ekaH pakSaH kAla:-kRSNaH, tathA ekaH pakSazca 'joNho' jyotsnaH zuklaH ? iti praznaH // 24 // bhagavAna syottaramAha-'kiNhaM rAhu vimANaM' ityAdi iha rAhurdvividhaH proktaH-parvarAhurnityarAhuzca, tatra parvarAhuH saH yaH kadAcitpUrNimAyAM samAgatya candravimAnaM nijavimAnenA'ntaritaM karoti, antarite kRte ca loke grahaNamiti prasiddhiH kintu candro na gRhyate / yastu nityarAhuH, tasya vimAnaM kRSNaM bhavati tadevAha-'kaNhaM rAhuvimANaM' kRSNaM rAhuvimAnamiti, tacca tathAvidhajagatsvAbhAvyAt 'niccaM caMdeNa hoi avirahiyaM' nityaM sarvakAlaM candreNa saha avirahitaM viraharahitaM carati, taccAvirahitaM kiMcandreNa saMyujya carati ? tatrAha-nahi, tad rAhu vimAnaM 'caMdassa cauraMgulamasaMpattaM caturbhiragulairasaMprAptaM sat candravimAnAdAdhazcaturaGgulakSetraM dUratazcarati paribhramati // 25 // 'bAvaDiM' ityAdi, 'bAvahiM bAvarTi' dvASaSTiM dvASaSTim / ayaM bhAvaH-iha candramaNDalaM dvASaSTi bhAgAtmakaM bhavati, pakSasya divasAH paJcadazeti dvASaSTeH paJcadazabhirbhAgo hiyate labdhAzcatvAraH, zeSau bhAgau nityaM rAhuNA'nAvRtAveva tiSThatastata hau bhAgau uparitanau yau paJcadazabhirbhAge hRte zeSI bhUtau tau na gaNyete, tAn paJcadazabhirbhAgaharaNAllabdhAn caturazcaturo bhAgAn candramaNDalasya paJcadaza bhAgarUpAn zuklapratipadAta Arabhya divase divase rAhuH prativimuJcati tasmAt kAraNAt 'parivaDUDhai caMdo' parivaddhate candraH / evaM krameNa paJcadaze divase pUrNimAyAM sarvabhAgAnAmanAvRtatvAccandraH paripUrNaprakAzavAn bhavati / tataH kRSNapakSe prati padAt Arabhya candramaNDalasya pUrvakrameNaina caturazcaturo bhAgAn pratidinaM rAhurAvRNoti, evaM krameNa 'taM ceva kAleNaM' tenaiva paJcadazadivasAtmakena kAlena 'caMdo khavei' candraH kSIyate tataH paJcadaze divase'mAvAsyAyAM anAvRtabhAgadvayasyAlpatvAt sakalamapi candramaNDalaM kRSNaM bhavatyato Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA019 sU 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyA dikam 677 na dRzyate / sUtre 'bAvaDiM bAvahiM' iti proktaM tena 'dvASaSTi bhAgasatkAn caturazcaturo bhAgAna ityartho bodhyaH / zAstrabhASayA sarvatra 'bAvaTuiMbAvaDiM' iti labhyate, uktaJca samavAyAGge'pi "mukkapakkhassa divase divase caMdo bAvaTTi bhAge parivaDDhaI" iti, vyAkhyAnaM tu sarvatra pUrvavadeva, etasyaiva saGgatatvAt, atraitAdRzasyaiva bhagavadbhAvasya garmitatvAcceti // 26 // tadeva sUtrakAro vyAcaSTe - 'paNNarasabhAgeNa' ityAdi, kRSNapakSe rAhuH 'paNNarasabhAgeNa ya' paJcadazabhAgena rAhuvimAnasya SaSTibhAgAtmakatvena svasya vimAnasya paJcadazena bhAgena catubhArgAtmakena 'caMdaM paNNarasa meva' cAndra paJcadazaM bhAgameva candrasambandhinaM paJcadazameva bhAgaM caturbhAgAtmakam 'varai' vRNuteAcchAdayati / evaM zulkapakSe ca 'puNovi' punarapi 'paNNarasabhAgeNa ya' svakIyavimAnasya paJcadazena bhAgena vA 'puNovi' punarapi 'taM ceva' tameva varddhanakramamAzrinya pratidivasaM paJcadazaM bhAga caturbhAgarUpaM AtmIyena paJcadazena bhAgena caturbhAgarUpeNa 'vakkamai' apakrAmati-pRthagbhavati muJcatItyarthaH / ayaM bhAvaH --kRSNapakSe pratipadAta ArabhyAtmIyena paJcadazena bhAgena caturbhAgarUpeNa prati divasamekaikaM paJcadazaM bhAgaM caturbhAgarUpamuparitanabhAgAdArabhyAcchAdayati / evaM zulkapakSe pratipadAta Arabhya tenaiva krameNa pratidivasaM candramaNDalasya caturbhAgarUpaM paMcadazaM bhAgaM prakaTIkaroti tena jagati candramaNDalasya vRddhi honizca pratibhAsate kintu svarUpataH punazcandramaNDalasya na vRddhirna hAniH, tattu yathAvasthitameva bhavati // 27 / / athAsyoM saMhAramAha 'evaM vaDDhai caMdo' ityAdi, 'evam anena prakAreNa nityarAhuvimAnena pratidivasamanAvRtarUpeNa prakAreNa 'baDUDhai caMdo' zulkapakSe candro vaddhate varddhamAnaH pratibhAsate / evameva rAhuvimAnena pratidivasaM krameNA ''varaNakaraNataH kRSNapakSe 'parihANI hoi cadassa' candrasya parihAnirbhavatIti bhAsate / 'evaNubhAveNa' evam etenAnubhAvena kAraNena 'caMdassa' candrasya pakSaH 'kAlo vA juNhovA' kAlovA jyotsnovA bhavati ekaH pakSa kAlaH-kRSNo bhavati ekazca jyotsnaH jyotsnAvAn zulka ityarthaH bhavati // 28 // atra manuSyakSetre candrAdayazcAriNaH santi, na tu sthirA ityAha 'aMto maNussa khette' ityAdi, 'aMto maNussa khette' manuSya kSetrasya madhye 'paMcavihA joisiyA' paJcavidhA jyotiSkAH ke te ityAha 'caMdA sUrA gahagaNAya' candrAH sUryA grahagaNAH ca zabdAt nakSatrANi tArakAzca 'havaMti' bhavanti / ete sarve caturvidhA api jyotiSkAH atra 'cArovagA' cAropakAH cAraM carantaH 'uvavannA' upapannAH labdhAH cAracAriNo labhyante iti bhAvaH // 29 // manuSya kSetrA dvahiryotiSkA avasthitA santItyAha-'teNa pare' ityAdi, 'teNa paraM' tena paraM tataH manuSya kSetrAt param-agre 'je sesA' yAni zeSANi-bAhya puSkAra'dIni kSetrANi santi tatra 'caMdAicca' gahagaNatAraNakkhattA' candrAdityagrahagaNatArakanakSatrANi, ityete sarve paJcavidhA jyotiSkA ye santi teSAm 'natthi gaI' nAsti gatiH svasmAtsthAnAccalanam, tathA 'na vi cAro' nApi teSAM cAraH maNDalagatyA paribhramaNam / tarhi kimityAha-'avaDhiyA te' avasthitAste 'muNeyavA' Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre jJAtavyAH // 30 // sAmprataM teSAM pratidvIpasambandhirnI saMkhyAM pradarzayati-'evaM jaMbuddIve' ityAdi evaM-sati 'jaMbuddIve duguNA' jambUdvIpe dviguNau ekazcandra ekaH sUryaH pratikhaNDamAzritya dvigu Nau bhavataH dvau candrau dvau sUryA ityarthaH / 'lavaNe caugguNA iMti' lavaNe lavaNasamudre candrasyoM caturguNau bhavataH catvArazcandrAH catvAra eva sUryA lavaNasamudre santIti / 'lAvaNagA ya tiguNiyA' lAvaNakAH lavaNasamudragatA zcandrAH sUryAzca catu zcatuH saMkhyakAH santi te triguNitAH yAvanto bhavanti tAvantaH dvAdaza dvAdazetyarthaH 'dhAyaI saMDe' dhAtakISaNDe bhavanti // 31 // tAneva pRthak pradarzayati-'do caMdA' ityAdi sugamam, etadartha ekatriMzattamagAthAyAmanupadaM pUrvameva gataH // 32 // sAmprataM dhAtakISaNDAtana gata candrasUryANAM saMkhyAkaraNavidhimAha-'dhAyaisaMDappa. bhiisu' ityAdi 'dhAyaisaMDappabhiisu' dhAtakISaNDaprabhRtiSu dhAtakISaNDaprabhRtiH AdiryeSAM te dhAtakISaNDaprabhRtayaH, teSu dhAtakISaNDaprabhRtiSu-dhAtakISaNDAt parAt parasthiteSu dvIpeSu samudreSu ca 'uddiTThA' uddiSTAH kathitAH dvAdazAdayaH, yathA dhAtakIpaNDe dvAdaza candrA upalakSaNAtsUryAzca, evamapre'pi candrazandena candrAH sUryAzceti ubhaye'pi grAhyAH te 'tiguNiyA' triguNitAH tribhirguNitAH santaH 'AillacaMdasahiyA' AdimAH pUrvagata tattadvIpasamudragatA jambUdvIpAdArabhya ye candrAH sUryAzca bhavanti taiH sahitAH santo yAvanta zcandrAH sUryAzca bhavanti tAvat pramANAzcandrAH sUryAzca 'aNaMtarANaMtare khette' anantarAnantare tattadvIpasamudrA dagre'gre ye samudrA kAlodAdayo dvIpAzca santi tattatkSetre bhavantoti gAthAyA akSaragamanikA bhAvanA cettham yathA dhAtakISaNDe uddiSTA zcandrA dvAdaza te tribhirguNitA jAtAH SaTtriMzat, tataH 'Ailla caMdasahiyA' AdimacandraH sahitAH kAryA iti AdimAzcandrAH SaT yathA dvau candrau jambUdvIpe, catvAro lavaNasamudre iti SaT etairAdi maiH SabhizcandraiH sahitAH, jAyante dvAcatvAriMzat iti kAlode samudre dvAcatvAriMzacandrA , etAvanta eva sUryAzca bhavanti evaM kAlode samudre uddiSTAzcandrA dvicatvAriMzat te tribhirguNitAH jAyante SaDviMzatyadhikaM zataM candrANAm, atrAdimacandrA aSTAdaza tathAhi-dvau jambUdvIpe, catvAro valavaNasamudre, dvAdaza dhAtakISaNDe, iti jAtA aSTAdaza, etai rAdimacandraiH sahitaM paiviMzaM zataM jAtaM catuzcatvAriMzaM zatam (144), etAvantaH puSkaravara dvIpe candrAstatsAhacaryA tsUrjAzca bhavanti / evamagre dvopasamuheSu anenaiva vidhinA candra saMkhyA sUryasaMkhyA ca veditavyA // 33 // sAmprataM pratidvIpa pratisamudrasthitAnAM, nakSatra graha tArANAM parimANaparijJAnavidhiM pradarzayati-'rikkhaggahatAraggaM' ityAdi 'rikkhaggahatAraggaM' RkSagrahatArANAm agraM parimANam agrazabdo'tra parimANavAcakaH, 'dIvasamudde' dvIpasamudre dvIpe samudre ca sthitAnAm 'jaicchasI NAuM' yadi jJAtumicchati tadA 'tassa sihi' tattadvIpasamudra sambandhibhiH zazibhiH candraiH evaM sUryaizca 'taguNiyarikkhaggahatAragaggaM' tadguNitaM tatekasya candrasya parivArabhUtaM nakSatraparimANaM grahaparimANaM tArAparimANaM ca yat pUrva pradarzitaM Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 679 tad guNitaM tattadvopasamudrasthita candraparimANena guNanaM karttavyam, guNanena yAvanti nakSatrANi yAvanto grahAH yAvatyazca tArA labhyante tAvatpramANA nakSatrAdayastatra tatra dvope samudre vA vijJAtavyAH / tathAhi-yathA lavaNasamudre nakSatrAdi parimANaM jJAtumiSTaM, lavaNasamudre ca catvAra zcandrAH, tata ekasya candrasya parivArabhUtAni yAnyaSTAviMzatirnakSatrANi tAni caturbhirguNyante jAtaM dvAdazottaraM zatam (112) etAvanti lavaNasamudre nakSatrANi bhavanti / evaM grahA aSTAzItirekasya zazinaH parivArabhUtAstataste caturbhi rguNitA jAyante dvi paJcAzadadhikAni trINi zatAni (352), etAvanto lavaNasamudre grahA bhavanti / evameva ekasya zazinaH parivArabhUtAstArAH koTI koTInAM SaTSaSTiH sahasrANi navazatAni paJcasaptatyadhikAni (66975) santi, tAni caturbhirguNite-jAtAni-koTI koTInAM ve lakSe, saptaSaSTi sahasrANi, nava zatAni (2, 67, 900, 0000000, 0000000) etAvatyo lavaNasamudre tArAgaNA koTI koTyaH, evaM rUpA ca nakSatrAdInAM saMkhyA prAk proktaiva / anayaiva rItyA sarveSvapi dvIpasamudreSu nakSatrAdi saMkhyAparibhAvanIyeti // 34 // sAmprataM manuSyakSetrabahirgatAnAM candrAdInAM vaktavyatAmAha'bahiyA 3' ityAdi, 'mANusanagassa bahiyA 3' mAnuSanagasya mAnuSottaraparvatasya bahistu 'caMdasarANaM joNhA' candrasUryANAM jyotsnA tejaH 'avaTThiyA' avasthitA sadAkAle samAnA bhavati na tu nyUnAdhikatvaM tasyAH / ayaM bhAvaH-sUryAstatra sadaivA'natyuSNatejasastiSThanti manudhyaloke sUryA yathA grISmakAle'tyuSNatejaso bhavanti na tathA tatra jAtucidapi atyuSNateja so bhavanti / candrA api sadaivAnatizotalezyAkAH yathA manuSyakSetre zizirakAle candrA atizItaprakAzA bhavanti na tathA tatra kadAcidapi atizItaprakAzA bhavanti kintu sarvadA samAna sthitikA eva tiSThanti atra nakSatrayogamAha-'caMdA abhoIjuttA' ityAdi, tatra manuSyakSetrA dvahiH-sarve'pi candrA' sarvadaiva 'abhIIjuttA' abhijiyuktAH abhijinnakSatreNa yogaM yuJjAnA eva tiSThanti / 'sUrA puNa huti pussehi' sUryAH puna bhavanti puSyaiH, tatra sUryAzca sarve sarvadaiva puSyanakSatraireva yuktAstiSThanti, na tu tatra teSAM kadAcanApi maNDalagatyA bhramaNaM bhavati, te sadA'vasthitA eva tiSThantoti // 35 // sAmprataM candrasUryayoH parasparamantaramAha - 'caMdAo' ityAdi 'caMdAo sUrassa ya' candrAt sUryasya, evaM sUryAccandrasya cAntaram 'paNNAsa sahassAiM tu joyaNANaM aNUNAI' paJcAzatsahasrANi (50000) yojanAni anyUnAni paripUrNAni yojanAnAM paripUrNa paJcAzatsahasrayojanaparimitaM candrasUryayoH parasparamantaram 'hoi' bhavatIti // 36 // atha sUrya sUryayo zcandracandrayo zcAntaramAha-'sUrassa ya sUrassa ya' ityAdi 'bahiM tu mANusanagassa' mAnu Sottaraparvatasya bahiH 'sUrassa ya sUrassa ya sasiNo sasiNo ya' sUryasya sUryasya parasparaM candrasya candrasya ca parasparamantaram 'joyaNANaM sayasahassaM' yojanAnAM zatasahasraM-lakSayojanaparimita mantaraM bhavatItyarthaH / tathAhi-tatra candrAntaritAH sUryAH sUryAntaritAzcandrAH vyavasthitAH, dvayozcandra Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 candrazaptisUtra yormadhye ekaH sUoM varttate, dvayoH sUryayormadhye eka zcandro varttate tatazcandrasUryayoH parasparamantaraM paJcAzad yojanasahasrANi tatazcandrasya candrasya sUryasya sUryasya parasparaM lakSayojanaparimita mantaraM bhavati, ekasmAt sUryAt dvitIyaH sUryo lakSayojanavyavadhAnena vyavasthitaH, evamekasmA candrAd dvitIyazcandro'pi lakSayojanavyavaghAnena vyavasthita iti // 37 // tadevAha-sUtrakAra 'sUratariyA caMdA' ityAdi spaSTam pUrvaM vyAkhyAtattvAt, navarauM kathambhUtAste candrasUryAH 1 tatrAha 'cittaMtaralesAgA' citrAntaralezyAkAH candrasUryAH parasparamantaritAH santaH citralezyAkAH bhinnabhinnalezyAvantaH candrANAM zItarazmikatvAt sUryANAM coSNarazmikatvAt / lezyAvizeSa pradarzayannAha- 'muhalessA maMdalessAya' sukhalezyAmandalezyAzca, tatra candrAH sukhalezyAH sukhadalezyAvantaH na hi manuSyakSetrasthitacandravat zItakAle'tyantazItarazmayaH santi, evaM sUryAH mandalezyAH, na hi manupyakSetrasthitasUryavat grISmakAle ekAntoSNarazmayaH kintu sAdhAraNa tejasaH santi // 38 // iha pUrvamuktam-yatra dvIpe samudravA grahAdiparimANaM jJAtumicchet tadA ekazaziparivArabhUtaM grahAdi parimANaM tattadvIpasamudragatasaMkhyayA guNayitavyamiti, tata ekazaziparivArabhUtAnAM grahAdInAM saMkhyAmAha-'aTTAsIIgahA' ityAdi gAthAdvayaM pAThasiddha tathApi spaSTIkriyate-- ekasya zazinaH parivArabhUtA grahA aSTAzIti (88), nakSatrANi aSTA viMzatiH (28) tArAzca koTI koTInAM SaT SaSTiH sahasrANi, navazAni paJcasaptapratyadhikAni (66975) etAvAn'egasasIparivAro tArAgaNa koDikor3INaM' ekazaziparivAraH pUrva pradarzita-saMkhyakaH tArAgaNakoTIkoTonAM proktaH // 39 // 40 // ityetatparyantaM jIvAbhigamAtidezena proktasya yAvacchabdagrAhyasya pAThasya vyAkhyA suu0||1|| ___ ihAnyAnyapi sUtrANi praviralapustakeSu dRzyante, na sarveSu pustakeSu tata stAnyapi upayogitvAd vineyajanAnugrahAya pradazyante 'aMto maNussakhette' ityAdi / mUlam-tA maNussakhette je caMdimasariya gahagaNa NakkhattatArAkhvA te NaM devA kiM uDDhovavannagA kappovavannagA vimANovavaNNagA cArovavaNNagA, cArahiiyA gaisamAvaNNagA / tA te NaM devA No uDDhovavaNNagA, no kappovavaNNagA, vimANovavaNNagA, cArovavaNNagA, no cArahiiyA, gairaiyA gaisamAvaNNagA, uDDhamuhakalaMbuyapuppasaMThANasaMThiehiM joyaNa sAhassiehiM tAvakkhettehiM sAhassiyAhiM bAhirAhiya veuvviyAhiM parisAhiM mahayAhaya gaTTagIyavAiyatItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAi ya raveNaM mahayA ukkiTisIhanAda bolakalakalaraveNaM acchaM pavvayarAyaM payAhiNAvattamaMDalacAraM meruM aNupariyaTuMti / tA tesi NaM devANaM jAhe iMde cayai se kahamiyANiM pakareM ti ? tA cattAri paMca sAmANiya devA taM ThANaM upasaMpajjittANaM viharaMti jAva aNNe ittha iMde uvavaNNe bhavai / tA Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU 2 manuSyakSetrasthita candrAdidevAnAM utpattikSetram 681 iMdaTThANe NaM kevaieNaM kAleNaM virahie paNNatte ? tA jahaNNeNa ikkaM samayaM ukkoseNaM chammAse // tA bahiyANa maNu-sakhette je caMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArArUvA te NaM devA ki uDDhovavaNNagA kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cArahiiyA gairaiyA gaisamAvaNNagA / tA te NaM devA No uDDhovavaNNagA no kappovavaNNagA, vimANovavaNNagA, No cArovavaNNagA cArahiiyA no gairaiyA, no gaisamAvaNNagA pakkigasaMThANasaMThiehiM joyaNasayasAhassiehiM tAvakkhettehi, sayasAhassiehiM bAhiriyAhiM veuvviyAhiM parisAhiM mahayAhayanagIya vaai| jAva raveNaM divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANA viharaMti muhalessA maMdalessA maMdAyalessa cittaMtaralessA aNNoNNasamogADhAhiM lessAhiM kUDAiva ThANATThiyA te paese savvoM samaMtA obhAseM ti ujjove ti taveMti pabhAse ti / tA tesiNaM devANaM jAhe iMde ca yaise kahamiyANi pakareM ti / tA cattAri paMca sAmANiyadevA taM ThANaM uvasaMpajjittANaM viharaMti jAva aNNe ittha iMde uvavaNNe bhavai / tA iMdaTThANe NaM kevaieNaM kAleNaM virahie paNNatte tA jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM chammAse // sU0 2 // chAyA--atarmanuSyakSetre ye candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpAH te khalu devAH kimUopapannakAH ? kalpopapannakAH ? vimAnopapannakAH ? cAropapannakAH ? cArasthitikA ? gatiratikAH 1 gatisamApannakAH ? tAvat te khalu devA no UopapannakAH, no kalpo. papannakAH, vimAnopapannakAH, cAropapannakAH no cArasthitikAH, gatiratikAH, gatisamApannakAH UrdhvamukhakadambakapuSpasaMsthAnasaMsthitaiH yojanasAhanikaiH tApakSetraH, sAhasrikAbhirvAhyAbhizca vaikurvikAbhiH parSadbhiH mahatAhatanATayagotavAditratantrotalatAla truTitaghanamRdA paTupravAditaraveNa mahatA utkRSTi siMhanAda-bolakalakalaraveNa acche parvatarAjaM pradakSiNAvarta maNDalacAraM meru maNuparyaTanti / tAvat teSAM khalu devAnAM yadA indrapracyavate atha kathamidAnI prakurvanti ? tAvat catvAraH paJca sAmAnikadevAH tat sthAnamupasaMpadya khalu viharaMti yAvat anyo'tra indra upapanno bhavati / tAvat indrasthAnaM khalu kiyatA kAlena virahitaM prakSaptam 1 tAvat jadhanyena ekaM samayam utkarSeNa SaNmAsAn // tAvat bahiH khalu manuSya kSetre ye cndrsuurygrhgnnnksstrtaa|ruupaaH te khalu devAH kim-urvopapannakAH ? kalpopapannakAH, vimAnopapannakAH ? cArasthitiko ? gatiratikAH 1 gatisamApannagAH 1 tAvat te khalu devAH no UopapannakAH no kalpopapannakAH, vimAnopapannakAH, no cAropapannakAH cArasthitikAH, no gatiratikAH, no gatisamApannakAH, pakveSTikA saMsthAnasaMsthitaiH yojanazatasAhasrikaiH tApakSetraiH zatasAhasrikAbhirbAhyavaikurvikAbhi parSadbhiH mahatAhatanATyagItavAditra yAvad raveNa divyAn bhogabhogAn bhujAnA viharanti, sukhalezyAH, mandale zyAH, mandAtapalezyAH, citrAntaralezyAH anyonya samavagADhAbhirlezyAbhiH kUTA iva Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 candraprAptisUtre sthAnasthitAH tAn pradezAn sarvataH samantAd avabhAsayanti, uddyotayanti, tApayanti, prabhAsayanti / tAvat teSAM khalu devAnAM yadA indraH yavate atha kathamidAnI prakurvanti? tAvat catvAraH paJca sAmAnikadevA tat sthAnamupasa padya khalu viharanti yAvad anyo'tra indra upapanno bhavati / tAvat indrasthAna khalu kiyatA kAlena virahitaM prazaptam ? tAvad jaghanyena eka samayam utkRSTena SaNmAsAn (suu02)| ___ vyAkhyA-'aMto maNussa khete' iti, manuSyakSetramadhye ye candrAdayo devAste kim 'uDUDhovavannagA' ityAdi, UopapannakAH urva saudharmAdi dvAdazakalpebhya upari upapannAH ? kiM kalpopapannakAH saudharmAdikalpeSu upapannAH ! kiM vijJAnopapannAH sAmAnyavimAneSu upapannAH ? kiM cAropapannakAH, cAro maNDalagatyA paribhramaNaM, tanupapannAH tamAzritAH ? kiM cArasthitikAH-cArasya sthitirabhAvo yeSAM te tathA cAravarjitAH ? gA ratikAH gatau ratirAsaktiryeSAM te tathA gatipriyAH atra gatau ratimAtramuktam, sAmprataM sAkSAd gati SayaM praznaM karoti, 'kiM gai samAvannagA' kiM gatisamApannakAH gatiyuktAH ? bhagavAnAha-'tA te NaM devA' ityAdi, tAvat te candrasUryAdayo devA no UopapannakAH nApi kalpopapannakAH kintu vimAnopapannakAH vimAneSveva jyotiSkavimAneSveva teSAmutpattisadbhAvAt, tathA cAropapannakAH paribhramaNazIlAH kintu no cArasthitikA cArarahitA netyarthaH, gatiratikAH svabhAvato'pi gati prayAste devAH, etAvadeva na kintu gatisamApannakAH gatiyuktA api santi manuSyakSetrAn vartinazcandra sUryagrahagaNanakSatratArArUpA devA iti / sAmpratameSAM tApakSetrAdivaktavyatAmAha-'uhAha' ityAdi, UrdhvamukhIkRtakadambakapuSpavat saMsthAnam antaH saMkucitabahirvistRtatvAttAdRyaH saMsthAnaM tena saMsthitaiH tadAkAraiH yojanasAhasrikaiH anekasahasrayojanapramANaistApakSetraH, sAhanikAbhiH aneka sahasrasaMkhyAbhirbAhyAbhiH, atra bahuvacanaM vyaktaya pekSayA, vaikurvikAbhiH vikuvi nAnArUpadhAriNIbhiH parSaddhiH 'mahayAhaya.' ityAdi tatra mahatAhatAni mahatA raveNetyagreNa samndhaH , ahatAni akSatAni asavali* tAni yAni nATyAni gItAni vAditrANi ca, yAzca tantryo-vINAH ye ca talatAlAH hastatAlAH, yAni ca truTitAni-zeSANi tUryANi, ye ca ghanAH-dhanAkArAH "vanisAdharmyAt paTunA-nipuNapuruSeNa pravAditA mRdaGgAH, teSAM mahatA raveNa, tathA 'mahayA ukkiTThisIhanAdakalakalaraveNaM' utkRSTitaH svabhAbato gatiratikaibAhyipariSadantargata devegena gacchatsu vimAneSu tkarSavazAt ye mucyante siMhanAdAH siMhavadgarjanarUpAH zabdAH, yazca kriyamANo bolaH, bolo nAma yat mukhe hastaM dattvA mahatAzabdena prakriyate saH, yazca kalakalo vyAkulaH zabdasamUhaH, tadraveNa, etAdRza zabdapUrvaka mityarthaH 'accha' atIva svaccham atinirmalajAmbUnadaratnabahulatvAt parvatarAjaM parvatendraM 'payAhiNAvattamaMDalacAraM' pradakSiNAvartamaNDalagatyA pra-prakarSeNa dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdInAM merudakSiNa evaM bhavati yasminnAvarte maNDalaparibhramaNarUpe sa pradakSiNaH, etAdRzaH, pradakSiNa aavtto yeSAM Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA0 prA0 19 sU. 2 manuSyakSetrasthitacandrAdidevAnAM utpattikSetram 683 maNDalAnAM tAni tathA pradakSiNa varttAni maNDalAni teSAM gatyA cAraH paribhramaNaM yatra sa tathA, taM tAdRzaM merum 'aNupariyadRti' merumanulakSIkRtya paryaTanti paribhramanti / sAmprataM tatratyendrasya - cyavate kiM kurvantoti pRcchati - 'tA tesiNaMdebANaM' ityAdi, praznasUtraM sugamam - teSAM devAnAM yadA indrazcyavate tadA te tadAnIM kiM prakurvantItibhAvaH / bhagavAnAha - ' tA cattAri' ityAdi, teSAmindro yadA cyavate tadA catvAraH paJca vA sAmAnikadevA militvA tadindrasthAnamupasaMpadyaadhikRtya viharanti tatsthAnaM paripAlayantItyarthaH kiyadavadhi ? ityAha- 'jAva aNNe' ityAdi, yAvadanyaindraH atra indrasthAne indratvena upapanno bhavati tAvaditi / atha - indrasthAnasya virahakAla pRcchati - 'tA iMdaTThANeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat tadindrasthAnaM kiyatA kAlena kiyatkAlaparyantam 'virahiyaM' virahitam - indrarahitaM prajJaptam iti praznaH bhagavAnAha - 'tA jahaNeNa ekkaM samayaM ' ityAdi, tadindrasthAnaM jaghanyena ekaM samayaM yAvat utkarSeNa SaNmAsAn yAvat indrasthAnamindreNa rahitaM tiSThati tato nAdhi kAlam, SaNmAsAnte tu tatrendrasyAvazyamupapAtasadbhAvAditi / iti manuSyakSetra vaktavyatA / atha manuSyakSetrAdbahirvattinAM candrAdInAM vaktavyatAmAha - 'tA bahiyANaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'bahiyANaM mANUssakhettassa' manuSyakSetrasya bahiH, ityAdi praznasUtraM manuSyakSetra vadeva / uttaramapi tadvadeva, navaramatra gativiSaye 1, tApakSetrasaMsthAnapramANaviSaye 2, bAhyaparSatsaMkhyAviSaye 3, divyabhogaviSaye ca 4, nAnAtvaM varttate, tathAhi - manuSyakSetra varttinazcandrAdayaH cAropapannakAH na tu cArasthitikAH gatiratikAH gatisamApannakAH proktAH, atratyA manuSyakSetra vahirvarttinazcandrAdayastu no cAropapannakAH kintu cAresthitikAH - cArarahitAH, no gatiratikAH no gatisamApannakAH no gatiyuktA varttante ityevaM gativiSayakaM nAnAtvam manuSyakSetravarttinAM tApakSetramUrdhvakRta kadambaka puSpasaMsthAnasaMsthitaM yojanasAhastrikaM tApakSetra muktam, atra manuSyakSetrAdvahiH pakveSTakA saMsthAnasaMsthitaM yojanazatasAhasrikaM tApakSetram, yathA pakta iSTakA AyAmato dIrghA vistaratastu stokA caturasrA ca tathA teSAmapi manuSyakSetrAdvahirvyavasthitAnAM candrasUryANAmAtapakSetrANyapi AyAmato'neka yojanazatasahasrapramANAni, vistarata eka yojanazatasahasrANi caturasrANi ceti tApakSetrasaMsthAnapramANaviSayakaM nAnAtvam / antarmanuSyakSetre candrasUryAdayaH anekasahasrasaMkhyAbhirvaikurvika bAhyaparSadbhiH sArddhaM nATyagItavAditrAdiraveNa utkRSTasiMha - nAdabolakalakalaraveNa pradakSiNAvattamaNDalacAraM merumanulakSIkRtya paryaTanti, atra manuSyakSetra bahirvarttinazcandrAdayastu anekazatasahasrapramitAbhirvai kuvika bAhya parSadbhiH sArddha nATyagItavAditrAdiraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharantIti parSad viSayakaM divyabhogabhogaviSayanAnAtvam // kathambhUtAste manuSyakSetrabahivarttinazcandrasUryA: ? ityAha- 'muhalessA' sukhalezyAH etadvizeSaNaM Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre candrANAM tena tatratyAzcandrAH nAtizItaprakAzAH kintu sukhotpAdakahetuparamalezyA yuktAH santi / maMdalezyAH-etadvizeSaNaM sUryANAm tena tatratyAH sUryAH nAtyuSNatejasaH, etadeva vyAcaSTe'maMdAtavalessA' mandAtapalezyAH, mandA anatyuSNa svabhAvA AtaparUpA lezyA razmisamUho yeSAM te tathA / punaH kIdRzAzcandrAdityAH ? ityAha-'cittaMtaralessA' citrAntaralezyAH citra vicitram antaram-antarAlaM parasparavyavadhAnarUpaM lezyA ca yeSAM te, tathA, te itthambhUtAzcandrAdityAH 'aNNoNNasamogADhAhiM lessAhiM' anyonyasamavagADhAbhiH parasparasaMmilitAbhiH lezyAbhiH prabhAbhiH, tathAhi-candrANAM sUryANAM ca pratyekaM lezyA yojanazatasahasrapramANavistArAH, sUci paGktayA vyavasthitAnAM ca teSAM candrasUryANAM parasparamantaraM paJcAzat paJcAzad yojanasahasrANi, tatazcandraprabhAsaMmizrAH sUryaprabhAH, sUryaprabhAsaMmizrAzca candraprabhA iti, itthaM paraspara samavagADhAbhirlezyAbhiH 'kUDAiva ThANaTThiyA' kUTAnova parvatoparivyava sthatazikharANIva sthAnasthitAH sthAne svasthAne eva sadAkAlaM sthitAH santaH 'te pe|' tAn svasva pratyAsannAn pradezAn 'savvao samaMtA' sarvataH samantAt dikSu-vidikSu 'obhAsaMti' avabhAsayantiprakAzayanti, 'ujjoveMti' udyotayanti dIpti yuktAni kurvanti, 'tAti' tApayanti sukhadatApayukAni kurvanti 'pabhAseMti' prabhAsayanti bhAsamAnAni kurvanti / anyatsarvaM manuSyakSetra kathitavadeva vyAkhyeyam , tathAhi-indracyavane catuH paJca sAmAnikadevadvArA indra sthAnaparirakSaNam-tatra-indravirahakAlo jaghanyena ekaM samayaM yAvat , utkRSTena SaNmAsAn yAvad bhavatIti bhAvaH ||suu0 2 // gatA puSkaravaradvIpavaktavyatA, sAmprataM tadane sthitAnAM dvIpasamudrANAM vaktavyatAM prati pAdayan prathamaM puSkaravaradvIpaM puSkarodaH samudraH saMpariveSTaya tiSThatIti tadvaktavyatAmAha-'tA pukkharavaraM NaM dIvaM' ityAdi / . mUlam-tA pukkharavaraM NaM dIvaM pukkharode NAmaM samudde baTTe valayAgArasaMThANasaMThie jAva ciTTai, evaM vikkhaMbho, parikkhevo joisa ca bhANiyadhvaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNe // 90 3 // ____ chAyA tAvat puSkAravara skhalu dvIpaM puSkArodo nAma samudraH vRttaH balayAkAra saMsthAnasaMsthitaH yAvat tiSThati, evaM viSkambhaH, parikSepaH, jyotiSkaMca bhaNitavyaM yathA jIvAbhigame yAvat svayambhUramaNaH / sU0 3 // ... vyAkhyAtA pukkharavaraM NaM dIvaM' iti 'tA' tAvat 'pukkharavaraM NaM dIvaM' puSkara varaM khalu dvIpam 'pukkharode NAmaM samudde' puSkarodo nAma samudraH, kIdRzaH ? ityAha-'vaTTe' ityAdi, 'vaTTe' vRttaH golAkAraH, golAkArastu ghanarUpeNApi syAdata Aha-'valayAgArasaMThANa saMThie' valayAkAram antaH zuSiratvAt, tadrUpaM saMsthAna mAkAraH, tena saMsthitaH valayAkRti Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 . 3 puSkarayaradvIpasabandhIvaktavyatA 685 yukta ityarthaH 'jAtra' yAvat atra yAvat padena 'sayo samaMtA saMparikkhittA NaM' iti saMgrAhyam sa puSkarodaH samudraH puSkaravaraM dvIpaM sarvataH samantAt dikSu vidikSu ca saMparikSipya pariveSTaya tiSThatIti / athAgre'tidezamAha-'evaM' ityAdi, evam anena prakAreNa tasya puSkarodasamu-, drasya 'vikkhaMbho' viSkambhaH, dairdhyavistArarUpaH 'parikkhevo' parikSepaH paridhiH, 'joisaM' jyotiSkaM jyotizcakraM candrasUryanakSatragrahagaNata rArUpaM ca 'bhANiyavyaM' bhANatavyaM vaktavyam / kathamityAha-'jahA jIvAbhigame' yathA ye prakAreNa jIvAbhigamasUtre kathitaM tathaivAtrApi vAcyam / kiyatparyanta mityAha-'jAva sayaMbhUramaNe' yAvatsvayambhUramaNasamudraH puSkarodasamudrAdArabhya madhyagatadvIpasamudrAn saMgRhya svayambhUramaNasamudraparyantaM vaktavyatA sarvA'tra paThanIyeti ||suu03|| samprataM jIvAbhigamasUtrAtidezena proktaH pAThaH pradarzyate-'tA pukkharode NaM samudde' ityAdi / mUlam - tA pukkharodeNaM samudde kiM samacakkavAlasaMThie jAva No visamacakkavAla saMThie / tA pukkharode NaM samudde kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Ahie ? tivaejjA, tA saMkhejjAI jAyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, saMkhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNaM Ahie tiva jjaa| tA pukkharode NaM samudde kevaiyA caMdA pabhAsiMsu 3 pucchA taheva / tA pukkharo NaM samudde saMkhejjA caMdA pabhAsiMsu 3 jAva saMkhejjAo tArAgaNakoDAkoDIo sabhaM sobhiMsuvA 3 / eeNaM abhilAveNaM varuNavare dIve varuNode samudde 4, khIravare dIve khIrode samudde 5, ghayavare dIve ghayode samudde 6, khoyavare dIve khoyode samudde 7, gaMdissaravare dIve gaMdissaravare samudde 8, aruNe dIve aruNode samudde 9, aruNavare dIve aruNavare samudde 10 aruNavarobhAse dIve aruNavarobhAse samudde 11, kuMDaladove kuMDalode samudde 12, kuMDalavare dIve kuMDalavarode samudde 13, kuMDalavarobhAse dove kuMDalavarobhAse samudde 14 / , savvesi vikkhaMbhaparikkhevo joisAI pukkharodasAgarasarisAI ||suu // 4 // . ____ chAyA tAvat puSkaravarodaH khalu samudraH kiM samacakravAlasaMsthitaH yAvat no viSamacakravAlasaMsthitaH / tAvat puSkaroH khalu samudraH kiyAna cakravAlaviSkammeNa ! kiyAn parikSepeNa AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat // 20 ye yAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa, saMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat puSka rode khalu samudra kiyanta zcandrAH prAbhAsayan vA 3 pRcchA tathaiva / tAvat puSkarode khalu samudre saMkhyeyAzcandrAH prAbhAsayan vA 3 yAvat saMkhyeyAstArAgaNakoTokoTayaH zobhAmazobhanta vA 3 // etenAbhilApena-varuNavaro dvIpaH, varuNodaH samudraH 4, kSIravaro dvIpa: kSIrodaH samudraH 5, ghRtavaro dvIpaH ghRtodaH samudraH 6, kSodavaro dvopaH khododaH samudraH 7, nandIzvaravaro dvIpaH nandIzvaravaraH samudraH 8, aruNo dvIpaH aruNodaH samudraH 9, aruNavaroM Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre dvIpaH aruNavaraH samudraH 10, aruNavarAvabhAso dvIpaH aruNavarAvabhAsaH samudraH 11, kuNDalo dvIpaH, kuNDalodaH samudraH 12 kuNDalavaro dvIpaH, kuNDalavarodaH samudraH 13, kuNDalavarAvabhAso dvIpaH kuNDalavarAvabhAsaH samudraH 14, sarveSAM viSkambhaH parikSepaH jyotiSkANi puSkarodasAgarasadRzAni ||suu0||4|| vyAkhyA--'tA pukkharode NaM samudde' ityAdi, 'tA' tAvat 'pukkharode NaM samudde' puSkarodaH khalu samudgaH yaH puSkaravara dvIpaM sarvataH samantAt pariveSTaya sthitaH sa samudraH 'kiM samacakkavAlasaMThie' kiM samacakravAlasaMsthitaH ? 