Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ VATI SUTR ARI BH PART : 17 zrI bhagavatI sUtra : bhAga 17 bhAga- 17
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjA viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shrii-bhgvtiisuutrm|| (saptadazo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH NOOOOOOOOOOO0000 prakAzakaH rAjakoTanivAsI-zreSThizrI-zAmajIbhAI-velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIvAI-vIrANI smArakaTrasTapradatta-dravyasAhAyyena a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH prati 1200 vIra- saMvat vikrama saMvat 2498 2028 2028 mUlyam-rU. 35-0-0 IsavIsan 1972
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrIma. lI. ve sthAnavAsI nazAoddhAra samiti, 4. gareDiyA vA roDa, rA0, ( saurASTra ). Guo ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA~, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // Published by: Shri Akhil Bharat S, S Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. 5 harigItacchandaH liye // karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tava kucha phira yatna nA unake janamegA mujhasA vyakti koI tava isase hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // pAyagA / prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata 2498 vikrama savat 2028 isavIsana 1872 zrI bhagavatI sUtra : 17 bhUlyaH 3. 35=00 : bhudra : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIThAMTA roDa, abhahAbAha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) (2) (3) (8) svAdhyAya ke pramukha niyama isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai I prAtaH USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI ( 48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA cAhie / mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai / nIce likhe hue 32 asvAdhyAya - prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie-- (1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) (2) (3) (8) (5) (6) (7) (8) ulkApAta--bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / digdAha -- kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava--bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe ) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / nirghAta - AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta - bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yUpaka -- zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yakSAdIpta-- yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa - kArtika se mAgha mAsa taka ghU~e ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29 se 30) prAta:kAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM ta taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhagavatIsUtra bhAga sattarahaveM kI viSayAnukramaNikA anukamA viSaya pRSThAGka aThAisavAM zataka uddezaka pahalA 1 jIvoM ke pApakarma samArjana kA nirUpaNa 1-11 dUsarA uddezaka 2 anantaropapannaka nAraka jIvoM ke pApakarma samArjana kA nirUpaNa 12-16 tIsarA uddezaka se gyArahavAM uddezaka paryanta uddezakoM kI paripATi kA kathana 17-20 untIsaveM zataka kA pahalA uddezaka 4 pApakarma bhogane kA evaM unako naSTa karane kA kathana 21-37 dUsarA uddezaka 5 anantaropapannaka nArakAdikoM ko Azrita karake pApakarma prasthApana Adi kA kathana 38-47 tIsarA uddezaka se gyArahaveM paryantake uddezekA kathana nairayikoM ke acaramatva, pApakarma bhoganekA kathana 48-50 tIsaveM zataka kA prAraMbha-prathama uddezaka jIvoM ke karmabandha hone ke kAraNoM kA kathana 51-74 jIvoM ke Ayubandha kA nirUpaNa 75-97 nairayikoM ke Ayubandha kA nirUpaNa 98-118 kriyAvAdi jIvoM ke bhavasiddhi Adi hone kA kathana 119-133 30 dUsarA uddezaka 11 anantaropapannaka narayikoM ke kriyAvAdI Adi hone kA kathana 134-146 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 147-149 150-154 155-176 177-188 189-194 tIsarA uddezaka paraMparopapannaka nairayikoM ke kriyAvAdI Adi hone kA kathana cauthe uddezaka se gyArahaveM paryanta ke uddezaka uddezakoM ke paripATi kA kathana ikatIsaveM zataka kA prathama uddezaka cAra prakAra ke yugmo kA kathana dUsarA uddezaka kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma nairayika Adi ke utpAda kA kathana tIsarA uddezaka nIlalezyAvAle kSullaka kRtayugma nairayika __ AdikoM ke utpAta Adi kA kathana caturtha uddezaka kApotalezyAvAle kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utyAta Adi kA kathana pAMcavAM uddezaka bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utpAta Adi kA kathana chaTThA uddezaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utpAta Adi kA kathana sAtavAM uddezaka nIlale zyAvAle bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utpAta Adi kA kathana AThavAM uddezaka kApotalezyAvAle bhavasiddhika cAra uddezekA kathana 195-202 18 203-210 211-214 20 215 21 216-217 zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 navave se bArahaveM paryanta ke uddezakoM kA kathana abhavasiddhika nairapikoM ke evaM kRSNAdi lezyA yukta nairayikoM ke upapAta Adi kA kathana terahaveM se solahaveM paryanta ke uddezakoM kA kathana kRSNAdi lezyAyukta samyagdRSTi nArakoM ke cAra udezakoM dvArA utpatti Adi kA kathana sattara se bIsaveM paryantake uddezakoM kA kathana kRSNAdi cAra lezyAyukta mithyAdRSTi nArakoM ke cAra udezakoM dvArA kathana 19 se 24 paryantake cAra uddezaka kA kathana kRSNAdi lezyAyukta kRSNapAkSika nairayikoM ke utpatti Adi kA cAra uddezaka dvArA kathana 25 se 28 paryanta ke cAra uddezakoM kA kathana kRSNAdi cAra lezyAyukta zuklapAkSika kSullaka kRtayugma nairayikoM kA cAra uddezaka se kathana battIsavAM zataka kA prathama uddezaka nArakAdi jIvoM kI udvarttanA kA nirUpaNa dUsare uddezaka se 28 paryanta ke uddezaka kA kathana kRSNalezyAvAle kRtayugma nairayika Adi ke uddezakoM ke nirdezapUrvaka kathana tetIsa zataka kA prathama uddezaka ekendriya jIvoM kA nirUpaNa dUsarA uddezaka anantaropapannaka ekendriya jIvoM kA nirUpaNa tIsarA uddezaka prathama avAntara zataka paraMparopapatraka ekendriya se acarama paryanta ke ekendriyoM kA nirUpaNa zrI bhagavatI sUtra : 17 218-219 220-222 123 224 225-227 228-235 236-238 239-255 256-265 266-275
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 276-288 33 289 34 290 35 291-294 295-303 37 dUsarA ekendriya zataka kRSNAdi lezyAyukta ekendriya jIvoM kA nirUpaNa tIsarA ekendriya zataka nIlalezyAyukta ekendriya jIvoM ke utpatti Adi kA nirUpaNa kApotalezyAyukta ekendriyoM ke utpatti Adi kathanayukta caturtha zataka pAMcavAM ekendriya zataka bhavasiddhika ekendriyoM kA nirUpaNa chaTThA ekendriya zataka kRSNalezyAyukta bhavasiddhika Adi ekendriya jIvoM kA nirUpaNa sAtavAM evaM AThavAM ekendriya zataka nIlalezyAyukta bhabasiddhika ekendriya jIvoM ke ekAdaza uddezAtmaka zataka kA kathana kApotalezyAyukta bhavasiddhikoM ke gyAraha uddezAtmaka AThaveM zataka kA kathana navavAM zataka abhavasiddhika ekendriyoM kA nirUpaNa dazavAM gyArahavAM evaM bArahaveM zataka kA kathana kRSNalezyAvAle abhavasiddhikA ekAdaza uddezAtmaka dasavAM ekendriya zataka nIlalezyAyukta abhavasiddhika ekendriyoM kA gyAraha uddezAtmaka gyArahavAM zataka tathA kApotalezyAyukta abhavasiddhikoM kA bArahavAM zataka kA nirUpaNa cotIsaveM zataka kA AraMbha pahalA avAntara zataka prathama uddezaka vigrahagati se ekendriya jIvoM kA nirUpaNa 304 38 305 39 306-307 308-311 41 312-332 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 vitrahagati se jIvoM ke utpAta kA nirUpaNa ratnamamApRthivyAzrita pRthivyAghekendriya jIvoM kA nirUpaNa zarkarApamA pRthivyAbhita ekendriya jIvoM ke upapAta Adi kA kathana 358-368 sAmAnya se adhAkSetra urdhvakSetra kA Azraya karake ekendriya jIvoM ke upapAta kA kathana 369-375 aparyAptaka sUkSmapRthvikAya Adi ke adholoka meM vigrahagati se utpAta AdikA kathana 375-394 loka ke porastyAdi caramAnta viSaya aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyake utpatti Adi kA kathana 395-414 aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyika jIva kA loka ke dakSiNa caramAntameM utpatti Adi kA kathana 415-424 vAdara pRthvIkAya Adi ke sthAna Adi kA nirUpaNa 425-444 dUsarA uddezaka anantaropapatraka ekendriyoM ke bheda Adi kA nirUpaNa 445-464 tIsarA uddezaka paramparopapannaka ekendriya jIva ke bhedoM kA nirUpaNa 465-470 cauthe uddezaka se 11 veM paryanta ke uddezaka kA kathana anantarAvagADha se acarama paryanta ke jIvoM ke bhedoM kA kathana 471-472 dUsarA ekendriya zataka kRSNalezyAyukta ekendriyoM ke bhedoM kA nirUpaNa 473-478 tIsarA cauthA aura pAMcavAM zataka nIla-kApota evaM zuklalezyAvAle ekendriya jIvoM ke gyAraha uddezAtmaka zatakoM dvArA kathana 479-181 5. 53 54 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 16 60 chaTThA ekendriya zataka kRSNaleiyAyukta avasiddhika ekendriya jIvoM ke bhedoM kA kathana 482-489 sAtaveM se 12 veM paryanta ke ekendriya zataka nIlAdi lezyAyukta mAsiddhika ekendriyoM ke uddezAtmaka zataka se nirUpaNa 190-491 paiMtIsavAM zataka kA prathama uddezaka rAzi ke krama se mahAyugmoM kA nirUpaNa 496-511 kRtayugma, kRtayugma ekendriya jIva ke utpatti Adi kA nirUpaNa 512-528 avaziSTa pandraha bheda kRtayugma yoja Adi ke utpatti Adi kA nirUpaNa 529-543 dUsarA uddezaka prathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 544-549 tIsare uddezaka se 11 paryanta ke uddezakoM kA kathana aprathama samayAdi kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpatti Adi kA kathana 550-554 caramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpatti kA nirUpaNa 555-557 acaramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpatti kA nirUpaNa 558 prathamasamaya prathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya ke utpatti kA nirUpaNa 559-560 prathamaapathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya ke utpatti kA nirUpaNa ___561-562 prathamacaramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 61 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 3 prathamaacaramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva ke utpatti kA nirUpaNa caramacarama, evaM carama acaramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva ke utpatti kA nirUpaNa dusarA ekendriyamahAyugmazata kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa aramaya kRSNazyAvAle kRtayugma kRtayugma jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa tIsarA ekendriya mahAyugma zataka nIlalezyAyukta kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa caturtha ekendriya mahAyugma zataka kApotazyAyukta kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 5 se 12 paryanta ke ekendriya zataka bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa nIlezya bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa kApotale yAvAle bhanasiddhika kRtayugma kRtayugma kendriyoM kI utpatti kA nirUpaNa avasiddhivAle ke cAra zatakoM kA kathana chattIsaveM zataka meM prathama dvIndriya mahAyugma zataka ke prathama uddezaka zrI bhagavatI sUtra : 17 564-565 566-569 570-574 575-578 579-580 581 582 - 585 586 587 588-589 590
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. 79 81 82 83 84 85 86 10 kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 2 se gyAraha paryanta ke uddezaka prathamasamaya kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 2 se 4 dvIndriya mahAyugma zataka kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIvoM ke utpatti kA kathana 5 se 12 paryanta ke dvIndriya mahAyugma zatakoM kA kathana bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma hIndriya jIvoM ke evaM abhavasiddhika kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIvoM ke utpatti kA kathana aDatIsavAM zataka kRruyugmakRtayugma caturindriya jIvoM ke utpatti kA kathana uncAlIsavAM zataka kRtayugmaka yugma asaMz2indra zrI bhagavatI sUtra : 17 usarai trIndriya zataka kRtayugmakRtayugma trIndriya jIvoM ke utpatti kA kathana 613-615 jIvoM ke utpatti vA kathana cAlIsavAM zataka prathama uddezaka kRtayugmakRtayugma saMvipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana dusarA ukremaka prathamasamaya kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriya 591-597 jIvoM ke unnatti kA kathana 598-603 604-606 607-612 616-618 619-621 622-639 640-643
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 88 89 92 93 94 95 96 11 dUsarA kRSNalezva saMjJipazJcendriya mahAyugma zataka kRSNalevAvAle kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya Adi ke utpatti kA kathana prathamasamaya kRtayugmakRtayugbha saMjJipavendriyoM ke utpatti kA kathana aprathamasamaya se lekara caramAcarama paryanta ke uddezakoM kA kathana tIsarA saMmihAyugma zataka nIlazyAyukta kRtayugga kRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana caturtha saMjJimahAyugma zata kApotale zyAvAle kRtayugna yugmasaMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana pAMcavAM mahAyugma zata tejolezyAvAle kRtayugma saMzipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana chaTThA mahAyugma zata padmalezyAvAle kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana sAtavAM saMjJimahAyugma zata zuklalezyAvAle kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana AThavAM saMvimahAyugma zata bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana navavA saMjJimahAyugma zata kRSNazyAvAle bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana zrI bhagavatI sUtra : 17 644-649 650-653 653 654-656 657-659 660-661 662-665 666-668 669-671 671-672
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 97 98 1.1 dasavAM saMjhimahAyugma zata nIlalezyAvAle kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana 673-675 11 veM se 14 paryanta ke saMjhimahAyugma zataka bhavasiddhika ekendriya ke sAta zatakoM kA kathana 676-677 pandrahavAM saMjJimahAyugma zata abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana 678-684 dUsarA uddezaka prathamasamaya abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMdhi paJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana 685-687 solahavAM saMjJimahAyugma zata kRSNalezyAvAle abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcendriyoM ke utpatti kA kathana 688-690 17 se 21 paryanta ke mahAyugma zata nIla, kApota Adi chaha lezyAyukta __ abhavasiddhikoM ke utpatti Adi kA kathana 691-696 41 vAM zataka kA prathama uddezA rAziyugma kA nirUpaNa 697-717 dUsarA uddezA saziyugma yojanairayikoM ke utpAda kA nirUpaNa 718-722 tIsarA uddezA rAziyugma dvAparayugmarAzivAle nairayikoM ke utpAda kA kathana 723-725 cauthA uddezA rAziyugma kalyoja nairayikoM ke utpAda kA nirUpaNa 726-728 102 104 105 106 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 13 5 veM se AThavAM paryanta ke cAra uddezaka kRSNalezyAvAle rAziyugma kRtayugbha nairavikoM ke utpAda kA kathana kRSNale zyAvAle jyoja - dvAparayugma, kalyoja rAzivAle nairavikoM ke utpAda kA kathana navaveM se 12 paryanta ke uddezakoM kA kathana dredsyAtrAle cAra uddezakoM ke nairayikoM ke utpAda kA kathana 13 veM se vIsa paryanta ke uddezaka kApotazyAyukta nairayikoM ke utpAda kA cAra uddezaka evaM tejolezyAvAle nairaviko ke cAra uddezakoM dvArA kathana 21 se 28 paryanta ke uddezaka kA kathana padma zuklalezyA se yukta cAra cAra udezakoM kA kathana 29 se 56 paryanta ke uddezakoM kA kathana mavasiddhikarAziyugma kRtayugma nairavakoM kI utpatti kA kathana kRSNalezyAyukta bhatrasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana atest evaM kApotazyAyukta bhavasiddhika rAziyugma nairayikoM ke utpatti kA kathana tejolezyA padmazyAyukta bhavasiddhikoM kA cAra cAra uddezaka zuklalezyAyukta bhavasiddhikoM kA cAra zrI bhagavatI sUtra : 17 uddezakoM se kathana 729-731 732-733 734-735 736-739 740-742 743-745 746 747 748 749
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 120 121 57 se 84 paryanta ke uddezakoM kA kathana abhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairapikoM ke utpatti kA kathana 750-752 kRSNalezyAvAle amavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 753nIlalezyAvAle Adi lezyAyukta abhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 754-757 85 se 112 paryanta ke uddezakoM kA kathana samyagdRSTi Adi rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA nirUpaNa 758-759 kRSNAdi lezyAyukta rAziyugma kRtayugma nairapikA ke ___ utpatti kA nirUpaNa 760-761 113 meM se 140 paryanta ke uddezaka kA kathana mithyAdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 762-763 141 se 168 paryanta ke uddezaka kA kathana kRSNapAkSika rAziyugma kRtyugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 764-765 169 se 196 paryanta ke uddezakoM kA kathana zuklapAkSika yAvat zuklapAkSika zuklale ztha rAziyugma narayikoM ke utpatti kA kathana 766-772 bhagavatIsUtra ke zataka evaM uddezakoM kA kathana 773-774 bhagavatIsUtra ke upadeza ke prakAra kA kathana 775-780 122 123 124 125 126 ||smaapt|| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shrii-bhgvtiisuutrm|| (saptadazo bhAgaH) zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGgatam ||shrii-bhgvtiisuutrm|| (saptadazo bhAgaH) // athASTAviMzatitamaM zatakamArabhate // karmavaktavyatA saMvalitaM saptaviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAtam atha kramaprApta tathAvidhameva aSTAviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAyate, atrApi ekAdazodezakAH jIvA ghekAdazadvArAnugata pApakarmAdi daNDa kopetAH santi, tadanena sambandhena AyAtasyASTAviMzatitamazatakasya prathamoddezakara yedaM sUtram-'jIvA NaM bhaMte' ityAdi, mUlam-jIvANaM bhaMte ! pAvaM kammaM kahiM samajiNiMsu kahi samAyariMsu ? goyamA! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojA1, ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya hojjA2, ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya hojjA3, ahavA tirikkha. joNiesu ya devesu ya hojjA4, ahavA tirikkhajoNiAsu ya neraiesu ya maNussesu ya hojjA5, ahavA tirikkhajoNiesuya neraiesu ya devesu ya hojjA6, ahavA tirikkhajoNiesu ya maNuslesu ya devesu ya hojjA7, ahavA tirikkhajoNisu ya neraiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjATa / salessA NaM bhNte| jIvA pAvaM kammaM kahiM samajiNiMsu ? kahiM samAyariMsu ? evaM ceva / evaM kaNhalessA jAva alessaa| kaNhapakkhiyA sukkpvikhyaa| evaM jAva annaagaarovuttaa| neraiyA NaM bhaMte ! pAvaM kamma kahiM samajiNiMsu ? kahiM samAyariMsu ? goyamA ! samve vi tirikkhajoNiesu hojja tti evaM ceva aTTa bhaMgA bhANiyavvA / evaM samvattha aTra bhaMgA evaM jAva aNAgArovauttA vi| evaM jAva vemaanniyaannN| evaM NANAvaraNijjeNa daMDao evaM jAva zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - bhagavatIstre aMtarAie NaM / evaM ee jIvAdIyA vemANiyapajjavasANA nava daMDagA bhvNti| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai ||suu01|| aTThAvIsaime sae paDhamo uddeso samatto // 28-1 // chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! pApaM karma kutra samArjan kutra samAcaran ? gautama ! sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu bhaveyuH1, athavA tiryagyonikeSu ca nairathikeSu ca bhaveyuH2, athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuH, athavA tiryagyonikeSu ca deveSu ca bhaveyu 4, athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuH5, athavA tiryagyonikeSu ca nairayika Su ca deveSu ca bhaveyuH6, athavA tiryagyonikeSuca manuSyeSu ca deveSu ca bhaveyuH7, athavA tiryagyoni keSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca deveSu ca bhaveyuH salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApaM karma kutra samAjan kutra samAcaran gautama ! sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu bhaveyuriti evamevASTau bhaGgA mnnitvyaaH| evaM sarvatrASTau bhaGgAH, evaM yAvadanAkAroSayuktA api / evaM yAvadvaimA nikAnAm / evaM jJAnAvaraNiyenApi dnnddkaaH| evaM yAvad antarAyikeNa / evamete jIvAdikAH vaimAnikaparyavasAnA navadaNDakA bhavanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||muu0 1 // aSTAviMzatitamazatake prathamoddezakaH samAptaH // 28-1 // TIkA- 'jIvA NaM bhaMte !' jIvAH khala bhadanta ! 'pAvaM kammaM pApam-azubhaM karma 'kahi' kutra-kasyAM gato 'samajjiNi samAjan-gRhItavantaH kasyAM gatau aThAvIsa ve zatakakA pahelA uddezaka kA prAraMbha karmavaktavyatA sahita 27 vAM zataka vyAkhyAta ho cukA aba krama prApta 28 vAM zataka prArambha hotA hai| yahAM para bhI 11 uddezaka haiN| aura ye uddezaka jIvAdika 11 dvAroM meM anugata pApakarmAdika daNDakoM se yukta haiN| 'jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kahi samanjiNisu' ityAdi / TIkArtha--gautamasvAmIne isa mUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai aThayAvIsamA zatakanA pahelA udezAne prAraMbha- karmanA saMbaMdhamAM satyAvIsamuM zataka kahevAI gayuM have kamathI AvelA A aThayAvIsamA zatakane prAraMbha thAya che, A aThayAvIsamA zatakamAM paNa 11 agIyAra udezAo kahyA che. ane A udezAo jIva vigere daMDaka sahita 4aa cha -'jIvA gaM bhaMte ! pAva kamma kahiM samajjiNiMsu' tyahi TIkAtha-gautama svAmIe AsUtradvArA prabhuzrI ne evuM pUchayuM che ke zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamAjananirUpaNam 3 vartamAnA jIvAH pApakarmaNAM sAvayavamakurva mityarthaH / 'kahiM samAyA~su' kasyA gatI vartamAnA jIvAH pApaM kamai samAcaran-pApakarmAcaraNaM kRtavantaH pApakarmahetu samAcaraNena tadvipAkAnubhavanena vA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'sabve pi khAva tirikkhajoNiesu hojjA1' sarve'pi tAvat jIvA stiryagyonikeSu bhaveyuH iha tiryagyoniH sarvajIvAnAM mAvasthAnIyA tasyA bahutvAt, satazca sarve'pi tiryagbhyo'nye nairayikAd ye jIvA stiryagyonikebhyaH samAgatyotpamAH kadAcidaveyuH tataste sarve'pi tiryagyonikeSu abhUvaniti vyapadizyante, udayarthaH ye jIvA vivikSitasamaye nArakAdayo'bhUvan te alpatvena samastA api siddhigamaki 'jIvANaM bhaMte ! pAva kamma kahiM samajijaNisu' he bhadanta ! jIvoM ne kisagati meM pApakarma kA upArjana kiyA hai ? 'kahi samAyarisu' aura kisagati meM vartamAna jIvoM ne pApakarma kA AcaraNa kiyA hai ? arthAt pApakarma ke hetuoM ke samAcaraNa se-sevana se-aura tajjantha vipAka ke anubhava se pApakarma kA AcaraNa kiyA hai ? usakA phala bhogA hai ? isake uttara meM prabhuzrIne unase aisA kahA hai-'goyamA! savve vi tAva tirikkha joNiestu hojjA' he gautama! samasta jIya pahile tiryagyoni meM raheM hue haiM-isaliye tigyoni meM hone ke kAraNa vaha yoni unakI mAtA ke sthAnApana haiN| kyoMkI tiryagyoni bahuta haiN| isaliye tirya zcoM se bhinna jo nairayikAdi jIva haiM ve saba tiryagyonikoM meM se A karake utpanna hue haiM / isaliye ve saba pahile tiryagyoMni koM meM rahe hue haiM aisA kahA jAtA hai| isa kAraNa tirya: 'jIvA NaM bhaMte ! pAva kamma kahi samajjiNi su' 3 mApana vAme / gatimA 55ma 6 yu cha? 'kahiM samAyariMsu' bhane 46 gatimA DerA jIe pApakarmanuM AcaraNa karyuM che? arthAt pApakarmanA hetuonA AcaraNathI eTale ke sevanathI ane tenAthI thanArA vipAkanA anubhavathI pApakarmanuM AcaraNa karyuM che? ane tenuM phaLa bhogavyuM che? A praznanA uttaramAM prabhuzI gautama svAbhIne 4 cha / 'goyamA ! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA' he gautama ! saghaLA jI pahelAM tiryacanimAM rahelA che, tethI tiryaMcanImAM hovAne kAraNe te ni tenI mAtAne sthAne gaNAya che. kema ke-tiyayanI ghaNI che. tethI tiyAthI anya je nairayike vigere jIve che, te tiyA. cenAmAMthI AvIne utpanna thayelA che. tethI te badhA pahelAM tiyAnimAM rahelA che. e pramANe kahevAmAM Ave che. A kAraNathI tithi zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre mena niryapAlipravezena ca nirlepatayA udvattAH tatazca tiryaggateranantatvena ani lepanIyatvAt tata uvRttA stiyazca statsthAneSu nArakAditvena utpannAH, tataste tiryagato nArakagatyAdikAraNibhUtaM pApa karma samajitavanta iti prathamo bhaGgaH 1 / 'ahavA tirikkhajoNiesu ca neraiemu ya hAjAra' athavA tiryagyonikeSu ca raSikeSu ca bhaveyuH, vivikSitasamaye ye manuSyA devA vA abhUvana te nirlepatayA tathaivodavRttAH tatsthAneSu ca tiryagnArakebhya AgatyotpannAHte ca evaM vyapadizyantetiryagnarayikeSu abhUvannete, ye ca yatrAbhUvana te tatraiva karmopArjitavanta ityoMlabhyate iti dvitIyo bhnggaa2| 'ahavA tirikkha joNiesu ya maNussesu ya hojjA' athavaH tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuH vivakSitasamaye ye nairayikA devA vA zati se nikale hue jIva una-2 sthAnoM meM-nArakAdi rUpa meM jo utpanna hue haiM so vahA~ para tiryazcagati meM unhone nAraka gati Adi meM prApta hone ke kAraNa bhUtakAla meM pApakarma ko upArjana kiyA hai| aisA yaha prathama bhaMga hai| ___ 'ahavA---tirikkhajoNiesu ya neraie suya hojjora' athavAsamasta jIva tiryagyonikoM meM aura nairayi koM meM rahe hue haiM-vivakSita samaya meM jo manuSya athavA deva hue haiM ve una sthAnoM meM tiryagyonikoM se yA nArakoM se Akara ke utpanna hue haiM, isaliye aisA kahA jA sakatA hai ki ye pahile tiryagyoni koM meM yA nairapikoM meM rahe hue hai, jo jahAM rahA huA hai usane vahIM para karma kA upArjana kiyA hai, aisA yaha dvitIya bhaMga hai / 'ahavA tirikkhajoNietu ya maNussetu ya gatimAMthI nikaLelA che te-te sthAnemAM nAraka vigere rUpathI utpanna thayA che, teo tiryaMca gatimAM, nAraka gati vigeremAM, upanna thavAne kAraNe bhUtakALamAM pApakarmanuM upArjana karyuM che. e pramANe A pahele bhaMga che. 1 'ahavA-tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya hojjA' athavA-sA tiya" nikamAM ane narayikAmAM rahelA che-vivakSita samayamAM jeo manuSya athavA deva thayA che, teo te sthAne mAM tiryaMca yAnikethI nArakethI AvIne utpanna thayA che. tethI ema kahevAmAM Ave che ke teo pahelAM tiyaca nimAM athavA nairayikemAM rahelA che, jeo tyAM rahelA che, teoe thAMja kamanuM upArjana karyuM che, e pramANe A bIjo bhaMga karyo che. 2 ___'ahavA tirikvajoNipasu ya maNussesu ya hojjA' 544 / tiya"canikemAM athavA manuSyamAM rahelA che. tethI tyAMthI nikaLIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamAja nanirUpaNam 5 te tathaiva nirlepatayA udRttAH tatsthAneSu ca tiryaG manuSyebhya Agatya samutpannAH te byAdizante-tiryagmanuSyo'bhUvanne te, ye ca yatrAbhUvan te tatraiva karma upA. jitavanta iti hatIyo bhaGgaH3 iti / evamevAgre'pi anayaiva bhAvanayA'rthoM vidheyH| caturtha maGgamAha 'ahavA tirikkhanoNiesu ya devesu ya hojjA' athavA tiyaM. gyonikeSu ca deveSu ca bhaveyuriti caturthoM bhaGgaH 4, 'ahavA tirikkhajogiesu ya neraiemu maNussesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuriti paJcamo bhnggH| 'ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiemu ya devesu hojjA' athavA-samasta jIva tiryagyonikoM meM yA manuSyoM meM rahe hue haiM isaliye vahAM se nikala kara jo jIva vivakSita samaya meM nairayika yA deva rUpa se utpanna hue haiM ve una-una tiryazca evaM manuSyoM se Akara ke utpanna hue hai-isaliye aisA kahA jAtA hai ki ye tiyazca yA manuSyoM se Akarake utpanna hue haiM / jo jIva jahAM rahA huA hai usane vahIM para karma kA upArjana kiyA hai| aisA yaha tRtIya bhaMga hai| isI prakAra se Age bhI aisA hI artha samajhanA cAhiye, caturtha bhaMga isa prakAra se haiM-'ahavA tirikkhajoNiessu ya devesu ya hojjA' athavA samasta jIva tiryagyonikoM meM aura devoM meM rahe hue haiN| paMcama bhaMga isa prakAra se hai-'ahavA tirikkhajoNiesu ya nerai esu ya maNussesu ya hojjA' athavA-samasta jIva tiryagyonikoM meM aura nairayikoM meM evaM manuSyoM meM rahe hue haiN| chaThA bhaMga isa prakAra se hai-'ahavAtirikvajoNiesu ya nerai esu ya devesu ya hojA' athavA-samasta jIva vivakSita je jIva rayika athavA deva paNuthI utpanna thayA che, te te te tiryaMca athavA manuSyathI AvIne utpanna thayA che. tethI evuM kahevAmAM Ave che ke-A tiryaMca athavA manuSyamAMthI AvIne utpana thayA che. je che jyAM rahelA che, teNe tyAM ja karmanuM upArjana karyuM che. e pramANe A trIje bhaMga kahyo che. AgaLa paNa A pramANe ja samajavuM. yAthI sabhA prabhArI cha.---'ahavA tirikkhajoNiemu ya vesu ya hogA' athavA saghaLA je tiryaMca nikamAM athavA devAmAM rahela che. se prabhA mA yo! Ra sat cha. 'ahavA tirikakhajoNiesu ya neraiesu ya maNussesu ya hojjA' 424 // sA va tiya yonimA bhane mairayikamAM tathA manuSyamAM rahelA che e pramANe A pAMcama bhaMga kahyo che. 'ahaSA tirikkhajoNipasu ya neraiesu ya devesu ya hojA' yA sA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu nairayikeSu ca deveSu ca bhaveyuriti SaSTho bhaGgaH 6 / 'ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca deveSu ca bhaveyuriti saptamo maGgaH 7 / 'ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca deveSu ca bhaveyu riti-aSTamo bhaGga iti / tiryagyonikoM meM, naiyikoM meM aura devoM meM rahe hue haiN| sAtavAM bhaMga isa prakAra se hai-'ahavA-tirikkhajoNi esu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA-samasta jIva tiryagyonikoM meM manuSyoM meM aura devoM meM rahe hue haiN| AThavAM bhaMga isa prakAra se hai-'ahavA-tirikkhajoNi esu ya neraiesu ya maNusse su ya devesu ya hojjA' athavA-samasta jIva tiryagyonikoM meM nairayikoM meM, manuSyoM meM aura devoM meM rahe hue haiM, isa prakAra se ye ATha bhaMga haiN| inameM prathama bhaMga tiryaggati ko hI lekara huA hai| anya tIna bhaMga tiryagnArako ke, tiryagU manuSyoM ke,tiryagdevoM ke saMyoga ko lekara hue haiN| isa prakAra se ye cAra bhaMga ho jAte haiN| trika saMyoga ko lekara-tiryagnAraka manuSya ke, tiyaMgnAraka deva ke tiryagmanuSya devake saMyoga se trika saMyogI bhaMga tIna hote haiM, isa prakAra se sAta bhaMga ho jAte haiN| catuSka saMyoga meM-tiryagnAraka manuSya deva, inake ja tiryaMcanikemAM narayikomAM, ane devAmAM rahelA che, e pramANe A chaThTho bhaMga kahyo che. ___'ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' bhayA saghaLA je tiryaMca nikamAM manuSyamAM ane devemAM thayA che. e zatamA sAtabhama yo cha, 'ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' yA saNAvA tiya yonimA, narayihImA, manuSyamAM ane devomAM thayA che. A rIte A AThamo bhaMga kahyo che. AmAM pahelo bhaMga tiryagatine laIne kahe che ane bAkInA traNa aMge tiyaca nArakonA, tiryaMca manuSyanA, tiryaMm denA saMgathI thayA che. A rIte A cAra bhaMga thaI jAya che. trika saMyogane laIne tirthaM ca manuSyanA, tiryaga nArakanA tiryam devanA, saMyogathI vikasAyegI traNa bhaMga hoya che. A rIte sAta bhaMga thaI jAya che. catuSka saMgamAM-tirya, nAraka, manuSya deva, AnA sAgathI ekaja zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA kA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamAja nanirUpaNam 7 tadevamaSTau bhaGgAH padazitA statra prathamo bhaGgaH kevalaM tiryaggatyaiva bhavati / 1 / anye trayo dvikasaMyogena bhavanti, tathAhi tiryagnArakAbhyAM tiryaGmanuSyAbhyAM tiryagdevAbhyAmiti trayo bhaGgA dvikasaMyoginaH, ete saGkalanayA jAtAzcatvAraH, tathA tiryagnArakamanuSyaiH1, tiryagnArakadevaiH2, tiyaGmanuSyadeva 3 riti trayo bhaGgAH vikasaMyoginaH, jAtA sapta / eka stiryagnAraka manuSyadeva riti catuSkasaMyogI aSTamo bhnggH8| saGkalanayA sarve aSTau bhaGgA / bhavantItyuttaram / 'salessA NaM mate ! jIvA pAvaM kamma kahiM samagjiNisu kahiM samAyari' salezyA:-lezyAsahitA jIvAH pApaM karma kutra kasyAM gatau samArjana kasyAM gatau samAcaran ? iti praznaH. bhagavAnAha-he gautama ! 'evaM ceva' evameva-pUrvavadeva aSTau bhaGgAn kRtvA uttaraM kartavyamiti / evaM kaNhalessA jAva alessA' evaM kRSNalezyAvanto jIvA yAvat alezyA lezyArahitA jIvAH karaNaM gatau pApaM kama samarjitavantaH samAsaMyoga meM eka hI bhaMga hotA hai| saba milAkara kula ATha bhaMga ho jAte haiN| aise ye ATha bhaMga gautamasvAmI ke prazna ke uttara meM prabhuzrI ne kahe haiM / 'salessA gaM bhaMte ! jIvA pAvaM kamma kahiM samajigiMsu kahiM samAyariMsu' he bhadanta ! samasta lezyA sahita jIvoM ne pApakarma kA upArjana kisa gati meM kiyA hai ? kisa gati meM usakA samAcaraNa kiyA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA! evaM ceva' he gautama / pUrva ke jaise yahAM ATha bhaMga banAkara utsara samajhanA cAhiye, "evaM kaNhalessA jAva alessA' he bhadanta ! lezyA sahita jIvoM ne evaM lezyA rahita jIvoMne kisa gati meM pApakarma kA upArjana kiyA hai ? aura kisa gati meM usakA samAcaraNa kiyA hai-phala bhogA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-ki he gautama! yahAM para bhI ATha bhaMga banAkara bhaMga hoya che. tamAma maLIne kula ATha bhaMge thaI jAya che. e pramANenA A ATha aMge gautama savAmIne prabhuzrIe temanA praznanA uttaramAM kahyA che. 'salessA NaM bhaMte ! jIvA pAva kamma kahi samanjiNi su kahi samAyariMsu' bhagavan saMghamA bezyAvANA vAme / gatimA 5.54bhanu upArjana karyuM che? kaI gatimAM tenuM samAcaraNa karyuM che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 43 cha -'goyamA / eva ceva' he gItama! 5i san pramANe // viSayamA mA bhagavAje uttara sabhA 'evaM kaNhalessA jAva alessA' he bhagavana vezyAvALA chae ane vezyA vinAnA jIvee kaI gatimAM pApakamanuM upArjana karyuM che? ane kaI gatimAM tenuM phaLa bhegavyuM che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke-he gautama! A viSayamAM paNa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre caritavanta iti praznaH, aSTabhaGgeruttaraM pUrvavadeveti, atra yAvatsadena nIlakApomatejaH padma zukla lezyAvatA saMgraho bhvti| sarvatrA''lApapakAraH svayameva UhanIya iti / 'kaNhapakkhiza sukkapavikhayA evaM' kRSNapAlikAH zuklapAkSikA evam-evameva-pUrvoktavadeva vijnyeyaaH| kiyatparyantamityAha-'jAva aNAgArovauttA' yAvadanAkAropayuktAH anAkAropayukta prakaraNaparyantamiti, atra yAvatpadena samyagdRSTi-miyAdRSTi samyagmithyAdRSTi-jJAnyAbhinibodhikajJAni-zrutajJAni yAvakevalajJAnyajJAni-matyajJAni-zrutajJAni-vibhaGgajJAnyAhArasaMjJopayukta yAvanno saMjJo. payuktasavedaka-yAvadavedaka-sakaSAya-yAvadakaSAvi-sayogi-manoyogi-vAgyogi-kAyayogyayogi-sAkAropayuktAnAM saMgrahI bhavatIti / unakA uttara samajhanA cAhiye, yahAM yAvatpada se nIlalezyAvAloM kA, kApotalezyAvAloM kA, pItalezyAvAloM kA, padmalezyAvAloM kA aura zuklalevAvAloM kA grahaNa huA hai| inameM AlApa kA prakAra apane Apa udbhAvita karanA cAhiye, 'kaNhapakkhiyA sukkapakkhiyA evaM kRSNapAkSika aura zuklapAkSika jIvoM ke sambandha meM bhI aisA hI kathana yAvat anAkAropayukta prakaraNa taka jAnanA cAhiye, yahAM yAvat pada se' samyagdRSTi, mithyAdRSTi, samyagmithyAdRSTi, jJAnI abhinibodhika jJAnI, zrutajJAnI yAvat kevalajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI zrutAjJAnI vibhaMgajJAnI, AhArasaMjJopayukta yAvat nosaMjJopayukta, savedaka, yAvat avedaka, sakaSAyI-yAvat akaSAyI, sayogA, manoyogI, vaav| yogI, kAyayogI aura sAkAropayukta' ina padoM kA saMgraha huA hai| ATha aMge banAvIne tene uttara samajI le, ahiyAM cAvata padathI nIla lezyAvALAonuM kApata lezyAvALAonuM pItalezyAvALAnuM padmavezyAvALA enuM ane zukala vezyAvALAonuM grahaNa karAyuM che. teonA AlApakone 12 svayaM manAvIna sa . 'kaNhapakkhiyA sukkapakkhiyA eva" kazupAkSika ane zukalapAkSika jIvonA saMbaMdhamAM paNa eja pramANe kathana yAvata anAkArapagavALAnA prakaraNa sudhI samajI levuM. ahiyAM yAvata padathI "samyaphadRSTi, mithyAdaSTi, samyakRmithyASTi, jJAnI, Abhinidhika zAnI, zrutajJAnI, maupijJAnI, majJAnI, mati mAnI zruta ajJAnI, CART. jJAnI, AhArasaMpagavALA, yAvat parigraha saMzopagavALA, savedaka, napuMsaka vedaka, sakaSAthI, yAvat lebhakaSAthI, sagI, maneyegI, vacagI ane sAkArapagavALAe grahaNa karAyA che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamArjananirUpaNam 1 sAmAnyato jIvAnA kasyAM gatau pApArjanaM bhavatIti pradarya vizeSato jIvAnAM tadarzayituM praznayannAha-'neraiyANaM' ityAdi / 'neraiyANaM bhaMte' nairayikAH rakhasu bhadanta ! 'pAvaM kammaM kahi samajjiNisu kahiM samAyariMsu' pApam-azubha karma kutra-kasyAM gatau samAjan kutra-kasyAM gatau pApaM karma samAcaran kAM gatimAzritya karmaNAM saMcayaM kurvanti yena karmaNA eteSAM nArakagato gamanaM bhavatIti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savve vi tAva tirivabajoNiemu hojjatti, evaM ceva aTTa bhaMgA bhANiyavyA' sarve'pi tAvat jIvAH tiryagyonikeSu abhUvana iti evaM prakAreNa aSTAvapi bhaGgAH dvitIyAdArabhyASTarAntAH prarUraNIyA iti / evaM sarastha vi aTTha bhaMgA' evameva sAmAnya se jIvoM ke dvArA kima gati meM pApakarma kA upArjana kiyA jAtA hai yaha prakaTa karake atha mutrakAra isI bAta ko vizeSa rUpa se prakaTa karate haiM-isa meM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai -'nera. iyA NaM bhaMte ! pAvaM kamma kahiM samajjigiMsu kahiM samAyariMmu' he bhadanta ! naiSikajIyoM ne kisa gati meM pApakarma kA upArjana kiyA hai aura kisa gati meM usakA samAcaraNa kiyA hai ? arthAt kisa gati ne rahakara ye karmoM kA saMcaya karate hai ki jisa karma se inakA narakati meM gamana hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiN-'goymaa| samve vitAva tirikkhajoNiesu hojjA evaM ceva abhaMgA bhANiyacyA' he gautama ! samasta jIva tirya gyoMnika meM rahe haiM isa prakAra se yahAM pUrva ke bhanumAra ATha bhaMga uttara rUpa meM kahanA cAhiye, 'evaM savyatya vi aTTa bhaMgA' isI prakAra se sarvatra salezyAdi nAraka padoM meM uttara sAmAnya rIte jIve dvArA kaI gatimAM pApakarmanuM upArjana karavAmAM Ave che, A viSaya pragaTa karIne have sUtrakAra A vAtane vizeSa rUpathI batAve che.-AmAM gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke - 'neraiyA Na bhaMte ! pAva kAma kahi samanjiNisu kahiM samAyariMsu san narayika jIvoe kaI gatimAM pApakarmanuM samAcaraNa karyuM che arthAta kaI gatimAM rahine teo karmone saMcaya-saMgraha kare che? ke je kamathI teo nAraka gatimAM jAya che A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha ?--'gothamA savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA evaM ceva aTra bhagA bhANiyavvA' he gautama ! sagha / tiya ya yonImA 2 cha, mA rIte ahiyAM paNa pahelA kahyA pramANe ATha bhaMga uttara rUpe samajI levA. 'evaM savvattha vi aTTa bhagA' se prabhAra savezyAmi nA23 pahImA para zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 bhagavatI sUtre sarvatra salezyAdinArakapadeSu uttarapakSe aSTau bhaGgAH karttavyAH 'evaM jAva aNagArovauttAvi evaM yAvadanAkAropayuktA api / atra yAvatpadena kRSNalesyAdita Arabhya sAkAropayogayuktAnAM sarveSAM grahaNaM karttavyamiti, sarvatra padeSu aSTau bhaGgAH prarUpaNIyA iti / 'patra' jAva vaimANiyANaM' evaM nArakavadeva yAvadvaimAnikAnAm, yAvatpadena ekendriyAdi sarvajIvAnAM grahaNaM bhavati / evaM' gANAvara NijjeNa vi daMDao' evaM pApakarma daNDakavadeva jJAnAvaraNIyakarmaNA api daNDako bhaNitavyaH / ' evaM ' jAva aMtarAhaNaM' evaM yAvat antarAyikeNa karmaNAspi daNDako bhaNitavyaH yAvatpadena darzanAvaraNIyAdInAM saMgraho bhavatIti / 'evaM eejIvAdIyA vaimANiyapajjavasANA naradaMDagA bhavati' evamete jIvAdikA pakSa meM ATha bhaMga kahanA cAhiye, 'eva' jAba aNAgArovauttA vi' isI prakAra se yAvat anAkAropayukta taka ke padoM meM bhI ATha bhaMga kahanA cAhiye, yahAM yAvat pada se kRSNalezyA se lekara sAkAropayukta taka ke naraka padoM kA grahaNa huA hai| 'evaM jAva vaimANiyANaM' nAraka ke jaisA thAvat vaimAnikoM taka pratyeka daMDaka meM bhI ATha bhaMga kahanA cAhiye, yahAM yAvat pada se ekendriyAdi sarva jIvoM kA grahaNa huA hai / 'evaM nANAvara NijjeNa vi daMDao' pApakarma daNDaka ke jaisA jJAnAvaraNIya karma ke sAtha bhI aisA hI daNDaka kahanA cAhiye, 'evaM' jAva aMtarAiyaM' isI prakAra se yAvat aMtarAya karma ke sAtha bhI aisA hI daNDaka kahanA cAhiye, yahAM yAvat pada se darzanAvaraNIya Adi karmoM kA saMgraha huA hai / 'evaM ee jIvAdIyA vaimANiyapajjavasANA nava daMDagA uttara pakSamAM Ahe mA lagI samalasevA 'eva' jAva aNAgArovauttA vi eja pramANe yAvat anAkArApayogavALAnA kathana pantanA paThThAmAM pazu ATha ATha bha Mga samajavA. ahiyAM yAvapadathI kRSNavezyAthI laI ne sAkAre pa yoga sudhInA yaho aNu harAyA che. 'evaM jAva vemANiyANaM' nAraunA uthana pramANe cAvat vaimAnikAne paNa ATha ATha bhagA samajavA- ahiyAM yAta54thI eka Idriya vigere saghaLA jIvA grahaNa karAyA che. " 'eva NANAvaraNijjeNa vi daM'Dao' pAyanA uThanA uthana prabhA jJAnAvaraNIya karmonI sAthe eja pramANenA daDakA kahevA joIe. ahiyAM cAvapadathI darzanAvaraNIya vigere karmAnA saMgraha thayA che. 'e' ee jIvadIyA vaimANiyavajjavasANA nava dagA bhavati' mA rIte va thI laIne vaimAnika sudhInA jIvAmAM A nava daDakA thAya che, tema samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u.1 101 jIvAnAM pApakarmasamAja nanirUpaNam 11 vaimAnikaparyavasAnAH jIvAdArabhya vaimAnikAnteSu navadaNDakA bhavanti / 'sevaM mAte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai tadevaM bhadanta ! tadevaM bhavanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! jIvAnAM karmopArjanaviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM aSTAviMzatitamazatake prathamoddezakaH samAptaH // 28-1 // bhavaMti' isa prakAra se jIva se lekara vaimAnikAnta jIvoM meM ye nau daNDaka hote haiM / 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti jApa viharaI' he bhadanta jIvoM ke karmopArjana ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvamA satya hI hai2 aisA kaha kara gautamane prabhu ko vandanA kI aura namaskAra kiyA aura phira ve vadanA namaskAra kara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta ___ "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThAvIsaveM zatakakA prathama uddezaka samApta // 28-1 / / 'seba maMte ! seva bhaMte ! tti jAba viharaI' 3 lApana vAnA mAnA upAjananA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana Ata hevAthI savathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra ryA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhavita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU 1 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatInI prameyacandrikA vyAkhyAnA aThavAvIsamA zatakane pahele udezaka samAsa 28-1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ||athdvitiiyodeshkH bhArabhyate // atha kramaprApta dvitIyoddezakamArabhate-'aNaMtarovavannagA gaM' ityaadi| mUlam -aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA pAvaM kammaM kahiM samajjiNiMsu kahiM samAyariMsu ? goyamA! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA evaM ettha vi aTra bhaMgA / evaM aNaMtarovavannagANe neraiyAINaM jasta jaM asthi lessAdiyaM aNAgArovajogapajjavasANaM taM savvaM eyAe bhayaNAe bhANiyadhvaM jAva vemANiyANaM / navaraM aNaMtaresu je parihAriyavvA te jahA baMdhisae tahA ihaMpi / evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDao evaM jAva aMtarAieNaM nirvsesN| eso vi navadaMDagasaMgahio uddesao bhaanniyvvo| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| aTThAvIsaime sae bIo uddesao samatto // 28-2 // chAyA- anantaropapamakAH khalu bhadanta ! nairayikAH pApaM karma kutra samAjan kutra samAcaran, gautama ! sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu abhUvana evamatrApi aSTau maGgAH, evamanantaropapannakAnAM nairayikAdInAM yasya yadasti lezyAdikamanAkAropayogaparyavasAnaM tatsarvam etayA bhajanayA bhaNitavyaM yAvadvaimAnikAnAm, navaraganantareSu ye parihattaivyA ste yathA bandhizate tathA ihApi / evaM jJAnAvaraNIye. nApi daNDakA, evaM yAvadAntarAyikena niravazeSam, eSaH api navadaNDakasaMgRhIta uddezako bhnnitvyH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // ___ aSTAviMzatitame zatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 29-2 // TIkA-'aNaMtarovacanagA NaM bhaMte ! neraiyA' anantaropapannakAH prathamasamaye jAyamAnAH khalu bhadanta ! narayikAH 'pAvaM kamma kahiM samajiNisu' pApam dUsarA uddezaka kA prAraMbha 'aNaMtarovavanagANaM bhaMte ! neraDyA pAvaM kamma' ityAdi TIkArtha--he bhadanta ! anantaropapannaka nairayikoM ne pApakarma kA upArjana kisa gati meM kiyA hai aura kisa gati meM usakA samAcaraNa bIjA uddezAne prAraMbha- 'atarovavaNNagANaM bhaMte ! pAva kamma" tyAdi TIkAtha-he bhagavana anantaropanaka narayikAe pApakamanI prApti kaI gatimAM kare che? ane kaI gatimAM tene bhegave che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI HTTHARASHTRANTHMAHIHAR - - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za028 3.2 201 anantaropapannanA. pApakarmasamAjanam 13 azubha karma kutra-kasyAM gatau samarjitavanta:-gRhItavantaH 'kahiM samAyariMsu' kutrakasyAM gatau samAcaran samAcaritavantaH azubhakarmaNAM bandhanaM kasyAM gatau kRtavanta iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA' sarve'pi anantaropapannakAH tAvat tiryagyonikeSu abhUvan evaM etya vi aTTha bhaMgA' evamatrApi aSTau bhaGgA bhaNitavyAH, ye cASTau asya zatakasya prathamoddezake kathitAH tathAhi-sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu abhUvam 1 athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu cAbhUvana 2 athavA niryagyonikeSu ca manuSyeSu cAbhUvana 3, athavA tiryagyonikeSu ca deveSu cAbhUvana 4, athavA tiyaM. gyonikeSu ca nairayikeSu cAbhUvan5, athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu / deveSu cAbhUvana6, athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca deveSu cAbhUvan7, athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca deveSu cAbhUvanniti8 / 'evaM anaMtarokiyA hai-phalopabhoga kiyA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! samve vi tAtirikkhajoNiesu hojjA' he gautama! samasta anantaro. papannaka jIvoM ne pApakarma kA upArjana tiryagyonikoM meM janma lekara kiyA hai isa prakAra se pUrvokta kathana ke jaise ATha bhaMga uttara rUpa meM yahAM kahanA cAhiye, jaise-samasta anantaropapannaka nairayika nairayika paryAya prApti ke pahile tirya gati meM the 1 athavA-tiryagyonikoM meM the, aura nairayikoM meM the 2 athavA-tiryagyonikoM meM aura manuSyo meM the 3 athavA tiryagyonikoM meM aura devoM meM the 4 athavA-tiryagyo. nikoM meM nairayikoM meM aura manuSyoM meM the, 5 athavA-tiyaMgyo nikoM meM rayikoM meM aura devoM meM the, 6 athavA tiryagyonikoM meM manuSyoM meM aura devoM meM the 7 athavA tiryagyoniko meM nairathiko bhItama pAbhIra 4 che 4-'savvevi tAva tirikkhajoNiesu hojjA' gautama / saghaLA anaMtapannaka jIvee tirya nImAM janma laIne pApakarmanuM upArjana karyuM che. A rIte pahelAM kahela prakArathI ATha bhege uttararUpe ahiyAMsamajavA jema ke-saghaLA anaMtare55naka nairayikaparyAya prAptinI pahelAM tiya gatimAM hatA 1 athavA tiryaMca nikamAM hatA ane narayikomAM hatA. 2 athavA tiryaMcanikemAM ane manuSyamAM hatA. 3 athavA tiyaca nIkemAM narayikomAM hatA. ane mAM hatA 4 athavA tiryacanikomAM ane nairayikAmAM ane manuSyamAM hatA. pa athavA tiyAnikemAM maravikomAM ane dezamAM hatA 6 athavA tiryaMcanikomAM manuSyamAM ane demAM hatA7 athavA tiyacanikamAM narayimAM manuSyamAM ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 bhagavatIso vavannaneraiyAI gaM' evam anantaropapanna kanairayikAdInAm 'jassa jaM asthi lessAdiyaM yasya nairayikAde yat lezyAdikamasti viyate 'aNAgArovajogapajjabasANaM' anAkAropayogaparyavasAnaM lezyAdita Arabhya anAkAropayogaparyantam 'taM savvaM eyAe bhayaNAe bhANiyadhvaM' tatsarva lezyAdikaM sthAnam etayA bhajanayA bhaNitavyaM vaktavyameva / kiyasparyantaM vaktavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva vemA. NiyANe' yAvadvaimAnikAnAm ekendriyAdita Arabhya vaimAnikAnteSu sarvatra lezyAdikaM yasya yadasti tasya tad vaktavyameveti bhAvaH / 'navaraM aNaMtaresu parihariyannA te jahA baMdhisae tahA ihaMpi' navaram-kevalam anantareSu-anantaropapannanArakAdiSu yAni samyagmithyAtvamanoyogavAgyogAdIni padAni parihartavyAni asaMbhavAnna pracchanIyAni tAni yathA bandhazatake SaDaviMzatitame zatake dvitIyo. meM manuSyoM meM aura devoM meM the 8, evaM aNaMtarovavanna neraiyAINaM' isa prakAra anantaropapanna nairapika AdikoM ke madhya meM 'jassa ja asthi lessAdiyaM jisa nairayika Adi ke jo lezyAdika anAkAropayoga pada taka hai 'taM savvaM eyAe bhayaNAe bhANiyavvaM' vaha saba lezyAdika sthAna isa bhajanA se yAvat vaimAnika taka kahanA cAhiye, yahAM yAvat pada se 'ekendriya Adi se lekara vaimAnikAnta padoM meM sarvatra jo lezyAdika jisa ke haiM usake yaha kahanA cAhiye' yaha pATha grahIta huA haiN| 'NavaraM aNaMtaresu parihariyabdhA te jahA baMdhisae tahA ihaMgi' kintu anantaropapanna nArakAdiko meM samyamithyAtva manoyoga, vAgyoga Adi jo pada hai ve pUchane ke yoga asaMbhava hone se nahIM haiN| inake viSaya kA kathana jaisA hamane bandhi zataka meM dvitIya uddezaka meM hevAmA tA. 8 eva aNaMtarovapannanerajhyAI gaM' mA 2thA sanAta. 255nna nayi vimA 'jassa jaM asthi lessAdiyaM' 2 nairathiH virena 2 vezyA vigere mnaasre|5ye| yaha sudhImA hA cha, 'ta savva eyAe bhayaNAe bhANiyavva' tamAma lezyA vizere sthaan| ma sanAthI-viSayI thAvata vaimAnika sudhInA kathanamAM samajI levA. ahiyAM yAvatpadathI eka indriya vigerethI laIne vaimAnika sudhInA padamAM badhe je vezyA vigere jene kahA che, tene teja lesyA vigere kahevA joIe. A pATha grahaNa karAya che. 'Navara' aNaMtaresu parihariyavvA te jahA badhisae tahA ihaMpi' manata55 nAraka vigeremAM samyagRmithyAtva, mAga vacanaga vigere je paDe che, te asaMbhava hovAthI pUchavAyegya nathI. tenA saMbaMdhamAM baMdhizatakamAM bIjA udezAmAM je pramANe kathana kahevAmAM AvyuM che. e ja pramANenuM kathana ahiyAM samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za028 3.2 sU01 anantaropapananA. pApakarmasamAjanam 15 dezake kathitAni tathaivedApi jJAtavyAni / 'evaM nANAvaraNijjega vi daMDao' evaM pApakarma vadeva jJAnAvaraNIyakarmaNA'pi daNDako vidheyaH, AlApaprakAra zcetyam 'aNaMtarovarannagANaM bhaMte ! neraiyA nANAvaraNijjaM kamma kahiM samanjiNisu kahi samAyariMsu ? goyamA ! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA' ityAdi sarvatra svayamevohanIya iti / 'evaM jAca aMtarAieNaM niravasesaM' evaM jJAnAvaraNIyena karmaNA yathA daNDako nirUpita stathaiva yAvat AntarAyikakarmaNA'pi niravazeSa sarva daNDakAdi kartavyam atra yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIyA-yu. nAmagotrakarmaNAM saMgraho bhavatIti / 'eso vi nava daNDa gasaMgahio uddesa bho bhANi. yavyo' eSo'pi navadaNDakasaMgRhIta uddezakaH pApakarma jJAnAvaraNIyAdita Arabhya antarAyaparyanto bhaNitavya iti / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM madanta ! kiyA hai-vaisA hI vaha yahAM jAnanA cAhiye, 'evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDaoM' pApakarma ke daNDaka ke jaise hI jJAnAvaraNIyAdika karma ke sAtha bhI daNDaka banAkara kahanA cAhiye, usakA AlApa isa prakAra se hai 'aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA nANAvaraNijja kamma kahiM samajjiNisu kahiM samAyariMsu-goyamA! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA evaM jAva aMtarAieNaM niravasesa' jJAnAvaraNIya kama ke sAtha jaisA daNDaka batalAyA gayA hai usI prakAra se daMDaka yAvat AntarAyika karma ke sAtha sampUrNa rUpa se karanA cAhiye yahAM yAvat pada se 'darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya Ayu, nAma aura gotra 'ina karmoM kA saMgraha huA hai| 'eso vi nava daNDagasahio uddesao' bhANiyavyo!' nava daNDaka sahita yaha uddeza bhI pApakarma jJAnAvaraNI pAdi se prArambha kara antarAya karma taka bhaNitavya hai| 'seva bhaMte ! "evaM NANAvaraNijjeNa vi daMDao' 554manA nA 4thana pramANa ja jJAnAvaraNIya vigere karmanI sAthe daMDaka banAvIne samajI levA tenA mAvApAnI prA2 mA pramANe che.--'aNaMtarAvavaNNaeNaM bhaMte neraiyA NANAvaraNijjaM kamma kahi samajjiNi su kahiM samAyariMsu goyamA ! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA evaM jAva aMtarAieNaM niravasesa' jJAnAvaraNIya manI sAthe je pramANe daMDaka kahyo che. e ja pramANene daMDaka yAvat aMtarAya karmanI sAthe saMpUrNapaNAthI kahevo joIe. ahiyAM yAvatpadathI "dazanAvaraNIya, vedanIya. mAyu, nAma, bhane gAtra, yA 4 pratiyA 45 42vAmAM Ave che. 'esovi nava daMDagasahio uhesao bhANiyavvo' na sahita / desh| 55 pApakarma, jJAnAvaraNIya karmathI AraMbha karIne aMtarAya karma sudhI kahe joIe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! anantaropapannaka nArakAdInAM pApakarmAdi saMgraha viSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhArayan biharatIti ||muu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlativiracitAyAM zrI "bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm aSTAviMzatitamazatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 28-2 // sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! anantaropapannaka nairayika AdikoM ke pApakarma Adi ke upArjana samAcaraNa karane ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI kI stuti-vandanA kI aura namaskAra kiyA, candanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tava se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavanIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aTThAisaveM zataka kA dvitIya uddezaka samApta // 28-2 // 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate / tti' hai bhavan anata5panna nai2thi vigaire nA pApakarma vigere nA upArjana samAcaraNa (jogavavuM) karavAnA viSayamAM A5 devAnupriye je kathana karyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya che. te bhagavad ApI devAnupriyanuM Apta kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA sU nA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAna aThayAvIsamA zatakane bIjo uddezaka samApta 28-zA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za028 u. 3 01 uddezakaparipATikathanam atha tRtIyAdArabhya ekAdazAntA uddezakA Arabhante atha dvitIyamuddezakaM vyAkhyAya kramaprAptAn tRtIyAdyekAdazAntAn uddezakAn nirUpayannAha - ' evaM eeNaM kameNaM' ityAdi / 17 mUlam evaM eeNaM kameNaM jaheva baMdhisae uddesagANaM paribADI taheva ihaMpi aTTasu bhaMgesu neyavvA / navaraM jANiyaThavaM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM jAva acarimuddeso / sabve vi ee ekkArasa uddegaa| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai | sU0 1| aTThAvIsa me sa tayA egArasa uddesagA samattA // 28-3-11 // aTThAvIsaimaM kamma samajjaNasayaM samattaM ||28|| chAyA - evametena krameNa yathaiva bandhizatake uddezakAnAM paripATI tathaivehApi aSTasu bhaGgeSu netavyAH | navaraM jJAtavyaM yat yasthAsti tat tasya bhaNitavyaM yAvadacaramodezakaH sarve'pi ete ekAdazodezakAH / tadeva madanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvada viharati || 0 1 // aSTAviMzatitameM zatake tRtIyAdhekAdaza uddezakAH samAptAH ||28-3-11 // aSTAviMzatitamaM karmasamarjanazatakaM samAptam ||28|| TIkA - ' evaM eeNaM kameNaM' evametena krameNa - pUrvapadarzitaprakAreNa ' jaheva - baMdhie uddesagANaM parivADI' yathaina bandhizatake SaDviMzatitameM zatake uddezakAnAM aThAisaveM zataka kA tIsarA uddezaka kA prAraMbha dvitIya uddezaka kA vyAkhyAna kara ke aba sUtrakAra krama prApta tRtIya uddezaka se lekara 11 veM uddezaka taka ke uddezakoM kA nirUpaNa karate haiM 'evaM eeNaM kameNaM jaheva baMdhisae' - ityAdi / TIkArtha - evaM eeNaM kameNaM' pUrva pradarzita prakAra se jaisI ki bandhizataka meM - 26 ve zataka meM uddezakoM kI - tRtIya caturtha Adi zrI uddezAne AraMbha- khIjA uddezAnu kathana karIne have sUtrakAra kramathI AvelA A trIjA uddezAthI laIne agiyAramAM uMdezA sudhInA uddezAonu` kathana kare che, 'evaM eeNaM kameNa jaheva baMdhisae' tyAhi TIkAtha--pahelA batAvela prakArathI je pramANe baMdha zatakamAM arthAt chavvIsamA zatakamAM uddezAonI eTale ke trIjA ane cAthA vigere uddezA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare tRtIyacaturthAdInAM paripATI prakriyA kathitA taheva iha pi aTThasu bhaMgemu NeyanyA' tathaiva tenaiva rUpeNa ihApi aSTAviMzatitamazatake'pi tRtIyAjhuddezakokteSu aSTasu bhASu paripATI netacyA jJAtavyeti / pUrvazatakApekSayA 'navaraM jANiyadhva' navara' kevalaM vailakSaNyaM jJAtavyam kiM tadityAha-'jaM jassa asthi taM tassa bhANiyantra jAya acaramuddeso' yat lezyAdi yAdRzaM yasya jIvasya nArakAderbhavati tadeva tasya jIvasya bhaNitavyaM nAnyamanyasya, kiyaparyantamityAha-yAvat avaramodeza:-acaraporezakAntam anantaropapannakaH paramparopapannakAnantarAvagAhaparamparAvagAvara nantarAhArakaparamparAhArakAnantaraparyAptaparamparaparyAptacaramaparyantAnAM nAnAmuddezakAnAM saMgraho bhavatIti, 'savve vi ee ekkArasa uddesagA' sarve'pi ete sAmAnyo. uddezakoM kI-paripATI-prakriyA-kahI gaI hai 'taheva' usI prakAra se 'ihaMpi adRsu bhaMgesu NeyavA' yahAM aThAisaveM zataka meM bhI tRtIyAdi uddezakoM meM ukta ATha bhaMgo meM paripATI jAnanI cAhiye, yahAM pUrva kI apekSA yadi bhinnatA hai to vaha 'navaraM jANiyanvaM ja jassa asthi taM tassa bhANiyanvaM jAva acaramuddeso' isa sUtrapATha dvArA pragaTa kI gaI hai, arthAt jo jaisI lezyAdika jisa nArakAdi jIva ke ho vaha vaisI lezyAdika usa nArakAdi jIva ko kahanI cAhiye-anya kI anya ko nahIM kahanI cAhiye, aura aisA kathana yAvat acarama uddezaka taka karanA cAhiye, yahAM yAvat zabda se-'anantaropapannaka paramparopapannaka, anantarAvagADha, paramparAvagADha, anantarAhAraka, paramparAhAraka, anantaraparyApta, paramparaparyApta aura carama ina nava uddezakoM kA saMgraha huA hai, 'savve vi ee ekArasa uddesagA' sAmAnya uddezaka se lekara acarama dhyAnI-paripATI-DiyA mA mA che, 'taheva' ra pramANe 'iti asu bhagesu NeyavvA' mA sahayAvAsamA zatamA 55 trIta vigaire ashaaomAM ukta ATha bhAgamAM prakriyA samajavI. ahiyAM pahelAM karatAM je kAMI 3232 cha, te navaraM jANiyavvaja' jassa asthi taM tassa bhANiyava jAva bacaramuddesoM' yA sUtrA8 41 pragaTa 2 che. arthAta 2 24hina re je lezyA vigere kahela hoya tene teja pramANenI vezyA vigere kahevA joIe bIjAnI vezyA vigere bIjAne kahevAnA nathI. ane A pramANenuM kathana acaramanA udezA sudhI kahevuM joIe. ahiyAM yAvat zabdathI- anantapannaka, paraMparApapannaka, anaMtarAvagADha, paraMparAvagADha anaMtazahAraka, paraMpazahAraka, anantara paryApta, paraMparaparyApta ane carama paryApta A nava uddezAo 5 zayA che. 'savve vi ee ekArasa udesagA' thI sana 22maheza zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u.3 sU01 uddezakaparipATikathanam 19 dezakata ArabhyAcaramaparyantA ekAdazoddezakA bhavanti / nanu pathamamAke sarve jIvAH tiryagbhya Agatya samutpannA iti kathaM saMbhavet AnatAdidevAnAM tIrthakarAdi manuSyavizeSAnAM ca tiryagbhya AgatAnAmanutpatteH evaM dvitIyatRtIyAdi bhaGgake'STApi praznAH, iti cedatrocyate vAhulyamAzritya ete bhaGgA grahItavyA iti / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! gataprakaraNe yadudevAnupiyeNa kathitaM tat sarvam evamevauddezaka taka isa prakAra se yahAM sarvatra gyAraha uddezaka ho jAte haiN| zaMkA-prathama bhaMga meM jo aisA kahA gayA hai ki samasta jIva tiyaMgyonikoM meM se Akara ke utpanna hue haiM-so yaha kathana kaise saMbhavita ho sakatA hai ? kyoM kI AnatAdi devoM kI evaM tIrthakara Adi vizeSa manuSyoM kI utpatti tiryaggati se Aye hue jIvoM meM se nahIM hotI hai| arthAt tiryaggati se Aye hue jIva AnatAdi devoM ke rUpa se aura tIrthaMkarAdi ke rUpa se utpanna nahIM hote haiN| isI prakAra se dvitIya tRtIyAdi bhaMgo meM bhI yaha prazna hotA haiN| uttara-samasta jIva tiryagyoniko meM se Akarake utpanna hue haiMvivakSita paryAyarUpa se janme haiM-aisA jo kahA gayA hai vaha bAhulya ko Azrita karake kahA gayA hai isaliye vAhulya ko Azrita karake ina bhaMgoM ko grahaNa karanA cAhiye, 'seva bhate! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaha' he bhadanta ! gata prakaraNa meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sudhImAM ahiyAM badhA maLIne agiyAra uddezAo thaI jAya che. __!--52al Aw2 me yuche -sa! ! tiya"4 nikamAMthI AvIne utpanna thayA che. to A kathana kevI rIte saMbhavita thaI zake che? kema ke-Anata vigere deve ane tIrthaMkara vigere vizeSa manu nI utpattI tiryagatithI AvelA jIvamAMthI thatI nathI. arthAta tiryaMca gatithI AvelA cha Anata vigere devapaNAthI ane tIrthakara vigere rUpathI utpanna thatA nathI. eja rIte bIjA ane trIjA vigere saMgemAM paNa A prazno samajavA. uttara--saghaLA ja tiryaMca nike mAMthI AvIne utpanna thayA che. vilakSita paryApta paNAthI janmyA che. evuM je kahela che, te bahula paNAne Azraya karIne A aMge grahaNa karavA joIe. 'seva bhaMte seva bhate ! tti jAva viharai' magavan mA 425. mAM Apa devAnupriye je kathana karela che, te sarva kathana sarvathA satya che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI sIlAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM aSTAviMzatitamazatake tRtIyAghekAdazAntA uddezakAH samAptAH // 28-3-11 // // aSTAviMzatitamaM karmasamarjanazataM samAptam // sarvathA satya hI hai| aisA kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThAvIsaveM zatakakA tRtIya uddezaka se lekara gyAraha ve uddezaka taka nau uddezaka samApta // // 28 vAM zataka samApta // Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA teo potAnA sthAna para birAjamAna thayA. yasa. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAna satyAvIsamA zatakanA trIjA uddezathI agIyAramAM uddezAo sudhInA nava udezAo samApta thA3-11 aThayAvIsamuM zataka samApta ra8 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u. 1 sU01 pApakarmasaMpAdana niSThApananirUpaNam 21 akonatriMzattame zatake mathamoddezakaH prArabhyate pApakarmAdi vaktavyatA'nugatamaSTAviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAya kramaprAptaM tathAvidhameva ekonatriMzaM zatamAramate, atrApi ca tathaiva ekAdazodezakAH santi, teSu cAdyasya uddezakasyedaM sUtram- 'jIvA NaM bhaMte / pAtra kammaM' ityAdi / mUlam - jIvA NaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTarvisu ? samAyaM nivisu1, samAyaM paTuvisu, visamAyaM niviMsura, visamAyaM paTuvisu samAyaM niTTaviMsura, visamAyaM paTTavisu visamAyaM nivisu 14, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTTarvisu samAyaM niTuvisu, jAva atthegaiyA visamAyaM paTTarvisu visamAyaM niTTaviMsu4 / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTTaviMsu taM caiva ? goyamA ! jIvA cauvvihA pannattA taM jahA atthegaiyA samAjyA samovavannagA 1, atthegaiyA samAuyA visamovavannagAra, atthegaiyA visamAuyA samovavannagAra, atthegaiyA visamAuyA visamovavannagAH / tattha NaM je te samAjyA samovavannagA te NaM pAvaM kammaM samAyaM paTTarvisu visamAyaM niTTavisu / tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te pAvaM kamma samAyaM paTTavisu visamAI nidvaviMsu / tattha NaM je te visamAuyA samovavannagA te NaM pAvaM kammaM visamAyaM paTuvisu samAyaM niTuvisu / tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA tenaM pAvaM kammaM visamAyaM paTTarvisu visamAyaM niTuvisu4, se teNaTTeNaM goyamA ! taM cetra / salessA NaM bhaMte! jIvA pAvaM kammaM0 evaM veva evaM savvaTTAsu vi jAva aNAgArovauttA / ee savve vi payA eyAe vatavvayAe bhANiyadvA / neraiyA NaM bhaMte! pArva kammaM kiM samAyaM paTTarvisu samAyaM niTTarvisu ? pucchA, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTTarvisu-evaM jaheba jIvANaM taddeva bhANi - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yavaM jAva aNAgArovauttA / evaM jAva vemANiyANaM jassa jaM asthi taM eeNaM ceva kameNaM bhANiyavvaM / jahA pAveNa daMDao eeNaM kameNaM asu vi kammapagaDIsu aTTa daMDagA bhANiyavvA jIvAdIyA vemaanniypjjvsaannaa| eso navadaMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| egUNatIsaime sae paDhamo uddeso samatto // 29-1 // chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! pApaM karma kiM samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan 1, samakaM prAsthApayan viSama nyasthApayana 2, viSama prAsthApayan samakaM nyasthApayan 3, viSamakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan 4, gautama ! astyekake samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan1, yAvad astyekake viSamaka bhAsthApayan viSamakaM nyasthApayan4, / taskenArthena bhadanta ! evamucyate astye. kake samakaM pAsthApayan samakaM nyasthApayan tadeva, gautama ! jIvAzcaturvidhAH pAptAH, tadyathA-astyekake samAyuSkAH samopapannakAH 1, astyekake samAyuSkA viSamopapannakAH2, astyekake viSamAyuSkAH samopapannakAH3 astyekake viSamAyuSkA viSamopapannakAH4 / tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapatrakA ste khala pApaM karma samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan 1, tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapanakA ste khalu pApaM karma samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan2, tatra khala ye te viSamAyuSkAH samopapannakA ste khalu pApaM karma viSamakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan tatra khallU ye te viSamAyuSkA viSamopapannakA ste khalu pApaM karma viSamakaM prAsthApayana viSamakaM nyasthApayan / tattenArthena gautama ! tadeva / salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApaM karma-evameva, evaM sarvasthAneSvapi yAvadanAkAropayuktAH / etAni sarvANyapi padAni etayA vaktavyatayA bhaNitavyAni / nairayikAH khalu bhadanta ! pApaM karma ki samakaM bhAsthApayan samakaM nyasthApayan, pRcchA, gautama ! astyekake samakaM prAsthApayan evaM yathaiva jIvAnAM tathaiva bhaNitavyaM yAvat anaakaaropyuktaaH| evaM yAvadvaimAnikAnAm yasya yadasti tad etenaiva krameNa bhaNitavyam , yathA pApena daNDakaH, etena krameNASTAsvapi karmaprakRtiSu aSTa daNDakA maNitavyA jIvAdikA vaimAnikaparyavasAnAH / eSo navadaNDakasaMgRhItaH prathamodezo bhaNitavyaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu01|| ekonatriMzattame zatake prathamoddezaH samAH // 29-1 // zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D mameyacandrikA TIkA za029 u.1901 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 23 TIkA--'jIvA NaM bhate' jIvAH khalu bhadanta ! 'vaM kamma' pApam-azubha kama 'kiM samAyaM paTTavimu samakam-bahavo jIvAH yugapadityarthaH mAsthApayanprasthApitavantaH prathamatayA vedayitu mArabdhavantaH kim tathA-'samAyaM nivisu' samakameva nyasthApayan-niSThApitavantaH nAzitavantaH pApakarmaNo nAzamakurvana ityarthaH, iti prathamo bhagaH1, tathA 'samAyaM paTavisu visamAyaM nirvisu 21 samakaM-yugapadeva aneke jIvAH prAsthApayan prasthApitavantaH yugapadanekenyasthApayana-niSThApitavanta iti dvitIyo bhaGgA2, tathA 'simAya paTTavisu samAyaM niTa . 29 vAM zataka ke pahalA uddezaka pApakarma Adi kI vaktavyatA se anugata 28 veM zataka kI vyA. khyA karake aba krama prApta 29 vAM zataka prArambha hotA hai, yahAM para bhI pUrvokta jaise 11 uddezaka haiN| inameM se Adi ke uddezaka kA 'jIvANa bhaMte ! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTavisu'-ityAdi TIkArtha-gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'jIvANaM bhaMte ! pAvaM kamma' he bhandata ! aneka jIva jo pApakarma ko bhogate haiM aura naSTa karate haiM so kyA ve usa pApakarma ko 'ki samAyaM paTTaviMsu' bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM aura 'samAyaM nirvisu' eka hI kAla meM ye usakA vinAza karate haiM ? athavA-ve usa 'samAyaM paTTavisu visamAyaM niTTaviMsu2' pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM aura ogaNatrIsamA zatakane prAraMbha-- para zI. pApakarma vigere nA kathananA saMbaMdhamAM aThayAvIsamA zatakanuM kathana karIne have kramathI Avela A ogaNatrIsamA zatakane prAraMbha karavAmAM Ave che. A ogaNatrIsamA zatakamAM paNa pahelA kahyA pramANe agIyAra udezAo hyA che. tabhA paDe dezAnupasUtra nIya pramANe che.-'jIvA gaM bhAte pAva kamma ki samAyaM paDhavi'su' ityAdi TI---gautamavAbhIme prabhuzrIne ye 57yuche :--'jIvA Na bhate pAva kamma" usasavana ane va yA pApabhAva cha, bhane tenA kSaya 42 cha. zuto 5.5mana 'samAyauM paTTaviMsu' somavAnA prArabha 31 samayamA re che. 1 bhane 'samAya nivisu' se samayamA tamA nAvinA 42 che 11 121-te-the| 'samAya padaviMsu visamAya nidRSi su' pApakarmane bhegavavAne prAraMbha eka samayamAM kare che? ane tene vinAza zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne vimu' viSamaM yathA bhavati viSapatayetyarthaH prasthApitavantaH, samakaM niSThApitavanta iti tRtIyaH3, tathA-'visamAyaM paTaviMsu visamAyaM nivisu' viSamameva yathA bhavati tathA prasthApitavantaH tathA viSamaM viSamatayaiva niSThApitavanta iti caturthoM maGgaH4, he bhadanta ! aneke jIvAH pApaM karma bhoktumekasminneva kAle prayatamAnA bhavanti sma tathA samamekakAle etAdRzaM karma vinAzayanti sma kim ? athavA ekadaiva sarve jIvAH karma bhogAya pravarsante viSamatayA antakaraNAya pravartante, athavA-viSamatayA prAramante samakameva tat karma vinAzayanti athavA viSamatayA mAramante viSamatayaiva nivartante ? kim ? iti caturNAmapi bhaGgAnAM bhAva iti paznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaiyA samAyaM paTarvisu samAya niThuvisu' astyekake jIvAH samakameva mAsthApayan samakameva nyasthApayan kecana aneke jIvAH pApaM karma bhogAya ekadaiva prArabhante tathA tAdRza karma usakA vinAza bhinna-bhinna kAla meM karate haiM2 1 athavA 'visamAyaM paTTavisu samAyaM nivisu' ve bhinnakAla meM usa pApakarma kA bhoganA prAraMbha karate haiM aura eka kAla meM use viniSTa karate haiM 3 athavA 'visamAyaM paTTaviMsu, bisamAyaM niDhavilu' bhinna-bhinna kAla meM ve usakA bhoganA prArambha karate hai aura bhinna-bhinna kAla meM hI usakA vinAza karate haiM ? isa prakAra se 4 bhaMgo se yukta prazna gaunamasvAmIne prabhuzrI se pUchA hai, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautama svAmIse kahate haiM-'goyamA! atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu samAyaM ni? visu' he gautama / kitaneka jIva aise bhI haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha eka sAtha karate haiM aura eka hI sAtha usakA vinAza karate haiM arthAt pApakoM ko eka hI sAtha eka kAla meM bhogate haiM aura eka hI nuhA nuhA mA 42 cha 12 athavA 'visamAya padravisu samAya nivi su' teo bina kALamAM te pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che ? ane eka mA tanI nAtha 42 cha ? 3 athavA 'visamAyaM padavisu samAya nidravisu teo bhinna kALamAM te pApa kamane bhegavavAne prAraMbha kare che? ane eka kALamAM tene nAza kare che? ja A pramANe cAra bhagavALe prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne pUche che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! atthegaie samAya paTuvisu samAya nidravi su' gItama! Bea47 / evA hoya che ke-jeo eka sAthe pApakarma bhogavavAno prAraMbha kare che. ane tene vinAza paNa eka sAthe ja kare che. arthAta pApakarmane eka sAthe eka kALamAM bhegave che. ane eka sAthe ja eka kALamAM tene nAza kare che, zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyarandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 25 vinAzAyApi yugapadeva pravarttamAnA bhavantItyarthaH / 'jAva atthegaiyA visamAyaM paTTA visu visamAyaM nirvisu' yAvat aneke viSamakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayana, atra yAvatpadena astyekake samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan , astyekake viSamaM prAsthApayan samakaM nyasthAparan ityanayo dvitIyatRtIyamaGgaya grahaNaM bhavati, evaM catvAro'pi bhaGgA uttare samarthitA bhagavateti / punaH prazna yannAha-se keNaTeNaM' ityAdi / 'se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai tatkenArthena bhadanta ! evamucyate 'atthe. gaiyA samAyaM paTTavisu samAyaM nirvisu taM caiva' samakaM mAsthApayan samakaM nyasthAsAtha eka kAla meM use naSTa bhI karate haiM ? 'jAva asthegaDyA visamA paTTavisu visamAyaM nivisu' isI rIti se yAvat kitaneka jIva aise bhI haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha bhinna-bhinnakAla meM karate hai aura bhinna-bhinna kAla meM hI usakA vinAza karate haiN| yahAM yAvat zabda se dvitIya aura tRtIya bhaMgoM kA grahaNa huA hai| ve dvitIya tRtIya bhaMga isa prakAra se haiM 'astyekake jIvA samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayat2 astyekake viSamakaM prAsthApayan samakaM vyasthApayan3' donoM bhaMgoM kA artha spaSTa haiM / isa prakAra se prabhuzrIne yahAM cAroM bhaMgoM kA samarthana uttara vAkya meM kiyA hai| _ 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-asthegaDyA samAyaM paTTavistu samAyaM nivisu' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki aneka jIva aise haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha eka sAtha ekakAla meM karate haiM aura usakA anta bhI eka sAtha eka hI kAla meM karate haiM ? 'jAva atthegaiyA visamAya paTTavisu visamAya nidravisu' bhAra pramANe keTalAka jI evA paNa hoya che, ke jeo judA-judA kALamAM pApakarma bhogavavAne prAraMbha kare che, ane judA-judA kALamAM teno vinAza kare che, ahiyAM yAvata zabdathI bIjo ane trIje e be bhaMga grahaNa thayA che. te sAmaprabhAra cha-'astyekake jIvA samaka prAsthApayan visamaka nyasthApayan ra astyekake viSamaka prAsthApayan samakaM nyasthApayan 3' mA anna bhaMgane artha spaSTa che. A pramANe prabhuzrIe uttara vAkyamAM ahiyAM cAre bhaMgene svIkAra karyo che. se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccaI' atthegaiyA samAya paTTavisu samAya nidravisa' bhagavan mA5 mA pramANe zA 20 4 ch| ? ane / evA hoya che ke-jeo pApakarmane bhegavavAne prAraMbha ekI sAthe ane eka kALamAM kare che? ane tene nAza paNa ekI sAthe ane eka ja zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ RE bhagavatIsUtre payan samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan viSamakaM prAsthApayan samakaM vyasthApayan viSamakaM prAsthApayan viSamatraM nyasthApayan ityevAntarapraznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jIvA caubvihA pannatA' jIvAzraturvidhAH- catuSyakArakAH prajJaptAH kathitAH 'taM jahA' tadyathA- 'azthegaiyA samAjyA samovavannagA' astyeka ke samAyuSkAH samAyuSa udayApekSayA samakAlAyukodayA ityarthaH, samopapacakAH vivakSitAyuSaH kSaye samakameva bhavAntare upapannAH samopapatrakAra, yecaivaMvidhAste samakameva prAsthApayan samakameva vyasthApayan / tathA aneka jIva aise bhI haiM jo pApakarma ko bhoganekA prArambha to eka kAla meM karate hai aura usakA anta bhinna-bhinna kAla meM karate haiM 2 tathA aneka jIva aise haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha bhinna-bhinna kAla meM karate haiM aura usakA anta eka kAla meM karate haiM 3 tathA aneka jIva aise haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha bhI bhinna-bhinna kAla meM karate haiM aura vinAza bhI usakA bhinna-bhinna kAla meM karate haiM ?4 isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-"goyamA ! jIvA cahA pattA' he gautama! jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA ' jaise- 'attheogaiyA samAjyA samovavannagA? atthegaiyA samAjyA visamovavannagAra' kitaneka jIva aise hote haiM ki udayako apekSA se jinakI Ayu samAna hai arthAt jinakI AyukA udaya samAna kAla meM huA hai aura usavivakSita Ayu ke kSaya hone para eka hI samaya meM jinakA bhavAntara meM utpAda huA hai, aise jo jIva hote haiM veM pApakarma ko bhogane kA prArambha eka sAtha karate haiM aura eka hI sAtha samayamAM kare che?ra tathA aneka jIve evA hAya che ke-pApakamane leAgavavAnA prAraMbha judA-judA samayamAM kare che ? ane tenA anya eka kALamAM kare che? 3 tathA aneka jIva evA hAya che ke jee pApamane bhega vavAnA AraMbha judA-judA kALamAM kare che ? ane tenA vinAza paNa judA hA amAM re ? yA praznanA uttaramA anuzrI he -- 'goyamA ! jIvA 'vhiA pannattA' he gautama! vo yAra prahAranA hyA che. 'ta' jahA ' te yApramANe che. 'atthegaiyA samrAjyA samovavannagA 1 atthegaiyA samAjyA visramovavannagA 2' sAulavA mevA hoya che hai- uhayanI apekSAthI ? Anu AyuSya sarakhuM' che. arthAt jeenA AyuSyanA udaya samAna kALamAM thayA hAya che, te vivakSita AyuSyane kSaya thavAthI eka ja samayamAM bhavAntaramAM jeenA utpAda utpatti thayela hAya evA je jIvA hoya che. te pApa krama bhAgavavAnA prAraMbha ekI sAthe kare che. ane ekI sAthe tene vinAza zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 27 'atthegaiyA samAuyA visamovavanagA' astyekake jIvAH samAyuSo viSamopapatrakAH 'atthegaiyA visamAuyA samovavannagA' astyekake jIvAH viSamAyuSaH samopapaprakAH, 'atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA' astyekake viSamAyuSo viSamo. papannakAH tadevaM catuSpakArA jIvA bhavanti / etadeva spaSTayati-tattha NaM' ityAdi, 'tastha NaM je te samAuyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTavisu samAyaM nirvisu' tatra khalu teSu caturyu jIveSu ye te samAyuH samopapanakAzca te jIvA khalu pApaM karma samakameva mAsthApayan samakameva nyasthApayan iti / nanu AyuH kamai vAzrityaivamupapadyate na tu pApaM karmAzritya, taddhi na AyuSkaM karmaNa udayApekSaM yasthApyate niSThApyate ca ? iti cedatrocyate karmaNAmudayasya kSayasya ca bhavA. pekSatvAt bhavasya cAyuSkApekSatvAd AyuH karmAzritya kathanaM na viruddhamiti / ata paroktam 'tastha NaM je te samAuyA samovavannagA te NaM pAvaM kammaM samAyaM parvisu samAyaM nirvisu' tatra caturvidhajIvamadhyAt khalu ye jIvAH samAyuSkA usakA vinAza karate haiN| 'asthegaDyA samAuyA visamovavannagA' tathA-kitaneka jIva aise hote haiM jo eka sI AyuvAle hote haiM aura bhinna-bhinna samaya meM parabhava meM utpanna hote haiM2 'asthegaDyA visa. mAuyA samovavannagA3' tathA-kitaneka jIva aise hote haiM jo viSama AyuvAle hote haiM aura parabhava meM sAtha-sAtha utpanna hote haiN| tathA 'asthagayA visamAuyA visamovavannagA4' kitaneka jIva aise hote haiM ki jinakI Ayu gharAvara nahIM hotI hai aura bhinna bhinna samaya meM jo parabhava meM utpanna hue hote hai| isa prakAra se jIva cAra prakAra ke hote haiN| isI kathana kA sUtrakAra spaSTIkaraNa karate hue kahate haiM-'tattha Na je te samAuyA samovavannagA te NaM pAvaM kammaM samAyaM paTTabisu samAyaM 5 42 che. 'atthegaiyA samAuyA visamovavannagA' tathA ve savA hoya che ke-jeo eka sarakhA AyuSya vALA hoya che. ane judA-judA samayamA 52savamA 5-1 thAya che. tathA 'atthegaiyA visamAuyA samovavannagA' tathA DeTA / savA DAya cha 1-2 viSaya sAyudhyAya khAya che. paramamA sahI sAtha utpanna thAya che. tathA 'atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA' mA / me| DAya cha8-resAnu mAyuya sarAsara hota nathI. ane judA-judA samayamAM jeo parabhavamAM utpanna thayelA hoya che. A rIte cha cAra prakAranA hoya che. Aja kathananuM spaSTI karaNa karatA cha -'tattha NaM je te samAuyA samovavannagA te NaM pAva' kamma samAya padavisu samAya niduvisu' bhAbhA 2 (r) sa2 samayamA 52lamai zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre samopapannAH te samakameva prAsthApayan samakameva nyasthApayana ceti 1 / 'tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA teNaM pAtra kammaM samAyaM paTTaviMsu visamAyaM nirvisu' tatra ye khalu samAyuSo viSamopapannAH samakAlAyuSkodayA viSamatA parabhavotpannAH maraNakAlavaiSamyAt te khalu samakaM prAsthApayan AyuSkaka maM vizeSodayasaMpAdyatvAt pApakarmavedanavizeSasya, viSamakaM viSamatayA nyasthApayan maraNavaiSamyeNa pApakarmavedana vizeSasya viSamatayA niSThA saMbhavAditi dvitIyaH 2 | tathA 'tattha NaM je te visamAuyA samovavannagA teNaM pAva kammaM visamAyaM parvasu samAyaM niTTarvisa' tatra khalu ye jIvA viSamakAlAyuSkodayAH samakAlamavAntarotpattayaH te khalu jIvAH viSamaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan nivisu' inameM jo jIva samAna kAla meM AyuSa ke udayavAle hote haiM aura samAna samaya meM parabhava meM utpanna hue hote haiM aise ve jIva eka hI kAla meM to pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura usakA anta bhI eka hI kAla meM - sAtha-sAtha karate haiM1 / 'tattha NaM je te samAjyA visamovannagA teNaM pAvaM kamma samAyaM paTTavisu visamAyaM niTTarvisu' tathAjo jIva samAna AyuSa ke udadyavAle hote haiM aura bhinna- 2 kAla meM parabhava meM janme hue hote haiM- aise ve jIva pApakarma ko bhogane kA prArambha eka hI sAtha karate haiM para usakA anta bhinna- 2 samaya meM karate haiM2 / tathA - 'tattha NaM je te visamAuyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM visamAyaM samAyaM nivikhu3' jo jIva bhinna-bhinna samaya meM AyuSa ke vAle hote haiM aura sAtha-sAtha meM parabhava meM utpanna hue hote haiM ve jIva 'pAvaM kammaM visamAyaM paTuvisu samAyaM niviMsu' pApakarma ko bhogane thayelA hAya che, evA te jIvA eka ja kALamAM te pApakama bhAgavavAnA prArabha re che bhane teneo matayA bheDaama meDa sAthai re che. 1 tattha NaM je te samAjyA visamovavannagA teNa pAva kamma samAyaM paTuvisu visamAya nivi su' tathA ne vo samAna AyuSyanA udhyavAjA hoya che, bhane nuhA judA kALamAM parabhavamAM janmelA hAya che. evA te jIvA pApakama legavavAnA prArabha ekI sAthe kare che, paraMtu tenA ata judA-judA samayamAM kare che. tathA 'tattha NaM je te visamAjyA samovavannagA teNa pAva kamma visamAyaM paTTavisu samAya' niTTavisuM3' ne va guhA muddA samayamAM AyuSyanA udayavAjA hoya che, te vo 'pAva' kamma visramAyaM paTuvisu samAya niduvisu 4' pA krama' bhAgavavAnA prAraMbha judA-judA samayamAM kare che, paraMtu tenA aMta ekI 28 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 29 iti tRtIyaH3 / 'tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA' tatra khalu ye jIvA viSamAyuSkAH viSamopapannakAH 'teNaM pAvaM kammaM visamAyaM parvisu visamAyaM nirvisu' te khalu jIvAH pApaM karma viSamatayA pAsthApayan viSamatayA nyasthA. kA prArambha bhinna-bhinna samayameM karate haiM para usakA anta eka hI sAtha karate haiM / 'tatya NaM je te visamAuyA visamovacanagA 'tathA-jo jIva bhInna-bhinna samaya meM AyuSa ke udayavAle hote haiM, aura bhinna-bhinna samaya meM parabhava meM utpanna hue hote haiM 'teNaM pAvaM kammaM visamAyaM paTTavisu visamAyaM nivisu aise ve jIva pApakarma ko bhogane kA prArambha bhinna-bhinna samaya meM karate haiM aura usakA anta bhI bhinna-bhinna samaya meM karate haiN| yahAM aisI zaMkA ho sakatI hai ki jo tuma aisA kahate ho ki udaya kI apekSA jinakI Ayu samAna hai aura jo parabhava meM sotha-sAtha utpanna hue haiM aise ve jIva pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura sAtha-sAtha hI usakA anta karate haiM-so aisA yaha kathana Ayukarma ko lekara hI bana sakatA hai pApakarma ko lekara nahIM-ataHpApakarma kA bhoganA eka sAtha aura eka sAtha usakA vinAza honA yaha Ayukarma ke udaya kI apekSAvAlA kaise ho sakatA hai ? so isakA uttara isa prakAra se haikarmoM kA hudaya yA kSaya bhavApekSa hotA hai aura bhava Ayukarma ke sAthe / 42 che. 'tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA' tathA 2 / judA-judA-samayamAM AyuSyanA udayavALA hoya che, ane judA judA samayamAM 52mamA utpanna ye DAya che. veNa pAva kamma visamAya' niviMsa' evA te ja pApakarmane bhogavavAno AraMbha judA-judA samayamAM kare che, ane tene aMta paNa judA judA samayamAM kare che, - A kathanamAM evI zaMkA thaI zake che. ke je evuM kahevAmAM AvyuM ke udayanI apekSAe jeonuM AyuSya samAna che, ane jeo parabhavamAM ekI sAthe utpanna thayA che, te je pApakarmo bhogavavAno prAraMbha eka sAthe kare che, ane eka sAthe teno aMta kare che.-te A pramANenuM kathana Ayu karmane laIne ja banI zake che. pApakarmanA saMbaMdhamAM banI zakatuM nathI. tethI pApakarma bhegavavAnuM eka sAthe ane tene vinAza eka sAthe hevAnuM AyukarmanA udayanI apekSAthI kevI rIte thaI zake che ? tene uttara A pramANe che-kamene udaya athavA kSaya bhavanI apekSAthI heya che, ane bhava zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 bhagavatIstre AdhIna hotA hai, isaliye Ayukarma ko AdhIna karake aisA kathana viruddha nahIM par3atA hai| isIliye aisA kahA gayA hai ki jo jIva samAna AyuvAle haiM aura samopapannaka haiM ve jIva pApakarma ko bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM1 / tathA-'tatya Na je sanAuyA visamovavannagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTaviMsu visamAyaM nivisu' aisA jo dvitIya bhaMga ke viSaya meM uttara diyA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai ki jinajIvoM kI Ayu samAna hai-samAnakAla meM Ayuke udyavAle haiM-para jude-jude samaya meM parabhava meM utpanna hue haiM ve maraNakAla kI viSamatA se pApakarma ko vedana yadyapi AyuSkarma ke vizeSodaya se saMpAdya hone ke kAraNa eka sAtha karane para bhI usakA niSThApana binAza-bhinna kAla meM karate haiN| tathA-'tattha je te vimamAuyA samovavanagA, teNaM pAvaM kammaM visamAya pavisu samAyaM nirvisu' aisA jo tRtIya bhaMga ke viSaya meM uttara diyA gayA hai-so usakA tAtparya aisA hai ki jo jIva viSamakAla meM-bhinna bhinna samaya meM Ayuke udayavAle haiM para parabhava meM eka hI sAtha usma hue haiM aise ve jIva pApakarma ko bhoganA bhinna-bhinna samaya meM Ayakamane AdhIna hoya che. tethI Ayukarmane AdhIna karavAthI A kathana virUddha thatuM nathI. tethI evuM kahevAmAM AvyuM che ke-je jIva samAna AyuSya vALA hoya che, ane sAthe ja utpanna thavAvALA hoya che, tevA ja ekI sAthe pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che-ane ekI sAthe teno vinAza 42. 1, tathA 'tattha NaM je samAuyA visamovavannagA teNaM pAva kamma samAya padaviMsu vinamAya nirvisu' mA prabhAvanA bhI mana sadhamA uttara ApavAmAM Avyo che. tenuM tAtparya e che ke-je jenuM Ayu samAna che. samAnakALamAM AyunA udayavALA che, paraMtu judA juThA samayamAM parabhavamAM utpanna thayA che, teo maraNa kALanA viSama paNAthI pApakarmanuM vedana-joke AyuSya karmanA virodayathI saMpAdita thavAne kAraNe ekI sAthe karavAthI tana vinAza ho / samayamA 42 cha. tathA 'tattha NaM je te visamAuyA samovavannagA, veNaM pAva kamna visamAyauM paTuvisu samAya nidravisu' mA zata je trIjA bhaMganA saMbaMdhamAM uttara Ape che, tenuM tAtparya e che ke-- je jI viSama kALamAM eTale ke judA judA samayamAM AyukarmanA udayavALA che, paraMtu parabhavamAM eTale ke bIjA bhavamAM ekI sAthe ja utpana thayA che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 3.1 sU01 pApakarmasaMpAdana niSThApananirUpaNam 31 paran iti caturtha 4 / 'se teNaTeNaM goyamA! taM ceva' tat tenArthena gautama ! tadeva he gautama ! etena kAraNena kathayAmi yat kecana jIvAH khalu pApaM karma samakameva prAsthApayan samakameva nyasthApayana ityAdinA, 'salessANaM bhaMte ! jIvA pAra kammaM evaM ceva salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApa karma ki samakaM pAsthApayan samakaM nyasthApayan athavA samakaM mAsthApayan viSamatayA nyasthApayan athavA viSamatayA prAsthApayan samakaM nyasthApayan athavA viSamatayA pAsthApayan viSa. matayA nyasthApayana iti praznA, he gautama ! kecana salekza jIvAH samakameva karate haiM aura uptakA anta sAtha-sAtha karate haiN| caturtha bhaMga ke viSaya meM diye gaye uttara kA tAtparya spaSTa hai| 'se teNaThegaM goyamA ! taM ceva' isa kAraNa he gautama ! meMne aisA kahA hai ki kitaneka jIva pApakarma kA bhoganA sAtha sAtha prArambha karate haiM aura sAtha sAtha hI usakA anta karate haiM ityAdi / 'salessANaM bhaMte ! jIvA pAvaM kamma evaM ceva' he bhadanta ! jo lezyAvAle jIva haiM- ve kyA pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura sAtha sAtha hI usakA vinAza karate haiM ? 1 athavA-pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura vinAza bhinna-bhinna samaya meM karate haiM 12 athavA-pApakarma kA bhoganA bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura vinAza sAthasAtha karate haiM3athavA pApakarma kA bhoganA bhI bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura vinAza bhI usakA bhinna-bhinna samaya meM karate haiM 14 aisA yaha prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se lezyAvAle jIvoM evA te jI judA judA samaye pApakarmane bhogave che. ane tene aMta ekI sAthe ja kare che. cethA bhaMganA saMbaMdhamAM kahela uttaranuM tAtparya 25Ta 1 che. 'se taNaTeNaM goyamA ! ta ceba' mA 4|24thii 3 gautama ! meM se kahyuM che ke-keTalAka ja pApakarmane bhegavavAnuM eka sAthe prAraMbha kare che, ane tene aMta paNa ekI sAthe ja kare che. ItyAdi. 'malessANaM bhaMte jIvA pAva kamma evaM ceva' 3 sAvan vezyA je jIve che, teo eka sAthe pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che ? ane ekI sAthe ja tene aMta kare che? 1 athavA-pApakarmane upaga ekI sAthe kare che, ane judA judA samayamAM tene vinAza kare che? 2 athavA pApakamane upaga judA judA samaye kare che, ane tene vina za ekI sAthe kare che? 3 athavA pApakarma bhegavavAnu judA judA samayamAM kare che, ane tene vinAza paNa judA judA samaye kare che? A pramANene prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 - bhagavatI mAsthApayan samakameva nyasthApayan , tathA eke kecana jIvAH samaka'mAsthApayan viSamatayA nyasthApayan tathA kecana salezyAjIvAH viSamatayA pAsthApayan samarka vyasthApayan tathA eke kecana salezya jIvAH viSamatayA pAsthApayan viSamatayA nyasthApayan iti caturbhaGgayottaram / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate samaka pAsthApayana salezyajIvAH samakaM nyasthApayan ityAdi praznaH, he gautama ! catu. ko lekara pApakarma ke bhogane kA aura vinAza ke viSaya meM pUchA hai-so prabhu isakA uttara dete hue unase kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! kitaneka gAvAle jIva aise bhI hote haiM jo pApakarma kA bhoganA eka hI sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha usakA vinAza karate haiM 1 tathA-kitaneka jIva aise hote haiM-jo pApakarma kA bhoganA to sAtha-sAtha prArambha karate haiM-para vinAza usakA bhinna-bhinna samaya meM karate haiM ? tathA-kitaneka salezya jIva aise bhI hote haiM jo bhinna-bhinna kAla meM pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura eka hI kAla meM usakA vinAza karate haiM3 tathA-kitaneka salezya jIva aise bhI hote haiM-jo bhinna-bhinnakAla meM pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura bhinna bhinna kAla meM hI usakA vinAza karate haiM 4 / isa para punaH gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kinaneka saleza jIva pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura sAtha-ptAtha-hI usakA vinAza karate haiM ityAdi, lezyAvALA jIvone uddezIne pApakarma bhegavavAnA tathA tenA vinAzanA saMbaMdhamAM pada cha. yA prazna uttaramA prabhuzrI --'goyamA' ! ke gautama ! keTalAka vezyAvALA jI evA paNa hoya che ke-jeo ekI sAthe ja pApakamano upabhoga kare che. ane tene vinAza paNa ekI sAthe ja kare che. 1 keTalAka che evA hoya che ke jeo pApakarma bhegavavAne te eka sAthe prAraMbha kare che. paraMtu tene vinAza judA judA samaye kare che. 2 tathA keTalAka selezyarlezyAvALA jI evA paNa hoya che ke-jeo judA judA samayamAM pApakarma bhegavavAno prAraMbha kare che ane ekI sAthe eka samaye tene vinAza kare che 3, tathA keTalAka vezyAvALA jI evA hoya che ke jeo judA judA samayamAM pApakarmane bhegavavAne AraMbha kare che, paraMtu judA judA kALamAM tene vinAza kare che. 4 pharIthI A viSayamAM gautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke he bhagavanuM evuM Apa zA kAraNathI kahe che ke keTalAka vezyAvALA ja pApakarma bhogavavAnuM eka sAthe kare che, ane tene aMta paNa eka sAthe ja kare che? ItyAdi. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarma saMpAdananiSThApananirUpaNam 33 vidhA jIvAH prajJaptA ityAdyuttaram / eSa eva 'evaM cetra' iti prakaraNasyAbhipApa iti / 'evaM saTANesu vi jAva aNAgArovauttA' evaM yathA salezyApade kathita leNyApadamAzritya yathA yathA vicAraH kRta stenaiva rUpeNa sarva padeSvapi kRSNalezyAdi padezya yAvadanAkAropayogaparyanta padAnyAzriya vicAraH karaNIyaH, kRSNalezyA: khalu bhadanta ! jIvAH pApa karma samaka nyasthApayan ityAdirUpeNa lApakA jnyaatvyaa| 'ee savve vi payA eyAe vattagayAe bhANiyanyA' etAni lezyAdinI sarvANyapi padAni etayA vaktavyatayA bhaNitavyAni / vaktavyatA prakArastu sAmAnyajIvaprakaraNavadeva caturbhaGgItayA jJAtavya iti / sAmAnyato jIvamAzritya isa prazna ke uttara dete hue gautamasvAmI se prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM-aisA kathana jo jIvake prakaraNa meM kahA jA cukA hai-vaisA hI kathana yahAM para bhI uttara ke rUpa meM jAnanA cAhiye, yahI abhiprAya 'evaM ceva' isa sUtrapATha kA hai| 'evaM savvaTThANesu vi jAva aNAgArova uttA' jaisA-jaisA kathana salezya pada ko Azrita karake kiyA gayA hai vaisA-hI kathana yAvat anA. kAropayukta pada taka ke samasta padoM ko Azrita karake kahanA cAhiye, yahAM AlApaka 'kRSNalezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApa karma samakaM pAsthApayan samakaM nyasthApayan' ityAdi rUpa meM jAnanA cAhiye / 'ee savve vi payA eyAe vatta vayAe bhANiyavvA' ye lezyAdika samasta hI para isa vaktavyatA se hI jAnanA caahiye| vaktavyatA kA prakAra to sAmAnya jIva prakaraNa ke jaisA hI caturbhagI rUpa se samajhanA cAhiye, A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! jIve cAra prakAra nA kahyA che, e pramANenuM kathana jIvanA saMbaMdhamAM jIva prakaraNamAM je kahevAmAM AvI gayuM che, eja pramANenuM kathana ahiyAM paNa utta232 sabhA. me mamiprAyathA prasuzrI 'evaM ceva' mA pramANe satramA 4 cha. 'eva savvadANesu vi jAva aNAgArovauttA' 2 pramANe nuM kathana lezyAvALA jIvono Azraya karIne karela che, e ja pramANenuM kathana yAvata anAkA ropa vegavALA sudhInA saghaLA padano Azraya karIne kahevA joIe. tenA saMbaMdhamAM AlApake A pramANe che - 'kRSNalezyAH khalu bhadanta jIvAH pApa karma samaka prAsthApayan samaka nyasthApayana' vigaire 35thA samApana . 'ee savve vi payA eyAe vattavvayAe bhANiyavvA' mA bezya: vigaire sA paho ! thanathI / sabhA meM ane kathanane prakAra sAmAnya jIvanI jemaja cAra bhaMgAtmaka samaja joIe bha0 5 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsare vicAraH kRtA, atha jIvavizeSamAzritya vicArayannAha-'neraiyA NaM' ityAdi, 'neraiyA NaM bhaMte ! pAva kamma ki samAyaM paTTavisu samAyaM nirvisu pucchA' nairayikAH khalu bhadanta ! pApa karma ki sama prAsthApayana samakaM nyasthApayan ? athavA samaka' mAsthApayana viSamatayA nyasthApayan ? ityAdi sampUrNamapi prazna pakaraNaM pRcchayA saMgrAhyam / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atpegahayA samAyaM paTTavisu samAyaM nivisu' astyekake nArakAH samakameva isa prakAra sAmAnya jIva ko Azrita karake vicAra kiyA-aba jIva vizeSa ko Azrita karake vicAra karane ke nimitta sUtrakAra kahate haiM'neraDyANaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTaviMsu samAyaM nirvisu hai bhadanta ! nairayika kyA pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meMsAvarakarate haiM aura eka hI kAla meM-sAthara-meM kyA usakA anta karate hai1 athavA-pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM aura usakA anta bhinna-bhinna kAla meM karate haiM athavA usakA bhogane kA mAraMbha bhinna-bhinna kAla meM karate haiM aura anta eka kAla meM karate haiM athavA usakA bhogane kA prAraMbha bhI ve bhinna bhinna kAla meM karate haiM aura usakA anta bhI bhinna bhinna kAla meM karate haiN| isa prakAra se pRcchA zabda se gRhIta isa prazna prakaraNa ke kAraNa uttara rUpa meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! he gautama ! 'atthegajhyA samAyaM paddarSi samAyaM niviMsu' kitaneka nAraka jIva aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka hI sAtha usakA anta A rIte sAmAnya jIvane Azraya karIne vicAra karavAmAM Avela che. have jIva vizeSane Azraya karIne vicAra pragaTa karavA mATe sUtrakAra cha?--'neraiyANaM bhaMte ! pAva kammaki samAya padavisu samAya nidravisu' he bhagavana nairayike pApakarmane prAraMbha eka kALamAM-eka sAthe kare che? ane teno aMta paNa ekI sAthe ja kare che? athavA-pApakarmane bhagavAnane prAraMbha eka kALamAM kare che? ane teno aMta judA judA kALamAM kare che ? 2 athavA tene judA judA samaye bhagave che? ane aMta eka kALamAM kare che? 3 athavA tene bhega paNa judA judA samaye kare che, ane aMta paNa judA jAdA samaye kare che? A pramANene cAra bhaMgAtmaka prazna "gchA' zabdathI grahaNa zana pUchera che, yA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna he 'goyamA' ! gautama ! 'atthegaiyA samAyauM paTuvisu samAya niviMdha' 32 po sevA hoya che ke jeo A pApakarmane jogavavAne prAraMbha eka sAthe kare che, ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.29 u.1 sU01 pApakarma saMpAdananiSThApananirUpaNam 35 bhAsthApayan samakameva nyasthApayan 'evaM jaheba jIvANaM taheva bhANiyanvaM jAva aNAgArovauttA' evaM yathaiva jIvAnAM tathaiva bhaNitavyaM yAvadanArakAropayuktAH, sAmAnyato jIvaprakaraNe yena prakAreNa kathitaM praznottarAdikaM tenaiva kramaga nAraka jIvaprakaraNe'pi sarva praznottarAdikaM jJAtavyam , yAvadanAkAropayuktapakaraNam / salezyanArakamadhikRtya caturbhaGgA vaktavyAH kRSNalezyanArakamadhikRtya caturbhaGgI vaktavyA yAvadanAkAropayogayuktanArakamadhikRtya sAmAnyajIvadaNDakavadeva sarvatra padeSu caturbhaGgI vktvyaa| 'evaM jAva vemANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAm evaM yathA nArakadaNDake lezyAdidvArANi anAkAropayogAntAni padAnyAzritya catukarate haiN| 'evaM jaheva jIvANaM taheva bhANiyanvaM jAva aNAgArovauttA' isa prakAra se jaise kathana jIva ke sambandha meM kiyA gayA hai-vaisA hI samasta kathana nairayikoM ke sambandha meM bhI yAvat anAkAropayukta nairayika pada taka samajhanA cAhiye / arthAt-sAmAnya jIva ke prakaraNa meM jisa prakAra se praznottarAdika kahA gayA hai usI prakAra se nAraka jIva prakaraNa meM bhI saba praznottara Adika jAnanA caahiye| aura yaha kathana yAvat anAkAropayukta prakaraNa taka samajhanA cAhiye / savezya nAraka ko lekara caturbhagI kRSNalezya nAraka ko lekara caturbhagI, yAvat anAkAropayukta nAraka ko lekara catubhaMgI sAmAnya jIva daNDaka ke jaisI samasta padoM meM kahanI cAhiye, 'evaM jAva vemANiyANaM' jisa prakAra se nAraka daNDaka meM lezyAdidvAra se lekara anAkAropayoga taka ke padoM ko Azrita karake caturbhagI prakaTa kI gaI hai usI prakAra se tanAmanta pazu meDI sAthe 24 42 cha. 1 'evajaheva jIvANaM taheva bhANiyantra jAva aNAgArova uttA' mA prabhAe rIta nA samayamA 4thana cha, eja pramANe saghaLuM kathana nairayikanA saMbaMdhamAM paNa yAvat anAkArapayukta nairayika pada sudhI samajI levuM. arthAt sAmAnya jIvana prakaraNamAM je pramANe praznottara vigere kahyA che, eja pramANe nAraka jIva prakaraNamAM paNa praznottare samajI levA. ane A saghaLuM kathana yAvatu AnAkAre paganA prakaraNa sudhInuM ahiyAM samajavuM. lecchAvALA nArakane laIne cAra bhaM, kRSNalezyAvALA nArake ne laIne cAra bhAge, yAvata anAkArapagavALA nAraka ne laIne cAra bhege sAmAnya daMDakamAM prabhArI sagha 5mA sabharavA. 'eva jAva vemANiyANaM' prabho nA24 nA daMDakamAM lezyA vigere dvArathI laIne anAkAre paga sudhInA padene Azraya karIne cAra bhaMge kahyA che, e ja pramANe eka IdriyavALA pRthvI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bhagavatIsUtre bhI darzitA tathaiva ekendriyapRthivyAdita Arabhya vaimAnikAnta sarvadaNDakeSu lezpAdita Arabhya anAkAropayogAnta sarvapadAnAzritya sarvatra caturbhaGgayAdi vicAraH kartavya iti / vizeSamAha - 'jassa jaM asthi taM pUrNa caiva kameNaM bhANiyabba' yasya jIvasya yat lezyAdikamasti vidyate tasya tat lezyAdikam etenaiboparidarzitenaiva prakAreNa caturbhaGgayAdirUpeNa bhaNitavyaM vaktavyamiti / kathamivetyAha- 'jahA pAveNaM daMDao' yathA pApena daNDakaH caturbhaGgIkaH kRtaH, evam 'eeNaM kameNaM asu vi kammapagaDIsu aTThadaNDagA mANiyavtrA jIvAdIyA vaimANiya pajjavasANA' etenoparidarzitena krameNa prakAreNASTAstrapi karmapakRtiSu aSTau daNDakA bhaNitavyA jIvAdikA vaimAnikaparyavasAnAH jJAnAvaraNIyAcArabhya antarAyaparyanteSu nAraka deva jIvAdArabhya vaimAnikaparyanteSu daNDake nirmAtavya iti / ekendriya pRthivI AdikoM se lekara vaimAnikAnta samasta daNDakoM meM lezyAAdi se lekara anAkAropayogAnta taka apane apane yogya sarva padoM ko lekara sarvatra catubhaMgI kA vicAra karanA caahiye| 'jaM jassa asthi taM eeNaM caiva kameNaM bhANiyavvaM' parantu itanA dhyAna avazya rakhanA cAhiye ki jisa jIva ke jo lezyAdika haiM ve usI jIva ke Upara meM dikhAye gaye prakAra ke anusAra caturbhagI Adi rUpa se kahanA cAhiye 'jahA pAveNa daMDabho' jaisA pApa ke sAtha caturbhAgI kRta daNDaka kahA gayA hai vaisA hI daNDaka 'eeNaM kameNaM aTThasu vi kammapagaDIsu' isI krama se ATha karma prakRtiyoM meM bhI 'ahadaMDagA bhANiyavyA' ATha daNDaka kahanA cAhiye - 'jIvAdIyA bemANiyapajjavasANA' arthAt jIva se lekara vaimAnika taka ke padoM meM jJAnAvaraNIya AdikarmoM ke sambandha meM ATha daNDaka pUrvokta cAra bhaMgoMvAlA banA banA kara kahanA cAhiye, kAyikAthI AraMbhIne vaimAnikA sudhI saghaLA daDakAmAM leyA vigere ne laine anAkArApayeAga sudhInA padone laI ne badhe ja cAra bhaMgAtmaka vicAra samajavA. ' jasthata eNaM cetra kameNa bhANiyantra " paraMtu me bhyAsa avazya rAkhavA joie ke-je jIvane je lephyA vigere kahyA che. te jIvane te laiyA vigere upara batAvelA prakAra pramANe cAra bhaMga paNAthI kahevA me. 'jahA pAveNa daMDao' ne prabhAle pAnA saMbaMdhamAM atulaahuaa| hyA che, khena pramAnA iMDeDa 'eeNaM krameNa aTThasu vi kamma pagaDIsu' yA athI Ahe ubha' pratiyomA pazu 'aTThadaMDatA bhANiyavvA' mA ha uvA ho. 'jIvAdIyA vaimANiyapajjava sroNA' kadhI AralIne vaimAni sudhInA padAmAM jJAnAvaraNIya vigere karmonA sabaMdhamAM pUrvokta cAra bhaMgA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 37 'eso navadaNDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyabbo' eSaH navadaNDakasaMgRhItaH prathamoddezako bhaNitavya iti / 'sevaM bhaMte ! se bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! aneke jIvAH pApakarmaNAmupabhogaM tatsamAptiM ca sahaiva-ekakAle eva kurvantItyAdikaM yada devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmavAri 'jainAcArya' padabhUSita pUjyazrI 'ghAsIlAla' vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" mUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekonatriMzattame zatake prathamoddezakaH samAptaH // 29-1 // 'eso nava daMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyaco' isa prakAra se nava daNDaka sahita yaha prathama uddezaka kahane ke yogya haiN| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! aneka jIva pApakarmoM kA upabhoga aura unakA vinAza eka kAla meM hI karate haiM ityAdi viSaya jo Apa devAnupriyane kahA hai-vaha saba sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI-namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakata "bhagavatIsUtra" kI prameya candrikA vyAkhyAke unatIsaveM zatakakA ||prthm uddezaka samApta // 29-1 // pA mArI manApAna 4 . 'eso naca daMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyabo' pramANe nava 6sati // pdde| deza 4DayA naye. _ 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' hai bhagavan bhane 7 55manA 75 bhega ane tene kSaya eka kALamAMja kare che. ItyAdi viSayamAM ApI devAnuM. priye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyatuM kathana Apta hovAthI sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjaya zrI ghAsIlA lajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNatrIsamA zatakane pahele udeza samAptA28-1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ____ atha dvitIyoddezakaH prArabhyateanekeSAM jIvAnAmekasmin kAle karmabhogastatparisamAptizca bhavatIti prathamo. dezake pradarzitaM dvitIye tu anantaropapannakAnAM nArakAdInAM tadarzayiSyati tadanena sambandhena AyAtasya dvitIyoddezakasyedaM sUtram-'aNaMtarovavanagANaM' ityAdi / mUlam-aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTaviMsu pucchA, goyamA! atthegaiyA samAyaM paTravisu samAyaM niviMsura, atthegaiyA samAyaM paTTavisu visamAyaM nittviNsu2| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu taM ceva, goyamA! aNaMtarovavannagA negiyA duvihA pannattA taM jahA-atthegaiyA samAuyA samovavannagA1, asthegaiyA samAuyA vismaavvnngaa2| tattha NaM je te samAuyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTavisu samAyaM niTUviMsu1, tattha NaM je te samAuyA visamokvanagA, teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTavisu visamAyaM niviMsu2 se teNadeNaM taM ceva / salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovavaNNagA neraiyA pAvaM kamma evaM ceva / evaM jAva aNAgArovauttA / evaM asurakumArANaM evaM jAva vaimANiyANaM / navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM / evaM nANAvarANijjeNaM vi daMDao, evaM niravasesaM jAva aMtarAieNaM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva vihagi ||suu01|| egUNatisaime sae bIo uddeso samatto // 29-2 // chAyA-anantaropapannakAH khalu bhadanta ! nairayikAH pApaM karma kiM samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan pRcchA, gautama / astyekake samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan 1, astyekake samakaM bhAsthApayan viSamakaM nyasthApayan 2 / taskenArthena bhadanta ! ekamucyate astyekake samakaM prAsthApayan tadeva gautama ! anantaropapannakA nairayikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-astyekake samAyuSkA samopapatrakA-1, astyekake samAyuSkA viSamopapatrakAH 2 / tatra khalu yete zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramevacandrikA dIkSA 2029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 39 samAyuSkAH samopapannakAH te khalu pApaM karma samakaM prAsthApayan , samaka nya. sthApayan 1, tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapannakA te khala pApaM karma samakaM mAsthApayan viSamaka nyasthApayan tata tenAyena tadeva / salezyAH khalu bhadanta ! anantaropapalakA nairayikAH pApaM0 evameva evaM yAvadanAkAropayuktAH evamasura* kumArAH / evaM yAvad vaimAnikAH / navaraM yat yasyAsti tat tasya bhaNitavyam / evaM jJAnAvaraNIyenApi dnnddkH| evaM yAvat niravazeSa yAvadantarAyikena / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||muu0 1 // ekonatriMzattameM zatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 29-2 // TIkA-'aNaMtarobanagANaM bhaMte ! neraiyA' anantaropapatrakA:-prathamasamaye utpacimantaH khalu narayikAH 'pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTavisu samAya nivisa pApaM kama samapAsthApayan-prasthApitavantaH samaka-samakAlameva nyasthApayan-niSThApita dusarA uddeza kA prAraMbha aneka jIvoM kA eka kAla meM bhI karmabhoga hotA hai aura karma se mukta hote haiM ityAdi viSaya prathama uddezaka meM prakaTa karane meM AyA haiaba isa kramaprApta vittIya uddeze meM anantaropapannaka nairayikAdikoM ke viSaya meM bhI yahI bAta prakaTa kI jAvegI-isI sambandha ko lekara sUtrakAra ne yaha dvitIya uddezaka prArambha kiyA hai 'aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA pAvaM kamma ki samAyaM-ityAdi TIkArtha-gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai ki 'aNaMtaro. dhavanagANaM bhaMte ! neraiyA0' he bhadanta ! jo anantaropapannaka nairayika haiM ve kyA eka sAtha hI pApakarma ko bhoganA prArambha karate haiM ? arthAt bhI deshaan| praaraneka jIvane eka kALamAM karmabhegA thAya che, ane karmathI mukta thAya che. vigere viSaya pahelA uddezAmAM pragaTa karavAmAM AvyuM che. have A krama prApta bIjA udezAmAM anaMtapannaka narayika vigerenA saMbaMdhamAM paNa eja hakIkata kahevAmAM Ave che. e saMbaMdha ne laIne sUtrakAre A bIjA uddeshaan| prArama 42 cha.--'aNaMtarovavannagANa bhaMte ! neradvayA pAva kamma kiM samAya tyAdi -gautamasvAmI prasuzrIna se pUchyu cha hai-'aNaMtarovavannagANaM bhaMte neraiyA' bhagavan mana ta panna 2 2yi| cha, tes| me| samayamA eka sAthe ja pApakarma bhegavavAno prAraMbha kare che? arthAta bhegave che? ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vantaH1, athavA samakaM prAsthAphyam-prasthApitavantaH viSama-viSamatayA nyasthApayan niSTApitavantaH2, 'icchA' pRcchA-znaH, anena saMgrAlapadau yathA-athavA viSamarkaviSamatayA-prasthApayan samaka nyasthApara na 3, athavA viSamaka prAsthApayan viSamaka vyasthApayan iti / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gauttama! 'atthegaiyA samAyaM paTTavisu samAyaM nirvisu' astyekake anantaropapannakA jIyA samakaM mAsthApayan samaka' nyasthApayan 1, athavA jIvA anantaropapannakAH yugapadeva prathamatayA pApaM karma vedayitumArabdhavanta stathA yugapadeva niSThAM nItavantaH iti prathamabhaGgaH1, tathA-'atthegaiyA samAyaM paTarvisu visamAya nivisu' samakaM prAsthApayan tathA viSamaM yathA bhavati tathA viSamatayA nyasthApayan bhogate haiM ? aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM 1 / (prathama samaya meM utpattivAle jo nairapika hai ve anantaropapatraka nairayika hai) athavA ke pApakarma kA bhogamA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura vinAza nigna-bhinna samaya meM karate haiM ? athavA-pApakarmakA bhogane kA prAraMbha bhinna-bhinna samaya meM karate haiM aura vinAza eka sAtha karate haiM ? athavA-pApakarmakA bhoganA bhI bhinna-bhinna samaya meM karate hai aura vinAza bhI bhinna-bhinna samaya meM karate haiM 14 isake uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM-'godhamA !' he gautama ! 'asthecyA samAyaM visu samAya nivilu' kitaneka anantaropapatraka nairapika aise haiM jo eka sAtha hI pApakarma kA bhoganA prAraMbha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM 1 tathA-'atthegahayA samAyaM paTTavisu visamAyaM nirvisu' eka sAthe ja tene kSaya kare che? prathama samayamAM utpattivALA je rayike che, te anaMtara 55naka nairayika kahevAya che. athavA-teo pApakarma bhogavavAnuM eka sAthe kare che? athavA-pApakarma bhegavavAnuM eka sAthe kare che ? ane tene kSaya judA judA samayamAM kare che? 2 athavA-pApakarma bheLavavAnuM judA judA samaye kare che? ane tene vinAza eka sAthe kare che? 3 athavA pApakarma bhegavavAnuM paNa judA judA samayamAM kare che ? ane tene vinAza paNa judA judA 2maye kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa' gotama ! 'atthegaiyA samAya padavisu samAya' nidravisa' mA anaMtaro papannaka narayiko evA hoya che ke-jeo eka sAthe ja pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che, ane tene kSaya-vinAza paNa eka sAthe ja kare che. 1 tathA 'atgaiyA samAyauM paTuvisu visamAya niTThasui' 21 manata55-14 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pranepacandrikA TIkA za029 u.2 sU01 a, nA. nAzritya pA, prasthApanAdikam 41 ekasamaye eva jAyamAnatvAt bhagadvayameva bhavati / anantaropapannatvena tRtIyacatu. yomAyorabhAva iti / punaH praznayanAi-se keNaTeNaM' ityAdi, 'se keNaDheNaM bhaMte ! evaM vuccai asthegaiyA samAyaM paTTavisu-taM cetra' tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yat astyekake samakaM prAsthApayan samakameva nyasthApayan tadeveti tathA samakaM mAsthApayan viSamaka nyasthApayan ityavAntaramaznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNaMtarovavannagA nerakyA duvihA pannatA' ana. ntaropapanakA nairayikA dvividhAH-dvipakArakAH prajJaptA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA 'samAuyA samovavannagA' samAyuSa stulyAyuSkabantaH anantaropapannakAnA kitaneka anantaropapannaka nairayika aise haiM jo eka sAtha to pApakarmakA bhoganA prAraMbha karate haiM para usakA vinAza eka sAtha nahIM karate-bhinna -bhinna samaya meM karate hai, yahAM ye do hI bhaMga hote haiM, kyoMki ana ntaropapannaka jIvoM meM tRtIya aura caturtha ye do bhaMga nahIM hote haiN| _ 'sekeNaSTeNaM bhaMte ! eva' buccai, asthegaiyA samAyaM paTTavisu taM ceSa' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka anantaropapatraka nairayika jIva aise hote haiM ki eka sAtha pApakarma ko bhoganA prAraMbha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM ? tathA kitaneka anantaropapannaka nairayika aise hote haiM jo eka sAtha to pApakarma kA bhoganA prAraMbha karate haiM para bhinna bhinna samaya meM usakA vinAza karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA !' aNaMtarovavannagA nerajhyA duvihA pannattA' he gautama ! anantaropapannaka narayika evA hoya che ke-jeo pApakarma bhogavavAno prAraMbha te eka sAthe ja kare che, paraMtu tene kSaya vinAza eka sAthe karatA nathI. arthAt judA judA samaye tene kSaya kare che. ahiyAM A beja bhaMgo kahyA che. kemake anaMtaro55nnaka jemAM trIje ane e be aMge hotA nathI. se keNaTreNaM bhate! evaM vuccai. atthegaiyA samAya pavitu taceva, he bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ? ke keTalAka anaMtaro55nnaka narayika evA hoya che ke jeo eka sAthe pApakarma bhegavavAno prAraMbha kare che, ane ekI sAthe ja teno kSaya kare che 1 tathA keTalAka anaMtarA55naka narayika jI evA hoya che ke jeo pApakarma bhogavavAne prAraMbhate eka sAthe kare che. paraMtu tene vinAza judA judA samaye re cha1 mA prazana uttaramA prabhuzrI 43 cha -'goyamA ! agaMtarovavannagA neraDyA duvihA pannattA' ke gItama! manata55nna vita zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ A meopotammanaoranconecom bhagavatIso sama evAyurudayo bhavati AyuSo vaiSamye anantaropapannatvameva na syAt, AyuH mathamasamayavattitvA neSAM samopapannakAH maraNAnantaraM parabhavotpattimAzritya te ca bharaNakAle bhUtapUrvagatyA anantaropapatrakAH kathyante iti / 'atthegaiyA samAuyA bisamoSavannagA' astyeka ke samAyuSo viSamopapannakAH viSamopapannakatvam atrApi saMbhavati, maraNavaiSamyAditi / anantaropapannakeSu tRtIyacaturthabhaGgo na saMbha cato'to'tra tRtIyacaturthoM na darzitau anntroppnntvaadeveti| 'tatva gaM je te samAuyA samovavannagA' tatra tayo dvayoranantaropapannakayormadhye ye anantaropapannanArakAH samAyuSaH samopapannakAzca 'teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTavisu narayika do prakAra ke hote haiM-'taM jahA' jaise ki-'samAuyA samovabannagA' eka ve jo tulya AyuvAle ho aura samAnakAla meM parabhava meM utpanna hue haiM tathA-dvitIya be-jo samakAla meM AyuSa ke udayapAle ho aura parabhava meM bhinna-bhinna samaya meM udaya hue hoM 2 anantaropapannaka jIvoM kI AyukA udaya samAna hI hotA hai / AyukI viSamatA meM unameM anantaropapannatA hI nahIM banatI hai| ye saba samopapannaka Ayuke prathama samayavartI hote haiN| tathA ye samopapannaka isaliye kahe gaye haiM ki ye maraNa ke anantara hI parabhava meM utpanna ho jAte haiN| isaliye ye maraNakAla meM bhUtapUrva gati se anantaropapannaka kahalAte haiN| tathA dvitIya bhaMga meM maraNa kI viSamatA se inameM viSamopapannakatA kahI gaI hai| yahAM Adi ke ye do bhaMga hI saMbhavita haiMtRtIya caturtha nhiiN| isaliye ve yahAM prakaTa nahIM kiye gaye haiN| 'tattha NaM 2 12nA jAya cha, 'ta jahA' te aa pramANe che. 'samAuyA samo. vavannagA' se me ra / samAna mAyuyANA DAya cha, bhane samAna mAM parabhavamAM utpanna thayA hoya 1 tathA--bIjA e ke jeo samAna kALamAM AyanA udayavALA thayA hoya 2 anaMtare papannaka jIvanA AyuSyane udaya samAna ja hoya che. AyunA viSamapaNAmAM teomAM anaMtaro55nnakapaNuM ja banatuM nathI. teo badhA samApapannaka AyunA prathama samayamAM rahenArA hoya che. tathA teone samApanaka e mATe kahyA che ke teo maraNa pachI ja parabhavamAM utpanna thaI jAya che. tethI teo maraNa kALamAM bhUtapUrva gatithI anaMtarA5panaka kahevaDAve che. tathA bIjA bhaMgamAM maraNanA viSamapaNAthI teomAM viSamApanakaparuM kahela che. ahiyAM pahele ane bIjo e be bhego ja saMbhavita kahyA che. trIje ane ethe e aMge teone hetA nathI. tathA sago masI bA nathI. 'tattha Na je te samAuyA samavivannagA' zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 53 samAyaM nirvisu' te anantaropapannakAH khalu nArakAH pApam-azubhaM karma samakameva prAsthApayan samakameva nyasthApayan ceti / 'tattha NaM je te samAuyA bisamovavannagA' tatra dvayormadhye khalu ye nArakAH samAyuSo viSamopapannakAH 'teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTavisa visamAyaM nirvisu' te khalu pApaM karma samakameya mAsthApayan viSama-viSamatayA nyasthApayan iti 'se teNaTeNaM taM ceva' tattenArthena he gautama ! evamucyate astyekake samakaM prAsthApayan samaka nyasthApayan , astye. kake samakaM prAsthApayan viSamaka nyasthApayan , iti / 'salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA pA0' salezyAH khalu bhadanta ! anantaroSapannakA nArakAH samakaM prAsthApayan samakameva nyasthApayan , athavA samakameva mAsthApayan viSamakaM je te samAuyA samovavannagA' inameM jo anantaropapannanAraka samAna AyuvAle aura samopapannaka haiM ' teNaM pAvaM kammaM samAyaM paDhaSisu samAyaM nivilu' ve pApakarma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha unakA vinAza karate haiM / tathA-'tatya NaM je te samAuyA visamo. dhavannagA-teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTaviMstu visamAyaM nivisu' jo anantaropapannanAraka samAna AyuvAle hote hue bhI bhinna-bhinna samaya meM parabhava meM utpattivAle haiM-ve pApakarma ko eka sAtha to bhogate haiM para usakA vinAza ve bhinna-bhinna samaya meM karate haiM 'se teNaDeNaM taM ceva' isaliye he gautama! meMne aisA kahA hai ki kitaneka anantaparopapannaka nairayika jIva aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA sAthasAtha prArambha karate haiM aura sAtha-sAtha-usakA vinAza karate haiM ityAdi, 'salessANaM bhaMte ! aNaMtarovacanagA neraiyA pAvaM' he bhadanta ! AmAM je anaMtaro55naka nAraka samAna A yuvALA ane samAna kALamAM utpanna vA DAya cha, 'pAva kamma samAya padaviMsu samAya nirvisu' teo pApakarma bhegavavAnuM eka sAthe ja kare che, ane tene vinAza paNa eka sAthai 4 42 che. tathA 'tattha gaM je te samAuyA visamovavannagA veNaM pAva kambha samAya paTTavisu visamAya nivi su' 2 mAnata5panna nA24 samAna AyuvALA hovA chatAM paNa judA judA samaya mAM parabhavamAM utpana thavAvALA hoya che, teo eka sAthe pApakarmane bhegave te che, paraMtu tene vinAza judA d! samaye 42 cha, 'se teNa dveNaM ta ceva' tathA 3 gautama ! meM mevu yu. che ke-keTalAka anaMtaro55nnaka nairayika jI evA hoya che ke jeo eka sAthe pApakarmane bhegave che, ane ekI sAthe tene vinAza kare che, ItyAdi. __ 'salesANaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA! neraiyA pAva' sasan 2 // lezyAvALA anaMtaropanaka nairayika che teo pApakarma bhegavavAno prAraMbha zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra nyasthApayana ityAdi krameNa caturbhaGgakA praznaH, uttaramAha-'evaM ceva tti' evameva yathaivAnantaropapannakanArakANAM dvibhaGgakamevottaram tathaiva salezyAnantaropapatrake'pi dvibhaGgakamevottaram , aratyekake samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayana tathA-kecana malezyAnantaropapannanArakAH samaka prAsthApayan viSamaka nyasthApayan iti / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate salezyA anantaropapannakA nArakAH kecana samakaM mAsthApayan samaka nyasthApayan kecana tathAvidhA nArakAH samakameva prAsthApayan viSamaka nyasthApayan gautama ! salezyA anantaropapannanArakA dvimakArakA bhavanti jo salezya anantaropapAnaka nairayika haiM ve pApakarma ko eka sAtha bhoganA prArambha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM kyA ? athavA-eka sAtha pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura vinAza usakA bhinna-bhinna samaya meM karate haiM kyA ? ityAdi rUpa se yahAM cAra bhaMgovAlA prazna gautamasvAmI kI tarapha se upasthita kiyA gayA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva tti' he gautama ! jisa prakArakA uttara do bhaMgo ko lekara anantaropapannaka nairayikoM ke prakaraNa meM diyA gayA hai-ThIka vaisA hI uttara Adi ke dobhaMgoM ko lekara yahAM para bhI samajhanA cAhiye, isa prakAra kitaneka salezya anantaropapannaka mairayika aise hote haiM jo eka sAtha pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM-tathA kitaneka salezya anantaropapannaka nairapika aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA eka sAtha to prArambha karate haiM para usakA vinAza bhinna bhinna kAla meM karate haiN| eka sAthe kare che? ane tene vinAza paNa eka sAthe ja kare che athavAeka sAthe pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che? ane tene vinAza judA jadA samaye kare che? vigere prakArathI ahiyAM cAra bhaMgovALo prazna gautama svAmI pachesa che, ma prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'evaM ceva ti' che gautama ! je pramANene uttara baMne bhagonA saMbaMdhamAM anaMtare55naka narayikenA prakaraNamAM Apela che, e ja pramANene uttara pahele ane bIje e be bhaMgane laIne ahiyAM paNa samajI levA, A rIte keTalAka vezyAvALA anaMtara55naka narayike evA hoya che ke-eka sAthe pApakarma bhegavavAno prAraMbha kare che. ane ekI sAthe ja, teno kSaya vinAza kare che. tathAkeTalAka vezyAvALA anaMtaro55naka nairayike evA hoya che, ke jeo pApakarmo bhogavavAno prAraMbha eka sAthe kare che. paraMtu tene kSaya vinAza judA judA kALamAM kare che, he bhagavAn Apa evuM zA kAraNathI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 45 kecana samAyuSaH samopapannakAH kecana samAyuSo viSamopapannakAH tatra ye te samAyuSaH samopapannakA ste pApaM karma samakaM mAsthApayana samakaM nyasthApayan tathA tatra khalu ye te samAyuSo viSamopapatrakA ste sama prAsthApayan viSamaka nyasthApayan , etena kAraNena kathayAmi yat salezyAnantaropapannanArakAH samaka he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki jo salezya anataropapannaka nairayika haiM unameM se kitaneka salezya anantaropapanna nairayika pApakarma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha usakA vinAza karate haiM ? tathA-kitaneka anantaropapanna nairayika pApa. karma kA bhoganA eka sAtha to prArambha karate haiM para usakA vinAza ke minara kAla meM karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM-he gautama ! salezya anantaropapanna nairapika do prakAra ke hote haiM-kitaneka samAna AyuvAle samopapannaka aura kitaneka samAna AyuvAle viSa. mopapannaka, inameM jo prathama prakAra ke salezya anantaropapanna nairayika hai ve pApakarma kA bhoganA eka sAtha prAraMbha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM, tathA dvitIya prakAra ke jo salezya anantaro. papanna nairayika haiM ve pApakarma kA bhoganA yadyapi eka sAtha prAraMbha karate haiM para usakA vinAza bhinna bhinna kAla meM karate haiN| isIliye he gautama ! maiMne pUrvokta rUpa se aisA kahA hai ki kitaneka salezya anantaropapannaka nairayika aise hote haiM ki jo pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha kahe che ke je sale anaMtapannaka narayike che, teo paikI keTalAka leSAvALA anaMtare panika nairayike pApakarmo bhogavavAno prAraMbha eka sAthe kare che, ane tene vinAza paNa eka sAthe ja kare che? tathA keTalAka anata rAyapanaka nairayiko pApakarma bhogavavAne prAraMbhato eka sAthe kare che, paraMtu tene vinAza teo judA judA samaye kare che, A praznanA uttaramAM prabhuzrI teone kahe che ke-he gautama!lezyAvALA anaMtare papannaka narayike be prakAranA hoya che. keTalAka samAna AyuSyavALA sAme papannaka ane keTalAka samAna AyuSyavALA viSamepanaka, AmAM jeo pahelA prakAranA lephsAvALA anaMta ripanika narayika hoya che, teo pApakama bhegavavAne prAraMbha eka sAthe kare che, ane eka sAthe ja tene vinAza kare che. tathA bIjA prakAranA je vezyAvALA anaMtare55naka nairayike che, teo pApakarma bhegavavAne prAraMbha joke eka sAthe kare che, paraMtu tene vinAza judA judA kALamAM kare che, te kAraNathI he gautama! meM pUrvokta prakArathI evuM kahyuM che ke keTalAka vezyAvALA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre pApaM karma prAsthApayan samakaM nyasthApayan kecana salezyAnantaropapannanArakAH pApa karma samakaM prAsthApayan viSamakameva nyasthApayan, etadeva evaM ceva' iti prakaraNena kathitamiti / 'evaM jAva aNAgArovauttA' evaM lezyApadavadeva yAvadanAkAropayuktAH, atra yAvatpadena kRSNalezyApadata Arabhya sAkAropayogapadaparyantAnAM grahaNaM bhavati tathA ca kRSNapAkSikAnantaropapannakanArakAdArabhya anAkAropayukta paryantanArakaviSaye pApakarmaNaH prasthApane niSThApane ca samAnaiva rIti jJeyetibhAvaH / 'evaM asurakumArANaM' evam-nArakavadeva asurakumArANAmapi sarvapadeSu evameva prakriyA jJAtavyA / 'evaM jAva vemANiyANaM' evam-asurakumAra. badeva yAvadvaimAnikAnAm-caimAnikaparyantAnAm 'navaraM jaM jassa asthi taM tassa karate haiM aura usakA vinAza bhinna bhinna kAla meM karate haiM ityAdi, 'evaM jAva aNAgArova uttA' lezyApada ke jaise hI yAvat anAkAro. payukta pada taka bhI yahI kathana kA krama jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se naraka yogya kRSNalezyA pada se prArambha kara sAkAropayoga pada taka ke narayikoM kA grahaNa huA hai-tathA ca-kRSNalezya anantaropapannaka nAraka se lekara anAkAropayogayukta taka ke pada vAle nArakoM ke viSaya meM pApakarma ke bhogane meM aura usake vinAza karane meM samAna rIti jAnanI cAhiye, 'evaM asurakumArANaM' nAraka kI jaisI rIti hI asurakumAroM ke samasta padoM meM bhI samajhanI cAhiye, "evaM jAva vemANi. yANaM' aura isI prakAra kI rIti yAvat vaimAnikoM ke viSaya meM pApakoM ke bhogane meM aura usake vinAza karane meM jAnanI cAhiye, parantu isameM itanI vizeSatAkA dhyAna rakhanA cAhiye ki jo lezyAdika jisake ho vahIM usako kahanA caahiye| daNDakoM ko racanA una-una padoM anaMtapapanaka narayika evA hoya che ke je e pApakarma bhegavavAne prAraMbha eka sAthe kare che, ane tene vinAza judA judA samayamAM kare che. IyAdi 'eva jAva aNAgAroMuttA' 2056nA 4thana pramANe yAvat anaamArAgavALA pada sudhI A pramANe ja kathanane kama samajavuM joIe. ahIMyA yAvAdathI kRSNalezyApadathI AraMbhIne sAkAropayoga padA madhInA narayike grahaNa karAyA che. tathA-kRSNapAkSika anaMtara 55naka vArakAthI laIne anAkApayukta sudhInA padavALA nArakonA, viSayamAM pApakarmanA bhegavavAmAM ane tene vinAza karavAmAM sarakhI rIte samajavA. 'eba asurakumAraNaM' nA24nA 4thana pramANe asu24mAnA sA pahImA kA samA. 'eva jAva vemANiyANaM' mA pramANenIzata yAvat vaimaani| nA saMbaMdhamAM pApakarmo bhogavavAmAM ane tene vinAza karavAmAM samajavI. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 47 bhANiya' navaraM yat lezyAdika yasyAsti-vidyate tadeva tasya vaktavyam tattat padamAzrityaiva tatra daNDako vidheya iti / 'evaM NANAvaraNijjeNa vi daMDa o' evaM pApakarmapasthApanavadeva jJAnAvaraNiyakarmaNA'pi daNDako bhaNitavya iti / 'evaM niravasesa jAva aMtarAie gaM' evaM jJAnAvaraNIyadaNDa karadeva yAvat antarAyike. nA'pi niravazeSo daNDako bhaNitavya iti / sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! karmapasthApanAdiviSaye yadevAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayi. sthA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati, iti |mu0 1 // iti ekonatriMzattame zatake dvitIyodezakaH samAptaH // 29-2 // ko lagAkara vahAM karanI cAhiye / 'evaM NANAvaraNijjeNa vi daMDao' pApakarma ke prasthApana ke jaisA hI jJAnAvaraNIya karma ke sAtha bhI daNDaka kahanA cAhiye, 'evaM niravasesaM jAva aMtarAiyaM' aura yaha saba jJAnAvaraNIya ke jaisA kathana yAvat antarAya karma taka karanA cAhiye, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! karmaprasthApanAdi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai-vaha saba kathana sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara gautamane prabhu ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|suu0 1 // dvitIya uddezaka samApta // 29-2 // paraMtu temAM e vizeSa paNAnuM dhyAna rAkhavuM ke je leNyA vigere jene kahyA hoya teja vezyA vigere tene kahevA joIe. daMDakenI racanA te te pade sAvIna sImevI. 'evaNANAvaraNijjeNa vi daMDaoM' 55manAthana pramANe zAnA120Iya bhanI sAthai 51 vA naye. 'evaM niravasesaM jAva aMtarAiya' mane jJAnAvarAya meM prabhAyenuyana yAvat mt| sudhI sabhA. __'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti jAva viharai' mApan bhanI prasthApana vigere viSayamAM ApavAnupriye je kathana karyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. Apa devAnupriye A viSayanA saMbaMdhamAM kahela kathana AtA hovAthI sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU. 15 bIjo udeze samApta 28-zA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 bhagavatI sUtra tRtIyodezaka ArabhyaikAdazAntA uddezakA Arabhyante dvitIyodezakaM nirUpya kramaprAptAn tRtIyoddezakAdArabhya ekAdazAntAn uddezakAn nirUpayannAha - ' evaM ' ityAdi / mUm evaM eeNaM gamaeNaM jazcaiva baMdhisae uddesagaparivADI saccaiva iha vibhANiyavA jAva acarimo tti / anaMtara uddesagANaM cauNhaM vi ekA vaktavvayA, sesANaM sattaNhaM ekkA // sU0 1 // gUNatIsa mesa tayAi egArasa uddesagA samattA // 29 // 3-11 // egUNatIsaimaM kammapaTuvaNasayaM samattaM // 29 // chAyA - evametena gamakena yaitra bandhizatake uddezakaparipATI saivehApi bhaNitavyA yAvadacarama iti / anantarodezakAnAM caturNAmapi ekA vaktavyatA, zeSANAM saptAnAmekA | sU0 1 // // ekonatriMzattame zatake tRtIyata ekAdazAntA uddezakAH samAptAH // // ekonatriMzattamaM karmasthApanazatakaM samAptam / 29 // TIkA- ' evaM ' evam dvitIyodezakanadeva 'ee NaM gamae NaM' etena - upari pradarzitena gamakena - gamakakrameNa 'jaccaiva baMdhisae uddesagapa revADI' yaiva bandhi uddezaka 3-11 dvitIya uddezaka kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra krama prApta tRtIya uddezaka se prArambha kara 11 gyArahaveM uddezaka paryanta ke uddezakoM kA nirUpaNa karate haiM - ' evaM eeNa gamaeNaM jacceva baMdhisae' - ityAdi TIkArtha - uparyukta gamaka krama se jo bandhizataka meM - 26 veM zataka maiM- uddezakoM - 11 uddezakoM kI paripATI - praNAlI - dikhalAI gaI hai zrI uddezAne AraMbha- khIjA uddezAnu' nirUpaNa karIne have sUtrakAra kramathI Avela A trIjA uddezAthI prAraMbha karIne agIyAramA uddezA sudhInA nava uddezAonuM ni3 re -' evaM eeNaM gamaeNaM jacceva baMdhisae' ityAhi TIkAtha---upara kahelA gamakanA pramANe khaMdhI zatakamAM eTale ke-26 vIsamAM zatakamAM agiyAra uddezAonI paripATI-praNAlI batAvavAmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.2201 a. nA. nAzritya pA.prasthApanAdikam 49 zatake SaDviMzatitame zatake uddezakAnAm ekAdazasaMkhyakAnAM paripATI-praNA. lIpadarzitA 'sacce iha vi bhANiyannA' saiva paripATI ihApi ekonatriMzatamazatA kasya tRtIyAdhekAdazAntoddeza keSu bhaNitamyA 'jAva acarimoti' yAvad acarama iti, acaramaH khalu bhadanta ! nArakA kisamaka' pAsthApayam samaka vyasthApayan ityAdi sarvamapi prakaraNaM vaktavyamiti, yAvatpadena paramparopapannA-nantarAgAhaparamparAvagADhA-'nantarAhAraka - paramparAhArakA- 'nantaraparyApta-paramparaparyAptagharamoddezakaparyantAnAmaSTAnAmuddezakAnAM saMgraho'tra karaNIyaH 'agaMtarauddesagANaM cauNhaM vi ekA vattamayA' anantarodezakAnAm-anantarapadaviziSTAnAM caturNAmdvitIya-caturtha-SaSThA-mAnAm-upapannA-'vagADhA-''hAraka-paryApnoddezakAnAmavahI paripATI isa 29ve zataka ke tRtIya uddezaka se lekara 11ve udde. zaka paryanta ke uddezakoM meM kahanI cAhiye, acarama (antima) uddezaka gyArahavAM uddezaka hai so yahAM taka ke uddezakoM meM pUrvokta paddhati ke anusAra saba kathana karanA cAhiye, jaise ki-he bhadanta ! jo nairayika acarama hote haiM ve kyA pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha hI kyA usakA vinAza karate haiM ? ityAdi rUpa se samasta prakaraNa yahAM kahanA cAhiye, yAvatpada se yahAM paramparopapanna, anantarAvagADha, paramparAvagADha, anantarAhAraka, paramparAhAraka anantaraparyApta, paramparaparyApta aura carama ina ATha uddezakoM kA saMgraha kiyA gayA hai| 'aNaMtarauddesagANaM cauNhaM vi ekkA vattavvayA' anantara pada viziSTa cAroM uddezakoM kI dvitIya uddezaka, caturtha uddezaka, SaSTha uddezaka aura AThavAM uddezaka-inakI-tathA-upapanna, avagADha, AhAraka evaM paryApta AvI che. eja praNAlI A 29 ogaNatrIsamA zatakanA trIjA udezAthI laIne agiyAramA udezAo sudhInA saghaLA udezAomAM kahevuM joIe acarama (chellA) uddezo agiyArame uddeza che. te te agiyAramAM dezA sudhInA udezAomAM pUrvokata paddhati pramANe saghaLuM kathana kahevuM joIe. jema ke-he bhagavana je narayike acarama hoya che, teo eka sAthe pApa kama bhegavavAne prAraMbha kare che ? ane eka sAthe ja tene kSaya kare che ? vigere prakArathI samagra prakaraNa ahiyAM kahevuM joIe. ahiyAM yAvatpadathI 52555nna4, ana tasADha, 52 52 // 1 // 8, sanatarAhA24, 52 5 21, anaMtaraparyAya, paraMparaparyAya ane carama A ATha uddezAone saMgraha thaye che. 'aNaMtarauddesagANaM ca uNhavi ekA vattavyA' anata2 54thA yuta yAre dezAsAnu eTale ke bIjA, cothA, chaThThA ane AThamA udezAonuM tathA upapanna, ava zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre pi ekA samAnA ktavyatA bhaNitavyA 'sesANaM sataha ekkA' zeSANAM saptAnAM samuccayoddezakaparamparapadaviziSTopapannAyuddezakacatuSTaka-caramAcaramAkhyAM prathamatRtIya-paJcama-saptama-navama-dazamaikAdazAnAmuddezakAnAmekA vaktavyatA bhaNitacyA AlApaprakAraca sarvatra bandhizatakIyodezakavadeva svayamevohanIya iti ||suu0 1 / / iti zrI-vizvavikhyAtanagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyayo vyAkhyAyAM ekonaviMzatame zata ke tRtIyAdArabhyaikAdazAntA uddezakAH smaaptaa| ekonatrizattamaM karma prasthAnazataka samAptam // 29 // ina uddezakoM kI vaktavyatA samAna hai, tathA-'sesANaM sattAha ekko' zeSa sAtoM-prathama, tRtIya, paMcama, saptama, navama, dazama aura ekAdaza ina uddezakoM kI vaktavyatA eka sI hai| yahAM saba jagaha AlApaka prakAra pandhi zatakIya uddezakoM ke jaise apane Apa utpanna karanA cAhiye, tRtIya uddezaka se lekara 11 veM taka ke 9 uddezaka kA kathana samApta ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke unatIsaveM zatakakA tIsarAuddezaka se gyArahavAM paryanta ke nava uddezaka samApta / / 29-3-11 // 29 vAM zataka samApta gADha bhADA24 bhane paryApta AL zAyArnu thana sarabhu cha, tathA 'sesANaM sattAha ekkA' mAthInA sAta meTa -paDasA, zrIle, pAMyI sAtamI, navamo. dazama ane agIyArame A sAte uddezAonuM kathana eka sarakhuM che. ahiyAM badhA ja uddezAomAM AlApakano prakAra baMdhI zatakamAM kahelA udezAo pramANe svayaM samajI le A pramANe A trIjA udezAthI laIne agIyAramAM uddezA sudhInuM kathana kahela che pasU0 3-11 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAna ogaNatrIsamA zatakanA trIjA uddezA sudhInA agIyAra uddeza sudhInA nava uddezA samApta .ra9-3-11 ogaNatrIsamuM zataka samAptA 1 samuccaya uddezaka paramparapadayukta upapanna Adi 4 uddezaka carama aura acarama uddezaka isa prakAra the 7 sAla uddezaka haiM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU01 jIvAnAM karmavandhakAraNanirUpaNam 51 atha trizattamaM zatakabhAramate vyAkhyAtamekonatrizattamaM zatakam kramaprApta triMzattamaM zatakamArabhate, asya ca pUrvazatakenAyamabhisambandha:-pUrvazatake karmaprasthApanAmAzritya jIvA vicAritAH atra tu triMzattame zasake karmabandhAdikAraNasvarUpavastuvAdamAzritya jIvA eva vicAryante, tadanena sambandhena AyAtasyAstha triMzattamazatakasya dvAdazodezakA. tmakasyedaM prathamodezakA dimUtram-'kA NaM bhaMte' ityAdi / ___mUlam-kaiNaM bhaMte ! samosaraNA pannattA ? goyamA! cattAri samosaraNA pannattA, taM jahA kiriyAvAI1, akiriyAvAI2, annANiya vAI3, venniyvaaii4| jIvA NaM bhaMte! kiM kiriyAvAI akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ? goyamA ! jIvA kiriyAvAI vi, akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi salessANaM bhaMte! jIvA kiM kiriyAvAI pucchA, goyamA ! kiriyAvAI vi, akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, vegaiyavAI vi4| evaM jAba sukklessaa| alessANaM bhaMte ! jIvA pucchA, goyamA! kiriyAvAI, no akiriyAvAI no annANiyavAI no venniyvaaii| kaNhapakkhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAvAI pucchA, goyamA ! no kiriyAvAI akiriyAvAI annANiyavAI vi veNaiyavAI vi| sukkhapakkhiyA jahA slessaa| sammAdiTThI jahA alessaa| micchAdiTThI jahA knnhpkkhiyaa| sammAmicchAdiTThI NaM pucchA, goyamA! no kiriyAvAI no akiriyAvAI annANiyavAI vi veNaiyavAI vi| nANI jAva kevalanANI jahA alessaa| annANI jAva vibhaMganANI jahA knnhpkkhiyaa| AhArasannovauttA jAva pariggahasannovauttA jahA slessaa|no sannovauttA jahA zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra alessaa| savedagA jAva napuMsagavedagA jahA slessaa| avedagA jahA alessaa| sakasAI jAva lobhakasAI jahA slessaa| akasAI jahA alessaa| sajogI jAva kAyajoMgI jahA salessA / ajogI jahA alessaa| sAgArovauttA agAgArovauttA jahA slessaa| neraiyANaM bhaMte! kiM kiriyAvAI pucchA, goyamA! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi| salessANaM bhaMte neraDyA ki kiriyAvAI pucchA, evaM ceva / evaM jAva kAulessA, kaNhapakkhiyA, kiriyA vivjiyaa| evaM eeNaM kameNaM jacceva jIvANaM vattavvayA sacceva neraiyANaM vattavbayA vi jAva aNAgArovaunA navaraM jaM asthi taM bhANiyavvaM, sesaM na bhaNNai / jahA neraiyA, evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kiM kiriyAvAI pucchA, goyamA ! no kiriyAvAI akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, no veNaiyavAI / evaM puDhavikAiyANaM jaM asthi tattha savvattha vi eyAiM do majhillAiM samosaraNAI jAva aNAgArova uttA vi / evaM jAva cariMdiyANaM savvaTThANesu eyAiM ceva majjhillagAiM do samosaraNAI / sammattanANe hi vi eyANi ceva majjhillagAiM do smosrnnaaii| paMciMdiyatirikkha. joNiyA jahA jIvA navaraM jaM asthi taM bhANiyavvaM / maNumlA jahA jIvA taheva nirvsesN| vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurakumArA ||suu0 1 // ___ chAyA--kati khalu bhadanta ! samavasaraNAni prajJaptAni ? gautama ! catvAri samavasaraNAni prajJaptAni, tadyathA-kriyAvAdI akriyAvAdI ajJAnavAdI vinayavAdI ca / jIvAH khala bhadana ! ki kriyAvAdino'kriyAvAdinaH ajJAnavAdinaH vaina. yikavAdinaH ? gautama ! jIvAH kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi AjJAnika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 101 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 53 vAdino'pi vainayikavAdino'pi / salezyAH khala bhadanta ! jIvAH kiM kriyAvAdinaH pRcchA, gautama ! kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdinI 'pi vainayikavAdino'pi / evaM yAvat shuklleshyaaH| alezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pRcchA, gautama ! kriyAvAdinaH, no akriyAvAdinaH, no vainyikvaadinH| kRSNapAkSikAH khalu bhadanta ! jIvAH ki kriyAvAdinaH, pRcchA, gautama ! no kriyAvAdinaH, akriyAvAdinaH, ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi / zuklapAkSikAH yathA salezyAH, samyagdRSTayo yathA alezyAH mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH / samyagmithyAdRSTayaH khalu pRcchA, gautama ! no kriyAvAdinaH no akriyAvAdinaH, ajJAnikavAdino'pi vainAyakavAdino'pi / zAnino yAvat kevalajJAninA, yathA aleshyaaH| anAnino yAvad vimaGgajJAnino yathA kRssnnpaakssikaaH| AhArasaMjJopayuktA yAvatparigrahasaMjJopayuktA yathA sleshyaaH| no saMjJopayuktA yathA alezyAH / savedakA yAvat napuMsakavedakAH yathA saleyAH / avedakA yathA alezyAH / sakapAyino yAvat lobhakapAyino yathA sachezyAH / apAyino yathA alezyAH sayogino yAvat kAya. yogino yathA salezyAH / ayogino yathA alezyAH, sAkAropayuktA anAkAropayuktA yathA saleyAH / nairayikAH khalu bhadanta ! ki kriyAvAdinaH ? pRcchA, gautama ! kriyAvAdino yAvat cainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdina evameva / evaM yAvat kApotalezyAH / kRSNapAkSikAH kriyA vivarjitAH / evametena krameNa yaiva jIvAnAM vaktavyatA saiva nairayikANAM vaktavyatA'pi yAvadanAkAropayuktAH / navaraM yadasti tadbhaNitavyam , zeSaM na bhaNyate / yathA nairayikAH, evaM yAvat stnitkumaaraaH| pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! ki kriyAvAdinaH pRcchA, gautama ! no kriyAvAdinaH, akriyAvAdino. 'pi, ajJAnikavAdino'pi, no vainapikavAdinaH / evaM pRthivIkAyikAnAM yadasti tatra sarvatrApi ete dve madhyame samavasaraNe yAvat anAkAropayuktA api / evaM yAvada caturindriyANAm , sarvasthAneSu ete eva madhyame dve samavasaraNe / sambagajJAnibhirapi ete eva madhyame dve smjsrnne| paJcendriyatiyaMgyonikA yathA jiivaa| navaraM yadasti tad bhaNitavyam / manuSyA yathA jIvA stathaiva nirakzeSam / vAnavyantarajyo. tiSkavaimAnikA yathA asurakumArAH // 1 // TIkA--'kai NaM bhaMte ! samosaraNA pannattA' kati khalu bhadanta ! samavasara. NAni prajJaptAni anekamakArakapariNAmavanto jIvAH samavasaranti kathaMcita zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - bhagavatIsUtre tulyatayA tiSThanti yeSu mateSu darzaneSu vA tAni samavasaraNAni matAni darzanAni vA, tAni kati prakArakANi bhavantIti samavasaraNaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha tIsaveM zataka kA prathama uddezaka kA prAraMbha 29 vAM zataka vyAkhyAta ho cukA, aba kramamApta 30 vAM zataka prArambha hotA hai, isa zataka kA pUrva zataka ke sAtha aisA sambandha hai ki usa pUrva zataka meM karmaprasthApanAdi ko lekara jIvoM kA vicAra kiyA hai, parantu aba isa zataka meM karmabandha Adi ke kAraNabhUta vastuvAda ko Azrita karake una jIvoM kA vicAra hotA hai / isa sambandha ko lekara yaha 30 tIsavAM zataka kahA jA rahA hai| isameM 12 bAraha uddezaka haiN| 'kaha NaM bhaMte ! samosaraNA paNNattA-ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! samavasaraNa-kitane prakAra ke kahe gaye haiN| 'aneka prakArakapariNAmavanto jIvA, samavaptaranti kathaMcit tulyatayA tiSThanti yeSu mateSu darzaneSu vA tAni samavasaraNAni' isa vyutpatti ke anusAra samavasaraNa zabda se yahAM mata yA darzana gRhIta hue hai| kyoM kI ina matAdikoM meM aneka prakAra ke pariNAmovAle manuSya prANI rahA karate trIsamA zata: prArama-- "desh| pahele" ogaNatrIsamuM zataka kahevAI gayuM. have krama prApta A trIsamA zatakane prAraMbha thAya che. pUrva zatakanI sAthe A zatakane e pramANe saMbaMdha che ke--pUrva zatakamAM karma prasthApanA vigerene laIne jene vicAra karavAmAM Avyo che-paraMtu have A zatakamAM karma baMdhanA kAraNabhUta vastuvAdane Azraya karIne te jIne vicAra karavAmAM Avaze, A saMbaMdhathI A 30 trIsamuM zataka kahevAI rahyuM che. A zatakamAM bAra uddezAo che. 'kai NaM bhaMte ! samosaraNA pannattA' tyAdi TI--- sAvan samaksa26-bhata 32 prAranA cha ? 'aneka prakArakapariNAmavanto jIvAH samavasaranti kathaMcit tulyatA tiSThati yeSu mateSu darzaneSu vA tAni samavasaNAni' mA vyutpatti anusAra sabhasaya 274thI ahiyAM mata-athavA darzana grahaNa karAyela che. kema ke A mata vigeremAM aneka prakAranA pariNAmavALA manuSya prANI rahyA che. A rIte gautamasvAmIe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za030 u.11.1 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 55 'mAyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri samosaraNA panattA' vatvAricatuSprakArakANi samavasaraNAni prajJaptAni-kathitAni-iti / 'taM jahA' tayA'kiriyAvAI kriyAvAdinaH-kriyAcAritraparipAlanAtmakakAryarUpA, sAca kAramantareNa anupapadyamAnA kartAramAkSipantI AtmasamavAyinIti badanti evaM zIlA yA ye te kriyAvAdinaH / athavA kriyaiva pradhAnaM na jJAnam , nahi guDamAdhuryajJAnadhAna anubhavati rasanayA guDAsvAdana ato na jJAna pradhAnam api tu kriyeva sarvatra pradhAnA etAdRza kriyAvAdanazIlA: kriyaavaadinH| athavA kriyA-jIvAdipadA. tho'stItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, te cAtmAstisva prtipttihaiN| isa prakAra se gautamane yaha prazna samadharaNa ke sambandha meM kiyA hai| isake uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM-'goyamA ! cattAri samosaraNA paNNattA' he gautama ! samavasaNa cAra prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahAMjaise ki-'kiriyAvAI' kriyAvAdi caritrako pAlana karane rUpa jo prakRti hai usakA nAma kriyA hai| yaha kriyA kartA ke binA hotI nahIM hai / isa liye kA rUpa AtmAkI siddhi isase hotI hai / isa prakAra AtmA ke astitva ko mAnanevAle jo haiM ve saba kriyAvAdI haiN| athavA-kriyA hI pradhAna hai, jJAna nahIM / kahIM guDa kI kevala madhuratA kA jJAnavAlA vyakti mAtra jihvA se guDake AsvAda ko thor3e hI jAnatA hai, guDa ke AsvAda ko jAnane ke liye usake khAne rUpa kriyA kI AvazyakatA hotI hai| ataH kriyA hI sarvatra pradhAna hai jJAna nhiiN| isa prakAra se jo kriyA kI pradhAnatA mAnanevAle haiM ve kriyAvAdI haiN| athavA-jIvAdi padArthoM kI astitva rUpa kriyA ko mAnane vAle jo haiM ve kriyAvAdI haiN| samavasaraNanA saMbaMdhamAM prazna karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna 4 cha -'goyamA! cattAri samosaraNA paNNatA' 8 gautama! samasa25 yA2 12nA Dela che. 'ta jahA' te / pramANe cha,--'kiriyA vAI' yAvAhI, yAtrine pAsana 421 // 352 prati cha, tenu nAma yA che. A kriyA kartA zivAya thatI nathI, keI geLanA kevaLa madhurapaNAnA jJAna vALo purUSa jIbhathI goLanI mIThAzane svAda thoDo ja jANe che?gaLanA svAdo jANavA mATe tene khAvArUpa kiyAnI jarUrata hoya che ja tethI kriyA ja sarvatra mukhya che, jJAna nahIM. A rIte je o kiyAne ja mukhya mAnanArA che. teo kiyAvAdI kahevAya che. athavA jIva vigerenA astitvavidyamAnapaNAnI kriyAne jemAM mAnanArA che, teo kiyAvAdI kahevAya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIstra lakSaNA azItyadhikazatasaMkhyakAH sUtrakRtAGgAdito jJAtavyAH tatazca kriyAdi sambandhAt samavasaraNamapi kriyASAdi, samavasaraNa samavasaraNavatAma me hopacArAta kriyAvAdina eca samavasaraNamiti, 'akiriyAvAdI' akriyAvAdinaH na kriyA akriyA, to kriyAyA amAvaM, na hi anavasthitasya kasyacidapi padArthasya kriyA bhavati, kriyA satve cAnavasthitereva amAvAdityevaM vadanti ye te akriyAzadinA, tathA coktam- 'kSaNikAH sarvasaMskArAH, asthitAnAM kutaH kriyaa| bhUti ryeSAM kriyA seva, kArakaM saiSa cocyate // 1 // iti / anye tu akriyAM 'jIvAdipadArthaH sArthoM nAstI' tyAdikAM vadituM zIlaM vidyate yeSAM te'kriyAvAdinaH, te cAtmAdipadArthanAstitva patipattilakSaNA caturazIti vikalpA ye saba kriyAvAdI AtmA ke astitva ko mAnane vAle haiN| inakI saMkhyA 180 hai| inakA svarUpa sUtrakRtAGga Adi se jAnA jA sakatA hai| kriyAvAdI ke sambandha se samavaraNa bhI kriyAvAdI kahA gayA hai| kyoM kI samavasaraNa aura samavasaraNavAloM meM abheda kA yahAM upacAra kiyA gayA hai| akriyAvAdI anavasthita kisI bhI padArtha meM kriyA nahIM hotI hai / yadi vahAM kriyA kA satva mAnA jAya to padArtha meM avasthiti nahIM mAnI jA sakatI hai kyoM ki isa sthiti meM vahAM anavasthiti kA abhAva ho jAtA hai / isa prakAra se jo kahate haiM ve akriyAvAdI haiM-tathA kahA bhI hai-'kSaNikAH sarvasaMskArA' ityaadi| dUsare aisA kahate haiM-'jIvAdika padArtha nahIM haiM' ityAdi rUpa kriyA ko jo mAnate hai ve akriyAvAdI haiM / ye akriyAvAdI AtmAdi padArtha A saghaLA kriyAvAdIe AtmAnA astitvane mAnanArA che. A kiyAvAdIonI saMkhyA 180 ekaseeMsInI che. A kriyAvAdionuM lakSaNa sUtrakRtAMga. vigere zAstromAMthI samajI levuM. kriyAvAdInA saMbaMdhathI samavasaraNa paNa kiyAvAdI kahevAmAM Avela che. kema ke-samavasaraNa ane samavasaraNavALAomAM ahiyAM abhedapaNAne upacAra karavAmAM Avela che. A kiyAvAdI-anavarithata ke IpaNa padArthamAM kiyA thatI nathI je temAM kiyAnuM astitva paNa mAnavAmAM Ave te padArthamAM avasthiti mAnI zakAya nahI. kema ke-e sthitimAM tyAM anavarithatino abhAva thaI jAya che. A rIte jeo kahe che, teo A (yApahI cha. tathA 4 5 cha-'kSaNikA sarvasaMskArAH' tyAdi bIjAe evuM kahyuM che ke-jIva vigere kaI padArtha nathI" ItyAdi prakArathI je kriyAne mAne che. teo akriyAvAdI che. A akriyAvadiye zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 57 sthAnAntarAd jJAtavyA iti / athavA akriyArAdi bauddhA ye itthaM kathayanti kriyAyA nAnyasphalaM kevalaM cittazuddhireva phalamiti te bauddhA akriyAvAdina iti| 'annANiyavAI' ajJAnikavAdinaH kutsitaM jJAnamajJAnam , tad vidyate yeSAM te ajJAnikA itthaMbhRtazca te vAdina iti ajJAnikavAdinA, te itthaM pratipAdayanti-- ajJAnameva zreyaskaram , jJAnAdi tIvra karma adhyate tathA ajJAnapUrvakaM kRtaM karma na bandhAya bhavati, tathA kasyApi puruSasya kvacidapi vastuni sampUrNarUpeNa jJAnaM na bhavati pramANAnAM sampUrNavastu viSayatvAt , ityevamabhyupagamavanto'jJAnikavAdinaH saptapaSThisaMkhyakAH sthAnAntarAdavaseyA iti / 'veNaiyavAI' cainayikavAdinaH vinayena ke nAstitva ko mAnate haiN| inake corAsI bheda haiN| ye bheda granthAntara se jAne jA sakate haiN| athavA-akriyAvAdI boddha haiM-inakA aisA kahanA hai ki kriyA kA aura koI phala nahIM hai kevala citta kI zuddha hI kriyA kA phala hai| 'annANiyavAI' ajJAnikavAdI-kutsita jJAna kA nAma ajJAna hai, isa ajJAnavAle jo hai ve ajJAnavAdI haiM-inakA aisA kahanA hai ki ajJAna hI zreyaskara hai kyoMki jJAna se tIna karma kA bandha hotA hai| tathA-ajJAnapUrvaka kiyA gayA karma bandha ke liye nahIM hotA hai| tathA -kisI bhI puruSa ko kisI bhI vastu kA sampUrNa rUpa se jJAnanahIM hotA hai| pramANa hI sampUrNa vastu ko viSaya karanevAlA hotA hai| isa prakAra kI mAnyatAvAle jana ajJAnavAdI hai| inakI saMkhyA 67 saDasaTa kI hai| inakA svarUpa nandIsUtra kI jJAnacandrikA TIkA se samajhanA caahiye| AtmA vigere padArthanA avidyamAnapaNAne mAne che. teonA 84 coryAzI bhede che. A bhede anya zAstromAMthI samajI levA. bhayA--bhajiyAvahI mauddho cha-te monu 499 me cha hai-dhyAna bIjuM kAMI ja phaLa nathI. kevaLa cittanI zudhI ja kriyAnuM phaLa che. 'annANiyavAI' ajJAniAhI. itsita jJAnanu nAma ajJAna cha, / ajJAna vALA jeo hoya che teo ajJAnavAdI kahevAya che, teonuM kahevuM evuM che che ke-ajJAna ja kalyANakArI che. kemake jJAnathI tIvra kamane baMdha thAya che. tathA ajJAna pUrvaka karavAmAM Avela karma baMdhana karanAra hetuM nathI. tathA keIpaNa purUSane koIpaNa vastunuM saMpUrNa jJAna hotuM nathI. pramANa ja samagra vastune viSaya karavAnuM hoya che. A pramANenI mAnyatAvALA manuSya ajJAnavAdI kahevAya che. teonI saMkhyA 67 saDasaThanI che, teonuM svarUpa nadI sUtranI jJAnacaMdrikA TIkAmAMthI samajI levuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 bhagavatIsUtre caranti, athavA vinaya eva prayojanaM yeSAM te vainayikAH vainayikAzca te vAdina iti vainayikavAdinaH, vinayaeva vA vainayika, tadeva ye svargAdi hetutayA vadanti ityevaM zILA te vainayikavAdinaH, te ca svargAdisAdhanaM vinayameva vadanti vinayasyaiva prAdhAnyena strIkurvANAH anavadhRtaliGgAcArazAstraH, vinayapratipattilakSaNAH dvAtriMzatprakArakAH sthAnAntarAt sUtrakRtAGgAdimutrAt avagantavyA iti / atrAyeM bhavati gAthA - 'asthi ti kiriyavAI. vayaMti natthi ciskiriyavAio / annANi ya annANaM, veNajhyA viNayaM vAyaMti' // 1 // chAyA--astIti kriyAvAdino vadanti, nAstItya kriyAvAdinaH / ajJAnikA ajJAnaM vainayikA vinayavAdamiti // 1 // > ete sarve'pi yadyapyanyatra mithyAdRSTayaH kathitAH tathApyatra kriyAvAdinaH samyagha To grAhyAH kriyAvAdino hi jIvAdInAmastitva svIkAreNa samyagdRSTaya eva strIkarttavyA iti / 'jIvA NaM bhaMte! kiM kiriyAbAI, akiriyAbAI, annANiyavAI, veNaiyavAI' jIvAH khala bhadancha ! kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAni'veNaIvAI' vainayikavAdI - inakA mantavya aisA hai ki vinaya hI svarga mokSa AdikA hetu hai / ye vinaya ko hI pradhAna rUpa se mAnate haiM / inakA koI nizcita AcAra, liGga yA zAstra nahIM hotA hai| sirpha ye to vinaya kohI zreyaskara mAnate haiN| ye 32 battIsa prakAra ke hote haiN| inakA svarUpa nandI sUtrakI jJAnacandrikA TIkA se jAnA jA sakatA hai| isa viSaya kI gAthA aisI hai - 'asthi tti kiriyavAha' ityAdi ye saba kriyAvAdI akriyAvAdI Adi jana yadyapi anyatra midhyAdRSTi kahe gaye haiM parantu phira bhI vahAM para kriyAvAdI jIvAdi ke astitva ko samyak prakAra se mAnanevAlA hone ke kAraNa samyagdRSTi rUpa se gRhIta kiyA gayA hai / 'jIvANaM bhaMte! kiM kiriyAbAdI akiriyAbAdI amnANiyavAdI 'veNaiya bAI' vainayivAhI - teyonI mAnyatA evI che ke--vinaya ja svarga mekSa vigerenu kAraNa che. tee vinayane ja pradhAna mAne che. teone kaiAi nizcita AcAraliMga athavA zAstra hetu' nathI kevaLa te vinayane ja zreyaskara-kalyANukAraka mAne che, te 32 khatrIsa prakAranA hAya che. teonu svarUpa-prakAra nandIsUtranI jJAnadrikA TIkAmAM ApavAmAM Avela che. tyAMthA samaya bebu 'athiti kiriyA vAI' ityAdi mA sadhaNA DiyAvAhIye. addiyaavaahiiye| vigerene jo ke anya sthaLe mithyArdaSTi kahevAmAM A vyA che, paraMtu ahiyAM kriyAvAdI jIva vigerenA astitvane mAnavAvALA hovAthI samyaglRrdaSTi paNAthI vadhyuM vela che. 'jIvANaM bhaMte! kiriyAvAdI akiriyAvAI annANiyavAdI, veNaiyavAdI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 101 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 59 kavAdino vainayikavAdino ceti samuccato jIvamadhikR ya praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / goyamA' he gautama ! 'jIvA kiriyAvAI vi' jIvA sAmAnyataH kriyAvAdino'pi bhavanti tathA-'akiriyAvAI tri' akriyAvAdino'pi bhavanti tathA-'annANiyavAI vi' ajJAnikavAdino'pi bhavanti tathA-'veNaiyavAI vi vainayikavAdino'pi bhavantItyuttaram / sAmAnyato jIvAzcaturvidhA api bhavanti tAza svamAvasyAditi / jIvavizeSamadhikRtya praznayannAha-'salessA gaM' ityAdi / 'salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAvAI pucchA' salezyAH-kRSNanIlAdhanyatamalezyAvanto jIvA kiM kriyAvAdino bhavanti athavA akriyAvAdino bhavanti athavA ajJAnikavAdino bhavanti, athavA vainayikavAdino bhavantIti praznaH pRcchayA veNaiyavAdI' he bhadanta ! jIva kyA kriyAvAdI haiM ? yA akriyAvAdI hai ? yA ajJAnavAdI hai ? yA vinayavAdI hai ? aisA yaha prazna sAmAnya jIva ko lekara kiyA gayA hai, isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jIvA kiriyAvAI vihe gautama ! jIva sAmAnyataH kriyAvAdI bhI hote haiN| tathA 'akiriyAvAI vi' akriyAvAdI bhI hote haiM 'annoNi. yavAI vi' ajJAnavAdI bhI hote haiN| 'veNajhyavAI vi' aura vainayikavAdI bhI hote haiN| tAtparya kahane kA yahI hai ki sAmAnya se jIva cAroM prakAra ke bhI hote haiN| kyoMki jIva kA svabhAva hI kucha aisA hotA hai| jIva vizeSa ko lekara prazna-'salessANaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyA. vAI pucchA' he bhadanta ! kRSNa, nIla Adi lezyAoM meM se koI eka lezyA vAle jIva kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara he bhagavana jIva zuM kiyAvAdI che? athavA akriyAvAdI che? athavA ajJAnavAdI che? athavA vinayavAdI che? A pramANeno prazna sAmAnya jIvane Azraya karIne pUchavAmAM Avela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe -goyamA! jIvA kiriyAvAitti'3 gautama! / sAmAnyata: DiyApahI 56 DAya che. 'akiriyAvAI vi' maThiyAvAhI 54 DAya che. tathA-'annANiyavAi vi' ajJAna vAhI 55 uya che. 'veNaiyavAIvi' bhane vainayivAhI pAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-sAmAnyathI cha cAre prakAranA paNa hoya che. kema ke ivano svabhAva ja kaMIka evuM hoya che. have jIva vizeSanA saMbaMymaa gItamasvAmI prabhuzrI2 5che cha-'salestANaM bhaMte ! jIvA ki kiriyAvAI gchA? he bhagavana kazunIla vigere lezyAo paikI koI eka lezyAvALA jIva zuM kriyAvAdI hoya che ? athavA AkriyAvAdI hoya che? athavA ajJAna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 bhagavatIsUtre saMgRhyate, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kiriyAvAI vi' kriyAvAdino'pi bhavanti salezyA jIvAH, tathA 'akiriyAvAI vi' akriyAvAdino'pi bhavanti, tathA-'annANiyavAI vi' ajJAnikavAdino'pi bhavanti tathA 'veNaiyavAI vi' vainayikavAdino'pi bhavanti salezyajIvAnAM tathA tathA sva mAdatvAditi / evaM jAva mukkalessA' evam-salezyajIvavadeva yAvat kRSNale zyajIvAdArabhya padamalezyajIvaparyantAH sarve'pi jIvAH catumdhiA api bhavanti tathAsvabhAvatvAditibhAvaH / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA pucchA' alezyA:lezyArahitA jIvAH khalu bhadanta ! kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino bainayikavAdino bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kiriyAvAI' kriyAvAdinoDalezyA jIvA bhavanti alezyAH ayoginaH siddhAzca bhavanti tecAyoginaH siddhAzca kriyAvAdina eva meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! kiriyAvAI vi, akiriyAbAI vi annA. piyavAI vi, veNajhyavAI vi' he gautama salezya jIva kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainAyakavAdI bhI hote haiN| 'evaM jAva sukkalessA' saleiya jIva ke jaise hI yAvat kRSNalezya jIva se lekara zuklalezana jIva taka samasta jIva cAroM prakAra ke bhI hote haiN| kyoMki ina jIvoM kA svabhAva hI aisA hotA hai| 'alessA NaM bhaMte ! jIyA pucchA' he bhadanta ! jo jIva lezyArahita haiM ve kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! kiriyAvAI' he gautama ! alezya jIva kriyAvAdI vAdI hoya che. athavA vanayikavAdI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna cha -'goyamA ! kiriyAvAI vi akiriyA vAIvi annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi' he gautama ! vezyAvANa / yiAvAhI paNa hoya che. akriyAvAdI paNa hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che, ane vanavivaah 54Aya . 'evaM jAva sukkalesmA' sezyavANA nA thana pramANe ja yAvata kRSNalezyAvALA jIvathI laIne zukala lesthAvALA jIva sudhInA saghaLA jIve cAre prakAranA paNa hoya che. kema ke A jIvone svabhAva ja nAhIya. 'alessANe bhaMte ! jIvA pucchA' 3 san 2 / bezyA vinAnA hoya che, teo zuM kriyAvAdI hoya che ? athavA akriyAvAdI hoya che? athavA ajJAnavAdI hoya che? athavA vainAyikavAdI hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI2 3 che che -'goyamA ! kiriyAvAI' 3 gautama ! vezyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u.1 sU01 jIvAnAM kramavandhakAraNanirUpaNam 61 kriyAvAdakAraNIbhUta yathAvasthitadravyaparyAyAtmakArthaparicchedayuktatvAt / atra khallu yAni samyagdRSTiyogyasthAnAni alezyatvasamyagdarzanajJAnino asaMjJopayuktatvAvedakatvAdIni tAni saNyipi krizavAde eva nikssipynte| yAni khalu mithyAdRSTi sthAnAni mithyAtvajJAnAdIni tAni zeSa samavasaraNatraye nikSipyante 'no akiriyAvAI' alezyA jIvA prakriyAvAdino no bhavanti dravyaparyAyAtmaka vastu paricchedAktatvAditi / 'no annANiyabAI'no na vA ajJAnikavAdinaH pUrvo. ktayuktareva / 'no veNaiyavAI no na mA nAyikavAdino bhavanti alezyA jIvA iti ! 'kaNhapakkhiyANaM bhaMte ! jIvA ki kiriyAbAI pucchA' kRSNapAkSikAH khalu hote haiM / ayogI aura siddha ye alezya jIva haiN| ye kriyAvAdI hI hote haiN| kyoM kI ina meM kriyAvAda ke kAraNIbhUta yathAvasthita dravya paryAyAtmaka padArya ke pariccheda se yuktatA hai| yahAM samyagdRSTi ke yogya alezyatva, sampagdarzana, jJAnI, no saMjJopayukta aura avedakatva Adi sthAna haiM-so ina sabakA kriyAvAda meM hI samAveza huA hai tathA jo mithyApTi ke yogya mithyAtva, ajJAna Adi sthAna haiM so inakA zeSa samavasaraNa traya meM samAveza huA hai| 'no akiriyAvAI' alezya jIva akriyAvAdI nahIM hote haiN| kyoMki ye dravya paryAyAtmaka vastu ke jJAna se yukta hote haiM / 'No annANiyavAI' isI prakAra ve ajJAnika vAdI bhI nahIM hote haiN| 'jo veNaiyavAI' vainayikavAdI bhI nahIM hote haiN| kyoM kI ye dravyaparyAdhAtmaka vastuke jJAnavAle hote haiN| 'kaNhapakkhiyANaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI pucchA' he bhadanta ! jo kRSNapAkSika vinAnA ja kriyAvAdI hoya che. agI ane siddha e alezya chava che. e kriyAvAdI ja hoya che. kema ke teo kiyAvAdanA kAraNabhUta yathA vasthitadravya paryAyArthika padArthanA paricachedathI yukta hoya che. ahiyAM samyagu draSTine e alezyapaNAmAM, samyakdarzanajJAnI nosaMjJopayukta ane aveda paNa vigere sthAne che te saghaLAne kiyAvAdamAM ja samAveza thAya che. tathA je mithyASTine 5 mithyAtva, ajJAna. vigere sthAne che, teno samAveza samavaraNatrayamAM thayela che. 'no akiriyAvAI' sezyAvinAnI vo maThiyAvAhI hAtA nathI. bhatemAdra05 paryAyAtma 12tunA jJAnayI yuta DAya che. 'NoM annANiyavAI' se pramANe ajJAnavAhI 52 hAtA nathI. 'No veNaiyavAi' vainayivAhI 55 se pramANenA hotA nathI. kema ke teo dravya paryAyAmaka vastumAM jJAnavALA hoya che. 'kAhapakkhiyA Ne bhaMte ! jIvA ki kiriyAvAI pucchA lagan ra kRSNapAkSika jIve che, teo zuM kiyAvAdI hoya che? akriyAvAdI hoya che ? zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara bhagavatI sUtre bhadanta ! jIvA kiM kriyAvAdino bhavanti akriyAvAdino vA bhavanti ajJAnikavAdino vA bhavanti cainayikavAdino vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate ! bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no kiriyAbAI' no kriyAvAdinaH kRSNapAkSikA bhavanti yathAvasthitadravyaparyAyAtmakavastu paricchedarahitatvAt / 'akiriyAvA ft annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino'pi bhavanti tathA vainayikavAdino'pi bhavantIti / 'sukapakkhiyA jahA salessA' zuklapAkSikAH jIvAH salezyajIvavadeva kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi cainayikavAdino'pi bhavantIti bhAvaH 'sammAdiTThI jahA alessA' samyagdRSTayo tathA-alezyAH tathaiva kriyAvAdino bhavanti yathAvasthitadravyaparyAyAtmakavastuparicchedayuktatvAt na tu akriyAvAdino bhavanti na vA ajJAnikavAdino, na vA vainayikavAdino bhavantIti jIva haiM ve kyA kriyAvAdI hote haiM? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM? yA vainayikavAdI hote haiM? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! No kiriyAbAI' he gautama kRSNapAkSika jIva kriyAvAdI nahIM hote haiM, kyoM ki ye yathAvasthita dravyaparyAyAtmaka vastu ke vedana se rahita hote haiN| isaliye ye 'akiriyAvAI vi annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' ye akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM, 'sukkapakkhiyA jahA salessA' zuklapAkSika jIva salezya jIva ke jaise kriyAvAdi bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM ! 'sammadiTThI jahA alessA' samyagdRSTi jIva alezya jIva ke jaise yathAvasthita dravyaparyAyAtmaka vastu ke paricchedaka hone se kriyAvAdI hI hote haiM / akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainayikavAdI athavA ajJAnavAdI hAya che? athavA vaiyikavAdI hoya che ? A praznanA uttaramAM anuzrI uDe che - 'goyamA ! No kiriyAvAI' he gautama! ssnnupAkSika jIva kriyAvAdI hAtA nathI, kema ke teo yathAsthita drazya paryAyAvstunii vehanAthI rahita hoya che. 'akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' mahimAvAhI yAlu hoya che, ajJAnavAhI pazu hoya che, mane vainayivAhI pazu hoya che. 'sukkapakkhiyA jahA salessA' sasezya kavanA uthana abhASena zuzcAkSine pazu sama sevA 'sammAdiTThI jahA alessA' samyagadRSTi vALA jIve lezyAvinAnA jIvAnA kathana pramANe yathAvasthita dravya paryAyAtmaka vastunA paricchedaka hAvAthI kriyAvAdIja hoya che, tee akriyAvAdI, ajJAna vAdI ane veMniyakavAdI hAtA nathI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 7.1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNa nirUpaNam 63 bhAvaH / micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTayaH kRSNapAkSikavat mo kriyAvAdinaH kintu akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi - bhavantIti ! 'sammAmicchAdiTThI NaM pucchA' samyagmithyAdRSTayo mizrahRSTayaH kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdino vA bhavantIti praznaH vRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no kiriyAvAI' no kriyAvAdinaH no vA akriyAvAdino bhavanti kintu 'annANiyavAI bi discard fa' ajJAnikavAdino'pi bhavanti vainayikavAdino'pi bhavanti, mizradRSTayohi jIvAH sAdhAraNapariNAmatvAnno AstikA na vA nAstikAH kintu ajJAnikavAdino'Si vainayikavAdino'pi bhavantIti bhAvaH / 'nANI jAva kevala - nANI jahA alesse' jJAnino yAvatkevalajJAnino hi alezyajIvavadeva kriyAvAnahIM hote haiM / 'micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTi jIva kRSNapAkSika ke jaise kriyAvAdI nahIM hote haiM / kintu ve akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| 'sammAmicchAdiTTINaM pucch|' he bhadanta ! jo jIva mizradRSTi hote haiM ve kyA kriyAvAdI haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'gomA ! no kiriyAbAI, no akiriyAbAI' he gautama! ve na kriyAvAdI hote haiM aura na akriyAvAdI hote haiN| kintu ve 'annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM / kyoM kI mizradRSTi jIva sAdhAraNa pariNAmavAle hote haiM isaliye ve na Astika hote haiM aura na nAstika hote haiM / 'nANI jAva kevalanANI jahA alesse' jJAnI jIva yAvat kevala jJAnI jIva alezya jIva ke 'micchAdiTTI jahA kaNahapakkhiyA' mithyAdRSTi vA dRSTNupAkSimnA kathana pramANe kriyAvAdI heAtA nathI paraMtu teo akriyAvAdI paNa hAya che. ajJAnavAdI paNa hoya che, ane vainiyakavAdI paNa hAya che 'sammAmicchAdiTThIgaM pucchA' he bhagavan ke lava mizraSTaSANA hoya che, tethe zuddha dviyAvAhI hAya che ? athavA akriyAvAdI hAya che ? athavA ajJAnavAdI haiAya che ? athavA vaiyikavAdI haiAya che ? A praznamA uttaramAM prabhuzrI he che ! 'goyamA no kiriyAvAI no akiriyAvAI' he gautama! tethe priyAvAhI hotA nathI. tathA maDiyAvAhI pazu hotA nathI 'annANiyavAI vi veNaIyavAI' tethe ajJAna vAdI paNa hAya che, ane vaeNniyakavAdI paNa hAya che, kema ke mizrardaSTivALA vo sAdhAraNa parizubhavANA hoya che. 'nANI jAva kevalanANI jahA alesse' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ mrataster bhagavatIne dino bhavanti dravyaparyAyAtmakayathAvasthitavastuparicchedayuktatvAt no akri. pAvAdino no vA ajJAnikavAdino no vA vainayikavAdino bhavantIti bhAvaH / aba yAvaspadena AbhinivodhikatAni zrutajJAnyavadhijJAni mana paryavajJAninAM saMgrahA, eteSAM yathAvasthitavastuparicchedavatvAt / 'annANI jAya vibhaMganANi jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnino yAvad vimaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH, anya yAvatpadena masyajJAni-zrutAjhAninoH saMgrahA, takSazcAjJAni-masyajJAni-zutajJAnivimAzAninaH sarve'pi no kriyAvAdino bhavanti kintu akriyAvAdino'jJAni. jaise kriyAvAdI hote haiM, ve akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnavAdI bhI nahIM hote haiM aura na vainAyakavAdI hote haiN| kyoMki ye saba dravya paryAyAtmaka vastu ke yathArtha bodhavAle hote haiN| yahAM yAvatpada se AbhiniyodhikajJAnI zrutajJAnI avadhijJAnI aura manaH paryayajJAnI ina sabakA grahaNa huA hai| ye saba kriyAvAdI hote haiM-kyoM kI ina meM yathArtha vAtu kI paricchedakatA kA sabhASa rahatA hai| 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' 'ajJAnI thAvat vibhaGgajJAnI kRSNapAkSika ke jaise kriyAvAdI nahIM hote haiM kintu ye akriyAvAdI hote hai, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| yahAM yAvatpada se matyajJAnI, zrutAjJAnI ina do kA saMgraha huA hai ! ataH ye saba kriyAvAdI nahIM hote haiM kintu zeSa tIna samavasaraNavAle hote haiM 'AhArasannova uttA jAva pariggaisanno uttA jahA salessA' jisa jJAnI jIva yAvat kevaLa jJAnavALA ja alezya jIvanI jema kiyAvAdI ja hoya che. teo akiyAvAdI hatA nathI ajJAnavAdI haitA nathI tathA vainAyikavAdI paNa letA nathI, kema ke A badhA dravyaparyAyAmaka vastunA yathArya bedhavALA hoya che ahiyAM yAvatpaDhathI AbhinidhikajJAnI zrutajJAnI avadhijJAnI ane, mana:paryavajJAnI A saghaLA grahaNa karAyA che. A badhA diyAvAdI hoya che. kema ke teomAM yathArtha vastunA parichedaka paNAne satmaa 23 cha. 'annANI jAva vibhaganANI jahA kaNhapakkhiyA' azAnI yAtU virbhAgajJAnI kRSNapAkSikanA kathana pramANe kiyAvAdI hotA nathI. paraMtu teo akriyAvAdI ja hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che. ane vaivivAdI paNa hoya che. ahiyAM yAvAdathI matijJAnI ane zrata ajJAnI grahaNa karAyA che. A badhA kiyAvAdI hatA nathI, paraMtu akiyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vainAyivAhI hAya cha, 'AhArasannovauttA jAva parigahasannovauttA jahA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 15 bAdino vainayikavAdizca bhavantIti / 'AhArasannovauttA jAva pariggahasannovauttA jahA salessA' AhArasasaMbopayuktA yAvatparigrahasaMjJopayuktA yathA salezyA, atra yAvatpadena bhayasaMjJA maithunasaMjJaH saMgrahaH, tathA caite sarve'pi kriyAvAdinI. 'pi bhavanti akripAdAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino. 'pi bhavanti tathAvidhavilakSaNa prinnaamvtvaaditibhaavH| 'nosannovauttA jahA alessA' ko saMjJopayuktA jIvA alezyajIvavadeva kevalaM kriyAvAdina eva na tu akriyAvAdino na vA ajJAnikAdino na vA vainayikavAdino bhvntiiti| 'saveda gA jAba napuMsagavegA jahA salesA' savedakA jIvA yAvat napuMsakavedakA yathA prakAra saleya jIva kriyAnodI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura cainayikabAdI bhI hote haiM, usI prakAra se AhAra saMjJopayukta jIva thApat parigraha saMjJopayukta jIva bhI cAroM prakAra ke samavasaraNavAle hote haiN| kNe ki inakA pariNAma vilakSaNa prakAra kA hotA hai| yahAM yAvat zabda se bhayasaMjJopayukta aura maithuna. saMjJopayukta inako grahaNa huA hai| tathA ca-ye saba kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAvAdibhi hote haiM ajJAnabAdI bhI hote hai aura vainayikavAdI bhI hote haiN| 'no maNNovauttA jahA alestA' no saMjJopayukta jIva ale. zya jIva ke jaise kevala kriyAvAdI hI hote haiN| akriyAvAdI ajJAnavAdI aura vainayikavAdI nahIM hote haiN| 'savedagA jAva napuMsagavedagA jahA salessA 'savedaka jIva yAvat napuMsakavedaka jIva malekhya 'salessA' sabezya 2 pramANe yApahI 55 DAya cha, maThiyApahI paNa hoya che. ajJAnavAdI paNa hAtha che. ane vaiyikavAdI paNa hoya che. eja pramANe AhAra saMjJopagavALA che paNa yAvat parigraha saMzopa yukta jIva paNa cAre prakAra nA samavasaraNavALA hoya che. kema ke teonuM pariNAma vilakSaNa prakAranuM hoya che. ahiyAM yAvat zabdathI bhayasaMpa gavALA ane maithunasaMpagavALA e be grahaNa karAyA che. tathA A badhA kiyAvAdI paNa hoya che. akriyAvAdI paNa heya che. ajJAnavAdI paNa Aya. ana vaiyivAhI 55 DAya che. 'no saNNovauttA jahA alessA hai| saMzopayata ja alezyAvALA jIvanA kathana pramANe kevaLa kriyAvAdI ja kAya che. maThiyAvAhI, azAnAhI, ane 3nayihI DosA nathI. 'saveyagA jAva napuMsagaveyagA jahA salessA' save64 71 yAvat napuMsave 71 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre salezyAH yAvatpadena strIvedakapuruSavedakayoH saMgraho bhavati, tatazcaite sarve'pi kriyAvAdino'pi bhavanti akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino vaiyikavAdinacApi bhavanti vilakSaNa tAdRza pariNAmavattvAditi / 'avedagA jahA alessA' avedakAH sAmAnyato vedarahitA jIvAH alezvajIvavadeva kevalaM kriyAvAdino bhavanti na tu akriyAvAdino no ajJAnikavAdino no vainayikavAdino vA bhavantIti bhAvaH, 'sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA' sakapAyino yAvat lobhakaSAyinaH sale. zyajIvadeva kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi mAntIti, yAvatpadena krodhakAyi mAnakaSAyi mAyAvaSAyinAM grahaNaM bhavatIti : 'aphasAI jahA alessA' aSAyino'lezyavadeva kevalaM kriyAjIvoM ke jaise kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| kyoM ki inake aise hI vilakSaNa pariNAma hote haiN| yahAM yAvatpada se strI vedaka aura puruSa vedaka inakA grahaNa huA hai| 'avedagA jahA alestA' sAmAnya se veda rahita jIva alezya jIvoM ke jaise kevala kriyAvAdI hI hote haiN| akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnavAdI nahIM hote haiM aura vaina yikavAdI bhI nahIM hote haiN| 'sakasAI jAva lobhakalAI jahA salessA' sakaSAyI jIva yAvat lobhakaSAyI jIva salezya jIvoM ke jaise kriyAvAdI bhI hote haiM aura akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| yahA~ yAvat pada se krodha kaSAyI mAna kaSAyI aura mAyA kaSAyI jIvoM kA grahaNa huA hai| 'akasAI lezyAvALA jIvonA kathana pramANe kiyAvADI paNa hoya che, akriyAvAdI paNa hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che, ane vainAyikavAdI paNa hoya che. kema ke tenA pariNAme evA vilakSaNa ja hoya che. ahiyAM yAvatpadathI zrIvagum mane 53536 / ghaDapa 42|yaa . 'avedagA jahA alessA' sAmAnyathI vedarahita che alezya jIvana kathana pramANe kevaLa kriyAvAdI ja hoya che, akriyAvAdI hotA nathI tathA ajJAnavAdI paNa hotA nathI ane vainAyI paData nathI. 'sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA' kaSAyavALA ja yAvat bhakaSAyavALA cha lezyAvALA jInA kathana pramANe kriyAvAdI paNa hoya che, akriyAvAdI paNa hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che. ane veyikavAdI paNa hoya tha. ahiyAM yAvata padathI mAnakaSAya vALA, mAyAkaSAyavALA, ane lobhakaSAyavALA, jI grahaNa karAyA che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU01 jIvAnA karmabandhakAraNanirUpaNam 67 vAdino na tu akriyA'jJAnikanayikavAdino bhavanti / 'sajogI jAva kAyajogI jahA salestA' sayogino yAvat padena manoyogino vacanayoginaH kAyayoginA salezyajIvavadena kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi cainayikavAdino'pi bhavantIti / 'ajogI jahA alessA' ayogino yathA alezyAH, alezyajIvavadeva ayoginaH kevalaM kriyAvAdino bhavanti na tu akriyAvAdino' jJAnikavAdino vainayikavAdinazca! 'sAgArovauttA anAgArovauttA jahA salessA' salezyajIvavadeva sAkAropayogayuktA anArAropayogayuktAH kriyAvAdino yAvada vainayikavAdino bhavantIti / 'neraiyANaM bhaMte ! kiM kiriyAvAI pucchA' nairayikA jahA alessA' akaSAyI jIva alezya jIvoM ke jaise kevala kriyAvAdI hI hote haiM akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnavAdI bhI nahIM hote aura na vainayikavAdI hI hote haiN| 'sajogI jAva kAyajogI jahA salessA' salezya jIvoM ke jaise sayogI yAvat kAyayogI jIva kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainathikavAdI bhI hote haiM yahAM yAvatpada se manoyogI, vacanayogI kA grahaNa huA hai / 'ajogI jahA alessA' ayogI jIva alezya jIvoM ke jaise kevala kriyAvAdI hI hote haiN| akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainayikavAdI nahIM hote haiN| 'sAgArovauttA anA. gArovauttA jahA salerasA' salekya jIvoM ke jaise sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIva kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainadhikavAdI bhI hote haiM / 'nerayANaM bhaMte ! ki kiriyAbAI pucchA-'he bhadanta ! nairayika jIva kyA kriyA: 'akasAI jahA aleksA' maSAyI vezyA vinAna vAnA thana prabhArI kevaLa kriyAvAdI ja hoya che. akiyAvAdI hetA nathI. ajJAnavAdI paNa hatA nathI. tathA nayi:pAhI 595 DAtA nathI. 'sajogI jAva kAyajogI jahA salessA' lezyAvALA jIve.nA kathana pramANe sagI yAvatukAya gavALA jI kriyAvAdI paNa hoya che, akiyAvAdI paNa hoya che. ajJAnavAdI paNa hoya che, ane nayikavAdI paNa hoya che. ahiyAM yAvatpadathI maneyegavALA, ane vacanagavaannaamii, 42rAya che. 'ajogI jahA alessA' ayogI 71 mavezya vAnI jema kevaLa kiyAvAdI ja hoya che. akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vanayikavAdI DAtA nathI. 'sAgArovauttA anAgArovauttA jahA salessA' vezyAvA vAnI jema sAkArapayukta ane anAkAropayukta jI kriyAvAdI paNa hoya che. ajiyAvAdI paNa hoya che. ane ajJAnavAdI paNa hoya che. ane vanayika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre khakha bhadanta ! kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdino veni praznaH pRcchayA sNgRhyte| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' hai gautama ! 'kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI bi' kriyAvAdino'pi yAvadvainayikavAdino'pi bhavanti vilakSaNapariNAmasvAt atra yAvatpadenA kriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi, ityanayoH saMgrahaH / 'salerasA gaM bhaMte ! neraiyA ki kiriyAvAI.' salezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdino yAvad vainayikapAdina iti praznaH pRcchayA sNgRhyte| uttaramAha-evaM-ceva' evam-sAmAnyato nArakadeva salezyanArakA api kriyAvAdino yAvad vainayikavAdino bhavantIti / dAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi' he gautama! nairayika jIva kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM ajJAnavAdI bhI hote haiM aura painayikavAdI bhI hote haiM / kyoM kI inake isI prakAra ke vilakSaNa pariNAma hote haiN| 'salessA NaM bhaMte ! meraiyA ki kiriyAvAI.' he bhadanta ! jo nairayika jIva salezya hote haiM ve kyA kriyAvAdI hote haiM? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - evaM ceva' he gautama! sAmAnya nAraka ke jaise salezya nAraka bhI kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyA. dAdI bhI hote hai, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI mI vAhI paDAya che. 'neraiyA NaM bhaMte ! kiM kiriyAvAI pucchA' magan nai2. yika jIve zuM kriyAvAdI hoya che ? akriyAvAdI hoya che ? athavA ajJAna vAdI hoya che? athavA vainAyikavAdI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI / 'goyamA ! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi' gautama ! 