'jAva' yAvat yAvatpadena kiM viSamacakravAlasaMsthitaH ? iti praznaH, puSkaravarodaH samudro'pi pUrvoktAnyasamudravat samacakravAlasaMsthitaH kintu 'no visamacakavAlasaMhie' viSamacakravAlasaMsthito na / tasya cakravAlaviSkambhaparikSepa viSa yakapraznasUtraM sugamam / uttaramAha- 'tA saMkhejjAiM joyaNasahassAI' saMkhyeya sahasrayojanaparimitastasyAyAmaviSkambhaH, saMkhyeyasahasrayojanaparimitaekaparidhirityuttaram / evaM jyotiSkadevAnAM candrasUryanakSatragrahagaNatArA api saMkhyeyA eva vyAkhyeyAH / praznasUtrANi uttarasUtrANi ca 'saMkhyeyA' iti padamadhikRtya vyAkhyeyAni, yathA-'tA pukkharode NaM samudde kebaiyA caMdA pabhAsiMha vA, 3, iti praznasUtramuktvA 'tA pukkharodeNaM samudde saMkhejjA caMdA pabhAsiMsu vA, 3, evamuttarasUtraM vAcyam / evameva sUryanakSatragrahagaNatArANAmapi praznasUtrANi uttarasUtrANi ca svayamahanIyAni / athAtanaM caturtha varuNabaradvIpamArabhya caturdaza kuNDalavarAvabhAsasamudraparyantAnAM dvIpAnAM samudrANAm AyAmaviSkambhaH paridhijyotiSkaM ca sarvamapi saMkhyAta yojanasahasratvenaiva vyAkhyeyam / sarve'pi dvIpA samudrAzca samacakravAlasaMsthitA eva na tu viSamacakravAlasaMsthitAH, ityevamadhikAramAzritya caturdazAnAM dvIpAnAM caturdazAnAM samudrANAM cAtidezena nAmAnyAha-'eeNaM abhilAveNaM' ityAdi, 'eeNaM abhilAveNaM' etena puSkaravaradvIpapuSkarodasamudrasadRzenaiva abhilApena 'varuNavare dIve varuNode samudde' varuNavaro dvIpaH varuNodaH samudraH ityevaM caturthadvIpasamudrAdArabhya caturdaza dvIpasamudraparyantaM sarva sugama' tatsUtrapAThAdevAvagantavyam / tadevAha sUtrakAraH-'savvesiM' ityAdi, 'sanvesiM vikkhabhaparikkhevo joisAI pukkharodasAgarasarisAI' sarveSAmeSAM caturthAdvIpasamudrAccatudarza dvIpasamudraparyantAnAM viSkambhaparikSepaH, jyotiSkANi sarvANi puSkarodasamudrasadRzAni vyAkhyeyAni / tathAhi-saMkhyeyasahasrayojano viSkambhaH saMkhyeyasahasrayojanaH parikSepaH, saMkhyeyA eva pratyekaM candrasUryanakSatragrahagaNatArA vAcyA iti / sAmprataM dvIpasamudragatadevAnAM samudragatajalAnAM ca bhAvanA kriyate puSkarode ca samudre jalamatisvacchaM pathyaM jAtyaM tathyapariNAmaM sphaTikavarNanibhaM prakRtyA udakarasam / tatra zrIdharaH zrIprabhazceti nAmAnau dvau devo AdhipatyaM paripAlayataH, tatra zrIdharaH puSkarodasamudrasya pUrvArdhAdhipatiH, zrIprabhazcAparAdhipatiriti / asya puSkarodasamudrasyAyAmo Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA.19su.4 puSkaravadvIpasaMbandhIvaktavyatA 687 viSkambhaH jyotizcakraM cetyeSAM vyAkhyA sugamA athAtidezamAha-eeNaM abhilAveNaM' ityAdi, 'eeNaM' etena puSkarodasamudraproktena abhilApena AlApakaprakAreNa 'aruNavare dIve' ityAdi. aruNavaro dvIpo vaktavyaH, tadanantaraM varuNodaH samudraH tataH kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudraH, ityAdi, caturdaza dvIpasamudraparyantaM vAcyam / tatra varuNavare dvIpe ca varuNavaruNaprabhau dvau devau tatsvAminau, tayorAdyo varuNadevaH pUrvArdhAdhipatiH, dvitIyo varuNaprabhazcAparA - dhipatiH / evamagre'pi sarvatra bhAvanIyam / varuNode samudre parama sujAtamRdvokAniSpannarasAdapoSTatarA''svAdayuktaM jalaM vidyate / tatra vAruNi-vAruNiprabho devau 4 / kSIravare dvIpe paNDarasupradantI dvau devau, kSIrode samudre jAtya puNDekSucAriNInAM gavAM yat kSIraM, tadanyAbhyo gobhyo dIyate, tAsAmapi kSIramanyAbhyaH, tAsAmapyanyAbhyaH, evaM caturthasthAnaparyavasitasya kSIrasya prayatnato mandAgninA kvathitasya jAtyena khanDena matsyaNDikayA sammizrasya yAdRzo raso bhavati tasmAda pISTatarasvAdaM tatkAlavikasitazvetakarNikArapuSpavarNAbhaM ca jalaM vartate / vimala-vimalaprabhau ca tatra devau 5 / ghRtavare dvIpe kanaka-kanakaprabhau devau, ghRtode samudre sadyovisyandita go ghRtAsvAdaM tatkAlavikasitazvetakarNikArapuSpavarNAbhaM ca jalaM vartate / kAntasukAnta nAmAnau tatra devau 6 / kSodavare dvIpe kSodaH-ikSuH, suprabhamahAprabhau devI, kSodode jAtyavara puNDrANAmikSUNAmapanItamUlopari tribhAgAnAM viziSTagandhadravyaparivAsitAnAM yo rasaH zlakSNa vastraparipUto yAdRzAsvAdayukto bhavettasmAdapISTatarAsvAdabahulaM jalaM vartate / pUrNa-pUrNaprabhau ca tatra devau / 7 / nandIzvare dvIpe kailAsa-hastivAhanau devI, nandIzvare samudre ikSurasAsvAdaM jalaM, sumanaH saumanasau devau 8, ete aSTAvapi jambUdvIpAdArabhya nandozvaradvIpanandIzvarasamudra paryantA dvIpAH, samudrAzca ekapratyavatArA ekaikarUpA yannAmako dvIpaH tannAmaka eva samudraH, evaM rUpeNa ekaikarUpA ityarthaH ata U_tu ye SaD dvIpA ye pada samudrAzca te tripratyavatArAH trayastrayaH sadRzanAmAnaH, tathAhi-aruNaH, aruNavaraH aruNAvabhAsaH, kuNDalaH kuNDalavaraH, kuNDalAvabhAsaH, ete SaDdvIpAH, etannAmAna eva SaT samudrA iti / evaM jAtAni dvIpasamudrANAM caturdaza yugmAnIti 14 / tatra SaTsu dvIpasamudrayugmeSu aruNe dvIpe azokavItazoko devau, aruNode samudre subhadra-manobhadrau devo ? aruNavare dvIpe aruNavarabhadrA-'ruNavaramahAbhadrau aruNavare samudre-aruNa varabhadrA-'ruNavaramahAbhadrau 10, aruNavarAvabhAse dvIpe aruNavarAvabhAsabhadrA-'ruNavarAvabhAsamahAbhadrau, aruNavarAvabhAse samudre-aruNavarAvabhAsavarA-'ruNavarAvabhAsamahAvarau11, kuNDale dvIpe kuNDala-kuNDalabhadrau devI, kuNDalasamudre cakSuH zubha-cakSuH kAntau 12, kuNDalavare dvIpe kuNDalavarabhadra-kuNDalavaramahAbhadrau, kuNDalavare samudre kuNDalavara-kuNDalamahAvarau 13, kuNDalavarAvabhAse dvIpe kuNDalavarAvabhAsabhadra-kuNDalavarAvabhAsamahAbhadrI, kuNDalavarAvabhAse samudre kuNDalavarAvabhAsavara-kuNDalavarAvabhAsamahAvarau dvau devau staH, tatra ekaH pUrvArdhAdhipatiraparo'parAdhipatirastIti Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 14 evaM caturdaza dvIpAzcaturdazaiva samudrAzca tathA teSAmadhipatayo devAzca pratipAditAH sUtropAttA ete sarve saMkhyAtasahasrayojanapramANaviSkambhaparikSepasaMkhyeya jyotiSkavantazca santIti // 4 // pUrva puSkarodasamudrAdArabhya kuNDalavarAvabhAsasamudraparyantAzcaturdaza dvIpAzcaturdaza samudrAH saMkhyAtasahasrayojanapramANaviSkambhaparikSepavantaH saMkhyAtAzcandrAda yazca proktAH, sAmprataM ye asaMkhyAtayojanasahasrapramANaviSkambhaparikSepavantaH asaMkhyAtacandrAdimanto dvIpAH samudrAzca santi tAn sUtrakAraH sAkSAdeva pradarzayati, tatra prathamaM yaH kuNDalavarAvabhAsaH samudro varNitastaM ko dvIpo pariveSTaya tiSThati ? ityAdi svayambhUramaNadvIpasamudraparyantAnAM dvIpasamudrANAM vaktavyatA mAha-'tA kuMDalavarobhAsaNNaM samuI' ityAdi mUlam-tA kuNDalavarobhAsaNaM samudaM ruyae dIve vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai / tA ruyaeNaM dIve kiM samacakkavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie ? / tA samacakkavAlasaMThie no visamacakkavAlasaMThie / tA ruyaeNaM dIve kevaie vikkhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Ahie ? ti vaejjA / tA asaMkkhejjAI joyaNasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM, asaMkkhejjAiM joyaNasahassAiM parikkheveNaM Ahie ti vaejjA / tA ruyaeNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsisuvA pucchA tA ruyageNaM dIve asaMkhejjA caMdA pabhAsiMsu vA 3, jAva asaMkhejjo tArAgaNakoDikoDIo sobhaM sobhiMsuvA 3 // evaM ruyagode samudde, ruyagavare dIve ruyagavarode samudde ruyagavarobhAse dIve ruyagavarobhAse samudde / evaM tipaDoyArA NeyavvA jAva sUre dIve sarode samudde, sUravare dove sUravarode samudde sUravarobhAse dove sUravarobhAsode samudde / savvesi vikkhaMbhaparikkhevanoisAiM ruyagadIva sarisAI / tA sUravarobhAsodaNNaM samuI deve NAmaM dIve vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie sabao dove samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai jAva No visamacakkavAlasaMThie / tA deveNaM kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Ahie / tivaejjA / tA asaMkhejjAiM joyaNasahassAI cakkavAlavinakhabheNaM, asaMkhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNaM Ahie ti vaejjA / tA deveNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsisuvA 3, / pucchA taheva / tA deveNaM dIve asaMkhejjA caMdA pabhAsisuvA 3, jAva asakhejjAo tArAgaNa koDikoDIo sobhaM sobhiMsuvA / evaM devode samudda, NAge dIve NAgode samudde jakkhe dIve jakkhode samudde, bhUte dIve bhUtode samudde sayaMbhUramaNe dIve sayaMbhUramaNe samudde savve deva dIvasarisA ||suu0 5 // // egUNavIsaimaM pADuDaM samattaM // 19 // chAyA tAvat kuNDalavarAvabhAsaM khalu samudra rucako dvopo vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / tAvat rucakaH khalu dvIpaH Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wafaaizikA TIkA0 prA0 19 su. 4 candrAdimantaradvIpasamudranirUpaNam 689 kiM samacakravAlasaMsthitaH no viSamacakravAlasaMsthitaH ? / tAvat samacakravAlasaMsthitaH no viSamacakravAlasaMsthitaH / tAvat rucakaH khalu dvIpaH kiyAn viSkammeNa ? kiyAnparikSepeNa AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat asaMkhyeyAni yojanasahasrANi cakravAla viSkambheNa, asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat rucake khalu dvIpe kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3 pRcchA / tAvat rucake khalu dvIpe asaM zyeyA candrAH prAbhAsayan vA 3 yAvat asaMkhyeyA stArAgaNa koTIkoTayaH zobhAmazobhanta SA 3 / evaM rucakodaH samudraH rucakavaro dvIpaH rucakavarodaH samudraH rucakavarAvabhAso dvIpo rucakavarAvabhAsaH samudraH / evaM tripratyavatArA jJAtavyAH, yAvat sUryo dvIpaH sUryodaH samudraH sUryavaro dvIpaH sUryavarodaH samudraH sUryavarAvabhAso dvIpaH sUryavarAvabhAsodaH samudraH ! sarveSAM viSkambhaparikSepa- jyotiSkANi rucakadvIpasadrazAni / tAvat sUryavarAvabhAsoM khalu samudraM devo nAma dvIpo vRtto valayAkAra saMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMpari kSipya khalu tiSThati yAvat no viSamacakravAlasaMsthitaH / tAvat devaH khalu dvIpaH kiyAn cakravAlaviSkambheNa ? kiyAn parikSepeNa AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat asaMyeyAni yojana sahasrANi cakravAlaviSkambheNa asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepe Na AkhyAta iti vadet / tAvat deve khalu dvIpe kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3 pRcchA tathaiva / tAvat deve khalu dvIpe asaMkhyeyAJcandrAH prAbhAsayan vA 3, yAvat asaMkhyeyAstArAgaNakoTo koTayaH zobhAmazobhanta vA 3 / evaM devodaH, samudraH, nAgo dvIpo nAgodaH samudraH, yakSo dvIpaH yakSodaH samudraH, bhUto dvIpaH bhUtodaH samudraH, svayambhUramaNo dvIpaH svayambhUramaNaH samudraH, sarve devadvIpasadRzAH ||suu0||4|| ekonaviMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // 19 // vyAkhyA -- 'kuMDaLavarobhAsaNNaM samudaM' iti 'ku' DalavarobhAsaNaM samudda" kuNDalavarAvabhAsaM khalu samudraM rucako dvIpo valayAkAra saMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya - pariveSTya khalu tiSThati, ityAdi sugamam tathA hi- rucako dvIpaH samacakravAlasaMsthitaH kintu viSamacakravAlasaMsthito na / asya viSkambhaH parikSepazca asaMkhyeyayojanasahasrapramANaH / atra candrasUryanakSatragrahagaNatArA asaMkhyeyA varttante / ' evaM rucagode samudde' ityAdi evam - anenaiva prakAreNa rucakaH samudraH, rucakavaro dvIpaH, rucakravarodaH samudraH rucakavarAvabhAso dvIpaH rucakavarAvabhAsaH samudraH ' evaM ' ityAdi, evamanena prakAreNaiva tipaDoyArA' tripratyavatArAH, trayaH pratyavatArAH sadRzanAmarUpA yeSu yeSAM vA te tripratyavatArA jJAtavyAH kiyatparyantamityAha'jAva' ityAdi 'jAva' yAvat 'sUre dIve' ityAdi, sUrya sUryavarasUryAvabhAsA dvIpAH, etannAmA eva samudrAzca pratyekadvIpasyAgre jJAtavyAH ete sarve tripratyavatArA varttante / 'savvesiM' ityAdi, sarveSAmeteSAM rucakasamudraprabhRtInA sUryavarAvabhAsasamudraparyantAnAM viSkambhaH, parikSepaH jyotiSkANi ca 'ruyagadovasarisAI' rucakadvIpasadRzAni tathAca - asaMkhyeyayojanasahasrapramANo viSkambhaH parikSepazca 87 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaaaaaaaaaaaa candraprajJaptisUtre pratyekamasaMkhyeyAni candrasUryagrahagaNanakSatrANi asaMkhyeyAstArAgaNakoTokoTya iti / ata Urdhva devAdayaH paJca paJcadvIpAH samudrAzca eka pratyavatArAH iti uktaJca jIvAbhigamasUtre "deve nAge jakkhe, bhUyeya sayaMbhUramaNe ya, ekkekke ceva bhANiyavve tipaDoyAraM natthi" iti / te eva pradarzyante- 'sUravarobhAsodaNNaM' ityAdi atra pUrvoktamantimaM sUryavarAvabhAsodaM samudram 'deve NAma dauve' devo nAma dvIpaH vRtto valayAkArasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThiti / ayaM devo dvIpaH samacakravAlasaMsthitaH kintu no viSamacakravAla saMsthitaH asya viSkambhaH parikSepazca asaMkhyeyayojanasahasrapramANaH candrAdayazcAsaMkhyeyA vyAkhyeyAH 'evaM devode' ityAdi, devodaH samudraH 1 nAgo dvIpo nAgodaH samudraH 2, yakSo dvIpo yakSodaH samudraH 3, bhUto dvIro bhUtodaH samudraH 4, svayambhUramaNo dvIpaH svayambhUramaNaH samudraH / 'savve' iti sarve ete devodaH samudraH, nAgAdayo dvIpAH, nAgodAdayaH samudrAzceti sarve: 'devadIvasarisA' devadvIpasadRzAH, ato devadvIpavadeva vyaakhyeyaaH| devAdi dvIpasamudragataM devAnAM bhAvanA cettham deve dvIpe devabhadra-devamahAbhadrau pUrvAparArddha bhAgasvAminau staH, evaM deve samudre-devavara-devamahAvaro, nAgadvIpe nAgabhadra-nAgamahAbhadrau, nAge samudre nAgavara-nAgamahAvarau, yakSe dvIpe yakSabhadra-yakSamahAbhadrau, yakSe samudre yakSavara-yakSamahAvaro, bhUte dvIpe bhUtabhadra bhUta mahAbhadrau bhUte samudre bhUtavara-bhUtamahAvarau-svayambhUramaNe samudre svayambhUvarasvayambhUmahAvarau devau svAmitvena tiSThata iti / iha nandIzvarAdayaH sarve samudrAH bhUtasamudraparyavasAnA ikSurasoda (kSododa) samudrasadRzodakAH pratipattavyAH / svarambhUramaNasamudrasya *tu udakaM puSkarodasamudrodakasadRzaM jJAtavyam / tathA jambUdvIpa iti nAmAno'saMkhyeyA dvIpAH lavaNa iti nAmAno'saMkhyeyAH samudrAH, evaM tAvad vAcyaM yAvat sUryavarAvabhAsaiti nAmnA asaMkhyeyA samudrAH / ye tu paJcadevAdayo dvIpAH, paJca devodAdayaH samudrAste ekaikA evAvase yA na tu tripratyavatArAH, uktaJca jIvAbhigame"kevaiyA NaM bhaMte ! jaMbUddIvA dIvA pannattA ! / goyamA ! asaMkhejjA pannattA / kevaiyANaM bhaMte ! devadIvA pannattA ! goyamA ! ege devadIve paNNatte / dasavi egAgArA" iti chAyAkiyantaH khalu bhadanta ! jambUdvIpAH dvIpA prajJaptAH ? gautama ! asaMkhyeyAH prajJaptAH / kiyantaH khalu bhadanta ! devadvIpAH prajJaptAH ! gautama ! eko deva dvIpaH prajJaptaH / dazApi ekAkArAH ||iti / 'dazApi' iti daza-deva-nAga-yakSa-bhUta-svayambhUramaNe tinAmAnaH paJca dvIpAH, etannAmAna eva paJcasamudrA iti daza ete daza ekAkArAH ekapratyavatArAH santIti // sU0 4 / / iti zrI jainAcAryajainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavati viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamaM prAbhRtaM . samAptam // 19 // Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. 1 candrasUryANAmanubhAvanirUpaNam 691 / atha viMzatitamaM prAbhRtam / tadeva muktamekonaviMzatitamaM prAbhRtam, tatra jambUdvIpAdArabhya svayambhUramaNasamudraparyamtAnAM dvIpasamudrANAM saMsthAnaviSkambha-paridhijyotizcakrANAM vaktavyatA proktA / atha viMzatitama prAbhRtaM vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH-pUrvamadhikArasaMgrahagAthAyAmuktam-'aNubhAve kerisevutte' anubhAvaH kIdRza ukta iti, anena sambandhenAsmin prAbhRte candrasUryANAmanubhAvaH pradarzayiSyate iti tadviSayaM prathamaM sUtramAha-'tA kahaM te aNubhAve' ityAdi / mUlam-tA kahaM te aNubhAve Ahie ? ti vaejjA / tattha khalu imAo do. paDivattIo paNNattAo taM jahA tatthege evamAhaMmu-tA caMdimasariyANaM No jIvA, ajovA, No ghaNA, jhusirA, No bAdaraboMdidharA, kalevarA, natthi NaM tersi uTThANei vA, kammei vA, balei vA, vIrie i vA, purisakkAraparakkame i vA, te Novijju lavaMti, No asaNi lavaMti, No thaNiyaM lavaMti,, aheya NaM bAyare vAukAe saMmucchai, aheya gaM bAyare bAukAe samucchittA vijaMpi, lavaMti asaNipi lavaMti, thaNiyaMpi lavaMti, ege eva mAha su-tA caMdimasariyANaM jIvA, No ajIvA, ghaNA, no jhusirA, bAyaraboMdidharA, no kalevarA, asthi NaM tersi uThANe i vA, kamme i vA, bale i vA, vIrie ivA, purisakkAraparakkame i vA, te vijjupi lavaMti, asaNipi lavaMti, thaNiyapi lavaMti, ege evamAhaM su // 2 // vayaM puNa evaM kyAmo-tA caMdimasUriyANaM devA mahiDUDhiyA mahAjuiyA mahAbalA mahAjasA mahAsokkhA mahANubhAvA varavatthadharA varamalladharA varAbharaNadhArI abkhucchittiNayaTTayAe aNNe cayaMti aNNe uvavajjaMti |suu0 1 / chAyA tAvat kathaM te anubhAvaH AkhyAtaH ? iti vadet tatra khalu ime ve pratipattI prajJapte, tadyathA-tatraike evamAhuH-tAvat candrasUryAH khalu no jIvAH, ajIvA no ghanA, zuSirAH no bAdaraboMdidharAH, kalevarAH, nAsti khalu teSAm utthAnamitivA, karmetivA, balamiti vA, vIryamiti vA puruSakAraparAkrama itivA, te no vidyutaM pravartayanti, no azaniM pravarsayanti, no stanitaM pravarttayanti, adhazca khalu bAdaro vAyukAyaH saMmUrcchati, adhazca khalu bAdaro vAyukAyaH samUcharya vidyutamapi pravartayanti, azanimapi pravarttayanti, stanitamapi pravarttayanti, eke evamAhuH // 1 // eke punarevamAhuH tAvat candrasUryAH khalu jIvAH, no ajIvA, ghanAH, no zuSirAH, bAdarabodidharAH no kalevarAH, asti khalu teSAm utthAnamitivA, karmetivA, balamitivA, vIryamitivA puruSakAraparAkrama itivA, te vidyutamapi pravarttayanti, azanimapi pravarttayanti stanitamapi pravattayanti, eke evamAhuH // 2 // vayaM punarevaM vadAmaH tAvat candrasUryAH khalu devAH mahaddhikAH mahAdyutikAH mahAbalA-mahAyazasa: mahA saukhyAH, mahAnubhAvAH varavastradharAH varamAlyadharAH, varAbharaNadhAriNaH avyucchittinayArthatayA anye cyavante anye upapadyante ||suu0||1|| Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptisUtre vyAkhyA--'tA kahate' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'aNubhAve' anubhAvaH candrasUryANAM svarUpavizeSaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! iti gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tattha khalu' ityAdi, 'tattha NaM' tatra candrasUryAnubhAvaviSaye khalu 'imAo' ime-vakSyamANe 'do paDivattIo' dve prati pattI :paNNattAo' prajJapte, 'taM jahA' tadyathA te dve yathA- 'tattha' tatra dvayormadhye 'ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evaM' anena vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / kiM kathayanti ? ityAha-'tA caMdimasUriyANaM' ityAdi, 'tA' tAvat caMdimasUriyANaM' candra sUryAH candramasaH sUryAzca khalu 'No jIvA' no jIvAH jovarUpA na, kintu 'ajIvA' ajIvAH jIvavarjitAH santi, tathA 'No ghaNA' no ghanAH niviDapradezopacayA na, kintu 'jhusirA' zuSirAH valayavad antaH pradezarahitAH santi, tathA 'No bAdarabodidharA' no bAdarabondidharAH, sthUlazarIradhArakAH pradhAnasajIvasuvyaktAvayavazarIropetA na, kintu 'kalevarA' kalevarAH prANa rahita kevalazarIrarUpAH, tathA 'nasthi NaM tesiM' nAsti khalu teSAM candrasUryANAm 'uhANe ivA' utthAnamiti vA, utthAnam-UrvIbhavanarUpam 'iti' upadarzane 'vA' samuccaye 'vi' vikalpe vA, 'kamme i vA' karmeti vA kameM-utkSepaNAvakSepaNarUpaM karmApi teSAM nAsti tathA 'baleivA' balamiti vA balaM zarIrasamudbhavaprANarUpaM tadapi teSAM nAsti tathA 'bIrie ivA' vIrya mitivA, vIryam-AntarotsAharUpaM, tadapi teSAM na / tathA 'purisakkAraparakkame ivA' puruSakAraparAkramamiti vA, tatra puruSakAraH puruSatvasamudbhUtagauravarUpaH , parAkramaH sAdhitasvAbhimataprayojanarUpaH sa eva, etau dvAvapi teSAM nastaH, ata eva te na kAJcana kriyAmapi kurvantIti pradarzayati 'te No' ityAdi, te candrasUryAH 'No vijju lavaMti' no vidyuta pravartayanti kurvanti, 'vRtuvartane' ityasya prAkRte lavAdezasaMbhavAt pravartayantIti rUpam / 'no asaNi lavaMti' no azani pravartayanti, azanimiti viziSTa prakArA ativikaTagarjana sahitA vidyudeva, 'no thaNiyaM lavaMti' no stanitaM garjanaM pravartayanti / tarhi kimityAha'aheya' ityAdi, 'aheya' adhazca teSAM candrasUryANAM 'bAyare bAukAe' bAdaraH sthUlo vAyukAyaH 'saMmucchai' saMmUrchate tathAvidha bhAvAd evaM samudbhavati, 'aheya NaM bAyare bAukAe' adhazca khalu sa bAdaro vAyukAyaH 'samucchittA' saMmUrya saMmUchito bhUtvA 'vijju pi lavaMti' ityAdi, vidyutamazani stanitaM ca pravartayantIti upasaMhAramAha-'ege puNa' ityAdi, 'ege' eke pUrvoktAH prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evam anena pUrvoktaprakAreNa 'Aha'su' AhuH kathayantIti praznamA pratipattiH / 1 / atha dvitIyAmAha-'ege puNa'ityAdi, 'ege' eke dvitIyapratipattivAdinaH 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AI muM' AhuH kathayanti / kimityAha-'tA caMdi Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA.20.sU.1 candrasUryANAmanubhAvanirUpaNam 6960 masariyANaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdimasariyANaM' candrasUryAH khalu na pUrvoktasvarUpAH kintu te , 'jIvA' jIvAjIvarUpAH santi kintu 'No ajIbA' ajIva rUpA na / evaM te ghanAH santi kintu zuSirA na, bAdarabondidharAH santi na tu kalevara mAtrA, asti teSAm utthAnaM karma, valaM, vIrya, puruSakAraH parAkramazca, tena te vidyutam , azanim, stanitaM cApi pravatteyanti / upasaMhAramAha-'ege' ityAdi 'ege' eke ime dvitIyapratipattivAdinaH evaM pUrvoktaprakAreNa kathayantIti dvitIyA pratipattiH / 2 / ete dve api pratipattImithyAtvarUpe, ato bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi 'vayaM puNa' vayaM tu 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH tadevAha-'tA caMdimasUriyANaM' ityAdi 'tA' tAvat 'caMdimasUriyANaM' candrasUryAH khalu 'devA' devA devarUpAH. santi na tu sAmAnyato jIvamAtrAH, te punardevAH kIdRzAH ? ityAha-'mahiDDhiyA' ityAdi, 'mahiDUDhiyA' maharddhikA vimAnAdiRddhimantaH 'mahajjuiyA' mahAdyutikAH zarIrAbharaNadhutimantaH 'mahAbalA' mahAbalAH zarIrabalasaMpannAH 'mahAjasA' mahAyazasaH-mahAkhyAtimantaH 'mahAsokkhA' ? mahAsaukhyAH devyAdi parivAravattvAt mahAsukhasaMpannAH, 'mahANubhAvA' viziSTavaikriyakaraNAdyacintyazaktimattvAnmahAprabhAvazAlinaH 'varavatthadharA varavastradharAH viziSTa varNopeta sukumAlavastradhAriNaH 'varamalladharA' varamAlyadharAH zreSThamAlAdhAriNaH 'varAbharaNadharA' varAbharaNadharAH zreSThakaTakake-.. yUrAdibhUSaNadhAriNaH 'avvucchittinayaTTayAe' abyucchittinayArthatayA dravyArthikanayamatena 'aNNe cayaMti' anye pUrvotpannAH svAyurbhavasthitikSaye cyavante, tatastatra 'aNNe' anye tAdRza devAyubandha-. kAstatra jaghanyato'ntarmuhUrtakAlena utkRSTataH SaNmAsakAlavyavadhAnena 'uvavajjati' utpadyante // 201 // pUrva candrasUryANAmanubhAvaH proktaH, sAmprataM candrasUryaprasaGgAda rAhu vaktavyatAmAha-'tA kahaM te rAhukamme' ityAdi / mUlam-tA kahaM te rAhukamme. Ahie ? tivaejjA, tattha khalu imAo do. paDivattIo paNNattAo taM jahA-tatthege evamAhaMmu-asthiNaM se rAhudeve jeNaM caMdaM vA sUraM . vA giNhai, ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAiMsu-natthi NaM se rAhudeve je Na caMdaM vA sUraM vA giNhai / 2 / tattha je te evamAiMsu tA asthiNaM se rAhudeve je NaM caMdaM vA sUraM. vA giNhai te evamAhaM-tA rAhaNaM deve caMda vA baraM vA geNhamANe buddhateNaM giNhitA. buddhaM teNaM muyai 2, muddhateNaM giNhittA buddhaMteNaM muyai 3, muddhaM teNaM giNhittA muddhateNaM muyai 4, vAmabhuyaMteNaM giNhitA vAmabhuyaMteNaM muyai 5, vAmabhuyaMteNaM giNhitA. dAhiNabhuyaMteNaM muyai 6, dAhiNabhuyaMteNaM. giNhittA' vAmabhuyaMteNaM muyai 7, dAhiNabhuyaMteNaM giNhitA dAhiNabhuyaMteNaM muyai 8, / 1 // tattha je te evamAiMsu-: Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre 694 tAnatthi NaM se rAhu deve jeNaM caMda vA varaM vA geNhai te evamAhaMsu - tattha NaM ime paNNarasa kasiNapoggalA paNNattA taM jahA - siMghADae 1' jaDilae 2, kharae 3, khatae 4, aMjaNe 5, khaMjaNe 6, sIyale 7, himasIyale 8, kelAse 9, aruNAbhe 10, pajaNe 11, NabhasUrae 12, kavilie 13, piMgalie 14, rAhU 15 / tA jayA NaM ete paNNarasa kasiNA poggalA sayA caMdassa vA sUrassa vA lesANubaddha cAriNo bhavaMti tayA NaM mANusaloyaMsi mANusA evaM vadaMti evaM khalu rAhU caMda vA sUraM vA geha evaM khalu rAhU caMdaM vA varaM vA geNhai / tA jayANaM ee paNNarasa kasiNA poggalA No sayA caMdassa vA sUrassa vA lesANubaddhacAriNo bhavaMti tayA maNusalogammi massA evaM vayaMti - evaM khalu rAhU caMdaM vA sUraM vA no geNhai, ete evamAhaM |2| vayaM puNa evaM vayAmo tA rAhUNaM deve mahiDhie jAva mahANubhAve varavatthadhare varamalladhare varAbharaNadhArI | rAhUssa NaM devassa NavanAmadhejjA paNNattA, taM jahA - siMghADae 1, jaDilae 2, kharae 3, khattae 4' daddare 5, magare 6, macche 7, kaccha 8 kaNhasappe 9 / tA rAhussa NaM devassa vimAnA paMcavaNNA paNNattA taM jahA - kiNhA 1, nIlA 2, lohiyA 3, hAlidA 4, sukkillA 5 / asthi kAla rAhuvimANe khaMjaNavaNNAbhe paNNatte 1, asthi nIlae rAhuvimANe alAuya vaNNAbhe, paNNatte 2, asthi lohie rAhuvimANe maMjidvAvaNNAbhe paNNatte 3, asthi hAlie rAhuvimANe haliddA vaNNAbhe paNNatte 4, asthi sukillae rAhuvimANe bhAsarAsi vaNNAbhe paNNatte 5 / tA jayANaM rAhu deve - AgacchamANe vA, gacchamANe vA, viuvvemANe vA, pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM puratthimeNaM AvarittA paccatthimeNaM vIIvayai, tayA NaM puratthimeNaM caMde vA sUre vA uvadaMsei paccatthimeNaM rAhU 1 / jayA NaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANevA caMdassa vA sUrassa vA lessaM dAhiNeNaM AbarittA uttareNaM vIIvayai tayA NaM dAhiNeNaM caMde vA sUre vA uvadaMsei uttareNaM rAhU 2, eteNaM abhilAveNaM paJccatthimeNaM AvarittA puratthimeNaM vIIvayai, uttareNaM AvarittA dAhiNeNaM vIbars / jayA NaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAre mANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM dAhiNapurasthimeNaM AvarittA uttarapaccatthimeNaM atters tayA NaM dAhiNapura sthimeNaM caMde vA re vA uvadaMsei, uttarapaccatthimeNaM rAhU / jayA NaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANe vA dassa vA surasa vA lessaM dAhiNapaccatthimeNaM AvarittA uttarapuratthimeNaM vIIvayai tayA NaM dAhiNapaccatthimeNaM caMde vA khare vA uvadaMsei uttarapuritthimeNaM rAhU / Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA. 20 sU0 2 rAhuvaktavyatA 695 eeNaM abhilAveNaM uttarapaccatthimeNaM AvarettA dAhiNapurasthimeNaM vIIvayai uttara puratthimeNaM AvarettA dAhiNapaccatthimeNaM vIIvayai / tA jayA NaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sarassa vA lessaM AvarettA vIIvayai tayA NaM maNussaloe maNussA vayaMti rAhuNA caMde sarevA gaahie| tA jayA NaM rAhu deve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sarassa vA lessaM AvarittA pAseNaM vIIvayai tayA NaM maNussaloyammi maNussA vayaMti-caMdeNa vA sUreNa vA rAhussa kucchI bhiNNA / tA jayANaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM AvarettA paccosakai tayA NaM maNussaloe maNussA evaM vayaMti-rAhuNA caMdevA sUre vA vaMte rAhuNA0 2 / tA jayA NaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAre mANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM AvarettA majjhaM-majjheNaM vIIvayai tayA NaM maNussaloyasi maNussA vayaMti-rAhuNA caMde vA sUre vA viiyarie, rAhuNA 2 / tA jayA NaM rAhUM deve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANevA caMdassa vA sUrassa vA lessaM AvarittA ahe sapakkhi sapaDidisi ciTTai tayA NaM maNussaloyaMsi maNussA vayaMti-rAhuNA caMde vA sUre vA patthe rAhaNA02 / kaivihe gaM rAha paNNate ? duvihe paNNatte taM jahA-dhuvarAhU ya pavvarAhU ya, tattha NaM je se dhuvarAhU se NaM bahulapakkhassa paDivae paNNarasaibhAgeNaM bhAgaM caMdassa lessaM AvaremANe AvaremANe ciTTai, taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAgaM jAva paNNarasamaM bhAgaM carame samae caMde ratte bhavaI, avasese samae caMde ratteya viratteya bhavai / tameva muktapakkhe uvadaMsemANe uvadaMsemANe ciTai, taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAga jAva caMde viratte ya bhavai, avasese samae caMde ratte ya virate ya bhavai / tattha NaM je te pavvarAhU se jahaNNeNaM chaNDaM mAsANaM, ukkoseNaM bAyAlIsAe mAsANaM caMdassa, aDayAlIsAe saMvaccharANaM sUrassa sU0 2 // chAyA tAvat kathaM te rAhukarma AkhyAtam / iti vadet, tatra khalu ise dve prattopattI prakSapte, tadyathA-tatra eke evamAhuH-asti khalu sa rAhurdevaH yaH khalu candra vA sUrya vAgRNhAti pake pavamAhuH (1) eke punareva mAhuH-nAsti khalu gahurdevaH yaH khalu candra sUrya vA gRhAti // 2 // tatra ye te evamAhuH tAvat asti khalu sa rAhurdevaH yaH khalu candraM vA sUryavA gRhAti te evamAhuH-tAvat rAhuH khalu devaH candraM vA sUrya vA gRkhna budhnAntena gRhItvA bujnAntena muJcati-1, budhnAntena gRhItvA mUrdhAntena muJcati 2, mUrdhAntena gRhItvA budhnAntena muJcati 3, mUrdhAntena gRhItvA mUrddhAntena muJcati. 