22yi4 jI kriyAvAdI paNa hoya che. akiyAvAdI paNa hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che, ane vaiyikavAdI paNa hoya che. kema ke teone e pramANenuM Gaae pariyAma DAya che. 'salessA NaM bhate! NoraiyA ki kiriyAvAI 3 bhagavAna je nairayika jIva lezyAvALA hoya che teo zuM kriyAvAdI hoya che? athavA akriyAvAdI hoya athavA ajJAnavAdI hoya che? athavA vanayivAhI DAya che? prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'eva ceva' he gautama! sAmAnya nArakanA kathana pramANe lephsAvALA nAraka paNa kiyAvAdI paNa heya che, akriyAvAdI paNa hoya che, ajJAnavAdI paNa heya che, ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 69 'evaM jAva kAulessA' evaM salezyanArakavadetra yAvatpadena kRSNanIlakApotalezyAvantaH kRSNalezyAdikA nArakAH kriyAvAdinI yAvadvainayikavAdino bhavanti / 'kaNhapakkhiyA kiriyA vivajjiyA' kRSNapAkSikA nArakAH kriyAvivarjitAH kRSNapAkSikA nArakA na kriyAvAdino'pitu akriyAvAdino yAbadvainayikavAdinI bhavantIti bhAvaH / evaM ee NaM kameNaM jacceba jIvANaM vattavyayA' evametena-upari darzitaprakAreNa yaiva jIvAnAM vaktavyatA kathitA 'sacceva neraiyANaM vattavyayAtri' seva nairayikANAM vaktavyatA'pi bhaNitavyA kiyatparyantaM jIvavaktavyatA'tra maNitacyA tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva aNAgArova uttA' yAvadanAkAropayogayuktA etadantaprakaraNaM sarvamihApi jJAtavyam ajJAnita Arabhya sAkAropayogayuktAnta sampUrNa prakaraNasya saMgraho jJAtavyaiti / 'navaraM jaM asthi taM bhANiyaba' navaraM yad jJAnAdikaM yasyAsti vidyate tasya tadeva bhaNitavyam 'sesaM na bhaNNai' zeSaM na hote haiN| 'evaM jAva kAulessA' sakhezyanAraka ke jaise hI kRSNale. zyAvAle, nIla lezyAvAle aura kApotalezyA vAle nairayika jIva kriyAvAdI bhI hote haiM yAvat vainayikavAdI bhI hote haiN| 'kaNhapakkhiyA kiriyA vivajjiyA' kRSNapAkSika nAraka kriyAvAdI nahIM hote haiMkintu akriyAvAdI yAvat vainadhikavAdI hote haiM / evaM eeNaM kameNaM jacceva jIvANaM vattavvayA 'isa prakAra se Upara meM prakaTita kiye gaye anusAra jo jIvoM kI vaktavyatA kahI gaI hai, 'sacceva nerajhyANa battavyayA vi' vahI vaktavyatA yahAM nairayikoM ke sambandha meM 'jAva aNA. gArova uttA' yAvat nAkAropayogavAle nairapikoM ke prakaraNa taka saba kahanI cAhiye / 'navaraM jaM asthi taM bhANiyanvaM' parantu isa vaktavyatA meM jo jisake ho vahI usake kahanA caahiye| 'sesaM na bhaNNa' aura nayI 5 saya che. 'evaM jAva kAulessA' vezyA naa24|| yana pramANe ja kRSNalezyAvALA, nIlalezyAvALA, ane kApata lezyAvALA, narayika cha kriyAvAdI paNa hoya che, yAvat vainAyikavAdI paNa hoya che. "gpakkhiyA kiriyA vivajjiyA' 55 pAkSi nA27 liyAcAhI khAtA nathI. 52 mAliyApahI yAvat vainI DAya che. 'evaM eeNaM kameNaM jacce jIvANe battavvayA' mA pramANe 752 matAvesa prAthI chAnA samayamA 2 yana Desa cha, 'sacceva neraiyAga vattakyA vi' se thana mADiyA nyi| nA saMghamA 'jAva aNAgArAva uttA' yAvat manA5ye.gANA neviAnA 325 paryaMta saguthana naye 'navaraMjaM atthita bhANiya' 52 mAyanamA sthAna nAsadhI hAya ta sthAna ta unase. 'sesa zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsace bhaNyate yat tasya nAsti tat tasya na vaktavyam iti / 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' yathA nairayikANAM lezyAdi viziSTAnAmaviziSTAnAM ca vaktavyatA kathitA tathaiva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAM vaktavyatA kathanIyA iti bhAvaH / 'puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kiriyAvAI pucchA' pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! ki kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdino veti prazna: pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no kiriyAvAI' pRthivIkAyikA jIvAH kriyAvAdino no bhavanti 'akiriyAvAI vi annA. NiyavAI vi' mithyAdRSTitvAt pRthivIkAyikA akriyAvAdino'jJAnikavAdinaca bhavanti vAgyogAbhAvena vAdAbhAve'pi tadvAdayogya jIvapariNAmasadbhAvAt 'no veNaiyavAI no vainayikavAdina ste bhavanti teSAM vAgyogAbhAvena vAdAbhAve'pi jo jisake na ho vaha usake nahIM kahanA cAhiye / 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' jaisA kathana nairapikoM ke sambandha meM prakaTa kiyA gayA hai-vaisA hI kathana yAvat stanitakumAroM taka jAnanA caahiye| 'puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kiriyAvAI pucchA' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA kriyAvAdI hote hai ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJA. navAdI hote haiM ? vainAyakavAdI hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! no kiriyAvAI' he gautama! pRthivIkAyika jIva kriyAvAdI nahIM hote hai 'akiriyAvAI, vi annANiyavAI vi' kintu ve akriyAvAdI bhI hote haiM aura ajJAnavAdI bhI hote haiN| kyoMki ye mithyAdRSTi hote haiM / yadayapi vAruyogI ke abhAva se inameM vAdakA abhAva hai taba bhI tattadbhAba ke yogya jIva pariNAma kA sadbhAva hone se inameM inakA sadbhAva kahA gayA hai| 'no veNaiyavAI' pRthivIkAyika jIva na bhaNNa'222 na jAyate te2 4 na se. 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' yinA samApramANenuyana yuche se pramAnuMthana yAvat stnitbhaa| sudhI samalakhe, 'puDhavikAiyANaM bhaMte ! kiriyAvAI kucha he bhagavan pRthvIkAyika jIva zuM kriyAvAdI hoya che? athavA a piyAvAdI hoya che? athavA ajJAnavAdI hoya che ? athavA vinayikavAdI hoya cha 1 mA prazna uttaramA suzrI 4 cha hai-'goyamA ! no kiriyAvAI gItama! esIyi 71 yAvAhI 3AtA nathI. 'akiriyAvAI vi, annANi yavAI vi' 52'tu tamA maDiyAvAhI DAya cha, bhane ajJAnavAhI pAya che. kema ke-teo mithyAdaSTi hoya che, jene vacana cagInA abhAvathI teomAM vacana vAdane abhAva che. te paNa te te bhAvane ce.gya jIva pariNAmane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 prameyacandrikA TIkA za030 u. 1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam taraprayojakajIvapariNAmasadbhAvAdvAdina iti kathitam / evaM puDhavIkAiyA NaM jaM atthitat savvattha vi eyAI do majjhillAI samosaraNAI' evaM pRthivIkAyikAnAM yadasti tatra sarvatrApi ete dve madhyame samavasaraNe, pRthivIkAyikAnAM yadasti salezyAdipadaM tatra sarvatrApi madhyamam 'akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi ' ityAkArakaM samavasaraNadvayaM jJAtavyam, salezya kRSNa lezya-nIlalezya- kApotalezya tejolezya - kRSNapAkSika-sampaSTi-mithyAdRSTi - samyagmithyAdRSTi - jJAnyAbhinibodhikajJAni zrutajJAnyadhika jJAnyajJAnimatyajJAni zrutAjJAni vibhaGgajJAnyAhArasaMjJopayukta yAvatparigraha saMjJopayukta savedakanapuMsaka vedakasakapAyi yAvallobhakaSAyi sayogi - manoyoga - vacanayogi sAkAropayuktAH, ityAdiSu yatpadaM sambhavati teSu padeSu dafonvAdI nahI hote haiN| kyoMki inameM vinayavAda ke yogya pariNAma nahIM hai / ' evaM ' puDhavIkAyANaM jaM asthi tastha savvastha vi eyAiM do majjhiralAI samosaraNAhaM' isI prakAra se pRthivikAyika jIvoM meM jojo lezyAdika pada saMbhAvita hote hoveM una-una samasta padoM meM ye do hI - akriyAvAdisva aura ajJAnavAditva- samavasaraNa kahanA cAhiye / isa prakAra salezya kRSNalezya, nIlalezya kApotalezya, tejolezya, kRSNapAkSika, zuklapAkSika, samyagdRSTi, mithyAdRSTi, samyagmithyAdRSTi, jJAnI, AbhiniyodhikajJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI ajJAnI, matyajJAna, zrutAjJAnI, vibhaMgajJAnI, AhArasaMjJopayukta yAvat parigraha saMjJopayukta, savedaka napuMsakavedaka, sakaSAyI, yAvat lobhakaSAyI, saMyogI, manoyogI, vacanayogI, sAkAropayukta, anAkAropayukta, ityAdi - sadbhAva hovAthI teyobhAM vayana yojanA sahabhAva udyo che. 'No veNaiyavAI' pRthvIkAyika jIva vainayikatrAdI haiAtA nathI. kema ke teemAM vinayavAdane ceAgya pariNAma hotu' nathI. 'eva' puDhavIkAiyANaM jaM asthi tattha savvattha vi eyAI do majjilalAI samasaraNAI' mena mA pRthvI livomAM ne ne bezyA vigere padmAsa`bhavita DhAya che, te te saghaLA padmamAM A eja aTale ke akriyAvAdI paNu' ane ajJAnavAdI paNuM samavasaraNu kahevA joie. A rIte bezyAvANA, sRRSNulezyAvAjA, nIdyajhezyAvANA, atazyAvAjA, tele. lezyAvALA, kRSNapAkSika, zukalapAkSika, samyagdaSTi, mithyArdaSTi, sabhyagmithyA dRSTi, jJAnI, gyAlinimAdhijJAnI, zrutajJAnI, maudhijJAnI, ajJAnI, bhati ajJAnI, zrutaajJAnI, vibha'gajJAnI AhArasajJApayegI yAvat parigrahasa jJApayukt, save, napuMsaveDha, samSAyI yAvat belASAyI, sayogI, manoyogI vacanayegI, sAphArApayegavALA, anAkAreApa cAgavALA vigere padA paikI je-je zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bhagavatIsare madhyamaM samavasaraNadvayaM jJAtavyamiti / kiyatparyantapadeSu samavasaraNadvayaM madhyamaM jJAta dhyam, tabAha-'jAva' ityaadi| 'jAra aNAgArovauttA vi' yAvad anAkAropayuktA api anAkAropayogayukta pRthivIkAyikaparyantaM madhyamaM samavasaraNadvayaM jnyaatvymiti| 'evaM jAva cauridiyANaM' evaM pRthivIkAyikavadeva apkAyikAdArabhya caturindriyaparyantAnAm 'sabaDhANesu evAI ceva majjhillAiM do samosaraNAI' sarvasthAneSu lezyAdi sammadhinadvAreSu ete eva madhyame dve samavasaraNe jJAtavye / nanu dvIndriya zrIndriyAdi jIvAnAM mAlAbanabhAvena samyaktvaM jJAnaM ceSyate iti dvIndriyAdi jIveSu kriyAvAditvameva yuktaM tatsvabhAvatvAt tatkathamucyate madhyamameva samavasaraNadUyameteSAmityAzaMkyAha-'sammatta' ityAdi, 'sambhattanANehi vi eyANi ceva padoM meM se jo-jo pada inameM saMbhavita hote hoveM unameM se yAvat anAkAropa yukta pRthivIkAyika pada taka ina do madhya ke samavasaraNoM kAhI kathana karanA caahiye| ___evaM jAva cAuridiyANaM' pRthivIkAyika ke jaise hI akAyika se lekara caturindriyataka ke jIvoM ke 'saTTANesu eyAiM cetra majjhillAI do samosaraNAI' samasta vezyAdika saMbhAvita sthAnoM meM ye do hI madhya ke samaksaraNa vaktavya hue haiM aisA jAnanA caahiye| zaMkA-dIndriya, teindriya jIvoM ke sAsAdana bhAva se samdhavasva aura jJAna mAne gaye haiM ataH inameM kriyAvAditva rUpa samavasaraNahI kahanA cAhiye thA, to phira Apa ina meM madhya ke do samavasaraNa hI kyoM prakaTa kara rahe hai ? uttara-'sammattanANehi vi eyANi ceva manjhillagAI do samo. pada A pRthvIkAvike mAM saMbhavita hetA hoya temAMthI anAkArapagavALA prathivIkAyika saMbaMdhI pada sudhI A be madhyanA samavasaraNeja kahevA joIe ___evaM jAva cauridiyANaM' pRthvI vinA 4thana pramANe saya4thI sa. yA ndriya 75 sudhiin| savAne 'sabaDhANesu eyAiMceva manjillAiM do samosaraNAI' savA vezyAhi samavita sthAnamA sAme. eTale ke akriyAvAdI ane ajJAnavAdIpaNunA be madhyanA samavasaraNa kahevA lAyaka kahyA che. tema samajavuM. zaMkA - be IdriyavALA ane traNa IdriyavALA jIvone sAsAdana bhAvathI samyakatva ane jJAna mAnavAmAM Avela che jethI teomAM kriyAvAdI rUpa samava saNa ja kahevuM joIe paraMtu Apa teomAM ane samavasaraNo kema kaho che? utta2-'sammattanANehi vi eyANi ceva manjillagAiM do samosaraNAIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ rameyacandrikA TIkA za030 u.1901 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 73 majhillagAI do samosaraNAI samyaktvajJAnayorapi ete eva madhyame dve samavasaraNe jJAtavye kriyAvAdavinayavAdau hi viziSTatare samyaktvAdipariNAmeM syAtA ma tu sAsAdanarUpe iti bhAvaH / yadyapi dvIndriyAdi caturindriyAnteSu samyaktvaM jJAnaM ca vidyate tathApi aparyAptAvasthAyAmeva tayoH sadbhAvAt stokakAlabhAvitvena vizi pTarUpaM samyaktvaM jJAnaM ca nAsti, ataH madhyamameva samavasaraNadvayamiti / 'paMcidiyatirikkhajoNiyA jahA jIvA' paJcendriyatiryagyonikA yathA jIvAH sAmAnyajIva. vadeva paJcendriyatiryagyonikAH kriyAvAdino'jJAnikavAdino vaiyikavAdino'pi bhavantIti / 'navaraM jaM asthi taM bhAgiya navaraM jIvApekSayA idameva vailakSaNyaM yata saraNAI yadyapi inake sAsAdana bhAva se samghatva aura jJAna mAne gaye haiM-para ve vahAM aMza rUpa se mAne gaye haiM imaliye inake samyaktva evaM jJAna meM bhI ye do hI madhya ke samavasaraNa hone kahe gaye haiM, kyoM ki kriyAvAda aura vinayavAda the do viziSTatara samyaktvAdi pariNAmoM ke hone para hote haiM / sAsAdana rUpa samyaktvajJAna ke hone para nahIM hote haiM / yadRpi dvIndriya se lekara cauhandriya taka ke jIvoM meM samyaktva aura jJAna haiM parantu ve aparyApta avasthA meM hI unake sadbhAva rUpa se mAne gaye haiM -ataH unameM inakA sadbhAva bahuta hI kama samayataka rahatA hai isaliye ye viziSTa rUpa meM vahAM nahIM haiN| isI kAraNa vahAM bIca ke do samavasaraNa mAne gaye haiN| paMciMdiyatirivakhajoNiyA jahA jIvA 'sAmAnya jIva ke jaise pazcendriyatiyaMgyonika jIva kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura bainayikavAdI bhI hote haiN| 'navaraM jaM asthi ke A be IdriyAdikamAM sAsAdana bhAvathI samyaktva ane jJAna mAnavAmAM Avela che, to paNa te ahiyAM aMza rUpathI mAnelA che tethI teone samyakutva ane jJAnamAM paNa A beja madhyanA samavasaraNa hovAnuM kahela che. kemake kiyAvAda ane vinayavAda e be vizeSa prakAranA samyaktva vigere pariNAme hoya tyAre heya che. sAsAdanarUpa samyaphavajJAna hoya tyAre detA nathI. jo ke be IndriyathI laIne cAra IdriyavALA sudhInA jIvemAM samyakatva ane jJAna che, paraMtu te aparyAptAvasthAmAM ja tenA bhAva rUpathI mAnelA che, tethI teomAM teno samAva ghaNuM ja ochA samaya sudhI rahe che. tethI teo vizeSa prakArathI tyAM rahetA nathI. e ja kAraNathI tyAM madhyanA be samavasaraNe mAnelA che. 'paMcidiya tirikkhajoNiyANaM jahA jIvA' sAmAnya nAthana prabhAvI paMcendriya tiyacanivALA cha kriyAvAdI paNa hoya che. akiyAvAdI paNa hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yadeva zyAdikaM yogyatvAt sambhavati paJcendriya tiryagyonikAnAM tadeva lezyAdikaM bhaNitavyaM nAnyaditi / 'maNussA jahA jIvA taheva niravasesaM' manuSyA yathA jIvA stathaiva niravazeSaM jIvavadeva sarvA'pi paripATI manuSyeSu vaktavyeti / 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asurakumArakhadeva vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH kriyAvAdino yAvadvainayikavAdino bhavantIti // 01 // jIvanArakAdi paJcaviMzatitamadaNDakeSu yat samavasaraNaM yatrAsti tat samayasaraNaM vibhajya tatra tatroktam, atha teSveva jIyadi paJcaviMzatitamadaNDakeSu AyurvadhaM nirUpayannAha - 'kiriyAcAI NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam - kiriyAvAI NaM bhaMte! kiM neraiyAuyaM pakareMti tirikkhajoNiyA uyaM pakareMti ? maNussAuyaM pakareMti ? devAuyaM pakareMti ? goyamA ! no nerajhyAuyaM pakareMti, no tirikkhajo - NiyAuyaM pakareMti, maNussAuyaMpi pakareMti devAuyaM pipakareMti / taM bhANiyanva' parantu jIva ke kathana kI apekSA inake kathana meM yahI vizeSatA jAnanI cAhiye ki ina paMcindriya tiryagyonikoM ko jo pada saMbhavita hotA ho ve hI pada unameM kahane cAhiye anya pada nahIM / 'manussA jahA jIvA taheva niravasesaM' manuSyoM meM jIva ke jaisI hI samasta paripATI kahanI cAhiye, 'vANamaMtara joisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asurakumAroM ke jaisI paripATI vAnavyantarajyotiSika aura vaimAnika inameM kahanI cAhiye, arthAt ye saba kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAvAdI bhI hote hai ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM ityAdi // 1 // 'navara' jaM asthi ta bhANiyavva" paraMtu bhavanA uthananI apekSAthI tekhAnA kathanamAM eja vizeSapaNu` che ke-A 5'cendriyatiya gyeAnikAne je padma sabhavita thatA hAya eja pado temAM kahevA joI e. tethI anya kahevAnA nathI. 'massA jahA jIvA tadeva niravasesaM' bhanuSyogAM vanA uthana abhAye * saghaNu uthana Devu leye. 'vANamaMtara joisiya vemANiyA jahA asurakumArA' asurakumArAnA saMbaMdhamAM je pramANe kathana kahela che, eja pramANe vAnavyantara jyAtiSka ane vaimAnikanA sabadhamAM kahevu' joie. arthAt A badhA kriyAvAdI paNa hAya che, akriyAvAdI paNa hAya che, ane vainacikavAdI paNa hAya che. te samajavu'. AslR01|| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam 75 jai devAuyaM pakareMti ? kiM bhavaNavAsidevAuyaM pakareMti jAva vemANiyadevAuyaM pakareMti goyamA! no bhavaNavAsidevAuyaM pakareMti, no vANamaMtaradevAuyaM pakareMti, no joisiya devAucaM pakareMti, vemANiyadevAuyaM pakareMti / akiriyAvAI NaM bhaMte! jIvA kiM neraiyAuyaM pakareMti tirikkha0 pucchA, goyamA! neraiyAuyaM pi pakareMti jAva devAuyaM pipkreNti| evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi / salessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pakareMti, pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakarota evaM jahA jIvA taheva salessA vi cauhi vi samosaraNahiM bhANiyavvA / kaNhalestA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM nera. iyAuyaM pakareMti, pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti no tirikkha joNiyAuyaM pakareMti, maNustAuyaM pakareMti no devAuyaM pkreNti| akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya cattAri vi AuyAiM pakareMti / evaM nIlalessA vi kAulessA vi / teulessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAvAI ki neraiyAuyaM pakareMti pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti no tiri. kkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNussAuyaM pakareMti, devAuyaM pi pakarota / jai devAuyaM pakareMti taheva / teulessA NaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti maNustAuyaM pi pakareMti tirikkhajoNiyAuyaM pi pakareMti, devAuyaM pi pakareMti / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi jahA teulestA, evaM pamhalessA vi sukalessA vi nAyavA / salestA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki nerahayAuyaM pucchA, goyamA no neraiyAuyaM pakareMtinotirikkhano maNussA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne no devAuyaM pakareMti / kaNhapakkhiyA NaM bhaMte! jIvA akiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA! neraiyAuyaM pi pkreNti| evaM caunvihaM pi| evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi / sukapakkhiyA jahA saleslA / sammadiTTI NaM bhaMte ! jIvA kiricAbAI kiM neraiyAuyaM pucchA goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkha joNiyAuyaM pakareMti maNussAuyaM pakareMti devAuyaM pipakareMti / micchAdiTrI jahA knnhpkkhiyaa| sammAmicchAdiTThIbhaMte! jIvA annANiyavAI ki neraiyAuyaM jahA alessaa| evaM veNaiyavAI vi| NAgI AbhiNibohiyanANI ya suyanANI va ohiyanANI ya jahA smmditttthii| magapajavanANI NaM bhaMte! pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti no tirikkha0 no maNusta0 devAuyaM pakareMti / jai devAuyaM pakareMti kiM bhavaNavAsi0 pucchA, goyamA! jo bhatraNavAsidevAuyaM pakareMti no vANamaMtara0 no joisiya0 vemANiyadevAuyaM pakareMti / kevalanANI jahA alessaa| annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNha kkhiyA, sannAsu causu vi jahA slessaa| no sannovauttA jahA maNapajjavanANI savedagA jAva napuMsagaveyagA jahA slessaa| aveyagA jahA alessA / sakalAI jAva lobhakasAI jahA sale. ssaa| akasAI jahA aleslaa| sajogI jAva kAyajogI jahA slessaa| ajogI jahA aleslaa| sAgArovauttA ya aNAgArovauttA ya jahA saleslA ||suu0 2 // __chAyA-kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM narayikAyuSkaM prakurvanti ? tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti ? manuSyAyuSkaM prakurvanti ? devAyuSkaM prakurvanti ? gautama ! no nairayikAyuSkaM prakurvanti no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti manuSyAyuSkanApi makurvanti devAyuSkamapi prakurvanti / yadi devAyuSkaM prakurvanti ki bhavanavAsi zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameSacandrikA TIkA za030 u.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam 77 devAyuSkaM prakurvanti yAvadvaivamAnikadevAyuSkaM pakurvanti ? gautama ! no bhavanavAsidevAyuSkaM prakurvanti, no vAnavyantaradevAyuSkaM prakurvanti no jyotiSkadevAyuSkaM prakurvanti, vaimAnikadevAyuSka prakurvanti / akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM nairayikAyuSka prakurvanti tiryag pucchA, gautama ! nairapikAyuSkamapi pakurvanti yAyavAyukanapi prakurvanti ! evamajJAnikavAdino'pi, vainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSka pakurvanti pRcchA, gautama! no nairayikAyuSkaM prakurvanti, evaM yathaiva jIvA svathaiva salezyA api catubhirapi samavasaraNe bhaNitavyAH kRSNalezyAH khalu bhadanta jIvAH kriyAvAdinaH ki nairapikAyuSka prakurvanti pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSka prakurvanti, no tiryagyonikAyuSka prakurvanti, manuSyAyuSkaM prakurvanti no devAyuSka prakurvanti / akriyAvAdino'jJAnikavAdino vanayikavAdinaca catvAri api AyuSkANi prakunti, evaM nIlalezyA api, kApotalezyA api tejolezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyukaM prakurvanti pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSkaM prakurvanti, no tiryagmonikAyuSka prakunti, manuSyAyuSka prakurvanti, devAyuSkamapi prakurvanti / yadi devAyuSkaM prakurvanti tathaiva / tejolezyAH khalu bhadanta ! jIvAH akriyAvAdinaH kiM nairayikAyuka pRcchA, gautama ! no nairayikAyuka prakurvanti, manuSyAyuSkamapi prakurvanti, tiryagyonikApuSkamapi prakurvanti, devAyuSkamapi prakurvanti / evamajJAnikavAdino'pi, vainayika vAdino'pi yathA tejoleshyaaH| evaM padmalezyA api zuklalezyA api jJAtavyAH / alezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSkaM pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSka prakurvanti, no tiryag0 no manu0 no devAyuSkaM prakurvanti / kRSNa pAkSikAH khalu bhadanta ! jIvA akriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSka pRcchA, gautama ! nairayikAyuSkamapi prakurvanti evaM caturvidhamapi / evamajJAnikavAdino'pi, painayika vAdino'pi / zuklapAkSikA yathA sleshyaaH| samyagdRSTayaH khalu bhadanta ! jIvA kriyAvAdinaH ki nairayikAyuSka pRcchA, gautama ! no narayikAyuka prakurvanti, no tiryagyonikAyuSka pakurvanti, manuSyAyuSkaM prakurvanti devAyuSkamapi makurvanti / mithyAdRSTayo yathA kRSNa pAkSikAH / samyagmithyAdRSTayaH khalu bhadanta ! jIvA ajJAnikavAdinaH kiM nairayikAyuSka0 yathA alezyAH / evaM vainayikavAdino'pi / jJAni AminibodhikajJAnI ca zrutajJAni ca avadhijJAnI ca yathA smygdRssttiH| manAparyavajJAninazca bhadanta ! pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSka prakurvanti notiyA no manuSya devAyuSka prakurvanti / yadi devAyuSka prakurvanti kiM bhavanavAsi pRcchA, zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI gautama ! no bhavanavAsi devAyuSka prakurvanti no vAnavyantara0 no jyotiSka vaimAnikadevAyuSkaM prakurvanti / kevalajJAnino yathA aleshyaaH| ajJAnino yAvad vibhaGgajJAnino yathA kRssnnpaakssikaaH| saMjJAsu catasRSvapi yathA sleshyaaH| no saMjhopa. yuktA yathA manaHparyajJAninaH / savedakA yAvat napuMsakavedakAH yathA salezyA / avedakA yathA aleshyaaH| sakavAyino yAvat lobhakaSAyiNaH yathA sleshyaaH| aka. pAyino yathA aleshyaaH| sayogino yAvat kAyayogino yathA salezyA |ayogino yathA alezyAH / sAkAropayuktAzca, anAkAropayuktAzca yathA salezyAH // 2 // TIkA-'kiriyAvaI gaM bhaMte ! jIvA' kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH 'ki neraiyAuyaM pakareMti' ki nairayikAyuSka prakurvanti nArakamavasambandhi Ayu. baMdhanAtItyarthaH athavA 'tirikvajoNiyAuyaM pakareMti' tiryagyonikasambandhi AyuSka prakurvanti tAzAyuSkarmabandhaM kurvantIti, athavA-'maNussAuyaM pakareMti' manuSyAyuSka prakurvanti athavA 'devAuyaM pakAti' devAyuSka prakurvanti ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareti' no nairayikAyuSkaM prakurvanti nArakabhavasambandhi AyuSkakarmavandhanaM kurvantI jIva nArakAdi 25 daNDakoM meM jo-jo samavasaraNa jahAM-jahAM hai vaha-yaha samavasaraNa vahAM-vahAM vibhakta karake prakaTa kiyA gayA hai| aba unhIM jIvAdi 25 daNDakoM meM Ayu ke bandha kA nirUpaNa kiyA jAtA hai|-'kiriyaavaaii NaM bhaMte ! jIvA neracyAuyaM pakAti TIkArtha-he bhadanta jo jIva kriyAvAdI haiM ve kyA nairayika Ayu. eka kA bandha karate haiM ? 'tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' tiryazcAyukA. bandha karate hai ? 'maNussAuyaM pakareMti' manuSyAyukA bandha karate haiM? 'devAuyaM pakareMti' athavA-devAyu kA bandha karate haiM? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti' he gautama ! kriyAcAdI jIva nairayika AyukA bandha nahIM karate hai, 'No tirikkhajogiyA jIva nAraka vigere daMDake mAM je-je samavasaraNa jyAM jyAM hoya che, te te samavasaraNa tyAM tyAM judA judA pragaTa karelA che have te jIva vigere 25 pacIsa daMDakamAM AyunA baMdhanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. 'kiriyAvAINa bhaite ! jIvA ki neraiyAuyaM pareti' ityAhi TIkArtha- he bhagavad je cha kriyAvAdI che, teo zuM siyika maayn| ma re cha1 "tirikkhajoNiyAvyaM pakare ti' tiya" mAyudhyanA madha 43 cha 1 'devAuyaM pakareMti' athavA deva mAyuSyana! ma cha? bhA nA uttaramA prabhuzrI che 3-'goyamA ! no neraiyAuyaM pakare ti gautama ! hiyAvAdI nayi bhAyuSyanA madha 52tA nayI. 'jo tirikkhajoNiyA. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za030 3.1 202 AyurvandhanirUpaNam syarthaH / 'no tirikakhanoNiyAuyaM pakareMti' no-na vA tiryagyonikAyuSka pakuvanti kintu 'maNussAuyaM para ti devAuyaM pakareMti' manu yAyuSka prakurvanti, devAyuSkamapi kurvantItyuttaram / 'jai devAuthaM pakareMti' yadi kriyAvAdino jIvA devAyuSka prakurvanti tadA 'kiM bhavaNavAsi devAuyaM pakareM ti jAva vemANiya devAuyaM pakareMti' kiM bhavanavAsidevAyuSka prakurvanti yAvat vaimAnikadevAyuSka makurvanti yAvatpadena vAnavyantarajyotiSkadevayoH saMgrahaH eSu katamadAyurvandhaM prakurvantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No bhavaNavAsi devAuyaM pakareMti' no bhavanavAsi devAyuSka prakurvanti 'No vANamaMtaradevAuyaM pakareMti' no na vA vAnavyantaradevAyuSka prakurvanti' 'No joisiyadevAuyaM pakareM ti' no na vA jyotiSkadenAyuSka prakurvanti api tu 'vemANiyadevAuyaM pakareMti' vaimAnikadevAyuSka prakurvanti kriyAvAdino uyaM pakareMti' tiryazcaAyu kA bandha nahIM karate haiM, kintu 'maNussAyaM pi pakareMti devAuyaM pi pakareti' manuSya AyukA bhI bandha karate haiM aura devAyu kA bhI bandha karate haiM / 'jai devA uyaM pakare ti kiM bhavaNa. vAsidevAuyaM pakareMti jAva vemANiyadevAuyaM pakareM ti' yadi ve devAyu kA pandha karate haiM to kyA bhavanavAsI devoM kI AyukA bandha karate haiM yA yAvat vaimAnika devoM kI AyukA dhandha karate haiM ? yahAM yAvat zabda se vAnavyantara aura jyotiSika ina do kA grahaNa huA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No bhavaNavAsidevAuyaM pakareM ti No vANamaM. tara devAuyaM pakareMti' he gautama! kriyAvAdI jIva na bhavanavAsI devoM kI AyukA bandha karate haiM na vAnavyantaradevoM kI AyukA bandha karate haiM jo joisiya devAuyaM pakareMti' na jyotiSika devoM kI AyukA bandha karate haiN| apitu 'dhemANiyAvAuyaM pakareMti' ve vaimAnika devoMkI AyukA bandha uya pakare'ti' tiya" maayun| ma 42 // nathI. paraMtu 'maNussAuyaM pakareMti devAuyaM pakareMti' manuSya aayu| ma 42 cha, bhane vAyunA madha recha. 'jai devAuya pakare'ti ki bhavaNavAsI devAuya pakareM tine tamA deva Ayune baMdha kare che, te zuM teo bhavanavAsI devanA AyuSyane baMdha kare che ? yAvata vaimAnika denA AyuSyane baMdha kare che? ahiyAM yAvata zabdathI vAnacattara ane jayotiSka A baMne grahaNa karAyA che. A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha - goMyamA ! NoM bhavaNavAsidevAuya pakareM tiM No vANa. maMtaradevAuya pakareM ti' gautama ! yAvAhI manAsivAnI maayuvyane baMdha karatA nathI tathA vAnantara devenI AyuSyane baMdha karatA nathI. 'No joisiya devAuya pakareMti' yati vAnI maayudhyn| ma 42tA nayI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre jIvA iti / 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA ki neraiyAuyaM pakareM ti tirikva0 pucchA' akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM nairayikAyuSka prakurvanti tiryajyonikAyuSka pakurvanti devAyuSka vA prakunti iti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'neraiyAuyaM pi pakareM ti jAva devAuyaM vipakareM ti' nairavikAyuSkamapi prakunti yAvad devAyuSkamapi prakurvanti atra yAvatpadena tiryagyonikAyukamapi prakunti manuSyAyuSkamapi prakurvantI. tyanayoH saMgraho bhavatIti / evaM annANiyalAI vi, vegaiyavAI vi' evam-akri. yAvAdina ina ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi nairamikAyuSka pakurvanti, tiyaMgyonikAyukamapi prakurvanti manuSyAyuSkamapi prakunti 'salemsANaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI' salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH 'ki neraiyAuyaM karate haiM / 'makiyiyAbAI NaM bhaMte ! jIvA ki neraiyAuyaM pakare ti tiri kha0 pucchA' he bhadanta ? akri pAvAdI jIva kyA nairayika AyukA bandha karate haiM ? yA tiraMgyAnika kI AyukA vadha karate haiM ? yA manuSya AyukA bandha karate haiM ? yA devAyuSka kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamo! neraiyAuyaM pipakareMti0' he gautama! aki yAvAdI nairapika kI AyukA bhI vandha karate haiM yAvat devAyukA bhI bandha karate haiN| yahAM yAvatpada se tiryagyonika kI AyukA bhI the bandha karate haiM aura manuSya AyukA bhI ve bandha karate haiM aisA pATha gRhIta huA hai| 'evaM annANiyavAI vi vegaiyavAI vi' isI prakAra se ajJAnavAdI bhI aura vainAyakavAdI bhI cAroM gatiyoM ke AyuSka kA pandha karate haiN| 'salesmA NaM bheta ! jIvA kiriyAvAI' he bhadanta ! patu 'vemANiyadevAuya pakare ti' tesa mAnihonA mAyudhyanA mare che. 'akiriyAvAINaM bhaMte ! jIvA kiM neraiyAuya pakareM ti tirikkha0 pucchA' R. vana akriyAvAdI jIva zuM nairayika AyuSyano baMdha kare che? athavA tiyaca. nikanA AyuSyane baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? athavA deva AyuSyane baMdha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! neraiyAuya vipakareti' gautama maThiyAvAhI nazyanA sAya bane paNa baMdha kare che, yAvat deva AyuSyane paNuM baMdha kare che. ahiyAM thAvatpadathI teo tiyacanikanA AyuSyane paNa baMdha kare che. ane manuSya AyuSyane paNa teo baMdha kare che. e pramANene pATha grahaNa karAyo che. 'evaM annANiyavAI vi. veNaiyavAI vi' se prabhArI ajJAnavAhI ananavizvAhI 5 yAre gatiyAnA aayussyn| ma re cha, 'salessANaM bhate! zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 1 sU02 Ayurba ndhanirUpaNam 81 pakareti pucchA' kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti tiryagyonikAyukaM prakurvanti manusuryer makunti devAyuSka prakurvanti ? iti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha - 'gosA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM evaM' jaheva jIvA tasA vicauddici samosaraNehiM mANiyaccA' no nairavikAyuSka evaM yathaiva jIvastathaiva salezyA api caturbhiH samavasaraNa bhaNitavyAH, yathA kriyAvAdino jIvAH nairadhikAyukaM na prakurvanti no tiryagAyuSka prakurvanti api tu manuSyAyukaM prakurvanti tathA dezayuSkaM prakurvanti yadi devAyuSka prakurvanti tadA kimanayatyAdi vaimAnikAnteSu AyuSo bandhaM kurvantIti praznaH no bhavatyA diSu kintu vaimAnihoda AyurvandhaM kurvantItyuttaram etadeva ' jaheva jIvA taheva leiyAvAle kriyAvAdI jIva kyA nairayika AyukA bandha karate haiM ? yA tiryagyonika kI AyukA bandha karate hai ? yA manuSyAyuM kA bandha karate haiM? yA devAyukakA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - he gautama! 'no nerayAuyaM evaM jaheba jIvA taheba salessA vi casimosaraNehiM bhANiyavvA' jisa prakAra kriyAvAdI jIva nairafestos kA yandha nahIM karate haiM tiryagyonikAraka kA bandha nahIM karate haiM, kintu manuSya AyukA bandha karate haiM devAyuSka kA bandha karate haiM- devAyuSka meM bhI ve kevala vaimAnika devoM kI hI AyukA vandha karate haiM bhavanapatyAdikoM kI AyukA bandha nahIM karate haiM usI prakAra se saleya jIva bhI nairadhikAyuSka kA bandha nahIM karate haiM ityAdi prakAra se cAroM samavasaraNavAle salezya jIvoM kA saba kathana jIva ke jaisA hI jAnanA cAhiye, yahI bAta 'jaheba jIvA taheva salessA vi' jIvA kiriyAbAI' De lagavan sezyAvAlA DiyAvAhI vA zunairabhiyu SyanA aMdha kare che ? athavA tiya carcAnikAnA AyuSyanA baMdha kare che? athavA manuSyanA Ayune adha kare che? athavA deva AyuSyane adha kare che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - gautama ! 'no neraiyAyaM evaM jaba jIvA taheba salessAvi cauhivi samosaraNehiM bhANiyavya"" pramANe kriyAvAdI jIvA naiyika AyuSyane aMdha karatA nathI, tiya carcAnikAnA AyuMSyanA baMdha karatA nathI. paraMtu manuSya AyunA baMdha kare che, tathA deva AyuSyane khaMdha kare che, deva AyumAM paNa teo kevaLa vaimAnika devAnA ja AyunA adha kare che. bhavanapati vigerenA AyuSyanA aMdha karatA nathI, eja pramANe lezyAvALA jIva paNa nairayikAyuSyanA khadha karatA nathI. vigere prakAranuM savaLu kathana jIvanA prakaraNamAM kahyA anusAra ahIMyAM samajavu... eja vAta jJadeva nIvA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce salessA bi' ityanena prakaraNena darzitamiti / 'kaNhalessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pakareMti pucchA' kRSNalezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSka pakurvanti yadvA tiryagyonikAyuSka prakurvanti athavA manuSyAyuSka prakurvanti athavA devAyuSka prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pareMti' no nairayikAyuSka prakurvanti kriyAvAdinaH kRSNale izaH jIvAH tathA 'no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' no na vA viryagyonikAyuSka prakurvanti api tu 'maNussAuyaM pakareMti' manuSyAyuSka makurvanti kintu 'no devAuyaM pakareMti' no devAyuSka prakurvanti, kRSNalezyAH jIvAH kriyAvAdino devanArakApekSayA isa prakaraNa se spaSTa kI gaI hai| 'kaNhalessA NaM bhaita ! jIvA kiriyAvAI ki nerakyAuyaM pakareMti pucchA?' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kriyAvAdI jIva kyA nairayika AyukA pandha karate haiM? yA tiryagAyu kA bandha karate haiM, yA manuSya AyukA bandha karate haiM yA devAyu kA dhandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama !' 'no neraiyAuyaM pakareM ti, kRSNalezyAvAle kriyAvAdI jIva nairayika AyukA bandha nahIM karate haiM tathA-'notirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' na ve tiryagAyu kA bandha karate haiM, apitu-ve 'maNussAuyaM pakareM ti0' manuvyAyukA hI bandha karate haiM / 'No devAuyaM pakareMti' devAyu kA bandha nahIM karate haiN| aisA jo yaha kathana kiyA gayA hai ki kRSNalezyAvAle kriyAvAdI jIva manuSya AyukA hI bandha karate haiM so yaha deva nArakoM kI taheva salessA vi' / sUtrA4thI 158 423 che. 'kaNhalessA NaM bhate ! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAuya pakareM ti pucchA' 3 bhagavan zyAmA ddiyaavAdI jIve zuM nairayika AyuSyane baMdha kare che? athavA niyaMca Ayune baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? athavA deva Ayune baMdha 42 cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI gautabhasvAmIna cha -'goyamA!' gautama ! 'no neraiyAuya' pakareMti' gautama ! 80vezyAvANAliyAvAhI va 12yina AyuSyane 55 42tA nathI. 'no tirikkhajoNiyAuya pknaMti teo tiryaMca yonIvALAonA AyuSyane paNa baMdha karatA nathI paraMtu tes| 'maNussAuya pakareMti' manuSya bhAyunA madha 42 cha. No devAuya pakareM ti' deva Ayune teo baMdha karatA nathI A pramANe je A kathana karyuM che, ke "kRSNalezyAvALA kiyAvAdI jIve manuSya Ayune ja baMdha kare che. te te zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 202 AyurvandhanirUpaNam vijJeyA iti manuSyatirathoH kRSNAdi tritaya lezyAkAle AyurvandhAbhAvAditi / 'akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya, cattAri vi AuyAI pakareMti' kRSNalezyA akriyAvAdinaH, ajJAnikavAdinaH, vainayikavAdinazca jIvAH catvAri api AyuSkANi nArakatiryagmanuSyadevasambandhIni prakRrvanti, catuSprakArakamapi AyuSkarma badhnantIti bhAvaH / 'evaM nIlalessA vi kAulessA vi' evaM kRSNalezyavadeva nIlalezyAvantaH kApotalezyAvantazca akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca jIvAH catuSpakArakamapi AyuSkarma badhnantIti bhAvaH / kriyA: vAdino jIvAstu kevalaM manuSyAyuSa eva bandhaM kurvantIti' 'teulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki neraiyAuyaM pakareM ti pucchA' tejolezyAH khalu bhadanta ! apekSA se kahA gayA haiM kyoM kI manuSya aura tiryazca kRSNAdi tIna lezyA ke sadbhAvakAla meM AyukA bandha nahIM karate haiM / 'akiriyAvAI annANiyavAI veNayavAIya cattAri vi AuyAI pakareMti akriyAvAdI, ajJAnavAdI, cainayikavAdI ye saba cAroM bhI AyuoM kA bandha karate haiN| kRSNalezyAvAle akriyAvAdI jIva 'annANiyavAI' ajJAnavAdI jIva aura 'veNaiyavAIya' vainayikavAdI jIva cAroM AyuoM kA bandha karate haiN| 'evaM nIlalessA vi kAulessA vi 'isI prakAra nIlalezyAvAle aura kApotalezyAvAle akriyAvAdI jIva, ajJAnikavAdI jIva evaM vainayikavAdI jIva cAroM prakAra kI Ayu kA bandha karate haiN| aura kriyAvAdI jIva mAtra manuSyAyu kA hI bandha karate haiM 'teulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM neraDyAuyaM pakareMti pucchA' he bhadanta ! tejolezyAvAle kathana A deva nArakanI apekSAthI kahela che. kema ke-manuSya ane tiryaMca kRSNa vagaire 3 vezyAnA samAjamA maayun| madha 42tA nathI. 'akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya cattAri vi AuyAI pakareMti' mahiyAvAhI ajJAnavAdI, vainAyikavAdI e badhA cAre prakAranA AyuSyane baMdha kare che. 104 vezyAvA maDiyAhI 71 'anANiyavAI' ajJAnahI 71 bhane 'veNaiyavAIya' vainayiAhI 71 yAre // 2 // aayun| ma 43 cha, 'evaM nIlalessA vi kAulessA bi' ko pramANe naashyaapaa| manapAtavezyA vALA ja akriyAvAdI jIva, ajJAnavAdI jIva ane narayikavAdI jIvanA kathana pramANe cAre prakAranA AyuSyano baMdha kare che. ane kiyAvAdI jIva BNa mnussyaayune| 43 che. 'ulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki neraDyAuya pakareM ti' pucchA' he lAn tezyA 7 // 3 mA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikApuSkaM prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka prakurvanti athavA manuSyAyuSka prakurvanti yadvA devAyuSka prakurvantItyevaM prakAreNa praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairayikAyuSka prakurvanti tejo. lezyAH kriyAvAdinaH 'no tirikkha joNiyAuyaM pakareMti' no tiryagdhonikAyuSka prarvanti, kintu 'maNussAuyaM pakareM ti' manuSyAyuSka prakurvanti / 'devAuyaM pi pakareMti' devAyuSkamapi prakurvanti / 'jai devAuyaM pakareM ti' yadi tejolezyAH kriyAvAdino jIvA devasambandhi AyuSka prakurvanti tadA kiM bhavanavAsi devAyuSka pakunti yAvat vaimAnikadevAyuSka prakurvantIti praznA, uttaramAha-'taheva' tathaiva yathaiva kriyAvAdijIvAnAM devAdau Ayurvandho nirUpita stathaiva tejolezya jIva jo kI kriyAvAdI hai, ve kyA nairayikAyuSka kA bandha karate haiM ? athavA tiryarayonika kI AyukA bandha karate haiM ? athavA manuSya Ayu kA bandha karate haiM ? athavA devAyu kA bandha karate haiM isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no neraDyAuyaM pakareMti' he gautama ! ve nairayika AyukA bandha nahIM karate haiM 'no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' tiryagyonika AyukA bandha nahIM karate haiM kintu ve 'maNussAuyaM pakareMti, devAuyaMpi pakareMti' manuSya AyukA bandha karate haiM aura devAyu kA bhI bandhakarate haiN| 'jai devAuyaM pakareMti' yadi ve tejolezyAvAle kriyAvAdI jIva devAyukA bandha karate haiM to kyA ve bhavanavAsi dekhAyu kA bandha karate haiM ? yA yAvat vaimAnika devAyu kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'taheva' he gautama ! jisa prakAra se kriyAvAdI jIvoM kiyAvAdI hoya che. teo zuM nairayika AyuSyane baMdha kare che athavA tiyacanika Ayune baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? ke deva Ane baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! no neraiyAuyaM pakareM ti' gautama! tamAthi maayudhyn| ma 42tA nathI. 'no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' tiya yoni maayudhyn| ma 32tA nathI. paraMtu tyA 'maNussAuya pakareM ti, devAuyapi pakareMti' bhanuSya mAyunI 5 43 che. bhane 31 Ayuno 51 madha ghare che. 'jai devAya pakareti' tanavezyApAmA mAyunI madha 42, to zu tathA bhavanavAsI deva Ayune baMdha kare che athavA yAvat vaimAnika deya Ayune saya 13 1 mA prazana uttaramA pramuzrI 47 cha hai-'taheva' hai giitm| je pramANe kriyAvAdI jIvane vaimAnika deva Ayune baMdha thavAnA saMbaMdhamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 3.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam kriyAvAdinAmapi vaktavyam , bhavanavAsi vAnavyantarajyotiSkadegayuSka na kurvanti kintu vaimAnikadevAyuSka kurvantIti bhAvaH / 'teulessA NaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI ki nerajhyAuyaM pucchA' tejolezyAH khala bhadanta ! jIvAH akriyA vAdinaH kiM nairayikAyuSka prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka prakurvanti yadvA manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSkaM vA prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareM ti' no nairayikAyuSkaM prakurvanti tejolezyA akriyAvAdino jIvAH kintu 'maNussA upi pakareMti' manuSyabhavasamandhi AyuSkamapi prakurvanti tathA-'tirikkhajopiyAuyaM pi pakareMti tiryagyonikAyuSkamapi prakurvanti tathA-'devA'yaM pi pakako vaimAnika devAyukA pandha honA kahA gayA hai usI prakAra se tejo. lezyAvAle kriyAvAdIyoM ko bhI vaimAnika devAyukA hI bandha kahA gayA hai| bhavanavAsI vAnavyansara aura jyotiSka devAyu kA bandha karanA nahIM kahA gayA hai / 'teulessANaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI kineraiyAuyaM pucchA' he bhadanta / jo tejolezyAvAle jIva akriyAvAdI hote hai usako kyA nairayika AyukA bandha hotA hai ? yA tiryagAyukA pandha hotA hai ? yA manuSyAyu kA bandha hotA hai ? yA devAyukA bandha hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti' he gautama ! unake nairayika AyukA bandha nahIM hotA hai, kintu- 'maNussAyaM pi pakareMti' unako manuSyAyu kA bhI bandha hotA hai ? tirikkhajoNiyAuyaM pakareM ti' tiryagAyukA bhI dhandha hotA hai 'devAuyaM pi pakareMti' aura kathana karela che, e ja pramANe tejezyAvALA kriyAvAdIne paNa vaimAnika deva Ayune baMdha kahela che, bhavanavAsI, vAnayaMtara, ane jyotiSka deva bhaayun| madha 42vAnu' 4 nathI. 'veulessA NaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI kiM neraiyAuya pucchA' 8 san 2 tazyAvANA mahiyAvAhI hoya che, teone zuM nairayika Ayune baMdha hoya che? athavA tiryaMca Ayune baMdha hoya che? athavA manuSya Ayune baMdha hoya che? athavA deva AyuSyane baMdha hoya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI se che ?-goyamA ! no nerakyAuya pakareM ti' temAne yi maathun| ma thata nathI. paraMtu 'maNussAuyapi pakareM ti' teyAne manuSya mAyunI paNa 75 DAya che. 'tirikkhajoNiyAuyApi pakareMti' tiya 4 mAyuno 59 ma che. 'devAupa pakareM ti' bhane Ayuna 5 5 DAya che. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ magavatIstre reti' devAyuSkamapi prakurvantIti bhAvaH / 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' evam akriyAvAdi vadeva tejolezyA ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi nairayikAyukaM na prakurvanti kintu manuSyatiryagyonikadevAyuSkANi prakurvantIti bhAvaH / 'jahA teulessA evaM pamhalessA vi sukkalessA vi nAyabA' yathA-yena prakAreNa tejolezyAH kriyAvAdino'kriyAvAdinazcAyuSka karmabandhanaviSaye nirU. pitA stathaiva-tenaiva prakAreNa padmalezyAH kriyAvAdino jIvAH padmalezyA akriyAvAdinazca jIvA jJAtavyAH tatra kriyAvAdinaH padamalezyAH no nairayikAyuDakaM prakurvanti na vA tiryagAyuSkaM prakurvanti kintu manuSyAyuSkaM devAyuSka ca prakurvanti, akriyAvAdinaH pAlezyajIvAstu no nairayikAyuSka kurvanti, kintu tiryagmanuSyadevAyuSka kurvantIti / evaM zuklalezyajIvAH kriyA'kriyAvibhAga devAyukA bhI bandha hotA hai evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' akriyAvAdI ke jaise tejolezyAvAle ajJAnikavAdI bhI aura vainayikavAdI bhI nairapikAyu kA bandha nahIM karate haiN| kintu ve manuSyAyu, tiryagAyu aura devAyu kA bandha karate haiN| 'jahA teulessA evaM pamhalessA vi sukkalessA vi nAyavvA' jisa prakAra se tejolezyASAle kriyAvAdI aura akriyAvAdI Adi AyuSkarma ke bandha ke viSaya meM nirUpita kiye gaye haiM usI prakAra se padamalezyAvAle kriyAvAdi jIva aura padmalelyAvAle akriyAvAdI Adi jIva bhI jAnanA cAhiye tathAcapadamalezyAvAle kriyAvAdI jIva nairayikAyu aura devAyu kA bandha nahIM karate haiM kintu manuSyAyu aura devAyukA bandha karate haiN| parantu padma lezyAvAle akriyAvAdI Adi jIva nairayikAyu kA bandha nahIM karate 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' bhayAvahInI re tnshyaavALA ajJAnavAdI ane vanayikavAdI paNa narayika Ayune baMdha karatA nathI paraMtu teo manuSya Ayu, tiryaMca Ayu, ane deva Ayune baMdha kare che. 'jahA teulessA evaM pamhalessA vi sukalessA vi nAyavvA' 2 pramANe tanna lezyAvALA kriyAvAdI ane adhyiAvAdIne AyukarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM nirU pita karyA che. e ja pramANe pAlezyAvALA ziyAvAdI jIva ane padmazyA vALA ayiAvAdI jIvanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. tathA padmavezyAvALA riyAvAdI jIva nairayika Ayu ane tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI paraMtu manuSya Ayu ane deva Ayune baMdha kare che. paraMtu pAlezyAvALA akriyA vAdI jI rayika Ayune baMdha karatA nathI, paraMtu tiya ca Ane mA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - -- - pramevacandrikA TIkA za030 u.1 102 AyurvandhanirUpaNam vibhinnA api kramazaH padumalezyajIvavadeva jJAtavyAH vivecanIyAtheti bhAvaH / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiNeraiyA pucchA' alezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka praku nti athavA manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSkaM vA prakurvanti, iti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti no tirikkhA0 no maNussA0 no devAuyaM pakareM ti' no nairayikAyuSkaM prakurganti alezyAH kriyAvAdino jIvAH no tiryagyonikAyuSka kurvanti na vA manuSyAyuSkaM prakurvanti no-na vA devAyuSkamapi prakurvanti alezyAH khalu siddhA ayoginazca bhavanti, teSAM cAvidhebhya AyuSkebhyo madhyAdekamapi AyurvandhakatvaM hai kintu tiryagAyu kA manuSyAyu kA aura devAyu kA hI bandha karate haiM / isI prakAra se zuklalezzAvAle kriyAvAdi aura akriyAvAdI Adi jIya kramazaH padmalezyAvAle jIva ke jaise hI vivecanIya hai| 'ale. ssA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM NeraDyA pucchA' he bhadanta ! jo alezya kriyAvAdI hote haiM-ve kyA nairayika AyukA pandha karate haiM ? yA tiyaMgAyukA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti notirikkhA0 no maNussA no devAuyaM pakareti' he gautama ve na nArakAyukA bandha karate hai na tiryagAyukA vandha karate haiM, na manuSyAyukA bandha karate haiM aura na devAyukA bandha karate hai| kyoM ki alezya ayogI aura sidhdha hote haiM / ata inameM cAroM AyuoM ke bIca meM se kisI bhI AyukI baMdhakatA nahIM hotI haiN| khya Ayune, ane deva Ayune ja baMdha kare che. e ja rIte zukala lesthAvALA kriyAvAdI ane akiyAvAdI cha kramazaH padmavezyAvALA jIvanI jema samA . 'alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki noiyA pucchA' magan je alezya jIva kiyAvAdI hoya che, teo zuM nairayika Ayune baMdha kare che ? athavA tiryaMca Ayune baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? athavA deva Ayano baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! no neraiyAuya pakareMti' gautama! teso naa2yun| ma 42tA nathI. tathA tiryaMca Ayune paNa teo baMdha karatA nathI. manuSya Ayune paNa teo baMdha karatA nathI. tathA devAyune paNa baMdha karatA nathI kema kelezyA rahita agI ane siddhaja hoya che. tethI teone cAre Ayu paikI keIpaNu AyunuM baMdhapaNuM AvatuM nathI kemake teo te bhavasiddhi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre na sambhavati siddhigamanayogyatvAt 'kaNhapakliyANaM bhaMte! jIvA akiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pucchA' kRSNapAkSikAH khalu madanta ! jIvA akriyAvAdino nairacikAyukaM prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti yadvA manuSyAyuSkaM praku fadi kutIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'neraiyAuyaM pi pakareMti' nairayikAyuSkamapi prakurvanti 'evaM cavihaM pi' evaM caturvidhamapi AyuSpakurvanti nairayikA yuSka prakurvanti tiryagyonikA yuSkamapi prakurvanti manuSyAyuSkamapi prakurvanti devAyuSkamapi prakurvanti kRSNapAkSikatayA siddhigamanasya tadAnImasaMpavena cAturgatika saMsArasyaiva sadbhAvAt / 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi evam akriyAkyoM ki ye to siddhi meM jAne ke hI yogya hote haiM / 'kaNhapakliyANaM bhaMte! jIvA akiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pucchA' he bhadanta ! jo kRSNapAkSika jIva akriyAvAdI hote haiM ve kyA nairavikAyukA bandha karate haiM ? yA tiryagAyu kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate haiM? yA devAyukA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! neraiyAuyaM pipakareti evaM cavviha pi' he gautama! ve nairayika AyukA bhI bandha karate haiM / tiryagAyukA bhI bandha karate haiN| manuSyaAyukA bhI bandha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiN| isa prakAra ye cAroM AyuoM kA bandha karate haiN| kyoMkI kRSNapAkSika hone se inameM siddhigamana kI usa samaya asaMbhavatA rahatI hai ataH inameM caturvidha saMsArakA hI sadbhAva pAyA jAtA hai / 'evaM annANipavAI vi beNa 88 gatimAM bhavAne yogya hoya che. 'kaNDpakkhiyANaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI ki' neraiyAjyaM pucchA' he bhagavan me SNupAkSi bhve| saJjyiAvAhI hoya che, teezu' nairayika AyunA baMdha kare che ? athavA tiyaca Ayune madha che ? athavA manuSya AyunA baMdha kare che ? athavA deva AyunA baMdha kare che? A praznanA uttarabhAM aluzrI he che - 'goyamA ! neraiyAjyaM pipakareti eva ca ninuM ihe gautama ! teo naiyika AyunA pazu khadha kare che, tiya ca AyunA baMdha kare che. manuSya AyunA pazu adha kare che. ane deva AyunA paNa adha kare che. A rIte tee cAre prakAranA AyunA adha kare che. kema ke kRSNapAkSika hAvAthI teemAM siddhi gamananI cegyatAnA abhAva rahe che, tethI tezrobhAM yAre prAranA saMsArane 4 sahubhAva rahe hai. 'evaM annANiyavAI vi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam . pAdi kRSNapAkSikavadeva ajJAnikavAdino vainayikavAdinazca kRSNapAkSikA api jIvAH nArakAyustiryagyonikAyumanuSyAyurdevAyurapi prakunti, tadAnIM mokSagamanayogyatAyA abhAvena cAturgatikasaMsArasyaiva janakatvAt / 'mukapakkhiyA jahA salessA' zuklapAkSikA jIvA yathA salezyAH salezyajIvavadeva zuklapAkSikAH caturvapi samavasaraNeSu AyurvandhaM prakurvantIti bhaavH| 'sammadiTThINaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki neraiyAuyaM pucchA' samyagdRSTayaH khalu bhadanta ! jIvA kriyAvAdinaH kiM narayikAyuSka kurvanti tiryagyonikAyuSka kurvanti manuSyA. yuSka kurvanti devAyuSka vA kurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairakAyu. iyavAI vi' isI prakAra se ajJAnavAdI kRSNapAkSika jIva bhI aura vainayikavAdI kRSNapAkSika jIva bhI akriyAvAdI kRSNapAkSika ke jaise hI nArakAyu, tiryagAyu, manuSyAyu aura devAyu kA bandha karate haiN| kyoMki isa sthiti meM inake mukti meM jAne kI yogyatA nahIM hotI hai ataH inameM caturvidha saMsAra meM saMsaraNa (paribhramaNa) hone kA hI sadbhAva pAyA jAtA hai. 'sukkapakviyA jahA salessA' salezya jIva ke jaise hI cAroM samavasaraNo meM zuklapAkSika jIva ke Ayu bandha kahanA cAhiye / 'sammadiTTINaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI ki neraiyAuyaM pucch|' he bhadanta ! kriyAvAdI samyagdRSTi jIva nairayika Ayu. kA bandha karate haiM ? yA tiryagAyukA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA vadha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI veNaiyavAI vi' me pramANe mAnA pAkSi 94 bhane yivAhI gogpAkSika jIva paNa kRSNapAkSikanI jemaja nArakAyu, tiryaMcAyu. manuSAyu, ane devAyune baMdha kare che. kema ke te sthitimAM teone mukti gamananI gyatA hatI nathI. tethI temAM cAra prakAranA saMsAramAM saMsaraNa-paribhramaNa hevAne sadUbhAva 29 che. 'sukkapakkhi yA jahA malessA' vezyA apanA 4thana prabhA cAre samavasaramAM zukalapAkSika jIvane Ayu baMdha kahevo joIe. 'sammadivI Na bhaMte ! ki kiriyAvAI kiM neraiyAuya' pucchA' 3 mamapan kiyAvAdI samyagRSTivALA jIva narayika Ayune baMdha kare che? athavA tiryaMca Ayuno baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? athavA deva Ayune baMdha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke gautama! zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ bhagavatIne kaM prakurvanti 'no tirikkhajoNiyAuyaM pakAti' no tiryagyonikAyuSka pakupanti kintu 'maNussAuyaM pakareMti devAuyaM pi pakareMti' manuSyAyuSka prakurvanti vAyuSkamapi prakurvantIti bhAvaH / 'micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTayo'kriyAvAdino jIvAH kRSNapAkSikavadeva-devanArakAyurapi kurvanti tiryagyonikAyurapi kurvanti manuSpAyurapi kurvanti, devAyurapi kurvantIti bhAvaH / 'sammAmicchAdiTThINaM bhaMte ! jIvA annANiyavAI ki neraiyAuyaM0' samyagmithyAdRSTayaH, mizradRSTayo hi ajJAnikavAdino jIvAH kiM nArakAyuH prakurvanti yadvA tiryagyo nikAyuH prakurvanti devAyu vA pakurvantIti paznaH, uttaramAha-'jahA alessA' yathA alezyAH alezyajIvavadeva mizradRSTayo'jJAnikavAdino no nArakAyu na kahate haiM-he gautama ! ve nairayika AyukA vandha nahIM karate haiM, tiryazcAyu kA bandha nahIM karate haiM kintu manuSyAyukA bandha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiN| 'micchAdiTThI jahA kaNDapakkhiyA' akriyAvAdI Adi mithyAdRSTi jIva kRSNapAkSika ke jaise nArakAyukA bhI bandha karate haiM, tiryagAyukA bhI bandha karate haiM, manuSya AyukA bhI bandha karate haiM aura devAyukA bhI dhandha karate haiN| 'sammAmicchAdihI NaM bhaMte ! jIvA anmANiyavAI kiM neraiyAuya' he bhadanta ! ajJAnavAdI samya. gmithyAdRSTi jIva kyA narakAyukA bandha karate haiM ? yA tiryagAyuSka kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyuSka kA bandha karate haiM ? yA devAyukA baMdha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'jahA alessA' he gautama ! alezya jIvoM ke jaise ajJAnavAdI mizradRSTi jIva kisI bhI AyukA teo narayika Ayune baMdha karatA nathI. tiryaMca Ayune paNa baMdha karatA nathI paraMtu manuSyanA Ayune baMdha kare che. ane deva Ayune baMdha kare che. "micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' bhaThiyAvAhI mithyATa / pay kazupAkSikanA kathana pramANe nAraka Ayune paNa baMdha kare che. tiryaMca Ayune paNa baMdha kare che. manuSya Ayune paNa baMdha kare che. ane deva Ayune paNa a5 re che. 'sammAmicchAviTThINaM bhaMte ! jIvA annANiyavAI kineraiyAuya' he bhagavana akriyAvAdI samyagRmiyAdaSTi jIve zuM nArakAyune baMdha kare che? athavA tiyaca Ayune baMdha kare che? athavA manuSa Ayune baMdha kare che? athavA deva Ayune baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna cha -'jajha alesthA' he gautama ! sezyAvinAna vAnA kathana pramANe ajJAnavAdI mithyASTi che kai paNa Ayune baMdha karatA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 202 AyuSandhanirUpaNam vA tiryagyonikAyu ne vA manuSyAyu ne vA devAyuSkamapi prakurvantIti mizraSTikAle sarvAyuSo bandhAbhAva eveti / 'evaM veNaiyavAI vi' evaM mizradRSTikAjJAnika vAdina iva mizradRSTika vainayikavAdino'pi caturvidhAnyapi AyUMSi na banantIti / itaH paraM kriyAvAdi jJAnavAdi sUtrANi kathayati-jJAniprabhRtiSu kriyAvAdAtirikta. vAdasya viruddhatvenAsaMbhavAt 'NANI AmiNIbohiyanANI ya suyanANI ya ohinANI ya jahA sammaTThiI' jJAnina AminivodhikajJAninazca zrutajJAninazca avadhi. zAninazca yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTivadeva ime jJAni prabhRtayaH na nArakAyu: prakurvanti na vA tiryagyonikAyuSka prakurvanti kintu manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSkamapi prakurvanti iti / 'maNapajjavanANI NaM bhaMte ! pucch|' manaHparyavajJAninazca baMdha nahIM karate haiM-na nirayAyukA ve baMdha karate haiM na tiryagAyukA ye baMdha karate haiM, na manuSyAyukA ve baMdha karate haiM aura na devAyuko ve bandha karate haiM kyoM ki isa avasthA meM kisI bhI AyukA baMdha nahIM hotA hai| evaM veNaiyavAI vi' ajJAnavAdI mizradaSTi ke jaise mizradRSTika bainayikavAdI bhI cAroM prakAra kI AyukA baMdha nahIM karatA hai| aba yahAM se Age sUtrakAra kriyAvAdI jJAnavAdI ke sUtroM kA kathana karate haiM-kyoM kI jJAnI AdikoM meM kriyAvAda ke ali. riktavAda kI viruddha hone se asaMbhavatA hai| 'NANI AmiNiH bohiyanANI ya suyanANI ya ohinANI ya jahA sammadhivI' samyakUdRSTi jIva ke jaise jJAnI, AbhinibodhikajJAnI, zutA jJAnI, avadhijJAnI ye saba manuSyAyu aura devAyukA baMdha karate haiM narakAyu aura tiryagAyukA baMdha nahIM karate hai| 'maNapajjavanANI bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! manAparyavajJAnI kyA nairayika AyukA paMdha nathI. teo nAraka Ayune baMdha karatA nathI. tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI. manuSya Ayune baMdha karatA nathI. ane deva AyuSyane paNa baMdha karatA nathI. kema ke A avasthAmAM ekapaNa prakAranI Ayune baMdha temane te nathI. 'eva veNaiyavAI vi' ajJAnavAhI bhittivaannaan| thana prabhAva bhiE vainAyikavAdI paNa cAre prakAranA AyuSyane baMdha karatA nathI. have sUtrakAra kiyAvAdI, jJAnavAdIonA saMbaMdhamAM kathana kare che kemake jJAnI vigeremAM kiyAvAda zivAyanA vAdanuM virUddha paNa hevAthI asaMbhavapaNuM che, 'NANI AbhiNibohiyanANI ya suyanANI ya ohinANI ya jahA sammaditI samyagudRSTivALA jIvanA kathana pramANe jJAnI. AbhinidhikajJAnI, zrutajJAnI avadhijJAnI A badhA manuSya Ayu ane deva Ayune baMdha kare che. nAraka mAyu ma tiya mAyunA 5 42tA nayI. 'maNapajjavanANI NaM bhaMte ! pucchA' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne khala pucchA, mana paryavajJAninaH khala bhadanta ! jIvAH kiM nArakAyuSkaM kurvanti tiyagyonikAyuSkaM kurvanti manuSyAyuSka vA kurvanti devAyuSka vA kurvantIti pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairayikAyuSka prakurvanti 'no tirikkha0' no tiryagyonikAyuSka prakurvanti 'no maNussa0' no manuSyAyuSka prakurvanti kintu 'devAuyaM pakareMti' devAyuSka prakurvanti catuvidhAyumadhyAt manaHparyavajJAninaH kevalaM deSAyureva vadhnanti na tu nArakatiryagyonikamanuSyAyuSo bandhakA bhavantIti bhaavH| 'jai devAuyaM pakareMti kiM bhavaNavAsi0 pucchA' yadi mana:paryavajJAnino devAyuSka kurvanti tadA kiM bhavanavAsi devAyuSka kurvanti vAnavyantaradevAyuSka vA kurvanti jyotiSkadevAyuSka prakurvanti vaimAnikadevAyuSka prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRlate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No bhavaNavAsi devAuyaM pakareMti' no bhavanavAsidevasambandhi AyuSka prakurvanti 'No vANamaMtara' karate haiM ? yA tiryagAyukA baMdha karate haiM ? yA manuSyAyukA baMdha karate haiM ? yA devAyukA baMdha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! no neraiyAuya pakareMti no tirikkha0, no maNussa0' he gautama ! ve na nairayika AyukA baMdha karate hai, natiryagAyu kA baMdha karate haiM aura na manuSyAyukA baMdha karate haiN| kintu 'devAupakareM ti' devAyukA hI baMdha karate haiM / 'jA devA uyaM pakareMti, kiM bhavaNavAsi0 pucchA' yadi manaHparthavajJAnI devAyukA hI baMdha karate haiM to kyA ve bhavanavAsI devAyukA baMdha karate haiM ? yA vAnavyantara devAyuko baMdha karate hai ? yA jyotiSka devAyukA baMdha karate haiM ? yA vaimAnika devAyukA baMdha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! he gautama ! 'No bhvhe bhagavana manaH5ryavajJAnI zuM narayika Ayane baMdha kare che ? athavA tiyaca Ayune baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ! athavA vAyunama re cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 - goyamA ! no neraiyAuya pakareMti no tirikkha0 no maNussa.' gautama ! to narayi Ayune baMdha karatA nathI. tathA tiryaMca Ayuno paNa baMdha karatA nathI bhanuSya mAyunA 5 42tA nathI. paraMtu 'devAuya pakareMti' hevmaayune| madha recha. 'jai devAuya pakareM ti, kiM bhavaNavAsi pucchA' ne bhana:55 jJAnI he Ayune ja baMdha kare che. te zuM teo bhavanavAsI deva Ayune baMdha kare che? athavA vAnavyaMtara deva Ayune baMdha kare che ? athavA tiSka deva Ane baMdha kare che? athavA vaimAnika deva Ayune baMdha kare che ? A praznanA - - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam no na vA vAnavyantaradeva saMbandhi AyuSka badhnanti 'no joisiya0' no na vA jyotiSkadevAyurvaghnanti kintu 'vemANiyadevAuyaM pakareM ti' vaimAnikadevasambandhi AyuSo bandhakA manAparyavazAnino bhavantIti / 'kevalanANI jahA alessA' kevala zAnino yathA alezyAH kevalajJAnino'lezyavadvyAkhyeyAH, kevalajJAninAM na kasyApi AyuSo bandho bhavati, teSAmAyubandhakAraNIbhUtasya mohanIyAdeH karma bIjasya kevalajJAnAgninA dagdhatvAt dagdhabIjAnAM cAGkurotpatterabhAvAditi / rAgAdiklezasalilasiktAyAM hi jIvabhUmau karmavIjAni aGkurANi pramukhate, kevaLajJAnanidAghataptAyA suparamAyAyAM jIvabhUmau tu karmabIjAni na saMsArAGkuraM NavAsidevAuya pakareM ti' ve bhavanavAsI devoM kI AyukA baMdha nahIM karate haiM 'go bANamaMtara' vAnavyantara devoM kI AyukA baMdha nahIM karate haiM 'no johasiya0' na jyotiSika devoM kI AyukA baMdha karate kintu-'vemANiya devAupa' ve vaimAnika devAyukA baMdha karate haiN| 'kevalanANI jahA alessA' alezya jIvoM ke jaise kevalajJAnI jIva kisI bhI AyukA dhaMdha nahIM karate haiN| kyoMki unakA Ayu karma baMdha kA kAraNa bhUta jo mohanIya Adi karma haiM vaha kevalajJAnarUpa agni ke dvArA dagdha ho jAtA hai| jisa aMkura kA poja dagdha ho jAtA hai usase phira aMkura utpanna nahIM hotA hai| yaha mohanIyakarma kA bIja hai| jaba jIva rUpa bhUmi rAgAdikleza rUpa jala se sizcita hotI rahatI hai taba usameM karma bIja rUpa aMkura utpanna hote rahate haiN| aura jaba vahI jIva rUpI bhUmi kevalajJAnarUpI nidAdha se taptAyamAna hotI uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA 3 gautama ! 'No bhavaNavAsi devAuyaM pakareMti' tasA savanavAsI haivAnA bhAyuyanI 4 42tA nathI. 'jo vANamaMtara' pAnayanta2 havAnA maayussyn| ma 42tA nathI. 'no joisiya nyAti devAnA maayudhyn| ma 2 // nathI. 52tu 'vemANiya devAuya" teso mAni: 31 mAyanI marecha kevalanANI jahA alessA' bezyA vinAna vAnA kathana pramANe kevaLajJAnI cho keIpaNa Ayune baMdha karatA nathI. kema ke teonuM AyuSya karmabaMdhanA kAraNabhUta je mohanIya vigere karma che, te kevaLajJAnarUpa anidvArA baLI jAya che. je aMkuranA bI baLI jAya che, tenAthI akara ugatA nathI. A mohanIya kamanuM bI che. jyAre jIva rUpa bhami rAga vigere kaleza 25 pANIthI sIMcAtI rahe che, tyAre karma bIja rU5 aMkura temAM utpanna thatA rahe che. ane jyAre eja jIva 3pamI kevaLajJAnarUpI tApathI tapAyamAna thatI usara bhUminA jevI banI jAya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhagavatIsUtre janayantIti bhAvaH, 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnino yAvad vibhaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH atra yAvatpadena matyajJAni zrutAjJAninoH saMgrahaH tathA cAjJAnino yAvad vibhaGgajJAninazca nArakAyurapi prakurvanti tiryagyonikAyurapi prakurvanti manuSyAyurapi prakurvanti devAyurapi prakurvantIti bhAvaH / 'sannAsu causu vi jahA sahasA' saMjJAsu catasRSvapi yathA salezyAH salezyavadeva AhArAdi catusaMjJAyuktA jIvA nArakAyuSkamapi kurvanti tiryagyonikA yuSkamapi kurvanti manuSyAyuSkamapi kurvanti devAyuSkamapi kurvantIti bhAvaH 'no sanIvaDatA jahA maNapajjavanANI' no saMtoSayuktA yathA manaH paryavajJAninaH mana:paryayajJAnivadeva no saMjJopayuktA jIvA na nArakAyuSkaM kurvanti no vA tiryagyonikA yukaM huI Upara bhUmike jaisI bana jAtI hai taba usameM karma rUpI bIja saMsAra rUpa aMkura ko utpanna nahIM kara pAte haiM / yahI isa kathana kA bhAva hai / 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' yAvatpada gRhIta matyajJAnI, zrutAjJAnI aura vibhaGgajJAnI kRSNapAkSika ke jaise narakAyu kA bhI baMdha karate hai tiryagAyu kA bhI baMdha karate haiM manuSyAyukA bhI baMdha karate haiM aura devAyukA bhI baMdha karate haiN| 'sannAsu causu vi jahA lesmA' salezya jIvoM ke jaise cAroM AhArAdi saMjJAoM se yukta hue jIva nairadhika AyukA bhI baMdha karate haiM tiryagAyukA bhI baMdha karate haiM manuSyAyu kA bhI bandha karate haiM aura devAyu kA bhI bandha karate haiM / 'no sanno uttA jahA maNapajjavanANI' no saMjJopayukta jIva manaHparyayajJAnIke jaise kevala eka vaimAnika devoM kI hI AyukA bandha karate che, tyAre temAM kama rUpI khI sa'sArarUpa akuranI utpattI karI zakatA nathI. 4 yA uthanano bhAva che. 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' yAvapadathI mati ajJAnI, zrutamajJAnI, ane vibhagajJAnI, kUSNupAkSikanA kzana pramANe nAraka AyunA paNa baMdha kare che, tiya ca Ayune pazu badha kare che. manuSya AyunA paNa khadha kare che, ane deva Ayune paNa baMdha 42 che. 'samtAlu cau vi jahA salehasA' sezyAvAlA kuzanA sthana pramANu mAhAra bhaya maithuta ane parigraha Adi cAra saMjJAthI yukta thayelA jIve nairiyaka Ayune paNa 'dha kare che, tiya ca AyunA pazu adha kare che, manuSya AyunA paNuM adha kare che, ane deva AyuSyane paNu badha kare che. 'mo sannovauttA jahA maNapajjAvanANI' ne sajJopayogavAjA kuvA, manaHparyAva jJAtI, jIvanA kathana pramANe kevaLa eka vaimAnika devAnA AyuSyane ja madha zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU0 AyurvandhanirUpaNam 95 purvanti na thA manuSyAyuSkaM kurvanti kintu vaimAnikadevamAtrasambandhyAyuSo bandhaM kurvantIti bhAvaH / 'savedagA jAva napuMsagavayagA jahA salessA' savedakA yAvat napuMsakavedakA yathA salezyAH salezyajIvava deva savedakAH puruSavedakAH, strIvedakAra napuMmakavedakAzca nArakAyurapi kurvanti tiryagyonikAyurapi kurvanti manuSyAyurapi kurvanti devAyurapi kurvantIti bhAvaH / 'avedagA jahA alessA' avedakA sAmA nyato vedarahitA jIvAH alezyajIvavadeva na nArakAyuSkaM kurvanti na vA tiryagyonikAyuSka kurvanti na vA manuSyAyuSka kurvanti na vA degayuSka badhnantIti bhAvaH / 'sakasAI jAva lomakasAI jahA salessA' sahapAyino yAvat lobhakaSAyino yathA sale zyAH yAvatpadena kroSamAnamAyAkaSAyavatAM grahaNaM bhavati tathA ca sakapAyiNo jIvAH krodhamAnamAyAlobhaSAyiNazca catvAryapi nArakatiyaMgmanuSyadevAyUMSi kurvantIti bhAvaH / 'akasAI jahA alessA' akaSAyino yathA alezyA haiN| na nairayikAyu kA ve bandha karate haiM, na tithaM gAyukA ve bandha karate haiM aura manuSyAyukA bhI ve bandha nahIM karate haiN| 'savedagA jAva napuMsagavedagA jahA salemsA' salezya jIvoM ke jaise savedaka jIva yAvat napuMsakavedaka jIva nairayika AyukA bhI bandha karate haiM, tiryagAyukA bhI bandha karate haiM, manuSyAyukA bhI bandha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiN| 'avedagA jahA alessA' avedaka jIva alezya jIvoM ke jaise kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiN| 'sakaptAI jAva lobhakasAI jahA sassA' salezya jIvoM ke jaise sakaSAyI jIva yAvat lobha kaSAyI jIva cAroM AyuoM kA bandha karatA haiN| yahAM yAvatpada se krodha kaSAyI, mAnakaSAyI, aura mAyAkaSAyI' ina tIna padoM kA grahaNa huA hai| 'akasAI jahA alessA' alezya jIvoM ke jaise akaSAyI kare che. teo narayika Ayune baMdha karatA nathI. tiryaMca Ayuno baMdhakaratA nathI. sAne manuSya maayun| 5 saya 42tA nathI, 'savedagA jAva napuMsagavedagA' jahA salessA' zyApAsavAnA thana prabhArI sava / yAvat ns| veThavALA jIva narathika Ayune paNa baMdha kare che, tiryaMca Ayune paNa baMdha kare che. manuSya Ayune paNa baMdha kare che ane deva Ane paNa baMdha 32 che. 'avedagA jahA alessA' ava 1 vezyA vinAnA pInA 4thana pramANe 55 Ayunomadha 42tA nathI. 'sakamAI jAva lobhakamAI jahA salessA' zyApAmA vAnA thana pramANe pAyAma va yAvat krodha kaSAya mAnakaSAya mAyAkaSAya ane lebhakaSAyavALA jIvo cAre prakAranA AyuSyane baMdha kare che, ahiyAM yAtpadathI "phodhakaSAyI, mAnakaSAyI ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne alezyajIvavadeva kaSAyarahitA jIvAH na nArakAyuSka kurvanti na vA tiryagyonikAyuSka kurvanti na vA manuSyAyuSka kurvanti na vA devAyuSka kurvanti iti bhaavH| 'sajogI jAva kAyajogI jahA salessA' sayogino yAvat kAyayoginazca yathA salezyA:, yAvatpadena manoyoginAM vAgyoginAM ca saMgraho bhavati tathA ca sAmAbhyato yogavanto manoyogino vacoyoginaH kAyayoginazca salezyajIvakt nArakAyuSkamapi kurvanti tiryagyo nikAyuSkamapi kurvanti manuSyAyuSkamapi kurvanti devAyuSkamapi kurvantIti bhAvaH / 'ajogI jahA alessA' ayoginaH sAmAnyato yogarahitAH siddhAH kevalina ste alekyavadeva AyurNa bandhakA na bhavantIti / 'sAgArovauttA anAgArovauttA ya jahA salemsA' sAkAropayogayuktA anAkAro. jIva kisI bhI AyukA pandha nahIM karate haiN| sajogI jAva kAyajogI jahA salessA' salezya jIvoM ke jaise sayogI yAvat kAyayogI jIva cAroM AyubhoM kA bandha karate haiN| yahAM yAvatpada se manopayogI aura vAgyogI ina do kA grahaNa huA hai| isa prakAra sAmAnya se yogavAle jIva aura manoyogavAle jIva vacana yogavAle jIva aura kAyayogavAle jIva salezya jIvoM ke jaise nAraka AyukA bhI vadha karate haiM, tirya gAyuSka kA bhI manuSyAyuSka kA bhI aura devA yuSka kA bhI bandha karate haiN| 'ajogI jahA alesmA mAmAnya se yoga rahita siddha jIva aura kevalI alezya jIvoM ke jaise kisI bhI AyukA baMdha nahIM karate haiM / 'sAgArovauttA anAgArovauttA ya jahA salesmA' salezya jIvoM ke jaise sAkAgepayogayukta tathA anAkAro bhAyA 4pAya // traya pAyo aDa yA cha. 'akaptAI jahA balessA' vezyA vinAnA vAna thana pramANe pAya vinAnA 14 56 mAyunA 12tA nathI. 'sajogI jAva kAyajogA jahA salessA' lezyAvALA jInA kathana pramANe sagI yAvat kAya rogavALA cAre prakAranA Ayuno baMdha kare che. ahiyAM yAvapadathI mAgavALA ane vacanagavALAo grahaNa karAyA che. A rIte sAmAnyathI gavALA che ane mane yogavALA jIvo vacanagavALA jIvo ane kAyayegavALA ja lezyAvALA jInI jema nAraka AyuSyane paNa baMdha kare che. tiryaMca Ayu dhyane paNa baMdha kare che. manuSya AyuSyane paNa baMdha kare che, ane deva AyuSyane 55 55 42 che. 'ajogI jahA alesmA' sAmAnyathI yogavinAnA siddha jIve ane kevalI aleza jIvonA kathana pramANe koI paNa AyuSyane saya 42tA nathI. 'sAgAropauttA anAgArova uttA ya jahA salehasA' bezyAvANA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1203 nai0 AyukakarmabandhanirUpaNam 97 payogayuktAca yathA salezyAH salekzavadeva sAkAropayogayuktA stathA anAkAropayogayuktAya nArakAyuSkamapi tiryagyonikAyuSkamapi manuSyAyuSkamapi devAyuSkamapi kurvantIti bhAvaH // 50 2 // nArakadaNDa ke sUtrANyAha-'kiriyAvAI gaM bhaMte' ityAdi, mUlam-kiriyAvAI gaM bhaMte ! neraiyA kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM notirikkha joNiyAuyaM pakareMti maNusAuyaM pakareMti no devAuyaM pakareMti akiriyAvAI gaM bhaMte ! neraiyA pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM0 tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti maNussAuyaM pipakareMti no devAuyaM pakareMti, evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi| salestA NaM bhaMte ! neraiyA kiriyAvAI ki neraiyAuyaM0 evaM savve vi neraiyA je kiriyAvAI te maNussAuyaM egaM pakareMti, je akiriyAvAI annANiyavAI veNAiyavAI te savvaThThANesu vi no neraiyAuyaM pakareMti, tirikkhajoNiyAuyaM pi pareMti, maNussAuyaM pi pakareMti no devAuyaM pkreNti| navaraM sammAmicchatte uvarillehiM dohiM vi samosaraNehiM na kiMci vipakareMti jaheva jiivpe| evaM jAva thaNiyakumArA jaheva neraiyA / akiriyAvAI NaM bhaMte ! puDhavIkAiyA pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti / tirikkhajoNiyAuyaM0 maNussAuyaM pakAti, no devAuyaM pakareMti evaM annANiyavAI vi| salessA NaM bhaMte ! evaM jaM jaM payaM asthi puDhavIkAiyA f tahi tahi majjhimesu dosu samosaraNesu evaM caiva duvihaM AuyaM payogayukta jIva nAraka AyukA bhI bandha karate haiM tiryagAyuSka kA bhI bandha karate haiM, manuSyAyuSka kA bhI bandha karate hai aura devAyuSka kAAmI bandha karate hai // 2 // jIvanA kathana pramANe sAkAropayogavALA ane anAkAre pagavALA ja nAraka Ayune paNa baMdha kare che, tiryaMca AyuSyane paNa baMdha kare che, manuSya Ayune paNa baMdha kare che ane devAyune paNa baMdha kare che. sUrA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIla pkrti| navaraM teulessAe na kiMpi pkreNti| evaM AukAiyANa vi, evaM vaNassaikAiyANa vi / teukkAiyA vAukAiyA savvaTrANesu majjhimesu dosu samosaraNesu no neraiyAuyaM pakareti tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti No maNussAuyaM No devAuyaM pakareMti / beiMdiyateiMdiyacauridiyA NaM jahA puDhavIkAiyA gaM navaraM sammattanANesu na eka pi AuyaM pkreNti| kiriyAvAI NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA kiM neraiyAuyaM pakareMti pucchA, goyamA ! jahA maNapajjavanANI / akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya ghauvihaM pi pakareMti / jahA ohiyA tahA salessA vi / kaNhalessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI paMciMdiyatirikkhajoNiyA ki nerajhyAuyaM pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti notirikkhAuyaM0 no maNussAuyaM0 no devAuyaM pakareMti, akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI caubvihaM pi pkt| jahA kaNhalessA, evaM nIlalessA vi, kAulessA vi / teu. lessA jahA salessA / navaraM akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya no neraiyAuyaM pakareMti / devAuyaM pi pkreNti| tirikkhajoNiyAMuyaM pi pkreNti| maNussAuyaM pi pakareMti / evaM pamhalessA vi evaM sukalessA vi bhaanniyvaa| kaNhapakkhiyA tihiM samosaraNehiM cauThivaha pi AuM pakareMti / sukkapakkhiyA jahA slessaa| sammadiTThI jahA maNapajavanANI taheva vemANiyAuyaM pakati / micchAdiTrI jahA knnhpkkhiyaa| sammAmicchAdiTrI Na ya ekamapi pakareMti jaheva neraiyA / nANI jAva ohiyanANI jahA smmditttthii| annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / sesA jAva aNAgArovauttA samve jahA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u.1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 99 salessA tahA ceva bhANiyavvA / jahA paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM vattabvayA bhaNiyA evaM maNustANa vi bhANiyavvA / navaraM maNapajavanANI no sannovauttA ya jahA sammadiTThI tiri khajoNiyA taheva bhANiyatvA / alessA kevalanANI avedagA akasAI ajogiya, ee na egaM pi AuyaM pakareMti, jahA ohiyA jIvA, sesaM taheva / vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurakumArA ||suu0 3 // __chAyA-kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM nairayikAyuSkaM pRcchA gautama ! no nairayikAyuSkaM no tiryagyonikAyukaM prakurvanti manuSyAyuDaka prakurvanti no devAyuSkaM prkurvnti| akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! nairayikAH pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSkaM0 tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti manuSyAyuSkamapi kurvanti no devAyuSkaM prakurvanti / evamajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta / nairayikAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSka0 evaM sarve'pi nairayikA ye kriyAvAdinaste manuSyAyuSkamekaM prakurvanti, ye akriyAvAdino'jJAnikavA. dino vainayikavAdina ste sarvasthAneSvapi no nairayikAyuSkaM prakurvanti, tiryagyonikAyuSkamapi prakurvanti manuSyAyuSkamapi prakurvanti, no devAyuSkaM prakurvanti / navaraM sampagmithyAvinaH uparitanAmyAM dvAbhyAmapi samavasaraNAbhyAM na kizcidapi prakurvanti yathaiva jIvapade / evaM yAvat stanitakumArA yathaiva nairyikaaH| akriyAvAdinaH khalu madanta ! pRthivIkAyikAH pRcchA, gautama ! no nairayikAyuka prakurvanti, tiryagyonikAyuSka0 manuSyAyuSka0 no devAyuSka prakurvanti / evamajJAnikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! evaM yat yat padamasti pRthivI. kAyikAnAM tatra tatra madhyamayo dvayoH samavasaraNayorevameva dvividhamAyuSka praku. vanti / navara tejolezyAyAM na kimapi prakurvanti / evamapkAyikAnAmapi, vanaspatikAyikAnAmapi / tejaskAyikAH vAyukAyikAH sarvasthAneSu madhyamayo dvNyo| samavasaraNayo na nairayikAyuka prakunti, tigyonikAyuSka prakurvanti, no manupyAyuSka no devAyuSkaM prakurvanti / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM yathA pRthivIkAyikAnAm / navaraM samyaktvajJAneSu na ekamapi AyuSka prakurvanti / kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! paJcendriyatiryagyonikAH kiM nairayikAyukaM prakurvanti, pRcchA, gautama ! yathA manaHparyavajJAnino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino bainayika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vAdinazca caturvidhamapi prakurvanti / yathodhikA stathA salezyA api / kRSNalezyAH khala bhadanta ! kriyAvAdinaH paJcendriyatiryagyonikAH kiM nairayikAyuSka pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSka prakurvanti, no viryag no manuSyAyuSka no devAyukA prakurvanti / akriyAvAdino'jJAnikavAdino 'cainayikavAdinazcaturvidhamapi prakurvanti yathA kRSNalezyAH / evaM nIlalezyA api kApotalezyA api / tejolezyA yathA sleshyaaH| navaramakriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca no nairayikAyuSka prakurvanti devAyuSkamapi prakurvanti tiryagyonikAyuSkamapi prAvanti manuSyAyuSkamapi prakurvanti / evaM padma lezyA api evaM zuklalezyA api bhaNitavyAH / kRSNapAkSikA tribhiH samavasaraNa zcaturvidhamapi AyuSka prakurvanti / zuklapAkSikA yathA salezyAH / samyagdRSTayo yathA manaHparyavajJAninA tathaiva vaimAnikAyuSka prakurvanti / mithyAdRSTayo yathA kRssnnpaakssikaaH| samyagmithyAdRSTayo na caikamapi prakurvanti yathaiva nairayikAH / jJAnino yAvadavadhijJAnino yathA samyagdaprayaH / ajJAnino yAvadvibhaGgajJAnino yathA kRssnnpaakssikaaH| zeSA yAvadanAkAropayuktAH sarve yathA salezyA stathaiva bhaNitavyAH / yathA pazcendriyatiryagyonikAnAM vaktavyatA bhaNitA evaM manuSyANAmapi bhnnitvyaa| nara manaHparyavajJAnino no saMjJo. payuktAzca yathA samyagdRSTayaH tiryagyonikA stathaiva bhaNitavyAH / alezyA kevalazAnino'vedakA apAyino'yoginazyate naikamapi AyuSka pakurvanti / yathA audhikA jIvA:, zeSaM tathaiva / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA amurakumArAH ||suu03|| TIkA-'kiriyAzaI NaM bhaMte ! neraiyA' kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! nairayikAH 'ki neraiyAuyaM pucchA' kiM nairayikAyuSkaM nArakabhavaprayojakamAyuH prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka prakunti athavA manuSyAyuSkaM prakurvanti dezayuSka vA prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagazanAha-'goyamA' ityAdi, nArakadaNDaka meM sUtra kathana 'kiriyAvAI gaM bhaMte ! nerahayA kiM nerajhyAuyaM-ityAdi TIkArtha-'kiriyAvAI NaM bhaMte ! neraiyA' he bhadanta ! kiyAvAdI nairayika 'kineraiyAuyaM pucchA' nArakabhava ke prayojaka Ayukarma kA bandha karate haiM? yA tiryagAyuSka kA bandha karate haiM? yA manuSyAyaSkakA bandha nArakadaMDaka saMbaMdhI sUtranuM kathana- 'phiriyAvAI NaM bhaMte ! neraiyA ki neraiyAuya tyAdi Al-'kiriyAvAINaM bhaMte ! neraiyA' bhagavan yiAvAhI nai2yi ch| 'ki neraiyAuyaM pucchA' nA24 sapa samadhI mAyuSyane 55 2 1 sayA tiyaza AyuSyane baMdha kare che ? athavA manuSyanA AyuSyane baMdha kare che? zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 101 " 'goyamA' he gautama! 'no neraiyAuyaM0' no naiva nairathikAyuka' makurvanti 'no tirikkha0' no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti 'maNussAuyaM pakareti' manuSyAyuSkaM prakurvanti 'no devAuyaM pakareti no-naiva devAyuSkaM prakurvanti kriyAvAdino nArakA yadevAyurnArikA ne makurvanti tat nArakabhavasvabhAvAdeva yaca tiryagAyu fasta aa kriyAvAdasvabhAvAt kevalaM manuSyAyureva badhnanti tathA svAbhAvAditi / 'akiriyAvAI NaM bhaMte! neraiyA puccha / ' akriyAvAdinaH khalu madanta ! nairayikAH kiM nArakAyuH prakurvanti yadvA tiryagAyuH prakurvanti athavA manuSyAyuH prakurvanti yadvA devAyuH prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagakarate haiM? yA devAyuSka kA bandha karate haiM ? gautamasvAmI ke isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA! no neraiyAuyaM0, no tirikkha0 ' kriyAbAdI nairayika nairayika AyukA bandha nahIM karate haiM, tirtha gAyuSka kA bandha nahIM karate haiM kintu 'maNuhatAjyaM pareti' manuSyAyu kA bandha karate haiN| 'no devAuyaM pakareti' devAyukA bhI ve bandha nahIM karate haiM ! kriyAvAdI nairathika jo nairavitrAyu kA aura devAyukA bandha nahIM karate haiM usameM kAraNa nArakabhava kA svabhAva hI hai| tathA jo tiryagAyukA ve bandha nahIM karate haiM isameM kAraNa unakI kriyAvAditA kA svabhAva hai / kevala ye manuSyAyukA hI bandha karate haiM kyoM ki isa sthiti meM isI Ayu ke bAMdhane kA unakA svabhAva ho jAtA hai / 'akiriyAcAI NaM bhaMte / neraiyA pucchA' he bhadanta ! akriyAvAdI nairayika kyA nairakAyukA bandha karate haiM ? yA tiryagAyu kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukkA bandha karate hai ? athavA deva AyuSyanA aMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che - 'goyamA ! no neraiyAuyaM0 no tirikkha0' GiyAvAhI nairayi / nairayiSTha AyuSyanA aMdha karatAM nathI tathA tiya ca AyuSyane paNa madha nathI paraMtu 'maNuskhA uyaM pakareti' bhanuSya saMbaMdhI AyuSyano madha re che. 'no devAya' pakareti' tethe| deva saMbaMdhI AyuSya pazusaMdha karatA nathI. tenuM kAraNu nAraka bhavanA te prakAranA svabhAva ja che, tathA je tiyacAyunA teo adha karatA nathI tenuM kAraNa teenA kriyAvAdI paNAnA svabhAva ja che teo kevaLa manuSya Ayune ja aMdha kare che. kema ke-A sthitimAM yoga AyuSya bAMdhavAno temaneo svabhAva tha laya he 'akiriyAbAI gaM aMbe ! nerajhyA pucchA' se lagavan saJjyiAvAhI nairayi hai| zu nairayi mAyunA madha kare che? athavA tiya ca AyuSyane khadha kare che? athavA manuSya AyuSya nA baMdha kare che? athavA deva AyuSyane adha kare che ? A praznanA uttaramAM karatA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhagavatIsUtre bAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no neraiyAuyaM0' no nairayikAyukam akriyAvAdino nArakAH prakurvanti 'tirikkhajoNiyAuyaM pakare vi' tiryagyonikA yuvaka prakurvanti 'maNussAuyaM pipakareMti' manuSyAyuSkamapi praku vanti 'no devAuyaM pakareMti' no devAyuSkaM prakurvanti / ' evaM annANiyabAI bi veNaiyavAI vi' evam - akriyAvAdi nArakavadeva ajJAnikavAdivainayikavAdinArakA api na nArakadevAyukaM prakurvanti kintu tiryagmanuSyAyuSka N prakurvanti imeM trayo'. kriyAvAdinaH tiryagmanuSyAyuSAmeva karttAro bhavanti na tu nArakadevAyuSAM bandhakA bhavantIti bhAvaH / 'salessA NaM bhaMte ! neraiyA kiriyAbAI' salezyAH khala yA devAyukA bandha karate haiM? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA / no nerAu, he gautama! akriyAvAdI nairayika nairadhikAyuSka kA bandha nahIM karate haiM 'no devAuyaM pakareMti' devAyuSka kA bandha nahIM karate haiM, kintu' tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNussAjyaM pi paka reti' tiryagAyuSka kA bandha karate haiM aura manuSyAyuSka kA bhI bandha karate haiN| 'evaM abhANiyavAI vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se ajJAnikavAdI nairayika aura vainayikavAdI nairathika bhI na nArakAyu ko bandha karate haiM aura na devAyukA hI bandha karate haiM kintu 'tirikkhAuyaM pakareti maNussAyaM pi pakareMti' tiryagAyu kA bandha karate haiM aura manuSyAyu kA bhI bandha karate haiN| isa prakAra ye akriyAvAdI, ajJAnikabAdI aura vainayikavAdI nAraka tiryagmanuSya AyukA hI bandha karane vAle hote haiM, nAraka devAyukkA nahIM / 'salessA NaM bhaMte! nerahayA anuzrI che - 'goyamA ! no neraiyAjyaM' he gautama! ahiyAvAdI nairayiGa nairayinA AyuSyano adha uztA nathI. no devAuyaM pakareMti' deva saMbadhI aayussyne| adha 42tA nathI. paraMtu 'tirikkhajoNiyAjyaM pakareti maNussA uya pakare ti' tiryaya AyuSyanA ghare che, mane manuSya AyunA pazu adhare che. ' evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' me4 pramANe ajJAnavAhI nairapi mane nainiyakavAdI nairiyakA paNa nAraka Ayune aMdha karatA nathI ane deva Ayune pazu aMdha 4ratA nathI paraMtu tethe 'tirikkhAuyaM' pakareti maNussAuyaM pi pakareM ti' tiya"ca AyuSyanA baMdha kare che, ane manuSya Ayune paNa adha kare che. A rIte A akriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainayikavAdI nArako tiya ca ane manuSyeAnA AyuneAja khaMdha karavAvALA hAya che nAraka ane deva AyunA madha karavAvALA hAtA nathI. 'sarasANaM bhaMte / neraiyA kiriyAbAI' De lagavan ke nairayi hai| bezyA - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA 2030 u.1903 nai AyuSkakarmabandhanirUpaNam 103 bhadanta ! nairayikAH kriyAvAdinaH 'kiM neraiyAuyaM' kiM nairayikAyuSka prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka prakurvanti manuSyAyuSkaM prakurvanti devAyuSka vA akurvantIti prshnH| uttaramAha-'evaM samve vi' ityAdinA, 'evaM samve vi meraiyA je kiriyAvAI te maNussAuyaM egaM pakareM ti' evaM sarve'pi nairayikA ye kriyAvAdina ste ekameva manuSyAyuSka prakurvanti kriyAvAdinAM sarveSAmeva nArakANAM kriyAvAdasvabhAvAdekasyaiva manuSyAyuSkasya bandho bhavati, netarAyuSaH / tatra 'je akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI te sahANesu vi no neraiyAuyaM pakareMti' ye akriyAvAdino nArakA ajJAnikavAdinI vainayikavAdinazca te ime trayaH sarvasthAneSu lezyAdi sarvadvAreSvapi no-naiva kathamapi nArakAyuSka prakurvanti tathA svabhAvatvAt , kintu 'tirikkhanoNiyAuyaM pi pakareM ti maNussAuyaM pi pakareMti' tiryagyonikAyuSkamapi prakurvanti tathA manuSyAyuSkamapi prakurvanti 'no kiriyAvAI' he bhadanta ! jo nairayika salezya haiM aura kriyAvAdI haiMve 'kiM neraiyAuyaM' kyA nairayikAyu kA pandha karate haiM ? athavA tiryagAyukA bandha karate haiM ? yA manuSyAyu kA bandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM savve vi neracyA je kiriyAvAI te maNussAuyaM ega pakareMti' isa prakAra samasta nairayika jo kriyAvAdI haiM ve eka manuSyAyu ke hI bandhaka hote haiM, zeSa tIna AyuoM ke nahIM / kyoM ki kriyAvAditA meM aisA hI svabhAva hotA hai ki isameM eka manuSyAyu kA hI bandha hotA hai / tathA-jo akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainayikavAdI nAraka haiM ve samasta sthAnoM meMlezyAdika samasta dvAroM meM bhI kisI prakAra se nArakAyuSka kA bandha pAmA DAya che. mana yApahI DAya cha, to 'ki neraiyAuyaM' zu narayika Ayune baMdha kare che? athavA tiryaMca Ayuno baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ? athavA deva Ayune baMdha kare che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI cha8-'eva' mave neraiyA je kiriyAvAI te maNussAuyaM ega pakareM ti' mA zate sArathi 2 yAvAhI che, temA manuSya Ayune baMdha karanArA hoya che. bAkInA traNa Ayune baMdha karatA nathI. kema ke kiyAvAdI paNAmAM e pramANene svabhAva hoya che. ke temAM manuSya Ayune ja baMdha thAya che. tathA jeo akiyAvAdI. ajJAnavAdI ane vaiyikavAdI nArake che te badhA ja sthAnamAM lezyA vigere saghaLA dvAramAM paNa kaI paNa rIte nAraka AyuSyane baMdha karatA nathI. paraMta tiya"ca Ayune ane manuSya Ayune ja baMdha kare che. devAyune paNa baMdha zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ - magavatIsUle devAuyaM pareMti' no naiva devasambandhi Ayukabandha kurvantIti / 'navaraM sammAmicchatte uvarillehi dohi vi samosaraNehi navara' sampagmithyAtvino mizraSTayA uparitanAbhyAmajJAnika vainayikavAdirUpAbhyAM dvAbhyAmapi samavasaraNAbhyAm 'na kiMci vi pakareM'ti' na kimapi AyuH prakurvanti 'jaheba jIvapae' yathaiva jIvapade samyagmiyAdRSTinArakANAM dve evAntime samavasaraNe ajJAnikavAdinazca vainayika pAdinazcetyAkArake bhavataH teSAM cAyurvandho na bhavatyeva guNasthAnakasvabhAvAdata ste na kimapi AyuH pakurvantIti bhAva mizradRSTaH kriyAvAdAkriyAvAdayorabhAvAt / 'evaM jAva thaNiyakumArA jahA neraiyA' evaM yAvatstanitakumArA yathA nairayikAH nairayikavadeva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantA jIvA nArakavadeva samavasaraNaviSaye jJAtavyA iti / 'akiriyAvAI gaM bhaMte ! puDhavIkAiyA pucchA' nahIM karate haiM-kintu tiryagAyu kA evaM manuSyAyu kA hI bandha karate haiM, devAyu kA bhI pandha nahIM karate haiN| 'navara sammAmicchatte uvarille dohi vi samosaraNehiM' parantu jo samyagmithyAtvI nAraka hai aura jo ajJAnikavAdI evaM bainayikavAdI haiM ve kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiM / 'jaheva jIva pae' jaisA ki jIva pada meM samyagmithyAke do hI antima samavasaraNa ajJAnavAdI aura vainayikavAdI ye do samavasaraNa hote haiM aura unameM AyuSandha nahIM hotA hai / kyo kI isa guNasthAna kA-tRtIya guNasthAna kA-aisA hI svabhAva hotA hai- isa liye kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiN| mizradRSTi meM na kriyA vAditA hotI hai aura na akriyAvAditA hotI hai| evaM jAva thANiya. kumArA jaheva neraiyA' asurakumAra se lekara stanitakumAra taka ke jIva nairayikoM ke jaise hI samavasaraNa ke viSaya meM jJAtavya hai| Rau nathI. 'navara sammAmicchatte uvarille dohi vi samosaraNehi' para ture| samagUmithyAvALA nArake che, teo tathA ajJAnavAdI ane nacikavAdI che. tamA 5 mAyunI 5 42tA nathI. 'jaheva jIvapae' 2 pramANe 71 padamAM samamithyAdaSTivALA nArakone chelA beja samavasaraNa eTale ke ajJAnavAdI ane vainAyikavAdI A beja samavasaraNa hoya che. teone Ayu baMdha hoto nathI. e ja temane ravabhAva hoya che, tethI kaI paNa Ayune teo baMdha karatA nathI. kema ke-A trIjA guNa sthAnane e ja svabhAva hoya che. tethI teo koIpaNa Ayune baMdha karatA nathI.mizradaSTivALAomAM liyAvAhIpA 55 tu nathI. tathA maThiyAvAhiyA pAtu nathI. 'evaM jAva thaNiyakumArA jahA neraiyA' mendriyANAthI sanastanitabhAra sudhiin| ja saMbaMdhI narayikanA kathana pramANe je teonuM samavasaraNa kahela che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 103 nai0 AyuSka karmabandhanirUpaNam 105 akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikA jIvAH kiM nairayikAyuSka' makunti tiryagyonikA yuSkaM prakurvanti manuSyAyuSka vA makurvanti devAyuSka vA prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA ' he gautama! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairayikA yuvaka prakurvanti akriyAvAdinaH pRthivIkAyikAH kintu 'tirikakhajoNiyAuyaM0 maNussAuyaM pakareM ti' tiryagyonikAyuSka prakurvanti tathA manuSyAyuSkaM ca prakurvanti 'no devAuyaM pakareMti' no devAyuSka' prakurvanti, akriyAvAdinAM pRthivIkAyikajIvAnAM dve eva tiryagmatuvyAyuSI bhavato na tu nAraka devAyuSkau bhavata iti / ' evaM ' annANiyavAI bi' evamakriyAvAdinaH pRthivIkAyikavadeva ajJAnikavAdi pRthivIkAyikA api no 'akiriyAbAI NaM bhaMte! puDhavIkAiyA pucchA' he bhadanta ! akriyAvAdI pRthivIkAyika jIva kyA nairayika AyukA bandha karate haiM ? yA tirthagAyu kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! no neraiyAuyaM pakareti' he gautama! akriyAvAdI pRthivIkAyika jIva nairayika AyukA bandha nahIM karate haiM kintu tiryagAyu kA bandha karate haiM, manuSyAyu kA bandha karate haiM, 'no devAuyaM pakareti' para devAyukA bhI ve bandha nahIM karate haiN| isa prakAra akriyAvAdI pRthiSIkAyika jIvoM ke tiryagAya aura manuSyAyu ina do AyuoM kA hI bandha hotA hai nairayika aura devAyukA bandha nahIM hotA hai / 'evaM annANiyavAI vi' ajJAnikavAdI pRthivIkAyika jIva akriyAvAdI pRthivIkAyika jIva ke jaise ho 'akiriyAvA NaM bhaMte ! puDhavIkAiyA pucchA' Debhagavan DivAyAvAhI pRthvIkAyika jIva zu` nairayika AyuSyanA baMdha kare che? athavA tica AyunA badha kare che ? athavA manuSya AyunA badha kare che? athavA deva Ayuno adha 4re he ? yApraznanA uttaramA prabhuzrI che hai-'goyamA ! no neraiyAu pakareti' De gautama ! aDiyAvAhI pRthvI Arthika va nairayi nyAyunA baMdha karatA nathI. paraM'tu tiyA~ca AyuSyanA aMdha kare che, ane manuSya Ayudha pure che. 'no devAuyaM pakareMti' paraMtu te deva AyuSyalo pa adha karatA nathI. A rIte akriyAvAdI pRthvIkAyika jIvAne tiyA Ayu ane manuSya Ayu A e AyunAja adha DAya che. tene nairAzya bhane dveva Ayuno madha hoto nathI. 'eva' annANiyavAi vi' ajJAna vAdI pRthvIkAyika jIva, akriyAvAdI pRthvIkAyika jIvanA kathana pramANe ja nAraka Avyu ane deva AyunA baMdha karatA nathI. paraMtu ti ca Ayu ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre nArakAyuSka prakurvanti na vA devAyuSka prakurvanti kintu tiryagyonikAyuSka' paha panti tathA manuSyAyuSkamapi prakurvantIti bhAvaH / 'salessANaM bhaMte !.' sazvAH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAH kiM nairayikAyuSka prakurvanti tiryagyonikAyuka makurvanti manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSka vA prakurvantIti praznaH, bhagavAnAha'evaM jaM jaM payaM atyi puDhavIkAiyANa' evaM yat yat pada-lezyAdirUpadvAraM SaDvizatitamazatakagatapathamoddezakasthaM pRthivIkAyikajIvAnAm asti 'tahi tarhi majhimesu dosu samosaraNesu' tatra tatra padeSu madhyamayo yoH akriyAvAdyajJAnikavAdirUpayoH samavasaraNayoH 'evaM ceva duvihaM AuyaM pakare'ti' evameva uparidarzita prakAreNaiva dvividham-dvipakAram AyuSkam tiryagyonikasambandhi manuSyayonisamba. dhi ceti AyuSkadvayameva prakunti na tu nArakAyuSka devAyukaM vA makurvantIti / 'navaraM teulessAe na kiMpi pakareMti' navaram-kevalaM vizeSa etAvAneva yat tejo. marakAyu aura devAyu kA bandha nahIM karate haiM kiMtu tiryagAyu aura manuSyAyu kA hI bandha karate haiN| arthAt ina AyuoM meM se hI kisI eka AyukA bandha karate haiN| 'salessA NaM bhaMte !' he bhadanta ! salezya pRthivIkAyika jIva kyA nairayika AyukA pandha karate haiM ? yAtiyaMgA. yukA bandha karate haiM ? yA manuSyaAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA kadha karate haiM? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaM jaM payaM asthi puDhavIkAiyANaM' he gautama! pRthivIkAyika jIva meM jo-jo lezyAdi rUpa pada saMbhavita hoM, una-una padoM meM vartamAna pRthivIkAyika jIvoM ke akriyAvAdI aura ajJAnavAdI ye do hI samavasaraNa hote hai-so ina donoM samavasaraNoM meM pUrvokta anusAra manuSyAyu aura tiryazAyukA bandha hI una pRthivIkAyika jIvoM ke hotA hai nArakAyuDaka manuSya Ayune ja baMdha kare che. arthAt A be Ayu paikI koI eka Ayune saya 43 che. 'salessA NaM bhaMte ! bhagavan sazyAvApRthvIya: wY narayika Ayune baMdha kare che ? athavA tiryaMca Ayuno baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ? athavA deva Ayune baMdha kare che? A praznanA uttaramA prabhu zrI gautabhasvAmIna 4 cha -'evaM ja ja paya atthi puDhavIphAiyANaM' gautama ! pRthvImAthi lAmA vezyA vigaire thI 22 pade saMbhavita hoya te te pradezamAM rahenArA pRvIkAyika jIne akiyAvAdI ane ajJAnavAdI A eja samavasaraNa hoya che. te A bane samavasaraNamAM pahelAM kahyA pramANe manuSya Ayu ane tiya ca Ayune baMdha ja te pRthvIyika jIvene hoya che. teo nAraka Ayu ane deva Ayune baMdha karatA nathI, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramethacandrikA TIkA za029 u. 1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 107 lezyAyAM na kimapi AyurvandhaM prakurvanti pRthivIkAyikajIveSu devotpattitvena aparyAptAvasthAyAmeva tejolezyA bhavati, tatsacAyAM naivAyuSo bandhaH, tadvigame evaM AyuSo bandhasadbhAvAt / ' evaM AukAiyANa vi vaNassaikAiyANa vi' evaM pRthivIkAyikavadevA'kAyikAnAM vanaspatikAyikAnAM ca dvayAnAm akriyAvAdyajJAnikavAdi samavasaraNayo madhye yat yat padaM bhavati tasmin tasmin pade eka dviprakArakaM tiryagyonikasambandhi manuSyabhavasambandhi cAyurbhavati eSvapi pRthi vIkAyikavadevotpattitvena aparyAptAvasthAyAmeva tejolezyA bhavati, tejolezyAyAM canAyuSo bandho bhavatItyAdikaM sarvaM pRthivIkAyikavadeva jJAtavyamiti bhAvaH / aura devAyuSka kA bandha nahIM hotA hai| 'navara teulessAe na ki pi pakareti' paraMtu tejolezyA pad meM vartamAna pRthivIkAyika jIvoM ke kisI bhI AyukA bandha nahIM hotA hai / pRthivIkAyikoM ke aparyAptAvasthA meM hI indriya paryApti pUrNa hone ke pahile tejolezyA hotI hai, kyoM ki pRthivIkAyika jIvoM meM devoM kI utpatti ho sakane se vahA~ aparyAptAvasthA meM tejolezyA kahI gaI hai| tejolezyA kI sattA meM AyukkA baMdha nahIM hotA hai| tejolezyA ke cale jAne para hI AyukA baMdha hotA hai / 'evaM' AukAiyANa vi vaNassaikAiyANa vi' pRthivIkAyika jIva ke jaise hI aprakAyikoM ke vanaspatikAyikoM ke akriyAbAdI aura ajJAnikavAdI ina do samavasaraNoM meM jo jo pada saMbhavita ho una-una padoM meM tirtha gAyu aura manuSyAyu ina do AyuoM kA hI unake baMdha hotA hai, anya AyuoM kA nahIM inameM bhI pRthivIkAyikoM 'navara' teulessAe na kiMpi pakareti' paraMtu televezyAvAjA yahAM raDenArA pRthvIkAyika jIvAne kAIpaNu AyunA baMdha thatA nathI. pRthvIkAyakAne aparyApta avasthAmAM ja indriya paryApti pUrI thayA pahelAM tejolezyA heAya che. kemake pRthvIkAyika jIveAmAM devenI utpattI thatI hAvAthI tyAM aparyApta avasthAmAM tejovaizyA kahI che. teolezyAnI sattAmAM Ayune madha hAtA nathI. tejobeshyaanaa bhavAdhIna Ayuno gaMdha thAya che. 'eva' AukoiyANa vi vaNasmAi kAiyANa vi' vezyAvAjA pRthvI ayi bhavanA uthana pramANe zyAvANA ayikAne, lezyAvALA vanaspatikAyikAne akriyAvAdI ane ajJAnavAdI A e samavasaraNeAmAM je je pade sabhivata hoya te te padomAM tiyaca Ayu ane manuSya Ayu A be AyuSyanA ja aMdha haiAya che. bIjA e AyunA madha hAtA nathI. tenuM kAraNa paNa eja che ke-AmAM paNa devAnI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bhagavatIstre akriyAvAdino'jJAnikavAdinazca apkAyikavanaspatikAyikA dvimakArakameva bhAyuSkaM vadhnantIti bhAvaH / 'teukAiyA vAukAiyA savvaTThANesu majjhimesu domu sanosaraNesu no nerahayAuyaM pakareMti' tejaskAyikA vAyukAyikAca sarvasthAneSu sarveSveva lezyAdidvAreSu madhyamayo yo samavasaraNayoH akriyAvAdyajJAnikavAdi. rUpayoH no nArakabhavasambandhi AyuSkaM prakurvanti / kintu 'tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti, 'No maNussAuyaM0' no manuSya sambandhi AyuSka prakurvanti 'no devAuyaM pakareMti' no devAyuSkaM prakurvanti tejaskAyika ke jaise devoM kI utpatti ho sakate se aparyAptAvasthA meM hI tejo. lezyA kA sadbhAva rahatA hai| tejolezyA, ke sadabhAva meM AyukA baMdha nahIM hotA hai ityAdi sava kathana pRthivIkAyika ke jaise pahAM samajhanA cAhiye / akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI apkAyika evaM vanaspatikAyika jIva do prakArakI hI AyukA baMdha karate haiM yahI kahane kA tAtparya hai, 'teukAiyA vAukAiyA savvaTThANesu majjhimesu do su samosaraNesu no neraiyAuyaM pakareMti' tejaskAyika aura vAyukAyika jIva lezyAvAdika sarva sthAnoM meM akriyAvAdI rUpa aura ajJAnikacAdI rUpa samavasaraNavAle hote hue nAraka bhava sambandhi Ayu karma kA baMdha nahIM karate haiM kintu ve 'tirikkhajoNiyAuya pakareMti' tiryagAya kA hI baMdha karate haiN| 'No maNussAuyaM no devAuyaM pakareMti' manuSyAyu kA baMdha nahIM karate haiM aura na devAyu kA baMdha karate haiN| utpattI hovAthI aparyApta avasthAmAM tejalezyAne rasadUbhAva hoya che. tejalezyAnA sadUbhAvamAM Ayune baMdha heta nathI. vigere tamAma kathana pRthvIkAyikanA kathana pramANe ahiyAM samajavuM akriyAvAdI ane ajJAnavAdI aprakAyika ane vanaspatikAyika jIva be prakAranAM AyuSyane ja baMdha kare che. eja A kathananuM tAtparya kahyuM che. ___'veukAiyA vAukAiyA savvaTThANesu majjhamesu dosu samosaraNesu no neraiyAuyaM pakareM ti' te424Ayi bhane vAyuyi bezyA vigere saghaNA sthAnamA akriyAvAdIpaNA ane ajJAnavAdIpaNAnA samavasaraNavALA thaIne nAraka bhava saMbaMdhI Ayukamane baMdha karatA nathI. tathA deva Ayune paNa baMdha 12 / nathI. paraMtu 'tirikkhajoNiyAuya pakareM'ti' tiya ya aayun| 04 madha hare che. 'No maNussAuna no devAuyaM pakareMti' manuSya mAyunA sa ratA nathI. tathA deva Ayune paNa baMdha karatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 103 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 109 yAyukAyikajIvAnAM sarvatra padeSu ekamakArakatiryagAyuSa eva bandhanaM bhavati nAnyAyuSa iti bhAvaH / 'beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM jahA puDhavikAiyAgaM' dvIndriya zrIndriyacaturindriyajIvAnAmAyurvandho yathA pRthivIkAyikAnAM pradarzita svathaiva jJAtavyaH dvIndriya yAvat caturindriyANAM pRthivIkAyikavadeva tiyaMgyonikAyuSkasya manuSyabhavasambandhyAyuSkasya ca bandhanaM bhavati na tu ime nairayikAyuSka kurvanti na vA devAyuSphameva kurvantIti bhAvaH / 'navaraM sammattanANesu na eka pi AuyaM pakareM ti' navara kevalametadeva vailakSaNyaM yat samyaktvajJAneSu samyaktvapade jJAnapade ceme dvIndriya yAvat caturindriyA jIvA na ekamapi AyuSka bhakurvanti, dvIndriyAdi caturindriyAntajIvAnAM sAsvAdanabhAvena aparyAptAvasthAyAmeva samyaktvaM tathA jJAnaM ca bhavati tatkALasthAlpatvAnna kasyApi AyuSo bandho bhavatIti / 'kiriyAvAI NaM bhaMte / tAtparya kahane kA yahI hai ki tejaskAyika aura vAyukAyika jIvoM ke sarvatra padoM meM eka prakAra ke tiryagAyu kA hI baMdha hotA hai, anya AyuoM kA nahIM / 'veiMdiyate iMdiya cAridiyANaM jahA puDhavizkAiyANa' do indriya, tehandriya cauindriya jIvoM ke pRthivIkAyika jIvoM ke jaise tiryagyAnika AyuSka kA aura manuppa bhava sambandhyAyuSka kA baMdha hotA hai| narakAyu kA aura devAyu kA inake baMdha nahIM hotA hai| 'navaraM samprattanANesu na ekkaMpi Auya pakareMti' paraMtu yahA~ vizeSatA itanI sI hI hai ki samyaktva pada meM aura jJAna pada meM ye vIndriya se lekara cauindriya taka ke jIva eka bhI AyukA baMdha nahIM karate haiM, kyoM ki inake samyaktva aura jJAna sAsvAdana bhAva se aparyAptAvasthA meM hI hotA hai| ataH aparyAptAvasthA kA kAla atyalpa hone se kisI bhI AyukA baMdha inake akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI rUpa hAlata meM tejakAyika ane vAyukAyika jIvone saghaLA padamAM eka prakAranA tiryaMca Ayuneja baMdha hoya che, te sivAyanA bIjA Ayuone baMdha thata nathI. 'veiMdiya teidiya caridiyANaM jahA puDhavIkAiyANaM' meM diyA traNa IdriyavALA, cAra IdriyavALA pRthvIkAyika jIvane pRthvIkAyika janA kathana pramANe tiryacanika AyuSyane ane manuSya saMbaMdhI Ayune baMdha thAya che. nAraka Ayune ane deva Ayune baMdha teone heta nathI. 'navara' sammattanANesuna eka pi AuyaM pakareM ti' paraMtu mA thanamA vizeSA e che ke-samyakatva padamAM ane jJAnapadamAM A be IndriyavALAthI laIne cAre IndriyavALA sudhInA cha eka paNa Ayune baMdha karatA nathI. kemake teone samyakatva ane jJAna sAsvAdana bhAvathI apayaoNpta avasthAmAM ja zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 bhagavatI sUtre kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! 'paMcidiyatirikkhajoNiya / ' paJcendriyatiryagyonikA jIvAH 'kiM neraiyAuyaM pakareti pucchA' kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti athavA tirya yonikA prakurvanvi athavA manuSyAyuSkaM prakurvanti devAyuSka vA prakurva tIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahA maNapajjavaNANI' yathA manaH paryavajJAninaH manaH paryavajJAnivadeva kriyAvAdi paJcendriyatiryagyonikAH na nArakatiryagyonikamanuSyAyuSkaM prakurvanti kintu kevalaM devAyukameva prakurvantIti bhAvaH / 'akiriyAbAI annANiyavAI veNaiyavAI ya caDanvihaM pi kareMti' akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca pazcandriyatiryagyonikA nArakAyuSkaM tiryagyonikAyuSkaM manuSyAyuSkaM devAyuSkaM catunahIM hotA hai| 'kiriyAbAINaM bhaMte! paMcidiyatirikkhajoNiyA he bhadanta ! kriyAvAdI paMcendriyatiyazca jIva 'kiM neraiyAjyaM' pakareti bucchA' kyA nairayika AyukA baMdha karate haiM ? athavA tiryagAyukA baMdha karate haiM ? athavA manuSyAyukA baMdha karate haiM? athavA devAyuSka kA baMdha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahA maNapajjabanANI' he gautama! mana:paryayajJAnI ke jaise kriyAvAdI paJcendriya tiryazca na nArakAyu kA baMdha karate haiM, na tiryagAyu kA baMdha karate haiM, na manuSyAyu kA baMdha karate haiM, kiMtu ve kevala eka devAyu kA hI baMdha karate haiN| 'akiriyAbAI anANiyavAI veNahayavAIya caunvihaM pi pakareti' akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikabAdI paJcendriya tiryagyonika jIva cAroM prakAra kI AyuoM kA baMdha karate haiN| nAra hAya che. tethI aparyApta avasthAnAkALa atyaMta thADo hAvAthI tene akriyAvAdI ane ajJAnavAdI paNAmAM koIpaNu AyunA aMdha hotA nathI. 'kiriyAvA NaM bhaMte ! paMcidiyatirikkhajoNiyA' he bhagavan DiyA vAhI yathendriya tiryaya va 'kiM neraiyAsyaM pakareti pucchA' zuM tethe nairiyaka Ayune baMdha kare che ? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ? athavA heva AyunA madha ure che ? yA praznanA uttaramA anuzrI De che ! - 'goyamA ! TET maNapajavanANI' he gautama! manaHparyavajJAnInA uthana pramANe priyAvAhI paMcendriyatiya ya nArakanI AyunA aMdha karatA nathI. tiya canI Ayune pazu baMdha karatA nathI. manuSya AyunA baMdha karatA nathI. paraMtu tee kevaLa eka daiva AyunA ja maMdha kare che, 'akiriyAbAI, annANiyavAI veNaIyavAI ya cavvihaM pi pakareMti' addiyaathAdI. ajJAnavAdI ane vainayikavAdI pa Mcendriya tiya carcAnivALA jIvA cAre zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA za030 3.1 sU03 me0 AyuSkarmabandhanirUpaNam 111 vidhamapi AyuSka prakurvantIti bhAvaH / 'jahA ohiyA tahA salemsA vi' yathA audhikAH sAmAnyatiyagyonikajIvA AyuSka badhnanti tathaiva tenaiva prakAreNa savezyAH paJcandriyatiryagyonikA api AyuSka badhnanti, ayaM bhAvaH-kriyAvAdipazcandriyatiryagyonikAH kevalaM vaimAnikadevAyuSkameva vadhnanti, tathA zeSAH sama. vasaraNatrayavantastiyapazcandriyA catvAryapi narakAdhAyUMSi badhnanti / 'kaNhalessA Na bhaMte ! kiriyAvAI paMceMdiyatirikkhajoNiyA' kRSNalezyA khala bhadanta ! kriyAvAdinaH paJcandriyatiryagyonikAH kiM neraiyAuyaM pucchA' ki narayikAyuSkaM kurvanti manuSyAyuSka vA kurvanti degayuSka vA kurvantIti praznaH pRcchayA sNgRhyte| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! kAyu kA bhI ve baMdha karate haiM, tirya gAyu kA bhI ve baMdha karate haiM, manuSyAyu kA bhI ve baMdha karate haiM aura devAyu kA bhI ve bandha karate haiM 'jahA ohiyA tahA salessA vi' jaise sAmAnya tiryagyonika jIva AyuSka karma kA bandha karate haiM usI prakAra se salezya pazcendriya tiyaMgyonika jIva bhI AyuSka karma kA dhandha karate haiM, arthAt kriyAvAdI paJcendriya tiryagyonika mAtra vaimAnika devAyukA bandha karate haiM aura zeSa tIna samavasaraNavAle tiryaca paMcendriya cAroM gatikA Ayu bAMdhate haiN| 'kaNhalessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI paMciMdiyatirikkhajoNiyA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kriyAvAdI jo paMcendriya tiryagyonika jIva haiM-ve kyA 'neraiyAuyaM pakareMti pucchA' nairayikAyu kA bandha karate haiM ? yA tiryagAyukA bandha karate haiM ? yA manuSyAyu kA bandha karate haiM ? yA devAyu kA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate prakAranA AyuSyane baMdha kare che. teo nArakenA AyuSyane paNa baMdha kare che, tiya caAyune paNa teo baMdha kare che. manuSya Ayuno paNa baMdha kare che. ane va mAyuno 56 madha 4re che. 'jahA ohiyA tahA salessA vi'2 zata sAmAnya jI AyuSya karmane baMdha kare che. e ja pramANe vezyAvALA paMcendriyatiyaca ni jIve paNa nArakanA Ayune baMdha kare che. teo tiyaca Ayune baMdha karatA nathI. paraMtu teo manuSya Ayune baMdha kare che. ane deva bhavanA AyuSyane madha 42 cha, 'kaNhalessA Na bhaMte! kiriyAvAI paMciMdiyatirikkhajoNiyA' he bhagavad kRSNalezyAvALA kriyAvAdI je paMcendriyatiyacanika jIve che. te| zu 'ki neraiyAuya' pakareM ti pucchA' narayi mAyunomadha 42 cha? athavA tiryaMca Ayune baMdha kare che ? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ! athavA deva Ayune baMdha kare che. ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 magavatI 'no merajhyAuyaM pakareMti' no nairayikAyuSka prakurvanti 'No tirikkha0' no tiryagyonikAyuSka prakurvanti No maNussAuyaM0' no manuSyAyuSka prakurvanti 'jo devAuyaM pakareMti' no devAyuka prakurvanti 'akiriyAvAI annANiyavAI gheNaiyavAI caunvihaM pi pakareMti' akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayika vAdimazca pazcendriyatiryagyonikAH kRSNa lezyAvanta caturvidhaM catuHprakAramapi nAra. katiryagmanuSyadevAyuSkaM prakurvantIti bhAvaH / 'jahA kaNhalessA evaM nIlalessA ni yathA kRSNalezyAH paJcendriyatiryagyonikA stathaiva nIlalezyA api kApotika lezyA api paJcandriyatiryagyonikA vaktavyAH, tathA ca kriyAvAdi pazcendriyatiryagyonikA na nArakAyuSka na tiryagyonikAyuSkana manuSyAyuSkana hai-'goyamA ! no neraDyAuyaMpakareMti, no tirikkhAuyaM pakareMti 'he gautama ! kRSNalezyAvAle kriyAvAdI paJcendriya tiryagyonika na nairayika AyukA bandha karate haiM, na tiryagAyu kA bandha karate haiM, 'no maNussAuyaM pareMti' na manuSyAyu kA bandha karate haiM, 'No devAuya pakareMti' aura na devAyu kA baMdha karate haiN| 'akiriyAvAI, annANiyavAI, veNaiyavAI, cAvihaM pi pakareMti' akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainathikavAdI kaSNalezyAvAle paMJcendriya tiyaJca cAroM prakArakI Ayu kA baMdha karate haiN| 'jahA kaNhalessA evaM nIlalessA vi kAulessA vi' jisa prakAra se kRSNalezyAvAle pacendriyatiryak kahe gaye haiM usI prakAra se nIla lezyA vAle paMcendriya tiyaJca evaM kApotikalezyAvAle bhI kahane cAhiye arthAt kriyAvAdI paMcendriya tiryaJca, na nArakAyuSka kA bandha karate haiM, na tirya gAyuSka kA bandha karate haiM, na manuSyAyuSka kA bandha karate haiM aura na svAmIna cha -'goyamA ! no neraiyAuya pakare ti no tirikkhajoNiyAuya pakareM ti' 3 gautama ! vezyAvAyAhI pathendriya tiya ya / nArakonA Ayano baMdha karatA nathI. tathA tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI 'no maNussAuya pakareM ti' manuSya maayune| 55 madha 2tA nathI. 'No devAya pakareM ti tathA vAyunA 5 te me maratA nathI. 'akiriyAvAI, annANiyavAI veNaiyavAI, cauvvihaM pi pakare'ti' maThiyAvAhI ajJAnavAhI bhane vnyi:vAdI kRSNalezyAvALA paMcendriya tiyaca cAre prakAranA Ayuno baMdha kare che. 'jahA kaNhalessA evaM nIlalessA vi kAulessA vi' ke pramANe vezyAvAmA paMcendriya tiryaMconuM kathana karyuM che, e ja pramANe nIlalezyAvALA paMcendriya tiryaMca ane kApaDikalezyAvALA paMcendriya tiryaMcanuM kathana paNa karavuM joIe arthAta nArakAyane baMdha karatA nathI, tiya caAyune paNa baMdha karatA nathI. manuSya Ayane paNa baMdha karatA nathI. tathA deva Ayune paNa baMdha karatA nathI. kema ke zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasevacandrikA TIkA za030 u.1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 113 deSAyuSka prakurvanti / paJcandriyaniyaMgyonikAH yadA samyagdRSTayaH kRSNalezyAghazubhapariNAmavanto bhavanti tadA te paJcandriyatiryagyonikA na kimapi AyuSka prakurvanti, yadA tu tejolezyAdi zubha pariNAmavanto bhavanti samyagdRSTika pazca ndriyatiryagyonikAH tadA tu devAyuka prakurvanti, tatrApi na bhavanavAsi devAcA yuSka kintu kevalaM vaimAnikAyuSkameva prakurvantIti bhAvaH / tathA zeSA samavasaraNatrayavantastiryapaJcendriyAzcatvAryapi narakAdhASi badhnantIti / 'teulessA jahA salessA tejolezyA pariNAmavantaH salekya jIvavadeva jJAtavyAH kriyAvAdi tejolezyAvantaH paJcendriyatiryagyonikAH kevalaM devAyukameva prakurvanti, zeSA strayo'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinastu trividhamAyuSka yadhnanti devAyuSka kA bandha karate haiN| kyoM ki samyagdRSTi tiryazca jaba kRSNaAdi azubha lezyA ke pariNAmavAle hote haiM taba ve kisI bhI AyukA pandha nahIM karate haiN| aura jaba ye tejolezyAdi zubha pariNAmavAle hote haiM taba ve sirpha eka devAyuSka kA hI baMdha karate haiN| devAyuSka ke baMdha meM bhI ve bhavanavAsI Adi devoM kI AyuSka kA bandha nahIM karate haiM kiMtu eka vaimAnika AyuSka kA hI bandha karate haiN| aura zeSa tIna samavasaraNavAle tiryazca paMcendriya cAroM gati kI AyuSka bAMdhate haiN| 'teulessA jahA salessA' tejolezvAvAle kriyAvAdI paJcendriya tiryaJca salezya jIvoM ke kathana anusAra kevala eka devAyuSka kA hI bandha karate haiN| bAkI ke tIna akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI tejolezyAvAle pacendriyatiryazca cAroM prakAra ke Ayu kA bandha karate haiN| kyoM ki salezya tiryapacendriya jIvoM ke isI samyagRSTivALA tiryaMce jayAre kRSNalezyA vigere azubha lezyAnA pariNAmavALA hoya che, tyAre teo kaI paNa Ayune baMdha karatA nathI. ane jyAre teo tejalezyA vigere zubha pariNAmavALA hoya che, tyAre teo kevaLa eka deva Ayudhyane ja baMdha kare che. devAyuSyanA baMdhamAM paNa teo bhavanavAsI vigere denA Ayuno baMdha karatA nathI. paraMtu eka vaimAnika devanA AyuSyane ja baMdha kare che. ane bAkInA traNa samavasaraNavALA tiryaMca paMcendriya cAre gatinI Ayuno baMdha 42 che. 'teulessA jahA salessA' tazyA jiyAvAsI 5'yandriyatiya yasavezya jInA kathana pramANe kevaLa eka devaAyune ja baMdha kare che. bAkInA akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vaiyikavAdI tejalezyAvALA paMcendriya tiryaMca cAre prakAranA AyuSyane baMdha kare che. kema ke-lezyAvALA jIvane Aja rItanuM pariNAma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne salezyAnAM tiryapazcandriyANAmevaM vidhasvarUpatayoktatvAditi / 'navara akiriyA: pAI amANiyavAI veNaiyavAI ya No NeraiyAuyaM pakareM ti' navaraM kevalametadeva lakSaNyaM yat akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca na nairayikAyuSka prakurvanti kintu 'devAuyaMpi pakareMti' devAyuSkamapi prakurvanti, 'tirikkhajoNiyAuyaM pi pakareM ti' tiryagyonikAyuSkamapi makurvanti / 'maNussAuyapi pakareMti' manuSyAyuSkamapi prakurvanti evaM pamhalessA vi evaM mukkalessA vi bhANiyavvA' evamuparoktakrameNa padmalezyApariNAmavantaH, evaM zukLalezyApariNAmavanto'pi bhaNitavyA:-kathayitavyAH paJcendriyatiryagyonikA iti, eva. mime cApi yadA kriyAvAdinaH tadA kevalaM devAyuSka prakurvanti, yadA akriyA. vAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca bhavanti tadA trividhamapi Ayuka prakAra ke pariNAma hote haiM aisA pahile kahA gayA hai| 'navaraM aki riyAvAI, annANiyavAI, veNajhyavAIya No NeraDyAuyaM pakareMti' kintu akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI paJcendriya tiryazca nairapika Ayu kA bandha nahIM karate haiM / ve to 'devAuyaM pi pakareMti' devAyu kA bhI bandha karate haiM / 'tirikkha joNiyAuyaM pakareMti' tiryagAyu kA bhI pandha karate haiM / 'maNussAuyaM pakareMti' manuSya AyukA bhI baMdha karate haiN| 'evaM pamhalessA vi evaM sukkalessA vi bhANiyavyA' isI prakAra se padmalelyA pariNAmavAle paJcendriyatiryazca aura zuklalezyA ke pariNAmavAle paJcendriyatiryazca bhI jAnanA cAhiye, ye jisa samaya kriyAvAdI hote haiM taba kevala devAyu kA hI bandha karate haiM aura jaba ye akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI hote haiM taba tInoM prakAra kI AyukA bandha karate haiN| para nArakAyukA vandha nahIM karate haiM DAya cha, prabhA paDekhA 42 4 che. 'navara akiriyAvAI, annANiyavAI veNa. iyavAI NoM Nera iyAuya pakareM ti' 52 tu mahiyAvAhI ajJAnavAhI ana vainayivAhI pathandriya tiya"yayi aayussyn| '42tA nathI to 'devAuyapi pakareMti' hevamAyunA marecha, 'tirikkhajoNiyAuyapi pakareM'ti' tiya"yamAyunI 55 madha 42 che. 'maNussAuya pi pakareM ti' manuSya aayun| 55 55 42 che. evaM pamhalessA vi evaM sukkalessA vi bhANiyavvA' me pramANe 55 lezyAnA pariNAmavALA paMcendriya tiryaMca ane zukala lesthAnA pariNAmavALA paMcendriya tiyacanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. teo jyAre kiyAvAdI hoya che, tyAre kevaLa deva Ayune ja baMdha kare che. ane jyAre teo akriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainAyikavAdI hoya che, tyAre teo traNa prakAranA Ayune zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyAndrakA TIkA za030 u.1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 115 nArakAtiriktaM prakurvantIti / 'kaNNapakkhiyA tihiM samosaraNehi' kRSNapAlikA jIvAH pazcendriyatiryagyonikAH tribhiH samavasaraNaiH akriyAvAdyajJAnikavAdi vainayikavAdimira pakSaiH 'cauvvihaMpi AuyaM pakareMti' caturvidhamapi nArakadeva tiryagmanuSyAyuSka kurvantIti / 'mukkapakkhiyA jahA salessA' samavasaraNatrayavantaH zuklapAkSikA yathA salezyAH salezyatiryapaJcendriyajIvavadeva zuklapAkSikA api pazcendriyatiryagyonikA AyuzcatuSkaM kurvanti tathA kriyAvAdi zuklapAkSika tiryak paJcendriyAH kevalaM vaimAnikadevAyuSkameva badhnanti 'sammadiTThI jahA maNa pajjavanANI taheva vemANiyAuyaM pakareMti' samyagdRSTayaH paJcendriyatiryagyonikA jIvAH manAparyavajJAnivadeva kevalaM vaimAnikAyuSkameva prakurvantIti ! 'micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH kRSNapAkSikajIvavadeva mithyAdRSTi jIvA api akriyAvAdyajJAnikavAdi cainayikavAdibhi tribhiH samava'kaNhapakkhiyA tihiM samosaraNehi kRSNapAkSika pazcendriya tiryagyonika jIva akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainayikavAdI hI hote haiM aura usa samaya 'caunvihaM pi AuyaM pakareMti' ve cAroM prakAra kI AyukA bandha karate haiN| 'sukkapakkhiyA jahA salessA' tIna samavasaraNavAle zuklapAkSika paJcendriyatiryaMca salekya tiryazcapaMcendriya jIvoM ke jaise deva tiryak manuSya aura nAraka cAroM AyuoM kA vadha karate haiM, aura kriyAvAdI zuklapAkSika tiryak paMcendriya jIva mAtra vaimAnika devAyu kA vadha karate haiN| 'sammadiTThI jahA maNapajjavanANI taheva vemANiyAuyaM pakareMti' samyagdRSTi paJcandriya tiryagyonika jIva manaH paryavajJAnI ke jaise kevala eka vaimAnika AyukA bandha karate hai| 'micchAdiTThI jahA kAhapakkhiyA' mithyAdRSTi jIva kRSNapAkSika jIvoM ke jaise 45 42 cha, 52'tu nA24nA mAyunI madha 42tA nayI 'kaNhapakkhiyA tihi samosaraNehi' pAkSi pazyandriya tiya yayAni 4 lyAre maThiyAvAhI, masAnavAhI mana nayivAhI hoya che, tyAre 'cauhiM pi AuyaM pakareti' teso yA2 prA2nA aayun| ma re che. 'sukkapakliyA jahA salessA' pAkSi: 5 yandriya tiyaya vezyAvA vAnA 4thana prabhAva deva, tiya ca, ane manuSya A traNa prakAranA AyuSyane baMdha kare che. nairayika mAyunI 55 32tA nathI. 'sammadidrI jahA maNapajjavanANo taheva vemANiyAuya' pakare ti' sabhyaSTi pandriya tiya yoni , mana:5 jJAnAmA waln 3thana pramANe 31 me vaimAni4 Ayuno maya 42 cha, 'micchA vivo jahA kAhapakkhiyA' mithyATa vAna 4thana pramANe pAli zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre saraNe devanArakatiryagmanuSyAyuSka caturvidhamapi prakurvantIti / 'sammAmicchAdihI Na ya eka pi pakareMti jaheva neraiyA' sampagamithyAdRSTayo na caikamapi AyuSka prakurvanti yathaiva nairayikAH mithyAdRSTinArakavadeva eSAmapi AyuSkabandho na bhavatItyarthaH / 'nANI jAva ohinANI sammAdihI' jJAnino yAvat avadhijJAni no yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTivadeva jJAnino matyAdijJAnino'vadhijJAninaca kevalaM vaimAnikadevAyuSkameva prakurvanti na tu nArakatiryagmanuSyAyuSkaM prkurvntiiti| 'anANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnino yAvadvibhaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikA yAvatpadena matyajJAni zrutAjJAninoH saMgrahaH tathA cAjJAnimatyajJAni-zrutAjJAni-vibhaGgajJAninazca kRSNapAkSikavadeva trimiH samavasaraNarakri. yAdyajJAnikavAdi-vainayikavAdirUpai zcaturvidhamapi AyuSka prakurvantIti / 'sesA paJcendriyatiryazca akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainayikavAdI avasthA meM cAroM prakAra kI AyukA bandha karate haiN| 'sammAmicchAdiTThINa ya ekkaMpi pakareMti jaheva neraiyA' samyak mithyAdRSTi mizradRSTi-jIva nAraka ke jaise eka bhI AyuSka karma kA bandha nahIM karatA haiN| 'nANIjAva ohinANI jahA sammAdiTThI' jJAnI yAvat avadhijJAnI samyagdRSTi ke jaise kevala eka vaimAnika devAyuSka kA hI bandha karate haiN| nAraka tiryazca evaM manuSya AyuoM kA bandha nahIM karate haiM / 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnI yAvat vibhaMgajJAnI kRSNa pAkSika ke jaise akriyAvAdI, ajJAnavAdI, aura vainayikavAdI abasthA meM cAroM prakAra kI Ayuko bandha karate haiN| yahAM yAvat zabda se matyajJAnI aura zrutAjJAnI ina dokA grahaNa hubhA hai| 'sesA jAva annaapaMcendriya tiryaMca akriyAvAdI ajJAnavAdI ane vainAyikavAdI avasthAmAM cAre mAranA mAyuSyane 55 42 cha, 'sammAmicchAdiTThINa ya evaM pi pakareMti' aheva neraiyA' sabhyamithyASTiA naa2n| thana pramANe bhiSTivAyA 5) mAyuSya bhanI ma 42tA nathI. 'nANI jAva ohinANI jahA sammAdidrI' jJAnIyAvat avadhijJAnI samyagUdaSTivALA jIvanA kathana pramANe kevaLa eka deva AyuSyane ja baMdha kare che. nAraka, tiryaMca ane manuSya saMbaMdhI Ayune baMdha karatA nathI. 'annANi jAva vibhaganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnI yAvat virbhAgajJAnavALA kRSNapAkSikanA kathana pramANe akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane nacikavAdI avasthAmAM cAra prakAranI Ayune baMdha kare che. ahiyAM yAvata padathI mati ajJAnI ane zrataajJAnI A be grahaNa karAyA che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 117 jAva aNAgArovauttA sabve jahA salessA tahe va bhANiyamA' zeSAH yAvadanAkAro payuktAH anAkAropayuktapadaparyantAH sarve'pi yathA salezyA stathaiva bhaNitavyAH, tathAceme sarve'pi AyurbandhaviSaye salezyavadeva tathAhi ye kriyAzadinaste tu kevalaM vaimAnikAyuSka badhnanti, zeSAH samavasaraNatrayavanto jIvAzcaturvidhaH mapi AyuSka kurvanti, 'jahA paMciMdiyatirikkhanoNiyANaM vattavvayA bhaNiyA evaM maNussA vi bhANiyavyA' yathA paJcandriyatiryagyonikAnAM vaktavyatA'nu padameva bhaNitA evaM manuSyANAmapi baktavyatA bhaNitavyA, kriyAvAdi prathamasamavasaraNe kevalaM devAyuSkaM prakurvanti, akriyAvAdItyAdi samavasaraNatraye tu caturvidhamapi aayussprkunntiiti| paJcendriyatiryagapekSayA yadvaivalakSaNyaM tadarzayanAi-'NavaraM' ityAdi, 'NavaraM maNapajjavanANI no sannovauttA ya jahA sammadiTThItirikkhanoNiyA taheva mANigArovauttA samve jahA salessA taheva bhANiyavvA" bAkI ke samasta jIva anAkAropayukta pada taka ke salezya jIvoM ke jaise cAroM prakAra kI AyukA bandha karate haiN| 'jahA paMcidiyA tirikkha joNiyANaM vattavyayA bhaNiyA evaM maNussANaM vi bhANiyavA' jisa prakAra se paJcendriya tiyaMgyonikoM kI yaha vaktavyatA kahI gaI hai usI prakAra se manuSyoMkI bhI vaktavyatA kahanI cAhiye, tathA ca-kriyAvAdI manuSya kevala vaimAnika devAyukA hI bandha karate haiM, tathA-akriyAvAdI, ajJA. nikavAdI aura vainayikavAdI manuSya cAroM prakAra kI AyukA bandha karate haiN| paraMtu paJcendriya tiryagyonikoM kI apekSA jo isa manuSya sambandhI prakaraNameM vizeSatA hai-vaha aisI hai ki-'NavaraM maNapajjanANI ___'sesA jAva aNAgArova uttA savve jahA salessA taheva bhANiyavvA' bAkInA saghaLA jI anAkAropayoga pada sudhInA lezyAvALA jIvonA kathana pramANe cAre prakAranA AyuSyane baMdha kare che, ahiyAM yAvAdathI saMjJopayegavALAthI laIne sAkAro paga sudhInA ja grahaNa karAyA che. __ 'jahA paMcidiyatirikkhajoNiyANa vattavvayA bhaNiyA evaM maNussA vi bhANiyavvA' je pramANe paMcendriya tiryaMcanike saMbaMdhamAM A kathana karela che. eja pramANe manuSyane saMbaMdhamAM paNa samajavuM eTale ke kriyAvAdI manuSya kevaLa deva Ayune ja baMdha kare che, tathA akiyAvAdI, ajJAnavAdI ane vinayikavAdI, manuSya cAra prakAranA Ayune baMdha kare che. paraMtu paMcendriya tiryaMca nikonI apekSAthI A manuSya prakaraNamAM je vizeSapaNuM che, te e zate the 3-'Navara' maNapajjavaNANI nosannovauttA ya jahA sammadiTThI, tiriksa zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yanyA' navaraM kevalaM manaHparyavajJAninaH no saMjJopayuktAzca manuSyA yathA samyagdRSTi tiryagyonikA stathaiva bhaNitavyAH ekaM devAyuSkameva kurvantItyarthaH / 'assA kevalanANI abedagA akasAI ajogI ya' alezyAH sAmAnyato lezyArahitAH kevalajJAninaH avedakA akaSAyino'yoginazca 'ee na egapi AuyaM pakareMti' ete alezyAdikAH sarve'pi na ekamapi AyuSka prakurvanti / 'jahA oDiyA jIvA sesaM taheva' yathA audhikA jIvAH kathitAH zeSam-kathitavyatirikta tayaiva sAmAnyato jIvaprakaraNapatipAditameva jJAtavyamiti / 'vANamaMtarajoisiyavemA. giyA jahA asurakumArA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA asurakumAravadeva kriyAvAdinaH kevalaM manuSyAyuSka prakurvanti, akriyAvAdi vAnavyantarajyotiSkavaimA nikA svaya stiyaMgAyuSka manuSyAyuSka ca makurvantIti bhAvaH // 50 3 // no sannovauttAya jahA sammadiTThI, tirikkhajoNiyA taheva bhANiyavvA' manaHparyavajJAnI aura no saMjJopayukta manuSya samyagdRSTi tiryagyonikoM ke jaise kevala vaimAnika devAyukA hI bandha karate haiM / 'alessA kevalanANI avedgA akasAI ajogIya' sAmAnyataH lezyArahita, kevalajJAnI, avedaka aura akaSAyI evaM ayogI 'ee na egaM vi AuyaM pakareM ti ye eka bhI AyukarmakA bandha nahIM karate haiN| 'jahA ohiyA jIvA sesaM taheva' jisa prakAra se adhika jIva haiM usI prakAra se sAmAnyataH jIva prakaraNa meM pratipAdita zeSa kathana jAnanA cAhiye, 'vANamaMtarajoisiya vemA. NiyA jahA asurakumArA' vAnavyantara, jyotiSika evaM vaimAnika kriyAvAdI avasthA meM asurakumAroM ke jaise kevala eka manuSyAyu kA hI vadha karate haiN| tathA-akriyAvAdI Adi vAnapantarajyotiSika evaM vaimAnika ye tIna tiryagAyu aura manuSyAyu kA bandha karate haiM // 3 // joNiyA taheva bhANiyavvA' bhana:5ya jJAnavANa bhane nA sajJopayuddhata manuSya samyagadaSTivALA tiryaMca nikanA kathana pramANe kevaLa eka deva Ayune ja adha 42 cha. 'alessA kevalanANI avedagA akasAI ayogIya' sAmAnya dozyAvinAnA, vaNazAnI, ma ane 4Aya vinAnA bhane bhayojI 'ee na ega pi Auya pakareM ti' // mayA se 55] mAyuma nA madha 42tA nathI. 'jahA ohiyA jIvA sesaM taheva' ke pramANe mIbinA samayamA thana karyo che. e ja pramANe sAmAnya rIte jIva prakaraNamAM pratipAdana karela bAkInuM thana sabhA. 'vAnamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asuraphumArA' pAnavyanta2, tiSka ane vaimAnika kriyAvAdI avasthAmAM asurakumAronA kathana pramANe kevaLa ekamanuSya Ane ja baMdha kare che. tathA akriyAvAdI, vanavyajvara, tiSka ane vaimAnika A traNe tiryaMca bAyu ane manuSya Ayuno baMdha kare che pAsa.3 zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikratvAdini0 119 mUlam-kiriyAvAI gaM bhaMte! jIvA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| akiriyAvAI bhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyA pucchA gAyamA! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi| evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi|slessaanne bhaMte! jIvA kiriyAvAI kiM bhavAsaddhiyA pucchA, goyamA ! bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| salessANaM bhate ! jIvA akiriyAvAI ? kiM bhavasiddhiyA pucchA goyamA! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhigA vi / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi jahA slessaa| evaM jAva sukaleslA / alassA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM bhavasiddhiyA pucchA gAyamA! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA / evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA tisu vi samAsaraNesu bhynnaae| sukkapakkhiyA causu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA nA abhvsiddhiyaa| sadiTTI jahA alessaa| micchAdiTTI jahA knnhkkhiyaa| sammAmicchAdiTrI dosu vi samosaraNesu jahA alessA / nANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| annANI jAva vibhaMganANI jahA knnhpkkhiyaa| sannAsu causu vi jahA salessA, no sannovauttA jahA sammadiTTI, saveyagA jAva napuMsagaveyagA jahA salessA / avedagA jahA sammaTTiI, sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA akasAI jahA sammadiTThI sajogI jAva kAyajogI jahA salessA, ajogI jahA sammadiTrI, sAgArovauttA aNAgArovauttA jahA slessaa| evaM neraiyA vi bhANiyavvA / navaraM nAyavvaM jaM atthi| evaM asurakumArA vi jAva thaNiyakumArA puDhavIkAiyA savvaTANesu vi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 bhagavatIsUtre majjhillesu dosu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi abhavasi - dviyA vi / evaM jAva vaNassaikAiyA beiMdiyateiMdiya cauriMdiyA evaM ceva | navaraM sammatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe eesa caiva dosu majjhimesu samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA / sesaM taM caiva paMcidiyatirikkha joNiyA jahA neraiyA navaraM nAyavvaM jaM asthi / maNussA jahA ohiyA jIvA, vANamaMtarajoiliya bemANiyA jahA asurakumArA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti // sU0 4 // tIsa me sae paDhamo uddeso samato // 30- 1 // chAyA - kriyAvAdinaH khalu mahanta ! jIzaH kiM bhavasiddhikA abhavasi - dvikAH ? gautama ! mavasiddhikA no anavasiddhikAH / akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM bhavasiddhikAH pRcchA, gautama ! bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api / evamajJAnikavAdino'pi cainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM bhavasaddhikA pRcchA, gautama ! bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / saleyAH khalu bhadanta ! jIvA akriyAvAdinaH kiM mavasiddhikA pRcchA, gautama ! siddhikA api abhavasiddhikA api / evamajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi yathA sazyAH / evaM yAvat zuklalezyAH / alezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM bhavasiddhikAH pRcchA, gautama ! bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / evametenAbhilApena kRSNapAkSikA viSvapi samavasaraNeSu bhajanayA / zuklapakSakA caturSvapi samavasaraNeSu bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / samyagyo yathA aleyAH / mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH / samyagmithyAdRSTo dvayorapi samavasaraNayoryathA azyAH / jJAnino yAvat kevalajJAnino bhavasiddhikA no amavasiddhikAH / ajJAnino yAvadvimaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH / saMjJAsu catasRSvapi yathA sazyAH / no saMjJopayuktA yathA samyagdRSTayaH / savedakA yAtra apuMpakavedakA yathA salezpAH / avedakA yathA samyagdRSTayaH, sakaSAyino vAvaeetener feat yathA salezyA: / akaSAyino yathA samyagdRSTayaH / sayogino yAvat kAyayogino yathA salezyAH / ayogino yathA samyagdRSTayaH / sAkAropayuktA anAkAropayuktAH yathA salezyAH / evaM nairayikA api bhaNitavyAH, navaraM jJAtavyaM yadasti / evamasurakumArA api yAvat stanitakumArAH / pRthivIkAyikAH zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 104 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 121 sarvasthAneSvapi madhyamayo Iyorapi samavasaraNayo bhavasidikA api abhavasiddhikA api / evaM yAvad vnsptikaayikaaH| dvIndriyatrIndriyacaturindriyA evameva navaraM samyaktve audhikajJAne AbhinivodhikajhAne zrutamAne etayoreva dvayormadhya. mayoH samavasaraNayo bhavasiddhikA no amvsiddhikaaH| zeSaM tadeva / patrendriya tiryagyonikA yathA nairayikAH, navaraM jJAtavyaM yadasti / manuSyA yathA auyikA jIvAH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurkumaaraaH| tadevaM bhadanta / tadevaM madanta ! iti // 10 // triMzattame zatake prathamoddezakaH samAptaH // 30-1 // TIkA-'kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA' kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' kiM bhavasidikAH tasminneva bhave siddhigamanayogyA athavA abhavasiddhikA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' bhavasidikAH kriyAvA. dino bhavanti no-na tu abhavasiddhikA bhavanti ye te kriyAvAdinaste tasminneva bhave mokSamAsAdayanti na tu abhavasiddhikA bhavantIti uttaram / 'akiriyAvAI paM bhaMte ! jIvA' akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH 'kiM mavasiddhiyA pucchA' 'kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA'-60 TIkArtha-'kiriyAvAI NaM bhaMte !jIvA kiM bhavasiddhiyAabhavasiddhiyA' he bhadanta ! kriyAvAdI jIva kyA bhavasiddhika hote haiM? yA abhavasiddhika hote haiM ? jina meM usI bhava meM siddhigati meM jAne kI kSamatA hai ve bhavasiddhika aura ina se viparIta jo haiM ve abhavasiddhika haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! bhavamiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama ! kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'akiriyAvAI NaM bhNte| jIvA kiM bhavasiddhiyA pucchA' he 'kiriyAvAI Na bhaMte ! jIvA ki' bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' tyAha TA---'kiriyAvAINaM bhaMte jIvA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA issvana kiyAvAdI jIve zuM bhavasiddhika hoya che ? ke abhAvasiddhika hoya che ? jeo eja bhavamAM siddhi gatimAM javAnA hoya te bhavasiddhika kahevAya che. te zivAyanA abhAvasiddhika kahevAya che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' gautama ! jiyAvAhI 1 masiddhi hoya cheabhavasiddhika hotA nathI. 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA ki bhavamiddhiyA abhavasiddhiyA pucchA hai bhagavad je jIve akiyAvAdI che, teo bhavasiddhika hoya che? ke abhavasivila zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 122 kiM bhavasiddhikA amavasiddhikA vA bhavantIti praznaH parachayA saMgahyate / bhagavAnahi-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' akriyAvAdino 'bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti / 'evaM annANiyavAI vi yeNaiyavAI vi' evam akriyAvAdivadeva ajJAnikavAdino'pi dainayikavAdino'pi bhavasiddhikA api bhavanti abhavasidikA api bhavantIti bhAvaH / 'salessA gaM bhaMte ! jovA kiriyAvAI sachezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvA. dinA, 'bhavasidiyA pucchA,' kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikA veti praznA, pRcchayA saMgRhyate ! bhagavAnAha-'moyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasi. diyA no amavasiddhiyA' bhavasiddhikA no abhavasiddhikA bhavanti sazyAH kriyA vAdino jIvA iti / 'salessA NaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI kiM bhavasiddhiyA abhabhadanta ! jo prakriyAvAdI jIva haiM ve kyA bhavasiddhika hote haiM yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA! bhavasiddhiyA vi abhayasiddhiyo vi' he gautama ! akriyAvAdi jIva bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / evaM annANiyavAha vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se ajJAnikavAdI bhI bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM prakArake hote haiM isI prakAra ke vainathikavAdI bhI hote haiM / 'salessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI he bhadanta ! salezya kriyAvAdI jIva kyA bhavasiddhika hote haiM ? yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama ! bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'salessA NaM bhaMte ! jIvA akiriyAbAI kiM bhavasiddhiyA pucchA' he bhadanta ! akriyAvAdI maletha jIva kyA bhavasiddhika DAya cha 1 mA prazna uttara prabhuzrI / cha ?- goyanA ! bhavasiddhiyA vi abhava siddhiyA vihagItama ThiyAvAhI 9 sidva paya hAya cha, sa2 484siddha 565 DAya che. 'evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi' mA pramANe ajJAnavAdI paNa bhavasiddhika ane abhavasiddhika banne prakAranA hoya che. vanayivaahii 5y me4 pramANe bhanne prA2nA DAya che. 'salesthA gaM bhate / jIvA mariyAvAI, mAvan dozyApahiyApahI 7 zu siddhi DAya cha ? masiddhi5 uya cha ? 40 prazna uttaramA suzrI 4 cha - goyamA! siddhiyA no abhavasiddhiyA' gItama! vezyA ThiyAvAhI // 15Car: hAya che, manasiddhi hetA nathI. 'salessA NaM bhaMte ! jIvA akirivAI bhivasiddhiyA pucchA' 7 mAvan maThiyAvAhI vezyAvA siddhi hoya che? ke abhavasiddhika hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ DDY Imagen mendmomsan prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 123 vasiddhiyA' pucchA salezyAH khalu bhadanta ! akriyAvAdino jIkA kiM bhavasiddhikA abhavasidikA bhavantIti praznaH pRcchayA sNgRhyte| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' salezyAH akriyAvAdino jIvAH bhavasiddhikA api bhavanti abhavasiddhikA vA bhavantIti / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' evaM salezyA' kriyAvAdi jIvavadeva ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi bhavasiddhikA api bhavanti abhavasiddhikA api bhavanti / 'evaM jAva sukalessA' yathA salezyAH kriyAvAdino'kriyAvAdinazca kathitA stathaiva yAvat zuklalezyAH, atra yAvatpadena kRSNanIlakApotatejaH padmalezyAnAM saMgraho bhavatIti tathAca kRSNalezyAta Arabhya zuklalezyAparyantAH kriyAvAdino jIvA bhavasiddhikA no amavasiddhikA bhavanti tathA akriyAvAdinaH kRSNalezyAta Arabhya zuklalezyAntAH sarve'pi jIvA bhavasiddhikAzca bhavanti abhavasiddhi kAzcApi bhavantIti bhAvaH / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM bhavasiddhiyA pucchA' alezyAH sAmAnyato lezyArahitAH khalu bhadanta ! jIvAH kiyAvAdinaH kiM bhavasi. hote haiM yA abhavasiddhika hote haiM? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' he gautama ! akriyAvAdI salezya jIva bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se ajJAnavAdI jIva bhI aura vainayikavAdI jIva bhI bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM prakAra ke hote haiM / 'evaM jAva sukkalesmA' kRSNalezyA se lekara zuklalezyAvAle kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hI hote haiM abhayasiddhika nahIM hote haiM / aura kRSNalezyA se lekara zuklalezyA taka ke akri. yAvAdI Adi jIva bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM prakAra ke -goyamA ! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' ke bhItama ! maThiyApahI veshyaavALA jIve bhavasiddhika paNa hoya che ane abhAvasiddhika paNa hoya che. "ghaDyuM annANiyabAI vi veNaiyavAI vi' 2117 pramANe ajJAnavAhI 01 mane paina. yikavAdI jIva paNa bhavasiddhika ane abhavasiddhika ema banne prakAranA hoya che. 'eva jAva sukkalessA' vezyAthI bane zusa vezyA ThiyApahI jIva bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hotA nathI. tathA kRSNalezyAthI laIne zukala leDyA sudhInA akiyAvAdI jIva bhavasiddhika ane abhavasiddhika bhanne 12nA DAya che. 'alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyApAI ki bhavasiddhiyA pucchA' 3 magan hiyAvAhI mo15 73 zu. samitiya cha 1 5555 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bhagavatI sUtre ddhikA bhavanti abhavasiddhikA vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgrahyate / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'bhavasiddhiyA no amavasiddhiyA' alezyAH kripAvAdino jIvAH bhavasiddhikA eva bhavanti na tu abhavasiddhikA bhavantItyuttaram / ' evaM eevaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA tisu vi samosaraNesu bhayaNAra' evamanena abhilApena pUrvoditaprakAreNa kRSNapAkSikA jIvA striSvapi dvitIyatRtIyacaturtheSu akriyAvAdyajJAnikavAdI - vainayikavAdI rUpeSu samavasaraNeSu bhajanayA - vikalpene vi bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api jJAtavyA iti / 'sukapakkhiyA causu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' zuklapAkSikA jIvAH caturSvapi prathama dvitIyatRtIyacaturtheSu samavasaraNeSu kriyAvAdya kriyAvAdyajJAnivAdi vainayikabAdi rUpeSu bhavasiddhikA eva bhavanti, no-na tu kathamapi amavasiddhikA bharantIti / 'sammadiTThI jahA alessA, samyagdRSTayo jIvA yathA alezyajIvAH hote haiN| 'alessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI kiM bhavasiddhiyA pucchA' he bhadanta ! kriyAvAdi alezya jIva kyA bhavasiddhika hote haiM yA bhrabhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA' he gautama / alezya kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA tisu visamosaraNesu bhayaNAe' isa prakAra abhilApadvArA kRSNapAkSika jIva akriyAvAdI ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI rUpa tInoM samavasaraNoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'sukkapakkhiyA causu vi samavasaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' zuklapAkSika cAroM samokharaNoM meM bhavasiddhika ho hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM 'sammadiTThI jahA alessA' abhavasiddhika hoya che ! A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che. ke'goymaa ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama! bezyA vinAnA DiyAvAhI vo lavasiddhi hoya che. lavasiddhi hotA nathI. 'evaM eeNaM abhilAdri sugrat tilu vi samosaraNesu bhayaNAe' mA prabhAye yA alisA thI kRSNapAkSika jIve akriyAvAdI ajJAnavAdI, ane vaiyikavAdI avasthAemAM lavasiddhi hoya hai, alavasiddhi hotA nathI. 'sukkapakkhiyA causu vi samosaraNe bhavasiddhiyA' zupAkSika va thAre samavasarobhAM lavasiddhi hoya che. alavasiddhi hotA nathI. 'sammAdiTThI jahA alessA' asezya lavAnA sabaMdhamAM je pramANe kathana karavAmAM Avela che. eja pramANe samyagdRSTivALA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 prameyacandrikA TIkA za030 u0 1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 kathitAstathaiva siddhikA eva na tu abhavasiddhikA bhavantIti / 'micchAdiTTI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH kRSNapAkSikavadeva mithyA. dRSTo'kriyAvAdItyAdi samavasaraNatraye vikalpena bhavasiddhikA abhavasiddhikA api bhavantIti jJAtavyam / 'sammAmicchAdiTThI do suvi samosaraNesu jahA alessA' samyagmithyAdRSTaya mizradRTTayaH dvayorapi tRtIyacaturthayorajJAnikavAdi vainathikavAdi samavasaraNayora lezyavadeva bhavasiddhikA bhavantIti jJAtavyam / 'NANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jJAnino yAvatkevalajJAninazca bhavasiddhikAH atra yAvatpadena matizrutAvadhimanaH paryavajJAninAM saMgrado bhavati tathA ca jJAnita Arabhya kevalajJAniparyantAH sarve'pi bhavasiddhikA eva bhavanti na tu jisa prakAra se aprezya jIva kahe gaye haiM usI prakAra se sampAdRSTi jIva bhI bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTi jIva bhI kRSNapAkSikoM ke jaise akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI avasthA meM bhavasi - dvika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'sammAmicchA diTThI dosu vi samosaraNesu jahA alessA' alezya jIvoM ke jaise mizradRSTi jIva do samavasaraNa avasthA meM- ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI sthiti meM-bhavasiddhika hote haiM aisA jAnanA cAhiye 'NANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jJAnI yAvat kevalajJAnI jIva bhavasiddhika hI hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM yAvat pada se matijJAnI zrutajJAnI avadhijJAnI aura manaH paryavajJAnI luvA pazu lavasiddhi na hoya che. alavasiddhi hotA nathI. 'micchAdiTThI jahA kaNhapaktiyA' mithyAdRSTitrANA va dRbhyupAkSika bhavanA adhana prabhAthe akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vainiyakavAdI avasthAmAM lavasiddhika paNa hAya che. yAne alavasiddhi pazu hoya che. 'sammAmicchAdiTThI dasu vi sramosaraNesu jahA alessA' bezyA vimAnA bhavAnA uthana amAche bhizradRSTivAjA lavA e samavasaraNanI avasthAmAM-eTale ke ajJAnavAdI ane veMtiyakavAdIpaNAnI avasthAmAM bhavasiddhika hAya che tema samajavu. 'NANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jJAnI yAvat kevaLajJAnI jIve bhavasiddhika ja hoya che. abhatrasiddhika hAtA nathI ahiyAM yAvapathI matijJAnavALA zrutajJa tavALA avadhijJAnavALA ane manaHpaya vajJAna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 bhagavatI sUtre abhavasiddhikA iti bhAvaH / 'annANI jAva vimaGganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnino yAvadvibhaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH atra yAtratpadena matyajJAni yuvAjJAninaH saMgraho bhavati tathAcAjJAnita Arabhya vimaGgajJAniparyantAH sarve'pi kRSNapAkSikatradeva akriyAvAdita Arabhya samavasaraNatrayeSu matrasiddhikA api abhavasiddhikA apoti / 'sannAsu causu vi jahA salessA' saMjJAsu AhArAdi parigrahAntAsu catasRSvapi yathA salezyAH salezyavadeva caturSvapi AhArAdi saMjJAvatsu kriyAvAdinaH bhavasiddhikAH na tu abhavasiddhikA akriyAvAdina triSu samavasaraNeSu bhavasiddhikA api abhavasiddhikA apIti / 'no sannovauttA jahA sammadikI' no saMjJopayuktA jIvA yathA samyagdRSTayaH samyagTaSTivadeva kriyAvAdino inakA grahaNa huA hai / tathAca jJAnI se lekara kevalajJAnI taka saba jIva bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'annANI jAya vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' yAvaspada grahIta matyajJAnI, tAjJAnI tathA ajJAnI evaM vibhaMgajJAnI ye saba kRSNapAkSika ke jaise akriyAvAdI, ajJAnikavAdI evaM vainayikavAdI kI hAlata meM bhavasi - Tika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'sannAsu causu vi jahA salessA' AhAra saMjJA se lekara parigraha saMjJA taka kI cAra saMjJAoM meM bhI salezya jIvoM ke jaise jIva kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote / tathA akriyAvAdI evaM ajJAnavAdI tathA vainayikavAdI avasthA meM ye saba bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'no sannoutA jahA Y vALA jIve gratuNu karAyA che. tathA jJAnIthI laine kevaLajJAnI sudhInA saghaLA bhavo bhavasiddhi hoya che, alavasiddhi hotA nathI. 'annANI jAva vibhaMganANI jAva kaNhapakkhiyA' maDiyAM sUtramA Avesa ajJAnI yAvatpathI matiajJAnavALA zrutuajJAnavALA tathA vibha'gajJAnI e athA hai0pAkSika jIvanA kathana pramANe akriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainayikavAdIpaNAmAM bhavasiddhika DAya che, abhavasiddhika hAtA nathI. 'sannAsu causu vi jahA salessA' bhADAra saMjJAthI bane parigraha saMjJA sudhInI cAre sajJAemAM lesyAvALA jIvAnA kathana pramANe jIva kriyAvAdI paNAmAM bhavasiddhika ja DaeNAya che, abhavasiddhika hAtA nathI. tathA akriyAvAdI ane ajJAnavAdI tathA vainayikavAdI avasthAmAM A badhA bhavasiddhika pazu hoya che. yAne yAbhavasiddhi pazu hoya che. 'no khannovauttA jahA sammadiTThI' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1204 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 127 no saMjJopayuktA jIvA bhavasidikA mo abhavasiddhikA bhavantIti bhaavH| 'savedagA jAba napuMsagavedagA jahA salessA' savedakA yAvat napuMsakavedakAH yathA salelyA yatra yAvatpadena strIpuruSavedakayoH saMgrahaH tathA ca savedakAdArabhya napuMsakavedakAntAH sarve'pi salekyavadeva kriyAvAdino bhavamiddhikA no amavasidikA, akriyAvAdi prabhRtayastu bhavasiddhikA api abhavasidikA api bhavantIti bhaavH| 'adheyagA jahA sammadiTTI' avedakA yathA samyagdRSTayaH samyAdRSTivadeva sAbhA. nyato vedarahitAH kriyAvAdino bhavasidikA no abhavasiddhikA bhvntiiti| 'sakasAI jAva lomakasAI jahA salessA' saSAyino yAvat lokatAyinI sammadihi no saMjJopayukta jIva samyagdRSTi ke jaise kriyAvAdI aba sthA hone se bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'savedagA jAva napuMsagavedagA jahA salessA' savedaka se lekara napuMsaka veda taka samasta jIva salezya jIvoM ke jaise kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hote hai abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM yAvatpada se strI vedakoM aura puruSavedakoM kA grahaNa huA hai| tathA akriyAvAdI ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI avasthA meM ye saSa bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhayasiddhika bhI hote haiN| 'aveyagA jahA sammadiTTI' avedaka samyagdRSTi ke jaise hI kriyAvAdI hone se bhasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA' sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI jIva salezya jIvoM ke jaise hI kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM ne sAgavALA ja samyagdaSTivALA jIvonA kathana pramANe kiyAvAdI avasthAmA masiddha DAya che. siddha hotA nathI 'savedagA jAva napaMsaga. vegA jahA salessA' hA save vAthI bananasa vaha sudhIna saghA ja lezyAvALA jIvonA kathana pramANe kriyAvAdI avasthAmAM bhavasiddhika hoya che abhAvasiddhika hotA nathI. ahiyAM bhAvapadathI strIvedavALA ane purUSa vedavALA grahaNa karAyA che tathA adiyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vainAyikavAdI avasthAmAM mAyA siddhi: 55 ya cha, bhane manasiddhi pazu khAya che. 'aveyagA jAva sammadidri' 2036 75 samyagdRSTayAna thana prabhAra liyAvAhI avasthAmA sasiddhiH DAya che. masiddha nathI 'sakalAI jAva lobhakasAI jahA salessA' sapAyI yAvat pAyavANa! zyA. vALA jInA kathana pramANe kriyAvAdI avasthAmAM bhavasiddhika hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 128 bhagavatIstre yathA salezyAH yAvatpadena krodhamAnamAyAkaSArino saMgrahaH tathAcate sarve'pi salekyavadeva kriyAvAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikA kriyAdi samavasaraNa. jayacantastu bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti / 'aphasAI jahA sampaTTiI' akSAyino yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTivadeva bhavasiddhikA no abhayasiddhikA bhavantIti bhaavH| 'sajogI jAva kAyajogI jahA salessA' sayogino yAvat kAyayominazca yathA salezyAH, yAvatpadena manoyogino bacoyoginatra saMgrahaH tathA ca sayogita Arabhya kAyayogiparyantAH sarve'pi salezyayadeva kriyAvAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikA akriyAvAdi pramRtaya khaye'pi bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti bhAvaH / 'ajogI jahA sammaTTiI' ayogino yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTi bad ayogino bhavasiddhikA pAvat zanda se krodha, mAna, mAyA kaSAyavAloM kA grahaNa huA hai| tathA-akriyAvAdI, ajJAnikavAdI evaM vainayikavAdI avasthA meM ye saba bhavasiddhika hI hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'aka. sAI jahA samma diTThI' akaSAyavAle jIva samyagdRSTi jIvoM ke jaise bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'sajogI jAva kAyajogI jahA salestA' sayogI yAvat kAyayogI salezya jIvoM ke jaise kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hI hote haiM abhayasiddhika nahIM hote haiN| yahAM yAvatpada se 'manoyogI aura bacoyogI' inakA grahaNa huA hai| tathA ye sayogI se lekara yAvat kAyayogI taka ke samasta jIva akriyAvAdI avasthA meM ajJAnikavAdI avasthA meM bhava. middhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'ajogI jahA abhavasiddhika hotA nathI. ahiyAM yAspadathI kodha, mAna, mAyA, e kaSA vALAo grahaNa karAyA che. tathA kriyAva dI, ajJAnavAdI, ane vaiyikavAdI avasthAmAM A badhA bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hotA nathI 'akasAI jahA sammadidri' sAyA ve sabhyaliTavANA vAnA ayana pramANe bhAsaddhi DAya che. masasiddhi DAtA nayI. 'sajogI kAyajogI jahA salessA' sayogI yApAyayogavAjA sakhezya vAnA thana pramANe kriyAvAdI avasthAmAM bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hatA nathI ahiyAM yAva5dathI mane yogavALA, ane vacana yogavALA grahaNa karAyA che. tathA A sagIthI laIne kAyayegavALA sudhInA saghaLA jIve achiyAvAdI avasthAmAM ajJAnavAdI avasthAmAM ane vanayikavAdI avasthAmAM bhavasiddhika paNa hoya che, ane abhavasiddhika paNa hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 129 eva na tu abhavasiddhikA bhavantIti bhAvaH / 'sAgArovauttA anAgArovauttA jahA salessA' sAkAropayuktA stathA anAkAropayuktA jIvA: sAlezya jIvavadeva kriyA pAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH, akriyAvAdI prabhRtayakhayo'pi bhavana sidikA api abhavasiddhikA api bhavantIti bhAvaH / evaM merahayA vi mANiyabA' evaM sAmAnyato jIvavadeva nairayikA api jIvA leNyAdimirai bhavasiddhikAs. bhavasiddhikAdirUpeNa mnnitssyaaH| 'navaraM nAyaba jaM atyi' navaraM kevala sAmAnya jIvapakaraNApekSayA idaM vailakSaNyaM yat yat lezyAdikaM dvArajA nArakasya vidyate tadeva dvArajAtamAzritya bhavasiddhikatvAdi vicAraNIyamiti / 'evaM asurakumArA vijAva yaNiyakumArA' evaM nArakadaNDakavadeva asurakumArAdArabhya stanitakumArasammadiTThI' samyadRSTi jIvoM ke jaise ayogI jIva bhavasiddhika hote hai abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'sAgArovauttA anAgArovauttA jahA salessA 'sAkAropayukta tathA anAkAropayukta jIva salezya jIvoM ke jaise kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / tathA ye hI akriyAvAdI, ajJAnikavAdi aura vainayikavAdI avasthA meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'evaM nerahayA vi bhANiyavyA' sAmAnya jIva ke jaise hI nairayika bhI lezyAdi dvAro ko lekara bhavasiddhika aura abhavasiddhika rUpa se kahanA caahiye| 'navaraM nAyavvaM ja asthi' parantu sAmAnya jIva prakaraNa kI apekSA se vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki jo lezyAdika chAra nAraka ke ho usI dvAra ko lekara bhavasiddhika AdikA vicAra karanA cAhiye 'evaM asurakumArA vi jAva thaNiyakumArA' nAraka daNDaka ke jaise hI ajogI jahA sammavidro' sabhyaSTipAsa nA 4thana pramANe ayogI yo ya. samasiddhi DAtA nathI. 'sAgArovauttA anAgArova uttA jahA salesso' sA5yogavANA bhane manA5yogavANA beshyaavALa nA kathana pramANe kiyAvAdI avasthAmAM bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hotA nathI. tathA A kiyAvAdI, ajJAnavAdI ane vanayikavAdI avasthAmAM bhavasiddhika paNa hoya che, ane abhAvasiddhika paNa hoya che. 'e meraiyA vi bhANiyavvA' sAmAnya sapanA 4thana pramANe yi 55 leDyA vigere dvArene laIne bhavaciddhika ane abhAvasiddhika ja hoya che. tema sabhA 'navara' nAyana jaM adhi' 52tu sAmAnya 01 421nI apekSAyA kevaLa eja vizeSapaNu che ke-nArakanA je lezyA vigere dvArA hoya eja sAzana sAdhana sasiddhi vigairene| viyA2 42vI nA. 'eva' asarakumArA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bhagavatIne paryantAH sarve'pi kriyAvAdyakriyAvAdiprabhRtisamavasaraNeSu bhavasiddhikatyAdi rUpeNa prarUraNIyA iti / jIvanAraka devadaNDakAn vivicya ekendriyAdi daNDakAn vivecayannAha-'puDhavIkAiyA savaThThANesu vi majhillesu dosu vi samosaraNesa 'bhavasiddhiyA vi abhavasiddhi yA vi' pRthivIkAyikA jIvAH sarvasthAneSu madhyamayo rakriyAvAghajJAnikavAdirUpayoH samavasaraNayo bhavasidikA api bhavanti abhapa. siddhikA api bhavantIti / 'evaM jAva vaNassaikAiyA' evaM pRyivIkAyikabadeva yAvat vanaspatikAyikA api mAdhyamikasamavasaraNadvaye bhavasiddhikA api amavasiddhikA api bhavanti, atra yAvatpadenAkAyikatejaskAyikavAyukAyikAnAM saMgraho bhvtiiti| 'veiMdiyateiMdiyacauridiyA evaMceca' dvIndriyatrIndriya asurakumAra se lekara stanitakumAra taka saba hI kriyAvAdI, akriyAvAdI Adi avasthAoM meM bhavasiddhika Adi rUpa se samajhanA caahiye| isa prakAra jIva nAraka aura deva daNDakoM kI vivecanA karake aba sUtrakAra ekendriya Adika daNDakoM kI vivecanA karate haiM-'puDhavIkAjhyA samvaTThANesu vi majjhillestu dosu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi 'pRthivIkAyika jIva samasta sthAnoM meM akriyAvAdI aura ajJAnavAdI rUpa do samavasaraNoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'evaM jAva vaNassahakAiyA' pRthivI kAyika ke jaise hI dhAvat vanaspatikAyika bhI mAdhyamika do sama. vataraNoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| yahAM yAvat pada se 'apkAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika' inakA saMgraha haA hai| 'vediya, teiMdiya cAridiyA evaM ceva' dvIndriya, vi jAva thaNiyakumArA' nA24 4 4thana pramANe 4 asumAthI laIne nitakumAra sudhInA saghaLA kiyAvAdI, akiyAvAdI vigere avasthAomAM bhavasiddhika vigere paNuthI samajavA. A pramANe jIva, nAraka, ane deva daMDakonuM vivecana karIne have sUtra42 me driya vi2 63nu viveyana 42 cha.-'puDhavIkAiyA sadhaH TANesa vi majhillesu dosu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' prakAyika jIve saghaLA sthAnamAM akiyAvAdI ane ajJAnavAdI rUpa be samavasaramAM bhavasiddhika paNa hoya che, ane abhAvasiddhika paNa hoya che. ahiyAM yAspadathI akAyika, tejaskAyika ane vAyukAyika e padene saMgraha thye| che. 'beiMdiya, te iMdiya cauridiyA eva ceva' me diyavANA, driyvALA ane cAra IdriyavALA jIvo paNa pRthvIkAyika vigerenA kathana pramANe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU.4 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 131 caturindriyajIvA api evameva-pRthivyAdivadeva jnyaatvyaaH| 'NavaraM saMmatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe' navara kevala samyaktve audhikajJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne ca 'eesu ceva' eteSu eva samyaktvaudhika jJAnAdi dvAreSu 'dosu majjhimesu samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' dvayomadhyamayorakriyAvAdhajJAnikavAdino bhavasiddhikA eva dvIndriyAdArabhya caturindriyAntA bhavanti na tu abhavasiddhikA bhavantIti ! 'sesa taMceva' zeSa-matijJAnAdiSu yadvailakSyaM kathitaM tadatiriktaM sarva pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' paJcendriyatiyagyonikA yathA nairayikAH narayike sAmAnya teindriya aura cauindriya jIva bhI pRthivIkAyika AdikoM ke jaise hI jAnanA cAhiye, arthAt ye saba akriyAvAdI aura ajJAnavAdI avasthAvAle hone ke kAraNa bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasi. ddhika bhI hote haiN| 'navaraM sammatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe kevala samyaktva meM, audhika jJAna meM, AbhiniyodhikajJAna meM aura zrutajJAna meM 'eepsu ceva' arthAt inhI samyaktva, audhikajJAna Adi dvAroM meM 'dosu majjhimelu samosaraNetu bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA' akriyAvAditA evaM ajJAnikavAditA ko lekara ye dIndriyAdika bhavasiddhika hI hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiN| aisA samajhanA cAhiye / 'sesaM taM ceva' isa prakAra matijJAna Adi meM jo vailakSaNya kahA gayA hai so usake sivAya aura saba kathana pUrva ke jaisA hI hai| paMciM. diyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' nairayika prakaraNa meM sAmAnya samajavA. arthAt e badhA ayiAvAdI, ane ajJAnavAdI avasthAvALA hApAthI sasiddhi: 55 DAya che asasiddhi 55 DAya che. 'navara' sammatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe' 341 sabhya51mA maudhi:sAnamA maminimovijJAnamA bhane zrutajJAnamA 'eesu ceva' athAmA sabhyatva bhane mIvijJAna vi12 mA 'dosu majhimesu samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' maThiyAvADI 5 // ane ajJAnavAhIpaNAne ne mAdvAndriya vigere bhavasiddhika ja hoya che, abhavasiddhika hetA nathI tema samajavuM. 'sesa ta ceva' mA zata bhatijJAna vimerebhAre puDhApAkhu cha, ta kathana zivAya bAkInuM tamAma kathana pahelA kahyA pramANe ja che. 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' nA2nA 5424mA sAmAnya jIvane atideza-bhalAmaNa karela che. tethI sAmAnya jIvanA kathana pramANe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bhagavatIsUtre jIvasyAtidezaH kRto'taH sAmAnyajIvavadeva paJcendriyatirathAmapi vyavasthA jJAtavyeti / 'navaraM nAyavvaM jaM asthi' navara N jJAtavyaM yadasti paJcendriyatiryagyonikAnAM yatyat padajAtaM vidyate tatra tatraiva bhavasiddhikatvAdikamavagantavyamiti / 'maNussA jahA ohiyA jIvA' manuSyA yathA audhikA jIvAH sAmAnyajIvaprakaraNavadeva manuSyapakaraNamapi jJAtavyamiti 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurkumaar|' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA asurakumAravadeva jJAtavyAH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadevaM bhadanta / tadeva bhadanta ! iti, he bhadanta samavasaraNacatuSTayaviSaye yadevAnupriyeNa kathitaM tat evameva sarvathA satyameveti --- jIva kA atideza kiyA gayA hai-isaliye sAmAnya jIva ke jaisI hI vyavasthA paJcendriya tiryaJcoM kI jAnanI cAhiye 'navara' nAyavyaM jaM asthi' parantu paJcendriya tiryaJca ke jo-jo pada hoM vahI - vahI pada bhavasiddhika AdikA kathana karanA cAhiye, 'maNussA jahA ohiyA jIvA' sAmAnya jIva ke prakaraNa ke jaisA hI manuSya kA prakaraNa jAnanA cAhiye / 'vANamaMtara joisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantara jyotiSika aura vaimAnikoM ko asurakumAroM ke jaisA jAnanA cAhiye 'seba' bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta / samavasaraNa catuSTaya ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai isa prakAra pathendriya tiryayAnu' prathana samavu 'navara' nAyavva' jaM asthi' paraMtu pa'cendriya tiya cAmAM je paTTA kahyA hAya teja pada bhavasiddhika vigerenA athanamAM samabhavu. 'maNussA jahA ohiyA jIvA' sAmAnya lavanA prAzubha uhyA pramANe 4 manuSyanA saMdhimA samanvu 'vANamaMtara joimriya vaimANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantara jyotiS yAne vaimAninA saMbhadhanuM athana asurakumArAnA prakaraNa pramANe samajavu. 'seva' bhaMte! seva' bhaMte ! tti' se lagavan yAre prahAranA sabhavasarazunA saMbadhamAM Apa devAnupriye je kathana kayu che. te sathA satya che. huM bhagavan Apa devAnupriyanuM kathana sa`thA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI namaskAra karyo vadanA namaskAra karIne te pachI te zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 3.1 104 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 133 kathitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 4 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitAlatakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM triMzattameMzatake prathamo. ddezakaH samAptaH // 30 // 1 // kahakara gautaSa ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsaveM zatakakA ||prthm uddezaka samApta / / 30-1 // saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU04 jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjagRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamA zatakane pahelo uddeza samApta 30-1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 bhagavatIsUtre ||ath dvitIyodezakaH prArabhyate // prathamoddezakaM nirUpya kramaprApta dvitIyodezakaM nirUpayannAha 'aNatarovacanna gANaM' ityaadi| mUlam-aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA kiM kiriyAvAI pucchA, goyamA ! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi| sale. ssA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA kiM kiriyAvAI. evaM ceva evaM jaheva paDhamuddese neraiyANaM vattavvayA taheva iha vi bhANiyavvA / navaraM jaM jassa asthi aNaMtarovavannagANaM neraiyANaM taM tassa bhANiyavvaM / evaM savva jIvANaM jAva vemaanniyaannN| navaraM aNaMtarovavannagANaM jaM jahiM atthi taM tahiM bhANiyavaM / kiriyAvAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA kiM neraiyAuyaM pakareMti, pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyauyaM no maNussAuyaM no devAuyaM pkreNti| evaM akiriyAvAI vi veNaiyavAI vi annANiyavAI vi|slessaa NaM bhaMte! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA neraiyA ki neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakati jAva no devAuyaM pakareMti / evaM jAva vemANiyA / evaM savvaTrANesu vi aNaMtarovavannagA neraiyA na kiMci vi AuyaM pakareMti jAva aNAgArovauttatti / evaM jAva vemANiyA / navaraM jaM jasta asthi taM tassa bhANiyavvaM / kiriyAvAI gaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA ki bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| akiriyAvAI gaM pucchA, goyamA! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi, evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi| salessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA neraiyA kiM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u02 01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 135 bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA no abha vasiddhiyA / evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae neraiyANaM vatavvayA bhaNiyA tava ihavi bhANiyavvA jAba aNAgArovauttati / evaM jAva vaimANiyANaM, navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM / imaM se lakkhaNaM je kiriyAcAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTTI ya ee sabve bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA sesA savve bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti ||suu. 1 // tIsa me sae bIo uddeso samatto // 30 - 2 // chAyA - anantaropapannakAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdinaH pRcchA, gautama ! kriyAvAdino'pi yAvadvaimAnikavAdino'pi / salezyAH khalu 'bhadanta ! anantaropapannakA nairayikAH kiM kriyAvAdinaH, evametra evaM yathaiva prathamodeza ke nairayikANAM vaktavyatA tathaivehApi bhaNitavyA, navaraM yadyasyAsti anantaropapannakAna nairayikANAM tattasya bhaNitavyam / evaM sarvajIvAnAM yAvadvemAnikAnAm / navaramanantaropapannakAnAM yad yatrAsti tattatra bhaNitavyam / kriyAvAdinaH khalu bhadancha ! anantaroSapannakA nairayikAH kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti 01 pRcchA, gautama ! no nairavikAyukaM prakurvanti, no tiryagAyukaM no manuSyAyuSkaM no devAyu'kaM prakurvanti / evaM makriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi cainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! kriyAvAdinaH anantaropapannakA nairayikAH kiM nairayikAyukaM ? pRcchA. gautama ! no nairayikAyuSkaM prakurvanti yAvat no devAyuSkaM prakurvanti / evaM yAdvaimAnikA evaM sarvasthAneSvapi anantaropapanakA nairathikA na kiJcidapi AyuSkaM prakurvanti yAvadanAkAropayuktA iti evaM yAvadvaimAnikA, navaraM yad yasyAsti tat tasya bhaNitavyam / kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! anantaropapatrakA nairayikAH kiM bhavasiddhikA asiddhikAH 1 gautama ! bhavasidhikA no abhavasiddhikA / akriyAvAdinaH khalu pRcchA, gautama ! bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api, evamajJAnikavAdino'pi, vainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! kriyAvAdino'nantaropapatrakAH nairayikAH kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikAH ? gautama ! bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / evametena abhilApena yathaivodhike uddezake nairayikANAM vaktavyatA bhaNitA tathaiveApi bhaNitavyA yAva - danAkAropayuktA iti / evaM yAvadvaimAnikAnAm navaraM yad yasyAsti tattasya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 bhagavatIsUtre maNiyam / idaM tasya lakSaNam-ye kriyAvAdinaH zukrapAkSikAH samyagmithyAdRSTikA ete sarve bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH, zeSA sarve bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api / tadeva bhadanta tadeva bhadanta / iti / / sU0 1 1 triMzasame zatake dvitIyo dezakaH samAptaH || 30- 2 // TIkA- 'atarovanagANaM bhaMte! neraiyA' anantaropapatrakA:- prathamasamaye samutpatrAH ye te anantaropapatrakAH khalu bhadanta nairavikAra 'kiM kiriyAcAI icchA' kiM kriyAvAdino bhavanti ? akriyAvAdino vA bhavanti ? ajJAnikavAdino yA bhavanti ? cainayikavAdino vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'kiriyAbAI vi jAva veNaiyavAI vi' kriyAvAdino'pi bhavanti anantaropapatrakA nairayikA yAvata vainayikavAdino'pi bhavanti yAvatpadena akriyAvAdinAmajJAnikavAdinAM ca saMgraho bhavatIti / 'salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA kiM prathama uddezaka kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra krama prApta dvitIya uddezekA nirUpaNa karate haiM-'anaMtazevavannagA NaM bhaMte! neraiyA' - ityAdi TIkArtha - - ' anaMta rovavannagANaM bhaMte! neraDyA' he bhadanta ! anantaropapanna nairayika kyA 'kiriyAbAI pucchA' kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote hai ? yA ajJAnikavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi' he gautama! anantaropapatraka - prathama samayotpanna-nairayika kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM ajJAnikavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM / yahA~ yAvatpada se inhI akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI padoM kA gIla uddezAne AraMbha pahelA uddezAnu nirUpaN karIne have sUtrakAra kramathI Avela A khIjA uddezAnu ni3SANu ure che. - aNatarotravannagANaM bhaMte ! neraiyA' ityAdi TIDArtha - 'anaMtazevavannAgANaM bhaMte ! neraiyA' he bhagavan anaMtazepapanna! nairayi 'kiriyAbAI pucchA' zuM priyAvAhI hoya he ? athavA khaDiyAvAhI DAya che ? athavA ajJAnavAdI hAya che ? athavA vaiyikavAdI hAya che? A praznamA uttaramA praluzrI De che hai - goyamA ! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi' hai gautama ! ana`taropapannaka nairiyaka arthAt pahelA samayamAM utpanna thayela nAraka kriyAvAdI paNa hAya che, ane akriyAvAdI paNa hAya che, tathA jJAna nAdI paNa hAya che, ane veMniyakavAdI paNa hoya che. ahiyAM yAvapadathI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 sU01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 137 kiriyAvAI0' salezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdino'kriyA. thAdino'jJAnikavAdino vA vainayikavAdino vA bhavantItyAdi krameNa praznA, uttaramAha 'evaM ceva' pUrvoktapakAreNaiva he gautama! salelyA anantaropapavanArakAH kriyAvAdino bhavanti yAvad vainayikavAdino'pi bhavanti etadeva darzayannAha evaM. jaheba' ityAdi, evaM jaheva paTasudesae neraiyANaM vattadhayA taheva ihavi mANiyacyA' evaM yathaiva triMzattamazatakIya prathamoddezake nairayikANAM vaktavyatA kathitA tathaiva tenaiva prakAreNa ihApi anantaropapabhakanArakapakaraNe'pi sarvApi vaktavyatA maNisadhyA / 'navaraMjaM jassa asthi anaMtarokvanagANaM neraiyA NaM taM tassa mANiyancha' 'navaraM kelaM prathamodezakApekSayA idameva vailakSaNyaM yat yasya jIvasya yat lezyAdikamanAkAropayuktAntaM padajAtaM vidyate tasya tadeva bhaNitavyam / 'evaM samba. jIvANaM jAva vemANiyANaM' evameva prathamoddezakavadeva sarvajIvAnAm asurakumAgrahaNa huA hai| 'salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neracyA ki kiriyAvAI.' he bhadanta ! salezya anantaropapanna narayika kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? yA ajJAnikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! evaM ceva.' he gautama! salezya anantaropapannaka naiyika kI vaktavyatA jaisI 30 ve zataka ke prathama uddezaka meM kahI gaI hai usI prakAra se yahAM para bhI vahI saba vaktavyatA kahanI cAhiye, 'navaraM jaM jassa asthi aNaMtarotravannagANaM nerajhyANaM taM tassa bhANiyanvaM' parantu anantaro. papannaka narayikoM meM jinake jo lezyAdika pada anAkAropayukta pada paryanta saMmavina hai unako vahI pada kahane cAhiye yahI isa kathana meM prathama uddezaka kI apekSA se yahAM bhinnatA hai ! 'evaM sanyajIvANaM maThiyAvAhI bhane ajJAnavAhI se ye ahe| 42 che. 'salessA NaM bhaMte ! aNaMtarovabannagA neiyA ki kiriyAvAI' 3 sAvana bezyAmA sanata55nna narayika zuM kiyAvAdI hoya che? athavA akriyAvAdI hoya che? athavA ajJAnavAdI hoya che ? athavA vaiyikavAdI hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'goyamA ! evaM ceva gautama! sanata55-na nairathinA saMdhamAre pramANenuM kathana 30 trIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, me pramANena thana mADIyAM 55 Dename. 'navaraM jaM jassa asthi aNaMtarovavannagANaM neraiyANaM ta tassa bhANiyavyaM' paraMtu sanata55-4 na mA jeone je leDyA vigere pade anAkA paga pada sudhI thatA hoya teonA saMbaMdhamAM eja pada kahevA joIe. Aja pahelA udezAnA kathana karatAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 bhagavatIsUtre rAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM vaktavyatA paThanIyA AlApaprakArastu svayameva sarvamohanIya iti / 'navara anaMtarovaragANa jaM jahi asthi taM tahiM bhANiyabvaM' navamanantaropapannAnAM yad yatrAsti lezyAdikaM tat lezyAdikaM tatra vaktavyam / 'kiriyAbAINaM bhaMte / aNasarovavAgA neraiyA ki neraiyAuyaM pakareti ? pucchA' kriyAvAdinaH khalu madanta ! nairayikAH ki nairayikA yuSkaM prakurvanti athavA tiryagyonikAyukaM prakurvanti yadvA manuSyAyuSkaM prakurvanti devAyuSkaMza prakurvantIti paramaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'no nerahayAu pakareMti' anantaropapatrakAH nairayikAH nairayikasaMvandhi AyuSkaM na kurvanti " jAva vaimANiyANaM' isI prakAra se prathama uddezaka kI vaktavyatA jaisIasurakumAra se lekara vaimAnika taka ke samasta jIvoM kI vaktavyatA kahanI cAhiye, isa sambandha meM AlApa prakAra apane Apa sarvatra kalpita karanA cAhiye, 'navara' anaMtazevavannagANaM jaM jahiM asthi taM tahiM bhANiyantra" parantu anantaropapannakoM ke jahAM para jo lezyAdika pada hoM ve vahAM para kahanA cAhiye, 'kiriyAbAI NaM bhaMte! aNaMtarovavannagA neraiyA ki nerajhyAuyaM pakareti pucchA' he bhadanta ! kriyAbAdI anantaropapanna nairayika kyA nairayika AyukA bandha karate haiM ? yA tiryagAya kA bandha karate haiM? yA manuSyAyu kA bandha karate hai ? yA devAyukkA bandha karate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! no neragAuyaM pakareti no tirikkhAuyaM pakareti ko maNussA uyaM, go devAuyaM' he gautama! kriyAvAdI anantaropapanna nairayika na nairayika AyukA bandha karate hai na tiryagAyu kA baMdha karate hai na manuSyAyukA bandha aDiyAM linna yAgu che 'eva savtrajIvANa jAva vaimANiyANaM' 4 prabhA pahelA uddezamAM kahela nAraka jIve.nA kathana pramANe pRthvIkAyikAthI laIne vaimAnika sudhInA saghaLA jIvonA sabaMdhamAM kahevuM joIe. A sabadhamAM AlApa prakAra svaya' batAvIne samajI levA. 'Navara' anaMtazevavannagANaM jaM jahi atthitaM tahiM bhANiyavvaM' paraMtu anaMtazepapannA nairayinA samadhabhAM nyAM ne bezyA saMbaMdhI yaha hoya te paha tyAM vAle the. 'kiriyavAI NaM bhaMte ! anaMtazevavannatA neraiyo ki negiyAjyaM pakareti pucchA' he bhagavan DiyAvAhI ana tarApapannaka naiyika zu' naiyika AyuneA baMdha kare che ? athavA tiyaca Ayune baMdha kare che ? athavA manuSya Ayune adha kare che ? athava! deva mAyunA aMdhare che ? yA praznanA uttaramAM aluzrI - goMyamA ! no neraiyA pati to tirikkha jogiyAuyaM pakareMti, No maNusmrAjyaM, jo devAjayaM' 6 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 sU01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 139 tathA 'no tirikkhajoNiyAuyaM pakareM ti' no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti, 'No maNussAuyaM pakareMti'no-naiva manuSyAyukaM prakurvanti 'No devAuyaM pakare ti' no-na vA devAyuSkaM prakurvanti anantaropattelpa kAlatvena tatptamaye kasyApi Ayupo bandhA. bhAvAt / 'evaM akiriyAvAI vi annANiyavAI vi vegaiyavAI vi' evaM kriyAvadha nantaropapannaka nArakavadeva akriyAvAdyajJAnikavAdi cainayikavAdi nArakA api na nArakAyuSkaM kurvanti na vA tiryagyonikAyuSkaM karvanti na vA manuSyAyuSkaM, na vA devAyuSkaM prakurvanti iti bhAvaH, heturanantaropapannatvameva evamagre'pi / 'salessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarovAnamA neraiyA ki neraiyAuyaM pucchA' salezyAH khalu bhadanta ! kriyAvAdino'ntaropapanakA nairayikAH kiM nairayikAyuke prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSkaM kurvanti, manuSyAyuSkaM vA prakurvanti, devAyuSkaM vA karate haiM aura na devAyu kA bandha karate haiN| kyoMki anantarotpA ttikA kAla atyalpa hotA hai isaliye usa samaya meM kisI bhI AyukA bandha nahIM hotA hai| 'evaM akiriyAvAI vi aNNANiyavAI vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vaina. yikavAdI anantaropapanna nairayika bhI na nArakAyuSka kA bandha karate haiM natiyaMgAyuSka kA bandha karate haiM. na manuSyAyuSka kA bandha karate haiM aura na devAyuka kA bandha karate haiM / isameM kAraNa anantarotpatti ke kAla kI atyalpatA hai| isI prakAra se Age bhI jAnanA cAhiye. 'salessA NaM ! bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarogavannagA nerajhyA ki nerahayAuyaM pucchA' he bhadanta ! salezya kriyAvAdI anantaropapanna nairayika kyA nairayika AyuSka kA dhandha karate haiM ? yA tiryagAyuSka pakareti' gautama ! yahI mana tarI55-14, narayimAyunA madha 42tA nathI, tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI. manuSya Ayuno baMdha karatA nathI. deva Ayune paNa baMdha karatA nathI kema ke anaMtara utpattine kALa atyaMta bha65 DAya cha tathA ta samaye a59 mAyunI 55 hAta nathI. 'evaM akiriyAvAI vi veNaiyavAI vi aNNANiyavAI vi' se pramANe maThiyAvAhI, vinayikavAdI, ajJAnavAdI, anaMtarepa pannaka nairayika paNa nArakanI Ayune baMdha karatA nathI. tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI manuSya Ayune baMdha karatA nathI. tathA deva A yune baMdha karatA nathI. kAraNa ke anaMtarotpattine kALa atyaMta alpa hoya che. A ja pramANe AgaLa paNa samajavuM. 'salessA NaM bhate ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA neraiyA kiM neraiyAuya pucchA' mApana zyApArA liyAvAhI mAnata2155nna 12vi zunai2yi AyuSyane baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? athavA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 bhagavatIsUtre prakurvanti iti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti jAva no devAuyaM pakareMti' no nairayikA. yuSkaM prakunti yAvat no devAyuSkaM prakuvanti yAvat padena no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti na vA manuSyAyuSkaM prakurvantItyanayoH saMgraho bhavati, tathA ca caturvapi AyuSkeSu ekavidhamapi AyukaM na prakurvantIti bhAvaH / 'evaM jAva vemANiyA' pavamanantaropapatraka kriyAvAdi nArakavadeva asurakumArAdArabhya vaimAnikAntAH sarve'pi jIvA nekavidhamapi AyuSkaM badhnantIti bhAvaH / phalata etadeva darzayati'evaM samvaTThANe vi' ityaadi| 'evaM sabaDhANesu vi aNaMtarovavannagA neraiyA na kiMcivi AuyaM pakareMti jAva aNAgArovautta tti' evamanantaropapannasalezyavadeva sarva sthAneSvapi kRSNAdilezyAdvAreSvapi anantaropapatrakA nairayikA na kimapi ekavidhamapi AyuSkaM prakurvanti anantaropapatrakAnAm eka prakArakasyApi AyuSo bandhanaM na bhavatIti / sarvasthAneSu ekamapi Ayuna bhavatItyuktaM tat kiyatparyantaM kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyuSka kA bandha karate haiM ? yA devAyuSka kA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no nerahayAayaM pakareMti, jAba no devAuya pakareMti' he gautama! salezya kriyAvAdI anantaropapanna nairayika na nairayika AyuSka kA bandha karate haiM, na tiryagAyuSka kA bandha karate hai, na manuSyAyuSka kA bandha karate haiM aura na devAyuSka kA bandha karate haiM / 'evaM jAva vemANiyA' isI prakAra se anantaropapanna kriyAvAdI nairayika ke jaise asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke saba hI jIva kisI bhI AyukA pandha nahIM karate haiN| yahI vAta-evaM samvaTThANesu vi' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| arthAt-anantaropapanna salezya nairayika ke jaise hI mamasta sthAnoM meM bhI-kRSNalezyAdi dvAroM meM bhI anantaropapanna narayika kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiN| aisA yaha kathana 'jAva aNA. tiryaMca Ayune baMdha kare che ? athavA deva AyuSyane baMdha kare che? A prazana uttaramA prabhu zrI gautamasvAbhI2 4-'goMyamA! no neraiyAuya pakareMti jAva no devAuya pakareM ti' gItama! vezyAvA yAvAhI snt|55naka nairayika, nairayikenA AyuSyane baMdha karatA nathI, tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI. manuSya Ayune baMdha karatA nathI. ane deva AyuSyane paNa baMdha 42tA nathI. 