4, vAmabhujAntena gRhItvA vAmabhujAmteka muJcati 5, vAmabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntena muJcati 6, dakSiNabhujAntena gRhIlA Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre vAmabhujAntena muJcati, 7, dakSiNabhujAntena gRhItvA dakSiNabhunAntena muJcati 8, 1 // tatra ye te evamAhuH --tAvat nAsti khalu sa rAhurdevaH yaH khalu candraM vA sUryaM vA gRhNAti te evamAhuH-tatra khalu ime paJcadaza kRSNAH pudgalAH prajJatAH, tadyathA-zRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3, kSatakaH, 4, aJjanaH 5, khaJjanaH, 6, zItalaH 7, himazItalaH, 8, kailAzaH 9, aruNAbhaH 10, prabhaJjanaH 11, nabhaH sUrakaH 12, kApilikaH 13, piGgalakA 14, rAhuH 15, tAvat yadA khalu pate paJcadaza kRSNAH pudgalAH sadA candrasya vA saryasya vA lezyAnubaddhacAriNo bhavanti tadA khalu mAnuSaloke manuSyA evaM vadanti evaM khalu rAhuzcandraM vA sUrya vA gRhAti evaM khalu. 2 / tAvat yadA skhalu ete paJcadaza kRSNAH pudgalA no sadA candrasya vA sUryasya vA lezyAnubaddhacAriNo bhavanti tadA manuSaloke manuSyA evaM vadanti-evaM khalu rAhuzcandraM vA sUrya vA no gRhNAti ete evamAhuH // 2 // . vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat rAhuH khalu devo maharddhiko yAvat mahAnubhAvaH varavastradharaH varamAlyadharo parAbharaNadhArI / rAhoH khalu devasya nava nAmadheyAni prazaptAni, tadyathAzRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3. kSatakaH 4, darduraH 5, makaraH 6, matsyaH , kacchapaH 8, kRSNasapeH 9 / tAvat rAhoH khalu devasya vimAnAni paJcavarNAni prajJaptAni, tadyathAkRSNAni 1, nIlAni 2, lohitAni 3, hAridrANi 4, zuklAni 5 / asti kAlakaM rAhuvimAnaM khaJjanavarNAbhaM prakSaptam 1, asti nolakaM rAhuvimAnam alAbukavarNAbhaM prajJaptam 2, asti lohitaM rAhuvimAnaM majiSThAvarNAbhaM prAptam 3, asti hAridraM rAhuvimAna haridrAvarNAbha prAptam 4, asti zuklaM rAhuvimAnaM bhasmarAzivarNAbhaM prAptam 5; tAvat yadA khalu rAhurdevaH Agacchan vA gacchan vA vikurvan vA paricArayan vA candrasya vA sUryasya kA lezyAM paurastyena AvRtya pAzcAtyena vyativrajati tadA khalu paurastyena candro vA sUryo kA upadarzayati pAzcAtyena rAhuH 1 / yadA skhalu rAhurdeva Agacchan vA gacchan vA vikurvan kA paricArayan vA candrasya vA sUryasya vA lezyAM dakSiNAtyena AvRtya uttareNa vyati. brajati tadA khalu dakSiNAtyena candrovA sUryovA (AtmAnaM) upadarzayati, uttareNa rAhuH 2 / patena abhilApena pAzcAtyena AvRtya paurastyena vyativrajati uttareNa AvRtya dAkSiNAtyena vyativrajati yadA khalu rAhurdeva Agacchan vA gacchat kA vikurvan vA paricArayan vA candrasya vA sUryasya vA lezyAM dakSiNapaurastyena AvRtya uttarapAzcAtyena vyativajati tadA khalu dakSiNapaurastyena candro vA sUryovA upadarzayati, uttarapAzcAtyena rAhuH / yadA khalu rAhurdaiva Agacchan vA gacchan vA vikurvan vA paricArayan vA candrasya vA sUryasya vA lezyAM dakSiNapAzcAtyena AvRtya uttarapaurastyena vyativrajati tadA khalu dakSiNa pAzcAtyena candro vA sUryo vA upadarzayati uttarapaurastyena rAhuH / etena abhilApena uttara pAzcAtyena AvRtya dakSiNapaurastyena vyatitrajati, uttarapaurastyena AvRtya dakSiNapAzcAtyena / bat yadA skhala rAhurdeva Agacchan vA 4, candrasya vA sUryasya vA lezyAma bhAvRtya vyativrajati tadA khalu manuSyaloke manuSyA badanti rAhuNA candro vA sUryo vA gRhiitH| rAhuNA02 tAvat yadA khalu rAhurdaiva Agacchan vA04 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya pArveNa vyativajAta tadA khalu manuSyaloke manuSyA vadanti-candreNa vA sUryeNa vA Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU 2 rAhuvaktavyatA 697 rAhoH kukSiH bhinnA 2 / tAvat yadA khalu rAhurdeva Agacchan vA. 4 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya pratyaSaSvaSkate tadA khalu manuSyaloke manuSyA parva vadanti-rAhuNA candro vA sUryovA vAntaH, rAhuNA0 2 / tAvat yadA khalu rAhurdeva Agacchana vA 4 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya madhyamadhyena vyativrajati tadA khalu manuSyalokemanuSyA vadanti-rAhuNA candro vA sUryo vA vyaticaritaH rAhuNA0 / tAvat yadA khalu rAhudeva Agacchan vA 4 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya adhaH sapakSaM sapatidizaM tiSThati tadA khalu manuSyaloke manuSyA vadanti-rAhuNA candro vA sUryo vA prastaH, rAhuNA0 2 / katividhaH svalu rAhuH prajJaptaH ? dvividho rAhuH prakSaptaH, tadyathA-dhruvarAhuzca parvarAhuzca / tatra khalu yaH sa khalu bahulapakSasya pratipadi paJcadazabhAgena bhAgaM candrasya lezyAm AvRNvan 2 tiSThati, tadyathA-prathamAyAM prathama mAgam , yAvat paJcadaza bhaagm| carame samaye candro rakto bhavati, avshesse| samAye candro raktazca virakazca bhavati, tameva zuklapakSe upadarzayan 2 tiSThati, tadyathA-prathamAyAM prathama mAgaM yAvat candro virakazca bhavati avazeSa samaye candro rakto viraktazca bhavati / tatra khalu yaH sa parvarAhuH sa jaghanyena SaNNAM mAsAnAm (upari) utkarSeNa dvicatvAriMzato mAsAnAM candrasya, aSTacatvArizataH saMvatsarANAM sUryasya // sU0 // 2 // vyAkhyA--'tA kahaM te' iti, 'tA' tAvat 'kaI kAya-kena prakAreNa "te tabamate tvayA vA 'rAhukamme' rAhukarma rAhukriyA 'Ahie' mAkhyAtaM-kathitam 1: "ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! bhagavAmAha-"tattha khalu' ityAdi, 'tastha' tatra rAhukarma viSaye khalu 'imAo' ime vakSyamANe 'do' dve "paDivattIoM pratipattI paNNatAo' prajJapte kathite, 'taM jahA' tadyathA-'tattha' tatra dvayormadhye 'ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyAmANaprakAreNa AhaMsu' AhuH-kathayanti / kiM kathayanti ? 'ityAha-asthi Na ityAdi, 'asthi NaM' asti khalu 'se rAhudeve' sa rAhurdevaH 'je NaM' yaH khalu 'caMdaM kAsUraM vA' candraM vA sUryaM vA 'giNhati' gRhNAti grasati / upasaMhAramAhe-'ege' 'eke prathamA evaM pUrvoktaprakAreNa Ahesu' AhuH kathayanti / 1 / dvittIyAM pratipattImAha-ege guNa ityAdi, 'ege puNa' eke kecana dvitIyAH-pratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakArega 'AhaMmu' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha-'mathiNa' ityAdi, 'natthi ' nAsti khalu 'se' sa etAdRzaH 'rAhudeve' rAhurdevaH 'je NaM' yaH khalu 'caMdaM vA sUraM vA' candraM vA sUrya vA 'giNhai' gRhNAti / 2 / tadevaM dve pratipattI pradarya bhagavAn tayo bharbhAvanA pradarzavati-'tattha-' je te' ityAdi, 'tattha' tatra etayo dvayoH" pratipattivAdinormadhyeH 'je te eva mAsu' te prathamapratipattivAdinaH evam 'atthi NaM se rAhUdeve" ityAdirUpeNa mAhuH kathayanti tathAhi-'tA asthi NaM' ityAdi, 'tA' sAvat 'asthi NaM' asti 'khallu rAhurdevazcandraM vA sUrya 88 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 candraprazatisUtre vA gRhNAtIti kathayanti te ' evaM ' evam vakSyamANaprakAramAzritya 'AhaMsu' kathayanti, tameva prakAra mAha- 'tA rAhUNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'rAhUNaM deve' rAhuH khalu devaH candraM vA sUryaM vA gRhNan kadAcit 'buddhateNaM' bughnAntena adhobhAgena gRhItvA 'buddhateNa muyai' bughnAntenaiva muJcati, budhnAnteneti adho bhAgena |1| kadAcit 'buddhateNaM giNhittA muddhateNaM muyai' budhanAntena- adho bhAgena gRhItvA mUrddhAntena upari bhAgena muJcati sa kadAcit mUrddhAntena gRhItvA budhnAntena muti | 3 | kadAcit 'muddhateNaM giNhittA muddhateNaM muyai' mUrddhAntena upari bhAgena gRhItvA upari bhAgenaiva muJcati 4 / kadAcit - 'vAmabhuyaM teNaM' ityAdi, vAmabhujAntena vAmapArzvena gRhItvA vAmabhujAntenaiva muJcati 5 / kadAcit - 'vAmabhuyaMteNaM ginhittA dAhi suyaMteNaM muyai' vAmabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntena dakSiNapArzvena muJcati / 6 / evaM kadAcit dakSiNabhujAntena gRhItva / vAmabhujAntena muJcati 7 / kadAcit - dakSiNabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntenaiva muJcati / iyaM prathamapratipattibhAvanA samAptA | 1| atha dvitIyapratipattibhAvanA pradazyate- 'tattha je te' ityAdi, 'tattha' tatra pratipattidvayamadhye 'je te' ye te dvitIyaprati pattivAdinaH 'natthi NaM' ityAdi pratipAdakAH evamAhuH tathAhi - 'tA natthi NaM' ityAdi, tAvada nAsti khalu sa rAhurdevo yaH khalu candraM vA sUryaM vA gRhNAtIti 'te evamAhaMsu' te evaM vakSyamANaprakAramAzritya AhuH kathayanti tadevAha - ' tattha NaM' ityAdi, 'tattha NaM' tatra rAhukarmaviSaye khallu evamasti, yathA-' ime paNNarasa kasiNA poggalA' ime - vakSyamANAH paJca daza kRSNA pudgalAH kRSNavarNAH pudgalAH prajJaptAH, tadyathA te yathA - ' - 'siMghADae' ityAdi, zRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3, kSatakaH 4, aJjanaH 5, svaJjanaH 6, zItalaH 7, himazItalaH 8, kailAzaH 9, aruNAbha : 10, prabhaJjanaH 11, nabhaH sUrakaH 12, kApilakaH 13, piGgalakaH 14, rAhuH 15 tataH kim ? ityAdi - 'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ee' ete anantaroditAH 'paNNarasa kasiNA poggalA' paJcadaza kRSNA: kRSNavarNAH pudgalAH 'sayA' sadA sAtatyena candrasya vA sUryasya vA 'lesANubaddhacAriNo' lezyAnubaddhacAriNaH candrasUryabimbagataprabhAsambandhenAnucAriNaH pazcAda gAmino bhavanti : ' tathA ' tadA khalu 'mANusaloyaMsi' manuSyaloke manuSyA evaM vadanti evaM khalu rAhuzcandraM vA sUrye vA gRhNAti candraM vA sUrye vA gRsatIti / 'tA jayA NaM' ityAdi, yadA khaluH ete paJcadaza kRSNAH pudgalA no sadA candrasya vA sUryasya vA lezyAnubaddhacAriNo bhavanti tadA manuSyaloke manuSyA evaM vadanti evaM khalu rAhuzcandraM vA sUrya vA no gRhNAti / evadviSaye bhagavAnupasaMhAramAha- 'ee' evamAhaMsu ete prathamadvitIyapratipattivAdinaH evaM pUrvokta prakAreNa AhuH kathayantIti / 2 / idaM lokikaM vAkyaM pratipattavyaM, kintu na vastuto rAhuzcandraM vA sUrya vA gRhNAtIti dvitIyapratipativAdibhAvanA darzitA / 2 / ete dve api prati Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. 2 rohuvatavyatA 699 pattI mithyArUpe, tannirAkaraNAthai bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu evaM vayAmo' evaM-vakSyamANaprakAreNa vadAmaH-kathayAmaH / tadeva zrIvItarAga bhagavansvamataM pradarzyate 'tA rAhU NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'rAhU NaM' rAhuH khalu na prathamapratipattivAdipradarzita svarUpo devaH, na ca dvitIyapratipattivAdipradarzitaM kRSNapudgalamAtram kintu 'deve' sa devo'sti vakSyamANasvarUpaH, tatsvarUpamAha-'mahiiDhie' ityAdi, 'mahiiDhie' maharddhikaH 'jAva mahANubhAve' iti mahAdyutikaH mahAyazAH mahAbalaH, mahAsaukhyaH mahAnubhAvazva, arthaH pUrvameva gataH punazcaH-'varavatthadhare' ityAdi, varavastradharaH, varamAlyadharaH, varAbharaNadhArI, arthaH pUrvavadeva rAhuretAdRzo devo vartate / asya nAmAnyAha--'rAhussaNaM' ityAdi, 'rAhussa NaM devassa' rAhoH khalu devasya rAhudevasya 'Nava NAmadhejjA' nava nAmadheyAmi prajJaptAni, tadyathA 'siMghADae' ityAdi, zRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3, kSatakaH 4, darduraH 5, makaraH 6, matsyaH 7, kacchapaH 8, kRSNasarpaH 9, iti / asya vimAnAnAM barNamAha-'tA rAhurasaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'rAhussa NaM devassa' rAhu devasya khallu vimAnAni paJca bhavanti, tAni pRthak pRthag varNayuktAni santi, tadevAha-'vimANA paMcavaNNa' paJca vimAnAni paJca varNAni prajJaptAni tadyathA-'kiNhA' ityAdi, kRSNAni 1, nIlAni 2, lohitAni 3, hAridrANi 4, zuklAni 5 / vimAnAnAM kAlAdivarNA kiM prakArakA' bhavantIti pradarzayati 'atthiM kAlAe' ityAdi, kAlakaM rAhuvimAnam 'khaMjaNavaNNAbhe' khaJjanavarNAbham, khaJjanaM-dIpamallikAmalaH, zakaTAkSamalazca, tatsadRzaM kAlavaNaM vimAnam 1, nIlaM rAhuvimAnam 'alAuyavaNNAbhaM alAbu -Ardra tumbaM tatsadRzavarNayuktam 2, 'lohitaM' rAhuvimAnaM 'maMjiTThAvaNNAbha maMjiSThAvarNAbhaM maMjiSThA-auSadhivizeSaH tadvadraktavarNayuktam 3, hAridra pItavaNe rAhuvimAna "haridAvaNNA haridrAvarNAbhaM haridrAvarNavat potavarNam 4, zuklaM rAhuvimAnaM 'bhAsarAsivaNNAme masmarAzivarNAbhaM rakSA puJjavat zvetavarNayuktam 5 / candrasUryayoH rAhukRtAvaraNa tanmocanaviSayaka-digvibhAgAn pradarzati-'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu rAhudeve" rAhudevaH 'AgacchamANevA' kutazcitsthAnAdAgacchan vA 'gacchamANe vA kApi sthAne gacchan vA, 'vikumvemANevA' svecchayA tAM tAM vikurvaNAM kurvan vA 'pariyAremANe vA' / paricAraNa buddhayA itastato gacchan vA candrasya vA' sUryasya vA 'lesa' lezyAM vimAnagatadhavalimArUpAma 'purathimeNaM AvarittA' paurastyena pUrvadigbhAgena agrabhAgenetyarthaH AvRtya 'paccathimeNaM' pAzcAtyena pazcimadigbhAgena pazcAdbhAgenetyarthaH 'vIIvayaI' vyativrajati-vyatikrAmati 'tayA NaM tadA tasmin samaye khalu 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvabhAgena candro vA sUryoM kA svAtmA-' nam 'uvadaMsei' upadarzayati candraH sUryovA prakaTo bhavatIti bhAvaH 'paccatthimeNaM rAha pAzcAtyena. pazcimabhAgena rAhu rupalabdho bhavati, ayaM bhAvaH-tasmin samaye-mokSakAle candraH Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "...! candraprAptistre sUryo vA pUrvadigbhAge prakaTIbhUta, upalabhyate pazcimabhAge adhastAcca rAhurupalabhyate, iti 1 / evaM 'jayA NaM', yadA, khalu rAhurdeva AgacchanvA 4 candrasUryayorlezyAM dakSiNabhAgena AvRtya .. uttarabhAgena vyativrajati tadA dakSiNabhAge candrasUryo AtmAnamupadarzayataH uttarabhAge ca rAhUriti 2 / 'eeNaM abhilAveNaM' etena pUrvoktena, abhilApena rAhudevaH pAzcAtyena candrasUryalezyAmAhRtya pUrvabhAgena vyativrajati 3, uttarabhAgena Avartya ca dakSiNabhAgena vyativrajati 2 ityapi sUtradvayaM bhAvanIyam 4 / atha vidizA viSayakaM rAhucAramAha-'jayA NaM' ityAdi. 'jayA NaM' yadA khala rAhurdevaH Agacchan vA 4 candrasUryalezyAm 'dAhiNapurathimeNaM' dakSipaurastyena-AgneyakoNena candrasUryalezyAmAvRtya 'uttarapaccatthimeNaM vIIvayai' uttarapAzcAtyena vAyavyakoNena vyati vrajati tadA khalu 'dAhimapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena AgneyakoNena candraH sUryovA'tmAnamupadarzayati 'uttaraSaccatthimeNaM rAhU' uttarapAzcAtyena vAyavyakoNena rAhurUpalabhyate / 1 / yadA khalla rAhurdevaH 'AgacchamANe vA 4' Agacchan vA 4 candra sUryalezyAm 'dAhiNapaccasthi meNaM' dakSiNapAzcAtyena naiRtakoNena AvRtya 'uttarapurasthimeNaM vIIvayai' uttarapaurastyena IzAnakoNena vyativrajati tadA khalu 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapAzcAtyena candraH sUryo vA upadRzyate 'uttarapurathimeNaM rAhU' uttarapaurastyena IzAnakoNena rAhuddezyate / 2 / 'eeNaM abhilAMveNaM' etena abhilApena yadA rAhuH 'uttarapaccatthimeNaM' uttarapAzcAtyena vAyavyakoNena candrasUryalezyAmAvRtya 'dAhiNapurasthimeNaM vIIvayai' dakSiNaporastyena AgneyakoNena candraH sUryovA dRzyate dakSiNapaurastyena AgneyakoNena ca rAhuH / 3 / evaM 'uttarapurasthimeNaM' uttara porastyena IzAnakoNena,' candrasUryalezyAmAvRtya 'dAhiNapaccasthimeNaM vIIvayai' dakSiNapAzcAtyena naiRtakoNena vyativrajati tadA uttarapaurastyena candraH sUryotrA dRzyate dakSiNapAzcAtyena ca rahuriti / evaM sthitI, manuSaloke manuSyAH kiM vadanti ! iti pradarzyate-'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA'. tAvat yadA khalu rAhurdevaH AgacchamANe vA 4' AgacchanvA 4 candrasya sUryasya vA . lezyAmAvRtyA. tyatibrajati, rAhuH sthito, bhavatItyarthaH tadA manuSyaloke manuSyA vadanti 'rAhuNA caMde,sare vA gahie' rAhuNA candraH sUryovA gRhIta iti / 'jayA NaM' ityAdi, yadA khalu rAhurdevaH / mAgacchanvA 4 candrasya sUryasya kA lezyAmAvRtya 'pAsemaM vIIvayai' pArzvena pArzvabhAgeNa vyativrajati - tadA manuSyA badanti- caMdeNavA sarepA vA candreNavA sUryezavA 'rAhussa kucchobhiNNA' rAhoH kuvibhineti rAhoH kukSi bhillA, candra sUryovA, nirgata iti / 'tA jayA NaM' ityAdi, yd| rAhu deva mAgacchan vA04 candrasya vA lezyAmAvRtya, 'parajosakai' pratyavaSvakate-pazcAdapasarpati tadA manuSyA, evaM vadanti 'rAhuNA caMde bAsarevAvaMte' rAhuNA candrovA sUryotrA vAntaH rAhuNA grstshcndrH| sUryo vA punarniSkAsita iti / 'tA jayANaM' ityAdi, yadA rAhurdeva Agacchan vA04 candrasya sUryasya vA.lezyAmAvRtya 'majha majjheNaM vIIvayai' madhyamadhyena bahumadhya dezabhAgena vyatitra jati tadA Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAndatiyAkSikA TokAprA.20 sU.2 rAhuvaktavyatA ra manuSyAH kathayanti-rAhuNA caMde vA sUre kA viiyarie' rAhuNA candraH sUryo vA vyaticaritaHbhara madhyabhAgena vibhinnaH vidhAkRta iti / 'tA jayA NaM' ityAdi, yadA rAhurdeva Agacchan vA04 anna sya vA sUryasya vA lezyAmAvRtya 'ahe sapavikhaH sapaDi disaM ciTThai' 'sapakkhi' iti samakSa para saha sarveSu tathA 'sapaDidisiM' sapratidimiti pratidigbhiH saha sapratidik sarvAsu vidikSuH siSyati lezyAmAvRtyAdhastiSThati tadA manuSyA, badanti-rAhuNA caMde vA sUrevA patthe' rAhuNA candro yA sUryo vA prastaH sarvAtmanA gRhotaH sarvagrAsaM praptati iti / atrAsya vAkyasya dvidhA kathanaM tt|| bahUnAM manuSyANAM kathanApekSayA'vagantavyam / atrAha-candravimAnaM paJcaika SaSTibhAga-(-) nyuja yojanapramANaM, rAhuvimAnaM ca grahavimAnatvena aIyojanapramANaM zAstre proktaM tarhi kathaM candravimA nasya rAhuvimAnena sarvAtmanA''varaNasaMbhavaH ? atrocyate-rAhuvimAnasya mahAn bahalastamisrarazmisamUho varttate tena laghiyasA'pi rAhuvimAnena mahatA bahana tamisrarazmijAlena prasaratA prAptana sakalamapi candramaNDalamAvRtaM bhavati iti na kazciddoSaH / / sAmprataM katividharAhuriti jijJAsIyo" gautamaH praznayati-tA kaiviheNa" ityAdi, 'tA' tAvat 'kaiviheNaM' katividhaH khalu 'rAhU paNatta rAhuH prajJaptaH ? bhagavAnAha-"duvihe paNNatte' dvividhaH dviprakArako rAhuH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA'dhuvarAhU ya pavvarAhU ya' dhruvarAhuzca parvarAhuzca / tatra yaH sadaiva candravimAnasya caturaGgulama" saMprAptaH sannadhastAt saMcarati sa dhruvarAhuH, yastu parvaNi paurNamAsyAM candrasyoparAgaM karoti sa parva rAhuH kathyate / 'tattha NaM' tatra dvayomadhye, khalu 'je se dhuvarAhU' yaH sa dhruvarAhuH 'se NaM' sa khalu 'bahulapakkhassa' bahulapakSasya 'pADivae' pratipadiH 'paNNarasaibhAgeNaM' paJcadazena bhAgema cAya maNDalasya dvASaSTibhAgAtmakatvAccaturbhAgarUpeNa bhAgaM' bhAgaM prathamaM bhAgaM caturbhAgarUpaM paJcadazaM bhAgaM pratitidhi kdrasya leshyaam| 'AvaremANe 2' AvRNvan AvRNvan 'ciTThaI' tiSThati 'taM jahA' tadyathA- 'paDhamAe paDhamaM bhAgaM' prAthamAyAM tithau pratipadrUSAyAM prathama paJcadazaM bhAga caturbhAgarUpa mAvRNute, evam 'jAva paNNarasaka bhArga' yAvat pazcadazaM bhAgam atra dhAvatpadena dvitIyAyo dvitIyaM 2, tRtIyAyAM tRtIyaM 3, catu- caturthe (8, paJcamyAM paJcamaM 5, SaSTayAM SaSThaM 6, saptama saptamam 7 aSTamyAmaSTamaM 8 navamyAM navamaM / 9, dazamyAM dazamam 10, ekAdazyAmekAdazaM 11; dvAdazyAM dvAdazaM 12, trayodazyAM trayodazaM 1,3, caturdazyAM caturdazam 14. ityevaM grAhyama, tataH paJcadazyAm-amAvAsyA rUpAyAM paJcadazaM bhAga candramaNDalasya rAhurAvRNute, tataH 'caramensamAyo paJcadazyAzcarame samaye paJcadazyA antime bhAge 'caMde. ratte bhavaI' candro raktaH sahukimAnena uparaktaH sarvAtmanA''cchAdito bhavati / 'aksese samae' avazeSe kRSNapratipadAta aarbhy| paJcadazImA samayAtpUrvapUrvakAle 'caMde ratte ya viratte ya bhavaI' candro raktazca viraktazca rAhuvimAnema 'masa Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre mAcchAdito dezena cAnAcchAdito bhavati / 'sukla pakkhe' zuklapakSe tameva kramamAzritya prathamAyAM zuklapratipalakSANAM tithau 'uvadaMse mANe 2' upadarzayan upadarzayan candralezyAM vimuJcan vimuJcan tiSThati-varttate / 'taM jahA ' padyathA - ' paDhamAe paDhamaM bhAgaM' prathamAyAM zuklapratipattithau prathamaM paJcadazaMbhAgaM caturbhAgarUpaM vimuJcati evaM krameNa 'jAva' yAvat dvitIyAta Arabhya paJcadazyAM tithau pUrNimAyAM paJcadazaM paJcadazabhAgaM rAhurvimuJcati tataH pUrNimAyAzcarame samaye 'caMde viratte bhavai' candro virakta rAhuzyAyA sarvAtmanA viraktaH anAcchAdito bhavati sarvAtmanA prakaTito bhavatItyarthaH rAhuvimAnena sarvathA'nAcchAditatvAt / atrAha kazcit - zuklapakSe kRSNapakSe ca katipayAn divasAn yAvat rAhubimAnaM vRttamupalabhyate yathA grahaNakAle parvarAhuH, katipayazca divasAn yAvat na vRtamupalabhyate tatra kiM kAraNam ? iti atrocyate iha yeSu divaseSu zazI tamasA'tizayenAbhibhUyate teSu divaseSu tad vimAnaM vRttamAbhAti, candraprabhAyA bAhulyena prasarAbhAvAt rAhuvimAnasya ca yathAvasthitatayopalambhAt / yeSu divaseSu punazcandra Adhikyena prakaTo bhavati teSu divaseSu candraprabhA rAhuvimAnena nAbhibhUyate kintu candraprabhAyA bAhulyena candraprabhayaiva rAhuvimAnaprabhA'bhibhUyate tatastadA na rAhuvimAnaM vRttatayopalabhyate / parvarAhuvimAnaM ca dhruvarAhuvimAnAdatIva tamo bahulaM bhavati tatastasya stokasyApi candraprabhayA'bhibhavo na bhavatIti tasya stokarUpasyApi vRttatvenopalabdhirbhavati / tathA cAha 702 "vaccheo kaivaya divase dhruvarAhuNo vimANassa / paraM na dIsa jaha gahaNe pavvarAhussa // 1 // " chAyA - vRttacchedaH katipayadivase dhruvarAho vimAnasya / dRzyate, paraM na dRzyate yathA grahaNe parvarAhoH 1 // 1 // iti ziSyapRcchA AcArya uttaramAha - "accatthaM nahi tamasA'bhibhUyate jaM sasI vimuMcato / teNaM vaTTaccheo gahaNe uttamo tamo bahulo // 2 // chAyA -- atyarthaM nahi tamasA'bhibhUyate yat zazI vimucyamAnaH / tena vRttacchedaH, grahaNe tu tamAH (rAhuH) tamo bahulaH ||2|| iti / sAmprataM parvarAhuH kiyatA kiyatA kAlena candrasya sUryasya vA uparAgaM karoti ? iti pradarzayati - tattha NaM je se pavvarAhU' ityAdi, 'tattha NaM' tatra candrasUryayoruparAgaviSaye 'je se pavva rAhU' baH sa parvarAhu bhavati 'se NaM' sa khalu parvarAhuH 'jahaNNeNaM chaNhaM mAsANaM' jaghanyena SaNNAM mAsA - nAmupari candrasya sUryasya coparAgaM karoti na tataH pUrvam / 'ukko seNaM' utkarSeNa 'bAyAlIsAe mAsANaM' dvicatvAriMzato mAsAnAmupari 'caMdassa' candrasyoparAgaM karoti tathA 'aDayAlIsAe Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzi kATIkA prA020 sU.3 candrasyazazI sUryasya 'Aditya' nAmakaraNam 703 saMvaccharANaM' aSTAcatvAriMzataH saMvatsarANAmupari 'sUrassa' sUryasyoparAgaM karotIti bhAvaH // sU2 // . . . sAmprataM candrasya loke 'sasI' iti sUryasya sUrya Aditya iti ca kathaM nAma jAtaM, kA tasyo'nvartha tA ? iti sa praznaM pradarzayati sUtrakAraH- 'tA kahate caMde sasI' ityAdi / - mUlam--tA kahaM te caMde sasI caMde sasI Ahie ? ti vaejjA, tA caMdassa gaM joisiMdassa joisaraNNo miyaMke vimANe kaMtA devA, kaMtAo devIo, kaMtAI AsaNa sayaNakhabhabhaMDamattovagaraNAI appaNAvi NaM caMde deve joisiMde joisarAyA somme kaMte subhage piyadaMsaNe surUve tA evaM khalu caMde sasI caMde sasI Ahieti vaejjA // tA kahaM te sUre Aicce Ahie ? tivaejjA, tA sUrAIyA samayAivA AvaliyAivA ANA pANUi vA thoveivA jAva ussappiNI osappiNI ivA, evaM khalu sUre Aicce 2 Ahie tivaejjA ||suu0 3 // chAyA-tAvat kathaM te-tvayA candraH zazI candraH zazI AkhyAtaH ? iti vadet, tAvat candrasya khalu jyautiSendrasya jyotiSarAjasya mRgAGka vimAnaM, kAntA devAH, kAntA devyaH kAntAni-AsanazayanastambhabhANDAmatropakaraNAni AtmanA'pi khalu candro jyotiSendraH jyotiSarAjaH saumyaH kAntaH subhagaH priyadarzanaH surUpaH tAvat evaM bAlu candraH zazIcandraH zazIAkhyAtaH iti vadet / tAvat kathaM te (tvayA) sUrya AdityaH sUrya AdityaH AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat sUryAdikAH samayA iti vA AvalikA iti vA AnaprANA iti bA stoka iti vA yAvat utsarpiNyavasarpiNIti vA, evaM khalu sUrya AdityaH sUrya Aditya AkhyAtaH iti vadet ||suu0 // 3 // , vyAkhyA--'tA kahate caMde' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'caMde sasI' candraH zazI iti-'Ahie' AkhyAta iti gautamasvAmina pRcchA, he bhagavan ! 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / zrIbhagavAnAha-'tA caMdassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdassa NaM' candrasya khalu jyautiSendrasya jyetiSarAjasya 'miyaMke vimANe' mRgAke mRgacinhe candravimAne 'kaMtA devA' kAntAH kamanIyarUpA devAH tathA 'kaMtAo devIo' kAntAH kamanIyA devyazca santi / tathA 'kaMtAI' kAntAni AsanazayanastambhabhANDAmatropakaraNAni candravimAne AsanAni zayanAni stambhAH bhANDAdyupakaraNAni ca sarvANi sundarAkArANi santi, etAvadeva na kintu 'appaNAvi gaM' AtmanA'pi svayamapi khalu candro devo jyotiSendro jyautiSarAjaH 'somme saumyaH saumyAkAraH araudrAkAratvAt, kAntaH kantimAn , subhagaH saubhAgyazAlI janavallabhatvAta, 'piyadaMsaNe priyadarzanaH janamanaAhlAdakatvAt 'murUve' sUrUpaH aGgapratyaGgAvayavAnAM zubhasaMnivezakatvAt 'tA' tAvat evam anena kAraNena khalu candraH zazI candraH zazIti 'Ahie' AkhyAtaH tivaejjA' iti-evaM vadet kathayatu sva ziSyebhyaH / ayaM bhAvaH yat sarvAtmanA sundaratvamA manvarthamadhikRtya candraH zazoti vyapadizyate / kayA vyutpattyA'syAnvarthatA ! ucyate-iha 'zA Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pas Time krAntau / iti dhAturadantazcaurAdiko varttate, curAdayohi dhAtavo'parimitAH santi, na tu teSAmiyattA, valaM. yAthA lakSyamanusarttavyAH ata eva curAdigaNasyAparimitatayA paramArthato yathA lakSyamanusaraNa mavagamya dvitrAneva curAdi dhAtUn paThitavAn, na bhUyasaH, tatoNiantasya - 'zazanaM zaza:' iti pratyaye kRte zaza iti siddham zazo'syAstIti zazI svavimAnavAstavya devadevI zayanAsavidhiH saMha kamanIyakAntikalitaH, anenAndarthena candraH zazIti vyapadizyate / yadvA 'sasI' ityasya 'sazrIH' iti saMskRtaM bhavati, tataH sah zriyA varttate iti sazrIH / zriyA zobhayA saha titenAnvarthena 'sasI' iti kathyate / sAmprataM sUryaviSayakaM sUtramAha- 'tA kahaM te' ityAdi prazna svagatam / bhagavAnAha -'tA surAIyA' ityAdi 'tA' tAvat he gautama | 'burAiyA samayA tikA' = loke - 'samayAivA' samayA iti sarve samayA ahorAtrAdikAlasya nirbibhAmA sUryAdikAH sUrya AdiryeSAM te sUryAdikAH sUryakAraNA : sUryamAzrityaiva samayAH pravarttante yathA - sUryodayamavadhiM kAhorAtrArambhakasamayo gaNyate nAnyatheti / evam ' AvaliyAivA' AvalikA iti vA, mAlikA asaMkhyeya samaya samudAyAtmikA''valikA bhavati / 'ANApANUti vA' AnaprANa tamasaMkhyAssvalikA samudAya eka AnaprANo bhavati / dvipaJcAzadadhika tricatvAriMzacchata saMkhyaka valikAtmakaH ( 4352) eka AnaprANa iti vRddhAH / uktaJcaTET pho "go ANA pANU teyAlIsaM saya u bAvannA / AvaliyapamANeNaM, anaMtanANIhi niviTTho" // 1 // eka AnaprANaH tricatvAriMzacchatAni tu dvipaJcAzAni / THE AvalikA pramANena, anantajJAnibhirnidiSTaH // 1 // ticchAyA / thoveivA' stoka iti vA saptAnaprANapramANa ekaH stoko bhavati, 'jAva' iti yAvat yAspadena utsarpiNyA arvAk stokAdUrdhvaM muhUrttAhorAtra pakSamA saMvarSayugAdayo dRSTavyAH utsavisarpiNI paryantam tadevAha - 'ussappiNiosappiNI ivA' utsarpiNyava sarpiNIti vA / ' evaM khalu / ityAdi, evam anena prakAreNa khalu nizcayena sUrya AdityaH, sUrya AdityaH Adau bhava Adiya: bahulavacanAt tyapratyayaH sarveSAM samayAdinAmAdikAraNatvAt sUrya AdityaH kathyate, ataeva sUrya Aditya AkhyAtaH / 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti / / sU0 3 // 'sAmprataM candra prastAvAccandrAgramahiSINAM sUryAgramahiSINAM ca saMkhyAdi varNanaM, tAbhiH saha kAmabhogasukhavarNanaM cAha - ' lA caMdassa NaM' ityAdi lam--tA caMdasaNaM joisiMdassa jo isarajjo kai amgamahisIo paNNattAo ? tAdeza naM - joha siMkssa joisaraNNo vattAri aggamahisIo paNNa jAo, taM jahA caMda. 11 dosimAmA 2, accimAlI 3, pabhaMkarA 4, jahA heTThA taM caiva jAva No veva free / evaM rassa vi NeyavaM / tA caMdimasUriyANaM joirsidA joisarAyANo Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. 