'evaM jAva vemANiyA' antre|55nn yAvAhI ryi3|| 4thana pramANe eka IdriyavALAthI laIne vaimAnika sudhInA cha koIpaNa Ayune baMdha 42tA nathI. umeza pAta evaM sacaTThANe vi' A sUtra54 dvArA pragaTa 42 . arthAt anaMtare55naka lephsAvALA nairayika jI keIpaNu Ayune baMdha zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 sU01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 141 sthAnaM grAhyaM tabAha-jAva aNAgArovautta tti' yAvat anAkAropayukta ini kRSNalezyA dArampa anAkAropayogAntadvAreSu ekavidhasyApi AyuSo bandhanaM na bhavatIti bhAvaH / 'evaM jAva vemANiyA' evaM yAvadvaimAnikAH na kevala manantaropapannakriyAvAdinArakANAme AyuSandho na bhavati kintu asura kumArAdAramya vaimAnikAntAnantaropapannakAnAM sarveSAmeva jInAmekasyApi AyuSo bandho na bhavati etadeva darzitam, 'evaM jAva vemANiyA' iti prakaraNene ti| 'navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyanavaram asurakumArA dAramya vaimAnikAnyanIveSu anantaropapannakeSu etadeva cailakSaNyaM yad yasya jIvasya yatsthAnaM lezyAdikaM vidyate tasya jIvasya tasminneva sthAne Ayugo bandhAbhAvo gArovauttatti' anAkAropayukta dvAra taka jAnanA cAhiye, arthAt kRSNalezyA se lekara anAkAropayukta dvAra taka anantaropapanna nairayika kisI bhI AyukA bandha nahIM karate hai| 'evaM jAva vemANiyA' kevala anantaropapanna kriyAvAdI nairayika hI kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiM aisI bAta nahIM hai kintu asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke jitane bhI anantaropapanna jIva haiM una saba ke bhI kisI bhI AyukA bandha nahIM hotA hai| yahI bAta sUtrakArane 'evaM jAva vemANiyA' isa prakaraNa dvArA prakaTa kI gaI hai| 'navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANi. yavyaM' parantu ina anantaropapanna asurakumAra se lekara anantaropapanna vaimAnikAnta jIvoM meM yahI vizeSatA hai ki jisa jIva ke jo 42tA nathI. yA pramANetuM 4thana 'jAva aNAgArasevauttatti' mnaa5ye| dvAra sudhI samajavuM. arthAt kRSNalezyAthI laIne anAkAre 5 gadvAra sudhI anaMtara 55nnaka narayika kaI paNa Ayune baMdha karatA nathI. _ 'eva jAva vemANiyA' 317 manata55-14 ThiyApahI 2yi keIpaNa Ayune baMdha karatA nathI. evI vAta nathI, paraMtu eka IdriyavALAthI laIne vaimAnika sudhInA jeTalA anaMtaro55naka jIve che, te saghaLA ne 55 pie maayune| ma yatA nathI. me pAta sUtrAre 'evajAva vemANiyA' mA sadA pragaTa 4resa cha. 'navara je jassa asthi ta tassa bhANiyavva' paraMtu A anaMtara 55naka eka IndriyavALAthI laIne anaMta55naka vaimAnika sudhInA mAM eja vizeSa paNuM che ke-je jIvane je vezyA vigere sthAne thatA hoya eja sthAnamAM teone AyunA baMdhane abhAva kahe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 bhagavatIsatre vaktavya iti / kiriyAvAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA amavasiddhiyA' krizavAdinaH khalu bhadanta ! anantaropapannakA nairayikAH kiM bhavasidhikA bhavanti abhavasiddhikA vA bhavantIti praznA, bhayavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' kriyAvAdino'nantaropapannakA nairayikA bhavasiddhikA eva bhavanti na tu abhavasiddhikA bhavantIti bhAvaH / 'akiriyAvAI NaM pucchA' akriyAvAdinaH khalu pRcchA, he bhadanta ! akriyAvAdino'nantaropapanakA nairayikAH kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikA vA bhavantIti maznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! "bhavasidadhiyA vi abhavasiddhiyA vi' bhavasiddhikA api bhavanti abhavasiddhikA api bhavanti akriyA vAdino'nantaropapannakA nArakA iti / 'evaM anANiyavAI vi veNaiyavAI vi' lezyAdika sthAna saMbhaSita ho usI sthAna meM usake Ayuke bandha kA abhAva kahanA cAhiye, kiriyAvAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' he bhadanta ! kriyAvAdI anantaropapanna nairayika kyA bhavasiddhika hote hai yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama! kriyAvAdI anannaropapannaka nairayika bhavasiddhika hote haiM abhavasi. ddhika nahIM hote haiN| 'akiriyAvAINaM pucchaa|' he bhadanta ! akriyAvAdI anantaropapanna nairayika kyA bhavasiddhika hote haiM ? yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! bhavasiddhiyA Si abhavasiddhiyA vi' he gautama akriyAvAdI anantaropanna nairayika bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'evaM annANiyavAI naye. 'kiriyAvAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavaNNagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA abhava siddhiyA' 3 bhagavan liyAvAhI mAnata55-4 na2vira zuM bhavasiddhi hoya che ? athavA abhAvasiddhika hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha hai - 'goyamA! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' hai gautama! jiyAvAhI anaMtare papanaka narayika bhavasiddhika hoya che, abhavasiddhikahetA nathI 'akiriyAvAI gaM pucchA' 8 san yiAcAhI manata55-na narayika zuM bhavasiddhika hoya che? athavA abhAvasiddhika hoya che. A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! bhavasiddhiyA vi abhava siddhiyA vi' . gautama! akriyAvAdI anaMtaro papattaka nairayika bhavasiddhika paNa hoya che, ane masiddhi: 55 DAya che. 'evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi' maThiyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 201 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 143 evamakriyAvAdhanantaropapannaka nArakavadeva ajJAnivAdyanantaropapannakA api jJAtalyA tathA cainayikavAdino'pi jJAtavyA iti / bhavasidadhikA api abhavasiddhikA apIti / 'salessA Na bhaMte ! kiriyAvAI aNaMta rovavanagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' salezyAH khala bhadanta ! kriyAvAdino'nantaropapatrakA narayikAH kiM bhavasiddhikA bhavanti athavA abhavasiddhikA bhavantIti praznaH, bhagAnAi-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA no abhava. siddhiyA' bhavasiddhikA bhavanti salezyAH kriyAvAdino'nantaropapatrakA no abhavasiddhikA bhavanti iti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohie uddesae neraiyANaM vattavyayA bhaNiyA taheva iha vi bhANiyavyA' erametena abhilApena yathaivAsya zatakasya audhike prathame uddeza ke nairayikajIvAnAM vaktavyatA kRSNavi veNaiyavAI vi' akriyAvAdI anantaropapanna nairayika ke jaise hI ajJAnavAdI anantaropapanna nairayika aura vaina yikavAdI nairayika bhI jAnanA cAhiye, arthAt ye bhavaddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'salessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA nerajhyA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' he bhadanta ! salezya kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika kyA bhavasidUdhika hote haiM yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' hai gautama! salezya kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika bhavasiddhika hote hai abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahe va ohiya uddesae neraiyANaM vattavvayA bhaNiyA, taheva ihavi bhANiyA ' isa prakAra ke abhilApa se jaisI isa zataka ke audhika-prathama uddezaka meM nairayika jIvoM kI vaktavyatA kRSNalezyA. vAdI anaMtaropapanaka rayikanA kathana pramANe ja ajJAnavAdI anaMtaro55naka nairayika ane vainAyikavAdI anaMtarapapanna narayikanuM kathana paNa samajavuM. arthAt mAgadhA masiddhi 563 saya cha, bhane asasiddhi paNa hAya cha 'malessA bhaMte ! kiriyAI aNaMtarovavannagA neraiyA ki bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' hai bhagavana vezyAvALA kiyAvArI anaMtare55naka nairayika zuM bhavasiddhika hoya che? athavA abhavasiddhika hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama ! seshyaa7|| yApahI anaMtara 55naka rayika bhavasiddhika hoya che abhAvasiddhika hotA nathI. evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae neraiyANaM vattavvayA bhaNiyA taheva ihaMvi bhaNiyavA' mArIta mA salithI mA zatanA maudhi: zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 bhagavatIsUtre pAdi dvAreSu maNitA-kathitA, tathA-ihApi dvitIyodeza ke kRSNalezyA Adi dvAreSu vaktavyatA bhaNitavyA, kiyatparyanta prathamodezakavaktavyatA bhaNitavyA tabAha-'jAva' ityAdi, 'jAva aNAgArovautta ti' yAvadanAkAropayuktA iti kRSNalezyAdita Arabhya anAkAropayuktA nArakAH kiM bhavasiddhikA abhavasidhikAH, etatparyantamiti tatra jJAnAzAnadRSTivedAdikaM sarvameva dvArajAtaM vaktapamiti / 'evaM jAva vemANiyANaM' evaM yAbadvaimAnikAnAm amarakumArAdArabhya vaimAnikAnteSu sarvatrApi lezyAdidvAreSu AlApako jJAtavya iti / 'NavaraM jaM jassa atyi taM tassa mANiyadhvaM' navaraM yasya jIvasya yAdRzaM padajAtaM vidyate tasya ghAle Adi dvAroM meM kahI gaI hai usI prakAra se yahAM para bhI dvitIya uddezaka meM bhI-kRSNalezyAvAle Adi dvAroM meM kahanI cAhiye 'jAva agogArovautsatti' aura aisI yaha vaktavyatA anAkAropayukta pada taka kahanI cAhiye, tAtparya aisA hai ki-kRSNalezyAvAle nairayika se lekara anAkAropayukta pada taka ke jitane bhI anantaropapannaka nairapika hai-ve kyA bhavasiddhika hote haiM ? yA abhavasiddhika hote haiM ? to aise prazna ke uttara meM prathama uddezaka gata vaktavyatA yahAM kahanI cAhiye, isameM jJAnadvAra ajJAnadvAra dRSTidvAra, vedadvAra, Adi saba dvAra vaktavya hai| evaM jAva vemANiyANaM' isa prakAra asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM sarvatra lezyAdika dvAroMmeM AlApaka jAnanA cAhiye 'NavaraM jaM jassa asthi taM tasta bhANiyaca' parantu jisa-jisa pahelA uddezAmAM kRSNalezyAvALAne aMtarbhAva karIne nairayika jIvanuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahiyAM paNa eTale ke-A bIjA uddezAmAM paNa kRSNalezyAvALA aMtarbhAva karIne kahevuM joIe. 'jAva aNAgArova uttatti' mana se pramANenu' mA 4thana manA25. gavALAnA pada sudhI kahevuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-kRSNa lezyAvALA narayikathI laIne anAkArapaga pada sudhI jeTalA anaMtarapanaka nairayike che. teo zuM bhavasiddhika hoya che? ke abhAvasiddhika hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-A saMbaMdhamAM pahelA udezAmAM kahyA pramANenuM kathana kahevuM joIe. temAM jJAnadvAra, daSTidvAra, vedadvAra, vigere sabhA dvArA pAne me. 'evaM jAva vemANiyA' mA pramANe eka iMdriyavALA jIvothI laIne vaimAnika sudhInA jIvamAM madhesa sezyA vizere dvArAmA mAlApa samapA. 'Navara ja asthi ta zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 2 01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 145 jIvasya tAdRzaM tAdRzameva padajAtamantarbhAvya AlApakaM vidhAya vaktavyatA maNitavyeti idameva vailakSaNyaM jJAtavyamiti / 'imaM se lakkhaNaM' idaM tasya bhavyasvasya lakSaNam 'je kiriyAbAI sukapakkhiyA sammAmicchAdiTTho ya ee sadhve bhavasi - dUdhiyA ' ye kriyAvAdinaH zuklapAkSikAH samyagmithyAdRSTaya ete sarve'pi bhavasidadhikAH 'no abhavasiddhiyA' no amavasiddhikAH, 'sesA savve bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi zeSAH kriyAvAdi zuklapAkSikA samyagmithyAdRSTi vyatiriktAH zeSAH sarve kRSNapAkSikAdayaH matrasiddhikA api bhavanti abhava siddhikA api bhavanti / bhavyatvasyedaM lakSaNam yat kripazvAdinaH zuklapAkSikAH samyagmithyAdRSTayazca bhavyA eva bhavanti nAmavyAH zeSAzca Hour abhavyA api bhavanti samyagdRSTi jJAnyavedakA kabAyAyoginAM bhavyatvaM jIva ke jaisA - 2 pada hai usa-2 jIva ke vaise -2 hI pada kA antarbhAva karake AlApaka banAkara vaktavyatA kahanI cAhiye yahI yahAM vizeSatA hai / 'imaM se lakkhaNaM' yaha usa bhavyatva kA lakSaNa hai / 'je kiriyAvAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTThI ee savve bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jo kriyAvAdI zuklapAkSika samyagmithyAdRSTi haiM ye saba hI bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'sesA savve bhavasi - dviyA vi, abhavasiddhiyA vi' kriyAvAdI zuklapAkSika samyagmithyAdRSTi se bhinna aura jo saba kRSNapAkSika Adi haiM ve bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| bhavyatvakA yaha lakSaNa haiM ki kriyAvAdI zuklapAkSika samyagmithyAdRSTi bhavya hI hote haiM abhavya nahIM / ina se atirikta aura saba jIva bhavya bhI hote haiM aura abhavya tassa bhaNiyavvaM' paraMtu bhenene prabhA yaha udyA hoya te vane te te prbhaazenA pAnA aMtarbhAva karIne AlApakA banAvIne kathana karI levuM joI e. mena maDiyAM vizeSa pazu che. 'imaM se lakkhaNaM' yA me bhavyatvanuM sakSaSu che. 'je kiriyAvAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTThI' ne DiyAvAhI zupAkSika sabhyabhUmithyAdRSTi che, me saghaNA avasiddhi hoya che 'no abhavasiddhiyA' alagasiddhi hotA nathI. 'sesA savve bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi kriyAvAdI zukalapAkSika sabhyamithyASTithI jUdA khIjA je kRSNapAkSika vigere che, te bhatrasiddhika paNa hoya che, ane abhavasiddhika paNa hAya che. bhavyatvanuM A lakSaNa kahela che, ke--kriyAvAdI zukalapAkSika samyagmithyArdaSTi bhavya ja hAya che, alabhya hAtAM nathI. tenA zivAya bIjA $ zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre masiddhameva ato noktamiti / 'sevaM bhaMte ! seva bhateti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! anantaropapatrakanArakAdInAM kriyAvAghAdiviSaye yat kathitaM devAnupriyeNa tat sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasthati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||suu0 2 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" pameyacandrikAkhyAyAM ___ vyAkhyAyAM triMzattame zatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 30-2 // bhI hote haiM / samyagdRSTijJAnI, avedaka akaSAya aura ayogI ye to bhavya rUpa se prasiddha hI haiN| ataH ye yahA~ nahIM kahe gaye haiM 'seva bhNte| sevaM bhaMte tti' he bhadanta anantaropapannaka nArakAdikoM kI kriyAvAdI tAdi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsaveM zatakakA dvitIya uddezaka samApta // 30-2 // ja bhavya hoya che, ane abhavya paNa hoya che. samyagadaSTijJAnI, avedaka AkaSAya ane agI A badhA te bhavyapaNuthI prasiddha ja che. tethI ahiyAM kahyA nathI. _ 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' 3 mApana manata55na nA24 vigairenA kriyavAdI pANInA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya che, he bhagavana Apa devAnupriyanuM A saMbaMdhanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUtra jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tIsamA zatakane bIjo uddeza samApta .30-rA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 3 01 paraMparo. nai. kriyAvAdikatvAdikam 147 atha tRtIyodezakaH mArabhyate dvitIyodezakaM nirUpya kramaprAptaM tRtIyaM nirUpayannAha - 'paraMparovavannagA' ityAdi / mUlam - paraMparovavannagANaM bhaMte! neraiyA kiriyAvAI0 evaM java ohio uddesao taheva paraMparovavannaesa vi neraDyAio taheva niravasesaM bhANiyavvaM taheva tiyadaMDagasaMgahio / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti jAva viharai || suu01|| tIsa me sae taIo uddeso samato ||30-3 // chAyA - paramparopapannakAH khalu bhadanta ! nairayikAH kriyAvAdinaH 0 evaM yathaivIdhika uddezakastathaiva paramparopapannakeSu nairayikAdika stathaiva niravazeSaM bhaNitavyas tathaiva tridaNDakasaMgRhItaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // sU0 1 || triMzattame zatake tRtIyodezakaH samAptaH TIkA - ' paraMparovavanagANaM bhaMte ! neraiyA kiM kiriyAbAI' paramparopapatrakA khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino vA ajJAnikavAdino defecaAdino vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - ' jaheba' ityAdi, 'evaM jaheva ohio uddesao' evaM yathaivaudhika uddezakaH 'taheva paraMparovavannaesa vi' tathaiva paratIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddezaka kA nirUpaNa karake aba kramaprApta tRtIya uddezaka kA nirUpaNa kiyA jAtA hai - 'paraMparovavannagANaM bhaMte !" ityAdi TIkArtha- paraMparovavannagANaM bhaMte! neraiyA kiriyAbAI0 'he bhadanta jo nairayika paramparopapannaka haiN| - dvitIyAdi samayopapannaka haiM-ve kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnikavAdI hote haiM? yA vainayikavAdI hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' jaheba ohiyo trIjA uddezAnA prAraMbha-- khIjA uddezAnu nirUpaNu karIne have kramathI Avela A trIjA uddeshaanu ni3pazu 42vAmA Ave che.- 'para' parovavannagANaM bhaMte / " ityAhi TIartha - 'para' parovavannagANaM bhave ! neraiyA kiriyAbAI' he bhagavan ke naiyika para parApapannaka hAya che, bIjA vigere samayamAM utpanna thavAvALA hoya che. teo zu' kriyAvAdI haiAya che ? athavA akriyAvAdI hAya che ? athavA ajJAnavAdI hAya che ? athavA vaiyikavAdI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke' jaheba ohio uddesao taddeva para parovavannapasu vi' De gautama ! bhodhiTha uddezAbhAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 bhagavatI sUtre paropapannakeSu api 'neraiyAio taheva niravasesaM bhANiyantra nairayikAdiko vaimAnikAntastathaiva niravazeSaM yathA syAt tathA bhaNitavyaH, he gautama! paramparopapanakA nereyikAH kriyAvAdino'pi bhavanti, akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino'pi bhavanti vainayikavAdino'pi bhavantIti / salezyAH khalu bhadanta ! paramparopapannArakAH kiM kriyAvAdino yAvat vainayikavAdino bhavantIti praznaH, he gautama! salezyAH paramparopapannakA nairayikAH kriyAvAdino'pi bhavanti yAvad vainayikavAdino'pi bharantItyuttaram evaM yAvacchuklalezyAH paramparopapa ityAdikaM sarva prathamodezaka deva ihApi paThanIyam etadabhiprAyeNa kathitaM niravazeSaM bhaNitavyamiti / 'taheva tidaMDagasaMgahio' tathaiva prathamoddezakravadeva uddesao taheva para paroSavannaesa vi' he gautama! jaisA audhika uddezaka meM kahA gayA hai usI prakAra se paraMparopapannakoM ke sambandha meM bhI 'neraiyAio taheva niravasesaM bhANiyavvaM' nairayitta se lekara vaimAnika taka kA samasta kathana yahA~ para karanA cAhiye tathA ca-paramparopapannaka nairadhika kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM. ajJAnikavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| isI prakAra se 'he bhadanta ! jo saleiya paramparopapatraka nairayika haiM ve kyA kriyAvAdI yAvat vainayikavAdI hote haiM ? isa prazna ke uttara meM bhI 'he gautama! salezya paramparopapannaka nairayika kriyAvAdI bhI hote haiM aura yAvat vainayikavAdI bhI hote haiM aisA uttara yahAM samajhanA cAhiye ityAdi samasta kathana prathama uddezaka ke jaise yahAM kahanA cAhiye isI abhiprAya se 'niravasesaM bhANiyanvaM' je pramANenu kathana kayu che, eja pramANe para parApapannaka naiyikAnA sa'aMdhamAM 'raiyAio taheva niravasesa bhANiyantraM' nerayisthI bahane vaimAniH sudhInu saghaLuM kathana ahiyAM samajI levu'. te A pramANe che.-para parapapannaka naiyika kriyAvAdI paNa hAya che. akriyAvAdI paNa hoya che. ajJAnavAdI pazu hoya che, ane nainiyakavAdI paNa hoya che. eja pramANe he bhagavan je lempAvALA paraMparApapannaka nairiyA che, teo zu' kriyAvAdI hoya che ? yAvat vaiyikavAdI hoya che ? A praznanA uttaramAM paNa hai gautama lesyAvALA para paropapannaka nairayika kriyAvAdI paNa hAya che, ane yAvatu nainiyakavAdI paNa hAya che. A pramANe samajavuM. eja pramANe yAvat zukala lesyAvALA para pApapannaka nerayikA paNa kriyAvAdI hAya che, ane yAvat nainiyakavAdI paNa hAya che. A pramANenuM saghaLu kathana paDelA uddezAmAM kahyA pramANe ahiyAM samajazuM, bhAna aliprAyathI 'niravasesa bhANiyavva' mA prabhAno sUtrapATha uDela he. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.3 sU01 paraMparo. nai. kriyAvAdikatvAdikam 149 tridaNDa kasaMgRhItaH daNDa trayamitthaM bhavati-nairayikAdi padeSu kriyAvAdyAdimarUpaNA daNDakaH prathamaH, AyurvandhadaNDako dvitIyo bhavyAbhavyadaNDakazca tRtIya iti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! paramparopapannanArakAdInAM kriyAvAdhAdiviSaye yadu devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri jainAcArya' padabhUSita pUjyazrI 'ghAsIlAla' vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM triMzattame zatake tRtIyoddezakaH samAptaH // 30-3 // aisA pATha kahA gayA hai| 'taheva ti daMDagasaMgahio' prathama uddezaka jisa prakAra se tridaNDaka sahita kahA gayA hai usI prakAra yaha uddezaka bhI tridaNDaka sahita hai| ve tridaNDaka isa prakAra se haiM-kriyAvAdI AdikA prarUpaka prathama daNDaka, AyuSandha kA prarUpaka dvitIyadaNDaka aura bhavyA. bhavyatva prarUpaka tRtIya daNDaka, seva! bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharaI' he bhadanta ! paramparopapannaka nairayika Adi kI kriyAvAditA Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha saba satya hai 2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura unhe namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ghe tapa evaM saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||stuu0 1 // tRtIya uddezaka samApta // 30-3 // 'taheva tidaMDagasaMgahio' 5 / zAma 2 pramANe trae 31 pAmai AvyA che, eja pramANenA-kiyAvAdI vigerenA nirUpaNa saMbaMdhI pahele daMDaka, AyubaMdhanA nirUpaNuM saMbaMdhamAM bIje daMDaka ane abhavya tathA abhavyAtmakanA nirUpaNanA saMbaMdhamAM trIje daMDaka samaja. ___'seva' bhaMte ! seva bhaMte ! tti jAba viharAi' 3 mApana 52 52|55n5 mairayika vigerenA kriyAvAdI paNa AdinA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvayA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaska 2 karyA vaMdanA namarakAra karIne tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU01 zrI maheza sbhaat|| 30-31 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhagavatIstre atha caturthAdhekAdazAntA uddezakAH pArabhyante tRtIyo dezakaM nirUpya kramapAptAna caturthAyekAdazAntAn uddezakAn nirUpayamAha-evaM eeNaM kameNaM' ityAdi / mUtram-evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI sacceva ihapi jAva acarimo uddeso navaraM aNaMtarA cattAri vi ekagamagA, paraMparA cattAri vi ekaM gamaeNaM, evaM carimA vi acarimA vi evaM ceva / navaraM alesto kevalI ajogI na bhaNNai / sesaM taheva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| eevi ekArasa vi uddesagA // 4-11 // tIsaimaM samavasaraNasayaM samattaM chAyA-evametena krameNa yaiva bandhizata ke uddezakAnAM paripATI saiva ihApi yAkdacarama uddezakaH / navaramanantarAzcatvAro'pi ekagamakAH paramparAzcatvAro'pi ekagamakena, evaM caramA api, avaramA api evameva / navaram alezyaH kevalI ayogI na bhaNya te zeSa tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu0 1 // ete ekAdazApi uddezakAH / 4-11 // triMzattamaM samavasaraNazataM samAptam // 30 // TIkA-evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI' evametena krameNa yaiva bandhizatake SaDviMzatitame zatake uddezakAnAM prathamoddezakAdArabhyaikA. dazoddezakAntAnAM paripATI prakArarUpA kathitA 'sacceva ihaMpi jAca avarimo cauthA uddezAkA prAraMbha - evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhitae uddesagANa'-ityAdi TIkArtha--'evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI 'isa prakAra isa krama se jo bandhi zataka meM chAisa 26 ve zataka meM uddezakoM kI-prathama uddezaka se lekara gyAraha ve uddezaka taka ke uddezako yathA uddeshaane| prArama-- 'eva eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM' tyA TI -evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesa gANa parivADI yA rIte kamathI baMdhI zatakamAM eTale ke chavIsamA zatakamAM uddezAo-eTale ke pahelA uddezAthI laIne agiyAramAM uddezA sudhInA uddezAone kema kahela che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.4 sU01 uddezakaparipATinirUpaNam 151 uso' saiva ihApi uddezakAnAM paripATI vaktavyA yAvad avaramoddeza iti prathamo. dezakAdArabhya acaramanAmakaikAdazoddezakaparyantaM sarva vaktavyamityarthaH, uddezAnAM paripATI yathA-audhikoddezako jIvanArakAdInAM prathamaH1, tataH-anantaropapa. prakAra, paramparopapannakaH3, anantarAvagAdaH4, paramparAvagAhaH5 anantarAhAraka 6 paramparAhArakaH7, anantaraparyAptaka:8, paramparaparyAptaka:9, carama:10 acaramaya 11, iti / bandhizatakA danavizeSa etAvAneva-yat tatra bandhapadaviziSTA uddezakAra, atra tu kriyAvAdyAdi padaviziSTA uddezakA vaktavyA iti / navaraM kevalam ana* ntarA:-anantaropapanAdikAzcatvAro'pi ekagamakA:-sadRzAlApakAH anantaropapakI paripATI kahI gaI hai 'sacceva ihaM pi jAva acarimo uddeso' vahI paripATI yahAM para bhI uddezakoM kI 'jAva acarimo uddeso' yAvat acarama uddezaka taka jAnanI cAhiye, jIva nAraka AdikoM kA jo prathama uddezaka hai vaha audhika uddezaka hai ? 1 anantaropapannaka nArakA dikoM kA dvitIya uddezaka 2 paramparopapannaka nArakAdikoM kA tRtIya udde zaka haiM 6 anantarAvagADha nAmakA caturtha udezaka hai, paramparAvagADha nAmakA pAMcavAM uddezaka hai, anantarAhAraka nAmakA chaTThA uddezaka hai paramparAhAraka nAmakA sAtavAM uddezaka hai, anantaraparyApta nAmakA ATha uddezaka hai paramparaparyApta nAma kA nauvA uddezaka hai carama nAmakA dasavAM uddezaka hai aura acarama nAma kA gyArahavAM uddezaka hai / bandhi zataka se yahAM para itanI hI vizeSatA haiM ki yahAM kriyAvAdI Adi pada viziSTa uddezaka vaktavya hue haiM aura bandhizataka meM bandhi pada viziSTa 'sacceva ihaM pi jAva acarimo uddesoM' dezAsAnA me ubha 'jAva acaramo uddeso' yAvat acarama uddezA sudhI samajavuM jIva nAraka vigerenA saMbaMdhamAM je pahelo uddezo che, te auvika uddeza che. 1 anaMtapannaka jIva nAraka vigere saMbaMdhI bIjo uddeza che. 2 paraMpara55naka jIva nAraka vigerenA saMbaMdhamAM trIjo uddezo kahyo che. 3 anaMtarAvagADha nAmane ethe uddeze kahyo che. 4 paraMparAvagADha nAmane pAMcame uddezo kahyo che 5 anaMtarAhAraka nAmane chaThTho udeze kahyo che. 6 paraMparAhAraka nAmane sAtame uddezo kahyo che. 7 anaMtaraparyApta nAmane AThame udeze kahyo che. 8 paraMparaparyApta nAmane navamo uddeze kahyo che. 9 carama nAmano dasamo uddezo kahela che. ane acarama nAmane agiyAramo udeze kaho che. baMdhizataka karatAM ahiyAM eja vizeSapaNuM che ke ahiyAM kriyAvAdI vigere para viziSTa-padethI yukta uddeze kahevuM joIe ane baMdhizatakamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre - pakA jIvanArakAdayA, iti dvitIyaH2, anantarAvagAdA: jIvanArakAdaya iti caturthaH4 / anantarAhArakA jIva nArakAdayaH, iti SaSThaH6, anantaraparyAptA jIva mArakAdayaH ityaSTamaH8 / evaM krameNa catvAro'nantarodezakA vaktavyAH / 'paraMparA catvAri vi ekagamae gaM' paramparAH paramparopapatrakAdayazcatvAro'pi uddezakAH eka gamakena-sadRzAlApakena vaktavyAH paramparopapatrakA jIyanArakAdaya iti tRtIyo. devaakH| paramparAvagADhA jIvanArakAdaya iti pnycmoddeshkH| paramparAhArakA jIva nArakAdaya iti saptamaH, paramAraparyAptakA jIvanArakAdaya iti navamA, ityevaM krameNa catvAraH paramparakA uddezakAH sarve'pi ekarUpeNa neyaaH| 'evaM carimA vi' evaM caramoddezakaH caramAH khalu bhadanta ! narayikAH kriyAvAdina evaM krameNa dazamoddezako jJAtavyaH / 'acarimA vi evaM ce' acaramA nArakAdayaH kriyAvA. dinaH kimityAdirUpeNa ekAdaza dezako neyaH / taditya mekAdazA'pi uddezakAH uddezaka vaktavya hue haiM / anantara zabda ghaTita cAroM uddezaka eka gamaka hai-sadRza AlApavAle haiN| anannara zabda ghaTita cAra uddezaka dvitIya uddezaka, caturya uddezaka, chaTThA uddezaka aura AThavAM uddezaka-haiM / parampara zabda ghaTita cAroM uddezaka eka gamaka haiM-parampara zabda ghaTita tRtIya uddezaka, paMcama uddezaka, saptama uddezaka aura nauvAM uddezaka ye cAra uddezaka haiM |isii prakAra se carama aura acarama pada-viziSTa uddezakoM ke sambandha meM bhI jAnanA caahiye| yahAM samasta uddezakoM meM kriyAvAdI akriyAvAdI Adi pado ko joDakara AlApaka prathama uddezaka se lekara gyArahaveM uddezapha taka ke 11 gyArA uddezakoM meM kahanA cAhiye / ima baMdha padavALA uddezAo kahevA joIe. anaMtarazabdathI yukta cAre udezAo eka gamakavALA che. arthAt samAna A lApovALA che. anaMtara zabdathI yukta cAra uddezAo-bIje udeze, trIje uze chaThe udeze ane AThama uddezo, A cAra udezAo che. paraMpara zabdathI yukta cAre uddezAone eka gAma che. te A pramANe che.-trIje uze, pAMcamo udeze, sAtamo udeze ane navame uddeza che. Aja pramANe carama ane acarama padathI yukta uddezAonA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. ahiyAM saghaLA uddezAomAM kipAvAdI akiyAvAdI, vigere padone je DIne AlApaka A pramANe kahevA joIe-jemake-he bhagavad carama athavA acarama nairayike vigere zuM kiyAvAdI hoya che? athavA akriyAvAdI hoya che? athavA ajJAnava dI hoya che? athavA vaiyikavAdI hoya che? A prakArathI ahiyAM pahelA udezAthI laIne agiyAramA uddezA sudhInA agiyAra uddezAo kahevA joIe A rIte zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.4 101 uddezakaparipATinirUpaNam 153 saMkSepavistArAbhyAmiha pUrvaprakAreNa SaiviMzatitamabandhizatakoktena vaktavyAH / 'Navara alesso kevalI ajogI na bhannaI' navara kevalam alekyo jIvaH kevalI ayogI caite kutrApi uddezake no maNitavyA steSAmacaramatvAmAvena praznAna tvAt tasmaznottarayorapayojanavAJceti / 'sesaM taM ceva' zeSam-kathitajIvA. tiriktaM sarvamapi vastu bandhizatakavadeva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! jIvAdInAM kriyAvAdyAdiviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva, iti kathayitvA gautamo prakAra chAIsa 26 veM bandhi taka meM jisa prakAra uddezakoM ke kahane kA kahA jA cukA hai usI prakAra yahAM bhI saMkSepa aura vistAra se kahanA cAhiye, yahAM para bhI vaMdhizataka ke jaise acarama uddezaka meM alezyoM ke sambandha meM kevaliyoM ke sambandha meM, ayogiyoM ke sambandha meM koI prazna utpanna nahIM karanA cAhiye kyoM ki ve acarama nahIM hote haiM ataH ye saba prazna yahAM nahIM uThate hai| 'sesa taceva' pAkI kA aura saba kathana pandhizataka ke hI jaisA hai| 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jIvAdikoM kI kriyAvAditA Adike viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kaha kara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, 26 chavvIsamAM baMdhI zatakamAM uddezAo kahevAnA saMbaMdhamAM je prakAra kahela che, eja pramANeno prakAra ahiyAM paNa saMkSepathI ane vistArathI kahe joIe. ahiyAM lezyAnA saMbaMdhamAM kevaliyonA saMbaMdhamAM, agInA saMbaMdhamAM koIpaNa prazna kare na joIe. kema ke--kRtakRtya hovAthI A yA prazno tasAnA sabhA upasthita thatA nathI. 'sesaM ta ceva' mAnu bIju tamAma kathana baMdhI zatakanA kathana pramANe ja che. tema samajavuM. seva' bhaMte ! seva bhaMte ! tti' mApana 1 vinA liyAbAda ! vigerenA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te sarvathA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIne bhagavantaM yandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti / 'ee ekArasa vi uddesagA' ete ekAdazApi uddezakAH santIti |mu01| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bALabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM triMzattameM zatake caturthoM. dezakaH smaaptH||30-4|| iti triMzattamaM samavasaraNazataM samAptam // 30 // vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye 'ee ekkArasa uddesagA' isa prakAra se 11 uddezaka paryanta ke uddezakoM samajalene cAhie ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsaveM zatakakA ||cauthaa uddezaka samApta // 30-1 // // 30 vAM zataka samApta / / yA potAnA sthAna52 mirAsamAna thA. 'ee ekkArasa uddeSagA' mA rIte agiyAra uddezAo kahyA che. sUtranA janAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIla lajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamA zatakane ce uddeza samApta 30-kA ||triisbhusht samApta // 30-4 // y zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyarandrikA TIkA za031 u.1 .1 caturyugmanirUpaNam atha ekatriMzattamazatakam atha prathamoddezakaH mArabhyate triMzattamazatakAnte catvAri samavasaraNAni kathitAnIti catuSTayasAdhAt catu. yugmavaktavyatAnugatamaSTAviMzatyuddezakayuktamekatriMzattamaM zatamAramate, tadanena sambandhe. mAyAtasyaikatriMzattamazatakasya prathamoddezakagatamidamAdimaM mUtram-'rAyagihe jAva' i. mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaI NaM bhaMte! khuDDA jummA pannatA ? goyamA! cattAri khuDDA jummA pannattA taM jahA kaDajumme1, teoe2, dAvarajumme3, kalioge4 / se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai cattAri khuDDA jummA pannattA taM jahA kaDajumme jAva kalioge? goyamA! je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie se taM khuDDAga kaDajumme1, je NaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe tti pajavasie se taM khuDDAgateogera, je NaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM ava. hIramANe dupajavasie se taM khuDDAgadAvarajumme3, je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie se taM khuDDAga kalioge4, se teNaTeNaM jAva klioge| khuDDAga kaDajummA neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajati kiM neraiehiMto uvavanaMti tirikkha0 pucchA, goyamA ! no neraiehiMto uvavati / evaM neraiyANaM uvavAo jahA vakaMtIe tahA bhaanniyvyo| teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajaMti ? goyamA ! cattAri vA, aTuM vA, bArasa vA, saMkhejA vA, asaMkhejA vA uvvjti| teNaM bhaMte ! jIvA kahaM uvavajati ? goyamA! se jahAnAmae pavae pavamANe ajjhavasANa evaM jahA paMcavIsaime sae aTrama uddesae neraiyANaM vattavvayA taheva iha vi bhANiyavvA jAva AyappayogeNaM uvavajati, no parappayogeNaM uvvjNti| rayaNappabhApuDhavI khuDDAga kaDajumma neraiyA bhaMte ! kao uvava zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ magavatIla jati evaM jahA ohiya neraiyANaM vattavvayA sacceva rayaNappabhAe vi bhANiyavvA jAva na parappayogeNaM uvavajjati / evaM sakarapabhAe vi, jAva ahe sattamAe, evaM uvavAo jahA vkNtiie| 'asannI khalu paDhamaM, doJcaM va sarIsavA tiypkkhii'| gAhAe upavAeyavvA sesaM taheva / khuDDAgateyoga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavanaMti kiM negiehito? uvavAo jahA vkNtiie| teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajaMti ? goyamA ! tinni vA, satta vA, ekkArasa vA, pannarasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejA vA uvavati / sesaM jahA kaDajummasta, evaM jAva ahe sttmaae| khuDDAga dAvarajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM jaheva khuDDAga kddjummaa| navaraM parimANaM do vA, cha vA, dasa vA, coddasa vA, saMkhejA vA, asaMkhejjA vA, sesaM taM ceva jAva ahe sattamAe / khuDDAga kaliyoga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavanaMti evaM jaheva khuddddaagkddjummaa| navaraM parimANaM eko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA uvavajjati, sesaM taM ceva evaM jAva ahe sttmaae| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti jAva viharai ||suu01|| ekatIsaime sae paDhamo uddeso samatto // 31-1 // chAyA--rAjagRhe yAvadevamavAdIt kati khalu bhadanta ! kSudAH yugmAH pratAH ? gautama ! catvAraH kSudA yugmAH prajJaptAH, tadyathA-kRtayugmaH1, yoja2, dvApara yugmaH3, kalyojaH4 / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate catvAraH kSudrayugmAH prajJa. ptA tathA kRtayugmo yAvat kalyonaH, gautama ! yaH khalu rAziH catuSkeNApahA. reNApahiyamANaH catuHparyavasito bhavati sa eSa kSudrakRtayugmaH1 / yaH khalu rAzizcatuSkeNApahAreNApahiyamANa striH paryavasitaH sa eSa kssudrvyojH2| yaH rAzicatuSkeNApahAreNa apahiyamANo dvipayavasitaH sa eSa kSudradvAparayugmA3 / yaH khala rAzicatuSkeNApahAreNApahiyamANa ekaparyavasitaH, sa eSa kSudrakalyonaH4, tattenAdhena yAvat kryojH| kSudakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta / kuta utpayante ? ki zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2031 u. 1 sU01 caturyugmanirUpaNam 157 nairayikebhya utpadyante ? tiryagbhyaH ? pRcchA, gautama ! no nairayikebhya utpadyante / evaM nairayikANAmupapAto yathA vyutkrAntI tathA bhaNitavyaH / te khalu bhadanta / jIvA ekasamayena kiyanta utpadyante 1 gautama / catvAro vA aSTau vA dvAdaza vA poDaza bA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA utpadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH kathamutpadyante ? gautama ! sa yathAnAmakaH plavakaH plavamAnaH adhyavasAya * eba yathA paJcaviMzatitame zate aSTamoddezake nairayikANAM vaktavyatA tathaiva ihApi bhaNitathyA, yAvadAtmaprayogeNa utpadyante no paraprayogega utpadyante / ratnaprabhA pRthivI kSudrakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta / kuta utpadyante / evaM yathA audhika nairayikANAM vaktavyatA saiva ratnaprabhAyAmapi bhaNitavyA yAvat no paraprayogeNa utpadhante / evaM zarkarAprabhAyAmapi yAvadadhaH saptamyAm, evamupapAto yathA vyutkrA / 'asaMhI khalu prathamAM dvitIyAM sarIsRpAH tRtIyAM pakSiNaH' gAthayA upapAta froyAH zeSa tathaiva / kSudravyoja nArakAH khalu madanta ! kuna utpadyante ? kiM nairayikebhyaH ? upapAto yathA vyutkrAntau / te khalu bhadanta ! jIvA ekasamayena kiyanta utpadyante ? gautama ! trayo vA sapta vA, ekAdaza vA paJcadaza vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA utpadyante / zeSaM yathA kRtayugmasya, evaM yAvat adhaHsaptamyAm | kSudradvAparayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evaM ra kSudrakRtayugmAH / navaraM parimANaM dvau vA SaD vA, daza vA, caturdaza bA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, zeSaM tadeva yAvadadhaH saptamyAm / kSudrakalyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? evaM yathaiva kSudakatayugmA navaraM parimANam eko vA, paJca vA, natra vA trayodaza vA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, utpadyante, zeSaM tadeva / evaM yAvadadhaH saptamyAm / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // mra0 1 // ekatIsaveM zataka kA pahelA uddezaka kA prAraMbha tIsa veM zataka ke anta meM cAra samavasaraNa kahe gaye haiM isaliye catuSTaya ke sAdharmya se caturyugma kI vaktavyatA ko lekara aTThAIsa udde zakoM se yukta ekatIsavAM zataka, sUtrakAra prArambha karate haiM, jisake ekatrIsamA zatakanA prAraMbha pahelI uddeza.. trIsamA zatakanA a`tamAM cAra samavasaraNeA kahevAmAM AvyA che. tethI cArapaNAnA sAdhathI cArapAvALA aThayAvIsa uddezAovALA ekatrIzamA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 bhagavatIstre TokA--'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdI yAvatpadena bhagavataH samAgamanamabhUt pariSanirgatA, bhagavatA dharmopadezaH kRtaH paripatmatigatA, tato gautamo bhagavanta vandate namasyati vanditvA namasyitvA payupAsInaH prAJjalipuTo gautamaH, etadantaprakaraNasya saMgraho bhavati / kimavAdIta ? tatrAha-'kai gaM' ityAdi, 'kaI NaM bhaMte ! khuDDA jummA pannatA' kati khalu bhadanta ! kSudA yugmAH prajJaptAH ? te ca mahAnto'pi bhavantyataH kSullakazabdena vizeSitAH natra catvAro'STau dvAdazetyAdi saMkhyAvAn rAziH kSullakaH kRtayugmo'bhidhIyate / prathama uddezaka kA yaha Adi sUtra hai- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI'ityAdi sUtra // 1 // TIkArtha-'rAyagihe jAva evaM kyAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se pUchA yahAM yAvatpada se aisA prakaraNa gRhIta huA hai-bhagavAn mahAvIrasvAmI yahAM para padhAre, pariSadA dharmopadeza sunane ke liye apane-apane sthAna se unake pAsa AI, bhagavAna ne dharmopadeza diyA, dharmopadeza sunakara sabhA visarjita ho gaI, taba gautama ne bhagavAna ko vandanA kI namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira gautamasvAmIne prabhuzrI kI paryupAsanA karate hue donoM hAtha joDakara aisA pUchA-kyA pUchA? so prakaTa kiyA jAtA hai-'kaha NaM bhaMte ! khuDDA jummA pannattA' he bhadanta ! kSudrayugma kitane kahe gaye hai ? ye baDe bhI hote haiN| isaliye yahAM kSullaka zabda se inheM vizeSita kiyA gayA hai| isa prakAra jo ladhu saMkhyAvAlI rAzi vizeSa hai vaha kSudrakRtayugma hai / cAra, ATha, bAraha satanA sUtra.2 prArama 42 cha.-'rAyagihe jAva evaM vayAso' tyAta TI -'rAyagihe jAva eva vayAsI' 204 guDa nAbhA sApAna mahAvIrasvAmInuM samavasaraNa thayuM pariSada bhagavAnane vaMdanA karavA nagaranI bahAra nIkaLI bhagavAnanI samIpe AvI, bhagavAne teone dharmadezanA saMbhaLAvI amadezanA sAMbhaLIne pariSadAe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne pariSadA pitA potAnA sthAne pAchI gaI te pachI gautamasvAmIe bhagavAnane vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne prabhuzrInI paryuM pAnA 42tA 54. gautamakAmAya prabhuzrIna 2mA pramANe pUcha-'kaiNaM bhate ! khaDA asA pannatA' 3 sAvana kSudrayubha 86 49 1 samazIna yasa kahevAmAM Ave che, ane te mATA paNa hoya che. tethI ahiyA yuvaka zabdathI tene kahela che. A rIte je laghu saMkhyAvALI rAzI vizeSa hoya te kSadrayugma che cAra, ATha, bAra, vigere saMkhyAvALI rAzI kSulakakRtayuma che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za031 u.1 sU01 caturyugmanirUpaNam 159 bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri khuDDA jummA pabhattA' catvAraH kSudA yugmAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'kaDajummeM' kRtayugma nAmako rAzivizeSaH / 'teyoe' yojaH 'dAvarajumme dvAparayugmaH 'kaliyoe' kalyojaH / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai' tatkenArthena bhadanta ! evamupate 'cattAri khuDDA jummA pannattA' catvAraH kSudrA yugmAH majJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'kaDajumme jAba kalibhoge' kRtayugmo yAvat kalyojA, atra yAvatpadena yoja dvAparayugmayoH saMgrahaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe caupajjavasie' yaH khalu rAziH samudAyaH catuSkeNApahAreNa catuHsaMkhSayA vibhajyamAnaH catuHparyavasitaH caturavaziSTo bhavet 'se taM khuDDAgakaDa jumme' sa eSaH kSullakakRtayugmaH 'je NaM rAsI caukkeNa avahAreNaM abahIramANe ti pajjavasie settaM khuDDAga Adi saMkhyAvAlI rAzi kSullaka kRtayugma hai / unara meM prabhutrI kahate haiM-'goyamA! cattAri khuDDA jummA pannattA' he gautama! kSudrayugmarAzi cAra prakAra kI kahI gaI hai-'ta jahA' jaise-kaDajumme' 'kRta. yugma 'teyoe' vyoja 'dAvara jumme' dvAparayugma, 'kaliyoe' aura kalyoja, 'se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccA cattAri khuDDA jummA paNNattA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kSudrayugma cAra prakAra ke kahe gaye haiM ? aura ve aise Apane batalAye haiM-kRtayugma yAvat kalyoja / yahAM yAvat pada se vyoja ora dvAparayugma kA grahaNa humA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! je NaM rAsI cakkaeNaM ava. hAreNaM avahIramANe caupajjavasie' he gautama ! jiparAzi meM se cAra cAra kA apahAra karate-karate anta meM cAra bace rahe aisI vaha saMkhyA kSudra kRtayugma kahI gaI hai| sA mana uttaramA pramuzrI 4 cha hai-'goyamA ! cattAri khuDDA jummA pannattA' 3 gautama kSudrayumbhazA yAra mAnI 42 cha, 'ta jahA' te / prabhAra cha.-'kaDajumme' itayu25 'teyoe' vya24 'dAvarajumme' dvAparayu25 'kaliyoe' bhane yA 'sekeNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai cattAri khuDUDA jummA paNNattA' he bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke-mudrayugma cAra prakAranA kahyA che ? ane te kRtayuma ja dvAra5ra ane yAvata kAja sudhI Ape kayA pramANe nA DesA che. mA prazna uttaramA prabhuzrI che-'goyamA ! je gaM rAsI cakkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie' gautama! 2 zazImA yAra yAranA a5 hAra karatAM karatA chevaTe cAra bace evI saMkhyAne sudrakRtayugma kahevAmAM Avela che. zrI bhagavatI sUtraH 17
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre tezroe' ya: khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamApatiparyavasito bhavet sa eSa kSullaka yojaH / 'je NaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie' yaH khalu rAzizcatuSkeNApahAreNApahiyamANo dviparyavasito bhaveta 'settaM khuDDAgadAvarajumme sa eSaH kSullakadvAparayugmaH 'je NaM rAsI caukkaeNaM ava. hAreNaM avahIramANe egapajjavasie settaM khuDDAga kalioge' yaH khalu rAziH catuSkeNApahAreNa apahiyamANa eka paryavasito bhavet sa eSa kSullaka kalyoja: 'se teNadveNaM jAva kalibhoge' tattenArthena gautama ! evamucyate catvAraH kSullaka yummAH, tadyathA-kRtayugmayojo dvAparayugmaH kalyoja iti / 'khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte' kSullakakRta yugmanairayikAH khalu bhadanta ! 'ko uvavati' 'jeNaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjasie seta khuDaDAgateoe' jisa saMkhyA meM se cAra-cAra kA apahAra karate-2 aMta meM tIna baceM aisI vaha saMkhyA kSullaka yoja kahI gaI haiN| 'jeNe rAsI caukeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie settaM khuDDAga dAvarajumme jisa saMkhyA meM se cAra-cAra kA apahAra karate-karate anta meM do bace rahe aisI vaha saMkhyA kSullaka dvAparayugma hai| 'je gaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie settaM khuDDAgakali oge tathA jisa saMkhyA meM se cAra-2 kA apahAra karate 2 anta meM eka pacArahe aisA vaha saMkhyA kSudra kalyoja hai| 'se teNa?Na jAva kali oge' isa kAraNa he gautama ! meMne aisA kahA hai ki kSullaka yugma kRtayugma se lekara kalyoja taka ke bheda se cAra prakArakA hotA hai| jeNaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe tti pajjavalie setta khuDAgateoe' je saMkhyAmAM cAra cArane apahAra karatAM (bahAra karatAM karatAM chevaTe traNa paye mevI sadhyAna kSa tryo che. 'jeNe rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie se taM khuDDAgadAvarajumme 2 sayAmAthI yA2-yAra ! 42di sai antamA maye tavI sayAne susA252 yubha 4 che. 'je gaM rAsI caukkeNaM avahAreNe avahIramANe egapajjavasie settaM khuDDAgakalioge tathA je saMkhyAmAMthI cAra cArane apahAra karatAM karatAM antamAM eka bace evI sadhyAna kSudrakSye 43pAya che. 'se teNaTeNaM jAva kalioge' te 12thA he gautama! meM evuM kahyuM che ke kSullayugma, kRtayugmathI laIne kAja sudhInA lethI cAra prakArane heya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 3.1 sU01 caturyugmanirUpaNam kutA-kasmAtsthAnavizeSAdAgatya narakAvAse utpadyante 'ki neraiehito uvaSajjati tirikkhajoNiehito pucchA' kiM nairayikebhya Agatyotpadyante kiMvA tirya jyonikemya Agatyotpadyante manuSyebhyo vA Agatyotpadyante devebhyo vA Aga. syotpadyante iti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiehito upavajjati no nairapikebhya Agatyotpadyante kSullaka kRtayugyanairayikAH 'evaM neraiyANaM upacAo jahA bakkIe tahA bhANiyo' evaM nairayikANAmupapAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThe pade kathita stathaiva ihApi bhaNitavyaH prajJApanAyA: SaSThapade arthAt evaM pratipAditam-nArakA na nairayikebhya Agatyotpadyante na vA devebhya Agatyotpadyante kintu pazcendriya 'khuDDAga kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! kSudra kRtayugmarAzi pramANa nairayika kahAM se-kisa sthAna vizeSa seAkara ke utpanna hote haiM-narakAvAsameM se janma lete haiM-'ki nerahaehito uvadhajjati, tirikkhajoNiehito pucch|' kyA nairayikoM meM se Akara ke janma lete haiM ? yA tiyaMgyonikoM meM se Akara ke janma lete haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke janma lete haiM ? yA devoM meM se Akara ke janma lete haiM ? uttarameM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no neraiehito uvavajjati' kSudra kRtayugmarAzi pramANa nairayika nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM 'evaM neraiyANaM uvavAo jahA vatIe tahA bhANiya. vyo' isa prakAra se nairayikoM ke utpAda jaisA prajJApanA ke chaThe pada rUpa vyutkranti padameM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kahanA cAhiye-tathAcanAraka na nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM, na devo meM se 'khuDaDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte ! ko uvavati' magan / kSu3ta yugmarAzivALA narayike kayAMthI eTale ke kayA sthAna vizeSathI AvIne 64-1 thAya cha 1 'ki' neraiehito uvavajjati, tiriktra0 pucchA' zu. narayikomAMthI AvIne janma le che? athavA tiryaMca nimAMthI AvIne janma le che ? athavA manuSyamAMthI AvIne janma le che ? athavA devamAMthI bhAvI sabha cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'goyamA! no neraiehito! ubavajjati' kSudrakRtayumarAzI prabhAra yiI, naiyiAmAthI bhAvI pana yatA nathI. 'evaM neraiyANa ubavAo jahA vakaMtIe tahA bhANiyavo' yA pramANe 2yionI pA 2 pramANe prajJApanA sUtranA ch| vyutkAntipadamAM kahela che, eja pramANe ahiyAM kahe joIe arthAta nAraka seyikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI. tathA devAmAMthI AvIne paNa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 bhagavatIstra tiryagyonikebhya Agatyotpadyante nArakAH, tathA garbhajamanuSyebhya zvAgatyotpadyante nArakA iti / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNa kevaiyA upavajjati' te khalu madanta ! kSullakakRtayugmanAraka jIvA ekasamayena-ekasmin samaye ityarthaH kiyata:-kiyatsaMkhyakA utpadhante ? iti praznaH parimANaviSayakaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri vA, ahavA, bArasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA utravati' catvAra stAdRzA nArakA ekasamayena utpadyante, aSTau vA, dvAdaza vA, SoDaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA tAzA nArakAH ekasamayena samutpadyante iti / teNaM bhaMte ! jIvA kahaM uktrajjati' te khallu kSullakakRtayugmanArakajIvA narakAvAse kathaM kena prakAreNa utpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae pavae paramANe' sa yathA nAmakaH plavaka:-kUdakaH ucchalanazIlaH ko'pi Akara ke utpanna hote haiM, kintu pazcendriya tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM tathA-garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote hai 'te NaM bhaMte ! jIvA ega samaeNaM kevahayA uvavajjati' he bhadanta ! kSullaka kRtayugma pramANa nAraka eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! cattAri vA, aTTha vA, bArasa vA solasa vA, saMkhejjA vA, asakhejjA vA uvavajjati' he gautama ! kSullaka kRyutagma pramANa nAraka eka samaya meM cAra yA ATha yA bAraha yA solaha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiN| teNaM bho ! jIvA kahaM uvavajja. ti' he bhadanta ! ve kSullaka kRtayugma pramANa nairayika jIva narakAvAsa meM kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! se jahA nAmae pavae pavamANe' jaise koI kUdanevAlA vyakti kUdatA utpanna thatA nathI. paraMtu paMcendriya tiryaMca vikemAMthI AvIne utpanna thAya cha. tathA ma bhanuSyAmAthI mApIne 5nna thAya che. 'te NaM bhaMte ! jIvA emasamaeNaM kevaiyA ubavajjati' bhagavan kSuda tayubha prabhAva nA24 eka samayamAM keTalA utpana thAya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che -'cattAri vA aduvA bArasa vA saMkhenjA vA asaMkhejjA vA utravati' gItama! kSullaka kRtayugma pramANu nAraka eka samaya mAM cAra athavA ATha athavA bAra 24 sau mathavA sadhyAta athavA madhyAta na thAya che. te NabhaMte jIvA kaI avajjati' bhavanta sustA tayubha prabhA 2 21vAsamAM kaI rIte utpana thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! se jahA nAmae pavae pavamANe' ma 5 hAvAmA 535 ht| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 sU04 caturyugmanirUpaNam plavamAnaH-utplavamAnaH kUrdan saH 'ajjhavasANa.' ityAdi, 'evaM jahA paMcavIsaime sae aTThama uddesae' ityAdi, evaM yathA paJcaviMzatitame zate'STamoddezake, ityAdi, tathAhi-adhyavasAyayoganirvatitena karaNopAyena plamAnAH plavakAiva bhaviSya. kAle taM bhavaM parityajya purato'gretanaM bhavamupasaMpadya viharanti / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM zIghrA gatiH ? kathaM ca zIghro gati viSayaH prajJaptaH ? gautama ! tadyathA nAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balavAn yAvat triptamayena vA vigraheNotpadyante teSAM jIvAnAM nArakANAM tathA zIghrA gatiH pavattete tathA zIghro gativiSayaH prjnyptH| huA apane pUrva ke sthAna ko chor3akara Age ke sthAna ko prApta karatA hai-isI prakAra se nAraka bhI pUrva ke bhava ko chor3akara adhyavasAya rUpa kAraNa ke vazase AgAmInAraka ke bhayako prApta karate haiM evaM jahA paMcavIsahame sae aTThama uddesae.' ityAdi rUpa se paccIsaveM zataka ke AThaveM uddezaka meM 'neralyANaM vattavyayA taheva iha vi bhANiyavyA jAva AyappaogeNaM uvavajjati no parappaogeNaM uvavajjati' nairathikoM ke sambandha meM jo vaktavyatA kahI gaI hai vahIM vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye yAvat ve Atmaprayoga se utpanna hote haiM paraprayogase utpanna nahIM hote haiN| 'he bhadanta ! una jIvoM kI zIdhra gati kaisI hai ? aura usa zIghra gatikA viSaya kaisA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gautama jaise koI tarUNa balavAn puruSa caudahaveM zataka meM prathama uddezaka meM kahe anusAra ho yAvat tIna samayavAle vigraha se ve nAraka utpanna hote hai, isa prakAra kI zIdhra gati una nAraka jIvoM kI hotI hai| aura aisA hI unakI kUdate pitAnA pahelAnA sthAnane choDIne AgaLanA sthAnane prApta kare che, eja pramANe nAraka paNa pUrvabhavane choDIne adhyavasAya rUpa kAraNane vaza thaIne bhAvanA nA24 sapane prAta 42 che. 'evaM jahA paMcavIsaime sae amauddesae' vigaire 42thI 52yAsamA za1811 8mA dezamA 'neraiyANaM vasavvayA taheva duhavi bhANiyavvA jAva AyappaogeNa uvavajjati no parappaoge uvavajjati' nairayikanA saMbaMdhamAM je kathana karavAmAM Avela che, eja kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. yAvat teo Atma pragathI utpanna thAya che. para prayogathI utpanna thatA nathI. he bhagavan te chAnuM zIghagamana kevuM hoya che? ane te zIghagamanano viSaya keTale ne ke hoya che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke gautama! caudamA zatakanA pahelA udezAmAM kahyA pramANe eTale ke-jema ke yuvAna balazAlI purUSa hoya yAvatu traNa samayavALI vigraha gatithI te rake utpanna thAya che. A rItanI zIdhragati te naraka jIvanI hoya che, ane zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre te khalu bhadanta ! nArakA jIvAH kathaM parabhavAyuSkaM prakunti ? gautama ! adhyavasA. yayoganirvartitena karaNopAyena, evaM khalu te nArakAH parabhavAyuSkaM prakurvanti / teSAM nArakANAM khalu bhadanta ! kathaM gatiH pravartate ? gautama ! AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa evaM khalu teSAM nArakANAM gatiH pravartate / te khalu nArakajIvAH kimAtmaddhayoM samutpadyante paraddharthA vA samutpadyante ? gautama ! AtmaddhA samutpadhante no paraddharyA samutpadyante / te khalu bhadanta ! nArakAH kimAtmakarmaNA samutpadyante parakarmaNA vA samutpadyante ? gautama! AtmakarmaNA samutpadyante no parakarmaNA samu. tpdynte| te khalu bhadanta ! nArakAH kimAtmaprayogeNa utpadyante? paramayogeNa utpazIghra gatikA viSaya hotA hai| he bhadanta ! nAraka jIva parabhavIya Ayueka kA bandha kaise karate haiM ? gautama! adhyavasAya yoga se nivartita karaNopAya se ve nAraka parabhava kI AyuSya kA vadha karate haiM / arthAt hiMsAdi azubha pariNAma se nAraka AyuSya kA bandha karate haiM / he bhadanta ! una nArakoM kI gati kisa kAraNa se hotI hai ? he gautama ! una nAraka jIvoM kI gati Ayu ke kSapase, bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se hotI hai| ve nAraka jIva kyA Atmaddhi se utpanna hote haiM ? yA paraddhi se utpanna hote haiN| he gautama! ve nAraka jIva Atmaddhi (Atma zakti) se utpanna hote haiM paraci se utpanna nahIM hote haiM / he bhadanta ! ve nAraka kyA Atmakarma se utpanna hote hai ? yA parakarma se utpanna hote haiM ? gautama ve nAraka Atmakarma se utpanna hote haiM, parakarma se utpanna nahIM hote hai he bhadanta ! ve nAraka kyA Atmaprayoga se utpanna hote hai ? yA paraprayoga se utpanna hote haiM ? he teonI zIdhragatino viSaya e ja hoya che. he bhagavana nAraka jIva parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che? he gautama! adhyavasAya vegathI nivartita karavAnA upAyathI te nArake parabhava AyuSyane baMdha kare che. arthAtu hiMsA vigere arthAt prANAtipAta vigere azubha pariNAmathI nAraka Ayune baMdha kare che. he bhagavana te nArakenI gati kayA kAraNathI thAya che? he gautama ! te nAraka jInI gati Ayune kSayathavAthI bhavane kSaya thavAthI ane sthitine kSaya thavAthI thAya che. te nAraka cha AtmAddhithI utpanna thAya che? athavA anyanI DhithI utpanna thAya che? he gautama ! te nAraka cha AtmAddhi (Atma zakti)thI utpanna thAya che. anyanI zakitathI utpanna thatA nathI, he bhagavana te nArake zu AtmakamathI utpanna thAya che ? athavA parakamathI utpanna thAya che ? he gautama! te nArake AtmakarmathI utpanna thAya che, pa2 karmathI utpana thatA nathI, he bhagavana te nArake zuM AtmaprayogathI utpanna thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.1 204 caturyugmanirUpaNam / dyante ? gautama ! AtmamayogeNotpadyante no paramayogeNa utpadyante / ityAdikaM sarva paJcaviMzati zatakIyASTamoddezake nairayikANAM yathA vaktavyatA tathaiva ihApi nArakANAM vaktavyatA jJAtavyA etadAzayenAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA paMcavIsaime sae neraiyANaM vattamayA taheva iha vi bhANiyanyA jAva AyapogeNa uvavajjati No parappayogeNa uvavajjati' evaM yathA paJcaviMzatitame zate aSTapoddezake nairayikANAM vaktavyatA tathaivehApi bhaNitavyA kiyatparyantaM paJcaviMzatizatakIyASTamoddezakasya nArakavaktavyatA ihAdhyetavyA tatrAha-'jAva' ityAdi / yAvadAtmapayogeNotpadyante no paramayogeNotpadyante, etatparyantaM pUrva vaktavyatA vaktavyeti / sAmAnyataH kSullaka kRtayugmapramANakanArakANAmutpAtAdikaM padarya vizeSataH zudakRtayugmAdi nArakANAM vaktavyatAM darzayan mAha-'rayaNappabhAe' ityAdi, 'rayaNappabhA puDhanI khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvarajjati' ratnapabhApRthivI kSullakakRtayugma gautama ve nAraka Atmapayoga se utpanna hote haiM paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM / ityAdi sarva kathana 25 veM zataka ke AThaveM uddezaka meM nairayikoM ke sambandha meM jisa prakAra kahA gayA hai so vahI saba yahAM para bhI kahanA cAhiye / isIliye sUtrakAra ne 'evaM jahA paMcavIsahame sae nerai. pANaM vattavyayA taheva ihavi bhANiyacyA jAva AyappaogeNa uvavajjati No parappaogeNa udhavajaMti 'aisA sUtrapATha kahA hai| isa prakAra sAmA. nyataH kSullaka kRtayugma pramAgavAle nArakoM kA utpAda Adi prakAra kaha kara aba vizeSataH kSuda kRtayugmAdi pramANa vAle nArakoM kI vaktavyatA ko dikhAne ke nimitta sUtrakAra kahate haiM-isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'rayaNappabhA puDhacI khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' he bhadanta ! kSuda kRtayugmarAzi pramANavAle ratnaprabhA ke para prayogathI utpanna thAya che? he gautama ! te nArake Atma progathI utpanna thAya che, paraprayogathI utpanna thatA nathI. vigere tamAma kathana paccIsamA zatakanA AThamA uddezAmAM narayikanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela cha. to te saghaNu 4thana mADiyAM 55] sabha pu. tethI sUtradhAre 'evaM jahA paMcavIsaime sae neraiyANa vattavvayA taheva iha vi bhANiyacA jAva Ayapa. yogeNa utavajjati No parappaogeNa uvavajjata' se pramANe sUtrA4 che. A rIte sAmAnyataH sulakakRtayugma pramANavALA nArakonA utpAda vigere pragaTa karIne have vizeSarUpe kSudrayugma vigere pramANuvALA nArakenuM kathana karavA mATe sUtrakAra kahe che.-AmAM gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM cha-'rayaNapyabhA puDhavI khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhate! kaoM uvavajjati' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre nArakAH khalu bhadanta ! kutaH-kasmAtsthAnavizeSAdAgatya ratnamabhApRthivyAM samu. spadyante ? iti prazna:, bhagavAnAha-evaM jahA' ityAdi, evaM jahA ohiya neraiyANaM vattavayA sacceva rayaNappabhAe vi bhANiyanyA' evaM yathA audhikanArakANAM vaktavyatA kathitA saiva sarvApi vaktavyatA ihApi ratnaprabhA pRthivInArakANAmapi bhaNitavyA, kiyatparyantamaudhikanArakIyA vaktavyatA bhaNitavyA tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva no parappageNa uvavajjati' yAvat no paramayogeNotpadhante eta. tparyantam tathAhi-ratnaprabhA kSullaka kRtayugmanArakAH khalu madanta ! kuta utpadhante pRthivI ke nairayika kahAM se Akara ke utpanna hote hai ? arthAt ratnaprabhA pRthavI meM kisa sthAna se Akarake jIva nArakanI paryAya se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jahA ohiya neraiyANaM dhattavyayA sacceva rayaNappabhAe puDhavIe vi bhANiyavvA' he gautama ! jaisI sAmAnya nairayikoM ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai vahI vaktavyatA ratnaprabhA pRthavI ke nairayikoM ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye / aura yahI vaktavyatA 'jAva no parapaogeNa uvavajjati' yAvat ve paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM 'yahAM taka ke prakaraNa taka kahanI cAhiye / arthAt-'ratnaprabhA pRthivI ke kSullaka kRtayugmarAzi pramANa nAraka he bhadanta ! kisa sthAna se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA nairapikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM? yA niyaMgyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se yA devoM meM se Akara utpanna he bhagavana zudra kRtayugma rAzI pramANavALI A ratnaprabhA pRthvInA nArako kayAMthI AvIne upana thAya che? arthAt ratnapabhA pRthvImAM jIva kayA sthAnathI AvIne nArakanI paryAyathI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha-'evaM jahA ohiya neraiyANaM vattavvayA sacceca rayaNappabhAe puDhavIe vi bhANiyaThavA' he gautama ! sAmAnya yinI samayamA pramANe 4thana 42. vAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana ratanaprabhA pRthvInA nArakonA saMbaMdhamAM para u nase sane 24 4thana 'jAva no parappaogeNa ubavajjati' yAvat teo paraprayAgathI utpanna thatA nathI. A kathana sudhInuM te prakaraNa kahevuM joIe. arthAt ratnaprabhA pRthvInA kSullaka kRtayu marAzi pramANa nAraka che bhagavana kayA sthAnathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMnca nimAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA demAMthI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 sU04 caturyugmanirUpaNam ki nairapikebhya ityAdi praznaH, gautama ! no narayikebhya utpadhante kintu paJce. ndriyatiryagyoni kebhya Agatya samutpadyante tathA garbhana manuSyebhya aagtyotpdhnte| te khalu ratnapabhAnArakAH kathamutpadyante, gautama ! sa yathAnAmakaH kazci-puruSaH paLavakaH plabamAnaH adhyavasAyayoganirvattitena karaNopAyena pUrvamavaM parityajya agrimamave utpadyante / teSAM nArakANAM kathaM zItrA gatiH kathaM zIghro gativiSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa yathAnAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balavAna yAvat trisamayena pA vigraheNotpadyante teSAM khala jIvAnAM tathA zIghrA gati bhavati tathA zIghrogati hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! ve na nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM aura na devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM. kintu pazzendriya tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM / he bhadanta ! ve ratnaprabhA nAraka kisa prakAra se utpanna hote haiM ? he gautama jima prakAra koI plabaka puruSa kUdatA-2 apane pUrva ke sthAna ko chor3akara Age ke sthAna para pahUMca jAtA hai, isI prakAra se nAraka bhI apane pUrva bhavako chor3akara apane adhyavasAya rUpa kAraNa ke vaza se AgAmI nAraka bhavako prApta karate haiN| he bhadanta ! una nAraka jIvoM kI zIghra gati kaipI hotI hai ? aura kaisA usa zIghragati kA viSaya hotA hai ? he gautama ! jaise koI taruNa balavAna puruSa jaise ki caudahaveM zataka ke prathama uddezaka meM AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama! te nArake nairayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI. kiMtu devamAMthI AvIne utpana thAya che. ane paMcendriya tiryaMcanikemAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. tathA garbhaja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. he bhagavana te ratnapabhA pRthvInA nArako kaI rIte utpanna thAya che? he gautama ! je pramANe kAI kUdanAre purUSa kUdate kUdato pitAnA pahelAnA sthAnane cheDIne AgaLanA sthAna para pahoMcI jAya che. e ja pramANe nArake paNa pitAnA pUrva bhavane cheDIne pitAnA adhyavasAya rUpa kAraNa vaza t AgAmI nAraka bhavane prApta kare che. he bhagavana te nAraka jIvonI zIdhragati kevI hoya che ane te zIdhra gatine viSaya-samaya hoya che ? he gautama ! jema keI tarUNa baLavAna purUSa jema ke caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, te pramANe e nAraka traNa samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thaI jAya che. A rItanI teonI zabragati heya che. ane te zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImo viSayaca kathitaH / te khalu bhadanta ! mArakAH kathaM paramavAyuSkaM kurvanti ? gautama ! adhyavasAyayoganirvartitena karaNopAyena evaM khalu ratnapamApRthivI nArakAH paramavAyuSkaM kurvanti / teSAM kSullAkRtayugmaratnapabhAnArakajIvAnAM kathaM gatiH pravartate ? gautama! AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa evaM khalu teSAM gatiH pavartate / te ratnamabhAnArakAH AtmadaryA utpadyante paradoM botpadyante ? gautama ! AtmaddharyA utpazcante no paraddharthI samutpadyante / te khalu ratnaprabhA nArakAH kimAtmakarmaNA samutpadyante parakarmaNA vA samutpadyante ? gautama ! Atma karmaNaiva samutpadyante no parakarmaNA / te khalu bhadanta ! ratnaprabhAnArakAH kimA kahA gayA hai usake anusAra ve nAraka tIna samaya vAlI vigraha gati se vahAM utpanna ho jAte haiN| isa prakAra kI unakI zIghragati hotI hai aura usa zIghragati kA aisA viSaya hotA hai| he bhadanta! ve nAraka parabhava AyukA bandha kaise karate hai ? he gautama ! adhyavasAya yoga se nirtita karaNopAya se parabhava kI Ayu kA bandha karate haiM arthAt prANAtipAta rUpa azubha karma se naraka AyukA bandha karate haiN| he bhadanta ! kSullaka kRtayugmarAzi pramANarUpa ratnaprabhA nAraka jIvoM kI gati kisa kAraNa se hotI hai ? gautama ! Ayu ke kSaya se bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se unakI gati hotI hai, he bhadanta ! ve ratnaprabhA ke nairayika Atmaddhi se utpanna hote haiM ? yA paraci se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve Atmadi se utpanna hote haiM, paraddhi se nahIM / he bhadanta ! ve ratnaprabhA ke nairayika kyA prAtmakarma se utpanna hote haiM yA parakarma se utpanna hote hai ? he gautama ! ve ratnaprabhA ke nairayika Atmakarma se utpanna hote haiM, zIdhragatine evo viSaya hoya che. he bhagavana te nArake parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che? he gautama! adhyavasAyogathI nivartita kAraNanA upAyathI parabhavanA AyuSyane baMdha kare che. arthAt prANAtipAta vigere azubha kamathI nAraka Ayune baMdha kare che. he bhagavana mulaka kRtayugmarAzI pramANa rUpa ratanaprabhA pRthvInA nAraka jIvanI gati kayA kAraNathI thAya che ? he gautama! AyunA kSayathI bhavanAkSayathI ane sthitinA kSayathI teonI gati thAya che. he bhagavana te ratnaprabhA pRthvInA nairavi AtmaddhithI utpanna thAya che? athavA paranIRddhithI utpanna thAya che, he gautama! teo AtmaddhithI utpanna thAya che paraddhithI utpanna thatA nathI. he bhagavana te ratnaprabhA pRthvInA narayike zuM Atma karmathI utpanna thAya che? athavA paranA karmathI u5na thAya che ? he gautama ! teo AtmakarmathI utpanna thAya che, parakamathI nahIM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 204 caturyugmanirUpaNam 169 tmamayogeNa utpadyante parapayogeNa vA samutpadyante ? gautama ! AtmamayogeNevotpa. dhante, etatparyantamaughikanArakaprakaraNaM rattapamA pRthivInArakapakaraNe bhaNitavya miti / 'evaM sakarappamAe vi jAva ahe sattamAe' evaM ratnaprabhAvadeva zarkarAmamA. yAmapi yAvat adhaHsaptamyAM nArakapRthivyAm 'evaM ubavAbho jahA vakkaMtIe' eva mupapAto varNanIyo yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThapade upapAto nArakANA supapAdita iti / 'asabhI khalu paDhamaM doccaM va sarIsavA taiya pakkhI gAhAe uvavAeyavyA' asaMjJI khala prathamAM dvitIyAM ca sarIsRpAH vatIyAM pakSiNaH (yAnti) ityAdi gAthAbhyAm upapAtayitavyAH asaMjJinAM prathamanarake upapAto bhavati para kama se nahIM / hai gautama ! ve ratnaprabhA ke nairayika kyA Arama prayoga se utpanna hote haiM ? yA para prayoga se utpanna hote haiM ? he gautama / ve ratnaprabhA ke nairayika Atmaprayoga se hI utpanna hote haiM paraprayoga se nhiiN| 'yahAM taka kA yaha saba prakaraNa jo ki audhika nAraka ke prakaraNa meM kahA gayA hai yahA~ ratnaprabhA pRthivI ke nAraka ke prakaraNa meM kahanA cAhIye / 'eva sakkarappabhAe vi jAva ahe sattamAe' isI prakAra kI vaktavyatA dvitIya zarkarA pRthivI se lekara avAsaptamI pRthivI ke nArakoM ke utpAda ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye, arthAt prajJApanA ke vyu. skrAnti nAmaka chaThe pada meM jasA nArakoM ke utpAda kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI varNana yahAM para bhI karanA cAhiye, 'asannI khalu paDhamaM docca va sarImavA taya pakkhI' gAhAe ubavAeyavyA' ityAdi gAthA dvArA yaha vahAM para prakaTa kiyA hai ki asaMjJI jIvoM kA prathama naraka taka upapAta he bhagavana te rAnaprabhApRthvI nA nArake zuM Atma pragathI utpanna thAya che? ke parapragathI ja utpanna thAya che? he gautama ! ratanapramA pRthvInA nArako AtmapragathI utpanna thAya che. paraprayogathI utpanna thatA nathI. ATalA sudhInuM A tamAma prakaraNa ke je auvika nArakanA prakaraNamAM kahevAmAM Avela che, te A ratanaprabhA pRthvInA nArakanA prakaraNamAM kahevuM naye. 'eva sakarappabhAe vi jAva ahe satamAe' mA pramANenu 4thana bIjI zarkarA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRtharInA nArakonA utpAdanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. arthAt prajJApanA sUtranA vyutkrAMti padamAM eTale ke chaThThA padamAM nArakanA saMbaMdhamAM je pramANenuM varNana karavAmAM Avela che, e ja pramANe vana mahiyAM 55 72 le . 'asannI khalu paDhama doccaMva sarIsavA teiya-pakkhIgAhAe uvavAeyavvA' vigere mAthAdvArA tyAM mA 4thana pragaTa karavAmAM Avela che.-ke-asaMjJI jIne pahelAM narakamAM utpAta hoya zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne sapodInA mupapAto dvitIyanarake bhavati pakSiNAmupapAta tRtIya narake bhavatItyAdi gAthAdvayavarNita krameNa saptamanArakaparyantaM tattajjIvAnAmupapAto darzanIyaH tathAhi 'asabhI khalu paDhamaM doccaM va sarIsavA taiya pakkhI , sIhA jaMti cautthi, uragA puNa paMcami puDhavi // 1 // chaDhi ca itthiyAo, macchA maNuyA ya sattami puDhavi / eso paramobAo, cauddhabbo naraga puDhavINaM / / 2 / / iti chAyA-asaMjJI khalu prathama, dvitIyAM ca sarIsRpA tRtIyAM pkssinnH| siMhA yAnti caturthI , uragAH punaH paJcamI pRthivIm // 1 // SaSThI ca striyaH, matsyA manujAzca saptamI pRthivIm / eSa paramopapAto boddhayo narakapRthivInAm // 2 // iti / _ 'sesaM taM cetra' zeSam-upapAtAdi vyatiriktaM sarva tadeva audhikanArakapakaraNe hotA hai| sarIsRpoM kA arthAt bhujaparisapoMkA upapAta dvitIya naraka taka hotA hai aura pakSiyoM kA upapAta tRtIya naraka taka hotA hai, so yahI utpAda kA varNana saptama naraka paryanta ke jIvoM kA yahAM para bhI dikhAnA cAhiye, jaise-asaMjJI jIva prathama pRthivI taka hI jAte haiM sarIsRpa arthAt bhujaparisarpa dUsarI pRthivI taka jAte haiM, pakSI tIsarI pRthivI taka jAte haiM, siMha cauthI taka jAte haiM uraga-sarpa pAMcavI pRthivI taka jAte hai, striyAM chaThI pRthivI taka jAtI hai, aura matsya tathA manuSya sAtavIM taka jAte hai yaha utkRSTa upapAta kahA gayA hai jaghanyase to apanI maryAdita pRthivI se nIce kI pRthivImeM bhI jA sakate haiM // 2 // yaha prajJApanA ke vyutkrAnti pada kI do gAthAoM kA bhAva hai| 'sesaM che. sarSa vigerene utpAta bIja narakamAM thAya che. ane pakSione utpAta trIjA narakamAM thAya che. te A pramANenA utpAtanuM varNana sAtamAnAraka sudhInA jInA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che, te ahiyAM paNa samajI levuM. jemake-aiI jIva pahelI pRthvI paryata ja jAya che. sarisRpa arthAt bhuja parisarSa bIjI pRthvI paryanta jAya che. pakSiye trIjI pRthvI paryanta jAya che. siMha cethI pRthvI sudhI jAya che. uraga-sarSa pAMcamI pRthvI paryata jAya che, siye chaTha pRthvI paryanta jAya che ane mAchalA ane manuSya sAtamI pRthvI sudhI jAya che. A utkRSTa upapAta kahela che. jaghanyathI te pitAnI maryAdita pRthvIthI nIcenI pRthvImAM paNa jaI zake che. mA prajJApanAnI meM thAnA atha che. 'sesa taheva' mA 5yAta vigare 19 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 sU01 caturyugmanirUpaNam 171 yat kathitaM tadeva sarvaM zarkarApabhAta Arabhya saptamI pRthivI nArakeSu vaktavyamiti ratnapramAdigata kSullaka kRtayugmanArakANAmutpAdAdikaM darzayan pAha-khuDDAga teoga neraiyA' ityaadi| ___ 'khuDDAga tebhoga neraiyANaM bhaMte ! ko upavajjati' kSullaka yoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta:-kasmAtsthAna vizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyante iti praznA, bhagavAnAha-'uvavAo' ityAdi, 'upacAo jahA vaktIe' upapAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThe pade yathA nArakANAmupapAta: kathita stenaiva rUpeNAtrApi upapAto na narayikAdibhya utpadhante kintu paJcendriyatiryagyonike. bhyo garbhajamanuSyebhyazcAgatya samutpadyante evaM varNanIyaH / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvadajjati' te khalu bhadanta ! kSullakamyoja nArakajIvA ekasamayena ekasmin sapaye kiyatsaMkhyakAH samutpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha taheva' isa upapAtAdi varNana ke atirikta aura saba varNana audhika nAraka prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vahI saba varNana zarkarAprabhA se lekara saptamI pRthivI ke nArakoM taka meM kahanA caahiye| 'khuDDAga teoga neraiyANaM bhaMte ! ko upadhajjati' he bhadanta ! kSullaka yojarAzi pramANa nairayika narakAvAsameM kahAM se Akara ke utpanna hote hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvavAo jahAvakramIe' he gautama ! prajJApanA ke chaThe vyutkrAMti pada meM jaisA nArakoM kA upapAta kahA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI kahanA cAhiye, arthAt ve nairayika AdikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM paJcendriyatiyaMgyonikoM meM se aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aisA varNana yahAM para karanA cAhiye / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaDyA uvava. zivAyanuM bIjuM saghaLuM varNana audhika nArakanA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. te tamAma varNana zarkarAmabhA pRthvIthI laIne sAtamI tamatamAM pRthvInA nArakanA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. khuDDAgateyoga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' lan kSu yora rAzipramANuvALA narayiko narakAvAsamAM kayAMthI AvIne utpanna thAya che? A prazana uttaramA prasuzrI 43 cha -'uvavAo jahA vakaMtIe' gItama! prajJApana satramAM chaTrA vyutkrAMti padamAM nArakone upAda je pramANe kahevAmAM Avela che. e ja pramANe ahiyAM paNa kahevuM joIe. arthAta te narayike vigere mAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paraMtu paMcendriyatiyaca nikamAMthI ane garbhaja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che, e pramANenuM varNana ahiyAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 bhagavatIsUtre 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'timi vA, satta vA, ekkArasa vA' trayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, 'pannarasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvavajjati' pazcadaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, kSullakayojanArakA ekadA samu. tpadhante iti / 'sesaM jahA kaDajumprassa' zeSaM-pariNAmAtiriktaM sarva kuta aagtyo| tpadyante kathamupadyante kathaM zIghrA gatiH AtmapayogeNa vA parapayogeNa vA utpa. dhante. ityAdikaM sarvaM yathA kRtayugmanArakasya kathitaM tathaivehApi jJAtavyam , AlApaprakArazca sarvatra svymevohniiyH| evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyA mavagantavyam / yena rUpeNa audhikakSullAyojanArakasya kathitaM tenaiva jjati' he bhadanta ! kSullaka gejarAzi pramANavAle ve nAraka eka samaya meM vahAM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! tinni vA satta vA ekArasa vA uvavati ' he gautama ! ve nAraka vahAM eka samaya meM tIna yA sAta yA 11 gyAraha 'pannarasa vA saMkhejjAvA asaMkhejjA vA upavajjati' yA pandraha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta taka utpanna hote hai ? 'sesa jahA kaDajummassa' isa parimANa kathana se ati rikta aura saba-kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? kaise utpanna hote haiM ? unakI zIghra gati kaisI hotI hai ? kaisI unakI zIghragati kA viSaya hotA hai ? ve vahAM Atmaprayoga se utpanna hote haiM yA para prayoga se utpanna hote haiM ityAdi saba jaisA kRtayugmarAzi pramANa nArako ke viSaya meM kahA gayA hai vaisA hI vaha saba kathana yahAM para bhI karanA 12 na . 'teNaM bhave ! jIvA ! egasamaeNaM kevaiyA uvavajjati' hai sAvana kSullaka jarAzi pramANuvALA te nAraka eka samayamAM tyAM keTalA utpana thAya cha ? uttaramA prasuzrI hai-'goyamA ! tinni vA sattavA ekkArasa vA uvavajjati' 3 gautama! a naa| tyo samayamA na athavA sAta athA maniyAra 'pannarasa vA sakhejjA vA aMsakhejjA vA uvavajjati' athavA 542 athavA sadhyAta aya! manyAta sudhAnApanna thAya che. 'sese jahA kaDajummassa' mA pariNAma thana zivAyana bhI tamAma 4thana-maTo kayAMthI AvIne utpanna thAya che? kevI rIte utpanna thAya che? teonuM zIgha rAmana kevuM hoya che teone zIdhra gamanane viSaya ke hoya che? teo tyAM ame prayogathI utpanna thAya che? athavA paraprayogathI utpanna thAya che? vigere saghaLuM kathana je pramANe kRtayugmarAzi pramANa nArakanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM tamAma kathana ahIMyAM paNa kahevuM joIe A saMbaMdhamAM Auaryna prA2 21ya manAvAna Davonase. 'eva jAva ahe sattamAe' je pramANe audhika kSullaka jarAzi pramANa narayikanA saMbaMdhamAM kahevAmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 sU01 caturyugmanirUpaNam 173 rUpeNa ratnaprabhA kSullaka yojanArakAdArabhya saptamIpRthivI kSullaka yojanAraka viSaye'pi sarvamavagantavyamiti / AlApAdikazca sarvatra svayamevohanIya iti / 'khuDDAga dAvarajummanerahayANaM bhaMte ! kao uvavajjati' kSullakadvAparayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta:-kasmAt sthAnavizeSAdAgatya nArakAgase samutpa. yante ? iti praznaH, bhagavAnAha-evaM jaheca' ityAdi, 'evaM jhe| khuDDAgakaDajumme' evaM yathaiva kSullakakRtayugmaH kSullakakRtayugmanArakANAmutpAdAdikaM yena prakAreNa pUrva pratipAditaM tenaiva prakAreNa saMkSepavistarAbhyAmihApi sarvamavaganta. vyam / 'navaraM parimANaM do vA, cha vA, dasa vA, caudasa vA, saMkhejjA vA, asaM. khejmA vA, navaraM parimANaM dvau vA SaD vA, daza vA, caturdaza vA saMkhyeyA vA, cAhie, AlApaprakAra isa sambandha meM apane Apa udbhAvita karanA cAhIye, 'evaM jAba ahe sattamAe' jisa rUpase audhika kSullaka yojarAzi pramANa nairayikA ke sambandha meM kahA gayA hai usI rUpa se ratnaprabhA kSullaka yojarAzI pramANa nairayikoM se lekara saptamI pRthivI ke kSullaka yojarAzi pramANavAle nairayikoM ke viSaya meM bhI saba kathana karanA cAhiye / tathA isa sambandha meM AlApAdika sarvatra apane Apa udbhAvita karanA cAhiye / khuDDAga dAvara jummaneraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! jo nairayika kSullakadvApara yugmarAzi pramANa haiM ve narakAvAsa meM kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva khuDDAga kaDajumme' he gautama ! jaisA kathana kSullaka kRtayugma gazi pramANavAle nairayikoM ke utpAtAdi ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI vaha samasta kathana saMkSepa aura vistAra se yahAM para bhI Avela che. e ja pramANe ratnaprabhAnA bhulaka jarAzi pramANuvALA nairavikathI laIne sAtamI pRthvInA kSullaka jarAzi pramANuvALA nairavikonA saMbaMdhamAM paNa saghaLuM kathana kahevuM joIe. tathA A viSayamAM AlApa vigere badhe ja svayaM banAvIne samajI levuM joIe. 'khuDDAga dAvarajummaneraiyA paM bhate ! kao uvavajjati' para nairayike kulakadvAparayugmapramANavALA che, teo narakAvAsamAM kyAMthI AvIne panna thAya cha ? ma prazna uttaramA prasuzrI 4 che hai-'evajaheva khuDDAga kaDajumme' gautama kSuda kRtayugamAzI prabhAvAmA nayina utpA vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che. e ja pramANenuM te 4thana sa25 bhane vistArathI maDiyA 57 naye. 'navara parimANa sovA cha vA coisa vA saMkhejjA vA asakhejjA vA' te 4thana 42i mAyanamA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre asaMkhyeyA vA' kSullaka kRtayugmaprakaraNAt vailakSaNyaM kevalaM parimANaviSaye tatpadarzitameva, anyatsarvam utpAdAdikaM kRtayugmaprakaraNAdevAvaseyamiti / 'sesaM taM ceva jAva ahe sattamAe' zeSam-parimANAtiriktaM tadeva yadevotpAdAdikaM kSullakakRtyugmamakaraNe kathitaM tadeva ihApi kSullakadvAparayugmaprakaraNe'pi / kRtayugmaprakaraNaM kiyatparyantamiha jJAtavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva ahe sattA mAe' yAvadhaHsaptamyAM ratnaprabhA kSullakadvAparayugmAdArabhya adhaHsaptamI pRthivI paryantaM kSullaka dvAparayugmanArakaviSaye sarva jJAtavyamiti / 'khuiDAga kalioga neraiyANaM bhaMte ! ko uvajjati' kSullakakalyojanairayikAH khalu bhadanta ! kuta:kahanA cAhiye / 'navaraM parimANaM do vA cha vA dasa vA caudasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA' usa kathana se isa kathana meM yadi koI vizeSatA hai to vaha parimANa ko lekara hI hai ataH yahAM para nairayikoM kA utpAda parimANa do yA chaha yA daza yA caudaha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta hai| bAkI kA aura saba kSullakadvApara yugmarAzi pramANavAle merayikoM kA kathana kSullaka kRtayugmarAzi pramANavAle nairayikoM ke jaisA hI hai| ataH vaha unake prakaraNa se hI jAnanA cAhiye / isalIe sUtrakAra ne isa sambandha meM 'sesa taM ceva jAva ahe sattamAe' aisAsUtra pATha kahA hai| isalie kRtayugma prakaraNa ratnaprabhA ke kSullaka dvAparayugma rAzi pramANavAle naigayikoM se lekara aghAmaptamI pRthivI taka ke kSullaka dvAparayugmarAzi pramANavAle nairayikoM meM kahanA caahiye| ___khaDDAga kaliyoga neiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! jo nairayika kSullaka kalpojarAzi pramANavAle haiM ve kahAM se Akara ke jo koI vizeSapaNa hoya te te pariNAmanA saMbaMdhamAM ja vizeSapaNu che. tethI ahiyAM nairayikone utpAda, pariNAma be athavA cha athavA dasa athavA cauda athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta che. bAkInuM bIju tamAma kathana sulaka dvAparayumarAzi pramANuvALA narayikanI jema ja che. tethI te saghaLuM kathana tenA eTale-bhulakadvApara yugmarAzi pramANuvALA nairayikanA prakaraNamAMthI jANI khe. tethI sUtra3 mA viSayamA 'sesaM ta ceva jAva ahesattamAe' mA pramANe sUtrapATha kahela che. tethI kRyuma prakaraNa ratnaprabhA pRthvInA kSullaka dvAparacazma rAzi pramANavALA nairayikathI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhInA kSalakadvApara yumarAzi pramANavALA nirayikanA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. 'khuDDAga kalioga neraiyANaM bhate ! ko uvaya jaMti' bhagavana 232. yiko zudalaka kajarAzI pramANuvALA che, teo kayAMthI AvIne narakAvAsamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2031 3.1 sU01 caturyugmanirUpaNam kasmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha'evaM jaheva' ityAdi, 'evaM jaheva khuDDAgakaDa jumme' evaM yathaiva kSullakakRta. yugmamakaraNe nArakANAmutpatti darzitA tathaiva ihApi kSullakakalyoja nArakANAM na nairayi kebhya utpattiH kintu pazcendriyatiryagyonikebhyaH tathA garbhajamanuSyebhyathA gatyeha samutpatti bhavatIti / 'navara parimANaM eko vA, paMca vA, nava vA, terasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvavajjaMti' navaram kevalaM parimANaM kRtayugma nArakAdvilakSaNaM tadidam eko vA, paJca cA, nava vA, trayodaza vA, saMkhyAtA vA, narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva khuDDAga kaDajumme' he gautama ! jaisA kathana kSullaka kamayugma prakaraNA meM nArako ke utpAda ke viSaya meM kiyA gayA hai usI prakAra se yaha prakaraNa isa kSullaka kalyoja nArakoM ke prakaraNa se utpAda ke viSaya meM bhI kahanA caahiiye| isa prakAra kSullaka kalyoja nAraka nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM aura na devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu ve pazcendriya tiryagyonikoM meM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM, aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke vahA~ utpanna hote haiM / 'navaraM parimANaM ekako vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjata' yahAM para kRtayugma nArakoM ke prakaraNa se yadi koI vizeSanA hai to vaha parimANa kI apekSA se hI hai, ata: yahAM para kSullaka kalyoja nArakoM kA pramANa eka samaya meM utpatti kA eka athavA pAMca athavA nau athavA G4-1 thAya cha 1 mA prazana uttaramA suzrI 4 che 4- evaM jaheva khuDDAgakaDajumme' gautama! kSudasa kRtayubha prabhAvA! nAnA samayamA 2 pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe te prakaraNa A mudalaka kAja nAraka saMbaMdhI prakaraNa temanA ItpAdanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. A rIte kSullaka kalyAja nAraka narayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI tema demAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu teo paMcendriya tiryaMca nikomAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che, ane garbhaja manubemAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che 'navara parimANaM eko vA paMcavA nava vA terasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjati' maDiyA mA kRtayu nAnA 542mAna vizeSa che, te te pariNAmanA saMbaMdhamAM ja che, tethI ahiyAM sulaka kalyAja nArakonI utpattinuM pramANa eka samayamAM eka athavA pAMca athavA nava athavA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra asaMkhyAtA vA, samutpadyante / 'sesaM taM ceva' zeSam-parimANAtiriktamutpAdAdika sarva tadeva kSullakakRtayugmanArakapakaraNakathitameveti / 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvad ratnaprabhA kSullakakalyojanArakAdArabhya adhaHsaptamyAM kSullakakalyoja paryantanArakANAm iymeN| vyavasthA jJAtavyA / 'sevaM bhaMte / sevaM maMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati, he bhadanta ! kSullakakRtayugmAdi nArakAdInAmutpAdAdiviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 1 // ekatriMzattame zatake prathamoddezakaH samAptaH // 31-1 // teraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta taka hotA hai / 'sesaM taM ceva' isa parimANa ke atirikta aura saba utpAda Adi kA kathana jaisA kSullaka kRtayugma nArakoM ke prakaraNa meM kiyA gayA hai-vaisA hI yahAM para bhI karanA cAhiye / 'evaM jAva ahe sattamAe' isa prakAra ratnaprabhA ke kSullaka kalyoja nArakoM se lekara adhaHsaptamI pRthivI kekSullaka kalyoja nArakoM ke sambandha meM bhI yahI vyavasthA jAnanI cAhiye, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti jAva viharaI' he bhadanta ! kSullaka kRtayugma nArakoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAnapara virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // prathama uddezaka samApta-31-1 isa ath| yAta athavA asabhyAta sudhI Doya che. 'sesaceva' / pariNAmanA kathana zivAya bAkInuM utpAda vigere saghaLuM kathana zukalakakRtayuma nArakenA prakaraNamAM je pramANe kahyuM che te pramANe ahiyA paNa samajavuM. evaM jAva ahe sattamAe' mA zata ratnaprabhA pRthvInA kSudata yA nArakothI laIne adhaHsaptamI pRthvInA kSullaka kalyAja nArakanA saMbaMdhamAM paNa Aja kathana samajavuM. 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti jAva viharaI' agavan kSulsa tayuma vigere nArakanA utpAda vigere viSayamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te sarvathA satya che. Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 pahele udeze samApta 31-1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 sU01 kRSNalezyAnita nai, utpAtAdikam 177 __atha dvitIyodezakaH prArabhyate prathame uddezake sAmAnyataH kSullaka kRtayugmAdinArakANAmutpAtAdiH kathitaH, hitIyetu kRSNa lezyAzraya utpAdAdi vaktavyaH, tadanena sambandhenAyAtasya dvitIyo dezakasyedaM sUtram-'kaNha lessa.' ityaadi| mUlam -kaNhalessa khuDDAga kaDajumma neraiyA Ne bhaMte! ko uvavajjaMti, evaM ceva jahA ohiya gamo jAva no parappayogeNaM upavati / navaraM uvavAo jahA vakaMtIe dhUmappabhA puDhavI neraiyANaM sesaM taM ceva / dhUmappabhA puDhavI kaNhalessa khuDDAgakaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti evaM ceva nirvsesN| evaM tamAe vi, ahe sattamAe vi| navaraM uvavAo savvastha jahA vakaMtIe / kaNhalessa khuDDAga teoga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM ceva navaraM tinni vA, satta vA, ekArasa vA, pannarasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, sesaM taM ghev| evaM jAva ahe sattamAe / kaNhalessa khuDDAga dAvarajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM ceva / navaraM do vA, cha vA, dasa vA, coisa vA sesaM taM ghev| dhUmappabhAe vi jAva ahe sattamAe / kaNhalessa khuDDAga kalioga neraiyANaM bhaMte! kao uvvjjNti| evaM caiva navaraM eko vA, paMca vA, nava vA, terasa vA saMkhejA vA asaMkhejjA vA sesaM taM cev| evaM dhUmappabhAe vi tamAe vi ahe sattamAe vi, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu.1|| ___ chAyA-kRSNa leipa kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? evameva yathA audhiko gamo yAvat no paraprayogeNotpadhante / navaramutpAto yathA vyutkrAntau dhUmapamA pRthivI nairayikANAm / zeSa tadeva / dhUmapamA pRthivI kRSNalezya kSullaka kRtyugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante evameva niravaze. Sam / evaM tamAyApi adhaHsaptamyAmapi / naramupapAtaH sarvatra yathA vyutkrAntau / kRSNa lezya kSullaka vyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evameva navara ayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, paJcadaza vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, zeSa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne tadeva / evaM yAvadadhaH saptamyAmapi / kRSNalezyakSullakadvAparayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpacante, evameva navara' dvau vA, SaD vA, daza vA, caturdaza vA, zeSaM tadeva dhUmamamAyAmapi yAvadadhaHsaptamyAm / kRSNalezya kSullakAlyoja narayikAH khalu bhadanta ! kuta utpayante ? evameva / navaram eko vA, paJcavA, nava vA, prayodaza vA, saMkhyeyA bA, asaMkhyeyA vA / zeSaM tadeva / evaM dhUmapramAmAmapi tamAyAmapi adhaHsaptamyAmapi / tadeyaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu01|| ekatriMzattame bate dvitIyorezakA samAptaH // 31-2 // TIkA-dvitIyastu uddezakaH kRSNalezyAzrayaH sA ca kuSNalezyA pazcamI SaSThI saptamISveva pRthivISu bhavatIti kRtvA sAmAnyadaNDakaH tathA paJcamISaSThI saptamI pRthi. dhyAzritaM daNDakatrayaM cAtra bhavatIti, ataH kRSNalezyAzraya evAtra vicAro'vadhIyate / dUsare uddezekA prAraMbha prathama uddezaka meM sAmAnyataH kSullaka kRtayugmarAzivAle nArakoM kA utpAda Adi kahA gayA hai| aba isa dvitIya uddezaka meM kRSNa lezyA ke Azraya se unakA utpAtAdi kahanA hai so isI abhiprAya se isa ditIya uddezaka ko prArambha sUtrakAra karate haiM-- 'kaNhalessa khuDDAgakaDajummanerajhyANaM bhaMte !' ityAdi / TIkArtha--yaha dvitIya uddezaka kRSNalezyAvAle kSudra kRtayugmarAzi pramANa nairayikoM se sambandhita hai| kRSNalezyA pAMcavI chaTThI aura sAtavIM pRthivIyoM meM hI hotI hai| isaliye eka sAmAnya daNDaka hai tathA pAMcavI chaTThI aura sAtavI pRthivIyoM ke Azrita tIna daNDaka yahAM hai| ata: kRSNalezyA ke AzrayavAlA hI vicAra yahAM pradarzita kiyA jAtA hai-- ekatrIsamA zatakanA bIjA uddezAne prAraMbha- pahelA udezAmAM sAmAnyataHkSullaka kRtayugma vigere rAzivALA nArakonA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM kathana karela che. have A bIjA udezAmAM kRSNa lesthAnA AzrayathI teonA upAda vigerenA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze eja abhiprAyathI sUtrakAra A bIjA uddezAne prAraMbha kare che. - 'kaNhalessa khuDDAgakaDajummaneraiyA Na bhate ! tyAdi TIkArya-A bIjo uddeza kRSNalezyAvALA zudra kRtayugma rAzi pramANa vALA narayikanA saMbaMdhamAM kahela che. kRSNalezyAnA AzrayavALI pAMcamI chaThThI ane sAtamI pRthvInA traNa daMDake ahiyAM kahyA che. jethI kuSNulezyAnA AzrayavALe ja vicAra ahiyAM pragaTa karavAmAM Ave che - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 sa01 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 179 _ 'kaNhalessa khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! ko uvavajjaMti' kRSNa lezya kSullakakRtayugmanerayikAH khala bhadanta ! kutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya nArakAvAse utpadyante ? iti praznaH, uttaramAha-evaM ceva' ityAdi, evaM ceva jahA ohio gamo' evameva yathA Adhiko gamaH audhikagamavat etacchatakIya prathamoddezakakSullakakRtayugmanArakamUtrAdeva kRSNalezyakSullaka nArakasyApi utpA. dAdikaM vaktavyama, tathAhi-na nArakebhya Agatyotpadhante kRSNalezyakSullaka kRtayugmanArakAH kintu tiryagyonikebhya Agatya garbhana manuSyebhyazcAgatyotpadyante iti / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM zIghrA gatiH kathaM zIghro gativiSayaH prajJa. ___kaNhalessa khuDDAga kaDajumma neraiyANa bhaMte ! ko uvavajjaMti' he bhadanta ! kSudra kRtayugmarAzi pramANa kRSNalezyAvAle nairayika kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'evaM ceva jahA ohio gamo' he gautama ! jaisA vicAra isa zataka ke prathama uddezaka meM kSullaka kRtayugma nAraka ke sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI vicAra kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma nAraka ke utpAda Adi kA bhI karanA cAhiye / jaise-kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma nAraka nairayikoM meM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna nahIM hote haiM / aura na devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu ve pazcendriyatiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| he bhadanta ! una nAraka jIvoM kI gati kaisI tIvra hotI hai? aura kaisA usa tIvra gati kA viSaya hotA hai ? he gautama ! jaise koI 'kaNhalessa khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhAte ! ko uvavajjati' ke bhagavana zudra kRtayugma rAzI pramANu kRNavezyAvALA nairayike kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke ceva jahA ohio gamo' gautama! mA zatanA parasA zAmA 2 pramANene vicAra zukalaka kRtayugma nArakanA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. eja pramANene vicAra kRSNalezyAvALA zukalaka kRtayuma nArakanA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM paNa kahevA joIe. jema ke-kRSNalezyAvALA mulaka kRtayugma nAraka narayikamAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thatA nathI. tathA devamAMthI AvIne paNa teo utpanna thatA nathI. paraMtu teo paMcendriyatiryaMca nikamAMthI AvIne utpanna thAya che. tathA garbhaja manuSyomAMthI AvIne utpana thAya che. he bhagavana te nAraka jIvanI gati kevI tIvra hoya che? ane te tIvra gatine zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 bhagavatIne taH? gautama ! yathA kazcit taruNo balavAna puruze yAvat triptamapake na vigraheNa samutpadyante teSAM khalu jIvAnAM tathA zIghrA gatiH tathA zIghro gativiSayaH prajJaptA te jIvAH kathaM parabhavAyuDakaM kurvanti gautama ! adhyavasAyayoganivartitena karaNopAyena evaM khalu parabhavAyuSkaM kurvanti, iti / teSAM jIvAnAM kathaM gatiH pravartate gautama ! AyuHkSayeNa bharakSayeNa sthitikSayeNa gatiH pravartate iti / te jIvAH kimAtmaddharyA samutpadyante paraddharthI vA samutpadyante ? gautama ! Atmaddhayaiva samutpa. dhante na paraddharyA samutpadyante / he bhadanta ! te jIvA AtmakarmaNA samutpadyante parakarmaNA vA samutpadyante ? gautama ! AtmakarmaNaiva samutpadyante na parakarmaNA samutpa SalavAna puruSa jaisA ki caudahaveM zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra ve nAraka tIna samayavAlI vigrahagati se vahAM narakApAsa meM utpanna ho jAte haiM aisI unakI tIvragati hotI hai aura usa tIvra gati kA aisA viSaya hotA hai| he bhadanta ! ve nAraka parabhava kI Ayu kA bandha kaise karate haiM ? he gautama adhyavasAyayoga se nirvartita karaNopAya se ve nAraka parabhava kI Ayu kA bandha karate haiN| he bhadanta ! una nAraka jIvoM kI gati kisa kAraNa se hotI hai ? he gautama! unakI gati Ayu ke kSaya se bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se hotI hai| hai bhadanta / ve jIva kyA Atmaddhi se utpanna hote haiM ? yA paddhi se utpanna hote haiM? he gautama ! ve Atmaddhi se utpanna hote haiM paradi se nahIM he bhadanta ! ve jIva kyA Atma karma se utpanna hote haiM yA parakarma se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve nAraka jIva Atmakarma se hI utpanna hote haiM para. viSaya ke heya che? he gautama jema keI balavAna purUSa jema ke-caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kathana karavAmAM Avela che. te anusAra tevA nArako traNa samayavALI viraha gatithI tyAM narakAvAsamAM utpana thaI jAya che. evI tIvra gati temanI hoya che. ane e tIvragatine evo viSaya hoya che. he bhagavana te nArako parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che? he gautama! adhyavasAya gathI nivartita karaNanA upAyathI nArake parabhavanA AyuSyane baMdha kare che. bhagavana te nAraka jIvanI gati kayA kAraNathI hoya che ? he gautama ! teonI gati AyunA bhayathI bhAvanA kSayathI ane sthitinA kSayathI thAya che. he bhagavana te jI zuM AtmabaddhithI utpanana thAya che? athavA pariddhithI uMpanna tha ya che? he gautama ! teo AtmAddhithI utpanna thAya che. paraddhipI utpana thatA nathI. he bhagavana te cha AtmakarmathI utpanna thAya che? athava parakarmathI utpanna thAya che? he gautama te nAraka che pitAnA karmathI ja utpanna thAya che. para zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.2 sU01 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 181 dhante / he bhadanta ! te jIvA AtmaprayogeNa samutpadyante paramayogega vA samutpadyante ? gautama ! Atmapayogega samutpadyante na paraprayogeNa samutpadyante / etadAza. yena vAha-'jAva no parappaogeNaM uavajjati' iti / 'navaraM uvavAo jahA vakaMtIe dhUmappabhA puDhapI neraiyANa' navaram-kevalamu pAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThapade yena rUpeNoparAtaH kathita stenai varUpeNopapAto dhUmapamA pRthivI nairayikANAM jJAtavyaH, etadevaudhigamApekSayA vailakSaNyam anyatsarvamaudhikagamavadeveti bhAvaH / atra kRSNalezyAyAH prakaraNam , sA ca dhUmamabhAyAM bhAtIti, tatra saMzikarma se nahIM ! he bhadanta ! ve nAraka jIva kyA Atmaprayoga se utpama hote haiM yA paramayoga se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jISa Atma prayoga se hI utpanna hote haiM paramayoga se nhiiN| yahAM taka kA yaha saba prakaraNa jo ki audhika nAraka ke prakaraNa meM kahA gayA hai yahAM para bhI vahI prakaraNa kahanA cAhie, isI Azaya ko lekara sUtrakAra ne 'jAva no parappabhogeNaM uvavajjati' aisA sUtrapATha kahA hai| parantu audhika nAraka prakaraNa kI apekSA isa prakaraNa meM jo vizeSatA hai vaha eka utpAda parimANa meM hai-yahI bAta-'navaraM uvavAo jahA vakkaMtIe dhUmappabhA puDhavI neralyANaM' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / arthAt prajJApanA sUtra ke 6Dhe vyutkrAnti pada meM jipta rUpa se dhUmaprabhA pRthivI nairayikoM kA utpAta kahA gayA hai usI rUpa se vaha utpAda yahAM para bhI kRSNalezyAvAle nairayikoM kA kahanA cAhiye, bAkI kA aura saba kayana audhika gama ke jaisA hI hai| yahAM kRSgaleiyA kA prakaraNa hai| yaha kRSNalezyA kamathI nahIM ha bhagavana te nA2ka jIvo zuM Atma pragathI utpanna thAya che? athavA paraprayogathI utpanna thAya che ? he gautama ! te cha AtmaprayogathI ja utpanna thAya che, paraprayAgathI utpanna thatA nathI A kathana sudhInuM A saghaLuM prakaraNa ke je audhika nArakanA prakaraNamAM kahela che, te ja prakaraNa ahiyAM paNa samag. A aliprAyathI sUtrA2 'jAva no parappaogeNaM upavajjati' mA pramANene sUvapATha kahyo che. paraMtu autrika nAraka prakaraNanA kathana karatAM A prakaraNamAM je vizeSapaNuM che, te eka utpAda ane pariNAmamAM ja che. mevAta 'navara ujavAo jahA vatIe dhUmappabhA puDhavI neraiyANaM' mA sUtra. pAThadvArA pragaTa karela che. arthAt prajJApanA sUtranA chaThThA vyutkrAMti padamAM je pramANe utpAdanA saMbaMdhamAM kathana karela che. te ja pramANene te utpAda ahiyAM paNa dhUmaprabhA pRthvInA nairayikanA saMbaMdhamAM kahevo joIe. bAkInuM bIja saghaLuM kathana auvika gamanA kathana pramANe che. ahiyAM kRSNalezyAnuM prakaraNa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 bhagavatIstre sarIsRpAtisiMhAn vihAya taditare eva samupadya te, Astatra ye jI utpa pante teSAmevotpAdaH paThanIya iti / 'sesaM taM ceva' zeSam-upapAtavyatiriktaM sarve tadeva audhikagamavadeveti bhAvaH / 'dhUmappamA puDhavI kaNhalesa khuDDAga kaDajumma neraiyANa bhaMte ! ko ujjati' dhUmapamA pRthivIkRSNalezpakSullaka kRta. yugmanairayikAH khalu bhadanna ! kutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya samutsadyante ? iti prshnH| uttaramAha-'evaM cetra' ityAdi, 'evaM ceva niravase saM' evameva-audhigamabadeva niravazeSa jJAtavyam iti / 'evaM tamAe vi ahe sattamAe vi evaM dhUmaprabhA pRthivI sambandhi kRSNalezya kSullakanArakaviSaye yathA kathitaM tathaiva tamAkhyaSaSTha nArakapRthivIsambandhi nArakaviSaye'pi, evaM pUrvavadeva adhaH saptamyAmiti, dhUmaprabhA Adi meM hotI hai, yahAM asaMjJI, sarIsRpa, pakSI evaM siMha inakA utpAda hotA nahIM hai ataH inheM chor3akara bAkI ke jIva yahAM utpanna hote haiM / isalIe jo jIva yahAM utpanna hote haiM unakA hI yahA~ utpAda kahanA cAhiye, 'sesaM taM ceva' isa prakAra utpAda ke sivAya aura saba kathana audhika gama ke jaisA hI yahAM para jAnanA cAhiye, isIlIe dhUmappabhA puDhavI kaNhalessa khuDDAga kaDajumma nerahayANaM bhaMte! ko uvavajjati 'isa prazna kA uttara prabhuzrI ne 'evaM ceva niravasesaM' isa sUtrapATha dvArA diyA hai| 'evaM tamAe vi ahe sattamAe vi' isI prakAra kA kathana tamaHprabhA meM bhI aura adhAsaptamI pRthivI ke nArakoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye, parantu prajJApanA ke 6The vyutkrAnti pada meM jaisA yahAM nArakoM kA utpAda kahA hai vahAM vaisA hI che. A kRSNavezyA dhUmaprabhAmAM hoya che. ahiyAM asaMsI, sarIsRpa, (sarpa) pakSI ane siMha ATalAne utpAda thato nathI. tethI ATalAne choDIne bAkInA ahiyAM utpanna thAya che. tethI je jI sahiyA 5nna tha ya che. tamAna pAhala mar3iyAM 3 naye. 'sesaM ta re' A rIte utpAdanA kathana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana audhika gAmanA 4yana pramANe maDiyA sabhA tathI. 'dhUmappabhA puDhavI kaNhalesa khuDDAgakaDajummaneraiyANa bhate ! kao uvavajjati' mA prabhArI prazna resa cha. mA prazna uttaramA 'evaM ceva niravasesaM' mA pramANe prabhuzrI me 4 che. 'evaM tamAe vi ahe sattamAe vi' mA pramANenuyana tamAmAthI ne madhAsaptamI pRthvI sudhInA nArakenA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. paraMtu prajJApanA sUtramAM chaThA cahrAMti padamAM je pramANe jyAM nArakone utpAta kahyo che, tyAM eja prbhaagen| pAta vA naye. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 1.1 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 183 taptamanAraka pRthivI sambandhi nArake'pi sarva pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'navara uva. yAo sambattha jahA vaktIe navara vailakSaNyaM kevalamupapAto yathA vyutkrAntI pazapanAyAH SaSThapade kathita stathaiva jJAtavya iti / 'kaNhalessa khuDDAga teoga meraiyANaM bhaMte ! kabhI uvavajjati' kRSNaLezya kSullakamyojanairayikAH khalu madanta ! kutaH kasmAt sthAna vizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyante ? iti praznaH / uttaramAha-'evaM ceva' evameva evaM-yathA pUrvapakaraNe upapAdiH kathita stathaiva ihApi jJAtavyaH / kevalaM parimANaviSaye cailakSaNyaM vidyate tazeyati-'NavaraM' ityAdi 'NavaraM tinni vA, satta vA, ekArasa vA, pamarasa vA, saMkhejjAvA, asaMkhejA thA' navaraM trayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, paJcadaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtAnA te jIvA ekasamayena samutpadhante narakAvAse 'sesaM taM ceva' zeSaM parimANAtiriktaM sarva tadeva audhikAraNakathitameva / 'evaM jAva ahe sattamAe vi' evaM yAda utpAda kahanA cAhIye, kaNhassa khuDDAga tebhoga neraiyANaM bhaMte !' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kSuda vyo jarAzi pramANa nairayika kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! pUrva prakaraNa meM jaisA kathana utpAta Adi ke sambandha meM kiyA gayA hai usI prakAra kA kathana yahAM para bhI jAnanA cAhIye / parantu 'NavaraM tinni vA satta vA ekkArasa vA pannarasavA saMkhejjA vA asaMkhenAvA' yahAM tIna athavA sAta yA 11 yA 15 yA saMkhyAta yA asaMkhyAta naiyika utpanna hote haiM 'sesaM taM cevara isa prakAra parimANa se atirikta aura saba kathana audhika prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhIye / 'evaM jAva ahe satsamAe' vi' aura aisA hI saba kathana yAvat sAtavI pRthivI taka jAnanA cAhiye, ___'kaNhalessa khuDAga te oga neraiyA NaM bhate ! bhagavana zyA zujarAzi pramANe nairayike kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? // prazana uttama prabhuzrI 4 cha -'evaM cetra' he gautama ! AzA prakaraNamAM utpAda vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, sezana thana mar3iyAM 555 samA. paraMtu 'Navara tinni vA satta vA ekArasa vA pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA' mahiyAMtra athavA sAta mayA agiyAra athavA paMdara athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta nirayike utpanna thAya che. 'sena ta ceva' mA pariNAma dvA2 zivAya mADInusaghaNu 4yana mAdhi prabhA 2 mA vAmAM Ave che, merA prabhAra samApu'. 'evaM jAva ahe sattamAe' vi' mane mAna pramANenu saghaNu thana yAvat sAtamI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImace adhaH saptamyAmapi sAmAnyataH kRSNalezyakSullakanyojanArakANAmupapAta: parimANaca sAmAnyato darzita stathaiva dhUmapamA pRthiyotamApRthivyadhaHsaptamI pRthizrI vidyamAnAnAM kRSNaleiyakSuralakamyojanArakANAmapi upapAtaparimANAdika sarvamapi jJAtavyamiti bhAvaH / 'kaNhalessa khuDDAgadAvarajummaneraiyANaM bhaMte / ko uvajjati' kRSNale sthakSullakadvAparayugmanairayikAH khala bhadanta ! kRta:usmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadhante ? iti utpAdAdiviSayakA pannA, bhagAnAha-'pavaM ceva' evaM kRtayugmanArakAdInA supapAtAdiviSaye audhika makaraNe yat kathitaM tadeva sarvam ihApi anusandheyamiti / 'navaraM do vA, cha vA, dasa kA, cohasa vA sesaM taM ceva' navara kevalam parimANe vailakSaNyaM pUrvaprakaraNAarthAt kRSNalezyAvAle kSullaka vyoja nArakoM kA utpAda aura parimANa jaisA sAmAnya se prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se dhUmapramA pRthivI tamaHprabhApRthivI aura sAtavI adhAsaptamI inameM vidyamAna kRSNalezyAvAle zullakamyojanArakoM kA bhI upapAta parimANa Adi saba jAnanA caahiye| ___kahalessa khuDDAga dAvarajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavati' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kSudradvAparayugma pramANa nairayika kisa sthAna se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? aisA yaha prazna utpAda di viSayaka hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! jaisA kRta yugma nArakAdikoM ke utpAda Adi ke viSaya meM audhika prakaraNa meM kahA gayA hai vahI saba yahAM para bhI kahanA cAhiye / 'navaraM do vA, cha vA, dasavA caudasavA sesaM taM ceva' parantu pUrva prakaraNa kI apekSA pripRthvI sudhI samajavuM. arthAt kRSNalezyAvALA kSullaka ja nArakane utpAda ane pariNAma jema sAmAnya rIte kahela che. e ja pramANe dhUmaprabhA pRthvI, tamaHprabhA pRthvI, ane sAtamI tamatamAM pRthvImAM rahenArA kRSNalezyAvALA mulako ja nArakAnA saMbaMdhamAM paNa upapAta, pariNAma vigere saMbaMdhI kathana samajavuM. 'kaNhalessa khuDDAgadAvarajummaneraiyA Na bhate ! ko uvavajjati' 3 bhagavAna kRSNalezyAvALA zudradvApara yugma pramANa narayika kayA sthAnamAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A pramANenA upAda vigerenA saMbaMdhamAM gautamasvAmIe prabhu zrIne prazna karyo che. A praznanA uttaramAM zrI gautamasvAmI 4 cha -'evaM cetra' gItama ! kRtayu nA25 vigerenA utpAda vigere viSayamAM auvika prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM bhAva che, me saghaNu yana mahiyAM pay ne se. 'navara dovA cha vA cohasavA sesaM taM ceva' paraMtu paDatAnA 42nI apekSAthI pariNAmamA me zrI bhagavatI sUtraH 17
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2901 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 195 dekSayA idam , yat ekasamaye te nArakAH dvau vA, SaT vA, daza yA, caturdaza yA saMkhyAtA vA, asaMkhpAtA vA samutpadhante / etadanyassarva pUrvavadeva jJAtavyam / 'dhUmappamAe ni jAva ahe sattamAe' yathA sAmAnyato narakAvAse samutpadyamAnAnAM parimANAdi: kathitaH kuSNalezyakSullakadvAparayugmanArakANAM seneva rUpeNa dhUma. mabhAyAM pazamI pathivyAM tamAyAM SaSThAthimyAmadhAsaptamI pRthivyAmutta. dhamAnAnAmapi kRSNalezyadvAparayugmamamANakAnAM nArakANAmupapAtaparimANAdika sarvamapi jJAtavyamiti bhAvaH / 'kaNhalesa khuDDAgakalibhoganerajhyANaM bhaMte ! kamohito uvavajjati' kRSNalebapakSullakAlyojanarayikAH khalu bhadanta ! kutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyate ? iti praznA, bhagavAnAha'evaM cetra' iti evaM ceva' evameva-yathA kRSNalezyakSullakakRtayugmanArakANA. mANa meM bhinnatA aisI hai ki yahAM para eka samaya meM ve nAraka do athavA chaha, yA daza, vA caudaha yA saMkhyAna yA asaMkhyAta utpanna hote haiN| isake sivAya aura saba kathana pUvokta jaisA hI hai| 'dhUmappabhAe vi jAva ahesattamAe' jaisA sAmAnya se narakAvAsa meM utpadyamAna kRSNalezyAvAle kSallakadvAparayugma nairayikoM kA parimANa Adi kahA gayA hai usI prakAra se yaha saba utpAta parimANa Adi kRSNalezyAvAle kSullaka dvAparayugma nairayikoM kA dhUmaprabhA se lekara yAvat adhaHsaptamI pRthivI meM bhI kahanA caahiye| ___kaNhalessa khuDDAga kaliyoga nera iyANaM bhaMte! 'kamohito uvabajjati' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kSullaka kalyoja pramANa yukta nairapika kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! jainA kRSNalezyAvAle kSullaka pramANe judA paDyuM che ke-ahiyAM eka samayamAM te nArake be athavA cha athavA dasa athavA cauda athavA saMkhyAta athayA asaMkhyAta utpanna thAya che. A sivAya bAkInuM bIjuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANe ja che. 'dhUmappabhAe vi jAva ahe sattamAe' sAmAnya paNe na27vAsamA utpanna thA. vALA kaNa zyAvALA mulakadvApara yugma nairayikanA pariNAma vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe te utpAda pariNAma vigere saghaLuM kathana kRNalezyAvALA bhulakadvApara yugma nairayikonuM dhUmaprabhA pRtharIthI laIne yAvat adhaHsaptamI pRthvI sukI kahI levuM. 'kaNhalesa khuDDAgakali bhoganeraiyANaM bhaMte ! ka ohito uvavajjati' he bhagavAna kRSNalezyAvALA bhulakaja pramANuvALA nairayike kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 bhagavatIsave supapAtAdiH kathita stenaivarUpeNa kRSNalezyakSullakakalyoja prapANayuktanArakA NAmapi upapAtAdiko jJAtavyaH / kintu kSullakakRtayugmanArakApekSayA yadvailakSa nAza kalyojapramANakanArakasya vidyate tadarzayati-'navaraM' ityAdinA, 'Navara eko vA, paMca vA, nava vA, terasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhenA vA' navara kevala meko vA ecavA, nava vA, prayodaza bA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA nArakA ekasamaye narakAvAse samutpadhante 'sesaM taM ceva' zeSa parimANAtirikta sarvamapi tadeva-kRtayugmanArakavadeva jJAtavyamiti / evaM dhUmapabhAe vi tamAe vi ahe sattamAe vi' evaM sAmAnyataH kRSNachezya kSullakakalyojanArakANAM yathA upa. pAtAdiH kathita ratenaiva rUpeNa dhUmamamAyAM pazcamanArakapRthivyAmapi kRzNalezya kRtayugma nArakoM kA utpAta Adi kahA gayA hai vaisA hI kRSNalezyA pAle kSullaka kalyoja pramANa yukta nArako kA bhI upapAta Adi jAnanA caahiye| kintu kSullaka kRtayugma nArakoM kI apekSA jo kSullaka kalpoja pramANa yukta nArakoM meM antara hai vaha 'navaraM ekkovA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai, tazaca vahAM ve nAraka eka samaya meM eka athavA pAMca, yA nau yA teraha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiN| sesa taM ceva' parimANa se atirikta aura saba kathana kRtayugma nArakoM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'evaM dhUmappabhAe vi tamAe vi ahe sattamAe vi' sAmAnya se kRSNalezyAvAle kSullaka kalyoja pramANayukta nArakoM ke jaisA upapAta Adi kahA gayA hai usI rUpa se paMcamanAraka pRthivI jo dhUmaprabhA cha cha -'evaM cetra' gautama ! 404vezyApAra kSu3kRtayubha nAnA saMbaMdhamAM je pramANe utpAda vigerenuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana kRNalezyAvALA kalyAja pramANuvALA nArakAnA saMbaMdhamAM paNa upapAta vigere saMbaMdhI kathana samajavuM. paraMtu kSullaka kRyuma nArake karatAM kSulaka kalyAja pramANuvALA nArakonA yanamA 2 32 // 2 cha, ta 'navara eko vA paMca vA nava vA terasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA' mA sUtrAthI pragaTa 42 cha. tathA tyAMta nArI : samayamAM eka athavA pAMca athavA nava athavA tera athavA saMkhyAta athavA asabhyAta utpanna thAya che. 'sesa ta ceva pariNAma dvArathI mAnya mADIna saNu 4thana kRtayugma nA231na4thana pramANe sabhA. 'evaM dhUmappabhAe vi samAe vi ahe sattamAe vi' sAmAnya vezyA kSudasa yA pramANA nArakonA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana temanA upapAta vigere zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 sU01 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 187 kSullakakalpojapamANakanArakANAmapi upapAtaparimANAdiH jnyaatvyH| emmeva krameNa tamAyAM SaSThanArakapRthivyAmapi nArakANAmupapAtAdi tivyaH tathaiva adhaHsaptamyAM saptamanArakapRthivyAmapi upAtAdivarNanIyo nAkANAmiti / yadyapi parimANe saMkhyAtA asaMkhmAtA iti kayitaM tathApi kRtayugmapakaraNe saMkhyAtA api caturavaziSTA eka, yoje paziSyA eva dvayavaziSTA ekA vaziSTA eva saMkhyAtAH asaMkhyAtAzceti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! kRSNalezya kSullakakRtayugmAdi nArakA NAmupapAtAdiviSaye yad dezAnumiyega kathitaM tadakhilamapi evameva sarvathA satyahai usameM bhI kRSNalezyAvAle kSullaka kalyoja pramANayukta nArakoM kA bhI upapAta evaM parimANa Adi kahanA caahiye| isI krama se 6ThavI tamA nAma kI pRthivi meM bhI nArakoM kA upapAta Adi jAnanA caahiye| aura isI prakAra sAtavI adhaHsaptamI tamastamA nAraka pRthivI meM bhI nArakoM kA upapAta Adi jAnanA cAhie / yadyapi parimANa meM saMkhyAta aura asaMkhyAta aisA kahA gayA hai to bhI kRtayugma prakaraNa meM saM. khyAta asaMkhyAta bhI catura viziSTa hI hote haiM aura yoja meM ve tIna avaziSTavAle hI chAparayugma meM ve do avaziSTavAle hI aura kalpoja meM ve eka avaziSTavAle hI saMkhyAta evaM asaMkhyAta hote haiN| 'sevaM bhaMte ! se bhaMte / ti' he bhadanta ! kRSNalezyA yukna kSullaka kRtayugma rAzivAle nArakoM ke utpAta Adi ke viSaya meM jo Apa devAnumiyane saMbaMdhI kahela che, e ja pramANenuM kathana pAMcamI nAraka pRthvI ke je dhUmaprabhA che, temAM paNa kRSNalezyAvALA zukalaka kalyAja pramANuvALA nArakAnA upapAta pariNAma vigere saMbaMdhI karavuM joIe. Aja kramathI chaThI tamA nAmanI nAraka pRthvImAM paNa nArakane upapAta vigere samaja. ane Aja pramANe sAtamI adhaHsaptamI tamastamAM nAraka pRthvImAM paNa nArakAnA upapAta vigerenA saMbaMdhamAM kathana samajavuM. jo ke pariNAmamAM saMkhyA ane asaM. khyAta e pramANe kahevAmAM Avela che, te paNa kRtayugma prakaraNamAM saMkhyAta ane asaMkhyAta paNa cAra viziSTa ja hoya che. ane jarAzimAM traNa zeSavALA, dvAparayugmamAM be zeSavALA, ane kojamAM eka zeSavALA ja saMkhyAta ane asaMkhyAta hoya che. 'seva bhaMve ! seva bhaMte ! tti' 3 sAvan vezyAvANA kSuda tayugma vigere zivALA nArakenA utpAda vigere viSayanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 bhagavatIstra meveti karitA gautamo bhagavanta vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||m0 1 / / // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM ekatriMzattameM zatake dvitIyoddezakaH smaaptH||31-2|| kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAna ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / / 01 / / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatIsaveM zatakakA ||dvitiiy uddezaka samApta // je kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A5 devAnupriyanuM te kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karI te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. masU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakano bIjo udeza samApta 31-rA Wan zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ m mameyacandrikA TIkA za031 u.3 101 nIlalezzAzrita nai. utpAtAdikam 189 atha tRtIyodezakaH prArabhyate kRSNalezyAzritaM dvitIyodezakaM vyAkhyAya kramaprApta nIlalezyAzrayaM tRtIyamuddezakamArabhate, tadanena sambandhenAyAtasya tRtIyoddezakasyedaM sUtram-'nIlalessa khuDDAgakaDajumma' ityAdi / ___mUlam-nIlalessa khuDDAgakaDa jummaneraiyA NaM bhaMte ! ko uvavajjaMti evaM jaheva knnhlesskhuddddaagkddjummaa| navaraM uvavAo jo vAluyappabhAe, sesaM taM ceva / vAluyappabhA puDhavI nIlalessa khuDDAgakaDajummaneraiyA evaM cev| evaM paMkappabhAe vi / evaM dhUmappabhAe vi / evaM causu vi jummesu| navaraM parimANa jANiyatvaM / parimANaM jahA kaNhalespta uddemae, sesaM thev| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu0 1 // ___ekattIsaime sara taio uddeso samatto // 31-3 // chAyA--nIlale kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? evaM yathaiva kRssnnleshykssullkkRtyugmaaH| navaramupapAto yo vAlukA. prabhAyAma, zeSaM tadeva / vAlukAmabhApRthivInIlalezyakSullakakRtyugmanairayikA evameva / e pasabhAyAmagi, evaM dhUpamAyAmapi evaM caturSapi yugmeSu, navaraM parimANaM jJAtavyam , parimANaM yathA kRSNalezyoddeza ke, zeSa tadeva / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti |mu01|| iti ekatriMzattame zatake tRtIyoddezakaH samAnaH // 31-3 // TIkA--tRtIyodezakAtu nIlalezyAzrayakaH nIlalezyA ca tRtIyacaturthapaJca zataka 31 uddezaka 3-- kAzyAzrita dvitIya uddezaka kI vyAkhyA karake aba krama prApta nIlalezyAzrita tRtIya uddezaka prArambha kiyA jAtA hai, isakA yaha prathama sUtra haiM 'nIla lesa khuDDAga kaDajumma' ityAdi TIkArtha--yaha tRtIya uddezaka nIlalezyAzrayavAlA hai / nIlalezyA ekatrIsamA zatakanA trIjA udezAne prAraMbha kalezyAvALA bIjA uddezAnuM kathana karIne have kramathI Avela A nIlaveshyaa yuta zrIzAna prArama 2i bhAva cha. 'nIlakhaDaDAga kaDajumma' tyAdi TIkAI-A trIje udeze nalalezyA yukta che. nIlalezyA trIjI cothI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 bhagavatImatra mISveva nArakapRthivISu bhavatItyato'tra sAmAnya daNDa tathA tRtIya dhanurthapazcamI pRthivIdaNDako bhavatIti 'nIlalessakhuDDAgADajummaneraiyA NaM bhaMte !' nIla. yakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! 'ko upajjati' kuta:kasmAt sthAnavizeSAdAgatyotpadhante ? iti praznA, bhagavAnAha-'evaM jahe' ityAdi, 'evaM jaheba kaNhale ssakhuDDAgADajummA' evaM yathaiva kRSNalezyAlakaka kRtayugmAH yathA dvinIyoddezake kRSgalezya kSullaka kRtayugmapramANakajIvAnA. mutpAda: kathita stenaiva rUpega nIla chezyakSullakakRtayugmapramANakajIvAnAmupapAtAdi vaktavya iti / 'nabaraM upavAbho jahA vAluyappabhAe' navaraM kevalamupapAto yathA bAlakApramAyAm , atra khalu nIlalezyA prakrAntA sA ca nIlalezyA bAlu. tRtIya caturtha aura paMcamI nAraka pRthivI meM hI hotI hai| isaliye yahAM eka sAmAnya daNDaka hai / tathA tRtIya caturtha aura paMcamI pRthivI ke Azrita tIna daNDaka haiN|| ___'nIlalessa khuDDAga kaDajumma neralyANaM bhaMte ! kao ukvaja ti' he bhadanta ! nIlalezyAvAle kSullaka kRtayugmarAzi saMpanna nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva kaNhalespta khuDDAga kaDajumna' he gautama! jisa prakAra se dvitIya uddezaka meM kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma pramANa saMpanna jIvoM kA utpAta Adi vaktavya huA hai usI prakAra se yahAM nIlalezzAvAle kSullaka kRtayugma pramANa yukta jIvoM kA utpAta Adi bhI vaktavya huA hai| 'navara uvavAo jahA bAlurappabhAe' parantu vizeSa yaha hai ki bAlukAprabhA meM jaisA upapAta kahA gayA hai vaisA hI upapAta yahAM para kahanA cAhiye, yahAM nIlalezyA prakrAnta hai| yaha ane pAMcamI nAraka prakhyAmAM hoya che. tethI ahiyAM eka sAmAnya daMDaka kahela che. tathA trIjI, cothI ane pAMcamI pRthvI saMbaMdhI traNa daMDake kahyA che. 'nIlalessakhuDDAgakajummaneraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjati' le bhagavana nIlalezyA bhulaka kRtayuma rAzIvALA nairayike kyA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'evN jaheva kaNhalesa cuDDAgakaDajumma' he gItama!2 pramANe bhI dezAmA kRSNavezyAvALA mulaka kRtayugma pramANuvALA jInA utpAdanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahiyAM nIlezyAvALA sulalaka kUtayuma pramANa vAnA pAhavigere samayamA 4ii se'. 'navaraM ubavAo jahA vAluyappabhAe' paraMtu mADiyAM vizeSa se che hai-pAhuprabhA pRthvImA 2 pramANene upapAta kaho che, e ja pramANene upapAta ahiyAM paNa samaja. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u. 301 nIlalezyAzrita nai utpAtAdikam 191 " kAmabhAyAM kAra pRthivyAM bhavatIti vAlukAmamAyAM ye jIvA utpadyante sevAmevAtra utpAdo vaktavya rate jIvA asaMjJi sarIsRpavarjitA bhavantIti / kRSNalezya kSullakakutayugmajIvAnAM vyutkrAntyA vyutkrAntipadaM majJApanAyAH paThe padam tasyAnusa | reNopapAtaH kathita iha tu bAlakAmabhAyAmibopapAtaH kathita etadevobhayo vailakSaNyaM bhavatIti / 'sesaM taM ceva' zeSamupapAtAtiriktaM sarva parimANAdikaM tadeva kRSNalezya kSullaka kuna yugmajIvavadeva jJAtavyamiti / 'bAluva mApuDhavI nITalessa khuDDAga kaDajummanerahayA evaM cetra' bAlukAmamApRthivI mIlaya sullaka kRtayugmanairayikA evameva vAlukAmamAzrita nIlalezya kRtayugmanArakANAmapi vaktavyatA audhikanIkalezya kRtayugmanAra kava deva jJAtavyAH / ' evaM paMkaSpamAe vi dhUmappabhAe vi' evameva yathA bAlukAmamAzrita nIlalezya nIlalezyA tRtIya nArakapRthivI vAlukA Adi meM hotI hai isaliye bAlukAprabhA meM jo jIva utpanna hote haiN| unakA hI yahA~ utpAda kahanA cAhiye yahAM asaMjJI aura sarIsRpa ye jIva utpanna nahIM hote haiM inake sivAya bAkI ke jIva utpanna hote haiM / kRSNaleiyAvAle kSullaka kRtayugmarAzi saMpanna jIvoM kA prajJApanA ke chaThA vyutkrAnti pada meM dhUmaprabhA pRthivI ke kathana anusAra utpAta kahA gayA hai| parantu yahAM bAlukAprabhA ke anusAra upapAta kahA gayA hai / yahI donoM meM vilakSaNatA hai| 'sesa' taM ceva' upapAta se atirikta aura saba parimANa Adi kA kathana kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma jIvoM ke jaisA hI hai| 'bAluvA bhApuDhavI nIlalessa khuDDu (gakaDajumma neraiyA evaM ceva' bAlukA prabhAzrita nIlaleiyAvAle kRtayugma rAzi ahiyAM nIlalesyApada yukta te kathana kahevAnu` che. A nIlalezyA trIjI nAraka pRthvIvAlukA prabhAmAM hAya che. tethI vAlukAprabhAmAM je jIvA utpanna thAya che, teonA ja utpAta ahiyAM kahevA joie. ahiyAM asa'nI, sarIsRpa (sarpa) ane siMha A jIvA utpanna thatA nathI. AmanA zivAya bAkInA jIvA utpanna thAya che. kRSNavezyAvALA kSullaka mRtayugmavALA jIvAnA utpAda prajJApanA sUtranA chaThThA yuti paTTamAM hyo che. paraMtu ahiyAM vAlukAprabhAmAM kahya! pramANe upapAta kahela che. Aja te kathana karatAM A kathanamAM vizeSa pAlu che. 'sesa' ta' ceva' upapAtanA uthana zivAya mADInA pariNAma vigere saMbaMdhI kathana kRSNalezyAvALA kSullaka mRtayugma jIvAnA kathana pramANe ja che, 'vAluyatpabhA puDhavI nIlaleksa khuDDAgakaDajummaneraiyA evaM ceva' vAlukApralA yukta nIlalezyAvALA kRtayugmarAzI pramANu yukta nArakeAnu` kathana pazu kRSNa sezyAvANA drutayugbha rAzIpramAzavANI nArahInA uthana pramANe 4 the. 'eva' paMka zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 -- - bhagavatItUna kSullakakRtayugmanArakasya vaktavyatA tathaiva paGkamamA nArakapRthivyA dhUmapabhA pRthipyAzritanArakANAmapi vaktavyatA jnyaatvyaa| 'evaM causu vi jummemu' evam kSullAkRtayugmayadeva caturvapi yugmeSu kRtayugmayojadvAparayugmakalyojarUpeSvapi nIlalezyanArakANAM vAlukAmamA paGkaprabhA dhUmapabhA tRtIyacaturthapaJcamI pRthivyA. vitAnAM vaktavyatA jnyaatvyaa| 'navara parimANaM jANiyadhvaM' navaraM kevalaM parimANaM minnabhinnarUpega tattat yugme jJAtanyaM caturaSTadvAdaza prabhRti kSullaka kRtayugmAdi svarUpaM jJAtavyamityarthaH / parimANaM tattadyugmaM jJAtavyamiti satra kena rUpeNa zAsavyam, tabAha-'parimANaM' iti, 'parimANaM jahA kaNhalessa uddesae' parimANaM yathA pramANa yukta nArakoM kI bhI vaktavyatA audhika nIlalezyAvAle kRtayugma rAzi pramANayukta nArako ke jaisI hI hai| 'evaM paM.bhAe vidhUmappabhAe vi' jaisI bAlukAprabhAzrita nIlalezya kSullaka kRtayugmavAle nAraka kI vaktavyatA hai vaisI hI vaktavyatA paGkapamA nAraka pRthivI ke aura dhUmaprabhA pRthivI ke nArakoM kI bhI hai / 'evaM causu vi jummesu kSullaka kRtayugma ke jaisA hI cAroM yugmoM meM-kRtayugma, yoja, dvApara aura kalyoja-ina yugmoM meM bhI bAlukApramA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA ina tIna pRthiviyoM ke Azrita hue nIlalezyAvAle nAraka jIvoM kI vaktavyatA jAnanI cAhie / 'navaraMparimANaM jANiyavaM' parantu usa-usa yugma meM parimANa bhinna-bhinna rUpa se jAnanA cAhiye / aura vaha parimANa cAra, ATha, bAraha Adi kSullaka kRtayugmAdi rUpa hotA hai aisA samajanA cAhiye, isI bAta ko 'parimANaM jahA kaNhalessa uddesae' isa sUtrapATha dvArA spaSTa kiyA gayA hai arthAt-kRSNalezyoddezaka meM jamA ppabhAe vi dhUmappabhAe vi' pAsumA yuta nAmadezyA17kSu kRtayugma nAkonuM kathana je pramANe kahela che, e ja pramANenuM kathana paMkamabhA nAraka pRthvInA ane dhUmaprabhA nA2ka pRthvInA nAkenA saMbaMdhamAM paNa kahela che. 'eva ca usu vi jummesu' kSusAra tayunA thana pramANe 1 2.2 yubhomA 55 eTale ke-kRtayugna, jadvApara ane kalyAja A yugmomAM paNa vAlukAprabhA paMkaprabhA, dhrumaprabhA, A traNa pRthvInA AzrayavALA nIlalezyAvALA nAraka lavAnuthana sabhA 'navara parimANaM jANiyavva' paratu te te yubhAbhA pariNAma Hanalaga hovAnuM samajavuM. ane te pariNAma cAra, ATha, bAra vigere muralaka itayubha vigaire 5vANu u.ya che. tema sama / 11 'parimANa jahA kaNhalestra uddesae' yA suutraa| samaga che. arthAta azyAvAmA zrI bhagavatI sUtraH 17
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA 2031 u. 3 01 nIlalezyAzrita nai upapAtAdikam 193 kRSNaleyodeza ke kathitaM tathaitra jJAtavyam, tathAhi zullaka kRtayugmanArakANA pari mANaM catvAro vA, achauvA, dvAdaza vA SoDaza kA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, samutpadyante / syojanIlalezyanArakAstrayo vA sapta vA, ekAdaza vA, paJcadazavA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA jAyante eka samaye / dvAparayugma nIlalezyanArakAH dvau jA, SaD vA, dazavA, caturdaza vA saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA ekasamayena jAya. te / karayoja nolalezyanArakA eko vA, paJca vA trayo vA daza vA saMkhyA bA, asaMkhyAtA vA jAyante ekasamaye / evaM krameNa kRSNaleiyo dezake moktaprakAreNa parimANaM jJAtaM bhavatIti / ' sesaM tahe / ' zeSaM parimANAtiriktaM sarvamupapAtAdikaM - parimANa kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye - jaise- kSullaka kRtayugma mArakoM kA parimANa cAra athavA ATha athavA bAraha athavA solaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta hai- eka samaya meM ye nAraka itanI saMkhyA meM vahAM utpanna hote haiN| jyoja nIlaleiya nAraka tIna athavA sAta athavA gyAraha athavA pandraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta eka samaya meM utpanna hote haiM / dvAparayugma nIlalezyAvAle nAraka do athavA chaha athavA daza athavA caudaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta eka samaya meM utpanna hote haiM / kalpoja nIlalezya nAraka eka athavA pA~ca athavA nau athavA teraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta eka samaya meM utpanna hote haiN| isa prakAra se kRSNa leiyoddezaka meM kahe gaye anusAra parimANa jAnA jAtA hai| 'sesa' taheba' parimANa se atirikta aura za mAM je pramANe pazuiAma kahela che, eja pramANenuM pariNAma aDDiyAM samajavuM. jema ke-kSullaka kRtayugma nArakanuM pariNAma cAra athavA AThe athavA khAra athavA seALa athavA sakhyAta athavA asaMkhyAta che.-eka samayamAM A nArake ATalI saMkhyAmAM tyAM utpanna thAya che. caiAja nIlalesyA nAraka traNa athavA sAta athavA agiyAra athavA paMdara athavA sakhyAta athavA amrakhyAta eka samayamAM utpanna thAya che. dvAparayugma nIlakezyAvALA nArakA e athavA cha athavA dasa athavA cauda athavA sakhyAta athavA a sakhyAta eka samayamAM utpanna thAya che. kayeAja nIlakezyAvALA nArA eka athavA pAMca athavA nava athavA tera athavA sakhyAta athavA asakhyAta eka samayamAM utpanna thAya che. e rIte kRSNalezyA uddezAmAM kahyA pramANe parilAbha samabhavu leAye. 'sesa' taddeva' pariNAma zivAya mAhItu utpAda sa'kha'dhI kathana pahelAM kahyA pramANe ja che. tema samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsne pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhada. nsa ! iti he bhadanta ! nIlale izkSullakakRtayugmAdi nArakaviSaye yad devarapiyeNa kathitaM tatsarva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati panditvA namasyisvA saMyamena tapasA AsmAnaM bhAvayan viharati // 10 // iti zrI-vizvavikhyAtanagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabAtiviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekatriMzacame zatake tRtIyodezakA samAptaH // 31-3 // saba utpAda Adi pUrvokta jaise hI jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! nIlalezya kSullaka kRtayugmAdi nArakoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai| aisA kaha kara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta // 31-3 // 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' maga nAzyA kSuda tayumbha vigere nArakonA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che, he bhagavana A5nuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUtranA jainAcArya jainadharmadivAkara pujaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakano trIjo uddeza samApta 30-rA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2031 u.4 sU01 kApotalezyAzrita na. upapAtAdikam 195 ___ atha caturyodezakaH prArabhyate tRtIyAdezakaM nirUppa kramamAptaM caturtha muddezakaM kApotalezyAzrayaM nirUpayati tasyedaM sUtram-'kAulessa' ityaadi| mUlam-kAulessa khuDDAga kaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM jaheva kaNhalessakhuDDAgakaDajumma0 navaraM uvavAo jo rayaNappabhAe, sesaM taM caiva / rayaNappabhA puDhavI kAuyalessa khuDDAga kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati evaM ceva evaM sakarappabhAe vi evaM vAluyappabhAe vi, evaM causu vi jummesu / navaraM parimANaM jANiyatvaM parimANaM jahA kaNhalesta uddesae sesaM taM gheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| __ ekatIsaime sae ghauttho uddeso smtto||31-4|| chAyA--kApotalezyakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evaM yathaiva kRSNalezyakSullakakRtayugma0 navaramupapAto yo ratnaprabhAyAma, zeSaM tdev| ratnaprabhApRthivI kApotalezyakSullakakRtayugmanairayikAH khala bhadanta ! kuta utpadyate ? evameva / evaM zarkarAmabhAyAmapi evaM vAlukAmabhAyAmapi evaM caturvapi yugmeSu / navaraMparimANaM jJAtavyam, parimANaM yathA kRSNalezyoddezake zeSa tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu01|| ekatriMzattame zatake caturthoddezakaH samAptaH // 31-4 // TIkA--ayaM caturthodezakA kApotalezyAzrayaH sA ca kApotalezyA prathamadvitIyatRtIyaratnapabhAzarkarAmamA bAlukApamApRthivISveva bhavatIti kRtvA'tra sAmAnyadaNDako ratnapramAdidaNDakatrayaM ca bhavatIti / samprati akSarArtha vivRNomi 'kAulessa khuDDAga kaDa jummaneraiyA NaM bhaMte ! kohito uvavajjati' kApota. zataka 31 uddezaka 4-- tRtIya uddezaka kA nirUpaNa karake apa krama prApta caturtha uddezaka kA jo ki kApotalezyA ke Azrita hai nirUpaNa kiyA jAtA hai| 'kAulessa khuDDAga kaDajumma neraiyANa maMte !' ityAdi cothA udezAne prAraMbha - trIjA uddezAnuM nirUpaNa karIne have kramathI Avela A cethA uddezAnu 2 pAtazyA yuddhata cha. tenu ni359 42vAmAM Ave che.-kAulessakhuDDAga. kajummaneraiyA NaM bhaMte !' tyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatra lezyakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kutaH-kasmAt sthAnavizeSAdAgatya utpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha-evaM jahe' ityAdi, 'evaM jaDeva kaNhalessa khuDDAga kaDajumma0' evaM yathaiva kRSNalezpakSullakakRtayugmanairayikavadeva ihApi pariNAmAdi tivyaH tathAhi-kApotalezyakSullakanairayikAH kuta utpadyante ? TIkArtha-yaha caturtha uddezaka kApotalezyA ke Azrita hai| yaha kApAtalezyA prathama, dvitIya tRtIya nArako meM hotI hai| prathama naraka kA nAma ratnaprabhA hai| dvitIya naraka kA nAma zarkarA prabhA hai| tRtIya naraka kA nAma bAlukAprabhA hai| isa prakAra yahAM eka sAmAnya daNDaka hai aura ratnaprabhAdi sambandhI tIna daNDaka haiM 'kAulessa khuDDAga kaDajumna neraiyANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjati' hai bhadanta ! kApotalezyAvAle kSullaka kRtayugmarAzi pramita nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM evaM jaheva kaNhalessa khuDDAga kaDajumma.' he gautama ! jaisA kRSNalezyAvAle kSudra kRtayugma nairayikoM ke sambandha meM kahA gayA hai baisA hI yahAM para kahanA caahiye| arthAt jaya gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA-he bhadanta ! kApotalezyAvAle kSullaka nairayika kahAM se utpanna hote haiM ? to uttara meM prabhuzrI ne unase aisA kahA-ki he gautama ! kApota lezyAvAle kSullakanairayika nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiN| devoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM kintu paJcendriya TIkAI-A cothe uddeze kApita lezyA yukta kahela che. A kAtilezyA pahelA, bIjA, ane trIjA nArakamAM ja hoya che. pahelA narakanuM nAma ratanaprabhA che. bIjA narakanuM nAma zarkarA prabhA che trIjA narakanuM nAma vAlukAprabhA che. A rIte ahiyAM eka sAmAnya daMDaka kahela che, ane rana pramA vigere samayamA 3 / / cha. 'kAulessakhuDaDAgakaDajummaneraiyA Na bhaMte ! ka ohiMto uvavajjati' 8 gan apAta sazyAvara seas kRtayumarAzi yukta nairayika kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 che hai-'evaM jaheva knnhlesskhuddddaagkddguno" he gautama! kRSNalezyAvALA zuravaka kRtayugma vairavikenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM samajavuM. arthAt gautamasvAmIe jyAre evuM pUchayuM ke-he bhagavana kApetalezyAvALA kSullaka nirayike kayAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI teone kahe che ke-he gautama ! kApAta lezyAvALA kSullaka bhairayika narayikomAMthI AvIne utpanna thatA nathI. demathI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.4 01 kApotalezyAdhita nai upapAtAdikam 190 he gautama! yathAnAmakaH kacitplavakaH plavamAno'dhyavasAya nirvarttitena karaNopAyena svasthAnaM parityajya AgAmisthAnAntaraM pratipadyate evameva jIvo'dhyavasAyayoganirvartitena karaNopAyena pUrvakAlikabhavaM parityajya bhavAntaramAsAdayati / he bhadanta ! teSAM jIvAnAM kathaM zIghra gati rbhavati kathaM zIghrava gativiSayaH mataH he gautama! yathAnAmakaH kazcit taruNo balavAna yAvat trisanayakena vigraheNotyadhante tathA zIghrA gatirbhavati tathA zIghrazva gativiSayaH prajJaptaH / te jIvA bhadata! kathaM paramatrayukaM makunti gautama ! adhyavasAyayoga nirvartitena karaNotiryagyonikoM se Akara ke utpanna hote hai aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM / he bhadanta ! ve vahAM kisa prakAra se Akara ke utpanna hote haiM ? he gautama ! jisa prakAra koI kUdanevAlA vyakti kUdatA kUdatA pUrva ke sthAna ko chor3akara Age ke sthAna para pahuMca jAtA hai usI prakAra se nairayika bhI pUrvavartI bhava ko chor3akara adhyavasAya rUpa kAraNa ke vaza se Age ke bhava ko prApta kara lete haiM / he bhadanta / una jIvoM kI zIghra gati kaisI hotI hai ? aura usa zIghragati kA viSaya kelA hotA hai ? jaise koI taruNa valAna bhava vaudahaveM zataka meM prathama uddezaka meM kahe gaye anusAra ho, to jaisA vahAM kahA gayA hai usake anupAra ve nairacika tIna samayavAlI vigrahagati se vahAM narakAvAsa meM utpanna hote haiN| isa prakAra kI unakI zIghra gati hotI hai aura aisA hI unakI gIghra gati kA viSaya hotA hai| he bhadanta / ve nAraka parabhava kI Ayu kA bandha kaise karate haiM ? he gautama! adhyavasAya paMcendriya tiya cayeAnikAmAMthI AvIne utpanna thAya hai tathA gaNa ja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. huM bhagavat teo tyAM kaI rIte AvIne utpanna thAya che ? AnA uttaramAM huM gautama ! je pramANe DhAI kUdavAthALA purUSa kUdatA kUdatA paheAnA sthAnane cheDIne AgaLanA sthAna para paheAMcI jAya che, eja pramANe nairayike pazu pahelAnA bhavane choDIne adhyavasAyarUpa kAraNane vaza thaine AgaLanA sthAnapara paheAMcI jAya che. huM karUNa nidhAna bhagavat te jIvAnu` zIghragamana kevA prakAranu hAya che ? ane te zIdhra gamananA viSaya dhruvA hAya che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke huM gotama ! jema keI tarU khaLavAna purUSa caukramA zatakanA pahelA dezAmAM kahyA pramANe te naiyikA traNa samayavALI vigraha gatithI tyAM narakAvAsamAM utpanna thAya che. A rItanI teonI zIghrapati hoya che. ane teeAnA zIdhra gamananA viSaya paNa eja pramANenA hAya che. huM bhagavan te nArake parabhavanA AyuSyane aMdha kevI rIte kare che ? zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 198 magavatIstre pAyena evaM khalu te jIvAH paramavAyukaM prakunti / he bhadanta ! teSAM jovAnAM kApotalezyAzrayANAM kathaM gati bhavati gautama ! bhAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthiti kSayeNa evaM gati bhavati / he bhadanta ! te jIvAH kaapotleyaashry| kim Atma. Rdayotpadhante paraRthA vA utpadyante ? he gautama ! AtmaRddhayA samutpadhante no paraRdayA, he bhadanta ! te kApotalezyA jIvAH kimAtmakarmaNA utpadyante parakarmaNA vA ? he gautama ! AtmakarmaNA jAyante no parakarmaNA / he bhadanta ! kApotalezyA jIvAH kimAtmaprayogeNotpadyante parapayogega vA he gautama ! Atmayoga se nirvartita karaNopAya se ve nAraka parabhava kI AyukA bandha karate haiN| he bhadanta ! kApotalezyAvAle una jIvoM kI gati kaisI hotI hai ? gautama! Ayu ke kSaya se, bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se hotI hai| he bhadanta ! kApotalezyAzrayavAle ve jIva kyA AtmaRddhi se utpanna hote haiM ? yA paraRddhi se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jIva vahAM se AtmaRddhi se utpanna hote hai, paraRddhi se utpanna nahIM hote haiN| he bhadanta ! veM kApotalezyAvAle jIva kyA Atmakarma se utpanna hote haiM ? yA parakarma se utpanna hote haiM? he gautama ! ve jIvAtmakarma se hI utpanna hote haiM parakarma se utpanna nahIM hote haiN| he bhadanta ! ve kApotalezyAvAle jIva kyA Atmaprayoga se utpanna hote haiM ? yA paraprayoga se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jIva Atmaprayoga se hI utpanna hote haiM paraprayoga che gautama ! adhyavasAya vegathI nivartita karavAnA upAyathI te nArake para bhavanA AyuSyane baMdha kare che. he bhagavana kApatalezyAvALA te jIvanI gati kevI he ya che ? he gautama ! AyuSyanA kSayathI bhavanA kSayathI ane sthitinA kSayathI teonI gati thAya che. he bhagavana kApotalezyAnA Azraya vALA te ja zuM AtmaddhithI utpanna thAya che? ke paraRddhithI utpanna thAya che. he gautama ! te che tyAM AtmaRddhithI utpanna thAya che. paraRddhithI utpanna thatA nathI. he bhagavana te kApatalezyAvALA jI AtmamaMthI tyAM utpanna thAya che? athavA parakamathI tyAM utpanna thAya che ? he gautama ! te cha AtmakarmathI tyAM utpanna thAya che. parakarmathI utpanna thatA nathI. he bhagavana te kApatalezyAvALA ja zuM Atma prayogathI utpanna thAya che ? athavA para prayogathI utpanna thAya che? he gautama ! te cha AtmapragathI ja utpanna thAya che, paraprayAgathI utpanna thatA nathI. vigere prakArathI kRSNa lezyAnA saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.4 601 kApotalezyAzrita nai. upapAtAdikam 199 payogeNotpadyante no paraprayogeyotyAdikaM sarva kRSNalezyaprakaraNoditamiDa jJAnavyam iti / 'navaraM uvavAo rayaNappamAe' navaraM kevalaM pUrvApekSayA lakSaNyamidaM pada kApotalezya jIvAnAmupapAto yathA ratnamamAyAM kathitaH tathaiva sAmAnyadaNDake upapAto varNanIya iti / 'sesaM taM ceva' zeSamupapAtAtirikta sarva parimANAdika tadeva kRSNa zyanArakIya dvitIyodezakavadeva jJAtavyamiti / sAmAnyadaNDakA kApota leshyjiivaanaamiti| 'rayaNappamApuDhavIkAulessa khuDDAgADajumma neracyA bhaMte ! ko ucavajjati' ratnamabhApRthivI kApotalezyakSullaka kRtayugmanerapikA khala bhadanta ! kuta:-kasmAt sthAnavizeSAdAgatya ratnaprabhAyAmutpadyante ! iti praznaH, bhagavAnAha-'evaM' ityAdi, 'evaM ceva' evameva yathaiva sAmAnyadaNDake kApotaleranArakajIvAnAmutpattiH kathitA tathaiva ratnaprabhApathamanArakAzrita kApose nhiiN| ityAdi saba yaha kRSNalezyodita prakaraNa yahAM kahanA cAhiye 'navara uvadhAo rayaNappabhAe' parantu pUrva kI apekSA se yahI vailakSaNya hai ki kApotalezyAvAloM kA upapAta jaisA ratnaprabhA meM kahA gayA hai vaisA hI sAmAnya daNDaka meM upapAta kahanA cAhiye / 'sesa taM ceva' upapAta se atirikta aura saba parimANa Adika kRSNalezya nAraka ke dvitIya uddezaka ke jaise hI jAnanA cAhiye / aisA yaha sAmAnya daNDaka kApotalezyAvAle jIvoM kA hai| 'ratnaprabhA puDhavIkAu. lessa khuDAga 5 hajumma neraiyANaM bhaMte kao uvavajjati' he bhadanta ! kApotavAlezyAvAle kSudrakRtayugmarAzi pramita ratnaprabhA ke nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke rayaNappabhA rUpa narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' e ceva' he gautama ! sAmAnyadaNDaka meM kApotalezyAvAle nAraka jIvoM kA jaisA upapAta kahA 'navara uvavAo rayaNappabhAe' 52 paDasAnA 42tai A 2 via. kSaNapaNuM che ke-kAtilezyAvALAone upapAta je pramANe ratnaprabhAmAM kahe. vAmAM Avela che, e ja pramANeno upapAta sAmAnya daMDakamAM kahevuM joIe. 'sesa ta ceva' 55AtanA 4thana zivAya bhAnu pariNAma vigaire 4thana kRSNalezyAvALA nArakanA bIjA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM e pramANe A sAmAnya daMDaka kApatalezyAnAM saMbaMdhamAM kahela che. ___'raNappabhA puDhavI kAulerasa khuDDAgADajumma neraiyaNaM bhaMte | kI uvavajjati' 3 sapan patilezyAvANA kSudra tayumbha rAzithI yuta ratna prabhAnA narayika kayA sthAna vizeSamAMthI AvIne ratnaprabhA rUpa narakAvAsamAM utpanna thAya cha 1 2mA prazna uttaramA prabhuzrI he cha -'eva ceva' ke zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. bhagavatIsUtre nasemayajIvAnAmapi utpAto jJAtavyaH, na nairayikAdAragatya utpadyante kintu evevipatiyonikebhya Agatya samutpadyante ratnapabhAyAM kApotalezyAzrayA nArakAH, tathA garmajamanuSyebhyazcAgatyotpadyante no devebhya Agatya kApotalezyA ratna vyAyAmutpadyante ityAdikaM sarva sAmAnyadaMDakavadeva ratnaprabhA daMDake'pi jJAtavyamiti 'evaM sakarappabhAevi' evaM ratnapabhAvadeva zarkarAmamAyAmapi dvitIyanArakapRthivyAM mApotadezya mArakajIvAnAmupavAtAdi ticyA 'evaM vAluyappamAe vi' evaM ratna mAmAdaDakaladeva vAlukApamAyAmapi tRtIyanArakapRthivyAM kApotalekgazrayajIvA nAmupapAtAdi tivyaH / 'evaM causu vi jummesu' evaM caturvapi kRtayugmayoga gayA hai usI prakAra se vaha prathama nArakAzrita kApotalezya jIvoM kA bhI jAnanA cAhiye, tathA ca-ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM aura na devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu paJcendriya niyaMgyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| isa prakAra kA yaha kathana jaisA ki sAmAnya daNDaka meM kApotalezyAzrina nAraka jIvoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI saba kathana inakA ratnaprabhA daNDaka meM bhI kahanA cAhiye, 'evaM sakArappabhAe vi evaM vAluyappabhAe vi' ratnaprabhA daNDaka ke kathana jaisA kathana zarkarAprabhA daNDaka meM aura vAlukAprabhA daMDaka meM bhI una kApotalezya nAraka jIvoM ke utpAda Adi kA jAnanA cAhiye / ___ 'evaM causu vi jummesu' isI prakAra se kRtayugma, yoja dvAparayugma aura kalyoja rUpa cAroM yugmoM meM bhI utpAta Adi samajhanA cAhiye gautama! sAmAnya daMDakamAM kAtilezyAvALA nAraka ane upapAta je rIte kahela che, e ja pramANe prathama narakavALa kApatetezyAvALA jI.ne upapAta paNa samaja. tathA teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI. tathA devomAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu paMcendriya tiryaMca nike mAMthI AvIne utpanna thAya che. ane garbhaja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. A pramANenuM A kathana je rIte sAmAnya daMDakamAM kAtilezyA vALA nAraka chanA saMbaMdhamAM kahela che. e ja pramANe te saghaLuM kathana A 29namA bhane 59 4 nase. 'evaM sakkarappabhAe vi' nAnA kathana pramANenuM kathana zarkarA prabhA daMDakamAM paNa te vezyAvALA nAraka che nA 35pAta vigerenA saMbaMdhamAM samajavuM. 'eca' pasu vi jum mesu' mA pramANe kRtayubha yA52 yubha, bhane yA 35 yAre yubhAmA 55 apAta vigere samA . 'navara zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.4 sU01 kApotalezyAzrita nai, upapAtAdikam 201 dvAparayugmakalyojarUpeSu yugmebapi upapAtAdi tivyaH / 'navaraM parimANa jA. niyanvaM' nAraM kevalaM tattat yugmeSu viziSTaparimANaM caturaSTa dvAdazapabhRti kSulaka rutayugmAdi svarUpaM jJAtavyam ! kena rUpega caturaSTAdikaM parimANaM jJAtavyaM tabAha. 'parimANaM' ityAdi, 'parimANaM jahA kaNha chessa uddemaNa, parimANaM yathA kRSNalezyo. dezake kathitaM tathaiva ihApi vivicya jJAtavyamiti, tathAhi utayugmakApotalezyasya catvAro'STau vA, dvAdaza vA, poDaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA. vyojakA. potalezyasya trayo vA, sapta vA, ekAdaza za, paJcadaza vA, saMkhyAtA vA, a. khyAtA vA, dvAparayugmakApotalezyasya dvau vA, Sar3a vA, daza vA, caturdaza vA, kalyoja kApotalezyasya tu eko vA, paJca vA, natra vA, trayodaza vA, saMkhyAtA 'navara parimANaM jANiyavva' parantu una-una yugmoM meM cAra, ATha, dvAdaza, Adi kSullakakRtayugmAdirUpa viziSTa parimANapUrbhakta jaisA hI jAnanA cAhiye, yahI ghAta-'parimANaM jahA kaNhalessa uddesae' isa sUtra dvArA puSTa kI gaI hai| kisa rUpa se yaha cAra ATha Adi rUpa parimANa jAnanA cAhiye ? to isake liye 'parimANaM jahA kahalessa udde. sae' aisA kahA gayA hai ki kRSNalezyA udezaka meM jo parimANa kahA gayA hai vaha yahAM para bhI bhinna-bhinna rUpa se jAnanA cAhiye / jaisekRtayugma rAzipramita kApotalezyAvAle nAraka jIva eka samaya meM cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM yojarAzi pamita kApotalezyAvAle nAraka jIva tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyAta yA asaMkhyAta eka sAtha utpanna hote haiM / dvAparayugma rAzi pramita kApa.talezyAvAle nAraka jIva eka sAtha do, chaha, daza parimANa jANiyavya' 52' tu ta yumAmA yAra, A4, 5.2, vigaire kSamA katayama vigere rUpa vizeSa pariNAma pahelAM kA pramANe ja samajavuM eja vAta-parimANa jahA kaNhalessa uddesae' mA sUtrapA dvArA puSTa 42pAmA Avela che. kaI rIte A cAra, ATha, vigere prakAranuM pariNAma samajavuM. 1 mA saMghai 'parimANaM jahA kaNhalessa udde sae' mA sUtra54 4 che. A sUtrapAThathI e kahyuM che. ke-kRSNalezyAnA uddezAmAM je parimANa kaheva mAM Avela che, te ahiyAM paNa judA judA prakArathI samajavuM jema ke-kRtayuma rAziyukta kApita thAvALA nAraka jI eka samayamAM cAra, ATha, bAra, soLa saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna thAya che. e jarAzi pramita kApita lezyAvALA nAraka cha traNa, sAta, agIyAra, paMdara saMkhyAta athavA a saMkhyAta eka sAthe utpanna thAya che. dvApara yugmarAzi pramANa kApotalezyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 bhagavatIsUtre yA saMkhyAtA veti / 'sesa' taM caitra, zeSa parimANAtiriktaM sarvaM tadeva sAmAnyadaMDakaparipaThitameva jJAtavyamiti / 'setraM bhaMte! sevaM bhaMte! ti tadevaM madanta ! tadeve bhadanta iti, he bhadanta ! kApota bezyajIvAnAM caturSvapi daMDakeSu yena rUpeNa upapAtAdikaM devApriyeNa kathitaM tat sarvam evameva sarvathA sasyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vandizvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1 || iti ekatriMzattame zatake caturthoddezakaH samAptaH // 31-4 // caudaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / kalyoja rAzipramita kApotaleiyAvAle nAraka jIva eka, pAMca, nau, teraha, saMkhyAta athavA asaMkhdhAna eka sAtha utpanna hote haiM / 'sesa' ta' 'ceva' parimANa se atirikta aura saba kathana sAmAnya daNDaka ke jaisA hI kahA gayA jAnanA cAhiye, 'seva' bhate ! seva' bhate ! tti' he bhadanta ! kApotalesyAvAle jIvoM ke cAro daNDakoM meM jisarUpa se upapAta Adi ApadevAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI haiN| isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA, namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para birAjamAna ho gaye || sU0 1 // // caturtha uddezaka samApta // - 31-4 // vALA nAraka jIvA ekI sAthe e, cha, dasa ane cauda saMkhyAta athavA a saMkhyAta utpanna thAya che. yeAja razi pramANa kApe talezyAvALA nAraka jIvA eka, pAMca, nava, tera sakhyAta athavA asakhyAta eka sAthe utpanna thAya che. 'se' ta' caitra' pariNAma zivAya sAThI saghaNu thana sAmAnya daDakamAM kahyA pramANe ja kahyu' che, tema samajavuM. 'seva bhaMte! seva bhate ! tti' he bhagavan aposezyAvANA bhavenA yArai daDakAmAM je pramANe upapAta vigere Apa devAnupriye karela che, te saghaLuM kathana sathA satya ja che. he bhagavana Apa devattupriyanuM kathana savathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. zAsU015 ||yethe! uddeza! samApta // 31-4| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA 2031 u.5 101 bhava. kRta. nai. upapAtAdikam 203 atha paJcamoddezakaH prArabhyate // mUlam-bhavasaddhiya khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kaoM uvavajjati ? kiM neraDya0? evaM jaheva ohio gamao taheva niravasesaM jAva no parappaogeNaM uvavajjati / rayaNappabhApuDhavI bhavasiddhiya khuDDAga kaDajummaneraiyA NaM bhaMte !0 evaM gheva niravasesaM evaM jAva ahe sattamAe / evaM bhavasiddhiya khuDDAga teoga neraiyA vi, evaM jAva kalioga tti navaraM parimANaM jANiyavvaM, parimANaM yuvabhaNiyaM jahA paDhamuddesae / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte !tti|1| __ chAyA-bhavasiddhika kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairayikebhyaH, evaM yathairvAdhiko gamaka stathaiva niravazeSaM yAvanno paramayogeNo. spadhante / ratnaprabhA pRthivImavasiddhikakSullAkRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! evameva niravazeSam evaM yAvadadhaH saptamyAm / evaM bhavasiddhikakSullakamyojanairayikA api, evaM yAvatkalyoja iti, navaraM parimANaM jJAtavyaM parimANaM pUrvabhaNitaM yathA prathamodezake / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu0 1 // ___TIkA-'bhavasiddhiya khuDDAga kaDajummaneraiyANaM bhaMte' bhavasiddhika kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! 'kabho uvavajjati kiM neraiya0' kuta:-kasmAt sthAnavizeSAdAgatyotpadyante ki narayikebhya Agatya utpadyante tiryagyonikebhyo vA Aganya narakAvAse samutpadhante manuSyebhyo vA Agatya samutpadyante devebhyo vA zataka 31 uddezaka-5 'bhavasiddhiya khuDDAgADajumma neraiyANaM bhate!' ityAdi TIkArtha-'bhavasiddhiya khuDDAgakaDajumma neraiyANaM bhate!' he bhadanta ! bhavasiddhika kSudhakRtayugma nairayika 'kohito upavajAMti' kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? arthAt jo bhavasiddhika nairayika kSudra kRtayugmarAzi pramita haiM ve kahA~ se Akara ke narakAvAsa meM utpanna pAMcamAM uddezAne prAraMbha- 'bhavasiddhiya khuGDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte ! tyAle TI-'bhAsiddhiya khuDAgakuDajummaneraiyANa bhaMte ! sAvana sasiddhi zudra tayuma nIya: 'kaohito uvavajjati' 4 // sthAna vizeSathI zAdI utpanna thAya che? arthAta je bhavasiddhika nirayika kSudra kRtayugmarAzi pramANa che, teo kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 bhagavatIce Agasyotpadhante ! iti praznaH, bhagavAnAha-evaM jaheba' ityAdi, 'evaM jaheva ohio gamao taheva niravasesa jAva no parapayogeNaM upavajjati' evaM yathaiva audhiko gamakastathaiva niravazeSa yAnno paramayogegotpadyante audhikaprakaraNe yathotpAdAdikaM kathitaM tathaiva ihApi jJAtavyam, tathAhi-kuna utpadyante iti praznasya na nairayikebhya Agatya utpadhante na vA devebhya Agatyotpadyante kintu pazcendriyatiryagyonikebhya Agatyotpadyante tathA garbhajamanuSyebhya Agatya samutpadhante, ityuttaram / te khalu bhavasiddhikAH kSullakakRtayugmanArakAH bhadanta ! ekasamaye kiyanta utpadyante ! gautama ! catvAro vA, aSTa vA, dvAdaza vA, SoDaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA ekasamaye jAyante / te khalu bhadanta ! bhavasiddhika kSullakakRta. hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- evaM jaheva nirava sesa jAva no parappayogeNaM uvavajjati' he gautama ! audhika prakaraNa meM jaisAjisa rIti se utpAda Adi kA kathana kiyA hai usI rIti se vaha saba yahAM para bhI jAnanA cAhiye, jaise-yaha prazna kiyA gayA hai ki bhava siddhika kRtayugma nairayika kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? to vahAM aisA uttara meM kahanA cAhiye ki ve na naiyikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura na devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? kintu paJcendriya tiryagyoniko meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| he bhadanta ! ye kSullaka kRtayugmarAzi pramita bhavasiddhika nairayika eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? he gautama! eka samaya meM ve cAra, yA ATha, yA bAraha, yA solaha yA prabhuzrI gItamasvAmIna 4 cha ?-'evauM jaheva ohio gamao taheva niravasesa jAva parappaogeNaM uvavajjati' gautama! sodhina 426emA pramANe pAha vigere saMbaMdhI kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANe te saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajavuM jema ke-jyAre e prazna pUchavAmAM AvyuM ke-bhavasiddhika kayuma narayika kyAMthI AvIne utpanna thAya che? te teno uttara e che keteo narayika pAMthI AvIne utpanna thatA nathI tathA dezamAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu paMcendriya tiryaMca yonikamAMthI AvIne utpanna thAya che. tathA garbhaja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. he bhagavanuM A lalaka katayumarAzi pramANavALA bhavasiddhika nirayike eka samayamAM keTalA utpanna thAya che? he gautama ! eka samayamAM teo cAra, athavA ATha athavA bAra athavA seLa athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna thAya che. he. bhagavana A mulaka kRtayumarAzi pramANavALA bhavasiddhika nairayike kevI rIte zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.5 sU01 bhava. kRta. nai. upapAtAdikam 205 yugmanArakAH kathamutsadyante ? he gautama! sa yathAnAmakaH kazcit plavamAno'ya. vasAyanirvatitena karaNopAyena eSyati kAle pUrvasthAna parityAgretanaM sthAnamupasapadya viharati, ekameva ime nArakAH plAkA ivAdhyavasAyanivartitena karaNo. pAyena pUrva bhavaM parityajya bhavAntara mAsAdayanti teSAM khalu bhavasiddhika kSullakakRtayugmanArakajIvAnAM kathaM zIghrA gatiH kathaM zIghro gativiSayaH prajJaptaH he gautama / sa yathAnAmakaH kazcitpuruSaH tarugo balavAn yAvat trisamayena vA vigraheNotpadhante teSAM khallu jIvAnAM tathA zIghrA gatiH tathA zIghro gativiSayaH prjnyptH| te khalu bhavasiddhikakSullakakRtayugmanArakajIvAH kathaM parabhavAyuSkaM kurvntiiti| he saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / he bhadanta ! ye kSullaka kRtayugma rAzipramita bhavasiddhika naisayika kaise utpanna hote haiM ? he gautama ! jaise koI plavaka kUdatA-kUdatA adhyavasAya vizeSa se nirtita karaNopAya se AgAmI kAla meM pUrva sthAna ko chor3akara Age ke sthAna ko prApta karatA hai, isI prakAra se ye nAraka plavaka ke jaise hI adhyavasAya se nirtita karaNopAya dvArA pUrva bhava ko chor3akara para bhava ko-bhavAntara ko prApta kara lete haiM / he gautama ! bhavasiddhika kSullakakRtayugma nAraka jIvoM kI kaisI zIghra gati hotI hai ? aura isa zIghra gati kA viSaya kaisA hotA hai ? he gautama! jaise koI taruNa balavAn puruSa caudahaveM zataka meM prathama uddeza meM kahe gaye anusAra ho to jaisA vahAM kahA gayA hai usake mAphika ve nairapika tIna samaya vAlI vigraha gati se vahAM narakAvAsamAM meM utpanna hote haiN| isa prakAra kI unakI zIghra gati hotI hai aura aisA hI unakI zIghra gati kA viSaya hotA utpanna thAya che ? he gautama! jema koI kUdavAvALe -kudate kUdate adhyavasAya vizeSathI nivartita karaNanA upAyathI AgAmI kALamAM pUrva sthAnane choDIne AgaLanA sthAnane prApta kare che. e ja rIte A nAraka kRdAvALAnI jema ja adhyavasAya vizeSathI nivartita kAraNe pAyadvArA pUrva bhavane choDIne parabhavane bhavAtara arthata bIjA bhavane prApta karI le che. he bhagavana bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIvonI zIvra gati kevI hoya che? ane te zIdhra gatine viSaya ke hoya che? he gautama ! jema koI tarUNa balavAna purUSa caudamA zatakanA pahelA udezAmAM kahyA pramANe hoya te tyAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che, te pramANe te nArako traNa samayavALI vigraha gatithI tyAM nArakAvAsamAM utpanna thAya che. A rItanI zIghragati hoya che. ane e ja pramANe teonA zIghra gamanane viSaya hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle gautama ! adhyavasAyayoganirva titena kAraNopAyena evaM khalu te jIvAH parabhavA yuSka kurvantIti / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM gatiH pravartate gautama ! AyuH kSayeNa bhavakSayega sthitikSayeNa evaM khalu gatiH pravartate iti / te khalu bhavasiddhika kSullakakRtayugmanAraka jIvAH kim AtmaRddhayA utpadyante paraRddhayAnotpadhante iti, he gautama ! AtmaRyA samutpadyante na paraRddhayA samutpadyante / te khaDa bhavasiddhika kSullAkRtayugmanArakajIvAH kimAtmakarmaNA utpadyante para karmaNA vA utpadyante he gautama ! AtmakarmaNaiva utpadyante na parakarmaNotpadyante / te khala bhava. siddhikA lakakRtayugmanArakajIvAH bhadanta ! AtmaprayogeNa utpadhante paramayogeNa hai| he bhadanta ! ve bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIva parabhava kI Ayu kA pandha kaise karate haiM ? he gautama ! adhyavasAya yoga se nirtita kAraNopAya se ve parabhava kI Ayu kA bandha karate haiN| he bhadanta ! una jIvoM kI gati kaisI hotI ? he gautama! Ayu ke kSaya se bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se hotI hai / he bhadanta ! ve bhava. siddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIva kyA Atmaddhi se utpanna hote haiM yA paraddhi se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve Atmaddhi se hI utpanna hote hai paraddhi se utpanna nahIM hote haiM he bhadanta ! bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIva kyA Atma kama se utpanna hote haiM yA parakarma se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve Atma karma se hI utpanna hote haiM parakarma se utpanna nahIM hote haiM / he bhadanta ! ve bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIva kyA Atma prayoga se utpanna hote haiM yA he bhagavana te bhavasiddhika kSullaka kUtayugma nAraka jIva parabhavanI AyuSyane baMdha kevI rIte kare che ? he gautama ! avasAya vegathI nivartita karaNe pAyathI teo parabhavanA AyuSyane baMdha kare che. he bhagavana te jIvanI gati kevI rIte hoya che? he gautama ! AyunA kSayathI bhavanA kSayathI ane sthitinA kSayathI teonI gati thAya che he bhagavana te bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIve zuM AtmaddhithI utpanna thAya che? athavA paraddhithI utpanna thAya che? he gautama ! teo AtmAddhithI ja utpanna thAya che. paraddhithI utpanna thatA nathI. he bhagavana te bhasiddhika kSuvaka kRtayuma nAraka che AtmakarmathI utpanna thAya che? ke 5ra karmathI utpanna thAya che ? he gautama! teo Atma karmathI ja utpanna thAya che. parakarmathI utpanna thatA nathI. he bhagavana te bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIve zuM Atma pratyegI utpanna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.5 101 bhava. kRta, nai. upapAtAdikama 207 pA, utpadyante ? gautama ! AtmaprayogeNotpadhante, etadantaM sarvaM yAvatpadena saMgRhAta bhavatIti / 'rayaNappabhApuDhabI bhavasiddhiya khuDDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte' sttamamA pathivI bhavasiddhikakSullakakRtayugmanerikAH khala bhadanta ! kuta utpadyante ki merayi. kebhya stiyagyo manuSyebhyo devebhyoveti praznA, uttara mAha-evaM seva' ityAdi, 'evaM 'cetra niravasesa' evameva-audhigamavadeva niravazeSam authiyaNavadeva sarva thAvat no paramayogeNotpadhante jJAtavyamiti / 'evaM jAva Ahe satamAe evaM pAkdapaH saptamyAma, yAvatsadena zarkarAprabhAta Arabhya samAntapRthivyAH saMgrahaH, tathA ca para prayoga se utpanna hote haiM ? gautama ve Asma prayoga se hI utpatra hote haiM para prayoga se utpanna nahIM hote haiN| yahAM taka yaha saba yahAM yAvat pada se gRhIta huA hai| 'rayaNappabhA puDhavI bhavasiddhiya khuiDAga kajumma nerahayANa bhaMte !' he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI ke zudakRta. yugma gazipramita bhavasidadhika nairayika kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA tiyaMgyonikoM meM se Akara ke utAnna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA devoM meM Akara utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva niravasesa' he gautama ! jaisA sAmAnya gama kahA gayA hai vaisA hI yahAM vaha sampUrNa rUpa se yAvat ve para prayoga se utpanna nahIM hote haiM yahAM taka kahanA caahiye| 'evaM jAva ahe sattamAe' isI prakAra kA kathana adhaH saptamI pRthivI taka samajhanA cAhiye, yahAM yAvat pada se zarkarAprabhA thAya che? ke paraprAgathI utpanna thAya che ? he gautama ! teo Atma prayogathIja utpanna thAya che. parapregathI utpanna thatA nathI A ahi sudhInuM saghaLuM kathana ahiyAM yAvat padathI grahaNa karela che, 'rayaNappabhA puDhavI bhavasiddhiya khuDDAga kaDajumma neraiyANaM, bhaMte ! 7 bhagavAna ratnaprabhA pRthvInA kSudra kRtayugmarAzi pramANavALA bhavasiddhika narayiko kayAMthI AvIne upanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA tiryaMca nike mAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne upana thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAyale 1 // prazna uttaramA prasuzrI -eva ceva niravasesa' hai gautama! sAmAnya gama je pramANe kahela che, e ja pramANe te ahiyAM saMpUrNa paNe yAvata teo paraprayogathI utpanna thatA nathI. AtmaprayogathI utpanna thAya che. A kathana sudhInuM saghaLuM kathana kahevuM joIe, ___evajAva ahe sattamAe' mA prabhAnu thana madhAsatamI pRthvI sudhA samajavuM. ahiyAM yAspadathI zarkarA prabhAthI laIne tamaHprabhAputhvI nAmanI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 bhagavatI sUtre payA ratnaprabhA pRthivyAzrita nArakANAmutpAdAdiH kathitaH tathaiva zarkarAmamAdyadhaH saptamIpRthivI paryantAzrita bharasiddhika kSullaka kRtayugmanArakANAmapi utpAdAdipratithya iti / evaM bhavasiddhika khuDDAgateyoga nerazyAvi' evaM bhavasiddhika zullaka kRtayugmanArakaca deva bhavasiddhika kSullayayojanArakANAmapi utpAdAdi jJAtavya iti / ' evaM jAva kalio gatti' evaM yAvat kalyoja iti bhavasiddhika zulka yojanArakava deva bhavasiddhik kSullaka dvAparayugmanAraka bhavasiddhiya kSullakakalyojanArakayorapi utpAdAdi itivya iti / 'navara' parimANa' jANiyavvaM' navara se lekara tamA pRthivI nAma kI 6ThI taka kI pRthiviyoM ko grahaNa huA hai / tathA ca- jaisA vayana ra prabhA pRthivI ke Azrita nArakoM ke utpAdAdi ke sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana zarkarAprabhA se lekara adhaHsaptamI pRthivIyoM ke Azrita kSullaka kRtayugma rAzi pramANa bhavasiddhika nairayikoM ke utpAda Adi ke sambandha meM bhI kahanA cAhiye / 'evaM bhavasiddhika khuDAga teyoga neraiyA vi' kSullaka kRtayugma rAzipramita bhavasiddhika nairayikoM ke jaisA hI kSudra jyoja rAzipramita bhavasidhika bhI jAnanA cAhiye, arthAt unake utpAdAdi jaisA hI inakA bhI utpAdAdi kahanA cAhiye / ' evaM ' jAva kaliogatti' aura aisA hI utpAdAdi kA kathana yAvat kSudrakalpoja rAzipramita bhavasiddhika nairayikoM meM bhI karanA cAhiye, yahAM yAvat zabda se kSudra dvApara yugma rAzipramita bhavasidUdhika nairayikoM kA grahaNa huA hai| 'navara' pari chaThThI pRthvI sudhInI pRthvIyeA grahaNa karAi che. tathA--je pramANe ratnaprabhA pRthvInA Azraya karIne nArakeAnA utpAda vigerenA saMbadhamAM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana zakaraprabhAthI laIne adhaH saptamI pRthvI sudhInI pRthvIcAmAM rahelA kSullaka mRtayugma rAzipramANu bhavasiddhika nairiyakA nA utpAda vigerenA viSayabhAMpa hetu leha me. 'evaM bhavasiddhika khuDDAga yoga neraiyA vi' kSu kRtayugbha rAziprabhA nairayionA athana pramANe ja kSudraaiAja rAzipramANa bhavasiddhika nairayiketu' kathana pazu samajavu'. arthAt tenA utpAta vigere pramANe ja AmanA utpAda vigere paNa samajavA. ' evaM ' jAva kalioga tti' bhane yA prabhASenuM utpAda vigere saMbaMdhI uthana yAvat kSudra kalyAja rAzipramANa bhavasiddhika vaikayikana sabaMdhamAM paNa kahevuM joIe. ahiyAM yAvat zabdathI kSudra dvApara yugmarAzipramANu bhavasiddhika nairpi| zraDNu thayesa che. 'navara' parimANa' jANiyavva' paraMtu madhe 4 linna-lina zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za031 u.2 sU01 bhava kRta. nai, upapAtAdikam 209 kevala sarvatra parimANaM bhinna bhinna rUpeNa jJAtavyam / 'parimANaM tubba maNiya jahA paDhamuddesa' parimANaM pUrva bhaNitameva jJAtavyam yathA etacchatakIya prathamodeza ke kathitam catvAro vA, aSTau vA, ityAdi kRtayugmasya / trayo vA, sapta vA, ityAdi yojasya / dvau vA SaD vA ityAdi dvAparayugmasya / eko vA paJca vA ityAdi kalyojasyeti / ' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti hai bhadanta ! bhavasiddhika kSullaka kRtayugmAdi nArakANAM sAmAnyAnAM ratnaprabhAyAzritAnAM ca utpAda parimANAdikaM yathA devAnupriyeNa kathitaM tatsarvaM sarvacaitra mANaM jANivvaM parantu sarvatra parimANa bhinna-bhinna rUpa se jAnanA cAhiye, jaisA ki isa zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai-ki kRtayugma rAzipramita nairayikoM kA parimANa eka samaya ke utpAda kA cAra ATha Adi rUpa haiM, jyoja rAzipramita nairadhikoM kA parimANa eka samaya ke utpAda kA tIna athavA sAta Adi rUpa hai| dvAparayugmarAzi pramita nairayikoM kA parimANa do, chaha Adi kalyoja rAzipramita nairathikoM kA parimANa eka pAMca Adi rUpa hai / 'seva' bhaMte! seva bhaMte! pti' he bhadanta ! kSullaka kRtayugmAdi rAzipramita bhavasiddhika nairayikoM ke utpAdAdi ke sambandha meM jo sAmAnya rUpa se tathA ratnaprabhAdi Azrita inhIM nairayikoM ke utpAdAdi ke sambandha meM jo vizeSa paNAthI samajavu'. jema ke-A zatakanA pahelA uddezAmAM kahyuM che ke kRtayugma rAzipramANa nairacikAnuM pariNAma (eka samayanA utpADhanu) cAra, ATha, vigera rUpa che. tyeAja rAzipramANavALA nairiyakenu paramANu eka samayanA utpAdanuM traNa athavA sAta vigere rUpe che. dvApara yugma rAzi pramANa nairayakAnuM paribhAlu-me-ATha vigere 3ye che. tebha amala sevu. 'seva bhave ! seva' bhaMte / pti' he bhagavan kSu drutayugbha rAziprabhAzu vALA bhavasiddhika nairayikAnA utpAta vigerenA sabaMdhamAM sAmAnya rUpathI ane vizeSa rUpathI ApadevAnupriye je kathana karyuM che. te saghaLuM kathana avasthA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatra satyapiti kavayilyA gautamo bhavanta bandate namasyati, vanditvA namasmityA va saMyamena tapasA AnmAnaM bhAvayan viharatIti // suu01|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagaballabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitAlatakalApAlApakAvizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, pAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM ekatriMzattameM zatake paJcamoddezakaH smaaptH||31-5|| hama se Apa devAnupiyane kathana kiyA hai vaha saba sarvathA satya hI hai, aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvina karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ekatIsaveM zatakakA paMcama uddezaka samApta // 31-5 // satya ja che. 2 A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI nama. skAra kayA vaMdana namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 nAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyamadrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakane pAMcamo uddeza samApta 31-pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramevacandrikA TIkA za031 u06-28 01 lezyAyukta ne upapAtAdikam 211 atha SaSThodezakAdArabhya aSTAviMzatiruddezakAH prAramyante || mUlam - kaNhalessa bhavasiddhi ya khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavanaMti evaM taheva ohio kaNhalessa uddesao taheva niravasesaM, causu vi jummesu bhANiyantro jAva Ahe sattama puDhavI kaNhalessa khuDDAgakalioganeraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti taheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti // 31-6 // 'nIlalessa bhavasiddhiyA causu vi jummesu taheva bhANiyavvA, jahA ohie nIlalessa uddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti jAva viharai // 31-7 // 'kAulessa bhavasiddhiyA causu vi jummesu taheva uvavAeyavvA, jaheva ohie kAulessa uddesae / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharaI // 31-8 // 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddesayA bhaNiyA, evaM abhavasiddhiehiM vi cattAri uddesagA bhANiyavvA / jAva kAulessa usao ti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' // 31-9--12 // evaM sammaddiTThIhiM vi lessA saMjuttehiM cattAri uddesagA kAyavvA, navaraM sammaddiTThI paDhamavitiesu vi dosu vi uddesae su ahe sattamA puDhavIena uvavAyavvA, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte! ti // 31-13-16 // I micchAdiTThIhi vittAri uddesagA kAyavvA, jahA bhavasiddhiyANaM sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti // 31-17-20 // evaM pakkhihiM vi lessA saMjuttehiM cattAri uddesagA kAyacvA jaheva bhavasiddhiehi sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti / 31-21-24 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre sukkapakkhihi evaM caiva cattAri uddesagA bhANiyavvA jAva bAluyappabhApuDhavi kAulessa sukkapakkhiyakhuDDAgakalioga neraiyANaM kao uvavajaMti, taheva jAva no parappaogeNaM uvavajaMti / seyaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti sabve vi ee aTThAvIsaM uddesagA / 31-28 / ekatIsa imaM uvavAyasayaM samattaM // 31 // 1 chAyA - kRSNale zyabhavasiddhika kSullaka kRtayugmanaiyirakAH khalu bhadanta / kuta utpadyante ? evam yathaiva, audhikaH kRSNalezyoddezakastathaiva niravazeSa caturSvapi yugmeSu bhaNitavyaH yAvadadhaH saptamapRthivI kRSNalezya kSullaka kalyojanairayikAH sva madanta ! kuta utpadyante tathaiva tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 31 // 6 // 212 nolalezya bhavasiddhikAzcaturSvapi yugmeSu tathaiva bhaNitavyAH yathA - audhika nIlazyoddezake / tadeva bhadanta / tadeva madanta ! iti yAvadviharati // 31 // 7 // kArpotalezya bhavasiddhikA caturSvapi yugmeSu tathaiva upapAtayitavyAH yathaivadhike kApota lezya deza ke / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta iti yAvadviharati // 31 // 8 // yathA bhavasiddhi kaizvAra uddezakA bhaNitAH evam abhavasiddhikarapi catvAra uddezakA bhaNitavyAH yAvatkApota leiyodezaka iti / tadevaM bhavanta ! tadeva bhadanta / iti // 31 // 9-12 // evaM samyamTaSTibhirapi lezyA saMyuktaizcatvAra uddezakAH karttavyAH navaraM samyaSTiH prathama dvitIyayorapi dvayorapi uddezakayoradhaH saptamapRthivyAM na upapAvayitavyaH zeSaM tadeva, tadevaM bhavanta ! tadeva madanta / iti // 31 / 13-16 // mithyAdRSTibhirapi catvAra uddezakAH kartavyAH yathA bhavasiddhikAnAm / deva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // 31 / 17-20 ! evaM kRSNapAkSikairapi laizyAsaMyuktaizcatvAra uddezakAH karttavyAH yathaivamavasiddhikaiH / tadevaM bhavanta / tadeva bhavanta ! iti // 31 // 21-24 // zuklapAkSikaiH - evameva catvAra uddezakA bhaNitavyAH yAvada bAlukAprabhA pRthivIkA polezya pAkSika kSullaka- kalyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante, tayaiva yAvad no paraprayogeNotpadyante / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta ! iti / sarve'pi ete'STAviMzatirudezakAH || 31 - 25-28 // ekatriMzattamamupapAtazata samAptam // 31 // TIkA- ' kaNhalessa bhavasiddhika khuDDAga kaDajummaneiyANaM bhaMte' kRSNalezya bhavasiddhikakSullaka kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! 'kao uvavajjaiti' kurA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.6-28 sU01 lezyAyukta nai. upapAtAdikam 213 utpadyante, kiM nairayikebhya stiryagyonikebhyo manuSyebhyo devebhyo vA Agatyotpadhante iti praznaH, bhagavAnAha-evaMjahA' ityAdi / 'evaM jaheva ohio kaNhalessa uddesao taheva nirasesa causu vi jumme su bhANiyaco, evaM yathaiva audhikaH kRSNa lezyoddezakaH tathaiva niravazeSa caturvapi yugmeSu kRtayugma yoja dvApara kalyojayugmeSu bhaNitavyaH / kiyatparyanta maudhikagamavaktavyatA ? tabAha-'jAva' ityaadi| 'jAva ahe sattama puDhavI kaNhalesa khuDDAgakalioganeraiyANa bhante ! ko ubarajaMti' yAvadadha saptamapRthivI kRSNalezya kSullaka kalyojanairayikAH khalu zataka 31 uddezaka 6-28 taka 'kaNhalessa bhavasiddhiya khuDDAgakaDajumma neraiyANaM bhaMte' ityAdi TIkArthaH-he bhadanta ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kSudra kRtayugma pramANa pramita nairayika 'kao uvavajjati' kisa sthAna vizeSa se Akarake narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? kyA nairayikoM meM se Akarake ve vahAM utpanna hote haiM? yA tiryagyonikoM meM se Akara ke ve vahAM utpanna hote haiM ? yA manuSyo meM se Akara vahAM utpanna hote haiM ? yA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'evaM jaheva ohio kaNhalessa uddesao taheva niravasesa causu yi jummesu bhANiyavyo' he gautama ! audhika kRSNalezyA ke uddezaka meM jisa prakAra se kahA gayA hai usI prakAra se cAroM yugmoM meM bhI kahanA cAhiye, ve cAra yugma-kRtayugma, yoja, dvApara aura kalyoja-ye haiN| yaha audhika gama vaktavyatA yAvat, adhAsaptamI nArakapRthivI ke kRSNalezya 4uddezAne prAra'kaNhalessa bhavasiddhiya khuDDAga kar3ajumma neraiyANaM bhaMte ! tyAta TIkArthabhagavad kRSNalezyAvALA bhavasiddhika kSudrakRtayugma pramita nairayika 'kao uvavajjati' 45 // sthAna vizeSathI mAvIne na24vAsabhA panna yA cha ? che teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama pAmIra 4 cha 3-'evaM jaheva ohio kaNhalessa uddesao taheva niravasesa causa vi jummesu bhANiyavo' gautama! bhaudhita vezyAnA zAmA re pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe cAre yugmomAM kahevuM joIe. te cAra yuge te kRtayugma eja dvApara ane kAja e pramANe che. audhika gama saMbaMdhI kathana yAvat adhAsaptamI nAraka pRthvInA kRSNalezyAvALA kSullaka zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 bhagavatIsUtre madanta ! kuta utpadyante, ki nairayikebhyastiyagbhyo manuSyebhyo devebhyo vA, ityAdi prazna: ? yAvatpadena dhUmaprabhAtamaH pRthivyAzritanArakANAM saMgraho bhavatIti prazna: ? taheva' tathaiva-audhikaprakaraNavadeva sarvamuttaraM jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yad devAnupiyeNa kavitam, satsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM namaskRtya yAvadviharatIti / SaSThoddezakaH samAptaH // 31 // 6 // kSullaka kalyoja pramita nairayika vahAM kahAM se Akara ke utpanna hote hai? kyA nairayikoM meM se Akara ke vahAM utpanna hote haiM ? yA tiryagyoniko meM se Akara ke ve vahAM utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke yahA~ utpanna hote hai ? yA devoM meM se Akara ke vahAM utpanna hote haiM ? ityAdi kahanA cAhiye / 'taheva' he gautama ! ve vahAM paJcendriya tiryayonikoM meM se Akara ke bhI utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke bhI utpanna hote haiM / isa prakAra audhika prakaraNa ke jaisA hI yahAM saba uttara jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se dhUmaprabhA aura tamaH pramAH pRthivI meM rahe hue nairayikoM kA saMgraha huA hai / 'seva bhaMte ! se bhate!ti' he bhadanta ! jo Apa devAnupriyane yaha kahA hai vaha saba satyahI hai| aisA kahakara gautama ne bhagavAna ko bandanA kI aura namaH skAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // SaSTha uddezaka samApta // 31-6 // ja pramita naivika tyAM kayAMthI AvIne utpanna thAya che? zuM nirayikamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA tiryamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che athavA manuSyamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA de. bhAthI bhAvI tyAM 4-1 thAya che 1 athana sudhI 4Gavu naye. 'taheva' gautama teo tyAM paMcendriya tiryaMca nikamAMthI AvIne utpanna thAya che. ane garbhaja manuSyamAMthI paNa AvIne utpanna thAya che. A rIte audhika prakaraNamAM kahyA pramANe ahiyAM tamAma uttare samajavA. ahiyAM yAva50thI 29nA kI vigeremA 22sA nai2yi| aha rAya che. seva bhaMte ! seva bhatti sAvana mA5 vAnupriye 4thana resa cha, te saghaNu thana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vadanA namaskAra karIne teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUnA pAcho udeze samApta 31-6 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyagandrikA TIkA za031 u.7 01 lejAyukta nai upapAtAdikam 115 'nIlale sabhavasiddhiyA causu vi jummesu taheva bhANiyA, jaheba ohie nIlasosae' nIlalezyabhavasiddhikA nArakAH caturSvapi kRtayugma jyoja dvAparayugma- kalyojAtmakayugmeSu tathaiva bhaNitavyA, yathA audhikanIlalezyo dezake gaNitAH / etasminneva zatake tRtIyodezake nIlalezyAmadhikRtya yugma catuSTayeSu nArakANAmutpAtAdiryathA pratipAdita stenaiva rUpeNa nIlalezya bhavasiddhika nAra kANAM catuSvapi yugmeSu tathaiva vaktavyatA vijJeyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ci jAba viharaha' tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti yAvadviharati // 1 // iti saptamoddezakaH samAptaH // 31-7 // 'nIlalessa bhavasiddhiyA causu vi jummesu - taheva bhANivvA'- i. TIkArtha- nIlaaiiyAvAle bhavasiddhika nairayika cAroM yugmoM meM audhika nIlaleiyoddezaka meM kahe anusAra kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki isI zataka meM tRtIya uddezaka meM nIlalezyA ko adhikRta karake kRtayugma, jyoja, dvAparayugma aura kalpoja ina cAra yugmoM meM nAraka jIvoM kA utpAta Adi jaisA kahA gayA hai usI rUpa se nIla leiyAvAle bhavasidhika nairayikoM kI vaktavyatA bhI cAroM hI yugmoM meM kahanI cAhiye / seva bhate ! seva bhate ! tti jAva viharaha' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI haiM 2 | yaha kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // saptama uddezaka samApta // 31-7 // sAtamA uddezAnA prAraMbha 'nIlalessa bhavasiddhiya ca vi jummesu taddeva bhANiyavvA' ityAdi TIkA--nIlalezyAvALA bhavasiddhika naiyikA cAre yugmAmAM audhika nIlavezyAnA uddezAmAM kahyA pramANe kahevu' joI e. A kathananuM tAtparya e che ke-A ekatrIsamA zatakanA trIjA urdUzAmAM nIlalezyAnA adhikArathI kRtayugma, caiAja, dvAparayugma ane kalyeAja yugmAmAM nAraka jIvAnA utpAda vigere sabaMdhI je pramANe kathana karavAmAM Avela che. eja pramANe nIlalezyAvALA bhavasiddhika nairayikAnA sabadhamAM cAre yugmAmAM kathana karavu joie. 'seva bhate ! seva bha'te ! tti jAva viharai' he bhagavan gyApanaM yA viSaya sabaMdhanuM kathana sava thA satya ja che. he bhagavan ApanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU01|| ||bhAtabhI uddesh| sabhArata // 31-7 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhagavatIsare 'kAulessa bhavasiddhiyA causu jummesu' kApotalezyA bhavasiddhikA nArakA. caturvapi kRtayugma-yoja-dvAparayugmeSu / 'taheva uvavAeyavvA jahena ohie kAulessodesae' tathaiva tenaiva rUpeNa upapAtayitavyAH yathaiva-audhika kApotalezyo dezake upapAtitAH / etacchatakIya caturthodezake kApotalezyAzrita nArakANAM yugma catuSTayamadhikRtya yathA-yathA utpAdaparimANAdikaH kathitaH tatsarva mihApi anusandheya iti / 'seva bhate ! seva bhate ! ti jAva viharaha' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / ityaSTama uddezakA samAptaH // 8 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" pameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake aSTamoddezakaH samAptaH // 31-8 // AThaveM uddezekA prAraMbha 'kaulessa bhavasiddhiyA causu jummelu' kApotalezyAvAle bhavasiddhika nairayikoM kA cAroM yugmoM meM 'taheva uvavAeyavvA jaheva ohie kAulesso sie' audhika kApotalezyA uddezaka meM kahe gaye anusAra upapAta Adi kA kathana karanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki isa zataka ke caturtha uddezaka meM kApotalezyA ko Azrita karake nArakoM kA kRtayugmAdi cAroM yugmoM meM jisa-jisa prakAra se utpAda parimANa Adi kA kathana kiyA gayA hai vahI saba kathana yahAM para bhI lagAnA cAhiye sevaM bhaMte ! 'seva bhaMte ! tti jAva viharaI' bhAbhA deshaan| prArama'kAulesa bhavasiddhiyA causu jummesu' AyAta azyA siddhi vihAnu thAre yugmamA 'taheva uvavAeyavvA jaheva ohie kAulessodesara' bhauSita pAta vezyA uddezAmA 4 pramANe 55 vigera saMbaMdhI kathana kahevuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke A ekatrIsamA zatakanA cethA uddezAmAM kAtilezyAne Azraya karIne nArakenuM kRtayuma vigere cAre yuemAM je-je rIte utpAda, parimANa vigerenA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che, eja saghaLuM kathana ahiMyAM paNa kahevuM joIe. 'seva' bhate ! seva' bhane / ti jAva viharaI' 8 lAn bhApavAnupriye Dasa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2031 u.8 sU01 lezyAyukta nai. upapAtAdikam 217 he bhadanta ! Apa devAnupriya ke dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra karake tapa evaM saMyama se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatIsaveM zatakakA ||asstthm uddezaka samApta / / 31-8 // A tamAma viSaya satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakane AThamo uddeza samApta 31-tA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - 218 magavatIle __atha navamodezakAdArabhya dvAdazAntA uddezakAH / 'jahA bhavasiddhiehiM cattAriuddepayA bhaNiyA' yathA bhavasiddhirbhavasiddhikAn nArakAnAzritya yathA catvAra uddezakAH kthitaaH| evaM abhavasiddhiehi vi cacAri uddesA mANiyadhyA' evam abhavasiddhikairavi-abhavasiddhikA nAzrityApi catvAra uddezakA bhaNitavyA kiyatparyantaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva-kAulessA uddesotti' yAvatkApotalezyoddezaka iti, yAvatpadena prathamasya sAmAnyanairayikANAM kRSNalezya nIlalezyanairayikANAM saMgraho bhavatIti / 'seva bhaMte ! sevaM nava veM uddezaka se bAraha paryanta ke uddezekA kathana 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddesayA bhaNiyA jisa prakAra bhavasiddhika nArakoM ko Azrita karake cAra uddezaka kahe gaye haiM 'evaM abhavasiddhiehiM vi cattAri uddesagA bhANiyavvA' isI prakAra abha. dhyasiddhika nairayikoM ko Azrita karake bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye-yAvatkApotalezyA uddezaka taka / yahAM yAvatpada se sAmAnya nairayikoM kA kRSNavezyAvAle nairayikoM kA evaM nIlalezyAvAle nairayikoM kA grahaNa huA hai / 'seva bhaMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane yaha viSaya kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / aisA | navamA uddezathI bAramA sudhInA uddezAone prAraMbha 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddesayA bhaNiyA' ke pramANe masilas nAhAna uddezAne yAra shaay| 4AmA mAsA , 'evaM abhavasiddhie hiM vi cattAri uddesagA bhANiyavvA' se prabhAye masasiddhi naiyiAne uddezIne paNa cAra uddezAo kahevA joIe. yAtkAtilezyA uddezaka paryanta kahevuM joIe. ahiyAM yAspadathI A ekatrIsamA zatakanA samAnya uddezAnA kRSNalezyAvALA narayike ane nIlalezyAvALA nairayike grahaNa karAyA che. 'seva bhate ! seva bhate ! tti' he bhagavana ApaTevAnupriye yA viSayamA je kahyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavan ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI teo zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.9-12 201 lezyAyukta nai. upapAtAdikam 219 bhaMte ! ti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // navama dazamaikAdaza dvAdazo dezakAH samAptAH // 9-10-11-12 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm ekatriMzattamazatakasya navamoddezakA dArabhya dvAdazAntA uddezakAH smaaptaaH||9-12|| kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ikatIsaveM zataka kA navave uddezaka 9-se lekara 12 taka samApta // 9-12 // ne namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasUna jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtragbI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakanA navamA uddezathI bAra udezA sudhInA uddezAo samApta 31-9-12 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 bhagavatIstre trayodazAdArabhya SoDaSAntA uddezakAH 'evaM sampadihi vi lessAsaMjuttehi catAri udesagA kAyanA' evaM bhavAmavasiddhikanArakavadeva samyagdRSTibhirapi nArakaiH kRSNa-nIla kApotalezyAsaMyuktaiH catvAra uddezakAH krtvyaaH| samyagdRSTikakSullakakRtayugmanArakAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? kRSNalezya samyagdRSTi kSullakakRtayugmanArakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante 2, nILalezya samyagdRSTi nArakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante 3, kApotalezya samyagdRSTinArakAH kuta utpadyante 4, terahaveM uddezaka se solahaveM paryanta ke uddezaka kA kathana 'evaM sammadiTThI vi lessA saMjuttehi cattAri uddesagA kAyavvA' bhavasidAdhika, evaM abhavasiddhika nAraka ke jaise kRSNa, nIla kApotalelyA saMyukta samyagdRSTi nArakoM ko lekara bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye-jaise he bhadanta ! kSullaka kRtayugma rAzipramita samyagdRSTika nAraka kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? ityAdi he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kSullakakRtayugma rAzipramita samyA dRSTi nAraka kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM 12 / ityAdi nIlalezyAvAle kSullakakRtayugma rAzipramita samyadRSTika nAraka he bhadanta / kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? ityAdi 3 kApotalezyAvAle kSullaka kRtayugma rAzipramita samyagdRSTi nAraka he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? ityAdi 4 isa krama se ye cAra uddezaka jAnanA caahiye| 'navaraM sammadidi paDhamabitiesu vi dosu vi uddesaesu teramA udezAthI soLamA sudhInA uddezAne prAraMbha- 'eva sammadidvihiM vi lessAsaMjuttehiM cattAri uddesagA kAyavvA' yA TIkAI-bhavasiddhika nArakAnA kathana pramANe kRSNa nIla, kApatasyAvALA samyagRSTi nArakene uddezIne cAra uddezAo kahevA joIe, jema kehe bhagavana kaNalezyAvALA bhulakakRtayummarAzi pramita samyagadRSTivALA nArake kyA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? 2 nIlalezyAvALA mulakUtayuma rAzipramita samyaka daSTivALA nArake kayA sthAna vizeSathI AvIne nArakAvAsamAM utpanna thAya che? 3 kApatalezyAvALA kSullaka kRtayugma rAzipratisamyagdaSTivALA nArake kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? 4 bhayA yAra shaay| sama se.. "navara' sammadiTTi pahamabItie do zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.13-16 sU01 lezyAyukta nai upapAtAdikam 221 evaM krameNa catvAra uddezakAH jJAtavyAH | 'navaraM sampradiTThI paDhamaviviesa vi dosu vi uddesaesu' navaraM kevalaM samyagdRSTinArakaH, prathamadvitIyayorapi dvayorapi uddezayoH / ' ahe sattamA puDhavIe na ubavAyavvo' adhaH saptamI pRthivyAM saptamanarakabhUmau na upapAtayitavyaH, prathamadvitIyodeza ke samyagdRSTinArakaH saptamanArakabhUmau na upapAtayituH / kApota lezyAzrayaH prathama dvitIya tRtIyanarakeSu gacchati nAnyatra, nIlalezyaH tRtIya caturtha paJcamanarake gacchati nAnyatra, kRSNalezya:- paJcama-SaSTha- saptamanarakeSu gacchati nAnyatra, kintu kRSNalezya:- samyagdRSTiH saptame na gacchati paJcamaSaSTha narakeSu gacchatyeveti bhagavatA kathitam / kRSNalezya. sya saptamyAM gamanasaM bhavena samyagdRSTimabhAvAt taniSedho yukta evaM nIla-kApI. ahe santamA puDhavIe na ubavAeyanbo' parantu prathama aura dvitIya uddezaka meM samyagdRSTi nAraka kA adhaHsaptamI pRthivI meM utpAda nahIM hone ke kAraNa usakA vahAM utpAda nahIM kahanA cAhiye tAtparya isa kathana kA aisA hai ki kApotaleyAbAlA samyagdRSTi nAraka prathama tRtIya, caturtha aura paMcama ina narakoM meM jAtA hai anya narakoM meM nahIM jAtA hai nIlayAvAlA sampakradRSTi nAraka tRtIya caturtha aura paMcama ina narakoM meM jAtA hai / anyatra nahIM jAtA hai kRSNaleiyAvAlA nAraka yadyapi pazcama, SaSTha aura saptama ina narakoM meM jAtA hai anyatra nahIM jAtA hai kintu kRSNalezyAvAlA saMmyagdRSTi nAraka saptama naraka meM nahIM jAtA paMcama aura 6The naraka meM to jAtA hI hai aisA bhagavAna ne kahA haiN| kRSNalezyAvAle kA saptama naraka meM gamana saMbhava hai parantu sampa gdarzana ke prabhAva se vahAM jAne kA niSedha kiyA gayA hai soM yaha kathana usa ahe sattamA puDhavIe na ubavAyavvA' paraMtu paDelA yAne sIla uddezAmAM samyagdRSTivALA nArakane adhaHsaptamI pRthvImAM utpAta na thavAnA kAraNe tyAM tenA utpAta kaheve| na joie. kahevAnuM tAtpa e che ke-kApeAtika vaizyAvALA samyagyeSTi nAraka pahelA bIjA ane trIjA narakAmAM jAya che. te zivAya nA khIjA narakAmAM jatA nathI. nIlallezyAvALA sabhyadRSTi nAyaka trIjA, ceAthA, ane pAMcamA narakAmAM jAya che. te zivAya anyatra jatA nathI kRSNa vaizyAvALA nArake jo ke-pAMcamA, chaThThA ane sAtamA narakAmAM jAya che, anyatrajatA nathI. paraMtu kulezyAvALA samyagadRSTi nAraka sAtamA narakamAM jatA nathI. pahelA ane chaThThA narakamAM te jAya ja che. te pramANe bhagavAne kahyuM che. kuSNulesyAvALAnuM sAtamA narakamAM gamana saMbhavita che. pararaMtu samya daza nanA prabhAvathI tyAM javAnA niSedha karela che, teA A kathana cAgya ja che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 bhagavatIsUtre tayostu tatra saptamyAM prAptireva nAsti, ato na taniSedhaH kRta iti etadeva vailakSagyam 'sesa taM ceva' zeSam-kathitavyatiriktam anyatsava pUrvadeva jJAtavyamiti / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / iti zrI- vizvavikhyAtajagadavarabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlanaviviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake trayodazodezakAdArabhya SoDazoddezakAntA uddezakAH samAptAH // 31 // 13 // 16 // yukta hI hai| nIla aura kApotalezyAvAloM kI to vahA~ prApti hI nahIM hai| isaliye vahAM isakA niSedha nahIM kiyA gayA hai / 'sesaMta ceva' isa bhinnatA ke atirikta aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai / 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnumiyane kahA hai vaha saba kathana satya hI hai 2 aisA kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // zataka 31 uddezaka 13 se 16 taka samApta // 31-13-16 // nIla ane kApotika lesyAvALAonI te ahiyAM prApti ja thatI nathI. tathI tabhanI niSedha nathI. 'sesa' taceva' 2452 3 minna pa! zivAya bAkInuM tamAma kathana pahelA kahyA pramANe ja che. tema samajavuM. 'sevaM bhate ! sevaM bhate ! tti' 3 sAvan mApavAnupriye 2 prabhArI A viSayamAM kathana karyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavana ApavAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI AtmAne sAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 ekatrIsamA zatakanA teramA uddezAthI sALamAM uddeza sudhInA cAra udezAo samApta 13-16 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.17-24 201 lezyAyukta nai, upapAtAdikam 223 'micchAdiTThIhi vi cattAri uddesagA kAyadhvA, jahA, bhavasiddhiyANa, mithyAdRSTibhirapi lezyAsayuktai zcatvAra uddezakAH sAmAnyoddezakAH kRSNa-nIla kApotalezyAzrayAH ta ete catvAra uddezakAH kartavyAH yathA bhavasiddhikAnAM catvAraH kathitA iti / seva' bhate / seva bhate ! ti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti saptadazA-'STAdazai-konaviMzati viMzatyuddezakAH samAptAH 31 / 17 / 20 ___ 'micchAdihihiM vi cattAri uddesagA kAyandhA jahA bhavasiddhiyANaM' lezyA saMyukta mithyAdRSTi nArakoM ke bhI cAra uddezaka bhavasiddhika nArakoM ke jaise kahanA cAhiye, eka sAmAnya uddezaka kRSNalezyAzraya dvitIya uddezaka 2 nIlalezyAzraya tRtIya uddezaka 3 aura kApotalelyA zraya caturtha uddezaka 4 'seva bhate ! seva mate ! tti' he bhadanta Apa devAnupriya ke dvArA kahA gayA yaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kaha kara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // // zataka 31 uddezaka 17 se 20 taka samApta // 31-17-20 // sattaramA uddezathI vIsamA sudhInA uddezAono prAraMbha- 'micchAdidvihiM vi cattAri udesagA kAyavvA jahA bhavasiddhiyANaM' tyA TIkArtha-lezyAvALA mithyASTivALA nArakamAM paNa bhavasiddhika nArakenA kathana pramANe cAre uddezAo kahevA joIe. eka sAmAnya uddezaka 1 kRSNa lezyAvALA saMbaMdhI bIje udeze 2 nIlalezyA saMbaMdhI trIjo uddezo 3 ane kAtilezyA saMbaMdhI ethe uddeze. 4 A cAra udezAo samajI levA. _ 'sevaM bhate / sevaM bhate ! tti' magana mApavAnupiye 24 // tamAma A kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApavAnupriye kahela A viSayanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA, sU01 sattaramA uddezathI vIsamA uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 3-172 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 bhagavatIsa atha ekonaviMzatidArabhya cauviMzatityudezakAH prArabhyante / / "evaM kaNhapakkhiehi vi lessAsaMjuttehiM cattAri uddesagA kAyacyA' evaM bhavasiddhikAdivadeva kRSNapAkSikanArakairapi lezyAyuktaH kRSNa-nIla-kApotayukta anvAra uddezakAH kartavyAH paripaThanIyAH, sAmAnyodezakaH prathamaH kRSNalezyAzrito dvitIyaH nIlalezyAzraya zcatartha, ete catvAra uddezakAH paThanIyAH ? ityAha'jaheva bhavasiddhiehi yathaiva bhavasiddhi ke bhavaddhikanArakAzritalezyAzritAzcatvAra uddezakAH hApi-tathaiva catvAro jJAtavyA iti / seva bhate ! sevaM bhate ! tti, tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 21-22-23-24 uddezakAH samAptAH // ekavIsaveM uddezaka se cauvIsaveM paryanta ke uddezaka kA kathana 'evaM kAhapakkhiehi vi lessAmaMjuttahiM cattAri uddesagA kAyavA' TIkArtha-bhavasiddhika Adi nArakoM ke jaise kRSNa, nIla, kApota lezyA yukta kRSNapAkSika nArakoM ke bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye / inameM eka pahalA mAmAnya uddezaka hai kRSNalezyAzrita dvitIya uddezaka hai| nIlalezyAzrita tRtIya uddezaka hai| aura kApotalezyAzrita caturtha uddezaka hai / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // ||shtk 31 uddezaka 21 se 24 taka samApta // ekavIsamA udezAthI cAvIsamA sudhInA cAra uddezAne prAraMbha'evN kaNhapavikhapahi vI lespA saMjuttehi cattAri uddesagA kAyabvA' tyA TIkAtha- bhavasiddhika vigere nArakonA kathana pramANe kRSNa, nIla, kApata, lezyAvALA kRSNapAkSika nArakanA saMbaMdhamAM paNa cAra udezAo samajI levA. temAM eka sAmAnya pahelo uddeza. 1 kRSNalezyA saMbaMdhI bIjo uddezo kahyo che. nIlalezyA saMbaMdhI cotho uddezo kahyo che. ___ 'seva bhate ! seva ! bhaMte ! tti' sAvana mAyadevAnupriyere prabhAnu jayana karyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAja mAna thayA. sU01 ekavIsamA uddezathI 24 vIsamA udezA sudhInA cAra uddezAo samApta 31-21 thI 24 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3REMImperime prameyacandrikA TIkA za031 u.25-28 sU01 lezyAyukta ne. upapAtAdikam 225 'mukkapavikhaehi, evaM ceva cattAri uddesagA bhANiyabA' zuklapAkSika eva. meva catvAra uddeza kA bhaNitavyAH, zuklapakSikakSullakakRtayugmanArakAH khallu bhadanta ? kuta utpadhante, evaM krameNa-prathama uddezakaH zuklapAkSikakRSNalezya kSullakakRtayugmAdi nArakAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante 2 iti dvitIyodezakaH 2 nIlalezya zuklapAkSika kSullakakRtayugmAdinArakAH khalu bhadanta ! kuta utpa cante ? iti tRtIyo dezakaH 3 kApotalezya zuklapAkSikakSullakakRtayugmAdi nArakAH khalu bhadanta ! kuta utsadyante ? iti caturthoddezakaH 4 evaM krameNa catvAra uddezakA saMpadyante / kiyatparyantaM vaktavyA uddezakAstatrAha-'jAva' ityaadi|| ___ 'sukkapakkhiehiM evaM ceva cattAri uddesagA bhANiyacyA' isI prakAra se zuklapAkSika nArakoM ke bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye,-jaisekSullakakRtayugmAdi rAzimita zukla gakSika nAraka he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? aisA yaha prathama uddezaka hai kSullaka kRtayugmAdi rAzipramita kRSNalezyAvAle zuklapAkSika nairapika he bhadanta ! kisa sthAna se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote hai ? aisA yaha dvitIya uddezaka hai| kSullakakRtayugmAdi rAzi pramita nIlalezyAvAle zuklapAkSika nairayika he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? aisA yaha tRtIya uddezaka hai / kSullaka kRtayugmAdi rAzipramita kApotalezyAvAle zuklapAkSika nairayika he bhadanta! kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakA paccIsamAthI aThayAvIsa sudhInA uddezAone prAraMbha- 'sukarakkhiehiM evaM cetra cattAri uddesagA bhANiyadA' tyAha TIkAI-eja pramANe zukalapAkSika nArakenA saMbaMdhamAM paNa cAra udezAo kahevA joIe, jema ke-lU laka kRtayugma Adi rAzipramita zukala pAkSika nAraka he bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A pramANene A pahelo uddeza che. 1 kSalaka katayugma Adi rAzipramita kRSNalekSAvALA zukala pAkSika nairayike he bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? e pramANene A bIjo uddeza che 2 kSalakakRtayu ma AdirAzi pramita lezyAvALA zukalapAkSika he bhagavAna kayA sthAna vizeSathI AvIne naraka vAsamAM utpanna thAya che? e pramANene trIje udeze kaho che 3 zubhalaka kRtayujha vigere rAzimita kAtilezyAvALA zukalapAkSika narayike zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 bhagavatIso 'jova bAluyappabhA puDhavikAulessa mukkapakkhiyakhuDDAga kalioganeraiyANaM mate ! ko uvavajjaMti' yAvad bAlukAprabhA pRthivI kApotalezya zuklapAkSika kSullaka kalpojanArakAH kuta utpadyante yAvatpadena ratnaprabhA - zarkarapamApRthivI sambandhikApotalezyanArakANAM tathA kApotalezyAnAM kRtayugma-vyoja-dvAparayugmaghaTitAnoM zuklapakSiyanArakANAM grahaNaM bhavati / pUrvoddezaka kathitotpAdapakArAH saMpahItavyAH yAvat-no paramayogeNa utpadyante etatparyantam, etadAzayenaiva kathitam / ___ 'taheva jAva no parappabhogeNa uvabajjati' tathaiva yAvat no paramayogeNotpa. pante, pUrvoktaM sarvamihA'nusandheyam / seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta / bhadanta! iti yAvadviharati // pAsa meM utpanna hote haiM 4 aisA yaha caturtha uddezaka hai| ye cAroM uddezaka 'jAva cAluyappabhA puDhavI kAulessa sukkapakkhiya khuDDAga kalioga nera iyANe bhate! kao uvavajjati' isa sUtrapATha taka kahanA caahiye| isakA tAtparya yaha hai ki-he bhadanta ! yAvat vAlukApramAgata kSullaka kalyoja rAzipramita kApotalezyAvAle zuklapAkSika nAraka kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote hai ? yahAM yAvatpada se ratnaprabhA evaM zarkarA pramApRthivI sambandhI kApotalezyAvAle nArakoM kA tathA kRtayugma yoja, evaM chAparayugma rAzimita kApotalezyAvAle zuklapAkSika nArakoM kA grahaNa huA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! 'taheva jAva nI parappaogeNaM uvavajjati' pUrva ke jaiptA uttara jAnanA cAhiye / yAvat he bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che. A pramANene A the udeze kahyo che. 4 ____ mA yA dezAcyA 'jAva vAluyaHpabhA puDhavI kAulesta sukkapakkhiyakhuDDAga kali bhoga neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' 24 / sUtrA: sudhIhe . A kathananuM tAtparya e che ke-he bhagavana yAvat vAlukAprabhA paryatana suhalaka kaja rAzipramita kAtilezyAvALA zukalapAkSika nArake kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? ahiyAM yAvatpadathI ratnaprabhA ane ane zarkarAmabhA pRthvInA nArako tathA kRtayugma geja ane dvAparayugma rAzi pramita kRSNa nIkalezyAvALA zulapAkSika nArako grahaNa karAyA che. A upara pUchelA praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama! 'taheva jAva no parappaogeNa uvavajjaMti' paDekhai sai pramANe mahiyAM uttara samaja yAvat teo paraprayAgathI utpanna thatA nathI. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.25-28 201 lezyAyukta nai. upapAtAdikam 227 __'savve vi ee aTThAvIsaM uddesagA' sarve'pi pate upayuktA aSTAviMzatirudezakA bhavantIti ityekatriMzattame zatake-28 uddezakAH smaaptaaH|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm aSTAviMzatyuddezAtmaka mekatriMzattamamupapAtazataM samAptam // ke para prayoga se utpanna nahIM hote haiM / 'seva bhaMte ! seva bhaMte! ti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama svAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 'satve vi ee aThThAvIsaM usagA' isa prakAra se ye saba 28 uddezaka samApta ho jAte haiN| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThAIsa uddezaka sahita // 31 vAM zataka samApta // ___'seva bhate ! seva bhate ! tti' 3 MIN paDhevAnupriye 2 4thana yu che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApadevAnupriyanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaH skAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAna para birAjamAna thayA, sUnA ___ 'samve vi ee adAvIsaM uddemagA' mA zata mA bhaNI yAvIsa udezAo thAya che. jainAcArya janadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAna ekatrIsamA zatakanA paccIsamA uddezathI aThayAvIsamA udezAonuM kathana samApta 31-15 thI 28 ekatrIsamuM zataka samApta 31 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 bhagavatIstre // atha dvAtriMzattamaM zatakam // (1.28 uddezakAH) ekatriMzame zatake nArakAdi jIvAnAmutpAdAdiH kathitaH, dvAtriMzattame tu zatake nArakAdi jIvAnAmeva udvartanA kathyate ityevaM sambandhena AyAtasyA'STAviMzatyuddezaka pramANasyedamAdimaM sUtram _ 'khuDDAgakaDajummaneraiyANa bhaMte' ityAdi / mUlam-khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! aNaMtaraM udhvahitA kahiM gacchaMti, kahiM uvavajjaMti kiM neraiesu uvavajjati tirikkhajoNiesu uvavajjati uvaNA jahA vakaMtIe / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvvadRti? goyamA! canAri vA, aTU vA, bArasa vA, solasa vA, saMkhejjA-asaMkhejjA vA uvvadati / teNaM bhaMte ! jIvA kahaM ucvaTuMti, goyamA ! se jahAnAmae pavae evaM taheva / evaM so gheva gamao jAva AyappayogeNaM ujvaTThati no parappayogeNaM uvvdNti| rayaNappabhApuDhavi khuDDAgakaDajumma0 evaM rayaNappabhAe vi evaM jAva ahe sattamAe / evaM khuDDAgateoga khuDDAgadAvarajumma khuddddaagkliogaa| navaraM parimANaM jANiyadhvaM sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // kaNhalessa kaDajumma neraiyA evaM eeNaM kameNaM jaheva uvavAyasae aTThAvIsaM uddesagA bhaNiyA taheva uvvadRNA sae vi aTThAvIsaM udesagA bhANiyavvA nirvsesaa| navaraM uvvadati tti abhilAvo bhANiyavvo sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai ||u-1-28|| battIsaimaM uvaTTaNA sayaM samattaM // 32 // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za032 u.1 101 nArakAdi jIvAnAmudvartanAni0 229 chAyA-kSullakakRtayugmanerayikAH khalu bhadanta ! anantaram udvartya kutra gacchanti kutrotpadhante, kiM nairayikeSu utpadyante tiryagyonikeSu, utpadyante, udvartanA yathA vyutkraantau| te khallu bhadanta ! jIvA eka samayena kiyanta udvartante ? gautama ! catvArovA, aSTau vA, dvAdaza vA, SoDaSavA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, udvarta. nte| te khalu bhadanta ! jIvAH kathamudvartante, gautama ! sa yathAnAmakaH plavakaH, evaM tathaiva, evaM sa eva gamako yAvad-AtmaprayogeNa-udvartante, no paraprayogeNa udvartante / evaM ratnapabhApRthivIkSullakakRtayugma, evaM ratnapabhAyAmapi evaM yAvadadhaH sapta. myAm / evaM kSullaka-jyoja kSullakadvAparayugma-kSullakakalyojAH / navaraM parimANaM jJAtavyam, zeSa tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // dvAtriMzattamazatake prathamoddezakaH samAptaH // 32 // 1 // kRSNalezya-kRtayugma-nairayikAH, evametena krameNa yathaiva upapAtazate'STA. vizatiruddezakA bhaNitA stathaiva-udvartanAzate'pi aSTAviMzati rudezakA bhaNitavyA niravazeSAH / navaram udvartante ityamilApo bhaNitavyaH, zeSa tadeva / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati // 'dvAtriMzattamamudvartanAzataM samAptam // 32 // TIkA-'khuDDAgakaDa jumma neraiyANaM bhaMte ! kSullakakRtayugma rAzirUpanairayikAH khalu bhadanta / 'aNaMtaraM umaTTittA kahiM gacchanti' anantaram-nArakabhavasamAptI --zataka 32 uddezaka 1-2831 ve zataka meM nAraka jIvoM kA utpAda Adi kahA aba isa 32 ve zataka meM unhI kRtayugmAdi rAzimita nairayikoM kI udvartanA kahanI hai, so isI sambandha ko lekara isa zataka kA prArambha hubhA hai / isameM 28 udezaka haiM / 'khuDDAga kaDajumma neralyANa mate !' ityAdi TIkArtha-'khuDDAgakaDajumma neraiyANa bhaMte!' he bhadanta ! kSullakakRta. yugmarAzipramita nairayika nAraka bhavakI samApti hote hI narakabhava meM se mAsamA sht:ne| praarm-ddesh| 5oekatrIsamA zatakamAM nAraka vigere jenA utpAda vigerenuM kathana karavAmAM AvyuM che. have A batrIsamA zatakamAM eja kRtayugma vigere rAzi vALA narayikonI udvartana kahevAmAM Avaze. e saMbaMdhane laIne A zataka ne prAraMbha karavAmAM AvyuM che. A zatakamAM aThyAvIsa udezAo che. 'buDDAga kar3ajumna neraiyANaM bhaMte !' tyAha TI -'khuDDAga kaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! vana kSuda ita suSma zazipramita nairayika, nAraka bhavanI samAptI thatAM ja nAraka bhavathI zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 bhagavatIso satyAm antararahitam udvartya-niHsRtya 'kahiM gacchanti' kutra gacchanti 'kahiM ukvajjati' kutrotpadyante ? he bhadanta ! ime nArakabhavasamAptau anantaram-antararahitaM kasmin bhave gacchanti, kutra cotpadyante-ki neraiemu uvavajjati tirikkha. jogiesu uvavajjati' ki nairayikeSu utpadyante ? athavA-tiryagyoniketpadyante iti pazna:, uttaramAha-'uvvaTTaNA' ityAdi' 'ubaTTaNA jahA vaktIe' udvartanA yathA vyutkrAntI, prajJApanAyAH SaSTapade yathA-udvartanA kathitA, tathaiva ihApi nArakANAmudattanA jJAtavyA / arthataH sA caivam naragAo udhvaTThA, gambhe pajjatta'saMkhajIvIsu' iti / narakAt udvattA garne paryAptA saMkhyajIviSu, iticchaayaa| ayaM bhAvaH-te nArakA narakAnnirgatya paryAptasaMkhyAtavarSAyuSka manuSyeSU spadhante, tathA-tiryagyonikeSutpadyante iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM nikala karake kahAM para jAte haiM ? kahAM utpanna hote haiM ? tAtparya yaha hai kinAraka naraka paryAya se nikalate hI usI samaya kisa bhava meM jAte haiM aura kahAM utpanna hote haiM ? 'kineraiesu uvavati' kyA narayikoM meM utpanna hote haiM ? yA 'tirikkhajoNiessu uvavati' tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'udhvaTTaNA jahA vakaMtIe' he gautama ! prajJApanA ke 6The pada meM jisa prakAra se udvartanA kahI gaI hai, usI prakAra se yahAM para bhI nArakoM ko utanA kahanI cAhiye, vaha isa prakAra se hai-- 'naragAo ubaTTA gambhe pajjatta'saMkhajIvIsu' tAtparya aisA hai-ve nAraka naraka se nikala karake paryApta saMkhyAta varSa kI AyuvAle manujyoM meM aura tiryagyonikoM meM utpanna hote haiN| teNaM bhaMte ! jIvo egnIkaLIne kyAM jAya che? arthAt kyAM utpanna thAya che? A thananuM tAtparya e che ke-nAraka, nAraka paryAyathI nIkaLIne e vakhate kyA bhavamAM jAya che? sana yA utpanna yAya cha ? kineraiesu uvavajjati' zutasAyimA utpanna yAya cha ? yA 'tirikkha joNiemu uvavajjati' tiya yonimA utpanna yAya cha 1 mA prazana uttaramA prabhuzrI jotabhIne -'uvvaTTaNA jahA vaktIe' he gautama ! prajJApanA sUtranA chaThA vyutkrAMti padamAM je pramANe udvartana saMbaMdhI kathana kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM nArakonI paNa udvartanA kahevI naye. te thana mA pramANe cha. 'naragAo ujvaTTA gabbhe pajjatta'sakhajIvIsu' mA thananu tAtya' e che ke-te nArako narakathI nIkaLIne paryAptaka saMkhyAta varSanI AyuSyavALA bhAnadhyAmA bhane liya yonimA 5nna thAya che. 'te gaM bhaMte ! jIvA egasamaraNaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandikA TIkA 2032 u.1901 nArakAdi jIvAnAmuvatanAni0 231 kevaiyA ubaTuMti' te khalu nArakA bhadanta ! ekasamayena ekasmin samaye ityarthaH kiyassaMkhyakA udvartante iti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA, ityAdi / goyamA' he gautama ! 'cattAri vA, aTTha vA, bArasa vA, solasa vA, sakhejjA vA asaMkhejjAvA, umbaTuMti' kSulAka-kRtayugma-nArakA zcatvAro vA, aSTau vA, dvAdaza vA, SoDaza vA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA, ekasamaye udvartante iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA kaha ubaTuMti' te khalu bhadanta ! kSullaka kRtayugma-nArakA jIvAH kathaM kena prakA. reNa udvartante iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmA patra evaM daheja' sa yathAnAmakaH plavakA, evaM tathaiva-pUrvoktavadeva evaM so veva mama mo jAva-pAyayogega unnaTuMti' evaM sa eva gamako yAvad AtmamayogeNa udvartante no paraprayogeNotpadyante / ayaM bhAvaH kSullaka-kRtayugma-nArakAH kathamurttante ini samaeNaM kevaDyA utravati ' he bhadanta ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM arthAt ve jIva naraka se eka samaya meM kitane nikalate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! cattAri vA ag vA, pArasa vA, solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA ubaTTati' he gautama! cAra athavA ATha athavA bAraha athavA solaha athavA saMkhyAta yA asaMkhyAta nAraka jIva eka samaya meM vahAM se nikalate haiN| 'teNaM bhaMte ! jIvA kaha uvvati' he bhadanta ! kSullaka kRtayugsa rAzipramita nAraka jIva kisa prakAra se udvartanA karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! se jahAnAmae pavae evaM taheva' he gautama ! jaise koI kUdanevAlA manuSya jaisA ki paccIsa veM zataka ke AThave udde. zaka meM kahA gayA hai usI ke anumAra yahAM gamaka kahanA cAhiye, arthAt kSullaka kRtayugma nAraka kisa prakAra se udvartanA karate haiM ? to kevaiyA uvavajjati bhagavana ta / me samayamA Tasa tpanna yAya cha? arthAt eka samayamAM narakavAsamAMthI keTalA nIkaLe che? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! catAri vA, aduvA, bArasa vA, solasA, saMkhejjA vA, asaMkhejA vA uThavaTuMti' gautama! yAra ath| 2 / 4 athavA bhAra athavA seNa athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta nAraka jIva eka samayamAM tyAMthI nIkaLe che. teNaM bhaMte jIvA kaha ucvati' 3 lApan te zusa tayubha rAzi pramita nAraka cha kaI rIte udvartana kare che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! se jahA nAmara pavae evaM taheva' gautama ! mAvANe purUSa jema ke pacIsamA zatakanA AThamA uddezAmAM kahevAmAM Avela cheeja pramANenA gamake ahiyAM kahevA joIe arthAt bhulaka kRtayugma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 bhagavatIsatra paznasya pativacanAvasare pazcaviMzatizatakasyA'STamoddezakasya bhAva ihAnukaraNIyaH arthadvAreNa sa eva uddezaka iha ptthniiyH| 'rayaNappabhApuDhavi khuDDAgakaDa' ratnamamA pRthivI kSullaka-kRtayugma pramANa kA nArakAstata udvaya' kutra gacchanti kutrotpadyante kiM nairayikeSu utpadhante niyaMgyonikeSu botpadhante ityAdi krameNa praznaH / uttaramAha-evaM' ityAdi / 'evaM rayaNappabhAevi' evaM sAmAnyataH kSullakakRtayugmanArakANAm yathodvartanA kathitA, tathaiva-ratnaprabhA pRthivI nArakajIvAnAmapi udvartanA vaktavyA / 'evaMjAba ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm , _ yathA-ratnamamA prathamanArakapRthivI sambandhinArakANAmudvartanA kathitA isa prazna ke uttara meM paccIsa veM zataka ke AThaveM uddezakakA bhAva yahAM vaktavya hai vahI uddezaka yahAM paThanIya hai| 'rayaNAbhA puDhavI khaDAga kaDa' he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI ke kSullaka kRtayugma pramAjaka nAraka vahAM se udvartanA karake kahAM jAte haiM aura kahAM utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se nairayikoM meM utpanna hote haiM yA tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? ityAdi uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! 'evaM rayaNapabhAe vi' jisa prakAra kI udvartanA sAmAnya kSullaka kRta yugma nArakoM kI kahI gaI hai usI prakAra kI udvartanA ratnaprabhA pRthivI ke nAraka jIvoM kI bhI kahanI cAhiye / 'evaM jAba ahe sattamAe' jaisI udratanA ratnaprabhA nAmakI prathama pRthivI ke nArakoM kI kahI gaI hai vaisI hI UrtanA zarkarAmamA nAma kI dvitIya pRthivI kSullaka kRta yugma rAzipramANaka nArakoM se lekara adhaHsaptamI pRthivI ke kSullaka nAraka kaI rIte udvartana kare che ? A praznanA uttaramAM paccIsamAM zatakanA AThamA uddezAnuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. tema samajavuM. ___ 'rayaNapabhA puDhavI khuDDAga kar3a0 7 mApana 2tnaprabhA thAnA kSudata kayuma pramANuvALA nArake tyAMthI udvartana karIne kayAM jAya che? ane kayAM utpanna thAya che? zuM ? teo narayikamAMthI nIkaLIne nairayikamAM utpanna thAya che? athavA tiryaMca nikomAM utpanna thAya che? mA prazana uttaramA pramuzrI 43 cha 4-OM gautama ! 'eva rayaNappabhAe bi' 2 pramANenI udvartana sAmAnya mulaka kRtayugma nAke viSe kahevAmAM Avela che, eja pramANenI udvatanA ratnaprabhA pRthvInA nAraka jIvonI paNa kahevI nase. evaM jAva ahe sattamAe' 2namA pRthvInA nAnI nA re pramANe kahI che, e ja pramANenI uddhatanA zarkarA prabhA nAmanI bIjI pRthvInA mulaka kUtaryuMma rAzi pramANa nAraka jIthI laIne adhaHsaptamI pRthvInA zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramezyandrikA TIkA za032 u.1 sU01 nArakAdi jIvAnAmudvartanAni0 233 tenaiva rUpeNa zarkarApamA dvitIya nArakapRthivI sambandhi kSullaka-kRtayugma-rAzipramANakanArakAdArabhyASaHsaptamI nAraka pRthivI sambandhi kSullaka-kRtayugmarAzimamANaka nArakajIvaparyantajIvAnAmapi-udvartanA vaktavyA prakArazca pUrvapada. zita eva grAhyaH / evaM khuDDAgateoga khuDDAgadAvarajumma khuDDAga kaliogA' evaM kSullakamyoja kSullaka dvAparayugma, kSullaka kalyojarAzi pramANA api jIvA jnyaatvyaaH| 'navara parimANaM jANiyadhvaM' navara kevala parimANaM bhinna bhinna rUpeNa kSullaka kRtayugmAdinArakANAM jJAtavyam / tathAhi-kSullaka-kRtayugmanArakANAM parimANam-catvAro vA, aSTau ghA, dvA. dazavA-SoDaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA veti kathitam, tathA kSullakayojanArakANAM trayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, vidaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, ityevaM krameNa vaktavyam / evaM-kSullaka-dvAparayugmanArakANAm, kRtayugma rAzipramANa nAraka jIvoM taka kI bhI kahanI cAhiye / isa sambandha meM prakAra pUrva pada meM dikhA hI diyA gayA hai ! 'evaM khuDDAga teoga khuDDAga dAvarajumma khuDDAga kliog|' isI prakAra se kSullaka poja, kSullaka dvAparayugma aura kSullaka kRtayugma rAzipramita jIvoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye, 'navara parimANa jANiyavvaM' parantu kSullaka kRtayugmAdi nArakoM kA parimANa bhinna-2 rUpa se jAnanA cAhiye / jaise-kSullaka kRtayugma nArakoM kA parimANa cAra, ATha, bAraha solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta kahA gayA hai / kSullaka vyoja nArakoM kA parimANa tIna, sAta, gyAraha, pandraha saMkhyAta yA asaMkhyAta kahA gayA hai / kSullaka dvAparayugma nArakoM kA parimANa do, chaha, daza, caudaha, mulaka katayugma rAzi pramANe nAraka jI sudhInI kahevI joIe. A saMbaM. dhamAM pahelA batAvelA prakAra pramANene prakAra samaje. 'eva khuDDAga teoga khuDDAgadAvarajummakhuDDAga kalibhogA' mA pramANe zukalaka vyAja, kSulakadvAparayugma ane kSullaka kalyoja rAzipramita vAnA samayamA 55 sabhA. 'navaraM parimANa jANiyavvaM' para le| kRtayugma vigere nArakanuM pariNAma jUdA judA prakAranuM samajavuM. jema kekSullaka kUtayugma nArakenuM parimANa cAra, ATha, bAra, seLa, saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. mulaka ja nArakenuM parimANa traNa, sAta, agiyAra paMdara, saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. sulakadvAparayugma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 bhagavatIstra sevA, paTa kA, daza bA, caturdaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA yA, kSullAkalpojanArakANAm eko vA, paJca vA nava vA, trayodaza vA, saMkhyAtA vA, asaM khyAtA thA, ityevaM krameNa vaktavyam / 'navara parimANaM jANiya' ityasyAyameva bhAro mUlasUtre iti / 'sesa taM ceva' zeSa parimANAtiriktaM sarva kRtayugamanAraka padeva jJAtavyam / ratnapamA pRthivI sambandhi vyoja-dvAparayugma kalyoja nArakavadeva zarkarA prabhAta ArabhyA'dhaH saptamI pRthivI sambandhi yoja-dvAparayugma-karayojanArakANA mapi evameva parimANe vailakSaNyam, tadanyatsavaM ratnaprabhA prathamanAraka pRthivI saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahA gayA hai / kSullaka kalyoja nArakoM kA parimANa eka, pAMca, nau, teraha saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahA gayA hai| so isa krama se inakA pariNAma kahanA cAhie, isa prakAra se 'nabara parimANaM jANiyanvaM' isa sUtra kA yahI bhAva mUlasUtra meM pradazita kiyA hai| 'sesa taceva' parimANa se atirikta aura saba kathana kunayugma nAraka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / ratnaprabhA pRthivI samba. ndhI poja, dvApara yugma aura kalyoja rAzipamita nArakoM ke jaisA hI zarkarAprabhA se lekara adhaHsaptamI pRthivI sambandhI nArakoM ke bhI parimANa meM isI prakAra se vailakSaNya jAnanA cAhiye / isake sivAya aura saSa kathana ratnaprabhA prathama nAraka pRthivI ke jaisA hI jAnanA cAhiye, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA yaha viSaya nArakenuM parimANa che, cha, dasa, cauda saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. suhalaka kaja nArakonuM parimANa eka, pAMca nava, tera saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. te A kamathI AmanuM. parimANuM kahevuM joIe, 'navara parimANaM jANiyavva" // suutrne| mAmA bhUtasUtramA matAvara che. 'sesa ta ceva' paribhASya zivAyanu mA saghaNu thana kRtayubha naa24|| kathana pramANe ja samajavuM. ratnaprabhA pRthvI saMbaMdhI ja, dvArapayuma, ane koja rAzipramita nArakonA parimANamAM paNa Aja pramANenuM vilakSaNya samajavuM. A zivAya bAkInuM saghaLuM kathana ratnaprabhA pRthvInI pahelI nAraka pRthvI saMbaMdhI ja vigerenA kathana pramANe kahela che. ___ seva' bhave ! seva bhate ! tti' lApana mA viSayamA samayamA mA5 devAnupriye je pramANe kahyuM che, te saghaLuM kathana eja pramANe che, he bhagavanuM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za032 301 01 nArakAdi jIvAnAmudvarttanAni0 235 deva sarvamavagantavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti pUrvavat || 30 1 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm dvAtriMzattamazatakasya prathamodezaka samAptAH // 32- 1 // Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara ke phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko mAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye | sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke batIsaveM zataka kA prathama uddezaka samApta // 32- 1 // Apa devAnupriyanuM kathana saCthA satya ja che. A pramANe kahIne gautasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna birAjamAna thayA. ||suur1|| jainAcAya jainadhama divAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA khatrIsamA zatakanA pahelA urdUza samApta 532-15 zrI bhagavatI sUtra : 17 Wan
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 236 bhagavatIsUtre atha dvitIyodezakaH prArabhyate 'kaNilessa kaDajumma neraiyA' kRSNaleSya kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! anantaramudvartya kutra gacchanti, kutrotpadyante, kiM nairarikeSaTpadyante tiryagyonikeSu votpadhante ? ityAdi rUpeNa praznaH ? uttaramAha-'evaM' ityAdinA, 'evaM eeNaM kameNaM jaheva uvavAyasae aThThAvIsaM uddesagA bhaNiyA, taheva-uncaTTaNAsae vi aTThAvIsaM uddesagA bhANiyavvA nirasasesA' evametena krameNa yathaiva upapAtazata ke aSTAviMzatiruddezakA bhaNitA stathaivodvartanA zatake'pi-aSTAviMzatirudezakA bhaNitavyA niravazeSAH / ___ tatra kRtayugmanArakaraya prathamaudvartanodezakaH 1, kRSNalezyakRtayugmasya dvitIyoddezakaH 2, nIlalezyakRtayugmasya tRtIyodezakaH 3, kApotalezyakRtayugmasya zataka 32 uddezaka 2-28 / / TIkArtha-'kaNhalessa kaDajumma neraiyA0' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kRtayugma rAzimita nairayika nAraka bhava kI samApti hote hI naraka bhava se nikala kara kahAM jAte haiM ? aura kahAM utpanna hote haiM ? kyA nairapikoM meM utpanna hote haiM ? yA tiryagyoniko meM utpanna hote haiM ityAdi uttara meM prabhuzrI kahate hai-'evaM eeNaM kameNaM jaheva uvavAyasae aTThAbIsa uddesagA bhaNiyA taheva uvaTTaNAsae vi aTThAvIsaM uddesagA bhANipanyA niravasesA' isa prakAra isa krama se jaise upapAta zataka meM 28 uddezaka kahe gaye haiM usI prakAra se udvartanA zataka meM bhI 28. uddezaka kahanA cAhiye, inameM-kRtayugmAdi nAraka kA prathama uvartanoddezaka hai ? kRSNalezyAvAle kRtayugmAdi nAraka kA dvitIyoddezaka hai, nIla bhI zAna prArama'kaNhaleksakajumma neraiyA' tyAThi. TIkArtha- he bhagavad kRSNalezyAvALA kRtayugmarAzi pramita nairayika, nAraka bhavanI samApti thatA narakabhavathI nIkaLIne kyAM jAya che? ane kayAM utpanna thAya che? zuM nacikemAMthI utpanna thAya che athavA tiryaMca nikomAMthI upanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'evN eeNa jaheva uvavAyasae aTThAvIsa uddesagA bhaNiyA taheva uvvadRNAsae vi aTThAvIsa uddesagA bhANiyavvA niravasesA' mArIta mA bhathI 75yAta zatamA je pramANe aThayAvIsa uddezAo kahevAmAM AvyA che. e ja pramANe A udvartAnA zatakamAM paNa aThayAvIsa uddezAo kahevA joIe. AmAM kRtayugma nArakano pahele udvartanA uddezo kahyo che. kRSNalezyAvALA kRtayuma nAraka saMbaMdhI bIjo udeza kaho che. nIlalezyAvALA kutayuma nAraka saMbaMdhI trIjo zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za032 u.2 sU01 nairayikANAmupapAtanirUpaNam 237 caturthoddezakaH 4, tadevaM lezyAzritAzcatvAra uddezakAH 4, evaM bhavasiddhikanArakasya catvAra uddezakAH nirvizeSaNasya lezyAtrayavizeSaNasahitasya ca 8, evameva-catvAra uddezakA abhavasiddhikasya 12, samyagdRSTerlezyAsaMyuktasya catvAra uddezakAH 16, evameva-mithyAdraSTerlezyAyutasya catvAra uddezakAH 24, evaM zuklapAkSikasyApi catvAra uddezakA bhavanti 28, tadevaM sarvasaGkalanayA-ekatrizattamopapAtazatakavat dvAtriMzattamodvartanAzata ke'pi aSTAviMzatiruddezakA bhavantIti, 'navaraM unvaTThati abhilAvo bhANiyavyo' navaraM-kevalaM vizeSa etAvAneva, yat upapAtakazatake lezyAvAle kRtayugmAdi nArakakA tRtIya uddezaka hai / kApotalelyAvAle kRtayugmAdi nAraka kA caturthoddezaka hai / isa prakAra se ye lezyAzrita cAra uddezaka haiM / isI prakAra se bhavasiddhika nAraka ke cAra uddezaka haiM inameM pahilA uddezaka sAmAnya bhavasiddhika nAraka kA hai aura tIna uddezaka kRSNanIla, kApotalezyAtraya vizeSaNa viziSTa bhavasiddhika nAraka ke haiN| isI prakAra se cAra uddezaka abhavasiddhika nAraka ke haiM 12 lezyA saMyukta samyagdRSTi nAraka ke cAra uddezaka haiM / 16 lezyAvAle mithpAdRSTi nAraka ke cAra uddezaka haiM kRSNapAkSika nAraka ke cAra uhe. zaka haiM aura zuklapAkSika nAraka ke bhI cAra uddezaka haiM saba milakara isa prakAra se ye 28 uddezaka haiM / jisa prakAra se 31 veM upapAta zataka meM 28 uddezaka haiM usI prakAra se isa 32 veM urtanA zataka meM bhI 28 ude. zaka haiM / antara kevala donoM meM itanA sAhI hai ki upapAta zataka meM jaise upapAta pada jor3akara abhilApa kahA jAtA hai usI prakAra yahA~ upudeze kahyo che. kApelezyavALA kRtayugmanAraka saMbaMdhI udeze kahela A rIte lezyAsaMbaMdhI cAra uddezA kahyA che. e ja pramANe bhavasiddhika nAraka saMbaMdhI cAra daMDaka kahyA che. temAM pahelo daMDaka sAmAnya bhavasiddhika nAraka saMbaMdhI che. ane traNa daMDake kRSNa, nIla, kApata, e traNa lezyAvALA bhavasiddhika nArakanA che. e ja pramANe cAra uddezAo abhavasiddhika nAraka saMbaMdhI kahyA che. 12 tathA leNyA yukta samyaka dRSTivALA nAraka saMbaMdhI cAra udezAo kahyA che. 1da lephsAvALA mithyA daSTivALA nAraka saMbaMdhI cAra udezAo kahyA che kRSNapAkSika nAraka saMbaMdhI cAra uddezAo kahyA che, ane zulapAkSika saMbaMdhI paNa cAra uddezAe kahelA che. je pramANe 31 ekatrIsamA upapAta zatakamAM aThayAvIsa uddezAo che, e ja pramANe a, batrIsamA udvartanA zatakamAM paNa ayAvIsa ure mAo che. A banane mAM aMtara kevaLa eTaluM ja che ke -upa pAta zatakamAM jema upAta pada jeDIne abhizApe kahevAmAM Ave che, e ja pramANe ahiyAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre upacante iti yatra kathyate, tatra-tatra sarvatraiva udvartante ityevamabhilApaH karaNIyaH etAvadeva dvayoH zatakayo 3 lakSaNyam, 'semaM taM ceva' zeSam-udvartante iti vizeSaNAdatiriktaM sarvaM tadeva upapAtazatakavadeva jJAtavyam ! _ 'sevaM bhAte ! seva bhate! ti jAva-viharaha' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati iti pUrvavat // 28 // iti zrI - vizvavikhyAtajagadavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracitAyAM "zrI bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyo vyAkhyAyAM dvAtriMzattame-udvartanAzatake dvitIyoddezakAdArabhyA'STAviMzati paryantA uddezakAH samAptAH // 2-28 // ___ dvAtriMzattamamudvartanA zatakaM samAptam // 32 // pAta ke sthAna meM utanA zabda jor3akara abhilApa kahanA cAhiye, 'sesa ceva bAkI aura saba kathana upapAta zataka ke jaisA hI haiN| 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai' he bhadanta ! jaisA Apa devAnu priya ne yaha viSaya kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ||2se lekara 28 uddezaka samApta // / 32 vAM zataka smaapt|| G5pAtanA sthAna dvatana 56 bhUIna mamivA 4 // . 'sesa ta ceva' mIna bhI tamAma 4thana 55Ata zatama jyA pramANe . _ 'seva bhave ! seva bhate ! tti jAva viharai' 3 bhagavan mApavAnupriye A viSayamAM je pramANe kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApadevAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. jAsU015 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA batrIsamA zatakanA bIjA uddezAthI aThayAvIsamAM uddezA sudhInA uddezAo samAsa 32-rathI 28 batrIsamuM zataka samAptA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - mameyacandrikA TIkA za033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 239 atha trayastriMzattamaM zatakamAramatedvAtriMzattame-udvartanAzatake nArakANAmudvartanA kathitA, uddhRttAzca nArakA: ekendriyAdiSu notpadyante, keca te, ekendriyA yatra nArakA nolpadyante ? ityasyA zaGkAyAmekendriyAH marUpayitavyAH bhavanti, teSu ca tAvad ekendriyAH prathamataH marUpaNIyAH, itye kendriyamarUpaNAparakaM trayastriMzattamaM zatakaM dvAdazA'vAntarazatopetaM jyArupAtamAramate, tasya cedaM sUtram-kaivihANaM bhate !' ityaadi| mUlam-kaivihA NaM bhaMte ! egiMdiyA pannattA ? goyamA! paMcavihA egidiyA pannattA taM jahA-puDhavikAiyA jAva vnnssikaaiyaa| puDhavIkAiyA gaMbhaMte! kaivihA pannatA ? goyamA! duvihA pannattA taM jahA-suhumapuDhavikkAiyA ya bAyarapuDhavikAiyA ya / suhuma puDhavIkAiyA NaM bhaMte! kaivihA pnnttaa| goyamA ! duvihA pannattA taM jahA-pajjattasuhumapuDhavIkAiyA ya apajatta suhumapuDhavikkAiyA ya / pAyarapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA ? goyamA ! evaM ceva / evaM AukAiyA vi caukkaeNaM bheeNaM bhANiyavvA evaM jAva vnnssikaaiyaa| apajjattasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo pannattAo? goyamA! aTa kammapagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNija jAva aNtraaiyN| pajjattasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kamma0 pagaDIo pannattAo ? goyamA ! aTTa kammapagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM / apajata bAyarapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo pannattAo? goyamA! evaM caiva 8 / pajjattabAyarapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo evaM ceva 8 / evaM eeNaM kameNaM jAva- bAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM tti| apajjattasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte! kaikammapagaDIo baMdhati ? goyamA! sattavihabaMdhagA vi aTa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 bhagavatIsUtre viha baMdhagA vi / satta baMdhamANA AuyavajjAo satta kammapagaDIo baMdhaMti / aTTha baMdhamANA paDipunnAo aTU kammapagaDIo baMdhaMti / pajjatasuhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kai kammaevaM caiva savve jAtra pajjattasuhuma puDhavIkAiyANaM bhaMte! kai kammapagaDIo baMdhaMti evaM veva / apajjattasuhuma puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaikammapagaDIo vedeti ? goyamA ! codasa kammapagaDIo vedeti ? taM jahA - nANAvaraNijjaM jAtra aMtarAiyaM soiMdiyavajjhaM cakkhidiyavajjhaM ghAniMdiyavajjhaM jimbhidiyavajjhaM itthiyavedavajjhaM purisavedavajjhaM, evaM caukkaNaM bheeNaM jAva- pajjattabAyaravaNassaikAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo vedeti ? goyamA ! evaM ceva codasa kammapagaDIo vedeti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // suu.1|| chAyA - vividhAH khalu bhadanta / ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhA ekendriyAH tadyathA - pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH / pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA - sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH majJaptAH ? gautama! dvividhAH prajJaptAH tadyathA paryAmUkSma pRthivIkAyikAtha, aparyApta pRthivIkA vikAzca, bAdara pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama ! ekme, evam akAyikA api catuSkeNa bhedena bhaNitavyAH, evaM yAvadvanaspatikAyikAH aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta / kati karmaprakRtayaH majJaptAH ? tan | saptakA api aSTavidhabandhakA api / saptabadhnanta - AyurvajaH sapta karma prakRtI baMdhnanti, aSTabadhnantaH paripUrNA aSTa prakRtIbaMdhnanti ! paryApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati karma0 evameva, evaM sarveyAvat, paryAptavAdaravanaspatikAyikAH khalu bhadanta / kati karma prakRtI ghnanti ? evameva / aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati prakRtirvedayanti gautama | caturdazakarma prakRtIvedayanti tadyathA-jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikaM zrotrendriyavadhyam cakSurindriyavadhyam ghrANendriyavadhyam, jidvendriyabadhyam, strIvedavadhyam, puruSa vedavadhyam / evaM catuSkena bhedena yAvatparyAptavAdara - vanaspatikAyikAH 9 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramercandrikA TIkA za033 u. 1 sU01 ekendriyajIva nirUpaNam khala madanta / kati karmaprakRtIvedayanti gautama / evameva caturdaza karmapakRtIvedayati - tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti // 33 // 1 TIkA- 'kahavihA NaM bhaMte ! egiMdiyA padmattA' katividhAH khala bhadanta / ekendriyAH majJaptaH ? he bhadanta ekendriyajIvAnAM kiyanto bhedA bhavantIti praznaH ? bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi, goyamA ! he gautama ! 'paMcavidhA e-i diyA pattA ' pazcavidhAH - pazcamakArA ekendriyajIvAH prajJaptAH kathitAH / tatra prakArabhedameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhavikkAyA jAtra || zataka 33 uddezaka 1 32 ve zataka meM nArakoM kI udvartanA ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai / nAraka se uddhRta hue nAraka ekendriyAdikoM meM utpanna nahIM hote haiM / ataH ve ekendriyAdika kauna haiM ki jina meM nArakoM kI utpatti nahIM hotI hai isa zaMkA kI upasthiti meM ekendriyAdika prarUpaNa ke viSaya bhUta bana jAte haiN| so sabase pahile ekendriya jIvoM kI prarUpaNA karanevAlA yaha 33 vAM zataka ki jo 11 uddezakoM vAlA hai vyAkhyA yukta kiyA jAte hai / 'kavihA NaM bhaMte ! eniMdiyA pannattA' ityAdi sUtra - 1 TIkArtha - - ' kaivihA NaM bhaMte ! egiMdiyA paNNattA' he bhadanta ! ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye hai ? 'gogamA ! paMcavihA egiMdiyA pannattA' he gautama ! ekendriya jIva pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jaisA - puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyika tetrIsamA zatakanA prAraMbha-pahelA udeze! atrIsamA uddhRtanA zatakamAM nArakanI udvaitanA samadhamAM kathana karavAmAM Avela che, narakathI nIkaLelA nAraka ekendriya vigeremAM utpanna thatA nathI. tethI te eka indriyavALAe kayA che ? ke jemAM nArakAnI utpatti thatI. nathI. A zakAnA samAdhAna mATe eka indriya vigerenI prarUSaNA karavAnI jarUrata lAge che, tethI sauthI pahelAM indriyavALA jIveAnI prarUpaNA karavAvALA A tetrIsamA zatakane ke je agiyAra uddezAovALuM che tenu kathana karavAmAM Ave che. 'kavihANaM bhaMte ! egi diyA pannattA' ityAhi r TIDArtha - 'kaivihANaM bhaMte ! egidayA pannatA' he bhagavan ye 'driyavAjA jIvA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 18 i d-'muar ! q'afagi qffifqai qaal' e dau! As ylauzo vo pAMtha ahAranA vAmAM AvyA che. 'ta' jahA' te yA pramAye the. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatra paNassaikAiyA, pRthivIkAyikA yAvat vanaspatikAyikAH / atra yAvatpadena apakAyika, tejaskAyika vAyukAyikAnAM saMgraho bhavati / tathA ca-pRthivyAdivanaspatyanta bhedena paJca prakArA ekendriyajIvA bhavanti, eteSAM sparzanendriyamAtraM bhavati, rasanAdIndriyANAmabhAvAt / yadyapi-mana indriya kAyAnAM sarvajIvasAdhAraNyAt sarvAgyapi indriyANi sAmAnyajIvAnAM santi, tayApi-ekendriyajIveSu sparzanendriyAtiriktendriyANAmanukramatvAd ekendriya saMjJA bhavatIti / ___'puDhavikkAiyA Na bhaMte / kAvihA panattA' pRthivIkAyikAH khalu bhadanta / kavividhA:-katipakArakAH prajJaptAH-kathitA iti praznaH bhagavAnAha-'moyamA' ityAdi goyamA!' he gautama ! 'duvihA pannattA' pRthivIkAyikA dvividhAHdvipakArakAH prajJaptA:-kathitA ityuttaram / tatra prakArabhedameva darzayati-'taM jahA' se lekara vanaspatikAyika taka arthAtU-pRthivIkAyika, apakAyika, taijaskAyika, vAyukAyika, aura vanaspatikAyika ina pA~ca prakAra ke ekendriya jIvoM ko kevala eka sparzana indriya hI hotI hai, zeSa karNa, cakSu, rasanA, ghrANa, ye indriyAM nahIM hotI haiN| yadyapi mana, indriya aura kAya ye saba, jIvoM ke hote haiM kyoMki ye sarva jIva sAdhAraNa haiM ata: saba indriyA sAmAnya jIva meM haiM phira bhI ekendiya jIvoM meM sparzana indriya ke atirikta aura saba indriyAM hotI nahIM haiM isa kAraNa unakI ekendriya saMjJA hotI hai| ___'puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA' he bhadanta ! pRthivI. kAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! he gautama ! 'duvihA pannattA' pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthvI yisthI banaspatithi: sudhI arthAt pRthvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika. ane vanaspati kAyika, A pAMca prakAranA eka IndriyavALA jIne kevaLa eka sparzana Indriya ja hoya che. bAkInI kAna, nAka, AMkha rasanA (jIbha) A Idri hotI nathI. jo ke mana Indriya ane zarIra saghaLA ne hoya che. kema ke te sarva jIva sAdhAraNa hoya che. tethI A Indriye badhAne hoya che. te paNa eka IdriyavALA jIvamAM spazana indriya zivAya bIjI koI paNa Idri hotI nathI. tethI teonI "eka Idriya evI saMjJA che. 'puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA' 3 bhagavan yi & rakSA prAranA 47yA cha 1 // prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! mAtama ! duvihA pannatA' pRthvI yi 7 me prAranA cha. 'ta' jahA' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u. 1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 243 ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA - ' muhumapur3havIkAdhyAya bAyarapuDhanIkAiyA ya' sUkSmapRthivokAyikAzca bAdarapRthivIkAyikAzca / tatra - 'suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kanihA paNNattA' sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta / kavividhAH - kaviprakArakA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'duvihA pattA' sUkSmapRthivIkAyikA dvividhAH - dvimakArakAH prajJaptAH kathitAH prakArapreva darzayati- 'taM jahA ' ityAdi / taM jahA' tadyathA - 'pajjata suDumapuDhavIkAiyAapajjata huna puDhavIkAiyA ya' paryApta sUkSmapRthivIkAca tathA aparyApta sUkSmapRthivIkAyikA tathA paryAptA'paryAptabhedena sUkSmapRthivIkAyikA jIvA DividhA mavantItyuttaram 'vAyarapuDha vikAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannatA' bAdara pRthivI - kAfikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptA ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'gothamA !' he gautama! ' evaM vetra' evameva sUkSmapRthivIkAyikajIpaspa yathA- paryAptA'paryAptamedena dvaividhyaM kathitam, tathaiva - vAdarapRthivIkAyika jaise- 'suma puDhavIkAiyA ya bAyara puDhabIkAiyA ya' sUkSma pRthivIkAyika aura bAdara pRthivIkAyika 'sumaDhavIkAyiyANaM bhate ! kai bihA pannantA' inameM se sUkSma pRthivIkAyika jIva he bhadanta ! kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! duvihA pannatA' he gautama ! sUkSma pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye hai / 'ta' jar3A' jaise- 'pajjata sumapuDhavIkAiyA ya apajjanta suhumapuDhavIkAiyA pa' paryApta sUkSmapRthivIkAyika aura aparyApta sUkSmapRthivIkAyika | 'bApara puDhavikkAyANaM bhaMte ! kahavihA paNNattA' he bhadanta ! bAdarapRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'gomA ? evaM ceva' sUkSma pRthivIkAyika ke jaise bAdara pRthivIkAyika - 'suhumapuDhavIkAiyA ya bAyarapuDhavikAiyA ya' sUkSma pRthvI ayi mane mAhara pRthvI Ayi 'suhuma puDhavIkAiyANaM bhate ! kaivihA pannattA' temAM sUkSma pRthvIkAyika jIva he bhagavan keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA Capi ugal 8 a 3-maar! gfagi qaar' e vildu ! you pRthvI ayi bhaveo me ahAranA DevAmAM AvyA che, 'ta' jahA' te yA prabhAve che. 'pajjata sumapuDhavIkAiyA ya apajjattasuhumapuDhavIkAiyA ya' paryApta sUkSmapRthvI prAyi mane aparyApta sUkSmapRthvI ayi 'vAyara puDhavIkAiyANaM bhate ! kahavihA paNNattA' he bhagavan mAhara pRthvI ayi vo DeTA ahAranA uDevAmAM bhAvyA che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne che - 'goyamA ! eva caiva' he gautama ! sUkSmapRthvIkAyanA kathana pramANe mAdara pRthvIkAcika jIva paNa paryAsa ane zrI bhagavatI sUtra : 17 -
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 bhagavatIsatre jIvAnAmapi paryAptA'paryAptabhedena dvaividhyaM jJAtavyamiti / 'evaM AukAiyA vi caukkaeNaM bheeNaM bhANiyavA' evaM-pRthivIkAyikavadeva, apkAyikA api catuSkeNa bhedena bhnnitvyaa| sUkSmavAdaraparyAptA'paryAptabhedAt 'evaM jAva-vaNassaikAiyA' evaM yAvad vanaspatikAyikAH, atra yAvatpadena tejaskApika-vAyukAyikayoH saMgraho bhavati / tathA ca-pRthivya. ekAyikayayoryathA catvAro bhedAH kathitAH tathaiva-tejaskAyikAdArabhya vanasatikAyikAntaikendriyajIvAnAmapi sUkSmavAdaraparyAptAparyAptAtmakAzcatvAro bhedA jJAtavyA iti / atha karmaprakRtiviSayakaM sUtramAha-'apajjatta' ityAdi, 'apajjatta muDumapuDhavIkAiyANaM bhaMte' aparyApasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! 'kai kammapagaDIo panattAo' kati karmapakRtayaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai| 'evaM AukkAiyA vi caukkaeNa bheeNaM bhANiyadhA' pRthivIkAyika ke jaise apkAyika bhI sUkSma, bAdara, paryAptaka aura aparyAptaka ke bheda se cAra prakAra ke kahe gaye jAnanA cAhiye / 'evaM jAva vaNassaikAiyA' isI prakAra se yAvat vanaspatikAyika bhI sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta ke bheda se cAra prakAra ke kahe gaye jAnanA cAhiye yAvatpada se tejaskAyika aura vAyukAyika ina do kA grahaNa huA hai / tathA ca pRthivIkAyika ke jisa prakAra se cAra bheda kahe haiM usI prakAra se tejaskAyika se lekara vanaspatikAyikAnta ekendriya ke bhI cAra cAra bheda haiM aisA jAnanA caahiye| ___ apajjatta suhuma puDhavI kAiyANa maMte ! kahakamma pagaDI bho pannattAo' he bhadanta ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI aparyApsanA methI me 12 // 4aa che. 'eva AukkAiyA vi caukkaeNaM bheeNaM bhANiyavvA' pRthvI4i3yana pramANe mayi 565 sUkSma, mA42, payAta ane aparyAptanA bhedathI cAra prakAranA kahevAmAM Avela che. tema samajavuM. 'evaM jAva vaNassaikAiyA' yA pramANe yAvata vanaspatithi: 55 sUkSma bAdara paryApta ane aparyAptanA bhedathI cAra prakAranA kahyA che. tema samajavuM. ahiyAM yAspadathI tejaskAyika ane vAyukAyika e be grahaNa karAyA che. te A pramANe-pRthvIkAyikanA cAra bhede je rIte batAvyA che. e ja pramANe tejasakAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA eka IndriyavALA jIvanA paNa cAra bheda samajavA. 'apagjatta suhumapuDhavIkAiyANa maMte ! kai kammapagaDIo pannatAo' 3 bhagavana aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyika jIne keTalI karma prakRti kahevAmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u. 1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 245 'gomA' he gautama! 'aTTa kammapagaDIo pannatAo' aSTakarmamakRtayaH prajJaptAHkathitAH / prakArabhedameva darzayati- 'taMjahA' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA - 'nANAvaraNijaM jAva - aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvad AntarAyikam / atra yAvatpadena darzanAvaraNIya vedanIya- mohanIyAyu- nAma - gotrANAM saMgraho bhavati / tathA cajJAnAvaraNIyAdArabhyAntarAyikaparyantA aSTau karmaprakRtayo'paryAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhavantItyuttaramiti / 'pajjattasu huma puDhatrIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannatAo' paryApta sUkSmapRthivIkAyikAnAM khalu bhadanta ! kati saMkhyakAH karmapakRtayaH prajJaptAH kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'aTTha kammapagaDIo' aSTa karmamakRtayaH prajJaptAH eteSAmaSTau karmaprakRtayo bhavantItyuttaram / prakArabhedameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi / 'vaM jahA ' tadyathA - 'nANAvara NijjaM jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvatpadena darzanAvaraNIya karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM ? 'godhamA / aTTha kammapagaDIo pannattAo' he gautama! unake ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'nANAvara NijjaM jAva aMnarAiyaM' jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika yahAM yAvatpada se darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya Ayu nAma aura gotra ina karmaprakRtiyoM kA grahaNa huA hai| 'pajjanta suhumaDhavIkAiyA bhate ! kaha kammapagaDIo pannatAo' he bhadanta ! paryApta sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyeM kahI gaI hai ? uttara meM bhagavAna kahate haiM 'gopamA ! he gautama! 'aTTha kammapagaDIo pannatAo' ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahAM' ve isa prakAra haiM'nANAvara NijjaM jAtra aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyase lekara antarAya karma kI AThoM karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| jaise - jJAnAvaraNIya, Avesa he ? uttaramA prabhu zrI hai- 'aTTha kammapagaDIo pannatAo' gautama ! tethene ATha amRtiyoM usI che 'ta' jahA' te yA prabhAve che. 'nANAvara Nijja' jAva aMtarAiya" jJAnAvaraNIya yAvat aMtarAya maDiyAM yAvatpaDhthI dRrzanAvaraNIya, bhoDanIya, vehanIya, nAma, gotra, bhane Ayu mA krama prakRtiyA grahaNa karavAmAM AvI che, 'pajjattasuhuma puDhavIkAiyA NaM bhaMte! kaikammapagaDIo paNNattAo' 3 bhagavat paryApta sUkSma pRthvIkAyika jIvane keTalI kama prakRtIyeA kahevAmAM mAvesa ? uttaramA anuzrI De 8 hai - 'goyamA ! De gautama ! 'aThTha kamma pagaDIo paNNattAo' AtA vAmAM Ave che. te yA prabhA che.- 'nANAvara Nijja N jAva aMtarAiya' jJAnAvarIyathI sardha ne antarAmbha sudhInAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne vedanIya, mohanIyAyu nImagotrANAM grahaNaM bhavati / 'apajjatta bAyarapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo' aparyAptabAdarapRthivIkAthikajIvAnA bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'evaM ce' evam-yathA aparyAptasUkSmapRthivIkApikajIvAnAmaSTau jJAnAvaraNIyAdArabhyAntarAyaparyantAH karmaprakRtayaH kathitA stathaiva aparyAptabAdarapRthivIkAyikajIvAnAmapi jJAnAvaraNIyAdikAH aSTau karma prakRtayo jJAtavyA iti / 'pajjatavAyarapur3havIkAiyANaM bhaMte ! kai kamma pagaDIo0' paryApta vAdarapRthivIkAyikajIvAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH majJaptA iti paznaH, bhagavAnAha-'evaM ceva' evameva, evam-yathA-aparyApta bAdara pRthivIkAyikAnAm , jJAnAvaraNIyAdikA aSTauM karmaprakRtayo bhavanti, tathaivaparyApta vAdarapRthivIkAyikajIvAnAmapi jJAnAvaraNIyAdikA aSTau karmaprakRtayo darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma gotra aura anta. rAya 'apajjatta bAdara puDhavIkAiyA Na bhaMte ! kahakammapagaDIo pannattAmo' he bhadanta ! aparyApta pAdara pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI gaI haiM ? 'goyamA! evaM ceva' he gautama ! aparyApta mUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke jaise aparyApta bAdara pRthivIkAyika jIvoM ke bhI jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRtiyA~ kahI gaI haiN| 'pajjatta pAyara puDhavIkAiyANa maMte ! kaha kammapagaDIo. 'he bhada. nata ! paryAsa bAdara pRthivokAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA kahI gaI haiM ? 'goyamA! 'evaM cetra' aparyApta bAdarapRthivIkAyika jIvoM ke bhI jJAnAvaraNIyAdika ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| 'evaM eeNa kameNaM AThe kama prakRtI kahevAmAM Avela che, jema ke-jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu nAma, gAtra ane akhatarAya. ____ 'apajjatta bAyarapuDhavIkAiyANa bhate ! kai kammapagaDI o pannattAo' 3 bhagavana aparyApta bAdara pRthvIkAyika jIvane keTalI kama prakRti kahevAmAM bhAvI cha ? uttaramA suzrI 4 cha -'goMyamA ! evaM ceva' he gautama ! 15. yaMta sUkSama pRthvIkAyika jInA kathana pramANe aparyAptaka bAdara pRthvIkAyika jIne paNa jJAnAvaraNIya vigere ATha kama prakRti kahevAmAM AvI che. 'pajjatta bAyara puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kampagaDIo paNNattAo' bhagavana paryApta bAdara pRthivIkAyika jIvone keTalI kamaprakRtI kahevAmAM sAvale. 'goyamA ! eva ceva' paryApta mA42 pRthivI4i8 vAna pakSa jJAnAvaraNIya vigere ATha karmaprakRtI kahevAmAM Avela che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyavandrikA TIkA 2033 u.1201 ekendriyajIvanirUpaNam 27 bhavantIti jJAtavyam / 'evaM eeNaM kameNaM jAva-bAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM ti' evam-etena krameNa pRthivIkAyikaprakaraNakathitaSakAreNa yAvad bAdarabanaspatikAyikAnAM paryAptakAnAmiti / atra yAvatpadena aparyApta paryApta bheda yukta sUkSmavAdarA'kAyikAnAm aparyAptaparyAptabhedayuktabhUkSmavAdaratejaskAyikAnAma aparyAptaparyApta bheda bhinna sUkSmavAdaravAyukAyikAnAm aparyApta sUkSmavanaspatikAyikAnAM ca saMgraho bhavati / paryAptabAdaravanaspatikAyikAH sUtre evaM gRhItAH / atha karmaprakRtibandhaviSaye sUtramAha-'apajjatta' ityAdi / 'apajjatta suhuma phuTavIkAiyANaM bhaMte !' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikajIvAH khalu bhadanta ! 'kai. kammapagaDIo baMdhaMti' kati prakArakAH karma prakRtI baMdhananti / kiyatsaMkhyakAnAM karmaprakRtinAM bandhakA ime bhavantIti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihabaMdhagAvi aTThavihabaMdhagAbi' saptavidha-saptamakAraka karmaprakRtInAM bandhakA api-aparyApta-sUkSmapRthivIkAyikajIvA bhavanti / tathA. 'STaprakAraka karmaprakRtInAM bandhakA apImeM bhavantIti / jAva bAyara vaNassaikAiyANa pajjattagANatti' isI krama se yAvat paryApta bAdara vanaspatikAyika taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvat zabda se aparyApta paryApta bheda yukta sUkSma bAdara apakAyikoM kA, aparyApta paryApta bheda yukta sUkSma bodara tejaskAyikoM kA aparyApta paryAptabheda yukta sUkSma bAdara vAyukAyikoM kA aura aparyApta sUkSmavanaspatikAyiko kA saMgraha huA hai| paryApta bAdara vanaspatikAyikoM sUtra meM hI A gayA hai| aba ATha karmaprakRtiyo ke bandha ke viSaya meM sUtra kahate hai-'apajata ityAdi 'apajjatta suhamapuDhavIkAzyANaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaMti' haiM bhadanta ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM ? 'goyamA! sattaviha baMdhagA vi avihabaMdhagA vi 'evaM eeNaM kameNa jAva bAyaravaNassaikAiyANa pajattagANaM ti' mAsa kramathI yAvat zabdathI paryAptaka bAdara vanaspatikAyikanA kathana sudhI samajavuM. ahiyAM yAvata zabadathI paryApta, aparyApta, bheda yukta sUkSma bAdara aSkAyiko aparyAptaparyAptaka bheTa yukta sUkSma bAdara tejayine aparyAptaparyApta bheTavALA sUma bAdara vAyukAyikAne ane aparyApta sUma vanaspatikAyikane saMgraha thayA che. paryApta bAdara vanaspatikAyikonuM kathana to sUtramAMja karyuM che _ 'apajjattasuhumapuDhavIkAiyANa bhate! kaH kammapagaDI po baMdhati' ke bhagavana aparyAptaka sUma pRthvIkAyika jIva keTalI kama prakRtine baMdha arecha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 43-'goyamA ! sattavihabaMdhagA vi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 bhagavatIstra tatra-'sattabaMdhamANA AupajjAo satta kammapagaDIo baMdhati' saptaprakAraka karma prakRtI baghnanta AyuSkarmAtiriktAH sapta jJAnAvaraNIyAdikAH karmaprakRtibaMdhananti ! 'aTTa baMdhamANA paDipunAo aTTa kammapagaDIo baMdhati' aSTakarmamakatI badhnantaH paripUrNAH samastA api aSTApi karmaprakRtI baMdhananti / sarvAsAmapi karma prakRtInAM baMdhanaM kurvantIti bhAvaH / 'pajjatta suhumapuDhavikAiyANaM bhaMte !' paryApta sUkSmapRthivIkAyikajIvAH khalu bhadana ! 'kati karmaprakRtI baMdhnantIti praznaH, he gautama ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva sAta karma prakRtiyoM kA bhI bandha karate haiM aura ATha karmaprakRtiyoM kA bhI bandha karate hai 'satta baMdhamANA AuvajjAo satta kammapagaDIo paMdhati' jaba ve sAta karma prakRtiyoM kA bandha karate haiM taba Ayukarma ke sivAya ve sAta karma prakRtiyoM kA-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, nAma, gotra, aura antarAya inakA-ndha karate haiM 'aTTha baMdhamANA paDipunnAo ag kammapagaDIo baMdhati' aura jaba ve ATha karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM to pUrI kI pUrI AThoM karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| 'pajjatta suhuma puDhavikkAiyANa bhaMte! kai kamma0' he bhadanta ! paryApta sUkSma pRthivIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM ? 'goyamA ! evaM ceva' he gautama ! aparyApta sUkSapa pRthivI kAyika bhI sAta prakAra kI karma prakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM aura ATha prakAra kI aTTaviha baMdhagAvi' ke gautama ! 255ryApta sUkSma 20144 75 sAtama prkRtine paNa baMdha kare che, ane ATha karma prakRtino paNa baMdha kare che. 'sattabadhamANA AuvajjAo sattakammapagaDIo baMdhati' lyAre tamA sAta kama prakRtine baMdha kare che, tyAre teo Ayukarmane choDIne eTale 8-jJAnAvaraNIya, zanAvaraNIya, vahanIya, mADanIya, nAma, gotra, bhane 'tarAya mA sAta prtiyn| ma re che. 'aTUba'dhamANA paDipunnAo aTra kamma pagaDI o badhati' bhane yAre tethe| mA pratiyAnA madha 3re cha, tyAre pUrepUrI AThe karma prakRtine baMdha kare che. 'pajatta suhuma puDhavikkAiyANaM bhate ! kai kamma0' mApana 5yAta sakSama pRthvIkAyika jIva keTalI karma prakRtine baMdha kare che? uttaramAM prabhuzrI cha -'goyamA ! evaM ceva' 3 gautama ! 15yApta sUkSma vIyinI jema ja paryApta sUkSama pRthvIkAyika paNa sAta prakAranI karma prakRtine baMdha kare che, ane ATha kama prakRtine paNa baMdha kare che. jyAre te sAta zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 249 bhagavAnAha-evaMce' evameva-aparyAptasUkSkSapRthivIkAyikAdeva paryAptamukSmapRthivIkAyikA api saptavidhavandhakA api, aSTavidhavandhakA api / tatra sapta baghnantaH AyurvarjA jJAnAvaraNIyAdikAH sapta karmaprakRtIbadhnanti, aSTa vaghnantaH paripUrNA aSTa karmaprakRtI baMnantIti / evaM sabve jAva-pajjata vAyara vaNassaha kAiyANaM bhaMte | kai kammapagaDIo baMdhaMti evaMceva' evaM sarve yAvat paryAptabAdara vanaspatikAyikAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIbaMdhananti evameva-pUrvoktavadeva praznottarANi jJAtavyAni atra yAvatpadenAparyApta sUkSmAkA. yika, paryApta sUkSmA'pkAyikA'paryAptabAdarAkAyika, paryAptabAdarAkAyi. kA'paryApta sakSamatejaskAyika paryApta bAdara tejaskAyikA'paryAptasUkSmavAyu: kAyika paryApta sUkSmavAsatikAyika aparyAptavAdaravanaspatikAyikAnAM karmaprakRtiyoM ke bhI vandhaka hote haiM / sAta karmaprakRtiyoM ke bandhaka hone para ve Ayu karma ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNIyAdi sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| aura ATha karmaprakRtiyoM ke bandhaka hone para ve paripUrNa ATha karmaprakRtiyoM kA pandha karate haiM / 'evaM savve jAva pajjata vAyaravaNassahakAiyANa bhaMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaMti, evaM ceva' isI prakAra samasta yAvat paryApta dhAdara vanaspatikAyika he bhadanta ! kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM ? he gautama ! isa sambandha meM pUrvokta jaisA hI uttara jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se 'aparyApta sUkSma akAyika, paryAptaka sUkSma apkAyika, aparyApta bAdara akAyika, paryApta bAdara apkAyika, aparyApta sUkSma tejaskAyika, paryApta sUkSma tejaskAyika, aparyApta bAdara tejaskAyika, paryAptaka pAdara tejaskoyika aparyApta sUkSma vAyukAyika, paryApta sUkSma vAyu. karma prakRtine baMdha kare che, tyAre te Ayu karmane choDIne bAkInI jJAnA varaNIya vigere sAta karma prakRtine baMdha kare che, ane jyAre ATha karma prakRtine baMdha kare che, tyAre teo pUrepUrI AThe ATha karma prakRtine madha ghare cha. 'evaM savve jAva pajjattabAyaravaNaslaikAiyANaM bhave! kaha kammapagaDIo baMdhaMti evaM ceva' mA pramANe sA yApat paryApta mA2 vanaspatikAyika he bhagavana keTalI kama prakRtine baMdha kare che? he gautama! A saMbaMdhamAM pahelAM kahyA pramANe ja prazna ane uttara samajavA. ahiyAM yAvatpadathI aparyApta sUkSama aSkAyika, paryApta sUkSama apakAyika aparyApta bAdara akAyika, paryApta bAdara aThAyika, aparyApta, sUkSama tejarakAyika, paryApta sUkSama tejaskAyika aparyApta bAdara tejaskAyika paryApta bAdara tejaskAyika, aparyApta sUkSma vAyukAyika paryApta sUma vAyu zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 bhagavatImo saMgrahoM bhavati / tathA ca-aparyApta sUkSmA'kAyikAdArabhyA'paryAptavAdara banaspatijIvaparyAntAnAM karmavandhaviSaye pRthivIkAyikavadeva vyavasthA jJAtavyA AlApaprakArastu svayamUhanIya:, etadagretana paryAptabAdaravanaspatikAyikasUtraM sUtrakAraH svayamevAha-pajjata bAyaravaNassaikAiyA Ne' ityAdi, 'pajjattavAyaraSaNassaikAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhati' paryAptabAdaravanaspatikA. yikAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtI baMdhananti 1 uttaramAha-'evaM ceva' evameva paryApta bAdarapRthivIkAyikavadeva karmaprakRtibandhanaviSaye vyavasthA jJAtavyeti / atha karma prakRtivedanaviSaye pAi-'apajjatta0' ityaadi| 'apajatta suhumapuDhavi. kAyika, aparyApta pAdara vAyukAyika, paryApta bAdara vAyukAyika, aparyApta sUkSma vanaspatikAyika, paryApta sUkSma vanaspatikAyika aura aparyaMta bAdara vanaspatikAyika 'ina saba ke praznottarokA grahaNa huA hai| jaise aparyApta sUkSma akAyika se lekara aparyApta pAdara banaspatikAyika taka ke jIvoM ke karmabandha ke viSaya meM pRthivIkAyika ke jaisI hI vyavasthA jAnanI cAhiye / isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita karanA caahiye| paryApta bAdara vanaspatikAyika ke viSaya meM sUtrakAra svayaM sUtra kahate haiM 'pajjatta' ityAdi 'pajjatta bAyaravaNassaikAiyANaM bhaMte ! kA kammapagaDIo baMdhati' he bhadanta ! paryApta bAdara vanaspatikAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate hai ? 'evaM ceva' he gautama ! isa sambandha meM paryApta bAdara pRthivIkAyika ke jaise hI karmaprakRti ke bandha ke viSaya meM vyavasthA jAnanI cAhiye / 'apajjatta suSTuma puDhavikkAiyANa mate !' he bhadanta ! aparyApta kAyika, aparyApta, bAdara, vAyukAyika, paryApta bAdara vAyukAyika, aparyApta sUma vanaspatikAyika, paryApta sUma vanaspatikAyika, ane aparyApta bAdara vanaspatikAyika A saghaLA grahaNa karAyA che. tathA aparyApta sUkSama a5kAyikathI laIne aparyApta bAdara vanaspatikAyika sudhInA jIvonA kama baMdhanA saMbaMdhamAM pRthivIkAyikanA kathana pramANe AlApane prakAra svayaM banAvIne samajI levuM. paryApta bAdara vanaspatikAyikanA saMbaMdhamAM sUtrakA2 nIce sUtrA4 4. che. 'pajjata vAyaravaNassaikAiyANaM bhate! kai kammapagaDIso baMdhaMti' he bhagavana paryApta bAdara vanaspatikAyika jIva keTalI kama prakRtine baMdha re ? uttaramA prabhuzrI 4 cha -'eva ceva' gautama ! samayamA aparyApta sUma pRthvIkAyikanA kathana pramANe ja kama prakRtinA saMbaMdhamAM kathana samajavuM. 'apajatna suhuma puDhavIkAjhyANaM bhave' 3 mApana aparyApta sakSama kI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 251 kamAiyANaM bhaMte' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikajIvAH khalu bhadanta ! 'kai kamma pagaDIo vedeti' kati karmaprakRtI vedayantIti vedanaviSayaH praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA!' he gautama! 'codasa kammapagaDIo vedeti caturdaza kamaprakRtI vaidayanti, aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvA iti / prakArabhedameMva darzayati-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA-nANAvaraNijjaM jAva-aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvad AntarAyikam / yAvatpadenadarzanAvaraNIya vedanIya. mohanIya Ayu-nAma-gotrANAM saMgraho bhavati / tathAcemA jJAnAvaraNIyAdikA aSTakarma. prakRtayaH 8 / tathA-'soidiyavajjhaM' zreSendriya vadhyam, zrotrendriyaM badhyaM hananIyaMsUkSmapRthivIkAyikajIva 'kaha kammapagaDIo vedeti' kitanIkarmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM ? 'goyamA! codasakamma pagaDIo vedeti' he gautama! aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karate hai|t jahA' jo isa prakAra se haiM-'NANAvaraNijja jAva aMtarAiya' jJAnAvaraNIya se lekara antarAya taka yahAM yAvat pada se darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya, Ayu, nAma, aura gotra inakA grahaNa huA hai| isa prakAra ina jJAnAvaraNIyAdika ATha karmaprakRtiyoM kA ve vedana karate haiM tathA 'soiMdiyavajjha" zrotrendriya vadhya zrotrendriya, vadhya hanana karane yogya jisa karma ke ho vaha zrogendriya adhya karma kahalAtA hai jisa ke udaya se jIva ko zrotrondriyakI prApti na ho sake usa karma kA nAma zronendriya vadhya karma hai usa zronendriya vadhya karma kA vedana karate haiM, isI prakAra Age bhI samajha lenA yi 7! 'kai kammapagaDIo vedeti' kI 3 pratiyonu vahana re cha 1 'goyamA ! codasakammapagaDIo veti' he gItama! aparyApta sakSama kI kAyika jIva cauda 14 karmaprakRtinuM vedana kare che. ___ta jahA' mA pramANe cha.-'NANAvaraNijjaM jAva aMtarAiya' jJAnA12. zIyathI laIne antarAya sudhI. ahiyAM yAvat padathI darzanAvaraNIya, mohanIya, vedanIya, nAma, gotra, ane Ayu A karma prakRti grahaNa thaI che. A rIte A jJAnAvaraNIya vigere ATha karma prakRtinuM teo vedana kare che. tathA 'soidiyavajjha' zrotraMdriya dhya-zrondriyanu nana 421 // yogya re bhAya che te zrotrendriya vadhya karma kahevAya che. je kamanA udayathI zrotrendriyanI prApti na thaI zake te karmanuM nAma zrotradriya vadhya karma che. e zrotrendriya vadhya karmanuM vedana kare che tema samajavuM A zrotrendriya vadhya karma bhatijJAnAvara vizeSa 35 DAya . 'cakkhi diyavAjha" tathA yakSa diyadhya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 bhagavatIstre hananayogyaM yasya karmaNa stat / yadudayAt jIvasya zrotrendriyaM na labhyate tatkarma zrotre. ndriya badhyaM kathyate-evaM sarvatra bodhyam, etanmatijJAnAvaraNavizeSa ityarthaH, evam'cakkhi diyavajha' cakSurindriyabadhyam, cakSurindriya hananIyaM tad-darzanAvaraNA vizeSaH 10 / 'pANidiyavajjha" ghrANendriya vadhyam, ghrANendriya hananIyam 11 / ' "jibhidiyavajjhaM' jivendriya vadhyam jihavendriya hananIyaM 12 / sparzanendriya badhyantu teSAmaparyAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM nAsti, yataH sparzanendriyabadhyatva sviikaare-ekendriytvhaaniprsnggsyaaditi| 'ithiveyavajha' strIvedavadhyam , yadudayAt strIvedo na labhyate tat strIvedahananIyaM karma 13 / 'purisavedavajjhaM' puruSavedabadhyam , yadudayAt puruSavedo na labhyate, taskarmapuruSavedahananIyam 14 / napuMsakUbadhyaMtu ekendriyANo naasti-npuNskvedvRttitvaaditi| evametAyatu dezakamamakRtayo bhvnti| cAhiye yaha zrotrendriya karma matijJAnAvaraNa vizeSa rUpa hotA hai| 'cakkhidiyavajjha tathA cakSu indriya vadhyakarmakA ve vedana karate haiN| yaha cakSurindriya adhyakarma darzanAvaraNIyakarma vizeSa rUpa hotA hai| 'ghANi diyavajJa" tathA ghrANendriya vadhyakarma kA ve vedana karate haiN| 'jibhidiyavajjha' jihavendriya vadhyakarma kA vedana karate haiN| sparzanendriya padhyakarma kA vedana una aparyApta sUkSma pRthivIkAyikoM ke nahIM hai, kyoM ki inake yadi sparzanendriya vadhyakarma kA vedana svIkAra kiyA jAya to inameM ekendriyatA ko hAni kA prasaMga prApta hogaa| 'isthivedavajjha' isI prakAra se ye aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva strIveda vadhyakarma kA bhI vedana karate haiM / jisa ke udaya se strI veda prApta na ho vaha strI veda vadhyakarma hai| 'pussivedavajjha' puruSa veda vadhya karma kA vedana karate haijisa ke udya se puruSa veda prApta na ho sake vaha puruSa veda vadhyakarma hai, karmanuM vetana kare che. A cakSu IdriyAvaraNa karma darzanAvaraNa vizeSa rUpa DAya che. 'dhANidiyavajjha' tathA prATriyAdhya bhanu vahana 42 che. jibhidiyavajjha' Dvedriyavadhya bhanu vehana 42 che. te aparyApta sUkSma pRthvIkAyikAne sparzendriyavadhya karmanuM vadana hotuM nathI. kema ke teone je sparzanendriyavaya karmanu vedana svIkAravAmAM Ave to temAM ekandriya pAnI nAnA prasa1 pasthita thaze. 'itthiveyavajjha' mA08 pramANe mA aparyApta sUphama pRthvIkAyika jI strIvedavadhya karmanuM paNa vedana kare che. jenA adhyayI sIva prApta na thAya te zrIvahaqdhya 4 4Aya che. 'purisavedavajjha' puraSa vadavadhya karmanuM vedana kare che. jenA udayathI purUSada prApta na zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA za033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 253 kiM caturdaza karmaprakRtInAM vedanaM kevalamaparyAptamUkSmapRthivIkAyikAnAmeva bhavatI tyAzaGkAyAmAha-evaM caukaeNaM' ityAdi / 'evaM caukkaeNaM bhedeNaM jAvapajjatta bAyaravaNassaikAiyANaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo vedeti' goyamA ! evaM cetra, caudasakammapagaDoo vedeti' evaM catuSkeNa bhedena paryAptAparyAptabheda minnamUkSmavAdarabhedena yAvat paryAjabAdaravanaspatikAyikAH khalu madanta ! kati karma prakRtIvedayanti ? gautama ! ekameva-aparyApta pRthivIkAyikavadevainake napuMsaka vadhyakarma nahIM hai, kyoM ki ekendriyoM meM napuMsaka veda vRttitA hotI hai / isa prakAra se ye caudaha 14 karma prakRtiyAM hai jinheM ye aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva vedana karate haiN| ina caudaha kama prakRtiyoM kA vedana inhI aparyApta sUkSma pRthivIkAyiko ke hotA ho so bAta nahIM hai kintu ina caudaha karma prakRtiyoM kA veMdana evaM cau. kkeNa bhedeNaM jAva pajjatta boyara vaNassahakAiyANa bhate ! kaikamma pagaDIo vedeti' sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta ina bheda vAle samasta ekendriya jIva hote hai, isaliye sUtrakArane yahA~ aisA kahA hai yaha caudaha prakRtiyoM kA vedana paryApna pAdara vanaspatikAyika taka jAnanA caahiye| gautamasvAmI ne isI bAta ko prabhuzrI se isa rUpa meM yAvat pUchA hai ki he bhadanta ! payApta bAdara vanaspatikAyika jIva kitanI karma prakR. tiyoM kA vedana karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! evaM ceva codasa kammapagaDIo vedeti' he gautama ! aparyApta pRthivIkAyika thaI zake te purUSa vedavadhya karma kahevAya che. teone napuMsakadavadhya karma hetuM nathI. kema ke-ekendrimAM napuMsakaveda paNa hoya che. A rIte A cauda 14 kama prakRtio kahI che. jenuM A aparyApta sUphamapRthvIka yika jIva vedana kare che. A cauda kama prakRtinuM vedana A aparyApta sUkSama pRthvIkAyikone ja hoya che, e vAta nathI. paraMtu A 14 codakama prakRti yonu vahana evaM caukkegaM bheeNaM jAva pajjatta bAyaravaNassaikAiyANaM bhave ! kai kamma pagaDIoM vedeti' sU65, 62, 554 bhane 55ryAsta mA mehe! saghaLA ekendriyone hoya che. tethI sUtrakAre ahiyAM evuM kahyuM che ke A cauda prakRtinuM vedana paryApta bAdara vanaspatikAya sudhI samajavuM. gautama svAmIe eja vAta prabhuzrIne e rIte pUchela che ke he bhagavana paryApta bAdara vanaspati kAyika jIva keTalI karma prakRtinuM vedana kare che? A praznanA uttaramA pramuzrI 4 cha -'goyamA ! eva ceva caudasakammapagaDIo beti' he gautama! aparyApta pRthvIkAvika jInA kathana pramANe ja teo yAvata zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre caturdaza karmapakRtIrvedayanti / yAvatpadena, paryApta sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya aparyApta, paryApta sUkSmavAdarabhedabhinnAkAyika, tejaskAyika-vAyukAyika paryAptAparyApta sUkSmavanaspatikAyikAH aptiAparyAptabAdaravanaspatikAyikAnta jIvAnAM saMgraho jnyaatvyaaH| paryApta bAdaravanaspatikAyika satraMtu pUrvamuktameva, ete sarva ekendriyAzcaturdaza karmaprakRtInAM vedakA bhavantIti bhaavH| AlApaprakArAzca svayamevohanIyA iti / _ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti hebhadanta ! jIvoM ke jaise hI ve yAvat vanaspatikAdhika jIva 14 karma prakRtiyoM kA hI vedana karate haiM / yahAM yAvatpada se paryApta sUkSma pRthivIkAyika se lekara aparyApta paryApta, sUkSma, bAdara, bheda vAle apakAyika, teja. skAyika, vAyukAyika aparyApta sUkSma vanaspatikAyika aura aparyApta bAdara vanaspatikAyika tejaskAyika ina saba jIvoM kA grahaNa huA hai| paryApta bAdara vanaspatikAyika mUtra to pahile kaha hI diyA hai| isa prakAra ye saba ekendriya jIva sUkSma paryApta sUkSma aparyApta, bAdara apa. papti apkAyika jIva, isI prakAra se sUkSma paryApta Adi bheda vAle tejaskAyika jIva vAyukAyika jIva aura vanaspatikAyika jIva-prokta 14 karma prakRtiyoM ke vedaka hote hai| isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI ubhAvita karanA cAhiye 'se bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta jaisA Apa devAnupripane ekendriya jIvoM ke karmaprakRtiyoM ke bAdara vanapati kAyika jIva cauda 14 karmaprakRtinuM ja vedana kare che. ahiyAM yAvatpadathI paryAptaka sUkSama pRvIkAyikathI laIne aparyApta sUkSama bAdara bhedALA apUkAyika tejaskAyika vAyukAyika tathA aparyAptaka bAdara vanaspatikAyika A saghaLA ja grahaNa karAyA che. paryApta bAdara vanaspati kAyika sUtrate pahelAM kahevAmAM AvI gayuM che. A rIte A saghaLA eka indriyavALA ja sUkSama paryApta, sUkSama aparyApta, bAdara paryApta bAdara aparyApta, akAyika jIva Aja rIte sUkSama paryApaka vigere bhedavALA tejarakAvika che, vAyukAyika jIvo ane vanaspatikAyika jIve upara kahela 14 caudakarma prakRtinuM vedana kare che. A saMbaMdhamAM AlApaka svayaM banAvIne samajI levA. ___ 'seva bhaMta ! seva' bhave ! tti' mApana 5 vAnupriye se driya ane karma prakRtinA baMdha saMbaMdhamAM ane tenA vedananA saMbaMdhamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0337.1 sU01 ekendriyajIva nirUpaNam 255 ekendriyANAM karmaprakRti bandhanavedanaviSaye yatkathitam - tatsarvaM satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA''tmAnaM mAvayan viharatIti // sU0 ||33|1| // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha- prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyanaikagrantha nirmApaka, bAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " bhaga vatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM trayastriMzattameM zatake prathamodezakaH samAptaH // 33 - 1 // bandhana evaM unake vedana ke viSaya meM jo kahA hai vaha saba satya hI hai / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zatakakA prathama uddezaka samApta // 33 - 1 // je kathana karyuM" che. te saghaLuM kathana satya ja che, he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo. vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU01A jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakanA pahelA uddeza samApta 533-15 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 bhagavanIsane atha dvitIyodezaka mArabhyate mUlam-kaivihA gaM bhaMte! arNatarovavannagA egidiyA pannattA? goyamA! paMcavihA aNaMtarovavannagA egidigA pnnttaa| taM jahA-puDhavIkAiyA jAva vnnssikaaiyaa| aNaMtarokvannagANaM bhaMte ! puDhavIkAiyA kaivihA pannattA goyamA ! duvihA pannattAtaM jahA-suhumapuDhavIkAiyA ya bAyarapuDhavikkAiyA y| evaM dupaeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA / aNaMtarovavannaga suhamapuDhavIkAiyANe bhaMte ! kaikammapagaDIo pannattAo, goyamA ? aTTa kammapagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNijjaM jAva-aMtarAiyaM / aNaMtarovavannaga bAyarapuDhavIkAiyA NaMbhaMte! kai kammapagaDIo pnntaao| goyamA ? aTai kammapagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM / evaM jAva aNaMtarovavannaga bAyaravaNaslaikAiyANaM ti| aNaMtarovavannaga suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo baMdhaMti ? goyamA! AuvajjAo satta kammapagaDIo baMdhaMti / evaM jAva aNaMtarovavannaga bAyaravaNassaikAiya ti| aNaMtarovavannaga suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaikamma pagaDIo vedati ? goyamA! cauddasa kammapagaDIo vedeti taM jahA-nANAvaraNijjaM taheva jAva purisavedavajhaM / evaM jAva aNaMtarovavannaga bAyaravaNassai. kAiyaM tti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! tti ||suu0 2 // ___ chAyA:-RtividhAH khalu bhadanta ! anantaropapanakA ekendriyA: prajJaptAH? gautama ! paJcavidhA anantaropapatrakA ekendriyAH prajJaptAH / tadyathA pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH / anantaropapannakAH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikA kavividhAH prAptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikAca, vAdarapRthivIkAyikAzca / evaM dvipadena bhedena yAvadvanaspatikAyikAH anacaropapatrakasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? gautama aSTa karmamakatA majJaptAH / tadyathA-jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikam / anantaropapa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za033 u.2 lU01 anantaropapannaka e0 nirUpaNam 257 yAdarapRthivIkAyikAnAM bhadanta / kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? gautama / aSTa karmaprakRtayaH prajJaptAH / tadyathA-jJAnAvaraNIyaM yAvadAntarAyikam / evaM yAra. danantaropapatrakasUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati karmamakRtIrvadhnanti / gautama / AyurvarjAH saptakarma prakRtIbaMdhnanti, evaM yAvadanantaropapatrakabAdaravanaspavikAyikA iti / anantaropapatrakasUkSmapRthivIkAyikAH khala bhadanta ! kati. karmaprakRtI rvedayanti ? gautama / catudaMza karmaprakRtIvedayanti / tadyathA-jJAnAvaraNIyam tathaiva-yAvat puruSavedabadhyam ! evaM-yAvadanantaropapannaka bAdaravanaspatikAyikA iti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti |mu0 2 // TIkA-'kaivihA NaM bhaMte ! ananta rokvannagA egidiyA pannattA' katividhAH katiprakArakAH khalu bhadanta ! 'aNaMtarovanagA egidiyA pannattA' anantaropapatrakAH, anantaram ye utpatteH prathamasamaye eca vartante te anantaropapaprakAra, ekasamayopapannakA ityarthaH etAdRzA ekendriyAH kati vidhAH pajJaptA:-kathitAH ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA aNaMtarovavannagA egidiyA pannattA' pazcavidhAH-paJcamakArakA anantaropapannakA ekendriyAH prajJaptAH kthitaaH| 'taM jahA' tadhathA-'puDhavIkAiyA ||shtk 33 uddezaka dvitIya // 'kaivihA Na bhate ! aNatarovavAnagA egidiyA pannattA ? TIkArtha-'kahavihA NaM bhaMte ! aNaMtarovabannagA egidiyA pannattA' he bhadanta ! anantaropapannaka ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? jo utpatti ke prathama samaya meM rahate hai ve anantaropapannaka kahe gaye haiM / arthAt jinhe utpanna hue eka samaya hI huA hai ve hI anantaropapannaka haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA paMcavihA aNaMtarovavannagA egidiyA pannattA' he gautama ! anantaropaennaka ekendriya jIva pAMca bIjA udezAne prAraMbha- 'kaivihANaM bhAte ! aNaMtarovavaNNagA egidiyA paNNattA' tyAle. TarI'-'kaivihANa bhate ! aNatarovavaNNagA enizyiA paNNattA' hai bhagavana anantapannaka ekendriya jIva keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? jemanI utpattI prathama samayamAM ja che, teone anantaro55nnaka kahevAmAM Ave che. arthAta eka samayamAM ja je jIva utpanna thAya che,-ekI sAthe jee utpanna thAya che, e ja, anaMtare55naka che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI 41 cha -'goMyamA ! paMcavihA aNaMtarovavaNNagA egidiyA paNattA' gautama ! bhanata5panna sandriya ch| pAMya nA 4AmA bhAve, 'ta' jahA' zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI jAva-baNArasaikAiyA' pRthivIkAyikA yAzvanaspatikAyikAH / yAvatpadena aSkAyika- tejaskAyika- vAyukAyikAnAM saMgraho bhabati / 'anaMtazevavannagA naM bhaMte! puDha vikAiyA kavihA pannattA' anantaropapatrakAH khalu bhadanta / pRthivIkAyikA ekendriyAH katividhAH - kati prakArakAH prajJaptA ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'duvidhA pattA ' dvividhA prajJaptAH, anantaropapatraka pRthivIkAyikAH ekendriyA: / 'taM jahA ' tadyathA'huma puDhacI kAyA ya-bAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSmapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivIkAyikA evaM guri bheeNaM jAna -baNassaikAiyA' evaM dvipadena bhedena yAvat, yAvatpadena akAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikA api prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jo isa prakAra se haiM- 'puDhavIkAiyA jAva vaNarasaikAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika | yahAM yAvat pada se 'akAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika' ina jIvoM kA grahaNa kiyA gayA hai| 'anaMtazevavannagA NaM bhaMte! puDhavIkakAiyA kabihA pannattA' he bhadanta ! anaMtaropapannaka pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! duvihA pannatA' he gautama ! anantaropapannaka pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jaisA - 'huma puDhavikkAiyA ya0' sUkSma pRthivIkAyika jIva aura cAdara pRthivIkAyika jIva 'evaM' duppaeNaM' bheeNa jAva vaNassai kAiyA' isI prakAra se yAvat vanaspatikAyika jIvoM taka ke do do bheda kahanA cAhiye - arthAt anantaro upannaka, aSkAyika tejaskAyika, vAyukAyika 258 te yA pramAye che - 'puDhavikAiyA jAva vaNasvaikAiyAM' pRthvI ayi yAvat ayUmAyiSTha tenassAyika, vAyuDA thie, bhane vanaspatiayi 'anaMta rovavannagANaM bhate ! puDhavikAiyA kaivihA pannattA' he bhagavan anaMtazepapanna! pRthvIyi ve keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che - 'gomA ! dubihA paNNattA' he gautama! anataropapannA pRthvIbhayiSTha lava me prAranA uDevAmAM AvyA che. 'ta' jahA' teyA prabhAve che. - 'suDuma puDhavI kAiyA ya bAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSma pRthvI ayi va mane mAhara pRthvI ayi va 'eva' dupapaNa bheeNaM jAva vaNassaikAiyA' mena pramANe yAvat vanaspatikAyika jIvA sudhInA be bhedo kahevA joIe. arthAt anatApapannaH aSThAyika tejaskAyika vAyukAyika, ane vanaspatikAyikanA sUkSma ane mAdara e beja bhedA DAya che, kema ke je ana tarApanaka ekendriya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 prameyacandrikA TIkA za033 u. 2 sU01 anantaropapannaka e0 nirUpaNam prarUpaNIyAH, anantaropapatra ke kendriyANAm paryAptakA'paryAptakabhedayorabhAvena catu dhimedAsambhavAt dvipadena sUkSmavAdarabhedeneti kathitam / sAmAnyata ekendriyAH pratyekaM catuSprakArakA bhavanti, sUkSmAzva - bAdarA, sUkSmA api dvividhAH - paryApta kAcAsparyAptakAzca tathA paryAptakavAdarA:- aparyAptakavAdarAzca / parantu - ana ntaropapatrakAnAM paryAptatvA'paryAptatvabhedo nAsti / ato'tra dvipadena dvimakArakeNa bhedeneti kathitam / 'anaMta rovavannaga sudumapuDha vIkAiyA NaM bhaMte !" anantaropapatraka sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! 'kakasma pagaDIo pannattAo' kati prakArakAH karmaprakRtayaH prajJaptAH kathitA ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / aura vanaspatikAyika ke sUkSma bAdara ye do do bheda hote haiM, kyoM ki jo anantaropapannaka ekendriya jIva hote haiM unameM paryApta aura aparyApta aise do bheda nahIM hote haiN| isaliye inake pratyeka ke jaise cAra bheda pahile batAye gaye haiM vaisA ye cAra bheda inameM nahIM hote haiM / sAmAnya ekendriya jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM, inameM sUkSma jIva bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke aura bAdara jIva bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke batalAye gaye haiM / parantu anantaropapannaka ekendriya jIvoM ke paryApta aura aparyApta aise do bheda nahIM hote haiM / isI abhi prAya ko prakaTa karane ke liye 'evaM dupaeNa' bheeNaM' aisA sUtrapATha sUtra kArane kahA hai| 'aNaMtarovavannaga suhuma puDhavIkAiyANaM bhate !' he madanta ! anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke 'kai kamma pagaDIo pannattAo' kitanI karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM jIvA hAya che. temAM paryApta ane aparyApta e e bhedA hotA nathI. tethI pratyekanA cAra bhedo pahelA batAvyA che, e pramANenA cAra bhedo AmanAmAM hotA nathI. sAmAnya ekendriya jIva sUkSma ane mAdaranA bhedathI be prakAranA kahevAmAM Avela che. AmAM sUkSma jIva paNa paryApta ane apa ryAptanA bhedathI e prakAranA kahelA che. paraMtu anantarApapannaka eka indriya vALA jIvAnA paryApta ane aparyApta evA e leTThA hotA nathI, aliprAya atAvavA bhATe ' evaM ' dupaeNa bhega' mA prabhAno sUtrapATha sUtrA udyoche. 'aNatarovavannagasuhumapuDhavIkAiyANaM mate !' he bhagavan anaMtazepapanna sUkSma pRthvI adhika lavAne 'kai kammapagaDIo pannattAo' DeMTalI urbha amRtiyo kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM gautamasvAmIne prabhuzrI kahe che ke bhAja zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 bhagavatIsUtre 'goyamA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo pannattAo' aSTeti-aSTaprakArakAH karmaprakRtayaH prajJaptAH kathitAH / 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijjaMjAva-aMtarAiyaM' zAmAvaraNIyaM yAvadAntarAyikam, yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIyanAma-gotrANAM SaNNAM karmaprakRtInAM grahaNaM bhavati / 'aNaMtarovAnagavAyara puDhavIkAiyANaM bhaMte !' anantaropapatraka vAdarapRthivIkAyikajIvAnAM bhadanta ! 'kai kamma pagaDIo panattAo' kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? iti praznaH ? / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo pannattAo' aSTa karma prakRtayaH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijnaM jAva-aMtarAiyaM jJAnAvaraNIya yAvadAntarAyikam / yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIya-Ayu-nAmagotrANAM-saMgraho bhavatIti / 'evaM jAva-aNaMtarovavannagavAyaravaNassaikAiyANati' prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! aTTa kammapagaDIo pannattAo' he gautama ! unake ATha karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? 'tauM jahA' jo isa prakAra se hai-'mANAvaraNijjaM jAva aMtarAiya' jJAnAvaraNIya yAvat antarAdhika yahAM yAvat pada se 2 'darzanAdharaNIya vedanIya 3 mohanIya 4 Ayu 5 nAma 6 aura gotra 7 ina cha karmaprakRtiyo kA grahaNa huA hai| 'aNaMta. roSavannagavAyara puDhavIkAiyANaM bhaMte ! he bhadanta ! anantaropapannaka cAdara pRthivIkAyika jIvoM ke kaI kammapagaDIo pannattAo kitanI karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? 'goyamA ! he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo' ATha karma prakRtiyAM kahI gaI haiM / 'taM jahA' jaise 'nANAdharaNijja jAva aMtarAiya" jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika yahAM para bhI yAvat pada se 'darzanAvaraNIya 2 vedanIya 3 mohanIya 4 Ayu 5 nAma, 6 aura gotra 7 ina chaha karma prakRtiyoM kA grahaNa huA hai / 'evaM jAva aNaM. 'goyamA ! aTTa kammapagaDIo pannattAo' gautama tAne mAra bha pratiyA ahavAmA mAvasa che. 'ta' jahA' te mApramANe cha. 'noNAvaraNija jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIya yAvat bhatarAya yAt padathI darzana varaNIya, mohanIya, vedanIya, nAma, zetra, ane AyuSya A pratiyA akhae 4 . 'aNaMtarokvannagA bAyara puDhavIkAiyANaM bhAte ! amApana manata5panna mA42 pRthvI4i vAna 'kai kammapagaDIo pannatAo' teii ma pratiyo 43vAma mAvI cha / uttaramA prabhuzrI 7 -'goyamA! 3 gautama ! 'aTukammapagaDIo pannattAo' 28 bha prtiy| vAmAM Ave che. 'tauM jahA' te yA pramANe che. 'nANAvaraNija jAva aMtarAiya' sAnAvaraNIya yAvat darzanAvaraNIya, mohanIya, vedanIya, nAma getra ane ANa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u.2 sU01 anantaropapannaka e0 nirUpaNam 261 evaM yAvat-anantaropapannaka bAdarabanaspati kAyikAnAmiti / atra yAvatpadena anantaropapannakasUkSmavAdarA'pkAyikAnAm anantaropapannakasUkSmavAdaratejaskAyikA. nAm anantaropapannakamUkSmavAdarabAyukAyikAnAM saMgraho bhavati, 'aNaMtarovavannama suhuma puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhati' anantaropapannA sUkSma pRthivI kAyikaikendriyajIvAH khalu bhadanta ! kati karmapratibaMdhnanti ? bhagavAnAha. 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aujjAo satta kammapagaDIo baMdhati AyuSkavarjAH sapta karmaprakRtIH jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIyanAma-gotrA'ntarAyarUpA badhnanti utpatteH prathamasamaye AyuSkarmaNo bandhAbhAvAta tarovavannagA vAyaravaNassaikAiyANa tti' isI prakAra kA kathana yAvat anantaropapannaka bAdara vanaspatikAyikoM taka ke jIvoM ke jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se 'anantaropapannaka sUkSma bAdara akAyika, anantaropapannaka sUkSmavAdatejaskAyika, anantaropapannaka sUkSma pAdara vAyukAyika aura sUkSma bAdaravanaspatikAyika ina saba kA grahaNa huA hai| 'aNaMtarovavanna gA suhuma puDhavIkAiyANa bhate! kaha kammapagaDIo paMdhaMti' he bhadanta ! anantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyikoM ko kitanI karma prakRtiyoM kA bandha hotA haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! AuvanAo satsa kammapagaDIo paMdhati' he gautama ! anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jIva Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / arthAt jJAnAvaraNIya, darzanA. varaNIya, vedanIya, mohanIya, nAma gotra aura antarAya ina sAta karma mA R13 34 pratiyA Doya che. 'evaM jAva aNatarovavannagA bAyaravaNassai. kAiyANaM tti' 258 pramANe nuthana yAvat sanata55-13 // 2 vanaspati. kAyika sudhInA jInA saMbaMdhamAM paNa majavuM. ahiyAM yAtpadathI. anaMtaro55naka sUphamabAdara akAyika anaMtarapapanaka sUma bAdaratejaskAyika, anaMtarA5pannaka sUkSma bAdaravAyukAyika, ane sUkSamabAdaravanaspanikAyika mA mA 75 42rAyA che. 'aNaMtarovavannagasuhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vadhati' he bhagavan mana ta55-1 sUkSma pR yi / keTalI kama prakRtine baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'goyamA! AuvajjAo satta kampapagaDIo baMdhati' he gItama! anaMtare papannakarma pRthvIkAyika ekendriya jIvo Ayukarmane cheDIne bAkInI sAta kama prakRtine baMdha kare che, arthAt jJAnAvaraNIya darzanAvaraNaya, vedanIya, mehanIya, nAma, gotra ane aMtarAya A sAta kamaprakRtine teo zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 bhagavatI sUtre tatkAle tad bandhanaM na bhavati / apitu avaziSTAnAM saptAnAmeva prakRtInAM bandhanaM bhavati / evaM jAba anaMtazevavannagabAyaravaNassaikAiyatti' evam anantaropapa sUkSmapRthivIkAyikavadeva yAvad - anantaropapatraka bAdaravana spitikAyikA api AyuSkavaH saptaiva karmaprakRtIrvaghnantIti / atra yAvatpadena, anantaropapannakavAdarapRthivIkAyikA'nantaropapannaka sUkSmabAdarA'SkAyikA'nantaropa padmakasUkSmavAdaratejaskAyikA'nantaropapatra kasUkSmavAdara vAyukAyika'nantaropapatraka sUkSmavanaspatikAyikAH saMgRhyante / 'anaMtarovavannagasudumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! 'ananyaropapatraka sUkSmapRthivI kAyikAH khalu bhadanta ! 'kai kammapagaDIo vedeti, kati prakRtiyoM kA ve vadha karate haiN| Ayukarma kA ye bandha isaliye nahIM karate hai ki inake utpatti ke prathama samaya meM Ayukarma kA bandha nahIM hotA haiM isaliye usa kAla meM unake AyukA bandha nahIM hotA hai / ataH avaziSTa sAta karmaprakRtiyoM kA hI unako bandha honA kahA gayA hai / ' evaM ' jAva anaMtazevavannaga bAyaravaNassaikAiyatti' anantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyika ke jaise hI yAvat anantaropapakSaka bAdara vanaspatikAyika jIvoM ke bhI Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karma prakRtiyoM kA hI bandha hotA hai aisA jAnanA caahiye| yahAM yAvat pada se 'anantaropapannaka bAdara pRthivIkAyika, anantaropapannaka sUkSma evaM bAdara tejaskAyika, anantaropapannaka sUkSma bAdaravAyukAyika aura anantaropapannaka sUkSma vanaspatikAdhika' ina saba kA grahaNa huA hai / 'anaMtazevavannaga suma puDhavIkAiyA NaM bhaMte! kaha kammapagaDIbho vedeti' he bhadanta ! anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyika jIva kitanI badha kare che. tee AyukA baMdha eTalA mATe karatA nathI ke-teone Ayukama nA aMdha pahelethI ja thaI jAya che tethI te avasthAmAM teone Ayukrama nA khaMdha hAtA nathI, tethI khAkInI sAtakama prakRtiyAnA ja badha Amane hoya che 'evaM jAtra aNatarovavaNNagabAyaravaNassa ikAiyatti' anaMtazepapanna sUkSma pRthvIkAyika jIvanI jemaja yAvat anaMtarApapannaka khAdara vanaspati kAyika jIvane paNa Ayuka'ne choDIne bAkInI sAtakama prakRtiyAnA ja atha hAya che, tema samajavu, ahiyAM yAvapadathI 'anaMtarApapannaka khAdara pRthvIkAyika ana tarApapannaka sUkSma ane mAdara pRthvIkAyika, ana taropapannaka sUkSma khadara vAyukAyika ane anaMtarApapannaka sUkSma vanaspatikAyika A maghA thaDalu urAyA hai. 'arNatarovavannaga suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kai kammapagaDIo vedeti' he bhagavana anaMtazepayanta sUkSma pRthvImAthi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ meen mameyacandrikA rIkA za033 3.2 101 anantaropapannaka 10 nirUpaNam 263 karmaprakRtI dayanti ? iti prakRtInAM vedanaviSayaka praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! cauddasa kammapagaDIo vedeti' caturdaza prakArikAH karmaprakRtI baidynti| 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijja' jJAnAvaraNIyam, 'saheba jAva' purisaveyavajjha" tathaiva yAvatpuruSavedavadhyam / jJAnAvaraNIyAdArabhyA'ntarAyaH paryantamaSTa 8, tathA zrotrendriyabadhyaM-cakSurindriyabadhyaM-ghrANendriyabadhyaM-jihavendriya badhyaM-strIvedavadhyaM-puruSavedavadhyam / (6) 14 eteSA manantaropapatrakasUkSmapRthivI kAyikAnAM caturdaza karmaprakRtInAM vedanaM bhavati / yena karmaNA sparzanendriyasya lAmo na bhavati tAdRzaM sparzendriyavadhyaM karma-ekendriyANAM na bhavati / tathAsve caekendriyatvasyaiva vyAghAtaprasaGgAt / tathA-napuMsakavadhyakarmA'pi nAsti napuMsakaveda. mAtrasyaiva-ekendriye satvAt / 'evaM jAva AMtarovavannaga bAyara-vaNasaikAiyati' karma prakRtiyoMkA vedana karate hai ? 'goyamA ! ca uddasa kammapagaDIo vedeti' he gautama ! anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyika jIva caudaha karma prakRtiyoM kA vedana karate haiN| 'ta jahA' ve caudaha karmaprakRtiyoM ye hai-'nANAvaraNijja' jJAnAvaraNIya 1, 'taheva jAva purisaveyavajjha' tathaiva yAvat puruSa veda vadhya yahAM yAvat zabda se yaha samajhAyA gayA hai ki jJAnAvaraNIya karma se lekara antarAya paryanta ATha prakRtiyAM tathA zrogendriya vadhya9 cakSurindriya vadhya 10 ghrANendriya vadhya 11 jihave. ndriya vadhya 12, strIveda vadhya 13, aura puruSaveda vadhya 14, ekendriya jIva ke sparzanendriya vadhya karma nahIM hotA hai, yadi isa vadhya karmakA unake udaya mAnA jAve to unameM ekendriyatva kA sadbhAva nahIM bana sakatA tathA napuMsakaveda vadhya karma bhI inake nahIM hotA hai / 'evaM jAva arNana4sI madeg prakRtiyAnu vahana 42 the. 1 'goyamA ! cauddasa kammapagaDIo vedeti' he gautama! anaMtara 55naka sUkSama pRthvIkAyika jIva cauda karma prakRtinuM vahana re cha. 'tauM jahA' te yo pratiyo / pramANe cha.-'nANAvaraNijja' jJAnA129ya taheva jAva purisaveyavaja' tathaiva yAvat 535 vahane chor3Ana ahiyAM yAvatpadathI e samajAvyuM che ke-jJAnAvaraNIya karmathI laIne aMtarAya sudhInI ATha karma prakRti tathA zrotrendriyAvaraNa cakSu IdriyAvaraNa 10 ghANendriyAvaraNaya 11 jIvendriyAvaraNa 12 strIvedAvaraNa 13 ane purUSa vedA varaNa 14 ekendriya jIvane sparzanendriyAvaraNa karma hotuM nathI kema keje A AvaraNa temAM mAnavAmAM Ave che temAM ekendriya paNAne sadUbhAva ja banI zake nahIM tathA napuMsaka vedAvaraNa paNa teomAM hotuM nathI, kema ke-ekendriyomAM napuMsakada mAtrane ja saddabhAva rahe che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 264 bhagavatIsa evaM yAvad-ananaropapatraka vanaspatikAyikA apIti / atra yAvatpadena anattaro. papannakabAdarapRthivIkAyikA'nantaropapatrakamavApkAyikai kendriyAdArabhyA'nantaropapanakamamavanaspatikAyikaikendriyAntajIvAnAM grahaNaM bhavati / ete sarve'pi ekendriyA jJAnAvaraNIyAdi pUrva pradarzita caturdazakarmaprakRtInAM vedakA bhavantIti bhaavH| ___ 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta rovavannagA bAyaravaNassahakAiyatti' isI prakAra se yAvat anantaropapannaka cAdara vanaspatikAyika jIva bhI inhIM 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM aisA jAnanA cAhiye, yahAM yAvat padase anantaropapannaka cAdara pRthivIkAyika 'anantaropapatraka sUkSma apkAyikaikendriya se lekara anantaropapannaka sUkSmavanaspatikAyikaikendriya paryanta ke jIvoM kA grahaNa huA hai ye saba bhI ekendriya jIva jJAnAvaraNIyAdi pUrva pradarzita caudaha karmaprakRtiyoM ke vedaka hote haiM / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte !' he bhadanta ! anantaropapatraka vizeSaNa viziSTa aise sUkSma bAdara bhevAle pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika ekendriya jIvoM ke karmaprakRtiyoM ke satva, bandha evaM vedana ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha evanAva aNaMtarovavannaga bAyaravaNassaikaiyatti' se prabhArI thAvat anaMtare papanaka bAdara vanaspatikAyika jIva paNa Aja caudakarma prakRtinuM vedana kare che. tema samajI levuM joIe. ahiyAMyAvAdathI anaMtarepapannaka sUkSma ayyAyika ekendriyathI laIne anaMtare55naka bAdaravAyukAyika ekedriyasadhInA cha grahaNa karAyA che. e badhA ekaI driyavALA ja jJAnAvaraNIya vigere pahelA kahela 14 caudakama prakRtinA vedaka hoya che. tema samajavuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' mApana sata55nna vizeSa evA sUkSama ane bAdara bheTavALA pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika eka Indriya nA karma prakRtinA satva, baMdhana ane vedananA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavAna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u.2 sU01 anantaropapamnaka e0 nirUpaNam 265 anannaropapatrakasUkSmavAdarabhedamimAnAM pRthivyAdi banaspatikAyikAntAnAmekendriyajIvAnAM karmaprakRtisatsabandhanavedanaviSaye yad devAnupiyeNa kathitam, tatsarvam evameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatIti / / 33-2 // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranyanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatImUtrasya" prameyacandrikArakhyAyAM vyAkhyAyAm trayastriMzattamazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 33-2 // sabasarvathA satya hI hai 2 / aisA kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA dUsarA uddezaka samApta // 33-2 // Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU014 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakane bIjo uddeza samApta 33rA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 - - ANS - - - -- - - - - bhagavatIsave mUlam-kAvihANaM bhaMte! paraMparokvannagA egidiyA pannattA? goyamA! paMcavihA paraMparovavannagA egidiyA pannattA taM jahApuDhavIkAiyA evaM cauko bheo jahA ohi uddesae / paraMparovavannaga apajjatta suhamapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohi uddesae taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva cauddasa vedati / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 33-3 // aNaMtarovagADhA jahA aNaMtarovavannagA // 34-4 // paraMparovagADhA jahA paraMparovavannagA // 33-5 // paraMparAhAragA jahA aNaMtarovavannagA // 33-6 // paraMparAhAragA jahA paraMparokvannagA // 33-7 // aNaMtarapajjattagA jahA-aNaMtarovavannagA // 33-8 // paraMparapajjattagA jahA paraMparokvannagA // 33-9 // carimA vi jahA-paraMparovavannagA taheva // 33-10 // evaM acarimA vi // 33-11 // evaM ee egArasa uddesgaa| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai // 33-11 // paDhamaM egidiyasayaM samattaM // chAyA katividhAH khalu bhadanta ! paramparopapannakA ekendriyAH prajJaptAH? gautama ! paJcavidhAH paramparopapannakA ekendriyAH prjnyptaaH| tadyathA-pRthivIkA. yikAH, evaM catuSko bhedo yathA-bhaudhikoddezakaH / paramparopapannakA'paryApta sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH / evametenA'milApena yathA-audhikoddezake tathaiva-niravazeSa bhaNitavyam, yAvaccAdeza vedayanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 33 / 3 anantarAvagADhAH yathA paramparoparannakAH // 33 / 4 / paramparAvagADhAH yathAparamparopapannakAH // 33 // 5 // anantarAhArakA ythaa-anntroppnnkaaH||336|| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u.3 sU01 paramparopapanakAye. nirUpaNam 267 paramparAhArakA yathA paramparopapannakAH // 3317 anantaraparyAptakAH yathA anantaropapatrakAH // 33 // 8 // paramparaparyAptakAH yathA-paramparopapannakAH // 33 // 9 // caramA api yathA-paramparopapannakAH tathaiva / / 33 / 10 / evam-acaramA api // 33 // 11 // evamete-ekAdazoddezakAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati // 33 // 11 // trayastriMzat zatakasya prathamame kendriyazatakaM samAptam // TIkA-'kAvihA gaM bhaMte ! katividhA:-kiyantaH khalu bhadanta ! 'paraMparovavannagA egidiyA pannattA paramparopapannakA ekendriyA jIvAH pakSaptAH kathitA iti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMca. vihA paraMparokvannagA egidiyA pannattA' paJcavidhA:-paJcapakArakAH paraMparopapanakAH ekendriyajIvAH prajJaptA:-kathitAH ke te paJca tatrAha-taM jahA' ityAdi 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA evaM caukkabho bheo jahA ohiudesae' pRthivIkAyikA evaM catuSko bhedaH yathA-audhike sAmAnye etasyaiva zatakasya prthmoddeshke| --zataka 33 uddekaza tRtIya TIkArtha-'kaivihANa mate! paraMparokvanagA egidiyA patnattA 'he bhadanta ! paramparopapatraka ekendriyajIva kitane kahe gaye haiM ? 'goyamA paMcavidA paraM. parovavannagA egidiyA pannattA' he gautama ! paramparopapatraka ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'ta jahA' ve isa prakAra se haiM-'puDhavI kAiyA evaM caukkao bheo jahA ohiuddesae' pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ina saba ke cAra-cAra bheda hote hai / jaisA ki audhika uddezaka meM kahA gayA hai| arthAta pRthivIkAyika sUkSma aura bAdara ke bheda se mUla meM do prakAra ke kahe haiM, trI zAna prArama'kaivihA NaM bhaMte ! para parovavannagA egidiyA pannatA' tyAha TIkArtha-he bhagavana paraMpara55naka eka IndriyavALA ja keTalA apAmA mAyA cha 1 mA prazna uttaramA suzrI 43 cha -'goyamA! pacavihA paraMparovavannagA egi diyA pannattA' gautama! 5252155-18 me driya. pAMyAnA vAmAM mAyA che. 'ta jahA' te mA prabhArI cha.-'puDhavIkAiyA eva caukkao bheo jahA ohi uddesae' pRthvIviDa, aSkAyika, teja skAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A badhAnA cAra cAra bhede hoya che. te ja pramANe auvika uddeza mAM kahyA che, te pramANe samajavA. eTale ke pRthavIkAyika sakSama ane bAdaranA bhedathI be prakAranA che. sUramamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 pRthivIkAyikA yAvad vanaspatikAyikAH / pRthivyaptejovAyuvanaspatikAcika bhedAd ekendriyA paJca prakArakA bhavanti / catuSko bheda iti pRthivIkAyAdArabhya vanaspatikAyapayajyAnAM paJcAnAM catvAro bhedA yathA - sUkSmA, bAdarAH, apa kAryAkAveta, caturvedabhinnA paJcavidhA apye kendriyA audhi kodezanat paThanIyAH 'paraMparovavannaga apajjata suhama puDhavIkAiyANaM bhaMte !' paramparopapannakA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikajIvAnAM bhadanta ! 'kai kammapagaDIo pannattAo' kati karmaprakRtayaH prajJaptA iti praznaH / bhagavAnAha - 'evaM eeNaM' ityAdi / 'evaM ee abhilASeNaM jahA ohie uddesae taheva niravasesaM bhANiyanvaM' evametena upari pradarzitA milApena, yathA - audhike, etat zatakIya prathamoddezake kathitam, tathaiva niravazeSa N sarvamapi bhaNitavyam / kiyatparyantamadhiko dezaka iha paThanIyastatrAha - 'jAva caudasavedeti' yAvatasUkSma. ke bhI paryApta aura aparyApta aise do bheda haiM tathA vAdara ke bhI paryApta aura aparyApta do bheda hai| isa prakAra se pAMcoM prakAra ke ekendriya jIva cAra-cAra bheda vAle hote haiM / ' paraMparoSavannaga apajasa suhuma puDhavIkAiyANaM bhate ! kai kammapaga DIo paramattAo' he bhadanta ! paramparopapatraka aparyAtaka sUkSma pRthivIkAcika ke kitanI karma prakRtiyA~ kahI gaI haiM ? 'evaM eevaM abhilASeNa' jahA ohie uddesae taheva niravasesa bhANiyavvaM' he gautama! isa abhi lApa dvArA jaisA audhika uddezaka meM isI zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI kathana yahA~ para karanA cAhiye aura vaha kathana 'jAva caudasa vedeti' yAvat ve 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM paNa paryApta ane aparyApta evA bheda haiAya che. tathA mAdaramAM paNa paryApta ane aparyApta evA be bhede thAya che. A rIte pAMce prakAranA eka indriya vALA jIveA cAra-cAra prakAranA bhedavALA hAya che. bhagavatI sUtre 'para' parovavannaga appajjatta suhumapuDhatrIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo' he bhagavan paraM paropapanna aparyApta sUkSma pRthvI ayiAne DeMTalI prakRtiyo uhI che ? ' evaM eeNaM abhilAveNa jahA ohie uddesae taddeva niravasesa bhANiyantra' he gautama! ma alisAya dvArA bhaudhi uddeshaamaaNeTale ke A zatakanA pahelA uddezAmAM kahela che, eja pramANenu sadha athana aDiyAM hI sevu yAne te uthana yAvat 'jAba cauddasa vedeti' te| yo gA uthana suSI ahevu ho adbhutiyo behana re zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikArIkA za033 u.3 sU01 paramparopapannakAye. nirUpaNam 269 caturdaza karmapakRtI vaidayanti, etatparyanta maudhikoddezakaiha paThanIyaH / 'se bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! paramparopapatrake kendriyaviSaye yaddevAnupiyeNa kathitaM tatsarva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // trayastriMzattame zate prathame-ekendriyazate ekAdazodezakayute tRtIyoddezakaH samAptaH 33 / 3 / 'aNaMtarovagADhA jahA-aNaMtarokvanagA' anantarAvagADhA ekendriyajIvAH yahAM taka kahanA cAhiye / 'seva bhaMte ! seva bhate / tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane paramparopapannaka ekendriya ke viSaya meM yahAM kahA hai vaha saba sarvathA satya hai / isa prakAra kahakara gautama ne prabhutrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ce sayama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| tetIsaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta // 33-3 // 'aNaMtarovagADhA jahA aNaMtarovavannagA' ityAdi / TIkArtha-anantarAvagADha ekendriya jIvoM ke sambandha meM kathana jaisA antaropapannaka ekendriyoM ke sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI hai| prathama samaya ve avagADha hue jIva hI anantarAvagADha kahe gaye haiN| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA yaha kathana Apa dezAnupriyane 'seva bhaMte ! seva' bhaMte ! tti' , mana mA5 hevAnupriye 5252155-4 eka IndriyavALA jIvanA saMbaMdhamAM je kathana kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnubiyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 trIje uddeza samApta 133-rA yAyA lahezAnI prArama'aNatarovagADhA jahA aNaMtarovavannagA' yA TIkArya-anaMtarAvagADha eka Indriya jInA baMdhanuM kathana anaMtarApapannaka ekendriya jInA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela kathana pramANe ja che. pahelA samayamAM avagADha thayelA jIva ja anaMtarAvagADha kahevAya che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatIstre yathA-anantaropapannakAH kathitAstathaiva-jJeyA anantarAvagADhA ekendriyaaH| mathamasamayAvagADhA anantarAvagADhAH kathyate / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti|33-4| 'paraMparovagADhA jahA-paraMparokvannagA' paramparAvagADhAH yathA-paramparopapannakAH / paramparopapannakavadeva-paramparAvagADhekendriyANAmapi vaktavyattA jnyaatvyaa| atra sarvApi vaktavyatA paramparopapanakaikendriyaprakaraNavadeva jJAtavyeti sNkssepH|| iti paJcamoddezakaH // 335 / ___'aNaMtarAhAragA jahA-agatarovavannagA' anantarAhArakAH ekendriyajIvAH anantaropapannakaikendriyavadeva jJAtavyAH // 33 // 6 // itiSaSThoddezakaH // kiyA hai vaha saba sarvathA satya hI hai aisA kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| tetIsaveM zataka kA caturtha uddezaka samApta // 33-4 // 'para parovagADhA jahA paraMparovavannagA' para parAvagADha ekendriyoM kI vaktavyatA paramparopapannaka ekendriyoM ke jaisI hI hai| // 33 veM zataka kA paMcama uddezaka samApta // tathA 'aNaMtarAhAragA jahA aNaMtarovavannagA' anantaropapannaka eke 'seva bhate ! seva bhate tti' 3 lApana ApAnupriya mA manatarA. gADha jIvanA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 paze uddeza samApta 533-4 pAMcamA udezAne prAraMbha- 'paraMparogADhA jahA para parovavannagA' tyAta TIkArtha-paraMparAvagADha ekendriya jIvenuM kathana paraMpara55nnaka eka IndriyavALA jIvonA kathana pramANe samajavuM. pAMcame uddeza samApta 33-pA 74! uddeshaan| prA2'aNaMtarAhAragA jahA aNaMtarovavannagA' ityAdi TIkArya--anatapipannaka eka indriyavALA jIvanA kathana pramANe anaMtarA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za033 u.6-9sU01 paramparopapatrakAye. nirUpaNam 271 ___ 'paraMparAhAragA jahA-paraMparokvannagA' paramparAhArakA yathA-paramparopapannakA ekendriyA stathaiva jnyaatvyaaH| paramparopapannakaikendriyapakaraNavadeva, jJAtavyamiti mAvaH / 33.7 // itisaptamoddezakaH / / 'aNaMtarapajjattagA jahA-aNaMtarovavannagA' anantaraparyAptakaikedriyajIvA anantaropapannakaikendriyavadeva pRthivyAdi yAvad vanaspatiparyantapaJcabhedaminnA tathA-sUkSmavAdarabhedabhinnA jJAtavyAH // 33 8 aSTamoddezakaH samAptaH // 'paraMparapajjattagA jahA-paraMparovavannagA' parampara paryAptakA ekendriyA paramparopapannakaikendriyavadeva pRthivyAdi vanaspatyanta paJcabheda minnAH, tathA sakSamapAdarandriyoM ke jaisI vaktavyatA anatarAhAraka ekendriya jIvoM ko hai aisA jAnanA cAhiye // 33 ve zataka kA SaSTha uddezaka samApta / 'paraMparAhAragA jahA paraMparovavannagA' paramparopapannaka ekendriyoM ke jaisI vaktavyatA paramparAhAraka ekendriya jIvo kI hai| 33 veM zataka kA saptama uddezaka samApta // 'aNatarapajjattagA jahA aNatarovavaNNagA' anantaropapannaka ekendriyoM ke jaisI vaktavyatA antaraparyAptaka ekendriya jIvoM kI hai| // 33 veM zataka kA aSTama uddezaka samApta // 'paraMparapajjattagA jahA paraMparovavannagA' paraMparayaryAptaka pRthivI hAraka eka IndriyavALA nuM kathana samajavuM. sU01 chaTho uddeza samApta 33-dA sAtamA uddeshaan| prArama'paraMparAhAragA jahA para parovavannagA' tyAdi. TIkAtha-paraMparA5pannaka eka IndriyavALA jIvonA kathana pramANe paraMparAhAraka eka IndriyavALA jInuM kathana samajavuM. sU015 sAtame udeze samApta 33-chA AThamA uddezAne prAraMbha- 'ataNarapajjattagA jahA aNatarovavannagA' tyAdi TIkArca-anaMtapannaka eka IndriyavALA jInA kathana pramANe anaMtaraparyAptaka ekaIndriya jIvonuM kathana samajavuM. sU01 AThame uddeza samApta (33-8 navamA uddezAne prAraMbha- 'para'parapajjanagA jahA para parokvannagA' yA TIkAtha-paraMparaparyAptaka pRthvIkAyika ekaIndriyavALA jIvana kathanathI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhagavatIstre bhedabhinnA turdaza karmaprakRtirvedanAntaM sabai paramparopapannakama karaNavadeva jJAtavyam iti / 33|9| navamoddezakaH samAptaH // 'carimA vi jahA - paraMparovavannagA' caramA api ekedriyajIvAH paramparopapanakadeva prathamaM pRthivyAdivanaspatpantapaJcabhedAH, tataH pratyekaM pRthivyAdayaH sUkSma cArabhedabhinnAH sarve paramparopapannakaprakaraNavadeva jJAtavyA iti // 33 // 10 // dazamoddezakaH samAptaH // kAyika ekendriya jIva se lekara paramparaparyAptaka vanaspatikAdhika ekendriya taka pAMca bheda vAle ye paramparaparyAptaka ekendriya jIva sUkSma bAdara ke bheda se pratyeka de| 2 prakArake hote haiM aura ye saba kathana parampapapaka ekendriya prakaraNa ke jaisA ho jAnanA cAhiye / 33 ve zataka kA navama uddezaka samApta // 'carimA bi jahA paraMparovacannagA' carama ekendriya jIva bhI paramparopanakoM ke jaise pRthivIkAdhika Adi ke bheda se vanaspavikAyika taka pA~ca bheda vAle haiN| aura pratyeka pRthivIkAyika Adi jIva sUkSma bAdara ke bhedase yukta haiM / tathA ye saba 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM isa prakAra kA saba kathana paramparopapannaka ekendriya ke prakaraNa ke jaisA hI samajhanA cAhiye / // 33 ve zataka kA dazavAM uddezaka samApta // laIne parapararyAptaka vanaspatikAyika eka indriyavALA jIvanA kathana sudhI pAMca bheDhAvALA A paraparaparyAptaka eka IndriyavALA jIve sUkSma ane mAdaranA bhethI darekanA khacce prakAra hAya che. ane A badhAM 14 caudakama prakRtiyAnuM vedana kare che. e pramANenA A kathana sudhInI saghaLuM kathana para52A5pannaka eka indriyavALA jIvanA prakaraNanA kathana pramANe ja samajavuM. Asu01/ Anavame uddezo samApta ||33-phA !dasamA uddezAne prAra bha~~ 'carimA vi jahA para parovavannagA' tyAhi TIkA"--carama ekaindriyavALA jIve paNa para parApapannaka jIvAnA thana pramANe pRthvIkAyika vigerenA bhedathI vanaspatikAyika jIvanA kathana sudhI pAMca bheda cukta kahyA che. ane dareka pRthvIkAyika jIvA sUkSma bAdara bhedavALA kahyA che. tathA A badhA 14 caukama prakRtiyAnuM vedana kare che. A pramANenuM saghaLuM kathana para parApapannaka eka Indriya jIvanA prakaraNamAM kahyA pramANe ja samajavuM. prasU.15 dasame uddezo samApta 533-10nA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u.11 101 paramparopapannakA. nirapaNam 273 'evaM acarimApi' evaM paramparopapannaka pRthivyAye kendriyavadeva aparamapRyi. vyAghekendriyajIvA api jJAtavyA iti // 33 // 11 // 'evaM ee ekkArasa uddesagA' evamupayukta pradarzitakrameNa-ekendriyajIvAnAme kAdaza sAmAnya ekendriyajIvAnAM prathama audhikodezakaH 1, anantaropapannakAnA mekendriyANAM dvitIyoddezakaH 2 // paramparopapannakAnAM kRtIya dezakaH 3 // , ananta. rAvagADhAnAM caturthaH 4, paramparAva gADhAnAM paJcamoddezakaH 5, anantarAhArakANAme zataka 33 uddezaka 11-- 'evaM acarimA vi' paramparopapatraka pRthivyAdi ekendriya jIvoM ke jaisA hI acarama pRthivI Adi ekendriya jIvoM kA kathana jAnanA caahiye| // 33 veM zataka kA 11 vAM uddezaka samApta // 'eva ee ekkArasa uddesagA' isa prakAra uparyukta pradarzita krama ke anusAra ekendriya jIvoM ke 11 uddezaka haiM-ina meM prathama uddezaka sAmA. nya rUpa se ekendriya jIvoM kA haiM / anantaropapannaka ekendriya jIvoM kA dvitIya uddezaka hai / paramparopapannaka ekendriya jIvoM kA tRtIya uddezaka hai| anantarAvagADha ekendriya jIvoM kA caturtha uddezaka hai| paramparAvagADha ||giyaarmaa uddezanaprA21'evaM acarimA vi' tyA TIkAtha-paraMpara55naka pRthvIkAyika eka InidrayavALA jInA kathana pramANe ja acarama pRthvIkAyika vigere eka IndriyavALA jIvana kathana samajavuM. sU015 agiyAramo uddezo samApta 33 11 bAramA udezAne prAraMbha- 'evaM ee ekkArasa uddesagA' yA TIkAWA rIte upara batAvela krama pramANe eka IndriyALA nA saMbaMdhamAM agiyAra 11 uddezAo kahyA che. temAM pahelo udeza sAmAnya paNAthI eka Indriya jInA saMbaMdhamAM kahela che. 1 anaMtaro55naka eka IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM bIjo udeze kahyuM che. 2 paraMpara55naka eka indriyavALA jInA saMbaMdhamAM trIje uddeza kahela che. 3 anaMtarAva. gADha eka IndriyavALA nA saMbaMdhamAM ceze uddeze kahela che. 4 paraMparAvagaDha ekendriyavALA jInA saMbaMdhamAM pAMcame udeze kahela che. 5 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsane kendriyANAM SaSThoddezakaH / paramparAhArakANAM saptamoddezakaH 7 // anantaraparyApta kAnA maSTamoddezakaH / paramparaparyAptakAnAme kendriyANAM navamoddezakaH 9 / caramakendriyANAM dazamoddezakaH 10 acasmaikendriyANAmekAdazoddezakaH // 11 // tadevamete saGkalanayA-ekAdazoddezakA bhavantIti // 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvad viharati / he bhadanta ! anantarAvagADai kendriyAdArabhyA'caramai kendriyaparyantajIvAnAM viSaye yad devAnupriyeNa kathitam, tatsarvaM sarvathaiva satyam, iti kathayitvA gautamo bhagavantaM candate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AsmAnaM bhAvayan viharatIti / iti trayastriMzattameM zatake prathamame kendriyazataM samAptam / iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" pameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM prayastriMzattame zatake ekAdazoddezakaH samAptaH / / 33-11 // ekendriya jIvoM kA pAMcavA uddezaka hai, anantarAhAraka ekendriya jIvoM kA 6ThA uddezaka hai| paramparAhAraka ekendriya jIvoM kA sAtavA uddezaka haiN| anantara paryAptaka ekendriya jIvoM kA AThavAM uddezaka hai| parampara paryAptaka ekendriya jIvoM kA nauvAM uddezaka hai| carama ekendriya jIvoM kA 10 vAM uddezaka hai / tathA-acarama ekendriya jIvoM kA 11 vo uddezaka hai| isa prakAra se ye 11 uddezaka ekendriya jIvoM ke sambandha meM isa prathama ekendriya zataka meM hai| 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' he bhadanta ! anantarAvagADha ekendriya se lekara acarama ekendriya paryanta anaMtarAhAraka eka Indriya jInA saMbaMdhamAM chaThTho udeze kahela che. 6 paraMparAhAraka eka Indriya jIvanA saMbaMdhamAM sAtame udeze kahela che. 7 anaMtara paryApta eka indriya jIvonA saMbaMdhamAM AThamo udeze kahela che. 8 paraMparaparyAptaka eka Indriya jIvonA saMbaMdhamAM navamo uddeze kahela che. 9 carama eka Indriya jIvonA saMbaMdhamAM 10 dasame uddezo kahela che. 20 tathA acarama eka Indriya jInA saMbaMdhamAM agiyArame uddeze kahela che. 11 A rIte A agiyAra udezAo eka IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM A pahelA ekendriya zatakamAM kahela che. 'seva bhate ! seva bhaMte ! ti' 3 bhagavan anatarAmA 44ndriyANA jIvothI laIne acarama ekendriya sudhInA jInA [saMba dhamAM ApI devA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u.11 sU01 paramparopapannaka ye. nirUpaNam 275 ke jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnumipane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA aura namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA agyArahavAM uddazaka samApta // 33-11 // // prathama ekendriya zataka samApta // priye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana A viSayamAM ApI devAnupriye kahela saghaLuM satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakane agiyAramo uddeza samApta 33-11 paheluM ekaIndriya zataka samApta che zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIstre atha dvitIyamekendriyazatam atha trayastriMzattame zate prathamazataM vyAkhyAya kramaprAptaM dvitIya zatamAramate, tasyedaM sUtram 'kaivihA NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalessA egidiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA kaNhalessA egidiyA pannattA / taM jahApuDhavIkAiyA jaav-vnnssikaaiyaa| kaNhalessA NaM bhaMte ! puDhavIkAiyA kaivihA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA / taM jahA-suhumapuDhavIkAiyA ya bAyarapuDhavIkAiyA y| kaNhalessANaM bhaMte! suhamapuDhavIkAiyA kaivihA pannattA ? goyamA! evaM eeNaM abhilAveNaM cauka bheo jaheva ohi uddesae jAva vaNassaikAiya tti / kaNhalestA apajjattasuhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaikammapagaDIo pannattAo? evaM ceva eeNaM abhilAvaNaM jaheva-ohi uddesae taheva pannatAo taheva vedeti sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti kaivihANaM bhaMte ! aNaMtarovavannaga kaNhalessa egiMdiyA pannattA ? goyamA! paMcavihA aNaMtarovavannagA kaNhalessA egidiyA / evaM eeNaM abhilAveNaM taheva dupayo bheo jAva vaNassaikAiya tti / aNaMtarovavannaga kaNhalessa suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo pannattAo? evaM eeNaM abhilAvaNaM jahA-ohio aNaMtarovavannagANaM uddesao taheva jAva vedoMta / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti| kaivihA gaM bhaMte ! paraMparovavannagA kaNhalessA egidiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA paraMparovavannagA kaNhalessA egidiyA pannattA / taM jahA-puDhavIkAiyA0 evaM eeNaM abhilAveNaM taheva cauko bheo jAva vaNastaikAiyatti / zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.2 sU01 kRSNalezyAyekendriyanirUpaNam 277 paraMparovavaNNaga kaNhalessa apajjatta suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio paraMparovavannaga uddesao taheva jAva vdti| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohi egidiyasae ekArasa uddesagA bhaNiyA taheva kaNhaleslapsae vi bhANiyavvA jAva acarimakaNhalessA egidiyA ||suu0 1 // viiyaM egiMdiyasayaM samataM __ chAyA--katividhAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ? paJcavidhAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH / tadyathA-pRthivIkAyikA: yAvad vanaspatikAyikA, kRSNalezyAH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAH katividhAH prajJaptAH ? dvividhAH prjnyptaaH| tadyathA-sUkSma pRthivIkAyikAzca pAdarapRthivI kAyikAzca / kRSNalezyAH khalu bhadanta ! mUkSmapRthivIkAyikA katividhAH prajJatA ? gautama ! evametenA'milApena catuSka bhedo yathaiva-audhikodezake yAvad vanaspatikAyikA iti / kRSNalezyAparyAptakasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmamakRtayaH prajJatAH ? evameva etenAbhilApena yathaiva-audhikodezake tayaiva prajJaptAH / tathaivabadhnanti, tathaiva, vedayanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / katividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannaka kRSNalezyai kendriyAH prajJaptAH ? gautama ! pazcavidhA anantaropapatrakA kRSNalezyA ekendriyAH, evametena abhilApena tathaiva-dvipado bhedaH, yAvad vanaspatikAyikA iti / anantaroSapannaka kRSNalezya sUkSma pRthivIkAyikA bhadanta / kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? evametenA'bhilA. pena yathA audhiko'nantaropapannakAnAm, uddezakastathaiva yAvadvedayanti / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / katividhAH khalu bhadanta ! paramparopapannakAH kRSNalezyA ekendriyAH majJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH paramparopapannakAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptA tadyathA-pRthivIkAyikA:0, evametenA'bhilApena, tathaiva-catuSkabhedo yAvad vanaspatikAyikA iti| paramparopapannaka kRSNalezyA paryAptaka suhumapRthivIkAyikAnAM bhadanta / kati pharma prakRtayaH prAptAH ? evametenA'bhilApena yathaiva auSika: paramparopapannako. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 bhagavatIsUtre dezaka stathaiva-yAvad vedayanti / evametenA'bhilApena yathaiva-audhikaikendriyazate ekAdaza uddezakA bhaNitA stathaiva-kRSNalezyazate'pi bhaNitavyAH jAva acarama kRSNalezyA ekendriyaaH||muu0 1 // iti dvitIyamekendriyazataM samAptam // TIkA-'kaivihA NaM bhaMte / kaNhalessA egidiyA pannattA' katividhAH kati prakArakAH khalu bhadanta ! kRSNa lezyA ekendriyajIvAH prajJaptA:-kathitAH iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA kaNhalessA egidiyA pannattA' paJcavidhAH paJcaprakArakAH kRSNalezyA ekendriyajIvA prAptA-kathitAH / 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA jAva-vaNassaikAiyA' pRyivIkAyikAH kRSNalezyA ekendriyajIva yAvad vanaspatikAyikAH kRSNalezyA ekendriyjiivaaH| atra yAvatpadenAkAyika-tejaskAyika-vAyukAyikAnAM saMgraho bhavati / tathA ca-pRthivyaptejo vAyuvanaspatibhedena kRSNalezyaikendriyajIvA, pazcaprakArakA bhavanti iti / 33 veM zataka meM prathama ekendriya zataka vyAkhyAta karake aba krama prApta dvitIya zataka prAraMbha kiyA jAtA hai 'kAvihANaM bhaMte ! kaNhalessa egidiyA paNNattA' ityaadi| TIkArtha-'kAvihA NaM bhaMte ! kaNhalessA egidiyA paNattA' he bhadanta ! kaSNalezyAvAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara maiM prabhuzrI kahate haiM-'paMcavihA kaNhalessA egidiyA paNNattA' hai gautama! kaSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-'puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyika yAvata vanaspatikAdhika, yahAM yAvat zabda se 'apkAthika, tejaskAyika aura vAyukAyika' ina jIvoM kA grahaNa huA hai| isa prakAra pRthivI bhIta mendriya sht| pA2'--.. tetrIsamAM zatakamAM pahelA ekandriya zatakanuM kathana karIne have sUtrakAra mathI sAvatA mA bhIgata yendriya zatanA prArama 42 cha.-'kAvihANe bhate ! kaNhalessA egidiyA paNNattA' ityAdi --'kaivihANaM bhaMte ! kaNhalessA egidiyA paNNamA' 7 sapan kRSNalezyAvALA ekaIndriya jI keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che. A prazna uttaramA prasuzrI gautamatvAmIna se che 4-'goyamA! paMcavihA kaNha. lessA egidiyA paNNattA' 8 gautama ! vezyAvANA mendriya ko pAya 12 // upAmA mAyA che. 'ta' jahA' te yA pramANe che. 'puDavIkAiyA jAva vaNarasaikAiyA' pRthvI thi, vAyuye, yAvat 24x, darls zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za. 2 sU0 1 kRSNalezyA dhekendriyanirUpaNam 279 'kahassA NaM bhaMte ! puDhavIkAiyA kar3avihA paNattA' kRSNalezyAH khalu madata ! pRthivIkAyikAH katividhAH katipakArakA bhavantIti praznaH ? bhagavAnAha - 'gomA !' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA padmattA' kRSNaleiyA, pRthivIkAyikA kendriyajIvAH dvividhAH - dviprakArakA bhavanti / prakArabhedameva darzayati'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA' tathathA - 'suhRmaDhavIkAiyA ya-bAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSma pRthivIkAyikAzca kRSNalezyA ekendriyAH bAdarapRthivI kAyikAzca / 'kaNhalessA NaM bhaMte! suhumaDhavIkAiyA karavihA pannattA' kRSNabezyA ! khalu bhadanta ! sUkSmapRthivIkAyikA ekendriyajIvAH katividhAH - kavi prakArakAH prajJaptAH ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! ' evaM evaM abhilAveNaM cakkao bhebho jaheba - ohie jAtra vaNassaikAipatti' evamuparikAyika, akAyika aura vanaspatikAyika ke meda se kRSNaleiyAvAle ekendriya pAMca prakAra ke hote haiN| -- 'kahalessA' bhate ! puDhavIkAiyA kavitA paNNattA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gopamA ! dubihA pannatA' he gautama! kRSNalezyAvAle pRthivIkAdhika ekendriya jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jaise 'sumapuDhavIkAiyA bAdarapuDhavIkAiyA' sUkSma pRthivIkAyika aura bAdara pRthivIkAyika 'kaNhalessANaM bhaMte! maDhavIkAiyA kai vihA panantA' he bhadanta ! kRSNaleDyAvAle sUkSma pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! evaM eevaM abhilAveNaM caukkao bheo jaheba ohiyasara jAba vaNasai kAiyanti' he gautama ! isa upara meM pradarzita prakAravAle abhilApa vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA bhedathI kuSNulezyAvALA ekendriya jIvA pAMca prakAranA hAya che, 'kaNhalessANaM bha'te ! puDhavIkAiyA kaivihA pannattA' he bhagavan pR'ssnnuveshyaavALA pRthvIkAyika jIve keTalA prakAranA kahelA che. ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne che ! - 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! kRSNalezyAvALA pRthvIkAyika ekendriya jIvA be prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'ta' jahA' te yA prabhAve che. 'suDuma puDhavIkAiyA bAdarapuDhavIka' iyA' sUkSma pRthvI ayi mane bAhara pRthvI ayi ' kaNhalessANaM bhate ! suddama puDhavIkAiyA kaivihA paNNattA' he bhagavana druSTNuvezyAvAjA sUkSma pRthvI ayi lavA DeMTalA prahAranA muDevAmAM bhAgyA che ? uttarabhAM anuzrI - 'goyamA ! eva' paNa abhilAveNa cakkao bheo jaddeva ohiyasapa jAba caNassa ikAiyatti' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. magavatIce darzitapakArega amilApena catuSko bhedaH yathaiva-audhiko deza ke kathita stathaivA'. jApi vaktavyaH / yAvadanaspatikAyikA iti / kRSNalezya pRthivIkAyikaikendriyAdArabhya kRSNalezya vanaspatikAyikaikendriyAntAH sUkSma-bAdarA'paryAptaka-paryAsakarUpa catuSTayabhedavanto vijJeyA iti / 'kaNhalessa apajjatta suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIbhI pannattAo' kRSNalezyAparyAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati saMkhyakAH karmaprakRtayaH prajJaptA:? iti praznA, uttaramAha-evaMceva' ityaadi| 'evNce| eeNaM abhilAveNaM jaheva-ohiuddesae vaheva pannattAo' evameva etenA'bhilApaprakAreNa yathaiva audhikoddezake prathamoddezake kathitA:-aSTau karmaprakRtaya stathaivehApi aSTau se audhika uddeza meM kahe gaye anusAra sUkSma pRthivIkAyika jIva yAvat sUkSma vanaspatikAya taka saba ekendriya jIva sUkSma bAdara aparyAptaka aura paryAptaka ke bheda se cAra-cAra prakAra ke jAnanA cAhiye, arthAt kRSNalezyAvAle pRthivIkAyika ekendriya se lekara kRSNalezyAvAle vanaspatikAyika ekendriya jIva taka pUrzakta sUkSma bAdara aparyAptaka paryAptaka rUpa se cAra-cAra prakAra ke kahe gaye haiN| kaNhalessa apajjatta suhamapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaha kamnapagaDIo pannattAno-he bhadanta ! kRSNalezyAvAle aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohi uddesae taheva panattAno' he gautama ! isa abhilApa se jisa prakAra audhika uddezaka meM prathama uddezaka meM ATha karma prakRtiyoM kA satya kahA gayA hai usI he gautama! A upara batAvelA prakAravALA abhizApathI audhika uddezAmAM kahyA pramANe sUphama pRthvIkAvika ja yAvata sahama vanaspati kAya sudhinA saghaLA ekaIndriyavALA jIve sUkSama bAdara aparyAptaka ane paryAptakanAbhedathI cAra-cAra prakAranA samajavA. arthAt kRSNalekSAvALA pRthvI kAyika ekaIndriyathI laIne aSkAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika ekaIndriyavALA ja pUrvokta prakArathI cAra-cAra prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'kaNhalessa apajjatta suhuma puDhavIkAiyANaM bhate ! kai kammapagaDIoM pannattAo' mana vezyAvANA aparyApta sUkSma Y2vIyi: javAna keTalI karma prakRti kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe 3-patra eeNaM abhilAveNaM jaheva ohi uddesae taheva pannattAo' gautama! zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2033 a. za.2 101 kRSNalezyAkendriyanirUpaNam 281 jJAnAvaraNIyAdikAH karmaprakRtayaH prAptAH, 'tahe va baMdhati, taheva-vedeti' tathaira audhikamathamodezakavadeva, karmaprakRtI baMdhnanti, tathaiva-vedayanti / bandhanasUtre saptavidha bandhakAvA, aSTavidhavandhakA vA, saptavidha bandhakAH AyurvarjasaptakarmaprakRti bandhakA aSTavidhabandhakAH paripUrNASTavidhakarmaprakRti vandhakA bhavanti / vedanamUtre jJAnAvaraNIyAdhaSTakarmaprakRtayaH, tayA zrotrendriyavadhyAdikAH spazendriyavadhyavarjAzcatasA, tathAnapuMsaka vedavadhyavarje vedadvayaMva, evaM caturdazakarmaprakRtInAM vedakA bhavanti iti bhaavH| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / he bhadanta ! prakAra se yahAM para bhI ATha karma prakRtiyoM kA satva jAnanA cAhiye, 'taheva baMdhaMti, taheva vedeti' tathA bandhana sUtra meM jaisA kahA gayA hai ki ye jIva jaba sAta karmaprakRtiyoM ke banyaka hote haiM taba Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ko bAMghate hai aura jaba ATha karmaprakatiyoM ke bandhaka hote haiM-taba ye pUre ke pUre ATha karmoM ko bAMdhate haiM tathA 2 isI prakAra se ye unakA vedana bhI karate haiM / isa vedana meM ye jJAnAvaraNAdika ATha karmaprakRtiyoM kA, zrogendri vadhya cakSurindriya vadhya ghrANendriya vadhya jihavendriya vadhya strIveda vaghya puruSaveda vadhya ina caudaha karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiN| sparzanendriya baghya kA vedana inako nahIM hotA hai, kyoMki inako to sparzanendriya kA udaya hotA hai| tathA napuMsaka vedavAle hone se inake usake vadhya kA bhI abhAva rahatA A abhizApathI audhika uddezAmAM je pramANe pahelA uddezAmAM ATha karma prakati hovAnA saMbaMdhamAM kathana karyuM che. e ja pramANe ahiyAM paNa ATha kama prakRtinuM vidyamAna paNe samajavuM. 'taheva badhaMti' taheva vedeti' tathA manya sUtramA 2 pramANe 3thana 42. vAmAM AvyuM che ke-A jayAre sAtakarma prakRtino baMdha kare che, tyAre te Ayukamane choDIne bAkInI sAtakama prakRtine baMdha kare che. ane jyAre AThakama prakRtine baMdha kare che, tyAre teo purepUrI AThakama prakRtine baMdha kare che. e ja pramANe teonuM vedana paNa kare che. A vedanamAM teo jJAnAvaraNIya vigere ATha karmaprakRtinuM zrotrendriyAvaraNanuM cakSu IndriyAvaraNanuM, ghaNendriyAvaraNanuM, jIhuvA IndriyAvaraNanuM strIvedAvaraNanuM, purUSadAvaraNanuM A rIte A caudakama prakRtinuM vedana kare che. teone sparzanendriyAvaraNane vedana hotuM nathI. kema ke-teone te sparzanendriyane udaya hoya che. tathA napuMsaka vedavALA hevAthI teonA AvaraNane abhAva rahe che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 bhagavatIste kRSNalezya kendriyajIvaviSaye bhavatA yadyat kathitam, tatsarva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate-namasyati, vanditvA-namasthitvA ca saMyamenatapasA''tmAnaM bhAvayan viharati ||suu0 1 // payastriAttama zatakIya dvitIyazatake prathama audhikoddezakaH samAptaH / 33 / 2 / 1 // - prayastriMzattamazatakasya dvitIya'vAntarazatakasya dvitIyarudezako vyAkhyAyate TIkA-'kAvihANa bhaMte ! aNatarokvannagA kaNhalessa egidiyA pannattA' katividhAH kati prakArakAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH yeSA mutpattI prathamasamayo jAtaste kRSNalezyA ekendriyajIvAH prajJaptA:-kathitA ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA agaMtarovavannagA kaNha. hai| 'seva bhaMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle ekendriya jIva ke viSaya meM Apa devAnupiya ne jo kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // 33 veM zataka ke dvitIya antara zatakakA prathama uddezaka samApta // aba dvitIya avAntara zataka kA dvitIya uddezaka kI vyAkhyA kI jAtI hai 'kAvihA NaM bhaMte ! annNtrovthngaa'-ityaadi| TIkArtha-kAvihA bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalessa egidiyA pabhattA' he bhadanta ! anantaropapatraka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? jinhe utpanna hue prathama samaya huA hai ve 'seva bhave ! seSa bhaMte ! tti' mana vezyApAra mendriyapA jIvanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavana ApavAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 bIjA ekendriya zatakane pahele uddeza samApta bIjA avAntara zatakano prAraMbha- 'kaivihANe bhaMte ! aNaMtarovavaNNagA' ityAdi TI -kaivihANaM bhaMte ! atarovavaNNagA kaNhalesa egidiyA pannattA' . bhagavana anaMtarA55nnaka kRSNalezyAvALA ekendriya keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? pahelA samayamAM jeonI utpattI thAya che. evA ja zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.2 sU01 kRSNalezyAyekendriyanirupaNam 283 lessA egidiyA pannatA' paJcavidhA:-pazcaprakArakAH pRthivIkAyikAdivanaspati kAyikAntA anantaropapannakAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptA:-kathitAH / 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheva-dupabho bhezro jAva-vaNassai kAiyatti' evametenA'milApena-uktapakAreNa-tathaira-mamamoddezakavadeza dvipado bhedaH, sUnabAdararUpo ho varNanIyo yAvada-vanaspatikAyikA iti / ____ anantaropapannaka kRSNalezyapRthivIkAyikata ArabhyA'nantaropapannakakRSNalezya vanaspatikAyikAntai kendriyajIveSu sUkSma-bAdarabhedena dvipado bhedo jJAta. vyaH / atra caturbhedo na darzitaH, anantaropapannakAnAm -ekasamayamAtracitvena paryAptAparyAptakabhedA'bhAvena catuSpakArakatvasyA'sambhavAt iti / 'aNaMtarovavannagakaNhalesamuhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIyo pannatAo' anantaropapannakakRSNalezyamUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati anantaropapanna haiN| 'goymaa| paMcavihA pannattA' he gautama anantaropapatraka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| ye pRthivI. kAyika se lekara vanaspatikAyika taka hote haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheva dupao bheo, jAva vaNassaikAiyati' isa abhilApa dvArA prathamoddezaka ke jaise anantaropapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke ekendriya jIva-sUkSma aura cAdara ke bheda se do padavAle-do bhedavAle kahanA cAhiye, yahAM aparyApta aura paryApta bheda nahIM hotA hai| kyoMki yahAM anantaropapa. bhakakA kAla eka samaya mAtra kA hai, isaliye ina meM catuSprakAratA saMbhavita nahIM hai / 'aNaMtarovavannaga kaNhalessa suhabhapuDhavIkAiyANa maMte ! kai kammapagaDIo pannatAo' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNalezyA anaMtare55naka kahevAya che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne OM cha -'goyamA ! pacavihA paNNattA' hai gItama ! mana tarI55-14 goglezyAvALA ekendriya jIvo pAMca prakAranA kahevAmAM AvyA che. te pRthvI athiyA sadhana vanaspatiya sudhInapAMya 12 samA. 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheva dupao bheo jAva vaNarasa ikAiyatti' 2 malitA pramANe pahelA uddezAmAM kahyA pramANe anaMtare55naka kRNalezyAvALA ekendriya jIve pRvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA ekendriya jIve sUma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA eTale ke be bhedavALA samajavA. AmAM aparyApta ane paryApta e be bhede hotA nathI. kema ke ahiyAM anaMtara55ttaka paNAne kALa eka samayamAtrane kahyo che. tethI temAM cAra prakArapaNuM saMbhavatuM nathI, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 bhagavatI sUtre karmaprakRtayaH prajJaptA iti praznaH / bhagavAnAha - ' evaM ee' ityAdi / 'evaM ee abhilAveNaM jahA - ohio anaMtazevavannagANaM uddesao taheva jAva - vedeti' evametena abhilApena yathA - aughi ko'nantaropapannakAnAmuddezakaH tathaiva tenaiva rUpeNa ihApi sarva jJAtavyam yAvaduvedayanti / etacchatakIyamathamazatavadevAtra dvitIyazate'pi - ananta rovapannaka kRpAlezya sUkSmapRthivIkA ke kendriyANAM karmapakRti viSaye jJAtavyam | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / hai bhadanta ! anantaropapannakakRSNa lezyai kendriyapRthivIkAyikAdiviSaye yad devAnu vAle sUkSma pRthivI kAyikoM ke kitanI karmaprakRtiyoM kA satya kahA gayA hai ? 'evaM eeNaM AbhilAveNaM jahA ohi bho anaMtarovavannagANaM usao taba jAva vedeti' he gautama ! isa prakAra se isa abhilApa dvArA ye anantaropapannaka kRSNalezyAvAle sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jaisA ki prathama zataka meM kahA gayA hai usa ke anusAra ATha karma prakRtiyoM ke satva vAle hote hai usake anusAra ATha karmaprakRtiyoM ke ye bandhaka hote haiM / sAta karmaprakRtiyoM kI baMdhakatA meM Ayukarma kA bandha ve nahIM karate haiM kyoM ki utpatti ke prathama samaya meM AyukameM kA bandha nahI hotA hai ataH ye ATha karmaprakRtiyoM ke baMdhaka nahIM hote haiN| vedana ye 14 karmaprakRtiyoM kA karate haiN| 'sevaM bhaMte! sevaM bhate / tti' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNaleiyAvAle ekendriya pRthivIkAyikAdi 'aNatarovavaNNaga kaNhalesa suhuma puDhavIkAiyANaM bhate ! kai kammapagaDIo pannattAo' ke lagavan anaMtazepapanna druSyusezyAvANA sUkSma pRthvI ayi bhavAna DeMTalI hurma aDutiyo hAvA chu che ? uttaramA prabhuzrI ' eva N eraNa abhilAveNa jahA ohio aNaM tarovanannagANaM uddesao taddeva jAva jaiyetti' he gautama ! A pramANe A abhilApa dvArA A anataropapannaka kRSNalezyAvALA sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA saMbaMdhamAM je pramANe pahelA zatakamAM kahevAmAM Avela che, te pramANe ATha kama prakRtiyonA satvavALA hAya che. tathA te sAta ka`prakRtiyonA baMdha karavAvALA hoya che. sAta kama prakRtiyAnA aMdhaka paNAmAM teo AyukanA baMdha karatA nathI. kema ke teone AyukamanA khaMdha pahelethI ja thaI jAya che. tethI teo ATha kama prakRtiyAnA adha karatA nathI ane teo caudakama prakRtiyAnuM vedana kare che. tema samajavu', 'seva bha'te ! seva' bha'te ! tti' he lagavan anaMtazayanna drussnnuveshyaavALA ekendriya pRthvIkAyika vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je thana zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.2 sU01 kRSNalezyAyekendriyanirUpaNam 285 priyeNa kathitam tatsarvaM tathaiva satyamiti kathayitvA bhagavAna gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA-namasthitvA saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan vihrti||muu01|| iti dvitIye'vAntarazatake dvitIyodezakaH samAptaH // 33 / 2 / 2 // 'kaivihA NaM bhaMte ! paraMparovavannagA kaNhalesA egidiyA pannattA' katividhA:-kati prakArakAH khalu bhadanta ! paramaropapannakAH kRSNalezyA ekendriya jIvAH prajJaptA:-kathitA iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| goyamA !' he gautama ! 'paMcavihA paraMparovavannagA kaNDa lessA egidiyA pannattA' paJcavidhA:pazcapakArakAH paramparopapannakAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH-kathitAH prakake viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / aisA kahakara bhagavAn gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| // 33 veM zataka ke chitIya avAntara zataka kA dvitIya uddezaka smaapt| -dvitIya ekendriya zataka kA tRtIyAdi uddezaka'kAvihANaM bhaMte ! paraMparovapannagA kaNhalessA egidiyA pannattA' he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMcavihA paraMpa. rovavannagA kaNhalessA egidiyA pannattA' he gautama ! paraMparopapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM A viSaya saMbaMdhanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA rathAna para birAjamAna thayA. sU01 bIjA avatara zatakane bIje uddeza samApta 33-ra-rA bIjA ekendriya zatakane trIjA vigere uddezAo 'kaivihAM Na bhaMte ! para parovavannagA kaNhalessA egidiyA paNNattA' yA TIkArtha- he bhagavana paraMparA 55naka kRSNalezyAvALA ekaI driya jI keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che. 3-'goyamA ! pacavihA para paroMvavannagA kaNhalessA egidiyA pannattA' gautama! papapapaLaka kRNayAvALA ekendriya jIvo pAMca prakAranA kahevAmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 bhagavatIsUtre raNabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA, evaM eeNaM abhilAveNaM taheva-caukko bheo jAva vaNassaikAiya tti' pRthivIkAyika evametenA'bhilApena tathaiva etacchakIya prathamazatakavadeva catuSkA-catuSpakAraka: sUkSmavAdarA'paryAptAparyAptarUpo bhedo vaktavyaH yAvad vanaspatikAyikA iti / 'paraMparokvannaga kaNhalessa apajjatta muhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte !' paramparopapatraka kaSNalezyA'paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! 'kai kammapagaDIo pannatAo' kati-kati prakArakAH karmaprakRtayaH prajJAptAH ? iti prshnH| bhagavAnAha-evaM eeNaM' ityAdi / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio paraMparovavannaga uddesao taheva jAva vedeti' evam etenA'bhilApena yathaivaudhika sAmAnyajaise-'puDhavIkAiyA-evaM eeNaM AbhilAveNa taheva ca ukko bheo jAva vaNassaikAiyatti' pRthivIkAyika isa prakAra se isa abhilApa dvArA isI zataka ke prathama zataka meM kahe gaye anusAra ina para paropapatraka kRSNalezyAvAle ekendriya pRthivIkoyika se lekara vanaspatikAyika taka ke jIvoM ke 4-4 bheda sUkSma, bAdara aparyAptaka aura paryAptaka rUpa se kahanA caahiye| 'paraMparokvannaga kaNNalessa apanatta suhumapuDhavIkAhayANaM bhaMte ! kA kammapagaDIo pannattAoM he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNalezyA. vAle aparyApta sUkSma pRthirIkAyikoM ke kitanI karmaprakRtiyoM kA satva kahA gayA hai ? 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahe va ohio paraMparovava. nnA uddesao taheva jAva bedeMti' hai gautama / isa abhilApa dvArA jaisA mA0yA che. 'ta jahA' pramANe che-'puDhavIkAiyA-evaM eeNa abhilAvaNa taheva caukkao bheo jAva vaNassaikAiyatti' pRthvI 4is A pramANe // abhiprAya dvArA ekendriya zatakanA pahelA zatakamAM je pramANe kahevAmAM Avela che te pramANe A paraMpare 55nnaka kRSNazyAvALA e kendriya pRthvI kAyikothI laIne vanaspatika vika sudhInA jInA 4-4 cAra-cAra bhedo sUma, bAdara, aparyApta ane aparyApta e rIte thAya che tema samajavuM. __ para parovapannaga kaNhalesa appajata suhama puDhabIkAiyA NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo pannatAo' he bhagavan 52 555na bezyAvANA maryAta sakSama thine 26 deg 5tiyA DAvAnu ta cha 1 'evaM eeNa amilAveNa jaheva ohioM para paropapannaga uddenao taheva jAva vedeti' . gautama! A AmilApa dvArA sAmAnya rUpathI pahele uddezo je pramANe kahevAmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ mora candrikA TIkA za033 a. za. 2 sU01 kRSNalaizyAdyekendriyanirUpaNam 287 rUpaH prathamodezakaH kathita stathaiva tenaiva prakAreNa ihApi jJAtavyo yAvad vedaya yanti iti / atra yAvatpadena teSAM jIvAnA maSTakarmaprakRtayo bhavanti, te ca sapta aSTau vA badhnanti caturdaza ca vedayantIti saMgraho vAcyaH / ' evaM eraNaM abhilAveNaM jaheba ohie egidiyasara ekkArasa uddesamA bhaNiyA taheva kaNhalessa sae vi bhANiyavvA jAva acarima kaNDalessA egiMdiyA' evam etena abhiLA pena yathaiva audhike ekendriyazate ekAdazodezakA bhaNitA svathaiva kRSNalezyazate'pi ekAdazodezakA bhaNitavyA yAvada acarama kRSNalezyA ekendriyAH / audhikRSNale kendriyAnantaropapannaka kRSNalezyai kendriyarUpo dezadvaya va deva sAmAnya rUpa prathama uddezaka kahA gayA haiM usI prakAra se yahAM yAvat vedana sUtra taka jAnanA cAhiye, yahAM yAvat pada se isa kathana kA saMgraha huA hai ki- 'una jIvoM meM ATha karma prakRtiyAM hotI haiM, ve sAta yA ATha karmaprakRtiyoM kA vadha karate haiM / 14 caudaha karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM / 'evaM eeNaM abhilAveNa jaheba ohie eniMdiyasa ekkArasa uddesamA bhaNiyA taheva kaNhalessa sae vi bhANiyavvA jAva acarima kaNhalessA egiMdiyA' isa prakAra isa abhilApa dvArA jaise sAmAnya rUpa ekendriya zataka meM 11 uddezaka kahe gaye haiM usI prakAra se kRSNalelyAvAle ekendriya zataka meM 11 uddezaka kahanA cAhiye, jaise sAmAnya rUpa kRSNalezyAvAloM kA eka sAmAnya uddezaka, anantaropapannaka kRSNalezyAvAloM kA dvitIya uddezaka hai. isI prakAra se paraMparopapatraka kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA tRtIya uddezaka AnyA che, eja pramANe ahiyAM paNa yAvat vedana sUtra sudhInu` kathana samajI levu'. ahiyAM yAvatapadathI nIce pramANenA kathananA saMgraha thayA che, jemake-te jIvAne ATha kama prakRtie hAya che. te sAta athavA ATha kama prakRtiyAnA adha pure che. tathA yo prakRtiyo vehana re che. 'evaM eeNaM abhilAveNa java ohie efidiyasa e ekkArasa uddegA bhaNiyA taheva kaNDa lessae vi bhANiyavvA jAva acarima kaNDlesna egi diyA' A alisA dvArA sAmAnya rUpa ekendriya zatakamAM je pramANe agiyAra 11 uddezAe kahevAmAM AvyA che. eja pramANenA agiyAra uddezAo A kRSNulezyAvALA zatakamAM pazu acarama kRSNavezyAvALA ekendriyanA kathana sudhInA 11 uddezA kahevA joI e. jema ke-sAmAnya kRSNavezyAvALAnA eka sAmAnya uddeze. 1 ane ana'tarApapannaka kRSNulezyAvALAnA khIe uddezeA che. eja pramANe para parApa pantaka kRSNulezyAvALA ekandriyAnA saMbadhamAM trIne uddezo kahyo che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 bhagavatIstra paramparopapannakaH3, anantarASagADhaH4, paramparAvagADhaH5, anantarAhAraka:6, paraparAhArakaH7, anantaraparyAptakaH8. paramparaparyAptakaH9, carama:10, acaramaH11, ityete ekAdazoddezakAH veditavyA iti bhAvaH // 101 // iti zrI- vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM trayastriMzattame ekAzoddezaka samAptaH // 33-11 // iti dvitIyame kendriyazataM samAptam // 33-2 // hai| anantarAvagADha kRSNaleSAvAle ekendriyoM kA caturtha uddezaka haiM / paramparAvagADha kRSNalezyAvAle ekendriya kA pAMcavA uddezaka hai / anantarAhAraka kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA chaThA uddezaka hai paramArAhAraka kRSgalezyAvAle ekendriyoM kA 7 vAM uddezaka hai| antara paryAptaka kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA 8 vAM uddezaka hai / paramparaparyAptaka kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA 9 vAM uddezaka hai| carama kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA 10 vAM uddezaka hai aura adharama kRSNalezyAvAle eke. ndriyoM kA 11 uddezaka hai| isa prakAra se ye 11 uddezaka yahAM jAnanA caahiye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA gyArahavAM uddezaka samApta // 33 // // 33 veM zataka kA dvitIya ekendriya zataka samApta // anantarAvagaDha kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI cartho uddezo kahyo che. 4 paraMparAvagADha kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI pAMcame uddeze kaho che. 5 anaMtarAhAraka kRNalezyAvALA kendriya saMbaMdhI chaThTho udeze kahyo che. 6 paraMparAhAraka kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI sAtame uddezo kahyo che. 7 anaMtara paryAptaka kRSNavezyAvALA ekendriyonA saMbaMdhamAM AThama udeze kahyo che. 8 paraMparaparyAptaka kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI navamo udeze kahyo che carama kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI dasame udeze kahyo che. ane acaramakRSNalezyAvALA ekendriya jInA saMbaMdhamAM agiyArame udezo kahyo che. A rIte A 11 agiyAra udezAo ahIMyAM samajavA. sU01 janAcArya janadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsavAlajI mahArAjakuta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakano agIyAramo uddeza samAptA311 che bIju ekendriya zataka samApta che zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za033 a0 za03-4 nolalezyaikendriyajIvanirUpaNam 289 tRtIyacaturthazate Arabhyate mUlam - jahA kaNhalessehiM bhaNiyaM evaM nIlalessehiM vi sama bhANiyavvaM sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // 33-3 // evaM kAulessehi visayaM bhANiyavvaM / navaraM kAulesse ti abhilAvo bhANiyantro // 33 -4 // chAyA -yathA kRSNalezyai bhaNitam evaM nIlalezyairapi zataM bhaNitavyam, tadeva bhadanta ! tadeva' madanta / iti // 33 - 3 | evaM kApotale zrapi zataM bhaNitavyam | navaraM kApotalezya ityabhilApo bhaNitavya iti // 33 - 4 // TIkA- 'jahA kaNDale sehiM maNiyaM yathA yena prakAreNa kRSNalezyai bhaNitaM zatam, 'evaM nIlalessehiM vi sayaM bhANiyanvaM' evam - anenaiva prakAreNa nIlazrapi zataM bhaNitavyaM vivecanIyam ||33-3 // - tRtIya caturtha zataka kA Arambha 'jahA kaNhale sehiM bhaNiya evaM nIlale sehiM samaM vi bhANipabvaM' jaisA kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM zataka kahA gayA hai usI prakAra se nIlazyAvAloM ke sambandha meM bhI zataka kahanA cAhiye 'seva' bhate ! seva bhaMte! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jaisA yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / | 33 ve zataka kA tRtIya avAntara zataka samApta // trI- thothA mehendriya zatAnA AraMbha -- 'jahA kaNhalessehi' bhaNiya evaM nIlale sehiM vi sama bhANiyanva" kRSNalezyAvALA jIveAnA sabadhamAM je pramANe agiyAra uddezAtmaka zataka kahela che. eja pramANe nIlezyAvALA jIvenA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra uddezAvALu zataka kahevuM joIe. seva' bha'te ! seva' bhate ! si' he bhagavan yapa devAnupriye ne prabhASenu kathana A viSayamAM kahyuM che, te saghaLuM kathana satya che. he bhagavan pa devAnupriyanuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo. vaMdanA namaskAra karyA pachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAnapara birAjamAna thayA. nAslR015 trIju avAMtara zataka samApta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhagavatIsUtre ' evaM kAulessehi visayaM bhANiyantra' evam kRSNale zyazatakatradeva kApotaleiyerapi zataM bhaNitavyam / 'navara' kAulesse tti bhANiyantro' navara' (kApota yaH) ityabhilApo bhaNitavyaH / pUrvazate yatra kRSNanILapade nivezyAsslApakaH kRtastatra sthAne (kApotaH ) itipadaM nivezya AlApakA bhaNitavyAH / anyatsarve pUrva vadetra jJAtavyamiti ||33-4 // cchike ekendriyANAM tRtIyamekendriyazataM caturthame kendriyazataM ca samAptam // 33-3-4 // paJcamazatakaH prArabhyate mUlam -kaivihA NaM bhaMte ! egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA bhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA taM jahA - puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA bheo caukkao jAva vaNassaikAiyati / bhavasiddhiya apajjata suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte! kai kammapagaDIo pannatAo ? evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamislagaM egiMdiyasayaM taheva bhavasiddhiyasayaM pi bhANiyavvaM / 'eva' kAulessehiM vi sayaM bhANiyavva-navara' 'kAulesse' ti abhilAvo bhANiyacco' kRSNalezyAvAloM ke zataka ke jaisA hI zataka kApotaleiyAvAloM ke sambandha meM bhI kahanA cAhiye, parantu pUrva zataka meM jahAM 'kRSNa' aura 'nIla' pada ko vizeSita karake AlApaka kiyA gayA hai - vahAM 'kApota' aisA pada rakhakara AlApaka kahanA cAhiye, bAkI kA aura saba kathana pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye, // 33 veM zataka kA caturtha avAntara zataka samApta // 'eva' kAulessehi vi sayaM bhANiyantra navara' 'kaNhalesse vi abhilAvo bhANiyantro' pR'SNuzyAvANA kavonA zatauna athana pramANe aposezyAvANA jIvAnA saMbaMdhamAM paNa kahevu joI e paraMtu pahelAnA zatakamAM jyAM jyAM 'yu' bhane 'nIsa' pahathI athana uravAmAM bhAvyu che, tyAM tyAM 'a' pramANenuM pada rAkhIne AlApakA kahevA joie. te zivAyanuM bIjuM saghaLuM thana pahelAnA kathana pramANe ja samajavuM, cAthuM avAntarazataka samApta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - -- prameyacandrikA TIkA za033 a. za05 bhavasiddhikaekendriyAH 291 uddesagaparivADI taheva jAva taheva acarimo ti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| paMcamaM egidiyasayaM samattaM // 33-5 // chAyA kavividhAH khalu bhadanta ! bhavasiddhikA ekendriyAH pramatAH / gautama ! pazcavidhA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptA, tadyathA-pRthivIkAyikA yAvad vanaspatikAyikAH, bhedazcaturuko yAvad vanaspatikAyikA iti / bhavasidi. kA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmapakRtayaH prajJaptAH ? evamete. nA'bhilApena yathaiva prathamamekendriyazataM tathaiva bhavasiddhikazatamapi bhaNitavyam / uddezakaparipATI tathaiva yAvad acarama iti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / pazcamame kendriyazataM samAptam // 33-5 / / TIkA-'kAvihA NaM bhaMte ! bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' katividhA:katipakArAH khalu bhadanta ! bhavasiddhikA:-siddhigamanayogyAH bhavakrameNa ye te bhavasiddhikA etAdRzA ekendriyajIvAH kati prakArakA bhavantIti prshnH| bhagapAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA' paJcapakArakAH 'bhavasiddhiyA egidiyA pannatA' bhavasiddhikA ekendriya jIvAH prajJaptA:-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyikA yAvad ___'kAvihA gaM bhaMte ! bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he bhadanta ! bhavasiddhika ekendriya kitane prakAra ke kahe gaye hai ? jo ekendriya bhava krama se siddhi gamana yogya hote haiM-be ekendriya bhavasiddhika kahe gaye hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMcavihA bhavasiddhiyA egi. diyA paNNattA' he gautama ! bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'puDhavIkAiyA jAva vaNassA - - pAyama bhavAntara zatane prArama-- kahAvihA gaM bhaMte ! bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' asA Ass ekendriya jIve keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? je ekendriya jI bhavakramathI siddhi gamanane egya hoya che, te ekendriya bhavasiddhika kahyA che, at prazana uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha -'goyamA ! paMcavihA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he gautama ! siddhi mendriya va pAya 2nA apAmA maa0|| che. 'ta jahA' 2 mA pramANe che. 'puDhavIkAiyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 bhagavatIsUtre vanaspatakAyikAH, yAvatpadena akAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, eteSAM saMprado bhavati / tathA ca pRthivyaptejovAyuvanaspatibhedena bhavasiddhikA ekendriyajIvAH pazcaprakArakA bhavantIti / 'bhezro caukAo jAva vaNassaikAiyatti' bhedazcatuSko yAvadvanaspatikAyika iti / yathA-audhike prathamazate eteSA mavAnnarazvatuH prakArako bhedaH sUkSmavAdarA'paryAptaparyApta rUpaH kathita stathaiva bhavasiddhika paJcamazate'pi vaktavyaH, 'bhavasiddhiya apajjatta suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kA kamprapagaDIo pannattAoM' bhavasiddhikA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikajIvAnA khala bhadanta ! kati karmaprakRtayo bhavanti ? iti praznaH / uttaramAha-evaM eeNaM' ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamillaga egidiyasayaM taheva bhavasidiya kAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika, yahAM yAvat pada se 'apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika' inakA grahaNa huA hai / tathA ca-pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika vAyukAyika, aura dhanaspatikAyika ke bheda se bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke hote haiN| 'bhezro caukao jAva vaNassaikAiyatti' jisa prakAra se audhika prathama zataka meM inake cAra bheda-sUkSma, bAdara, aparyApta, paryApta rUpa se kahA hai bhed bhavasiddhika paJcama zataka meM bhI kahanA caahiye| ___'bhavasiddhiya apajjatta suhamapuDhIkAhayA NaM bhaMte ! kahakamma pagaDIo pannatsAo' he bhadanta ! bhavasiddhika aparyAptaka sUkSmapRthivI. kAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyoM kA satva kahA gayA hai? 'evaM eeNaM abhilAveNa jaheva paDhamillaga egidiyasayaM taheva jAva vaNassai kAiyA' vI43 yAvat vanaspati yi maliyAM yAt54thI akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, ane vanasapatikAyika grahaNa karAyA che. tathA pRthvIkAvika, akAyika, tejaskAyika vAyukAyika ane vanaspati kAyikanA bhedathI bhavasiddhika ekendriya jIvo pAMca prakAranA hoya che. _ 'bheo caukkaoM jAva vaNassaikAiyatti' re pramANe mobi4-pddett| zatakamAM teonA cAra bheda eTale ke-sUma, bAdara, aparyAptaka ane payA ptaka e pramANene cAra bheda kahyA che, te ja pramANe e cAra bhede A bhavasiddhi pAMyamA zatamA 5 vA nase. 