4 candrasUryayoragramahiSoNAM saMkhyAdivarNanam 705 kerisae kAmabhoge paccaNubbhavamANA viharaMti ? tA se jahA nAmae keI purise paDhama jovvaNuTThANabalasamatthe paDhamajovvaNuTTANavalasamatthAe bhAriyAe saddhiM aciravatta vivAhe atthatthI atthagavesaNayAe soLasavAsavippasie, se NaM tao laTTe kayakajje aNaha samagge puNaravi NiyagadharaM havvamAgae hAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte suddhappA vesAI maMgallAI vatthAI pavaraparihie appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIre maNuNNaM thAlI pAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhutte samANe tesiM tArisagaMsI vAsagharaMsi aMto sacittakamme bAhirao dRmiyadhaDhamaDhe vicitta ulloya cilliyatale bahusamasuvibhatta bhUmibhAe maNikiraNapaNAsiyaMdhayAre kAlAgurupavarakudurakka turukka dhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhavaragaMdhie gaMdhavaTTibhUe, taMsi tArisagaMsi saNijjaMsi duhao uNNae majjhe NayagaMbhire sAliMgaNavahie paNNattagaMDavibboyaNasuramme gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae suviraiyarayattANe oyaviyakhomiyakhomadugUlapaTTapaDicchAyaNe rattaMsuyasaMvuDe suramme AINagarUyabUraNavaNIya tUlaphAse sugaMdhavarakusumacuNNasayaNovayArakalie tAe tArisAe bhAriyAe saddhiM siMgArAgAracAruvesAe saMgayagayahaptiyabhaNiyaciTTiyasaMlAvavilAsaNi uNajuttovayArakusalAe aNurattA virattAe maNoNukUlAe egaMtaraipasatthe aNNattha katthai maNaM akuvvamANe ihe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoge paccaNubbhavamANe viharijjA, tA se NaM purise viusamaNakAlasamayaMsi kerisayaM sAyA sokkhaM paccaNubbhavamANe viharai ? urAlaM samaNAuso ! / tA tassa NaM purisassa kAmabhogehiMto etto aNaMtaguNavisihatarAe ceva bANamaMtarANaM devANaM kAmabhogA / vANamaMtarANaM devANaM kAmabhogehiMto aNaMtaguNavisiTTatarAe ceva asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM kAmabhogA / amariMdavajjiyANaM devANaM kAma bhogehiMto etto aNaMtaguNavisiTThatarAe ceva asurakumArANaM iMdabhUyANaM devANaM kAmabhogA / asurakumArANaM iMdabhUyANaM kAmabhogehiMto aNaMtaguNavisiTTatarAe ceva gahagaNaNakkhattatArArUvANaM kAmabhogA / gahagaNaNakkhattatArAkhvANaM kAmabhogehito aNaMtaguNavisiTTatarAe ceva caMdimasariyANaM devANaM kAmabhogA / tA erisaeNaM caMdimasUriyA joisiMdA joisarAyANo kAmabhoge paccaNubhavamANA viharati ||suu0 4 // chAyA tAbat candrasya khalu jyautiSendrasya jyotiSarAjasya kati agramahiSyaH prAptAH ? tAvat candrasya khalu jyotiSendrasya jyotiSarAjasya catasraH apramahiSyaH prajJaptAH tadyathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAliH 3, prabhaGkarA 4 / yathA'dhastAda tadeva yAvat no caiva khalu maithunavRttyA / evaM sUryasyApi sAtavyam / tAvat candrasUryAH khalu jyotiSendrA jyautiSarAjAH kIdRzAn kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti ?, tAvat Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 candraprajJaptisUtre sa yathAnAmakaH ko'pi puruSaH prathamayauvanotthAnabalasamarthaH prathamayauvanotthAnabalapamarthayA bhAryayA sArddham aciravRttavivAhaH arthArthI arthagaveSaNatAyai SoDazavarSavipropitaH, sa khalu tataH labdhArthaH kRtakAryaH anagha samagraH punarapi nijakagRhaM yamAgataH snAtaH kRtabalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH zuddhapravezyA ne magalyAni vastrANi pravaraparihitaH alpamahA(bharaNAlaGkRtazarIraH manojJaH sthAlIpAkazuddham aSTAdazavyaJjanAkulaM bhojanaM bhuktaH san tasmin tAdRze vAsagRhe antaH citrakarmaNi bAhyato dumitavRSTamRSTe vidhitrollocacillitatale bahusamasuvibhaktabhUmibhAge maNikiraNapraNAzitAndhakArekAlAguru pravarakunduruSka turuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAme sugandhavaragandhite gandhartIbhUte, tasmin tAdRze zayanIye ubhayata unnate madhye natagambhIre sAliGganavarti ke prajJApta gaNDa vibboyaNasuramye gaGgApulinavAlukoddAlasadRzake suvirabitarajastrANe oryAvara kSaumi. kakSaumadukUlapaTTapraticchAdane raktAMzukasaMvRte suramye AjinakAbUgnavanotanUlasparza sugandhavarakusumacarNazayanopacArakalite tayA tAzyA bhAryayA sAddha GgArAgAracAruveSayA saMgatahasitabhaNitasthitasaMlApavilAsanipugayuktopacArakuzalayA anuraktA virakayA mano'nukUlayA ekAntaratiprasaktaH anyatra kutrApi mano'kurvan iSTAn zabdasparza rasarUpagandhAna paJcavidhAn mAnuSkAn kAmabhogAn pratyanubhavan viharet , tadA na khalu puruSaH vyupazamanakAlasamaye kIdRzaM zAtAsaukhyaM pratyanubhavan viharati ? udAraM zramaNAyuSman ! tAvat tasya khalu puruSasya kAmabhogebhyaH ebhyaH anantaguNaviziSTatarA pava vAnavyantarANAM devAnAM kAmabhogAH / vAnavyantarANAM devAnAM kAmabhogebhyaH anantara viziSTatarA eva asurendrajitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM kAmabhogAH / asurendrajitAnAM devAnAM kAmabhogebhyaH ebhyaH anantaguNaviziSTatarA eva asurakumArANAmindabhUtAnAM devAnAM kaambhogaaH| asurakumArANAmindrabhUtAnAM devAnAM kAmabhogebhyaH ebhyaH ananta guNaviziSTatarA eva grahagaNanakSatratArArUpANAM kAmabhogAH grahagaNanakSatratAgarUpANAM kAmabhogebhyaH anantaguNaviziSTatarA eva candrasUryANAM devAnAM kAmabhogAH / tAvat IdRzAn khalu candrasUryA jyotiSendrAH jyotiSa rAjAH kAmamogAn pratyanubhavanto viharanti ||suu0 4 vyAkhyA--'tA caMdassa NaM' iti, 'tA' tAvad 'caMdassa NaM' candrasya khalu yautiSendrasya jyautiSarAjasya 'kai' kati kiyatyaH 'aggamahisIo' agramahiSyaH paTTarAzyaH jJaptAH ? bhagavAnAha-'tA caMdassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdassa NaM, candrasya khalu jyautiSendrasya jyautiSarAjasya 'cattAri aggamahisIo' catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-tA imAH'caMdappabhA' ityAdi, candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAliH 3, prabhaGkarA 4 iti 'jahA hehA taM ceva' yathA adhastAt itaH pUrvamaSTAdaze prAbhRte paJcame sUtre pratipAditaM tadevatadvadevAtrApi sarva vAcyam / kiyatparyanta mityAha-'jAvaNoceva NaM mehuNavattiyAe' yAnt yAvatpadena agramahiSIparivArAdivarNanaM gItanRtyAdikaM ca vAcyam naiva skhalu maithunavRttyeti / evaM surassa vi NeyavvaM' evam-anenaiva prakAreNa sUryasyApi sarvA paThanIyA vimAnAdi RddhiH, bhedastAvadetAvAneva yat sUryasya catasro'gramahiSya imA bAcyAH, tathAhi-sUryaprabhA 1, AtapA 2, Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA.20 su.4 candrasyayoragramahiSINAM saMkhyAdi varNanam 707 acirmAli 3, prabhaGkarA 4 iti / vimAnaM ca sUryasya sUryAvataMsakamavaseyam / anyat sarva niravazeSa candravadeva paThanIyaM, nAnyaH ko'pi bhedaH / kathitasyApi punaratrakathanaM candrasUryaprasaGgavazAditi na kazciddoSa iti / sAmprataM candrasUryANAM kAmabhogAnAM zAtAsukhaM kIdRzamiti pratipAdayati-'tA caMdimasUriyANaM' ityAdi 'tA' tAvat 'caMdimasUriyANaM' candrasUryAH khalu jyautiSendrA jyautiSarAjAHkIdRzAn kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti-tiSThanti ? / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA se jahAnAmae' ityAdi, 'tA' tAvat saH yathA nAmakaH anidiSTanAmA 'keI purise' ko'pi puruSaH kIdRzaH ? ityAha 'paDhama' ityAdi 'paDhamajovvaNudANabalasamattthe' prathamayauvanotthAnabalasamarthaH prathamayauvanotthAne prathamayauvanodgame yadvalaM zarIrasAmarthya tena samarthaH prathametyAdi tAdRzyAH eva bhAryayA sAImityapreNAnvayaH 'aci vattavIvAhe' aciravRttavivAhaH tatkAlakRtapANigrahaH san 'atthatthI' arthArthI dhanArthI ataeva 'atthagavesaNayAe' arthagaveSaNatAyai dhanopArjanArtham 'solasavAsavippavasie' poDaza varSaviproSitaH SoDazavarSAni yAvat kRtadezAntarapravAsaH 'se NaM' sa khalu puruSaH 'to' tataH dezAntarAt 'laddha' labdhArthaH prAtaH prabhUtArthaH, ataeva 'kayakajje' kRtakAryaH kRtaM saMpAditaM kAryaH dhAnopArjanarUpaM yena sa tathAbhUtaH, 'aNahasamagge' anadha samagraH anadhama -- akSataM na punarantarAle kenApi corAdinA luNTitaM samagraM-dravyabhANDopakaraNAdi yasya sa tathA, etAdRzaH san punarapi 'NiyagagharaM havvamAgae' nijakagRhaM svagRhaM havyaM-zIghraM mArge kutrApi nivAsamakurvan AgataH-samAgataH / saca 'hAe' snAtaH kRtasnAnaH 'kayabalikamme' kRta balikarmA kRtaM balikarma pazupakSibhyo'nnapradAnAdi rUpaM yena sa tathA bhUtaH, kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH-kRtaM kautukaM maSItilakAdikaM maGgalaM maGgalakArakaM dadhyakSatAdidhAraNaM prAyazcitaM duHsvapnAdi phalanivAraNArthaM devagurunamaskArarUpaM yena sa tathAbhUtaH 'suddhappAvesAI' zuddhAni pAvatrANi svacchAni vA prAvezyAni sabhAdi pravezayogyAni yadvA 'suddhappA' iti pRthak padaM tasyAyamarthaH zuddhAtmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittatvena zuddhAntaHkaraNaH 'vesAI' veSyAniveSayogyAni 'maMgallAI' mAGgalyAni maGgalasUcakAni na tu zokasUcaka kAlavarNAdi yuktAni etAdRzAni 'vatthAI' vastrANi 'pavaraparihie' pravaratayA yathAsthAnaM parihitAni yena sa pravaraparihitaH, punazca 'appamahagdhAbharaNAlaMkiyasarIre' alpAni bhArApekSayA'lpabhArayuktAni mahANi mahAmUlyAni yAni AbharaNAni, tairalaGkRtaM zarIraM yasya sa tathAbhUtaH san 'maNNuNNaM' manojJaM malamodanAdi thAlIpAgasuddhaM' sthAlIpAkazuddhaM sthAlI-piTharI tasyAM pAko yasya anyatrahi pakkamodanAdi na su pakkaM bhavati tata idaM sthAlIpAketi vizeSaNam, ata eva zuddham apakkA didoSavarjitaM bhaktadoSavarjitaM vA 'aTThArasabaMjaNAulaM' aSTAdazavyaJjanA kulam aSTAdazabhirlokaprasidairvyajanaiH zAlanakatakrAvalehanikAdibhirAkulaM yuktam, etAdRzaM Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 'bhoyaNaM' bhojanam 'bhutte samANe' bhuktaH san 'taMsi tArisagaMsi' tasmin tAdRzake vakSyamANavizeSaNaviziSTe 'vAsagharaMsi' vAsagRhe zayanagRhe, asya vizeSaNAnyAha 'aMto sacikamme' antaH sacitrakarmaNi antaH abhyantare citra karmaNi - siMhazarabhamRgAdi citrANi, taiH sahite 'bAhirao dUmiyaghaTTamaTThe' bAhyato bahirbhAge dUmite sudhApadhivalite ghRSTe cikkaNa pASANAdinA gharSite tato mRSTe cikkaNI kRte, 'vicittaulloyacilliyatale' vicitreNa nAnAvidhacitrayuktena ullocena candrodayena 'caMdrovA' iti prasiddhena 'cillitaM' iti dIpyamAnaM talaM vAsagRhamadhyabhAge uparitanaM talaM yasya tattathA tasmin tathA 'bahusama suvibhattabhUmibhAe' bahusamasuvibhaktabhUmibhAge tatra bahusamaH atyantasamaH nimnonnata varjitatvAt, suvibhaktaH suvicchittikaH rekhAdi nyAsaprakArayukto bhUmibhAgo bhUmitalabhAgo yatra tasmin tathA 'maNikiraNapaNA sidhayAre' maNikiraNapraNAzitAndhakAre maNikiraNaiH praNAzitaH 708 dUrIkRtaH andhakAro yatra tasmin cAkacikyamAnamaNikiraNaprakAzayukte 'kAlAgurukuMdurukkaturukka dhUvamadhamadheMtagaMdhuddhayAbhirAme' kAlAguru prabhRtigandhadravyasampAditasya dhUpasya - mAnazya maghamaghAyamAnaH atizayena prasaryamANaH yo gandhaH tena udbhUtam sarvato vyAptam ata eva abhirAmaM tatrasthitajanamanohlAdakaM tasmin etAvadeva na 'sugaMdha varagaMdhie' sugaMdhavaragandhite puSpaniryAsAde: 'attara' iti prasiddhasya zreSThasugandhena gandhite - sugandhite 'gaMdhava - TTibhUe' gandhavartIbhUte gandhadravya guTikA sadRze, etAko vAsagRhe / atha tadgatazayanIyaM varNyate 'si' ityAdi, tatra punaH 'taMsi tArisagaMsi' tasmin tAdRze 'sayaNijjaMsi' zayanIye, kiM viziSTe ? ityAha- 'duhao' ityAdi, 'duhao unnae' ubhayataH ubhayoH pArzvayo runnate 'majhe NayagaMbhIre' madhye madhyabhAge nate nammrIbhUte ataeva gambhIre 'sAliMgaNavaTTie' AliMganavarttyA zarIrapramANopadhAnena sahite 'paNNattagaMDa bivvoyaNe suramne prajJAptagaNDabibvoyaNasuramye prajJayA viziSTa karmaviSayabuddhayA Apte- prApte - atIva suSThu parikarmite ityarthaH 'vibboyaNe' ubhayato gaNDopadhAnake tAbhyAM suramye 'gaMgA puliNavAluyA uddAlasAlisae' gaGgApulinavAlukA - gaGgAtaTagatAyA vAlukA tasyA uddAlaH - avadalanaM pAdAdinyAse'dhogamanaM tena sadRze 'suviraiyarayattANe' suviracitarajastrANe suviracitaM suSTutayA nivezitaM rajastrANaM rajo nivAraka vastraM yatra tasmin 'oyaviyakhomiya khoma dugulla paTTa paDi cchAyaNe' oyaviya saumadukulapaTTapraticchAdane, tatra oyaviyaM-suparikarmitaM kSaumikaM kSaumavastraM kSaumiti 'rezama' iti prasiddhaM tadvastraM dukUlaM kArpAsikamatasImayaM vA vastraM tasya paTTH - yugala rUpaH paTTazATakaH sa praticchAdanam - AcchAdanaM yasya tattathA tasmin 'rattaMsuyasaMvuDe' raktAMzukasaMvRte raktAMzukena raktavastranirmitamazakagRhAbhidhAnena 'maccharadhAnI' iti prasiddhena saMvRte samyA samantataH pariveSTite 'AINagarUyabUraNa vaNIya tUlaphAse' AjinakarU tabUranavanIta tUlasparze, tatra Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzi kATIkA prA020 su.4 candrasUryayoragramahiSINAM saMkhyodi varNanam 709 AjinakaM cikkaNacarmamayo vastravizeSaH svabhAvato'tikomalatvAt , rUtaM-kArpasapakSma, bUraH sukumAlavanaspativizeSaH, navanItam 'makkhana' iti prasiddhaM, tUlaH arkatUlaH eSAM sparza iva sparzo yasya sa tathAbhUte, 'sugaMdhavara kusumacuNNasayaNovayArakalie' sugandhavara kusumacUrNa zayanopa cArakalite, tatra sugandhAni suSThugandhayuktAni yAni varakusumAni pATala campakAdi zreSThapuSpANi, tathA ye ca sugandhAzcUrNAH koSThapuTAdi sugandhadravya sampAditAH, tathA etadatiriktAstathA vidhAH zayanopacArAH taiH kalite yukte, etAdRze zayanIye 'tAe tArisAe bhAriyAe' tayA tAdRzyA vaktumazakyarUpatayA puNyazAlinAM yogyayA bhAryayA 'saddhiM' sArddham, kiM viziSTayA ! ityAha--'siMgArAgAracAruvesAe' zRGgArAgAracArUveSayA zRGgArasya agAraM gRhaM zRGgArarasapoSakatvAt tathAbhUtaH cAruH sundaro veSaH vastradhAraNavinyAsarUpo yasyAH sA tathA tayA yadvA 'zrRGgArAkAracAruveSayA' iti cchAyA, tato'yamarthaH-zRGgAraH zRGgArarasapoSakaH AkAraHsannivezavizeSaH yasya sa zRGgArAkAraH itthambhUtazcAruH zobhano veSo yasyA sA tathAbhUtA tayA, 'saMgayahasiyabhaNiyaciTTiyasaMlAva vilAsaNiuNajuttovayArakusalAe' saMgatahasitabhaNita ceSTita saMlApavilAsanipuNayuktopacArakuzalayA, tatra saMgataM haMsagativad gamanaM savilAsaM caGkamaNa hasitaM sapramodaM kapolasUcitaM mandaM mandaM hasanaM, bhaNitaM-kAmoddIpakaM vicitraM vacanam , ceSTitaM sakAmamaGgapratyaGgAvayavapradarzanapurassaraM priyasya purato'vasthAnarUpaM ceSTAkaraNam , saMlApaH-priyeNa saha sapramodaM sakAmaM parasparaM kAmakathAkaraNam , eteSAM vilAsena zubhalIlayA yo nipuNaH sUkSmabuddhigamyo'tyanta kAmaviSayaparamanaipuNyopetaH, yuktaH-dezakAlocitaH upacAraH tadAkAra vyavasthArUpaH tena tatra vA kuzalA tayA 'aNurattAvirattAe' anuraktA viraktayA-anuraktayA kadAcidapyaviraktayA, ataeva 'maNoNukUlAe' mano'nuklayA patyurmanaso'nukUlavartinyA etAdRzyA bhAryayA sArddhamiti pUrveNa sambandhaH sa puruSaH kIdRzaH ? ityAha-'egaMtaraipasatte' ekAntaratiprasaktaH atizayena tayAsaha ramaNAsaktaH gRhakAryAdau anyastriyAM vA mano na kurvan anyatra 'aNNatthakatthai maNaM akuvvamANe' anyatra kutrApi mano'kurvan anyatra manaH karaNe hi na yathAvasthitAbhiSTabhAryAsamutpannaM kAmasukhamanubhUyate, etAdRzaH san 'iTTe'-iSTAn-manovAJchitAn 'saddapharisarasarUvagaMdhe' zabdasparzarasarUpagandharUpAn 'paMcavihe' paJcavidhAn 'mANussae' mAnuSkAn manuSyabhavasambandhinaH 'kAmabhoge' kAmabhogAn 'paccaNubbhavamANe' pratyanubhavan prati-Abhimukhyena tadanubhavaM kurvan 'viharejjA' viharet avatiSThet / evaM kathayitvA bhagavAn tatsamayagatakAmabhogasukhaviSaye gautamaM pRcchati- 'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat tAvacchabdaH kramArthaH, tena-AstAM tAvadanyadatanaMvaktavyaM kintu tAvadidaM kathyatAm-se NaM purise' sa