'bhavasiddhiya apajatta paDhavIkAiyANa bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAoM mana masiddha aparyApta sUkSma 5vI4i vAne hI pratiyA jAya cha 1 'eva eeNa abhilAvaNa jaheva paDhamillaga egidiyasayauM taheva bhavasiddhiyasayapi bhANiyabya" zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2033 a. za05 bhabasiddhika ekendriyAH 293 sayaM pi bhANiyanvaM' evam anena prakAreNa etenA'bhilApena yathaiva prathama me kendrithazataM tathaiva bhavasiddhikazatamapi sarve bhaNitavyam / prathamameva audyadhikaM zatami hASi anusandheyam / 'uddesaga parivADI taheva jAva avarimoti' uddezakAnAM paripATI vyavasthA'pi tathaiva yathA prathamazate kathitA yAvat acarama iti sA ca au ghakAnantarocapannaka paramparopapannakAnantara rAvagADha- parampa evagADhA - nantarAhAraka paramparAhArakA nantara paryAptaka-paramparaparyApta- caramA'carametyekAdaza saMkhyArUpA vijJeyeti 5 6 19 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' udeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / he madanta ! bhatrasiddhi ke kendriyANAM viSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam sarvathaiva bhavasiddhiyasayaM pi bhANipavvaM' isa prakAra se isa abhilApa dvArA jaisA prathama ekendriya zataka kahA gayA hai vaisA hI bhavasiddhika zataka bhI pUrA kahanA cAhiye / tathA 'uddesaka parivADI taheva jAva acarimoti' uddezako kI vyavasthA bhI yahAM prathama zataka ke jaisI acarama uddezaka taka kahanI cAhiye, isa vyavasthA meM pahilA audhika uddezaka hai, dvitIya anantaropapannana uddezaka hai, tRtIya paramparopapatraka uddezaka haiM, caturtha anantarAvagADha uddezaka hai pAMcavAM paraMparAvagADha uddezaka hai, chaThA anantarAhAraka uddezaka hai| sAtavAM paraMparAhAraka uddezaka hai 8 vAM anantaraparyAtaka uddezaka hai, 9 va paraMparaparyAtaka uddezaka hai| 10 vAM carama uddezaka hai / 11 vAM acarama uddezaka hai| aisA jAnanA A rIte A abhijJApa dvArA je rIte paheluM ekendriya zataka kahevAmAM AvyuM che, eja pramANe A bhakruidhdhikazaka paNa pUrepUruM kahevuM joI e. "usa rivADI tatra jAtra avarimotti' uddezAonI vyavasthA ubhA ahiyAM pahelA zatakamAM kahyA pramANe acarama uddezA sudhI samajI levI. A kramathI pahele audhika uddezA kahela che. 1 bIjo ana Mta papannaka nAmanA uddeza che. 2 trIjo para pApapannaka uddezeA che. ceAthA ana"tarAvagADha nAmanA uddezeA kayA che. pAMcamA para'parAvagADha nAmanA uddezA kahela che. chaTho ana tarAhAraka nAmanA udezeA kayA che. sAtameA para parAhAraka nAmane uddeze kahayA che. AThame anatarapA~ptaka nAmanA uddezeA kaye che. navame para para paryAptaka nAmanA uddezeA kayA che. dasame carama nAmanA udeze! kaheA che. ane agiyArame acarama nAmanA uddeze kahela che. tema samajavu. 19 'seva bhaMte! seva' bhaMte! pti' he bhagavan lavasidhdhika meDendriyonA sabadhamAM Apa devAnupriye je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM cana sava thA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 bhagavatI sUtre satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 01 // sa trazita zatake paJcamamekendriyazataM samAptam // 33-5 // mUlam - ivihA NaM bhaMte ! kaNDalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA pannatA / taM jahA - puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA / kaNhalessa bhavasiddhiya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannatA ? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA - suhumapuDhavIkAiyAya bAyarapuDhavIkAiyA ya / kaNhalesta bhavasiddhiya sumaDhavIkAiyANaM bhaMte! kaivihA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA-pajattagA ya apajjattagA ya evaM bAyarA vi / evaM eevaM abhilAveNaM taheva caukkao bheo bhANiyavvo / kaNhalessa bhavasiddhiya apajattaga suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte! es kammapagaDIo pannattAo evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohiuddesae taheva jAva vedeti / kaivihA NaM bhaMte ! anaMta vanagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA pannatA ? goyamA ! paMcavihA anaMtazevavannagA jAva vaNassaikAiyA / anaMtazevacAhiye 'seva' bhaMte ! sevaM bhaMte! tti he bhadanta / bhavasiddhika ekendriyoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA haiM vaha saba sarvathA satya hI hai / aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // 33veM zataka ke pAMcavA avAntara zataka samApta // satya ja che. huM bhagavan Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teene namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA Asa015 DApAMcamu avAntara zataka samApta ! 335 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za06 ka. bha. ekendriyajIva ni0 295 vanagA kaNhalessa bhavasiddhiya puDhavikAiyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA ? goyamA! duvihA pannattA taM jahA-suhumapuDhavIkAi. yA ya bAyarapuDhavIkAiyA ya / evaM dupao bheo| aNaMtarovavanaga kaNhalessa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo papnattAo ? evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio aNaMtarovavannaga uddesao taheva jAva vedti| evaM eeNaM abhilAveNaM ekArasa vi uddesagA taheva bhANiyatvA jahA ohiyasae jAva acarimo tti sU0 1 // chaTuM egidiyasayaM samattaM // 33-6 // chAyA-katividhAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyA prAptAH ? gautama ! paJcavidhAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prjnyptaaH| tadyathA pRthivIkAyikA yaavdvnsptikaayikaaH| kRSNalezyabhavasiddhikapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhA prAptAH ? gautama / dvividhAH prjnyptaa| tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivI kAyikAzca / kRSNalezya bhava. siddhikasuspRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptakAzcAparyAptakAzca / evaM vAdarA api / evametenA'bhilApena tathaiva catuSko bhedo bhaNitavyaH / kRSNalezyamavasiddhikA'paryApta sUkSma pRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaH prakRtayaH prajJaptAH / evametena abhilApena yathaivaudhikoddeza ke tathaiva yAvad vedayanti / katividhAH khala bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJatA ? gautama / paJcavidhA anantaropapannakAH yaavdvnsptikaayikaaH| ana. saropapannaka kRSNalezya bhavasiddhikapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptAH 1 gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivI. kAyikAzca evaM dvipado bhedaH anantaropapatrakakRSNalezyabhavasiddhikamUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! katikarmapakRtayaH pjnytaaH| evametenA'milApena yathaiva aughi ko'nantaropapannakoddezaH tathaiva yAvadvedayanti / evametenA'milApena ekAdazA'pi. uddezakAstathaiva bhaNitavyAH, yathA-audhikazate yAvadacarama iti // 33 // 6 // // SaSThamekendriyazataM samAptam // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TIkA- 'kaivihANaM bhaMte ! kalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA' katividhA ? - katipakArakAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriya jIvAH prajJaptAH - kathitAH ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paMcavihA kaNDalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA pannatA' pazcavidhAHpaJcaprakArakAH kRSNalezyAvanto bhavasiddhikA ekendriyajIvAH prazaptAH kathitA izyutaram / prakArabhedameva darzayati / 'taM jahA' tadyathA - 'puDhavIkAiyA jAva vaNaikAiyA' pRthivIkAyikA yAvada vanaspatikAyikAH / tathAca kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyika- kRSNalezyabhavasiddhikArakAyika kRSNa lezyabhavasiddhika tejaskAyika- kRSNalezyabhavasiddhika vAyukAyika- kRSNalezyabhavasiddhikavanaspatikAyikabhedAt ekendriyAH paJcaprakArakA bhavantIti / 296 --chaDDA avAntara zataka- 'kavihANaM bhaMte / kaNhalessA bhavasiddhiyA eniMdiyA paNNattA ?' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyA paMcavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA ejiMdiyA pannantA' he gautama ! kRSNa leiyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA ' jaise - puDhavIkAyA jAtra vaNaslaikAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspati kAyika, tathA ca- kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyika 1, kRSNa lezya bhavasiddhika aSkAdhika 2, kRSNalezya bhavasiddhika tejahakAdhika 3, kRSNazya bhavasiddhika vAyukAdhika aura kRSNalezva bhavasiddhika vanaspatikAdhika ke bheda se ekendriya pAMca prakAra ke hote haiN| "chaThA bhavAntara zatanA prAraMbha- 'kavi' bhate ! kaNhalesmA bhavasiddhiyA egiNdiy| paNNattA' he bhagavan kRSNalezyAvALA masidhdhika ekendriya jIva keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che 1 mA praznanA uttaramA anuzrI cheDe 'goyamA ! paMcavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA paNNattA' he gautama! SNusezyAvANA lavasidhdhiA indriya kavI yAMga aAranA DevAmAM bhAvyA che. 'ta'jahA' te yA pramANe che. 'puDhavIkAiyA jAva Nassa ikAiyA' pRthvI prAyizrI sAne yAvat vanaspati kAyika sudhita samajavA. eTale ke kRSNulesyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyika 1 kRSNavezyAvALA bhavasiddhika aplAyika 2 kRSNulezyAva,LA bhavasiddhika tejaSThAyika, 3 kRSNelesyAvALA bhatrasiddhika vAyukAyika 4 ane kRSNalezyAvALA lasiddhika vanaspatikAyika 5 A pramANenA bhedathI ekendriya pAMca prakAranA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za06 kR. bha. ekendriyajIva ni0 297 'kaNhalessabhavasiddhiya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA' kRSNaleiya bhavasiddhi kapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH -katipakArakAH prAptAH ? bhagavAnAha- goyamA' ityAdi 'goyamA!' he gautama ! 'duvihA pannanA' dvividhAHdvimakArakAH prajJaptAH 'taM jahAM tadyathA-'suhumapuDhavIkAiyA sUkSmapRthivIkAyikAca yAdarapRthivIkAyikAzca / __ 'kaNhalessa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA' kRSNalezya bhavasiddhika sUkSmapRthivIkAyikAH khala bhadanta ! katividhA:-katiprakArakA majJaptAH-kathitA iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pabhattA' dvividhAH-dvipakArakAH prjnyptaaH| prakArabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi 'taMjahA' tadyathA-'pajjata gAya apajjattagAya' paryAptakAzcA'paryAptakAzna / kaNhalesta bhayasiddhiya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kahavihA pannattA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA duvihA pagattA,-taM jahA-suhamapuDhavIkAjhyA ya vAyara puDhavIkAjhyA ya' he gautama ! do prakAra ke kahe gaye haiN| jaise sUkSmapRthivIkAyika aura vAdarapRthivIkAyika ! 'kaNhalespta bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAjhyA gaM bhaMte ! kAvihA paNNattA' he bhadanta ! kRSNalezya bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye hai ? 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika pRthvIkAyika do prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA'-jaise 'pajjattagA ya, apajjattagA ya' paryAptaka aura aparyApta ka evaM bAyarA vi' kRSNalezyA. vAle bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika ke jaise hI kRSNalezyAvAle bhava. DAya che. 'kaNhalesa puDhavIkAiyANa bhate ! kaivihA paNNattA' ra bhavana kRSNalezyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyika jIva keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA cha 1 'goyamA ! duvihA paNNattA' 3 gautama ! 11 masiddha pRthvI 4 7 me 5452nA 41 mA mAyA che. 'tauM jahA' te mA prabhAva cha. 'suhumapuDhavIkAiyA bAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSma564 yi: bhane mA12 pRthivI. thi: 'kaNhalesa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyA Ne bhaMte ! kaivihA paNNatA' he bhagavAna kRSNalezyAvALA bhavasiddhika sUkSama pRvIkAyika keTalA prakAranA san che 1 'goyamA ! duvihA paNNatA' gautama ! vezyAthAmA AAGE YIya prA2nA 4AmA bhA0yA che. 'tauM jahA' te me 2 / prabhArI cha. pajattagA ya apajattagA ya' 54 bhane mAtA evaM bAyarA vi' 40 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 bhagavatI sUtre 'evaM bAyarA vi' evaM kRSNalezya bhavasiddhika sUkSmapRthivIkAyikavadeva' kRSNalezya bhavasiddhika bAdarapRthivIkAyikA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA bhavanti / 'eraNaM abhilAveNaM tava caukatro bhedo bhANiyanbo' etena upari darzitena abhilApena prakAreNa tathaiva yathaiva audhike kendriyaprakaraNe catuSko bhedo varNitaH pRthi vyAdivaspatikAyikAntAnAM tathaiva tenaiva prakAreNa kRSNalezyabhavasiddhikaprakaraNe pRthivyAdye kendriyANAM catuSprakArako bhedo bhaNitavyo varNayitavyaH sUkSmavAdara: paryAptA'paryAptarUpaH / 'kaha lessa bhavasiddhiya apajjattagamaDhavIkAiyANaM bhaMte! kahakammapagaDIo pannatAo' kRSNalezyabhavasiddhikA'paryApta sUkSma pRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptA ? bhagavAnAha - ' evaM eeNaM' ityAdi ' ' evaM eeNaM abhilAsiddhika bAdara pRthivIkAyika bhI paryAptaka aura aparyAptaka ke bheda se do prakAra ke hote haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheva cakkao bheo bhANiroat' jisa prakAra se pRthivyAdi se lekara vanaspatikAyikAnta jIvoM ke cAra bheda kahe gaye haiM usI prakAra se kRSNalezva bhavasiddhika ke isa prakaraNa meM pRthivyAdi ekendriyoM ke cAra-cAra bheda varNita karanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki sUkSma, bAdara, paryAtaka aura aparyApta rUpa se samasta kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva cAracAra prakAra ke hote haiN| 'kaNhalesa bhavasiddhiya apajjanta suhumapuDhavI kAiyANa bhaMte! kai kammapagaDIo paNNattAo' he bhadanta ! kRSNalezyA vAle bhavasiddhika aparyAtaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM eeNa lezyAvALA bhavasiddhika sUkSmapRthvIkAyika jIveAnA kathana pramANe ja kRSNalezyAvALA bhavasiddhika khadara pRthvIkAyika saMbadhI kathana paNuM paryAptaka ane aparyAptaka nA lehathI me prabhAra sabha 'eva' eeNa abhilAveNa taddeva caukkao bheo bhANiyavvo' ne pramANe pRthvI adhika vigerethI saghane vanaspati ayi sudhInA jIvAnA saMbadhamAM cAra bhe| kahevAmAM AvyA che. eja pramANenA cAra bheda kRSNalephsAvALA bhavasiddhikanA A prakaraNamAM pRthvIkAyika vigere ekendriyAnu' paNa varNana karI levu' kahevAnuM tAtparya e che ke-sUkSma, khAdara, paryApta ane aparyAptakanA bhedathI saghaLA kRSNulezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jIvA cAra-cAra prakAranA hAya che. 'kaNDleksa bhabasiddhiya apajjattama suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kamma vasto pannatAo' De bhagavana sezyAvAjA lavasiddhi aparyApta sUkSma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za06 kR. bha. ekendriyajI0 ni0 299 veNaM jaheva ohiuddasae tahe va jAva vedeti' evametena-upari pradarzitena amilA. pena prakAreNa tathaiva auSike prathame ekendriyodeza ke kathitaM tathaiva-tenaiva prakAreNa ihApi bhavasiddhikapakaraNe'pi sarva vaktavyam / kiyatparyantamaudhikapakaraNaM vakta. vyam 1 tabAha-'jAva' ityAdi / 'jAva vedeti' yAvad vedayanti, kati karmapaka. tayo bhavantIti praznAdArabhya caturdazakarmaprakatI vaidayanti etatparyantaM vaktavyam / tathAhi-kRSNalezya bhavasiddhikAparyAptaka sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya kRSNalezya bhavasiddhikaparyAptakabAdaravanaspatikAyikAntA api ekendriyajIvA caturdaza karmaH prakRtInAM vedakAbhavantIti yAvatpadagrahyam audhika prakaraNamiti / abhilAveNa jaheva ohiyauddesae taheva jAva vedeti' he gautama ! jisa prakAra se isa abhilApa dvArA jaisA kathana audhika uddezaka meMprathama ekedriya uddezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra se yahAM isa bhavasiddhika prakaraNa meM bhI vahI saba kathana kahanA cAhiye, aura vaha saba prakaraNa gata kathana vedana sUtra taka kA yahAM kahanA cAhiye, tAtparya isa kathana kA aisA hai ki kRSNalezyAvAle bhasiddhika aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM hotI hai ? isa prazna se lekara caudaha karma prakRtiyoMkA ve vedana karate haiM yahAM taka kA saba kathana yahA~ para vahAM kA jyoM kA tyoM karanA cAhiye, tathA isI prakAra kA kathana kRSNalezyAvAle bhavasiddhika paryAptaka pAdara vanaspatikAyika taka ke samasta ekendriya jIva 14 kama prakRtiyoM ko vedana karate haiN| pRthvIkAyika jIvane keTalI karmaprakRti hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 41 cha -'evaM eeNa abhiDAveNa jaheva ohiya uddesae taheva jAva vedeti he gautama! je pramANe A abhizApa dvArA audhika uddezAmAM eTale ke pahelA ekendriya udezAmAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM A bhavasiddhika prakaraNamAM paNa te saghaLuM kathana samajI levuM. ane te prakaraNamAM kahevAmAM Avela saghaLuM kathana vedanasUtra sudhInuM ahiyAM kahevuM joIe. A kathananuM tAtparya e che ke kRSNalezyAvALA bhavasiddhika aparyApta sUphama pRthvIkAyika jIvane keTalI karmaprakRti hoya che ? A praznathI laIne 14 cauda karmaprakRtiyonuM vedana kare che. A kathana sudhInuM te prakaraNanuM kathana jemanuM tema ahiyAM samajI levuM. joIe. tathA Aja pramANenuM kathana kRSNalezyAvALA bhavasiddhika paryAptaka bAdara vanaspatikAyika sudhInA saghaLA ekendriya jI caudakama prakRtinuM vedana kare che. A pramANenuM A saghaLuM kathana audhika prakaraNa ahiyAM yAvata zabadathI bahaNa karavAmAM AvyuM che. tema samajavuM. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 bhagavatIsUtre _ 'kAvihA NaM bhaMte ! aNaMtarovavanagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannatA' katividhA:-katipakArakAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNalezyA bhavasi. dikA ekendriyAH prajJaptA:-kathitAH ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA aNaMtarovavannagA' paJcavidhAH-paMcamakArakAH ananta ropapannakAH kRSNalezya bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH 'jAva' yAvada, yAvatpadena pRthivIkAyikA akAyikA svejaskAyikA vAyukAyikA vanaspatikAyikA iti paJca bhedavanto bhvntiiti| 'agaMtarovavannaga kaNhalesa bhavasiddhiya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kAvihA pannattA ?' anantaropapannaka kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? 'goyamA!' he gautama ! 'duvihA pannattA' dvividhAH prAptAH / 'taMjahA' tadyathA-'muhumapuDhavIkAiyA bAdarapuDhavIkA. isa prakAra samasta yaha audhika prakaraNa yahAM yAvat zabda se gRhIta huA hai| 'kAvihANa bhaMte ! atarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNalezyAvAle bhava. siddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! paMcavihA aNaMtarovavannagA0 jAva vaNassaikAiyA' he gautama ! anantaropapa bhaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva yAvat vanaspatikAyika taka pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| tathA ca-ye ekendriya jIva pRthivIkAyika akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ke bheda se pAMca prakAra ke hote haiM / 'aNaMtarovavannaga kaNhalessa bhavasiddhiya puDhavIkAiyA Na bhaMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama ! ye do prakAra ke kahe 'kaivihA Na bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he bhagavana anaMtara 55naka kRSNalekSAvALA bhavasiddhika ekendriya jI keTalA mAnA 4AmA mAyA cha 1 'goyamA ! paMcavihA aNa'tarovavannagA jAva vaNassaikAiyA' gautama ! mAnata55nna vezyAvANA sasiddhindriya ja yAvata vanaspatikAyika sudhI pAMca prakAranA kahelA che. te A pramANe samajavA. pRvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspati yinA mahathI pAMya 42nA sabhA . 'aNatavivaNNA kaNhalesta bhavasiddhiya puDhavIkAiyANaM bhate ! kaivihA paNNattA' bhagavan mnt|55- khezyAvANA bhavasiddhika pRthvIkAyika jI keTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM madhuzrI gautamasvAmIna 43 che 4-'goyamA ! duvihA paNNatA' hai gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za06 kR. bha. ekendriyajIva ni0 301 iyA ya' 'sUkSmapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivIkAyikAzca / evam anantaropapanakA: kRSNalezyA bhavasiddhikA akAyikAH sUkSmAzva bhavanti, bAdarAzca bhavanti / evaM tejaskAyikA api sUkSmAzca bAdarAzva, evaM vAyukayikA api sUkSmAzca pAsa zva eSameva vanaspatikAyikA api vakSmA mAnti bAdarAzca bhAnti evaM dupatro meyo' evaM dvipado bhedo bhavati / paryAptattvA'ryAptasvabhedena cAturvidhyaM na bhavati, anantaropapannAtvA deveti / anantaropannaka kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyikAdArabhya anantaropapatraka kRSNalezya bhavasiddhika vanaspatikAyikAnteSu sarveSu dvipado bhedo'vagantavya iti / ___ 'anantarovavannaga kaNhalessa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyANa maMte ! kara gaye haiN| 'ta jahAM' jaise-sUkSma pRthivIkAyika aura cAdara pRthivIkAdhika isI prakAra se anantaropapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika apkASika jIva bhI sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke hote haiN| tejaskAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIva bhI isI prakAra se sUkSma aura bAdara ke bheda se do-do prakAra ke hote haiN| ye saba poSTa aura aparyAptaka bheda vAle nahIM hote haiM-ataH ye saba 4-4 bheda vAle nahIM kahe gaye haiN| kyoMki anantaropapannaka jIvA meM ye bheda nahIM hote haiN| isa prakAra anantaropapannaka kRSNalezya bhavasiddhika vanaspatikAyika se lekara anantaropapannaka kRSNalezya bhavasiddhika vanaspatikAyikAnta saba ekendriya jIvoM meM do hI bheda hote haiN| 'anantarovavannaga kaNhalesa bhavasiddhiya suhamapuDhavIkAiyA NaM anaMtara 55naka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika che be prakAranA kahevAmAM AvyA che, 'ta' jahA' te l pramANe cha -sU65 yi bhane mA42 pR .48 A rIte anaMtare 55naka, kRSNalezyAvALA bhavasiddhika aSkAyika jIva paNa sUma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che. tejaskArika vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIva paNa Aja pramANe sUpha e ane bAdaranA bhedathI e prakAranA hoya che. A badhA paryApta ane aparyAptanA bhedavALA hotA nathI. tethI A badhA 4-4 cAra-cAra bhedovALa kahyA nathI. kAraNa ke-atarApa yapannaka jImAM A bheda hotA nathI. A rIte anaMtayayanaka kRNayAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyikathI laIne anaMtaro papattaka kRSNaleyAvALA bhavasiddhika vanaspatikAyika sudhInA badhA e kendriya jemAM be ja bhedya hoya che. 'aNatarovavaNNaga kaNhalessa bhavasiddhiya suhuma puDhavIkAiyA gaM mate ! kA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 bhagavatIsUtre kammapagaDoo pannattAo' anantaropapannaka kRSNalezyamavasiddhika sUkSma pRthivIkAyikAnAM bhadanta kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? iti praznaH / bhagavAnAha'evaM eeNaM' ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM ja heva ohiyo anantarovavannagaH uddeso taheva jAva vedeti' evametena amilApena yathaivaudhiko'naMtaropapannakodezakaH kathita stathaivA'trApi varNayitavyo yAradvedayanti / karmaprakRtInAM sattA, bandhanaM vedanaM ca audhikA'nantaropapannakoddezaka kathitameva veditavyam iti bhAvaH 'evaM eeNaM abhilAveNaM ekArasavi udesagA taheva bhANiyavvA, jahA ohiya sae jAva acarameti' evametena abhilApena ekAdazA'pi uddezakA stathaiva bhaNitadhyA yathA audhikazate yAvat acarama iti / evam uparidarzitaprakAreNa paraMparopabhaMte ! kaikamma pagaDIo pannasAo' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNa. lezya bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jIvoM ke kitanI karma prakRriyAM kahI gaI hai ? 'goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio aNaMtagevavannaga uddesao taheva jAva vedeti' he gautama ! isa sambandha meM jaisA isa abhilApa dvArA audhika uddezaka-sAmAnya rUpa se anantaropapatraka udezaka kahA gayA hai-usI prakAra se yahAM para bhI yAvat vedana sUtra taka saba kathana karanA cAhiye / arthAt karmaprakatiyoM kI satsA, unakA bandhana aura vedana jaisA audhika anantaropapatraka uddezaka meM kahA gayA hai vahI saba yahAM para bhI samajhanA cAhiye / evaM eeNaM abhilAveNaM ekkArasa vi uddesagA taheva bhANiyanyA' jahA ohiya sae jAva acarimotti' isa prakAra abhilApa dvArA 11 uddezaka usI prakAra se kahanA cAhiye jaise ki ve audhika zataka meM kammapagaDI po paNNacAo' isasavana manata554 vezyAvaraNAmapasiddhi sama prIkAlika ekendri jIvone keTalI kamaM prakRti kahevAmAM Avela che? goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNa jaheva ohio aNaMtarovavaNNaga uddesao taheva jAva vedeti' gautama! sA samayamA 2 pramANe yA malidA 5 dvArA odhika udezAmAM eTale ke sAmAnya rUpathI anaMtaro55nnaka uddeze kahela che. eja pramANe ahiyAM paNa yAvat "vedana sUtra sudhI saghaLuM kathana kahevuM joIe. arthAt karma prakRtinI sattA, temanuM baMdhana ane temanuM vedana je rIte odhika udezAmAM kahevAmAM Avela che, e saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM. evaM eeNa' abhilAveNa ekkArasavi uddesa gA taheva bhANiyavvA' jahA ohiyasae jAva acarimotti' mA prabhArI mA mamiyA dvArA maniyAra hai. zA pahelA kahyA pramANe ja samajI levA, eTale je pramANe vika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ me prameyacandrikA TIkA 2033 a. za07-8 nola-kApotalekSyakendriyAH 303 pakSaka kRSNalezya bhavasiddhika sUkSmapRthivIkAyikAdikA acarama bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyikAntA ekAdazoddezakA audhikauzikavadeva bhnnitvyaaH|| iti SaSThamekendriyazataM samAptam // 33 // 6 // ___ atha saptamamaSTamaM ca zatam // mULam-jahA kaNhalessa bhavasiddhiehi sayaM bhaNiyaM evaM nIlalessa bhavasiddhiehiM vi sayaM bhANiyavvaM ||su01|| sattamaM egidiyasayaM samattaM // 33-7 // ___ chAyA-yathA kRSNalezyabhavasiddhikaiH zataM bhaNitam, nIlalezya bhavasiddhi kairapi zataM bhaNitavyam // saptama meM kendriyazataM samAptam // 33 // 7 // evaM kApotalezya bhavasiddhikairapi zatam // aSTamamekendriyazataM samAptam / / TIkA-'jahA kaNhalessabhavasiddhiehi sayaM bhaNiyaM yathA-yena prakAreNa kRSNa. lezyamavasiddhikaiH zataM bhaNitam / kRSNalezyabhavasiddhikasya zataM kathitam 'evaM nIlalessabhavasiddhiehiM vi saMyaM bhANiya' evameva nIlalezvabhavasiddhikarapi yAvat acarama uddezaka taka kahe gaye haiN| usI prakAra se paramparopapatraka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika Adi se lekara acarama bhavaptiddhika sUkSma pRthivIkAyika taka ke 11 uddezaka audhika uddezaka ke jaise kahanA caahiye| ||6tthaa ekendrika zataka samApta // -- 7 vAM 8 vAM zataka -- 'jahA kaNhalessa bhavasiddhiehi sayaM bhaNiyaM' jisa prakAra se kRSNalezya bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke sambandha meM zataka kahA gayA hai evaM nIlalestabhAsiddhiehi vi saMyaM bhANiyanvaM' isI prakAra se nIlalezya bhavasiddhika ekendriyoM ke samba. zatakamAM yAvat acarama uddezA sudhI kahyA che, e ja pramANe paraMparApAka kRNalezyAvALA bhavasiddhika sUkSma pRthvIkAyika sudhInA agiyAra 11 uddezAo audhika uddezAmAM kahyA pramANenA samajavA mAsU01 che chaThuM ekendriya zataka samApta che sAtamA ekendriya zataka ne prAraMbha- 'jahA kaNhalesa bhavasiddhiehi saya bhaNiya" je pramANe kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jInA saMbaMdhamAM zatavAmAM Avala che. 'evaM nIlalessa bhavasiddhiehi vi sarva bhANiyabdha" zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 bhagavatosutre zataM bhaNitavyam / yathA kRSNalezyabhavasiddhikasya ekAdazo dezakAtmakazatamadhItaM tathaiva nIlalesbhavasiddhikasyApi ekAdazodezakayuktaM zatamadhyetavyam / AlApaprakArastu pUrvavadevohanIyaH navaraM kRSNalezyabhavasiddhivasthAne 'nIlalezya bhavasi - Dika iti padaM nivezya zataM bhaNitavyam // // iti saptama me kendriyazataM samAptam ||33|7| evaM kAulessa bhavasiddhiehiM vi sayaM // sU0 1 // aTTamaM ergidiyasa samattaM // 338 // ndha maiM bhI zataka kahanA cAhiye, tAtparya yahI hai ki jaisA kRSNalezya, bhavasiddhika kA 11 uddezAtmaka zataka kahA gayA hai vaisA hI nIlalezya bhavasiddhika kA bhI 11 uddezakoM se yukta zataka kahanA cAhiye / isa sambandha meM AlApaka prakAra pUrva ke jaisA hI udbhAvita karanA cAhiye, parantu AlApaka prakAra meM kevala kRSNalezya bhavasiddhika ke sthAna meM nIlalezya bhavasiddhika aisA pada nivezita karake zataka kahanA cAhiye / // 7 vAM ekendriya zataka samApta // 'eva' kAulessa bhavasiddhiehiM visayaM' 'isI prakAra kApotaleiyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIvoM kA bhI AThavAM zataka banAnA cAhiye / eja pramANe nIlasTezyAvALA bhavasiddhika ekendriyAnA sakhadhamAM paNa zataka samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke-je pramaNe kRSNavezyAvALA bhavasiddhi! jIvAnA sa'madhamAM agiyAra uddezAtmaka zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM nIlakezyAvALA bhavasiddhikanA saMbaMdhamAM paNa agiyAra uddezA yukta zataka kahevuM joIe. A saMbadhamAM AlApakanA prakAra pahelAM kahyA pramANe ja manAvIne kahI levA. AlApatA prakAramAM kRtezyAvALA bhatrasiddhikanA sthAne nIlaAzyAvALA bhavasiddhika e pramANenu pada mUkIne zataka samajavu. eja temAM ane A kathanamAM bhinnapaNu samajavu'. ||sU015 "sAtamu ekendriya zataka samAptAA DAAThamA ekendriya zatakanA prAraMbha - ' evaM kAulesa bhavasiddhiehiM vi saya' tyAhi Aja pramANe kApe talezyAvALA bhasiddhika ekendriya jIvAnA sa MbaMdhamAM paNa AThamuM zataka samajavuM, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za033 a. za.9 abhavasiddhikaikendriyAH 305 'evaM kAulessa mAsiddhiehi vi saMgha' e vameva kApotalezya bhavasidikai ke ndriyajIvAnA mapi zatamaSTamaM nirmAtavyam / nIlalezyamavasiddhikaprakaraNamapi ekAdazodezAtmakaM jJAtavyam, AlApaprakArAH svayamevohanIyA iti ||suu0 ___ aSTamamekendriyazataM samAptam // 33-8 // // atha navamaM zatam // mUlamU-kAvihANaM bhaMte ! abhavasiddhiyA egidiyA pannattA? goyamA! paMcavihA abhavasiddhiyA egidiyA pannattA, taM jahApuDhavIkAiyA jAva vaNasptaikAiyA / evaM jaheva bhavasiddhiya sayaM bhANayaM taheva abhavasiddhiyasayaM vi bhANiyavvaM / navaraM nava uddesagA gharamaacaramodesagavajA sesaM taheva ||suu01|| navamaM egidiya sayaM samattaM // 33-9 // chAyA-katividhAH khalu bhadanta ! abhavasidhdikA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhA abhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptA, tadyathA-pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH / evaM yathaiva bhavasiddhikazataM bhaNitaM tathaivAbhavasiddhikazatamapi bhaNitavyam / navare navoddezakAvaramAcaranoddezakavarjAH, zeSaM tathaiva' ||suu. navamamekendriyazataM samAptam // 33 // 9 // jaisA nIlalezya bhavasiddhika prakaraNa 11 uddezAtmaka hai vaisA hI kApotalezya bhavasiddhika prakaraNa bhI 11 uddezAtmaka hai isa sambandha meM AlApa prakAra apane Apa udbhAvita karanA caahiye| // 33 veM zataka kA AThavAM ekendriya zataka samApta // ---nauvAM zataka--- 'kAvihA gaM bhaMte ! abhavasiddhiyA egidiyA pannattA' ityAdi a--je pramANe nIlalezyAvALA bhavasiddhika jenuM agiyAra udeza tmaka prakaraNa kahyuM che. e ja pramANe agiyAra uddezAovALuM kApatalezyAvALA bhavasiddhika januM paNa prakaraNa samajavuM. A saMbaMdhamAM AlApakane prakAra svayaM banAvIne samajI le. mAsU015 AThamuM ekendriya zataka samAptA navamA ekendriya zatakane prAraMbha'kivihaa paNa bhaMte ! abhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' yA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 bhagavatIsUtre TIkA-'kainihA gaM bhaMte ! abhavasiddhiyA egidiyA pannattA' katividhAH khalu bhadanta ! abhavasiddhikA ekendriyAH prajJatA:-kayitA ? 'goyamA' paMcaviDA amavasiddhiyA egidiyA pannattA' he gautama ! abhavasiddhikA ekendriyAH paMcavidhA prAptAH, 'taM jahA' saghathA-'puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA' prathivI. jaakhiskaa aanabingkaangkiaa am yaabil akkaayingkaa laashikssaa pAyukAyikA eteSAM saMgraho bhavati / tathA ca pRthivIkAyikA'kAyikateja kAyikavAyukAyikavanaspatikAyikabhedAt paJcapakArakA abhavasiddhikai kendriyA bhavanti / 'evaM jaheva bhavasiddhiyasaya bhaNiyaM evaM abhavasiddhiyasayaM vibhANiya' evaM yathaiva bhavasiddhikazataM bhaNitaM tathaiva amavasiddhikazatamapi bhaNitavyam / kintu bhavasiddhikazatApekSayA yad vailakSaNyaM tadiha darzayannAha-'navaraM' ityaadi| TIkArtha-he bhadanta ! ekendriya abhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA! cavihA abhavasiddhiyA egidiyA patA' he gautama ! abhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' ve ye haiM-'puDha bIkAiyA jAva vaNastaikAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika, yahAM yAvat pada se 'apakAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika inakA grahaNa kiyA gayA hai tathA-ca pRthivIkAyika apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, aura vanaspatikAyika ke bheda se abhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke hote haiM / 'evaM jaheva' bhavasiddhiya sayaM bhaNiya evaM abhavasiddhiyamaya vi bhANiyavaM' jaisA bhavasiddhika zataka kahA gayA hai usI prakAra se abhavasiddhika zataka bhI kahanA cAhiye kintu usakI apekSA jo isa zataka meM bhinnatA TIkartha--he bhagavana abhayasiddhika ekendriya ja keTalA prakAranA 4AmA mA0yA cha ? 20 prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! pacavihA abhavasiddhiyA egidiyA paNNacA' gautama ! AMAsiddhi mendri 71 pAMya 4 // 2 // 4AmA mA0yA cha. 'ta' jahA' te mA pramANe che. 'puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA' yi yAvat 195ti4i yAt54thA yi tex. kAyika vAyukAyika ane vanaspatikAyikanuM grahaNa thayela che. eTale kepRvIkAyika apukAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA bhedathI masiddhi mendriya va pAya prA2na DAya cha 'evajaheva bhavasiddhiya saya bhaNiya abhavasiddhiyasaya vi bhANiyaTava' siddhizatamA prabhAra apAmA Avela che, e ja pramANe aAvasiddhika zataka paNa samajI levuM. paraMtu te zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za033 a. za.9 abhavasiddhi kaikendriyAH 307 'navaraM nava uddesamA carama acarama uddesagajjA ' navaraM nA uddezakAzcaramAcaramodezakavAH caramAcaramadazamaikAdazodezakarahitAH audhikA bhavasiddhiko'nantaropapannaka paramparopapanna kA'nantarAvagADha paramparAvagAhAnantarAhAraka paramparAhArakA'nantasparyApta paramparaparyApta pAnauvodezakAH amabasiddhikazate paThanIyAH / caramAcaramodezako tu iha na saMbhavataH / abhavasiddhi kasvabhAvatvAdeveti // navamamekendriyazataM samAptam // 33 // 9 // ___atha dazamamekAdazaM dvAdazaM ca zatam / mUlam-evaM kaNhalesta abhavasiddhiyasayaM pi dasamaM egidiyasayaM samattaM // 33-10 // nIlalessa abhavasiddhiya egidiehi vi sayaM // 33-11 // hai vaha 'navara nava uddesagA carama acarama uddesagavajjA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| yahAM carama uddezaka aura adharama uddezaka ye do uddezakoM ko chor3akara bAkI ke nau uddezaka hote haiN| inameM eka audhika abhavasiddhika uddezaka 1 anantaropapatraka dvitIya uddezaka 2 paramparopapapannaka tRtIya uddezaka 3 anantarAvagADha caturtha uddezaka 4 paramparAva gADha pAMcavAM uddezaka 5 anantarAhAraka 6ThA uddezaka paramparAhAraka sAtavAM uddezaka 7, anantara paryAptaka 8 vAM uddezaka aura paramparaparyAtaka 9vAM uddezaka haiM, ye nau hI uddezaka isa abhavasiddhika zataka meM paThanIya haiN| abhavasiddhika svabhAva hone ke kAraNa yahAM carama aura acarama ye do uddezaka saMbhavita nahIM haiM / 9 vAM ekendriya zataka samApta // 4thana 42di Al Ani Ter che, te 'navaraM natra uddesagA carama acarama uddesagavajjA' // sUtra 5 / 4 / 2 / pragaTa 42 che. maDiyA 22. 6desh| bhane acarama udeze A be udezAne cheDIne bAkInA nava uddezAo thAya che. AmAM eka vika abhavasiddhika uddeza 1 anantare papattaka saMbaMdhI bIjo uddeza 2 paraMpara55naka saMbaMdhI trIje uddeza 4 anaMtarAvagADha saMbaMdhI cotho udeza 4 paraMparAvagADha saMbaMdhI pAMcame uddeze 5 anaMtarAhAraka saMbaMdhI chaTha udeze 6 paraMparAhAraka saMbaMdhI sAme uddeza 7 anaMtaraparyAptaka saMbaMdhI AThamo udeza 8 ane paraMpara paryAptaka saMbaMdhI navame uddeze 9 A nava ja udezAo A abhavasiddhika zatakamAM kahevA joIe. abhavasiddhika svabhAva hovAthI ahiyAM carama ane acarama e be uddezAo saMbhavatA nathI sUtra navamuM ekendriya zataka samAptA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne kAulessa abhavasiddhiyasayaM // 33-12 // evaM cattAri vi abhavasiddhiya sayANi Nava Nava uddesagANi bhavaMti / eyANi bArasa egidiyasayANi bhavaMti // 31-12 // tettImaimaM sayaM samattaM // 33 // chAyA-evaM kRSNalezyAmavasidikaikendriyazatamapi // 33 // 10 // nIlalezyA'bhavasiddhikai kendriyairapi zatam // 33 // 11 // kApotalezyA'bhavasiddhikazatam // 33 // 12 // evaM catvAryapi abhavasiddhikazatAni navanavA dezakAni bhavanti / evam etAni dvAdaza ekendriyazatAni bhavanti // 33 // 10-11-2 // // trayastriMzattamaM zataM samAptam // 33 // TIkA-'evaM kaNhalessa abhavasiddhiyasayaM' evam-audhikA'bhavasidikazatamiva kRSNalezyA'bhavasiddhikai kendriyazatamapi jJAtavyam // 33 // 30 // dazamamekendriyazataM samAptam // 10 // 'nIlalessa abhavasiddhiya egidiehiM vi sayaM' evaM kRSNalezyAbhavasiddhikaikendriyazatamiva nIlalezyAbhavasiddhikaikendriyairapi zataM jJAtavyam // 33 // 11 // ___ - // 10 vAM 12 vAM ekendriya zataka - // 'evaM kaNha lessa abhavasiddhiya egidiyasayapi -33-10 audhika abhavasiddhika zataka ke jaisA hI kRSNalezya abhavasiddhika ekendriya zataka bhI hai, aisA jAnanA cAhiye, 'nIlalessa abhavasiddhiya egidiehiM vi saya' kRSNalezya abhavasiddhika ekendriya zataka ke jaisA hI nIlalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai / 33-11 // agiyAramA ekendriya zatakane prAraMbha- 'eva kaNhalessa abhavasiddhiya sayaM pi' tyA TIkAI-audhika abhavasiddhika zatakamAM kahyA pramANe ja kRSNalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriyanuM zataka paNa eja pramANe che. tema samajavuM, 'nIlalessa abhavasiddhiyagidiehi vi aya" vezya siddhi ekendriya zatakanA kathana pramANe ja nIlalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriyanuM zataka samajavuM. sU013 agiyAramuM ekendriya zataka samApta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.10-12 ka0 lezyAvanto'bhavasiddhikAH 301 'kAulessa abhavasiddhiyasayaM' evameva nIlalezyAbhavasiddhakazatamiva kApota. lezyAmavasiddhikazatamapi jJAtavyam // 12 // ___evaM cattAri vi amavasiddhiyasayANi' evam-uparidarzita-krameNa catvA. yapi audhikAbhavasiddhika-kRSNa-nIla-kApotalezyakAbhavasiddhikarUpANi abhavasiddhikAnAM zatAni 'NavaNavauddesagA bhavaMti' navanavoddezakAni-navanavoddezakAmakAni audhikAmavasiddhiko ddezamAzritya anantaropapannakaparamparopapannakAnantarAvagADha paramparAvagADhAnantarAhAraka paramparAhArakAnantaraparyAptaka paramparaparyAptaka rUpANi bhavanti / abhavasiddhisvabhAvAt, caramAcaramarUpau dazamaikAdazoddezau na bhavata ___ 'kAulespta abhavasiddhiya saba-nIlalezya abhavasiddhika ekendriya zataka ke jaiptA kAponalezya abhavasiddhika zataka hai // 33-12 // 'evaM cattAri vi abhavasiddhiya sayANi' isa prakAra cAra zataka abhavasiddhika ekendriya zataka hai ? dUsarA kRSNalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai 2 tIsarA nIlalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai 3 cauthA kAnalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai 4 ina zatakoM meM 'Nava Nava uddesagA bhavaMti' pratyeka zataka meM 9-9 uddezaka haiN| audhika ko Azrita karake arthAt isa ko lekara anantaropapannaka, paramparopapannaka anantarAvagADha, paramparAvagADha anantarAhAraka paramparAhAraka, ananasara. paryAptaka aura parampara paryAptaka ye aura nau uddezaka hote haiM / abhava 'kAulessa abhavasiddhiyasaya nilalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriya zatakanA kathana pramANe kApatalezyAvALA abhavasiddhika ekendriyanuM zataka paNa samajavuM. e33-12 'evaM cattAri vi abhavasiddhiyA sayANi' mA pramANe yAra sht| abhAvasiddhika ekendriya jIvonA saMbaMdhamAM kahevAmAM AvyA che. temAM eka sAmAnya paNuthI abhavasiddhika ekendriya zataka kahela che. kRSNalezyAvALA ekendriya abhayasiddhika jIva saMbaMdhI bIju zataka kahyuM che. 2 nIlalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriya saMbaMdhI trIju zataka kahela che. 3. kApatalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriya saMbaMdhI rothuM zataka kahela che. 4 mA 424 zatamA 'Nava NA uddesagA bhavaMti' na1 na1 dezAmA 4AmA AvyA che. audhika bhavasiddhika uddezAne A zapa karIne anaMtara 55nnaka paraMparA5paka anaMtarAvagADha paraMparAvagADha, anaMtara hAraka, paraMpara hAraka anaMtara paryAptaka, ane paraMpara paryAptaka, A pramANenA te udezAo kahyA che. abhavasiddhika svabhAvavALA hovAthI A ekendriyone carama ane acarama zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI iti / evaM eyANi vArasa egidiyasayANi bhavaMti' evamupariparidarzitakramaNa etAni pUrvoktAni dvAdazaikendriyazatAni bhavanti / sAmAnyata ekendriyANAM prathamaM zatam ? / kRSNalezya nIlalezya kAyotale. zyAnAM traya iti militvA catvAri 4, tathA audhikamavasiddhikaikendriyaH kRSNalezya nIlalezya kApotalezyai strINi zatAni 8 / tathA abhavasiddhikAnAmapi catvAri audhika kRSNanIla kApotarUpANi iti sarva saGkalanayA dvAdazazatAni bhavanti / aSTasu zateSu pratyekasmin ekAdaza ekAdazoddezakAH, abhavasiddhikAnAM caturgAtu siddhi svabhAvavAle hone se ina ekendriyoM ke carama aura acarama rUpa 10 vAM aura 11 vAM aise ye do uddezaka nahIM kahe gaye haiN| 'evaM eyANi bArasa egidiyasayANi bhavati' isa prakAra se ekendriya jIvoM ke sambandha meM 12 ekendriya zataka hote haiM sAmAnya rUpa se ekendriyoM kA prathama zataka evaM kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle, kApotalezyAvAle ekendriyoM ke tIna zataka-milakara cAra zataka hote haiM-tathA-ca-audhika bhavasiddhika ekendriyoM ko lekara kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle aura kApotalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke 3 zataka-milakara ATha zataka hote haiN| tathA abhavasiddhika ekendriyoM ke bhI cAra zataka haiM-eka audhika aura tIna kRSNa, nIla, kApotalezyAo ko lekara saba mila kara 12 zataka hote hai| inameM rUpa 10 dasame ane 11 agiyArame e be uddezAo kahevAmAM Avela nathI. 'evaM eyANi bArasa egidiyA sayANi bhavaMti' mA prabhArI sandriya vALA jInA saMbaMdhamAM 12 bAra ekendriya zatake kahayA che. sAmAnya paNAthI ekendriyanuM paheluM zataka ane kRSNalezyAvALa, nIla lezyAvALA, kApetalezyAvALA ekendriyenA traNa zatake maLIne cAra zatake thAya che. tathA audhika bhavasiddhika ekendriAne laIne kRSNa sthAvALA nIlalezyAvALA ane kApetika vezyAvALA bhavasiddhikanA traNa zatake maLIne ATha zata thAya che. tathA abhavasiddhika ekendriyonA saMbaMdhamAM paNa cAra zatake kahevAmAM AvelA che. te A rIte samajavA-eka audhika saMbaMdhI ane kalezyAyukta, nIlalezyA yukta ane kApatalezyA yukta ema traNa zatako thAya che, badhA maLIne bAra zatake thAya che. AmAM ATha zatakomAM dareka zatakamAM 11-11 agiyAra agiyAra uddezAo thAya che. cAra abhava zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.10-12 kR0 lezyAvanto'bhavasiddhikAH 311 navanavaivodezakAzcarabhAcaramavarjitA iti / tadevoddezakAnAM sarvasaMkalanayA catu. viMzatyadhika zatamuddezakAnAM bhavatIti // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA: kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyo zrI "bhagavatIsUtrasya" pameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm trayastriMzattamazatakasya dazamamekAdaza dvAdazazatAni samAptAni // 10-11-12 // samAptaM ca trayastriMzattamaM zatakam ATha zatakoM meM pratyeka zataka meM 11-11 uddezaka haiM / cAra abhavasiddhi koM ke nau-nau uddezaka haiM / yahA~ acarama uddezaka chUTa jAte haiN| isa samasta uddezakoM kI saMkhyA 124 hotI hai / 11 vA 12 vAM ekendriya zataka samApta // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatImUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA dasavAM gyArahavAM aura bArahavAM avAntarazataka samApta / 33-10-12 / // prathama ekendriya zataka samApta / // 33 vAM zataka samApta // siddhinA nava-nava uddezAo thAya che. temAM carama hadezaka ane acarama uddezaka e be uddezAo choDI devAmAM Avela che. A rIte A badhA udezA. enI kula saMkhyA 124 ekasone vIsanI thAya che. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakanA dasa agIyAra ane bAramuM avAntara zataka samApta 33-10-12 ekendriya zataka samAptA tetrIsamuM zataka samAptA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre atha catustriMzattamaM zatakam / / prayastriMzattame zatake ekendriyajIvAnAM nirUpaNaM kRtam, catustriMzattame'pi zatake ekendriyajIvA eva vigrahagatyAdi prakArAntareNa nirUpyante / tadanena sambandhenAyAtasya catustriMzacchatakasya dvAdaza zatopetasya idamAdima sUtram-'kaivihANaM bhaMte !' ityaadi| mUlam -kaivihA gaM bhaMte! egidiyA pannattA? goyamA! paMcavihA egidiyA pnnttaa| taM jahA-puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA / evaM eeNaM ceva caukkaeNaM bheeNaM bhANiyabvaM jAva vnnssikaaiyaa| apajattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte apajatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte! kaisamaeNa viggaheNaM uvavajjejjA ? goyamA! egasamaieNavA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM uvvjjejaa| se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai, egasamaieNa vA dusamaieNa vA jAva uvavajjejjA, evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pannatAo, taM jahA ujjuyAyayA seDhI 1, egao vaMkA 2, duhao vaMkA 3, egayao khahA4, duhao khahA5, cakkavAlA6, addhacakkavAlA7, ujjuyAyatAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvvujejaa| egayao vaMkAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaM viggahaNaM uvvjjejjaa| duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamaievaM viggaheNaM uvavajejA / se teNaTeNa goyamA ! jAva uvvjejaa| apajattasuhamapuDhavIkAieNaM bhaMte! imIle rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paJcasthimille carimaMte pajattasuhumapuDhavI. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. za09 vigrahagatyA ekendriyajIvanirUpaNam 313 kAittAe uvavajittae se NaM bhaMte! kai samaieNaM viggaheSAM uvavajetA ? goyamA ! egasamaieNa vA sesaM laM ceva, jAva se teNaNaM jAva viggaNaM uvavajjejA / evaM apajattasuhuma puDavI. kAio purathimile carimaMte, samohaNAvettA paccarithamile caramaM bAdarapuDhavIkAiesa apajattapasu ubavAeyavvo tAhe tesu caiva pajattaesu 4 / evaM AukkAiesu cattAri AlAvA sumehiM appajattaehi, tAhe pajjattaehiM bAyarehi2, apajattaehiM3, tAhe pajattaehi uvavAyavtro 4 / evaM caiva suhuma kAiehi va apajattara hiM1, tAhe pajjattaehiM uvvaayvvo2| apajjantasuhuma puDhavIkAieNaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie maNussakhette apajjattabAyara ukAiyattAe uvavajittae seNaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ? sesaM taM ceva / pajjatabAyarate ukkA iyattAe uvavAeyavvo 4 vAukkAipasu sahumabAyaresu jahA AukkAiesa uvavAio tahA uvavAeyavvo 4 / evaM vaNassa - kAie ||20|| sU0 1 // chAyA - kavividhAH khacca bhadanta ! ekendriyAH prAptAH ? gautama! paJcavidhA ekendriyAH prajJaptAH, tadyathA pRthivIkAyikA yAvadavanaspatikAyikAH / evametenaiva catuSkeNa medena maNitavyAH, yAvadvanaspatikAyikAH / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH aaH khalu bhadanta / etasyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, samatrahatya yo bhavya etasyA ratnAbhAyAH pRthivyAH pazvime caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkA vikatayA upapattum sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa utpadyeta ? gautama ! ekasAmayikena, vA, dvisAmayikena vA trisAmayikena vA, vigraheNou / tarake nArthena bhadaHta ! enmucyate ekasAmayikena vA dvilAmayikena vA yAvat utpadyeta ? evaM khalu gautama / mayA sapta gayaH prajJaptAH / tadyathARjvAyatA zreNiH, 1 ekato vakrA2, dvidhAto vakrA3, ekataH khA4, dvidhAtaH khA5, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 bhagavatIsUtre cakravAla / 6 arddhacakravAlA 9 RjvAyatayA zreNyA utpadyamAnaH eka sAmayikena vitraheNopayeta / ekato vakrayA gheNyotpadyamAnaH dvisAmayikena vigraheNotpardheta / dvidhAto cakrayA potpadyamAnaH trisAmAyikena digraheNotpadyeta tatcenArthena gautama ! yAbada uspadye / aparyAptamRkSmapRthivIkAyikAH khala bhadeva ! etasyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, samavahasya yo bhavyaH etasyA ratnamabhAyAH fear pAdacAye caramAnte paryAptasUkSmapRthivIkAyikatayA utpatum. sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena cimaNa utpadyeta ? gautama ! ekasAmayikena vA zeSa' tadeva, yAvasace nArthena yAvad vigraheNotpadyeva / evam paryApta sUkSmapRthivIkAyikaH paurastye caramAnte samavadhAya pAzcAtye caramAnte bAdarapRthivIkAyikeSu aparyApta keSu upapAtayitavyaH, tadA teSveva paryApta keSu 4, evam aSkAyikeSu weat AlApakAH sUkSmeraparyAptakaiH udA paryApta ke bAdare aparyApta ke tadA paryAptaH upapAtayitavyaH / evameva sUkSmatejaskAyikairapi aparyApta kaH tadA paryApta kairupapAtayitavyaH aparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta / etasyA ratnamamAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, samavahasya yo bhanyo manuSyakSetre aparyApta vAdaratejaskAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotpadyeta, zeSaM tadeva / evaM paryAptabAdara tejaskAyikatayA upapAtayitavyaH vAyukAyikeSu sUkSmavAdareSu yathA apkAyikeSu upazatita stathA upapAtayitavyaH, evaM vanaspatikAyikeSvapi // 20 // sU0-1 TIkA- 'kavihA NaM bhaMte ! eniMdiyA panatA' katividhAH - katiprakArakA 34 vAM zataka 33 ve zataka meM ekendriya jIvoM kA nirUpaNa kiyA aba isa 34 ve zataka meM bhI unhI ekendriya jIvoM kA nirUpaNa vigraha gati Adi rUpa prakArAntara se kiyA jAvegA / isI kAraNa isa 34 veM zataka kA kathana jo ki 12 zatakoM vAlA hai sUtrakAra karate haiM- 'kaivihANaM bhaMte ! egiMdiyA paNNattA' ityAdi / nAcotrIsamA zataka nA prAraMbha-pahele uddezI tetrIsamA zatakamAM ekendriyAnuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che, have A 34 cAtrIsamA zatakamAM paNa e ekendriya jIvAnu ja vigraha gati vigere prakArAntarathI nirUpaNa karavAmAM Avaze, e kAraNathI A 34 caitrIsamA zatakanuM uthana sUtrakAra are che. 2mA zata bAra zatIvANu che - 'kaivihA Na bhaMte ! eiidayA paNNattA' chatyAhi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a0 za01 vigrahagatyA ekendriyajIva nirUpaNam 315 khala bhadanta ! ekendriyAH prajJaptAH kathitAH ? | bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ? 'paMcavihA ergidiyA pannatA' paJcavidhAH - paJcaprakArakA ekendriyAH prajJaptAH - kathitAH, 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhavIkAiyA jAva vaNassai kAiyA' pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH atra yAvatpadena akAyika tejakAyika vAyukAyika vanaspatikAyika bhedAtpaJcamakArakA ekendriyA bhavantIti / 'evaM eeNaM caiva caukaraNaM bheeNaM mANiyavvA jAva vaNassaikAiyA' evam etenaiva catuSkeNa bhedena bhaNitavyA yAvadvanaspatikAyikAH atrApi yAvatpadena pRthivIkAcikArakAyika tejaskAyikazayukAyikAnAM saMgrahaH sUkSmAH pRthivIkAyikAca bAdarAH pRthivIkAyikA zvetyevaM dvau bhedau / tataH aparyAptakAH sUkSmAH pRthivI - kAyikAcca, paryAptakAH sUkSmAH pRthivIkAyikAzca, aparyApDakA bAdarapRthivI * TIkArtha - 'kaivihA f bhaMte! eniMdiyA paNNattA' he bhadanta ! ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! paMcavihA egiMdiyA pannatA' he gautama! ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM 'ta' jahA' jaise - 'puDhabokAiyA jAya vaNassaikAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika yahAM yAvat zabda se akAdhika tejaskAyika aura vAyukAyika ina ekendriya jIvoM kA grahaNa huA hai 'evaM eeNaM ceva cakkaNaM bheNa bhANiyavvA jAva vaNassai kAiyA' isa prakAra pRthivI kAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke ekendriya jIvoM ke cAra-cAra bheda kaha lenA cAhiye jaise sUkSmapRthivI kAyika? bAdarapRthivIkAyika 2 sUkSmapRthivI ke do bheda aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika aura paryAptaka sUkSma pRthivIkAyika bAdara pRthivIkAyika ke bhI do bheda-bAdara TIDArtha - ' kai vihANa' bhaMte ! egiMdiyA pannattA' he bhagavan meDendriya kavA DeMTalA prAranA DevAmAM AvyA he ? 'kaivihA' ityAhi pra25 trasanADIne lakSya purIne samanvu le mA praznamA uttaramAM anuzrI cheDe - 'goyamA pa'cavA egidiyA paNNattA' he gAtama ! yo kendriya vo pAMca aThAranA kahevAmAM mAvyA che. 'ta' jahA' te mI pramANe che. 'puDhavIkAiyA jAva vaNasmaikAiyA' pRthvI ayi bhane vanaspati ayi 'evaM eeNa' caiva cakka - eNa bhANiyavvA jAva vaNarasaikAiyA' A rIte pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAya sudhInA ekendriya jIveAnA cAra-cAra bhedo samajavA. jema kesUkSma pRthvIkAyika 1 bAdara pRthvIkAyika 2 sUkSma pRthvIkAyanA aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika ane paryAptaka sUkSma pRthvIkAyika e pramANe e bhede tathA bAdara pRthvIkAyanA paNa-khAdara aparyAptaka vRzrikAyika ane Adara paryAptaka zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kAyikAH, paryAptA vAdarapRthivIkAyikA ityevamekasya pRthivIkAdhikasya catvAro bhedA bhavanti / evameha akAyikAdArabhya vanaspatikAyikAntAnAmapi catuSko bhedaH karaNIya iti / 'apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte !' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' etasyA ratnamabhAyAH pRthivyA, 'purathimilale carimaMte' paurastye caramAnte, pUrva dizAyA antime bhAge, 'samavahae' samavahataH, mAraNAntikasamudghAtaM praaptH| 'samohaNittA' samavahatya,-mAraNAntikasamuddhAtaM kRtvA mRtvetyarthaH, 'je bhavie' yo bhanyA-yogyaH, 'imIse rayaNappabhAe, puDhavIe' etasyA, ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'paMcasthimille carimaMte' pAzcAtye-caramAMte, pazcimadizAyA antime bhAge ityarthaH 'apajjattasuhuma puDhIkAiyattAe uvavajjittae' aparyApta mUkSma pRthivIkAyikatayA utpattam aparyAppa sUkSma pRthivIkAyikajIvarUpeNa utpattum , yogya iti pUrveNa sambaMdha , aparyAptaka_pRthivIkAyika aura cAdara paryAptaka pRthivIkAyika isa prakAra se pRthivIkAyika jIvoM ke cAra bheda hote haiN| isI taraha se akAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke jIvoM ke bhI cAra 2 bheda kara lenA caahiye| 'apajjatta suhumapuDhavIkAiyANaM bhate!' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva 'imIse rayaNappabhAe puDhapIe' isa ratnaprabhA. pRthivI ke 'purathimille carimaMte' jo ki pUrvadizA ke antima bhAga meM 'samavahae' mAraNAntika samudghAta ko prApta huA hai aura 'samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe' mAraNAntika samudghAta karake vaha isa ratnaprabhA pRthivI ke 'paccadhimille carimaMte' pazci. madizA ke antima bhAga meM 'apajjatta suhamapuDhadhIkAiyattAe' aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hai 'seNaM bhaMte! kA pRthvikAyika A rIte pRthvIkAyika jIvenA 4 cAra bhedo thAya che. e ja pramANe akhAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA jIvana paNa cAra-cAra bhe samajavA joIe. 'apajjatta suhumapuDhavikAieNa bhaMte !' . san 14 aparyApta sUkSma pRthvI yi / 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' mA 2namA pRthvInA 'purathimille carimaMte !' 2 hazAnA atima bhAgamA 'samahAe' bhAra! - nti samuhAta prApta re che. ane, 'samohaNittA je bhadhie imIse rayaNappabhAe puDhavoe' bhAranti samuddhAta 4zana te bhA 2tnaprabhA pRthvInA 'paccasthimille' pazcima dizAnA mantima bhAgamA 'apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjejjA' bharyAsta sUkSma pRthvIyi54 thI utpanna thavAne yogya che. 'se NaM bhaMte ! zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya ndrakA TIkA za034 a. za01 vigrahagatyA ekendriyajIvanirUpaNam 317 - - 'se NaM mAte !" sa khalu bhadanta ! yo'paryApta sUkSmapRthivIkAyiko jIvaH ratnamA bhAyAH pUrzante bhAge mAraNAMtikasamudrAtena mRtvA tasyA eva pazcimadigvimAge utpatti yogyo vidyate sa jIvaH, 'kaisamaieNaM vigaheNaM ubavajejjA' katisAma: yikena vigraheNa utpadyeta / maraNotpatyormadhye kiyAna samayA bhavantItyarthaH / 'bhagabAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egasamaieNa vA, dusamaieNa vI, tisamaieNa vA viggaNaM ujjejjA' ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA vigraheNa utpadheta / vigrahe cakragato ca tasya sadbhAvAt gatireva vigrahaH viziSTo vA grahaH-viziSTasthAnaprApi rUpA gatiH vigraha stena, athavA vigraho vilambastena vigrahaNa, vigrahameva viziSTi-ekasAmayikena ekaH eka eva samayo vidyate yatrAsau ekasAmayika stena ekasAmayikena vigraheNetyarthaH evaM hauM samayo vidyate yatrAsau dvisAmayika stena trayaH samayA vidyate yatrA stai trisAmayika stenetyarthaH / punaH praznayannAha-'se keNaTeNaM' ityAdi / 'se keNaTeNaM samahaeNaM vigaheNaM uvavajjejjA' vaha jIva kitane samaya kI vigraha gati se utpanna hotA hai ? isa prazna kA tAtparya aisA hai ki koI sUkSma aparyAptaka pRthivIkAyika jIva jo ki ratnapramA pRthivI ke pUrvadizA ke antima bhAga meM sthita hai / aba vaha vahAM se mAraNAntika samudghAta karake yadi pazcima dizA ke antima bhAga meM usI pRthivI ke utpanna hone ke yogya hai to vaha kitane samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hogA? arthAt maraNa aura utpatti ke bIca meM use kitanA samaya lagegA ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! egasamaharaNa vA dusamahaeNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejA' he gautama ! vaha eka samayavAle vigraha se bhI vahAM utpanna ho sakatA hai, do samaya vAle vigraha se bhI vahA~ utpanna ho sakatA hai aura tIna samaya vAle vigraha se bhI vaha vahAM kaisamaieNaM viggaheNa uvavajjejjA' te 75 326L samayanI viDa gatithI tyAM utpanna thAya che. ? A praznanuM tAtparya evuM che ke kaI sUma aparyAptaka pRthvIkAyika jIva ke je ratnaprabhA pRthvInA pUrvadizAnA chelA bhAgamAM rahela che. have te tyAMthI mArataka samRdgha ta karIne je pazcimadizAnA cheTalA bhAgamAM eja pRthvImAM utpanna thavAne cagya hoya che. te te keTalA samayavALA vigrahathI tyAM utpanna thaze ? arthAt maraNa ane utpattimAM tene kaTale samaya lALaze ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA, tisamaieNavA vigaheNa uvavajjejjA' gautama! te samayamA vihathI 5 tyApana zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 bhagavatIstre bhaMte ! evaM buccara' tatkenArthena he bhadanta ! evamucyate, ' egasama eNavA, dumamaieNa vA jAva uvavajjejjA' ekasAmayikena dvisAmayikena trisAmayikenavA vigraheNotpadyeta / atra yAvatpadena 'tisAmairaNavA viggaheNaM' ityasya saMgrahaH, ityatrA - ntara praznaH / bhagavAnAha - ' evaM ' ityAdi / evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pannatAo' evaM khalu he gautama! mayA sapta zreNayaH majJAH / etatprakaraNaM lokanADI mastIyabhAvanIyam / zreNInA mati sUkSmatayA durvijJeyatvAt asarvajJena janmamaraNayozca jJAtumatiduSkaratvAt etAdRzya zreNI janma maraNaM ca pratipAdatA bhagavatA svasmin kevalitvaM sUcayAM babhUva 'mae' iti vadatA / sapta zreNIreva vibhAgazodarzautpanna ho sakatA hai / " se keNDeNa bhaMte ! evaM buccai egasamaieNa vA dusamaieNavA jAva uvavajjejjA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha eka samaya vAle vigraha se athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna ho sakatA hai ? aisA yaha avAntara prazna hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM khalu goyamA mae sattaseDhI o pannattAo' he gauvana ! maiMne sAta zreNiyAM kahI haiN| yaha prakaraNa lokanADI ko prastuta karake arthAt lokanADI kA AkAra (nakAzA) banA karake samajhanA cAhiye / zreNiyA~ ati sUkSma haiM isase unako jAnanA bahuta hI kaThIna hai / ve durvijJeya haiM asarvajJa jIva janma aura maraNa ko jAna nahIM sakatA hai| ataH aisI zreNiyoM ko evaM janma maraNa ko pratipAdana karane vAle bhagavAn ne apane meM kevalitva kA sarvajJatvakA sUcana 'mayA' isa pada dvArA kiyA hai ve sota zreNiyAM isa thai zake che me samayagALA vigrahuthI paNa tyAM utpanna thaI zake che. yAne traSu samayavANA vigrahathI pazu tyAM utpanna thAya che. 'se keNaTTeNa bhaMte ! evaM vuccai egakha maieNaNa vA' jAtra uvavajjejjA' he bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kahe che ? ke te eka samayavALA vigrahathI tyAM utpanna thaI zake che. athavA e samayavALA vigrahathI athavA traNa samayavALA vigrahathI paNa tyAM utpanna i zake che? A rItanA A avAntara praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAmIne - 'goyamA ! mae satta seDhIo pannattAo' huM gautama! meM sAta zreNuIyA kahI che. zreNIyA atyaMta sUkSma che. tethI tene samajavu' ghaNuM' kaThaNu che kAraNa ke te duvijJeya che. asavana jIva janma ane maraNu ne jANI zakatA nathI. tethI evI zreNiyAne ane janmamaraNanuM pratipAdana karavAvALA bhagavAne peAtAnAmAM kevalipaNAnu'-sava jJapaNAnuM sUcana 'mae' yo yaha dvArA yu che. te sAta zraziyA yA prabhA che. - ' ujjuyAyayA seDhI' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a0 za01 vigrahagatyA ekendriyajIvanirUpaNam 319 yannAha - 'taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'ujjjuyAyayA seDhI' RjvAyatA zreNiH saralA lambAyamAnA yA zreNiH sA RjvAyatA zreNiH 'seDhI' ti zabdaH sarvaprApi anvetavyaH 'egayao baMkA' ekato kA ekataH kuTilesyarthaH 'duhao baMkA' dvidhAta ubhayato vakreti tRtIyA zreNi rivi3 / 'egayao khahA' ekatA khA- ekasmina bhAge trasa nAmakanADI rahItAkAzavatI zreNiH4 duhao khA' dvidhAta ubhayataH khAubhaya pArzvayostrasanADI rahitAkAzavatI zreNi: 5, 'cakavAlA' cakravAlA, maNDalAkArasamAnA 6, ' addha cakkavAlA' arddha cakravAlA - arddha maNDalAkAretyarthaH 7 / tA etAH saptazreNayo bhavantIti / atha yadarthamiyaM zreNirdezitA satkArya darzayatiprakAra se haiM- 'ujjuyAvayAseDI' RjvAyatA zreNi-jo sIdhI lambI zreNi hai vaha RjvAyatA zreNI hai ! zreNi yaha zabda sarvatra lagA lenA cAhie- 'ega bhI vaMkA' eka tarapha jo zreNi vakra hotI hai vaha ekato vakrA zreNI hai / 'duhao vaMkA' vidhAyaka zreNI jo zreNI donoM tarapha vakra hotI hai vaha dvidhA vakra zreNI hai / 'egayao khahA' eka tarapha jo zreNi asa nADI se rahita hotI hai aura kevala AkAzavAlI hotI hai aisI vaha ekata: khA zreNI haiM / 'duhao khA' donoM tarapha jo zreNi sa nADI se rahita hotI hai aura kevala akAzavAlI hotI hai vaha dvidhA khA zreNi hai / 'cakkavAlA' jo zreNi maNDalAkAravAlI hotI hai vaha cakravAlA zreNi hai / jo zreNi uddha maNDalAkAravAlI hotI hai vaha zreNi arddha maNDalAkAra vAlI hotI hai, vaha zreNI arddha cakravAlA haiM / isa prakAra se zreNiyAM sAta hotI haiM ! 'ujju AyathAe seDhIe uvavajjamANe egasamaeNaM viggaheNaM ubavajjejjA' jo pRthivIkAyika jIva RjvAyata zreNi se utpanna hotA haiM vaha eka samaya vAle 1 jhajhavAyatA zreNI ke je sIdhI lAMbI zreNi che zreNiA zabda badhe ja lagADI sevA lekhe 'egayao 'kA' thoDa tara3 zreNI vAMDI thAya che. 'duhao va kA' dvidhAvaka zreNI ke je zreNI ane taraphathI vAMkI hAya che, te dvidhAvakra zreNI uDevAya he. 'egayao khahA' me 23 ne zreNI trasanADI vinAnI hoya che, ane devala AAzavANI yache, tI te uta: yA zreNI che. 'duhaokhA' anne taraphathI je zreNI tranADI rahita hoya che. ane kevaLa AkAzavALI hoya che. te dvidhA yA zreNI uDevAya che cakkavAlA' ne zrI bhaMDasAra vALI hAya che, te cakravAlA zreNa kahevAya che je zreNa a` maDalAkAravALI hAya che, te A cakravAlA zreNI kahevAya che. A rIte sAta zreNIcA thAya 9. 'ujju AyayAe seDhIe utravajjamANe egasamaraNa' vigaheNa uvavajjejjA' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 bhagavatIstre 'ujju mAyayAe' ityAdi, 'uju AyayAe seDhIe uvavajjamANe egasamaeNaM viggaNaM ubabajjejjA' RjvAyatayA zreNyA utpadhamAno jIva eka sAmayikena vigraheNa utpadhe ! yadA maraNa sthAnApekSayA utpattisthAnaM samaaNyA bhavati, tadA jvAyatA zreNi bhavati / tathA RgvAyata zreNyA gacchato jIvasya eka sAmayi. kI gati bhavatIti bhAvaH / 'ego vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dUsamaieNaM viggaheNa upavajjennA ekato vakrayA zreNyA utpadyamAno jIvo dvisAmayikena vigra heNa utpadyeta / yadA tu maraNasthAnApekSayA samutpatti sthAnameM patare vizreNyAM vartate tadA ekato cakrA gatiH syAt, tatra ca samayadayena gati bhavati itibhAva / 'dahao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe ti samaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA, vidhAko pakrayA zreNyA utpadyamAno jIva strisAmayikena vimaheNa utpdyet| yadA tu maraNa vigraha se utpanna hotA hai-tAtparya isakA aisA hai ki jaba maraNa sthAna kI apekSA utpatti sthAna samazreNi meM hotA hai taba RjvAyata zreNi hotI hai| isa RjvAyata zreNi se gamana karatA huA jIva eka samaya kI gati vAlA hotA haiM / 'ego vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaha. eNaM viggaNa uvavajjerA' aura jaba jIva eka to vakra zreNi se utpanna hotA hai taba vaha do samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai| tAtparya yaha hai ki jaba maraNasthAna se samutpatti sthAna eka pratara meM vizreNI meM hotI hai taba ekato vakrAgati hotI hai / isa zreNi meM samaya dvaya se gati hotI hai / 'duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamahaeNaM viggaheNaM uvavajjeja' jIva jaba vidhAvakra zreNi se utpanna hotA hai taba je pRthvIka yika jIva trAjavAyata graMthI utpanna thAya che. te eka samayagALA vigrahathI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jyAre maraNa sthAnanI apekSAthI utpatti sthAna sama zreNImAM hoya che, tyAre ja javAyata zreNI kahevAya che. A javAyata zreyA to mevA 1 4 sabhayanI ativANe DAya che. 'egao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNa vigaheNa ujavajejjA' bhane nyAre 4 ekate vakrazreNithI utpanna thAya che, tyAre te be samayavALA vigrahathI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jyAre maraNa sthAnamAM utpanna thatI eka prataramAM vizreNimAM hoya che tyAre eka vakrA gati thAya che. A zrelibhA meM samayathI gati thAya che. 'duhao vakAe seDhoe ubavajjamANe tisamaieNa viggaNa' uvavajjejjA' nyAre vidhA1zreyI 5-1 thAya che, zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 u.1 a, za,1 1.1 ekendriyajIvanirUpaNam 321 sthAnAtsamutpatti sthAnam adhasta ne uparitane vA patare vizreNyAM bhavet sadA dvi. cakrAzreNiH syAt, tatra ca samayatrayena samutpattisthAnasya prAptirbhavediti bhaavH| ___'se teNaTeNaM goyamA ! jAva uvavajjejjA' tattenArthena he gautama ! yAvad utpa. gheta / atra yAvatpadena evamucyate, ekasAmayikena vA, dvisAmayikena thA, trisAmayikena vA, vigraheNotpannasya prakaraNamya saMgraho bhavati / 'apajjata muhuma puDhavIkAiyA NaM bhaMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' etasthA ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'purasthimille carimaMte samohae' paurastye caramAnte samavahataH maraNAntikasamudghAtena samavahananaM kRtavAn mRta ityarthaH / 'samohaNittA je bhavie imIse rathaNappabhAe puDhavIe' samavahatya vaha tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai / tAtparya yaha hai ki jaba maraNa sthAna se samutpatti sthAna nIce ke athavA Upara ke pratara meM vizreNI meM hotA hai taba vizvakA zreNI hotI hai ! vahAM tIna samaya meM samutpatti sthAna kI prApti hotI hai| 'se teNaTeNaM goyamA ! jAva uvayajjejjA' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha eka samaya vAle do samaya vAle athavA tIna samaya vAle vigraha se vaha utpanna ho sakatA hai| ___ 'apajjatta suhama puDhavIkAiyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! koI apa. ryApta sUkSma pRthivIkAdhika jIva imIse rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI ke 'purathimille carimaMte' pUrvadizA ke antima bhAgameM 'samohae' marA 'samohaNittA' aura marakara vaha 'je bhavie imIse raya. tyAre te traNa samayavALA vigraha (zarIra)thI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jyAre maraNa sthAnathI u5ttisthAna nIcenA athavA uparanA prataramAM vizreNImAM hoya che. tyAre "dvidhA vakrA' zreNI thAya che. tyAM traNa samayamA utpatti sthAnanI prApti thAya che. 'se veNaTreNa goyamA ! jAva ubavajjejjA' te 24thI gautama ! meM se dyu cha - ye samayamA be samayavALA athavA traNa samayavALA vigraha-zarIrathI utpanna thaI zake che. 'apajjatta suhuma puDhavIkAiyANa bhate ! mApana 14 554 sUkSma pRthvI yi 41 'ibhIse rayaNapabhAe puDhapIe' mA 2(nAmA pRthvInA 'purathimille carimaMte' 5hizAna matima bhAgamA 'samohae' bha295 pAme 'samohaNittA' bhane bha2 pAmIra 'je bhavie ibhIse rayaNappabhAe puDhavIe pacca. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 bhagavatIsUtre mAraNAntika samuddhAtaM kRtvA yo bhavyaH -yogyaH etasyA ratnapramAyAH, pRthivyAH 'paJcasthimile carimaMte' pAzcAtye caramAnte, 'pajJatta suhuma puDhavIkAiyatAe uvavajjita' paryApta sUkSma pRthivIkAyikatayA utpattum, 'se NaM bhaMte ! kaisamai viggaNaM ujjejjA' sa khalu bhadanta ! jIvaH - kati sAmayikena vigraheNo svadyeteti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egasama ivA, sesaM saMtheva' ekasAmayikena vA zeSa tadeva prativacanAvasare pUrvamakaraNadeva atrAdhyetavyam / he gautama! ekasAmayikena vA vigraheNa dvisAmayikena vA vigraheNa, misAmayikena vA vigraheNa utpadyeta / kiyatparyantaM pUrvaprakaraNam iha jJAtavyaM tatrAha - 'jAna' ityAdi / jAva se teNadveNaM' yAvattattenArthena, ayamAzayaH disAmAyikena vetyArabhya 'se keNaTTeNaM' ityAdi prazna staduttaraM cAtra pUrvavadvAcyam / 'se seNaNaM jAva viggaNaM uvavajjejjA' yAvat he gautama! tattenArthena evamucyateekasAmayikena vA dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNa utpadyeta iti 2 / NapabhAe puDhabIe paccasthimille carimaMte pajjattasuhuma puDhatrikAiyatAra ubavajjisae' isI ratnaprabhA pRthivI ke pazcimadizA ke antima bhAga meM paryApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to 'me NaM bhaMte! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' he bhadanta ! vaha kitane samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! esaieNa vA sesaM taM ceva' he gautama! vaha vahI eka samayavAle vigraha se athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai / 'jAva se teNadveNaM jAva viggaNaM uvavajjejjA' aisA yaha saba kathana vahAM taka kara lenA cAhiye ki jahA~ gautamasvAmI ke pUchane para prabhuzrI ne gautamasvAmI se aisA kahA hai ki he gautama ! maiMne isa kAraNa se aisA kahA hai ki vaha tthimille carimaMte pajjatta suhumapuDhavIka iyattAe uvavajjittae' mA ratnapramA pRthvInA pazcima dizAnA chellA bhAgamAM paryAptaka sUkSma pRthvikAyika paNAthI utpanna thavAne yegya hoya to- 'se NaM bhate ! kaisamairaNaM viggaNaM' uvavajjejjA' he bhagavan te keTalA samayavALA vigraDa (zarIra)thI tyAM utpanna thAya che? yA praznanA uttaramA prabhu zrI he che hai- goyamA / egasamaeNa vA sesa' ta'cena' hai gautama ! te tyAM eka samayavALA vigraha (zarIra)thI athavA e samayavALA vizraDathI utpanna thAya che. 'jAva se teNaTTeNaM' jAva vigAheNa ubavajjejjA' mA pramANenuM te saghaLuM kathata tyAM sudhI kahevuM joIe jayAM suMdhI gautamasvAmInA pachavAthI prabhuzrI e gautamasvAmIne evu kahyu che ke-hai gautama ! me' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za0347.1 a. za.1 101 ekendriyajIvanirUpaNam 313 'evaM apajjatta suhuma puDhavIkAiyo purathimille carimaMte samohaNAve tA paccasthimille carimaMte bAyarapuDhavIkAisu apajjattapasu uvavAeyago' evaM yathAaparyApta sUkSma pRthivIkAyikasya ratnaprabhApRthivyAH pUrvabhAgAt samavahananAnantaraM ratnaprabhApRthivyAH pazcimabhAge paryApta sUkSmapRthivI kAyikeSu upapAto darzita stathaiva aparyApta sUkSma pRyivIkAyikaH taM paurastye caramAnte samavaghAtya-tasya samudghAtaM kariyitvA pAzcAtye caramAnte bAdarapRthivIkAyikeSu aparyAptakeSu uppaatyitvyH| aparyApta mUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pUrvacarama bhAge samavahataH samavahatya yaH khalu ratnaprabhAyAH pazcime bhAge aparyApta bAdara eka samayavAle do samayavAle athavA tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai / 2 ____ evaM apajjatta suhamapuDhavikAio purathimille carimaMte samohaNAvettA paccasthimille carimaMte bAyara puDhavIkAiesu apajjattaepsu uvavAeyavyoM jaisA aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika kA ratnaprabhA pRthivI ke pUrva bhAga se samuddhAta hone ke anantara ratnaprabhA pRthivI ke pazcima bhAga meM paryApta sUkSma pRthivIkAyikoM meM upapAta dikhAyA hai usI prakAra se-vaisA hI-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakA pUrvadizA ke caramAnta meM samudghAta karavA kara pazvimadizA ke caramAnta meM aparyApta vAdara pRthivIkAyikoM meM utpAda dikhalAnA caahiye| isa sambandha meM AlApa prakAra aisA hai-he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva ratnaprabhA pRthivI ke pUrva carama bhAga meM marA aura marakara vaha ratnaprabhApRthivI ke pazcima bhAga meM aparyApta bAdara pRthivIkAyikoM meM utpanna te kAraNathI evuM kahyuM che ke-te eka samayavALA, be samayavALA athavA traNa samayavALA vigraha (zarIra)thI utpanna thAya che. ___ evaM apajja tta suDuma puDhavikAio purathimille carimaMte sabhohaNAveta! paccathimille carimaMte ! bAyarapuDhavikA iesa apajjattaesu uvavAeyavvo' aparyAptaka sUphama pRthvikAyikano ratnaprabhA pRvinA pUrva bhAgathI samuddaghAta thayA pachI ratnaprabhA pRthvinA pazcima bhAgamAM paryAptaka sUphamapRthvIkAyikomAM upapAta je pramANe batAvyA che, eja pramANe aparyAptaka sUma pRthvikAyika no pUrva dizAnA caramAnamAM samudughAta karAvIne pazcima dizAnA caramAtamAM aparyAptaka bAdara pRvikAyikomAM utpAda batAvavo joIe. A saMbaMdhamAM AlApane prakAra A pramANe ne che-he bhagavana koI aparyAptaka sUmaprathviI kAyika jIva ratanaprabhA pRthvInA pUrva carama bhAgamAM maraNa pAme ane maraNa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhagavatIstre pRthivIkAyikeSu samutpattu yogyaH sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyate ? he gautama ! yadi RjvAyatayA zreNyA utpadyate, tadA ekasAmayikavigraheNa, ekato vakrayA jAyamAno dvisAmayikena vigraheNa, dvidhAto vakrayA jAyamAnastrisAmayikena vigraheNa jAyate ityAdikaM pUrvavadeva sarvajJAtavyamiti 3 / tAhe tesu ceva pajjattaemu 1 tadA teSveva paryAptakeSu upapAto vktvyH| tathAhi-he bhadanta ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH ratnapabhAyAH pazcimecaramAnte paryAptabAdara pRthivIkAyikatayA utpattiyogyo bhavet / sa khalu kiya. sAmayikena vigraheNa utpadheta ? he gautama! ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNa utpadyeta ityAdikaM sarva pUrvavadeva jJAtavyamiti 4 / hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? gautama ! yadi vaha RjvAyata zreNi se vahAM utpanna hotA hai to eka samaya vAle vigraha se, ekato vakrA zreNi se yadi utpanna hotA hai to do samayavAle vigraha se aura yadi vaha vahAM vidhA to vakA zreNi se utpanna huA hai to vaha tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ityAdi saba kathana pUrvokta jaisA hI jAnanA cAhiye / 'tAhe tesu ceva pajjattaeplu' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhApRthivI ke pUrvacarama bhAga meM marA aura mara kara vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramabhAga meM paryApta bAdara pRthivIkAyikoM meM utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM eka pAmIne te ratnaprabhA pRthvInA chelalA bhAgamAM aparyApta bAdara pRthivikAyi. komAM utpanna thavAne yogya thayela hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samaya vALA vigraha (zarIra) thI utpanna thAya che A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautamAM je te javAyata zreNIthI tyAM upanna thAya che, te eka samayavALA vigrahathI (zarIra)thI, ekatevaka zreNIthI utpanna thAya che. te te traNa samayavALA vigrahathI utpanna thAya che. vigere prakAranuM saghaLuM kathana pahelAM kahyA pramANe ja samajI levuM. 3 tAhe tesu ceva pajjattaesu' hai sapan sAta sU65 pRthiva4Ayi jIva ratnaprabhApRthvInA pUrva carama bhAgamAM maraNa pAme ane marIne te ratnaprabhA pRthvinA pazcima carama bhAgamAM paryApta bAdara pRzivakAcikemAM utpanna thavAne thayo yaha heya te he bhagavana te keTalA samavALA vigrahathI utpanna thAya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 u. 1 a. za. 1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 325 ' evaM AukAie cattAri AlAvagA-sumehiM apajjatarahiM 1, tAhe pajjataehi 2, vAyarehiM apajjattarahiM 3, tAhe paJjattaehi ukvAeyantro 4, evaM pRthivI kAvadeva akAyikeSu catvAra AlApakAH, sUkSmai paryAptakaiH 1, tadA paryApta kai 2, vAdaH aparyAptaH 3, tadA paryAptakaiH 4 upapAtayitavyaH / he bhadanta ! aparyAptasUkSma pRthivIkAyikaH asyA ratnama bhAyAH pRthivyAH pUrvacaramAnte samavahataH samavahatya ratnaprabhAyAH pazcime caramAnte aparyApta sUkSmA kAyikatayA samutpattiyogyaH sa kiyatsAmayikena vigraheNotpadyeta ? iti praznaM kRtvA he gautama! eka sAmayikena yAvat trisAmayikena grigotpadyeta / ityAdyuttaraM pUrvavadeveti prathama samaya vAle vigraha se athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai / ityAdi saba kathana pUrva ke jaisA hI jAnanA cAhiye |4|| 'evaM AukkAiesa cattAri AlAvagA suhamehiM apajjattaehi 1 tAhe pajjattaehiM 2 vAyarehiM apajjataehiM 3 tAhe pajjantaehiM ubavAraat4' isI prakAra se aSkAyikoM ke cAra AlApaka kahalenA cAhiye / jaise - he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyApta sUkSma aSkAyikarUpa se utpatti ke yogya huA to he bhadasta ! vaha vahA~ : kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! te tyAM eka samayavALA vigrahathI utpanna thAya che, athavA e samayavALA vigrahathI athavA traNa samayavALA vigrahathI utpanna thAya che. vigere saghaLu' thana pahelAM kahyA pramANe ja samajavu' / 4 / 'eva AukkAsu cattAri AlAvagA suhumehi apajjattaehiM uvavAyavvo 4' Aja pramANe aSThAyikAnA sabaMdhamAM cAra AlApaka kahevA joIe. jema ke-he bhagavan kAI aparyApta sUkSma aYAyika jIva A ratnaprabhA pRthivInA pUrva caramAnta bhAgamAM maraNa pAme ane maraNa pAmIne te ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramanta bhAgamAM aparyApta sUkma aSThAyika paNAthI utpanna thavAne ceAgya thavA hAya tA hai bhagavan te tyAM keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama ! te tyAM eka samayavALA vigrahathI paNa utpanna thAya che. e samayavALA vigrahathI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 bhagavatIstre AlApakaH 1, he madanta / aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH ratnaprabhA pUrvacaramAnte samavahatya ratnaprabhA pazcimacaramAnte paryApta sUkSmAkAyikatayA utpatti yogya: sa kiyatsAmayikavigraheNa utpadyeta 1, gautama / ekasAmayikena vA yAvat trisA mayikena vigraheNa utpadyeta ityAdikaM pUrvavadeveti dvitIya AlApakaH 2, he bhadanta aparyApta sUkSma pRthivIkAyiko ratnaprabhA pUrvacaramAnte samavaitya ratnaprabhA pazcima caramAnte aparyAptavAdarApUkAyikatayA utpattiyogyaH sa kiyatsAmAyikena vigraheNotpadyeta ? uttaram evameveti tRtIya AlApakaH 3, he bhadanta ! aparyApta tIna samaya vAle vigraha se bhI hotA hai ityAdi rUpa se prazna aura uttara pUrvokta anusAra jAnanA cAhiye aisA yaha prathama AlApaka hai / he bhadanta ! koI paryAtaka sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA ke pUrva caramAnta meM marA aura ratnaprabhA ke hI pazcima caramAnta meM paryApta sUkSma aSkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM eka samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / tIna samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura cAra samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aisA yaha dvitIya A. lApaka hai 2 / he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM bAdara aparyApta rUpa se utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya ke vigraha se utpanna hogA ? gautama isa viSaya meM uttara jaisA Upara kahA gayA hai paNa utpanna thAya che, ane traNa samavavALA vigrahathI paNa utpanna thAya che, ItyAdi prakArathI prazna ane uttara pahelAM kahyAM pramANe samajavA. e pramANenA A pahele AlApa hyo che. huM bhagavan kAI apa ptaka aSThAyika jIva ratnaprabhA pRthivInA pUrva caramAntamAM maraNa pAme ane ratnaprabhA pRthivInA ja pazcima camAntamAM paryApta sUkSma aSThAyikapaNAthI utpanna thavAne cegya khace hoya te he bhagavan te tyAM eka samayavALA vigrahathI paNa utpanna thAya che, e samayavALA vidmahathI paNa utpanna thAya che, eja pramANenA A bIjo AlApaka kahela che. 2. he bhagavan kAI aparyApta sUkSma aSThAyika jIva ratnaprabhApRthvInA pUrva caramAntamAM maraNa pAme ane maraNa pAmIne te ratnaprabhApRthvInA pazcima caramAntamAM khAdara aparyAptaka rUpathI utpanna thavAne ceAgya thayA hAya tA hai bhagavana te tyAM keTalA samayanA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 u.1 a. za.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 327 sUkSma pRthivIkAyikaH ratnaprabhA pUrvacaramAnte samavahatya ratnaprabhA caramAnte paryApta bAdarA kAyikatayA utpatti yogyo vidyate sa kiyatsAmayikena vigraheNa samutpa. gheta iti praznasyottaraM pUrvavadeveti caturtha AlApakaH 4, tadevaM catvAra AlApakA akAyikeSu samutpadyamAnasya bhavantIti / 'evaM ceva suhumateukAiehi vi apajjA tapahi tAhe pajjattaehi ujAeyaco' evameva sUkSmatejaskAyikairapi aparyaptakai stadeva paryAptakai rupapAtayitavyaH / tathAhi-aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! ratnamabhApUrvacaramAnte samavahatya ratnaprabhAyAH pazcimacaramAnte aparyApta sUkSma tejaskAyika vaisA hI hai| aisA yaha tRtIya AlApaka hai| he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM paryApta bAdara apkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to vahAM para vaha kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! isa sambandha meM bhI uttara Upara meM kahe gaye anusAra hI jAnanA caahiye| isa prakAra se yaha caturtha AlApaka hai| yahI bAta 'suhumehi apajjattaehi' Adi sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| 'evaceva sahumateukAiehiM vi apajjattaehiM tAhe pajattaehi uvavAeyavyo' isI prakAra se sUkSmatejaskAyika aparyApta aura paryApta meM upayota kahanA caahiye| jaise-he bhadanta ! koI aparyAptaka prabhuzrI kahe che ke-gautama ! A saMbadha ne uttara upara kahyo che te ja pramANe che tema samajavuM. e rIte A trIje AlApaka kahela che. 3 he bhagavana kAI aparyAptaka acchAyika jIva ratanaprabhApRthvInA pUrva caramAtamAM maraNa pAme ane mArIne te ratanaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM paryAptabAdara aplAyika paNAthI utpanna thavAne gya banyuM hoya te te tyAM keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! A saMbaMdhamAM paNa uttara upara kahayA pramANe ja samAva. mA zate / yothe| mAtA54 42sa che. 4 me pAta 'sahamehi apajattaehiM' vizere sUtra dvArA prATa 426 che. ____ evaM deva suhuma te u kAirahiM vi apajjattaehiM tAhe pajjattapahiM uvavAeyavvo' e ja pramANe sUma tejaskAyika aparyApta ane paryApta mAM kahevA joIe. eTale ka-aparyApta ane paryAptanA bhedane laIne sUkama tejaskAyikanuM kathana karavuM joIe. aprakAyikanA kathana pramANe ja A tejaskAyikanA kathanamAM paNa cAra AlApa thAya che. jema ke-he bhagavana keI aparyAptaka sUkSma tejaskAyika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 bhagavatIstre tayA samutpattiyogyo vidyate sa kiyat sAmayikavigraheNa utpadyate syAdi krameNa pUrvodita praznosarAbhyAM prathama AlApakaH 1, sa eva paryApta sakSama tejaskAyikeSu samutpattiyogya : ityAdi krameNa dvitIya AlApakaH jJa tavyaH / apa. ujatta muhama puDhavIkAieNaM bhaMte !' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNappamAe puDhabIe purasthimirale carimaMte samohae' etasyA rasnapabhAyA: sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA ke pUrva caramAnta meM marA aura mara kara vaha ratnaprabhApRthivI ke pazcima gharamAnta meM sakSama tejaskAyika ke aparyApta rUpa se utpatti ke yogya huA to vaha he bhadanta ! kitane samaya cAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? ityAdi krama se pUrva meM kahe gaye prazna aura uttaroM ko lekara yahAM prathama AlApaka kaha lenA caahiye| he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima cara. mAnta meM paryApta sUkSma tejaskAyikoM meM utpanna hone ke yogya huA to vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ityAdi krama se dvitIya AlApaka hotA haiM yahAM jo bAdara aparyApta aura bAdara paryApta meM utpanna hone ke sambandha meM isake jo do bhaMga nahIM kahe gaye haiM usakA kAraNa vahAM bAdara tejaskAyikoM kA abhAva hai / 'apajjasa suhama puDhavI kAieNa bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva isa jIva ratmaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mare ane marIne te ratanaprabhA pRthvInA pazcima caramAnDamAM eja rUpathI utpattine yogya thayela hoya te te he bhagavana keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che? vigere kramathI pahelA kahelA prazno ane uttare laIne ahiyAM pahele AlApaka kahevuM joIe. he bhagavana keI aparyAptaka sUma tejachAyika jIva ratnaprabhA pRthvInA pUrvacaramAtamAM maraNa pAme ane mArIne te ratnaprabhA pRthvInA pazcimacaramAntamAM paryApta sUkSma tejaskAyikamAM utpanna thavAne gya banyuM hoya te te he bhagavana keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? vigere kramathI bIje AlApa samaja. ahiyAM je bAdara aparyApta ane bAdara paryAptamAM utpanna thavAnA sambanyamAM tenA je aMge kahyA nathI. tenuM kAraNa e che ke tyAM bAda tejaskA vihAnA manAva cha. 'apajjatta suhumapuDhavIkAieNa bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purasthimille carimaMte samohae' mA aparyApta sUkSmapRthvIyi 1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. za01 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 329 pRthivyAH paurastye caramAnte samavahato mAraNAntikasamudghA tena mana ityarthaH / 'samohaNittA je bhavie maNussakhette' samavahasya-mRtvA, yo bhavyo yogyaH manuSya kSetre, 'apajjatta bAyarateukAiyattAe uprabajjittae' aparyApta bAdaratejaskAyika tayA utpattuM yogya iti pUrveNa sambandhaH 'se NaM bhaMte ! kaisAna ieNaM viggaNaM usa jjejjA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotpadyateti praznaH / uttaramAha. 'sesaM taM ceva' zeSa tadeva pRthivIkAyikAkAyikeSu utpattiviSaye yaduttaritaM tadeva, ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNotpadheta ityA. dikaM sarva pUrvavadeveti / evaM panatta bAyarate ukkAiyattAe upavAeyabo' evam ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM marA 'samohaNitA je bhavie maNussa. khette apajjatta bAyara te ukAiyattAe uvadhajjittae' aura marakara vaha manuSya kSetra meM aparyApta bAdara tejaskAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'se gaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA' to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! 'sesa taM ceya' pRthivIkAyikoM meM utpatti hone ke viSaya meM jo uttara diyA gayA hai vahI uttara yahAM para bhI samajhanA cAhiye arthAt vaha vahA~ eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA haiM aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / 'evaM pajjatta bAyarateukkAiyatta.e uvadhAeyavo' isI prakAra se yahAM aisA bhI kaha lenA cAhiye ki he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA mAnamA pRthvInA pU ya2mAntamA bharapA bhane 'samohaNittA je bhavie maNussakhette apajatta bAyarate ukAiyAttAe uvava jittae' mane bharIne te mnussykSetramAM aparyApta bAdara tejaskAyikapaNAthI utpanna thavAne cogya thayela hoya to 'se NabhaMte ! kai samaieNa vigaheNa ubavajjejA' / san te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 47 cha - gautama ! 'sesaceva' pRthayama panna vAnA samAM je pramANeno uttara kahe che, te ja pramANeno uttara ahiyAM paNa samajavo. arthAta te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpana thAya che, be samaya. vALI vigrahagatithI paNa utpana thAya che, ane traNa samayavALIvigraha gatithI 5 5nna thAya cha, 'evaM pajjattabAyarate ukAiyAttAe uvavAe yavvo' se prabhAva ahiyAM evuM paNa kahevuM joIe. ke-he bhagavana koI aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika jIva A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM maraNa pAmela hoya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 bhagavatIne pUrvadarzita krameNa paryApta bAdaratejaskAyikatayA upAtayitavyaH, yathA-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikajIvasya, aparyApta pAdaratenaskAyikeSu upapAto darzita. stayaiva paryApta bAdaratejaskAyike'pi upapAto varNanIyaH, iti 4 'vAukAie muhumayAyaresu jahA AukkAiesu uvAio tahA upavAeyayo' pRthivIkAyikA sakSma bAdaraparyAptAparyAptakeSu yathA apkAyikeSu upapAtitaH tathA upapAtayitavyaH4 aparyApta sUkSma vAyukAyikeSu1, paryApta sUkSmavAyukAyikeSu2. aparyApta aura marakara vaha manuSyakSetra meM paryApta bAdara tejaskAyikarUpa se utpanna hone ke yogya huA to haiM bhadanta ! vaha vahA kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! jaisA kathana Upara kiyA gayA hai vaisAhI kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye arthAt vaha vahAM eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai| isa prakAra se ye 4 AlApa tejaskAyikoM kI utpatti ke viSaya meM ho jAte haiN| "vAukAie suhumabAyaresu jahA AukkAiesu uvavAhao tahA uvavAeyavvo' he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivI kAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura mara kara vaha isI ratnaprabhApRthivI ke pazcima caramAnta meM sUkSma aparyApta vAyukAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle ane marIne te manuSya kSetramAM paryApta bAdara tejaskAyikapaNAthI utpanna thavAne gya banela hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! upara je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. arthAt -te tyAM eka samayevALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, e samayavALI vigrahagatithI paNa utapanna thAya che. ane traNa samaya. vALI virahagatithI paNa utpanna thAya che, A pramANenA A cAra AlApake tejaskAyikanI utpattinA saMbaMdhamAM thaI jAya che. 'vAukAie sahamabAyaresu jahA AukkAiesu uvavAio tahA uvavAeyavvo' 8 savan aparyApta sUkSma vAyuthi 1 mA 2naprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM maraNa pAme ane mArIne te A ratnaprabhA pRthvInA pazcimacaramAntamAM sUkSama aparyAptaka vAyukAcikemAM utpanna thavAne cA banela hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA ThIkA za034 a0 za01 01 ekendriyajIva nirUpaNam 331 bAdarAyukAyikeSu 3. paryApta vAdarabAyukAyikeSu : aparyApta sUkSma bAyukAyikasyopapAtaM vadatA catvAra AlApakA jJAtavyA iti / 'evaM vaNassaikAipasu vi vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM jaisA Upara meM uttara rUpa meM kahA gayA hai vaisA hI yahA~ para jAnanA caahiye| aisA yaha prathama AlApaka hai / isI prakAra se - 'he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivI kAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura mara kara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM sUkSma paryApta vAyukAyikoM meM utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahA~ kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ?' isa prazna ke uttara meM bhI yahI pUrvokta rUpa se samAdhAna he gautama! jAnanA caahiye| isI prakAra se - 'he bhadanta ! koI sUkSma aparyApta pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyApta bAdaravAyukAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM bhI he gautama ! bahI pUrvokta rUpa se samAdhAna jAnanA cAhiye isI prakAra se - 'he bhadanta ! koI sUkSma aparyApta pRthivIkAdhika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva ke-3 gautama ! je pramANe upara uttara vAkaya rUpe kahela che, te pramANe te tyAM utpanna thAya che. tema samajavuM. A pramANenA A pahele AlApa kahela che. Aja pramANe he bhagavana kAI aparyAptaka sUkSma vAyukAyika jIva A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mare ane marIne te eja ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM sUkSma pA~pta vAyukAyikAmAM utpanna thavAne caiAgya anya hAya te he bhagavan te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke hai gautama ! A pUvA kata kathana samAdhAna rUpathI uttara rUpe samajavu'. eja pramANe huM bhagan kAI sUkSma aparyAptaka vAyukAyika jIva A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM maraNa pAme ane maraNa pachI Aja ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAtamAM aparyAptaka khAdara vAyukAyikAmAM utpanna thavAne cAgya thayela hAya ? te he bhagavAna te tyAM keTalA samayavALI viDa gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM paNa he gautama! pahelA Dela te uttara samAdhAna rUpe samajavA. he bhagavan koI sukSma aparyAptaka vAyu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhagavatIstre 20, evam apkAyikavadeva vanaspatikAyi ke Su aparyAptakamUkSmeSu paryAptakasUkSmeSu 'aptibAdareSu paryAptabAdareSu cAparyApta sUkSma pRthivIkAyikasyopapAto vaktavyaH 4, prakArastu pUrva deveti bhAvaH // 01 // caramAnta meM marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM paryApta bAdaravAyukAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ?? 'he gautama isa prazna ke uttara meM bhI yahI pUrvokta rUpa se samAdhAna jAnanA cAhiye / isa prakAra se yahAM ye cAra AlApaka hote haiN| "evaM vastaikAiessu vi' 20-apkAyika ke jaise hI vanaspatikAyikoM meM bhI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika kA upapAta kahanA cAhiye / jaise. hai bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrvacaramAnta meM marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivIke pazcima caramAnta meM aparyApta sUkSmavanaspatikAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! isa prazna ke uttara meM vahI pUrvokta samAdhAna jAnanA cAhiye / aisA yaha prathama AlApaka hai| isI prakAra se paryApta sUkSma vanaspatikAyikoM meM utpanna hone ke sambandha meM aparyApta bAdara kAyika jIva A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM maraNa pAme ane pachI te eja ratanapabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM paryApta bAdara vAyukAyikamAM utpanna thavAne yogya thayela hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! A praznanA uttaramAM paNa A pUrvokata rUpathI samAdhAna samajavuM. mArIte maDiyA mA yAra maataa5| thAya che. 'evaM vaNassaikAiesu vi' 2 akAyikanA kathana pramANe vanaspatikAyikamAM paNa aparyApta sUkSama vanaspatikAyikane upapAta kahevA joIe. jema ke-he bhagavana keI aparyAptaka sUkama vanaspatikAyika jIva A ratnama mA pRthvInA pUrva caramAtamAM maraNa pAme ane marIne te Aja ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAnDamAM aparyAptaka sUma vanaspati kAyikomAM utpattine yugya thayela hoya to he bhagavan te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! A praznanA uttaramAM pahelAM kahyA pramANenuM samAdhAna samajavuM. A rIte A A pahele AlApaka kahela che. A ja pramANe paryA. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkAHza034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 333 mUlam-pajjatta suhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe, evaM pajjatta suhamapuDhavIkAio vi purathimille parimaMte samohaNAvittA, eeNaM ceva kameNaM eesu veva vIsasu ThANesu uvavAeyaTo jAva bAyaravaNassaikAiesu pajjattapasu vi 40 / evaM apajjatta bAyarapuDhavIkAio vi 60 / evaM pajata. bAyarapuDhavIkAio vi 80 / evaM AukAio vi causu vi gamaesu purathimille carimaMte samohae, eyAe ceva vattavvayA eesu vIsai ThANesu uvavAeyabo 160 / suhuma teukAio vi apajjattao pajattao ya eesu cetra vIsai ThANesu uvvaaeyvo| apajjatta bAyarateukAie NaM bhaMte ! maNustakhette samohae samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paJcathimille carimaMte apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! kai samaieNaM vigaheNaM uvajjejjA, sesaM taheva jAva se teNaTeNaM / evaM puDhavIkAiesu ca ubihesu vi uvvaaeybyo| evaM AukkAiesu caubihesu vi / teukAiesu suhamesu apa. jjattaesu pajjattaesu ya evaM ceva uvaaeyaayo| apajjatta bAyarate ukkAieNaM bhaMte ! magussakhette samohae samohaNittA je bhavie maNussakhe te apajjatta bAyarate ukAiyattAe uvavajjittae se gaM bhaMte ! kai sAmaieNaM0 sesaM taM ce / evaM pajjattabAyarabanaspatikAyikoM meM utpanna hone ke sambandha meM aura paryApta pAdara vanaspatikAyikoM meM utpanna hone ke sambandha meM bhI isake tIna AlA. paka jAnane cAhiye / sU0 1 // ptaka sUma vanasapatikAvikamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM aparyAptaka bAdara vana spatikAyikamAM utpanna thava nA saMbaMdhamAM ane paryAptaka bAdara vanaspati kAyi. kemAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM paNa AnA 3traNa AlApako samajI levA. sU.1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 bhagavatIstre te ukkAiyattAe vi uvvaaeyvyo| vAukAiyattAe ya vaNastai kAiyattAe ya jahA puDhavIkAiesu taheva caukaeNaM bheeNaM uvvaaeytro| evaM pajjattabAyarate ukAio vi samayakhette samo. haNAvettA eesu ceva vIsai ThANetu uvavAeyavo jaheva apajjattao uvAio, evaM samvattha vi bAyarate ukAiyA apajjattagAya pajjattagA ya samayakhatte uvavAeyavA samohaNAveya. vA vi 240 / vAukAiyA vaNassaikAiyA ya jahA puDhavI. kAiyA taheva caukaeNaM bheegaM uvavAeyavvA jAna pjjttaa400| bAyaramaNasaikAieNaM bhaMte ! imIse raya gapabhAe puDhabIe pura. sthimille parimaMte samohae samohaNitA je bhavie imIle rayaNappabhAe puDhavIe paccasthimille carimaMte ! pajjattabAyaravaNasa ikAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! kai samaieNaM, sesaM taheva jAva se teNaTreNaM0 / apajjatta suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe paccasthimille carimaMte samohae samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe upavajittae se NaM bhaMte ! kai samaieNaM sesaM taheva niravasesaM / evaM jaheva purathimille carimaMte satvapaesu vi samohayA paJcatthimille carimaMte samayakhette ya uvavAiyA je ya samayakhette samohayA paccasthimille carimaMte samayakhette ya uvavAiyA, evaM eeNaM ceva kameNaM paJcasthimille carimaMte samayakhette ya samohayA purathimille carimaMte samayakhette ya uvavAeyavvA teNeva gamae NaM evaM eeNaM gamae dAhiNille carimaMte samohayANaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. 201602 vigrahagatyotpAtani0 335 uttarille carimaMte samayakhette ya uvavAo evaM ceva uttarille carimaMte samayakhette ya samohayA dAhiNille carimaMte samaya. khette ya uvavAeyavvA teNeva gamaeNaM ||suu0 2 / / ___ chAyA--paryApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnapabhAyA:pRthivyAH evaM paryApta sUkSmapRthivIkAyiko'pi paurastye caramAnte samavaghAtya etenaiva krameNa eteSveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH, yAvadvAdaravanaspatikAyikeSu paryAptakeSvapi40, evamaparyApta bAdarapRthivI kAyiko'pi60, evaM paryAptabAdara pRthivI-kAyiko'pi 80, enam akAyiko'pi catuSvapi gamakeSu paurastye caramAnte samavahataH etayA eva vaktavyatayA eteSveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH / 160, sUkSmatejaskAyiko'pi aparyAptakaH paryAptakazca eteSveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH / aparyAptabAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! manuSyakSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH etasyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta katisAmayikena vigraheNa utpayeta' zeSa tathaiva yAvattattenArthe / evaM pRthivIkAyikeSu catuvidheSvapi upapAtayitavyaH / evamapkAyikeSu caturvidheSvapi / tejaskAyikeSu sakSameSu aparyApana keSu paryAptakeSu ca evameva uppaatyitvyH| aparyAptabAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! manuSyakSetre samavahataH samavahatya yo bhavyo manuSyakSetre aparyApta vAdaratejaskAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena0 zeSa tadeva / evaM paryApta bAdara tejaskAyikatayA'pi upapAtayitavyaH / vAyukAyikatayA ca yathA pRthivIkAyikepU tathaiva catuSkena bhedena uppaatyitvyH| evaM paryApta vAdaratejaskAyiko'pi samaya kSetrasamaghAtya eteSveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH yathaiva aparyAptaka upapAtitaH evaM sArvatrApi bAdaratejaskAyikAH aparyApta kAzca paryAptakAzca samarakSetra upapAtayitavyAH samayaghAtayitavyA api 240 // vAyukAyikA vanaspatikAyikAzca yathA pRthivIkAyikAH tathaiva catuSkena bhe. denopapAtayitavyA', yAvat paryAptAH 400, vAdaravanaspatikAyikaH khalu bhadanta ! etasthA ratnapabhAyAH pRthivyA paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavya etasyA ratnapabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte paryApta bAdaravanaspati kAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena0 zeSa tathaiva yAvat tattenA. thena, aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnapabhAyApRthivyAH pAzcAtye caramAnte samanahataH samavahatya yo bhavyaH etasyA ratnapabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre sAmayikena, zeSa tathaiva niravazeSam / evaM yathaiva paurastye caramAnte sarvapadeSvapi samavahatAH pAzcAtye caramAnte samaya kSetra copapAtitAH, ye ca samayakSetre samavahatAH pAzcAtye caramAnte samayakSetre copAtitAH, evametenaiva krameNa pAzcAtye caramAnte samayakSetre ca samabahatAH paurastye caramAnte samayakSetre copapAtayitavyAH tenaiva gamakena / evametena gamakena dAkSiNAtye caramAnte samavahatAnAm auttare caramAnte samayakSetre copapAtaH, evameva cauttare caramAnte samaya kSetre ca samanahatAH dAkSiNAtye caramAnte samayakSetre copapAtayitavyA stenaiva gamakena / muu02|| TIkA-'pajjattamuhuma puDhavIkAie NaM bhaMte' paryApta sUkSmapRthivIkAyikA khala bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' etasthA ratnapabhAyAH pRthivyAH pUrve caramAnte samavahataH samavahatya etasyA eva ratnaprabhAyAH pRthivyAH pazcime varamAnte paryAptamUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattiyogyo vidyate sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotpadheta ityAdikaM sarva prazna vAkyaM pUrvavadeva atrApi vaktavyam / uttaramAha-evaM' ityaadi| 'pajjata suhuma puDhavIkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe' i0 TIkArtha- 'pajjatta suhama puDhacIkAie NaM bhaMte ! he bhadanta ! koI paryApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'imIse rayaNappabhAe puDhIe' isa ratnapabhApRdhitrI ke pUrva caramAnta (pUrva bhAga ke anta meM) marA aura mara kara vaha isI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta (pazcima bhAga ke antima) meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ityAdi praznavAkya pUrva ke jaisA yahAM kahanA cAhiye aba uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM pajjattasuhamapuDhayIkAio vi purathimille cari 'pajjatta suhuma puDhavIkAie Na bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe' yaha sAtha - 'pajjatta suhamapuDhavI kAieNa bhate !' bhagavan a yati sakSama pRthvIya 01 'imIse rayaNappabhAemAe puDhIe' mA ratnaprabhA thvInA pUrvacaramAnamAM-pUrvamAganA antamAM maraNa pAme ane marIne te A ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM-pazcima bhAganA atamAM paryAptaka sUkSamapRthvI kAyika paNAthI utpanna thavAne banela hoya te he bhagavana tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? vigere tamAma praznavA pahelAM kahyA pramANenA ahiyAM samajavA. AnA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'evaM pajatta suhumapuDhavIkAio vi purathimille parimaMte samohaNAvettA eeNa' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ S prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 337 'evaM pajjattamuhumapuDhavIkAio vi purathimille carimaMte samauhaNAvecA eeNaM ceva kameNaM eemu ceva vIsaisu ThANesu uvavAeyavo' evam aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva paryAptasUkSmapRthivIkAyiko'pi jJAtavyaH, taM ratnapramAyA paurastye caramAnte samayaghAtya mAraNAntikasamudghAtaM kArayitvA etenaiva apa. ryApta sUkSmapRthivIkAyikoktenaiva krameNa-prakAreNa eteSveva viMzatau sthAneSu tAni viMzatisthAnAni yathA-pRthivyAdayaH paJca te sUkSA bAdarabhedAdaza, teSAM pratyeka paryAptakAparyAptakabhedakaraNA te vizati bhavanti, iti viMzatiH sthAnAni, tathAhiparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH, paryApta sUkSma maMte samohaNAvettA eeNaM ceva krameNaM eesu ceva vImahasu ThANesu uca. vAeyavyo' he gautama ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ke jaise hI paryApta sUkSmapRdhivI kAyika ko bhI jAnanA caahiye| arthAt-isa paryApta sUkSmapRthivIkAyika kA ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta karAkara isI aparyApta mUkSmapRthivIkAdhika ke sambandha meM kathita prakAra ke anumAra inhIM pUrvokta dhIsa sthAnoM meMpRthivyAdi pAMco ke sUkSma bAdara paryApta aparyApta rUpa sthAnoM meM-yAvat cAdara vanaspatikAyika ke paryAptaka taka use utpanna karAnA caahiye| kahane kA bhAva aisA hai-pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ekendriya jIva ke 5 bheda hote haiN| ye pAMco hI sUkSma aura bAdara ke bheda se 10 bhedavAle hone se bIsa bheda ho jAte haiM / paryApta sUkSprapRthivIkA. yikoM ke ina 20 sthAnoM meM isa prakAra se utpanna karanA cAhiye / he bhadanta ! koI paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ceva kamega eesu ceva vIsaisu ThANesu uvavAeyavyo' gautama ! bhArata sUkSama pRthavIkAyikanI jemaja paryAptaka sUkSma pRthvIkAyika paNa samajavA. arthAta A aparyApta sUma pRthvIkAyika ratanaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mAraNa - ntika samuMdUghAta karIne-A prakaraNamAM aparyApta sUpha pRthvIkAyikanA saMbaM. dhamAM kahevA prakArathI A pUrvokta saMsthAne mAM-pRthivI vigere pAMcenA sUphama. bAdara, paryApta aparyApta rUpa sthAnamAM-pAvat bAdara vanaspatikAya sudhI ekendriya jIvanA pAMca bhede thAya che, A pAMcenA sUkSama ane bAdara bhedathI 10 bheda thaI jAya che, A dasa bhedanA paNa darekanA paryApta ane aparyAptaka evA bheda thavAthI 20 vIsa bheda thaI jAya che. paryAptaka sUma pRthvIkAyikonA A 20 vIsa sthAnamAM A pramANenI utpatti kahevI joIe. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 338 ____bhagavatI pRthivIkAyikA, aparyApta vAdara pRthivIkAyikaH paryAptabAdarapUyikAyika evaM pRthivIkAyikasya catvAro bhedAH 4, aparyAptasUkSmAkAyikaH paryAptasUkSmAkA. yikA,aparyApta vAdarAkAyikaH, paryApta zAdarAkAyikA, ete catvAro'kAyikasya bhedAH 8. aparyAptasUkSmatejaskAyikA, paryAptasUkSmatejaskAyikaH, aparyApta vAdara tejaskAyikaH paryApnuvAdaratejaskAyikaH 4. ete casvArastejaskAyikasya bhedAH, 12, aparyAptasakSamavAyukAyikaH, paryApta sUkSmavAyukAyikaH 2, aparyAptavAdara vAyukAyikaH 3, paryApta vAdaravAyukAyikaH 4, ete catvAro bhedA vAyukAyikasya 16, aparyApta sUkSma vanaspatikAyikA, 1 paryApta sUkSma vanaspatikAyikaH, 2, ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta karake marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyAptaka sakSama pRthivI kAyika meM utpanna hone ke yogya hubhA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM 'he gautama! vaha vahA~ eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aisA hI pUrvokta samAdhAna jAnanA cAhiye / aisA yaha prathama AlApaka hai / isI prakAra se isa paryApta sUkSmapRthivI kAyika ko paryApta sUkSma pRthivIkAyika meM utpanna karAne ke sambandha meM bhI AlApaka kaha lenA cAhiye / yaha dvitIya AlApaka hai| isI prakAra se isa paryApta sakSama pRthivIkAyika ko aparyApta bAdara pRthivI kAyika meM utpanna karAne ke sampandha meM bhI tRtIya AlApaka kaha lenA he bhagavana keI paryAptaka sUkSma pRthvIkAyika jIva A ratanaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mAraNatika samudde vAta karI pazcima caramAntamAM aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyikamAM utpanna thavAne yogya banela hoya te he bhagavan te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpana thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, be samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, ane traNa samaya vALA vigrahagatithI paNa utpanna thAya che. A pramANenuM pahelA kahela samAdhAna samajavuM. A pahele AlApaka kahela che. 1 Aja pramANe A aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikane paryAptaka sUphamapRthvIkAyikamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM paNa AlApake kahevA joIe. A rIte A bIje AlApaka kahela che. 2 Aja rIte aparyAptaka sUma pIkAyikane aparyAptaka bAdara pRthvIkAyikamAM utpanna karAvavAnA saMbaMdhamAM paNa trIje AlApaka kahevA eja pramANe A aparyAsika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA za034 a. za.1 2.2 vigrahagatyotpAtani0 339 aryAptabAdaravanaspatikAyikaH 3, paryAptavAdaravanaspatikAyikaH 4 ete catvAro bhedA vanaspatikAyikasya 20, eteSu viMzatisthAneSu upapAtayitavyaupapAtaH krnniiyH| kiyatparyantamupapAtayitavya statrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva cAhiye / isI prakAra isa paryApta sUkSmapRthivIkAyika ko paryApta pAdara pRthivIkAyika meM utpanna karAne ke sambandha meM bhI AlApaka kaha lenA cAhiye / yaha caturtha AlApaka hai / isa prakAra ye pRthivIkAyikake 4 bheda haiN| isI prakAra se apamAyika ke aparyApta sUkSma akAyika paryApta sUkSma apkAyika aparyApta bAdara apkAyika aura paryApta pAdara akA. yika ye cAra bheda hote haiM / isI prakAra se tejaskAyika aparyApta sakSama tejaskAyika paryApta sUkSmatejaskAyika aparyApta bAdara tejaskAyika aura paryApta pAdaratejaskAyika ye cAra bheda hote haiM / isI prakAra se vAyukAyika ke aparyApta sUkSmavAyukAdhika paryApta sUkSnavAyukAyika aparyApta bAdara vAyukAyika paryApta bAdara vAyukAyika ye 4 cAra bheda hote haiN| isI prakAra se vanaspatikAyika ke aparyApta sUkSma vanaspatikAyika paryApta sUkSmavanaspatikAyika aparyApta pAdara vanaspatikAyika paryApta bAdara bana spatikAyika ye 4 cAra bheda hote haiN| so ina 20 sthAnoM meM paryApta sUkSma pRthivIkAyika ko utpanna karAnA caahiye| yahI bAta yahAM yaavsUma pRthvIkAdhikane paryAptaka bAdara pRthvIkAyikamAM utpanna karAvavAnA saMbaMdhamAM paNa AlApaka kahevo joIe. A ce AlApaka kahela cheA rIte prakAcikemAM cAra bhede kahelA che. sUkSama ane bAjara Aja pramANe aSkAyikamAM aparyApta sUkSma aSkAyika, paryApta sUma aSkAyika, aparyApta bAdara akAyika, ane paryApta bAdara aplAyikanA cAra bheda thAya che. A ja pramANe tejaskAyikamAM aparyApta sUma tejaskAyika paryApta sUma tejaskAyika aparyApta bAdara tejarakAyika, paryApta bAdara tejakAyika A pramANenA cAra bhede thAya che. A ja pramANe vAyukAyikamAM aparyApta sUma vAyukAyika, paryApta sUma vAyukAyika, aparyApta bAdara vAyukAyika ane paryApta bAdara vAyukAyikanA bhedathI 4 cAra bheda samajavA. Aja pramANe vanaspatikAyikamAM aparyApta sUkSma vanaspatikAyika, paryApta sUma vanaspatikAyika aparyAptaka bAdara vanaspatikAyika, paryApta bAdara vanaspatikAyika e rItanA 4 cAra bheda thAya che. te A 20 vIsa sthAnamAM paryApta sUma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vAyaravaNassaikAi esa pajjattaesu vi' yAvat paryApta vanaspatikAyikeSvapi, yAvat padena aparyApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya aparyAptabAdaravanaspatikAyikAntasya grahaNaM bhavati / tathA ca AlAprakAraH, paryApta sUkSma pRthivIkA yikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pUrve caramAnte samavahataH samavahasya etasyA eva ratnapabhAyAH pazcime caramAnte aparyAptasUkSmapRthivI kAyikatayA samutpattiyogyo vidyate sa khalu bhadanta / kati sAmayikena vigraheNa utpadyate / he gautama! ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA trisAmakena vA vigraheNospadyeta tatvenArthena bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikenetyAdi / gautama ! mayA sapta zreNayaH RjvAyatAdikAH prajJaptAH / tatra prathama zreNyA utpattimAsAdayan kasAmayikena dvitIyayA gacchan dvisAmayikena vigraheNa tRtIyayA gacchan 9 340 , spada se prakaTa kI gaI hai| aba gautamaprabhu se aisA pUchate haiM-he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ekasamayavAle vigraha se yAvat tIna samayavAle vigraha se vaha vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- he gautama! maiMne sAta zreNiyA~ kahI haiM unameM eka RjvAyata zreNi haiM dUsarI ekatovakrAzreNi hai| tIsarI dvidhAvakA zreNi hai cauthI ekata: khA zreNi hai| pAMcavIM dvidhAkhA zreNi hai chuTTI cakravAla zreNi hai aura sAtavIM ardha cakravAla zreNi hai| inameM jo jIva prathama zreNi se utpatti sthAna meM jAtA hai vaha vahAM eka samayavAle vigraha se utpanna hotA hai dvitIya zreNi se jo jIva utpattisthAna meM jAtA hai vaha Dho samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai / tathA tRtIya zreNI se jo utpatti sthAna meM jAtA hai vaha tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna pRthvIkAyakanI utpattI kahevI joIe. A saghaLuM kathana ahiyAM yAvat padmathI pragaTa karavAmAM Avela che. have gautamasvAmI prabhuzrIne evu' pUche che ke-he bhagavan Apa evu kayA kAraNathI kahe che ke-eka samaSavALI vigrahugatithI yAvat traNa samaya vALI vigrahagatithI te tyAM utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! meM sAta zreNIyA kaDhela che. temAM eka RvAyata zreNI che. 1 bIjI ekatA kA zreNI che. 2 trIjI dvidhAne vakA zreNI kahI che, 3 ceAthI ekataH khA zreNI che. 4 pAMcamI dvidhAtekhA zreNIkahela che. 5 chaThThI cakravAla zreNI kahela che. 6 ane sAtamI adha cakravAla zreNI che. 7 temAM je jIva pahelI zreNIthI utpatti sthAnamAM jAya che, te tyAM eka sthAnavALI vigrahagatithI utpana thAya che. khIjI zreNImAM je chatra *patti sthAnamAM jAya che, te e samayavALI vigrahagatithI utpanna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. za.1 sU02 vitrahagatyotpAtani0 341 trisAmayikena vigraheNa utpadhante / tattenArthena eva mucyate, eka sAmayikenetyAdikaM sarvam aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva jJAtavyam / evaM paryApta sUkSmapRthivIkAyikasya paryApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdaravanaspati kAyikAnteSu upapAtAlApakAH svayameva UhanIyAH / evameva agre'pi sarvatrAlApa prakAraH svayamevohanIya iti tadeva mAditazcatvAriMzadgamakA abhavan 40 / 'evaM apajjatta vAyarapuDhavIkAio vi' evam aparyApta bAdarapRthivIkAyiko'pi paryApta sUkSma pRthivIkAyikavadeva, aparyApta bAdarapRthivIkAyiko'pi aparyApta sUkSmapRthivItaArabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnteSu sarvopapAhotA hai isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM eka samayavAle vigraha se bhI utpanna ho jAtA hai do samayavAle vigraha se bhI utpanna ho jAtA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna ho jAtA hai / isa prakAra yahAM saba kathana sUkSma aparyApnaka pRthivIkAyika ke jaisA hI jAnanA cAhiye / paryApta sUkSmapRthivIkAyika ke aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta bAdaravanaspatikAyika taka meM upapAta hone ke sambandha meM alApaka apane Apa udbhAvita kara lene cAhiye / isa prakAra se milakara sagha gamaka 40 ho jAte haiM / 'evaM apajjatta bAdara puDhavIkAiovi' isI prakAra se aparyApta bAdarapRthivI. kayika ko bhI paryApta sUkSma pRthivIkSAyika ke jaise aparyApta sUkSma pRthivI kAyika se lekara paryApta bAdaravanaspatikAyikataka ke thAya che. tathA-trIjI zreNathI je jIva utpatti sthAnamAM jAya che, te traNa samayavALI vigrahagatithI tyAM utpanna thAya che. te kAraNathI he gautama! meM evuM kahela che ke-te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa upana thAya che, be samayavALI vigraha matithI pazu utpanna thAya che, ane traNa samaya vALI vigrahagatithI paNa upanna thAya che. A pramANe ahiyAM saghaLuM kathana sUma a paryAptaka pRthvIkAyika kathana pramANe samajavuM. tathA aparyApta sUkSma paryApta sUkSama pRthvIkAvikathI laIne paryApta bAdara vaspatikAya sudhImAM upAta thavAnA saMbaMdhamAM AlApake svayaM banAvIne samajI levA. bhAzate 55 // bhajIra bhusa 40 yAjI ame. 25ya che. 'evaM apajjatta ba.dara puDhavIkAi o vi' me pramANe 255yAMta mAha2 pRthapIyi 584 pAsa sUkSamapRthvIkAyikanA kAna pramANe aparyApta sUkSama pRthvIkAyikathI laIne paryApta bAdara vanapatikAya sudhInA saghaLA chavAmAM utpatti samajavI, A saMbaMdhamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tayitavyaH / upapAtapakArazca pUrvavadeva sarvatra svayamevohanIya iti ! 60, 'evaM pajja tavAyara puDhavIkoio vi| 80 evam aparyApta bAdarapRthivIkAyikavadeva paryApta bAdarapRthivIkAyiko'pi viMzati sthAneSu aparyApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdaravanasatikAyikAyikAnteSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva upapAtayitavya iti / 80, 'evaM AukkAio vi causu vi gamaesa purasthimille carimaMte samohae' evaM pRthivIkAyikavadeva akAyiko'pi caturbapi gamakeSu, aparyApta sUkSma, paryApta sUkSmAparyApta bAhara paryApta bAdara rUpeSu ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, 'eyAe ceva vattavyayA eesu ceva vIsaiTA. Nesu uvavAeyavyo' etayaiva vaktavyatayA eteSveva viMzati sthAneSu aparyApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnta rUpeSu upapAtayitavyA, samasta jIvoM meM utpanna kara lenA caahiye| isa sambandha meM upapAta sambandhI AlApaka prakAra apane Apa udbhAvita kara lenA cAhiye 60, 'evaM pajjatta bAyarapuDhavIkAio vi' 80 isI prakAra se aparyApta bAdara pRthivI kAyika ke jaise hI paryApta pAdara pRthivIkAyika bhI 20 sthAnoM meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta pAdaravanaspati kAyikataka ke jIvoM meM utpanna karA lenA cAhiye 80 / 'evaM AukkAio vi causu vi gamaesu purasthimille carimaMte samohae' isI prakAra apkAyika jIva bhI aparyApta sUkSma paryApta sUkSma, aparyApta pAdara aura paryApta pAdara rUpa cAroM gamakoM ko Azrita karake ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM samudghAta pUrvaka 'eyAe ceva vattavyayAe eestu ceva vIsaihANesu uvavAeyavyo' isI vaktavyatA dvArA Upara meM pradarzita bIsa sthAnoM meM utpanna karAnA caahiye| tAtparya kahanekA yahI haiM ki S5pAta vipanA sAmAna 4.2 21ya manAvAne sama devA. 'evaM pajjatta bAyara puDhavIkAio vi' 20 aparyApta mA62 5454na 4thana pramANe 11 paryAptaka bAdara prabrikAyika paNa 20 vIse sthamAM aparyApta sukama pRthvIkAyikathI laIne paryApta bAdara vanaspatikAyika sudhInA chAmAM utpanna thayAnA saMbaMdhamAM ithana sabha levu. 80 'evaM AukAiyoM vi causu vi gabhaesu purathimille gharamaMte ! samohae' mA prabhArI maya: 1 5 55ti sUkSma. paryApta sUma, aparyApta bAdara. ane paryApta ba dara rU5 cAre gamene Azraya karIne 2tnamA pRthvInA pUrva yaramA-tamA samuddhAta pUrva 'eyAe ceva vattavvayAe eesa ceva vIsai TrANesa uvavAeyavyo' mA thana prabhArI 52 mata vIsa sthAmAM utpatti kahevI joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-pRthvIkAyikanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a.za.1 102 vigrahagatyotpAtani0 343 pRthivIkAyikavadeva akAyikasyApi vaktavyatA maNitavyeti / akAyikasya sUkSma bAdaraparyAptAparyApta bhedabhinnasya catuSkasya pRthivIkAyikAdivanaspatikA. yikAnta vizatisthAneSu upapAtakaraNena azItirbhadA bhavanti / azItya rIti bheda bhinna pRthivIkAyikA'kAyikayoH saMmelanAt SaSTayAdhikazatabhedA bhavanti 160 / 'muhumateukAio vi apAjattabho ejjatto ya eesu ceva vIsaiThANesu uva. bAeyavyo' sUkSmatejaskAyiko'pi aparyAptakaH paryAptakazca, eteSveva viMzati sthAneSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdara vanaspatikAyi. kAnteSu upapAtayitavyaH aparyApta sUkSmatejaskAyika paryApta sUkSmatejaskAyikA yorapi viMzatisthAneSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva ratnapamAyAmupapAto varNanIya iti tadevaM catvAriMzad bhedA bhavanti 40 (200) pRthivIkAyika kI jaisI hI vaktavyatA apUkAyika jIva kI hai| isa prakAra sUkSmavAdara paryApta aura aparyApta bheda viziSTa hone se cAra prakAra ke apkAyika jIva ke pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke 20 sthAnoM meM utpAda karAne ke kathana se 80 bheda ho jAte haiN| 80-80 bheda yukta hue pRthivIkAyika aura apkAyika ke sammelana se 160 bheda hI jAte haiN| 'suhamateukAio vi apajjatto pajjatso ya eesu ceva vIsai. ThANesu uvavAeyavo' aparyApta paryAptaka sUkSmatejaskAyika bhI inhoM bIsa sthAnoM meM aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta bAdara vanaspatikAyika taka ke jIvoM meM-utpAdayitavya hai| ataH ina donoM prakAra ke tejaskAyika jIvoM kA aparyApta samakSpRthivIkAyika ke jaisA 20 sthAnoM meM rasnaprabhApRthivI meM upapAta varNita kara lenA caahiye| kathana pramANenuM ja kathana apakAyika jIvanuM che. A rIte sUma bAdara, paryApta ane aparyApta bheTavALA havAthI cAra prakAranA ayika jIvanA pRthviIkAyikothI laIne vanaspatikAya sudhInA 20 vIsa sthAnomAM utpAta thavAnA kathanathI 80 eMsI bhede thaI jAya che. 80-80 eMsI eMsI bhedavALA pRthavIkAyikane meLavavAthI kula 160 ekasosAITha bheda thaI jAya che. 'suhama teukAio vi apajjattao ya eesu ceva vIsai ThANesu uvavAeya vvo' aparyApta, paryA44, sakSama ta ya 5Y 10 vIsa sthAnamA aparyAptaka sUkSama pRthviIkAyikathI laIne paryAptaka bAdara vanaspatikAyika sudhInA jImAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. tethI A banne prakAranA tejaskAyika no aparyApta sUkSma prazviIkAthikonI jema 20 vIse sthAnomAM ratnapabhA pRthvImAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. A rIte zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre bAdaratejaskAyikAnAM manuSya kSetrAdanyatrAsambhagat sUkSmaparyAptAparyApta. yoreva dvau bhedo kathitau ! bAdaraparyAtAparyAptayo stejaskAyikayo dvau~ bhaGgo manuSyakSetram adhikRtyAgrimasUtre kathayiSye te iti ! tadevAha-'apajjatta vAyarateu. kAieNaM bhaMte !' aparyApta bAdara tejaskAyikaH khalu bhadanta / 'maNussa khette samohae' manuSyakSetre samavahataH, 'samohaNitA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe samAtya yo bhavya etasyA rasnaprabhAyAH pRthivyAH, paccasthimille carimaMte apajjata muhamapuDhIkAiyattAe ubAjjittae' pAzcAtye-pazvime caramAnte aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayA pRthivIkAyikarUpeNetyarthaH utpattum 'se gaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena isa prakAra se yahAM 40 cAlIsa bheda hote haiM / 40 / bAdaratejaskAyikoM kA manuSyakSetra se bAhara saMbhava nahIM hai vahIM para inakA sadabhAva hai isaliye yahAM unake mutra paryApta aura sUkSma aparyApta aise dohI bheda kahe haiN| bAkI ke inake bAdara paryApta aura bAdara aparyAsa se do bhaGga manuSya kSetra ko adhikRta karake sUtrakAra Age ke sUtra meM kaha rahe haiM-'apajjatta bAyara teukAie NaM bhaMte! 'he bhadanta ! koI aparyApta bAdaratejaskAyika manuSya kSetra meM mAraNAntika samudghAta karake marA 'aura samohaNittA' marakara 'je bhavie' ibhIse rayaNappabhAe puDhavIe paccasthimille carimaMte apajata suhamapupuDhavI kAiyattAe uvavajjittae' isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya humA 'le NaM bhaMte ! kaisamaie NaM viggaheNaM upavajejjA' to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se ahiyAM 40 cALIsa bheda thAya che. bAdara tejaskAyike ne manuSyakSetranI bahAra saMbhava hotA nathI. manuSya kSetramAM ja te eno sadubhAva che, tethI ahiyAM teonA sUma aparyApta ane sUkSma paryApta evA be ja bhede kahyA che, bAkInA teonA bAdara paryApta ane bAdara aparyAya e rIte be bhaMge manuSya kSetrane adhikRta karIne sUtrakAra AgaLanA sUtramAM kaheze. 'apajjatta vAyara teukAiraNa bhaMte ! 3 mAna maryAta mA2 te424||4 manuSyakSetramAM mAraNAntika samuddaghAta karIne maraNa pAme ane marIne te 'imose rayaappabhAe puDhIe paccAsthimille carimaMte apajjatta suhama puDhavI kAiyattAe uvavajjittae bhavie' mAnalA YIna va yarabhA-tamA aparyApta sUkSma pRthvIyi: pAthI utpanna yAne yogya thye| DAya 'se mate ! kaha samaipaNa viggaNa' uvavajjejjA' t| sAmAnya samayavANI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacandrikA TIkA za034 a.za.1 202 vigrahagatyotpAtani0 41 vigraheNotpadyeta ? iti praznaH, uttaramAha - 'sesa' ityAdi, ' se taheva jAna se teNaTTeNaM' zeSam - praznAtiriktamuttaraM tadeva samutpadyamAnasya pRthivIkAyikasya yan kathitaM tadeva yAtvatenArthena0, he gautama / ekasAmayikena vA yAvat trisAnapikena vA, vigraheNa utpadyeta tat tenArthena bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikena vA, yAvat trisAmAyikenetyAdi / he gautama! mayA khalu saptazreNayaH kathitAH, ityAdikaM sarvamahAnusandheyamiti / evaM puDhavIkAirasa cautrire upavAsyabyo' evam - pradarzitakrameNa pRthivIkAyikeSu caturvidheSvapi sUkSmavAdaraparyAptAparyApta bhedabhinneSu aparyApta bAdaratejaskAyikasya upapAto varNanIyaH varNanamakArastu svayamevohanIyaH / 'evaM AukAie cavvisu vi' evaM yathA caturvitra pRthivIkAyikeSu utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-se se taheba jAva se teNaTTeNaM' he gautama ! vaha vahAM para eka samayavAle trigraha se athavA do samagravAla vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai aisA yahA~ para saba uttara rUpa kathana pUrvavat samajha lenA cAhiye ! he bhadanna ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ! he gautama! maiMne sAta zreNi kahI haiM / yahAM para bhI uttara rUpa meM saba kathana pUrvake jaisA hI lagA lenA cAhiye 'evaM puDhavIkAie caucvihetu uvavAeyantroM' isa prakAra prakaTa kiye gaye krama se aparyApta bAdaratejaskAyika ke utpAda kA sUkSmabAdara paryApta aparyApta bheda viziSTa pRthivIkAyikoM meM upapAta kara lenA cAhiye, tathA isa sambandha meM varNana karane kA prakAra apane Apa udbhAvita kara lenA caahiye| ' evaM AukAiesa caubvihetu vi' jisa rIti se vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-'tera' taddeva jAva se teNaTTeNa' he gautama! tyAM me samayavANI vigrahagatithI athavA e samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. A pramANe ahiyAM saghaLu' uttara vAkaya rUpa kathana samajI levu'. he bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kahA che ?A praznanA 3 gautama ! bheM sAta zreNIce kahI che, vigere saghaLu kathana ahiyAM paNu uttara 3ye paDelAM hyA pramA sthana samala sevu. 'eva' puDhavIkAipasu 'cavvisu utravAyavvo' A rIte upara agara 46vAmAM AvelA ubhathI aparyApta bAdara tejaskAyikAnA utpAdanuM-sUkSma, khAdara, paryApta ane aparyApta bhedavALA pRthvikAyikAnuM varNana samajI levuM. tathA A viSayanuM varNana karavAnI rIta svaya' sama sevI. 'parva' AukAipasu cauvviddesu vi' ke rItathI yAra prahAranA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtra aparyApta pAdaratejaskAyikasyopapAto darzita stathaiva akAyikeSu caturvidheSu aparyAptAdi bhedaminneSu aparyAptabAdaratejaskAyikasyopapAto'pi varNayitavyaH iti / 'teukAiemu suhumesu apajjattaesu pajjattaemu ya evaM ceva uvavAeyaco' sUkSmatejaskAyikeSu aparyAptakeSu paryAptakeSu ca ekameva pUrvapradarzitakrameNaiva uppaatyitvyH| aparyApta bAdaratejaskAyikasyAparyAptasakSamatejaskAyikeSu tathA paryApta sUkSmatejaskAyikeSu pUrvoktarUpeNaivopapAto varNanIya iti bhAvaH / 'apajjattavAyarateukAieNaM bhaMte ! maNussakhette samohae' aparyApta bAdaratejaskA. yikaH khalu bhadanta ! manuSyakSetre samavahataH 'samohaNittA je bhavie maNussakhete apajjatta bAyarateukAiyattAe uvavajjittae' samavahatya mAraNAntikasamudghAtaM caturvidha pRthivIkAyikoM meM aparyApta bAdaratejaskApika kA upapAta dikhAyA gayA hai usI rIti se aparyAptAdi bhedavAle caturvidha apakSAyikoM meM aparyApta bAdara tejaskAyika ke utpAdakA varNana kara lenA cAhiye / 'teukAiesu suhamesu apajjattaesu ya evaMceva uvavAeyavyo' isI prakAra se aparyAptaka aura paryAptaka sUkSmatejaskAyikoM meM bhI cAdara aparyApta tejaskAdhika ke utpAda kA varNana kara lenA caahiye| arthAt aparyApta sUkSmatejaskAyikoM meM evaM paryApta sUkSmatejaskAyikoM meM pUrva meM dikhAe gae kramake anusAra bAdara aparyApta tejaskAyikake utpAdakA kathana kara lenA cAhie / 'apajjatta pAyarateukAiNaM bhaMte ! maNussakhette samohae' he bhadanta ! koI aparyApta bAdaratejaskAyika jIva manuSya kSetra meM marA 'samohaNittA pRthvIkAyikamAM aparyApta bAdara tejaskAyikane upapAta batAvavAmAM Avela che. e ja pramANe aparyApta vigere bhedavALA cAra prakAranA akhAyikamAM aparyApta mA2 tAyinA pAhanu na sama le. 'ukAiesu suhumesu apajjattaesu pajjattaesu ya evaM ceva uvavaeyavvo' mA pramANe aparyApta ane paryAptaka tejaskAcikemAM paNa bAdara aparyApta tejaskAyikanA utpAdanuM varNana karI levuM. arthAt aparyApta sUkSma tejaskAyikamAM ane paryApta sUkSma tejachAyikamAM tathA aparyApta bAdara tejasakAyikamAM ane paryApta bAdara tejaskAcikemAM pahelAM batAvelA krama pramANe bAdara aparyApta tejarakAyikanA utpAdanuM kathana karI levuM joIe. 'apanatta bAyarateukAieNa bhate ! maNuskhe tte samohae' he mApana 5 aparyApta mA2 te ya 01 manuSya kSetramA bharaNa pAme 'samohaNittA je zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 347 kRtvA yo bhavyo manuSyakSetre aparyAptabAdaratejaskAyikatayA-tejaskAyikarUpeNo. syattum - se NaM bhaMte ! kai samaieNaM' sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadyateti prshnH| uttaramAha-'sesa' ityAdi / 'sesaM taM ce3' zeSa praznavya. tiriktam uttaraM sarvamapi tadeva aparyAptasUkSmapRthivIkAyikapakaraNakathitameva / 'evaM pajjatta bAyarate ukAiyattAe vi upacAeyavA' evaM paryAptabAdaratejaskAyikatayA'pi uppaatyitvyaaH| yathA aparyAptabAdaratejaskAyikasya manuSyakSetre samavahatasyAparyApta bAdaratejaskAyikarUpeNa upapAto darzita stathaivAparyAptabAdaratejaskAyikasya manuSyakSetrasamavahatasya paryAptabAdaratejaskAyikarUpeNA'pi upapAto vaktavyaH prakriyA pUrvavadevohanIyeti bhAvaH / 'vAukAiyattAe ya 'je bhavie maNussakhette apajjatta bAyarate ukAhattAe uvavajittae' aura marakara vaha manuSya kSetra meM hI aparyApta bAdaratejaskAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to 'se gaM bhaMte! kAsamaieNaM.' he bhadanta ! vaha kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA haiM ? uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'sesaM taMceva' he gautama ! isa sambandha meM uttara rUpa sagha kathana aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ke prakaraNa meM kahe anusAra hI samajhanA cAhie / 'evaM pajjattavAyara teukAiyattAe ci uvavAeyavyo' jisa prakAra se manuSyakSetra meM samavahata aparyApta bAdara. tejaskAyikakA aparyApta bAdaratejaskAyika rUpa se manuSyakSetra meM upapAta dikhAyA hai, usI prakAra se manuSyakSetra meM samavahata aparyApta pAdaratejaskAyikakA paryApta bAdaratejaskAyika rUpa se bhI upapAta kaha lenA caahiye| isa sambandha meM prakriyA pUrva ke jaisI hI ubhAvita kara lenI bhavie maNussakhette apajjatta bAyara te ukAiyattAe uvavajjittae' bhane bhazana ta manuSya kSetramAM ja aparyApta bAdara tejaskAyikapaNAthI utpanna thavAne gya thaye DAya to 'se NabhaMte ! kai samaieNa'.' sAvana samayavANI va atithI hi Gtpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che - 'seMsa ta gheva' gautama ! mA sampandhamA 955:ta 35 saghaNu 4thana maryAta sUkSama pRthivIkAyikanA prakaraNamAM kahyA pramANe ja samajavuM. evaM pajjatta vAyaraveukAiyattAe vi uvavAeyavo' re pramANe manuSya kSetramAM samAvahata aparyApta bAdara tejaskAyikane upapAta aparyApta bAdara tejaskAyikapaNuthI batAvela che, e ja pramANe manuSya kSetramAM samAvahata aparyApta bAkara teja kAyikane upayata-paryApta bAdara tejaskAyika paNAthI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 bhagavatI sUtre , , aNa ikAiyAya jahA puDhavIkAie taheva caukaraNaM bheeNaM uvavArayanbo' vAyukAyikatayA ca vanaspatikAyikatayA ca yathA- pRthivIkAyikeSu tathaiva bheda catuSTayena sUkSma bAdaratejaskAyikasya yathA pRthivIkAyikeSu upapAtaH kathitastathA sUkSma bAdara paryAptAparyAptaka catuSkabhedena vAyukAyikarUpeNa vanaspatikAyikarUpeNa upapAto varNanIya iti / ' evaM pajjatta bAyara teukAio di samayakhete samohaNAvettA eesa cetra vIsa ThANesu uvavAeyantro' evamaparyAptavAdaratejaskAyikavadeva paryApta bAdaratejaskAyiko'pi vijJeyaH taM samayakSetre samavadhAtya eteSveva viMzatisthAneSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdara vanaspatikAyikAnteSu viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH upapAtaprakArastu pUrvadarzitakrameNaiva jJAtavya iti / ka iva ? ityAha- 'jaba apajjatao unavAio' yathaiva, cAhiye / 'vAukAiyattAe ya vaNassaikAiyattAe ya jahA puDhavIkAiesa tava cakkaNaM bheeNaM udavAeyabdo' aparyApta bAdaratejaskAyikakA jaisA- pRthivokAyikoM meM upapAta kahA hai usI prakAra se isake upapAta kA varNana sUkSma bAdara paryApta aura aparyApta bhedovAle vAyukAyikoM meM aura vanaspatikAyikoM meM bhI kara lenA caahiye| 'evaM pajjansapAyara teukAiovi samamayakhette samohaNAvettA eesa caiva vIsaiThANesu ubavAyavvo' aparyApta bAdara tejaskAyika ke jaisA hI paryApta bAdaratejaskAyikakA bhI kathana jAnanA cAhiye / arthAt samayakSetra meM usakA mAraNAntika samudghAka se maraNa karavAkara inhIM bIsa sthAnoM meM- apa pta sUkSma pRthivIkAyika se lekara paryAna bAdaravanaspatikAyika taka ke jIvoM meM usakA utpAta karavAnA cAhiye ! utpAta karavAne kIrIti pahile prakaTa hI kI jA cukI hai| 'jaheba apajjatao uvavAio' paNa samajI leve, A sabaMdhamAM AlApane prakAra pahelA kahyA pramANe ja samala yevo. 'vAukAzyatAeM ya vaNassaikA iyattAe ya jahA puDhavIkAiesa taddeva cakkaraNa bhairaNaM rakhavAeyatro' aparyApta mAharatenAni upayAta prabhA pRthviIkAyikAmAM kahela che. eja pramANe tenA upapAtanuM vaNu na sUkSma bAdara paryApta ane aparyApta bhedavALA vAyukAyikAmAM ane vanaspati kAyikAmAM paNa karI levuM. ' evaM ' pajjata bAyara ukAio vi samayakhette samohaNAvettA' epasu ceva bIsa ThANesu ubavAeyanvo' aparyApta mAhara terasAyinI prema paryApta mAra tejAyikanuM' kathana paNa samajavuM'. arthAt samaya kSetramAM temane mArApa dhAntika samuddhAtathI maraNu karAvIne A vIsa sthAneAmAM-aparyApta sUkSmapRthviIkAyikAthI laIne paryApta khAdara vanaspatikAyika sudhInA jIvAmAM tene upapAta kahevA Ie utpAta karavAnI rIta pahelA ja matAvavAmAM Avela che. te pramANe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 349 aparyAptaka upapAtitaH, yathA-avyahita pUrvam aparyApta vAdaratejaskAyikasya upapAto carNita stadvat paryApta bAdaratejaskAyikasyA'pi upapAto varNanIya iti bhAvaH / evaM sambattha vi bAyarate ukAyikA ajjattamA ya pajjattamA ya samayakhete uvavAeyavA smohnnaaveyvaavi|240| evaM yathaiva apa ptika vAdaratejaskAyika upapAtitaH 'ajjattavAyarateukAieNaM bhaMte !' ityAdi mUtreNa, evameva sarvatrApi viMzatisthAneSvapi vAdaratejaskAyikA aparyAptakAzca paryAptakAzca samayakSetre upapAtayitavyAH samavaghAtayitavyA api / evamaparyApta paryApta vAdaratejaskAyiarthAt jisa prakAra se aparyApta bAdaratejaskAyika ke utpAtakA abhI abhI varNana kiyA gayA hai usI prakAra se paryApta bAdaratejaskAyika ke upapAta kA bhI varNana kara lenA cAhiye yahI isa kathanakA sArAMza hai| 'evaM samvattha vivAyarateukAiyA apajjattagAya pajjattagAya samayakhette uvavAeyavyA samohaNAveyavvA vi' jisa prakAra 'apajjatta bAyarateu. kAieNaM bhaMte !' ityAdi sUtra dvArA aparyApta pAdaratejaskAyika ke utpAtakA kathana kiyA gayA hai, isI prakAra se sarvatra 20 sthAnoM meM bhI aparyAptaka aura paryAptaka cAdaratejaskAyika jIvoM ke samayakSetrako manuSyakSetra ko Azrita karake utpAtakA kathana kara lenA cAhiye / arthAt unheM vahAM utpanna bolanA caahiye| aura vahIM para unakA mAraNAntika samudghAta se maraNa bolanA cAhiye / isa prakAra aparyApta aura paryApta bAdaratejaskAyika jIvoMkA manuSyakSetra meM hI samudghAta aura sabhI 'ja heva apajjattao ujavAio' arthAt 2 pramANe aparita mAra tejaskAyikanA utpAtanuM varNana hamaNuM ja upara kahevAmAM Avela che, eja pramANe paryApta bAdara tejaka ciMkanA utpAtanuM varNana paNa samajavuM. e ja mA thanane sArAMza Desa che. 'eva savvattha vi bAyara teukAIyA apajjatta gAya pajjattagAya samayakhette ubavAeyavvA samohaNAveyavvA vi' prabhAra 'apajjatta vAyara tekkAieNa bho! tyAhi sUtra vaa| sAta mAha2 tAyinA utpAdanuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANe saghaLe ThekANe-eTale ke vIse sthAnamAM paNa aparyAptaka ane paryApta bAdara tejaskAyika nA samaya kSetra-manuSya kSetrane Azraya karIne utpAtanuM kathana kahevuM joIe. arthAta temanI utpattI tyAM kahevI joIe. ane tyAM ja teo nuM mAraNAnika samuddaghAtathI maraNuM kahevuM joIe. A rIte aparyApta ane paryApta bAdara tejaskAcike ne samuddaghAta ane utpattI manuSya kSetramAM ja kamathI vIse zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 bhagavatIsUtre kAnAM manuSyakSetre samudghAtaH manuSyakSetre evopapAto yathAkramaM viMzatisthAneSu varNanIya iti / varNanamakArastu pUrvapadarzita eva jJAtavyaH // 240 // , 'vaukkAiyA vaNassakAinA ya jahA puDhavIkAiyA taheva caukkaNaM deNaM ubavAyavvA' vAyukAyikA vanaspatikAyikAzca yathA pRthikAyikA stathaiva catuSkena medena sUkSmavAdaraparyAptAparyAptabhedena upapAtayitavyAH / vAyukAyiko'pi ca dvividhaH sUkSmo bAdarazca / sUkSmo'pi aparyApta paryApta bhedena dvividha stathA bAdaro'pi aparyApta paryApta bhedena dvividha stadevaM catuvidhA vAyukAyikAH / teSAM catuSkena bhedena vAyukAyavanaspatikAyayoH sarvatra sambhavAt pRthivIkAyikavadeva upapAto varNanIyaH / (320 ) evametra vanaspatikAyikAnAmapi catuSkena bhedena pRthivIkAyaka deva upapAto vaktavyaH / 400 / kiyazparyantaM caturbhedabhinnayoH vAyuvanaspatikAyikayorupapAto varNanIya statrAha - ' jAva' ityAdi, jAtra pajjata upapAta yathAkrama bIsa sthAnoM meM barNita karanA cAhiye anyatra nahIM / varNana karanekA prakAra pUrva meM dikhA hI diyA gayA hai 240 / 'vakkAiyo vaNassaikAiyA ya jahA puDhavIkAiyA taheva caukka eNaM bhedeNaM ubavAyavvA' pRthivIkAyika ke jaisA vAyukAyika kA aura arepatikAyikakA apane apane bhedo ke sAtha sarvatra upapAda kahanA caahiye| vAyukAyika bhI sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra kA hotA hai inameM sUkSma vAyukAyika bhI aparyApta aura paryApta ke bheda se do prakAra kA kahA gayA haiM tathA bAdaravAyukAyika bhI aparyApta aura paryApta bhe se do prakAra kA kahA gayA haiN| isa prakAra cAra prakAra ke vAyukAyike aura cAra prakAra ke vanaspatikAyika sarvatra saMbhavita hone se pRthivIkAdhika ke jaise inake upapAda kA varNana kara lenA cAhiye sthAne mAM vaNa na kahevuM joIe. khIje nahIM. varguna karavAnA prakAra pahelAM 52 matAvavAbhAM bhAvI gaye che. te munNa samavA. 240 ) 'vAukkAiyA vaNassa ikAiyA ya jahA puDhavIkAiyA tatra cavakkaNa bheeNa ujavaNyA' pRthivIyinA sthala pramANe vAyupAyastu yAne vanaspati kAyikAnu` kathana bhede sAthe svayaM banAvIne saghaLA sthAnamAM uSapAta sama jave. vAyukAyika paNu sUkSma ane bAdaranA bhedathI e prakAranA thAya che. samAvAyukAyikA paN aparyApta ane paryAptanA bhedathI e prakAranA kahela che. tathA badara vAyukAyika paNu aparyApta ane paryAptanA bhedathI e prakAranA kahela che. A rIte cAra prakAranA vAyukAyika ane cAra prakAranA vanaspatikAyikanu badhe saMbhavita paNuM hAvAthI pRthvIkAyikanI jema temanA upapAtanu' varNana zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - meyarandrikA TIkA za034 a. za.1 samra vinahagatyotpAtani 351 vAyaravaNassaikAieNaM bhaMte !' yAvatparyApta bAdaravanaspatikAyikA khalu bhadanta ! atra yAvatpadena paryApta sUkSmavAyukAyikasyAparyApta bAdaravAyukAyikasya, paryApta bAdaravAyukAyikasya, aparyApta sUkSmavanaspatikAyikasya, paryApta sUkSmavanaspati. kAyikasya, aparyApta vAdaravanaspatikAyikasya ca saMgraho bhavati / etAdRzaH pUrvoktacaturbhedabhinno vanaspatikAyikA, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIra' etasyA ratnapabhAyAH pRthivyAH 'purathimille carimaMte samohae' paurastye pUrvasmina cara. mAnte samavahataH, 'samohaNittA' samabahatya maraNAntikasamudghAtaM kRtvA, 'je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe' yo bhavya etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH, paccasthimille carimaMte pajjatta vAyaravaNassaikAiyattAe uvavajjittae' pAzcAtyepazcime carimAnte paryApta vAdaravanaspatikAyikatayotpattum / 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNa' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotradyateti praznaH / 400, 'jAva pajjattavAyaravaNastaikAie NaM bhaMte ! imI se rayaNappa bhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' yAvat he bhadanta ! koI paryApta bAdaravanaspatikAyika isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura 'samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paccasthimille carimaMte pajjata bAyaravaNassaikAiyattAe uvavajjittae' marakara vaha isI ratnaprabhA ke pazcima caramAnta meM ghAdara paryApta banaspatikAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM.' 'to he bhadanta ! vaha kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA haiM ? yahAM yAvat zabda se sUkSma paryApta vAyukAyika kA aparyApta bAira va yukAyika uN A nase. 400 'jAva pajjatta bAyara vaNasaikAieNa bhAte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimate ! samohae' yAvat 7 mApan / paryApta vanaspatikAyika A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAnamAM maraNa pAme bhane 'samohaNittA je bhavie imIse ravaNappabhAe puDhavIe paccathimille carimaMte ! pajjatta ghAyaravaNasvaikAiyattAe uvavajjittae' bharIne te mA 2tnalA pRthvInA pazcima caramAtamAM bAdara paryAptaka vanaspatikAyika paNuthI utpanna thavA yogya thayo sAya to 'se Na bhate ! kaisamaieNa' bhagavan ta seal samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che? ahiyAM yAvat zabdathI sUma paryApta vAyukAyikanuM, aparyApta bAdara vAyukAyikanuM, paryApta bAdara vAyu kAyikanuM, aparyApta sUkSmavanaspatikAyikonuM, paryApta sUpavanaspatikAyikenuM ane aparyApta bAdara vanaspatikAyikanuM grahaNa thayela che. A praznanA uttaramAM suzrI 43 che -'sesa' taheva jAva se veNaguNa gautama prabhArI aryAta zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsave uttarayati - ' se' ityAdinA 'senaM tava jAtra se teNaTTeNaM' zeSaM tathaiva yathA aparyApta sUkSmapRthivIkAyikoSapAtAbasare uttare kathitaM tathaitra ihApi yAbatasenArthena gautama! evamucyate, ityAdi prakaraNAntaM sarvamapi uttarAdikaM jJAtavyam / yAvat padena sampUrNasyApi uttaravAkyasya saMgraho bhavati / 352 'dakSiNa caramAnte upapAtaM varNayitumAha- apajjata huma' ityAdi / 'apajjata maDhavIkAraNaM bhate / ' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNamA puDhabIe paccatthimille carimaMte samohara' etasyAH ratnapamAyAH pRthivyAH pAzcAtye- pazcime caramAnte samavahataH 'samohaNittA je bhavie' samaya kA aryApta sUkSma vanaspatikAyikakA, evaM aparyApta bAdaravanaspatikAyika kA saMgraha huA hai| isa prakAra prazna ke uttara meM prabhuzrI gautama svAmI se kahate haiM- 'sesaM taheba jAva se teNadveNaM' he gautama! jaisA aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ke upapAta ke avasara meM uttararUpa meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI 'yAvat he gautama! maiMne isa kAraNa se aisA kahA hai' isa prakaraNa taka kaha lenA cAhiye / yahAM yAvat pada se sampUrNa uttara vAkya kA saMgraha huA hai / ava sUtrakAra pUrva dakSiNa caramAnta meM upapAta kA varNana karate haiM - isameM gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'apajjata suma puDhAraNaM bhaMte!' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'imI se ramAe puDhavIe pacatthimille carimaMte samohae' isa ratnapramApRthivI ke pazcima caramAnta meM mAraNAntika samudghAta se marA 'samohaNittA je bhavie imI se rayaNapabhAe puDhavIe purasthimille carimaMte sUkSma pRthvIkAyikanA uSapAtanA saMbaMdhamAM uttara rUpathI kathana karela che, teja rIte A prakaraNamAM paNa yAvat he gautama! meM AkAraNathI evu' kahyuM che keA prakaraNa paryanta samajI levuM ahiyAM yAvat pathI A samagra uttara vAkaya grahaNa karAyuM che. have sUtrakAra dakSiNa caramAntamAM upapAtanuM varNana kare che. AmAM zItabhasvAbhIo prabhuzrIne me pUchayuM cheDe - ' apajjatta suhuma pur3havIkAiyANa bhaMte !' he bhagavan aparyApta sUkSma hai| pRthvIzrayi va 'imIse rayaNappamAe puDhavIe paccatthimille carimaMte ! samohae' mA ratnaDalA pRthvInA pazcima aramAntabhAM bhArayAnti samudghAtathI bharAzuyAme bhane 'samohaNittA je bhaviSa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.1 102 vigrahagatyotpAtani0 353 isya-mAraNAntika samudghAtaM kasbA yo bhavyaH 'imIse rayaNapyamAe puDhabIe' etasyA ratnamabhAyAH pRthivyAH, 'purasthimille carimaMte' paurastye-pUrve caramAnte, 'ayajjatta muhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' aparyAptamRkSaH pRthivIkAyikatayA aparyApta sUkSmapRthivIkAyikarUpeNotpattum, 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM. sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigrahaNotpadyateti prshnH| uttaramAha-sesaM vaheva' ityAdi / 'sesaM laheba niravasesa' zeSam-ekhadatirikta niravazeSa prazna vAkyamuttaravAkyaM ca tathaiva-sarvatra samudghAteSu sarvatra copapAteSu yathaiva praznottara prakaraNaM kathitaM tenaiva rUpeNa niravazeSam ihApi adhyetavyam / ekasAmayikena yAvat trisAmayikena vA vigraheNotpadyata 'se keNTaga' ityAdikaM pUrvamUtrapaThitamena 'apajjapsa suhuma puDhavIkAiyattAe uvavajjittae' aura marakara vaha usI ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'seNaM bhaMte ! kaisamadaeNaM' tohe bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM- sesaM taheva nirarasesa' he gautama ! isa sambandha meM jaisA ki pUrva meM sarvatra samudghAtoM meM aura upapAtoM meM prazno. tara prakaraNa kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI vahI saba kathana kaha lenA cAhiye / arthAt vaha vahA~ eka samayavAle vigraha se utpanna hotA hai athavA do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigrahase utpanna hotA hai| 'se keNaTTeNaM' ityAdi sUtra se prazna aura 'se teNaTeNa0' ityAdi sUtra se uttara jaisA pahile kahA jA cukA hai vaha saba yahAM para vahAM se AkarSita kara kaha lenA caahiye| yahI bAta-sesaM taheva niravasesa' imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte! suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjitta' maraNa pAmIne te eja ratnaprabhA pRthvInA caramantamAM sUkama pRthvIkAyika pAthI utpanna vAna yogya sanesa DAya se Na bhaMte ! kai samaieNa' tara bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttarabhA prala cha -'sesa taheva niravasesa' gautama ! sAdhamAM je pramANe meM pahelA badhe sthaLe samuddaghAtamAM ane upapAtamAM praznottara rUpathI prakaraNa kahyuM che, e ja pramANe ahiyAM paNa te saghaLuM kathana kahI levuM. joIe. arthAt te tyAM eka samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. athavA be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. 'se keNaTreNaM' 4tyAdi sUtrathI prazna bhane 'se teNa TreNaM' tyAhi sUtrathA uttara je pramANe pahelAM kahela che. e ja pramANe te tamAma uttara ahIyAM sevA. yA pAta 'sesa tahedha niravasesa' yA sUtrAA mADiyAM sAre zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 bhagavatI sUtre jJAtavyamitibhAvaH / ' evaM jaheba purathimille carimaMte savyapadesu vi samohayA' evaM yathaiva paurastye caramAnte sarvapadeSvapi aparyApta paryAptAdi bhedabhinnapRthivyAdi vanaspatikA vikAsa viMzati sthAneSu samarahatAH 'paJccatthimille carimaMte samaya khete ya ubavAiyA' pAzcAtye caramAnte pRthivyap cAyutranaspatikAyikAH samayakSetrecAparyAptabAdaraparyAptavAdaratejaskAyikA upapAtitAH / 'je ya samayakhette samohayA ye ca samayakSetre samavahatAH santaH, 'pazccatthimille carimaMte samayakhette ya uvavAiyA' pAzcAtye caramAnte pRthivyAdaya zvatvAraH, samayakSetre ca bAdaratejaskAyikA upapAtitAH / 'evaM eeNaM caiva kameNaM' evametenaiva krameNa, 'paccatthi - mille carimaMte samayakhette ya samohayA purathimille carimaMte samayakhe te ya isa sUtrapATha dvArA yahAM samajhAI gaI hai| 'evaM jaheba purasthimille carimaMte savatrapadevi samohayA paccasthimille carimaMte samayakhette ya ubavAiyA' tathA isa sUtra pATha dvArA sUtrakAra aisA samajhA rahe haiM ki jaisA pUrvacaramAnta meM aparyApta paryApta Adi bheda viziSTa pRthivI Adi se lekara vanaspatikAyika taka ke 20 sthAnoMvAle jIvoMkA mAraNAntika samudghAta karake maraNa kahA gayA hai aura maraNa karake jaisA unakA pAzcAtya caramAnta ke pRthivI apU vAyu aura vanaspatikAyikoM meM upapAta kahA gayA hai tathA aparyApta bAdara aura paryApta bAdara tejaskAyikoM kA samayakSetra meM utpAda kahA gayA hai tathA 'je ya samayakhette samohayA paccarithamille carimaMte samayakhette ya uvavAiyAM' jo jIva bAdara aparyApta tejaskAyika, bAdara paryApta tejaskAyika- samayakSetra meM mAraNAtika samudghAta karake pAzcAtya caramAnta meM- ratnaprabhA pRthivI ke pazcima-caramAnta meM evaM samayakSetra meM utpanna hue kahe gaye haiM / 'evaM samAvesa che. 'eva' jaheva puratthimille carimaMte savvapadesu vi samoiyA pacchatthimille carimaMte samayakhete ya uvavAiyA' tathA thA sUtrapATha dvArA sUtrAra evuM samajAve che ke-jema pUrva caramAntamAM aparyApta paryApta vigere bhedavALA pRthvIkAya vigerethI laIne vanaspatikAya sudhInA 20 vIsa sthAnAmAM mArA ntika samuddhAta karIne jIvAnu` maraNa kahevAmAM Avela che, ane maraNu kahIne me rIte tetheonu-bheTale he pRthvI, ayU, vAyu, ane vanaspatimayi mAM-bheTale } pazrima yarabhAntabhAM upapAta uDela che, tathA 'je ya samayakhete samohayA paccatthi - mille carimaMte ! samayakhete ya uvavAiyA' ne va mAra aparyApta tenAyiS4, bAdara paryApta tejaskAyika samaya kSetramAM mAraNAntika samuddhAta karIne pazcima caramAtamAM-ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM ane samaya kSetramAM thayelA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- - pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 355 uvavAeyabA teNeva gamaeNaM' pAzcAtye caramAnte samayakSetre ca samavahatAH paurastye caramAna samayakSetre ca upapAtayitavyA stenaiva gamakena-tena pUrvoktanaiva prakAreNeti / 'evaM eeNaM gamaeNaM dAhiNille carimaMte samohayANaM uttarille carimaMte samayakhette ya uvavAo' evametena gamakena dAkSiNAtye caramAnte dakSiNa caramAnte samavahatAnAm auttare caramAnte samayakSetre ca upapAto varNanIya 'evaM ceva uttarille carimaMte samayakhette ya samohayA' evamevauttare caramAnte samayakSetre ca samavahatAH 'dAhiNille carimaMte samayakhette ya utravAeyavvA teNeva gabhaeNaM' dAkSieeNaM ceva kameNaM paccasthimille carimaMte samayakhetta samohayA purasthi mille carimaMte samayakhette ya uvavAeyavvA' usI prakAra isI krama se pazcima caramAnta meM aura samayakSetra meM unakA mAraNAntika samuddhAta se maraNa kahanA cAhiye aura maraNa kahakara unakA pUrvaparamAnta meM evaM samayakSetra meM utpAda kahanA cAhiye / 'evaM eeNaM gamaeNaM dAhiNile carimaMte samohayANaM uttarille carimaMte samayakhetta ya uyavAo 'tathA isI prakAra isI krama se ina jIvoMkA dakSiNa caramAnta meM mAraNAntika samudghAta se maraNa kahakara unakA uttara caramAnta meM aura samayakSetra meM utpAda kA varNana karanA caahiye| 'evaM ceva uttarille carimaMte samayakhette ya samohayA dAhiNille carimaMte samayakhette ya uvadhAeyavyA teNeva gamaeNaM' tathA isI prakAra se isI krama se uttara caramAnta meM aura samayakSetra meM unakA mAraNAntika samudghAta kahakara dakSiNa ke 'evaM eeNa ceva kameNa paccasthimille carimaMte ! samayakhete samoiyA purasthi. mille carimaMte! sAyakhete ya ukvAe yavvA' se zata mA bhathA pazcima caramAntamAM ane samaya kSetramAM temanuM mAraNatika samudughAtathI maraNa kahevuM joIe. ane maraNa kahIne pUrvacaramAnDamAM ane samaya kSetramAM teone apAta 4 naye. evaM eeNa gameNa dAhiNille samohayANaM uttarille carimaMte samayakhete ya uvavAo' tathA mA prabhA mA bhayo A ivenu dakSiNa caramantamAM mAraNAntika samudraghAtathI maraNa kahIne teonuM utta2 yaramA-tamA bhane samaya kSetramA pAInu pa 427 no . 'eva' ceba uttarille carimaMte samayakhete ya samohayA dAhiNille carimaMte samayakhete ya uvavAeyavvA teNeva gamaeNa' tathA mA pramANe mA bhathI uttaramA caramAntamAM ane samaya kSetramAM teone mAraNAntika samudraghAta kahIne dakSiNanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre NAtye caramAnte samayakSetre copapAtayitavyAH tenaiva pUrvapadarzitenaiva gamakena prakAre Neti / ayaM bhAvaH yathA-ratnaprabhA pUrvacaramAnte samavahatasya ratnapabhApazcima caramAnte upapAto varNitaH, evaM ratnapamA pazcimacaramAnte samavahatasya ratnamamA pUrvacaramAnte samayakSetre copapAto varNayitavyaH, tathA ratnaprabhAyA dakSiNacaramAnte samayakSetre ca samavahatasya ratnaprabhA uttaracaramAnte samayajhetre ca samavahatasya ratnaprabhAyA uttaracaramAnte samayakSetre copapAto varNayitavyaH, tathaiva ratnaprabhAyA uttaracaramAnte samayakSetre ca samavahatasya ratnaprabhA dakSiNacaramAnte copapAto varNanIyaH / AlApakapakAraH svayameva UhanIyaH // // iti ratnapramAzrita papa tamakAraprakaraNAtmakaM dvitIyaM sUtram // caramAnta meM aura samayakSetra meM unake utpAdakA kathana usI prakAra ke gayakase karanA cAhiye / tAtparya yaha hai-jaisA ratnaprabhA caramAnta pRthivI ke pUrva caramAnta meM samavahata pRthivyAdikAyika jIva kA ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM upapAta varNita huA hai vaisA hI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM samavahata pRthivyAdikAyika jIvakA ratnaprabhApRthivI ke pUrvacaramAnta meM aura samayakSetra meM upapAda varNita kara lenA cAhiye / tathA ratnaprabhA ke dakSiNa caramAnta meM aura samayakSetra meM samavahata hue usa jIva ke utpAdakA varNana ratnaprabhApRthike uttara caramAnta meM aura samayakSetra meM kara lenA cAhiye / isI prakAra se ratnapramA pRthivI ke uttara caramAnta meM evaM manuSyakSetra meM samavahata hue caramAtamAM ane samaya kSetramAM teonA utpAdanuM kathana karavuM joIe. kahe. vAnuM tAtparya e che ke-je rIte ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM je pramANe samudughAta kahelA pRvikAyika vigere jIvane ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM upapAtanuM varNana karyuM che, eja pramANe ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM samudraghAta karela pRthvIkAyika vigere jene ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM ane samaya kSetramAM samudghata kahela jIvanA utpAdanuM varNana karI levuM joIe. tathA ratnaprabhA pRthvIne dakSiNa caramAnDamAM ane samaya kSetramAM samuddaghAta karela te jIvanA utpAdanuM varNana ratnaprabhA pRthvInA uttara caramAtamAM ane samayakSetramAM karI levuM joIe. e ja pramANe ratnaprabhA pRthvInA uttara caramAtamAM ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU03 za0prabhAzritaikendriyANAmutpAtaH 357 atra ratnaprabhA prakaraNe pRthivyAyekaikasmin jIvasthAne viMzati viMzati gamaka sadabhAvena pUrvAntagamAnAM catvAri zatAni 400, evaM pazcimAnta dakSiNAntotta rAntagamAnAM pratyekaM catvAri catvAri zatAnIti saMmIlya sarve SoDazazata saMkhyakAH 1600 gamA bhavantIti ||muu-2|| iti ratnaprabhApRthivyAzritopapAtaprakAraprakaraNAtmakaM dvitIyaM sUtram // 2 // jIvoMke utpAda kA varNana ratnaprabhA pRthivI ke dakSiNa caramAta meM aura samayakSetra meM kara lenA caahiye| AlApa prakAra isa sambandha meM apane Apa utpanna kara lenA cAhiye / isa prakAra ratnaprabhAzrita upapAta ke prakAra kA yaha prakaraNa rUpa dvitIya sUtra samApta huaa| isa ratnaprabhA prakaraNa meM pRthivI Adi eka eka jIva sthAna meM bosa 2 gamakokA sadbhAva hai isase pUrvAnta gamakoM kI saMkhyA 400 hotI hai| isI prakAra se pazcimAnta, dakSiNAnta aura uttarAnta gamaukI pratyekakI 400-400 kI saMkhyA hotI hai| isa prakAra cAroM dizAoM ke gamaka 1600 hote haiM / ||suu0 2 // manuSya kSetramAM samudraghAta karelA jIvana utpAtanuM varNana ratnaprabhA pRthvInA dakSiNa caramAnamAM ane samaya kSetramAM karI levuM. A rIte ratnaprabhA pRthvInA AzrayavALA upapAtanA prakAranuM A prakaraNa rUpa bIju sUtra samApta thayuM. A ranamAnA prakaraNamAM pRthakI vigere eka eka jIva sthAnamAM vIsa vIsa gamakene sadbhAva kahela che. ethI pUrvAnanA gamenI saMkhyA 400 cAraso thAya che. e ja rIte pazcimanta, dakSiNata ane uttarAnta, gemanI darekanI saMkhyA 400-400 cAraso, cArasonI thAya che. A rIte cAre dizAonA thaIne kula gamake 1600 seLase thAya che. sUrA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 bhagavatIstre ratnaprabhApRthivyAzritAnA mekendriya jIvAnAM saMghAtopapAtamakAraM saMpadarya zarkarApamAzritaikendriyajIvAnAM samudghAtopapAtaM madarzayannAha-apajjatta' ityaadi| ___ mUlam-apajjatta suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte! sakarappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie sakarappabhAe puDhavIe paJcasthimille carimaMte apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae / evaM jaheva rayaNappabhAe jAva se teNaTeNa0 evaM eeNaM kameNaM jAva pajjattaesu suhumateu. kaaiesu| apajjattasuhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! sakarappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae samohaNittA je bhavie samayalele apajattabAyarateukAiyattAe uvavajittae, se NaM bhaMte! kai samaieNaM pucchA, goyamA! dusamaieNa vA, ti samaieNa vA viggaheNaM uvavajjijjA / se keNaTreNaM0 evaM khalu goyamA! mae satta seDhIo pannattAo taM jahA, ujjuyAyayA jAva addhckvaalaa| egao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe, dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, duhao vaMkAe seDhIe uvava. jjamANe tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, se teNaTeNaM. evaM pajjattaesu vi bAyarateukAiesu, sesaM jahA rygppbhaae| je vi bAyarateukAiyA apajjattagA ya pajjattagA ya samayakhette samohaNittA doccAe puDhavIe paccasthimille carimaMte puDhavI. kAyaesa cauThivahesu AukAiesu cauThivahesu, teukAiesa duvihesu, vAukAiesu caubdhihesu, vaNassaikAiesu cauvihesu uvavajjati te vi evaM ceva dusamaieNa vA, tisamaieNa vA viggaheNaM uvvaaeyvaa| bAyarateukAiyA apajjattagAya pajjattagAya zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.1903 zaprabhAzrijaikendriyANAmutpAtaH 359 jAhe tesu ceva uvavaujaMti, tAhe jaheva rayaNappabhAe taheva ega. samaiya dusamaiya tisamaiya viggahA bhANiyavvA, saMsaM jaheva rayaNappabhAe taheva nirvsesN| jahA sakarappabhAe vattavvayA bhaNiyA evaM jAva ahe sattamAe vi bhANiyavA ||suu03|| chAyA-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! zarkarAprabhAyAH pRthi. vyAH pauraratye caramAnte samavahataH samabahasya yo bhavyaH zarkarApabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayopapattum , evaM yathaiva rasnaprabhAyAM yAvat tattenArthena / evam-etena krameNa yAvat paryAptakeSu sUkSmatejaskAyikeSu / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! zarkarApamAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavyaH samayakSetre aparyAptabAdara. tejaskAyikatayA utpattum , sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena pRcchA, gautama ! dvi sAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNotpayeta, tatkenArthena, evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptAH tadyathA RjvAyatA yAvadarddha cakravAlA ekato cakrayA zreNyA upapadyamAna tripAmayikena vigraheNotpadyeta, dvidhAto vakrayA zreNyA upapadyamAna trisAmayikena vigraheNotyayeta, tattenArthena / evaM paryApta keSvapi bAdaratejaskAyikeSu zeSa yathA ratnamAyAm / ye'pi bAdaratejaskAyikA aparyAptakAzca paryAptakAzca samayakSetre samavahatya dvitIyAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte pRthivIkAyikeSu caturvidheSu, akAyikeSu, caturvidheSu, tejaskAyikeSu dvividheSu, vAyukAyikepU, caturvidheSu, vanaspatikAyikeSu catu. vidheSu utpadyante te'pi evameva, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigrahaNa upapAtayitavyAH / bAdaratejaskAyikAH aparyAptakAzca paryApta kAzca yadA te've. votpadyante tadA yathaiva ratnaprabhAyAM tathaiva ekasAmayika dvisAmayika-trisAmayika vigrahA bhaNitavyAH / zeSa yathava ratnapAyAM tathaiva niravazeSam / yathA zarkarA prabhAyA vaktavyatA bhaNitAH, evaM yAvadadhaH saptamyA api bhnnitvyaaH||muu0 3 // ratnaprabhApRthivI ke Azrita ekendriya jIvoM ke samudghAta aura upapAta ke prakAra ko prakaTa karake aba zarkarAprabhAzrita ekendriya jIvoM ke samudrAta aura upapAta ke prakAra ko sUtrakAra prakaTa karate haiM ratnaprabhA pRthvInA AzrayavALA ekendriya jIvonA saMghAta ane upapata nA prakArane pragaTa karIne have sUtrakAra zarkarA prabhA pRthvInA AzrayavALA ekendriya jInA samudraghAta ane upapAtanA prakAre pragaTa kare che - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TIkA- 'apajjatahu maDhavIkAie NaM bhaMte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khala madanta ! 'sakarapabhAra puDhacI zarkarAmabhAyAH dvitIya nAraka pRthivyAH, 'purathimile carimaMte samohara' paurastye pUrvasmina caramAnte samavahato mAraNAvikasaddhAtaM kRtavAn / 'samodaNittA je bhavie' samavaddasya mAraNAntika samudvAtaM kRtvA yo bhavyaH yogyaH 'sakarappabhAe puDhavIe' zarkarAmamAyA dvitIyapRthivyAH, 'paccatthimille carimaMte' pAzcAtye- pazcime caramAnte, 'apajjata 360 maDhavIkAisA uvavajjittara' aparyApta sUkSmapRthivI kAyika jIvarUpeNotpatu, sa khalu bhadanta ! ekasAmayikena vA, digraheNa yAvat trisAmAyikena vigraheNa 'apajjatta sumaDhavI Aie NaM bhaMte ! sakkarapabhAe puDhavIe' ityAdi TIkArya - 'arajjata sumapuDhavIkAie NaM bhaMte!' he bhadanta ! jisa aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvane 'sakkarappabhAe puDhabIe purasthi - mille carimaMte samohae 'zarkarA prabhA pRthivI ke pUrvacaramAnta pUrva bhAgake anta meM mAraNAntika samudghAta se maraNa kiyA 'samohaNittA je bhavie sakkarapabhAe puDhavIe paccatthimille carimaMte apajjanta suhuma puDhavIkAiyattAe ubavajjisae' aura marakara vaha zarkarAprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta 'pazcima bhAga ke anta' meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta aisA vaha jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? kyA eka samayavAle vigraha se vaha vahAM utpanna hotA hai ? athavA do samayavAle vigraha se vaha vahAM utpanna hotA hai ? athavA tIna samayavAle vigraha se vaha vahAM 'apajjata huma puDhavIkAiyANaM bhave ! sakkarappabhAe puDhavIe' ityAdi TIDaartha - ' apajjata suhuma puDhatrIkAie NaM bhaMte !' he bhagavan ke aparyApta sUkSma pRthvI thie ve ' sakkara pabhAe puDhavIe purathimille carimaMte / samohara' zakarAprabhA pRthvInA pUrva caramAnta (pUrvabhAganAanta)mAM mAraNAntika samuddhAta zrIne bharaNupAme bhane 'samohaNittA je bhavie sakkara pabhAe puDhavIe paccatthimille carimaMte apajata suDuma pur3havI kaiyacAe uvavajjittara' bhane bharayupAmIne te zarkarAprabhA pRthvInA pazcima caramAnta pazcibhAganA aMtamAM aparyApta sUkSma pRthvIkAyaka paNAthI utpanna thavAne cAgya thayela hAya tA he bhagavan evA te jIva tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? zu' te eka samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? athavA e samayavALI vigraha gatithI te tyAM utpanna thAya che ? athavA traNa samaya vALI vigraha gatithI te tyAM utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 103 za prabhAzritaikendriyANAmutpAtaH 361 utpadyateti praznaH / uttrmaah-e-jhe|' ityAdi. 'evaM jana rayaNappabhAe jAva se tegaDeNaM' evaM yathaiva ratnapabhAyAM tathaiva zarkarApramAyAmapi vAcyam , yAvat tattenArthena he gautama ! enamucyate ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNa utpadyeta iti paryantaH pATho'tra vaacyH| 'evaM eeNaM kameNaM jAva pajjattamuhumate ukAiesu' evametena uparyukta prakAreNa yAvat paryAptasUkSma tejaskAyikeSu atra yAvatradena paryApta sUkSmapRthivIkAyikA'paryApta bAdara pRthivIkAyika paryApta vAdarapRthivIkAyikA'paryApta sUkSmAkAyika-paryApta sUkSmA kAyikA'paryAptabAdarA'kAyika-paryAptabAdarAkAyikA'paryApta sUkSma tejaskAyikAnAM saMgraho bhvti| tathA ca-aparyApta sUkSmapRthivIkAyiutpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'evaM jaya rayaNappabhAe jAva se teNaTeNaM 'he gautama ! jaisA ratnaprabhApRthivI meM kahA gayA hai vaisA hI zarkarAprabhApRthivI meM bhI yAvat 'he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM eka samapavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, yahAM takake prakaraNakA kathana karanA cAhiye / 'evaM eeNaM kameNaM jAva pajjatta suhuma teukAiesu 'isI krama se yAvat paryApta sUkSma tejaskAyika taka meM jAnanA caahiye| yahAM yAvatpada se 'paryApta sUkSma pRthivIkAyika aparyApta bAdarapRthivIkAyika, paryApta bAdarapRthivIkAyika, aparyApta sUkSma apkAyika, paryApta sUkSma apkAyika, aparyApta bAdaraapakAyika, paryApta bAdara apkAyika evaM aparyApta sUkSma tejaskAyika' ina sabakA grahaNa gautabhAbhIra 4 cha -'eva jaheva rayaNappabhAe jAva se teNaTeNa' gautmratnaprabhA pRthvInA prakaraNamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenuM kathana zarkarAmabhA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa yAvat he gautama ! meM evuM kahyuM che ke-te tyAM eka samayavALI vigrahamatithI paNa utpanna thAya che. be samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che, ane traNa samayanI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che. A kathana sudhInuM saghaLuM prakaraNa kahevuM joIe. 'evaM eeNaM kameNaM jAva pajattasuhumateukAiesu' mA bhathI yAvat paryApta suukssmtejakAyika sudhImAM samajavuM. ahiyAM yAvatpadathI paryAptasUmapRthvIkAyika, aparyApta bAdarapRthvIkAyika, paryAptabAdarapRthvIkAyika, aparyApta sUkSma akAyika paryAptasUkSama akhAyika, aparyApta bAdara acchAyika paryApta bAdaraappAyika ane aparyApta sUkSamatejaskAyika A saghaLA grahaNa karAyA che. tathA-apa bha0 46 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 bhagavatIne kasya zarkarAmamA pUrvacaramAnte samavahatya zarkarApamA pazcimacaramAnte samu. tpadyamAnasya aparyApta sUkSmapRthiSIkAyikAdArabhya yAvat paryApta sUkSma tejaskA. yikeSu utpatiM vadan eSa eva kramo jJAtavya iti / atha etadeva samayakSetramAzrityAha-'apajjatta suhumapuDhavIkAie NaM bhaMte' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'sakkarappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' zarkarApramAyA dvitIya pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn 'samohaNittA je bhavie samayakhette apajjattavAyarateukAiyattAe upavajjittara' samavahatya mAraNAntikasamudghAtaM kRtvA yo bhavyaH samayakSetre aparyA. ptavAdaratejaskAyikatayA-aparyAptabAdaratejaskAyikarUpeNa utpattum , 'se gaM bhaMte ! kara samaieNaM pucchA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa utpahuA hai| tathA ca-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakA zarkarAprabhA pRthivI ke pUrvacaramAnta meM mAraNAntika samudghAta dvArA maraNa kahakara jaisA usakA zarkarAprabhApRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivI kAyika rUpa se utpAda eka athavA do athavA tIna samayavAle vigraha dvArA kahA gayA hai-so isI prakAra se isakI utpatti paryApta sUkSma tejaskAyikoM taka meM kaha lenI cAhiye / 'apajjatta suhuma puDhavIkAieNaM bhaMte ! 'he bhadanta ! jisa aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvane 'sakkarappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' zarkarAprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta se maraNa kiyA 'samohaNittA je bhavie samayakhette apajjata ghAyara teukAiyattAe' aura marakara vaha samayakSetra aDhAI dvIpa samudra meM aparyApta bAdateja. skAyika rUpa se utpatti ke yogya huA to 'se NaM bhaMte ! kAsamaieNaM ryApta sUma pRthvIkAyikanuM zarkarA prabhA pRthvInA pUrvacaramAtamAM mAraNatika samudughAtadvArA maraNa karIne je rIte teone zarkaraprabhA pRthvInA pazcimacaramAntamAM aparyApta sUkama pRthvIkAyikapaNAthI utpAda eka athavA be athavA traNa samayavALI vigraha gatithI kahela che, te eja pramANe teonI tpatti paryAta sUkSma te42 yi sudhImA pIne. 'apajjattasahamapuDhavIkAieNaM bhate ! 3 bhagavan re maryApta sUkSma vIyi: ve 'sakkarappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' mA sInA pUrvayaramAntamA bhA2nti samudhAtathI bharaNa pAbhyo 'samohaNittA je bhavie samayakhette ajjattavAyarate ukAiyattAe ubavajjittae' mana bharIne samaya kSetra (aDhI dvIpa)mAM aparyApta bAdaratejaskAyikapaNuthI utpanna thavAne yogya zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 sU03 za0prabhAzritai kendriyANAmutpAtaH 363 dyeta ? iti pRcchayA-praznaH saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'dusamaNa vA tisamaieNa vA, viggaheNa uvavajjejjA' dvisAmayikena bA, jisAmayikena vA vigraheNa utpadyeva ityuttaram / i6 zarkarAmamA pRthivI pUrvacaramAntAd manuSyakSetre samutpadyamAnasya vAdaratejaskAyikasya samazreNi nAstIti, 'dusamaNaM' ityAdi kathitam / ekasAmayikeneti na kathitam / samazreNyA gacchata eva ekasAmayika vigrahasambhavo bhavati, vizreNyA gacchAstu dvayAdisAmayika vigraha yathAkramaM bhavatIti bhAvaH, 'se keNaTTeNaM' tatkenArthena bhadanta / evamucyate dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNotpadyeta ? iti punaH praznaH / bhagavAnAha - ' evaM khalu' ityAdi / ' evaM khalu goyamA !" evaM khalu he gautama ! pucchA 'he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? isake sambandha meM prabhuzrI uttara rUpa se kahate haiM- 'godhamA ! dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM ubavajjejjA' 'he gautama! vaha vahAM do samaya vAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki zarkarA pRthivI ke pUrva caramAnta se manuSyakSetra meM utpanna honevAle bAdaratejaskAyika jIva kA vaha utpatti sthAna samazreNi meM nahIM par3atA hai / eka samayavAlA vigraha samazreNivAle utpatti sthAna meM jAnevAle jIvakA hotA hai / vizreNi se jAnevAle jIva ko do Adi samayakA hI vigraha hotA hai / 'sekeNadveNa bhaMte !' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM do samaya vAle vigraha se athavA tIna samayavAle bigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' evaM khalu goyamA ! mae anesa hoya, 'se NaM bhaMte ! kai samaraNaM pucchA' he bhagavan te tyAM TalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI che hai - 'goyamA ! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA viggaheNaM uvabanjejjA' 4 gautama ! te tyAM e samayavALI vigraha gatithI athavA traNu samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. kahevAnu tAtparya e che ke-zazaprabhA pRthvInA pUcaramAntathI manuSyakSetramAM utpanna thavAvALA khAdaratejakAyika jIvanu' te utpattisthAna samazreNImAM paDatu nathI, eka samayavALA vigraha samazreNIvALA utpattisthAnamAM javAvALA jIvanA hAya che. vizreNIthI javA vALA jIvane e vigere samayanI ja vigraha gati hAya che. 'se keNadveNaM bhaMte !' he bhagavan yAya yevu zA arathI uhI ho haite tyAM e samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? yA praznamA uttaramA anuzrI uDe che De- 'parva' vAlu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre 'mae satta seDhomo paNNattAo' mayA-mahAvIreNa saptazreNayaH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'ujjuyAyayA jAva addhacakkavAlA' RjvAyatA yAvad arddhacakravAlA, atrayAvatpadena ekato vakrA, dvidhAto cakrA, ekataH khA, dvidhAtaH khA, cakravAlA ityantazreNInAM saMgraho bhavati, tatra-'eka o vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaNaM upavajjejnA' ekato vakrayA dvitIya zreNyA utpadyamAno dvisAmayikena vigraheNotpadyata iti / 'se teNaDhaNaM0' tattenArthena gautama ! evamucyate, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNa samutpadyateti / 'evaM pajjattaema satta seDhIo paNNattAmo 'he gautama ! maiMne sAta zreNiyAM kahI hai 'taM jahA' jaise-'Ujju prAyayA jAva addhacakavAlA' RjvAyatA yAvat ardhavAlA yahAM yAvatpada se-ekato vakrA, dvidhAto vakrA, ekataH khA, vidhAtaH khA, aura cakavAlA' ina avaziSTa zreNiyoM kA grahaNa huA hai| ina meM se jo jIva ekamo vaMkAe seDhIe upayajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA utpattisthAna meM ekato vakrA zreNi se utpanna hotA hai vaha vahAM do samayavAle vigraha se utpanna hotA haiN| yahAM samaNi nahIM hai / isalie prathamazreNi se gamana kA abhAva rahatA hai| 'duhaovakAe seDhIe uvavajjamANe tisamaieNa vigaheNaM uvava. jjejjA 'jo jIva utpattisthAna meM vidhAto vakrA zreNi se jAkara utpanna hotA hai vaha vahAM tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? 'se teNa. dveNaM.' isa kAraNa he gautama ! maiMne pUrvoktA se aisA kahA hai ki vaha vahAM do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna goyamA ! mae satta seDhIo paNNattAoM' gautama ! meM sAta zreNIyo ma cha. 'ta jahA' te yA pramANe cha.-'ujjuyAyayA jAva aDUDha cakkavAlA' trAjavAyatA yAvat ardhacakavAlA ahiyAM yAvapadathI ekanavakA, dvidhAtAvakA. ekataH ! khA, dvidhAtaH ! khA ane cakavAlA A bAkInI zreNI grahaNa 12 . mAmAthI 2 41 'eka o vaMkAe seDhoe uvAjamANe dusamaieNaM vigaheNaM upavajjejjA' pattisthAnamA taap| zreolthI pina thAya che. te tyAM be samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. ahiyAM samazraNa hAtI nathI. methI paDesI zreNIthI amnne| abhAva 2 che. 'duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamaieNa viggaheNaM ubavajjejjA'2 71 pattisthAnamA dvidhAtAvakra zreNIthI jaIne utpanna thAya che, te tyAM traNa samayavALI vigraha gatithI 6panna thAya che. 'se teNaTreNaM.' 25thI gautama ! meM patA kahyA pramANe evuM kahe che ke-te tyAM be samayavALI vigraha gatithI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 203 za prabhAzritaikendriyANAmutpAtaH 365 vi bAyarateukAiesa' evam paryAptavAdaratejaskAyikeSu yathA-aparyApta sUkSma pRthivIkAyikasya dvisAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNotpAda: kathito na tu ekasAmayikena tathaiva paryApteSu api bAdaratenaskAyikeSu zarkarApamA pUrva caramAntAt zarkarAmabhApazcimacaramAnte Agatya samutpattuM yogyasya aparyApta sakSama pRthivI kAyikasya dvisAmagikena vA trisAmayikena vA vigraheNa samutpAdo jJAtavya iti / 'sesaM jahA-rayaNappabhAe' zeSam vAyukAyikAdisambandhe yathA-yena prakAreNa ratnapramAyAM kathitaM tathaiva atrApi jJAtavyam iti / 'je vi bAyarateukAiyA apajjattagAya' ye'pi bAdaratajaskAyikA aparyAptakAzca paryAptakAzca, 'samarakhette samohaNittA doccAe puDhavoe paccasthimille carimaMte' samayakSetre hotA hai / 'evaM pajjattapasu vi bAyarate ukAiestu' jisa prakAra aparyApta bAdaratejaskAyikoM meM aparyApta sUkSma pRthivIyAyika kA do samayavAle vigraha se athavA tInasamayakAle vigraha se utpAda kahA gayA hai-eka samayavAle vigraha se nahIM usI prakAra se paryApta bAdara tejaskAyikoM meM zarkarAprabhA ke pUrva caramAnta se samayakSetra meM Akara ke utpatti ke yogya hue aparyApta sUkSma pRthivIkAyika kA do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpAda jAnanA cAhiye 'sesaM jahA rayaNappabhAe' jisa prakAra se zeSa vAyukAyika Adi ke saMbaMdha meM jaisA ratnaprabhA meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnamA cAhiye je vi pAyarate ukAiyA apajjastagAya pajjattagAya samayakhette samohaNittA doccAe puDhavIe paccasthimille carimaMta' aura jo paryA. athavA 12 samayavANI viDa gatithI apana thAya che. 'eva pajattaesa vi bAyarate ukAiesu' ne zate 55tti maarte424||ymaa atisUkSma tejaskAyikanI be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samavALI vigraha gatithI utpatti kaheva che.-eka samayavALI vigraha gatithI nahIM eja rIte paryApta bAdaratejaskAyikamAM zarkaraprabhA pRthvInA pUrvacaramAntathI zarkaraprabhAnA pazcimacaramAntamAM AvIne utpanna thavAne cagya thayelA aparyApta sUmi pravIkAvikene utapAta be samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI viDa gatithI sabhA.. 'sesa jahA rayaNappabhAe' ne -ta2 prshnottre| vigere ratnaprabhAnA prakaraNamAM kahyA che, e ja rIte ahiyAM paNa samajavA. 'je vi vAyara apajjattagA ya samayakhette samohaNittA doccAe puDhavIe paccatthi. mille carimaMte' yati bhane aparyApta pA42 tAyi4 2 05 samaya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre manuSyakSetre ityarthaH samavahatya mAraNAntikasamudghAtaM kRtvA mRtvetyarthaH, dvitIyAyAH ya pRthivyAH zarkarAmabhAyA ityarthI, pAzcAtye caramAnte 'puDhavIkAiesu caunihesu' pRthivIkAyikeSu caturvidheSu aparyApta sUkSma, paryApta sUkSmA'paryApta bAdaraparyAptavAdara pRthivI kAyikarUpeSu, tathA-'AukAiesu cauvihesu' apkAyikeSu aparyAptAdi caturvidheSu tathA 'teukAiemu duvihesu' tejaskAyikeSu dvividheSu aparyApta sUkSma bhedaminneSu, tathA-'vAukAiesu ca ubihesu' vAyukAyikeSu caturvidheSu tathA-'vaNassaikAiesu caubdhihesu' banaspatikAyikeSu caturvidheSu 'ujjati' utpadyante, aparyAptakaparyAptakAH bAdaratejaskAyikA eSu adhika raNeSu samutpattiM labhante, 'tevi evaM ceva dusamaieNa vA, tisamaieNa vA viggaheNa uvavAeyatvA' te'pi evameva dvisAmayikena vA, trisAmarikena vA vigraheNa saka aura aparyAptaka pAdaratejaskAyika jIva samakSetra meM-manuSyakSetra meM mAraNAntika samudghAta se maraNa karake zarkarAprabhA ke pAzcAtya cara. mAnta meM cAroM prakArake-aparyApta sUkSma, paryApta sUkSma, aparyApta bAdara aura paryApta bAdara-pRthivIkAyikoM meM tathA 'AukkAiesu caubdhihesu' aparyAptakAdi cAroM bhedavAle apakAyikoM meM 'teukaiesu duvihesu' tathA-aparyApta sUkSma evaM paryApta sUkSma do bheda vAle teja. skAyikoM meM tathA-'bAukkAiessu caubihesu' cAroM prakAra ke vAyukA. yikoM meM tathA-vaNasmaikAiepsu cauThivahesu' cAroM prakArake vanaspati kAyikoM meM 'uvavati utpanna hote haiM, ve isI prakAra se vahAM do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hote haiM 'te vi evaM cetra' jisa prakAra aparyApta sUkSma pRthivIkAyikakA aparyApta kSetramAM, manuSyakSetramAM mAraNAntika samudraghAtathI maraNa pAmIne zarkarA prakSAnA pazcima caramAntamAM cAre prakAranA-eTale ke-paryApta sUma, aparyAptasUma, aparyApta mAha2 pati mAha-pRthvIpamA tathA 'AukAiesu cauvihesu' 55ryAta vigere yAre sevA vimA ukkAiesu duvihesu' tathA aparyApta sUkSma ane paryApta sUma be bheTavALA tejaskAyikamAM tathA 'vAukAiesu cauvihesu' thAre prA2nA vAyuyima tathA 'vaNassahakkAiesu caubihesu' thAre 2nA banaspativimA 'uvavajaMta' utpanna thAya che. eja pramANe tene tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayapaannii vi gatithI 5 thAya che. 'te vi evaM cetra'pramANe a5yAta. bhUmi pRthvIkAyikane aparyApta bAdara tejarakAyikamAM be vagere samayavALI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 bha, za.1203 zaprabhAzritaikendriyANAmutpAta: 367 viSamazreNyA upapAtayitavyAH, yathA aparyApta sUkSma pRthivIkAyikasya aparyApta vAdaratejaskAyike dvayAdisAmayikavigraheNotpAdaH kathitastathaiva aparyApta paryApta bAdaratejaskAyikAnAmapi samayakSetre samavahatAnAM zarkarAmabhAyA: pazcimacaramAnta sthita pRthivyAdivanaspatikAyikAnteSu dvitrisAmayikavigraheNaiva upapAto varNayitavya iti bhAvaH / 'bAyarateukAiyA apajjattagAya pajjattagAya' bAdaratejaskAyikA aparyAptakAzca paryAptakAzca, 'jAhe tesu ceva uvavajjati' yadA teSveva pUrvokta vizeSaNaviziSTeSu pRthivyAdivanaspatikAyikAnteSu utpa. dhante / 'tAhe jaheva rayaNappabhAe' tadA yathaiva ratnaprabhAyAm, 'taheva egasamaiyadusamaiya-tisamaiya viggahA bhANiyavvA' tathaiva-ratnaprabhAvadeva ekasAmayikapAdaratejaskAyika meM do Adi samayavAle vigraha se utpAda prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra se aparyApta paryApta bAdara tejaskAyikoMkA bhI jo ki samayakSetra meM samavahata hue haiM aura zarkarAprabhA ke pazcima caramAnta ke paryanta meM utpAda do samaya vAle athavA tIna samayavAle vigraha se varNita kara lenA cAhiye / 'bAyarateukAiyA apajjattagA ya pajjattagAya jAhe tesu ceva uvavajjati' aparyAptaka evaM paryAptaka bAdaratejaskAyika jIva jaba unhIM pUrvokta vizeSaNa viziSTa pRthivI. kAyika se lekara vanaspati kAyika taka ke jIvoM meM utpanna hote haiM 'tAhe jaheva rayaNappabhAe taheva egasamaiya dusamaiya tisamaiya vigAhA bhANiyavyA' taba jaisA ratnaprabhA ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA ina ke sambandha meM eka samayavAle dosamayavAle athavA tInasamyavAle vigraha gatithI utpattinA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che. eja pramANe aparyApta paryApta bAdara tejaskAyikone paNa jemake samaya kSetramAM samuddaghAta karela che. ane zarkarAmabhAnA pazcima caramAntanA paryAnA utpAdanuM varNana be samayavALI vigraha gartithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI 30 de'. 'bAyara te ukkAiyA apajjattagA ya pajjattagA ya jAhe tesu ceva uvavajjaMti' aparyApta ane paryApta mAha2 te44Ayi 1 jyAre Aja pahelA kahela vizeSaNothI yukta pRthvIkAyika vigerethI laIne panapati43 sudhInA lAmA utpanna thAya che. 'tAhe jaheva rayaNappabhAe taheva egasamaiya dusamaiya tisamaiya viggahA bhANiyavvA' tyAre ratnapramA pRthvInA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana aparyApta paryApta bAdaratejaskAcikenA saMbaMdhamAM eka samayavALI vigraha gatithI athavA be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagaratIce visAmayika-trisAmayika, vigrahA bhaNitavyAH, 'sesaM jaheva rayaNappabhAe taheya niravase saM' zeSam-avAntaramaznottarAdika 'tatke nArthena bhadanta ! evamucyate, tattenArthena gautama ! evamucyate' ityAdikaM yathaiva ratnapramAyAM kathitaM tathaiva niravazeSamihApi bhaNitavyamiti / 'jahA sakarappabhAe vattamayA evaM jAva ahe sattamAe vi mANiyabA' yathA-zarkarAmamA dvitIyanArakapRthivyA vaktavyatA bhaNitA. kathitA, tathaiva-tenaiva rUpeNa yAvaddhaH saptamyA stamastamAyA api pRthivyA vaktavyatA maNitavyA, sarvatrAlApaprakAraH svayamevohanIya iti // 3 // pUrva zarkarAmabhAta ArabhyAdhaH saptamIpRthivIparyantamupapAta: pradarzitaH, sAmpataM sAmAnyena avAkSetra mUrdhvakSetra cAzrityAha-'apajjatta0' ityAdi / mUlam-apajjatta suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte! aholoyakhetta. nAlIe bAhirille khette smohe| samohaNittA je bhavie uDraloyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattasuhamapuDhavIkAi. vigraha se ye utpanna hote haiM aisA kaha lenA caahiye| 'sesaM jaheva rayaNa pabhAe taheva niravasesaM' bAkI kA aura saba praznottarAdi rUpa kathana 'he bhadanta ! aimA Apa kisa kAraNa kahate haiM ? he gautama ! maiMne sAta zreNiyA kahI hai' ityAdi rUpa prazna aura uttararUpa kathana saba jaisA ratna prabhAthivI ke prakaraNa meM kahA jA cukA hai caitA hI yahAM dvitIya zarkarAprabhApRthivI ko vaktavyatA meM kaha lenA cAhiye 'jahA sakkara. bhAe vattavyayA bhaNiyA, evaM jAva ahe sattamAe vi bhANiyavyA' jaisI yaha dvitIya zarkarApamA pRthivI kI vaktavyatA kahI gaI hai isI prakAra kI vaktavyatA yAvat adhaH saptamI pRthivI taka kaha lenI caahie| isa sambandha meM AlApaka prakAra apane Apa utpanna kara lenA caahiye| suu03|| atithI 5-thAya che. tama u naye. 'sesa jaheva rayaNappabhAe taheva niravasesa' mADInumA sagha praznotta35 4thana hai sAvana mA5 e pramANe zA kAraNathI kaho cho? he gautama! meM sAta zreNI kahI che." vigere prakArathI prazna ane uttararUpa kathana-je rIte ratanaprabhA prazvInA prakaraNamAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM A bIjI zarAmabhA pRthvInA thanamA hI de'. 'jahA sakkarappabhAe vattavvayA bhaNiyA, evaM jAva ahe sattamAe vi bhANi yavvA' / mI 242pramApRthvInu thana 2 pramANe karyuM che. e ja pramANenuM kathana yAvat adhaHsaptamI pRthvInA kathana sudhI samajI levuM. A viSayamAM AlApake vaya banAvIne karI levA. sUtra 3 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 sU04 sAmAnyena utpattinirUpaNam 369 yattAe uvavajjintara se NaM bhaMte! kai samaieNaM viggaNaM uva vajjejA 1 / goyamA ! tisamaieNa vA, causamaieNa vA vigga heNaM vavajjejjA se keNadveNaM bhaMte! evaM buccai tisamairaNaM vA causamaieNaM vA viggaheNaM uvavajjejjA ? goyamA ! apajjata suhumapuDhavIkAieNaM aholoyakhettanAlIe bAhirille khaMte samohara samohaNittA je bhavie uDaloyakhettanAlIe bAhirile khette apajjattasu humapuDhavIkAiyattAe egapayaraMmi aNuserdApa uvavajjittae, se of tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / je bhavie visaMDhI uvavajjittae se NaM causamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, sete TreNaM jAva uvavajjejjA / evaM pajjatasuhumapuDhavIkAiyattAe vi, evaM jAva pajattasuhumate ukAiyattAe / sU. 4 } chAyA - aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! adholoka kSetranADayA bAhye kSetre samavahataH samavahatya yo bhavya Urdhvaloka kSetranADayA bAhya kSetre aparyApta sUkSmapRthivIkAyika yA utpattum, sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena cigraheNa utpadyeta ? gautama ! trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA vigrahagotpadyata / tatkenArthena khalu madanta ! evamucyate trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA, vigraheNa utpadyeta ? / gautama ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu adholokakSetra nADacA bAhye kSetre samavahataH samatrahatya yo bhavyaH UrdhvalokakSetranADayA bAo kSetre aparyAptasUkSmapRthivI kAyikatayA ekamatare anuzreNyA utpattuM sa khalu trisAmayikena vigraheNa upapadyata / yo bhanyo vizreNyA utpattuM sa khalu catuHsAmayikena vigraheNospardheta danenArthena yAvadutpadyeta evaM paryAptasUkSmapRthivI kAyikatayA api / evaM yAvat paryApta sUkSmatejaskAyikatA ||4|| " isa prakAra zarkarAmabhA se lekara adhaHsaptamI pRthivI taka upapAta 'utpanna honA' dikhAyA hai| aba sUtrakAra sAmAnya rUpase adhaH kSetra aura urdhvakSetrako Azrita karake isI upapAta kA kathana karate haiNA upara kahyA pramANe zarkarAprabhAthI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhI upapAta (utpatti) atAvavAmAM Avela che. have sUtrakAra sAmAnyarUpathI adhaH kSetra ane uva kSetrane smAzraya karIne A upapAtanuM graMthana kare che, bha0 47 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre ___TIkA-'apajata suhamapuDhavIkAie NaM bhaMte / ' aparyApta sUkSmapRthivI. gAyikA khalu bhadanta ! 'aholoyakhettanAlIe bAhirille khette samohae' adholokakSetranADayAH adholokarUpe kSetre yA nADI-trasanADI, tasyAH bAhye kSetre samavahato mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn 'samohaNittA' samanahatya mAraNAntikasamudghAtaM kRtvA, 'je bhavie uDaloyakhettanAlIe bAhirille khette' yo bhavyaH, UrdhvalokakSetranADI sanADI sA Uloka kSetranADI tasyA alokakSetratrasanADayAH bAhya kSetre 'apajjata muhumapuDhavIkAiyattAe upa. pajjittara' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA tAzapRthivIkAyikarUpeNo. spatam 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM upavajjejjA' sa khalu katisAmayikena vigraheNa utpadyateti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi' 'goyamA he gautama ! 'tisamaieNa cA, causamaieNa vA, viggaheNaM uvavajjejjA' trisAmayikena 'pata suhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! ityaadi| TIkArtha-he bhadanta ! jisa aparyAptakasUkSmapRthivIkAyika jIvane 'aho loyakhettanAlIe pAhirille khette samohae' adholokasthita asanADI se bAhayakSetra meM sthAvaranADI meM mAraNAntika samudghAta se maraNa kiyA hai aura 'samohaNittA' mAraNAntika samudghAta karake 'je bhavie uDaloya lettanAlIe bAhirille khette apajatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvajittae' avaloka meM sthita sanAlI ke bAhara ke kSetra meM-'sthAvaranAlI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai 'se Na bhaMte ! kaisamaieNaM viggaNaM avajjejjA' to he bhadanta ! aisA vaha jIva kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI gautamasvAmI se kahate hai-'goyamA! tisamaieNa 'apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte !' tyAha sAtha- sAre aparyApta sUkSma pRthvI:43 ve 'aholoya. khecanAlIe bAhirille khette samohae' mA madhAsabhA 2sI trasa nADIyA sahAranA kSetramA bhArAnti samudhAtathI maraNa 42va cha, bhane 'samohaNittA' bhA2zAnti samuddhAta sana 'je bhavie uDDhalogakhettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvava jittae' Bqasti 29 asa nADInA bahAranA pradezamAM aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyikapaNAthI utpanna thavAne gya banala cha, 'se NaM bhaMte ! kaha samaieNaM viggaheNaM ubavajjejA' to magan eve te jIva keTalA samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che? A prazna uttaramA prAzrI 4 cha -'goyamA! tisamaieNa causamaieNa pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za034 a. za.1 sU04 sAmAnyena tpattinirUpaNam 371 vA, catuHsAmayikena vA vigraheNoteyeta, UrbalokanADayA bAhye kSetre iti / 'se kepaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, viggaheNaM uvayajjejjA' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA, vigraheNotpadyata iti avAntaraprazna: bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM aholoyakhettanAlIe bahirille khete. samohae' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu adho lokakSetranADayA bAhye kSetre samavahato mAraNAnti kasamudghAtaM kRtavAn, 'samohaNittA je bhavie uDaloyakhecanA. lIe bAhirille khette' samavahatya mAraNAntikasamudghAtaM kRtvA yo bhavya:-yogya UrdhvalokakSetranADayA, bAhya kSetre, 'apajjatta suhuma puDhavIkAiyattAe' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA 'egapayaraMmi aNuseDIe upavajjittae' ekamatare anuzreNyA vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajetA' he gautama ! vaha vahAM tIna samayavAle vigrahase athavA cArasamayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'tatkenArthena bhadanta ! evamucyate' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahA~ tIna samayavAle vigraha se athavA cAra samayavAle vigrahase utpanna hotA haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! apaujatta suhamapuDhavIkAieNaM aholoya khettanAlIe bAhirille kheo samohara' he gautama!jo aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika jIva adholoka sthita prasanAdI ke bAhirI kSetra meM mAraNAntika samudghAta karake marA hai aura maraNa karake 'je bhavie uDaloya khettanAlIe pAhirille hote' jo Urdhvaloka sthita kSetranADI ke bAhara ke kSetra meM 'apajjatta suhama puDhavIkAiyattAe' aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se 'egapayAmi viggaheNaM uvavajjejjA' to 3 gautama ! mevo ta 71 samayAjI AAS gatithI athavA yAra samayavANI viDa atithI apana thAya che. 'tatkenA. thena bhadanta ! evamucyate' 3 sApa mA5 me // 24thI 4 ch| 3te tyAM traNa samayavALI vigraha gatithI athavA cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che . A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha -'goyamA ! apajjattasuhumapuDhavIkAieNaM aholoyakhettanAlIe bAhirillekhette samohae' gautama! 2 aparyApta sUkSmapRthvI143 71 madhAlamain. mAna trasa nADInA bahAranA kSetramAM mAraNatika samudraghAta karIne maraNa pAmela che. mane bha295 pAmIna 'je bhavie uDDhalogakhettanAlIe bAhirille khette' 2 Braswi 278 nAlIna maDAna prazamA 'apajjattamuhamapuDhavI. kAiyattAe' santi sUkSma vIyAthI 'egapayAmi aNuseTIe upaka. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 - bhagavatIstra gatvA utpattum 'se Na tisamaieNaM viggaheNaM unabajjejnA' sa khalu trisAmayikena vigraheNotegheta, ayaM bhAva:-adholokakSetratrasanADayA vahiH pUrvAdidizi mRtvA, ekena samayena nADI madhye praviSTaH dvitIye samaye Urdhva gata stataH eka pratare pUrvasyAM dizi pazcimAyAM vA, dizi yadA utpatti bhavati tadA anuzreNyAM gatyA tRtIyasamaye utpadyate iti / 'je bhavie vise DhIe uvajjittae se NaM causamaieNaM vigaheNaM uvajjemjA' yo bhayo vizreNyAm utpattum, sa khalu catuHsAmAyikena vigraheNotpadheta / ayaM bhAvaH-yadA sanADayAH bahirvAyavyAdividizi mRtaH tadA ephasamayena pazcimAyA muttarasyAM vA, dizi gato bhavati dvitIyena trasanADayAH aNuseDhIe upajijattae' ekapratara meM anuzreNI se jAkarake utpanna hone ke yogya hai 'se NaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' vaha tIna samayaSAle vigraha se utpanna hotA hai / tAtparya isakA yaha hai ki-adho. loka kSetrameM basanADI ke bAhara pUrvAdidizA meM marakara jIva ekasamaya meM sanADI ke madhya meM praviSTa hotA hai| dUsare samaya meM vaha urcagamana karatA hai| isake bAda jaba vaha ekapratara meM pUrvadizA meM athavA pazcimadizA meM utpanna hotA hai taba vaha samaNi meM jAkara tRtIya samaya meM vahAM utpanna hotA hai / 'je bhavie vise DhIe uvajjittae se NaM ca usamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' aura jaba vaha vizreNi meM utpanna hone ke yogya hai taba vaha vahAM cArasamayabAle vigraha se utpanna hotaahai| tAtparya yaha hai ki jaba jIva sanADI ke bAhara vAyavya Adi vidizAo meM maratA hai taba vaha eka samaya meM pazcimadizA meM jjittae' se prataramA anuzreSAthI 17ne pana yAne yogya DAya che. se Na tilamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA' ta tra samayavANI vigraha gatithI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-adhoveka kSetramAM rasa nADInI bahAra pUrva dizAmAM marIne jIva eka samayamAM vasanADInI madhyamAM praveza kare che. bIjA samayamAM udagamana kare che te pachI jyAre te eka prataramAM pUrva dizAmAM athavA pazcima dizAmAM utpanna thAya che, tyAre te samashrenniimaa netrI samayamA tyo utpanna thAya che. 'je bhavie viseDhIe uvavajjittae se NaM ca usamaieNaM vigAheNaM uvavajjejA' sane nyAre vi. zreNImAM utpana thavAne ce.gya hoya tyAre te tyAM carama samayavALI vigraha. gatithI utpanna thAya che. tAtparya kahevAnuM e che ke jyAre jIva trasa nADInI bahAra vAyavya vigere vidizAmAM mare che, tyAre te eka samayamAM pazcima zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 204 sAmAnyena utpattinirUpaNam 373 praviSTo bhavati, tRtIyasamaye Urva gataH caturthasamaye anuzreNyAM gatvA pUrvAdidizi utpadyata iti / 'se teNaTeNaM jAva uvavajjejjA' tattenArthena gautama ! evamucyate trisAmayikena cA, catuH sAmayikena vA, vigraheNa utpadyeta iti, 'evaM pajjattasuhuma puDhacI kAiyattAra vi' evaM yathA aparyApta mUkSmapRthivIkAyikasya adholoya kSetra nADayA bAyadeze samavahatasya abalokakSetranADayA bAhye deze aparyApta sUkSma pRthikAyikatayotpAdo darzitaH tathaiva tasyaiva tathAvidhasya paryAptasUkSmapRthivI. kAyikatayA samutpadyamAnasya trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA viraheNa utpAdo jJAtavyaH / evaM jAva pajjana muhuma te ukAiyattAe' evaM yAvat paryApta athavA uttaradizA meM jAtA hai aura dUsare samaya meM sanADI meM praviSTa hotA hai aura tRtIya samaya meM vaha urdhva gamana karatA hai aura cauthe samaya meM yaha anuzreNi meM jAkara ke pUrvAdi dizA meM utpanna ho jAtA hai| 'se teNaTeNaM jAva uvavajjejA isalie, he gautama!maiMne aisA kahA hai ki vaha tInasamayavAle athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'evaM pajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe vi' jisa prakAra se aboloka kSetra sthita sanADI ke bAhira ke pradeza meM mAraNAntika samudaghAta karake mare hue aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva kA UrdhvaH loka kSetrasthita sanADI ke bAhya pradeza meM aparyAptaka sUkSmapRthivI kAyika rUpa se utpAda prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se paryApta sUkSma pRthivIkAyika rUpase utAnna hone ke yogya hue usakA tInasamayavAle vigraha se athavA cArasamayavAle vigraha se utpAda kahanA cAhiye / 'evaM dizAmAM athavA uttara dizAmAM jAya che, ane bIjA samayamAM trasa nADImAM praveza kare che. ane trIjA samayamAM urvagamana kare che. ane cothA samayamAM ta vizreNImai run zima :panna 25 naya che. 'se teNaTeNaM jAva uvavajjejjA' te rathI hai gautama! me me 4 cha - trae samaya. pANI a|| yA2 samayAjI viDa gatithI utpanna thAya. 'eva pajjaca suhuma puDhavIkAiyattAe vi' pramANe madhAle kSetramA 2 sa nADInA bahAranA pradezamAM mAraNatika samuddaghAta karIne maraNa pAmelA aparyApta sUma pRthavIkAvika jIvane udarvakSetramAM rahelA trasa nADInI bahAranA pradezamAM aparyAptaka sUma pRvIkAyikapaNAthI upapAta batAvela che. e ja pramANe paryApta sumi pRzvika vikapaNAthI utpanna thavAne egya thayelA teone utpAda traNa samayavALI vigraha gatithI athavA cAra samayevALI vigraha gatiyA Devena . 'evaM jAva pajjattamuhumateukAiyattAe' mAga zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 bhagavatIsare sUkSmatejaskAyikatayA, atra yAvatpadena aparyApta bAdarapRthivIkAyikatayA, paryApta bAdarapRthivI kAyikatayA, aparyApta sUkSmAkAyikatayA, paryApta sUkSmA kAyikatayA, aparyAptabAdarAkAyikatayA, paryApta vAdarAkAyikatayA, aparyApta sUkSma tejaskAyikatayA, etadantAnAM grahaNaM bhavati / tathA ca aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasyAdholokakSetranADayA bAhye deze samarahatasya UrbalokanADayA bAhye kSetre aparyApta bAdarapRthivIkAyikatayA, ityata Arabhya paryApta sUkSmatejaskAyikatayA ityantarUpeNa utpadyamAnasya utpAdaprakAraH pUrvavadeva jnyaatvyH| AlApaprakAra: pratyekasmin pade vivicya svayamevohanIyaH // 4 // jAva pajjatta suhuma teukAiyattAe' isI prakAra se jaba vaha yAvat paryApta sUkSmatejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya hotA hai taba bhI vaha vahA~ tIna samayathAle vigraha se athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai aisA jAnanA cAhiye / yahAM yAvat pada se 'jaba vaha aparyApta pAdarapRthivIkAyika rUpase, paryApta bAda pRthivIkAyika rUpase, paryApta sUkSma apkAyika rUpase aura aparyApta sUkSmatejaskAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hotA hai| aisA pATha grahaNa kiyA gayA hai| tathA ca 'jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jo ki adholoka sthita prasanAr3I ke bAhya pradeza meM samavahata hubhA hai aura Urdhvalokasthita asanADI ke bAhyapadeza meM aparyApta bAdarapRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai| yahAM se lekara 'paryApta sUkSmatejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai yahAM taka ko usakA utpAda prakAra pUrva ke jaise hI jAnanA caahiye| tathA isa sambandha meM AlApa prakAra pratyeka pada meM alaga alaga apane Apa udbhAvita kara lenA cAhiye // 4 // pramANe jyAre te yAvat aparyApta bAdara pRthvIkAyikapaNuthI, paryApta bAdara pRthvikAvikapaNa thI aparyApta sUma apAyikapaNAthI paryApta sUkSama akAyikapaNAthI ane aparyApta sUkrama tejasakAyikapaNuthI utpanna thavAne egya thAya che. e rItane pATha grahaNa thayela che. tathA je aparyApta sUma pRthvIkAyika ke je adheka kSetramAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezomAM samudraghAta kare che, ane udarvale.kamAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezamAM aparyApta bAdara pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thavAne gya thayA che. A kathanathI laIne "paryApta sUkSmatejaskAyikapaNuthI utpanna thavAne 5 thayA che, A kathana sudhIne tenA utpAdane prakAra pahelAnI jemaja samajo. tathA A saMbaMdhamAM AlApane prakAra dareka padamAM jude jude svayaM banAvIne kahI te joIe. pa. 4 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameSacandrikA TIkA za034 bha. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 375 mUlam-appajjatta suhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! ahologa jAva samohaNittA je bhavie samayakhette apajjattavAyarateu. kAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA? goyamA! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA viggaherNa uvavajjejjA / se keNaTreNaM0 evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pnnnnttaao| taM jahA ujjuyAyayA jAva addhckkvaalaa| egao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaNaM uvvjjejjaa| duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamaieNaM vA viggaheNaM uvavajjejjA! se teNaTreNaM / evaM pajjattaesu vi bAyarateukAiesu vi uvvaaeyvyo| vAukAiyavaNassaikAiyattAe caukkaeNaM bhedeNaM jahA AukAiyattAe taheva uvavAe. yavo 20 / evaM jahA apajjattasuhumapuDhavIkAiyassa gamo bhaNiyo evaM pajjatta suhamapuDhavIkAiyassa vi bhANiyamvo, jaheva vIsAe ThANesu uvavAeyavbo 40 / aoloyakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA, evaM bAyarapuDhavIkAiyassa vi apajjattagassa ya pajjattagassa ya bhaanniyvN80| evaM AukAissa vi cauvihassa vi bhANiyavvaM 160 / suhumateu. kAissa duvihassa vi evaM caiva 200 / apajjatta bAyarateukAieNaM bhaMte ! samayakhette samohae samohaNittA je bhavie uDalogakhettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajje. jA ? goyamA ! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA, causamaieNa vA viggaheNaM uvvjjejjaa| se keNaTeNaM0 / aTo jaheva rayaNappabhAe taheva satta seDhIo, evaM jAva apajjattabAyarateukADa zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 PRIOR-ME D IC bhagavatosUtra eNaM bhaMte ! samayakhette samohae, samohaNittA je bhavie unalogakhettanAlIe bAhirille khette pajjattasuhumateukAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte ! sesaM taM ceva / apajjatta bAyarateukAie NaM bhaMte ! samayakhette samohae, samohaNittA je bhavie samayakhette, apajjatta bAyarateukAiyattAe ukvajjittae, se gaM bhaMte ! kaI samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ? / goyamA ! egasamaieNa vA, dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, viggaheNaM uvavajjejjA, se kennttennN0| aTo jaheba rayaNappabhAe taheva satta seDhIo, evaM pajjatta bAyarateukAiyattAe vi| vAukAiesu vaNassaikAiesu ya jahA puDhavIkAiesu uvavAio taha caukaeNaM bhedeNaM upvaayvo| evaM pajjatta bAyarateukAio vi eesu caiva ThANesu uvvaaeyvyo| vAukAiya vaNassaikAiyANaM jaheva puDhavIkAiyatte uvavAo taheva bhANiyavo // apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! uDDalogakhettanAlIe bAhirillekhette samohae samohaNinA je bhavie ahe logakhettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajittae se Na bhaMte ! kai samaieNaM / evaM uDaloyakhettanAlIe bAhirille khette samohayANaM ahologakhettanAlIe bAhirille khette uvavajayANaM so ceva gamao niravaseso bhANiyavo jAva bAyaravaNastaikAio pajjattao bAyaravaNassaikAiyaesu pajjattaesu uvavAio ||suu05|| chAyA--aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta adholoka0 yAvat samavahatya yo bhavyaH samayakSetre aparyApta bAdaratejaskAyikatayA utpattum, sa khalu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 377 O bhadanta / katisAmayikena vigraheNa utpadyeta ? gautama ! dvipAmayikena vA trisA mayikena vA vigraheNotpadyeta / tatkenArthena ? evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptAH, tadyathA - RjvAyatA 1 yAvad arddhacakravAlA 7 / ekato vakrayA zreSA utpadyamAno dvisAmayikena vigraheNotpadyeta, dvidhAto vanamA zreNyA utpadyamAna strisAmayikena vigraheNa utpadyeta tattenArthena / evaM paryApta kepi bAdaratejaskAvikespi upapAtayitavyaH / vAyukAyikavanaspatikAyikatayA catuSkena bhedena, yathA - aSkAyikatayA tathaiva upazatathitavya / 20 evaM yathA aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya gamako bhaNitaH evaM paryApta sUkSmapRthivIkAyikasyApi bhaNitavyaH / tathaiva viMzati sthAneSu upapAtayitavyaH 40 / adholoka kSetranADayA bAle kSetre samavahataH samatraddatya, evaM bAdarapRthivIkAyikasyApi aparyAptakasya paryAptakasya bhaNitavyam 80 / evamaSkAyikasya caturvidhasyApi maNitavyam 160 / sUkSmatejaskAyikasya dvividhasyApi evameva 200 / aparyAptabAdara te jarakA thikaH khalu bhadanta ! samayakSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH UrdhvaM zroka kSetranADayA bA kSetre aparyApta pRthivIkAyika tathA upapattu sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadyeta ? gautama ! dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigraheNotpadyeta / tatkenArthena / artho yathaiva ratnaprabhAryA tathaiva sapta zreNayaH evaM yAvadaparyApta bAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! samayakSetre samavahataH samavahRtya yo bhavyaH Urdhvaloka kSetranADayA vAle kSetre paryApta sUkSmatejaskAyikatathA upapattuM sa khalu bhadanta ! zeSaM tadeva / aparyApta vAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! samayakSetre samavahataH samavahasya yo bhavyaH samayakSetre aparyApta bAdaratejaskAyikatayA upapattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraNotpadyeta ? gautama ! ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA, trisAmAyikena vA, vigraheNotpadyeta tatkenArthena / artho yathaiva ratnaprabhAyAM tathaiva saptazreNayaH / evaM paryAptabAdaratejaskAyikatayA'pi / vAyukAyikeSu vanaspatikAyikeSu ca yathA pRthivIkAyikeSu upapAtitastathaiva catuSkena bhedena upapAtayitavyaH / evaM paryAptavAdara tejaskAyikospi eSveva sthAneSu upapAtayitavyaH / vAyumAyika vanaspatikAyikAnAM yathaiva pRthivI kAyikatve upapAta stathaiva maNitapaH / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH 5: khalu bhadanta ! UrdhvalokakSetranADayA bAye kSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH adholoka kSetranADayA bAhya kSetre aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA upapattum, sakhala bhadanta ! kati sAmayikena. pavam Urdhvaloka kSetranADayA bAo kSetre samavahatAnAm adholoka kSetranADayA bAhya kSetre utpadyamAnAnAM sa eva gamako niravazeSo bhaNitavyo yAvad vanaspatikAyikaH paryAptako bAdaravanaspatikAyikeSu paryAptakeSu upapAtitaH // 85 // bha0 48 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 bhagavatosa TIkA-'apajjatamuhamapuDhavIkAieNaM bhaMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikA khalu bhadanta ! 'ahologa jAva samohaNittA' adholoka, yAvat samavahatya, atra yAvaspadena 'kSetranADayA bAhUye kSetre samavahataH' ityasya grahaNaM bhavati / 'je bhavie samayakhete apajjattavAyarateukAiyattAe' yo bhavyaH samayakSetre aparyAptavAdaratejaskAyikatayA, tAzatejaskAyikarUpeNopapattum / 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM vigaheNaM upavajjejjA' sa khalu madanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadye teti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA viggaheNaM uvapajjejjA' dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA vigraheNa samutpadheta, 'sekeNaTuMga' 'apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte ! ahologa jAva samohaNittA' ityAdi // 5 // TIkArtha--'apajjatta suhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! he bhadanta ! jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika 'ahologa jAva samohaNittA' adholoka sthita sanADI ke bAharIkSetra meM maraNa samudghAta karake 'je bhavie samayakhette apajattavAyarateukAiyattAe uvajitattae' samayakSetra meM manuH dhyakSetra meM aparyApta bAdaratejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai 'se gaM bhaMte ! kaisamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA' aisA vaha aparyApta sakSamapRthivIkAyika jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! dusamaieNaM vA tisamaieNaM vA viggaNaM uvavajjejjA' he gautama ! vaha aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva jo ki adholokasthita trasanADI ke bAhirIkSetra meM maraNasamudghAta 'apajjattasuhumapuDhavIkAieNaM bhaMte ! ahologa jAva samoha NittA' tyAta TI -apajjattasuhumapuDhavIkAie Na bhaMte ! aheloga jAva samohaNittA' sana 2 saparyApta sUkSma yi 'ahologa jAva samohaNitA' adhelakamAM rahelA trasanADInA bahAranA kSetramAM maraNa samughAta karIne re bhavie samayakhette apajjattavAyarateukAiyattAe uvavajjittae' samayamAM -manu. dhyakSetramAM aparyApta bAdaratejaskAvikapaNAthI utpanna thavAne yogya thayela hoya 'seja bhaMte ! kai samaieNaM vigaheNaM utravajjejjA' va te 55ryAta sUkSma pRthvIkAyika jIva tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? mA prazana uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha -'goyamA ! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA, viggaNaM uvavajjaijjA' gItama! te aparyApta sakSama pRthvIkAyika jIva ke je adhelakamAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. za01 05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 379 tatkenArthena madanta ! evamucyate, yad dvisAmayikena vA trisAmAyikena vA vigraheNotpadyeteti avAntarapraznaH / bhagavAnAha - ' evaM khalu' ityAdi / ' evaM khalu goyamA ! mae sattaseDhIo pannattAo' evaM khalu he gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA - 'ujjuAgayA jAna addhacakkavAlA' RjvAyatA yAtra arddhacakrabAlA, atra yAvatpadena ekato vakrA, dvighAtI vakrA, ekataH khA, dvighAtaH khA cakravAlA ityetAsAM zreNInAM saMgraho bhavatIti / tatra 'ekao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaNaM vigga heNaM ujjejjA ekatovakrayA zreNyA samutpadyamA nosparyApta sUkSmapRthikAyiko dvisAmayikena vigraheNa samutpadyeta, duhao vaMkAe karake samaya kSetra meM aparyApta bAdaratejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai vahAM do samapavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / ' se keNaTTeNaM' he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? isa avAntara prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM- 'evaM khalu goyamA ! mae saptasedIo pannasAo' he gautama! maiMne sAta zreNiyAM kahI hai- 'taM jahA ' jo isa prakAra se haiM - 'ujjunAyA jAva addhacakkavAlA' RjvAyatA, yAvat arddhacakra vAlA' yahAM yAvatpadase 'ekato vakrA dvidhAto vakrA ekataH khA, vidhAtaH khA cakravAlA' ina avaziSTa zreNiyoM kA grahaNa huA hai / inameM jo 'ekao bakAe seTIe uvajjamANe dusamaierNa viggaheNaM ujjejjA' ekataH vakrA zreNise gamana karatA huA aparyApta sUkSmapRthivIkAyika , maraNusamuddhAta karIne samayakSetramAM aparyApta khAdaratejaskAyikapaNAthI utpanna thavAne ceAgya thayela hAya te te tyAM e samayavALI vigraha gatithI athavA RNu samayavANI vizraDa gatithI utpanna thAya che. 'se keNadveNaM' he bhagavana Apa evu zA kAraNathI kaheA che ke-te tyAM e samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpana thAya che? A avAntara praznanA uttaramAM prabhuzrI he che - evaM khalu goyamA / mae satta seDhIo pamnattAo' he gautama! meM sAta zreNI va che. 'ta' jahA' te bhA prabhArI che. 'ujjuAyayA jAva acakkavAlA' mantrAyatA, bheutA baDA, dvidhAto vaDA, ataH yA, dvidhAtaH mA, yatrAtA bhane ardhavAlA mA zreSayobhAM ne 'ekao vaMkAe seDhIe ujavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' ekata vakA zreNIthI gamana karIne aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva utpatti zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre seDhoe uvavajamANe tisathaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' vidhAto vakrayA zreNyA samutpadyamAnaH trisAmayikena vigraheNa samutpadyateti / 'se teNaTeNaM' tattenArthena he gautama ! evamucyate-dvisAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNa utpadyateti / 'evaM pajjattaesu vAyarateukAiesa vi uvavAeyayo' evaM yathA-aparyAptasUkSmapRthivIkAyikasya aparyApta bAdaratejaskAyikeSu upapAto varNitastathaiva paryAptakeSvapi bAdaratejaskAyikeSu upapAtovarNanIyaH prakArastu svara mevohanIya, iti / 'vAukAiya vaNarasa ikAiyattAe caukkaeNaM bhedeNaM jahA ukkAiyattAe taheva uvavAeyaco' cAyukAyikatayA vanaspatikAyikatayA ca catuSkena bhedena yathA akAyikatayA tathaiva jIva utpatti sthAna meM samayakSetra meM bAdaratejarakAyika rUpase utpanna hotA hai vaha vahAM do samayavAle vigrahase utpanna hotA hai / 'duhao vaMkAe seDhIe upavajamANe tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejA' aura jaba vaha vidhAtaH vakrAzreNi se gamana karatA huA vahAM utpanna hotA hai taba vaha yahAM tInasamayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'se teNaTeNaM.' isI kAraNa he gautama ! maine aisA kahA hai ki vaha vahAM do samayavAle athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'evaM pajjattaesu bAyarate. ukAiesu vi uvavAieyadoM' isI rIti ke anusAra aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIvake utpAdakA varNana paryApta pAdaratejaskAyikoM meM bhI kara lenA cAhiye tathA AlApa prakAra isa sambandha meM apane Apa udbhAvita kara lenA cAhiye / 'vAukkAiyavassaikAiyatsAe cau. karaNaM bhedeNaM jahA AukkAiyattAe taheva uvavAeyavyo' isa aparyApta sthAnamAM-samayakSetramAM bAdarateja kAvikapaNAthI utpanna thAya che. te tyAM be samayAjI vizra gatithI na thAya che. 'duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamaieNaM vigaheNaM upavajejjA' bhane nyAre vidhAte. 14 zreNa gamana karIne tyAM utpanna thAya che, tyAre te tyAM traNa samayavALI vigraha gatithI B4-1 thAya che. 'se teNaTeNaM0' 424thI 3 gItama! meM se che ke te tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha AtithI 5-- thAya che. 'eva pajjatarasu bAyarateukAiesu vi uvavAeyavo' Aja rIte aparyApta sUkSama pRthvIkAyika jIvanA utpAtanuM varNana paryApta bAdaratejaskAyikamAM paNa karI levuM. tathA tenA AlApano prakAra A viSayamA 21ya' manavIna sama devo na ye. 'vAukAiyavaNassaikAiyattAe caukkaeNaM bhedeNaM jahA AukAiyattAe taheva ujavAeyavo' mA aparyApta sUkSma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrakA TIkA za034 a. za1 sU05 vignahagatyotpAtanirUpaNam 381 upapAtayitavyaH 20 / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya aparyApta sUkSmavAyukA. yike, paryApta sUkSmavAyukAyike, aparyAptabAdaravatyukAyike, paryApta vAdaravAyu. kAyike aparyApta sUkSma vanaspatikAyike, paryApta sUkSmavanaspatikAyike, aparyApta bAdaravanaspatikAyike paryApta bAdaravanaspatikAyike atraiva pradarzitaH akAyikavadeva upapAto varNanIyaH, upapAta prakArastu svayamevohanIya iti 120 // evaM jahA apajjattasuhumapuDhIkAiyassa gamao bhaNio' evaM yathA-pUrvokta pakAreNa aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya gamako bhaNita:-kathitaH, 'evaM pajjattasuhumapuDhavokAiyassa vi bhANiyayo' evam aparyApta sUkSpapRthivIkAyikavadeva paryApta sUkSma pRthivI. kAyikasyApi gamako bhaNitavyaH, tathAhi-paryApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu sUkSmapRthivIkAyikakA isI rIti ke anusAra' aparyApta sUkSmavAyukAyika meM paryApta sUkSapavAyukAyika meM, aparyApta bAdaravAyukAyika meM paryAptabAdavAyukAyika meM, aparyApta sUkSma vanaspatikAyika meM, paryApta sUkSma vanaspatikAyika meM, aparyApta pAdaravanaspatikAyika meM aura paryApta bAdaravanaspatikAyika meM ina jIvoM meM apkAyikake jaisA hI utpAda varNita kara lenA cAhiye / tathA isa sambandha meM upapAda kA prakAra apane Apa udbhAvina kara lenA cAhiye / 20 / 'evaM jahA apajjatta suhumapuDhavIkAiyassa gamao bhaNio' isa prakAra jaisA utpAda prakAra yaha aparyApta sUkSapRthivIkAyika kA kahA gayA hai, 'evaM pajjatta suhamapuDhavI kAyassa vi bhANiyo' usI prakAra se paryApta sUkSmapRthivIkAyikakA bhI utpAda prakAra kara lenA caahiye| pRthvikAyikanuM Aja pramANe "aparyAptasUma vAyukAyikamAM, paryApta sUkSama vAyukAyikamAM, a paryApta bAdara vAyukAvikemAM paryApta bAdara vAyukAyikamAM, aparyApta sUma vanaspatikAyikamAM, paryApta sUma vanaspatikAyikamAM aparyApta bAdara vanaspatikAyikamAM ane paryApta bAdara vanaspatikAyikamAM, apakAyika jIvonA utpAdanA kathana pramANenuM varNana karI levuM. tathA A saMbaMdhamAM u5pAta-utpattine prakAra svayaM udbhAvita karI samajI le 20, 'evaM jahA apajjattasuhumapuDhavIkAiyassa gamaoM bhaNio' 55ryAta sUkSma vi. yinA phne| 22 zata 476 cha, 'evaM pajjattasuhamapuDhavIkAiyarasa vi bhANiyavo' me pramANe pati sUkSma vIBi GHIE zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhagavatIsUtre bhadanta ! adholoka kSetranADayA bAhye kSetre samavahataH samavahatya upraloka kSetranADa yA bahiH kSetre yo bhavyaH aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattamityAdi krameNa AlApaprakAro varNanIya iti / 'taheva vIsAe ThANesu upavAeyanno' tathaiva viMzati sthAneSUpapAtayitavyaH 40 aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya yathA viMzati sthAneSUpapAtaH kathitastathaiva tenaiva rUpeNa viMzatisthAneSu aparyApta sUkSma pRthivIkAyikAdArabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnteSu aparyApta paryApta sUkSmavAdarapRthivIkAyikeSu tathA tAdRzAptejo vAyuvanaspatikAyikeSu paryApta sUkSma pRthivI. kAyikasyopapAto vaktavya iti // 40 // jaise he bhadanta ! 'jo paryApta sUkSmapRthivIkAyika jIva adholoka sthita sanADI ke bAharI kSetra meM maraNa samudghAta karake avaloka kSetranAlI 'vasanADI' ke bAharI kSetrameM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya hai vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ityAdi krama se yahAM AlApa prakAra vaktavya hai| 'taheva vIsAe ThANelu uvavAeyayo' isI prakAra se isa paryApta sakSamapRthivIkAyika jIvakA utpAda bIsa sthAnako meM kaha lenA cAhiye / arthAt jisa prakAra se aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakA bIsa sthAnoM meM utpAda kahA gayA hai| isI prakAra se isa paryApta sUkSmapRthivIkAyika jIvakA bhI aparyApta paryApta sUkSmavAdara apU. kAyikoM meM tejaskAyikoM meM vAyukAyikoM meM aura vanaspatikAyikoM meM ina bIsa sthAnoM meM utpAda kaha lenA caahiye|4|| paNa karI le. jemava-he bhagavad "je paryApta sUba pRvIkAyika jIva alakamAM rahela trasa nADInA bahAranA kSetramAM aparyAptaka sUyama pravikAyikapaNAthI utpanna thavAne yegya thayela hoya te te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? vigere kamathI ahiyAM AlApanA prakAre BhI sevA. 'taheva vIsAe ThANesu uvavAeyavvo' mA pramANe mA paryApta sUmi pRvikAyika jIvane utpAda vIse sthAnamAM samajI le. arthAt je pramANe aparyApta sahama pRthvikAyika jIvane vIsa sthAne mAM utpAdane prakAra batAvela che, eja pramANe A paryApta sUmi pRvikAyika jIvana paNa aparyApta, paryAta sUma bAdara kRSikAcikemAM tathA aparyApta, paryApta sUma bAdara akAyikamAM tejaskAcikemAM ane vanaspatikAyikAmAM vase sthAnamAM utpAda samaje. 40 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. za.1 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 383 'aholoyakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA' adholokakSetranADayA bAhaye kSetre samavahataH samavahatyetyAdi praznaH, uttaramAha-evaM' ityaadi| 'evaM bAyara puDhavIkAiyassa vi apajjattagassa pajjattagassa ya bhANiyantra' evaM paryApta sUkSmapRthivIkAyikaradeva bAdarapRthivIkAyikasyA'paryApnakasya paryApta. kasya ca bhaNitavyam / evameva paryApta bAdarapRthivIkAyikasyApi viMzatisthAneSu ___ 'aholoyakhettanAlIe yohirille kheta mamohae mamohaNittA' adholokasthita sanAlI ke bAharI kSetrameM maraNa samudghAta kiyA aura maraNasamudghAta kara ityAdi prazna rUpase yahAM para kathana paryApna aura aparyApta bAdarapRthivIkAyika jIva ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhie aura uttara rUpameM saba kathana jaisA paryApta sUkSmapRthivIkAyika ke sambandha meM kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha saba kathana yahAM bhI kaha lenA caahiye| tAtparya isa kathana kA kevala aisA hI hai ki he bhadanta ! jisa aparyApta athavA paryApta pAdarapRthivIkAyika jIva ne adholokasthita sanAlI ke bAharIkSetra meM maraNa samudghAta kiyA hai aura maraNa samudghAtakara vaha Urcalokasthita japsanADI ke bAharI pradeza meM aparyApta athavA paryAptapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA hai to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? aisA yaha prazna hai aura he gautama ! isa sambandha meM paryApta sUkSma pRthivIkAyikake sambandha meM jaisA kahA hai vaisA hI jAnanA cAhiye ___ 'aholoyakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA' mAmai rahela trasa nADInA bahAranA kSetramAM maraNa samughAta kare, ane maraNa samudughAta karIne vigere prazna rUpanuM kathana ahiyAM paryApta ane aparyApta bAdara pRvikAyika jIvanA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. ane uttararUpe saghaLuM kathana paryApta sUma kRtrikAyikanA saMbaMdhamAM je rIte karavAmAM AvyuM che, eja pramANe te saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM. A kathananuM tAtparya e che ke-he bhagavana je aparyApta athavA paryApta bAdara pRvIkAyika jIve adhelekamAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM maraNa samughAta karyo hoya ane maraNa muddaghAta karIne udarvakamAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezamAM aparyApta athavA paryApta pravikAyikapaNAthI utpanna thavAne gya banela hoya, te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A rItano ahiM prazna karela che. ane te gautama A saMbaMdhamAM paryApta sUma pRzvikAyikanA saMbaMdhamAM je pramANe A viSayamAM kahevAmAM Avela zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 bhagavatIce upapAto vaktavya iti 80 / 'evaM AukAiyassa caunihassavi bhANiya' evaM caturvidhasya pRthivIkAyikasyAdholokasya nADayA bAhaye kSetre samavahatamya arva lokanADayA bAhye kSetre samutpadyamAnasya yathA-viMzatisthAneSUpapAto varNita ratenaiva rUpeNa akAyikasya caturvidhasya aparyApta paryApta sUkSma bAdarabhedabhinnasyApi viMzati-sthAneSUpapAto varNaNIya iti bhAvaH 160 / 'muhumateukAiyassa duvi. hassa vi evaM ce' sakSamatejaskAyikasya dvividhasthApayaptiparyAptakasya ca yaha uttara rUpa kathana hai| isa prakAra se aparyAptaka bAdarapRthivIkAyikoM ko 20 sthAnoM meM utpAdayukta karane se aura paryAptaka pRthivIkAyiko ke bhI 20 sthAnoM meM utpAdita karane se 80 gamaka ho jAte haiM / 'evaM AukkAiyarasa caumvihassa vibhANiyatvaM jisa prakAra se adholoka sthita sanADI ke pAhaya pradeza meM mAraNAntika samuddhata karake Urdhva lokasthita sanAr3I ke bAhirI pradeza meM utpanna hue pRthivIkAyikakA utpAda bIsa sthAnoM meM kahA gayA hai, usI prakAra se aparyApta paryApta sakSama aura bAdara bhedavAle apkAyikakA bhI 20 sthAnoM meM upapAta varNita kara lenA cAhiye / isa prakAra se cAroM prakAra ke apkAyikoM ke 80 gamaka ho jAte haiM ! pahile ke 80 aura ye 80 Apasa meM jor3a dene se 160 gamaka hote haiN| ___'suhumate ukAiyassa duvihassa vi evaM ceva' isI prakAra se aparyApta aura paryApta sUkSma tejaskAyika kA bhI pRthivIkAyika ke jaise 20 sthAnoM meM upapAta kahalenA cAhiye / isa prakAra se 40 gamaka aura che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. A pramANe prabhue uttara kahela che. A rIte aparyAptaka bAdara pRthvikAyikeno vIsa sthAnamAM utpAtautpatti kahevAthI ane paryApta pRzivakAyikonA paNa 20 sthAnamAM utpatti pAthI 80 mesI / 7 laya cha 'evaM AukAiyassa ca uvvihassa vi bhANi yavvaM' 2 pramaNe madhAsomA 2a sa nADInA maDAna prabhA mANAnika samuddaghAta karIne urva leka sthita trasanADInA bahAranA pradezamAM utpanna thayelA pRthvIkayikane utpAda vIse sthAnamAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANe aparyApta, paryApta sUkSama ane bAdara bhedavALA apUkAyikanA paNa vIse sthAnomAM upapAtanuM varNana karI levuM joIe A rIte cAre prakAranA azka vikAnA 80 eMsI gamake thaI jAya che. pahelAM kahela 80 eMsIne A akhAyikamAM meLavavAthI 160 eka sAITha gamake (bhedo) thAya che. 'suhuma teukAiyassa duvihassa vi evaM ceva gautama! mA prabhAva aparyAptaka ane paryAptaka smatejaskAyike paNa upapAta pRthvIkAyikanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA 2034 a. za.1 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 385 pRthivyAdikAyikavadeva vizati sthAneSUpapAto varNanIya iti 200 / 'apajjata vAyarateukkAie NaM bhaMte ! samayakhette samohae' aparyApta vAdaratejaskAyikA khallu bhadanta ! samayakSetre samavahataH, 'samohaNitA je bhavie uDaloya khettanAlIe bAhirille khetta' samavahatya mAraNAntikasamudghAtaM kRtvA yo bhavya Urdhvaloka kSetranADayA bAhaye kSetre, 'apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uvavajittae aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayA-tathAvidha pRthivIkAyikarUpeNa samutpattum 'se NaM maMte ! kaisamaieNaM diggaheNaM uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa samutpadyeta iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA' dvisA mayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigrahega utpadhetetyuttaram / milAne se 200 gamaka ho jAte haiN| 'apajjatsavAyara teukkAieNaM bhaMte ! samayakhette / samohae' he bhadanta ! koI aparyApta bAdaratejaskA. yika jIva samayakSetra meM samavahata hubhA 'samohaNittA je bhavie ur3a. loya khettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittara' aura samavahata hokara vaha Ucaloka kSetra sthita sanADI ke bAhirI pradeza meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA ho 'se gaM bhaMte! kaisamaieNaM viggaherNa uvavajjejjA' he bhadanta ! aisA vaha jIva kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! dusa. maieNa vA, tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA' he gautama ! vaha vahAM do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle kathana pramANe 20 vIse sthAnamAM kahevuM joIe. A rIte A 40 gamake bhagavAthI 200 ase. gamI 24 jaya che. 'apajjatta bAyarateukAieNaM bhaMte ! samayakhette samohae' De mApan / aryApta mA2 tAyi samaya kSetramA samuddhAta re 'samoha NittA' samuddhAta zane 'je bhavie uDhalogaleta. nAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' qats kSetramAM rahela trasanAlInA bahAranA pradezamAM aparyApta rUphamapRthvIkAyikapaNAthI panna vAna yogya thye| DAya to 'se NaM bhaMte ! kai samaieNaM vigaheNaM ubavajenjA' 8 sapana zava te 71 sabhayanI vila tithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa' dusamaipaNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA vigaheNaM ubavajejjA' gItama! te tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI bha049 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatosale punaH praznayanAha-'se keNaTeNaM' ityAdi / 'se keNaSTeNaM' tatkenArthena bhadanta ! evam ucyate dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA samutpadyateti / 'aTTho jaheva' ityAdi / 'aTTho jaheva rayaNapabhAe taheva satta seDhIo' arthoM hetuH kAraNaM yathaiva yenaiva prakAreNa ratnapabhAyAM kathita stathaiva sapta zreNirUpo vktvyH| yayA ratnaprabhAyAM zreNi vibhajya dvisAmayikAdi vigrahasya samarthanaM tathaiva ihApi zreNivibhAgapUrvakameva uttara miti / kiyatparyantaM ratnaprabhApakaraNaM vaktavyaM tabAha-'jAva' ityAdi / 'evaM jAva' evaM yAvat, atra yAvatpadena saptazregaya RjvAyatA yaavdddhckrvaalaa| tatra ekato vakrayA gacchan, dvisAmayikena vA, vigraha se athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'se keNaTeNaM bhaMte' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM do samayavAle vigrahase yAvat cAra samayavAle vigrahase utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'aTTho jaheva rayaNappabhAe taheva sattaseDhIo' he gautama ! jaisA kAraNa ratnaprabhApRthivI meM kahA gayA hai vaisA hI kAraNa saptazreNi rUpa yahAM para bhI kaha lenA caahiye| arthAt jisa prakAra se ratnaprabhA meM zreNikA vibhAga karake hisAmayika Adi vigrahakA samarthana kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI zreNi ke vibhAga pUrvaka hI uttara kaha lenA cAhiye / yaha ratnaprabhA prakaraNa yahAM yAvat zabdase vahA~ taka kA liyA gayA hai ki jahAM para prabhuzrIne uttara rUpameM aisA kahA, hai ki he gautama ! maiMne RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA isa prakAra se sAta zreNiyAM kahIM vigraha gatithI athavA cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. 'se keNaTreNaM bhaMte !0' 3 sAvana bhA5 me // 12thI / ch| hai- tyAM be samayavALI vigraha gatithI yAvat cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya cha ? ma praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha -'aTro jaheva rayaNappabhAe taheva satta seDhIo' gautama ! ratnaprabhA pRthvInA thanamA je pramANenuM kAraNa kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM sAta zreNI rUpa kathana ahiyAM paNa samajavuM. arthAt je pramANe ratanaprabhA pRthvImAM zreNIne vibhAga karIne be samaya vigere vigraha gatinuM samarthana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe ahiyAM paNa zreNInA vibhAgapUrvaka ja uttara samaja. A ratnaprabhA prakaraNa ahiyAM yAvat zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. te ratnaprabhA prakaraNa tyAM sudhInuM grahaNa karavAmAM Avela che ke tyAM prabhuzrIe uttara rUpathI evuM kahe che ke-he gautama! meM bajavAyatA yAvat ardhacakra zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 387 dvidhAto vakrayA gacchan, trisAmayikena vigraheNotpadyeta vizreNyA mutpadhamAnacatuH sAmayikena vigraheNotpadyeta, tattenArthena gautama ! evamucyate dvisAmayikenavA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigraheNa samutpadyeta, evam pRthivIkAyi. keSu caturvidheSu upapAtayitavyaH akAyikeSu caturvidheSu, tathA aparyApteSu sUkSma tejaskAyikeSu copapAtayitavya etadantasya grahaNaM bhavatIti bhAvaH 'apajjatta bAyarateukAie NaM bhaMte ! samayakhete samohae samohaNittA je bhavie' aparyApta haiN| unameM se ekato vakrA zreNise jAtA huA jo jIva utpatti sthAna meM utpanna hotA hai vaha vahA~ do samayavAle vigrahase utpanna hotA hai| vidhAto vakA zreNise jAtA huA jo jIva utpatti sthAna meM utpanna hotA hai vaha tIna samayavAle vigrahase vahA~ utpanna hotA hai aura jo jIva vizreNi meM utpanna hotA hai vaha cAra samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai| 'tattenArthena gautama! evamucyate' isaliye he gautama ! maine aisA kahA hai ki vaha vahAM do samayavAle vigrahase utpanna hotA hai / tInasamayavAle vigrahase utpanna hotA hai athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| isI prakAra se use cAroM prakAra ke pRthivIkAyika jIvoM meM utpAdita kara lenA caahiye| cAroM prakAra ke akAyikoM meM utpAdita kara lenA cAhiye aura aparyAptaka sUkSma tejaskAyikoM meM utpAdita kara lenA caahiye| 'apajjata vAyara teukkAieNaM bhaMte ! samayakhette samohae samohA vAlA A rIte sAta zreNI kahela che. temAMthI ekate vaphA zreNIthI jaIne je jIva utpattisthAnamAM utpanna thAya che, te tyAM be samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che, ane dvidhAte vakrA zreNIthI janAre jIva utpatti sthAnamAM utpanna thAya te traNa samayavALI vigraha gatithI utpana thAya che, ane je jIva vizreNathI utpanna thAya che, te cAra samayavALI vigraha atithI tyai S5-1 thAya che. 'tattenAthena gautama ! evamucyate' se yA he gautama! meM evuM kahe che ke-te tyAM be samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che, traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. A pramANe te cAre prakAranA prakAcikemAM utpanna thavA saMbaMdhI kathana kahevuM joIe. ane aparyAptaka, paryAptaka tejarakAvike mAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. 'apajjata vAyarate ukkAieNaM bhaMte ! samayakhette samohae samohaNittA lApana zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 bhagavatIsUtre bAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! samayakSetre samavahato-mAraNAntika samudghAtaM kRtavAn, samavahatya-mAraNAntika samudghAtaM kRtvA yo bhavyaH, 'uDaloyakhecanA. lIe bAhirille khette' Urdhvaloka kSetranADayA bAhye kSetre' 'pajjata suhuma teukAiyattAe uvavajjittae paryApta sUkSmatejaskAyikatayA tadrUpeNopapattum, 'se NaM bhaMte ! sa khalu bhadanta / katisAmayikena vigraheNa utpadyateti praznaH / uttaramAha-'sesaM' ityAdi / 'sesa taM cetra' zeSamu tara matra sarva dvisAmayikeva vA trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigrahaNa utpadye tetyAdikaM sarva pUrvavadeveti jJAtavyamiti / 'apajjata bAyara teukAieNaM bhaMte ! samayakhetta samohae' aparyApta bAdaratejajittA' 'he bhadanta ! jo aparyApta bAdaratejaskAyika samayakSetrameM mAraNAntika samudghAta se maraNa karatA haiM aura maraNakarake 'je uDa. loyakhettanAlIe pAhirille khette pajjatta suhumateukAiyattAe uvavajji. ttae bhavie' jo Urdhvaloka sthita sanADI ke bAharI kSetra meM paryApta sUkSma tejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya hotA hai to 'se NaM bhaMte! 'he bhadanta ! aisA vaha jIva kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? uttarameM prabhuzrI kahate haiM-'sesaM taM ceva' 'he gautama ! isa sambandha meM uttara yahA~ 'vaha vahAM do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai tathA cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai' 'ityAdi rUpase pUrvokta jaisA hI jAnanA caahiye| 'apajjatta bAyara teukAieNaM bhaMte ! samayakhette samohae' he je aparyApta bAdara tejaskAyika samayakSetramAM mAraNAntika samudraghAtathI maraNa pAma cha, bhane bha265 ||bhiir 'je uDDhaloyakhettanAlIe bAhirille khette pajjattasuhama. teukAiyattAe uvavajjittae bhavie' 2 mA 29 // sanADIna pradezamA paryApta sUkSmatathi 54AthI Syri thAne yeya DAya cha, 'se gaMbhaMte !' he bhagavana e te jIva keTalA samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna hAya 1 mA prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha-'sesaM ta ceva gautama! A saMbaMdhamAM uttara ahiyAM "te tyAM be samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che, traNa samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che, tathA cAra samayavALI vigraha gatithI paNuM utpanna thAya che, vigere prakArathI pahelA kahyA pramANe ja samaja. 'apajjattavAyara ukAievaM bhaMte ! samayakhette samohae' ke lagavan 2 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a0 za01 su05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 389 skAyikaH khala bhadanta / samayakSetre samavahato mAraNAntikasamudyAtaM kRtavAna, 'samohaNittA je bhavie samayakhette apajjata bAyara te ukkAyattAe unavajjittae' samatrahatya - mAraNAntika samudyAtaM kRtvA yo bhanyo'ryAdavAdaratejaskAyikatayA samutpatum / ' se NaM bhaMte / kara samajhaeNaM viggahe gaM uvavajjejjA' sa khalu madanta ! aparyApta bAdaratejaskAyikaH kati sAmayikena vigraheNa samutpadyeteti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / ' 'goyamA' he gautama ! 'ega samaieNa vA, dumamaieNa vA, pimaieNa vA, viggaheNaM uvavajjejnA' ekasAmayikena vA, disAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNa utpadyatetyuttaram / punaH praznayati 'sekeNDeNaM' tatkenArthena, uttaramAha-'aTTho jaheba' ityAdi / 'aTTho jaheba rayaNappabhadanta ! jo aparyApta bAdara te jaskAyika jIva samayakSetra meM samavahata hotA hai - mAraNAntika samudghAta karatA hai aura 'samohaNittA je bhavie samayakhette apajjanta vAyaraleukA intAe uvavajjisae' 'mAraNAntika samudghAta karake jo manuSyakSetra meM aparyApta bAdaratejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya hotA hai 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNa diggaheNaM uvavajjejjA 'aisA vaha jIva he bhadanta ! vahAM kitane samayavAle vigrahase utpanna hotA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! ega samaieNa vA dusamaieNa vA, tisamaieNa vA biggaheNaM ubavajjejjA' he gautama! vaha vahAM eka samayavAle vigraha se, athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'se keNaDe ' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha aparyApna bAdara tejaskAyika jIva samayakSetra meM mAraNAntika samudghAta karake vahIM aparyApta mAdaratejaskAyika jIva samayakSetramAM samavahata thAya che. arthAt mAraNAnti samudghAta re che, bhane 'samahaNittA je bhavie samayakhette apajjattabAyara - te ukAiyattAe uvavajjittara' bhArazAntiH samudghAta purIne ne manuSyakSetramAM ayaryAptaH jAhara te sAthiyAthI utpanna thava ne yogya hoya he, 'se NaM bhaMte ! kai samaieNa viggaNaM udavajjejjA' yethe te va he bhagavan IMTalA smyvALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI - 'goyamA ! egasamaieNa vA dusramaieNa vA tisamaieNa vA viggaNa uvavajjejjA' he gautama! yev| te va tyAM me samayavANI vigraDa gatithI athavA e samayatrALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. 'se keNaTuNaM' he bhagavan yAya mevaM zA arathI uDa che? ke te aparyApta khAdara tejaskAyika jIva samayakSetramAM mAraNAntika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 - bhagavatIne bhAe taheva sattaseDhoo' athoM hetuH yathaiva ratnaprabhAyAM tathaiva saptazreNirUpo vijnyeyH| 'evaM pajjatta bAyarateukAiyattAe bi' evam aparyApta bAdara tejaskAyikatayA samutpadyamAnasya yathaiva vaktavyatA bhaNitA tathaiva paryApta pAdaratejaskAyikatayA samutpadyamAnasyApi vaktavyatA bhaNitavyeti bhAvaH 'bAukkAiesu vaNassaikAiemu ya jahA puDhavIkAiesu uvavAio taheba caukkaeNaM bhedeNaM uvavAeyavyo' vAyu kAyikeSu vanaspatikAyikeSu ca yathA-yena prakAreNa pRthivIkAyikeSu caturvidheSu upapAtitaH-upapAto darzita stathaiva-tenaiva rUpeNa catuSkena bhedena aparyApta para aparyApta bAdaratejaskAyika rUpase eka samayavAle vigrahase, athavA do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigrahase utpanna hotA hai ? uttarameM prabhuzrI kahate haiM-'aTTho jaheva rayaNappabhAe taheca sattaseDhIo' he gautama ! jaisA ratnaprabhA prakaraNa meM isa sambandha meM mere dvArA sAta zreNiyoM kA pratipAdana rUpa kAraNa batalAyA gayA hai yahI kAraNa yahAM para bhI samajha lenA caahiye| ___evaM pajjatta vAyarate ukkAiyattAe vi' jaisI vaktavyatA aparyApta bAdara tejaskAyika rUpa se utpanna honevAle jIvake saMbaMdha meM kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA paryApta tejaskAyika rUpa se utpanna hone vAle jIva ke viSaya meM bhI kaha lenI caahiye| 'vAukkAiessu dhaNassai. kAiesu ya jahA puDhavIkAiessu uvavAio taheva caukkaeNaM bhedeNaM samadughAta karIne tyAM ja aparyApta bAdara tejaskAyikapaNuthI eka samayavALI vigraha gatithI, athA be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'aToM jaheva rayaNappabhAe tahaiva satta se DhIo' 3 gautama ! ratnaprabhA pRthvInA prakaraNamAM je rItanuM A saMbaMdhamAM meM kathana karyuM che ke-sAta zreNI heya che, vigere pratipAdana rUpa kAraNa batAvyuM che, te ja kAraNe ahiyAM paNa samajI levuM joIe. 'eva pajjattabAyarateukAiyattAe vi' ke pramANetuM 4thana aparyApta mA62 tejaskAyikapaNAthI utpanna thanArA jIvanA saMbaMdhamAM kahyuM che, e ja pramANenuM kathana paryApta tejaskAvikapaNAthI utpanna thavAvALA jIvananA saMbaMdhamAM paNa sabhA. 'vAukkAirasu vaNasvaikAiesu ya jahA puDha jI kAiesu ubavAiyo taheva caupakaraNaM bheeNaM ubavAeyavvo' 2 pramANe yA2 prAranA pRthvIyavAbhAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ - % 3D ameyacandrikA TIkA 2034 a. 20105 vinahagatyotpAtanirUpaNam 391 paryApta vakSma bAdara bhedenopapAtayitavyaH / catuSpakArakeSu vAyukAyikeSu tathAcatuSpakArakeSu vanaspatikAyikeSvapi aparyApta bAdaratejamkAyikasyopapAto varNanIya iti / 'evaM pajjatta bAyarateukAio vi eesu ceva ThANesu uvavAeyanoM evam aparyApta bAdaratejaskAyikasya bAyuvanaspatikAyikeSu upapAto darzita stenaiva rUpeNa paryApta bAdaratejaskAyikasyApi pratyekaM caturvidheSu pRthivyaptejopAyuvanaspatikAyikeSUpapAto varNanIya iti / 'vAukAiya-vaNassahakAiyANaM jaheva puDhavIkAyatte uvavAo taheva mANiyanbo' vAyukAyika vanaspatikAyikAnAM catu. vidhAnAm yathaiva pRthivIkAyikatayA-pRthivIkAyikarUpeNopapAtaH kathita stathai vaiSAm atrApi upapAto bhaNitavyaH, AlApaprakArazca svayamevohanIyaH / pUrvamadho. uvavAeyavvo jisa prakArase caturvidha pRthivIkAyikoM meM aparyApta bAdaratejaskAyika kA upapAta dikhAyA gayA hai| usI prakAra se catu. vidha vAyukAyikoM meM aura caturvidha vanaspatikAyikoM meM bhI usakAaparyApta bAdaratejaskAyikakA-upapAta kaha lenA cAhiye / ___'evaM pajjata ghAyarateukAhao vi eesu ceva ThANesu uvavAeyavyo' isI rIti ke anusAra paryApana bAdaratejaskAyika kA bhI caturvidha pRthivIkAyikoMmeM, caturvidha akAyikoMmeM, caturvidha tejaskAyikoMmeM, caturvidha vAyukAyikoM meM aura caturvidha vanaspatikAyikoM meM upapAta kaha lenA cAhiye / 'vAukAiyavaNassaikAiyANaM jaheva puDhavIkAiyatte uvavAbho taheva bhANiyanyo' caturvidhavAyukAyikoM kA aura caturvidha vanaspatikAyikoM kA jaisA pRthivIkAyikoM meM upapAta kahA gayA hai usI prakAra se inakA yahAM para bhI upapAta kaha lenA cAhiye / isa aparyApta bAdara tejaskAyikane utpAta kahyo che. e ja pramANe cAra prakAranA vAyukAyikamAM ane cAra prakAranA vanaspatikAyikomAM paNa tene aparyApta bAdara tejaskAyikane upapAta kahe joIe. 'evaM pajjattabAyarateukAiyo vi eesu ceva ThANesu uvavAeyavvo' IN pramANe paryApta bAdara tejaskAyikAne paNa cAra prakAranA pRthvIkAcikemAM cAra prakAranA akAyikAmAM cAra prakAranA tejarakAcikemAM cAra prakAra vAyu. kAyikamAM ane cAra prakAranA vanaspatikAyikomAM upapAta kahevo joIe. 'vAukkAiya vaNassaikAiyANaM jaheva puDhavIkAiyatte uvavAo taheva bhANiyavvo' cAra prakAranA vAyukAyikane ane cAra vanaspatikAyikane upapAta pRthvI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 bhagavatIsare lognADI bAhayakSetre samahatAnAmUrdhvalokakSetranADI bAhayakSetre samupittanAM pRthivyAdInAmupapAto varNitaH, sAmpatamU lokakSetranADI bAhyakSetre samutpisUnAM pRthivyAdInA mupapAtaH pUrvavadeva bhavatIti madaryate-'apajjatta' ityaadi| 'apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'uDaloya. khettanAlIe bAhirillekhette samohara' UrdhvalokakSetranADayA bAhye kSetre samavahatomAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn 'samohaNittA je mavie ahe loyakhetanAlIe bAhirille khete ajjata suhuma puDhIkAiyattAe upavajjittara' samAhatya-mAra. sambandha meM AlApa prakAra svayaM udbhAvita kara lenA cAhiye / jisa prakAra se adholoka kSetra sthita sanADI ke bAhirI kSetrameM samavahata hue pRthivyAdi jIvoM kA jo ki Uloka sthita sanAr3I ke pAya pradeza meM utpanna hone ke yogya haiN| utpAda kahA gayA hai usI prakAra se Urvaloka sthita sanADI ke vAhaya kSetra meM samavahAta hue jIvoM kA jo ki adholoka sthita sanADI ke bAhirI pradeza meM utpanna hone ke yogya haiM utpAda hai yaha prakaTa kiyA jAtA hai 'apajjatna suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! uDaloya khettanAlIe vAhirille khette samohae' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva Uryalokasthina vamanADI ke vAhirI pradeza meM mAraNAntika samudghAta karake marA aura marakara 'je bhadhie aheloya khettanAlIe vAhirille khette apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' vaha kAyikamAM je pramANe kahela che, eja rItathI teone upapAta ahiyAM paNuM kahI le. A viSayamAM AlApane prakAra svayaM samajI le. je pramANe aleka kSetramAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM samudUgha ta karela pRthvIkAvika vigere jIvenA ke je urvilekamAM rahela trasanADInA bAhya pradezamAM utpanna thavAne yogya che, tenA saMbaMdhamAM utpAda kahela che, eja pramANe udarvalokamAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM samudyAta karela ke je nIcenA lekamAM rahela vyasana DInA bahAranA pradezamAM utpanna thavAne gya cha, tAnA tyAta thAya che. tama DayAmA mAvasa che. 'apajjattasuhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! uDDhaloyakhettanAlIe vAhirille khette samohae' mana aparyApta sUkSama pRthvIkAyika jIva urvalekamAM rahela trasa nADIne bahAranA pradezamAM mAraNAnika samudughAta karIne maraNa pAme, ane maraNa pAmIne 'je bhavie aholoyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uva. zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyarcAndrakA TIkA za034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 393 NAntikasamudghAtaM kRtvA yo bhavyaH yogyaH, adholokakSetranADayA bAhaye kSetre aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA tAdRza pRthivIkAyika svarUpeNotpattam-samutpa ttim AsAdayitum, 'se gaM bhaMte ! kaisamaieNaM' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikeva vigraheNa samutpadyateti praznaH / asyottaramatidezenAha-evaM' iti / evaM-yathAadholokakSetranADI bAhyakSetre-samavahatAnA mUrdhvalokakSetranADI bAhyakSetre samutpitsuno viSaye upapAto varNita stathaiva-'UDaloyakhettanAlIe bAhirille khette samohayANa' Urdhvaloka kSetranADayA bAhye kSetre samavahatAnAM pRthivyAyekendriyANAm, 'aheloya khettanAlIe vAhirille khette uvavajjamANANaM' adholokakSetranADayA bAhye kSetre samutpadyamAnAnAmapi 'so ceva gamao niravaseso bhANiyayo' sa eva-pUrvokta eva adholokakSetranADayAH bahiH kSetrAd Urbaloka kSetranADI vahiH kSetrasamutpitsu sadRza evaM gamako niravazeSaH-samagro bhaNitavyaH / kiyAparyantaM pUrvapakaraNamiha maNitavyam, tatrAha 'jAva' ityAdi / 'jAba vAyaravaNassaikAiyAo pajjatto bAyaraadholokasthita sanADI ke cAhirI pradeza meM utpanna hone ke yogya huA-to 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM0' he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? atideza se uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM 'evaM' 'he gautama ! jisa rIti se adholokasthita prasanADI ke bAhya pradezameM samavahata hue pRthivyAdi ekendriya jIvoMke Urdhva lokasthita sanADI ke bAhyapradeza ke viSaya meM upapAtakA-utpAdakA kathana kiyA gayA hai usI rItise Urdhva lokasthita sanADI ke bAhyapradeza meM samabahata hue pRthivyAdi ekendriya jIvoM ke adholokasthita sanAlI ke bAhyapradeza meM utpAda kA kathana hai aisA jAnanA cAhiye / yahI bAta 'so ceva gamao niravase so bhANiyavvo' isa sUtrapATha dvArA pradarzita kI gaI hai| aura yaha saba pUrva vajjittae' ta ghAma 27 sanAtana mahA2nA pradezamA 5-na yAna yogya thayo hAyatA se gaM bhaMte / kai samaieNaM0' bhavana te jIva keTalA samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che? A praznano utta2 atiza (masAmayI mAtai prazrI 49 cha8-evaM gautama ! je rIte alakamAM rahela trasanADInA bahAranA pradezamAM samudyAta karela pRthvIkAyika vigere ekendriya ane udghalekamAM rahela sanADInA bahAranA pradezanA viSayamAM upapAtanuM kathana kahela che. te ja pramANe AmanA utpAdanuM 3thana 55 che. tama sabhA. mA pAta 'so ceva gamao niravaseso bhANi yamvo' mA sUtra vA satAvAmAM bhAva che. mana mA saNa paDasA bha0 50 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ mo _ bhagavatIne vaNassaikAiesu pajjattaemu uvavAio' yAvad vAdaravanaspatikAyikaH paryAptako bAdara vanaspatikAyikeSu pryaaptkessuuppaatitH| aparyApta sUkSmapRthivIkAyi. kata Arabhya paryApta vAdaravanaspatika ekendriyajIvAH aparyApta sUkSma pRthivI kAyikataH Arabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnteSu ekendriyeSu upapAtita stayeca vijnyeyH| sarvatrAlApaprakAraH svayamevohanIyaH ||mu0 5 // ___ atha--lokasya paurastyAdi caramAta viSayaH samudghAtopapAtaH pradarzyate'apajjatta' ityaadi| mUlam-apajjatta suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! logassa purasthimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie logasta purathimille ceva carimaMte, apajjatta suhuma puDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ? goyamA! egasamaieNa vA, dusamaieNavA, tisamaieNa cA, causamaieNa vA viggaheNaM uvvjjejjaa| se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai egasamaieNa vA jAva uvavajjejjA ?, evaM khalu prakaraNa yahAM para 'jAva 'bAyara vaNassaikAio pajattamo vAyaravaNassai. kAiesu pajjattaepsu uvavAio' isa sUtrapATha taka jyoMkA tyoM kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva jaise pahile paryApta bAdaravanaspatikAyi taka ke ekendriya jIvoMmeM utpAdita batalAye gaye haiM vaise hI yahAM para inheM utpAdita batalAnA cAhiye / isa sambandha meM sarvatra AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita kara lenA cAhiye // 5 // 2 maDiyAM 'jAva bAyaravaNassaikAiyAo pajjattao bAyaravaNassaikAiesu paja. khaesu uvavAio' mA suutraan| 4thana sudhI bhanu ma DI . kahevAnuM tAtparya e che ke-aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyika jIva je rIte pahelAM paryApta bAdara vanaspatikAyika sudhInA eka IndriyavALA chAmAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa teonA utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana karavuM joIe. A viSayamAM AlApakane prakAra svayaM banAvIne samajI le. sU0 pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU06 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 65 goyamA! mae satta seDhIo pannattAo taM jahA-ujjuAyayA jAva addhckvaalaa| ujjuAyayAe seDhIe uvavajjamANe egasamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / egao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvvjjejjaa| dahao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapayaraMmi aNuseDhIe uvavajjittae se gaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjajjA, je bhavie viseDhIe uvavajjittae, se NaM causamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, se teNaTreNaM jAva uvvjjejjaa| evaM apajjatta suhamapaDhavIkAio logassa purathimille carimaMte ! samohae, samohaNittA logassa purathimille ceva carimaMte apajjattaesu pajjattaesu ya suhumapuDhavIkAiesu2, suhumaAukAiesu apajjattaesu pajjattaesu4, suhumateukAiesu apajjattaesu pajjattaesu ya 6, suhumavAukAiesu apajjattaesu pajjattaesu 8, bAyaravAukAiesu apajattaesu pajjattaesu10, suhumavaNassaikAi. esu apajjattaesu pajjattaesu ya 11, bArasasu vi ThANesu eeNaM ceva kameNaM bhaanniyvvo|12| suhumapuDhavIkAio pajjattao evaM ceva niravaseso bArasama vi ThANesu uvvaaeytvo24| evaM eeNe gamaeNaM jAva suhumavaNassaikAio pajasao suhumavaNassaikAi. esu pajjattaesu ceva bhaanniybvo| apajatta suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte ! logassa purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille carimaMte apajjatta suhumapuDhavIkAiya. tAe uvavajjittae, se NaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM upavajjejjA ? goyamA ! dusamaieNaM vA tisamaieNaM vA causamai. eNaM viggaheNaM uvavajjejjA / se keNaTreNaM bhaMte ! evaM uccdd'| zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 396 bhagavatIsUtre evaM khalu goyamA ! mae sata seDhIo pannattAo taM jahAujjuAyayA jAva addhacakkavAlA / egao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapayaraMmi aNuseDhIe uvavajjittae, se NaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / je bhavie viseDhIe uvavajjittae se NaM causamaieNaM viggaheNaM uvvjejjaa| se teNaTeNaM goyamA! evaM eeNaM gamaeNaM purathimille carimaMte samohae dAhiNille carimaMte uvavAeyavvo jAba suhumavaNastaikAio pajattao suhumavaNassaikAi esu pajattaesu ceva / savvesiM dusamaio, tisamaio, causamaio viggaho bhaanniyvyo| apajjattasuhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! logassa purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie logasta paJcasthimille carimaMte apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se gaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA? goyamA ! ega samaieNa vA, dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, viggaheNaM uvvjjejjaa| se kennttennN0| evaM jaheva purathimille carimaMte samohayA purathimille ceva carimaMte uvavAiyA, taheva purathimille carimaMte samohayA pacca. sthimille parimaMte uvavAeyavvA savve / apajjatta suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! logassa purathimille carimaMte samohae samohaNittA je bhavie logassa uttarille carimaMte apajjattasuhumapuDhavAkAiyattAe uvavajjittae / se NaM bhaMte ! evaM jahA purasthimille carimaMte samohao dAhiNille carimaMte uvavAio tahA purathimille samohao uttarille carimate uvavAeyavvo ||suu06|| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 106 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 397 chAyA--aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhanyo lokasya paurastye evaM caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattum, sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNotpadyate ? gautama ! ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA, vinahegotpadyate, tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikena vA yAvat utpadheta / evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptA tadyathA-RjvAyatA yAvadarddhacakravAlA 7! RjvAyatayA zreNyA utpadyamAna ekasAmayikena vigrhennotpdye|| ekato vakrayA zreNyA utpadyamAno dvisAmayikena vigna heNotpadyeta, dvidhAto vakrayA zreNyA utpadyamAno yo bhavya ekAtare anuzreNyAm utpattum, sa khalu trisAmayikena vigraheNotpadyeta / yo bhavyo vizreNyAmutpattuM sa khalu catuHsAmayikena vigraheNa utpadheta, tattenArthena yAvadutpadyeta / evamaparyApta sUkSma pRthivIkAyiko lokasya paurastye caramAnte samavahataH samavahatya lokasya paurastye eva caramAnte aparyAptakeSu paryAptakeSu ca sUkSa pRthivIkAyikeSu. mUkSmA kAyikeSu aparyAptakeSu paptikeSu ca, bAdaravAyukAyikeSu aparyAptakeSu paryAptakeSu ca sUkSma vanaspatikAyikeSu aparyAptakeSu paryAptakeSu ca, dvAdazasvapi sthAneSu etenaiva krameNa bhnnitvyH12| sUkSma pRthivIkAyikaH paryAptaka evameva niravazeSo dvAdazasvapi sthAneSu upapAtayitavyaH 24 / evametena gamakena yAvat sUkSmavanaspati kAyikA paryAptakaH sUkSmavanaspatikAyikeSu paryAptakeSveva bhaNitavyaH / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye caramAnte samavahataH samava. hatya yo bhanyo lokasya dAkSiNAtye caramAnte, aparyAptasUkSmapRthivIkAyikeSu upapattum, sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadheta / gautama ! dvi sAmayikena trisAyikena catuHsAmayikena vigraheNa utpdhet| tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptA, tadyathA-RjvAyatA yAvat arddhacakavAlA 7 / ekato vakrayA zreNyA utpadyamAno dvisAmayikena vigraheNa utpadheta / dvidhAto vakrayA zreNyA utpadyamAno yo bhavya ekamatare anuzreNyA mutpattum, sa khalu trisAmayikena vigraheNotpadyeta, yo bhavyo vizreNyA mutpattuma, sa khala catuHsAmayikena vigraheNa utpadheta, tattenArthena gautama ! evametena gamakena paurastye caramAnte samavahataH dakSiNAtye caramAnte upapAtayitavyo yAvat sUkSma banaspatikAyikaH paryAptakA sUkSmavanaspatikAyikeSu paryAptake veva / sarveSAM dvisAmayikaH, trisAmayikaH, catuHsAmayiko vigraho bhaNitavyaH / aparyApta sUkSma prathivIkAyikaH khalu bhadanta | lokasya paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavyo lokasya pAzcAttye caramAnte aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayotpattuM zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 bhagavatI sUtre sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNotpadyeta / gautama ! ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA vigraheNotpadyeta / tatkenArthena evam ! yathaiva paurastye eva caramAnte samavahatAH paurastye evaM caramAnte upapAtitAstathaiva paurastye caramAnte samavahatAH pAzcAnye caramAnte upapAtayitavyAH sarve / aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya yaurastye caramAnte samavahataH samavavahatya yo bhagyo lokasya auttare caramAnte aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayotpattum, sa khalu bhadanta ! evaM yathA paurastye caramAnte samavahato dAkSiNAtye caramAnte upapAtitaH tathA paurastye caramAnte samavahata auttare caramAnte upapAtayitavyaH // 6 // 'TIkA: -- 'apajjata humapuDhavIkAie NaM bhaMte !' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'logassa purasthimille carimaMta samohae' lokasya paurastye pUrvadika sambandhini caramAnte samavahato - mAraNAntikasamudyAtaM kRtavAn, 'samo iNittA je bhavie logassa purasthimille ceva carimaMte' samanhatya - mAraNAntika samudghAta kRtvA yo bhanyo lokasya paurastye eva caramAnte, 'apajjata suhumapuDhavIkAiyasAe uvavajjittae' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattum 'se aba lokake pUrvAdi carama bhAga vizeSakA upapAta dikhalAyA jAyagA / 'apajatta suhuma puDhavIkAie NaM bhaMte ! ityAdi TIkArtha- 'apajjantasu humapuDhavIkAie NaM bhaMte !' jisa aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika jIvane 'logassa purasthimille carimaMte samohae' loka ke pUrvadik saMbaMdhi varamAnta meM mAraNAntika samudghAta kiyA hai- 'samohaNittA je bhavie logassa purasthimirale caiva carimaMte apajjatta suhuma puDhavIkA iyattAe uvavajjinttae' aura maraNa karake vaha loka ke pUrva dizA ke hI antima bhAga meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai 'se NaM have lekanA pUrva vigere caramAnta bhAga vizeSanA upapAta matAvavAmAM Ave che. 'apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhate !' ityAhi TArtha' - 'apajjattasu humaputrIkAie Na' bhate !' ? aparyApta sUkSma pRthviI ayi va 'logassa purathimille carimaMte samohae' sonA pUrva dizA saMmadhI tharamAntamAM bhArazAnti samudhAta zrIne bhare Deya 'samohaNittA je bhAvie logassa purathimille veva carimaMte apajatta muhumapuDhavIkA iyattAe bajjittae' mane bharAzu pAbhIne te bomnA pazcimanA mantalAgabhAM aparyApta sUkSma pRthviIkAyika paNAthI utpanna thavAne cegya DrAya che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU06 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 399 bhaMte ! kaisamaieNaM vigaheNa uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa gatyA samutpadheta iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egasamaieNa vA, dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, viggaheNaM uvavajjejA' ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikenavA vigraheNa gatyA samutpadyatetyuttaram / punaH praznayabAha'se keNaDeNaM bhaMte evaM buncai egasamaieNa vA jAva uvavajjejjA' taskenArthena bhadanta ! evamucyate ekasAmayikena vA yAvat utpadyateti / atra yAtpadena dvisA sAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA, eteSAM grahaNaM bhavatIti ? bhaMte ! kaisamahaeNaM viggaheNaM uvavajjejjA' 'to he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! egasamaieNa vA dusamAeNa vA tisamahaeNa vA causamaieNa vA vigAheNaM uvavajjejjA' he gautama ! vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, tInasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA haiM aura cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai egasamaieNa vA jAva uvavajjejjA 'he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai yAvat cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai ? yahAM yAvatpada se 'disA. mayikena vA, trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA' isa pAThakA grahaNa se Na bhaMte ! kaisamaieNa viggaheNa uvavajjejjA' to 3 mApana mevA te jIva keTalA samayavALI vigrahagatithI tyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prasuzrI gautamasvAbhAna cha-'goyamA ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA ti samaieNa vA causamaieNa vA vigAheNaM uvavajjejjA' gautama ! tyAM te eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, e samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che. traNa samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che. ane cAra samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che. se keNaTreNa bhaMte ! evaM vuccai egasamaieNa vA jAva uvavajjejjA' hai sAvana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. yAvat cAra samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che mahiyAM yAvata zapathI 'dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuH sAmadikena vA' mA 54 grahaNa rAya che. bhA prazana uttaramA prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhagavatIsUtra bhagavAnAha-evaM' ityAdi / 'evaM khalu he gautama ! 'mae sattaseDhIbhI pannatAo' mayA sapta zreNayaH prajJaptAH, taM jahA' saghathA-'ujju bhAyayA jAva addhacakkavAlA' RnAyatA yAvadarddhacakravAlA, atra yAvatpadena-ekato vakrA, dvidhAto vakrA, ekatA khA, dvidhAtaH khA cakravAlAnAM zreNInAM saMgraho bhavati / tatra-'ujjuAyayAe seDhIe uvavajamANe egasamaieNaM viggaheNaM uvavajejA' RjvAyatayA saralayA lambAyamAnayA ca zreNyA samutpadyamAno jIva ekasAmayikena vigraheNa samutpadheta, tathA'ego vaMkAe seDhIe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' ekato vakrayA kuTilayA zreNyA samutpadyamAno jIvo dvisAmayikena vigraheNa gatyA samutpadheta / tathA'duhabho vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dvidhAto vakrayA zreNyA samutpadyamAno jIvaH hudhA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM khalu goyamA! mae satta. seDhIbho pannattAo' 'he gautama ! maine sAta zreNiyAM kahI haiM-'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'ujju prAyayA jAva addhacakkavAlA' 'RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA yahAM yAvatpada se 'ekato vakrA vidhAto vakrA, ekataH khA dvidhAta khA aura cakravAlA' 'ina avaziSTa zreNiyoM kA grahaNa huA hai| inameM jo 'ujjumAyayAe seDhIe uvavajjamANe ega. samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' 'jo jIva apane utpattisthAna meM RjvAyatA zreNI se gamana karatA huA utpanna hotA hai vaha vahA~ eka samayavAle vigraha se utpanna hotA hai 'egao vaMkAe seDhIe uvavajja. mANe dusamahaeNaM viggaheNaM uvavajjejjA' tathA jo jIva ekato vakrA zreNi se gamana karatA huA apane utpatti sthAna meM utpanna hotA hai vaha vahAM do samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| tathA-'duhao vaMkAe gautamasvAmI 4 cha 4-'evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo paNattAo' hai gautama! meM sAta shrennii| usa che. 'tajahA' tathA pramANe che. 'ujju AyayA jAva addha cakavAlA' vAyata yAvat mAsA maDiyAM thAva5dathI ekatA vakrA, dvidhA vakA, ekataH khA, dvidhAte khA, ane cakavAlA A bAkInI zreNI grahaNa karavAmAM AvI che. A zreNImAM je "agAyayAe seDhIe uvavajjamANe egasamaieNa' vigaheNa uvavajjejjA' 2 1 pitAnI utpattI sthAnamAM javAyatA zreNIthI gamana karIne utpanna thAya che, tayAM se sabhayAjI viyatithI utpanna thAya che. 'egaovakAe seDhIe uvavajamANe dusamaipaNa vigAheNa uvavajejjA' tathA 2 me 14 zreNIthI gamana karIne pitAne utpatti sthAnamAM utpanna thAya che, te tyAM be samayavANI vigatithI utpatti sthAnamA utpanna thAya che. tathA 'duhao zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU06 a0sUkSmapUthvikAyikotpattiH 401 'je bhavie egapayAmi aNu seDhI upajjittae' yo bhavya ekamatare aNuzreNimAdhitya samutpattum, 'se NaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' sa khalu jIva khisAmamayikena vigraheNa samutpadyeta, 'je bhavie viseDhI ukvajjittae se NaM causamaieNaM vigaheNaM ubajjejjA' yo bhanyo vizreNi-vizreNimAzritya vizreNyAmityarthaH, utpattum, sa khalu catuHsAmayikena vigraheNa gatyA samutpadyata iti / 'se teNatuNe jAva uvavajjejjA' tattenArthena gautama ! eva mucyate ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vigraheNotpadyata iti / 'evaM apajjatta suhumapuDhavIkAio logassa purathimille carimaMte samohae' evaM pUrvokta seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapacaraMmi aNuse di uvajjittae se aMtisamaieNaM viggaheNaM upavajjejjA' jo jIva vidhAto vakA zreNi se gamana karatA humA eka pratara meM samaNi se utpanna hotA hai to vaha tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai| aura 'je bhavie visedI uvavajjittae se gaM ca usamaieNaM biggaheNaM uthavajjejjA' jo vizreNi meM utpanna hone ke yogya hai vaha vahAM cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'se teNaTeNaM jAva uvavajjejjA' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / 'evaM apajjatta suhuma puDhavIkAio logassa purathimile carimaMte samohae' isI pUrvokta krama ke anusAra koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva loka ke pUrva caramAnta meM vakAe seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapayaraMbhi aNuseDhi uvavajjittae se Na tisamahaeNa viggaheNa uvavajjejjA' 21 dvidhAtA hai| zrethA gamana karate thako eka samayamAM sama zreNathI utpanna thAya che. te te traNa samaya vAlavAtiyA tyA tpanna thAya che. ane, 'je bhavie visedi uvavajjittae se Na ca usamaieNa viggaheNa ubavajjejjA' 2 vizreNImA 5-- vAne yogya che, te tyAM yA2 samayAjI vigrahagatithI pana thAya che. 'se teNaTeNa' jAva uvavajjejjA' mA 42thI gautama ! meM se 49 che -te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che e samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che. traNa samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che ane cAra samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che. 'evaM apajjatta suhamapuDhavIkAio loMgarasa purathimile carimaMte samohae' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 bhagavatIstre krameNevAparyApta sakSamapRthivIkAyikaH lokasya paurastye caramAnte samavahato mAraNA ntikasamudghAtaM kRtavAn / 'samohaNittA logassa purathimille ceva carimaMte' samavahasya-mAraNantikasamudghAtaM kRtvA lokasya paurastye eva caramAnte 'apajjattaemu pajjattaesu ya muhumapuDhavIkAiesu' aparyAptakeSu paryAptakeSu ca sUkSmapRthivI. kAyikeSu aparyApta paryApta bhedadvayabhinneSu pRthivIkAyikeSu ityarthaH tathA-'muhumaAukAiemu apajjattaesu pajjattaema' sUkSmA'pkAyikeSu aparyAptaparyAptabhedatayu. teSu tathA-'suhumateukAiemu apajjattaesu pajjattaemu ya aparyAptakeSu paryAptakeSu ca sUkSmatejaskAyikeSu, tathA-'suhumavAukAiesu apajjattaesu pajjattaesu ya' aparyAptake paryAptakeSu ca sUkSmavAyukAyikeSu, tathA-'vAyaravAukAiemu apajattapasu pajjattaesu ya' aparyAptakeSu paryApta keSu ca bAdaravAyukAyikeSu, tathA-'muhumavaNassaikAiesa apajjattaesu pajjattarasu ya' aparyAptakeSu paryAptakeSu ca sUkSmavanasamavahata huA aura 'samohaNittA logassa purathimille ceva caramaMte' samavahata hokara loka ke pUrva hI caramAnta meM 'apajjattaesu pajjattaema muhamapuDhavIkAiesu' aparyApta evaM paryApta sUkSmapRthivI kAyikoM meM tathA 'suhama AukkAiesu apajjattaeplu pajjattaesu' aparyApta evaM paryAptaka sUkSma apkAyikoM meM tathA 'suhuma teukkAiesu apajjattaesu pajjattaesu ya' aparyApta evaM paryAptaka sUkSmatejaskAyikoM meM, tathA-'suhuma bAukAiesu apajjattaesu pajjattaesu ya' aparyApta evaM paryApta sUkSmavAyukAyikoM meM tathA-'yAyaravAukAiesu apajasaesu pajjattaetu ya' aparyApta evaM paryApta vAdaravAyukAyikoM meM tathA-'suhumavaNassaikAiesu apajjattaesu pajjaesu ya' apryaaA pahelAM kahela kamathI koI aparyAptaka sUkSma pRthviIkAyika jIva lekanA bhUyabhAntamA samuMdyAta mana 'samohaNittA logassa purathimille ceva carimaMte !' samuddhAta 4zana sana pU 22bhA-tamai or 'apajjattaesu pajjattaesu suhamapuDhavIkAiesu' a5yA mane pati sUkSma pRthvImA tathA 'suhumAukAiesu apajjattaesu pajjattaesu' aryAta ane paryApta sUkSma bhavimA tathA 'muhuma teukAiesu apajjacaesu pajjattaesu ya' aparyApta a2 paryApta sUkSma 44yamA tathA-'suhuma vAukAiesu apajjattaesu pajjacaesu ya' aryAta bhane paryA sakSama vAyuyimA tathA 'bAyarapAukAiesu apajjattaesu pajjattaesu' maryAta bhane 5 mA vAyuyima tayA-'muhuma vaNaspaikAiesu apajjattaesu pajjattaesu' mayata mane pAsa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrakA TIkA za034 a. za.1 sa06 a0sUkSmapRdhikAyikotpattiH 403 spatikAyikeSu, 'bArasasu vi ThANesu eeNaM ceva kameNaM bhANiyavyo' dvAdazasvapi sthAneSu aparyApta paryApta vizeSaNaviziSTeSu-mUkSmapRthivIkAyika 2, sUkSmApkAyika 4, sUkSmatejaskAyika 6, sUkSmavAyukAyika 8, bAdaravAyukAyika 10 sAma vanaspatikAyika 12 rUpeSu, etenaiva krameNa aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya upapAto bhaNitavyaH / 12 // ___nanu lokasya caramAntIya jIvAnAmupapAto dvAdazaiva sthAnAni kathaM kathitAni, itaH pUrvasatre viMzati sthAneSu upapAtasya varNanAditice ducyate-ihaloka caramAntabhAge bAdarAH pRyivIkAyikAkAyikatejaskAyikavanaspatikAyikA na santi, sUkSmastu pazcAvi jIvAH santi, bAdaravAyukAyikAca, tatra santIti ptaka evaM paryAptaka sUkSmavanaspatikAyikoM meM 'bArasasu vi ThANesu eeNaM ceva kameNaM bhANiyavyo' isa krama se kathita ina 12 sthAnoM meM utpanna hone ke yogya huA isa rUpase isakA ina 12 sthAnoM meM utpAda kahanA cAhiye aura isI kramase 'suhumapuDhavIkAio pajjattI evaM ceva' isI prakAra se paryApta sUkSma pRthivIkAyikakA bhI ina 12 sthAnoM meM utpAda kahanA caahiye| zaMkA--lokake caramAntIya jIvoM ke upapAta meM yahA~ 12 sthAna kyoM kahe haiM ? kyoMki isase pahile sUtra meM 20 sthAnoM meM upapAta kA varNana sUtrakAra ne kiyA hai| uttara-lokake caramAnta bhAga meM bAdarapRthivIkAyika, bAdara apkAyika, bAdaratejaskAyika aura bAdarabanaspatikAyika jIva nahIM haiN| sUkSmapRthivIkAyika sUkSmaakAyika, sUkSmatejaskAyika, sakSmavanaspatikAyika aura sUkSmavAyukAyika evaM bAdaravAyukAyika sUkSma 125ti mA 'vArasasu vi ThANesu eeNa ceva kameNa bhANiyavyo' A krama pramANe kahevAmAM AvelA A 12 bAra sthAnomAM utpanna thavAne gya thayela A rUpathI teonuM A bAre sthAnamAM utpAdanuM kathana karavuM joIe. mana mA bha prabhAra 'suhumapuDhacIkAio pajjattao evaM ceva' paryApta sUmi pRthviIkayikano upapAta paNa A bAra sthAnamAM kahevuM joIe. zaMkA-lekanA caramAntanA jIvanA upapAtamAM 12 bAra sthAne kema kahyA che? kema ke-AnAthI pahelAnA sUtramAM te 20 vIsa sthAnamAM u5pAtanuM varNana sUtrakAre karela che. uttara-lAkanA aramAnta bhAgamAM bAdara pRthvIkAyika, bAdara aSThAyika bAdara tejaskAyika ane bAira vanaspatikAyika jIva hotA nathI. sUma pRthvIkAyika, sUphama akhAyika, sUkSma tejaskAyika, sUma vanaspatikAyika ane zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra paryAptAparyApta bhedena dvAdaza sthAnasyaiva sUtrakRtA'nusaraNaM kRtamiti / iha ca lokasya pUrvacaramAntAt pUrvacaramAnte samutyamAnasya ekasAmayAdikA catuHsamayAntA gatiH saMbhavati anuzreNi vizreNI saMbhAvAt / punaH dakSiNa caramAnte pUrvacaramAntAt samutpadyamAnasya tu dvayAdi catuHsAmayikyeva gatistatrAnuzreNerabhAvAt / evamanyaprApi vizreNI gamane dvayAdi catu:sAmayikyeva gati bhavatIti bhaavH|| _ 'suhumapuDhavIkAio pajjattao evaM ce' sUkSmapRthivIkAyikA paryAptakA evameva aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva ayaM paryApta sUkSmapRthivIkAyiko'pi ye hI jIva vahAM haiN| isaliye sUtrakAra ne paryApta aura aparyApta ke bheda se ina 12 sthAnoMkA hI yahAM anusaraNa kiyA hai| yahAM lokake pUrvacaramAna se pUrvacAmAna meM utpanna hue jIvakI eka samayavAlI aura yAvat cArasamayavAlI gati ho sakatI hai kyoMki yahA~ anuzreNi rUpase jAkara bhI utpanna hotA hai aura vizreNi meM bhI utpanna hotA hai tathA dakSiNa caramAnta meM pUrvacaramAnta se utpanna hone cAle jIvakI gati dosamaya se lekara cAra samayatakakI hotI hai| kyoMki yahAM utpatti sthAna sIdhameM nahIM hone ke kAraNa RjvAyatA zreNi kA abhAva hai / isaliye ekasamayavAlI gati yahAM nahI kahI hai| isI prakAra se anyatra bhI vizreNi sthita sthAna meM utpanna hone vAle ke gamana meM dosamayavAlI gatise lekara cArasamayavAlI hI gati hotI hai aisA jAnanA cAhiye / _ 'suhamapuDhavIkAio pajjatsao evaM ceva' ityAdi paryApta sUkSma pRthivIkAyika bhI isI prakAra se-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikake jaise sUma vAyukAyika tathA bAra vAyukAvika ATalA ja jIve tyAM hoya che. tethI sUtrakAre paryApta ane aparyAptanA bhedathI A 12 bAra sthAnanuM ja ahiyAM kathana karyuM che. ahiyAM lekanA pUrvacaramAtathI pUrvacaramAntamAM utpanna thanArA jIvanI eka samayavALI ane yAvat cAra samayavALI gati paNa hoya che. kema ke ahiyAM anuzreNI gati paNa hoya che, ane vizreNI gati paNa hoya che. tathA dakSiNa caramAntamAM pUrva caramAntathI utpanna thavAvALA jIvanI gati be samayathI laIne cAra samaya sudhInI hoya che. kema ke ahiyAM anuzreNI gatine abhAva kahela che. tethI eka samayevALI gati ahiyAM kahI nathI. e ja pramANe bIje paNa vizreNI gamanamAM e samayavALI gatithI laIne cAra samayavALI ja gati hoya che tema samajavuM joIe. 'sahamaDhavIkAioM pajjattaoM evaM ceva' 5ryAta sUkSma pRthvIjayi paNuM Aja pramANe. eTale ke aparyApta sUkSama pRthvIkAyikanI jemaja bAre zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 sU06 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 405 'niravaseso ' niravazeSaH - sampUrNaH 'bArasasu vi ThANesu' dvAdazasvapi sthAneSu pUrva pradarziteSu 'uvatra eyanvo' upapAtayitavyaH - upapAtaH karaNIyaH, tathAhi paryApta sUkSmapRthivIkAyika aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAyikeSu 2, aparyApta paryApta sUkSmAyikeSu 4, aparyApta paryApta sUkSmatejaskAyikeSu aparyApta paryApta sUkSmavAyukAyikeSu 8, aparyApta paryApta bAdarakhAyukAyikeSu 10, aparyApta paryApta sUkSmavanaspatikAyikeSu 12 ityevaM dvAdazasvapi sthAneSu upapAta - yitavyaH paryApta sUkSmapRthikAyikasya eteSu dvAdaza sthAnesu upapAtaH karttavya iti bhAvaH (12) 24 / eyaM pUrvoktagamAnusAreNa aparyApta paryApta sUkSmapRthivI kAyikavadeva apaparyApta sUkSmAkAyikasya aparyApta paryApta vizeSaNa viziSTeSu sUkSmapRthivI kAyikAskAyika tejaskAyika sUkSmavAyukAyika vAdaravAyukAyika sUkSmavanaspatikAyika rUpeSu dvAdazasu sthAneSu upaSAtaH kathanIyaH 36 / evaM zeSateja12 sthAnoM meM aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAdhikoM meM 2, aparyApta paryApta sUkSma apUkAyikoM meM 4, aparyApta paryApta sUkSmatejaskAyikoM meM 6, aparyApta paryApta sUkSmavAyukAyikoM meM 8 aparyApta paryApta bAdara vAyukAyikoM meM 10 aura aparyApta paryApta sUkSmavanaspatikAyoM meM 12utpAdita karA lenA cAhiye / arthAt isa prakAra ina 12 sthAnoM meM paryApta sUkSmapRthivIkAyika ke utpAdakA kathana kara lenA cAhiye isI prakAra- pUrvoktagamake anusAra aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAyika ke jaisA hI aparyApta paryApta aprakAyikakA bhI aparyApta paryApta vizeSaNa vAle sUkSmapRthivIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, sUkSmavAyukAyika yAdaravAyukAyika aura sUmavanaspatikAyika ina 12 sthAnoM meM utpAda sthAnAmAM-aparyApta paryApta sukSma pRthvIkAyikAmAM 2 aparyApta paryApta sUkSma aSThAyikAmAM 4 aparyApta paryApta sUkSma tejaSThAyikAmAM 6 aparyApta paryApta sUkSma vAyukAyikAmAM 8 aparyApta paryApta khAdara vAyukAyikAmAM 10 ane aparyApta paryApta sUkSma vanaspatikAyikAmAM 12 utpanna thavAnA sabadhamAM kathana karI levuM. eTale ke khAre sthAnAmAM upara batAvyA pramANe paryApta sUkSma pRthvikAyikanA utpAtanuM kathana karI levuM. kahevAnu tAtpa e che ke-A pahelAM kahelA gamo pramANe aparyApta, paryApta sUkSma pRthvikAyikanA kathana pramANe ja aparyApta, paryApta sUkSma alphrAyikAnuM 4 aparyAsaka paryAptaka sUkSma tejazkAyika - aparyAptaka paryApta sUkSma vAyukAyika 8 khAdara vAyukAyika 10 ane sUkSma vanaspatikAyika 12 A mAre sthAnAmAM utpanna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 406 kAyika vAyukAyika vanaspatikAyika viSaye'pi vijJeyam / tatra aparyApta sUkSmA kAyikasya dvAdazasthAna viziSTA dvAdazagamAH 12, evaM paryApta sUkSmAkAyika syApi dvAdazagamA bhavantIti aparyApta paryApta sUkSmAkAyikamadhikRtya catuviMzatirgamA vAcyA 24 evameva sUkSmatejaskAyikasya caturviMzatiH 24 sUkSmavAyu kAyikasya bAdaravAyukAyikasya 24, sUkSmavanaspatikAyikasya 24 pratyekaM ca catuviMzatigamabhAvena sarve viMzatyadhikazatasaMkhyakA gamA jAyante 120 tataH sUkSmapRthivIkAyikasya caturviMzatigamasammelane catuzcatvAriMzadadhikazataM (144) pazcAnAM sthAvarANAM gamA bhavantIti upapAtaprakAraH svayameva UhanIya iti / karA lenA cAhiye 36 isI prakAra se zeSa tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / isa prakAra aparyApta sUkSma aSkAyika ke dvAdaza sthAna sambandhI 12 gama hote haiM / paryApta sUkSma aSkAyika ke bhI 12 sthAna sambandhI 12 gama hote / donoM prakAra ke aSkAyikoM ke isa rIti se 24 gama ho jAte haiM / isI rIti ke anusAra sUkSmatejaskAyikake bhI 24 gama hote haiN| sUkSmavAyukAyika ke bhI 24 gama hote haiN| bAdaravAyukAyika ke bhI 24 gama hote haiM sUkSmavanaspatikAyika ke bhI 24 gama hote haiN| kula gama milakara 120 gama ho jAte haiN| sUkSmapRthivIkAyika ke 24 gama ina meM milAne se pAMca sthAvaroM ke 144 gama hote haiM / inake sambandha meM upapAta prakAra apane Apa udUbhAvita kara lenA cAhiye / thavAnA saMbaMdhamAM kathana karI levuM 36 Aja pramANe bAkInA tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. A rIte aparyApta sUkSma akAyikAnA khAra 12 sthAnA samadhI khAra gamake thAya che, paryApta sUkSma apkAyikanA paNa 12 bAra sthAna sabaMdhI 12 khAra game thAya che. anne prakAranA akAyikAnA A rIta pramANe 24 cAvIsa gamakA thaI jAya che. Aja rIta pramANe sUkSma tejaskAyikanA paNa 24 cAvIsa gamakA thaI jAya che. ane sUkSma vanaspati kAyikanA paNa 24 cAvIsa gamake thAya che. A badhA gamA maLIne kula 96 channu gamakA thaI jAya che. sUkSma pRthvIkAyikanA 24 cAvIsa game AmAM meLavavAthI pAMca sthAneAnA 120 ekaseAvIsa gamA thAya che. AmAM pRthvIkAyikanA 24 cAvIsa game meLavavAthI pAMca sthAnakAnA 144 ekaseA cuMmALIsa gamA thaI jAya che. sAmanA samadhamAM upapAtanA prakAra svaya' banAvI levA. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU06 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 407 'apanattamuhumapuDhabIkAie NaM maMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'logassa purathimille carimaMte samohae' lokasya paurastye caramAnte samavahata:-mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAna, 'samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille carimaMte' samavahatya-mAraNAntikasamuddhAtaM kRtvA yo bhanyo lokasya dAkSiNAtye-dakSiNe caramAnte 'apajjatta suhumapuDhavIkAiesu uvavajji tae' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikeputpattum, 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaNaM uvavajjejA' sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyata ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! dusamaieNa vA, tisamaipaNa vA, causamaieNa vA, viggaNaM uvavajjejjA' dvisAmayikena vigraheNa vA, trisAmayikena vA, catuH sAmayikena vA, vigraheNa utpadyatetyuttaram / punaH prazna 'apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! 'he bhadanta koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'logassa purathimille carimate samohae' loka ke pUrva ke caramAnta meM marA 'samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille carimaMte apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' aura marakara vaha lokake dakSiNa caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivI kAyika rUpase utpanna hone ke yogya hai to 'se gaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! dusamahaeNa vA tisamahaeNa vA ca usamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA' he gautama ! vaha vahAM do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, tInasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura cArasamayavAle ___'apajjattasuhumaDhavIkAieNa bhaMte ! 3 bhagavan 15 aparyApta sUkSma pRthvI yi 71 'logassa purathimille carimaMte samohae' sIna pUnA yabhAntamA bha25 pAme bhane 'samohiNattA je bhavie loyassa dAhiNille carimaMte apajjattasahumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' bhane bha25 pAbhI sonA dakSiNa yamAntamA aparyApta sUma pRthvIkAyika paNAthI utapana thavAne cagya hoya te 'seNa bhaMte ! kaisamaieNa vigaheNa uvavajjejjA' bhagavan sevA te 1 tyAM keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu cha cha-'goyamA! dusamaieNa vA tisamaipaNa bA causamaiNa vA vigraheNa' upavajjejjA' he gautama! te tyAM me sabhayavANI vizragatithI 52 5nna thAya che, traNa samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che ane cAra samyavALI visaMgatithI 55 5-1 thAya cha, 'se keNa TreNa bhAte ! evaM vuccaI' Desana zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa yannAha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, dvisA. mayikena vA, yAvat catuHsAmayikena vigraheNa utpadyateti praznaH / bhagavAnAha'evaM' ityAdi, 'evaM-khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! 'mae sattaseDhIbho' pannattAo' mayA saptasaMkhyakAH zreNayaH prajJaptAH kathitAH / 'taM jahA' tadyathA'ujjubhAyayA jAva addhacakkavAlA' RjvAyatA yAvadarddhacakravAlA, atra yAvatpadena ekato vakrA, dvidhAto vakrA, ekataH khA, dvidhAtaH khA cakravAlAnAM pazcAnAM zreNInAM grahaNaM bhavatIti / tatra saptazreNISu madhye 'ekaovakAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM upavajjejjA' ekato vakrayA zreNyA maraNasthAnAt utpatti sthAnaM gacchan dvisAmayikena vigraheNa upapadyateti / 'duhao vaMkAe seDhIe uvacajjavigraha se bhI utpanna hotA hai| 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM puccaI' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vahAM do samayavAle athavA tIna samagavAle athavA cAra mamayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? 'evaM khalu goyamA ! mae sattase hIo pannattAo' uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! maiM ne sAta zreNiyAM kahI haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'ujjumAyayA jAva addhacakkavAlA' eka jvAyatA yAvat sAtavIM arddhacakravAlA yahAM yAvat zabda se 'ekato vakA, dvidhAto vakrA, ekanaH khA dvidhAtaH khA aura cakravAlA ina pAMca zreNiyoM kA grahaNa huA hai / ina sAta zreNiyoM meM se jo 'ekao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' ekato vakA zreNi se gamana karatA huA utpatti sthAna meM utpanna hotA hai aisA vaha jIva vahAM do samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'duhao vaMkAe seDhIe uvavanamANe je bhavie egapayaraMmi aNuse DhIe uvavajittae' Apa evuM zA kAraNathI kaho che ke-te tyAM be samayavALI 1 athavA traNa samayavANI 424 / yAra samayavANI (vaya gatithI tpanna thAya che 1 'evaM khala goyamA! mae sattaseDhI bho pannattAo' mA prazana uttaramA suzrI chagautama ! meM sAta zreyAya 4DI che. 'ta jahA' te mA pramANe che. ujjuAyayA jAva advacakavAlA' me pAyata yAvat sAtamI ma vAsA yAvat zapathI "ekate vakrA dvidhAte vakrA, ekataH khA dvidhAte khA ane cakavAlA A pAMca zrelIyA aDapa 427 che. mAsAta zreNIyAmAthI 'ekao vakIe aNuse DhIe uvava. jjamANe dusamaieNa viggaheNa' uvavajjejjA' mete| 14 zrelIthI mana 42te| utpatti sthAnamAM utpanna thAya che. e te jIva tyAM be samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. 'duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapayara mi aNuseDhIe zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 su06 a0 sUkSmapRthvikAyikotpattiH 609 mANe je bhavIe egapayaraMmi aNuseDhIe uvavajjitae' dvidhAto vakrayA zreNyA utpadyamAno yo bhavya ekapatare anuzreNyA upapattum, 'se NaM tisamaieNaM viggaNaM uvavajjejjA' sa khalu trisAmAyikena vigraheNa samutpadyeta, 'se NaM bhaMte! bhavie viseDhI ubavata se NaM causamaeNaM viggaNaM utravajjejjA' yaH khalu bhavyo vizreNyAM samutpattuM sa khalu catuHsAmayikena vigraheNa samutpadyeta, na tu ekasAmavikena griheNa gacchati, digantAt digante gamanAt 'se teNadveNaM goyamA !' tattenArthena gautama / evamucyate dvisAmayikena vA trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA vigraheNa utpadyeta iti, evaM eeNaM gamae' evam etena gamakena, 'purathimille carimaMte samohao' lokasya paurastye caramAnte samavahataH, 'dAhi pille carimaMte upavApayando' dAkSiNAtye- dakSiNe- caramAnte upapAtayitavyaH / tathA jo dvidhAto vakA zreNise gamana karatA huA utpatti sthAna meM utpanna hotA hai aisA vaha jIva vahAM yadi eka pratara meM 'samazreNi meM utpanna hotA hai taba to 'se NaM tisamaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA' vaha vahAM tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai 'se NaM bhaMte bhavie viseDhIe ubavajittae se NaM causamaieNaM viggaNaM ubavajjejA' aura yadi vaha vizreNi vAle utpatti sthAna meM utpanna hotA hai to vaha vahAM cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / eka samayavAle vigraha se nhiiN| kyoMki eka diganta se dUsare diganta meM usakA gamana hotA hai / 'se paTTe goyamA !' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM do samaya vAle athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'evaM eeNaM gameNaM purathimille carimaMte samohao dAhiNille carimaMte uthavAeyanbo' isa prakAra isI gamake anusAra lokake pUrva ke caramAnta uvavajjintara' tathA me dvighAto vA zreNIthI gamana urato thhai| utpatti sthAnamAM utpanna thAya che, evA te jIva tyAM jo eka prataramAM samazreNImAM utpanna thAya to te tyAM zraNu samayavANI vigrahagatithI utpanna thAya che. seNa bhave ! rfar face saafjjitae seNaM causamaieNa viggaheNa uvavajjejjA' ne le te vizreNIthI jate thakeA tyAM utpanna thAya che, te te tyAM cAra samayavALI vigrahagatithI utpana thAya che. eka samayavALI vigrahagatithI nahI' kema ke zeTha dvijantamAM tenu' zamana thAya che. 'se teNaTTeNa goyamA !' te arathI he gautama ! meM evuM kahela che ke-tyAM e samayavALI athavA traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. 'evaM eeNa' gameNa' puratthimille carimaMte ! samohao dAhiNille carimaMte uvavA eyavtro' mA gama hai| prabhA bor3anA pUrva tharamAntabhAM bha0 52 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kiyatparyantAnAmupapAto vyaktavyastatrAha - 'jAba suDumavaNarasaikAio pajjatao, suhumavaNassaikAie pajjataesa caiva yAvada sUkSmavanaspatikAyikaH paryAptakaH sUkSma vanaspatikAyikeSu paryApta keSveva, yAvat padena paryApta sUkSmapRthivIkAyikata ArabhyAparyApta sUkSmavanaspatikAyikAntAH saMgRhyante / tathA ca paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta sUkSmavanaspatikA vikAntAnAmupapAtaH, aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta sUkSmavanaspatikAyikAnteSu dvAdaza sthAneSu varNanIya iti / tatra - 'savvesi dusaio tisamahao causamaio viggaho mANi roat' sarveSAM paryApta sUkSmapRthivyAdi paryApta sUkSmavanaspatikAyikAntAnAM dAH meM samavahata hue jIva ko dakSiNa caramAnta meM utpAdita kara lenA cAhiye 'jAva sumavaNassaikAio pajjatao suhuma baNassahakAiesa pajjataesa' aura yaha utpAda kathana yAvat paryApta sUkSma vanaspatikAyika jIva paryApta sUkSma vanaspatikAyikoM meM utpanna hotA hai, yahAM taka kahanA caahiye| yahAM yAbaspada se paryApta sUkSma pRthivIkAyika se lekara aparyApta sUkSmavanaspatikAdhika takakA saba kathana grahIta huA hai| tathA ca paryApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara aparyApta sUkSma vanaspatikAyika taka ke jIvoM kA upapAda aparyApta sUkSmapRthivIkAfor se lekara paryApta sUkSmavanaspatikAdhika takake jIvoM meM 12 sthAnoM meM varNita kara lenA cAhiye / inameM 'sanvesiM dusamaio tisamaio, causamaio viggaho bhANiyanbo' sabakA do samayavAle athavA tInasamayavAle athavA cArasamayavAle vigraha se utpAda hotA samrudhAta karela jIvane dakSiNu caramAntamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM thana zrI bevu leha. 'jAva suhuma vaNastha ikAio pajjattao suhumavaNassa ikAiesa pajjattapasu' mane yA utpAda saMdhI uthana paryApta sUkSma vanaspatiyiH bhave paryApta sUkSma vanaspatikAyikAmAM utpanna thAya che. A kathana sudhInuM kahevu oIe. ahiyAM yAvapadathI paryAsa sUkSma pRthvIkAyikathI laIne aparyApta sUkSma vanaspatikAyika sudhInuM saghaLu kathana grahaNa thayela che. tathA padmasa sUkSma pRthvIkAyikathI laIne aparyApta sUkSma vanaspatikAyika sudhInA jIvAnA sabaMdhamAM 12 mAre sthAnAmAM varNana karI levu. joI e. temAM 'sambesi dusamaio tisamaio causamaio viggaho bhANiyanvo' saghajAnA utpAda e samayavALI vigrahagatithI athavA traNu samayavALI vigrahagatithI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 106 asUkSmapRthvikAyikAtpattiH 5 vigrahastu dvisAmayiko vA, trisAmayiko vA, catuHsAmayiko vA, maNitavyo na tu ekasAmayikaH digantAd digante gamanAditi // ___ 'apajjatta muhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! logassa purathimille carimaMte samo. hae' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye pUrvasmin caramAnte samavahato-mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn, 'samohaNittA je bhavie logassa paccasthimille carimaMte apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe ukvajjittae' samavahatya-mAraNAntikasamudaghAtaM kRtvA yo bhavyo lokasya pAzcAtye-patrime caramAnte aparyApta mUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattum, 'se bhaMte ! kaisamaieNaM viggaNaM uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vipraheNa samutpadheteti maznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egasamaieNa yA, hai aisA kathana karanA cAhiye / ekasamayavAle vigraha se utpAda hotA hai aisA nahIM kahanA cAhiye kyoMki inakA eka diganta se dUsare diganta meM gamana hotA hai| 'apajjattasuhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! logassa purathimille carimaMte samohae' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva lokake pUrvacaramAnta meM maraNa samudghAta se marA aura 'samohaNittA je bhavie logassa paccathimille carimaMte apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' 'maraNa samudghAta kara vaha lokake pAzcAtya caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA 'se bhaMte! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' he bhadanta ! aisA vaha jIva kitane samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai uttara meM prabhuzrI athavA cAra samayavALI vigrahagatithI thAya che. A pramANenuM kathana kahevuM joIe. eka samayavALI vigrahagatithI utpAda thAya che. tema kahevuM nahIM. bha-tamAna me hAthI bhI zAma gamana thAya che. 'apajjaca suhama puDhavIkAieNa bhate ! logaspta purathimille carimaMte samohae' 3 sapa 4 aparyAptaka sUpa pRthvIkAyika jIva lokanA pUrvacaramAtamAM maraNa samudaghAta zana bha29] pAme. ane, 'samoha NittA je bhavie logassa paccasthimille cari maMte ! apajjatta sahumapuDhavIkAiyattAe uvavajittae' bha2 samuddhAta zane ta lekanA pazcima caramAntamAM aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyika paNAthI utpanna thapAne yogya jAya to 'se Na bhate! kaisamaieNa viggaheNa uvavajjejjA' bhagavad e te jIva keTalA samayavALI vigrahagatithI tyAM utpanna thAya che? zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 bhagavatI sUtre dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, causamaharaNa vA viggaheNaM upavajjejjA' ekasAmavikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmAyikena vA catuHsAmayikena vA vigraheNa samutpadyeta ityuttaram / 'se keNadveNaM' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikena yAvat catuHsAmayikena vA vigraheNotpadyeteti praznaH / uttaramAha-' evaM ' iti, yAvatasenArthena evamucyate ityetatparyantamiti / ' evaM jaheva puratthimille carimaMte samohayA purathimille carimaMte ubavAiyA' evam anenaiva prakAreNa yatheva - yenaiva rUpeNa paurastye caramAnte samavahatAH paurastye eva caramAnte upapAtitAH, 'taheba puratthimille carimaMte samohayA paccatthimille carimaMte ubavAyavvA savve' tathaiva tenaiva rUpeNa kahate haiM - 'goyamA ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM ubavajjejjA' he gautama! vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se utpanna hotA hai athavA do samayavAle vigraha se utpanna hotA hai athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai, athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'sekeNaNaM bhaMte! 'he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki vaha vahAM ekasamayavAle vigrahase yAvat cArasamayavAle vigrahase utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'evaM jaheba purasthimille carimaMte samohayA purasthimille ceva carimaMte ubavAiyA' he gautama! jisa prakAra se paurastya caramAnta meM samavahata hue jIva paurastya caramAnta meM hI utpAdita kiye gaye haiM 'taheva purasthimille carimaMte samohayA paccatthimille carimaMte ubavAyavyA' usI prakAra se paurastya caramAnta yA praznanA uttaramAM anuzrI - 'goMyamA ! egasamaieNa vA dukhamaieNa vA tisaNaieNa vA, caumaieNa vA viggaheNa uvavajjejjA' he gautama! te tyAM eka samayavALI vigrahugatithI utpanna thAya che, e samayavALI vigrahuM gatithI utpanna thAya che, athavA traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che, athavA yAra sabhyavANI vigrahagatithI utpanna thAya che, 'se keNaTuNa bhauMte huM bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kaheA che ke-te tyAM aka samayavALI vigrahagatithI yAvat cAra samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne he che hai - 'eva jaheva puratthimille carimaMte samohayA purathimille ceva carimaMte uvavAiyA' he gautama! ? pramANe pUrva caramAntamAM samudlAta karela jIva pUrva caramAntamAM ja utpanna thavAnA sabhadhabhAM prathana yu che, 'tatra puratthimille carimaMte ! samohayA paccatthimille carimate uvavApayanvA' me prabhA pUrva yarabhAntamAM sabhuddadhAta urela bhuvAnI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU06 asUkSmapRthvikAyikotpattiH 613 paurastye-pUrvasmin caramAnte samavahatAH pAzcAtye-pazcimeM caramAnte upapAtayitavyAH sarve aparyApta sakSamapRthivIkAyikata Arabhya paryApta sUkSmavanaspatikAyikAntA iti / 'apajjata muhumapuDhavIkAie NaM bhaMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikA khalu bhadanta ! 'logassa purathimille carimaMte samohae' lokasya paurastye pUrvacaramAnte samavahato mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn / 'samohaNittA je bhavie logassa uttarille carimaMte apajjata muhumapuDhavIkAiyattAe uvajjittae se NaM bhaMte !' samavahatya yo bhanyo lokasyottare caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattum, sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadheteti praznaH / uttaramAha-evaM jaheba' ityAdi / 'evaM jahA purathimilale carimaMte samohao' evaM meM samavahata hue jIvoM ko pazcima caramAnta meM utpAdita kara lenA cAhiye / arthAt samasta aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta sUkSmavanaspatikAdhika takake ekendriya jIvoM kA pUrvokta jIvoM ke jaisA hI utpAda pUrvacaramAnta se pazcima caramAnta meM kara lenA cAhiye / / 'apajatta suhamapuDhavIkAie of bhaMte ! 'he bhadanta ! jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'logassa purathimille carimaMte samohae samohaNisA0 apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvadhajjittae se Na bhaMte !' lokake pUrvacaramAnta meM mAraNAntikamamuddhAta karake marA aura marakara vaha lokake uttara caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samayavAle vignaha se utpanna hotA haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA purathimille carimaMte samohao dAhiNille criupAda pazcima caramAntamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana kahI levuM joIe. arthAt saghaLA aparyAptaka sUma pRthivIkAyikathI laIne paryApta sUkSama vanaspatikAyika sudhInA ekendriya jIne pahelA kahela nI jema ja pUrva, caramAntathI pazcimacaramAtamAM utpAda kahI le. jayajatta suhamapuDhavIkAieNa bhaMte ! sAvana re 55ryApta sUkSmapRthvIya 'logasa purathimille carimaMte samohae samohaNittA0 apajjatta sahamapaDhavI. kAiyattAe uvavajjittae se Na bhaMte !' sana pU yaramAntamAM mArAnti: samughAta karIne maraNa pAme ane maraNa pAmIne te lekanA uttara caramAntamAM aparyApta sUphama pRthvIkAyika paNAthI utpanna thavAne cagya heya te he bhagavAna e te jIva tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? A prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha-'eva jahA purathimille carimaMte ! samohao zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 bhagavatIpatre yathA paurastye caramAnte samavahatA, 'dAhiNille carimaMte uvavAho' dAkSi. NAtye caramAnte upapAtitaH, 'tahA purathimille samoha bho uttarille carimaMte uvavAeyayo' sathA-paurastye samavahataH uttare caramAnte upapAtayitavyaH / yathA pUrvadizi samavahatasya dakSiNasyAM dizi samupAto vargita stathaiva pUrvadizi samava. hatasya uttaradizi api samutpAdo varNayitavyaH sU0 // 6 // mUlam-apajjattasuhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! logassa dAhijille carimaMte samohae samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille ceva carimaMte apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae / evaM jahA purathimille samohao purathimille ceva ukvAiotaheva dAhiNille samohae dAhiNille ceva uvvaaeyvvo| taheva niravasesaMjAva suhumavaNassaikAio pajattao suhamaghaNassaikAiesu ceva pajjattaesu dAhiNille carimaMte ubavAio, evaM dAhiNille samohao paccasthimille uvvaaeyvyo| navaraM dusamaiya tisamaiya-causamaiya viggaho, lesaM taheva / dAhiNille maMte uvacAio tahA purasthimille samohao uttarille carimaMte uvacAeyayo' he gautama ! jisa prakAra se lokake pUrvacaramAnta meM samavahata hue jIva ke dakSiNa caramAnta meM utpAda ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakArase lokake pUrvacaramAnta meM samavahata hue jIvake uttara caramAnta meM utpAda ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki pUrvadizA meM samavahata hue jIvakA dakSiNa dizA meM jaisA utpAda varNita hubhA hai usI prakAra se pUrva dizA meM samavahata hue jIva kA uttara dizA meM bhI utpAda varNita kara lenA cAhiye ||suu0 // 6 // dAhiNille carimate uvavAi o tahA purathimille samohao uttarille carimaMte uvAeyavvo' hai gautama ! 2 pramANe nAnA pUrva yabhAntamA samuddhAta karela jIvanA dakSiNa caramAntamAM u5pAta thavAnA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che. e ja pramANe lekanA pUrva caramAtamAM samudraghAta karela jIvanA uttara caramAtamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-pUrva dizAmAM samuddaghAta karela jIvana u5pAta uttara dizAmAM paNa varNana karI levo joIe. sUtro zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ BE prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU07 dakSiNavaramAnte utpAtani0 615 samohao uttarille carimaMte uvavAeyavo jaheva saTANe taheva / egasamaiya-dusamaiya-tisamaiya-causamaiya viggho| purasthimille jahA paccasthimille taheva dusamaiya-tisamaiya causamaiya viggho| paJcasthimille ya carimaMte samohayANaM paJcatthimille ceva uvavajamANANaM jahA saTANe uttarille uvavajamANANaM egasamaio viggaho natthi sesaM taheva / purathimille jahA saTANe, dAhiNille egasamaio viggaho ntthi| sesaM taM caiva uttarille samohayANaM uttarille ceva uvavajjamANANaM jaheva saTTANe / uttarille samohayANaM purathimille uvavajjamANANaM evaM ceva navaraM egasamaio viggaho ntthi| uttarille samohayANaM dAhiNille uvavajjamANANaM jahA saTANe / uttarille samohayANaM paJcasthi. mille uvavajjamANANaM egasamaio viggaho natthi / sesaM taheva jAva suhamavaNastaikAio pajjattao suhumavaNassaikAiesu pajjattaesu ceva ||suu07|| chAyAH-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya dAkSiNAtye cara* mAnte samavahataH, samavahatya yo bhavyo lokasya dAkSiNAtye eva caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA upapattum / evaM yathA paurastye samavahataH, paurastye evopapAtita stathaiva dAkSiNAtye samavahato dAkSiNAtye eva upapAtayitavyaH / tathaiva niravazeSaM yAvatsUkSmabanaspatikAyikA paryAptakaH sUkSmavanaspatikAyikeSveva paryAptakeSu dAkSiNAtye caramAnte upapAtitaH / evaM dAkSiNAtye samabahatA pAzcAtye caramAnte uppaatyitvyH| navaraM dvisAmayikA trisAmayikaH catu:sAmayika vigrhH| zeSaM tathaiva / dakSiNAtye samavahataH auttare caramAnte upapAtayitavyA yathaiva svasthAne tathaiva / eka sAmayika-dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayika vigrahaH / paurastye yathA-pAzcAtye tathaiva-dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayika vigrahaH / pAzcAtye ca caramAnte samavahatAnAM pAzcAtye evopapadyamAnAno yathAsvasthAne, auttare utpadyamAnAnAmekasAmayiko vigraho nAsti zeSaM tathaiva / paurastye yathA svasthAne dAkSiNAtye ekasAmayiko vigraho nAsti zeSaM tadeva / auttare samavahatAnA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 bhagavatIsUtre I mattare evotpadyamAnAnAM yathaiva svasthAne / aucare samavahatAnAM paurastye utpa yamAnAnAm evameva / navaram ekasAmayiko vigraho nAsti / auttare samavaha - tAnAM dAkSiNAtye utpadyamAnAnAM yathA svasthAne / auttare samavahatAnAM pAzcAtye utpadyamAnAnAmekasAmayiko vigraho nAsti, zeSa tathaiva yAvat sUkSmavanaspatikAyikaH paryAptakaH sUkSma vanaspatikAyikeSu paryAptakeSveva || ||7|| TIkA - - ' apajjatasuhuma puDhavIkAie NaM bhaMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'logassa dAhipille carimaMte samohae' lokasya dAkSiNAtye dakSiNe caramAnte- prAntabhAge samavahato- mAraNAntikasamuddhataM kRtavAn / 'samohaNitA je bhavie logassa dAddiNille cetra carimaMte' samavahatya - mAraNAntika samudyataM kRtvA yo bhavyo lokasya dakSiNe eva caramAnte 'apajjata suhumapuDhacI kAhayattAe uvavajjittae aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA tAdRzapRthivIkAyikarUpeNa samutpattum, sa khala bhadanta / katisAmayikena vigraheNa samutpadyeteti pUrvavadeva praznaH / bhagavAn pUtidezenAha - ' evaM jahA' ityAdi / ' evaM jahA pura 'apajjanta suhumaDhavIkAie NaM bhaMte! logassa dAhiNille' ityAdi 0 ||6|| TIkArtha- 'apajjata sumapuDhavIkAie bhate !' he bhadanta ! jo apa ryApta sUkSmapRthivIkAdhika jIva 'logassa dAhiNille carimaMte samohae' loka ke dakSiNa caramAnta meM samavahata huA hai aura 'samohaNittA' samabahata hokara vaha 'je bhavie logassa dAhiNille ceva carimaMte apajjanta sumaDhavIkAiyalAe uvavajjinttae' lokake dakSiNa caramAnta meM hI aparyaMta sUkSmapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA hai to 'se NaM bhaMte! 'he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigrahase utpanna hotA haiM ? isakA pUrvAtideza se uttara dete hue prabhuzrI kahate haiM- 'evaM jahA 'apatta humapuDhavIkAie Na bhate ! logassa dAhiNille' tyAhi TIrtha - ' apajjata suhumapuDhavIkAiraNaM bhate / ' he bhagavan ne paryAsa sUkSma pRthvIdvAyika laja 'logassa dAhiNille carimaMte samohae' sonA dRkSiNa tharabhAntamAM sabhudddhAta ure che bhane "samohaNittA' samudddhAta urIne 'bhavie logassa dAhiNille pava carimaMte apajjanta suhumapuDhavIkAiyattAe ubavajjittae' lekanA dakSizcaramAntamAM ja aparyApta sUkSma pRthvIkAyika paNAthI utpanna thavAne yogya bhane DAya 'se Na' bha'te' he bhagavan te tyAM DeMTalA sabhayavAjI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttara pahelA kahela tenA atideza zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU07 dakSiNacaramAnte utpAtani0 417 thimille samohao purathimille ceva uvavAhaoM' evaM yathA-yena prakAreNa paurastye pUrvacaramAnte samavahato-mRtaH paurastye-pUrva eva caramAnte upapAtitaH, 'taheva dAhiNille samohae dAhiNille ceva uvavAeyaco' yathaiva dakSiNe caramAnte samavahataH dakSiNe eva caramAnte upapAtayitavyaH, pUrvavaramAnte mRtAnA pUrve eva caramAnte samutpadyamAnAnAM yena prakAreNa upapAta: kathita stathA tenaiva rUpeNa dakSiNe carimAnte samavahatAnAM tatraivotpadyamAnAnA mupapAta prakArastulyatayaiva vrnnniiyH| 'taheba niravasesaM' tathaiva niravazeSaM sarvamapi bhaNitavyam, pakArastu darzita evaM / kiyatparyantaM pUrvavaramAntapakaraNam iha bhaNitavyaM tatrAha-jAva' ityAdi / 'jAva suhumavaNassaikAio pajjattao suhumatraNassaikAiesu ceva pajjattaemu dAhiNille purasthimille samohao purasthimille ceva uvadyAio' 'he gautama ! jisa prakAra se pUrvacaramAnta meM samavahata huA jIva pUrva hI caramAnta meM utpAdita prakaTa kiyA gayA hai 'taheva dAhiNilche samohae dAhiNille gheva uvavAeyavyo' usI prakAra se dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIvakA dakSiNa caramAnta meM hI utpAda kaha lenA caahiye| tAtparya yahI hai ki pUrvacaramAnta meM mRtokA pUrvahI caramAnta meM jisa prakAra se upapAta kahA gayA hai usI prakAra se dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIvoMkA dakSiNa caramAnta meM upapAta prakaTa karanA cAhiye / isa sambandha meM jo upapAta prakAra hai vaha saba ekasA hai / isIliye' taheva nirabasesaM' isa mutrapATha dvArA mutrakArane 'saSa kathana vaimAhI hai| aisA kahA hai| pUrvacaramAnta prakaraNa yahAM kahAM taka kahane ke yogya kahA gayA hai ? yaha pAta 'jAva suhamavaNassaikAio pajjattao suhamavaNassaikAiesu ceva pajjatta sAmaya mAtA prabhuzrI che 4-'evaM jahA purathimille samohao purathimille ceva ubavAio' gItama! 2 pramANe pU 52bhAntamA samuddhAta rekha jIva pUrvacaramAnDamAM ja utpana thavAnA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. 'taheva dAhiNille samohae dAhiNille ceva uvavAeyavyo' ko pramANa ikSiA caramAntamAM samudraghAta karela jIvane utpAta dakSiNa caramAntamAMja kahe joIe. A kathananuM tAtparya e che ke pUrva caramAntamAM maraNa pAmelAne upapAta pUrva caramAnDamAM ja je rIte kahela che eja rIte dakSiNa caramAntamAM samaddaghAta karela chene upapAta dakSiNa caramAntamAM kahe joIe. A samayamA 55tanA 2 // 2 cha, ta me sara che. tethI 'taheva niravasesa' mA sUtra54 dvArA sUtrAre "saghaNu 4thana ma / che. ema kahela che, pUrva caramAnta prakaraNa ahIyAM kayAM sudhI a na " me pAta-'jAva suhuma vaNassaikAioM pajjattao suhama bha0 53 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 bhagavatIstre carimaMte uvavAio' yAvat sUkSmavanaspatikAyikA paryAptakaH sUkSmavanaspatikAyike paryApta kemveva dakSiNe carimAnte uppaatitH| paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryAptavanaspatikAyikAntAH sarve'pi ekendriyA aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta vanaspatikAyikAnteSu dakSiNe lokacaramAnte samavahatAnAM dakSiNe evaM lokacaramAnte ekasAmayikAdi yAvat catuHsAmayikAdi vigraheNopapAtitAH 'evaM dAhiNille samohao paccathimille carimaMte uvavAeyanvo' evaM yathA dakSiNe samavahatasya dakSiNe eva carimAnte upapAto varNita evameva lokasya dakSiNe caramAnte samavahatasya lokasya pazcima caramAnte upapAto. esu dAhiNille carimaMte uvavAio' sUtrakAra ne isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai-isake dvArA unhoMne yaha samajhAyA hai ki jisa prakAra se yAvat paryApta sUkSmavanaspatikAyika jIva paryAptaka sUkSmavanaspatikAyika rUpase dakSiNa caramAnta meM hI upapAtita prakaTa kiyA gayA hai| arthAt aparyApta sUkSmapRthivokAyika se lekara paryAptavanaspatikAyikAnta samasta ekendriya jIva, aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryAptasUkSmavanaspatikAyikAntoM meM lokake dakSiNa caramAntameM unake samavahata hone para lokake dakSiNa caramAnta meM hI jisa rUpase ekasamayavAle vigraha se do samayavAle vigraha se tInasamayavAle vigraha se aura cAra samayavAle vigraha se upapAdita prakaTa kiye gaye haiM 'evaM dAhiNille samohao paccasthimille carimaMte ughavAeyavyo' isI prakAra se lokake dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIva kA pazcima vaNassaikAiesu ceva pajjattaema dAhiNille carimate ! uvavAioM' sUtrAre / sUtrapATha dvArA pragaTa karela che. A kathanathI teoe e samajhAvyuM che ke je pramANe yAvata paryApta sUkama vanaspatikAyika jIva paryApaka sUma vanaspati kAyika paNAthI dakSiNa caramAtamAM ja utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana karyuM che. arthAta aparyApta sama pRzvikAyikathI laIne paryApta sUma vanaspati kAyika sudhInA saghaLA ekendriyavALA jIve, aparyApta sUkSma pRzvikAyikathI laIne paryApta vanaspati kAyikomAM lekanA dakSiNa caramAntamAM teonA samadughAta karavAthI lekanA dakSiNa caramAtamAM ja je rUpathI-eka samayavALI vigrahamatithI, e samayavALI vigraha gatithI traNa samayavALI vigrahagatithI ane cAra samayavALI vigrahagatithI utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela 7. 'evaM dAhiNille samohao paccasthimille ! carimate uvavAeyavvo merA pramANe lekanA dakSiNa caramAntamAM samuddaghAta karela jIvane upapAta pazcima zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 .za.1 sU07 dakSiNacaramAnte utpAtani. 19 'pi vaktavya iti / parantu pUrvApekSayA yad vailakSaNyaM tadarzayati 'navara' ityAdi 'navaraM dusamaiya-tisamaiya-ca usamaiya viggaho' navaram-kevalaM lakSaNya midameva yat dvisAmayika-trisAmayika-catu:sAmayiko vigraho varNanIyo na tu ekasAmayiko vigraho'tra smbhvti| 'sesaM taheva' zeSaM navaramityAdinA yatkaSitaM tadatiriktaM sarvamutlAtakArAdikaM pUrvavadeva tatra nAsti kimapi vailakSaNyamiti / 'dAhiNille samohao uttarille carimaMte uvavAeyavyo jaheva sahANe' dakSiNe lokacaramAnte samavahataH uttara caramAnte upapAtayitavyaH, yathaiva svasthAne / svasthAne iti yatra caramAnte samavahata statraiva caramAnte upapAto bhavati, tathAvidhe svasthAne iti / caramAnta meM bhI upapAta kaha lenA caahiye| parantu pUrva ke prakaraNa kI apekSA jo isa prakaraNa meM antara hai vaha 'navaraM dusamaie ya tisamazya causamaiya viggaho' isa khatrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai arthAt isa prakaraNa meM kevala eka samayavAlA vigraha nahIM kahanA cAhiye / kintu do samayavAlA tIna samayavAlA aura cArasamayavAlA vigraha kahanA caahiye| ekasamayavAlA vigraha yahAM saMbhavita nahIM ho sakane se vaktavya nahIM kahA gayA hai| 'sesaM taheva' isake atirikta aura saba upapAtAdi sambandhI kathana aura upapAta pUrvodita jaisA hI hai| usameM koI antara nahIM / 'dAhiNille samohao uttarille carimaMte uvavAeyavyo jaheva saTThANe' svasthAna ke jaisA dakSiNa caramAnta meM maraNa aura uttara gharamA ntameM upapAta kahanA cAhie / jisa caramAnta meM samavahata 'samudaghAta' huA jIva usI cAmAnta meM jo utpanna hotA hai vaha svasthAna haicaramAtamAM paNa kahevuM joIe. paraMtu pahelAnA kathananI apekSAe A 42mAre sata2-3232 cha, ta 'navaraM dusamaiya tisamazya casamaiya viggaho' yA sUtrA dvArA pragaTa 121AmA mAvala che. arthAta 425mA kevaLa eka samayavALI vigrahagati kahevI na joIe. paraMtu be samaya, traNa samaya ane cAra samayanI vigrahagati kahevI joIe. eka samayavALI vizati maDiyA samavita na zAthI tenu thana 4thu nayI, 'sena taheva' / thana zivAya 655ta vigere saghaNu 4thana bhane 5tana ra 5i sil prabhA cha ta 4 3232 4 nathI. 'dAhiNille samo hao uttarille carimate upavAeyavvo jaheva sadANe svasthAnanA 4thana prabhArI dakSiNa caramAntamAM maraNa ane uttara aramAntamA upapAta kahe joIe. je caramAtamo samudUghAta karela jIva eja aramAntamAM je utpanna thAya che. te vathAna kahevAya che. jema ke lekanA pUrva caramatamAM samudraghAta karela chava zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 bhagavatIne vahA-'taheva egasamaiya-dusamaiya-tisamaiya-causamaiya viggaho' tathaiva pUrvoktavadeva ekasAmayika-dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayiko vigraho bhavatIti / 'purathimille jahA paJcasthimille taheva dusamaiya-tisamaiya-causamaiya viggaho' dakSiNe lokacaramAnte samavahatya paurastye caramAnte upaSAtastu yathA-dakSiNe samavahatasya pazcime kathita stathaiva dvisAmayika-trisAmayiko vigraho varNayitavyaH, upapAtapakAraH samagro'pi svayamevohanIyA, 'paJcasthimille carimaMte samohayANaM paccathimille ceva uvavajjamANANaM jahA saTTANe' pazcima caramAnte samavahatAnAM jaise lokake pUrva caramAnta meM samavahatta huA jIva jaba lokake hI pUrvacaramAnta meM utpanna hotA hai to yaha svasthAna utpAta hai / svasthAna meM utpanna hue jIvako vahA~ utpanna hone meM ekasamayavAlA vigraha bhI hotA hai dosamayavAlA vigraha bhI hotA hai, tIna samayavAlA vigraha bhI hotA hai aura cArasamayavAlA vigraha bhI hotA hai| isI prakAra se dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIva uttara cara. mAnta meM utpanna hone para vahA para bhI use aise hI samayavAlA vigraha hotA hai| 'purathimile jahA paccasthimille taheva dusamaiya tisamaieya causamaya viggaho' pazcima caramAnta ke jaisA pUrvacaramAnta meM do samayavAlA, tInasamaghavAlA aura cArasamayavAlA vigraha hotA hai| isa sambandha meM upapAta prakAra sampUrNarUpase apane Apa ubhA. vita kara lenA caahiye| 'paccadhimille carimaMte samohayANaM paccasthimille ceva uvavajjamANANaM jahA saTThANe pazcima caramAnta meM samudghAta jyAre lekanA pUrvacaramAnDamAM ja utpanna thAya che, te te svAsthAnamAM utpAda kahevAya che. svAsthAnamAM utpanna thayelA jIvane tyAM utpanna thavAmAM eka samayavALI vigrahagati paNa hoya che, e samayavALI vigrahagati paNa hoya che, traNa samayavALI vigrahagati paNa hoya che. ane cAra samayavALI vigrahagati paNa hoya che. e ja rIte dakSiNa caramAntamAM samudraghAta karela jIvane uttara caramAntamAM utpanna thAya tyAre paNa tene A pramANenA samayavALI vigrahagti DAya che. 'purathimille jahA paccasthimille taheva dusamaiya tisamaiya causamaiya vigAho' pazcima ya2mAntanA thana prabhArI pUrNa 52mA-tamai e samayavALI traNa samayavALI ane cAra samayavALI vigrahagati hoya che. A viSaya saMbaMdhI upapAtane prakAra saMpUrNapaNathI svayaM banAvI samajI levo joIe. 'paccathimille carima samohayANa paccathimille ceva uvavajamANANa jahA saTANe' pazcima yaramAntamA samudadhAta azana pazcima ya2mAntamA panna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- prameyacandrikA TIkA za034 a.za.1 207 dakSiNacaramAnte utpAtani0 421 pazcime evaM caramAnte utpadyamAnAnAM yathA svasthAne upapAtaH kathita stathaiva ekasAmayika vigrahAdArabhya yAvat catu:sAmayiko vigraho vyAvarNanIya iti / 'uttarille uvavajjamANANaM egasamaio viggaho nasthi sesaM taheva' pazcime samavahatAnA muttare lokacaramAnte samutpadhamAnAnAmekasAmayiko vigraho nAstina bhavati, dvi tri catu:sAmayikavigrahAstu santyeva, zeSam-upapAtaprakArAdikaM sarve tu pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'purasthimille jahA sahANe' pAzcAtye samavahatAnAM paurastye pUrvacaramAntaviSaye utpadyamAnAnAM yathA-svasthAne samudghAto. papAtayoreka sthAnarUpe kathitaM tathaiva ihApi sarvaM jnyaatvymiti| 'dAhiNille karake pazcima hI caramAnta meM utpanna hue pRthivIkAyika Adi jIvoM ke sambandha meM jaisA upapAta svasthAna meM kahA gayA hai usI prakAra se vaha vahA~ eka samayavAlA yAvat cAra samayavAlA hotA hai aisA kaha lenA cAhiye / 'uttarille uvavajjamANANaM egasamaio viggaho nasvi-sesaM taheva' pazcima dizA se samavahata hue jIvoM ke utsara gharamAnta meM upapAta hone para vahAM unake upapAta meM ekasamayavAlA vigraha nahIM hotA hai kintu do samayavAlA yAvat cAra samayavAlA vigraha hotA hai| bAkIkA aura saSa upapAta prakAra Adi kA kathana pUrvokta jaisA hI hai| 'purathimille jahA saTTANe' pazcima caramAnta meM samavahata hue jIvoM ke pUrvacaramAnta meM utpanna hone para vahAM svasthAna ke utpAda ke jaisA utpAda kahanA cAhiye / arthAt ve jIva vahA~ ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM do samayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM tiinsmthayelA pRthvIkAyika vigere jIvenA sambandhamAM svAsthAnamAM je rIte upapAta kahela che, e ja rIte te tyAM eka samayavALe yAvat cAra samayavALe heya che, tebha sabhA'. 'uttarille uvavajjamANANa egamamaio vigaho nathi sesa taheva' pazcima dizAmA samuddhAta 42 // vAnI 55Ata uttara yaramAntamA thAya tyAre tyAM tenA upapAtamAM eka samayavALI vigrahagati hetI nathI. paraMtu be samayavALI yAvat cAra samayavALI vigrahagati hoya che. bAkInuM upapAta vigere saghaNu thana 5i sal pramANenu che. 'pura thimille jahA saTrANe' pazcima caramAntamAM samuddaghAta karelA jIvo pUrva caramAmAM utpanna thAya tyAre tyAM svasthAnanA utpAdanA kathana pramANe upapada kahevo joIe. arthAta te jIve tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, be samaya vALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, traNa samayavALI vigrahagatithI paNa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra egasamaiyo viggaho natthi sesaM taM-cetra' pAzcAtye samavahatAnAM dakSiNacaramAnte utpadyamAnAnAm ekasAmayiko vigraho nAsti zeSa manyatsarva pUrvavadeveti / 'uttarille samohayANaM uttarille ceva uvavajjamANANaM jaheva sahANe' uttare caramAnte samavahatAnA muttare eva caramAnte samutpadyamAnAnAM yathaiva svasthAne ekasAmayikAdArabhya yAvat catuHsAyiko vigraho varNanIyaH / 'uttarille samohayANaM purasthimilale uvavajjamANANaM evaM ceva' uttaracaramAnte samavahatAnAM paurastye pUrvacaramAnte samutpadyamAnAnA mevameva / uttare sabhavahatAnA muttare eva samutpadyamAnAnAM yathA kathitaM tathaiva jJAtavyam / 'navaraM egasamaio viggaho yavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM aura cArasamayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiN| 'dAhiNille egasamaio vigaho natthi sesaM taM ceva 'pazcima caramAnta meM samavahata jIvoM ke dakSiNa caramAnta meM utpanna hone para eka mamayavAlA vigraha nahIM hotA hai| isake atirikta aura saba kathana pUrvake jaisA hI hai| 'uttarille samohayANaM utsarille ceva uvavajjamANANaM jaheva sahANe' lokake uttara caramAnta meM samavahata hue jIvoMkA uttara caramAnta meM hI utpanna hone ke sambandha meM eka samaya se lekara yAvat cArasamayataka kA vigraha hotA hai / aisA jAnanA caahiye| 'uttarille samohayANaM purathimille uvadhajjamANANaM evaM ceva' uttara caramAnta meM samavahata hue jIvoM kA pUrvadizA meM upapAta hone ke sambandha meM bhI do samaya se lekara cArasamaya takakA vigraha hotA hai / yahAM ekaSHEthAyache, yAra sabhayavANI vihamatithI 52 pannAya che. 'dAhiNille egasamaio vigaho natthi sesata ceva' pazcima yabhAntamA samuddhAta resa jIva dakSiNa caramAnamAM utpanna thAya tyAre eka samayavALI vigrahagati hatI nathI. A sivAya saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANe che. tema samajavuM 'uttarille samohayANa uttarille ceva uvavajamANANa jaheva sadANe' lokanA uttara caramAnamAM samudraghAta karela jInA uttara caramAtamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM eka samayathI laIne yAvata cAra samaya sudhInI vizatiyA DAya che. 'uttarille samohayANa purathimille uvavajjamANANa eva ceva' utta2 22bhAntamA samuddhAta 42 vAnA pAta yawi thavAnA saMbaMdhamAM paNa be samayathI laIne cAra samaya sudhI vigrahagati jAya che. maDiyA me sabhayanI vinAti DotI thI. me pAta 'navara' egamamo vigAhoM nattha' mA sUtrAdvArA pra8 42vAbhA mA che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 sU07 dakSiNacaramAnte utpAtani0 413 nasthi' navaraM kevalam ekasAmayiko vigraho nAsti na vaktavyaH kintu dvayAdi sAmayika evaM vigraho vaktavya iti / 'uttarille samo6yANaM dAhiNille ubavajjamANANaM jahA sahANe' uttare caramAnte samavahatAnAM dakSiNe caramAnte samutpadya mAnAnAM yathA svasthAne ekasAmayikAdArabhya catuHsAmayiko vigraho vaktavya iti / 'uttarille samohayANaM paccatthimille uvavajjamANANaM egasamaio viggaho nasthi se taheva' uttare lokacaramAnte samutpadyamAnAnA mekasAmayiko vigraho na bhavati, kintu dvayAdi sAmayika eva vigraho varNayitavyaH / zeSam - prAthamika vigrahavyatiriktaM sarve pUrvavadeva varNanIyam / kiyatparyantaM pUrvaprakaraNamanusmaraNIyam, 'tatrAha - ' jAva' ityAdi / 'jAva suhumatraNassaikAio pajjattao suhumavaNassa isamayakA vigraha nahIM hotA hai / yahI bAta 'navaraM egasamaio viggaho nasthi' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai / 'uttarille samohayANaM dAhiNille ubavajjamANANaM jahA sahANe' uttara caramAnta meM samavahata hue jIvoM ke dakSiNa caramAnta meM upapAta ke sambandha meM unake svasthAna meM utpAda hone ke jaisA hI ekasamayavAlA do samayavAlA tInasamayavAlA aura cArasamayavAlA vigraha hotA hai aisA jAnanA caahiye| 'uttarille samohayANaM paJcasthimille ubavajjamANANaM ega samaio viggaho natthi, sesaM taheva' lokake uttara caramAnta meM samavahata hue jIvoM kA pazcima caramAnta meM utpanna hone ke sambandha meM do samaghavAle vigraha se lekara cAra samayavAlA vigraha hotA hai / yahAM ekasamayavAlA vigraha nahIM hotA hai aisA jAnanA cAhiye / bAkI kA aura saba kathana pUrvake jaisA hI hai / 'jAba suhumavaNastaikAio pajjantao suhumavaNassaikAiesa pajjantaesa 'ceva' 'uttarille samohayANa dAhiNille ubavajjamANANaM jahA sahANe' uttara 2mAntamAM samudlAta karela jIveAnA upapAta dakSiNa caramAntamAM hovAnA saMbaMdhamAM tene svasthAnamAM utpAda hAvAnI jemaja eka samayavALI, e samayavALI, zrayu samayavANI mane yAra sabhayavANI vigrahagati hoya che. tebha bhramaNa. 'uttarimille samohayANaM paccatthimille uvavajjamANANa egasamaio vigahoM nanthi sekha taddeva' sonA uttara yarabhAntamAM samudddhAta resa bhavana upayAta pazcima caramAntamAM thavAnA saMbaMdhamAM e samayavALI vigrahagatithI laIne cAra samayavALI vigrahu gati hAya che. ahiyAM eka samayavALI vigrahagati hAtI nathI. tebha samanvu, mADInu jI sagha uthana paDosA hyA prabhA 4 che. 'jAba suhuma vaNarasaikAio pajjattao suhumavaNarasaikAiesa pajjattaesu ceva' mA uthana yAvat zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra kAiesu pajjattaesu cetra' yAvat sUkSmavanaspatikAyikaH paryAptakaH sUkSmavanaspati kAyikeSu paryApta keSveva / atra yAvatpadena aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta sUkSmavanaspatikAyikAntastha grahaNaM bhavati / dvAdazAnAM dvAdazasthAneSu upapAtaprakAraH svayamevohanIya iti ||muu07|| evamutpAdamadhikRtya ekendriyArUpaNA kRtA, atha teSAmeva sthAnAdi parUpaNAyAha-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-kahiM gaM bhaMte ! bAyarapuDhavIkAiyA NaM pajjattagANaM ThANA paNNattA ? goyamA ! saTANeNaM asu puDhavIsu jahA ThANapade jAva suhumavaNassaikAiyA je ya pajattagAje ya apajjattagA te samve egavihA avisesamaNANattA savvalogapariyAvannA pannattA samaNAuso! apajattasuhamapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo ? goyamA ! aha kammapagaDIo pannattAo, taM jahA nANAvaraNi jAva aMtarAiyaM / evaM caukaeNaM bheeNaM jaheva egidiyasaesu jAva bAyaravaNassaikAiyANaM pjttgaannN| apajattasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhati ? goyamA! sattaviha baMdhagA vi, aTUviha baMdhagA vi, jahA egievaM yaha kathana 'yAvat paryApta sUkSmavanaspatikAdhika kA paryApta samavanaspatikAyikoM meM hI upapAta hotA hai| yahAM taka kahanA cAhie yahAM yAvatsada se aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara aparyApta sUkSmavanaspatikAyikAnta ke jIvoMkA grahaNa huA hai / tAtparya kahanekA yahI hai ki 12 prakAra ke jIvoMkA 12 prakAra ke sthAnoM meM upapAta kahanA aura isa sambandha meM upapAta prakAra apane Apa ubhAvita kara lenA cAhie ||suu07|| paryApta sUkSama vanaspatikAyikone paryApta sUma vanaspati kAyikamAM ja upapAta thAya che A kathana sudhI kahevuM joIe ahiyAM yAvatpadathI aparyApta sUphamAM pRthvIkAyikathI laIne aparyApta sUma vanaspati kAyika sudhInA cha grahaNa karAyA che. kahevAnuM tAtparya e che ke- 12 bAra prakAranA jIvone 12 bAra prakAranA sthAnomAM upapAta kahe ane A saMbaMdhamA upapAta prakAra svayaM banAvIne samajI levuM joIe. sU0LA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU08 vA0pRthvIkAthAnAM sthAnAdini0125 diya saesu jAva pajatta baayrvnnssikaaiyaa| apajattasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vedeti ? goyamA ! codasa kammapagaDIo vedati, taM jahA nANAvaraNijjaM jahA egidiyasaesu jAva purisavedavajjhaM / evaM jAva bAyaravaNassai. kAiyANaM pajattagANaM / egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajaMti, kiM neraiehito uvavajati ? jahA vakaMtIe puDhavIkAiyANaM uvvaao| egidiyANaM bhaMte ! kai samugghAyA pannattA? goyamA! cattAri samugghAyA pannattA, taM jahA-ceyaNA samugdhAe jAva veubviyasamugghAe 4 / egidiyA NaM bhaMte! kiM tullaTriiyA tullavisesAhiyaM kammaM pkreNti| tullaTriiyA vemAya visesAhiyaM kammapakareMti ? vemAyaTiiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakate, vemAyaTriiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti ? / goyamA! atthegaiyA tullaTriiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti, atthegaDayA tullaTriiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pkti| atthegaiyA vemAyaTriiyA tullavisesAhiyaM kammaM pkreNti| atthegaiyA vemAyaTriiyA vemAyaviseptAhiyaM kammaM pkreNti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai ? atthegaiyA tullaTriiyA jAva vemAyavise sAhiyaM kammaM pakareMti ? goyamA ! egiMdiyA cauThivahA pannattA, taM jahA-atthegaiyA samAuyA smovvnngaa|1| atthegaiyA samAuyA visamovavannagA / 2 / atthegaiyA visamAuyA smovvnngaa|3| atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA / 4 / tattha NaM je te samAuyA samovavannagA teNaM tullaTriiyA tulla. visesAhiyaM kammaM pakareMti 1 / tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTriiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti 2 / bha0 54 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 bhagavatotre tattha NaM je te visamAuyA samovavannagA te NaM vemAyaTTiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti 3 / tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA te NaM vemAyaDiyA vemAyavise sAhiyaM kammaM pakareMti 4 / se teNaTTeNaM goyamA ! jAva vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti ! sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai ||su08|| cautIsaime sae paDhame egiMdiyasae paDhamo uddeso samatto / 34-1 | chAya -- kutra khallu madanta ! bAdara pRthivIkAyikAnAM paryAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama | svasthAnenASTAsu pRthivISu yathA sthAnapade yAvat sUkSmavanaspatikAyikA ye ca paryAptakA ye nAparyAptakA ste sarve ekavidhA avizeSA anAnAtvAH, sarvaloke paryApannAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! aparyApta sUkSmapRthivI kAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtaH prajJaptAH ? gautama ! aSTau karmaprakRtayaH prajJaptAH / tadyathA - jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikam / evaM catuSkena bhedena yathaiva ekendriyazatakeSu yAvad vAdaravanaspatikAyikAnAM paryAptakAnAm / aparyApta sUkSmapRthivI kAyikAH khalu bhadanta ! kati karma prakRtIdhnanti gautama ! sapta vidhavandhakA api aSTavidhabandhakA api yathA ekendriyazatakeSu yAvat paryAptA bAdaravanaspatikAyikAH / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu madanta ! kati karmaprakRti rvedayanti ? gautama ! caturdazakarmaprakRti vedayanti / tadyathAjJAnAvaraNIyaM yathA ekendriyazateSu yAvatpuruSavedabadhyam / evaM yAvad bAdaravana spatikAyikAnAM paryAptakAnAm / ekendriyAH / ekendriyAH khalu bhadanta ! kutra utpadyante ? kiM nairayikebhya utpadyante ? yathA vyutkrAntau pRthivIkAyikAnAmupapAtaH / ekendriyANAM bhadanta ! kati samudghAtAH prajJaptAH ? gautama ! catvAraH samudghAtAH prajJaptAH / tadyathA-vedanAsamudghAto 1 yAvad vaikriyasamudghAtaH 4 ekendriyAH khalu bhadanta kiM tulyasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma makurvanti ? tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma kurvanti ? trimAtrasthitikA stulya vizeSAdhikaM karma prakurvanti ? vimAtrasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakunti ? gautama ! astyekake tulyasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / astyeka ke tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti astyekake vimAtra sthitikA tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / taskenArthena bhadanta ! evamucyate astyeka ke tulyasthitikA yAvad vimAtravizeSAdhikaM karma makurvanti ? gautama ! ekendriyAzcaturvidhAH prajJaptA tadyathA - astyekake samAyuSkAH samopapannakAH 1 astye zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 208 bA0pRthvIkAyAnAM sthAnAdini0427 kake samAyuSkA viSamopapannakAH 2 / astyekake viSamAyuSkAH samopapannakA 3 / astyekake viSamAyuSkAH viSamopapannakAH 4, tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakAste khalu tulyasthitikA stulya vizeSAdhikaM karma prakurvanti 1 tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopanakA ste khalu tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti 2 tatra khalu ye te viSamAyuSkAH samopapannakAH te khalu bimAtrasthitikA stulyavizeSAdhikaM karma prakunti 3 tatra khalu ye te viSamAyuSkA viSamopapatrakA ste khalu vimAtrasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma bhakurvanti 4 tattenA. thena gautama ! yAvad vimAnavizeSAdhikaM karma prakurvanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / / 08 // iti catustriMzattame zanake prathame ekendriyazate prathamoddezakaH smaaptH| TIkA--'kahiNaM bhaMte ! vAyarapuDhadhIkAiyANaM pajjattagANaM ThANA pannattA' kutra khalu bhadanta ! bAdarapRthivIkAikAnAM paryAptatA guNaviziSTAnAM sthAnAni majJaptAni-kayitAni, iti sthAnaviSayakA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sahANeNaM aTThasu puDhavIsu' svasthAnenASTasu pRthivIsu ratnaprabhApRthivIta Arabhya tamastamApRthivI paryantAsu saptasu, aSTamyAM ca ISa isa prakAra se utpAdako Azrita karake sUtrakArane ekendriya jIvoM kI prarUpaNA kI aba unhIM ke sthAna AdikoM kI prarUpaNA ke liye ve sUtra kA kathana karate haiM-'kahi NaM bhaMte ! pAyarapuDhathIkAiyANaM' ityAdi TIkArtha-'kahiNaM bhaMte ! bAyarapuDhavIkAiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNattA' he bhadanta ! paryApta bAdapRthivIkAyikoMke sthAna kahAM para kahe gaye haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! saTTANeNaM aTThasu puDhavIsu' sva. sthAna kI apekSA se paryApta bAdarapRthivIkAyikoM ke sthAna ratnaprabhApRthivI A rIte utpAdana Azraya karIne sUtrakAre ekendriya nI prarUpaNA karI che. have temanA ja sthAna vigerenI prarUpaNa karavA mATe sUtrakAra sutranuM 4thana 42 che.-'kahi Na mAte ! bAyara puDhavIkAiyANaM' tyAla Al-'kahi Na bhaMte ! bAyarapuDhavIkAiyANa pajjattagaNa ThANA pannattA' he bhagavana paryApta bAdara kRtrikAyikenA sthAne kayAM kahevAmAM AvyA che? mA prazana uttaramA prasuzrI gItabhasvAmIna 4 cha ?-'goyamA ! sadANeNa asa puDhavIsu' svasthAnI apekSAthI paryApta mA42 pRthvIjayituM sthAna ratnaprasA pRthvIthI laIne tamatamA sudhInI sAta pRthvImAM ane AThamI ISatrAgabhArA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 bhagavatIstre smAramArApRthivyA mityaSTasu pRthivISu svasthAnaM yatra bAdarapRthivIkAyika Aste tena svasthAnena svasthAnamAzrityetyarthaH / 'jahA ThANapade' yathA sthAnapade' sthAna padaM ca prajJApanAsUtrasya dvitIyaM padam / taccaitram, 'taM jahA rayaNapabhAe sakarappabhAe vAluyamAe' ityAdi / kiyatparyantamiha sthAnapadamadhyetavyam, tatrAha'jAva' ityAdi, 'jAva suhumavaNassaikAiyA' yAvat sUkSmavanaspatikAyikAH iti paryantam, atra yAvatpadena bAdarapRthivIkAyikAnantaraM sUkSmapRthivIkAyikAH, bAda. rApkAyikAH, sUkSmApkAyikA bAdaratejaskAyikAH, sUkSmatejaskAyikAH bAdaravAyukAyikAH, sUkSmavAyukAyikAH, bAdaravanaspatikAyikAH, ityeSAM grahaNaM bhavati / ete ca 'je ya pajjattagA je ya apajjattagA te sandhe ye ca paryAptakA ye ca se lekara tamastamA takakI sAta pRthiviyoM meM aura AThavIM ISatmAgbhArA pRthivI meM kahe gaye haiN| kyoMki ina pRthiviyoM meM bAdarapRthivIkAyika jIva rahate haiN| isIliye yahAM svasthAna ko Azrita karake bAdarapRthivIkAyika jIvoM ke sthAna kahe gaye haiM ! 'jahA ThANapade' prajJApanA sUtrakA sthAna pada dvitIya pada hai-usameM aisA prakaTa kiyA gayA hai-'taM jahArayaNappabhAe sakkarappabhAe bAlupappabhAe' ityAdi-ki ratnaprabhA. pRthivI meM, zarkarAprabhA pRthivI meM ghAlukAprabhA pRthivI meM ityAdi prakaTa kiyA gayA hai / 'jAva suhumavaNassaikAiyA' yAvat sUkSmavanaspatikAyika, jIvoM kA sthAna hai 'yahAM yAvatpada se cAdara pRthivIkAyika ke bAda 'sUkSmapRthivIkAyika, bAdara apUkAyika, sUkSmaakAyika, bAdaratejaskAyika, sUkSmatejaskAdhika, bAdavAyukAyika, sUkSmavAyukAyika aura bAdaravanaspatikAyika' ina sabakA grahaNa huA hai / 'je ya pajjasagA je ya apajjattagA te savve ye saba cAhe paryApta ho cAhe aparyApta pRthvImAM kahevAmAM AvyA che. kemake A pRthvImAM bAdara pRthvIkAyika jI rahe che. tethI ahiyAM svasthAnane Azraya karIne bAdara pRthvIkAyika vAnA sthaan| apAmA mAvesa cha. 'jahA ThANapade' prajJApanA sUtranuM bhI 2 sthAna 56 43 cha, tabhA se prabhArI Desa che. 'ta jahA rayaNappabhAe sakarappabhAe vAluyappabhAe' tyAnamA pRthvImA, za pramA pRthvImA, pAyu pramA pRthvImA 'jAva suhama vaNassai kAiyA' yAvat sUkSma vnptikAyika jIvonuM sthAna che. ahiyAM yAvatpadathI bAdara pravikAyika pachI sUkSma vanaspatikAyika ane bAdara akAyika sUkSma akAyika, bAdara tejarakAyika, sUkSmatejaskAyika bAdara vAyukAyika samavAyukAdika ane bAdara vanaspatikAyika mA mA aY 42rAya che. 'je ya pajjattagA je ya apajjattagA te savve' mA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 su08 bA0pRthvIkAyAnAM sthAnAdini0429 aparyAptakA ste sarve 'egavihA' ekavidhAH ekaprakArakA evaM prakRta svasthAnAdi vicAra madhikRtyoghataH, 'avisesamaNANattA' avizeSA anAnAtvAH avizeSAH vizeSarahinAH, yathA paryAptakA stathaivetare'pi anAnAtvAH nAnAtvavanitAH yeSveva AdhArabhUtAkAzapadezeSu eke-paryAptakA-bhavanti teSveva itare aparyAptA api bhavantItyarthaH / 'sabaloga pariyAvannA' sarvalokaparyApannAH upapAta samudghAta svasthAnaH sarvaloke vartante ityarthaH, tatropapAta upapAtAbhimukhyam' samudghAta iha mAraNAntakAdiH svasthAnaM yatra te Asate 'pannattA' prajJaptA:-kathitAH / 'samaNAuso' he zramaNa ! he AyuSman ! eteSAM sarveSAmAlApakapakAraH prajJApanA sUtrasya dvitIyasthAnapade draSTavyaH tavyAkhyAnamapi tatraiva matkRtAyAM prameyabodhinI vyAkhyAyAM draSTavyam ! 'apajjatta suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo ho saba sUkSmavanaspatikAyika sAmAnya se eka prakAra ke hai| inameM koI bhinnatA nahIM hai| jisa prakAra paryAptaka haiM usI prakAra aparyAptaka haiM jina AdhArabhUta pradezoM meM paryApta rahate haiM unhIM AkAza pradezoM meM aparyAptaka rahA karate haiM / 'sabaloga pariyAvannA' upapAta samudghAta evaM svasthAnoM kI apekSA se ye sarvaloka meM pAye jAte haiM utpattikA nAma upapAta hai mAraNa:ntika Adi samudghAta hai aura jahAM ye rahate haiM vaha svasthAna hai| isa prakAra se ye he AyuSman ! zramaNa ! sarva lokameM haiN| inakA AlApaka prakAra prajJApanA sUtrake dvitIya sthAna pada meM dekha lenA caahiye| isa para maiMne prameyabodhinI TIkA likhI hai| usa TIkA se isakA vyAkhyAna samajha lenA caahiye| apajatta suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo paNNattAo badhA paryApta hoya ke aparyApta hAya badhA sUma vanaspati kAyika sAmAnya rIte eka prakAranA che. temAM kAI ja bhinna paNa nathI. je pramANe paryAptaka kahyA che, eja rIte aparyAptaka paNa kahela che, je AdhArabhUta pradezomAM paryApta 2 che, me04 mA pradezamA aparyApta 29 che. 'sabalogapariyAvannA' 55Ata samuddhAta bhane 21sthAnanI apekSAthI mA sa bhA rahelA che. utpattinuM nAma upapAta che, mAraNatika vigere samughAte che. ane jayAM teo rahe che. te svasthAna kahevAya che. tenA AlApakone prakAra prajJApanA sUtranA bIjA sthAna padamAMthI samajI levA joIe. A viSayamAM pradhinI TIkA ke je meM racI che, temAMthI A saMbaMdhanuM kathana samajI levuM. 'apajjata suhumapuDhavIkAiyANa bhate ! kaikammapagaDIo paNattAo' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 bhagavatIsUtre pannattAo' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAnA mekendriyajIvAnAM khalu bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH-kathitAH / eteSAM kati karmaprakRtayo bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo panna tAo' aSTau karma prakRtayaH prajJaptAH / 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikam, atra yAvatpadena darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIyAyuSya nAma gotrakarmaprakRtInAM grahaNaM bhavatIti bhAvaH / 'evaM caukkaeNaM medeNaM jaheba egidiyasapamu' evaM catuSkena bhedena yathaiva ekendriyazatakeSu traya. khizattame zatake dvAdazasu ekendriyazateSu madhye prathama ekendriya zatake pRthivyAdivanaspatikAyikAntAnAM dvau bhedI sUkSmavAdarau kathitau, tadanu paryAptAparyAptau dvau bhedo, militvA catuSko bhavati' tadvadihApi catuSko bhedo he bhadanta ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyoM kA satva (sattA) kahA gayA hai ? arthAt inake kitanI karmaprakRtiyAM hotI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! ag kammapagar3Io pannattAo' he gautama! inake ATha karma prakRtiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jinake nAma isa prakAra se haiM-'nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM jJAnA. varaNIya yAvat antarAyika yahAM yAvat padase 'darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya Ayu, nAma, gotra, ina prakRtiyoM kA grahaNa huvA hai| 'evaM caukkaeNaM bhedeNaM jaheva egidiyasaeplu' isa prakAra sakSama, bAdara, paryApta aura aparyApta ina cAroM prakAra ke pRthivIkAyikoMke evaM inhIM cAroM bhedavAle apkAyika jIvoM ke, inhIM cAroM bhedavAle tejaskAyika jIvoM ke, inhIM cAroM bhedoM vAle vAyukAyika jIvoM ke aura inhIM he bhagavana aparyApta sUma pRthvIkAyika jIne keTalI karmaprakRti kahevAmAM mAvasa 1 mA prazana uttaramA prasuzrI che -'goyamA ! aTu kamNapagaDIo pannattAo' gautama! tamAna mAmapratiyA 4Ama mAve che. ta' jahA' tamanA nAmA // prabhAra cha. 'NANAvaraNijja' jAva aMtarAiya" jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika ahiyAM yAvat padathI darzanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, Ayu, ane nAma gotra A karmaprakRti grahaNa karavAmAM Avela che. 'evaM caukkaeNa bheeNa taheva egidiyasaesu' mA zata sUkSma, mAra, paryApta ane aparyApta A cAra prakAranA pRvIkAyikanA ane A cAra bheTavALA aSkAyikenA eja pramANenA cAra bheTavALA tejarakAyikanA Aja pramANenA cAra bheTavALA vAyukAyika jInA ane eja rItanA cArabhedavALA vanaspati kAyika jInA jJAnAvaraNIya karmaprakRtithI laIne antarAyika kama prakRti sudhI zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU08 bA0pRthvIkAyAnAM sthAnAdini0 431 jJAtavyaH, kiyatparyanta mekendriyazatakaM jJAtavyam, tatrAha-'jAva' ityAdi' 'jAva vaNassaikAiyANaM pajjattagANaM' yAvanaspatikAyikAnAM paryAptakAnAM yAvatparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta bAdaravanaspatikAyikAntasya grahaNaM bhavati / tathA ca sUkSmabAdaraparyAptAparyAptabhedabhinnAnAM pRthivyAdi vanaspatikAyikAntAnAM sarvai kendriyANAM paJcAnAmapi jJAnAvaraNIyAdikA antarAyaparyantA aSTau karmaprakRtayo jJAtavyA iti prakaraNAzayaH / 'apajjatta suhamapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIyo baMdhati' / aparyApta makSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati-kiyatsaMkhyakAH karmaprakRtI baMdhanantIti karmabandhaviSayakaH praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sattavihabaMdhagA vi avihabaMdhagA vi' saptapakArakakarmaprakRtInAM bandhakA api bhavanti sUkSmapRthivIkAyikA aparyAptakAH, tathA-aSTavidhakarmaprakRtInAM bandhakA cAroM bhedavAle vanaspatikAyika jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma prakRti se lekara antarAyika karmaprakRti taka 8 hI karmaprakRtiyAM hotI haiM aisA jAnanA cAhiye / 33 veM zataka rUpa ekendriya zataka meM aisA hI prati. pAdana sUtrakAra ne kiyA hai / yahI bAta 'evaM caukkaeNaM bhedeNaM jaheva egidiyasaesu jAva vaNassaikAiyANaM pajjattagANaM' isa sUtra pATha dvArA yahAM samajhAI gaI hai| ___'apajjatta suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhaMti' he bhadanta ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva kitanI karma prakRtiyoM kA baMdha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sattaviha baMdhagA vi aDhaviha baMdhagA vi' he gautama! aparyApta sUkSamapRthivIkAyika jIva sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM kA bhI bandha karate haiM aura ATha 8ATha ja karmaprakRti hoya che. tema samajavuM. batrIsamA zatakanA ekendriya zatakamAM sUtrakAre eja pramANe pratipAdana karela che. eja vAta "panna caukkaeNa bheeNa jaheva egidiyasaesu jAva vaNassaikAiyANa' mA sUtrA dvArA ahiyAM samajAvI che. ___'apajjatta suhumapuDhavIkAiyANa bhaMte ! kai kammapagaDIo badhati' he mAn aparyAptaka pRthvIkAyika jIva keTalI karmaprakRtine baMdha kare che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI 49 cha hai-'goyamA! sattaviha badhagA vi aDhaviha baMdhagA vi' he gautama aparyAptaka sUkama pRthvIkAyika jIva sAta prakAranI karmaprakRtine zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa api bhavanti te / 'jahA emidiyasaesa' yathA-yena prakAreNa ekendriyazatakeSu aparyApta sakSapRthivIkAyika prabhRtyekendriyajIvAnAM karmaprakRti bandhaviSaye kathita tathaiveDApi sarva jJAtavyamiti / tathAhi-saptakarmaprakRtI baMdhananta AyurvI saptajJAnAvaraNIyAdikAH karmaprakRtI baMdhananti, aSTavidharmaprakRtI baghnantaH paripUrNA aSTAvapi karmaprakRtI baghnantIti / kiyatparyantamekendriyazatakamihAdhye. tavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva pajjattA bAyaravaNassaikAiyA' yAvatpayatA vAdaravanaspatikAyikAH paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta bAdaravanaspatikAyikAntAH sarve'pi yAvat padagrAhyA bhavanti / tathA ca-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAntAH sarve'pi eke prakAra kI karmaprakRtiyoM kA bhI pandha karate haiM / 'jahA egidiyasaesa' isa sambandha meM jaisA kathana ekendriya zataka meM kiyA gayA hai usI prakAra se vahI kathana yahAM aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAdi ekendriya jIvoM ke karmaprakRtiyoM ke bandha ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye / jaise-jaba ve sAtakarma prakRtiyoM ke bandhaka hote haiM-taba ve Ayukarma ko choDakara zeSa sAtakarma prakRtiyoM kA bandha karate haiM aura jaba ATha karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM taba pUrI kI pUrI ve AThoM karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| isI prakAra kA kathana yAvat paryApta pAdaravanaspatikAyika jIvoM taka karate jAnA cAhiye / arthAt paryApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara aparyApta bAdaravanaspatikAyika takake jIva yahAM yAvat padase gRhIta hue haiM-so ye aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta bAdaravanaspatikAyika taka ke samasta 55 madha 42 che. mane mA 42nI ubhaprakRtiyAnA pa ma re cha. 'jahA egidisaesu' mA samayamA 2 prabhAtuM thana mAhiyAM mendriya zatamA karavAmAM Avela che, e ja pramANe eja kathana ahiyAM ekendriya vigere jIvone karmaprakRtinA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. jema ke-jayAre teo sAta karma prakRtine baMdha karanAra hoya che. tyAre te a yu karma prakRtine cheDIne bAkInI sAta karma prakRtine baMdha kare che ane jyAre teo ATha karmaprakRtine baMdha kare che, tyAre teo pUrepUrI A ATha karmaprakRtine baMdha kare che. A ja pramANenuM kathana yAvatu paryApta bAdara vanaspatikAyika nA kathana sudhImAM samajI levuM. arthAt paryApta sUkSma pRvIkAyikathI laIne apaparyAptaka bAdara vanaspatikAyika sudhInA cha ahiyAM yAvatpadathI grahaNa karAyA che. te A aparyApta sUphama pRthvIkAyikathI laIne aparyApta bAdaravanaspati zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.12.8 bApRthvikAyAnAM sthAnAdini013 ndriyajIvAH saptaprakArakakarmaprakRtInAM yandhakA api bhavanti, tathASTavidharmaprakRtInAM vandhakA api bhavantIti bhAvaH / 'apajjatta suhumapur3havIkAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo vedeti' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH khallu bhadanta ! kati karmaprakRtI vedayantIti bhaavH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'codasakammapagaDIo vedeti' caturdaza-caturdazasaMkhyakAH karmaprakRtI vaidayanti / caturdaza bhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA'nANAvaraNijja' jJAnavaraNIyam 'jahA egidiyasaema' yathA-ekendriyazatakeSu kathitam jJAnAvaraNIyAdi karmaprakRtivedanaM tathaivehApi karmaprakRtivedanaM jJAtavyam / kiyatparyantamekendriyazatake jJAtavyaM tamAha-'jAva' ityAdi / 'jAva purisa veda. vajjha' yAvatpuSavedavadhyam / atra yAvatpadena darzanAvaraNIyataH Arabhya antarAyaH jIva sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM aura ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiN| 'apajjattasuhamapuDhathIkAjhyA gaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vedeti' he bhadanta ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva kitanI kamaprakRtiyoM kA ghedana karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyayA! coisa kammapagaDIo vedeti 'he gautama ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM / 'taM jahA' jinake nAma isa prakAra se haiM-'nANAvaraNijja jahA enidiyasaesu' jJAnAvaraNIya Adi jaisA ki ekendriya zataka meM kahA gayA hai / ina 14 prakRtiyoM meM 'jAva purisavedavajjha' yAvat puruSavedAvaraNIya taka kahI gaI prakRtiyAM A jAtI hai| jo isa prakAse haiM-'jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, kAyika sudhInA cha sAta prakAranI karmaprakRtine paNa baMdha kare che. ane ATha karmaprakRtine paNa baMdha kare che. 'apajjata suhamapuDhavIkAiyANa bhaMte ! kaikammapagaDIo vedeti' hai bhagavana aparyApta sUkSama pRthvIkAyika jIva keTalI kamaprakRtinuM vedana kare cha 1 // prazna uttaramA prabhuzrI gautamatvAmIna 43 che , "goyamA ! cohasa kammapagaDIo vedeti' : gautama ! ati sUkSma pRthvii|yi 71 14 yau OMbhapatiyAnu vahana 42 cha. 1 'ta jahA' tanA nAma mA pramANe'nANAvaraNijja jahA egidiyabaesu' jnyaanaa129||y vigaire 2 pramANe daya zatamA upAmA mAvasa cha, / 14 yauha pratiyomA 'jAva purisa vedavajha' yAvata purUSa vedAvaraNIya sudhI kahela karmaprakRti AvI jAya che. je A pramANe bha0 55 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 435 bhagavatIsatra paryantAnAM tathA zrotrendriyavadhya, cakSurindriyabadhya, rasanendriyabadhya, ghrANendriya badhya-strIvedavadhyAntAnAM ca karmaprakRtInAM saMgraho bhavati / tathA ca jJAnAvaraNIyAdArabhya puruSavadhyAnta caturdaza karmaprakRtInAmaparyApta sUkSmapRthivIkAyikAdayaH sarve'pi vedyntiitibhaavH| evaM jAva bAyara vaNassaikAiyANaM pajjattagANaM' evam-aparyA ta sUkSmapRthivIkAyikAnAM yathA caturdaza kamaprakRti vedanaM kathitaM tathaiva yAbad bAdaravanaspatikAyikaparyAptakAnAmapi catuH daMza karmaprakRti vedanaM jJAtavyam atrApi yAvatpadena paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta bAdaravanaspatikAyikAntAH mavAdarAmUkSparyAptaparyAptabheda. mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya taka 8 karmaprakRtiyAM tathA zrogendriyavadhya cakSuindriya vadhya ghrANendriya vadhya rasanendriya vadhya strIveda vadhya aura puruSaveda vadhya' isa prakAra aparyApta sUkSma pRthivIkAyika Adi se lekara donoM prakArake vanaspatikAyika takake samasta ekendriya jIva jJAnAvaraNIya Adi se lekara antarAya karma taka aura zrogendriya se lekara puruSavedAvaraNa taka 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiN| cAhe ye paryApta hoM athavA aparyApta ho / 'evaM jAva bAyara ghaNassaikAiyANaM pajjattagANaM' yahI bAta isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| arthAt aparyApta sUkSmapRthivIkAyikoM ke sambandha meM jisa prakArase 14 karmavakRtiyoM kA vedana karanA kahA gayA hai usI prakAra se yAvat paryApta pAdaravanaspatikAyikoM ke sambandha meM bhI 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karanA kaha lenA cAhiye / yahAM yAvat padase paryApta cha.-jJAnA120Iya, shn|129||y, vahanIya, mADanIya, mAyu, nAma, mAtra ane aMtarAya, sudhInI ATha kamaM prakRti tathA zrotrendriyavadhya, cakSuIdriya vadhya prANendriyavadhya, rasanendriyavadhya, strIvedavadhya ane purUSa vedavadhya A rIte aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikathI laIne banne prakAranA vanaspati kAyika sudhInA saghaLA ekendriya jIve jJAnAvaraNIya vigerethI laIne aMtarAya karma sudhI ane zregendriyathI laIne purUSa vedAyaraNa sudhI 14 cauda karma prakRtinuM vahana 42 che. te paryApta DAya hai aparyApta ya evaM jAva bAyaravaNassai kAiyANa pajjattagANa" me pAta mA sUra paavaa| pragaTa 42vAmA pAvasa che. arthAt aparyApta sUma pRthviIkAyikanA saMbaMdhamAM je pramANe 14 cauda kamaprakRtinuM vedana karavAnuM kahyuM che, e ja pramANe yAvatu bAdara vanaspati kAcikenA saMbaMdhamAM paNa 14 cauda karyaprakRtinuM vadana karavAnuM kahyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA tthiik| za034 a. za. 1 sU08 bA0pRthvikAyAnAM sthAnAdini0 435 bhinnAH sarve'pi saMgrahItavyA iti / athaikendriyANA mutpattiviSayaM sUtramAha'ergidiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti' ekendriyajIvAH khalu bhadanta ! kutaHkasmAt sthAnavizeSAd Agasya samumpayante 'ki neraie hiMto uvavajjaMti' kiM nairayikebhya Agatyotpadyante kiM vA tiryagyonikebhya Agatya samutpadyante manuort vA Agatya samutpadyante devebhyo vA Agatya samutpadyante iti praznaH / uttaramAha - 'jaha | ' ityAdi / 'jahA bakaMtIra puDhavIkAiyANa uvavAo' yathA vyutkrAntau prajJApanAsUtrasya SaSThapade pRthivIkAyikAnAmupapAtaH tathaivehApi ekendriyANAmupapAta varNayitavyaH / tathAhi - ekendriyA nairayikebhya Agatya notpadyante, kintu devebhya Agatyotpadyante, manuSyebhya Agasyotpadyante / tathAsUkSmapRthivIkAyika se lekara sUkSma bAdara paryApta aura aparyApta bheda vAle vanaspatikAyika taka ke samasta ekendriya jIva gRhIta hue haiM / 'eniMdiyA NaM bhate ! kabhI uvavajjaMti' he bhadanta ! ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? 'kiM neraiehiMtoM uvavajjaMti' kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'jahA vakkaMnI puDhavIkAiyANaM ubavAo' he gautama! jisa rIti se prajJApanA sUtra ke chaTe vyutkrAntikapada meM pRthivIkAyikoM kA upapAda kahA gayA hai usI rIti se unakA vaha utpAda yahAM para bhI jAna lenA caahiye| jaise- ekendriya jIva nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM kintu devoM meM se Akara ke utpanna tema samajavu. ahiyAM yAvat padmathI sUkSma pRthvikAyikathI laine sUkSma bAdara paryApta ane aparyApta bhedavALA vanaspatikAyika sudhInA tamAma ekendriya jIve grahaNa karAyela che. 'egidiyA Na' bhaMte! kao uvavajja'ti' De lagavan yeDendriya kavo yA sthAna vizeSathI bhAvIne utpanna thAya che ? kiM neraiehi to uvavajjati' zuM teo nairiyakAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne teo utpanna thAya che? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI he che hai- 'jahA vaktIe puDhavIkAiyANa uvabAo' huM gautama ! je pramANe prajJApanA sUtranA chaThA vyutkrAnti padamAM pRthvIkAyikAnA upapAda kahevAmAM Avela che. eja pramANe temanA upapAta ahiyAM paNa samajavA, jemake ekendriya nAyikAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI, ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre tiryagyonikebhya Agatya ekendriyeSu samutpadyante iti prajJApanA sUtroktottara miti bhAvaH / 'egiMdiyA NaM bhaMte / kai samugdhAyA pannattA' ekendriyANAM khalu bhadanta ! kati samudghAtAH prajJaptAH kathitA iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri samugdhAyA pannattA' catvAraH samudghAtAH majJaptAH - kathitAH / prakArabhedameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA'veyaNA samugdhAra jAva veubviya samugdhAe' vedanAsamudghAto yAvada vaikriya samudghAtaH / atra yAvatpadena kaSAya samudghAta mAraNAntika samudghAtayoH saMgraho bhavati / tayA ca - vedanAkaSAya mAraNAntika vaikriyAkhyAzvatvAraH samudghAtA bhavantIti bhAvaH / atra yat catvAraH samudghAtAH kathitA svatra vaikriya samudghAto 436 hote haiN| manuSyoM meM se bhI Akarake utpanna hote haiM aura tiryagyoniko meM se bhI Akarake utpanna hote haiN| aisA hI yaha uttara prajJApanA sUmra kA hai / 'egiMdiyANaM bhaMte kaha samugdhAyA paNNattA' he bhadanta ! ekendriya jIvoM ke kitane samudghAta hote kahe gaye haiM ? 'goyamA ! cattAri samugdhAyA paNNattA' he gautama! ekendriya jIvoM ke cAra samudghAta kahe gaye haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM - 'vedhaNA samuJare jAva veudhviyasamugdhAeM' vedanA samudghAta, yAvat vaikriya samudrAta yahAM yAtpada se kaSAya samudghAta, mAraNAntika samudghAta, ina do samudghAtoM kA grahaNa huA hai| tathA ca-vedanA, kaSAya, mAraNAntika aura vaikriya ye cAra samudghAta ina ekendriya jIvoM ke hote haiM yahAM cAra jo samudghAta kahe gaye haiM so inameM jo vaikriya samudghAta devAmAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu gabha ja manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che, ane tiya ca ceAnikeAmAMthI AvIne utpanna thAya che, A prabhAve yA prajJAyanA sUtra uthana uDela che. 'egidiyA NaM bhaMte ! kai samugdhAyA vaLattA he bhagavana eka indriyavALA jIvAne keTalA samudlAtA haiAvAnuM kahela che ? 'goyamA ! cattAri samugvAyA paNNattA' De gautama ! me driyavAjA kuvAne yAra sabhudddhAta DovAnu' aDesa che. 'ta' jahA' teyA pramANe che. - ' veyaNA samu. sure jAva veDavivvaya samugdhAra' vehanA sabhuddhAta yAvat vaikriya samuddhAta ahiyAM yAvapadathI kaSAya samuddhAta, mAraNAntika samuddAta A che samud dhAtA zraNu urAyA che. prema hai- behanA, uSAya, bhArazAnti bhane vaiDiya mA cAra samuddAtA A ekendriya jIvAne hAya che, ahiyAM je cAra samruddhAtA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedrikA TIkA 2034 a. za. 1 sU08 bA0 pRthvikAyAnAM sthAnAdini0 437 vAyukAyikAnAzritya kathitaH, vAyukAyikAna vihAyAnyeSAM vedanAkaSAyamAraNAntikarUpA traya eva samudhAtA bhavanti na tu vaikriyasamuddhAta iti / 'egidiyANa bhaMte !' ekendriyajIvAH khalu bhadanta ! 'kiM tullaTThiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti' kiM tulayasthitikAH parasparApekSayA samAnAyuSkAHtulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / parasparApekSayA tulyatvena vizeSeNa asaMkhyeyabhAgAdinA adhikaM pUrvakAlabaddha karmApekSayA'dhikataraM tulyavizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti kimiti praznaH / tathA 'tullahiyA bemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti tulyasthitikAH vimAtraH anyo'nyApekSayA viSamaparimANaH kasyA'pyasaMkhyeyabhAgarUpo'nyasya saMkhyeya bhAgarUpayo vizeSastenAdhikaM pUrvakAlabaddhakamapeikSayA yat tad vimAtravizeSAdhikaM karma hai vaha vAyukAyikoM ko Azrita karake kahA gayA hai ! vAyukAyikoM ko chor3akara anya ekendriya jIvoM ko vedanA kaSAya aura mAraNAntika ye tIna hI samudghAta hote haiN| vaikriya samudyAta inakoM nahIM hotA hai| 'eiidayA NaM bhaMte / kiM turlAhiyA tullavise sAhiyaM kammaM pakareti' 'he bhadanta ! ekendriya jIva kI jinakI Ayu ApasameM samAna hotI hai kyA tulya aura vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? parasparakI apekSA samAnatA ko lekara yahAM tulyatA karma meM kahI gaI aura pUrvakAla meM baddha karmoM kI apekSA asaMkhyAtave bhAga Adiko lekara karma meM vizeSAdhikatA kahI gaI hai| * athavA -- 'tulladviiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti ? 