khalu puruSaH 'viusamaNakAlasamayaMsi' byupazamanakAlasamaye, vyupazamanaM kAmabhogAvasAnaM tasya kAla samaye-tathAvidhakAlenopalakSite samaye'vasare 'kerisayaM sAyAsokkhaM' kIdRzaM tatkAmabhoga Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 candraprAptisUtre janyaM zAtarUpam AhlAdarUpaM saukhyaM 'paccaNubbhavamANe viharai' pratyanubhavan viharati tiSThati ? evaM bhagavatA pRSTo gautamaH prAha-'orAlaM samaNAuso' he zramaNa AyuSman ? udAram-atyadbhutaM zAtasaukhyaM pratyanubhavan sa viharati / bhagavAn etad dRSTAntena vyantarAdInAM kAmabhoga sukhopamApradarzanapUrvakaM candrasUryadevAnAM kAmabhogasukhAni pradarzayati-'tA tassa NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'etto' etebhyaH 'tassa NaM purisassa' tasyAnantaroditasya khalu puruSapya sambandhinyaH 'kAmabhogehiMto' kAmabhogebhyaH 'aNaMtaguNavisiTTatarAe ceva' anantaguNaviziSTatarA eva anantaguNatayA'tyanta viziSTA eva 'vANamaMtarANaM devANaM kAmabhogA' tAnavyantarANAM deva nAM kAmabhogAH / evaM vAnavyantaradevAnAM kAmabhogebhyaH asurendravarjitAnAM bhavanavAsidevAnAM kamabhogA anantaguNaviziSTatarAH / asurendravarjitabhavanavAsidevAnAM kAmabhogebhyo'surakumA rA. NAmindrabhUtAnAM devAnAM kAmabhogA anantaguNaviziSTatarAH / indrabhUtAnAmasura kumArANAM deba nAM kAmabhogebhyaH grahagaNanakSatratArArUpANAM kAmabhogAH ananta guNaviziSTatarA bhavanti / 'gahagaNaNakkhattatArArUvANaM' grahagaNanakSatratArArUpANAM kAmabhogebhyaH 'aNaMta guNavisiTTatarAe ceva' anantaguNaviziSTA: 'caMdimasUriyANaM devANaM kAmabhogA' candrasUryANAM devAnAM kAmabhogAH bhavanti / upasaMhAramAha-'tA erisaeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'erisaeNaM' etAdRzAn khalu 'kAmabhoge' kAmabhogAn 'caMdimasUriyA' candrasUryAH 'joisiMdA joisarAyANo' jyautiSendrAH jyautiSarAjAH 'paccaNubbhavamANA' pratyanubhavantaH 'viharaMti' tiSThantIti sUtrAthaiH / sU04 / / sAmprataM pUrvaM yadaSTAzotimrahA uktAstAn nAmagrAha mupadarzayannAha--'tattha khalu ime' ityAdi / mUlam tattha khala ime aTThAsII mahaggahA paNNanA taM jahA iMgAlae 1, viyAlae 2, lohiyaMke 3, saNicchare 4, AhuNie 5, pAhuNie 6, kaNo 7, karNae 8, kaNakaNae 9, kaNaviyANae 10, kaNagasaMtANe 11, some 12, sahie 13, assAsaNe 14, kajjovae 15, kabbarae 16, ayakarae 17, duMdubhae 18, saMkhe 19, saMkhaNAbhe 20, saMkhabaNNAbhe 21, kaMse 22, kaMsaNAbhe 23, kaMsavaNNAbhe 24, NIle 25, NIlobhAse 26, ruppI 27, ruppobhAse 28, bhAse 29, bhAsarAsI 30, tile 31, tilapupphavaNNe 32, dage 33, dagabaNNe 34, kAle 35, baMdhe 36, iMdaggI 37, dhUmakeU 38, harI 39, piMgalae 40, buhe 41, sukke 42, bahapphaI 43, rAhU 44, agatthI 45,, mANavae 46, kAmaphAse 47, dhurae 48, pamuhe 49, viyaDe 50, visaMdhikappe 51, payalle 52, jaDiyAlae 53, aruNe 54, aggi-lae 55, kAle 56, mahAkAle 57, sotthie 58, sovatthie 59, baddhamANage 60, palaMbe 61, NiccAloe 62, Niccujjoe 63, sayaMpabhe 64, obhAse 6.5,, seyaMkare 66, khemaMkare 61, Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. . aSTAzItigrahanAmAni 711 AzaMkare 68, pabhaMkare 69, arae 72,, virae 71, asoge, voya sogeya 72, vimale 73, viyate 74, vibhatthe 75, visA le 76, sAle 77, subbae 78, aNiyaTThI 79 egajalI 80. vijaDI 81, kare 81, karie 83, rAe 8., aggale 85. pupphe 86, mAve 87. keU 88 // sU 5 // chAyA--tatra khalu ime aSTAzItiH mahAgrahAH prajJaptAH, tadyathA " aGgArakaH 1, vikAla : 2, lohitAGkaH 3, zanaizcaraH 4, AdhunikaH 5, prAdhunikaH 6, karNaH 7, kaNakaH 8 kaNakaNakaH 9, kaNavitAnakaH 10, kaNasantAnakaH 11, somaH 12, sahitaH 13, AzvAsanaH 14, kAryopAH 15 karbarakaH 16, ajakarakaH 17, dundubhakaH 18, zaGkhaH 19, zaGkhanAbhaH 20, zavavarNAbhaH 21, kaMsaH 22, kaMsanAbhaH 23, kaMsavarNAbhaH 24, nIlaH 25, nIlAvabhAsaH 26, rUppI :7, rUpyavabhAsaH 28, bhasma 29, bhasmarAziH 30, tilaH 31, tilapuSpavarNakaH 32, dakaH 33, dakavarNaH 34, hAlaH 35 vanyaH 36, indrAgniH 37, dhUmaketuH 38, hariH 39, piGgalakaH 40, vudhaH 41, zukraH 42, bRhaspatiH 43, rAhu 44, agastiH 45, mANavakaH, 46 kAmaspakSaH 47, dhurakaH 48, pramukhaH 49, vikaTaH 50, visaMdhikalpaH 51, prakalpaH 52, jaTAlakaH 53, aruNaH 54, agniH 55, kAla: 56, mahAkAlaH 57, svastikaH 58 sauvastikaH 59, varSamAnakaH 60, pralambaH 61, nityAlokaH 62, nityodyotaH 63, svayaMprabhaH 64, avabhAsaH 65, zreyaskaraH 66, kSemaGkaraH 67, AbhaGkaraH 68, prabhaGkaraH 69, arajAH 70, virajA 71, azokaH 72. votazokaH 73, vimalaH vivartaH 74, vivastraH 75, vizAlaH 76, zAlaH 71, suvrataH 78, anivRttiH 79, ekajaTI 80, dvijaTI 81, karaH 82, karikaH 83, rAjaH 81, argalaH 85, puSpaH 86, bhAvaH 87, ketuH 88, // sUtra // 5 // vyAkhyA --- 'tattha khalu' iti, 'tattha' tatra candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpeSu madhye 'ime' ime ye pUrvamaSTAzItimrahAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA te ime 'iMgAlae' ityAdi sugamamaSTAzI inargrahANAM nAmAni sUtrato'vagantavyAni / eteSAM nAmnAM saMgrAhikA navagAthA sukhapratipattyartha matra pradaryante "iMkAla-viyAlo ya, lohiyaMke saNicchare ceva / AhuNie pAhuNie kaNaga-sanAmAvi paMceva // 1 // some sahie assAsaNe ya kajjovae ya kabbarae / ayakara duMdubhae vi ya, saMkha-sanAmAvi tinneva // 2 // tinneva kaMsanAmA, nIle ruppI ya huti cattAri / bhAsa tila pupphavaNNe dagavaNNe kAyabaMdheya // 3 // iMdaggiyupphakeU, hari piMgalae budhe ya sukke ya / bahassai rAhu agatthI, mANavage kAmaphAse ya // 4 // dhurae pamuhe viyaDe, visaMdhikappe tahA paille ya / Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 candraprAptisUtre jaDiyAlae ya aruNe aggilakAle mahAkAle // 5 // sotthiya sovatthiyae, vaddhamANaga tahA palaMbe ya / NiccAloe Niccujjoe, sayaMpabhe ceva obhAse // 6 // seyaMkara khemaMkara, AbhaMkarapabhaMkare ya boddhavve / arae virae ya tahA, asogataha vIyasoge ya // 7 // vimale vitata vivatthe, visAla taha sAla subbae ceva / aNiyaTTI egajaDI ya hoya viyaDIya boddhavve // 8 // karakarie rAyaggala, boddhavve pupphabhAve keUya / aTThAsIi gahA khalu, nAyavvA ANupuvvIe // 9 // ete'GgArakAdayo'STAzItimrahAH sarve'pi pratyekaM caturNA sAmAnikasahasrANAM catasRNAmagramahiSINAM saparivArANAM, tisRNAM parSadAM, saptAnAmanIkAnAM, saptAnAmanIkAdhipatInAM SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAm anyeSAM ca svavimAnavAstavyAnAM devAnAM devInAM cAdhipatyamanubhavantIti / sU0 / 5 / atha sakalazAstropasaMhAramAha-'iya esa' ityAdi, mUlam--iya esa pAgaDatthA, abhavvajaNahiyaya dullahAi Namo / ukkittiyA bhagavayA joisarAyassa paNNattI // 1 // esa gahiyA vi saMtA, thaddhegAra viyamANi paDiNIe / abahussue Na deyA, tavvivarIe bhave deyA // 2 // saddhAdhiiuTThANucchAha kammabalavIriya purisakArehiM / jo sikkhio vi saMto, abhAyaNe pari kahejjAhi // 3 // so pavayaNakulagaNasaMghabAhiro NANaviNaya parihINo / arahaMtatheragaNaharameraM kira hoi volINo // 4 // tamhA dhiiuThANucchAha kammabalavIriyasikkhiyaM nANaM / dhAreyavvaM NiyamA, Naya aviNaesu dAyavvaM // 5 // vIravarassa bhagavao, jaramaraNakilesadosarahiyassa / vaMdAmi viNayapaNao sokkhuppAe sayA pAe // 6 // sU06 vIsaimaM pAhuDaM samattaM // 20 // caMdapannattI samattA chAyA-iti eSA prakaTArthA, abhavyajana hRdayadurlabhA iyam / utkIrtitA bhagavatA, jyautiSarAjasya prazaptiH // 1 // Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU 5 aSTAzotigrahanAmAni 713 eSA gRhI'tApisatI, stabdhAya gAravita mAni-pratyanIkAya / abahuzrutAya na deyA, tadviparItAya bhaveddeyA // 2 // zraddhA dhRtyutthAnotsAhakarma bala vIryapuruSakAraiH / yaH zikSito'pi san abhAjane parikathayet // 3 // sa pravacanakulagaNasaMghabAhyo jJAnavinayaparihonaH / arhatsthavIragaNadharamaryAdA kila bhavati vyatikrAntaH // 4 // tasmAt dhRtyutthAnotsAha karmabalavIrya zikSitaM jJAnam / dharttavyaM niyamAt na ca adhinayeSu dAtavyam // 5 // vIravarasya bhagavato jarAmaraNaklezadoSarahitasya / vande vinayapraNataH, saukhyotpAdau sadA pAdau // 6 // sU0 6 // viMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // 20 candraprajJaptiH smaaptaa| vyAkhyA-'iyaesa' iti-evam una prakAreNa 'esa' eSA anantaroditasvarUpA 'pAgaDatthA' prakaTArthA-jinavacanatattvavedinAM spaSTArthA 'iNamo' iyaM 'cetthaM prakaTArthApi satI 'abhavvajaNahiyayadullahA' abhavyajanahRdayadurlabhA, abhavyajanAnAM kRte hRdayena-pAramArthikAbhiprAyeNa durlabhA bhAvArthamAzritya jJAtumazakyA, abhavyatvAdeva teSAM jinavacanasya samyaktayA pariNaterabhAvAt / 'ukkittiyA' utkIrtitA kathitA, kenetyAha-'bhagavayA' bhagavatA jJAnezvaryAdisaMpannena zrIvarddhamAnasvAminA 'joisarAyassa paNNattI' jyautiSarAjasya candrasya prajJaptiH // 1 // 'esa' ityAdi, 'esa' eSA ,gahiyAvi gRhItA'pi grahaNaviSayIkRtA'pi thaddhe' stabdhAya svabhAvata eva mAnaprakRtyA vinayarahitAya 'thaDe' ityatra "vyatyayo'pyAsAm" iti vacanAt caturthyarthe saptamI, evamagre'pi bodhyam / 'gAraviya-mANi paDiNIe' gAravitamANi pratyanIkAya gAravitazca mAnI ca pratyanIkazceti samAhAre gAravitamAnikapratyanokam, tasmai tatra gauravam RddhirasazAtarUpaM gauravatrayaM, tat saMjAtamasyeti gAravitastasmaiM, RddhayAdi madopeto hi acintya cintAmaNikalpamapodaM candraprajJaptisUtra mAcAryAdikaM ca tadvettAramavajJayA pazyati, avajJAca durantanarakAdiprapAtaheturatastasmai dAnaniSedhastadupakArAyaiva jAyate / tathA mAnine jAtyAdi madopatA: pratyanIkAya-dUrabhavyatvena abhavyatvena vA siddhAntavacanAnAdarakAriNe / pUrvokkA bhAvanA'trApi mAnipratyanIkaviSaye'pi bhAvanoyA / tathA 'abahussue' abahuzrutAya avagAdAstokazAstrAya, sahi jinavacaneSu asamyagbhAvitatvAt zabdArthaparyAlocanAyAmasamarthatvAcca yathArthatayA kathyamAnamapi na samyaktayA ruci viSayI karoti ataeva pUrvoktebhyaH 'Na deyA' na deyA na zikSayitavyA / tarhi kasmai deyA ? ityAha-'tavivarIe' tadviparItAya pUrvoktadoSavarjitAya 'bhave deyA' deyA bhavet dAtavyA bhavet / atra bhavediti kriyApadasya sAmarthya Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptikne labdhAvapyupAdAnaM dAtavyatAyA avadhAraNArtha tena tadviparItAyAvazyaM dAtavyaiva, sarvathA na dAtavyeti nAvadhAraNIyam anyathA sarvathA tadAnAbhAve zAstravyavacchedena tIrthavyavacchedaH prasajyate // 2 // etadeva vyaktI kurvannAha-'saddhe' tyAdi gAthAdvayam-'sadAdhiiuTThANucchAhakammabAlavIriyapurisakArehiM' zraddhAdhRtyutthAnotsAhakarmabalavIryapuruSakAraiH tatra zraddhA zravaNaM pratiruciH, dhRtiH atra kathyamAnaM jinavacanaM satyameva "tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehi paveiyaM' iti buddhayA manaso dADhayam, utthAnaM zravaNArtha guruM pratyabhimukhagamanam, utsAhaH zravaNaviSaye manasa autsukyaM yadi me puNyaprakarSAt sAmagrI saMpadyate zRNomi ca tataH zobhanaM bhavatoti pariNAmaH saMjAyate, karmacandanabahumAnAdirUpam balam-zArIrakastadvacanAdi viSayaH prANaH voryam anuprekSAyAM sUkSmAti sUkSmArthodbhAvanazaktiH, puruSakAraH sAdhitAbhimataprayojanaM vIryameva, etaiHkAraNaiH yaH svayaM 'sikkhio vi saMto'zikSito'pi gRhItacandraprajJaptiH sUtrArthatadubhayo'pi san yo yadi dAkSiNyAdinA 'abhAyaNe' abhAjane ayogye svAntevAsini ziSye iti nijAntevAsine ziSyAya 'parikahejjAhi' parikathayet sUtrato'rthata ubhayato vA pratipAtayet tadA so saH 'pavayaNakulagaNasaMghabAhiro' pravacanakulagaNasaGghabAhyaH tatra pravacanaM-bhagavAdAjJA, kulam-ekagurusamudAyaH gaNaH ekasAmAcAri samudAyaH sAdhusAdhvIzrAvikArUpazcaturvidhaH, ebhya sarvebhya sa bAhyaH bahirbhUto vijJeyaH / tathA na 'NANaviNayaparihINo' jJAnavinayaparihInaH punazca saH 'arahaMtatheragaNaharameraM' arhatsthavIragaNadharamaryAdAM kila nizcayena 'voliNo' vyatikrAntaH 'hoi' bhavati, atra kileti padamAptavAdasUcakam, tena itthamAptavacanaM vyavasthitaM yathA sa kila-nizcayena bhagavadarhadAdivyavasthAmatikrAnta ityarthaH, tadatikrame ca dIrgha saMsAritA bhavatIti tRtIyacaturthagAthArthaH / 3 / 4 / tataH kimityAha-'tamhA' ityAdi, 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'dhiiutthANucchAha kammabalavIriyasikkhiyaM NANaM' dhRtyutthAnotsAhakarmabalavIryaiH svayaM mumukSuNA satA yat zikSita jJAna-candraprajJAptyAdi samutthaM tat 'niyamA' niyamAdAtmanyeva 'dhAreyavvaM' dhArayitavyaM svayameva tasya jJAnasya hRdaye dhAraNA kartavyA kintu kadAcidapi 'aviNaesu' avinayeSu vinayahIneSu ziSyAdiSu Na ya dAyavvaM' na ca dAtavyaM naiva deyam, avinayebhyo dAne AtmaparayordIrghasaMsAritA prasakteH / iyaMca candraprajJaptirarthato bhagavatA zrI varddhamAnasvAminA mithilAyAM nagaryA' sAkSAduktA, bhagavA~zcAsya vartamAnasya tIrthasyAdhipatiH tadarthapraNetRtvAt vartamAnatIrthAdhipatitvAcca zAstrasamApto maGgalArtha tannamaskAramAha-'vIravarassa' ityAdi, 'vIravarassa' vIravarasya, vorayatismeti voraH, vAreSu varaH-pradhAno voravaraH vardhamAnasvAmI, tasya bhagavataH-anupamaizvaryAdi yuktasya, varagrahaNa labdhameva vIratvaM spaSTayati-kIdRzasya voravarasya ? ityAha-'jaramaraNa' ityA Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA. prA. 20 sU0 5 aSTAzItigrahanAmAni 715 di, 'jaramaraNakilesadosarahiyassa' jarAmaraNaklezadoSarahitasya, tatra jarA-vayohAnirUpA, maraNaM-prANatyAgarUpaM. klezAH-zarIramAnasodbhavAH bAdhArUpAH, doSAH-rAgAdayaH, taiH rahitasya jarAdi vipramuktasya "pAe' pAdau-caraNau, kathambhUtau ? 'sokkhuppAe' saukhyotpAdakau tau 'viNayapaNao' vinaya praNataH-vinayena namrIbhUto na tu stabdhI bhUtaH etAdRzaH sannaham 'sayA' sadA nirantaram 'vaMdAmi' vande namaskaromi // 6 // suu06|| ||iti viMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // candra prajJapti sUtre jinavarakathitaM bhAvamAzritya samyag , candrajJaptiprakAzA saralamatimatAM hetave nirmiteyam / ghAsIlAlena buvA nijatanumatinA yatra tatra pradeze, jAtaM cenmAnavIyaM skhalana miha ca yat kSamyatAM taddhitajJaiH // 1 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha prasiddhavAcaka paJcadaza bhASAkalitalalita kalApA''lApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimanamardaka-zrIzAhU chapati kolhApurarAjapradatta-"jaina zAstrAcArya" padabhUSita-kolhA purarAjaguru-bAlabrahmacArI-jainAcArya-jainadharma divAkarapUjya zrI ghAsIlAlabati-viracitA candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzitA TIkA samAptA // // zubhaM bhUyAt // zrI rastu // Page #737 -------------------------------------------------------------------------- Page #738 -------------------------------------------------------------------------- _