'tulyasthitivAle ekendriya jIva paraspara bhinna 2 vizeSAdhika karmabandha karate ? kisI ekendriya jIva ke pUrvabaddha karmokI apekSAse asaMkhyeya kahyA che, te paikI je vaikriyasamudlAta che, te vAyukAyikAnA Azraya karIne kahela che. vAyukAyikAne choDIne bIjA ekaindriyavALA jIvAne vedanA, kaSAya ane bhAraNAntika A traNa samudUdhAta jahAya che. teone vaikriya samuddAta hAtA nathI. 'eniMdiyANa maMte ! kiM tullaTThiiyA tullavisesAhiya kammaM pakareti' De bhagavana eka IndriyavALA jIvA ke jeonuM AyuSya parasparamAM sarakhu hoya che, evA jIvA zu tulya ane vizaSAdhika kaneA baMdha kare che ? parasparanI apekSAthI samAna paNAne laine ahiyAM kramamAM tulyapaNu' kahyu` che, ane pUrva kALamAM 'dhakamanI apekSAthI asrakhyAtamA bhAga vigerene laIne kama'mAM vizeSAdhiGa pAlu chu' che. athavA 'tullaTThiiyA vemAyavisesAhiya kamma' pakare ti' samAna sthitivALA ekendriya jIve anya anya judA judA vizeSASika kA baMdha kare che? kAI eka IndriyavALA jIvanA asakhyAta bhAga rUpa ane zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 bhagavatIstre jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti badhnanti / tathA-vemAyaTTiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti' vimAtrasthitikAH vimAtrA-viSamamAtrA sthiti:-Ayu pA te vimAtrasthitikAH viSamAyuSkA ityrthH| tulyavizeSAdhikaM pUrvavadeva karma prakurvanti / 3 / 'vemAyaTTiyA vemAyavise sAhiyaM kammaM pakareMti 4' bimAtrasthitikAH vimAtra vizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti badhnanti kimiti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'atthe gaiyA tullaTiiyA tulavise sAhiyaM kammaM pakareMti' assyekake tulyasthinikA bhAga rUpa aura kisI ekendriya jIvake saMkhyeya bhAga rUpa adhika karmabandha ko lekara isa vikalpa meM karmabandha meM bhinnatA kahI gaI jAnanI cAhiye / athavA-'vemAyaTThiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareM ti' 'bhinna 2 sthitivAle ekendriya jIva paraspara meM tulya vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM ? athavA-'vemAryAzyA vemAya visesAhiyaM kamma pakareMti bhinna 2 sthitiyAle ekendriya jIva bhinna 2 vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? aise ye pandha ke viSaya meM cAra vikalpa rUpa prazna haiM / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! asthegaDyA tullaTTiyA tullavise sAhiyaM kamma pakareM ti' 'he gautama ! kitaneka ekendriya jIva jo tulyasthitivAle hote haiM tulya vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM / 'asthegayA tulla yA veAyavise sAhiyaM kammaM pakareti' kaI eka IndriyavALA jIvana saMkhyAta bhAga rUpa karma baMdhane laIne A visexi madhamA 65 yuM che. tama samasa: athavA-'vemAyadviIyA tu lavise nAhiya kamma pakare'ti' hI hI sthiti ye dhandriya ch| 52252mA tukSya athavA vizeSadhi bhanI ma 42 cha ? athavA 'vemAyadiIyA vemAyavisesAhiya kamma pakareMti' Ta ga sthiti me dhandriyANA jIve judA judA vizeSAdhika karmane baMdha kare che? A rIte A baMdhanA saMbadhamAM cAra vikalparUpa prazna gautamasvAmIe prabhune pUchela che. A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha |-'goymaa ! atthegaiyA tullaThuiIyA tullavisesahiya kamma pakareti' gautama ! 21 mendriyvaa|| 2 samAna sthitivALA hoya che, teo tulya ane vizeSAdhika karmane baMdha kare che. 'attheiyA tulla dvaiyA vemAyavisesAhiya kamma' pakareti' tathA samAna rithativALA eka Indriya jIvo evA hoya che ke jemAM judI judI mAtramAM vizaSi 4manA 5 43 . 'asthagaiyA tullaviiyA tullavisesAhiya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA ThIkA za034 a. za. 1 sU08 vA0pRthvikAyAnAM sthAnAdini0 439 tulya vizeSAdhikaM karma prakurvanti / 'atthegaiyA vemAyadviiyA tullavise sAhiyaM kammaM pakareti' astyeka ke vimAtrasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma kurvanti / 'atthegayA bemAyaDiyA vaimAyavise sAhiyaM kammaM pakareMti' aratyeka ke vimAtrasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvantItyuttaram / 'se keNadvegaM bhaMte! evaM buccara atthegayA tullahiyA jAva bemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti ?' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, aratyeka ke tulyasthitikA: yAvad vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti, atra yAvatpadena aratyekake tulyasthitikA stulya'tathA koI koI tulyasthitivAle ekendriya jIva aise hote haiM jo bhinna bhinna mAtrA meM vizeSAdhika karmabandha karate haiM, 'atthegayA bemAyaDiyA tullavisesAhiyaM kammaM patrakare ti' tathA koI koI ekendriya jIva aise bhI hote haiM ki jinakI Ayu paraspara meM bhinna bhinna hotI hai para ve tulya vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM / tathA - 'atthemaiyA vemAyahiyA vemAvi se sAhiyaM kammaM pakareti' koI koI ekendriya jIva aise bhI hote haiM ki jinakA Ayukarma bhI paraspara meM bhinna bhinna hotA hai aura ve bhinna bhinna vizeSAdhika karmakA bandha karate haiN| 'se keNDeNaM bhaMte ! 'evaM buccai asthemaiyA tullaDihayA jAva vemAyavise sAhiyaM kammaM pakareti' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitane ka tulyasthitivAle ekendriya jIva tulyavizeSAdhika jJAnAvaraNIya Adi karmakA bandha karate haiM aura yAvat kitaneka bhinna bhinna sthitivAle kamma pakareti' tathA ardha artha meDa indriyavAjA vA sevA pazu hAtha che ke--jeAnu AyuSya paraspara judu judu hoya che. paraMtu tee tulya ane vizeSAdhinA gaMdha 42 che tathA 'atthegaiyA vemAyadviiyA vemAyavise sAhiya kamma pareti' artha kheDa Indriya ko sevA pazu hoya che-bheonuM AyuSya karmI paNu parasparamAM juduM jIduM. haiya che. ane tee bhinna-bhinna vizeSAdhiH amana aMdhare che tathA 'atthegaiyA vemAyaTTiiyA vemAyavi se prAhiya kamma' kareMti' ardha thoDa indriya kavo mevA patha hoya che - AyuSya krama paNa parasparamAM juduM juduM hAya che. ane tee bhinna-bhinna vizeSA dhi ubharanA aMdha ure che 'se keNadveNa bha'te ! evaM vuccai atyegaiyA tulla TTiiyA jAva visesAhiya kamma' pakareti' he bhagavan sAtha se pramANe zA kAraNathI kaheA che. kekeTalAka tulya--sarakhA zarIrAvALA eindriya jIvA tulya ane vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vagere nA baMdha 42 che ? ane yAvakeTalAka jUDhI jUdI sthitivALA ekendriya jIve judA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 bhagavatIne vizeSAdhikaM karma kurvanti / astyekake tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma kurvanti, astyeka vimAtrasthitikA stulyavizeSAdhikaM karma kurvanti ityeSAM saMgraho bhavatItyavAntarapraznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'egiMdiyA cauntrihA pannattA' ekendriyA caturvidhAH majJaptAH 'vaM jahA ' tadyathA - ' arathemaiyA samAjyA samovavannagA' astyekake samAyuSkAH samopapannakAH samam- tulyam AyurveSAM te samAyuSkAH samAnasthitikA ityarthaH / ' arathe gaiyA samAjyA visamoghavannagA' astyeka ke samAyuSkA:- tulyAyuSkAH samopapannakAH, 'athegaiyA visamAjyA samovavannagA atthegaiyA bisamAuyA visamovavannagA' astyekake viSamAyukA samopapannakAH aratyekake viSamAyuSkAH ekendriya jIva bhinna bhinna vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? yahAM yAvat pada se bIca ke do vikalpa gRhIta hue haiN| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA / eniMdiyA caDavvihA paNNattA' he gautama! ekendriya jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiN|' 'taM jahA' 'jo isa prakAra se haiM'azyegaiyA samAjyA samovavannagA' eka ve ekendriya jIva jo samAna AyuvAle hote haiM aura eka hI sAtha utpanna hote haiN| 'atthegayA samAyA visamovabalago' 'dUsare ve ekendriya jIva jo samAna AyuvAle to hote haiM para eka hI sAtha utpanna nahIM hote haiM kintu bhinna bhinna samaya meM utpanna hote haiN| tIsare 'astheiyA visamAudyA sabhovavannagA jazyegaiyA visamAjyA visamo banagA' 've ekendriya jIva jo viSama AyuvAle to hote haiM para sAtha sAtha meM eka samaya meM utpanna hote haiM 3 | cauthe ve ekendriya jIva jo judA vizeSAdhika kamanA adha kare che ? ahiyAM yAvapuDhathI vaccenA e vikalpe grahaNa karAyA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai- 'goyamA ! pagidiyA cauvvihA paNNattA' he gautama! me indriyavAjA lava yAra prahAranA ahevAmAM Ave che. 'ta' jahA' ? bhApramANe he 'atthe yA samAjA samovannagA' me te 4 indriya vA che, bhethe sarabhA AyuSyavALA hoya che. ane eka sAthe ja utpanna thAya che. 'atthegaiyA samAByA samovavannagA' bIla te gorDendriya vo hoya he he he| saraNI AyuSyavALA tA hoya che, paNa eka sAthe utpanna thatA nathI. paraMtu judA luhA sabhaye utpanna thAya che. 'atthegaiyA visamAjyA samobavannagA' atthe gAvisamAyA viSamovavannagA' bhane zrIla te me driyavANA bhavenetheA viSama AyuSyavALA te hAya che, paraMtu sAthe sAthe eka samayamAM ja utpanna thAya che. ceAthA te eka IndriyavALA jIve. jUdA jUdA AyuSyavALA paNa hoya che, ane judA judA samayamAM paNa utpanna thAya che. A rIte eka indriyavALA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA 04ma. za.1 108 vA pRthvikAyAnAM sthAnAdini viSamopapannakA sta ime catvAro bhedA bhavanti ekendriyANAm / 'tattha gaMje te samAuyA samovacannagA te NaM tulla dviiyA tulla bisesAhiya kammaM pakareM ti taya caturyu madhye ye te ekendriyAH samAyuSkA samopapannakA ste khalu tulyasthitikAH samakamevotpannA stulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti tatraite tulyasthitikAH samo. spannatvena paraspareNa samAnayogatvAt tulya miti samAnameva karma kurvanti, tathA te ca pUrvakarmApekSayA hInaM vA adhikaM vA karma kurvanti yadyadhika tathA vizeSAdhika mapi, tacca parasparataH tulya vizeSAdhikaM na tu vizeSAdhikameva ityata uktaM tulya. vizeSAdhikamiti 1 / 'tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te Ne tullaDiyA bhinna bhinna AyucAle bhI hote haiM aura bhinna bhinna samayameM bhI utpanna hote haiN|' isa prakAra se ekendriyoM ke ye cora makAra hote haiM 'tastha NaM je te samAuyA samovavannagA teNaM tullaTThiyA tullavisesAhiyaM kamma pakareMti' inameM jo ekendriya jIva samAna AyuvAle aura eka hI sAtha meM utpanna hue hote haiM-ve ekasI sthitivAle hote haiN| aura tulyavizeSAdhika karmake bandhaka hote haiN| kyoMki tulya. sthitivAle jIva samajhAlameM utpanna hone ke kAraNa Apasa meM samAna yogavAle hote haiM-isaliye ve samAna hI karmakA bandha karate haiM / athavA to ve pUrva karmako hIna karma karate haiM athavA adhika karma karate haiN| yadi adhika karma karate haiM to vaha paraspara meM tulya hotA huA bhI pUrva karma kI apekSA vizeSAdhika hotA hai kevala vizeSAdhika hI nahIM hotA hai| isIliye use tulya aura vizeSAdhika ina do vizeSaNoM se viziSTa batalAyA gayA hai| yAnA yAra nahI jaya cha, 'tattha Naje te samAuyA samovavannagA te Na tulladiiyA tulla visemAhiya kamma pakareMti' mAmA 2 chandrayANA jI samAna AyuSyavALA ane eka sAthe ja utpanna thAya che, teo sarakhI sthitivALA hoya che. ane tulya vizeSAdhika karmane baMdha karavAvALA hoya che. kema ketulya sthitivALA sarakhA kALamAM utpanna thavAne kAraNe parasparamAM sarakhA gavALA hoya che. tethI teo sarakhA karmano ja baMdha kare che. athavA te te pUrva karmane eTale ke pahelA karelA kamene hIna ochA kare che. athavA adhika karma kare che. je adhika karma kare to teo parasparamAM tulya thaIne paNa pUrvakarmanI apekSAthI vizeSAdhika hoya che. kevaLa vizeSAdhika ja hatA tethI teone tulya ane vizeSAdhiH // vizeSAthI yuddhata De che. 'tattha Na je te samAuyA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle mAyavisesAhiyaM kamma pakareMti' tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapannAste khala tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti, ete samAyuSkA viSamopapannakA stulyasthitikAH viSamopapannatvena ca yogavaiSamyAda vimAtra vizeSA. dhikaM karma prakurvantIti 2 / _ 'tastha NaM je te simAuyA samokvannagA te NaM vemAyaviiyA tullavise sAhiyaM kammaM pakareM ti' tatra khalu ye te viSamAyuSkAH samopapannakAste khalu vimAtrasthitikA stulyavizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti-badhnanti ete vimAtra. sthikAH samopapannatvena ca samAnayogatvAt tulyavizeSAdhikaM karma prakurvantIti / 3 / 'tatya NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTThiyA vemAyavise. sAhiyaM kammaM pakareMti' 'tathA jo ekendriya jIva samAna AyuvAle hote hue bhI bhinna bhinna samaya meM utpanna hue hote haiM ve tulyasthiti pAle hone para bhI bhinna bhinna samaya meM utpanna hone ke kAraNa yogoM kI viSamatA ko lekara bhinna bhinna vizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiN| 'tatya gaM je te visamAuyA samovavannagA te NaM vemAya hizyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti' tathA jo ekendriya jIva viSama AyuvAle hote haiM aura sAtha sAtha meM utpanna hue hote haiM ve viSamasthitivAle hote haiM aura tulyavizeSAdhika karmake bandhaka hote haiN| ye vimAtra sthiti ke ekendriya jIva samopapanna hone ke kAraNa tulya. yogavAle hote haiM, isase ve tulyavizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiN| 3 'tastha Naje te visamAuyA visamovavannagA te NaM vemAyaTThiyA vemAya. visamovavanagA teNa tullaTThiiyA vemAyavisemAhiya kamma pakare'ti' tathA re eka IndriyavALA ja samAna AyuSyavALA hovA chatAM paNa judA judA samayamAM utpanna thAya che. teo tulya sthitivALA hovA chatAM paNa judA jadA samaye utpanna thavA ne kAraNe vegonA viSama paNane laIne judA judA vizeSAdhi bhanI 55 42pAvApADAya che. 'tattha Naje te visamAuyA samovavannagA te Na vemAyaTTiiyA tulchavise khAhiya kamma pakareMti' tathA 2 eka IndriyavALA jI viSama AyuSyavALA hoya che, ane eka sAthe utpanna thayelA hoya che, teo viSama sthitivALA tulya vizeSAdhika karmane baMdha kare che. teo vimAtrasthitinA eka IndriyavALA ja samAna utpattIvALA hevAne kAraNe sarakhA vegavALA hoya che. tethI teo tulya vizeSAdhiH manA madha 42naa2| DAya che.|3| 'tattha Na je te visamAuyA zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA ThIkA za034 a. za. 1 sU08 bApRthvikAyAnAM sthAnAdini0 443 'tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA te NaM vemAyadviiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakare ti' tatra khalu ye te viSamAyuSkA viSamopapannakAste khalu vimAtra vizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti, ete vimAtrasthitikA viSamAyuSo viSamoquest: viSamopapannatvAcca yogavaiSamyeNa vimAtravizeSAdhika karma kurvantIti 4 | 'se teNadveNaM goyamA ! vemAyavisesAhiyaM vammaM pakareti tad tenArthena gautama !, yAvada vimAtravizeSAdhika karma kurvanti, atra yAvatpadena evamucyate, astyeka ke tulyasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti ityArabhya astyekake vimAtrasthitikA etadanta prakaraNasya saMgraho bhavatIti / vise sAhiyaM kammaM pakkareti' 'tathA jo ekendriya jIva viSama AyuvAle hote haiM aura viSama samaya meM utpanna hue hote haiM ve viSama sthitivAle hote haiM aura viSama vizeSAdhika karmake bandhaka hote haiM / 4 tAtparya kahane ko yahI hai ki jahAM viSamakAla meM utpanna hotA hai vahAM para yogoM kI viSamatA hai aura usakI viSamatA se bhinna bhinna vizeSAdhika haat bandhakatA hai aura jahAM samAna samaya meM upapAta hai vahAM yogoM kI samatA hai isase vahAM samAna vizeSAdhika karmoM kI bandhakatA hai aisA jAnanA cAhiye / 'se teNadveNaM godhamA jAva vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti' isI kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki ve ekendriya jIva yAvat viSama vizeSAdhika karmakA bandha karate haiN| yahAM yAvatpada se 'evamucyate astyeka ke tulyasthitikA tulyavizeSAdhikaM vimavannagA te vemAyaTTiiyA vemAyavisesAhiya kamma pakareti' tathA eka IndriyavALA jIve viSaya AyuSyavALA hAya che, ane viSama samayamAM utpanna thAya che, te viSama sthitivALA hAya che. ane viSama vizeSAdhika krama nA adha karanArA hoya che. 54aa A kathananu tAtpa e che ke-jyAM viSama kALamAM utpanna thAya che, tyAM ceAgeAnuM viSamapaNu hAya che. ane te viSama paNAthI judA judA vizeSAdhika karmonuM adha pazu rahe che. ane jyAM samAna samayamAM utpanna thavAnuM kahela che, tyAM ceAgenuM samAnapaNu che, tethI tyAM samAna vizeSAdhika karyAMnu aMdhakapaNuM kahela che tema samajI levuM 'se teNaTTe' goyamA ! jAva bemAyavisesAhiya kamma' pakareMti' mA azuthI 4 gautama ! meM evu kahela che ke--te eka indriyavALA jIvA yAvata viSama vizeSAdhi unI gaMdha ure che. maDiyAM yAvatpathI 'evamucyate astyeka ke zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 bhagavatosUtre ___ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati / he bhadanta ! ekendriyajIvAnAM viSaye yad devAnupiyeNa kayitaM tat sabamevameva sarvathaiva satyamiti kathiyitvA gautamo bhagavantaM vandate namaH syati banditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayana viharatIti / / 08 // iti zrI-vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM __ vyAkhyAyAM catustriMzattame zatake prathamasya ekendriyazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // 34 // 11 // karma prakurvanti' yahAM se lekara 'astyekake vimAtrasthitikA 'yahAM taka kA pATha grahIta huA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' jAva viharai 'he bhadanta ! ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha sarva hI sarvathA satya hai 2 isa prakAra kahakara gautamane bhagavAn ko dhandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA aura namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 10 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra' kI prameya candrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka ke prathama ekendriyazataka kA pahalA uddezaka samApta // 34-1 // tulyasthitikAH tulya vizeSAdhika karma prakurvanti' mA nayI 42 'astyekake vimAtrasthitikA' maDiyAM sudhInA pA8 e resa che. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharaI' mazavan me ndriyANa chanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU08 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamAM zatakamAM eka indriya zatakane paDela! za sabhAta // 34-1 // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU01 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 445 atha dvitIyodezakaH prArabhyate mUlama - kavihA NaM bhaMte! aNaMtarovavannagA egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA aNaMtarovavannagA egiMdiyA pannattA taM jahA - puDhavIkAiyA duyA bheo jahA- egiMdiyasaesu jAva bAyaravaNassaikAiyA ya, kahiM NaM bhaMte ! anaMtazevavannagA NaM bAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannatA ? goyamA ! saTTANeNaM aTThasu puDhavIsu taM jahA - rayaNappabhAe jahA ThANapade jAva dIvesu samuddesu / ettha NaM anaMtazevavannagANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM ThANApannattA, uvavAeNaM savvaloe / samugdhApaNaM savvaloe / saTTANeNaM logassa asaMkhejjaibhAge / anaMtarovavannaga humapuDhavIkAiyA egavihA avisesamaNANattA savvaloe pariyAvannA pannattA samaNAuso ! evaM eeNaM kameNaM savve egiMdiyA bhANiyavvA, saTTANAI sabvesiM jahA ThANapade tesiM pajjattagANaM bAyarANaM uvavAya samugdhAya saTTANANi jahA tesiM cetra apajjattagANaM bAyarANaM suhRmANaM savvesiM jahApuDhavIkAiyANaM bhaNiyA taheva bhANiyavvA jAva vaNassaikAiyatti / anaMtazevavannagANaM suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kai kammapagaDIo pannattAo ? goyamA ! aTTha kammapagaDIo pannatAo, evaM jahA egiMdiyasaesa anaMta rovannaga uddesae taheva pannatAo taheva baMdhaMti / taheva vedeti jAva anaMtarovavannagA bAyaravaNassaikAiyA / aNaMtarovavannagae giMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajrjjati / jaheva ohio uddesao bhaNio taheva / anaMta rokvannaga egiMdiyANaM bhaMte! kai samugdhAyA pannattA / goyamA ! donni samugdhAyA pannattA / taM jahA - veyaNAsamugvA ya kasAyasamugdhAe ya / anaMtazevavannaga egiMdiyANaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre bhaMte ! kiM tullaTriiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti ?, pucchA taheva / goyamA! atthemaiyA tullaTThiiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti, atthegaiyA tullaTriiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti / se keNaTreNaM jAva vemAya visesAhiyaM kamma pakareMti? goyamA! aNaMtarovavannagA egidiyA duvihA pnnttaa| taM jahA-atthegaiyA samAuyA samovavannagA 1, atthegaiyA samAuyA visamovavannagA 2 / tattha NaM je te samAuyA samo. vavannagA te NaM tullahiiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti / tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTThiiyA vemAyavisalAhiyaM kamnaM pakareMti, se teNadveNaM jAva vemAya vise. sAhiyaM kammaM pakareMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu0 1 // cottIsaimesae paDhame egidiyalae bIo uddeso smtto|34-1.2|| chAyA katividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannakA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhA anantaropapannakA ekendriyAH prjnyptaaH| tadyathA-pRthivI. kAyikA dvipado bhedo yathA-ekendri pazatakeSu yAvad bAdara vanasatikAyikAzca / kutra khalu bhadanta ! anantaropapannakANAM bAdaspRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! svasthAnenASTasu pRthivIsu, tadyathA-ratnapabhAyAM yathA sthAnapade yAvad dvIpeSu samudreSu, atra khalu anantaropapanakAnAM bAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni / upapAtena sarvaloke, samudghAtena sarvaloke. svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, anantaropapannA sUkSma pRthivIkAyikA ekavidhA avi. zeSA anAnAtvAH sarvalo ke paryApannAH prajJaptAH, zramaNa ! AyuSman ! evamevena krameNa, sarve ekendriyA bhaNitavyAH, svasthAnAni sarveSAM yathA sthAnapade / teSAM paryantakAnAM bAdarANAmupapAtasamudghAtasvasthAnAni yathA teSAmevAparyApta kAnAM bAdarANAm / sUkSmANAM sarveSAM yathA pRthivIkAyikAnAM bhaNitAni tathaiva bhaNitavyAni yAvad vanaspatikAyikA iti / anantaropapannakAnAM sUkSmapRthivI. kAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH, gautama ! aSTau karmaprakRtayaH prajJaptAH / evaM yathA ekendriyazateSu anantaropapannakoddezaka tathaiva vadhnanti, tathaiva vezyanti, yAvadanantaropapatrakAH baadrvnsptikaayikaaH| anantaropapatrake zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.101 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 457 ndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante, yathaivaudhikauddezako bhaNitastathaiva / anantaropapannakaikendriyANAm, bhadanta ! kati samudghAtAH prajJAptAH ? gautama ! dvau samudghAtau prajJaptau, tadyathA-vedanA samudghAtazca kaSAyasamudghAtazca / anantaropapannakai kendriyAH khalu bhadanta ! kiM tulyasthitikA stulyavizeSAdhika karma praku. vainti ? pRcchA tathaiva / gautama ! astyekake tulyasthitikA stulyavizeSAdhika karma prakurvanti / astyekake tulyasthitikA vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti / tatkenArthena yAvad vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti ? gautama ! anantaropapannakA ekendriyA dvividhA, prjnyptaaH| tadyathA-astyekake samAyuSkAH samopapatrakAH 1, astyeka ke samAyuSkAH viSamopapannakAH 2 tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakA ste khalu tulyasthitikA stulyavizeSAdhika karma prakurvanti / tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapannakAste khalu tulyasthitikA vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti / tattenArthena yAvad vimAtra vizeSAdhika kama prakurvanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! catutriMzattame zate prathame ekendriyazate dvitIyoddezakaH samAptaH // 34.1 / 2 / TIkA-'kaivihANaM bhaMte ! aNaMtarovavanagA egidiyA pannattA' katividhA: kati prakArAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH, ye anantare-utpatteH prathame samaye vartante / te'nantaropapannakAH itthaMbhUtA ekrendriyajIvAH prajJapnAH kathitAH kiyanto bhedA ekendriyANAmiti praznaH / bhagavAnAha -'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA aNaMtaropapannagA egidiyA pannattA' paJcavidhA: dUsare uddezekA prAraMbha'kaivihANaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA egidiyA' ityAdi TIkArtha-'kAvihANaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA egidiyA pannattA' he bhadanta jo utpatti ke prathama samayameM varttate haiM aise ve anantaropapannaka ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! paMcavihA arNatarovavannagA enidiyA pannattA' he gautama ! bIjA uddezAne prAraMbha 'kai vihA Na bhaMte ! aNatarokvannagA egidiyA' tyAha 'kai vihANaM bhaMte ! aNatarovavaNNagA egiMdiyA paNNattA' & san 2 onI utpattI eka ja samayamAM hoya che. evA te anaMtarA5pannaka ekadhndriy sAnA vAmAM mAyA cha ? 'goyamA ! pacavihA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 bhagavatIya pazcapakArakA anantaropapannakA ephendriyajIvAH prjnyptaa-kthitaaH| prakAra bhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA-'pur3havIkAiyA duyA bhedo jahA egidiyasaesu jAva bAyaravaNassaikAiyAya' pRthivIkAyikAH dvipado bhedo yathA-ekendriyazateSu trayastriMzattame zate eke ndriyazateSu madhye prathamasya ekendriya zatasya dvitIye uddezake yAvad bAdaravanaspatikAyikAzca dvipado bhedaH sUkSma bAdararUpaH / ihAnantaropapannakaikendriyANAmadhikArAt anantaropapannakAnAM ca paryAptakatvAbhAvAt aparyAptakAnAM satAM sUkSmA bAdarAzceti dvipada eva bheda: kathito natvanyatreva catuSko bheda: kathita iti / sthAnabhedanirUpaNAyAha-'kahiM gaM' ityAdi / 'kahiM NaM bhaMte ! agaMtarovavanagANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannattA' kutra-khalu bhadanta ! anantaroSapanakAnAM bAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni-nivAsAdhikaraNAni prajJaplAni-kayitAnIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| anantaropapannaka ekendriya jIva pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' jaise-'puDhavIkAiyA duyA bhedo jahA egidiyasaesu jAva vAyaravaNassaikAiyA ya' 'pRthivIkAyika vagairaha inake do do bheda jaise eke. ndriya zatakoM meM kahe gaye haiM sUkSma aura bAdara ke bheda se yAvat vanaspatikAyika taka vaise hI yahAM jAnanA cAhiye / yahA~ anantaropapannaka ekendriyoM kA adhikAra hai| isaliye inameM paryAptakatA kA abhAva rahatA hai| isaliye yahAM sUkSma aura bAdara aise ye do bheda hI inake kahe gaye haiN| dUsarI jagaha ke jaise yahA~ ekendriya pRthivI kAyikake cAra bheda nahIM kahe haiM / 'kahiNaM bhaMte ! aNaMtarovanagANaM vAyara puDhavIkAiyANaM ThANA paNNattA 'he bhadanta ! ina anantaropapannaka bAdara pRthivIkAyika ekendriya jIvoM ke sthAna kahAM kahe gaye haiM ? aNatarovavannagA paNNattA' gautama! manata5panna sandriya va pAya 2 / vAma mAyA che. 'taM jahA' ta ma pramANe che. 'puDhavIkAiyA duyA ho jahA egidiyasaesu jAva bAyara vaNassaikAiyA ya' pRthvIthi vigerenA be bhedo je rIte ekaIndriya zatakamAM kahevAmAM Avela che. sUkama ane bAdaranA dathI yAvata vanaspatikAyika sudhInA kahyA che, e ja pramANe ahiyAM paNa samajavuM. ahiyAM anaMtarapapatraka ekendriyone adhikAra che. tethI paryApta paNAno abhAva rahe che. tethI ahiyAM sUkSama ane bAira evA be ja bhede teonA kahyA che. anya sthaLanI jema ahiyAM ekaIndriyavALA pRthvIkAyikanA para leTA nathI. 'kahi Na bhate ! aNatarovavannagANaM bAyara paDhavIkAiyANa ThANA pannacA' sAvana mA manata55nna mA42 pRthvIyi mendriya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a.za0sU01 ana0 kaikendriyANAM medAdini 9 'goyamA' he gautama ! 'saTThANeNaM aTThasu puDhavIsu' svasthAnena aSTasu pRthivISu yatra te tiSThanti tAni teSAM svasthAnAni, tadapekSayA teSAmaSTAsu pRthivISu sthAnAni kathitAni, 'taM jahA' tapathA-'rayaNappabhAe jahA ThANApade' ratnaprabhAyAM yathA-syAnapade prajJApanAyA dvitIyaM padaM tatra yathA ratnapabhAdikaM mArabhArApRthivI paryantaM sthAnatayA kathitaM tadeva sthAnatayA atrApi jJAtavyamiti / kiyatparyantaM prajJApanAyAH sthAnapadamiha grAhyam, tatrAha-'jAba' ityAdi / 'jAva dIvesu samu. desu' yAvadvIpeSu samudreSu dvIpasamudAdikaM sarvameva anantaropapanna bAdarapRthivIkAyikai. kendriyANAM sthAnamiti / sthAnamupasaMharabAha-ettha gaM' ityAdi / 'ettha NaM aNaMtauttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! saTTANe NaM adusu puDhavIsu' he gautama ! svasthAna kI apekSA se ina anantaropapannaka bAdara ekendriya jIvoMke sthAna ATha pRthiviyoM meM kahe gaye haiM kyoMki ye vahAM para rahate haiN| ve ATha pRthiviyAM isa prakAra se haiM-'rayagappabhAe jahA ThANapade' sthAnapada yaha prajJApanA kA dvitIya pada hai| usameM ratnaprabhA se lekara ISatprArabhArA pRthivI takake sthAna ko inakA nivAsasthAna batalAyA gayA hai| so aisA hI yahAM para inake nivAsasthAna ke sambandha meM jAnanA cAhiye / 'jAva dIvesu samuddesu ina pRthiviyoM Adi ke atirikta aura bhI ina anantaropapatraka ekendriya jIvoMke rahane ke sthAna haiM jo isa sUtrapATha dvArA batalAye gaye haiM ve sthAna haiM dvIpa aura samudra / samasta dvIpoM meM aura samasta samudroM meM bhI ye anantaropapannaka bAdapRthivIkAyika ekendriya jIva rahate haiN| jInuM sthAna kayAM kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA ! saTANeNa aTThasu puDhavIsu' 3 gautama ! 21yAnanI apekSAyA A anaMtarapapanaka bAkara ekaIndriyavALA jInA sthAne ATha pRthvImAM kahevAmAM Avela che. kema ke te tyAM rahe che. te ATha pRthvIye A pramANe cha. rayaNappabhAe jahA ThANapade' prajJApana sUtranA bhI sthAna pamAnanA vigerathI laIne praznArA pRthvI sudhInA sthAne tenA nivAsa sthAna kahela che. te te ja pramANe ahIMyA teonA nivAsa sthAnanA saMbaMdhamAM sabhA. 'jAva dIvesu samuddesu' mA pRthvIyA zivAya bhI 55 mA manata papanaka ekaIndriya jIne rahevAnA sthAne che. je A sUtrapATha dvArA batAvavAmAM Avela che. te sthAne dvIpa ane samudra che. saghaLA dvIpamAM ane saghaLA samudramAM paNa A anaMtarA55naka eka IndriyavALA jIve 2. che. mAzata 'estha Na aNaM tarovavaNNagANa bAyara puDhavIkAiyANa' ThANA bha057 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre roSavanagANaM vAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pamattA' atra ratnapramAdiSu dvIpasamudrAdiSu ca khalu anantaropapatrakAnAM bAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prAptAni kathi. tAni / eteSu dvIpasamudrAdiSu ete tiSThantIti bhaavH| tat kimetAvadeva sthAnam anantaropapatrakAnAM tatrAha-'uvavAeNa' ityaadi| 'uvavAeNaM savvaloe' upapAtena sarvalo ke sthAnam, 'samugdhAraNa savvaloe' samudra ghAtena sarvaloke tatropapAtena-upapAtAbhimukhyenApAntarAlavRttyetyarthaH samudghAtena mAraNAntikeneti / anantaropapannakA hi upapAtamAraNAntika samudghAtAbhyAmati bahutvAt sarvalokamapi vyApya vartante, atracaivaM bhUtayA sthApanayA bhAvanA krtvyaa| atra prathamavatraM yathaiva eke saMharanti, tadaiva tavakradeza manye pUrayanti / evaM dvitIyavakrasaMharaNe'pi avakrotpacAvapi pravAhato bhaavniiym| anantaropapannakatvaM ceha bhAvibhAvApekSaM isa prakAra 'ettha NaM aNaMtarovavanagANaM vAyara puDhavIkAiyANaM ThANA paNNattA' ina ratnaprabhA Adi pRthiviyoM meM aura jambUdvIpa Adi dvIpoM meM evaM lavaNa samudra Adi samudroM meM anantaropapannaka bAdarapRthivI. kAyika ekendriya jIvoM ke sthAna kahe gaye haiN| ina saba meM ye ekendriya jIva rahate haiM / 'uvavAeNaM savvaloe samugdhAeNaM savvaloe' upapAta kI apekSA se aura mAraNAntika samudaghAta kI apekSA ye jIva bahuta hI adhika honeke kAraNa samasta lokako vyApta kara ke raha rahe haiN| inakI aisI racanAse bhAvanA karanI caahiye| yahAM jaba prathama vakra sthAnako kitaneka anantaro. papanaka jIva saMhRta karate haiM-khAlI karate haiM-taba usI samaya usa vakra sthAnako dUsare aura anantaropapannaka jIva bhara dete haiN| isI prakAra se jaba dvitIya vakra sthAnakA saMharaNa hotA hai taba use aura dUsare anantaropapatraka jIva bhara dete haiM isa pannattA' mA ratnaprabhA vigere pRthvIyAmA bhane dI5 vigare vAcAmA tathA lavaNa samudra vigere samudromAM anaMtarapapattaka bAdara ekaIndriyavALA jIvonA sthAne kahevAmAM Avela che. A badhAmAM eka IndriyavALA ja rahe che. 'vavAeNa savvaloe samugghAeNasavvaloe' 55AtanI apekSAthI bhane bhArata samuddaghAtanI apekSAthI A jI ghaNuM vadhAre hevAne kAraNe saghaLA lekane vyApta karIne rahe che. teonI racanA A prakAranI karIne bhAvanA karavI joIe. ahiyAM jyAre pahelA varkasthAnane keTalAka anaMtarA55naka ja khAlI kare che, tyAre te ja samaye te vakrasthAnane bIjA anaMtapannaka jIve bharI de che, e rIte jyAre bIjA vaka zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU01 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 451 grAhyamapAntarAle tasya sAkSAdabhAvAt / mAraNAntikasamudghAtazca prAktana bhAvApekSayA anantaropapannakAvasthAyAM tasyAsambhavAditi / 'sadvANeNaM logassa asaMkhejjai bhAge tti' svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge ratnaprabhAdi pRthivInAM vimAnAnAM ca lokasyAsaMkhyeyabhAgavattitvAt, pRthivyAdInAM ca pRthivIkAyikAnAM svasthAna. svAditi / 'aNaMtaropavanaga suhumapuDhavIkAiyA egavihA avisesamaNANattA' anantaropapatraka sUkSmapRthivIkAyikAH sarve'pi ekavidhA ekamakArakA eva bhavanti avizeSAH parasparaM vizeSarahitA anAnAtvAH parasparaM bhedarahitAzca bhavanti 'sadhya loe pariyAvanA' sarvaloke paryApannAH vyAptAH 'pannattA' prajJaptAH-kathitA iti prakAra pravAha rUpa se yaha sadA bharA hI rahatA hai| anantaropapannakatA yahAM bhAvI bhava kI apekSA se kahI gaI hai| kyoMki apAntarAla meM isakA sAkSAt abhAva rahatA hai| mAraNAntika samudghAta prAktana bhavakI apekSA se kahA gayA hai / kyoMki anantaropapannaka kI avasthA me isakA abhAva hotA hai, 'saTThANeNaM logassa asaMkhejjahabhAge tti' svasthAna kI apekSA ye lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiN| kyoMki ratnaprabhA Adi pRthiyiyoM aura vimAna ye saba lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM haiN| aura pRthivI Adi pRthivIkAyikoM ke svasthAna haiM / 'aNaMtarovavannaga suhumapuDhavIkAiyA egavihA avisesamaNANattA' saba anantaropapatraka sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jIva ekaprakAra ke hI hote haiM ! paraspara meM ye vizeSatA se rahita hote haiM / aura inameM koI bheda nahIM hotA hai / 'mavvaloe pariyovanA' ye sthAnanuM saMharaNa thAya che. tyAre tenAthI bIjA anaMtapannaka jIve te sthAna bharI de che. A pramANe pravAha rUpathI ahiyAM badhA bharyA ja rahe che. anaMtarAyapannakapaNuM ahiyAM AgAmI bhavanI apekSAthI hesa cha. bha3-mapAntasamA tanA sAkSAta malA 2 che. 'sadANeNa logassa asaMkhejjai bhAgetti' svasthAnanI apekSAthI tAnA masabhyAta bhAgamAM rahe che. kema ke ratnaprabhA vigere pRthvI ane vimAne e badhA lekanA asaMkhyAtama bhAgamAM che. ane pRthvI vigere pRthvIkAyikonuM svAsthAna cha. 'aNaM tarovavannagasuhamapuDhavIkAiyA egvih| avisesamaNANattA' sA anaMtare papannaka sUma pRthvIkAyika eka IndriyavALA ja eka prakAranA ja hoya che. teo ane anya vizeSa paNAthI rahita hoya che. ane temAM is lAta nathI. 'savvaloe pariyAvannA' yA saNAma vyAsa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 bhagavatIstra 'samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! 'evaM eeNaM kameNaM savve egidiyA bhANiyabA' evam anantaropapannaka pRthivIkAyika kendriyavadeva sarve'pi akAyikAdaya ekendriyA bhaNitanyAH prarUpaNIyA iti / 'sahANAI samvesi jahA ThANapade tesi pajjattagANaM bAyarANaM' svasthAnAni sarveSAM zeSANAmakAyikAdhe kendriyANAM yathAsthAnapade-prajJApanAyA dvitIyapade teSAM paryAptakAnAM bAdarANAM yathA kathitAni tathaiva jnyaatvyaani| bAdarapRthivIkAyikAnAM svasthAnAni caitram-'aTThasu puDhavIsu taM. jahA-rayaNappabhAe' aSTasu pRthivISu tadyathA-ratnapabhAyAm ityAdi, bAdarAkAyikAnAm 'sattamu ghaNodahIsu' sapta ghanodadhayaH svasthAnam, bAdaratejaskAyikAsamasta loka meM vyApta hokara rahate hai aisA 'samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! inake sambandha meM kahA gayA hai / 'evaM eeNaM kameNaM savve egidiyA bhANiyavvA' isI prakAra se samasta sUkSma apkAyika Adi ekendriya jIva kaha dene cAhiye / 'sahANAI samvesi jahA ThANapade, tesi pajjattagANaM bAyarANa' ina pRthivIkAyika jaisA hI samasta apkAyika Adi ekendriya jIvoM ke svasthAna prajJApanA ke sthAna pada meM kahe gaye anusAra jAnanA cAhiye ! jisa prakArase paryApta bAdara ekendriyoM ke upapAta, samudghAta aura svasthAna kahe gaye haiM usI prakAra se ve aparyApta bAdara ekendriya jIvoM ke bhI jAnanA cAhiye / bAdarapRthivIkAyikoM ke svasthAna isa prakAra se hai-'aTThasu puDhavIsu taM jahA rayaNappabhAe' bAdarapRthivIkAyikoM kA svasthAna ratnaprabhA Adi ATha pRthiviyoM meM hai 'sattasu ghaNodahIsu' bAdaraapakA. yikoM kA svasthAna sAta ghanodadhiyoM meM haiM / dhAdara tejaskAyikoM kA thaine 27 che. me pramANe "samaNAuso' ke zrama AyuSman sAmanA viSayamA jusa che. 'evaM eeNa kameNa savve egidiyA bhANiyavvA' mA pramANe saghaLA sUkSma aSkAyika vigere ekendriya jIvonA saMbaMdhamAM kahela che. saTANAI samvesi jahA ThANa pade vesiM pajjattagANa bAyarANa // saghaNAmayika ekendriya jInuM svAsthAna prajJApanA sUtranA sthAnapadamAM kahyA pramANe samajavuM. je rIte paryApta bAdara ekaIndriyavALA jI.ne upapAta, samudughAta ane svasthAna kahevAmAM Avela che, e ja pramANe A aparyApta bAdara ekaIndriyavALA jInA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. bAdara pRthvIkAyikenA svasthAna yA pramANe he che.-'adusu puDhavIsu ta jahA rayaNappabhAe' mA42 12vIyituM sthAna prA vigere mA pRthvIyobhA che. 'sattama praNodahIma' mAi2 mayituM svasthAna sAtAva cha ra zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA ThIkA za034 a. za. 1 sU01 ana0 kekendriyANAM bhedAdini0 453 nAma 'aMtomaNussakhettA' antarmanuSyakSetramityAdi, bAdaravAyukAyikAnAM punaH svasthAnam 'sattasu ghaNavAyavalarasu' saptaghanavAtavalayAH bAdaravanaspatInAM tu svasthAnam 'sattasu ghaNodahIsu' saptaghanodadhaya ityAdi / 'utravAya samugdhAya sahANANi jahA tesiM ceva apajattagANaM vAyarANa' upapAtasamudghAvasvasthAnAni yathA teSAM pRthivIkAyikAnAmetra aparyAptakAnAm aparyAptatAguNaviziSTAnAM bAdarANAm, aparyApta bAdarapRthivIkAyikAdInAM yena prakAreNopapAtasamudghAta svasthAnAni kathitAni tenaiva rUpeNa paryApta bAdarapRthivIkAyikAdInAmapi upapAta samudyAta svasthAnAni jJAtavyAni tAni caitram ' jattheva vAyarapuDhavIkAiyANaM pajjatagANaM ThANA uttheva vAyara puDhacIkAiyANaM apajjatagANaM ThANA pattA, uvavANaM savvaloe, samugdhAraNaM savvaloe, sahANeNaM logassa asaMkhejnasvasthAna 'aMto maNussakhette' antarmanuSya kSetra hai / 'sattasu dhagavAghavala su' bAdaravAyukAdhikoM kA svasthAna sAta ghanavAta Adi haiM / bAdaravanaspatikAyikoM kA svasthAna 'sattasu ghaNodahIsu' sAta ghanodadhiyoM meM hai / ityAdi / 'ubavAya samugdhAya saTTANANi jahA tesiM ceva aparajagANaM bAdharANaM' upapAta, samudghAta aura svadhAna ye jisa prakAra se paryApta bAdara ekendriya jIvoM ke kahe haiM / usI prakAra se ye aparyApta bAdarapRthivIkAyika AdikoM ke kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiye / ' ' jattheva bAyarapuDha vIkAyANaM pajjantagANaM ThANA tattheva bAyarapuDhavIkArayANaM apajjattagANaM ThANA pannattA' isIliye aisA yaha sUtra kahA gayA hai jahAM para paryApta bAdara pRthivIkAyikoM ke sthAna haiM vahIM para aparyApta bAdara pRthivIkAyikoM ke sthAna hai / 'ubavAeNaM savvaloe, samugdhAeNaM tesmAyiThAnu svasthAna 'atomaNussa khettA' antarmanuSya kSetra he mAhazvAyu kAyikanuM sthAna sAta ghanavAta vigere che. khAdara vanaspatikAyikAnuM svasthAna 'sattasu ghaNodahIsu' sAta ghanohadhivAta vAya che. chatyAhi 'ubavAya samugvAya saTANANi jahA sesiM ceva apajjattagANaM' bAyarANa" upayAta, samudghAta, yane svasthAna e badhA je pramANe paryApta Adara ekaIndriyavALA jIvAnA kahyA che, eja pramANe A aparyAptaka mAdara pRthvIkAyika vigerenA paNa kahelA che, tela samabhavu ' jattheva vAyarapuDhavI kAieNaM paJcattagANaM ThANA tattheva bAyara puDhavIkAiyANaM apajjatagANaM ThANA paNNattA' me bhATe 4 yA prabhASenu A sUtra kahela che. jyAM paryAsa khAdara pRthvIkAyikAnuM svasthAna che, tyAM ja aparyApta mahara pRthvI ayitu' sthAna che. 'uvavApaNa' savvalopa samugvApaNaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 bhagavatIsUtre imAge' ityaadi| yathaiva bAdarapRthivIkAyikAnAM paryAptakAnAM sthAnAni tathaiva vAdarapRthivIkAyikAnAmaparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni upapAtena sarvaloke, samudghAtena sarvaloke, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyamAge, ityAdIticchAyA / 'suhumANaM samvesi jahA puDhavIkAiyANaM bhaNiyA taheva bhANiyavvA jAva vaNassaikAiyatti' sUkSmANAM sarveSAmapkAyikAdInAM vanaspatikAyikAntAnAM yathA pRthivIkAyikAnA mupapAtasamudghAtasvasthAnAni tathaiva-tenaiva rUpeNa akAyikAdInAM sUkSmANAmapi upapAtasamudghAta svasthAnAni bhaNitavyAni yAvaddhanaspatikAyikA iti, aphAyikAdArabhya vanaspatikAyaparyantAnA mupapAta samu. dghAta svasthAnAni pRthivIkAyikavadeva jJAtavyAnIti bhaavH| 'aNaMtarovavanagANaM muhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo' 'anantaropapanakAnAM mUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati-kiyatsaMkhyakAH karmaprakRtayaH prajJaptA ? sabbaloe, saTTANeNaM logassa asaMkhejjai bhAge' ye upapAtakI apekSA se sarvaloka meM haiM samudghAtakI apekSA se bhI ye sarvaloka meM haiM aura svasthAna kI apekSA se ye lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN|' 'suhamANaM samvesiM jahA puDhavIkAiyANaM bhaNiyA taheva bhANiyavyA jAva vaNassaikAiyatti' jisa prakAra se sUkSma pRthivIkAyikoM ke upapAta samudghAta aura svasthAna kahe gaye haiM usI prakAra se samasta sUkSama ekendriyoM ke prakAyika se lekara vanaspatikAyikoM takake upapAta samudghAta aura svasthAna kaha lenA cAhiye / 'aNaMtarovava. nnagANaM suhuma puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo pannattAo' 'he bhadanta ! anannaropapannaka mUkSmapRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA aDasavvaloe, saTANeNa loyaspta asaMkhejjai bhAge' 755|tnii apekSAthI mA sava' lakamAM rahe che. samudghAtanI apekSAthI paNa A sarva lokamAM rahe che. ane svasthAnanI apekSAthI A sarva lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che. 'suhamANa samvesiM jahA puDhavIekAiyANa bhaNiyA taheca bhANiyavvA' jAva vaNassaikAiyatti' 2 pramANe sUkSma pRthvIyana 655ta, samuddhAta, bhane svasthAna kahyA che. e ja pramANesaghaLA sUphama ekaIndriyavALA jene aSkAyikathI laIne vanaspati kAyika sudhInA upapAta, samughAta ane svasthAna kahevA na 'agaMtarovavannagANa suhumapuDhavIkAjhyANa bhaMte ! kai kammapagaDIo pannatA' bhagavan mAnata55- sUkSma pRthvIpi vAnI bha' prakRti kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.1201 ana0 kaikendriyANAM medAdini0 455 iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityadi, 'goyamA' he gautama! 'aTTha kammapagaDIo pannacAo' aSTa karmaprakRtayaH jJAnAvaraNIyAdikAH prajJaptA:-kathitAH 'evaM jahA egidiya saesu aNaMtarovavannagauddesae taheva pannattA mo taheba baMdhati taheva vedeti' evaM yathA-ekendriyazateSu trayastriMyattamazatakasya prathameM ekendriyazate dvitIye anantaro. papanakoddezake tathaiva prjnyptaaH| tathA tathaiva vadhnanti tathaiva vedayanti iti jJAtavyam / prajJApanabandhanavedanarUpA stisro'pi vaktavyatA ekendriyazatakoktavadeva vAcyA iti bhAvaH, tathAhi-ekendriyazatake pazcavidhA ekendriyAH prajJaptA iti, bandhana sUtre saptakarmaprakRtI badhnanti 2, vedanasUtre caturdazavidhAH jJAnAvaraNIyAkamma pagaDIo pannattAo' he gautama ! inake ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| 'evaM jahA egidiyasaesu aNaMtarovavannaga uddesae taheva pannattAo taheva baMdhati taheva vedeti' jisa prakAra se 33 ve zataka ke ekendriya zatakoM meM se prathama ekendriyazataka meM dvitIya ananmaro. papannaka uddezaka meM he gautama ! bandha aura vedana ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai usI prakArase inake sambandha meM bhI kahA gayA jAnanA cAhiye / tAtparya isa kathanakA kevala aisA hI hai ki prajJApana-sattva, bandhana evaM vedana ke sambandha meM jaisA kathana ekendriya zatakoM ke anantaropapatraka uddezaka meM kahA hai, usI prakAra kA kathana yahAM para bhI kaha lenA caahiye| jaise isa sambandha meM ekendriya zataka meM pAMca prakArake ekendriya jIva kahe gaye haiM-bandhana mUtra meM sAta karmaprakRtiyoM kA inake / cha hai-'goyamA ! aTTa kammapagaDIo pannattAo' gautama ! tamAna 2418 atiiye| vAma mAvI cha. 'evaM jahA egidiyasaesu aNaMtarovavannaga uddesae taheva pannattAo taheva badhati taheva vedeti' 2 prabhAe 33 tetrIsamA zatakanA ekendriya zatakomAMthI pahelA ekendriya zatakamAM bIjA anaMtapapannaka uddezAmAM he gautama! baMdha ane vedananA sambandhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANe teonA sambandhamAM paNa kahevuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-satva, baMdhana ane vedananA saMbaMdhamAM ekendriya zatakonA anaMtarA papannaka uddezAmAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana A prakaraNamAM eTale ke anaMtaro papannaka sUma pRthvIkAyikanA saMbaMdhamAM samajavuM. jemake-prajJApanA sUtramAM pAMca prakAranA ekendriya ja kahevAmAM AvyA che. badhA sUtramAM sAta karmapraketine teone baMdha thAya che, tema kahevAmAM Avela che. vedanA sUtramAM A cauda prakAranI karmaprakRtinuM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 bhagavatIsUtre caSTa 8, zrotrendriyAdyAzratasraH 4, sI puruSabadhyarUpe dve 2, evaM caturdaza karmaprakRtI darata tAtparyArthaH / kiyatparyanta me kendriyazatakamihAdhyetavyaM tatrAha - 'jAva' ityAdi / 'jAba atarovavanagA vaNassaikAiyA' yAvadanantaropapakSakA vanaspatikAyikAH aSkAyikAdArabhya vanaspatikAyikAntAH sarve'pi anantaropapannakai kendriyA itthameva paJcavidhAH majJaptAH itthameva karmaprakRtI vaidhnanti vedayanti ceti bhAvaH / 'anaMtazevavannaga ergidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' anantaropapa " ke ndriyAH khalu bhadanta ! kutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatyotpadyante ? ityutpAdaviSayakaH praznaH uttaramAha - 'jaheva ohio uddesao maNio taheva' yathaiva audhika uddezko bhaNitaH asyaiva catustriMzattamasya zatakasya prathame ekendriyazate vandha hotA hai aisA kahA gayA hai / vedana sUtra meM ye caudaha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM aisA kahA gayA hai| ve caudaha prakRtiyAM isa prakAra se haiM-jJAnAvaraNIyAdika 8 zrogendriyAvaraNa 4 strIpuruSAvaraNarUpa do 2 / 'jAva anaMtazevavannagA vaNassaikAiyA' isI prakAra kA kathana yAvat anantaropapannaka vanaspatikAyika taka jAnanA cAhiye / arthAt 'akAyika se lekara vanaspatikAyika taka saba anantaropapannaka ekendriya jIva jo ki pAMca prakAra ke kahe gaye haiM isI prakAra se karmaprakRtiyoM kA bandha karate hai aura isI prakAra se ve unakA vedana karate haiM / 'anaMta sevacanna egiMdiyANa bhaMte ! kabhI uvavajjaMti' he bhadanta ! anantaropapannaka ekendriya jIva kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- ' jaheba ohio uddesao bhaNio taheba' 'he gautama! jaimA sAmAnya uddezaka meM kahA gayA hai vaisAhI yahAM para bhI vedana kare che. eTale ke jJAnAvaraNIya vigere ATha 8 zretrendriyAvaraNa 4 tathA strIvedvAvara 13 53SavedvAvara 14 'jAva anaMtazevavannagA vaNassa ikAiyA' Aja pramANenuM kathana yAvat anaMtare papannaka vanaspatikAyikanA kathana sudhI samajavuM. arthAt apRkAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhI saghaLA anaMtare papa naka ekendriya jIvA ke je pAMca prakAranA kahevAmAM AvyA che, te badhA eja pramANe kama prakRtiyAnA khaMdha kare che. ane eja pramANe te tenu vedana kare che. 'aNa' tarovavannaga egidiyANaM bhaMte! kao uvavajjati' he bhagavan anNtrApannaka ekendriya jIvA karyAMthI AvIne utpanna thAya che ? A uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - ' jaheva ohio uddesao bhaNioM praznanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.1 u02 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 457 pathamoddezake ekendriyANA mutpAdaH kathitaH tatrApi vyutkrAntipadasya prajJApanAyA: paSThapadasya saMketaH kRta stata statra yena rUpeNa utpAdaH kathitaH stathaivehApi jnyaatvyH| tathAhi-sAmAnyatayA ekendriyAH nArakAn vihAya tiryamanuSya devebhya Agatyotpadyante / pRthivyavanaspatikAyikeSu devAnAmapi utpatti sadabhAvAt / tejovAyukAyikeSu devebhya Agatya notpadyante, tatra ca tiryagyoni kebhyaH saMmRchima garbhajeti dvividhebhyo'pi manuSyebhya zvAgatyotpadyante, iti vivekaH / ___ atha samudghAtasUtramAha-'aNaMtarovavannaga0' ityAdi / 'aNaMtarovavanaga egidiyANaM bhaMte ! kaisamugdhAyA pannattA' anantaropapannakaikendriyANAM bhadanta ! kati kaha lenA cAhiye / arthAt isI cauMtIsave zataka ke prathama ekendriyazataka me prathama uddezaka meM ekendriya jIvoM kA utpAda kahA gayA hai aura isa sambandha meM vahAM prajJApanA ke chaThe vyutkrAntipadakA saMketa kiyA gayA hai, isaliye vahAM jipta rUpase utpAda kahA gayA hai usI prakAra se vaha yahAM para bhI jAnanA caahiye| sAmAnyatayA ekendriya jIva nairapikoM ko choDakara tiryazca manuSya evaM dezoM meM se Akarake utpanna hote hai| pRthivIkAyikoM meM apakAyikoM meM aura vanaspatikAyikoM meM devoM kI utpatti ho jAtI hai / tejaskAyikoM meM evaM vAyukAyikoM meM devoM kI utpatti nahIM hotI hai| vahAM tiryagyonikoM se evaM saMmUcchima aura garbhaja manuSyoM se Akarake hI jIva utpanna hote haiN| __ 'aNaMtarovavannagaegidiyANaM bhaMte ! kai samugdhAyA paNNattA' he bhadanta jo anantaropapannaka ekendriya jIva haiM unake kitane samudghAta taheva' hai gautama ! sAmAnya dezamA 2 pramANe vAmAM Ave che, 4 pramANe ahiyAM paNa samajI levuM. arthAta A cetrIsamA zatakanA pahelA ekendriya zatakamAM pahelA uddezAmAM ekendriya jIne upapAta kahela che, ane te saMbaMdhamAM tyAM prajJApanA sUtranA chaThA vyutkrAMti padanI bhalAmaNa karela che, tethI tyAM je pramANe utpAda kahevAmAM Avela che, eja pramANe te kathana ahiyAM paNa samajavuM. sAmAnya rIte eka IndriyavALA ja nairayikAne cheDIne tiryaMca manuSya ane devemAMthI AvIne utpanna thAya che, pRthvIkAyikomAM, akAyikamAM, ane vanaspatikAyikamAM devanI utpattI paNa thAya che, tejaskAyikamAM ane vAyukAyikamAM devanI utpattI thatI nathI. tyAM tiya"ca nikamAMthI ane saMmUrNima ane garbha ja manuomAMthI AvI ne ja jIva utpanna thAya che. 'aNaMtarovavannaga egidiyA Na bhaMte ! kai samugghAyA paNNattA' laga anatApapanaka ekendriya je jIve che. teone keTalA samudughAte kahyA che? bha0 58 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 - - - -- - bhagavatIle samudghAtA:-kiyatsaMkhyakAH samudghAtA bhavantIti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'donni samugghAyA pannasA' dvau samudghAtauM prajJaptI 'taM jahA' tadyathA-'veyaNA samugghAe ya kasAya samugdhAe ya' vedanA samudghAlazca kaSAya samudaghAtazca anantaropapannAtvena mAraNAntikAdi samuddhAtAnAmasaMbhavAt dvau evaM vedanAkaSAyAtmako samudghAtau kathitAviti bhaavH| 'aNaMtarovavannaga egidiyANa maMte !' anantaropapannakaikendriyAH khalu bhadanta / 'kiM tullaTThiyA khullavisesAhiyaM kammaM pakareMti pucchA taheva' kiM tulyasthitikAH tulyavizeSAdhika karma prakurvanti athavA tulyasthitikA vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti athavA vimAnasthitikA: tulyavizeSAdhika karma prakurvanti athavA-vimAtrasthitikA kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! donni samu. gdhAyA pannattA' 'he gautama ! anantaropapannaka ekendriya jIvoM ke do samudghAta kahe gaye haiM 'taM jahA 'jaise-'veyaNAsamugdhAe kasAyasamugghAe' 'vedanAsamudghAta aura kaSAyasamudghAta mAraNAntika Adi samuddhAtoM kA yahAM anantaropapatraka hone se abhAva rahatA hai| 'anaMtarovavannaga egidiyANaM bhaMte ! kiM tullahiyA tullavisesAhiya kamma pakareMti' he bhadanta ! jo anantaropapannaka ekendriya jIva samAna AyuvAle hote haiM ye kyA tulya vizeSAdhika karmakA bandha karate hai ? 'pucchA taheva' isa prakAra se pahile ke jaise yahI prazna karanA cAhiye / ataH yahAM ye tIna prazna aura kara lenA cAhiye / jaise-he bhadanta ! jo anantaropapannaka ekendriya jIva samAna AyuvAle hote haiM ve kyA bhinna bhinna rUpa meM bhA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che 4-'goMyamA ! donni samugghAyA paNNatvA' bhagavana anaMtapannaka ekendriya jIne be samuddaghATe kahevAmAM Avela che. 'ta jahA' bha -'veyaNA samugghAe kasAyasamugghAe' vA samuddhAta ane kaSAya samuddaghAta ahiyAM anaMtarapapanaka hovAthI mAraNatika vigere samuddaghAte nAmamA che. 'aNaM tarovavannaga egidiyANa bhate / kiMtullavijhyA tulla visesAhiya kamma pakareM'ti' san 2 bhane anata55na dhandriyAmA / sarakhA AyuSyavALA hoya che. teo zuM tulya athavA vizeSAdhika kamano ma 42 1 'pucchA taheva' mA pramANe gItabhAbhIge paDe hyA pramAnA pAMca prazno pUchayA che. jethI ahiyAM bAkInA bIjA traNa prazno karI levA joIe. jema ke he bhagavad je anaMtaro55nnaka ekaIndriyavALA ja samAna AyuSyavALA hoya che, teo zuM judA judA prakArathI vizeSAdhika zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 ma. za01 u02 ana0 kaikendriyANAM medAdini0 451 vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti, iti pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atyaMgaiyA tullaTiiyA tullavisesAhiyaM kamma pakareMti' astyekake tulyasthitikAH tulyavizeSAdhika karma jJAnAvaraNIyA dika prakurvanti 'atthegaiyA tullaTThizyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti' assyekake tulyasthitikA vimAtravizeSAdhika karma prakurvantItyuttaram / puna: zaGkate 'sekeNDeNaM' ityAdi, 'se kaNaTeNaM jAva vemAyavisesAhiyaM kamma pakareM ti' tatkenArthena bhadanta ! yAvad vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti iti, atra yAtpavizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? athavA jo anantaropapannaka jIva bhinna bhinna sthitivAle hote haiM ve tulya vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? athavA jo bhinna bhinna sthitivAle anantaropapannaka ekendriya jIya haiM ve viSama vizeSAdhika karmakA pandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! asthegaiyA tullaTTiyA tullavisesAhiya kammaM pakareM ti' he gautama! kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo samAna sthitivAle hote haiM aise be jIva tulyavizeSAdhika jJAnAvaraNIya Adi karmakA bandha karate haiN| 'asthegaiyA tullahiiyA vemA. yavisesAhiya kammaM pakareMti' tathA kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo samAna sthitivAle to hote haiM para ve bhinna bhinna rUpa meM vizeSAdhika karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| 'se keNaTeNa jAva vemAyavise sAhiyaM kammaM pakareMti' he bhadanta ! aisA karmane baMdha kare che ? athavA je anaMtare papanaka jIva judI judI sthitivALA hoya che, teo zuM tulya athavA vizeSAdhika kamane baMdha kare che? athavA je judI judI sthitivALA anaMtaro55naka ekendriya jIve che. teo viSama paNathI vizeSAdhika kamane baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha hai-'goyamA ! atthegaiyA tullaTriiyA tullavisesAhiya kamma' pakareM ti' . gautama! keTalAka anaMtarapapannaka ekaIndriyavALA cho evA hoya che, ke jeo samAna sthitivALA hoya che, evA te ja tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vigaire 4bhane 55 42 cha. 'atthegaiyA tulladviiyA vemAyavisesAhiya kamma pakareM'ti' tathA 21 manata55-1 mendriyavANA va sevA DAya cha ke jeo samAna sthitivALA hoya che, paraMtu teo judA judA prakAre vizeSAdhika karmaprakRtine baMdha kare che. 'se keNa deNa' jAva bemAyavisenAhiya kamma' pakareM ti' 3 lApana zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 460 dena tulyasthitikAH tulyavizeSAdhika karma prakurvanti astyeka ke tulyasthitikA ityantasya prakaraNasya saMgraho bhavatIti / 'uttaramAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'atavanamA egiMdiyA dubihA pannatA' anantaropapannakA ekendriyA dvividhAH prajJaptAH - kathitAH 'taM jahA ' tadyathA--' atthegaiyA samAjyA antaran' astyeka ke anantaropapannakA ekendriyAH samAyuSkAH samopapatrakAH 'atthemaiyA samAuyA visamovavannagA' astyekake samAyuSkA viSamopapannakAH Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka anantaropapanaka ekendriya jIva aise hote haiM jo samAna sthitivAle hote haiM aura tulyavizeSAdhika jJAnAvaraNIyAdi karmakA bandha karate haiM ? aura kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva jo samAna sthitivAle to hote haiM para ve bhinna bhinna vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? yahAM yAvat pada se yahI pATha grahIta huA hai| isa sambandha meM uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM'goyamA ! anaMta rovabannagA egiMdiyA dubihA pannantA' he gautama! anantaropapatraka ekendriya jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jaise- 'atthemaiyA samAjyA samovavannagA, atyegaiyA samAjyA visa movavannagA' kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo barAbara kI AyuvAle hote haiM aura sAtha sAtha utpanna hote haiM / tathAkitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo barAbara kI AyuvAle to hote haiM para ve bhinna bhinna samaya meM utpanna hue hote Apa evuM zA kAraNathI kaheA che? ke keTalAka ana tarApapanaka ekaIndriyavALA jIvA evA hAya che, ke jeo sarakhI sthitivALA hoya che. ane tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vigere ka nA khadha kare che? tathA keTalAka anatapapannaka jIva evA hAya che ke-jee samAna sthitivALA hoya che, paraMtu teo judA judA vizeSAdhika kanA baMdha kare che ? A pATha ahiyAM yAtra. padathI grahaNa karavAmAM Avela che. A praznaneuttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmI ne huDe che De-'goyamA ! anaMta robavaNNA eti diyA duvidhA paNNattA' he gautama! ana MtazepayannaH zre''ndriya vA me ahAranA vAmAM Ave che. 'ta' jahA ' te yA pramANe che.- 'atthegaiyA samAjyA samovavannagA atyegaiyA bhramAcyA visamovavannagA, haiTalA anaMtarApapanno'vandriyavAjA bhve| bhevA hAya che ke jeo sarakhI mAyuSyavALA hAya che, ane eka sAthe ja utpanna thAya che. tathA keTalAka ana tarApapanaka ekaindriyavALA jIve evA hAya che ke zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 u02 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 461 'tattha NaM je te samAuyA samovavannagA' tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakAH 'te NaM tullahiiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti' te khalu tulyasthitikAH tulya vizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti / ye samAyuSkA anantaropapa. naka paryAyamAzritya ekasamayamAtrasthitikAH tatparataH paramparopapanna kavyapahe. zAt , samopapannakA ekasminneva samaye utpattisthAna prAptA ste tulyasthitayaH samopapannakatvena samayogatvAt tulapavizeSAdhikaM karma prakurvanti / 'tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA teNaM tullaTiiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti' tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapannakA ste khalu tulyasthitikA bimaatrvishehaiN| 'tatya Naje te samAuyA samovavannagA' inameM jo ye samAyuSka samopapannaka anantaropapannaka ekendriya jIva haiM, 'te gaM tullahiyA tullavisesAhiya kammaM pakareMti' tulyasthitivAle hote haiM aura tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya Adi karmakA bandha karate haiN| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jo samAyuSka hote haiM anantaropapannaka paryAya ko Azrita karake eka samaya mAtra kI sthitivAle hote haiM kyoM ki isake bAda ve paramparopapannaka ho jAte haiM / samopapannaka eka samaya meM utpatti sthAna ko prApta ho jAte haiM isaliye ve tulyasthitivAle hote hue samopapannaka hone ke kAraNa samAna yogavAle hote haiM / isa kAraNa ve tulya aura vizeSAdhika rUpase jJAnAvaraNIya Adi karma prakRtiyoM kA bandha karate haiM / 'tattha Na je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullahiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti' tathA jo samAyuSka hote haiM aura jeo samAna AyuvALA to hoya che, paraMtu teo judA judA samaye utpanna yAya che. 1 'tattha Na je te samAuyA samovavannagA' teyAmA 2 mA samAna AyuSyavALA ane sAthe utpanna thavAvALA anaMtara 55nnaka ekendriyavALA jI. che. te Na tullaTThiiyA tullavisesAhiya kamma pakareM ti' tammA tulya sthiti hoya che. ane tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vigere karmane baMdha kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jeo samAna AyuSyavALA hoya che. teo anaMtarApapanaka paryAyano Azraya karIne eka samaya mAtranI sthitivALA hoya che. kema ke te pachI teo paraMparAthanaka thaI jAya che, samayapannaka-eka sAthe utpanna thavAvALA ane eka samayamAM ja utpattI sthAnane prApta karI le che. tethI teo tulyasthitivALA hovA chatAM samAna utpattivALA hovAne kAraNe samAna yogavALA hoya che. te kAraNathI teo tulaya ane viveSAdhika paNAthI jJAnAvarIya vigere 4 pratiyAnA 4 che. 'tattha je ve samAjyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre SAdhikaM karma prakurvanti ye tu samAyuSkA stathaiva viSamopapannakA vigrahagatyA sama. yAdi bhedenotpattisthAna prAptA ste tulyasthitaya utpattisthAnamAptiSamye NotpattisthAnamAptikAlavaiSamyAd vigrahe'pi ca bandhakatvAd vimAtra vizeSA. dhikaM karma prakurvanti, viSamasthitika sambandhi tu antimabhaGgadvayamanantaropapannakAnAM na sambhavati anantaropapannakatve viSamasthiterabhAvAt iti / 'se viSamopapannaka hote haiM ve yadyapi tulyasthitivAle hote haiM para viSamopa. pannaka hone ke kAraNa viSamayoga yukta hone se vimAtra vizeSAdhika karma kA bandha karate hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jo anantaropapannaka ekendriya jIva samAna AyuvAle hote haiM ve tulya sthitivAle to hote hI haiM parantu inheM jo vimAtra vizeSAdhika karma kA bandhaka kahA gayA hai vaha viSamopapannaka hone ke kAraNa kahA gayA hai| viSamopapannakatA inameM isaliye AtI hai ki aise ye jIva vigraha gati se ki jisa meM samayAdika kA bheda hotA hai utpatti sthAna meM Ate haiM ataH ve tulyasthitivAle bhale hI rahe parantu utpatti sthAna ko prApta hone kI viSamatA se utpatti kAla kI viSamatA ko lekara aura vigraha meM bhI karmabandha karane ke kAraNa aise ye anantaropapannaka eke. ndriya jIva vimAtra vizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiN| viSamasthiti se sambandha rakhanevAle antima do bhaGga anantaropapannaka ekendriya jIvoM visamovavannagA teNa tullaTiiyA vemAyavisesAhiyaM kambha pakareti' tathA re| samAna AyuSyavALA hoya che, ane viSame 55naka hoya che, teo joke-sarakhI sthitivALA hoya che, paraMtu viSame 55naka hovAnA kAraNathI viSama gavALA hovAthI vimAtrAthI vizeSAdhika kamane baMdha kare che. A kathananuM tAtparya e che ke-je anaMtare55naka eka IndriyavALA ja samAna AyuSyavALA hoya che, teo tulya sthitivALA te hoya che. paraMtu teone je vimAtrAthI vizeSAdhika kamane baMdha karavAvALA kahyA che, te viSamepa naka hovAnA kAraNe kahela che. teomAM viSamepanaka paNuM e mATe Ave che keevA e ja vigraha gatithI ke jemAM samaya vigerene bheda hoya che, utpatti sthAnamAM Ave che. tethI teo samAna sthitivALA rahe chatAM paNa AyuSyanA udayanA viSama paNane lIdhe ane vigrahagatimAM paNa kamane baMdha karavAnA kAraNe evA A anaMtare55naka ekaIndriyavALA jI vimAtrAthI vizeSAdhika kamane baMdha karavAvALA hoya che. viSama sthitithI saMbaMdha rAkhavAvALA chellA be bhaMge anAtApapanaka eka IndriyavALA ne saMbhavatA nathI. kema ke anaMtarApapapAka hovAthI temAM viSama sthitino abhAva rahe che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 bha.za.1 u02 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 463 teNaTeNaM jAva vemAyavisesAhiyaM kamma pakareMti' tattenArthena gautama ! evamucyate astyekake tulyasthitikAH tulyavizeSAdhika karma prakurvanti astyekake tulya. sthitikA vimAtravizeSAdhika karma prakurvantIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ni' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta / anantaropapannakai kendriyapRthivyAdi jIvaviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan yathAsukhaM viharatIti ||suu0 2 // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM zrI "bhagavatImUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm catustriMzattame zatake prathameM ekendriyazate dvitIyodezakaH samAptaH // 34-1-2 // ke saMbhAvita nahIM hote haiN| kyoM ki anantaropapanna hone se inameM viSamasthiti kA abhAva rahatA hai ! 'se teNaDhe jAva vemAyavisesAhiya kamma pakareMti' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo tulya sthitivAle hote hue tulyavizeSAdhika karma kA bandha karate haiM aura koI koI anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo tulpasthitivAle hote hue bhI ghimAtra vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! 1 se teNaguNa jAva vemAyavisemAhiya kamma pare ti' 24thI hai gautama meM evuM kahela che ke keTalAka anaMtarapapanaka ekaIdriyavALA cho evA hoya che ke-jeo sarakhI sthitivALA hovA chatAM samAna ane vizeSAdhika kamane baMdha kare che. ane kaI kaI anaMtare55naka ekaindriya vALA jIvo evA hoya che ke jeo tulya sthitivALA hovA chatAM paNa vimAtrathI vizeSAdhika kamano baMdha kare che. 'seva bhaMte ! seva ! bhaMte ! tti' saman manata55-4 yi ekaIndriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ ED bhagavatIne si' he bhadanta ! anantaropapatraka pRdhivyAdi ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA hI satya hai / isa prakAra kahakara gautamane bhagavAn ko vandanA ko aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 2 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka ke prathama ekendriyazataka kA dUsarA uddezaka samApta // 34-2 // saghaLuM kathana sarvathA satya che, he bhagavana A5 devAnupriye A viSayamAM karela kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA cotrIsamAM zatakamAM pahelA eka Indriya zatakane bIjo udeza samApta 34-rA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 u03 paramparopanakaikendriyanirUpaNam 465 atha tRtIyodezakaH bhArabhyate mUlam-kAvihA of bhaMte ! paraMparovavannagA egidiyA pannattA? goyamA ! paMcavihA paraMparovavannagA egidiyA pannattA, taM jahA-puDhavIkAiyA bheo caukkao jAva vaNastaikAi. ytti| paraMparovavaNNaga apajattamuhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva paJcasthimille carimaMte apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajji. tae0 evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamo uddesao jAva loga carimaMto tti / kahiNaM bhaMte ! paraMparovavannaga bAyarapuDhavI. kAiyANaM ThANA pannattA ? goyamA ! saTANeNaM ahasu puDhavIsu evaM eeNaM abhilAveNaM jahA paDhame uddesae jAva tullaTTiiya tti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| cottIsaimesae paDhame egidiyasae taio uddeso smtto|34-3| __ chAyA--katividhAH khalu bhadanta ! parokSapannakA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH paramparopapannakA ekendriyAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkAyikAH bhedo catuSko yAvad vanaspatikAyikA iti / paramparopannakA'pa ryApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! esyA ratnamabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavya etasyA ratnamamAyAH pRthivyA yAvatpAzcAtye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA upapattam evametenAbhilApena yathaiva prathamoddezako yAllokacaramAnta iti / kutra khalu bhadanta ! paramparopapannaka bAdarapRthivI kAyikAnAM sthAnAni jJaptAni ? gautama ! svasthAnenASTAsu pRthivISu, evametenAbhilApena yathA-prathame uddezake yAvat tulyasthitikA iti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 11 // catustriMzattame zatta ke prathame ekendriyazatake tRtIyoddezakaH samAptaH // 34 / 1 / 3 / / bha0 59 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ___TIkA:--'painihANaM bhaMte !' katividhAH khalu bhadanta ! 'paraMparokvannagA egidiyA pannattA' paramparopapannakAH ekendriyAH prajJaptA:-kathitA ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA !' 'he gautama ! 'paMcavihA paraMparovavannagA egidiyA pannattA' paJcavidhA:-pazcaprakArakAH paramparopapannakA utpatte dvitIyAdisamaye vartamAnA ekendriyAH prajJaptAH-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA' pRthivIkAyikAH akAyikAH tejaskAyikAH vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAzca / pRthivIkAyikAH katividhAH prajJaptAH gautama ! dvividhAH prajJaptAH sUkSmAzca bAdarAzca evaM yAvadvanaspatikAyikA api sUkSma zataka 34 uddezaka 3 'kAvihA Na bhaMte ! paraMparodavanagA egidiyA pannattA' ityAdi TIkArtha--'kAvihA NaM bhaMte ! paraparovavannagA egiMdiyA pannattA' he bhadanta ! ekendriya paramparopapannaka jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM'goyamA ! paMcavihA para parovavannagA egi diyA pannattA' he gautama! ekendriya paramparopapannaka jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| jo jIva utpatti ke dvitIyAdi samaya meM vartate hai ve paramparIpAnaka kahe gaye haiM ! 'taM jahA' ve paramparopapannakoM ke pAMca bheda isa prakAra se haiM-pRthivIkAyika, akAyika, tejaskAyika vAyu kAyika aura vanaspatikAyika, he bhadanta ! pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! pRthivIkAyika do prakAra ke kahe gaye haiM / ve do prakAra sUkSma aura bAdara ke bheda se hote hai| isI prakAra se do bheda thAvat vanaspatikAyikoM taka jAnanA trIjA udezAne prAraMbha- 'kaivihA Na bhate ! para parovavannagA egidiyA paNNattA' tyAhi. sAtha-'kAvihANa bhaMte ! paraMparAvavannagA egidiyA paNNattA' 3 bhagavana ekaI driyavALA paraMparopa5naka jI keTalA prakAranA kahevAmAM sAvyA cha, ma prazna uttaramA prasuzrI hai-'goyamA ! pacavihA paraMparovauNNagA egi diyA paNNattA' gautama ! 4ndriyANA 52 555-na pAMya nA 4AmA mAvesa cha. 'ta jahA' te 5252|55-tiin pAMya bhede A pramANe che. pRthvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika he bhagavana pRthvIkAyike keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? uttaramAM prabhutrI kahe che ke he gautama ! pRthvIkAyike be prakAranA kahe. vAmAM AvyA che. te be prakAra sUma, ane bAdara e pramANe che. Aja pramANe sUkSama ane bAdara e be bhede yAvat vanarapatikAyika sudhI samajavA, zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. zaM. 1 u03 paramparopanna ke kendriyanirUpaNam 467 bAdarabhedena dvividhAH / paramparopapannakAH sUkSmapRthivIkAyikAH katividhAH prajJaptAH gautama ! dvividhAH prajJaptAH paryAptAzca aparyAptAzca evaM yAvadvanaspatikAyikA api paryAptAparyAptabhedena dvividhA bhavantIti etadAzayenaivAha'bhedo cauko jAva vaNassaikAiyatti' bheda zratuSko yAvadvanaspatikAyikA iti, vanaspatikAyikaparyAntAnAm ete catvAraH sUkSmavAdaraparyAptA paryAptarUpA bhedA jJAtavyA iti / ' paraMparokvannaga apajjata suDumapuDhavIkAiraNaM bhaMte !" paramparopapannakAparyaMta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imI se rayaNappabhAe puDhanIe purathimille carimaMte samohae' etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH 'samohaNittA je bhavie cAhiye / he bhadanta ! paramparopapannaka sUkSma pRthivIkAdhika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! ye do prakAra ke kahe gaye haiM eka paryAtaka aura dUsare aparyAptaka, vanaspatikAyika taka isI prakAra se do bheda hote haiM eka paryAptaka aura dUsare aparyApta isI Azaya ko lekara 'bhedo cauko jAva vaNassaha kAhayatti' sUtrakAra ne yaha sUtra kahA hai / pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ye cAra cAra sUkSma bAdara paryAptaka aura aparyAptaka bheda hote haiN| 'para' parovabannaga apajjantasumapuDhavIkAieNaM bhaMte! hamIse rayaNabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae0' he bhadanta ! vaha paramparopapannaka aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ki jisane isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrvacaramAnta meM mAraNAntika samudghAta kiyA hai / aura samudghAta karake isa ratnaprabhApRthvI ke pazcima caramAnta meM he bhagavan paraMparApapannaka sUkSma pRthvIkAyikA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke hai gautama ! paryApta ane aparyAptaka e e bhedathI para parApapannaka sUkSma pRthvIkAyikA e prakAranA che, Aja pramANe A e bhedo yAvata vanaspatikAyika sudhI samajavA. arthAt akAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA javA paryAptaka ane paryAptaka e be bhedavALA hoya che. tebha samabhavu. yA abhiprAyathI 'bheo caukko jAva vaNassai kAiyati' sUtrakAre A sUtrapATha kahela che. pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAya sudhInA jIvane sUkSma, khAdara paryAptaka ane aparyAptaka e rItanA cAra bhede hAya che. 'para' parovavannagA apajjatta suhumapuDhavIkAiyaNa bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte ! samohae' De lagavan te paraMparApayanna apryaasaka sUkSma pRthvIkAyika jIva ke jeNe A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mAraNAntika samudhAta karela che, ane mAraNAntika samudhAta karIne je A zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 bhagavatIstre - imIse rayaNappamAe puDhoe paccathimilche carimate apajjatta suhumapuDhavI. kAiyattAe utrajjittae' samavahatya yo bhavya etasyA ratnamabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA upapattuM sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyateti praznaH, uttaramAha-evaM' ityAdi, evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba paDhamo uddesao' evametenAmilApena yathaiva prathamoddezakaH eta. syaiva caturviMzattamazatakasya prathamoddezake yathA yathA yad yat kathitaM tatsarva tenaiva rUpeNehApi jJAtavyam, kiyatparyantaH prathamoddezaka ihAdhyetavya statrAha'jA' ityAdi, 'jAva logacarimaMte tti' yAvat lokacaramAnta iti ekasA. mayikena yAvat catuHsAmayi kena vigraheNa utpadyatetyArabhya lokacaramAnta paryantaM sarvamapi vaktavyam kintu auttare caramAnte samavahatAnAM pAzcAtye caramAnte ca aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hai, vaha kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamauddesao' he gautama! isa abhilApa dvArA jaisA isI cauMtIsaveM zataka ke pUre prathama uddezaka meM jaisA jaisA jo jo kahA gayA hai vaha saba usI rUpa se yahAM para bhI jAnanA cAhiye / aura aisAhI yaha saba kathana isa sambandha meM 'jAva logacarimaMte tti !' yAvat leAka ke caramAnta taka karanA cAhiye arthAt yaha yAvat lokake caramAnta taka meM eka samaya vAle vigraha se do samayavAle vigraha se tIna samayavAle vigraha se aura cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai kintu uttara loka ko ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAtamAM aparyAptaka sUma vAyukAyika paNAthI utpanna thavAne yogya banela che, te tyAM keTalA samayanI vigrahagatithI utpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI gautamasvAmIna 4che , 'eeNa abhilAveNa jaheva paDhamo uddesao' gautama! ma misaa56|2 zata 5 // cotrIsamA zatakanA pahelA udezAmAM kahevAmAM Avela che te saghaLuM kathana eja pramANe ahiyAM paNa samajavuM ane e ja pramANenuM te saghaLuM kathana A viSayamAM 'jAva logacarimaMte ! tti' yAvat honA 22mAnta sudhI vu naye. arthAt te yAvat lekanA caramAntamAM eka samayevALI vigrahagatithI athavA be samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI vigrahagatithI athavA cAra samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. paraMtu uttara lekanA caramAtamAM samuddaghAta karIne pazcima caramAntamAM utpanna thavAvALAone eka samayano vigraha hotuM nathI A kathana sudhI kahevuM joIe. A saMbaMdhamAM A zatakanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA 2034 a. za01 u03 paramparopana kai kendriyanirUpaNam 469 samutpadyamAnAnAmekasAmayiko vigraho na bhavati attasteSAM dvayAdi catuHsAmayiko vigraho bhavati, uktaM ca prathamoddezakAnte- 'uttarille samohayANaM paJcatthimille uvavajjamANANaM egasamaio viggaho natthi' ityantaM vAcyam 'kahi NaM bhaMte ! paraMparovavannaga bAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannatA' kutra khalu bhadanta ! paramparopapannaka bAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni - kathitAnItiH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama! 'sahANeNaM asu puDhIsu' svasthA nena yatra paramparopapannakA jIvA Asate tat svasthAnam sthAnApekSayA aSTAsu raznaprabhA dIpatprAgbhArA pRthivI paryanteSu paramparopapannaka bAdarapRthivIkAyikakendriyajIvAnAM sthAnAni prajJaptAnItyuttaram / evaM eeNaM abhilAveNaM jahA paDhame uddesa jAva tullaIiyatti' evametena pUrvoktenAbhilApena AlApakamakAreNa yathaiva caramAnta meM samudghAta karake pazcima caramAnta meM utpanna honevAloM ko ekasamayakA vigraha nahIM hotA haiM, yahAM taka kahanA cAhiye isa saMbandha meM isI zataka ke prathama uddezaka ke anta meM bhagavAnane kahA hai- 'uttarille samohayANaM paJcatthimille ubavajamANANaM egasamaio viggaho nasthi' 'kariNaM bhaMte ! para parovavannagA bAdhara puDhavIkAiyANaM ThANA pannatA' he bhadanta ! paramparopapannaka bAdara pRthivIkAyika ke sthAna kahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'godhamA ! sahANeNaM asu puDhavIsa' he gautama! paramparopapannaka bAdara pRthivIkAyikoM ke sthAna svasthAnakI apekSAse ATha pRthiviyoM meM kahe gaye haiM ve ATha pRthivIyAM ratnaprabhApRthivI se lekara ISatprArabhArA pRthivI taka haiM / ' evaM eeNaM abhilAveNaM jahA paDhame uddesa jAva tullahiyatti' isI prakAra se isa abhilApa dvArA inake sambandha kA saba praznottara rUpa kathana yAvat tulyasthitivAle paramparorathaDelA uddezAnA aMtamA lagavAne udhu che De- 'uttarille samohayANaM paccatthimille uvavajjamANA Na egasayaio viggahoM natthi ! 'kahi Na' bhaMve ! paraMparovavannagA vAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA paNNattA' he bhagavan para paropapannaka khAdara pRthvIkAyakAnA sthAne kayAM kahyA che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che hai - 'gomA ! sahANeNaM aTTasu puDhabIsu' he gautama! parapapanna mahara pRthvI avinA sthAnI ATha pRthvacAmAM kahyA che. te A pRthvIyA ratnaprabhA pRthvIthI laIne dhavat prAgbhArA pRthvI sudhInI ATha pRthvIyo che. 'e' eeNaM' abhilAveNa jahA paDhame uddesae jAba tullaTThiiyatti' mena prabhAye yA alisAyadvArA yA viSaya samadhamAM khIjA saghaLA praznottara rUpa kathana yAvat keTalAka tulya sthitivALA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 bhagavatIsUtre Ayaiva zatakasya prathamoddezake kathitaM tathaiva sarvamihApi jJAtavyam / kiyatparyantaM prathamoddezakamakaraNamavagantavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva tullachiiyatti' yAvat tulyasthitikA iti, 'paraMparopapannakA ekendriyA-kiM tulyasthitikA tulyavize. pAdhikaM karmaprakurvanti kiM vA tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvantI sthAdika praznaH he gautama ? tulyasthitikA vimAnavizeSAdhikaM karma prakurvantI tyAdhuttarAdikaM ca prathamoddezakavadeva jJAtavyam / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! paramparopapannakaikendriyajIvaviSaye yadevAnupriyeNa kathitaM tatsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitza saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 90 1 // iti zrI - vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracitAyA "zrI bhagavatImatrasya" pameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattame zatake prathamamekendriyazatakasya tRtIyodezakA samAptaH // 34 / 11 / / pannaka aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva vimAtra vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM, yahAM taka prathama uddezaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! paramparopapannaka ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA hI satya hai / isa prakAra kahakara gautamane bhagavAna ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| tRtIya uddezaka samApta // 34-3 / paraMparapapanaka aparyAptaka sUmi pRgIkAyika jI vimAtrathI vizeSAdhika karmane baMdha kare che. A kathana sudhI pahelA uddezAmAM kahyA pramANenuM kathana samA. 'seva bho ! sevaM bhaMte ! tti' san 52555-4 mendriyANA nA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI gautamasvAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. mAsU01 trIje uddeza samAptA 34-3 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 u04-11 anantarAvagADhAyekendriyani0 571 atha caturthoddezakaH mArabhyatemUlam-'evaM sesA vi aTra udesagA jAva acarimotti' navaraM arNatarasarisA paraMparA paraMparasarisA caramA ya acaramA ya evaM ceva / evaM ee ekkArasa uddesagA // 34-11-1 // cottIsaime sae paDhame egidiyasae // 34.4-11 uddesagA samattA ||pddhmN egidiyaseDhIsayaM samattaM // chAyA--'evaM zeSA api aSTau~ uddezakA yAvadacarama iti / navaram ananta rasadRzAH paramparAH paramparasahazA zvaramAzcAcaramAzca evameva / evamete ekA dazodezakAH // 34 / 1 / 11 catustriMzattame zatake prathame ekendriyazate 4-11 uddezAH samAptAH prathamamekendriyazreNizatakaM samAptam // TIkA--'evaM sesA vi auddesagA jAva acarimotti' evam-paramparopapanna. koddezakavadeva zeSA etadbhinnA aSTAvapi uddezakAH yAvad acaramoddezaka iti / tatrASTau caturthata Arabhya ekAdaza paryantAH-anantarAvagADha 4-paramparAvagADhA 5 -'nantarAhAraka 6-parambharAhAraka 7 -'nantaraparyApta 8-paramparaparyApta 9-caramA 10'carama 11 rUpA avaseyA iti / 'navaraM aNetarA 'aNaMtarasarisA' anantaro ||shtk 34 uddezaka 4-11 // 'evaM sesAvi ag uddesagA jAva acarimotti' ityAdi TIkArtha-isI prakAra se bAkI ke bhI ATha uddezaka acarama uddezaka taka kaha lenA caahiye| ve ATha uddezaka isa prakAra se haiM-'antarAvagADha 4, paramparAvagADha5, anantarAhAraka 6, paramparAhAraka 7, antaraparyApta8, paramparaparyApta 9, carama 10, aura acarama 11 'navaraM aNaMtarA aNaMtara. sarisA paraMparA paraMparasarisA caramA ya acaramAya evaM cetra jitane - cethA uddezAne prAraMbha che 'eva sesA aTTa uddesagA jAva acarimo tti' tyAha Aja pramANe bAkInA AThe uddezAo yAvat acarama uddezA sudhI kahevA joIe te ATha udezAo A pramANe che. anaMtarAvagADha 4 paramparAvagADha 5 anaMtarahAraka 6 paramparahAraka 7 anantara paryAptaka paraMparaparyAptaka 9 carama 10 mana mayarama 11 Navara aNaMtarasarisA paramparA, paramparasarisA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 bhagavatosale dezakA yAvanta ste sarve'pi anantaropapannakavadeva jJAtavyAH 'paraMparA paraMparapta. risA' paramparoddezakAH paramparopapannakodezaka sadRzA jJAtavyAH caramA acaramA api evameva-paramparopapannakavadeveti 'evaM ee ekArasa uddesagA' evaM pUrvokta prakAreNa ete-pUrNAktA ekAdazoddezakAH catustriMzattamazatake prathamaikendriyazate bhavantIti / / 34 / 1 / 4=11 // iti zrI-vizvavikhyAtanagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattame zatake prathamasya ekendriyazatakasya caturtha evaM ekAdazoddezakaH samApta // 34-4-1-11 // iti prathamamekendriya zreNizatakaM samAptam / anantaroddezaka haiM ve saba anantaropapannaka ke jaise haiM 'paraMparA paraMpara. sarisA' evaM paramparodezaka paramparoddezaka ke jaise haiM tathA carama aura acarama bhI isI prakAra arthAt paramparopapannaka ke jaise hI jAnanA cAhiye / 'evaM ee ekArasa uddesagA' isa prakAra se ye 34 veM zataka meM prathama ekendriya zataka meM 11 uddezaka haiM ||muu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cotIsaveM zataka kA cAra se gyArahavAM uddezaka samApta // 34-1-4-11 // yaha pahalA ekendriyazreNi zataka samApta huaa| caramA ya acaramA ya eva ceva' reTatA anatarAza che, te mayA anaMtarA5. panaka pramANe che. tema samajavuM. evaM paraMparadezaka paramparApanakodezaka prabhArI cha. tathA ya2ma mana mayara 554 mA pramANe samA 'evaM ee ekkArasa uddesagA' mA zata 24 // 34 // / 4aa che. ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsa zatakanA cArathI agIyAra udezA sabhAta // 34-1-4-11 // paheluM ekendriyazataka samApta thayuM. zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za02 kRSNaledayai kendriyanirUpaNam dvitIyamekendriyazataM prArabhyate mUlam -kaivihANaM bhaMte ! kaNhalessA egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA kaNhalessA egiMdiyA pannattA / bheo cakkao jahA- kaNhalessa egiMdiyasae jAva vaNassaikAiyatti / kaNhalesa apajjata suhumapuDhavIkAie NaM bhaMte! imIse rayaNabhAe puDhavI purathimile0 evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohi uddesao jAva logacarimaMte ! tti, savvattha kaNhalessesu caiva vAyavvo / kahi NaM bhaMte ! kaNhalessa apajjantabAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannattA ? evaM eeNaM abhilAverNa jahA ohi uddesao jAva tuTTiyati / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti / evaM ee abhilAveNaM jaheva paDhamaM seDhisayaM taheva ekkArasa uddegA bhANiyavvA // 34 - 11 // 473 viiyaM egiMdiyaseDhisayaM samattaM // 34-2 // chAyA -- katividhAH khalu bhadanna ! kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH bhedacatuSko yathA kRSNazye kendriyazate yAvadvanaspatikAyikA iti / kRSNalezyA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta / etasyA ratnamabhAyAH pRthivyAH paurastye0 evametenA milApena yathaivadhiko dezako yAvalkokacaramAnte iti, sarvatra kRSNalezyeSvevapapAtayitavyaH / kutra khalu bhadancha ! kRSNalezyA'paryApta vAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni jJatAni, evametenA milApena yathA-audhiko dezako yAtra tulyasthitikA iti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / evametenAbhilApena yathaiva prathamaM zreNizataM tathaiva ekAdazo dezakA bhaNitavyAH / / 34-2-11 / / dvitIyamekendriyazreNItaM samAptam // 34 - 2 | TIkA -- 'kavihA NaM bhaMte! kaNhalessA egiMdiyA padmattA' katividhAH katikArakAH khalu madanta ! kRSNalezye kendriyAH prazaptAH kathitA ? iti bha0 60 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA kaNhalessA egidiyA pannattA' pazcavidhA:-pazcapakArakAH pRthivIkAyikAdi vanaspati kAyikAntAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH kathitAH / 'bheo caukko jahA kaNhalessaegidiyasae jAva vaNassaikAiyatti' bheda RtuSkako yathA kRSNalezyai kendriyazate trayastriMzattame zatake dvitIye ekendriyazate yAvad vanaspatikAyikA iti ! kRSNalezya pRthivIkAyikAdArabhya kRSNalezya vanaspatikAyikAnAM paJcAnAmapi sUkSma-dAdara-paryAptA-'paryAptarUpA catvAro bhedAH, iti zataka 34 meM dUsarA ekendriya zataka 2 'kAvihA NaM bhaMte ! kaNhalessA egidiyA paNNatA' 34-11 TIkArtha--'kAvihA NaM bhaMte! kaNhalessA egidiyA panattA' he bhadanta! 'kRSNalezyAvAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA !' paMcavihA kaNhalessA egidiyA paNNattA' he gautama ! kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| aura ye pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka haiN| 'bhemo caukkabho jahA kAhalessa egidiyasae jAva vaNassahakAiyatti' ina ke cAra bheda kRSNalezyAvAle ekendriyazataka meM kahe anusAra yAvat vanaspatikAyika taka jAnanA cAhiye arthAt 33 veM zataka meM dvitIya ekendriya zataka meM yAvat vanaspatikAyika taka pAMcoM kRSNalezyAvAle ekendriyoM ke sUkSma cAdara paryApta aura aparyApta rUpa se ma ndriya zata prA - 'kaivihA Na bhaMte ! kaNhalessa egidiyA paNNattA' tyAha A.- 'kAvihA Na bhaMte ! kaNhalesmA egi diyA paNattA' mAn huvezyA11 2ndriya | eam 2 mA mAvesa cha ? 'goyamA ! paMcavihA kaNhaleksa egidiyA pannattA' 3 gautama ! vezyA sandriya jI pAMca prakAranA kahevAmAM AvyA che. ane te pRthvIkAyikathI laIne vanaspati ayi sudhInA samAvA. 'bheoM caukkao jahA kaNhalessaegidiyasae jAva vaNassaikAiyatti' vezyAvA sandriya zatamA 4aa pramANe mAnA cAra bheda yAvata vanaspatikAya sudhI samajavA. arthAt 33 tetrIzamAM zatakanA bIjA ekendriya zatakamAM yAvat vanaspatikAya sudhI pAMce prakAranA kRSNalezyAvALA ekendriya jIvane sUkSama, bAdara, paryAptaka ane aparyAptaka rUpathI cAra bhede je pramANe kahyA che, e ja pramANe ahiyAM paNa samajavA. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 prameyacandrikA TIkA za034 a. za02 kRSNalezyaikendriyanirUpaNam catvAro medA bhavantIti / 'kaNDalessa apajjata humapuDhavIkaie NaM bhaMte / kRSNalezyA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! ' imIse rayaNappabhAe puDhavIe puratthi mille0 ' etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye0 ' evaM eeNaM abhilAveNa jaheba ohiuddesao jAva logacarimaMtetti' evametenAbhilA pena yathaiva audhiko dezako yAvallokacaramAnta iti, 'samvattha kaNhalesse su ceva uvavArayantro' sarvatra kRSNalezyeSveva upapAtayitavyaH / yathaivaudhika uddezakaH atraiva catustriMzattamazatakagate prathame ekendriyazatake sAmAnyena - aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaprakaraNoktaM sarva prakaraNaM vAcyam, vizeSa etAvAneva yat cAra bheda jaise kahe gaye haiM vaise hI ve yahAM para bhI jAnanA cAhiye / 'kaNhalesa apajjanta suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte! he bhadanta ! vaha kRSNalezyAvAle aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ki jisane 'imIse raNabhAe puDhabIe purathimille' isa ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta kiyA hai aura pazcima caramAnta meM utpanna hone ke yogya huA hai to he bhadanta / aisA vaha jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ityAdi pATha dvArA jaisA audhika uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI loka ke caramAntasaMbaMdhI prakaraNa taka samajhanA cAhiye / 'sanvattha kaNha lehasesu ceva uvavAeyanbo' aura ina sabakA sarvatra kRSNalezyAvAloM meM hI upapAta kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki jisa prakAra se 34 veM zataka gata prathama ekendriya zataka meM sAmAnya se aparyApta sUkSma pRthivIkAyika ke prakaraNa meM kahA 'kaNhalesa apajjaca suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte! he bhagavan te bezyAbAjA atharyApta sUkSma pRthvI ayi ne 'imIse rayaNappabhASa puDhavIe puratthimille' mA ratnalA pRthvInA pUrva yarabhAntamAM bhArazAntiH samudghAta karIne pazcima caramAntamAM utpanna thavAne cAgya hAya te huM bhagavana evA te jIva tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? ityAdi pAThadvArA audhika uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che eja pramANe bounA yaramAnta sudhI samanvu lehAye. 'samvattha kaNhalehasesu caiva ubavAyavvo' nmane mA adhAnA upayAta madhe ThekRSNulezyAvANAmAM Ave joI e kahevAnuM tAtpaya e che ke-je pramANe ceAtrIsamAM zatakanA pahelA ekendriya zatakamAM sAmAnya paNAthI aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikanA prakaraNamAM kahevAmAM Avela che. eja pramANenu' saghaLuM prakaraNu ahiyAM paNa kahevu joI e zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 bhagavatIsUtre atra kRSNalezya vizeSaNaviziSTAH sarve pRthivyAdayo vAcyAH, upapAto'pi sarveSAM sarvatra kRSNale zyeSveva karttavyaH / kiyatparyantamityAha - 'jAva logacarimaMte' yAvallokacaramAnta iti, koka - caramAntasUtraparyantaM saMgrAhyam / jIvo yasyAM lezyAyAM mriyate tasyAmevotpadyate iti nyAyAt kRSNalezya jIvAnAM kRSNaleiyeSveva upapAto varNanIyaH, iti bhAvaH / 'kahiNaM bhaMte ! kaNhalessa apajjattavAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannatA' kutra khalla bhadanta ! kRSNalezya paryApta bAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAnIti praznaH svasthAnApekSayA'STasu pRthivISu ityuttaram ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM gayA hai vahI saba prakaraNa yahAM vAcya huA hai| vizeSatA usa prakaraNa se isa prakaraNa meM kevala itanI sI hai ki yahAM para samasta pRthivIkAyika Adi ekendriya jIva kRSNalezvA rUpa vizeSaNa se viziSTa hue haiM / tathA ina saba kA upapAta bhI sarvatra kRSNaleiyAvAloM meM hI karttavya huA hai| aisA yaha saba upapAta sambandhI kathana loka ke caramAnta prakaraNa taka gRhIta huA hai / kyoM ki jIva jisa lezyA meM maratA hai vaha usI bezyA meM utpanna hotA hai| isa nyAya ke anusAra kRSNaleiyAvAle jIvoMkA upapAta kRSNaleiyAvAloM meM hI hotA hai| aisA varNana karalenA cAhiye / 'kahi NaM bhate ! kaNhalesa apajjanta bAyarapuDhavIkAiyANa ThANA paNNattA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle aparyApta bAdara pRthivIkAyikoM ke sthAna kahAM para kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - he gautama ! svasthAna kI apekSA se unake sthAna AThoM pRthiviyoM meM arthAt te prakaraNa karatAM A prakaraNamAM vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke ahiyAM saghaLA pRthvIkAyikA vigere ekendriya jIvA kRSNulesyAnA vizeSaNathI kahevAnA che. tathA A badhAne upapAta paNa badhe ja kRSNulesthAvALAomAM ja kahevA joIe, A pramANe A saghaLu upapAta saMbaMdhI kathana leAkanA caramAnta sUtra sudhI grahaNa karAyela che. kema ke jIva je lezyAmAM maraNapAme che, te eja lezyAmAM utpanna thAya che. A nyAya pramANe kRtezyAvALA vAnA uparAta kRSNalezyAvALAmAM ja thAya che e pramANenuM vaNuna karI levuM joie. 'kai NaM' bhaMte ! kaNhalesa apajjata bAyarapuDhavI kAiyANa ThANA paNNattA' he bhagavan kuSNulezyAvALA aparyAptaka khAdara pRthvIkAyikAnA sthAne kayAM kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che che ke-he gautama ! svasthAnanI apekSAthI tenA sthAnA ratnaprabhA pRthvIthI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA kA za034 a. za02 kRSNalezyaikendriyanirUpaNam 577 jahA ohi uddeso jAva tullaTiiyatti' evametena pUrvoktenAmilApenaabhilApaprakAreNa yathA asya audhikaH prathamoddezaka zcatustriMzattamasya zatakasya prathame ekendriyazate prathamoddezake, yAvat tulyasthitikA iti, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba padamaM se DhisayaM taheva ekArasa uddesagA bhANiyanyA' evamete. nAbhilApena yathaiva prathama zreNizatakaM tathaiva ekAdazodezakA bhaNitavyAH // 1 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM 'zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattame zatake dvitIyamekendriyazataM samAptam // 34-2 // ratnaprabhA pRthivI se lekara ISatprArabhArA pRthivI taka meM kahe gaye haiN| ityAdi evaM eeNa abhilAveNa jahA ohio uddeo jAva tulla. Thiyatti' isI prakAra pUrvokta abhilApa se jaisA isakA cauMtIsaveM zataka kA prathama uddezaka kahA gayA hai ekendriya zataka meM yAvat tulya sthitivAle prakaraNa taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI tulya sthiti prakaraNa taka kaha lenA cAhiye / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba sarvadhA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| sana ptpraam|2| pRthvI sudhImA 43 . dhyAha evaM eeNa abhilAveNaM jahA ohio uddesaoM jAva tulladviiyatti' mA pramANe mA 53 // 4Dela abhilApa pramANe je rIte trIsa 34 mA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, arthAt ekendriya zatakamAM yAvat tulya sthitivALAnAkathana sudhI kahela che, eja pramANenuM kathana ahiyAM paNa tulyasthitivALA kathana sudhI kahevuM joIe. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' 3 mamapan bhA5 devAnupriye 2 pramANenu kathana A viSaya saMbaMdhamAM karela che, te saghaLuM kathana satya che, he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ___'evaM eeNaM abhilAveNa jaheva paDhama seDhisayaM taheva ekkArasa uddesagA bhANiyacA' isa abhilApa se jaisA prathama zreNizataka kahA gayA hai usI prakAra se isake bhI 11 uddezaka kaha lenA caahiye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zatakakA dvitIya ekendriya zataka samApta // 34-2 // __'eva' eeNa' abhilAveNa jaheva paDhama seDhisaya taheva ekkArasauddesagA bhANiyavA' / malithI paDe oll Anxi 2 pramANe 4AmA Avela che. e ja pramANe AnA 11 agiyAra uddezAo kahevA joIe mAsU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamA zatakanuM bIju ekendriya zataka samApta Wan zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a.za.3-5 nIlAdilezyaikendriyanirUpaNam 79 'aha taiya cauttha paMcama sayAI' mUlam-evaM nIlalessehi vitaiyaM sayaM / kAulessehi visayaM evaM ceva cautthaM sayaM / bhavasiddhiehiM vi syN| paMcamaM sayaM samattaM |suu.2|| chAyA-evaM nIlalezyairapi tRtIyaM zatam // 3 // kApotalezyairapi zatam evameva caturtha zatam // 4 // bhavasiddhikairapi zatam / paJcamaM zataM samAptam |mu01||345 TIkA:-'evaM nIlalessehi vi taiyaM sayaM' evaM yathA kRSNalezyaikendri. yasya zatamekAdazoddezakayutaM bhaNitaM tathaiva nIlalezyairapi tRtIyaM zatam ekAdazodezakayukta bhaNitavyam // 34 / 3 / / 'kAulesse vi sayaM evaM ceva cautthaM sayaM' kApotalezyairapi zatam evamevatRtIyazatavadeva caturtha zatamapi bhaNitavyam / evamekAdazoddezakayuktaM caturtha kApotalezyazataM nirUpaNIyamiti caturtha zataM samAptam / 3414 _ 'bhavasiddhiehi vi sayaM' evaM yathA nIlazyAdimiH zataM bhaNitaM tathaiva bhavasiddhikairapi zataM bhaNitavyam / tathAhi-bhavasiddhikaikendriyAH khalu bhadanta ! tIsare se pAMca taka ke tIna uddezaka 'evaM nIlalessehi vi taiyaM sayaM' ityAdi TIkArtha-jisa prakAra se 11 uddezoM se yukta kRSNalezyAvAle ekendriya jIva kA zataka kahA gayA hai usI prakAra se nIlalezyAvAloM ke sambandha meM bhI 11 uddezakoM se yukta tRtIya zataka bhI kahalenA caahiye|34-3| 'kAulessehi vi saya evaM ceva cautthaM sayaM' isI prakAra se kApota. lezyAvAloM ke sambandha meM bhI 11 uddezakoM se yukta caturtha zataka bhI kaha lenA cAhiye / 34-4 / "bhavasiddhiehi vi sayaM jisa prakAra se nIlalezyAdivAloM ke sambandha meM zataka kahe gaye hai usI prakAra se bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke trIta, yAthA, bhane pAMyamA zatanA prA2'evaM nIlalessehiM vi taiya saya' tyAhi TIkArtha-je pramANe kRSNalezyAvALA akendriya jIvanA saMbaMdhamAM 11 agiyAra uddezAvALuM zataka kahela che, e ja pramANe nIvalezyAvALAonA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra uddezAvALuM trIju zataka kahevuM joIe 34-3 ___'kAulessehi vi saya evaM ceva cauttha saya mA0 pramANe Apati vezyAvANA jInA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra udezAovALuM cothuM zataka paNa kahevuM na . // 34-4 // 'bhavasiddhiehi vi saya 2 pramANe nozyA vigere pAjAmAnA saMbaMdhamAM zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANe bhavasiddhika eka IndrivALA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 magavatIsare kati prakArakAH prajJaptAH he gautama ! paJcamakArakAH prajJaptAH tadyathA-pRthivI. kAyikA yAvadvanaspatikAyikAH / bhavasiddhika pRthivIkAyikAH khalu madanta ! katiprakArakAH prajJaptAH he gautama! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-sUkSmAva bAdarAzca / evameva yAbadvanaspatikAyikA api / bhavasiddhikasUkSmapRthivIkAyikAH kavividhAH prajJaptAH he gautama ! dvividhAH prajJaptAH aparyAptAzca paryAptAzca evaM yaavdvnsptikaayikaaH| he bhadanta ! bhavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH etasyA ratnabhAyA paurastye caramAnte samavahataH samavahatya etasyA ratnamabhAyAH paurastye caramAnte bhavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivI. kAyikatayA samutpattiyogyo vidyate sa khalu kiyatsAmayikena vigraheNotpadyatesambandha meM bhI zataka kahalenA cAhiye / tathA ca-he bhadanta ! bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye hai ? he gautama ! ve pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| jaise-pRthivIkAyika se lekara yAvat vanaspatikAyika taka he bhadanta ! bhavasiddhika pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama! do prakAra ke kahe gaye haiN| sUkSma aura bAdara isI prakAra se ye do bheda yAvat vanaspatikAyika jIvoM ke bhI jAnanA cAhiye / bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAdhika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! do prakAra ke kahe gaye haiN| paryApta aura aparyApta isI prakAra ke do bheda yAvat pAdaravanaspatikAdhika taka jAnanA cAhiye / he bhadanta vaha bhavasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva jo isa ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM samavahata huA hai aura samavahata hokara usI pUrva caramAnta meM bhavasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIvanA saMbaMdhamAM paNa zataka kahevuM joIe tathA he bhagavan bhavasiddhika ekendriya jI keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che he gautama! teo pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che. jema ke-pRthvIkAyikathI laIne yAvata vanaspati kAya sudhInA pAMca prakAra samajavA. he bhagavan bhavasiddhika pRthvIkAyika che keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ?he gautama! teo be prakAranA kahevAmAM AvyA che? te be prakAre paryAptaka ane aparyAptaka e rIte che. Aja pramANenA be bheda yAvat vanaspatikAya sudhI samajavA. he bhagavana te bhavasiddhika aparyApta sUkSama pRthvIkAyika jIva ke jeNe A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM samudraghAta karela che, ane samRdughAta karIne A ratnaprabhA pRtharInA pUrva caramAntamAM bhavasiddhika aparyApta sUkSama zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a.za.3-5 nIlAdilezyaikendriyanirUpaNam 481 syArabhya tulyasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti etatparyantametasya prathama zatavadeva sarvamihApi, evamekAdazoddezakAH pUrvavadeva bhaNitavyAH tadittham ekAdazodezakayukta paMcamaM bhavasiddhikazataM samAptaM bhavati ||muu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA. kalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM ___ vyAkhyAyAM catustriMzattamazatake paJcamamekendriyazataM samAptam // 34 // 5 // rUpa se hI utpanna hone ke yogya huA haiM vaha kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? isa prazna sUtra se lekara 'tulyasthitivAle tulya vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM 'yahAM taka kA samasta kathana isI ke prathama zata ke jaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye aura yahAM para bhI 11 uddezaka pUrva ke jaise hI kahalenA caahiye| isa prakAra yaha pAMcavAM bhavasiddhika zataka jo ki 11 uddezakoM yukta kahA gayA hai samApta hotA hai| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka kA pAMcavAM ekendriya zataka samApta // 34-5 // pRthvIkAyika pathAthI utpana thavAne gya banela che, teo tyAM keTalA samayanI vigrahagatithI utpanna thAya che ? A prazna sUtrathI laIne tulya sthitivALA tulya vizeSAdhika kamane baMdha kare che. A kathana sudhInuM saghaLuM kathana A 34 cotrIsamA zatakanA trIjA uddezAnA pahelA ekendriya zatakamAM kahyA pramANe che tema samajavuM ane ahiyAM paNa 11 agIyAra uddezAo pahelA kahyA pramANe kAA che tema samajavuM. A rIte A pAMcamuM bhavasiddhika zataka ke je 11 agiyAra udezAovALuM che. te samApta thayuM che. janAcArya jainadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakanuM pAMcamuM ekendriyazataka samApta 34-pA bha0 61 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIstre __ atha SaSThaM zatakaM pArabhyate mUlam-kAvihA NaM bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA evaM jaheva ohi uddeso| kaivihA gaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA jaheva aNaMtarovavannagA uddesao ohio taheva / kaivihANaM bhaMte ! paraMparovavannagA kaNhalessI bhavasiddhiya egidiyA pannattA ohio bheo caukao jAva vaNassaikAiya tti / paraMparovavanna kaNhalessa bhavasiddhiya apajattasuhumapuDhavAkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva loyacarimaMte tti| savvattha kaNhalessesu bhavasiddhiesu uvvaaeyvvo| kahi NaM bhaMte ! paraMparovavanna kaNhalessa bhavasiddhiya pajjattabAyarapuDhavIkAiyA gaM ThANA pannattA evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva tullaTiiyatti / evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhalessa bhavasiddhiya egidiehiM vi taheva ekArasa uddesagasaMjuttaM chaThaM sayaM |su01|| cottIsaime sae chaTuM egidiyasayaM samattaM chAyA--katividhAH khalu bhadanta ! kRSNalezpabhavasiddhikA ekendriyAH majJaptAH ? yathaivaudhikodezakaH / katividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH yathaivAnantaropapannakoddezaka auMdhikastathaiva / katividhAH khalu bhadanta ! paramparopapannakAH kRSNalezyA bhavaddhikaikendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH paramparopapannakAH kRSNalezya bhavasidikaikendriyAH prajJaptAH audhiko bheda zcatuSko yAvadvanaspatikAyikAH iti / paraMparopapanna kaNha lezyamavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH evametenAbhilApena yathaivaudhika uddezaka: yAvallokacaramAnta iti / sarvatra kRSNalezyeSu bhavasidrikeSu upapAtayitavyaH kutra khalu bhadanta ! paramparopapanna kRSNalezyabhavasiddhikaparyAptavAdarapRthivI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 ma. za.6 kRSNalezya-bhavasiddhikaikendriyAH 483 kAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni evametenAbhilApena yathaivaudhika uddezako yAvat tulyasthitikA iti / evametenAbhilApena kRSNalezya bhavasiddhikaikendriyairapi tathaiva ekAdazoddezakasaMyukta SaSThaM zatam ||su0 1 // catustriMzattame zatake SaSThamekendriyazataM samAptam // 34 / 6 / TIkA-'kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' katividhAH-katiprakArakAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH ? iti praznaH, uttaramAha-'evaM jaheva ohiyaudesao' evaM yathaivaudhikodezakaH, asyaiva catustriMzattamazatakasya audhike uddezake-prathame uddezake yathA zataka 34 chaThAzata 'kAvihA NaM bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA' ityAdi TokArtha-he bhadanta ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyajIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva ohio' he gautama ! jaise 34 ve zataka ke prathama uddezaka meM bhedoM kA kathana kiyA gayA hai |usii prakAra se yahAM para pRthivIkAyika se lekara yAvat vanaspatikAyika taka pAMca bheda isake jAnanA caahiye| _ 'kAvihANaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalesa bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jaheva aNaMtarovavanna uddesao ohio taheva' he gautama ! jaisA isI 34 veM zataka kA anantaropapannaka uddezaka kahA gayA hai| usI cha mendriyAtanA prAra'kaivihA Na bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA' yA TIkA-he bhagavad kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekaI driyavALA jIve keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna cha hai-'evaM jaheva ohiya udesao gautama ! 34 yAtrIsama! zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe bhedanuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahiyAM pRthvIkAyikathI laIne yAvat vanaspatikAya sudhI pAMca bheda samajavA. ___'kaivihANa bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he bhagavana anaMtare55naka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALA jIve keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'jaheva aNaMtarovavanna uddesao ohio taheva' gautama! yAtrIsamA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 bhagavatIstre bhedAH kathitA stathaivAtrApi paJcavidhA jJAtavyAH pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikA iti / 'kaivihA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' katividhA:-katipakArakAH khalu bhadanta ! anantaropapatrakAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH kathitAH ? iti praznaH, uttaramAha -jaheva' ityAdi, 'jaheba aNatarovavanna uddesao ohio taheva' yathaivAnantaropapannoddezaka audhika stathaiva catustriMzacchatakasya auMghike dvitIye anantaropapanAmakaraNe yathA kathitaM tathaivAtrApi sarva jJAtavyam / katipakArakA iti praznasya paJcamakArakAH tadyathA-pRthivIkAyikA yAvaddhanaspatikAyikAH, anantaropapanna kRSNalezyabhavasiddhika pRthivIkAyikAH kati prakArakA iti praznasya dviprakArakAH sUkSmAzca bAdarAzca evaM yaavdvnsptikaayikaaH| atra dvipada eva bhedo varNayitavyaH anantaropapannakatvAdeva pryaapryaaptbhedyorbhaavaaditi| anyatsarva prathamoddezakavadeva jJAtavyam // 'kaivihA NaM bhaMte ! paraMparovatrannaNA kaNhalessA bhavasiddhi prakAra se yahAM para bhI saba prakaraNa jAnanA cAhiye / jaise-kRSNalezyA vAle bhavasiddhika ekendriya jIva pRthivIkAyika se lekara vanaspati kAyika taka pAMca prakAra ke kahe gaye haiM anantaropapannaka kRSNalezyA vAle bhavasiddhika pRthivIkAyika jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra akAyika tejaskAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika ina saba ekendriya jIvoM ke bhI jAnanA cAhiye / yahAM paryApta aura apa. pti aise do bheda vivakSita nahIM hue haiN| kyo ki anantaropapannaka hone se ina meM ye do bheda hote nahIM hai / aura saba kathana ina ke saMbandha meM prathamoddezaka ke jaisA hI samajhanA cAhiye / 'kaivihA NaM bhaMte ! paraMparoSavannagA' he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNalezyAvAle zatakano anaMtarapapanaka saMbaMdhI uddezA je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa tamAma prakaraNa samajavuM. jema ke-kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekendriya pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhI pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che. anaMtara 55naka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyika jIva sUma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA kahela che. A ja pramANenA A be bhede aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A saghaLA eka IndriyavALA jIvenA saMbaMdhamAM paNa samajavA. ahiyAM paryApta ane aparyApta A be bhedanI vivakSA karela nathI. kema ke anaMtara 55naka hovAthI AmanAmAM A be bheda hatA nathI. bAkInuM saghaLuM kathana A viSayanA saMbaMdhamAM pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.6 kRSNalezya-bhavasiddhikaikendriyAH 485 egidiyA pannattA' katividhA:-katiprakArakAH khalu bhadanta ! paramparopapannAH kRSNalezyA bhavasiddhikaikendriyAH prajJaptA:-kathitAH ? iti praznaH, uttaramAha'goyamA !' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA paraMparokvanagA kaNhalessA bhvasiddhiyaegidiyA pannattA' paJcavidhAH-paJcapakArakAH paramparopapannakAH kRSNa lezyA bhavasiddhikaikendriyAH mjnyptaa:-kthitaaH| tadyathA-pRthivIkAyikA yAvaddhana spatikAyikAH paramparopapatraka pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-sUkSmAzca bAdarAzca tatra sUkSmA punarvividhAH paryAptAzcAparyAptAzca bAdarA api dvividhAH paryAptAzcAparyAptAzca evaM yAvadvanaspatikAyikAH, etadAzayenAha-'ohio bhedo cauko jAva vaNabhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMcavihA paraMparokyannagA kaNhalessA bhava. siddhiyaegidiyA pannattA' he gautama ! paramparopapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| jaise-pRthivIkAyika yAvara vaspatikAyika / paramparopapannaka pRthivIkAyika jIva he bhadanta ! kitane prakAra ke kahe gaye haiM ! he gautama ! ye do prakAra ke kahe gaye haiM / eka sUkSma aura dUsare bAdara ina meM sUkSma bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiN| isI prakAra ke bhedavAle ekendriya jIva yAvat vanaspatikAyika taka jAnanA cAhiye / isI Azaya ko lekara sUtrakAra ne 'ohio bhedo caukkao jAva vaNassA kAiyatti' aisA yaha sUtrapATha kahA hai / 'paraparovavanna kaNhalerasa bhava. 'kAvihA Na bhaMte ! para parovavannagaka0' le bhagavan 5252 / 55- - lezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jIve keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che ? nAtabhA prabhuzrI 4 cha hai-'goyamA ! paMcavihA para parovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiya egi diyA paNNattA' gotama ! 52 52255-14 2015 lezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALA pRthvIkAyikathI laIne vanaspati kAya sudhInA pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che. he bhagavana paraMpara55naka pRthvIkAyika jIve keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! teo sUkSama ane bAdaranA bhekathI be prakAranA kahevAmAM Avela che. temAM sUma paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be prakAranA kahevAmAM Avela che. A pramANenA bhedevALA ekendrivALA ja thAvata vanaspatikAya sudhInA samajavA. Aja abhiprAyathI sUtrakAre kizo bheo cauko jAva baNassaikAiyatti' mA prbhaaen| sUtrA8 cha, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre rasaikAiyatti' audhiko bhedacatuSkako sUkSmabAdaraparyAptAparyAptarUpo yAvadvanaspatikAyikA iti / 'paraMparovavanna kaNhalessa bhavasiddhiya apajjata suhumapuDhavIkAiraNaM bhaMte !" paramparopapanna kRSNalezyA bhavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imI se rayaNappamAe puDhavIe0' etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pUrve caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavya etasyA eva ratnapramAyAH pazcime caramAnte paramparopapanna kRSNalezya bhavasiddhikAparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattuM sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyeta de gautama ! ekasAmayikena vA yAvat trisAmayikena vA samutpadyeta ityArabhya - lokacaramAntaparyantaM sarvamapi audhikapakaraNacadeva jJAtavyamityAzayenAha - 'evaM eevaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva loyacarimaMte tti' siddhiya apajjantadruma puDhavIkAIe NaM bhaMte !" vaha paramparopapannaka kRSNalezyAvAlA bhavasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva jo 'imI se rayaNabhAe puDhavI e0' isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM samavahata huA hai aura samavahata hokara isI ratnaprabhA pRthvI ke pazcima caramAnta meM paramparopapannaka kRSNalezyA yukta bhavasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hai kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM 'ekasamaya vAle vigraha se yAt tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai' aise isa kathana se lagAkara loka caramAnta prakaraNa taka kA saba kathana audhika prakaraNa jAnanA caahiye| isI Azaya ko lekara 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohio uddesao jAva loga carimaMte / tti' aisA 'para' parovavaraNa kaNhalessa bhavasiddhiya apajjata suhumapuDhavIkAieNa bhaMte !' De bhagavat paraMparApapantaka kRSNulezyAvALA bhavasiddhika aparyAptaka sUkSma pRthvI Arthika va De ? 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe0' mA ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM samudghAta karyA che. ane samuddAta karIne A ratnaprabhA pRthvInA pazcima camAntamAM paraparApapannaka kRSDavezyA yukta bhavasiddhika aparyAsaka sUkSma pRthvIkAyika paNAthI utpanna thavAne cAgya hAya che ? he gautama ! te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. yAvatu traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. e pramANenA kathanathI laIne caramAnta sudhInuM tamAma kathana auzvika prakaraNamAM kahyA pramANe samajavuM. A abhiprAyane laI ne sUtrare 'e' epa' abhilAveNa' jaheba ohio uddesao jAba carimaMte tti' 486 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za034 a.za.6 kRSNalezya-bhavasiddhikaikendriyAH 487 evametena pUrvoditenAbhilApena prakAreNa yathaivaudhikoddezakaH catustriMzattamazatakasya prathamoddezaH, yAllokacaramAnta iti / audhikaprakaraNavadeva sarva jJAta. vyamiti / 'savvattha kaNhalessesu bhavasiddhiemu ucavAeyavo' sarvatra kRSNalezyeSu bhavasiddhikeSUpapAtayitavyaH paramparopapanna kRSNalezyamavasiddhikAnAM kRSNalezyabhavasiddhikeSvevoSapAto varNayitavyA, 'kahi NaM bhaMte ! paraMparovavannakaNhalessa bhavasiddhiyapajjattabAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannasA' kutra khalu bhadanta ! paramparopapAna kRSNalezya bhavasiddhika bAdarapRthivIkAyikAnAmekendriyANAM sthAnAni prajJaptAni-kathitAnIti praznaH, he gautama ! svasthAnApekSayA aSTAsu pRthivISu sthAnAni prajJaptAni ityArabhya yAvat tulyavizeSAdhikaM karma prakurvantIsyetat paryantam audhikodezakavadeva jJAtavyamityAzayenAha-evaM' ityAdi, 'evaM yaha sUtrapATha kahA hai 'savvastha kaNhalessetu bhavasiddhiesu uvavAeyavyo' sarvatra paramparopapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhikoM kA kRSNalezyAvAle bhavasiddhikoM meM hI upapAta varNita karanA caahiye| ___'kahi NaM bhaMte ! paraMparovavanna kaNhalessa bhavasiddhiya pajjattaghAyara puDhavIkAiyANaM ThANA paNNattA' he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNalezyA vAle bhavasiddhika bAdara pRthivIkAyika ekendriya jIvoM ke sthAna kahAM para kahe gaye haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'he gautama ! svasthAna kI apekSA se inake sthAna ATha pRthivIyoM Adiko meM 7 sAta ratnaprabhA. dika narakoM meM evaM AThavIM pRthivI ISatprAmArA pRthivI meM kahe gaye haiN| isa ke atirikta aura bhI isa sambandha meM jo kathana hai vaha saba kathana yAvat tulya vizeSAdhika karma kA ve bandha karate haiM ityAdi bhI prabhArI sUtra4439 che. savvastha kaNhalessesu bhavasiddhiesu uvavAeyavvo lakanA pUrva caramAntamAM samudghata karela paraMpara55naka kRSNalezyAvALA bhavasiddhine upapata kRSNalezyAvALA bhavasiddhikomAM ja varNava jaIe. ___ 'kahiNa' bhaMte ! paraMparovavanna kaNhalesa bhavasiddhiya apajjatta vAyarapuDhavI kAiyANa ThANA paNNattA' mApana 52 52 / 55-4 vezyAvalasiddhi bAdara pRthvIkAyavALA ekendriya jInA sthAna kayAM kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! svasthAnanI apekSAthI teonA ATha sthAno prazvIkAyikAmAM, ratnaprabhA viMgere narakomAM temaja AThamI ISataprAgabhArA pRthvImAM kahevAmAM Avela che. A sivAya A viSayanA saMbaMdhamAM bIju je kathana che, te saghaLuM kathana yAvat tulya vizeSAdhika kamane baMdha kare che. A kathana sudhI auvika uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre - eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva tullaTThiyatti' evametena pUrvoktenAbhilApena prakAreNa yathaivaudhika uddezakaH catustriMzattamazatakasya prathamoyAvattulpasthitikA iti, sarvamiha audhika prakaraNavadeva jJAtavyaM yAvattulya sthitikA stulyavizeSAdhikaM karma prakuvantIti bhaavH| 'evaM eeNaM abhilA. veNaM kaNhalessa bhavasiddhie egidiehi vi taheva ekkArasa uddesasaMjuttaM chaTuM sarya' evametenAbhilApena yathA-audhika bhavasiddhi sambadhi paJcamaM zatakaM kathitaM tathaivAsya SaSThazatakasya audhikAnantaropapannaka paramparopapanna ke tyudezakatrayaviziSTaikendriyairapi tathaivaikAdazoddezakasaMyuktaM SaSThaM zattam, anantarAvagADha paramparAvagADhAnantarAhAraka paramparAhArakAnantaraparyAptakaparasparaparyAptaka caramAcarametyaSTauM uddezakA api vaktavyAH tadityamekAdazoddezaka saMyuktaM SaSTaM zataM nirmAtavyamiti bhAvaH / / iti zrI - vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM 'zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattamazatake paSThamekendriyazataM samAptam // 34 // 6 // kathana taka audhika uddezaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / isI Azaya ko lekara 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddeso jAva tulla diiyatti' sUtrakAra ne aisA yaha sUtrapATa yahAM kahA hai / 'evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhalesa bhavasiddhiya egidiehiM vi taheva ekkArasa uddesasaMjutaM chaThe sayaM' isa ke abhilAra prakAra se kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke sambandha meM bhI gyAraha uddezakoM se yukta yaha chaTThA zataka kahanA cAhiye / arthAt jisa rIti se adhika sAmAnya bhavasiddhika saMbaMdhI pAMcavAM zataka kahA gayA hai usI prakAra se isa chaThe zataka ke audhika anantaropapannaka paramparopapannaka inatIna mA abhiprAyathI sUre 'evaM eeNa abhilAveNa jaheva ohioM uddesao jAva tulchadviiyatti' prabhArI sUtra18 De cha. 'eya eeNa abhilAveNa kaNhaleksa bhavasiddhiya egi diehiM vi ekkArakhauddesa saMjuttaM chaTuM saya' mA pramANe kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jInA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra udezAo A chaThThA zatakamAM kahevA joIe. arthAta je pramANe paraMpara55naka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekendriyAne uddeza kahela che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA 2034 a. za.6 kRSNalezya-bhavasiddhikaikendriyAH 9 uddezaka ke atirikta zeSa anantarAvagADha, paramparAvagADha anantarA. hAraka, paramparAhAraka, antaraparyAptaka, paramparaparyAsaka, carama aura aca. rama ye ATha uddezaka bhI isake sambandha meM kahalenA caahiye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka ke chaTThA ekendriya zataka samApta // 34-6 // eja pramANe anaMtarAvagADha, paraMparAvagADha, anaMtarAhAraka, paraMparAhAraka, anaMtaraparyAptaka, paraMparaparyAptaka carama ane acarama A badhAnA saMbaMdhamAM paNa uddezAo kahevA joIe. sU01 janAcArya janadharmadivAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA cotrIsamAM zatakanuM pachaThuM ekendriyazataka samApta 34-dA bha0 62 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 atha saptamamaSTamAdi zatakAni mUlam - nIlalessa bhavasiddhiya egiMdiesa sayaM sattamaM samattaM / evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehi vi aTTamaM sayaM / jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayANi evaM abhavasiddhiehi vi cattAri sayANi bhANiyavvANi / navaraM carama azcaramavajjA nava uddegA bhANiyavvA sesaM taM ceva / evaM eyAI bArasa ergidiyaseDhisayAI sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // sU01 // egiMdiyaseDhisayAiM samattAI // 34 - 12 // cauttIsaime cha egiMdiyaseDhisayaM samattaM // 34 // bhagavatIsUtre chAyA - nIlalezya bhavasiddhi ke kendriyeSu zataM saptamaM samAptam / evaM kApotalezya bhavasiddhike kendriyairapi aSTamaM zatam / yathA bhavasiddhikaizcatvAri zatAni, evamabhavasiddhikairapi catvAri zatAni bhaNitavyAni / navaraM caramAcarama navodezakA bhaNitavyAH zeSaM tadeva / evametAni dvAdaza ekendriya zreNizatAni / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati / / sU0 1 // catustriMzattamazatake SaSThame kendriyazreNi zatam samAptam // 34 // TIkA--' nILalessa bhavasiddhiyaragidiesa sayaM sattama' nIlachezya bhavasiddhikaidrayeSu zataM saptamaM samAptam, yathA kRSNalezya bhavasiddhikaikedriyairekaM zatamadhItaM tadvat saptamaM zataM nIlachezya bhavasiddhi ke ke driyANAmapi vaktacottIsave zataka kA sAtavAM ekendriya zataka 'nIlalessa bhavasiddhiegi diesa' ityAdi TIkArya - nIlalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM saptama zataka samApta kara lenA cAhie / arthAt jaisA - kRSNaleiyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM kahA gayA hai| usI prakAra se yaha AsAtamA ekendriyazatakanA prAraMbha 'nIlalessa bhavasiddhiyae gidiesu' ityAdi TIkA nIlalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAenA sabadhamAM sAtamu' zataka samApti payanta kahevu... joI e. arthAt je pramANe kuSNulezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAeAnA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che. eja zrI bhagavatI sUtra : 17 --
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 7 nIlalezya-bhavasiddhikai kendriyA: 491 vyam, navaraM pUrvaM yatra kRSNalezyapadaM dattaM vAsasthAne iha nIlakezpapadaM deyam, anyatsarvaM pUrvavadeva jJAtavyamiti / tathA tatra yathA ekAdazo dezakAH kathitAH tathA atrApi ekAdazodezakAH kathayitavyA, iti saptamaM zavam ' evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehi vi aTTamaM sayaM evaM kApotalezya bhavasiddhiya ke kendriyairapi aSTama zataM jJAtavyam, navaraM nIlalezya-sthAne kApotalepadaM deyam atrApi pUrvavadeva ekAdazodezakA jJAtavyAH prakArastu sarvatra pUrva sAtavAM zataka nIlaleiyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM kaha lenA cAhiye / parantu isa saptama zataka meM pUrva zataka kI apekSA yahI vizeSatA hai ki isa zataka me jaisA ki pUrva zataka meM jahAM kRSNa lezyApada diyA gayA hai / usa jagaha nIlalezyApada rakhanA cAhiye / bAkI kA aura saba kathana pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye / tathA jisa rIti se vahAM 11 uddezaka kahe gaye usI rIti se yahAM para bhI 11 uddezaka kahalenA cAhiye | // 01 // saptama ekendriya zataka samApta // 34-7 // tIsave zataka ke AThavAM ekendriya zataka ' evaM ' kAulessa bhavasiddhiya egidie hi vi aTThama saya' ityAdi TIkArtha - isI rIti se kApotaleiyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM bhI AThavAM zataka kaha lenA cAhiye / parantu nIlalezya pramANe sAtamuM zataka nIlalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAonA saMbaMdhamAM kahevu joIe. paraMtu A sAtamA zatakamAM pahelA zataka karatAM e bhinnapaNu` che ke A zatakamAM pahelAnA zatakAmAM jyAM kRSNulezyA pada ApavAmAM Avela che. tyAM nIlalesyA pada mUkIne kahevu joIe. mAkInu khIjuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANe ja samajavuM joI e tathA je pramANe tyAM agIyAra uddezAo kahevAmAM AvyA che, eja pramANe ahiyAM pazu agiyAra uddezAo kahevA joie. "sAtamuM zataka samApta zA34-gA AThamA ekendriya zatakanA prAra'bha-- 'e' kAulessa bhavasiddhiya egidiehiM vi aTThama saya" tyiAhi artha- A nIlalezyAvALA bhavasiddhika ekaindriyavALAonA sakha dhamAM kahela rIta pramANe kApAtalezyAvALA bhavasiddhika ekendriyAnA saMbadhamAM pazu AThamu zataka kahevuM joie. para'tu nIlakezyA e padanA sthAne kApAta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 bhagavatIsUtra vadeva jJAtavya ityaSTamaM zataM samAntam / 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayANi evaM amavasiddhiehi vi cattAri sayANi bhANiyavANi' yathA bhavasiddhikai zcatvAri zatAni bhaNitAni evam abhavasiddhikairapi catvAri zatAni bhaNitavyAni / tatrA. bhavasiddhikasyaudhikaM zataM prathamam / dvitIyaM zataM kRSNalezyamavasiddhikasya tRtIyaM caturtha ca nIlakApoteti lezyAdvayamadhikRtya bhavati, tadevaM catvAri zatAni bhavanti abhavasiddhikasya / 'navaraM carama acaramavajjA nava uddesagA pada ke sthAna meM kApotalezya pada rakhanA caahiye| yahAM para bhI pUrva ke jaise 11 uddezaka hai / ina meM AlApaka prakAra sarvatra pUrva ke jaisA hI jAnanA cAhiye ||suu01|| AThavAM zataka samApta // 34-8 // navavA ekendriya zataka 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayANi evaM abha0' ityAdi TIkArtha-jisa rIti se bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM cAra zataka kahe gaye haiM, usI rIti se abhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha bhI zata-zataka-kaha lenA cAhiye / ina meM abhasiddhika ekendriya ke sambandha meM audhika zataka prathama hai| kRSNalezyAvAle abhavasiddhika ke sambandha meM dvitIya zata hai| tRtIya aura caturtha zata nIlalezyAvAle ekendriyoM ke sambandha meM aura kApotalezyAvAle ekendriyoM ke sambandha meM haiN| isa prakAra se ye cAra zata abhavasiddhika ekendriyoM ke lezya pada mUkavuM joIe. ahiyAM A kAtilezyAnA saMbaMdhamAM paNa pahelAM kahyA pramANenA 11 agiyAra uddezAe samajavA. teomAM AlApane prakAra badhe ja pahelA kahyA pramANe ja samajI levuM. sU015 AThamuM zataka samApta 34-8 'jahA bhavasiddhipahi cattAri sayANi evaM abha0' tyAla TIkAtha-je pramANe bhavasiddhika ekendriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM cAra zataka kahevAmAM Avela che. e ja pramANe abhAvasiddhika ekendriyenA saMbaMdhamAM paNa cAra zatako kahevA joIe. AmAM bhavasiddhika ekendriyenA saMbaMdhamAM vika zataka paheluM che. 1 kRSNalezyAvALA abhAvasiddhikanA saMbaMdhamAM bIjuM zataka kahela che. tathA trIju ane zuM zataka nIlalezyAvALA ekendriya jInA saMbaMdhamAM ane kApatalezyAvALA ekendriya jInA kahela che. 3-4 A rIte A cAra zataka abhavasiddhika ekendriyanI saMbaMdhamAM kahela che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za034 a. za. 8 abhavasiddhikai kendriyanirUpaNam bhANiyantrA' navaraM vailakSaNyametadeva yat pUrvapUrvazateSu aghi kodezato'nantaropapannAdikA acaramaparyantA ekAdazaekAdazodezakA nirmitAH, abhavasiddhikazatacatuSTaye tu caramava navevodezakAH paThanIyAH abhavasiddhikAnAM caramAcaramayoramAvAditi / 'sesaM taM ceva' zeSamanyatsarvaM bhavasiddhikaprakaraNavadeva sarve bhavatIti / evaM eyAI bArasaragidiya se DisayAI' evaM pUrva padarzitakrameNa etAni dvAdaza ekendriyazreNizatAni bhavanti, audhikakRSNanIlakApotazyeti catuSTayamAzrityai kendriyazatAni 493 sambandha meM / ' navaraM carama acaramavajjA nava uddesagA bhANiyavvA' parantu yahAM jo bhinnatA hai vaha aisI hai ki bhavasiddhika ekendriyoM ke pUrva pUrva zartoM meM adhika uddeza se chekara anantaropapannAdika acarama paryanta 11 - 11 uddezaka haiM / parantu abhavasiddhika ekendriyoM ke cAra zatoM meM carama aura acarama ina zartoM ko chor3akara nau hI uddezaka hote haiN| kyoM ki abhavasiddhikoM ke carama acarama ye do uddezaka nahIM hai kAraNa ki inakA una meM abhAva hai / 'sesaM taM 'veva' bAkI kA aura saba kathana yahAM bhavasiddhika prakaraNa ke hI jaisA hai / 'evaM eyAI' bArasa egi diya se DhisayAi" isa prakAra pUrva pradarzita krama ke anusAra ye 12 ekendriya zreNi zata hote haiM / audhika zatako evaM kRSNa, nIla, aura kApotalezyA ina sambandhI tIna zatoM ko Azrita kara ke ekendriya sambandhI cAra zataka haiM aura bhavasiddhika 'navara' carama acaramavajjA nava uddesagA bhANiyantrA' paraMtu aDiyAM bhe bhinna pazu che, te evuM che ke-bhavasiddhika eka indriyavALAenA pahelAnA zatakAmAM audhika uddezAthI laIne anaMtare papannakAdi acarama sudhInA 11-11 agiyAra agiyAra uddezAo kahyA che. paraMtu A abhavasiddhika ekaindriya jIvAnA cAra zatakamAM carama are acarama A zatakAne cheDIne navauddezAoja DAya che. kema ke-abhavasiddhAmAM carama ane acarama A be uddezAo hAtA nathI. kAraNa ke tekhomAM A carama acarama paNAnA abhAva rahe che. 'sesa' ta' ceva' yA zivAya mADItu sadhaNu uthana yA abhavasiddhianA saMbaMdhamAM bhavasiddhika prakaraNamAM kahyA pramANe ja samajavu joie.'' eyAI' vArasapagi' diyase DhikhayAI' mA rIte paDelAM mAvesa prabhArI A 12 khAra ekendriya zreNI zatakA thAya che, audhika zatakane tathA kuSNa, nIla, ane kApAtalezyAvALAnA saMbaMdhamAM, traNu zatakanA Azraya karIne eka zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 bhagavatIstre catvAri, evaM bhavasiddhikaikendriyazatAni catvAri, tathA abhavasiddhikaikendriyaiH saha catvAri zatAni, sarvasaGkalanayA catustriMzattamazatake dvAdazazatAni bhavanti, AdhASTazateSu ekAdazaikAdazodezakAH, antimA'bhavasiddhikazatacatuSTaye tu navanavode. zakAH, tadevaM sarva saGkalanayA caturvizatyadhikazatamuddezakAH (124) etasmin zatake bhavantIti / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! ekendriyaviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM ut sarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan virahatIti // 'egidiya seDi sayAI samattAI' ekendriyazreNizatAni samAptAni ||suu0 1 // iti catustriMzattamaikendriyazreNizatakaM samAptam // 34 // ekendriyoM ke sambandha meM cAra zataka haiM / tathA abhavasiddhika eke. ndriyoM ke sambandha meM cAra zataka haiM / kula milAkara ye saba 12 zataka isa cautIsaveM zataka meM haiM / antima jo cAra abhavasiddhika zataka haiM unameM 9-9 uddezaka haiM / isa prakAra ina 12 zatakoM ke 124 uddezaka hote haiM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa ndriya jIva saMbaMdhI cAra zatake thAya che. tathA bhavasiddhika ekendriye saMbaM dhamAM cAra zatake thAya che. tema ja abhavasiddhika ekendrinA saMbaMdhamAM cAra zatakathAya che. te rIte kula badhA maLIne A 12 bAra zatako A cotrIsamA zatakamAM kahyA che. chellA cAra je abhAvasiddhika zataka che temAM 9-9 nava nava uddezAo kahyA che. A rIte A bAra zatakanA kula 124 ekasAvIsa uddezAo thAya che. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti jAva viharaI' 3 mApana mendriya vAnA saMbaMdhamAM A5 devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.8 abhavasiddhikaikendriyanirUpaNam 495 se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| isa prakAra se ekendriya zreNi zataka samApta hue / inakI samApti meM 34 vA ekendriya zreNi zataka samApta huaa| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArajakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka meM // sAtaveM se ghArahaveM paryantake zreNizataka samApta // ||cotiisvaaN zataka samApta // karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. A rIte ekendriya zreNI zataka samApta thayA tenI sAthe A cotrIsamuM ekendriya zreNi zataka samApta thayuM che. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAkRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamA zatakanA sAtamAthI bAramAM sudhInA ekendriya zatake samApta che che cetrIsamuM zataka samApta che zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ||'ah paNatIsaimaM sayaM // (paDhamo uddeso) catustriMzattame zatake ekendriyajIvAH zreNIkrameNa pAyo nirUpitAH, atha paJcatrizattame zatake tu te eva ekendriyAH rAzikrameNa nirUpyante tadanena sambandhena AyAtasya dvAdazAvAntarazatayuttasya paJcatriMzattamazatakasyedamAdimaM sUtram-'kaiNaM' 50 mUlam-kANaM bhaMte ! mahAjummA pannattA ? goyamA! solasa mahAjummA pannattA, taM jahA-kaDajummakaDajumme1, kaDajummateogera, kaDajummadAvarajumme 3, kaDajummakalioge 4, teoe kaDajumme 5, teogateoe 6, teogadAvarajumme 7, teogakalioge 8, dAvarajummakaDajumme 9, dAvarajummateoge 10, dAvarajummadAvarajumme 11, dAvarajummalioge 12, kalioga kaDajumme13, kalioga teoge14, kalioga dAvarajumme15, kaliogakalioge 16, se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai solasa mahAjummA pannattA taM jahA-kaDajummakaDajumme 1 jAva kaliyAgakalioge 16, goyamA! je gaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA te vi kaDajummA se taM kaDajumma kaDajumme / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie / jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA settaM kaDajumma teoge| je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjabasie, je NaM tassa rAsissa samayA kaDajummA se taM kddjummdaavrjumme3| je NaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie, je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA se taM kaDajumma kaliyoge4, (1) / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacadrikA ThIkA za035 301 01 rAzikrameNaikendrijIvanirUpaNam avahIramANe caupajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogakaDajumme 5 / jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie jeNaM tassa rAsi - hasa avahArasamayA teogA se taM teogateoge 6 / je NaM rAsI cakkaNaM avahAreNaM avahIramANe do pajjavasie je paNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogadAvarajumme 7 / je of rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjabasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teoga kalioge | (2) jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajumma kaDajumme9 / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie jeNaM tassa rAsi - ssa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajummateoge 10 / jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe duppajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajumma dAvarajumme11 | je NaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajummakalioge 12 / (3) je NaM rAsI cakkaNaM avahAreNaM abahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se taM kaliyogakaDajumme13 / jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se taM kaliyogaoge 14 / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM ava bha0 63 zrI bhagavatI sUtra : 17 497
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI hIramANe dapajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se taM kaliogadAvarajumme 15 / je NaM rAsI cau. kaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se taM kaliogakalioge 16 (4) se teNaTeNaM jAva kaliogakalioge ||suu0 1 // chAyA--kati khalu bhadanta ! mahAyugmAH prajJaptAH ? gautama ! SoDaza mahAyugmAni prajJaptAni tadyathA-kRtayugmakRtayugma 1, kRtayugmayojaH 2, kRtayugmadvAparayugma: 3, kRtayugmakalyojaH 4, yojakRtayugmaH 5, vyojatryojaH 6, yojadvAparayugmaH 7, vyojakalyoja:8, dvAparayugmaH kRtayugma:9, dvAparayugmayojA 10, dvAparadvAparayugmaH 11, dvAparayugmakalyojaH 12, kalyojakRtayugmaH 13 kalyojacyojaH 14, kalyojadvAparayugmaH 15, kalyojakalyojaH 16 tatkenArthena bhadanta ! evamucyate SoDaza mahAyugmAH prajJaptAH tadyathA kRtayugmakRtayugmaH yaavklyojklyojH| gautama ! yaH khalu rAziH catuSkeNApahAreNa apahiyamANa catuH paryavasitaH, ye khalu tasya rAzerapahArasamayA so'pi kRtayugmAH so'yaM kRtayugma. kRtayugmaH1, yaH khalu rAzizcatuSkeNApahAreNApahiyamANaviparyavasitaH, yaH khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmA so'yaM kRtyugmyojH| yaH khalu rAziH catu. keNApahAreNa apahiyamANo dviparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRta. yugmAH so'yaM kRtayugmadvAparayugmaH / 3 yaH khalu rAziH catuSkeNApahAreNa apahiya. mANa eka paryavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmAH so'yaM kRtayugmakalyojaH 4(1) yaH khalu rAzi zcatuSkegApahAreNApahiyamANazcatuHparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahAsamayAH yojAH so'yaM vyojakRtayugmaH 5 / yaH khalu rAzi catuSkegA'pahAreNApahiyamANakhi yivasitaH, ye khalu tasya rAzerapahArasamayA yojAH, so'yaM yojacyojaH 6 / yaH khalu rAziH catuSkeNApahAreNA pahiyamANo dviyaparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA scyojAH so'yaM vyojadvAparayugmaH 7 / yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANa ekaparyavasitA, ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH vyojAH so'yaM yoja kalyojA 8 / (2) yA khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANaH catuH paryavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvApara kRtayugmaH 9 / yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNa apahiyamANa striparyavasitaH zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU01 rAzikameNaikendrijIvanirUpaNam 499 ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'ye dvArayugmayojaH 10 yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANo dviparyavasitaH ye khala tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvAparayugmadvAparayugmaH 11 / yaH khalu rAzi catuSkeNa apahAreNApahiyamANa ekaparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvAparayugmakalyojaH 12 / (3) yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNa apahiyamANa zcatuHparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH balyojA so'yaM kalyojakRtayugmaH 13 / ya: khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa viparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH so'yaM kalyojavyoja: 14 yA khalu rAzi catuSkeNApahAreNa apahiyamANo dviparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH so'yaM kalyojadvAparayugmaH 15 yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNA'pahiyamANa ekaparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH so'yaM kalyojakalyoja iti 16 (1) tattenArthena yAvat kalyoja klyojH||mu01|| TIkA--'kai NaM bhaMte ! mahAjummA pannattA' kati khalu bhadanta ! iha yugmazandena rAzivizeSA kathyanta te ca kSullakA api bhavanti yathA pAka paiMtIsave zataka kA prathama uddezaka cautIsaveM zataka meM ekendriya jIvoM kA zreNi krama se prAyaH nirUpaNa ho cukA hai parantu aba isa 35 veM zataka meM unhIM ekendriya jIvoM kA rAzikrama se nirUpaNa honA hai| isI sambandha se ise prArambha kiyA jA rahA hai 'kANaM bhaMte ! mahAjummA pannattA' ityAdi sUtra // 1 // TIkArtha-he bhadanta ! mahAyugma-mahArAziyAM-kitane kahe gaye haiM! yugma zabda se yahAM rAzivizeSa kahA gayA hai ye yugma kSullaka bhI hote pAMtrIsamA zatakane prAraMbha- udeze pahele. trIsamA zatakamAM eka indriyavALA jIne zreNinA kramathI prAyA nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM che paraMtu have A 35 pAMtrIsamA zatakamAM e eka IndriyavALA jInuM rAzine kramathI nirUpaNa karavAmAM Avaze. e saMbaMdhI A pAMtrIsamuM zataka prAraMbha karavAmAM Ave che. 'kaiNa bhaMte ! mahAjummA paNNattA' tyAla TIkAI-he bhagavAna mahAyugma-mahArAzi keTalA kahevAmAM AvyA che? ahiyAM yugma zabdathI rAzi vizeSa kahela che. A yuma bhulaka paNa hoya - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 500 marUpitA atastadavyavacchedArtha mahaditi vizeSaNaM dattam / tathA ca mahAnti ca tAni yugmAnIti mahAyugmAni - rAzi vizeSAH ? iti praznaH bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'solasa mahAjummA pannattA' SoDaza mahAyugmAni rAzivizeSAH prajJaptAni - kathitAni 'taM jahA ' tadyathA 'kaDajumma kaDajumme' kRtayugmakRtayugmaH yo rAziH sAmayikena catuSkApahAreNApahiyamANa catuHparyavasito bhavet tathA apahArasamayA api catuSkApahAreNa catu:paryavasitA evaM bhaveyuH asau rAziH kRtayugma ityabhidhIyate apahriyamANadravyA haiM / jaisA ki pahile prarUpita kiyA jA cukA hai| ataH unakA vyavaccheda karane ke liye yahAM yugma zabda ke sAtha 'mahat' yaha vizeSaNa rakhA gayA hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! solasa mahAjummA pannatA' he gautama! mahAyugma 16 kahe gaye haiM / ' ta' jahA' jo isa prakAra se haiM 'kaDajummakaDajumme' kRtayugma kRtayugma 1, kRtayugmajyoja, 2, kRtayugma dvAparayugma 3, kRtayugma kalyoja 4, jyojakRtayugma 5, jyoja yoja 6, poja dvAparayugma 7, zyoja kalpoja 8, dvAparayugma kRtayugma 9, dvAparayugma tryoja 10, dvAparayugma dvAparayugma 11, dvAparayugma kalpoja 12, kalyoja kRtayugma 13, kalyoja jyoja 14, kalyoja dvAparayugma 15, aura kalpoja kalyoja 16, ina meM jisa rAzi ko prati samaya cAra cAra se apahRta karate hue anta meM usa meM se cAra bace rahate haiM aura apahAra ( nIkAlanA) samayoM meM se bhI cAra cAra ke che. jema ke pahelA pratipAdana karavAmAM AvI gayela che. tethI tenA vyavaccheda karavA mATe ahiyAM yugma zabdanI sAthe mahat" zabdanuM vizeSaNu rAkhavAmAM yAvesa che, yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne he che - goyamA ! solasa mahAjummA pannattA' he gautama! mahAyugma zabda 6 sALa prakAranA uDevAmAM Ave che. 'taM jahA' te yA pramANe che. - kaDajummakaDajumme' kUtayugma mRtayugma 1 kRtayugma caiAja ra, kUtayugma dvAparayugma 3, kRtayugma kalyeAja 4, yoga dhRtayugbha yU, jyo, yadvAparayugma 7 yoyona 8, dvAparayugmakRtayugma 9, dvAparayugma caiAja 10, dvAparayugmadvAparayugma 11, 12, kalcAja kUtayugma 13, kalcAja kaiAja 14, kalyeAja dvAparayugma 15, ane kalcAja kalyAja 16, AmAM je razIne pratisamaya cAra cAranA apahAra (bahAra kahADavu' te) karatAM karatAM chevaTe temAMthI cAra kheMce che, ane apahAra samayamAMthI paNa cAra cAranA apahArathI te nIkaLI jatAM dhyeyaTe cAra zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ % ER RRRRRE prameyacandrikA TIkA za035 u.1 101 rAzikrameNaikendrijIvanirUpaNam 501 pekSayA tatsamayApekSayA ca dvidhA kRtayugmatvAt / evamanyatrApi zabdAthoM yojanIyaH sa ca kila jaghanyataH SoDaza saMkhyAtmakaH eSAM hi catuSka pahArata caturapratvAt samayAnAM ca catuHsaMkhyatvAditi 1 'kaDa jummate oge 2' kRtayugma yojaH yo rAziH pravisamayaM catuSkApahAreNApahiyamANa viparyAvasAno bhavati tatsamayAzca catuHparyavasitA eva, asau apahiyamANApekSayA yojaH apahArApekSayA kRtayugma eveti kRtayugma vyoja iti kathyate tat saMkhyakA jaghanyataekonaviMzatiH tatra catuSkApahAre trayo'vaziSyante tatptamayAzca apahAra se unake apahRta hone para anta meM cAra bace rahate haiM aisI jo rAzi hai vaha kRtayugma kRtayugma rAzi hai| kAraNa ki apahiyamANa dravya kI apekSA se aura samaya kI apekSAse donoM rIti se usa rAzi meM kRtayugmatA AtI hai| isI prakAra anyatra bhI zAbda kA artha yojita kara lenA cAhiye / jaise 16 saMkhyAtmaka kRtayugma kRtayugma rAzi jaghanya rUpa hai / kyoMki isa rAzi ko cAra se apahRta karane para meM anta meM cAra hI bacate haiM aura apahAra samaya cAra hI hai / jo rAzi pratisamaya cAra se apahRta hokara anta meM 3 bAkI bacAtI hai aura usake samaya cAra meM hI paryasita (samApta) hote haiM aisI vaha rAzI apahiyamANa kI apekSA vyojarUpa aura apahAra kI apekSA kRtayugma hotI hai / jaghanya se isa kRtayugma vyoja kI saMkhyA 19 hai| isa saMkhyA ko cArase apahRta karane para anta meM tIna bacate haiM aura isa ke samaya cAra hI hai / isa prakAra se rAzi bheda ke sUtra isa ke vadhe che, evI je rAzI (samUha) te kRtayugya kRtayugma rAzI kahevAya che. kAraNa ke bahAra kADhanAra dravyanI apekSAthI ane samayanI apekSAthI ema bane prakArathI te rAzimAM kRtayugma paNa AvI jAya che. A ja pramANe bIje paNa zabdanA arthanI yejanA karIne samajI levuM. jema ke-16 seLa saMkhyAvALI kuyugma kRtayugmarAzI jaghanya rUpa che. kema ke A rAzIne cAranI saMkhyAthI apahAra karatAM chevaTe cAra ja bace che. ane apahAra samaya paNa cAra ja che. je rAzImAMthI pratisamaye cArane apahAra karatAM chevaTe traNa bAkI rahe che, ane tenA samaya cAramAMja samApta thAya che, evI te rAzI apaharamANa (bahAra kahADavA)nI apekSAthI ja rUpa ane apahAranI apekSAthI kRtayugma rUpa hoya che. jaghanyathI A kRtakuma nI saMkhyA 19 ogaNasanI thAya che. A saMkhyAne cArathI apahAra karatAM chevaTe traNa bace zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 bhagavatIstra catvAra eveti 2 / evaM rAzibhedasUtrANi etadvivaraNasUtrebhyo jJAtavyAni iha ca sarvatrApi apahArakasamayApekSayA''dhaM padam apahiyamANadravyA pekSayA tu dvitIyamiti / 'kaiNaM bhaMte ! mahAjummA pannattA ? 'goyamA' ! solasa mahAjummA paNNattA' ityAdi, saMkhyAsUtre vizeSaNavizeSyabhAve vizeSaNasya prAk prayoga vizeSyasya ca parapayoga iti niyamena dravyabodhaka sUtrasiddhapadasya paramayogaH samayabodhaka sUtrasiddhapadasya ca pAkprayogaH kRtaH, tataH 'se keNaTeNa' ityAdi praznasya 'je NaM rAsI' ityAdhuttara sUtravyAkhyAnetu dravyabodhakapadasya prathamato vivaraNam, samayabodhakasya ca pazcAdvivaraNaM kRtamiti / 'kaDajummadArajumme' vivaraNa sUtroM ke dvArA jJAtavya hai| yahAM sarvatra apahAraka samaya kI apekSA se Adya pada hai aura apahiyamANa dravya kI apekSA se dvitIya pada hai 'kaha NaM bhaMte ! mahAjummA pannattA' 'goyamA! solasa mahAjummA pannattA' ityAdi saMkhyA sUtra meM jo ki vizeSaNa vizeSya bhAva se yukta hai 'vizeSaNa kA pahile prayoga hotA hai aura vizeSya kA bAda meM prayoga hotA hai| isa niyama ke anusAra dravya bodhaka sUtra se siddha pada kA paraprayoga aura samaya bodhaka sUtra se siddha pada kA pahile prayoga kiyA gayA hai| isaliye 'keNaTeNaM' ityAdi prazna ke'je ] rAsi' ityAdi uttara rUpa sUtra ke vyAkhyAna meM dravyabodhaka padakA pahile vivaraNa kiyA gayA hai aura samayabodhaka pada kA pIche vivaraNa kiyA gayA hai| aba gautamasvAmI ina solaha rAziyoM ke artha ko pUchate haiM-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaha, solapta mahAjummA' he bhadanta ! che ane tene samaya cAra ja che. A rIte rAzI bhedanA sUtro tenA viravaNa sUtro dvArA jaNAya che. ahiyAM badhe ThekANe AhAraka samayanI apekSAthI paheluM 56 cha. mana ma5.DIramA dravyanI apekSAthI bhI 56 ra cha. 'kaiNaM bhate ! mahAjummA pannattA' goyamA ! solasa mahAjummA pannattA' tyAhi sabhyA sUtramAM je vizeSa vizeSa bhAvathI yukata che, vizeSaNane pahelAM proga thAya che. ane vizeSyane pachIthI praga thAya che, A niyama pramANe dravyane baMdha karAvanAra bedhaka sUtrathI siddhapadane pahelAM prayoga karavAmAM Avela che. tethI 'keNaTreNa' vigere prmon| 'jeNa rAsi' vigere uttara 35 suutro| vyAbhyAnamA dravya bedhaka padanuM vivaraNa pahelAM karavAmAM Avela che. ane samaya bedhanA padanuM pachIthI vivaraNa karela che. have gautamasvAmI A seLa rAzine artha prabhuzrIne pUche che. 'se keNadveNa bhave! evaM vuccai solasa mahAjummA' u pan bhA5 / yI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 101 rAzikameNaikendrijIvanirUpaNam 503 kRtayugmadvAparayugmaH 3 'kaDajummakaliyoge' kRtayugma kalyojaH 4 / 'teoga kaDajumme' vyojakRtayugmaH 5 / 'teogateoge' yoja-yojaH 6 teoga dAvAjumme' yoja dvaapryugm:7| 'teogakalioge' yojakalyojaH 8 'dAvarajummakaDajumme' dvAparayugma kRtayugma: 9 'dAvarajummateoge' dvAparayugmayojaH 10 / 'dAvarajummadAvarajummeM' dvAparayugma dvAparayugmaH 11 'dAvarajummakalioge' dvAparayugma karayojaH 12 'kalioga kaDajumme 13, kalyoja kRtayugma: 13 'kalioga teoge' kalyojavyojaH 14 'kaliyoga dAvarayumme' kalyoja dvAparayugma: 15 / 'kalibhogakalioge' kalyoja kalyojaH 16 / ete SoDaza mahAyugma rAzayo bhavantIti / SoDazarAzInAmartha gautamaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccA solasa mahAjummA pannattA' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate SoDazamahAyu-mAH prajJaptA-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'kaDajummakaDajumme jAva kalioga kalioge' kRtayugmakRtayugmo yAvatkalyojakalyoja iti atra yAvatpadena 'kaDajubhmatebhoge' ityArabhya 'kalioga dAvara jumme' ityantAnAM grahaNaM bhavatItyavAntaramaznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' 'he gautama! 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe caupajjavasie' yaH khalu rAziH catukeNApahAreNApahiyamANazcatuHparyavasito bhavati catuHsaMkhyayA vibhajyamAne catuH zeSo bhavatItyarthaH tathA-'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA te vi kaDa Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki mahAyugma solaha hote haiM / jaise ki ve kRtayugma kRtayugma se lekara Apane 'kali bhogakalioga' pada taka kahe haiN| yahAM yAvat zabda se 'kaDajumma teoge' se lekara 'kali bhogadAvara jumme taka ke 14 mahAyugma gRhIta hue haiM isa prakAra kA yaha avAntara prazna hai| isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjamie' he gautama ! jo rAzi cAra kI saMkhyA se vibhakta hokara anta meM cAra bacAtI hai tathA kahe che ke mahAyume seLa che? jema ke-kutayugma kRtayugmathI laIne kaliga 54 sudhA mA 4 // che. mADiyAM yAvatpathI 'kaDajumma teoge' 20 54thI ne 'kaliogadAvarajumme' mA 56 sudhI 14 yauha mAyubhI aDae karAyA che. A rIte A avAntara prazna karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 4 che -'goMyamA ! je NarAsI caukkaeNa avahAreNa avahIramANe caupajjavasIe' 3 gItama! rAzIna yAnI sadhyAmAthI vimA 42vAthI chevaTa yAra bhaye cha, tathA 'je Na tassa rAsissa avahArasamayA te vi kaDajammA' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 505 bhagavatIsatre jummA' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA ste'pi kRtayugmasvarUpAH catu: paryavasitA eva bhavanti / 'setta kaDa jumma kaDajumma' so'yaM kRtayugmakRtayugmaH, tattenArthena gautama ! evamucyate kRtayugmakRtyugmaH, ityagreNa sambandhaH, sa ca jagha. nyataH SoDazAtmakaH (16) apahiyamANa dravyApekSayA samayApekSayA ca kRtayugva svAditi 1 / 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe ti pajjavasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa striparyavasito bhavati tathA-'je gaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA settaM kaDajumma teoe' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmA zcatuH paryavasAnA bhavanti 'se taM kaDajumma teoe' tasmAtkAraNAt so'yaM rAzivizeSaH kRtayugma yoja iti kathyate sa ca jaghanyata ekonaviMzatyAtmakaH (19) 2 ! 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM 'je gaM tassa rAsissa avahAra samayA te vi kaDajummA 'jo isa rAzi ke apahAraka samaya hote haiM ve bhI cAra rUpa hI hote haiM aisI vaha rAzi kRtayugma kRtayugma rUpa kahI gaI hai 'isI liye maiMne use kRtayugma kRtayugma rUpa kahA hai / jaile 16 saMkhyA kI rAzi jaba cAra se vibhakta hotI hai to anta meM isake 4 bacate haiM aura yahAM apahAraka samaya bhI cAra haiM, isaliye apahiyamANa dravya kI apekSA se aura apahAraka samaya kI apekSA se isa meM kRtayugma kRtayugma rUpatA AtI hai aisA jAnanA caahiye| je gaM rAsI ca ukakaraNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie' jo rAzi cAra ke dvArA vibhakta hotI huI jisa ke anta meM tIna baceM aisI hotI hai tathA-'je NaM tassa rAsisma avahArasamayA kaDajummA se taM kaDajummatemaoe' usa rAzi ke apahAra samaya kRtayugma je te rAzIne apahAra karavAno samaya hoya che, te paNa cArane ja hoya che. evI te rAzI kRtayugya kRtayuma kahevAya che. tethI meM tene kRtayuma kRtayugama rUpa kahela che. je rIte 16 seLa saMkhyAnI rAzIne jyAre cArathI vibhAga karavAmAM Ave che, te chevaTe temAMthI 4 cAra bace che. ane ahiyAM apahAra karanAra samaya paNa cAra ja che. tethI apahAra karatAM dravyanI apekSAthI ane apahAraka samayanI apekSAthI AmAM kRtayugma kutayugmapaNuM Ave che. tema samA. je Na rAsI caukkaeNa' avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie' re rAzI cArathI vibhakata karAti thakI jenA aMtamAM traNa bace evI hoya che. tathA 'je Na tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA seta kaDajummateoe' te zinA apahAra samaya kRtayugma-cAra rUpa hoya che. evI te rAzi kRtayuma, vyAja zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 70 1 01 rAzikameNaikendrijIvanirUpaNam 505 avahIramANe dupajjavasie' yaH khalla rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANo dviparyayasito bhavati tathA- 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA setaM kaDa jumma dAvarajumme' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmarUpA bhavanti tasmAt , rAzi vizeSaH kRtayugmadvAparayugma ityabhidhIyate sa ca jaghanyato'STAdazAtmaka iti (18) 'jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahoramANe egapajjabasie ' yaH khalu rAzi tuSkeNApahAreNApahiyamANa ekaparyavasita eva bhavati tathA'je f tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA se taM kaDajummakalioge' ye khalu tasya rAzerapahArasamamayA ekaparyavasitA eva bhavanti tasmAt sa rAziH kRtayugmakalyoja ityabhidhIyate sa ca jaghanyata saptadazAtmakaH ( 17 ) iti 4 / cAra rUpa hote haiM aisI vaha rAzi kRnayugma jyoja kahI gaI hai / vaha rAzi jaghanya se 19 saMkhyA rUpa hotI hai 'je NaM rAsI cakkaraNaM avahAreNaM abadIramANe dupajjabasie' jeM NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA sesa kalajumma dAvarajumme' tathA-jo rAzi catuSka se apahRta - vibhakta hokara anta meM do bacAtI hai aura jisa ke apahAra samaya cAra rUpa se hote haiM aisI vaha rAzi kRtayugma dvAparayugma rUpa hai / jaghanya se isa rAzikA pramANa 18 hai / apahAra samayoM kI apekSA isa meM kRtayugmatA hai aura dravya kI apekSA anta meM do vacane ke kAraNa dvAparayugma hai / 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egajjabasie' jo rAzi cAra se vibhakta hokara anta meM eka bacAtI rAzi kRtayugma kalyoja rUpa hai| tathA isake apahAraka samaya hai / 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA senta kaDajumma kalioge' evaM jisa rAzikA apahAra samaya eka hotA hai, vaha rAzi kRtayugma kalyoja rUpa haiM / tathA isake apahAra samaya cAra hote haiN| isaliye isa meM kRtayugmatA hai aisI vaha rAzi jaghanya se 17 saMkhyArUpa hotI hai| 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIra vAya che. te rAzi dhanyathI 18- bhogasanI saMkhyA 35 che. 'jeNaM' rAsI 'cakkara' avahAreNa' avahIramANe dupajjavasie, jeNaM tassa rAkhissa avahArasamayA kaDajummA senta kaDajumma dAvarajumme' tathA ne rAzI thAranI sabhyAthI apahAra karatAM vaheMcAIne chevaTe e vadhe che ane jenA apahAra samaya cAra rUpa hAya che, evI te rAzi kRtayugjhadvAparayugma rUpa heya che. jaghanyathI A rAzinu' pramANa 1 arADanu che, apahAra samayenI apekSAthI AmAM kRtayugma paNu kahela che. ane chevaTe me yavAne uraNe dvAparayugmayAlu che. 'jeNaM' rAkhI caukkaNaM avahAreNa avahIramANe egajjavakhie' ne rAzI yArathI vaDeyavAthI hevaTe the! varSe che, 'jeNaM tassa rAsisa avahArasamayA settaM kaDajumma kalioge' bhane ne rAzInA apar3hAra samaya eka DAya te rAzi kRtayugma kalyeAja rUpa che. ane tenA bha0 64 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hydesour 506 bhagavatI 'je NaM rAsI caukkaraNaM abahAreNaM abahIramANe caupajvasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahihyamANazcatuHparyavasito bhavet tathA-'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogakaDajumme 5 / ye khalu tasya rAzerapahAra samayAH yojA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSaH jyoja kRtayugma rUpa ityabhidhIyate sa ca jaghanyato dvAdazAtmakaH (12) iti 5 / 'jeNe rAsI cau. karaNaM avahAreNaM avahIramANe ti pajjavasie' yaH khalu rAzi catuSkeNA. pahAreNa apahiyamANatriparyavasito bhavet tathA-'je NaM tassa rAsissa avahAra samayA teogA se taM tebhoga tezroge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA jyonA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSaH yoja yoja rUpo'bhidhIyate' saca jaghanyataH paJcadazAtmakaH (15) iti 6 / 'jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe do pajjavasie' yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNa apahiyamANe dvipayevAsita eva bhavati tathA-'je NaM tassa rAsisa agrahArasamayA tabhogA mANe ca upajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teogAsetaM teoga kaDajumme' jo rAzi cAra se apahRta hone para cAra bacAtI hai aura usake apahAra samaya 3 rUpa hote haiM aisI vaha rAzi yoja kRtayugma rUpa hotI hai / aisI vaha rAzi jadhandha se 12 saMkhyA rUpa hotI hai| 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA settaM tebhogate bhoge' 6 'jo rAzi cAra se apahRta hone para anta meM tIna bacAtI hai aura usa rAzi ke apahAra samaya jyoja rupa hote haiM vaha jyoja yoja rAzi hai / jaghanya pramANa 15 hai| 'je NaM rAsI caukkaeNa apahAreNaM avahIramANe do pajjavasie, je NaM tassa rAsissa avahAra apahAraka samaya cAra hoya che. tethI temAM kRtayuma paNa Ave che. evI te rAzI bhanyathI 17 sattara sadhyA 35 che. 'jeNa rAsI caukkaeNa avaha reNa abahIramANe caupajjavasie jeNa tassa rAsissa avahArasamayA teogA setta' teoga kaDajumme' 7 zazImA yAranI sadhyAthI apahAra 2tAM yAra va cha, ane tenA apahArane samaya 3 traNa rUpa hoya che. evI te rAzI vyAja kRtayugma rUpa hoya che, evI te rAzI 12 bAranI saMkhyA rUpa hoya che. 'jeNa rAmI cakkaeNa avahAreNa avahIramANe tipajjavamie je Na tastra rAsirasabhavahArasamayA teogA settaM teogateoge' 2 rAzImAthI yAra nA apahArathI chevaTe traNa bace che, ane a5hArano samaya geja rUpa hoya che, yo yozI 4Aya chetenI sayAnuM pramANa 15nucha, 'jeNaM rAkhI cau. kakaraNa avahAreNa avadIramANe do pajyasie, je Na tAsa rAsissa avahArasamayA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 1 sU01 rAzi krameNaikendrijIva nirUpaNam 507 setaM teoga dAvarajumme' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH jyojA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzi vizeSaH trayoja dvAparayugma iti kathyate sa ca jaghanyata caturdazAtmakaH (14) iti 7 / 'jeM NaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa eka evaM paryavasito bhavet tathA - ' je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA sertta teogaka lioge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA tryojA bhavanti, tasmAt kAraNAt sa rAzivizeSaH jyojakalyoja ityabhidhIyate sa ca jaghanyata trayodazAtmakaH (13) iti 8 / 'je NaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjabasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa zcatuH paryavasito bhavati tathA - 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajummakaDajumme' samayA teogA sesaM teogadAvara jumme' 7 jisa rAzi meM se catuSka ke apahAra se anta meM do bacate haiM aura apahAra samaya jisake zyoja rUpa hote haiM aisI vaha rAzi jyojadvAparayugma rupa hotI hai isakA jaghanya pramANa 14 saMkhyA rUpa hai| 'je NaM' rAsI cakkaraNaM avahAreNaM avahIramANe egajjabasie' jo rAzi catuSka se apahRta hone para anta meM eka bacAtI hai aura 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA setaM te oga kalioge' apahAra samaya jisarAzi ke jyojarUpa hote haiM aisI vaha rAzi yoja kalpoja rUpa hotI hai / isakA jaghanya pramANa 13, saMkhyArUpa hotA hai / 'je NaM rAsI cakkaraNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie' jo rAzi cAra se vibhAjita hokara anta meM cAra bacAtI hai tathA 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA sentaM dAvarajumma kaDajumme' teogA seca teogadAvarajumme' 7, ne rAzimAMthI thArano vyahAra 42vAthI chevaTe e kharce che, ane jenA apahAranA samaya caiAja rUpa hAya che, evI te rAzI caiAja dvAparayugma rUpa hAya che. tenu jadhanya pramANa 14 cauda sakhyA 35 hAya cha, 'jeNaM' rAsI cakkaraNa avahAreNa avahIramaraNe egapajjavalie' ne rAzI yAranI sabhyAthI apahAra thavAthI hevaTe the! maye che, ane' jeNa tara rAsiha avahArasamayA teogA settaM teogakalioge' bhane neneo vyahArane samaya caiAja rUpa hoya che. evI te rAzI vye ja kalyAja rUpa hAya che. tenuM pramANu 13 tera sadhyA 35 hoya che. 2 'jeNaM' rAsI cakkaraNa' avahAreNa avahIramANe caupajjavasie' ne rAzIbhAMthI thAranA vibhAga uravAthI hevaTe yAra jaye che tathA 'jeNa N tassa rAsiha avahArasamayA dAvarajummA setta dAbarajumma kaDajumme' ? rAzinA apahAra samaya dvAparayugbha hai, sevI te rAzi dvApara zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 bhagavatIsUtre ye khalu tastha rAzerapahArasamayA dvAparayugmA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSo dvAparayugmakRtayugma ityabhidhIyate, sa ca jaghanyatoSTAtmakA, iti (8) 9 / 'je NaM rAsI cakkaraNaM abahAreNaM abahIramANe tipajjavasie' yA khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANa striyavastio bhavati tathA-'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajummateoge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmarUpA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzi vizeSa: dvAparayugmayoja iti kathyate sa ca jaghanyata ekAdazAtmakaH (11) iti 10 / 'jaNaM rAsI caukakaraNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie' yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANo dviparyavasito bhavati tathA-'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvara jumma dAvarajumme' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmarUpA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSo dvAparayugma dvAparayugma iti kathyate sa ca jagha. jisa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma haiM aisI vaha rAzi dvAparayugma kRta yugma kahI gaI hai / vaha rAzi jaghanya rupa se 8 saMkhyAtmaka hai / 9 'je gaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie' jo rAzi cAra se apahana hokara anta meM tIna bacAtI hai / tathA 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA sesa dAvarajummateoge' jisa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma rupa haiM aisI baha rAzi dvAparayugma yojarUpa hai / yaha saMkhyA meM jaghanya se 11 saMkhyA rUpa hotI hai / 'jeNaM rAptI ca ukkaeNa avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie' jo rAzi cAra se apahRta hokara-vibhAjita hokara anta meM do bacAtI haiM tathA 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA' jisa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma rUpa haiM-aisI vaha rAzi dvAparayugma dvAparayugma rUpa hai| yaha jaghanya saMkhyA meM 10 rUpa hotI hai / 'je NaM rAsI caukkaeNaM yugma tayugabha3a cha. 1 mA 8 sayAma cha. 'je Na' rAsI ca ukkaeNa avahAreNa avahIramANe ti pajjavasie' 2 21zI yArathI mAita ne chekTe 3 bhayAva cha, tathA 'je Na tastra rAsissa apahArasamayA dAvarajummA settadAvara jamma teoge'2 rAzinI 552 samaya dvAparayuma 35 cha, sevI tazI dvAparayubha vyAsa 35 che. tenI 43nya saya 11nI hAya che. 'je NarAsI cau. kkaeNa avahAreNa avahIramANe dupajjavasie'2 rAzI yArathI apahAra thana vayavAthI chekTa meM maye cha, tathA 'je Na tassa rAsisna apahArasamayA dAvara jummA' 2 rAzIna a572 samaya 52yuma 35 cha, savIta zivAra subhA2yuma 35 cha, mAyAmA 10 44 35 DAya che. 'je 'rAsI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ medrikA TIkA 039 u. 1 sU01 rAzikrameNaikendri jIvanirUpaNam 509 nyato dazAtmakaH (10) iti 11 / ' jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjabasie' yaH khalu rAzi zratuSkeNApahAregAparimANa eka paryavasita eva bhavati tathA-' je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvara jumprA setaM dAvarajumprakalibhoge' ye khalu tasya rAjerapahArasamayA dvAparayugma rUpA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSo dvAparayugma kalyoja iti kathyate, sa ca navAtmakaH (9) iti 12 / 'je NaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIra mANe cauppajjavasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahriyamANa catuHparyava sito bhavati tathA 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA settaM kalioga kaDajumme' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSaH kalyojakRtayugma ityabhidhIyate sa ca jaghanyata catuSkAsmakaH ( 4 ) iti 13 / 'je NaM rAsI caukkaraNaM avahAreNaM avahIramANe vipajjabasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahareNA'pahiyamANastriparyavasito bhavati avahAreNa avahIramANe egapajjabasie' jo rAzi cAra se apahRna hokara anta meM eka bacAtI haiM tathA 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA sentaM dAvara jumma kalioge' jo usa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma rUpa haiM aisI rAzi dvAparayugma kalpoja rUpa hotI hai / yaha jaghanya saMkhyA meM 9 rUpa hotI hai / 'jeM NaM' rAsI caukkaraNa avahAreNa avahIramANe caujjavasie' 'jo rAzi cAra se vibhakta hokara anta meM cAra bacAtI hai / 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliyogA se taM kalioga kaDajumme' tathA jisa rAzi ke apahAra samaya kalpoja rUpa hote haiM aisI vaha rAzi kalyoja kRtayugma kahalAtI hai| saMkhyA meM vaha jaghanya se cAra rUpa hai / 'jeNaM' rAsI cakkaraNa avahAreNa avahIracakkaraNa avahAreNa abahIramANe egajjavasie' ne rAzI yArathI apahRta thavAthI me jaye tathA 'je NaM tassa gasira avahArasamayA dAvarajummA settaM dAvarajummakalioge' me rAzinA apahAra samaya dvAparayugma rUpa che, evI te rAzIdvAparayugma kalcAja rUpa haiAya che. A saMkhyAmAM huM nava 35 DAya che. 'jeNaM rAsI cakkepaNa avahAreNa avaharamANe caupajavasie' rozI vyArathI vaDe yAne hevaTe yAra yAve che, 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA setta kali ogaka jumme' tathA me rAzIno apahAra samaya kalpeja rUpa hAya che, evI te rAzI kalyAja kRtayugma kahevAya che, sakhyAmAM te yAra 35 hoya che, 'jeNaM' rAkhI caukkaraNa avahAreNa avahIramANe tipajjavakhie, jeNa tassa rAsihasa avahArasamayA kaliogA setta kalioga zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI tathA-'je gaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA setaM kaliyoga teoge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSa: kalyoja yoja iti kathyate sa ca jaghanyataH saptAtmaka: (7) iti 14 / 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie' yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANA dviparyavasito bhavati tathA 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kalioga setaM kaliogadAvarajumme ye khalu tasya rAzerapahAra samayAH kalyojA bhavanti tasmAt kAraNAt sa rAzi vizeSa: kalyoja dvAparayugma iti kathyate, sa ca jaghanyataH paDAtmakaH (6) iti 15 / 'je Ne rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie' yaH khalu rAzicatuSkeNApahAreNApahIya. mANa ekaparyavasito bhaveta tathA-'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA settaM kalioga kalioge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojA bhavanti mANe tipajjavasie 'je tassa rAsissa avahArasamayA kali bhogA se taM kaliogateoge' jo rAzi cAra se vibhakta hokara anta meM tIna bacAtI hai, tathA usa ke AhAra samaya kalyoja rUpa hote haiM aisI vaha rAzi kalpoja dhoja rUpa kahI gaI / vaha jaghanya saMkhyA meM 7 rUpa hai| 'je NarAsI caukkaeNa avahAreNa avahIramANe dupajjavasie' 'je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kali mogA se taM kalibhoga dAvara jumme' jo rAzi cAra se vibhakta hotI huI anta meM do bacAtI hai aura usa ke apahAra samaya kalyoja rUpa hote hai / aisI vaha kalyoja dvApadayugma kahI jAtI haiN| saMkhyA meM vaha jaghanya se 6 rUpa hotI hai| 'je NaM rAlI ca ukkaraNa avahAreNa avahIramANe egapajjavasie je Na lamsa rAsissa avahAra samayA kali mogA se taM kaliogakali. oge' jo rAzi cAra se apahRta hokara anta meM eka bacAtI hai / tathA teone je rAzI cArathI vaheMcAIne chevaTamAM traNa bacAve che, tathA tenA apahArano samaya kayeja rUpa hoya che, evI te rAzI kAja ja rUpa kahela cha. te sayAmA 7 sAta 35 che. 'jeNa rAso caukaeNa avahAreNa avahIramANe darAjjavasie jeNa tassa rAsissa avahArasamayA kali ogA setta kali mogadAvara jambhe2 rAzI yAthI paDeya na ThevaTa meM bhayAva cha, bhane tanAre apahArane samaya kalyAja rUpa hoya che, evI te rAzI kalyAja dvAparayugma 35 vAmAM Ave che. te sadhyAmA 67 35 che. 'jeNa rAsI caukkaeNa avahAreNa avahIrabha Ne egapajjavasie je Na tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se ta kaliogakalioge' 22||shii yAnI sayAthI apahata yaI naTasamayAve che. tayA 'jeNa tassa rAsissa abahArasamayA kali ogA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - prameSandrikA TIkA 2035 u.1203 rAzikameNaikendrijI nirUpaNam 511 tasmAtkAraNAt sa rAzi vizeSaH kalyoja kalyoja iti kathyate eSa ca jaghanyataH pazcAtmakaH (5) iti 16 / 'se teNaTegaM jAva kaliogakalioge' tattenArthena he gautama ! evamucyate kRtayugmakRtayugmo yAvat kalyoja kalyoja iti SoDazA. pahArarAzayo bhavanti yAvatpadena 'kaDajummakaDajumme' ityArabhya 'kali bhoga dAvarajumme' ityantasya sarvasya grahaNaM bhavatIti ||muu01|| / mUlam-kaDajumma kaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti ? kiM neraiehito0 ? jahA uppaluddesae tahA uvvaao| teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajati ? goyamA ! solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajjati / teNaM bhaMte ! jIvA samae samae pucchA, goyamA ! te NaM aNaMtA samae samae avahIramANA abahIramANA aNaMtAhiM ussappiNI osappiNIhiM avahIraMti No ceva NaM avahariyA siyaa| uccattaM jahA uppalusie / teNaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijasla kamprasta kiM baMdhagA abaMdhagA? goyamA! baMdhagA, no abNdhgaa| evaM savversi aauyvjjaarnn| Auyassa baMdhagA vA abaMdhagA vA / te NaM bhaMte ! jIvA NANAvaraNijjassa pucchA, goyamA ! veyagA no aveygaa| evaM sabbesi / te NaM bhaMte! jIvA kiM sAyAveyamA 'je Na tassa rAsissa avahArasamayA kali bhogA se taM kalibhoga kali bhoge' jo usa rAzi ke apahArasamaya kalpoja rUpa hote haiM, aisI vaha rAzi kalyoja kalyoja hai yaha 5 saMkhyArUpa hotI hai| ? 6 / 'se teNaTeNa jAva kali bhoga kalioge' isa kAraNa he gautama ! maiMne kRtayugma kRmayugma se lekara kalyoja kalpoja taka 16 mahArAziyAM kahI haiM ||suu.1|| se taM kaliogakalioge' 2 2.zInA apaDA2 samaya 4kSyo 35 DAya cha sevA te rAzI kalyAja kalyojarUpa che. AnI saMkhyA paMdara 15 rUpa hoya che. 1dA 'se veNaTreNa' jAva kali bhoga kalioge' mA 25thA 8 gautama ! ma tayuma kRtayugmathI laIne kAja kAja sudhI 16 soLa mahArAzI kahI che. zAstranA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre - - - asAyAveyagA pucchA, goyamA! sAyAveyagA asAyAveyagA vaa| evaM uppluddesgprivaaddii| savvesi kammANaM udaI no annudii| chaNhaM kammANaM udIragA no annudiirgaa| veyaNijAuyANaM udIragA vA aNudIragA vaa| teNaM bhaMte ! jIvA kiM kaNha0 pucchA, goyamA ! kaNhalessA vA, nIlalessA vA, kAulestA vA teulestA vaa| no sammadiTrI, no sammAmicchAdiTrI, micchA. diTrI, no nANI annANI niyamaM duannANI, taM jahA mai annANI ya suya annANI ya no magajogI, no vai jogI, kaaijogii| sAgArovauttA vA aNAgArova uttA vaa| tesiM gaM bhaMte ! jIvANaM sarIrA kai vannA jahA uppaludesae samvastha pucchA goyamA ! jahA uppaluddesae UsAsagA vA, nIsAsagA vA, no UsAsanIsAsagA vaa| AhAragA vA agAhAragA vaa| no virayA avirayA, no virayAvirayA, sakiriyA, no akiriyA / sattavihabaMdhanA vA, aSTavihabaMdhagA vaa| AhArasannovauttA vA jAva parimahasannova uttA vA / kohakasAI vA mANakasAi jAva lobhakasAI vA / no itthiveyagA, no purisaveyagA nnpuNsgveygaa| ithiveyabaMdhagA vA, purisaveyabaMdhagA vA, NapuMsagaveyabaMdhagA vaa| No sannI, asnnii| saiMdiyA no aNiMdiyA / te NaM bhaMte ! kaDajumna kaDajumma egidiyA kAlao kevaJciraM hoMti ? goyamA! jahannagaM eka samayaM, ukkoseNaM aNataM kAlaM-aNaMtA ustappiNI osappiNIo vaNastaikAiya kaalo| saMveho na bhvi| AhAro jahA uppaludesae / navaraM nivvAghAeNaM chadisi, vAdhAyaM paDucca siya tidisiM, siya caurisiM siya paMca disi, sesaM taheva / ThiI jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM bAvIsaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pata ALS prameyacandrikA TIkA za035 u.1 502 kR.kRtayugmaikendriyANAmutpatyAdikam 513 vaasshssaaii| samugghAyA AdillA cattAri / mAraNaMtiya samugghAeNaM samohayA vi maraMti asamohayA vi maraMti / ubdha. dRNA jahA uppaludesae / aha bhaMte ! savvapANA jAva savva sattA kaDajummakaDajummaegidiyattAe uvavannapuvA ? haMtA goyamA ! asaI aduvA aNaMtakhutto ||suu02|| ___ chAyA--kRtayugmayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairakebhyaH yathotpaloddezake tathA upapAtaH te khalu bhadanta ! jIvAH ekasamayena kiyanta utpadyante gautama! poDaza vA saMkhyeyA vA, asaMkhye yA vA; anantA vA, utpdynte| te khalu bhadanta ! jIvAH samaye samaye pRcchA gautama ! te khalu anantA samaye samaye apahiyamANA apahiyamANA anantAbhirutsarpiNI bhirapahiyante, naiva khalu apahatAH syuH / uccatvaM yathopaloddezake / te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM bandhakA abandhakAH ? gautama ! baMdha kA no abndhkaaH| evaM sarveSA mAyukavarmaNAm / AyuSkasya bandhakA vA, abaMdhakA vA / te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya0 pRcchA gautama ! vedakA no avedakA evaM sarveSAm / te khalu bhadanta ! jItAH kiM sAtAvedakA asatAvedakAH pRcchA, gautama ! sAtAvedakA vA, asAtAvedakA vA, evmutsloddeshkaaripaattii| sarveSAM karmaNA mudayino no anudayinaH SaNNAM karmaNA mudIrakAH, no anudI. rakAH, vedanIyAyuSkAyoH udIrakA bA, anudIrakA vA / te khalu bhadanta jIvAH ki kRSNa pRcchA, gautama ! kRSNalezyA vA, nIlalezyA vA, kApotalezyAvA, tejolezyA vaa| no samyagdRSTayaH no sampagmiyAdRSTayaH, mithyA. dRSTayaH / no jJAninaH, ajJAninaH niyamAt dvayajJAninaH tadyathA-matyajJAninazca zrutAjJAninazca / no manoyogino no bacoyoginaH kaayyoginH| sAkAropayuktA pA, anAkAropayuktA vA / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM zarIrANi kati vargAni, yathotpalaM deza ke sarvatra pRcchA, gautama ! yathotpalodezake ucchvAsakA vA niHzvAsakA, vA, no ucchavAsaniHzvAsakAH / AhArakA vA anAhArakA bA, no viratAH aviratAH, no vishvaavirtaaH| sakriyAH no akriyaaH| saptaridhabandhakA vA aSTavidhavandhakA vA / AhArasaMjJopayuktA vA yAvatparigrahasaMjJopayuktA vaa| krodha kaSAyino vA mAnakaSAyino yAvallobhakapAyino vaa| no strIvedakA no puruSavedakAH, napuMsakavedakAH / strIvedavandhakA cA, puruSavedavandhakA vA, napuM. sakavedavandhakA vA / no saMjhino'saMkSinaH / sendriyA no anindriyaaH| te khallu bhadanta ! kRtayugmakRtyugmaikendriyAH kAlataH kiyaciraM bhavanti ? gautama ! bha0 65 zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce jaghanyena eka samayam, utkarSeNAnantaM kAlam, unantA utsarpiNyabasapiNyaH vnsptikaayikkaalH| saMvedho na bhaNyate, AhAro yathA-utpaLoddezake, navaraM nirvyAdhAtena Saidizam, vyAghAtaM pratItya syAt caturdizam, syAt pazcadizaM zeSa tathaiva / sthitijanyenAntarmuhRtam, utkarSeNa dvAviMzativarSasahakhANi / samu. yAtA aadyaashctvaarH| mAraNAntikasamudghAtena samavahatA api mriyante, asamabahatA api mriyante / udvartanA yathA utpaloddezake / atha bhadanta ! sarva prANA yAvat sarvasatyAH kRtayugmakatayugma ekendriyatayA utpannapUrvAH ? gautama ! asakRt athavA-anantakRtvaH / / sU0 2 // TIkA:--'kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! ye ekendriyAH catuSkApahAre catuHparyavasitA: apahArasamayAzca catuHparyavasAnAste kRtayugmakRtayugmaikendriyAH kathyate evaM sarvatra jJAtavyam 'ko uvavajjati' itthaMbhUnA ekendriyAH kutaH kasmAt sthAna: vizeSAdAgatyopapadyante 'ki neraiehito0' kiM nairayikebhya Agatyotpadyante tiryagyonikebhyo vA Agatyotpadyante manuSyebhyo vA Agatyotpadhante devebhyo vA Agatyotpadyante iti praznaH, uttaramAha-atidezamukhena 'jahA uppalusie tahA 'kaDajumma kaDajumma egi diyANa bhaMte ! ityAdi TIkArtha-'kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhaMte !' he bhadanta ! jo ekendriya kRtayugma kRtayugma rAzipramANa hai / aise ve ekendriya jIva 'kabhI uvavajjati' kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? 'kineraiehito.' kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote hai athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote hai ? athavA manuSyo meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama'kaDajummakaDajummaegidiyANaM' tyAdi -kaDajummakaDajumma egi diyANa bhaMte ! 3 magana re ndraya itayubhaetayumbha rAzipramANa DAya mevA tendriya va 'kao uvavajjati' 4yA sthAna vizeSamAthI mAvAna sapanna thAya cha ? ' kineraiehito' zu teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiyaca nikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM ati dezathI prabhuzrI gautamakAmIna 4 -'jahA uppaluIsae tadA uvavAo' mA patA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 u.102 kR.kRtayugmaeNkendriyAgAmutpatyAdikam 515 uvavAo' yathA utpaloddeze tathA upapAto bhagavatIsUtrasmaica ekAdazazatake prathamodezaka utpalodezakaH tatra yathA-ekendriyANAmupapAtaH kathita stathaivAtrApiupapAto jJAtavyaH no nairapikebhya upapadyante, tiryagyonikebhyo vA, manuSyebhyo vA, devebhyo vA upapadyante, pRthivyavanaspatiSu devAnAmutpattisaMbhavAt, tadapekSayaiva devebhya Agasya ekendriyeSu utpadhante iti kathitam / iha yatra yatra yasmin yasmin pade utpaloddezakasyAtidezaH kRto bhavet tattadeva padaM tatratyaM vAcyam / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvajjati' te khalu bhadanta ! jIvAH svAmI se kahate haiM 'jahA uppaluddesae tahA uvavAo' isa bhagavatI sUtra kA jo 11 ve zataka meM prathama uddezaka hai-vahI utpala uddezaka hai so isa utpala uddezaka meM jisa rIti se ekendriya jIvoMkA upapAta kahA gayA hai usIrIti se unakA upapAta yahAM para bhI jAnanA cAhiye tathA ca-kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa ekendriya jIva nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM, kintu ve tiryagyonikoM meM se Akara ke bhI utpanna hote haiM manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura devoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM / kyoM ki pRthivIkAyika akAyika aura vanaspatikAyika ina meM devo kI utpatti ho sakatI hai / isaliye yahAM para devoM se Akara ke bhI ekendriya jIva rUpa se jIva utpanna hote haiM aisA kahA gayA hai| yahAM jahAM jahAM jisa jisa pada meM utpala uddezaka kA atideza kiyA ho vahAM vahAM kA vahI pada kahanA cAhiye / 'te Na sUtranA 11 agiyAramA zatakane pahele udeze che teja utpala uddeza kahevAya che. te utpala uddezAmAM je pramANe ekaIndriyavALA jene upapAta kahevAmAM Avela che, e ja pramANe teone upapAta ahiyAM kahevuM joIe. tathA kRtayuma kRtayuma rAzivALA ekendriya jImAMthI nairayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI paraMtu teo tiryaMca nikemAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. manamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. ane demAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. kema ke pRthvIkAyika, akAyika ane vanaspati kAyikamAM devenI utpatti thaI zake che. e ja kAraNathI ahiyAM devamAMthI AvIne paNa ekendriya jIva paNAthI jIva utpanna thAya che. tema kahevAmAM Avela che. ahiyAM jyAM jyAM je je padamAM utpala udezAne atideza-bhalAmaNa 421AmA Avesa cha, tyo tyo me 54! De . te Na ma ! ega zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 bhagavatI sUtre kRtayugma kRtayugmarAziyamANA ekendriyA ekasamayena ekasmin samaye kiyantaH kiyatsaMkhyakA utpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA he gautama ! 'solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, uvarajjaMti' SoDaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante, anantA iti vanaspatyapekSayA iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA samae samae pucchA' te khalu bhadanta ! jIvAH samaye samaye apayamANaH kiyatA kAlenApahiyante iti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'gomA' he gautama ! 'te NaM anaMtA samae samae avahIramANA avahIramANA' te khalu anantAH samaye samaye ekaikamAzritya apahiyamANAH apahiyamANA 'anaMtAhiM ussappiNIyosappiNIhi avahIraMti' anantAbhirutsarpiNyava - bhaMte ! jIvA egasamaeNa kevaiyA uvavajjaMti' he bhadanta ! ve kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa rUpa ekendriya jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! solasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNatA vA javavajjaMti' he gautama! ve eka samaya meM solaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiM' 'ananta utpanna hote haiM' aisA jo kahA gayA hai vaha vanaspatikAyika jIvoM kI apekSA se kahA gayA hai / 'te NaM' bhate / jIvA samae samae pucchA' he bhadanta ! ve ananta jIva yadi eka eka samaya meM apahRta kiye jAveM (nikAle jAye) to kitane kAla meM ve khAlI ho sakate haiM? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! teNaM anaMtA, samae 2 avahIramANA avahIramANA anaMtA usapIosappiNIhiM avahIraMti' he gautama! ve ananta, samaraNaM kevaiyA uvavajjaMti' se lagavan te yugma kRtayugmarAzi prabhAzu vALA ekendriya jIve eka samayamAM keTalA utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne! che hai - 'gIyamA ! kholasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajjaMti' he gautama / teo me sabhayabhAM soja athavA sakhyAta athavA asakhyAta athavA anaMta utpanna thAya che. ane ta utpanna thAya che.' e pramANe je kahevAmAM Avela che. te vanaspatikAyika jIvAnI apekSAthI !DevAmAM Ave che. 'te NaM' bha'te ! jIvA samae samae pucchA' he bhagavan te anaMta jIva jo eka eka samayamAM apahRta karavAmAM Ave (bahArakADhADavAmAM) Ave te keTalA samayamAM teo khAlI thaI zake che? A praznanA uttaramAM aluzrI che haiM- 'goyamA ! teNaM anaMtA samae 2 avahIramANA avahIramANA anaMtAhiM ussappiNIosappiNihiM avahIra ti' he gautama! tetheo me bheDa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA 2035 u.1 sU02 kR.kRtayugmakendriyANAmutpatyAdikam 517 sarpiNIbhirapahiyante 'No ceva NaM avahariyA siyA' naiva khalu te anantA apahRtAH syuH| 'uccattaM jahA uppaluddesae' uccatvaM yathotpaloddezake teSAM kRtayugmakRtayugmaikendriyajIvAnAM zarIroccatve yathotpaloddezake utpalaviSaye kathita tathaiva jJAtavyama, jaghanyenAMgulAsaMkhyeyabhAgam utkarSeNa sAtirekaM yojanasahasraM vanaspatyapekSayA iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhagA avaMdhagA' te khalu bhadanta ! kRtayugmakRtayugmaikendriyajIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM bandhakA bhavanti athavA abandhakA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, yadi eka eka samaya meM eka eka nikAle jAveM to ina ke khAlI karane meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla samApta ho sakate haiN| parantu 'jo cevaNaM avahariyA siyA' ve khAlI nahIM kiye jA sakate haiM / arthAt itane kAla meM bhI nahIM gine jA sakate haiM 'uccattaM jahA uppaludesae' ina ke zarIra kI UcAI ke viSaya meM jaisA kathana utpala uddezaka meM kiyA gayA hai-vaisA jAnanA caahiye| arthAt jaghanya se ina ke zarIra kI UMcAI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai aura utkRSTa se kucha adhika 1 hajAra yojana pramANa hotI hai yaha UcAI kA uskRSTa rUpa se kathana kamala kI apekSA se kahA gayA jAnanA caahiye| 'te ga bhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kammarasa kiMbaMdhagA prabaMdhagA' he bhadanta ! ve jIva kyA jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka hote haiM athavA abandhaka hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! baMdhagA, no samayamAM anaMta anaMtanI saMkhyAmAM kahADavAmAM Ave te paNa teone khAlI karavAmAM anaMta utsarpiNI ane anaMta avasarpiNI kALa samApta thaI jAya cha. 52tu No ceva Na avahariyA siyA' te mAsI zatA nathI. arthAta te sthAna parathI jisa mase zata nathI. 'uccattaM jahAM upapludesae' tayAnA zarIranI uMcAI nA saMbaMdhamAM utpala uddezAmAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana samajavuM. arthAt jaghanyathI teonA zarIranI uMcAI AMgaLanAasaMkhyAtamA bhAga pramANunI hoya che, ane utkRSTathI kaIka vadhAre 1 eka hajAra jana pramANunI hoya che. A uMcAInuM pramANa utkRSTa paNathI kathana kamaLanI apekSAthI kahevAmAM AvyuM che tema samajavuM joIe. veNaM bhAte ! jIvA nANAvaraNIjjassa kammassa kiM baMdhagA ababaMdhagA' hai bhagavana te ja jJAnAvaraNIya karmane baMdha karavAvALA hoya che, athavA baMdha 322 / nayI ? 40 prazna uttaramA prabhuzrI che -goyamA ! baMdhagA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 bhagavatI sUtre 'goyamA' he gIta ! 'baMdhagA no abaMdhA' bandhakA eva jJAnAvaraNIyasya karmaNa ste bhavanti na tu abandhakA bhavantIti / evaM savversi AuyavajjANaM' evaM jJAnAvaraNIyasya karmaNa iva sarveSAM darzanAvaraNIyAdInAm AyuSkakarmavarjitAnAM saptAnAM karmaNAM niyamAd bandhakA eva te jIvA bhavanti, natu abandhakA bhavanti AyuH karmabandhe bhajaneti mAha - 'Auyarasa' ityAdi, 'AuyassabadhagA vA aba - dhagAvA' AyuSkasya tu karmaNaste jIvA bandhakA api bhavanti abandhakA api bhavantIti bhAvaH / ' te NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! jIvAH 'nANAvaraNijjassa puccha / ' jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakA avedakAH ? iti praznaH pRcchA zabdena gRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'veyagA' no aveyagA' vedakAH, no avedakAH kRtayugmakRtayugmai kendriyA jIvA jJAnAvaraNIyaM karma vedayantyeva niyamAditi bhAvaH / ' evaM saccesi' evam anenaiva prakAreNa abaMdhagA' he gautama! ve jIva jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka hote haiM abandhaka nahIM hote haiN| 'eca' saccesiM AupavajANaM' isa prakAra ye saba jIva AyuSka karma ke sivAya darzanAvaraNIyAdi sAta karmaprakRtiyoM ke niyama se bandhaka hI hote haiM abandhaka nahIM hote Ayu karma ke bandha meM yahAM bhajanA haiM - yahI bAta - 'Auyassa baMdhagA vA abaMdhagA vA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai - 'te Na bhaMte ! jIvA nANAvara Nijjassa pucchA' he bhadanta ! ve jIva kyA jJAnAvaraNIya karma ke vedaka hote haiM athavA avedaka hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! beghagA, no avedhagA' he gautama! ye jIva jJAnAvaraNIya karma ke vedaka hote haiM avedaka nahIM hote haiM / isI prakAra se ye kRtayugmakRtayugma rAzi pramANa ekendriya no adhagA' he gautama! te lava jJAnAvaraNIya unI adha 42nAra De!ya che, adha hotA nathI. 'evaM savvesiM' AuyavajjANa" bhI rIte sughaNA jIvA AyuSya 4 zivAya danAvaraNIya vigere sAta kama prakRtiyAnA niyamathI aMdha karanArA ja hoya che. ama'dhaka hotA nathI. AyukranA adhamAM gaDiyAM laganA hI che, mevAta 'Auyassa baMdhagA vA abaMdhagA vA yA sUtrapATha dvArA agara usa che. 'teja' bha'te ! nANAvara Nijjarasa pucchA' De bhagavat te jIve zuM jJAnAvaraNIya kama nu vedana karavAvALA heAya che ? athavA avedaka hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! veyagA, no aveyagA' he gautama! te vA jJAnAvaraNIya bhanu vehana karavAvALA hAya che, aneka hAtA nathI. eja pramANe A kRtayugma kRta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za035 2.1 202 kR.kRtayugmaikendripANAmutpatyAdikam 519 'salvesi' sarveSAM karmaNAM darzanAvaraNIyAdArabhyAntarAyikaparyantAnAM vedakA etra bhavanti kintu avedakA na bhavantIti bhaavH| 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAyAveyA asAyAveyagA pucchA' he bhadanta ! te kRtayugmaikendriyajIvAH kiM sAtasyasAtAvedanIyakarmaNo vedakA anubhavakAro bhavanita athavA asAtAvedanIyasya vedakA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sAtAvedagA vA asAtAvedagA vA' te jIvAH sAtAvedakA api bhavanti tathA asAtAvedakA api bhavantIti / 'evaM uppalusaddegapariva DI' evaM yathA utpaloddezake karmaparipATI kathitA saivehApi anusandheyA 'savvesi kammANaM udaI te jIvAH sarveSAM karmaNA mudayino bhavanti teSAM jIvAnAM sarva karmaNAmevodayo bhavantIti / 'no aNudaI' no anudayino bhavanti karmaNAmiti / jIva 'samvesi' darzanAvaraNIyAdi se lekara antarAya karma taka ke samasta karmoM ke vedaka hI hote haiM avedaka nahIM hote haiM / 'te Na bhaMte ! jIvA kiM sAyAveyagA asAyAveyagA' he bhadanta ! ye kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa ekendriya jIva kyA sAtA vedanIya karma ke vedaka hote haiM ? athavA amAtA vedanIya karma ke vedaka hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sAyAveyagA vA asAyAveSagA vA' he gautama ! ve sAtA kama ke vedaka bhI hote haiM aura asAtA karma ke vedaka bhI hote haiM / 'evaM utpaluddemagaparivADI' isa prakAra se utpala uddezaka meM jaisI karma vedana kI paripATI kahI gaI hai vaisI hI yahAM para jAnanA cAhiye / 'savvesi kammANa udaI' ina jIvoM ke samasta karmoM kA udaya hotA hai| 'no aNudaI' anudayavAle ye nahIM hote haiN| udIraNA ke yubharAzi prabhA -yendriya va 'savvesiM' zana.129jIya vizthI chana aMtarAya karma sudhInA saghaLA karmonuM vedana karavAvALA ja hoya che. adaka DatA nathI. 'te Na bhate ! jIvA ki sAyAvedagA asAyAveyagA' ubhagavana kRtayugma kRtayugma rAzI pramANuvALA ekendriya jIve zuM zAtA vedanIya karmanuM vedana karavAvALA hoya che? athavA asAtA vedanIya karmanuM vedana karAvALA hoya che ? mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamavAmIna 4 cha -'goyamA! sAyA vedagA vA asAyA veyagA vA' gItama! teso sAta manu vahAna 4211 paNa DAya che mana msaat| manuvahana 42pAvaNAya che. 'eva uppalusaga parivADI' mA zata sua dezAmA 2 pramANunI nA hananI paripATI kahevAmAM Avela che. e ja pramANenI paripATI ahiyAM paNa samAvI. 'savvesi kammANa udaI' mAvAne sapA bhAna haya thAya cha. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra udIrakamakaraNe 'chaNhaM kammANaM udIragA no aNudIragA' SaNNAM vedanIyAyuSkavarjAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM niyamAdudIrakA eva bhavanti na tu anudIrakA mAntIti / kintu 'vedaNijjAuyANaM udIragA vA aNudIragA vA vedanIyakarmaNAm AyuSkakarmaNAM codIrakA vA bhavanti anudIrakA vA bhavantIti tatra bhajane bhAvaH / 'te NaM bhaMte ! jIvA ki kaNDa0 pucchA' te khala bhadanta ! jIvAH ki kRSNalezyAvanto bhavanti athavA-nIlakApotAdilezyAvanto bhavantIti prazna: pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kaNha. lessA vA' kRSNalezyA vA te jovAH kRSNalezyAvanto'pi bhavanti 'nIlalessA vA kAulessA dhA teulessA vA nIlalezyA cA bhavanti kApotikalezyA vA. bhavanti tejolezyA cA bhavanti pRthivyapvanaspatInAmaparyAptAvasthA'pekSayA prakaraNa meM ye-'cha kammANa udIragA no aNudIragA vedanIya aura AyuSka ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNIya Adi chaha karmoM ke ye niyama se udIraka hote haiM anudIraka nahIM hote haiM / kintu vedanIya aura AyuSka karmoM kI udIraNA ina meM bhajanIya hotI hai isaliye ye inake udIraka bhI hote haiM aura udIraka nahIM bhI hote haiM / yahI bAta'vedaNijjAuyANaM udIragAvA aNudIra gA vA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| 'te Na bhaMte ! jovA ki kaNha0 pucchA' he bhadanta ! ve jIva kyA kRSNA gavAle hote haiM ? athavA nIlakApota Adi lezyAvAle hote haiM ? isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! kaNhalessA vA, nIlalessA vA, kAulemsA thA, teulessA vA' he gautama! ye kRSNalezyAvAle bhI hote haiM, nIlalezyAvAle bhI hote haiM, kApotalezyAvAle bhI hote haiM aura tejolezyAvAle bhI hote haiN| 'no anudaI' mA manuyAya tA nathI. 28yAnA 542zubhA mA 'chaNhaM kammANaM udIragA no anudIragA' vahanIya bhane mAyuSya mana choDI miin| jJAnAvaraNIya Adi cha karmonA niyamathI udIraka hoya che. anudIraka hatA nathI. paraMtu vedanIya ane AyuSya kamenI udIraNa AmAM bhajanAthI hoya che. megA pAta 'vedaNijjAumANa udIragAvA aNudIragAvA' yA sUtrA dvArA pragaTa are che. teNa bhate ! jIvA kiM kaNha0 punch|' sAnta zu veshyaavALA hoya che? athavA nIlezyAvALA athavA kApata vigere lezyApaaddaay cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI I cha hai-'goyamA ! kaNhalessA vA, nIlalessa vA, kAulessA vA, teulessA vA' 3 gautama! te kulezyAvALA paNa hoya che, nalalezyAvALA paNa hoya che, kAtika lezyAvALA paNa hoya che, ane tejezyAvALA paNa hoya che. kema ke-pRthvI, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU02 kR.kRtayugmaikendriyANAmutpatyAdikam 521 tatra devAnAmutpatti sambhavAva iti / 'no sammadiTTI' te jIvAH sampadRSTayo na bhavanti tathA-'no sammAmicchAdiTThI' no samyagmithyAdRSTayo mizradRSTayo'pi na bhavanti apitu-'micchAdiTThI' mithyAdRSTayo bhavanti te jiivaaH| 'no nANI annANI' no jJAnino bhavanti te jIvAH kintu ajJAnino bhavanti tatrApi 'niyamaM duannANI niyamA' niyamAd ajJAnadvayavanto bhavanti, tadeva darzayati-taM jahA' tadyathA 'mai annANIya suya annANI ya' matyajJAninazca bhavanti tathA zrutAjJAninazca bhavanti / 'No maNojogI jo inogI' no manoyogino bhavanti no na vA, vacoyogino bhavanti / kintu 'kAyajogI' kevalaM kAyayogina evaM bhavanti / 'sAgArovauttA vA agAgArovauttA vA, sAkAropayogavantA vA bhavanti kyoMki pRthivI, ap aura vanaspatikAyikoM ko aparyAsAvasthA meM ina lezyAoM kA sadbhAva kahA gayA hai / isa kA kAraNa yaha hai ki inameM devoM kI utpatti kA sambhava hai| 'no sammadiTTI' ye jIva samyagdRSTi nahIM hote haiM tathA-'no sammAmicchAdiTThI' mizra dRSTi bhI nahIM hote haiM kintu 'micchAdiTTI' mizyAdRSTi hote haiM / 'no nANI annANI' ye jJAnI nahIM hote haiN| kintu ajJAnI hI hote haiM, inameM bhI 'niyama duannANI' isa ke do ajJAna niyama se hote haiM ta jahA' jaise 'mai annANI ya suya annANI ya' niyama se matyajJAna aura zrutAjJAna aise ye do hI jJAna hote haiM 'No maNojogI, No ghAijogI' isI prakAra se ina meM kevala eka sparzana indriya hone se ye manoyogI aura vacanayogI nahIM hote haiM kintu 'kAyajogI' kAyayogI hI hote haiM 'sAgArovauttA vA aNAgArovauttA vA' ye aSkAyika, ane vanaspatikAvikane aparyApta avasthAmAM A vezyAone sadubhAva kahevAmAM Avela che. tenuM kAraNa e che ke-teomAM devonI utpattino saMbhava DAya 'no sammadiTThI' 2 // 7 sayaSTavANA hotA nathI. 'nA sammAmicchAdidI' mizraSTivANA para utA nathI paraMtu 'micchAdidrI' mithyAvA DAya che. 'no nANI' to jJAnI DAtA nathI. 'annANI niyamA' 52 tamA niyamayI ajJAnI DAya che. tamA 5 tes| 'niyamaM duaNNANI' matiajJAna ane zrutajJAna e rIte beja ajJAnevALA niyamathI hoya che. savAta sUtra 'mai annANIya suyaannoNI' yA sUtrA dvArA samajAvI cha. 'No maNojogI, NovaijogI' se zata tamAmA me 25zana indraya savAthI bhana yogANA bhane yana yogAmAtA nathI. paraMtu 'kAyayogI' tayA yathAzavANA DAya che. 'sAgArovauttAvA aNAgArovauttAvA' tayA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 bhagavatIstra anAkAropayogayuktA vA bhavantIti 'tesiM gaM bhaMte! jIvANaM sarIrAkainaNNA' teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM zarIrANi kati varNanti bhavanti 'jahA uppala desae samvattha pucchA' yathotpaloddezake tathA sarvatra pRcchA-praznaH, ayaM bhAvaH-he bhadanta ! teSAM jIvAnAM zarIrANi kAlAdivarNavanti bhavanti kim evaM krameNa viziSya paJcavarNaviSaye prazna: karaNIya iti| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'jahA uppalahesae' yathA utpaloddezake varNaviSaye kathitaM tathaivehApi jJAtavyam, tathAhi-teSAM jIvAnAM zarIrANi paJcavarNayuktAni bhavanti-paJcavarNabanti bhavanti dvividhagandhavanti bhavanti, aSTamakArakasparzavanti bhavantIti / tathA-'UsAsagAvA' te jIvA ucchvAsavanto bhavanti 'nIsAsagAvA' te jIvA niHzvAsavanto'pi bhavanti 'no UsAsanIsAsagAvA' tathA-ucchvAsa sAkAropayukta bhI hote haiM aura anAkAropayukta bhI hote haiM / 'tesi Na bhaMte! jIvANaM sarIrA kai vagA' he bhadanta ! ina jIvoM ke zarIra kitane varNoM vAle hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA uppaluddesae samvattha pucchA' he gautama ! ina jIvoM ke zarIra utpalodezaka meM kahe gaye anusAra kAla Adi varNavAle hote haiM / arthAt vahA pAMca varSoM ke viSaya meM gautamasvAmIne prabhuzrI se prazna kiyA hai-taba prabhuzrIne gautama se aisA hI kahA hai he gautama ! utpaloddezaka meM varNa ke viSaya meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye / tathA ca-unake zarIra pAMca varSoM se yukta hote haiM / do gaMdhovAle hote haiM / ATha prakAra ke sparza vAle hote haiN| tathA ye jIva 'UsAsagA vA, nIsAgA vA' ucchavAsa vAle bhI hote haiM aura ni:zvAsavAle bhI hote haiM aura 'no sAkAra upagavALA paNa hoya che. ane anAkAra upagavALA paNa hoya che. 'siNaM bhate / jIvANa sarIrA kaivannA' he bhagavan te vAnA shriir| 48alquqaa ya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 47 cha -'jahA uppaludesae savvattha pucchA' 3 gautama ! // lavAnA shrii| sudzAmA 4AmA mA0yA pramANe kALA vigere varSovALA hoya che. arthAt tyAM pAMca varNonA saMbaMdhamAM gautamasvAmIne prabhuzrIne prazna karela che, tyAre prabhuzrIe gautamasvAmIne evuM ja kahyuM che, ke he gautama ! utpala uddezAmAM varNanA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. tathA-teonA shrii| pAMca varSaviNAya cha, tathA te vo 'UsAsagA vA, nImAsagAvA, 27pAsavANA 55 sAya cha, bhane nizvAsavANA 55 DAya cha, 'no sAsa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU02 kR.kRtayugmaikendriyANAmutpatyAdikam 523 niHzvAsavantaH aparyAptAvasthAyAM vA bhavanti / 'AhAragA vA aNAhAragA vA te jIvA AhArakA vA, bhavanti tathA anAhArakA vA vigrahasamayApekSayA bhavanti / 'no virayA' no viratAH sarvaviratimaMto vA na bhavanti / 'avirayA' aviratAH sarvavirati rahitA bhavanti, 'no virayAvirayA vA' no viratA'viratA vA dezaviratA api na bhavanti / 'sakiriyA' sakriyAH kriyA sahitA eva bhavanti / 'no akiriyA' no akriyAH kriyArahitA na bhavanti / 'sattavihabaMdhagA vA aTThavihabaMdhagAvA' Ayurva nAM saptavidhakarmaNAM bandhakA vA bhavanti aSTavidhakarmaNAM bandhakA vA bhavanti / 'AhArasano vauttA vA jAva pariggahasannovauttAvA' AhArasaMjJopayuktA vA bhavanti yAvatparigrahausAsanIsAsagA vA' no ucchavAsa niHzvAsavAle bhI hote haiN| hAM aparyAptAvasthA meM ina ke ucchavAsa niHzvAsa nahIM hote haiM / isaliye usa avasthA meM inase rahita hote haiN| arthAt ucchAsa nizvAsa se rahita hote haiM / 'AhAragA vA aNAhAragAvA' ye jIva AhAraka bhI hote haiM aura anAhAraka bhI hote haiN| yahAM anAhArakatA vigraha gatikI apekSA se kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / 'no virayA' ye sarva virati sampanna nahIM hote haiM / kintu 'avirayA' sarva virati se rahita hI hote haiN| isI prakAra se ye 'no virayAvirayA' dezavirati se bhI sahita nahIM hote haiM 'sakiriyA, no akiriyA' ye kriyAvAle hI hote haiM akriyAvAle nahIM hote haiM / 'sattaviha baMdhagA vA aviha baMdhagA vA' Ayu ko chor3akara zeSa sAnoM karma prakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM aura AThoM karma prakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM / 'AhArasannovauttA nIsAsagAvA' 27 // nizvAsa binAnA hotA nathI. 30 aparyApta bha5 sthAmAM teone ucchavAsa nizvAsa letA nathI. teo e avasthAmAM uchavAsa nizvAsa dinAnA DAya che. 'AhAragA vA aNAhAragA vA' ta yo mAhA24 paNa hoya che ane anAhAraka paNa hoya che. ahiyAM anAhAraka paNu vigraha atinI apekSA 42sa cha. tama samApu'. 'no virayA' to saba viti paNa hAtA nathI. paraMtu 'avirayA' sa vi2ti banAnA rAya che. mekara pramANe 'no virayAvirayA' tasA dezaviti 55 hAta nathA. sakiriyA, no akiriyA' to yAvara Deya che, maThiyA rAta nathI. 'sattavihabaMdhagA vA avihabadhagA vA' mAyu ma tina hone bAkInI sAte karma prakRtine baMdhakaravAvALA hoya che. ane AThe karma prakRtine a5 4211 55 uya che. 'AhArasannovauttA vA jAva pariggahasannovauttA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 bhagavatI sUtre saMjJopayuktA vA bhavanti yAvatpadena bhayamaithunasaMjJayoH parigraho bhavati / 'kohakasAI vA mANakasAI vA jAva lobhakasAI vA' krodhapAyino vA mAnakaSAyino vAyavallabhakaSAyino vA bhavanti te jIvAH yAvatpadena mAyAkhyakaSAyasya grahaNaM bhavatIti / 'no isthiveyagA no purisaveyagA' no strIvedakA no vA puruSavedakAste jIvA bhavanti kintu 'napuMsaganeyagA' napuMsakavedakAste jIvA bhavanti / 'isthi dhAvA, purisaveyadhamA vA, napuM sagaveyabaMdhagA vA' strIvedabandhakA vA bhavanti puruSadabandhakA vA bhAnti napuMsaka vedavandhakA vA bhavanti svayaM kevalaM napuMsakavedavantaH santo'pi bandhakAstu trayANAmapi vedAnAM bhavantIti bhAvaH 'no sannI' no saMjJinaH apitu 'sannI' asaM jJinaste jIvA bhavanti / 'saiMdiyA' sendriyAH sparzaneyA jAya pariggahasannovauttA vA' ye AhAra saMjJopayukta yAvat parigraha saMjJoyukta hote haiM / yAvatpada se 'bhayasaMjJA' aura maithuna saMjJA' ina do saMjJAoM kA grahaNa huA hai / ye 'kohakasAI vA mANaka sAI vA jAva lobhakasAI vA' krodha kaSAyavAle bhI hote haiM, mAnakaSAya vAle bhI hote haiM mAyAkaSAya vAle bhI hote haiM / 'no irithaveyagA, no purisavegA' ye strIvedavAle aura puruSavedavAle nahIM hote haiM kintu 'napuMsagavegA' eka napuMsakavedavAle hI hote haiM / 'itthiveyabaMdhagA vA purisaveyabaMdhagA vA napuMsagaveyabaMdhanA vA' ye strIveda ke bandhaka bhI hote haiM, puruSa veda ke bhI baMdhaka hote haiM aura napuMsakaveda ke bhI baMdhaka hote haiM, yadyapi ye svayaM eka napuMsaka vedavAle hI hote haiM parantu phira bhI bandhaka tInoM vedoM ke hote haiN| 'no sannI' ye saMjJI nahIM hote haiN| kintu vA'tee A hAra saMjJopayukta yAvat parigrahu sajJopayukta hAya che. ahiyAM yAvata padathI bhaya saMjJA ane maithuna sattA A e sa jJAe grahaNu karAI che. 'kohakalAI vA mANakasAI vA jAva lobhakasAI vA' tethe| dhaSAyavAlA pazu hoya che, mAnaSAyavALA paNu hAya che, mAyAkaSAyavALA paNa heAya che. ane yAvat seoaSAyavAjA pazu hoya che, 'no itthideyagA, no purisaveyagA' teo| strI behavAjA athavA puSavANA hotA nathI. paraMtu 'napuMgavedgA' ye nayusamvehavAjA hoya che. 'itthi veyabaMdhagA purikhaveyabaMdhagAvA' napuMgaveda'dharmAvA' tethe strI vedanA baMdha karavavALA paNa hAya che, purUSavedanA baMdha karavAvALA paNa hoya che. ane napuMsaka vedanA baMdha karavAvALA paNa hAya che. jo ke A svaya' eka napu saka veDhavALA ja heya che. paraMtu teme traNe veDhaneA baMdha karavAvALA hoya che. 'no sannI' tethe| saMjJI hotA nathI. paraMtu 'akhannI' asaM jJI 4 hoya che. 'saha' diyA, no aNidiyA' tethe sparzana indriyo sahita na hoya che, IndriyA rahita haiAtA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 1 sU02 kR. kRtayugmai kendriyANAmutpatyAdikam 525 ndriyavanto bhavanti 'no ajiMdiyAH - indriyarahita na bhavanti / 'te NaM bhaMte ! kaDajumma ergidiyA kALao kevalacciraM hoti' te khalu madanta kRyugmakRtayugmakendriyAH kAlataH kiyacciraM bhavanti ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ' he gautama! 'janeNaM evakaM samayaM jaghanyenaikaM samayam 'ukko seNaM anaMtaM kAlaM tApiNI osappiNIo' utkarSeNAnantaM kAlamanantA utsarpiNyavasarpiNyaH 'vaNassa ikAiyakAlo' vanaspatikAyikakAlaH | 'saMveho na bhannaI' atra saMvedho na bhaNyate utpaloddeza ke utpala jIvasyotpAdo vivakSitaH tatra ca pRthivIkAyikAdikAyAntarApekSayA kAya saMvedhaH saMbhavati iha tu ekendriyANAM kRtayugmakRtayugma vizeSA'asannI' asaMjJI hI hote haiM / 'saiMdiyA no aNidiyA' ye sendriya sparzana indriya sahita hI hote haiM, indriya rahita nahIM hotA haiM / 'te' bhaMte ! kaDajummakaDajumma egiMdiyA kAlao kevacciraM hoti' he bhadanta ! ye kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kAla kI apekSA se kaba taka rahate haiM ! uttara meM prabhuzrI kahate haiM !-'goyamA jahanne ekkaM samayaM ukkoseNaM atiM kAlaM' he gautama! ye jananya se to eka samaya taka rahate haiM aura utkRSTa se anantakAla taka rahate haiM / isa anantakAla meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI samAjAtI hai| aisA yaha kathana 'vaNassa ikAiya kAlo' vanaspatikAyika ke kAla kI apekSA se kahA gayA jAnanA cAhiye / 'saMveho na Hors' yahAM saMvedha nahIM kahanA hai| kyoMki utpala uddezaka meM utpala ke jIva kA utpAda vivakSata huA hai aura vaha utpala jIva pRthivI Adi anyakAyika meM utpanna hokara phira se vahI utpanna ho jAte hai 'te NaM bha'te ! kaujummaegiMdiyA kAlao devaccira hotI' he bhagavan bhA kRtayugma kRtayugmarAzI pramita eka indriyavALA jIveA kALanI apekSAthI karyAM sudhI rahe che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI uDe che - 'goyamA ! jahanneNa ekkaM samayaM ukkoseNaM anaMta kAla" he gautama! yA dhanyathI to samaya sudhI rahe che, ane utkRSTathI ana`takALa sudhI rahe che A ana takALamAM ana ta utsarpiNI ane anaMta aJarSiNI samAI jAya che. e pramANenuM 2mA uthana 'vaNassa ikAiya kAlo' vanaspativinA apanI apekSAthI udyAnuM bhAvu lethe. 'saMveho na bhaNNaI' aDiyAM saMvedhavAnA nathI. prema - utpakSa uddezAmAM jIvane utpAda vivakSita thayela che, ane te utpala jIva pRthvI vigere anya kAyikAmAM utpanna thaI ne rithI tyAM ja utpanna thaI jAya che, tethI tyAM krAyasa vedha banI jAya che. para`tu ahiyAM mRtayugma kRtayugmarAzi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra NAmutpAdo'dhikRtaH te caikendriyA vastuto'nantA evotpadyante teSAM covRttera saMbhavAda kAyasaMvedho na saMbhavati / yazca SoDazAdInA mekendriyeSUpapAtaH kathitaH saca sakAyikebhyo ye ekendriyetpadyante tadapekSa eva, na punaH pAramArthikaH anantAnAM patisamayaM tessuurpaadaaditi| 'bAhAro jahA uppaluddesae' kRtayugma kRtayugmaikendriyANAmAhAro yathA utpaloddezake kathitastathaivAtrApi jJAtavyaH / 'navaraM nivAghAeNaM chadisi' navaraM kevalam utpalodezakApekSayA idaM vailakSaNyaM yat niryAdhAtena yadi kazcitpatibandhako na bhavet tadA SaDdizam paidigbhya AhAragrahaNaM kurvantIti / 'vAghAyaM paDucca siya tidisiM' vyAghAtaM pratItya syAt isaliye vahAM kAya saMbaMdha banajAtA hai para yahAM kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriyoMkA utpAda adhikRta hai| ye ekendriya vastutaH ananta rUpa meM utpanna hote haiM aura the phira se nikala kara punaH vahIM para utpanna hoveM to inakA kAya saMvedha bana sakatA hai para inakA vahAM se nikalanA asaMbhava hai ataH kAyasaMvedha nahIM banatA hai SoDaza rAzipramita jIvoM kA jo ekendriya jIvoM meM utpAta kahA gayA hai vaha jo trasakAyika se Akara ke vahAM utpanna hote haiM usa apekSA se kahA gayA hai| para vaha vAstavika utpAda nahIM kAraNa ki ekendriyoM meM ananta jIvoM kA utpAda hotA hai / 'AhAro jahA uppaluddesae' kRta yugma kRtayugma ekendriyoM kA AhAra jaisA utpala uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye 'navara nivvAdhAeNa chaddisiM' parantu vahAM kI apekSA yahAM kevala itanI sI vizeSatA hai ki yadi koI prativandha nahIM hotA hai to ye chahoM dizAoM se AhAra grahaNa pramita ekendriyenA upapAtane adhikAra kahela che. A ekendri vastutaH anaMtapaNuthI utpana thAya che. ane te pharithI tyAMthI nIkaLIne pharIthI tyAM ja utpanna thAya teone kAyasaMvedha banI zake che. paraMtu tyAMthI teonuM nIkaLavuM asaMbhava thAya che. tethI kAyasaMvedha banato nathI. saLarAzI pramita jIvone je ekendriya jIvamAM utpAta kahela che, te trasAyikathI AvIne tyAM utpanna thAya che te apekSAthI kahela che. paraMtu te vAstavika utpAta nathI. kAraNa ke-ekendriyAmAM anaMta jIvene utpAda thAya che. 'AhAro jahA upaluddesae' tayubha tayubha sandriyona bhADA22 pramANe utpala udezAmAM kahela che, e ja pramANe ahiyAM paNa samajavuM joIe. 'navara nivAghAe Na chadisi' 52'tu tyAMnA 4thana 42tai maDiyA 17 ra ja vizeSapaNuM che ke-je kaI pratibaMdha na hoya te A chae dizAomAMthI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 1 sU02 kR. kRtayugmai kendriyANAmutpatyAdikam 517 kadAcit tridizam 'siya caudisiM' spAt kadAcit caturdizam ' siya paMcadisi' spAt kadAcit paJca dizam 'sesaM taheva' zeSam etad vyatiriktaM sarve tathaiva utpalodezaka deva jJAtavyam iti / ThiI jahanneNaM aMtamuhU' sthitirjaghanyenAntamuhUrta teSAmekendriyANAm 'ukkoseNaM bAvIsa vAsasahassAI utkarSeNa dvAvizativarSasahasrANi / 'samugdhAyA AdilhA cattAri samudghAtA AcAzcatvAraH vedanAkaSAyamAraNAntikavaikriyA khyAH / ' mAraNAMtiyasamugdhAraNaM samohayA vi maraMti asamohayA vi maraMti' te kRtayugmakRtayugmai kendriyajIvA mAraNAntika samughAtena samavahatA api mriyante asamavahatA api mriyante / 'uvvaTTaNA jahA karate haiM 'vAghA' pahucca siya tidisi' aura yadi pratibandha hotA hai to ye kadAcit tIna dizAoM se 'siya caudisi' kadAcit cAra dizAoM se 'siya paMcadisi' kadAcit pAMva dizAoM se AhAra grahaNa karate haiM / 'sesa' taheva' bAkI kA aura saba kathana utpala uddezaka ke jaisA hI hai / 'ThiI jahanneNaM aMtoM muhutta ukkoseNa bAvIsaM vAsasahasAi" inakI sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI hotI hai aura utkRSTa se 22 hajAra varSa kI hotI hai| 'samugdhAyA AdillA cattAri samudraghAta inake Adi ke cAra hote haiM - vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta aura vaikriyasamudghAta 'mAraNAMtiya samuraghAe samohayA vi marati asamohayA vi marati' ye mAraNAntikasamudghAna kara ke bhI marate haiM aura vinA mAraNAntika samudghAta ke bhI marate haiM 'ubvaTTagA jahA uppaluddesae' ina kRtayugmakRtayugma ekendriya jIvoM kI udvartanA utpala uddezaka meM kahI gaI ke anusAra hI jAnanI cAhiye / "" AhAra hare che. 'vAghAya' paDucca siya tidisi' mAne le atimandha hoya to tethe hAthit traSu hizAomAMthI siya caudisaM vAra 22 hizAmethI 'siya paMcadisi' adhavAra pAMya hizAmabhAMthI AhAra graha 4re che. 'sesa' taddeva' mInu khalu tamAma prathama utyasa uddezAbhAM hyA pramANe che. 'ThiI jahaNeNa' atomuhutta ukkoseNa bAvIsa vAsasahaslAi' temonI sthiti jaghanyathI eka aMtarmuhUtanI hAya che. ane utkRSTathI 22 khAlIsa hajArava nI DAya ke 'samugdhAyA AdillA cattAri' temAne mahinA yAra samudraghAtI Deya che te A pramANe che. vedanA samuddhAta kaSAya samuddAta mAraNAntika samudghaat, yane vaiDiya sabhuddhAta 'mAraNAMtiyatramugvAraNaM samohayA vi marati asamohayA vi maraMti' tethe| bhArayAnti samuddhAta urIne pazu bhare hai. bhane bhArAzAntiH samuddadhAta ryA vinA yAzu bhare che. ubvaTTaNA jahA upapludekhae' mA drutayugbha kRtayugma zazIvALA ekendriya jIvAnI udvaitanA utpala udezAmAM kahela che, te pramANe samajavI. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 bhagavatIsUtre uppalusie' eteSAme kendriya jIvAnAmudvartanA yathA utpaloddezake kathitA tathaiva jnyaatvyaa| aha NaM bhaMte ! sabapANA jAva savva sattA kaDajumma kaDajumma egidiyatAe upavanna punnA' atha khalu bhadanta ! sarve prANAH sarvabhUtAH sarvejIvAH sarve satvAH ki kRtayugmakRtagmaikendriyasvarUpeNa utpannapUrvA pUrva samutpannAH kimiti prazna: bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA goyamA!' haMta gautama ! pUrva samutpannAH te punarekavAra netyAha-'asaI aduvA aNatakhutto' asakRt anekavAram etAvadeva na apitu ananta kRtvAH anantavAraM pUrva te tatra samutpannA Asan iti // 2 // iti SoDaza mahAyugmeSu kRtayugma kRtayugmaikendriyANAM prathamamahAyugmavaktavyatA samAptA // 1 // 'ahaNaM bhaMte ! savvapANA, jAva savvasattA kaDajummakaDajumma egidiyattAe uvavannapuvvA' he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta sattva kyA pahile kRtayugma kRtayugma ekendriya rUpa se utpanna ho cuke hai ? yahAM yAvat padase samasta bhUta aura samasta jIva ina padoMkA grahaNa huA hai| uttarameM prabhuzrI kahate haiM-'haMtA goyamA' hAM gautama! samasta prANa samasta bhUta samasta jIva aura samasta satva pahile kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kI paryAva se utpanna ho cuke haiN| 'asaI aduza aNaMlakhutto' ve vahA~ eka hI bAra utpanna hue ho so bAta nahIM kintu aneka bAra aura anantavAra vahAM ve utpanna hue haiM |suu0 2 // kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoMkI mahAyugma vaktavyatA samApta 1 // 'aha Na bhate ! savvapANA, jAva savasattA kaDajummakaDajumma egidiyattAe vavavannaputrA' he bhagavad saghaLA prANi yAvat saghaLA so zuM pahelAM kRtayugma kRtayugma ekendriya paNuthI utpanna thaI cUkyA che? ahiyAM yAvat padathI "saghaLA che ane saghaLA bhUte" pada grahaNa karAyA che. A praznanA uttama prabhuzrI gautabhasvAbhAna 4 cha -'hatA goyamA ! DA gautama! saghaLA prANe saghaLA jI, saghaLabhUta ane saghaLA sa pahelAM kUtayugma kRtayugma rAzivALA ekenidraya jInI paryAyathI utpanna thaI cUkyAM che 'asaI ahuvA aNaMta yutto' to tyA 404 pA2 panna thy| DAya mevA vAta nathI paraMtu aneka vAra ane anaMtavAra teo tyAM utpanna thayA che. sU02 kRtayuma kRtayugma ekendriya jIvonuM mahAyuma kathana samApta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazamedanirUpaNam 519 ___ atha zeSa paJcadazabhedAnAha-'kaDajummateoga' ityAdi mUlam-kaDajummateogaegidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjati uvavAo taheva / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucchA, goyamA! egUNavIsA vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA aNaMtA vA uvavajaMti, sesaM jahA kaDajummANaM jAva aNaMtakhuto 2 / kaDajumma dAvarajummaegidiyANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjati ? uvavAo taheva / te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM0 pucchA, goyamA! aTTArasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, arNatA vA uvavajjati sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 3 / kaDajumma kaliyoga egidi. yANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjati uvavAo taheva / parimANaM sattarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 4 / teoga kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjati ? uvavAo thev| parimANaM bArasa vA, saMkhejjA vA asaMkhejA vA aNaMtA vA uvavajjaMti, sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 5 / teoga teoga egidiyANaM bhaMte ! kohiMto uvavajaMti, uvavAo taheva / parimANaM pannarasa vA saMkhe. jjA vA asaMkhejA vA aNaMtA vaa| sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 6 / evaM eesu solasasu mahAjummesu ekko gmo| navaraM parimANaM NANataM teogadAvarajummesu parimANaM caudasa vA saMkhejA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjaMti 7 / teoga kaliogesu terasa vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvvti| dAvarajumma kaDajummasu aTTha vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajaMti 9 / dAvarajumma teogesu ekkArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati 10 / dAvara bha0 67 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 bhagavatIne jumma dAvarajummesu dasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati 11 / dAvarajumma kaliogesu nava vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati 12 / kalioga kaDajummasu cattAri vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajati 13 / kalioga teogesu satta vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA aNaMtA vA uvavajjaMti 14 / kalioga dAvarajummesu chavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjaMti 15 / kaliogakalioge egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? uvavAo taheva / parimANaM paMca vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjaMti 16 / sesaM taheva jAva annNtkhutto| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu03|| paNatIsaime sae paDhamo uddeso samatto // 35-1 // chAyA-kRtayugmayojaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante upapAtastathaiva te khalu bhadanta ! jIvA ekasamayena pRcchA0 gautama! ekonaviMzati vA saMkhyeyA vA asaMkhyeyA vA, anantA vA utpadyante zeSa yathA kRtayugmakRtayugmAnAM yAvadananta kRtvaH 2 / kRtayugma dvAparayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante upapAtastathaiva / te khalu bhadanta ! jIvA ekasamayena pRcchA, gautama ! aSTAdaza vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantA vA, utpadyante zeSa tathaiva yAvadanantakRtaH 3 kRta. yugma kalyojaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAtastathaiva / parimANa saptadazavA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantA votpadhante / zeSa tathaiva yAvadanantakRtvaH 4 / vyoja kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? upapAtastathaiva / parimANaM dvAdazavA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantA votpadhante' zeSa tathaiva yAvadanantakRtvaH 5 yojatryojaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante upa. pAtastathaiva parimANaM paJcadazavA-saMkhyeyA vA. asaMkhyeyA vA, anantA vA, zeSaM tathaiva yAvadanantakRtvaH 6 / evameteSu SoDazasu mahAyugmeSu eko gamakaH / nabaraM parimANe nAnAtvam-vyojadvAparayugmeSu parimANaM caturdaza vA, saMkhyeyA bA asaMkhyeyA vA, anantAvotpadyante 7|vyojklyojessu trayodaza vA, saMkhyeyA vA asaMkhyeyAcA, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 u01 203 paJcadazabhedanirUpaNam 531 anantA votpadyante 8 dvAparayugakRtayugmeSu aSTau cA-saMkhyeyA vA, asaMkhyeyAvA, anantAvotyayante 9 dvAparayugma vyojeSu ekAdaza vA, saMkhyeyAvA, asaMkhyeyAvA, anantAvotpadyante 10 dvAparayugma dvAparayugmeSu daza vA saMkhyeyAvA, asaMkhyeyA vA anantAvotpadyante 11 dvAparayugmakalpojeSu nava vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantAvotpadhante 12 kalyoja kRtayugmeSu catvArobA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantAvotpadyante 13 kalyojayojeSu sapta cA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantAvotpadyante 14 / kalyoja dvAparayugmeSu SaDyA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantAvotpadhante 15 kalyojakalyojaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAtastathaiva / parimANa pazca vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantAyotpadyante 16 zeSa tathaiva yaavdnntkRtvH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti ||muu0 3 // 'paJcatriMzattame zatake prathamoddezakaH samAptaH // 35 // 1 TIkA--'kaDajummateoga egidiyANaM bhaMte ! ko ubavajjati kRtayugma jyojaikendriyajIvAH khalu bhadanta ! kuta:-kasmAtsthAnavizeSAdAgatya samutpa. dhante ki nairayikebhya Agatya samutpadyante tiryagbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya devebhyo vA Agatya samutpadhante ? iti praznaH, uttaramAha-'uvavAo' ityAdi, 'upavAyo taheva' upapAtaH kRtayugma yojaikendriyANAM tathaiva yathA kRtayugma pandraha bhedo kA kathana 'kaDajumma teoga egidiyANaM bhaMte !' ityAdi TIkArtha-'kaDajumma teoga egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' he bhadanta kRtayugma yojarAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM athavA manuSyo meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvavAo taheSa 542 lehAnu 4thana 'kaDajummaveogaegidiyANa bhaMte ! kao uvavajjati' kRtayugma, yoga rAzIvALA ekandriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nirayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryacanikemAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpana thAya che? athavA dezamAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhAna 4 -'ubavAo taheva' 3 gautama ! ma kRtayugma vyAra zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kRtayugmaikendriyANAM kathitaH tiryagbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya samu. spadyante iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucchA' te khallu bhadanta ! jIvA kRtayugmayojaikendriyA ekasamayena kiyanta utpadyante iti praznaH pRcchayA saMgR. hyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egUNavIsA vA' ekonaviMzatirvA 'saMkhejjA vA asaMkhejjA vA arNatAvA uvavajjati' saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA kRtayugmayojaikendriyA ekasamayena samutpadyante iti / 'sesaM jahA va DajummakaDajummANaM jAva aNaMtakhuto' zeSaM yathA kRtayugma kRtayugmAnAM 'he gautama! ina kRtayugma yoja rAzi pramita ekendriya jIvoM kA utpAda jaisA kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriyoM kA kahA gayA hai vaisAhI jAnanA caahiye| arthAt ye tiryagyonikoM meM se Akarake bhI utpanna hote haiM, manuSyoM meM se bhI Akarake utpanna hote hai aura devoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiN| teNaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM pucch|' he bhadanta ! ye kRtayugma yoja pramita ekendriya jIva ekasamaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' egUNa vIsA vA, saMkhyejjA vA asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajjati' he gautama ! ye eka samaya meM 19 taka utpanna hote haiM athavA saMkhyAta, asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiM / 'sesaM jahA kaDajumma kaDa. jummANaM jAva aNaMtakhutto' inake sambandha meM ora saba kathana jaisAki abhI abhI kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke prakaraNa meM kahA jA cukA hai vaisA hI saSa kathana yAvat anantavAra ve vahAM utpanna hue haiM yahAM taka kaha lenA caahiye| rAzIvALA ekaIndriyavALA jIne upapAta, kRtayugmarAzivALA ekendriyane je rIte upa pAta kahela che, eja pramANe samaja. arthAt teo tiyAmAMthI AvIne paNa utpanna thAya che? manuSya mAMthI AvIne paNa utpanna thAya che? mana mAthI mApIne 594 pAna thAya che. 'teNaM bha'te ! jIvA egasamaeNaM gcha" he bhagavana A kRtayugma, geja rAzivALA ekendriya jI ekasama yamAM keTalAM thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai-'goyamA ! egUNavIsA vA, saMkhejjA vA asaMkhejjA vA, aNaMtAvA uvavajjati' he gautama ! teo eka samayamAM 19 ogaNIsa sudhI utpanna thAya che. athavA abhyAta asanyAta mth| mana panna thAya cha 1 'sesa jahA kaDajumma kaDajummANaM jAva aNaMtakhutto' mAna samayamA mADInusaghaNu 4thana bhayo kRtayuma, kRtayugma rAzivALA ekendriya jInA prakaraNamAM karavAmAM Avela che, eja pramANenuM tamAma kathana yAvata anaMtavAra teo tyAM utpanna thayA che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1903 paJcadazabhedanirUpaNam 533 kathitaM tathaiva yAvat anantakRtva iti 2 / 'kaDajumma dAvarajumma egidiraNaM bhaMte ! kamohito uvavajjati' kRtayugma dvAparayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhya ityAdi praznaH, uttaramAha-'upacAo taheva' upapAtastathaiva-pUrva kathitaprakAreNaiva / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucch|' te khalu bhadanta ! kRtayugmadvAparayugmaikendriyajIvA ekasamayena kiyanta utpadyante iti praznA, uttaramAha-'goyamA' he gautama ! 'aTThArasa vA, saMkhenA vA, asaMkhenA vA, aNaMtA vA upavajjata' aSTAdaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA 'kaDajumma dAvara jumma egidiyANaM bhaMte ! kamohito uvajjati' he bhadanta ! kRtayugma dvAparayugma rAzipramita ekendriyajIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairapikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyoniko meM se Akarake utpanna hote hai ? athavA manu. jyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM'uvavAo taheva he 'gautama ! isa sambandha meM samasta kathana pUrva meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucch|' he bhadanta ye kRtayugma dvAparayugma rAzipramita ekendriya jIva eka samayameM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! advArasa vA saMkhejanA vA asaMkhejjA vA aNaMtAvA' 'he gautama ! eka samaya meM 18 utpanna hote hai athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote hai sesa taheva jAba aNatakhutto' avaziSTa aura tyA sudhA hI naye. 'kaDajumma dAvarajumma egidiyANaM bhaMte ! ka ohito uvavajjati' 8 sAvana kRtayudvAparayubha zivANA sandriya 7 / 4yA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikema thI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA prazna uttara prabhuzrI 4 cha - upavAo taheva gautama! A viSayamAM saghaLuM kathana pahelAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenu sama4. 'te Na bhaMte jIvA egasamaeNaM pucchA' De man maatyama dvAparayugma rAzivALA ekendriya jIvo eka samayamAM keTalA utpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI gautama svAbhAne 4 cha -'goyamA ! adArasa vA saMkhejjA vA asa khejjA vA arNatA vA' 3 gautama! temA samayamAM 18 aDhAra utpanna thAya che, athavA sakhyAta athavA asaMkhyAta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 bhagavatI sUtre vopadyante iti 3 | 'kaDajumma kalioga egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' kRtayugma kalpojai kendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante iti praznaH, uttarayati'uvavAo tadeva' upapAtaH pUrvavadeva 'parimANaM satarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' parimANadvAre jaghanyataH saptadaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante' 'sesaM tadeva jAva anaMtakhuto' zeSaM samaye samaye apaharaNA dikaM sarva yAvat anantakatva etatparyantaM tathaiva kRtayugma kRtayugmai kendriyamakaraNa - vadeva 4 / 'teoga kaDajumma egagidiyANaM bhaMte / kaohiMto uvavajjaMti' jyoja saba kathana yAvat ' ve vahAM anantavAra utpanna ho cuke haiM 'yahAM taka kA yahAM para kaha lenA cAhiye / 'kaDajumma kalioga egiMdiyANaM bhaMte ! kabhI uvavajjaMti' he bhadanta ! kRtayugma kalyoja ekendriya kisa sthAna se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairithikoM meM se tiryagyonikoM meM se manuSyoM meM se athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate hai 'ubacAo taheva' inakA upapAta pahale jaisA hI samajhanA cAhiye 'parimANa sattarasa vA sakhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' parimANa meM ve jaghanya se satraha 17 utpanna hote hai saMkhyAtA asaMkhyAtA athavA ananta utpanna hote hai 'sesa' taheva jAya anaMtakhuto avaziSTa saba kathana ve kRtayugma kalpojae kendriyapane se ananta vAra utpanna ho cuke haiM, yahAM taka yahAM para kahanA cAhie ||4|| 'teoga vaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kaohiMto uthavajjaMti' athavA anaMta utpanna thAya che. 'sesa' taheva anaMtakhuto' mADItuM tamAbha kathana yAvat te tyAM anaMtavAra utpanna thai cUkayA che, A kathana sudhInuM ahiyAM kahevu joie. 'kaDajumma kaliAga egiMdiyANa bhaMte! kao uvajjati' he bhagavan hRtyugma kaceAja ekendriyA kayA sthAnethI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo nairiya kAmAMthI AvIne athavA tiya nikAmAMthI athavA manuSyeAmAMthI athavA deve mAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne u che - 'uvAvAo taheva' temanA upayAta pahelA udyA pramANe che. 'parimANa' sattarasravA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' parimANu temanuM jaghanyathI 17 sattara sudhI utpanna thAya che. athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA anaMta utpanna thAya che. 'sesa' taheva jAva anntkhutte|' DInu tabhAbha kathana teo kRtayugma kayeAja ekendriya paNAthI anekavAra utpanna thaI cukela che. A kathana sudhI ahiyAM kahI levu joie. 545 'teoga kaDajumma pugidiyANa bhave ! kaohiMto uvavajjaMti' De bhagavan zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2035 u. 1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 535 kRtayugmakendriyAH khalu madanta ! kuta utpadyante kiM nairavikebhyaH ityAdi pUrvatradeva praznaH, uttaramAha - 'uccAo taheva' upapAta eteSAM tathaiva pUrvoktava deva jJAtavyaH 'parimANaM bArasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, anaMtA vA uvajjaMti' yojakRtayugmaikendriyANAM parimANaM dvAdaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantAvatpadyante / 'sesaM taheva jAva anaMtakhuto' zeSaM parimANAtiriktaM sarva tathaiva yAvat anantakRtvaH 5 / ' teogateoga ergidiyANaM bhaMte / kathorhito uti' yojatrayojai kendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante kiM nerayikebhyaH bhadanta ! jyoja kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairamikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahane haiM- 'uvavAo taheva' he gautama! inakA upapAda pUrva ke jaise hI jAnanA caahiye| 'parimANaM bArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajjaMti' ye jyoja kRtayugma rUpa ekendriya jIva eka samaya meM 12 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiM / 'sesa' naheba jAva anaMta khutto' parimANa kathana se atirikta aura saba kathana 've anantavAra utpanna ho cuke haiM' yahAM takakA yahAM para kaha lenA cAhiye / 'teoga teoga egiMdiyANaM bhaMte! kaohiMto uvavajjati 'he bhadanta ! jyoja caiAja kRtayugma rAzivALA ekendriya jIAA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM tee naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya thayeAnikAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - 'uvabAo taddeva' De gautama ! temono upayAta paDelA udyA pramANe samabhaveo, 'parimANaM bArakha vA sa khejjA vA, asa khejjA vA aNatA vA uvavajjati' yatayugma 35 thoDa indriyavALA jIvA eka samayamAM 12 khAra athavA sakhyAta athavA asakhyAta athavA anaMta utpanna thAya che. 'sesa' tadeva jAva anaMtakhutto' paribhANunA uthana zivAyanuM mAkInuM saghaLuM kathana "tee anaMtavAra utpanna thaI cUkayA che,' mAratA sudhInu athana gADiyAM vule 'teoga teoga pagiMdiyANaM bhave ! kohi to ubavaNjaMti' he bhagavannayana mendriya lava yA sthAna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra ityAdi rUpeNa praznA, uttaramAha-'uvavAo taheva' upapAtastathaiva yathA-kRtayugmakRtayugmapakaraNe kathitaH / 'parimANaM pannarasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, arNatA vA parimANaM vyoja zojekendriyANAM pazcadaza vA, saMkhyAtA vA, asaM. khyAtA vA, anantA veti / 'sesaM taheba jAva aNaMtakhuto' zeSaM parimANAtirikta tathaiva yAvat anantakRtvaH 6 / 'evaM eesu soLasamu mahAjummesu eko gamao' jyoja ekendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akarake utpanna hone haiM ? athavA deSoM meM Akarake utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvavAotaheva' he gautama ! inake upapAda ke sambandha meM kathana pUrva ke jaisAhI jAnanA cAhiye / arthAt jaisA kathana kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para samajhanA cAhiye / 'parimANaM pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhenA vA aNaMtA vA' jyoja jyoja ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna hone kA pari. mANa 12 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta jAnanA caahiye|' sesaM tahe va jAva agaMtakhutto' isa parimANa kathana ke ati. rikta aura saba kathana 've anantabAra utpanna ho cuke haiN| yahAM taka jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kaha lenA caahiye| 'evaM eesu solasasu mahAjummesu eko gamao' isa prakAra jaisA ki Upara meM vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayike mAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiya"comAMthI AvIne utpanna thAya che athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznamA uttaramA pramuzrI 49 che - 'uvavAoM taheva' ke gautama ! sAmanA utpAdana saMbaMdhamAM pahelA kahyA pramANenuM ja kathana samajavuM. arthAt jevuM kathana kRtayuma kRtayugma ekendriya jInA prakaraNamAM karavAmAM Avela che, eja pramAainu 4thana maDiyAM samo . 'parimANa pannarasavA saMkhejjA vA asa khejjAvA aNaMtAvA vA' >yo04 vyA sandriya khAnu / samayamA utpanna thavAnuM parimANa 15 paMdara athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA manAta sabhA'. 'sesa taheva jAva aNaMtakhuttA' mA parimAya zivAyarnu mAtuM bIja tamAma kathana "teo anaMtavAra utpanna thaI cUkayA che. "A kathana sudhInu pahelAM je pramANe kahevAmAM Avela che. e ja pramANe ahiyAM samajavuM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2035 u.1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 537 evamupari pradarzitaprakAreNa SoDazasu mahAyugmeSu eko gamakaH sarvatra mahAyugmeSu ekaeva prakAra iti bhAvaH / 'navaraM parimANe nANataM' navaraM kevala parimANe nAnA tvaM bhedo'vagantavyaH anyat sarvamekapakArakameveti / parimANe nAnAtvameva viziSya darzayati-teogadAvarajummesu parimANaM coisa vA saMkhejjA vA, asaM. khejjA vA, aNaMtAvA uvavajjati' yojadvAparayugmeSu ekendriyeSu parimANaM caturdaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, aNaMtA vA etAdRza saMkhyakA imeM ekasamayenotpadyante iti 7 / 'teogakalibhogesu terasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajjaMti' vyoja kalyojaekendriyeSu parimANaM trayodaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA, etAdRzaparimANaviziSTA ime dikhalAyA jA cukA hai solaha mahAyugmoM meM kathana prakAra eka jaisA hI hai, tAtparya isakA aisA hai ki parimANa kathana se atirikta aura saba kathana ina 16 rAzi pramila ekendriya jIvoM ke sambandha meM eka hI prakAra kA hai| yahI bAta 'navaraM parimANe nANattaM' isa sUtrapATha dvArA pradarzita kI gaI hai ! parimANa meM nAnAtvakA kathana isa prakAra se hai-'teoga dAvarajummesu parimANaM codasa vA saMkhejA vA asaM khejjA vA aNaMtA yA uvavajjati' vyoja dvApara yugma rAzipramita ekendriya jIvoM kA eka samaya meM utpanna honekA parimANa 14 hai| athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote hai| tezrogakaliogela terasavA sakhejjA vA asaMkhemA vA aNaMtA vA uvavajjati' yojakalyoja rAzi pramita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna honekA parimANa 13 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai / 'dAvara jumma 'eva eesa solasamahAjummesu eko gamao' mA rIte 2 pramANe 52 havAmA Avela che, te seLa mahAyune kathana prakAra eka sarakho che. kahevAnuM tAtparya e che ke-parimANunA kathana zivayinuM bAkInuM saghaLuM kathana 16 soLa zivAya mendriya vAnA samAM me 24 saramuche. / pAta 'navara' parimANe nANatta' mA sUtra 621 matAvesa cha, paramANumA nAnava (nuhA ago 2) nuM 4thana // pramANe che-'teoga dAvarajummesu parimANa cohasa vA sakhejjA vA asa khejjA vA ajaMtAvA' vyoga652yu rAzivAya ndriya jIvonuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa 14 caudanuM che. athavA sabhyAta athavA asa yAta athavA manAta che. 'te oga kaliogesu terasa vA sakhejjA vA asa khejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' yA tyA ziSabhita ekendriya nu eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa 13 tera athavA bha0 68 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsce ekadA samutpadhante 8 / 'dAvarajumma kaDa jummesu aduvA saMkhejjA vA, asaMkhejjA thA, anantA vA, uvavajjati' dvAparayugma kRtayugmeSu aSTau vA saMkhyAtA vA, asaM. khyAtA vA anantA vA utpadyante 9 'dAvarajumma teogesu ekkArasavA, saMkhe. jjA vA, asaMkhejjA vA, anantA vA, uvavajjati' dvAparayugmayojeSu ekAdaza vA saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantAvotpadyante iti 10 / 'dAvarajummadAvara* jummesu dasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavanaMti' dvAparayugma dvAparayugmeSu daza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante 11 / kaDajummesu aTTa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' 'dvAparayugma kRtayugma rAzimita ekendriya jIvoM kA parimANa ekasamaya meM utpanna honekA ATha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta azyA ananta hai| 'dAvarajumma dAvarajummesu dasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA thA uvavajjati' dvAparayugma dvAparayugma rAzi pramita ekendriya jIvoMkA ekasamaya meM utpanna honekA parimANa dasa athavA saMkhyAta athavA asaM. khyAta athavA ananta hai| 'dAvarajumma teogesu ekArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' dvAparayugma yoja rAzipramita ekendriya jIvoMkA ekasamaya meM utpanna hone kA parimANa 11 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai| 'dAvarajumma dAvarajummestu dasayA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA upavanaMti' dvAparayugma dvAparayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna honekA parimANa 10 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta sabhyAta athavA asabhyAta mth| mana ta cha. 'dAvarajummakaDajummesu avA saMkhejjAvA asaMkhejjA vA aNatA vA uvavajjati' dvAparayubha rAzivANA mendriya jInuM parimANa eka samayamAM utpanna thavAnuM ATha athavA saMkhyAta athavA asabhyAta athavA mana che. 'dAvarajumma dAvarajummesu dasa vA sakhejjA vA asaM khejjA vA aNaMtA vA ubavajjati' dvAparayuma vAparayubha rAzivAya 8ndriya jIvonuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa dasa athavA saMkhyAta athavA masacyAta athavA sanata che. 'dAvarajumma teogesu ekkArasavA sakhejjA vA asakhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' vAparayubha yo24 zivA . ndriya jIvenuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa 11 agiyAra athavA sabhyAta maya yAta athavA manAta che. 'dAvarajumma dAvarajummesu dasa vA saMkhejjA vA asaMkhemjA vA aNaMtA vA uvavajjati' vAparayugma 2zi. vALA ekendriya jIvenuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa 10 dasa zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 539 'dAvarajumma kaliyogesu nava vA, saMkhejjA vA, asaMkhejA vA, aNaMtA vA utravajjati' dvAparayugmakalyojeSu nava vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA, utpadyante 12 / 'kaliyogakaDa jummesu cattAri vA, saMkhejjA vA asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvabajjati' kalyojakRtayugmeSu catvAro vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA, utpadhante 13 / kaliyoga teogemu satta vA, saMkhejjA vA, asaMkhenA vA, aNaMtA vA, uvavajjati' kalyojacyojeSu sapta vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA, utpadhante 14 / 'kaliyogadAvarajummesu cha vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajnaMti' kalyojadvAparayugmeSu SaDa vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA utpadyante 15 / 'kalibhoga haiN| 'dAvarajumma kaliogesu nava vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjaMti' dvAparayugma kalyoja rAzipramita ekendriya jIvoMkA ekasamaya meM utpanna honekA parimANa nau athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai / 'kaliyoga kar3ajummesu cattAri vA saMkhejjA yA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' kalyojakRtayugma rAzimamita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna hone kA parimANa cAra athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai| 'kaliogateogesu sasa vA sakhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' kalyoja jyoja rAzi pramita ekendriya jIvoM kA utpanna hone kA parimANa ekasamaya kA sAta athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai|' 'kalioga dAvarajummesu cha vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjaMti' 'kalyoja dvAparayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM mathapA sabhyAta athavA asacyAta mayA manAta che. 'dAvarajumma kaliogesu nava vA saMkhejjA vA asa kheujA vA aNaMtA vA uvavajjati' 6.52yumatyA rAzIvALA ekendriya jIvanuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa nava athavA saMdhyAta athavA asabhyAta athavA manAta che. 'kaliogakaDajummesa cattAri vA sakhejjA vA asa khejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' tyA kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvonuM utpanna thavAnuM parimANa cAra athavA saMkhyAta athavA rAjyAta mayA manAta che. 'kalioga teogesu sattavA sakhejjAvA asa khejjAvA aNaMtAvA uvavajjati' 4kssyo| yo zivANA sandriyavAna utpanna thavAnuM parimANa eka samayamAM sAta athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta ayA manAta che. 'kalioga dAvarajummekhu cha vA saMkhejjA vA asakhejjA vA aNaMtAvA upavAjaMti' yA vAparayugma ziva mandriya vAnu me| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 bhagavatIsUtre egidiyANa maMte ! ko uvavajjati' kalyojakalyojaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairapikebhya ityAdi pUrvaprakAreNaiva praznA, uttaramAha-'ubavAo taheva' upapAta stathaiva kRtayugmakRtayugma prakaraNapaThita evaM jnyaatvyH| 'parimANaM paMva vA, saMkhejjA vA-asaMkhajA vA, aNaMtA vA, ujjati parimANaM paJca vA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante iti / 'sesaM taheva jAva aNaMtakhutto' zeSa parimANAtirikta sarva tathaiva kRtayugma prakaraNapaThitameva yAvadanantakRtva iti 16 / utpanna hone ke parimANa 6 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai 'kali bhoga kali bhoga egidiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' kalyoja kalyoja rAzipramita ekendriya jIva he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tirthagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvavAo taheva' 'he gautama ! kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke prakaraNa meM jaisA upapAta ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI upapAta ke sambandha meM kathana jAnanA cAhiye yahAM-'parimANaM paMca vA saMkhejjAvA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' utpanna hone kA parimANa pAMca athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai| 'sesaM taheva jAva aNaMtakhutto parimANa kathanake atirikta aura saba kathana yahAM para samayamAM utpanna thavAnuM pariNAma 6 7 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA mana ta che. 'kaliogakaliAga egidiyANa bha'te ! ka o uvavajjaMti' dyaa| kAja rAzivALA e kendriya jIve che bhagavAna kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? tiryaMcAmAthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM cha-'ubavAo taheva gautama ! tayugma tayuma zivANa ndriya jenA prakaraNamAM upapAtanA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahiyAM upapAtanA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. ahiyAM 'parimANa paMca vA saMkhejjA vA asaM khejjA vA aNatA vA uavajjati' paribhA pAya 41 yAta athavA adhyAta athavA mAnata cha. 'sesa taheva jAva aNata khutto' paribhAnA - zivAyanu sagha 4thana maDiyAM tathA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ M40 prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 541 saMkhyA 16 mahAyugmanAmAni yugmanirmANasaMkhyA kRtayugma kRtayugmaH kRtayugma yoja: kRtayugma dvAparayugma: kRtayugna kalyoja: yoja-kRtayugma: 've anantavAra utpanna ho cuke haiN| yahAM takakA pUrva meM kahe gaye anusAra ekasA hI jAnanA caahiye| yaha saba prakaraNa isa yaMtra se spaSTa jAnA jA sakatA hai mahAyugmAdikA nirmANa evaM mahAyugmAdi rAzi saMkhyA solaha-mahAyugmo ke nAma pramita ekendriya jovoM kI ekasamayameM utpanna hone kI jaghanya saMkhyAkA pramANa kRtayugma kRtayugma kRtayugma jyoja kRtayugma dvAparayugma kRtayugma kalyoja yoja kRtayugma anaMtavAra utpanna thaI cUkyAM che. A kathana sudhInuM pahelAM kahyA pramANe eka sarakhu samajavuM. A prakAranuM tamAma kathana A yaMtrathI spaSTa jANavAmAM Ave che - mahAyugmadinuM nirmANa ane maha yugma vigere rAzivALA mahAyumenA nAmo sandriya vAnI meM saMkhyA seLa samayanI saMkhyAnuM pramANa kRtayuma kRtayuma kRtayugma ja kRtayugma dvAparayugama kRtayugma kalyAja ja kRtayuma & Www zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra v 222222209 vi2M yoja yojaH 3-3 yojadvAparayugmaH yoja-kalyojaH dvAparakRtayugmaH dvAparayoja dvApara dvAparayugma: dvAparayugma kalyoja: kalyoja kRtayugmaH kalyoja yojaH kalyoja dvAparayugma: kalyoja kalyoja: yoja jyoja-3-3 yoja dvAparayugma yoja kalyoja dvAparayugma kRtayugma dvAparayugma yoja dvAparayugma dvAparayugma dvAparayugma kalyoja kalyoja kRtayugma kalyoja jyoja kalyoja dvAparayugma kalyojakalyoja ja eja ja dvAparayugma e ja kAja dvAparayuma kRtayuma dvAparayugsa peja dvApara yugma dvAparayugma dvApara yuma kAja kaja kRtayugma kAja ja kaja dvAparayugma kAja kAja 20 G & Won G &0000 6 2 2 13 14 >> 14, 15 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 7.1903 paJcadazamedanirUpaNam 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! mahAyugmaviSayaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitsA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti sU0 // 3 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paJcatriMzattame zatake prathamoddezakaH samAptaH // 35 / 1 / / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' 'he bhadanta mahAyugma ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| sU0 3 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke paitIsaveM zataka kA ||prthm uddezaka samApta // 35-1 // 'seva bhave ! seva bhaMte ! tti' 8 lApana mahAyugmanA viSayamA 5 devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhaga vana ApavAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU03 jainAcArya jainadharmadivAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakane pahele udeze samApta 35-15 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 bhagavatIsatre atha dvitIyodezakaH prArabhyate mUlam - paDhamasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyA NaM bhaMte! kao udavajjati ? goyamA ! taheva evaM jaheva paDhamo uddesao taheva solasakhutto bitio vi bhANiyavvo taheva savvaM / navaraM imANi dasa nANattANi ogAhaNA, jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulasta asaMkhejaibhAgaM 1 | Aukammasa no baMdhagA abaMdhagA 2 / Auyassa no udIragA aNudIragA3 / no ussAsagA no nislAsagA no ussAsa nissAsagA4 / sattavihabaMdhagA no aTThavihabaMdhagA 5 / te NaM bhaMte ! paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egiMdiya tti kAlao kevacciraM hoMti ? goyamA ! ekaM samayaM 6 / evaM ThiIe vi 7 / samugdhAyA AdillA donni 8 / samohayA na pucchijjaMti 9 / uvvaTTaNA na pucchi - ja 10 / sesaM taheva savvaM niravasesaM / solasasu vi gamaesu jAva arNatakhuto / sevaM bhaMte! senaM bhaMte ! ti // sU0 1 // 1 chAyA -- prathamasamaya kRtayugma kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpa yante ? mauta / tathaiva evaM yathaiva prathama uddezaka stathaiva SoDazakRtvo dvitIyo 'pi bhaNitavyaH tathaivaM sarvam / navara mizrAni daza nAnAsvAni avagAhanA jaghanyena gulasyAsaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulasyAsaMkhyeyabhAgam 1 AyuSka karmaNo no bandhakAH, avandhakAH 2 AyuSkasya no udIrakAH anudIrakAH 3 / 'no ucchavAsakAH no niHzvAsakAH no ucchavAsaniHzvAsakAH 4 / saptavidhaPost: no aSTavandhakAH 5 / te khalu bhadanta ! prathamasamayakRtayugmakRtayugmai kendriyA iti kAlA kiyacciraM bhavanti ? gautama ! ekaM samayam 6 / evaM sthitAvapi 7 / samudghAtAvAdyau dvau 8 / samarahatA na pRcchayante 9 / udvartanA na pRcchan ? | zeSaM tathaiva sarve niravazeSam / SoDazasvapi gamakeSu yAvadananta kRtvaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 1 // TIkA - ' paDhamasamayakaDajummakaDajumma egiMdiyA NaM bhaMte !' prathamasamaya kRtayugma kRtayugmaikendriyAH khalu madanta ! ekendriyatvenotpattau prathamaH samayo zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.2 01 prathamasamaya kR. kRtayugmai kendriyani0 545 yeSAM te prathamasamayai kendriyAH ta eva kRtayugmakRtayugmA iti prathamasamayakRtayugmakRtagmAH tAdRzAce kendriyA iti 'kabhI uvavajjaMti' kutaH sthAnavizeSAdAgatya samutpadyante kiM nairavikena Agatya tiryagbhyo manuSyebhyo vA devebhyo vA Agatya samutpadyante iti praznaH / uttaramAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'taheva' tathaiva 'tirUpa Agatya utpadyante manuSyebhya utpadyante devebhya utpadyante iti bhAvaH / 'evaM jaheba paDhamo usao' evaM yathaiva prathamauddezakaH 'saheba dUsare uddeze kA prAraMbha kRtayugma 'paDhamasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte !' ityAdi TIkArtha- 'paDhamasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhate !' he bhadanta ! ekendriya rUpa se utpatti hone meM jinakA prathama samaya hai aise ve kRtayugma ekendriya jIva prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugbha rAzimamita ekendriya jIva 'kao uvavajjaMti' kisa sthAnavizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'gopamA ! taheva' he gautama / ye tiryajyonikoM meM se Akarake bhI utpanna hote haiN| manuSyoM meM se bhI Akarake utpanna hote haiM aura devoM meM se bhI Akarake utpanna hote haiM / 'evaM jaheba paDhamo uddesao taheva solasakhutto vitio vibhaNiyanbo' nAkhIjA uddezAne prAraMbha-- 'paDhamasamaya kar3ajumma kaDajummae giMdiyANaM bhaMte! tyAhi TIDArtha - 'paDhamasamaya kaDajumma kaDajummaegidiyANaM bhaMte! he bhagavan ekendriyapaNAthI utpanna thavAmAM jeene prathama samaya che, evA te kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvA arthAt prathama samayamAM utpanna thayelA mRtayugma kRtayugma zazivAjA mehendriya ve 'kao uvavajjaMti' jyA sthAna vizeSathI bhAvIne utpanna thAya che? zuM teo naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya ca cenikamAMthI AvIne utpanna thAya che. { athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke deveAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabhasvAbhIne he che - 'goyamA ! taddetra' De gautama / yathe tiryaya yonimAMthI AvIne paNa utpanna thAya che manubhyeAmAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. yAne deveAmAMthA bhAvIne pazu utpanna thAya che. 'e' jaheba paDhamo uddeo taheba solasakhutto bitiyo vi bhaNiyavvo' he gautama! yA saMbaMdhAM bha0 69 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ CARD bhagavatIce solasakhutto vitiyo vi bhaNiyavyo' tathaiva-prathamodezakavadeva SoDazakRtyaH SoDazarAzibhedAnAzritya dvitIyo'pi uddezako bhnnitvyH| 'taheva savaM' tathaiva prathamo. zikavadeva sarvamihApi vaktavyam / 'navaraM imANi ya dasa nANattANi' navaraM-kevalaM pathamoddezakApekSayA'tra imAni agrapadayamAnAni dazanAnAtvAni pUrvoktasya vilakSa. jasva sthAnAni bhavanti, kepAzcit pUrvoktAnAM bhAvAnAM prathamasamayotpanneSu asaMbhabAt / tadyathA-'ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhArga' zarIrAvagAhanA aMgulasyAsaMkhyeyabhAgarUpA jaghanyena 'ukka seNa vi aMgulassa asaMkhajjaimAgaM' ulka. reNApi aMgulasyAsaMkhyeyabhAgam, tatra prathamoddezake bAdaravanaspatyapekSayA utkarSaNa sAtirekayojanasahasrarUpA mahatyavagAhanA moktA, atra tu pathamasamayotpannatve'he gautama! isa sambandha meM jaisA prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se solaha rAzi bhedoM ko Azrita karake yaha dvitIya uddezaka bhI kaha lenA cAhiye / 'taheva savvaM' evaM prathama uddezakake jaisA hI aura saba kathana yahAM hai aisA jAnanA cAhiye / 'navaraM imANi ya dasa nANattANi' parantu prathama uddezakakI apekSA yahAM ina daza bAtoM meM antara hai-kyoMki prathama samaya meM utpanna ekendriyoM meM inakI asaM. bhavatA hai / ve daza bAteM ye haiM-- 'ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjAbhArga' 'avagAhanA yahAM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai jaghanya se tathA 'ukoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhArga' 'uskRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| prathama uddezaka meM bAdaravanaspatikAyika kI apekSA kucha pahelA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANe meLarAzi metton| Azrayazane // bhI uddesh| 555 hI sevA nase. 'taheva savaM' A rIte pahelA uddezAmAM kahyA pramANe saghaLuM kathana A bIjA uddezAmAM sabha7 . 'navara imANi ya dasa nANattANi' 52 paDasA uddezAnA thana karatAM ahiyAM nIce batAvela dasa bAbatamAM aMtara Ave che.-kema ke prathama samayamAM utpanna thayelA eka IndriyavALAomAM tenuM asaMbhava paNuM che. te dasa bAbate nIce batAvyA pramANe che.-- 'ogAhaNA jahanneNa aMgulassa asaM khejjai bhAga" maDiyAM apanA dhanyathI mAna sasa yAtamA mAga pramAya che. tathA 'ukoseNa vi aMgulassa asa khejjai bhAga' GSTathI 5] bhainnA asa yAta mA prabhAra che. pahelA udezAmAM bAdara vanaspatikAyikanI apekSAthI kaMIka vadhAre eka hajAra jananI avagAhanA kahI che. paraMtu ahiyAM te prathama samayamAM utpanna zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.2 sU01 prathamasamaya kR.kRtayugmaikendriyani0 547 nAlpA, ityevaM nAnAtvamati ? eva manyAnyapi nAnAtvAni svadhiyA samuhyAnIti / 'Auyakammarasa no baMdhagA abaMdhagA' imeM prathamasamayakRtayugmakRtagmaikendriyajIvA: AyuSkakarmaNo no bandhakA bhavanti api tu abandhakA eva bhavanti 2 / 'Au. yassa no udIragA aNudIragA' AyuSkasya karmaNa udIrakA na bhavanti kintu anudIrakA bhavantIti 3 / 'no ussAsagA no nIsAsagA, no ussAsanIsAsagA' na ucchavAsakA ucchavAsavanto na bhavanti, no niHzvAsakAH, no vA ucchAsaniHzvAsa. kA bhavantIti 4 / 'sattavihavaMdhagA no aTTavihabaMdhagA' AyuSkarjAnAM saptavidha karmaNAmeva bandhakA bhavanti no na tu aSTavidhAmaNAM bandhakA bhavantIti 5 te NaM adhika eka hajAra yojana kI avagAhanA kahI gaI hai / para yahAM vaha prathama samaya meM utpanna hone ke kAraNa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa se alpa batalAI gaI hai| isa prakAra pUrva uddezaka kI apekSA avagAhanA kathana meM bhinnatA hai| isI prakAra se aura bhI avaziSTa bhinnatAeM apanI buddhi se samajha lenI caahiye| 'Aukammarasa no baMdhagA abaMdhagA' 'ye prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzipramANa ekendriya jIva Ayukarma ke bandhaka nahIM hote haiM kintu abandhaka hI hote haiM / 'Auyassa no udIragA, aNudIragA' tathA ye Ayukarma ke udIraka nahIM hote hai kintu anudIraka hote haiM 3 / 'no ussAsagA no nIsAsagA no ussAsanIsAsagA' ye ucchvAsavAle nahIM hote haiM ni:zvAsavAle bhI nahIM hote haiM ucchvAsa ni:zvAsa vAle bhI nahIM hote haiM, arthAt anucchvAsa ni:zvAsavAle hote haiM 4 'sattaviha baMdhagA, no aTThaviha baMdhagA' ye Ayukarma ke sivAya sAta karmo ke hI bandhaka hote haiM ATha karmoM ke bandhaka nahIM hote haiM 5 / thavAne kAraNe AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpathI ala5 batAvela che. A rIte pahelA uddezA karatAM avagAhanAnA kathanamAM bhinna paNuM Ave che. Aja pramANe bIjuM paNa bAkInuM bhinna paNa potAnI buddhithI samajI levuM 'zAve kammasma no badhagA abadhagA' mA prathama samayamA utpanna pye ityAbha kRtayuma rAzivALA "ekendri jI Ayukamane baMdha karavAvALA detA nathI. para bha DAya che. 'Auyasta no udIragA aNudIragA' tathA mA mAyu bhanI hIrA 42vA khAtA nathI. paraMtu anuhA24 DAya che. 3 'no usmAsagA no nIsAsagA no ussAsanIsAsagA' ts| 27pAsavANA khAtA nathI. niHzravAsavALA paNa hotA nathI tathA ucchavAsanizvAsavALA paNa letA nathI. 4 'satcavihadhagA, no adavihAMdhagA' / mAyumAna choDI sAta prakatine ja baMdha karavAvALA hoya che. ATha kama prakRtine baMdha karavAvALA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 bhagavatIsUtre bhaMte ! paDhamasamayakaDa jummakaDajumma egidiyatti kAlo kevaccira hoti' te khalu bhadanta ! prathama samayayugma kRtayugmaikendriyA iti kAlataH kiyaciraM bhavanti ? iti paznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama ! 'ekaM. samayaM' ekapamayamAtrame te bhavantIti 6 / 'evaM ThiIe vi evaM sthitAvapi sthitirapi teSAmekasamayamAtraiveti 7 / 'samugdhAyA AdillA donni' samudghAtau Adhau dvau vedanAkaSAyarUmau bhAtaH 8 / 'samohayA na pucchiti' samavahatA iti na pRccha dhante 9 / 'ubaTTagA na pucchinjaMti' udvartanA na pRcchayate prathama samayakatvAdeva etayoH samudghAtodvartanayorasaMbhavAditi 10 / 'sesaM taheba savvaM niravasesa' zeSam-utpAdapariNAmAdikaM sarva poDasvapi mahAyugmeSu prathamoddezakavadeva 'te NaM bhaMte ! paDhamasamayakaDajummakaDajumna egidiyatti kAlao kevaciraM hoti' he bhadanta ! ye prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa ekendriya jIva kAlakI apekSA kitane samaya taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-ekkaM samayaM' he gautama ! ye eka samaya mAtra hI rahate haiM 6 / 'evaM ThiIe vi' isa prakAra sthiti bhI inakI eka samaya mAtra kI hotI hai 7 / 'samugghAyA AdillA donni' samudghAta yahAM Adi ke do hote haiM / vedanA samudghAta aura kaSAya samudghAta 8 / 'samohayA na pucchijjati' ye mAraNAntikasamudghAta karate haiM kyA aisI bAta yahAM nahIM pUchanI cAhiye tathA udvartanA ke sambandha meM bhI nahIM pUchanA caahiye| kyoMki ye prathama samayavartI hote haiM, isaliye ina donoM kI yahAM saMbhAvanA nahIM hai / 10 'sesaM taheva savvaM niravasesa' DAta nathI. 5 te NaM bhaMte ! paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egidiyatti kAlao kevasvira hoti' 3 bhagavan 2 // prathama samayamai Gurna thye| kRtayubha katayugma rAzivALA ekendriya jIva kALanI apekSAthI keTalA samaya sudhI cha 1 // prazna uttaramA prabhuzrI gautabhasvAmIna cha -'eka samaya hai gautama! mAse samaya mAtra 24 che. 'eva ThiIevi' / pramANe temAnI sthiti 55 me samayamAtranI 4 DAya che. 7 'samugghAyA AdillA donni' tayAne mAhinA meM samuddhAta hAya che. tame vahanA samAdhAta mana pAya samuddhAta cha. 8, 'samohayA na pucchijjati' tathA mAraNAntika samughAta kare che? e pramANe ne prazna ahi thatuM nathI tathA udvartanAnA saMbaMdhamAM paNa prazna karavo nahIM kemake teo prathama samayamAM rahevAvALA hoya che. tethI te banenI saMbhavanA ahiyAM rahetI nathI. 10 'sesa taheva savva niravasesra' mA bhAnu sapaY G56, paribhA, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.2 sU01 prathamasamaya kR.kRtayugmaikendriyani0 549 jJAtavyam 'solasamu vi gamaramu jAva aNatakhuto' SoDazApi yAvadananta kRtvA, iti paryantaM vijJeyam / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! prathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyANAmupapAtAdiviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tat sarvathA satyameM veti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti / 01 / 35||2|| iti zrI-vizvavikhyAtajagallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacara - jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM - vyAkhyAyAM paJcatriMzattame zatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 35-2 // bAkI kA aura saba utpAda parimANa AdikA kathana solaha mahAyugmoM meM prathama uddezaka ke jaisA hI hai| 'solalAtu vi gamaesu jAva arNatakhutto' solaha mahAyugmoM meM 'yAvat ve anantavAra utpanna ho cuke haiN| isa pATha taka aura saba pATha kaha lenA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke upapAta Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrIko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| dvitIya uddezaka samApta // 35-2 // vigerenuM kathana seLa mahAyumemAM pahelA uddezAmAM kahyA pramANe che. tema sabhA. 'solasasu vi gamae jAva aNatakhutto' seNa mahAyubhAmA yAvatu teo anaMtavAra utpana thaI cukyA che. A pAThanA kathana sudhI bAkIne tamAma pATha samajI le. 'seva bhate / seva bhate ! tti' 3 4 prathama samayamA utpanna yANA kAyama, kRtayuma eka IndriyavALAonA upapAta vigerenA viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavad Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. auje uddeza samApta 35-rA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 bhagavatIsUtre tRtIyAdArabhyaikAdazaparyantA navodezakAH mUlam-apaDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte! ko ubavajjaMti ? eso jahA paDhamuddeso solasasu vi jummesu tava neyavo jAva kaliyoga kaliyogattAe jAva annNtkhutto| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-3 // caramasamaya kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM jaheva paDhamasamaya uddesao navaraM devA na uvavajati teulessA na pucchijjati, sesaM taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-4 // acaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? jahA-apaDhasamaya uddesao taheva niravaseso bhANiyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-5 // paDhamapaDhamasamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahA paDhamasamaya udesao taheva nirvsesN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai // 35-6 // paDhamaapaDha masamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte! kao uvavajjati jahA paDhama samaya uddesao taheva bhaanniyvyo| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-7 // paDhamacaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahA caramudesao taheva nirvsesN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-8 // paDhamaacaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ? jahA bIo uddeso taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai // 35-9 // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA rA035 3.3 01 bhadrathamasamayAdi kR. kRtayugmai kendriyAH 551 carama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? jahA - paDhamasamaya uddesao taheva nirakhasesaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // 35-10 // carama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajrjjati ? jahA- paDhamasamaya uddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // 35-11 // evaM ee ekkArasa uddesagA / paDhamataio paMcamao ya sarisagamA / sesA aTTha sarisagamA / navaraM cautthe khaTTe aTTame dasame ya devA na uvavajjaMti teulessA natthi // 35-11 // paNatI saime sae paDhamaM egiMdiyamahAjummasayaM samattaM // chAyA -- aprathama samaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpacante, eSo yathA prathamodezakaH SoDazasvapi yugmeSu tathaiva jJAtavyo yAvat kalyoja kalyojatayA yAvadanantakRtvaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta / iti // 35 - 3 || caramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evaM yathaiva prathamoddezaH / navaraM devA notpadyante tejolezyA na pRcchayate, zeSa N tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti || 35 // 4 // ai acarama samaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khala bhadanta ! kuta utpadyante yathA amathamasamayoddezakaH tathaiva niravazeSo bhaNitavyaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 35/5 // prathama samaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu madanta ! kuna utpadyante / yathA prathama samayoddezaka stathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / / 35.6 // prathama prathamasamayaka- yunma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta / kutaH utpadyante ! yathA prathamasamayoddezaka stathaiva bhaNitavyaH ! tadevaM bhadanta / tadevaM madanta ! iti ||35|7|| prathamacaramasamaya tayugmakRtayugmai kendriyA khalu madanta ! kuta utpadyante / yathA - caramoddezakastathaiva nirvshessm| tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti 35|8| prathama acaramasamayakatayugmakatayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpacante zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yathA-dvitIyodezaka stathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta ! tadeve bhadanta ! iti yAvadviharati // 35 // 9 // ____ caramacarama samayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante yathAcaturtha uddezaka stathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti 35 / 10 / caramaacaramasamayakavayugmakanyummai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpayante yathA-prathamasamayoddezaka stathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // 35 // 11 // emete ekaadshoddeshkaaH| prathamamtRtIyAH pazcamakazca sadRza gmaaH| zeSA aSTau sadRzagamAH / nAraM caturthe SaSThe aSTame dazame ca devA notpayante tenolezyA nAsti // // pazcatriMzattame zatake prathamamekendriyamahAyugmazataM samAptam // 351 // TIkA--'apaDhamasamayakaDajummakaDajumma egidiyArNa bhaMte ! kao uvadajjati' aprathamasamayakunayugma kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante / atrAprathamaH samayo yeSAme kendriyatvena utpannAnAM dvacAdayaH samayA ste aprathama samayakendriyAH kRtayugmakRtayugma rAzi pramANAzca te tAdRzA ekendriyAH kuta utpadhante ki nairayimya stiyagbhyo manuSyebhyo devebhyo vA Agatya samutpadyante zataka 35 uddezaka 3 se 11 taka 'apaDhama samaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! ko uvadha jjaMti' ityAdi / TIkArtha-he bhadanta ! aprathama samayotpanna kalayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? ekendriya rUpa se utpanna hone meM jinheM do Adi samaya ho cuke hoM-aise ve ekendriya jIva aprathama samayotpanna kahe gaye haiN| kyA aise ye ekendriya jIva nairayikoM meM se Akara ke ussanna hote haiM ? athavA liyaMgyonikoM an shaan| prArama.'apaDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhaMte ! ko uvavajjati tyA TIkAtha--he bhagavana aprathama samayamAM utpanna thayelA kRtayugma, kRtayuma, rAzivALA ekendriya che kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? ekendriyapaNAthI utpanna thavAmAM jeone be vigere samaya thaI cUkela heya-evA te ekendriya jI aprathama samayamAM utpanna thavAvALA kahevAmAM Avela che. evA eka IndriyavALA jIve zuM nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che athavA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 3 sU01 aprathama samayAdikaM kRtayugmai kendriyAH 553 iti praznaH / uttaramAha - ' eso' ityAdi / 'esI jahA paDhamuddeso sokasa vi jummesu taheva netro' eSa stRtIyodezakaH yathA yena rUpeNa prathama dezakaH SoDa zasu api yugmeSu kathita svathaiva tenaiva rUpeNa ayamapi tRtIyoddezaH SoDazarAzi haratfrer jJAtavyo vicArayitavyaH / kiyatparyantaM tatrAha - 'jAva kalibhoga kalibhogatA' yAvatkalyoja kalyojatayA kRtayugmakRtayugmatayA ityata Arabhya kalyoja dvAparayugma ityetat paryantarAzInAM grahaNaM yAvatyadena bhavati / 'jAva anaMtameM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'eso jahA paDhamuddeso solasasu vi jummesu taheva neyavvo' he gautama ! jisa rIti se prathama uddezaka solaha yugmoM ko lekara kahA gayA hai / usI rIti se (16) solaha rAzi bhedoM ko Azrita karake yaha tRtIya uddezaka bhI kaha lenA caahiye| yAvat 'kalibhoga kaliogantAe' aprathama samayotpanna kalpoja kalyoja rAzi pramita ekendriya jIva yAvat anantavAra utpanna ho cuke haiM' yahAM taka isa uddezakako kahakara samApta karanA caahiye| yahAM prathama yAvatpada se bIca kI zeSa rAziyA~ gRhIta huI haiN| isa prakAra ye aprathama samosyanna ekendriya jIva kRtayugma yoja rUpa se, kRtayugma dvApara rUpa se, kRnayugma kalpoja rUpase yoja kRtayugmarUpa se, jyojaka pojarUpa se, dvAparayugma jyo jarUpa se dvAparayugmadvAparayugmarUpase, dvArayugma kalpoja rUpase, karapoja kRtayugmarUpa se, tiyac cAnikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne che - 'eso jahA puDhamuddesro solasasu vi jumme taddeva neyavvo' he gautama! prabhA pahelA uddezAmAM soja yugbho ne laIne kahela che, eja pramANe (16) sALa rAzibhedenA Azraya karIne yAtrIle uddesh| pazu vA lekhe, yAvat 'kali oga kaliogattAe' aprathama samayamAM utpanna thayelA kalyAja kalyeAja rAzivALA ekendriya jIve yAvat ana'tavAra utpanna thai cukayA che, A kathana sudhI A uddezeA purA kahevA joI e. ahiyAM pahelA yAvapadathI vacalI khAkInI rAziyA grahaNa karavAmAM Avela che. A rIte A aprathama samayamAM utpanna thayelA eka IndrayavALA jIvA kRtayuMzma, caiAja paNAthI kRtayugma dvApara5AthI mRtayugma kalyeAja paNAthI yeAja, kRtayugma paNa thI vyeAja kaiAja pazuAthI ce ja dvApara paNAthI caiAja kalyAja paNAthI dvAparayugma kRtayugma paNAthI dvAparayugma caiAja paNAthI bha0 70 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 bhagavatIsUtre khuto' yAvad anantakRtvaH, aprathamasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH kuta utpadyante ityArabhya asakRt athavA ' ityanvasya samagrasyApi prakaraNasya saMgraho yAvatpadena jJAtavyaH tiryaGmanuSyadevebhya utpadyate ityAdikaM sarva prathamodezakavadeva jJAtavyamiti, 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM madanta / tadevaM bhadanta ! iti hai bhadanta ! aprathamasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyANAmutpAdAdiviSaye yat kathitaM tatsarvameva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM bandate namasyati vandikhA namasthitvA yAvadyathAsukham, viharatIti / // paJcatriMzattame zatake tRtIyodezakaH samAptaH ||35|3|| kalyoja jyoja rUpa se kalyojadvAparayugmarUpa se vahAM dUsare yAvat pada se kahAM se Akarake utpanna hote haiM ? ityAdi prazna se lekara 'asaI - 'asakRt ' isa antima pATha taka saba kathana kA saMgraha prathama uddezaka ke jaisA hI yahAM jAnanA cAhiye | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! aprathama samayotpapna kRtayugmakRtayugma ekendriya jIvoM ke utpAdAdike viSaya meM jo Apa devAnuprighane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || 1 | // tRtIya uddezaka samApta // 35-3 // dvAparayugma dvAparayugma paNAthI dvAparayugma kalyAja paNAthI kalpeja kRtayugma paNAthI kalcAja vyAja paNAthI lyeAja dvAparayugmapaNAthI kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? vigere prazramI sahane 'asaI' 'asakRt ' ma TesA pATha sudhI saghaLu kathana pahelA udezA pramANe samajavu. 'seva bhave ! seva' bhave ! nti' he bhagavan aprathama samayamA utpanna thayelA mRtayugma kRtayugma ekendriya jIvAnA utpAda vigerenA saMbadhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sa`thA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM saghaLuM pRthana sa`thA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. zAsU.15 AtrIjo uddeze| samApta 35-3aa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.4 sU01 caramasamaya ka.kRtayugmaikendriyAH 555 caramasamayakaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kohito upavajjaMti' caramasamaya kRtayugma kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairayikebhya stiryagbhyo manuSyebhyo devebhyo votpadyanne ityaadi| atra caramasamayazabdena ekendriyANAM maraNasamayo vivakSitaH, sa ca parabhavAyuSaH prathamasamaye evaM, tatra ca vartamAnAH caramasamayAH, saMkhyayA ca kRtayugmakRtayugmarAzipamANA ye ekendriyA ste caramasamaya kRtayugma kRtayugmaikendriyA iti / bhagavAnAha-evaM' ityAdi / 'evaM jaheva paDhamasamaya uddesao' evaM yathaiva prathamasamayAddezakaH dvitIyodezakaH etasyaiva cauthe uddeze kA prAraMbha 'caramasamaya kaDajumma kar3ajumma egidiyANaM bhaMte' ityAdi TIkArtha--he bhadanta caramasamaya meM vartamAna aise kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriyajIva kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? yahAM carama zabda se ekendriyoM kA maraNa samaya vivakSita huA hai| aura yaha unakI parabhavakI AyukA prathamasamaya rUpa hai| isameM vartamAna ekendriya caramasamaya zabda se kahe gaye haiN| ataH caramasamaya meM vartamAna aura saMkhyA meM kRtayugma rAzipramANa ekendriya jIva kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? aise isa gautama ke prazna kA uttara dete hue prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva paDhamasamaya uddesao' 'he gautama! isa sambandha meM jasA prathama samayake yAthA uddeshaan| prAramaTI -'caramasamayakaDajummakaDajumma egi diyANa' bhaMte !' tyAta sApana carama samayamAM rahelA evA kRtayugya kRtayugma rAzivALA ekendri cha kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ke manu mAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke devomAMthI AvIne utpanna thAya che? ahiyAM carama zabdathI ekendriyeno maraNa samaya vivakSita thayela che. ane A teonA parabhavanA AyuSyanA prathama samaya rUpa che. temAM rahenArA ekendriya carama samaya zabdathI kahela che. tethI carama samayamAM rahelA ane saMkhyAmAM kRtayugya kRtayugma rAzipramANu ekendriya jI kayAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznano uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che. 2-'evaM jahera paDhama samaya udesao' gautama! mA yama yama samaya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 bhagavatIstre zatakasya dvitoye prathamasamayanAma ke uddezake yathA ekendriyANAM tiryagAdibhya utpAdAdi kathitam, tathaiva sarvamihApi vaktavyam prathamasamaye audhikodezakA. pekSayA dazanAnAtvAni kathitAni tAnyeva atrApi tenaiva rUpeNa vaktavyAni ubhayoH samAnarUpatvAta prathamasamaya caramasamayai kendriyANAM yo vizeSaH taddarzayati'navaraM' ityAdi, 'navaraM devA na uvavajjati teulessA na pucchijjati' navaraM kevala devA notpadyante caramasamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyeSu devA notpadhante avo'tra tejolezyA na pRcchayate / 'sesaM taheva' zeSaM tathaiva-prathamasamayaikendriyapakaraNasambandha meM dvitIya uddezaka kahA gayA hai-arthAt isI zataka ke dvitIya prathama samaya nAma ke uddezaka meM jaisA ekendriyoM ke tiryag Adi se Akarake utpAdAdi ke viSayameM kahA gayA hai vaisAhI saba yahAM para kahanA cAhiye / prathama samayameM audhika uddezaka kI apekSA jo 10 bhinnatAeM kahI gaI haiM ve hI bhinnatAeM usI rUpa se yahAM bhI kaha lenI cAhiye kyoMki donoM meM samAnarUpatA hai| prathama samagavatoM aura caramasamayavartI ekendriya jIvoM meM jo vizeSatA hai use prakaTa karane ke liye 'navaraM devA na uvavajjati teulestA na pucchijjati' sUtrakAra kahate haiM ki caramasamayavartI kRtayugma kRtayugma rAzipramANa ekendriya jIvoM meM deva utpanna nahIM hote haiM isIliye yahAM tejolezyA ke sambandha meM prazna nahIM karanA cAhiye kyoMki vaha yahAM hotI hI nahIM hai / 'sesaM taheva' bAkI kA aura saba kathana yahAM prathamasamayavartI ekendriya jIva ke prknA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana bIjA uddezAmAM karavAmAM AvyuM che, arthAt A zatakanA bIjA prathama samaya nAmanA uddezAmAM ekendrinA tiryaMca vigeremAMthI AvIne utpAda vigerenA saMbaMdhamAM kahela che. e ja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. pahelA uddezAmAM audhika udezAnI apekSAthI je 10 dasa prakAranuM bhinna paNuM kahyuM che. te saghaLuM bhinna paNuM eja pramANe ahiyAM paNa kahevuM joIe. kema ke bannemAM samAna paNuM che. prathama samayamAM rahela ane carama samayamAM rahela ekendriya jIvomAM je vizeSa pAzu cha, ta matAvA bhATa 'navara devA na uvavajjati' teulessA na pucchi jjati' sUtrare yA sUtrAsa cha. sUtrAyA sUtrA2 me 4 cha haicarama samayamAM rahenArA kRtayu ma kRtayugma rAzIvALA ekendriya jImAM deva utpanna thatA nathI. tethI ahiyAM telazyAnA saMbaMdhamAM prazna karela nathI. kema hai tannozyA mADiyAM tI nathI. 'sesa' saheva' mAhItuM bhI saghaNu thana ahiyAM prathama samayamAM rahenArA ekendriya nA prakaraNa pramANe samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TokA za035 u.5 sa01 acaramasamaya kR.kRtayugmaikendriyA: 557 vadeva sarva jJAtavyamiti / 'sevaM bhate! seva bhaMte ti tadevaM bhadanya! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! caramasamayaekendriyANA mutpAdAdi viSaye yad bhAvatA kathitaM tatsarvameva satyamiti kathayitvA yAvat saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatIti // 35 // 4 // 'acaramasamayakaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! ko uvavati' acaramasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante, na vidyate maraNasamayAtmaka zvaramasamayo yeSA mekendiyAyAM tAzakRta yugmakRtayugma rAzi pramANAnAM te acaramasamayakRtayugmakRtyumaikendriyAH kathyanta iti praznaH, raNa ke jaisA hI hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! caramasamaya vartI ekendriya jIvoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apane kahA hai vaha sarva hI satya hai |aisaa kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmAko bhAvina karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / zataka 35 caturtha uddezaka samApta // 35-4 // pAMcaveM uddeze kA prAraMbha 'acaramasamaya kar3ajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! ko uvavajani' TIkArtha-he bhadanta ! jo acaramasamayavartI kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriya jIva haiM ve kipta sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? jina ekendriya jIvokA maraNa samayAtmaka caramasamaya nahIM hai aura jo saMkhyA meM kRtayugmakRtayugtra rAzimamANa hai aise ve ekendriya jIva acama seva bhate ! seva bhate / tti' hai bhagavan ya2ma samayamA 27naa| ye ndriya nA utpAda AdinA viSayamAM A5 devAnupriye je kathana karela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA sU015 the uddeza samApta 35-4 pAMcamA uddezAne prAraMbha sAtha-'acarasasamaya kahajummakar3ajunna egidiyANaM bhaMte ! kao uvavaujAti' ItyAdi he bhagavana acarama samayamAM rahenArA kRtayuma kRtayugma rAzivALA ra kendriya jIvo che, teo kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? je ekendriya jIvene maraNa samayAtmaka carama samaya nathI. ane je saMkhyAmAM kAyama kRtayugma rAzipramANa che evA te ekendriya jIve acarama samayamAM rahelA kRtayuma kRtayuma zipramANuvALA kahevAmAM AvyA che, A praznanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ = bhagavatIstre uttaramAha-'jahA' ityAdi, 'jahA apaDhamasamaya uddeso taheva niravaseso bhANiyayo' yathA apathamasamayanAmako vatIyoddezaka stathaiva niravazeSo bhaNitavya etacchatakIya dvitIyodazakadeva yAvanantakRtvaH, iti paryanta sarva jJAtavyam, atra devA api utpadyante 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ci' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! acaramasamayaikendriyANA mutpAdAdi viSaye yat kathitaM devAnumi. yeNa tatsarva satyameveti kathayitvA vanditvA namasyitvA yAvadviharatIti // 35 // 5 // ||pnyctriNshttne zatakeM paJcamoddezakaH samAptaH // 35 // 5 // / samayavartI kRtayugma rAzipramANa kahe gaye haiN| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA apaDhamamamaya uddeso taheva niravaseso bhANiyanyo' he gautama jaisA aprathama samaya nAmaka tRtIya uddezaka kahA gayA hai usI prakArase yahAM para bhI saba kathana kara lenA cAhiye aura vaha saba kathana 'yAvat anantavAra ve vahAM utpanna ho cuke haiN| isa antima sUtrapATha taka kaha lenA cAhiye ! yahAM deva bhI utpana hote haiM / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! acaramasamayavartI ekendriya ke utpAda Adike viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye||s.1|| ||shtk 35 paJcamoddezaka samApta 35 // uttaramA pramuzrI gautabhAbhIne 4 cha -'jahA paDhamasamayaudde so taheva niravaseso bhANiyabo' gautama 2 pramANe prathama samaya nAmanA mAnna desh| yo che eja pramANe ahiyAM paNa saghaLuM kathana samajavuM joIe ane A saghaLuM kathana yAvat teo anaMtAra tyAM utpanna thaI cukyAM che, A pramANe chelalA sUtrapATha sudhI kahevuM joIe. ahiyAM deve paNa utpanna thAya che. 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' 8 sapana bhaya2ma samayamA 23vANA ekendriya jIvonA utpAda vigere viSayanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che te sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karIne teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 pAMcame uddeza samApta 35-pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 5 sU01 pra. prathamasamaya kR. kRtayugmai kendriyAH 559 paDhamapadama samaya kaDajummakaDajumma ergidiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ?' prathamamathamasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? ekendriyatvAdasya prathamasamayayogAd ye prathamAH prathamazca samayaH kRtayugmakRnyu matvAnumatrasya yeSA mekendriyANAM te prathamamamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyA iti kathyante ete kuta utpadyante iti praznaH, uttaramAha - atidezadvAreNa 'jahA' ityAdi, 'jahA paDhamasamaya uddesao tadeva niravasesaM' yathA prathamasamayoddezako dvitIyaH tathaiva niravazeSam etacchatakIyadvitIyodezake yena rUpeNa ekendriyANA 'padama paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajrjati' ityAdi he bhadanta ! prathama prathama samadyavartI kRtayugmakRnayugmarAzipramANa ekendriya jIva kisa sthAna vizeSase Akara ke utpanna hote haiM ? ekendriya rUpa se utpAda ke prathama samaya ke yoga se jo prathama haiM tathA kRtayugma kRtayugmasva ke anubhava ke prathama samaya meM jo vartamAna haiM aise ekendriya jIva prathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva haiN| ye kahA~ se Akarake utpanna hote haiM ? aisA yaha gautamakA prazna hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'jahA paDhamasamaya uddesao taheba niravasesaM' he gautama ! jaisA prathamasamayoddezaka- dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai umI chaThThA uddezAne prAraMbha-- TIDI -- ' paDhasamaya kar3ajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte! kao uvavajja N ti' ItyAdi huM bhagavana jee prathama samayamAM rahevAvALA kRtayugma kRtayugma rAzI vALA ekendriya jIvA kyA sthAna vizeSathI AvIne tyAM utpanna thAya che? ekendriya paNAthI utpAdanA prathama samayanA ceAgathI jee prathama che, thA kRtayugma, kRtayugmapaNAnA anubhavanA prathama samayamAM jee! utpanna thayelA che, evA ekendriya jIve prathama samaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIve che. te jIve kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? A pramANe gautamasvAmIe prabhuzrIne pUche che. yA praznanA uttaramA anuzrI gautamasvAmIne he che De- 'jahA paDhamasamaya uddeo taheva niravasesa' he gautama! me rIte paheteA uddesh| jIna uddezAmAM kahevAmAM Avela che, arthAt pahelA uddezA pramANenuM kathana jA uddezAmAM samajavu tema kahela che, eja pramANe ahiyAM paNa ekendriya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 bhagavatIsave mupapAtAdArabhya 'asakRt athavA anantakRtvaH etatparyantaM sarvamihApi vaktavyam 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! si jAva viharaha' tadevaM bhadanta / tadevaM madanta ! iti yAvadviharati, he madanta ! prathamasamayakRta yugma kRtayugmai kendriyANAmupapAtAdiviSaye devAnumiyeNa kathitaM tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA yAvadviharatIti // || pazcatriMzattame zatake SaSThodezakaH samAptaH // 356 // 'padamasamaya kaDajummakaDajummae giMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' prathamAprathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante prathamaprakAra se yahAM para bhI ekendriya jIvoM ke utpAda se lekara 'yAvat ve vaha anantavAra utpanna ho cuke haiM' isa antima pATha taka kaha lenA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! prathama samaya kRnayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba satya hI hai aisA kahakara gautamane prabhuzrIko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AzmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // // zataka 35 vAM uddezaka chaTTA samApta 35-6 // 'padama agaDhama samaya kaDajumpra kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! ityAdi' TIkArya - he bhadanta ! prathama aprathama samayavartI kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? jIveAnA utpAdathI laIne yAvat te tyAM anaMtavAra utpanna thai cukayA che. A chellA pATha sudhI kahevu' joIe. 'seva bhave ! seva bhavetti' he lagAna paDelA paDelA samaya drutayugbha kRyugma ekendriyAnA upa.4 vigere viSayanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanu saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AslR015 pAThTho uddeza samAptA35-6|| sAtamA uddezAne prAraMbha-- TIDI- 'paDhama apaDhama samaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANa bhaMte! ityAhi De bhagavat prathama aprathama samayamAM rahevAvALA kRtayugma mRtayugma rAzivALA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.5 sU01 pra. aprathama kR.kRtayugmaikendriyAni0 561 stathaiva ye aprathamo dvayAdi samayaH kRtayugmakRtayugmatvAnubhUte yeSA mekendriyANAM te prathamAprathamasamayakRtayuktAyugmakendriyA iti kathyante te itthaMbhUtA eke. ndriyAH kuta utpadyante iti praznA, uttarayati-ihApi atidezadvAreNa 'jahA' ityAdi' 'jahA paDhamasamaya uddeso taheva mANiyayo' yathA-prathamasamayodezo dvitI. yoddezaka stathaiva saptamoddezako'pi samagro vaktavyaH / atra ca ekendriyatvotpAdaprathamasamayavatitve teSAM yadvivakSitasaMkhyAnubhavasyAprathamasamayavattitvaM tatpAgbhava sambandhinI samayasaMpAmadhikRtyeti vijJeyam / evamuttaratrApIti 'sevaM isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM'goyamA! jahA paDhamasamaya uddemo taheva bhANiyo' he gautama jilA prathama samaya uddezaka arthAt dvitIya uddezaka kahA jA cukA haiM isI prakAra se yaha sAtavAM uddezaka bhI sampUrNa rUpase kaha lenA caahiye| yahAM ekendriya rUpa se utpanna hone ke prathama samayati hone para bhI kRtayugma kRtayugma rAzirUpase vivakSita saMkhyAkA jo yahA~ anubhavana hai-arthAt vivakSita saMkhyA ke anubhavana karane kI aprathama mamayavanitA hai-vaha pUrvabhava kI samaya saMkhyA ko lekara kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / tAtparya isakA aisA hai ki ekendriya rUpa hone ke prathama samaya meM vartamAna jo jIva haiM unhoMne pUrvabhava meM vivakSita rAzi rupa saMkhyA kA anubhavana kiyA hai-ataH aise jIva prathamArathama samayavarma ekendriya jIva kahe gaye haiN| Age bhI isI prakAra se jAnanA cAhiye / 'mevaM ekendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? A praznane atideza (bhalAmaNa) dvArA uttara Apato prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa! jahA paDha masamaya uddeso taheva bhANiyavvo' gautama ! 2 prabhArI prathama samaya saMbaMdhI uddeze arthAt bIje uddeza kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM sAtame uddeza paNa samaje. joIe. ahiyAM ekendriya paNathI utpanna thavAnA prathama samayamAM rahenArA hovA chatAM paNa kRtayuma katayugma rAzirUpa che. ahiyAM vivakSita saMkhyAne anubhava kare te aprathama samayagati paNa kahela che. A pUrvabhavanI samayasaMkhyAne laIne kahevAmAM Avela che. tema samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke-ekendriya rUpa hovAnA prathama samayamAM rahenArA jIvo che, teoe pUrvabhavamAM virakSita rAzi35 saMkhyAne anubhava karela che. jethI evA jI prathama aprathama samayamAM rahenArA ekendriya jIne kahevAya che. have pachI paNa eja pramANe samajavuM joie. bha0 71 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamanenames bhagavatIle bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti he bhadanta ! prathamA prathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyANA mutpAtAdiviSaye yat kathitaM tatsarva satyameveti kayayitvA gautamo bhagavantaM vandate yAvad yathAsukhaM viharatIti / ||pnyctriNshttme zatake saptamoddezakaH samAptaH // 35 // 7 // 'paDhama caramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyA gaM bhaMte ! ko ubavajjati' prathamacaramasamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante pathamAva te vivakSitasaMkhyAnubhUteH prathamasamayavartitvAt caramasamayAzca maraNasamayaratinA parizATagatA iti prathamacaramasamayAH, itthaMbhUtA ste ca te kRtayugmarAzi pramANa ekendriyA rate prathamacarama kRtayugma kRtayugmaikendriyA iti kathyante ete kuta utpadyante iti praznaH, uttarayati-ihApi atidezadvAreNaiva 'jahA' ityAdi' 'jahA bhaMte ! sevaM bhaMte !" ti' he bhadanta ! prathamAprathamasamayavartI kRtayugmakRtayugma ekendriya jIvoM ke utpAda Adike viSaya meM jo Apane kahA hai yaha saba satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna hogye|suu01|| ||shtk 35 vAM uddezaka sAtavAM samApta 35-7 // 'paDhamacaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao upavajjati' ityaadi| ___TIkArtha-he bhadanta ! prathamacaramasamayavartI kRtayugmakRtayugma rAzimita ekendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? isa _ 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' sAvan prathama maprathama samayamA 22vA. vALA kutayugma kRtayugma ekendriya jInA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnapriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che, he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 sAtame uddeza samApta 35-7 mAmA shaan| prAra'paDhama caramasamaya kar3ajummakaDajumma egi diyANa bha! ko uvadhajjati' ityAdi he bhagavad prathama carama samayamAM rahevAvALA kRtayugya kRtayugmA zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.8 sU01 pra.caramasamaya kR.kRtayugmaikendriyani0 563 caramuddesamo taheva niravasesa' yathA caramodezakazcaturthaH kathita stathaiva niravazeSamaSTamodezako'pi bhaNitavyaH, atra devA notpadyante 'naste nolezyA'pi na bhavati upa. pAtAdArabhya 'asaI aduvA aNaMtakhutto' 'asakRta athavA anantakasvaH' etatparyantaM saMpUrNamapi prakaraNaM vaktavyam / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // // pazcatriMzattame zatake'STamodezakaH samAptaH // 35 // 8 // sampandhameM atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM'jahA caramuddesabho taheva niravasesaM jaisA carama uddezaka-cauthA uddezakakahA gayA hai| vaisA hI yaha AThavAM uddezaka kahA gayA hai| jo ekendriya jIva vivakSita saMkhyAkI anubhUti ke prathama samayavartI hokara maraNavartI haiM aise ve kRtayugmakRtayugma rAzirUpa ekendriya jIva prathama carama samayavartI kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva kahe gaye haiN| yahAM deva utpanna nahIM hote haiM / isaliye tejolezyA bhI nahIM hotI hai| inake utpAdase lekara 'ye yahA~ anekavAra athavA anantavAra utpanna ho cuke haiN| isa antima prakaraNa taka saba prakaraNa vaktavya hai ! sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' 'he bhadanta ApakA yaha saba kathana sarvathA satya hai / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vaMdanA rAzivALA ekendriya jI kayA sthAnathI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI atiza dvArA gautabhasvAmIna 4 cha -'jahA caramuddesao taheva niraSasesa" re pramANe yama uddesh| meTa - yothedeza ra cha, che, e ja pramANe A AThamA uddezAnuM kathana paNa samajavuM. je ekendriya ja vivakSita saMkhyAnA anubhUtinA-anubhavanA prathama samayamAM rahevAvALA thaIne maraNanA samayavati che. evA te kRtayugma kRtayugma rAzirUpa ekendriya vALA cha prathama samayamAM rahevAvALA kRtayugya kRtayugma zirUpa kahevAmAM Avela che. temAM deva paNa utpana thAya che. tethI teone tejezyA paNa hoya che. teonA utpAdathI laIne teo ahiyAM anekavAra athavA anaMtavAra utpanna thaI cUkyA che A chelalA prakaraNa sudhInuM prakaraNa kahI levuM. 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' 3 sagavan prathama aprathama samayamA rhevALA kUtayugya kRtayuma ekendriya jInA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavAna Apa devAniyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 564 bhagavatIstre _ 'paDhama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjata' prathaSAcaramasamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ekendriyatvenotpattau prathamaH samayo vidyate yeSAM te prathamAH tathaivAcaramasamayAstu ekendriyotpAdApekSayA prathama samayavartina iha viva kSitAH, caramatvaniSedhasya teSu vidyamAnatvAta, anyathAhi dvitIyAM dezakoktAnAmavagAhanAdInAM yadi samatvaM kathitaM tanna syAt tataH karmadhArayaH ataH prathamA namakAra kara pAda meM ve saMghama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // 35 paiMtIsa ve zataka kA AThavAM uddezaka samApta ____ 'paDhama acarama samaya kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! ko. hiMto uvavajnaMti' ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! prathama acarama samayavartI kRtayugmakRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM he gautama! jaisA dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI isa uddezaka meM kaha lenA caahiye| jo ekendriya jIva viva. kSita samaya kI anubhUti ke prathama samaya meM hai aise ve ekendriya jIva prathama kahalAte hai aura ekendriya rUpase utpAda kI apekSAjoprathamAdi samayavartI hai aise ve ekendriya prathama acarama hai| inameM caramatAkA niSedha kiyA gayA hai| yadi aisA na ho to phira uddezaka meM kathita svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0nA AThamo uddeza samApta 35-8 navamA uddezAne prAraMbha- 'paDhama acarama kaDajummakar3ajumma egidiyANa bhaMte ! kaohito! udhavajati' tyA TIkAWhe bhagavana prathama acarama samayamAM rahevAvALA kRtayugma kRtayugma rAzivALA akendriya jIvo kyA sthAna vizeSamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! cothA udezAmAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana A uddezAmAM kahevuM joIe. ekendriya paNuthI utpanna thavAmAM jeone prathama samaya lAge che, evA te ekendriya jIve prathama acarama kahevAya che. temAM carama paNAne niSedha karavAmAM Avela che. je tema na hoya te pachI bIjA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 565 pramathacandrikA TIkA 2035 u. 9 01 pra. acarama kR. kRtayugmai kendriyani0 caramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH kathayante eteSAmutpattiH kuta Agatya bhavanti ? iti maznaH uttarayati - atidezena 'jahA' ityAdi, 'jahA bIo uddesao ata niravasesaM' yathA dvitIyodezakastathaiva niravazeSam etacchavakIya dvitIya dezaka prathamasa mayai kendriyANAM yathA upapAtAdikaM kathitaM tathaiva niravazeSamihApi jJAtavyamiti / ' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva vihara' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! prathamAcaramakRtayugna kRyugmai kendriyANa. mupapAtAdi viSaye devAnumiyeNa kathitaM tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate yAvadviharatIti / || paJcaviMzattame zatake navamoddezakaH samAptaH | 35/9 // avagAhanA Adi kI jo samAnatA yahA~ kahI gaI hai vaha nahIM ho sakatI hai| isI zataka ke dvitIya uddezaka meM prathama samaya meM eke ndrayoM kA jaisA utpAda Adi kahA gayA hai vaisA hI saba kathana yahAM 9 veM uddezaka meM hai aisA jAnanA cAhiye / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai' he bhadanta ! prathamAcaram kRtayugma kRnayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke upapAta Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko bandanA kI namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyamase AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye 1 || || zataka 35 vAM uddezaka nauvAM samApta || 35-9 // uddezAmAM kahela avagAhanA vigerenuM je samAna paNuM ahiyAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM A 9 navamAM uddezAmAM usa che, te samanvu. 'seva N bhave ! seva' bha'te ! ti' De lagavan prathama tharama drutayugbha drutayugbha ekendriyajIvonA uSapAta vigere viSayanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyu che, te saghaLuM kathana sa`thA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanu saghaLuM kathana saCthA satya ja che. A pramANe kahIne gautamavAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo sayama ane tapathI petAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU.15 AnavamA uddeze samApta ||35-9nA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 'caramacarama samaya kaDajumpravaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! ko uvavajjati' caramacaramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpayante ? caramAzca te vivakSitasaMkhyAnubhUtezvaramasamayattitvAt, caramasamayA maraNasamayavartinaH, itthaMbhUtA ekendriyA caramacaramasamayakRtayugmakRtayugmai kendriyA iti kathyate eteSA mutpAdaH kuta iti praznaH, uttarayati-atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi 'jahA cauttho udesao taheva' yathA caturtha uddezaka stathaiva etacchatakIya caturthoM. dezake yathA kathitaM tadihApi tathaiva sarva jJAtavyamiti, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! caramacaramasamaya kRtayugma 'carama carama ka Dajumma kaDajumma enidiyANaM bhaMte ! ko uvavajjaMti' he bhadanta ! carama carama samayavartI kRtayugma kRtayugma rAzirUpa ekendriya jiva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? vivakSita saMkhyAkI rAzike anubhava ke antima samaya meM vartamAna hone se carama aura maraNa samayavarti honese caramavAle aise jo kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva haiM ve caramacaramasamayakRtayugma kRtayugma ekendriya jIva haiM / inakA janma kahAM se Akara ke hotA hai ? isa prazna ke uttara meM atideza dvArA gautama ko samajhAte hue prabhuzrI kahate haiM-'jahA cautyo uddesao taheva' he gautama ! isI zatakake caturtha uddezaka meM jamA kahA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM kaha lenA cAhiye ! 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' 'he bhadanta ! cAma sabhA uddeza n| prArama'carama carama kaDajummakaDajumma egi diyANa bha te ! ko ubajeti, . he bhagavana carama carama samayamAM rahenArA kRtayuma kRtayugma rAzirUpa ekendriya jIvo kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? vivakSita saMkhyAnI rAzinA anubhavanA chelalA samayamAM rahenArA havAthI carama ane maraNa samayamAM rahevAvALA hovAthI carama sa yavALA evA je kRtayuma katayugma ekendriya jIvo che, teo carama carama kRtayuma kRtayugma zazI vALA ekendriya jIve che, teo carama carama samaya kRyugya kRtayuma eke. driya jIve che. teone janma kyAMthI AvIne thAya che ? A praznanA uttaramAM atideza-bhalAmaNathI prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama ! A pAMtrIsamA zatakanA cothA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM te saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajavuM joIe. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 3.10 sU01 caramAcarama kR. kRtayugmai kendriyani0 567 kRtayugmai kendriyANAmupapAtAdi viSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 35 // 10 // // // paJcatriMzattame zatake dazamoddezakaH samAptaH // 35 // 10 // 'carama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! kabhI una jjati' caramAcaramasanaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpa yante ? caramAH vivakSita saMkhyAnubhUte zvaramA samaye ye vartamAnAH tathA - acarama samayAH prAguktayukte re kendriyopAdApekSayA prathamasamayavarttitaH itthaMbhUtAH kRtayugma carama samaya kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIvoM ke utpAta Adi viSaya meM Apa devAnupriyane jora kahA hai vaha maya satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI kI stuti kI aura namaskAra kiyA stuti aura namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye 1 || // zataka 35 va uddezaka 10 vAM samApta // 35-10 TIkArtha- 'carama acaramasamaya kaDajumma kaDajumna ergidiyANa bhaMte ! kao uvavajjaMti' he bhadanta ! jo ekendriya jIba carama aura acarama samayavartI kRtayugma kRtayugma rAzipramita haiM ve kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? vivakSita saMkhyAko anubhUti ke carama samaya meM vartamAna hone se inameM caramatA aura ekendriya rUpa se 'seva' bhate ! seva' bhate ! tti' he bhagavan zaramayazna samayamA rahevAvAjA kRtayu kRtayugmarAzivALA ekendriya jIvonA utpAta vigere viSayanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM' che, te saghaLuM kathana satya che, Apa devAnu priyanuM saghaLu' kathana sa`thA satya ja che. A pramANe kahIne gau namasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAbhAna thA. // 01 // !!dasamA uddeze| samApta ||35-1nA agIyAramA uddezAnA prAraMbha 'carama acarama samaya kaDajummakaDajumma egidiyANa N bhate ! ko uvavajjatti' he bhagavana ekendriya jIvo carama ane acarama samayagati kRtayugma kRtayugma rAzivALA che, tee kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? vivakSita sa MkhyAnA anubhavananA carama samayamAM rahenArA haiAvAthI teemAM carama zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ LIVERecipe s 568 __ bhagavatIsare kRtayugmai kendriyA ste caramAcarama kRtayugmakRtayugmaikendriyA iti kathyante / eteSA zutpAdaH kutaH ? iti praznA, uttarayati atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA par3hamasamaya uddesao taheva niravasesaM' yathA prathamasamayodezako dvitIya stathai. vehApi niravazeSa jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAba viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvada viharati, iti // // pazcatriMzattame zatake ekAdazodezakaH samAptaH // 35 / 11 utpAda kI apekSA prathamAdi samayavatI hone se inameM acarama samayatA kahI gaI hai, inakA utpAda kahAM se hotA hai ? to isa sambandha meM uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'jahA paDhana samaya uddelao taheva niraksesaM' he gautama ! jaisA isI zataka ke dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI samasta kathana yahAM para bhI karalenA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti jAba viharaha' he bhadanta caramAcarama samaya kRtayugmakRtayugma rAzimita ekendriya jIvoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA gayA hai yaha saba satya hI hai| 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| paitIsave zataka kA 11 gyArahavAM uddezaka samApta // 35-11 // paNu ane ekendriya paNAthI utpAdanI apekSAthI prathama samayamAM vartamAna hovAthI teomAM Acarama samaya paNuM kahela che. teone utpAta kayAMthI thAya che? to A praznano uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'jhaa paDhamasamayauddesao taheva niravasesa' gautama! 20 zatanA bhIta udezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. __'seva bhaMte ! seva bhate! tti' sagavan ya2bha anya2ma samaya ityu kutayugma rAzivALA ekendriyajIvonA utpAda vigere viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdana karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA, mAsU01 agiyArame uddeza samApta 35-11 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.11 sU01 caramAcarama kR.kRtayugmaikendriyani0 569 'evaM ee ekArasa uddemagA' evam uparokta pradarzitakramaNakAdazodezakAH saMjAtAH 'par3hamo tahao paMcama bho ya sarisagamA prathama stRtIyaH paJca makazca sadRza gamA: sadRzAlApakAH 'sesA aTTa sarisagamA' zeSA aSTau dvitIyacaturtha SaSTha saptamASTama navama dazamaikAdazAH sadRzAlApakAH 'navaraM cauthe chaTTe aTTame dasameya devA na uvavajjati teulessA natthi' navaraM caturthe paSThe aSTa meM dazaye codezake devA notpadyante tathA teSAM tejolezyA nAsti tatra caramamamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyo dezake, SaSThe prathamaprathama samayakRtayugmakRtayugmaikendriyoddeza ke, aSTameprathamacaramasamaya kunayugmakRtayugmai kendriyodezake, dazame-caramacarama samaya kRtayugma kRtayugmaikendriyoddezake, eSu caturdA dezakeSu devotpatti ne vaktavyeti bhAvaH / ||pnyctriNshttme zatake pathamamekendriya mahAyugmazataM samAptam // 35 // 1 // ____ TIkArtha-'evaM ee ekakArasa uddenagA' isa pUrvokta krama se 11 uddezaka haiN| 'paDhamo taio paMcamao ya sarisagamA' inameM prathama, tRtIya aura 'cama ye uddezaka sadRza AlApavAle haiN| 'sesA aTTa marimagamA' aura dvitIya, caturtha SaSTha, saptama, aSThama, navama, dazama evaM gyAraha vAye ATha uddezaka samAna AlApakavAle haiM / 'navaraca utthe chaThe adame dasame ya devA na vavajAMti' parantu cauthe chaThaveM, AThaveM aura dazaveM uddezaka meM devoM kA utpAda nahIM hai| isaliye vahAM tejolezyA nahIM hai| caramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya uddezaka caturtha uddezaka hai| prathama prathamasamaya kRtayugmakRtayugma ekendriya uddezaka chaThavAM uddezaka haiM / prathama carama samaya kRtayugma ekendriya uddezaka AThavAM uddezaka hai| caramacarama mamaya kRtayugma kRtayugma ekendrita uddezaka dazavAM uddezaka hai| inameM devoM kI utpatti vaktavya nahIM huI hai| // paiMtIsaveM zataka meM ekendriya mahAyugma zata samAptaH // ____ evaM ee ekArasa uddesagA' / pUSota bhathI 11 agiyAra zAyA che. 'paDhamo taio paMcamao ya sarisagamA' tamA pse| anetrI tathA pAyA sarA mAsAyavANA che. 'sesA aTra sarisagamA' tathA mIla, yAyo, chaTo. sAtama AThame navame, dasame ane agiyArame A AThe udezAo sarakhA mAsA53141 . 'navara cauttha chaTTe aTUme dasame ya devA na vavajjati' parata cothA, chaThThA, AThamAM tathA dasamA udezAmAM devone utpAta thatuM nathI. tethI tyAM te vezyA hotI nathI. carama samaya kRtayu - kRtayugma ekendriya udezaka chaThTho, uddeze che prathama carama samaya kRtayugma kRtavRSma ekendriyeno AThama udeza che. caramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriyone dasamo uddeza che. temAM devonI utpattI kahela nathI. ekendriya mahAyuma zataka samApta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsne _ 'aha vitiyaM egidiyamahAjumma sayaM' mUlam-kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? goyamA! uvavAo taheva evaM jahA ohi udesae / navaraM imaM nANattaM-te NaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA ? haMtA goyamA! kaNhalessA teNaM bhaMte! kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egidiyatti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM / evaM ThiIe vi| sesaM taheva jAva annNtkhutto| evaM solasa vi jummA bhANiyavvA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||35||2||suu01|| paDhama samaya kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? jahA-raDhama samaya uddeso| navaraM teNaM bhaMte! jIvA kaNhaleslA ? haMtA knnhleslaa| sesaM taM ceva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti ||35-raasuu02|| ___ evaM jahA ohiyasae ekArasa udesagA bhaNiyA tahA kaNhaleslasae vi ekkArasa uddesagA bhANiyanvA / paDhamo taiyo paMcamo ya sarisagamA, sesA aTTa visrisgmaa| navaraM ca uttha chaTTa aTramadasamesu uvavAo natthi devasta / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-2 // - chAyA-kRSNachezya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? gautama! upapAta stathaiva / evaM yathA audhikoddeshkH| navaramidaM nAnAtvam-te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAH ? haMta, gautama ! kRssnnleshyaaH| te khalu bhadanta ! kRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyA iti kAlataH kiyaciraM bhavanti ? gautama ! jaghanyena eka samayam, utkarSeNAntarmuhUrtam / evaM sthitAvapi / zeSaM tathaiva yAvadananta kRtvaH evaM SoDaza api yugmA bhaNitavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti 35 / prathamasamaya kRSNa lezya kRtayugma kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpa dhante yathA prathamasamayoddezakaH / nabaraM te khalu bhadanta ! jIvAH kRSNalezyA ? hanta kRSNalezyAH zeSaM tadeva ! tadevaM bhadanta tadeva bhadanta ! iti ||35||raar zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 a. za.2 kRSNalezya kR.kRtayugmaikendriyani0 571 evaM yathA audhikazate ekAdazoddezakA bhaNitAH tathA kRSNalezya zate'pi ekAdazodezakA bhnnitvyaaH| prathama stRtIyaH paJcamazca sadRzagamAH zeSA aSTAvapi shshgmaaH| navaraM caturtha SaSThASTama-dazameSu upapAto nAsti devasya / tadevaM bhadanta ! tavaM bhadanta ! iti // 35 / 2 // pazcatriMzattame zate dvitIyame kendriyamahAyugmazataM samAptam / 35 // 2 // TIkA-'kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! ko uvarajjati' kRSNalezya kRtayugmakRtammai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta Agatya utpadyante kiM nairayi. kebhya stiyagbhyo manuSyebhyo devebhyo vA Agatyotpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama ! 'ubavAbho taheva evaM jahA ohi uddesara' upapAtaH, kRSNalezyaikendriyANAM tathaiva evaM yathA audhikoddezakaH, asyaiva zatakasya prathamodezako varNitaH prathamozikavarNitaprakAreNaiva kRSNalezya kRtayugmakRtayugmaiH kendriyANAmupapAto jJAtavya iti 'navaraM imaM nANattaM' navaramidaM vakSyamANanAnAtva dvitIya ekendriya mahAyugma zata 'kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhate !' ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipamita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! uvavAo taheva evaM jahA ohi uddesae'ina kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzimamita ekendriyoM kA upapAta jaisA ki isI zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI haiM / 'navara ima nANattaM' parantu yahAM aisI vize bIjA ekendriya mahAyugma zatakane prAraMbha- 'kaNhalesa kaDajumma kaDajumma egi diyANa bhaMte ! tyAdi he bhagavAna kRSNalezyAvALA kRtayugma kRtayuma zivALA eke. ndriya jIvo kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMca nikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha -'goyamA ! uvavAo taheva evaM jahA ohiuddesae' mA . lezyAvALA kRtayugya kRtayugma rAzIvALA ekendriyane upapAta jema ke A satanA patA zAma pAma mAveza che. me prabhArI cha. 'nayara ima zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 bhagavatIstre bhedaH sAmAnya kendriyebhyaH kRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyANAm / 'te NaM bhaMte ! jIvA ki kaNha lessA' te khala bhadanta ! jIvAH kiM kRSNa lezyAvantaH ? uttaramAha-'haMtA goyamA ! kaNha chessA' hanta gautama ! te jovAH kRSNalezyAvanto bhavantIti ! 'te gaM bhaMte ! kaNhalesa kaDa jummakaDajumma egidiyatti kAlo kenaciraM hoti' te khalu madanta ! kRSNazyakRtayugmakRtayugmaikendriyA iti kAlataH kiyacciraM bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekaM samayaM' jaghanyena eka samayaM jaghanyata ekasamayAnantaraM saMkhyAntaraM bhavantIti / 'uko seNaM aMno muhutaM' utkarSeNAntarmuhUttaM yAvat kRSNalezyai kendriyA bhavantIti / tadanantaraM kRtayugmakRtayugmatvAnubhavAbhAvAt 'evaM ThiIe vi' evaM SatA hai-arthAt sAmAnya ekendriyoM kI apekSA ina kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipamita ekendriyoM ke kathana meM aisI vizeSatA hai-'te bhaMte ! jIyA ki kaNhalessA' he bhadanta ! kyA ye jIva kRSNalezyAyAle hote haiM ? 'haMtA goyamA !' hAM, gautama ! ye jIva kRSNalezyAvAle hote haiN| teNa bhate ! kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egiditti kAlo kevacicara hoti' he bhadanta / ye kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzimita ekendriya jIva kAlakI apekSA isa rUpa meM kaba taka rahate haiM ? 'goyamA ! jahanneNa eka samayaM ukkoseNa aMtomuhattaM' he gautama ! ye ekendriya jIva isa rUpa meM jaghanya se to eka samaya taka rahate haiM aura utkRSTa se eka antarmuharta taka rahate haiN| isa ke bAda inameM yaha rUpatA nahIM rahatI hai| 'evaM ThiIe vi' isI prakAra nANatta' 524 maDiyAM meM vizeSa pANu cha arthAt sAmAnya sandriya karatAM A kRSNalezyAvALA kRtayugya kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvonA thanamA ma pramANe vizeSa pA che.-'te Na mate ! jIvA ki kaNhalessA' ke bhagavan zuto vezyAvANA hAya cha ? 'hatA goyamA !' / gautama! // 1 vezyA hai|y che. 'te Na mate ! kaNhalessa kahajumma kar3ajumma egidiyatti kAla bho kevaccira hoti' 3 bhagavan maaseshyaavaa|| tayumbha kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvo kALanI apekSAe A rUpathI kyAM sudhI rahe hai? uttaramA prabhuzrI 3 cha hai-'goyamA ! jahanneNa ekaM samaya ukkoseNa aMtomahattaM gotama ! ma sandriya 7 mA 35mAM dhanyathI to me samaya sudhI rahe che, ane utkRSTathI eka aMtamuhUrta sudhI rahe che. te pachI tamAmA ma 2 pa ratu nathI. 'evaM ThiIe vi' se prabhAra tamAnI zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 a. za. 2 kRSgalezya kR kRtayugmaikendriyani0 573 pUrvaradeva sthitAvapi jaghanyenai samayamutkarSeNAnta muhUrtam kRSNale mAtA sthiti kRSNalezyA kAlabadarase yetyrthH| 'sesaM taheva jAva aNaMkhuga' zeSaM sthitpatiriktaM sarva tayaiva audhikazatakIyapathamoddezakavadeva yAvadananta kRsvaH / evaM solasa vi jummA mANiyamA' evaM kathita prakAreNa SoDazApi yugmAH kRtayugmakRtayugmadArabhya kalyojakalyojA api paThanIyA iti| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' devaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti he bhadanta ! kRSNalezyakRtayugma kRtayugmaikendriya jIvAnAmuse inakI sthiti bhI jaghanya se eka samae kI aura utkRSTa se eka antarmuhUrta kI hotI hai| 'seta taheva jAva aNaMtakhutto' bAkI kA aura saba kathana sAmAnya ekendriya jIvoM ke jesA hI hai| aura yaha kathana inake sambandha meM 'yAvat ye isa rUpa meM anantavAra utpanna hote hai' yahAM taka haiM / 'evaM solasa vi jumpA bhANiyavA' isI prakAra se inake solaha mahAyugma bhI kahachenA cAhiye / arthAt inake kRtayugma kRtayugma se lekara kalyoja kalyoja mahAyugma taka jo ina ke mahAyugma prakaTa kiye haiM so una 2mahArAzivAle ina ekendriyoM ke sambandha meM pUrvokta kathana ke anusAra hI kathana karalenA cAhiye aura yaha kathana 'yAvat ve ina ina mahAyugmoM ke rUpa meM anantavAra utpanna ho cuke haiM isa antima kathana taka jAnanA cAhiye / 'seva bhate ! seva bhate ! tti he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAziyamita ekendriya jIvoM ke upapAta Adi meM jo Apa sthiti paNa jaghanyathI eka samayanI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrtanI hoya cha. 'sesa' taheva jAva aNata khutto' mAnu mA saghaNu thana sAmAnya akendriya jInA kathana pramANe ja che. ane A kathana tenA saMbaMdhamAM yAvata teo A prakArathI anaMtavAra utpanna thaI cUkayA che, "A kathana sudhI kahela cha. 'eva solasa vi jummA bhANiyavvA' mAsa pramANe mAnA saNa mhaayume| paNa kahevA joIe. arthAt Amane kRtayugya kRtayugmathI laIne kAjakaja mahAyugma sudhI AmanA je mahAyume batAvyA che. te te mahArAzivALA A akendriyenA saMbaMdhamAM pahelA kahela kathana pramANe kathana kahevuM joIe. ane A kathana yAvat teo anaMtavAra utpanna thaI cUkayA che. A chelA kathana sudhI samajavuM. 'seva bhate / seva bhate ! tti' man vezyA vANA tayusatayugma zivALA ekendriya jIvonA upapAta vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 bhagavatIsUtre papAtAdi viSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA yAvad viharatIti // 35 / 2 / 1 iti paJcatriMzattame zatake dvitIyaikendriyamahAyugmazate prathamoddezakaH smaaptH|35|2|1| ___paDhama samaya kaNhalessa kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! ko uvava jati' prathamaptamayakRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? iti praznaH, uttarayati atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA paDhama samaya uddesao' yathA prathamasamayodezakaH, prathamasamayAdezake etacchatakasya prathama devAnupriyane kahA hai / vaha saba satya hI hai| 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 401 // dvitIya ekendriya mahAyugma zata meM prathama uddezaka samApta / 35-2-1 // __ 'paDhama kahalessa kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhaMte ! ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! prathama samaya ke kRSNazyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzimita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM ? 'jahA paDhama samaya uddesao' he gautama ! jesA kathana isI zataka ke prathama zata ke dvitIya uddezaka meM ekendriya je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM A viya saMbaMdhI saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gItamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. bIjA ekendriya mahAyuna zatakamAM pahele uddeza samApta mIon zAno prAra'paDhamasamaya kaNhalesa kaDajumma kaDajumma egidiyANa' bhate ! tyA TIkAryuM-he bhagavana prathama samayanA kRSNasthAvALA kutayugya kRtayugma rAzivALA ekendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM atideza dvArA prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'jhaa paDhamasamaya uddesao' 3 gautama ! mA zatanA paDatA GRAi . zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za015 ma. za.2 pra.samaya kRSNalezya kR.ka.jIvani0 575 zatakIya dvitIyodezake yena prakAreNaikendriyANAM viSaye kathitaM tathaivAtrApi jJAta dhyamiti / 'navaraM teNaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA' navaraM prathama zatApekSayA idaM lakSaNyaM yat te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyArantaH ? iti praznaH / uttarayati-haMtA' ityAdi, 'haMtA kaNha lessA' he gautama ! te jIvAH kRSNalezyAnto bhavanti, ityuttaram 'sesaM taM ce' zeSaM tadeva yata pUrvazate kathitamiti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / / iti pazcatriMzattamezatake dvitIya kendriyamahAzate dvitIyoddezakaH samAptaH // 35 212 // pazcatriMzattame zatake dvitIyazate tRtIyAghekAdazodezakAH pArabhyante / _ 'evaM jahA ohiyasae ekkArasa uddesagA bhaNiyA' evaM yathA audhikazate paJcatriMzattamazatakasya prathame zatake audhika-kRtayugmakRtayugmAH 1, pathamasamaya ke sambandha meM kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha yahAM para jAnanA caahiye| 'navara teNa jIvA ki kaNhalessA' parantu vahAM ke kathana kI apekSA yahAM ke kathana meM yahI vizeSatA hai ki ye jIva kRSNalezyAvAle hote haiN| yahI bAta praznottara rUpa se prakaTa kI gaI hai / 'sesa naceva' avaziSTa kathana pUrvazata meM kahe gaye anusAra hai / 'seva maMte / seva bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve maMyama aura tapa se prAmyA ko bhAvita karate hue apane sthAna para birAjamAna ho gaye // 35-2-2|| paiMtIsaveM zataka ke dUsare ekendriya mahA zanaka kA dusarA uddezaka samApta // 35-2 // ndriya jIvonA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karyuM che, e ja pramANenuM kathana maDiyA sabhA'navara te Na jIvA ki kaNhalemsA' 52'tu tyAMnA 4thana karatAM A kathanamAM eja vizeSa paDyuM che ke A jI kRSNalezyAvALA hoya cha. merI bAta yaDiyo praznottara 35thI pragaTa 428 che. 'sesa ta ceva' bAkInuM kathana pahelA zatakamAM kahyA pramANe che. ___'seva bhate ! seva bhate ! tti' he bhagavan mA5 devAnupriye re prabhAyenu kathana karyuM che. te saghaLuM kathana satya ja che. 2 A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. bIjA ekendriya mahAzatakamAM bIjo uddeza samApta 35-2-rA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 bhagavatI sUtre kRtayugma kRtayugmAH 2, aprathamasamaya kRtayugmakRtayugmAH 3, caramasamaya kRtayugma acaramasamayakRtayugmakRtayugmA 5, prathamaprathamasamaya kRtayugma kRtayugmAH 4, kRtayugmAH 6, prathamApathama samayakRtayugmakRtayugmA H 7 | prathamacaramasamaya kRtayugmakRtayugmAH 8 / prathamAcaramasamaya kRtayugmakRtayugmAH 9, carama carama samaya kRtayugmakRtayugmAH 10, caramAcaramasamaya kRtayugmakRtayugmAH 11, ityeta dvizeSaNaviziSTAne ke ndriyAnAzritya ye ekAdaza dezakA bhaNitAH kathitAH 'hA kaNhalesa va ekArasa uddegA bhANiyannA' tathA tenaiva rUpeNa kRSNalezya padaviziSTa dvitIyazate'pi ekAdaza uddezakA bhaNitavyAH AlApazataka 35 uddezaka 3-11 taka TIkArtha- ' evaM jahA ohiyasara ekkArasa uddegA bhaNiyA' jisa prakAra se audhika zata meM 35 veM zataka ke prathama zataka meM- kRtayugma kRtayugma 1, prathamasamaya kRtayugma kRtayugma 2, aprathama, samaya kunayugma kRtayugma 3, carama samaya kRtayugma kRtayugma 4, acarama samaya kRtayugma kRtayugma 5, prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugma 6, prathamAprathama caramasamaya kRtayugma kRtayugma 7, prathama carama samaya kRtayugma kRtayugma 8, prathamAcarama samaya kRtayugma kRtayugma 9, cAma carama samaya kRtayugma kRtayugma 10, aura caramAcarama samaya kRtayugma kRtayugma 11 ina vizeSo se viziSTa ekendriyoM ko Azrita karake 11 uddezaka kahe gaye haiM / 'tahA kaNhalestasae vi ekkArasa uddegA bhANivA' usI rUpa se kRSNalezyapada viziSTa dvitIya zata meM bhI 11 uddezaka kahalenA cAhiye / tathA isa sambaMndha meM AlApa prakAra bhI trIjAthI 11 mA sudhInA uddezAonA prAraMbha'evN jahA ohiyasara ekkAra uddegA bhaNiyA ' TIka tha'- je pramANe 35 pAtrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM-kRtayugmakRtayugma1, prathamasamaya kRtayugma kRtayugma 2, aprathamasamaya kRtayugmakRtayugma 3, caramabhramaya kRtayugma kRtayugma 4, acarama samaya kRtayugma nRtayugma 5, prathama prathamasamaya kRyugma mRtayugma 6, prathamAprathama samaya kRyugma kRtayugma 7 prathama carama samaya kRtayugma kRtayugma 8 prathama acarama samaya kRtayugma kRtayugma 9 carama carama samaya kRtayugma kRtayugma 10 ane carama acarama samaya kRtayugma mRtayugma 11 A prakAranA vizeSaNAvALA ekendriya javAnA Azraya karIne 11 agiyAra uddeza. 'tahA kAulessae vi ekkArasa uddegA bhANiyantrA' bha pramANe kRSNulezyAnA puvALA khIjA zatakamAM paNa 11 agiyAra uddezAo zrI bhagavatI sUtra : 17 -
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 ma. za.2 kRSNa. kR. kR. yekAdazoddezakakathanam 577 samakArazca svayamahanIya iti / tatra 'paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA' prathamoddezaka stRtIyodezakaH pazcapoddezakazca sadRzagamAH samAnAlApakA bhavanti / 'sesA aTThavi sarisagamA' zeSAH dvitIyacaturthaSaSThaptaptamASTamanavamadazamaikAdazAsmakA aSTAvapi uddezakAH sadRzagamAH saddazAlApakAH sani' 'navaraM cauttha chaTTha aTThama dasamesu uvavAo natthi devassa' navaraM caturthaSaSThASTamadazamodezakeSu upapAto nAsti devasya eSu devA notpadyante iti bhAvaH / 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvadviharati // iti zrI - vizvavikhyAtajagadallabhAdipadabhUSinabAlabrahma vAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAya "zrI bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzattame zatake dvitIyazate tRtIyAdArabhya ekAdazAntA: ___ uddezakAH samAtAH // 35 2 // 11 // // iti paJcatriMzattame zatake dvitIyame kendriyamahAyugmazataM samAptam // 35 / 2 / / apane Apa banA lenA cAhiye / ina meM 'paDhamotahao paMcamoya sarigamA' prathama uddezaka, tRtIya uddezaka aura paMcama uddezaka eka se AlApaka vAle haiN| 'sesA aTTa vi sarisagamA' aura dvitIya, caturtha, SaSTha, saptama, aSTama, navama, dazama aura ekAdaza ye ATha uddezaka eka se AlApakavAle haiM / 'navaraM ca uttha, chaTTa, ahama. dasameslu uvavAbho nasthi devassa' parantu caturtha meM, chaThe meM, AThaveM meM evaM dazaveM meM deva kA upapAta nahIM hotA haiM / 'seva bhaMte ! sevaM bhAte ! tti' he bhadanta ! jemA kahevA joIe. tathA A saMbaMdhamAM AlApane prakAra paNa svayaM banAvIne sabha al. 'paDhamo taio paMcamo ya sasisagamA' para dezI zrI desh| bhane pAyA zo me sa2 mA cha, 'sesA aTTha vi sarisagamA' tathA bIje, cothe, chaThe, sAtame, AThame, navame, dasama, ane agiyAra // mAha azA 4 sa25bhAsAvA che. 'navaraM ca uttha chaTU aTrama dasamesu uvavAo na tthi devassa' 52tu yAthA, 731, 34 // mane zamA dezAmA denA upapAta thato nathI, ma073 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ - E 578 bhagavatIro Apane yaha kahA hai vaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyaa| vandanA namaH skAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke paiMtIsaveM zataka ke vitIya zataka meM tRtIya uddezaka se lekara 113 uddezaka paryanta ke uddezaka samApta // 35-2-11 // dvitIya ekendriya mahAyugma zataka samApta huaa||35-2|| 'seva bhate ! seva bhate ! tti' sAvana mA 2 pramANe mA viSayamA kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama. svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI vAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAna pAMtrIsamA zatakamAM bIjA udezathI laIne agiyAramAM uddezA sudhInA saghaLA uddezAo samApta 35-2-11 35 mAM zatakamAM bIjuM ekendriya mahayugma zataka samApta 35-2 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 a. za. 3 nIlalezyamahAyugmazatam 'aha tayaM ergidiyamahAjummasaya mUlam - evaM nIlalessehi vi sayaM kaNhalessa sayasarisaM ekkArasa uddegA taheva sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // sU0 1 // paNatIsa me sae taiyaM egiMdiya mahAjumma sayaM samattaM // 35-3 // 579 chAyAH -- evaM nIlalezyairapi zataM kRSNale zvazatasadRzam, ekAdazoddezakAsvathaiva / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti || paJcatriMzattame zatake tRtIyamekendriyamahAyugmazataM samAptam ||35| 3 || TIkA- ' evaM nIlale sehi vi sayaM kaNhalessasayasarisaM' evaM nIlalezyairapi zataM kRSNalezvazatasadRzaM jJAtavyam, yathA - kRSNalezyAmantarmAvya zatamekendriya mahAyugmAkhyaM nirmita tathaiva nIlalezyamantarbhAvyApi tRtIya me kendriyamahAyugmazataM nirmAtavyam | 'ekkArasa uddesamA taheba' yathaiva kRSNalezyazate adhikakRtayugma kRtazataka 35 tRtIya ekendriya mahAyugma zata TIkArtha- ' evaM nIlalessehiM vi sayaM kaNhalessasarisa ekkArasa uddesagA taheva seva bhate ! seva bhate ! tti' kRSNaleiyAvAloM ke sambandha meM jaisA kRSNalezyA zataka kahA gayA hai / usI rIti se nIlazyAvAloM ke sambandha meM nIlalezyA zataka bhI kahalenA cAhiye jaise vahAM 11 uddezaka kahe gaye haiM vaise hI yahAM para bhI 11 uddezaka haiM aisA samajhanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jisa rIti se kRSNalezyA ko Azrita karake ekendriya mahAyugma nAma kA zataka nirmita huA hai / usI prakAra se nIlalezyA ko Azrita karake tRtIya ekendriya mahAyugma zataka bhI nirmita kara lenA cAhiye / tathA 'ekkArasa uddesagA taheva' kRSNalezyAvAloM ke zata meM audhika trIjA ekendriya mahAyugma zatakanA prAraMbha---- 'eva N nIlalessehi' saya kaNhalessarisa ekkAra sauhesagA taddeva-seva bha'te ! seva bha'te ! tti' sezyAvANAnA saMbaMdhamAM ne pramANe sezyA zata kahevAmAM Avela che. eja pramANe nIlezyAvALAnA sabaMdhamAM nIlalephsA zataka paNa kahevuM joI e, tyAM je pramANe 11 agiyAra uddezAo kahyA che, eja pramANenA 11 agiyAra uddezA ahiyAM paNa che tema samajavuM. A kathananuM tAtparya e che ke-je rIte kRSNalezyAnA Azraya karIne ekendriya mahAyugma nAmanuM zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANe nIlakezyAne Azraya karIne ekendriya mahAyugma zataka paNa samajI levuM joIe. tathA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 bhagavatIsUtre yugmoddezAdArabhya caramAcarama kRtayugmakRtayugmoddezaparyantamekAdazodezakAH kRtA stathaiva ihApi nIlalezya padamadhikRtya kRtayugma kRtayugmAdi ghaTitA ekAdazodezakA api krnniiyaaH| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / iti zrI - vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitavAla brahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI bhagavatImUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzattamazatake tRtIyamekendriyamahAyugmazataM samAptam // 35 // 3 kRtayugma kRtayugma uddezaka se lekara carama carama kRtayugma kRtayugma uddezaka taka 11 uddezaka kiye gaye haiM usI prakAra se yahAM para bhI nIlalezya pada ko lagAkara kRtayugma kRtayugma Adi ghaTina 11 uddezaka kara lenA cAhiye / 'seva bhaMte sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kathana kiyA hai, vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" ko prameyacandrikA vyAkhyAke paiMtIsaveM zatakakA tIsarA mahAyugma zataka samApta // 35-3 // 'ekkArasa uddenagA taheva' jyulezyA vANAmonA zata:bho mau4i kRtayugma kRtayugma uddezathI laIne carama carama kUtayugma kRtayugma uddeza sudhI 11 agiyAra udezAo kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM paNa nIlalezyA pada lagAvIne kRtayugma kayuma vigere 11 agiyAra uddezAo samajavA. _ 'seva bhate ! seba bhaMte ! tti' he bhagavan mA5 hevAnupriye 2 prabho // viSayamAM kahyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana ApanuM kathana satya ja che, e pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakanuM trIju ekendriya mahAyuma zataka samApta 35-3 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 a. za. 4 kAvotalezya mahAyugmazatam || 'aha cautthaM ergidiya mahAjummasa || mUlam - evaM kAulessehi vi sayaM kaNhalessasya sarisaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti / 581 chAyA -- evaM kApotalezyairapi zataM kRSNalezyazatasadRzam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / TIkA -- evaM kApotalezyairapi zataM kRSNalezvazata sadRzam / atra kApotaaarpadamadhikRtya ekAdazodezakA kRSNalezyakRtayugma kRtayugmoddezaka H deva ekAdazodezakAH paThanIyA iti bhAvaH / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // paJcatriMzattamaza ke caturthame kendriya mahAyugmazataM samAptam ||35|4 zataka 35 caturtha ekendriya mahAyugma zata 'TIkArtha - ' evaM kAulesse hi vi sa va pahalerasasarisa - sevaM bharate ! seva bhate ! ti' kApotaleiyAvAloM ke sambandha meM bhI kRSNa lezyA zataka ke jaisA zataka banA lenA caahiye| yahAM kRSNalezyA ke sthAna meM kApotazyApada rakhakara 11 uddezaka banatA hai / hai bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // caturtha ekendriya mahAyugma zata samApta // 35 -4 // cethA ekendriya mahAyugma zatakanA prAraMbha ~~~~ 'eva' kAulesehi' visayaM kaNhalesa prayasrarisa' 'seva' bhate ! seva bha'te ! tti' kApeAtalesyAvALA enA sabaMdhamAM paNa kRSNalaizyA zatakanI jema zataka banAvIne kahevu joie ahiyAM kRSNulesyAnA sthAnamAM kApAtalezyA pada mUkIne 11 agiyAra uddezAe manAvI levA. he bhagavana Ape A viSayamAM je kahela che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavan ApanuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyo va`danA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAti karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA, AslR015 cakSu' ekendriya mahAyugma zataka samApta // 35-45 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre // aha 5-12 sayAI mUlam-bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahA ohiyasayaM thev| navaraM ekArasasu vi uddesaesu aha bhaMte ! savve pANA jAva savve sattA bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma egidiyattAe uvavanna puvA? goyamA! No iNaTe samaTe sesaM taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! ti ||suu01|| pagatIsaime sae paMcamaM sayaM samattaM // 35-5 // kaNhalesta bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kohi to uvavajjati ? evaM kaNhalesa bhavasiddhiya egidie vi sayaM vitiyasayaM kaNhalessasarisaM bhANiyatvaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-6 // evaM nIlalessa bhavasiddhiya egidiehi vi syN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti !35-7 // evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehi vi taheva ekkArasa uddesagasaMjuttaM syN| evaM eyANi cattAri bhvsiddhiysyaanni| causu vi saesu savve pANA jAva uvavannapuvvA ? No iNaDhe samaTre / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-8 // jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayAI bhaNiyAI evaM abhavasiddhiehi vi cattAri sayANi lessA saMjuttANi bhaanniyvaanni| savve pANA0 taheva no iNaTe smddhe| eyAI bArasaegidiyamahAjumma sayAI bhavaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 35-12 // paNatIsaimaM sayaM samattaM // 35 // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameSacandrikA TIkA za035 a. za.5-12 bhava0yekendriyamahAyugmazatAni 543 chAyA--bhavasiddhiya kRtayugmakRtayugmaikendriAH khalu bhadanta ! kuta utpacante yathodhikazataM tathaiva ! navaramekAdazasvapi uddezakeSu atha bhadanta ! sarve pANAyAvatsarve savAH bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmai kendriyatayA utpannapUrvAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH zeSaM tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 355 // kRSNa lezya bhavasiddhikakRtayugmakRtayugma kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evaM kRSNalezya bhavasiddhikairapi zataM dvitIyazata kRSNalezyasadRzaM bhaNidavyam tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 35 // 6 // __ evaM nIlaleza bhavasiddhikaikendriyairapi zatam / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 35/7 // evaM kApotalezya bhavasiddhikaikendriyairapi tathaiva ekAdazoddezaka saMyuktaM zatam evametAni catvAri bhavasiddhikazatAni / caturvapi zateSu sarve prANA yAvat utpanna pUrNI, nAyamarthaH samarthaH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 35.8 // yathA-bhavasiddhikaizcatvAri zatAni bhaNitAni evamabhavasiddhikairapi catvAri zatAni lezyA saMyuktAni bhaNitavyAni / sarve mANA tathaiva nAgamarthaH samarthaH / evametAni dvAdaza ekendriyamahAyugmazatAni bhavanti / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta iti 35 // 12 // ||pnyctriNshttmN zatakaM samAsam / 35 / / TIkA--'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! ko ubavajjaMti' bhavasiddhika kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta! ku / utpadyante ki nairayikebhya Agatya tiyagbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya devebhyo vA Agatya samutpadhante iti pUrvavadeva praznaH, uttaramAha-atidezadvAreNa 'jahA' ityAdi zataka 35 paMcama zata se lekara 12 veM zataka TIkArtha-'bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma egidiyANa bhate ! kao uvavajjati' he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryajyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavaza manuSyoM meM se Akara pAMcamA zatakano prAraMbha - 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egi diyANa bhaMte ! ko ubavajjati' 3 bhagavan bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma rAzivALA ekendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMca yonikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 bhagavatI sUtre 1 'jahA ohiyasa satra' yathA etasyaiva zatakasyadhikazataM prathamazataM tathaiva - prathama zatakavadeva sarva praznottarAdi jJAtavyam / audhikazatApekSayA yadvailakSaNyaM taddarzayati'navaraM' ityAdinA - 'navaraM ekkArasasu vi uddemaesa' navaramekAdazastrapi udezakeSu 'aha bhaMte ! sabve pANA jAva sabve sattA' bhadanta ! sarve pANA yAvat sarve saccAH yAvatpadena bhUtajIvayoH saMgraho bhavati 'bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma ergidivattAe uvavannapuza' bhavasiddhikakRta yugmakRtayugmakendriyatayA utpannapUrNaH he bhadanta ! sarve prANajIvabhUtasatrAH mavasiddhika kRtayugma kRtayugmaikendriyatayA kiM pUrva samutpannA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no iTThe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH sarve jIvAH notpapUrvA etAdRzai kendriyatayeti ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote hai ? isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM- 'jahA ohiyasayaM taheva' he gautama! jaisA audhika zataka meMisI zataka ke prathama zataka meM kahA gayA hai-vaisA hI saba prazna aura uttara ke sambandha meM yahAM kathana jAnanA cAhiye / 'navara' ekkAra sasu vi uddesaesa aha bhaMte! savtre pANA jAva savve sattA bhavasiddhiya kaDajumna kaDajumma eniMdiyattAe unapuvA' parantu audhika zataka kI apekSA jo bhinnatA yahAM hai yaha aisI hai - 'he bhadanta ! kyA samasta prANa yAvat sava bharasiddhika kRtayugma kRtayugma rAziprati ekendriya rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? to isa para prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA jo iTTe samaTTe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt samasta manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devezamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA atideza dvArA uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne uDe che !-'jahA ohiyasaya' he gautama! maudhiH zatammAM bheTate haiM yA zatanA pahelA zatakamAM je rIte kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana prazna mane uttara35 saghaNu uthana maDiyAM ahevu' leDo, 'navara' ekkArakhasuvi uddevapatu aha bhate ! savve pANA jAna savve sattA bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egi dattAe uvavannapuvvA' paraMtu sodhi zatanA uthana 42tAM yA athanabhAM je bhintapaNuM che, te evuM che ke-'he bhagavana zu' saghaLA prAA yAvat saghaLA sattvA bhavasiddhika kRyugma kRtayugma rAzivALA ekendriya paNAthI pahelAM utpanna tharma yUjyA he ? yA praznamA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAmIne uDe che - 'goyamA ! jo iTTe samaTTe' he gautama! yA artha bharAbhara nathI, arthAt sabajA Ayu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramathacandrikA TIkA za035 a. za. 5 bhava0dyekendriya mahAyugmazatAni 585 bhAvaH / 'sesaM taddeva' zeSam etadatiriktaM tathaiva zeSam upapAtAdikam asyaiva zatakasya prathama zatoktameva jJAtavyamiti bhAvaH / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte tti' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta iti / iti zrI - vizva virUpAtajagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlana viviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzattame zatake paJcamamekendriyamahAyugmazataM samAptam / 35/5 | prANa, samastajIva, samastabhUta, aura samasta satva isa prakAra ke ekendriya ke rUpase pahile utpanna nahIM hue haiN| 'sesa' taheva' isa bhinnatA ke atirikta saba kathana upapAta Adi ke sambandha kA vivecana - isI zataka ke prathama zata meM kahe gaye anusAra hai / 'seva' bha'te ! seva bhate ! si' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara gautamane pramukhako vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke paiMtIsave zatakakA pAMcavA ekendriya mahAyugma zataka samApta // 35-5 // saghaLA jIve, saghaLA bhutA, ane saghaLA satve A prakAranA ekendriya yathAthI paDesAM utpanna thayA nathI. 'sesa' taheva' yA zinnapaNA zivAya mADInu bIjuM' saghaLu'upapAta vagere samadhI kathananu' vivecana Aja zatakanA pahelA zatakamAM kahyA pramANe che. 'seva' bhate ! seva' bhate ! tti' he bhagavana Apa devAnupriye mhela mA saghaLu' kathana sarvathA satya ja che, he bhagavan Ape pratipAdana karela A saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tekhene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA thakA peAtAnA sthAna para birAja mAna thayA, sU.zA jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIla lajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakanuM pAMcamuM ekendriya mahAyugma zataka samApta // 35-5 bha0 74 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 bhagavatIsUtre 'kaNDale rasa bhavasiddhiya kaDajummakaDajummaegiMdiyANaM bhaMte !' kRSNalezya bhavasi ddhika kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khala bhadanta 'kabhohiMto unavajjaMti' kuta utpadyante ki nairayikebhya Agatya yAvad devebhyo vA Agatya samutpadyante pUrvavadeva praznaH, iti pUrvavadevottarayati - ' evaM ' ityAdi, 'evaM kavhalessa bhavasiddhiya egidiehi vi sayaM vitiya kaNhalessasarisaM bhANiyantra evaM kRSNalezya bhavasiddhikakRtayugma kRtayugmai kendriyairapi zatam etacchatakasyaiva dvitIya kRSNalezyazana sadRzameva bhaNitavyaM dvitIya kRSNa lezya zate yat-yathA kathitaM tat tathaiva sarvamihApi jJAtavyamiti / 'seva' bhaMte ! seva' bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // paJcatriMzattame zatake SaSThaM zataM samAptam || 35/6 TIkArtha' - ' kaNhalessa bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhate !' he bhadanta ! kRSNaleivAvAle bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairadhikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM kaNhalessa bhavamiddhiya egidie hiM vi vitisayaM kaNhalessasarisaM bhANiyantra" he gautama! ina kRSNa lezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke sambandha bhI yaha zata isI zataka ke dvitIya kRSNalezyA zataka ke jaisA hI jAnanA cAhiye | ataH dvitIya kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM jaisA chaThThA ekendriya mahAyugmazatakanA prAraMbha ' kaNhalesa bhavasiddhiya kaDajumbha kaDajumma egi diyANa bhaMte !' he bhagavan kRSNalezyAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu' tee nairayikomAMthIAvIne utpanna thAya che ? athavA tiya caiAnikomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyAmAMthI AvIne utpanna thAya che? ke devAmAMthI AvIne utpanna thAya he ? yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamastrAbhIne he che hai-' evaM kaNhalesa bhavasiddhiya egidiehi vi bitiyasayaM kaNhalerasasarisaM bhANiyavva" - he gautama ! A kRSNulesyAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma ekendriyAnA saba dhamAM paNa zataka A pAMtrIsamA zatakanA trIjA kRSNalaizya zatakanA kathana pramANe samajavuM khIjA kRSNulessAvALAonA saMbaMdhamAM je pramANe tyAM kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM te tamAma kathana ahiyAM paNa samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2035 a. za. 6 bhava0 0 dye kendriyamahAyugmazatAni 'eva' nIkalessa bhavasiddhiya egidiehi vi sayaM' evameva nIlalezyabhavasiddhika kRtayugma kRtayugmaikendriyairapi zatam etat zatamapi pUrvavadeva prazyottarAbhyAM nirUpaNIyam | 'seva N bhaMte ! seva' bhate ! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta iti // paJcatriMzattame zatake saptamaM zataM samAptam || 35 7 // 587 vahAM kahA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM para bhI jAnanA cAhiye / 'seva' bhate ! seva' bha'te ! tti' he mahanta ! jaisA Apane yaha saba kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara ke phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / chaTThA zata samApta // 35-6 // TIkArtha- ' evaM ' nIlalessa bhavasiddhiyaegiMdaehi vi saGgha' isI prakAra se nIlale pAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendrika jIvoM ke sampantra meM bhI zataka kA nirmANa kara kathana kara lenA cAhiye / 'seva' bhate ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! ApakA kathana sarvathA satya hI hai 2 / ityAdi saba kathana pUrva ke hI jaisA hai / sAtavAM zata samApta // 35-7 // 'seva bha ! seva' 'te ! tti' he bhagavan Apa hevAnupriye the asAhI A viSayamAM kahela che, te saghaLuM kathana saCthA satya ja che. hai bhagavat ApadevAnu priyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI teene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI te sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AslR01| nADaThuM ekendriya zataka samApta ll35-6aa ' evaM nIlalekha bhavasiddhiya egi diehiM vi saya 4 pramANe niisveshyaavALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvAnA saMbaMdhamAM paNa zataka anAvIne kathana karI levu joie. 'seva' bhate ! seva' bhavetti he bhagavan yAya hevAnupriye yA viSayabhAM je kathana karyu che te saMyA satya che, he bhagavan ApatuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birajamAna thayA. prasU.1A nAsAtamuM ekendriya zataka samApta gharUpa-gA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 bhagavatI sUtre ' evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehi vi taheva ekkArasa uddesagasaMjuttaM sayaM' evaM pUrvavadeva kApotalezya bhavasiddhika kRyugmakRtayugmai kendriyairapi tathaiva pUrvavadeva ekAdazodezaka saMyuktaM zataM bhavati / ete jIvA kuta utpadyante ? ityAdi praznottarAdikaM pUrvavadevohanIyam / 'evaM eyANi cattAri bhavasiddhiyasayANi ' evametAni catvAri bhavasiddhikazatAni audhika kRSNanIla kApotalezyAkhyAni catvAri bhavanti 'cau vi sarasu' caturvapi zatakeSu savve pANA jAva ubavaNa puccA ? no iNaDe samaTThe' sarve mANA yAvad utpanna pUrvAH ? nAyamarthaH samarthaH / TokArtha- ' evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiyahiM vi taheva ekkArasa uddesagasaMjutta sayaM' isI prakAra se kApotaleiyAvAle bhavasiddhika kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke sAtha bhI pahile ke jesA 11 uddezakoM vAlA zata hotA hai / ataH ye jIva kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ityAdi prazna aura he gautama ! ye jIva tiryagyonikAdikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ityAdi utara pUrvokta jaisA hI jAnanA cAhiye / 'evaM evANi cattAri bhavasiddhiyasayANi causu visaesa' ina audhika, kRSNa, nIla aura kAzeta pAvAle bhavasiddhika ekendriya sambandhI cAra zatakoM meM 'savve pANA jAva ubavannapuvvA, no iTTe samaTTe' samasta prANa yAvat samasta satva pahile utpanna ho cuke haiM yaha artha samarthita nahIM hai aisA kahanA cAhiye / kyoM ki aise abhavya ekendriya jIva ananta haiM jo isa rUpa se utpanna nahIM hue haiN| "mAhamA kheDendriya zatamnA prAraMbha-" 'eva' kA ullerasa bhavasiddhiyagidiehiM vi taheva ekkArasa uddesaga saMjuttaM khaya' A4 pramAthe prApotazyAtrANA avasiddhi yugma drutayugbha rAzivALA ekendriya jIvAnI sAthe paNa pahelAM kahyA pramANenA 11 agiyAra uddezAvALu zataka thAya che. tethI 'jIve kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? vigere prazno ane hai gautama ! te jIvAtiya carcAnika vigeremAMthI AvIne utpanna thAya che, vigere uttara paDelA udyA prabhAve samala benA. 'eva' eyANi cAri bhavasiddhiyayANi causu vi sapasu' audhi, uSNu, nIsa, bhane tyota vezyAvANA lavasiddhie Dendriya vA saMbaMdhI yAra zataprabhAM 'savve pANA jAva uvavannapuvvA, no iNaTTe, samaTTe' saNA atheo yAvat samaNA satvA pahela zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA ThIkA za035 a. za.8 bhavanyekendriyamahAyugmazatAni 589 etatmakaraNaM sarvatra caturvapi bhavasiddhikazateSu yojyam / na sarve jIvAH bhavasiddhika kRSNanIlakApotakRtayugmatayA notpannapUrvAH anantatvAt 'seva bhaMte ! seva bhaMte / ti tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // paJcatriMzattame zatake'STamaM zataM samAptam // 35 // 8 // 'jahA bhavasiddhihi cattAri sayAI bhaNiyAI' yathA bhavasiddhikai catvAri zatAni bhaNitAni 'evaM abhavasiddhiehi vi cattArisapANi saMju tANi bhANiya. vyANi' evamabhavasiddhikApi catvAri zatAni audhika kRSNanIlakApotalezyA saMyuktAni bhaNitavyAni 'savve pANA taheva No iNaDhe samaDhe' saveM prANAH tathaiva, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| aSTama zata samApta // 35-8 // 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayAI bhaNiyAI' jisa paddhati se bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke sambandha meM audhika zataka, kRSNalezyA zataka, nIla lezyA zataka, aura kApotalezyA zataka kahe gaye haiM' usI paddhati se inhIM zatakoM ko Azrita karake abhavasiddhika ekendriyajIvoM ke sambandha meM bhI cAra zataka kahalenA cAhiye / ina meM bhI aisA hI utpanna thaI cukyA che. A artha khabara nathI. tema kahevuM joIe. kemakeevA ekendriya jIve anaMta che. je atyAra sudhI A rUpathI utpanna thayA nathI, _ 'seva' bhate ! seva bhate ! tti' 4 mA5 pAnupriyatuM mA viSaya saMbaMdhamAM karela kathana sarvathA satya che. 2 A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. mAsU01 AThamuM zataka samApta 35-8 navamAM zatakathI bAramA zataka sudhInA zatakonuM kathana 'jahA bhavasiddhiehi cattAri sayAI bhaNiyAi' 2 pramANe Malai ekendriya jInA saMbaMdhamAM audhika zataka, kRSNalezyA zataka nIlalezyA zataka ane kAtilezyA zataka kahevAmAM Avela che, eja rIte eja zata kone Azraya karIne ekendriya jInA saMbaMdhamAM cAra zatako kahevA joIe, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 bhagavatI sUtre nAyamarthaH samartha iti vyaktavyam anantatvAt / evaM eyAI vvArasa egiMdiya mahAjumma sayAI bhavaMti' evametAni dvAdazai kendriya mahAyugmazatAni bhavantIti, 'seva' bhaMte! seva te / tti' tadeva bhadanta ! tadeva' madanta iti || iti zrI - vizvavikhyAta jagavallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitANaM 'zrI bhagavatImUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzacchata ke navamataH dvAdazAntA zatAni samAptAni / 35-9-12 / // pazvatriMzattamaM zatakaM samAptam // 1 kathana karanA cAhiye ki samasta prANa yAvat samasta satva inameM pahile utpanna ho cuke haiM aisA artha samarthita nahIM huA hai / kyoM ki aise bhavya ekendriya jIva ananta haiM jo isa rUpa se utpanna nahIM hue haiM / 'evaM eyAI' vArasa egiMdiyamahAjummasayAha bhavati' isa prakAra ye 12 ekendriya mahAyugma zata hote haiN| 'seva' bhaMte / seva bhaMte! tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / ityAdi saba gautama ke sambandha kI prakriyA pUrva ke jaisI hI jAnanI cAhiye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUs" kI prameyacandrikA vyAkhyAke paiMtIsaveM zataka ke navaveM se bArahaveM paryanta ke zataka samApta // 35-9-12 // || 35 vAM zataka samApta // AmAM paNa eja pramANenu` kathana kahevu' joie.-saghaLA prALu yAvat saghaLA save! AmAM pahelAM utpanna thaI cUkayAM che, e pramANenA artha samarthita thatA nathI. kema ke ekendriya jIvA anaMta che. ke jeo atyAra sudhI A 3pathI utpanna thardha zahayA nathI. 'evaM eyAI vArasa egidiyamahAjummasayAi bhavaMti' mA prabhASe 12 bhAra yendriya mahAyugma zata thAya che. tema sama 'seva' bhaMte ! seva' te ! pti' he bhagavan bhaye he bhA sa sthana sathA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanu* saghaLuM kathana sathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA AslR015 jainAcArya jainadhama divAkara pUjaya zrI bAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakamAM navamA zatakathI khAramAM zataka sudhInA zatakA samApta zA35-9-125 pAMtrIsamuM zataka samApta ||3pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a.za.1 u.1 kR. kRtayugmadvIndriyajIvani0 591 // (chattIsaima sayaM) / // (paDhama veiNdiymhaajummsyN)|| ||(pddhmo uddeso)|| pazcatriMzattame zatake saMkhyApadairekendrijIvAH marUpitAH atha patriMzattame zatta ke taireva saMkhyApadaiH dvIndriyAH prarUpyante ityevaM sambandhenAyAtasya zataka syedamAdima mUtram-'kaDa jumma' ityaadi| mUlam -kaDajumma kaDajumma beiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti ? uvavAo jahA vkNtiie| parimANaM solasa vA saMkhejjA / uvavajaMti, asaMkhejjA vA uvavati / avahAro jahA uppaludesae / ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaDbhAgaM ukoseNaM bArasa joynnaaii| evaM jahA egiMdiyamahAjummANaM paDhamuddesae taheva / navaraM tinni lessAo devA na ubavajaMti sammadiTTI, vA micchAdiTThI vA, no smmaamicchaadittttii| nANI vA annANI vaa| no magajogI vayajogI vA kaayjogiivaa| te NaM kaDajummakaDajumma beMdiyA kAlao kevaJciraM hoti ? goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM saMkhenaM kaalN| ThiI jahanneNaM ekaM samayaM, ukkoseNaM bArasa sNvcchraaiN| AhAro niyamA chadisi / tinni samugghAyA / sesaM taheba jAva annNtkhutto| evaM solasasu vi jummesu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti| chattIsaime sae paDhame beMdiya mahAjummasae paDhamo uddeso samatto // 36-1-2 // chAyA--kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAto yathA vyutkAntau / pAramANaM paDaza vA saMkhyeyA vorapadyante asaMkhyeyA votpadyante / apahAro yathA utpaloddezake ! avagAhanA jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgam uskarSeNa dvAdaza yojanAni evaM yathA-ekendriyamahAyugmAnA prathamoddezake tathaiva navaraM tisro lezyAH, devA notpadyante / samyagdRSTayo bA, miyAdRSTayo vA no samyaga mithyaadRssttyH| jJAnino vA ajJAnino vA, no manogino vacoyogino zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 bhagavatIsUtre vA kAyayogino vA / te khalu bhadanta ! kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH kAlataH kiyaciraM bhavanti ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam / sthitirjaghanyenaikaM samayam, utkarSeNa dvAdazasaMvatsarAna / AhAro niyamAt ssdd| dizam / trayaH samuddhAtAH / zeSaM tathaiva yAvadananta kuravaH / evaM SoDazasvapi yugmeSu tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti / // SaT triMzattame zatake prathame dvIndriyamahAyugmazatake prathamodezakaH samAptaH 36 // 'TIkA- 'kaDajummakaDajumma bediyANaM bhaMte ! kabhI uvavajrjjati' kRtayugmakRtayugma dvIndriyAH khalu bhavanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo vA tiryagyovA manuSyebhyo vA devebhyo vA Agatyotpadyante ? iti praznaH, uttaramAha - 'uvavAo jahA bakkaMtIe' 36 vAM zataka kA prArambha prathama do indriya mahAyugma zataka prathama uddezaka / 35 veM zataka meM saMkhyApadoMdvArA ekendriya jIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai / aba isa 36 veM zataka meM unhIM saMkhyApadoMdvArA dvIndriya jIvoM kI prarUpaNA hotI hai| isI sambandhako lekara isa 36 veM zataka kA prArambha huA hai 'kaDajummakaDajumma beha diyANa' bhaMte / kabhI vavajjati' i. TIkArtha- 'kaDajummakaDajumma beha diyANa' bhaMte / kao ubavajjaMti' he bhadanta ! kRtayugmakRtayugma rAzipramita do indriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA chatrIsamA zatakanA prAraMbha-- prathama be indriya mahAyugma zataka nAmanA pahele uddeze. pAMtrIsamA zatakamAM saMkhyApade dvArA ekendriya jIveAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che, have A chatrIsamA zatakamAM eja saMkhyApaTTadvArA dvIndriya jIvAnI prarUpaNA karavAmAM Avaze A saMbaMdhane laine A chatrIsamA zatakanA prAraMbha hairavAmAM Ave che, 'kar3ajummakaDajumma bei diyANa' bhate ! kao uvavajjaM ti' 4. TArtha' - 'kaDajummakaDajumma beidiyaNaM bhate ! kao ubavajaMti' he bhagavad kRtayugma kRtayugma rAzivALA e indriya jIveA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee nairayiAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya thayeAnikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2036 a. za.1 u.1 kR. kRtayugmadvIndriyajIvani0 593 upapAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThe pade tiryagbhyo vA manuSyebhyo vA Agatya samutpadyante ityuttaram / 'parimANa solasa vA saMkhejjA vA upavaja ti asaM. khejjA vA uvavajjati' parimANaM SoDaza vA saMkhyAtA vA te sahaitotpadyante asaM. khyeyA vA sahaivotpadhante iti / 'avahAro jahA uppalusie' apahArastu yathA utpaloddeza ke kathita stathaiva tata evAvagantavyaH / etasyA eva ekAdaza zatakasya pratha. modezake / 'ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga' zarIrAvagAhanA dvIndriIyajIvAnAM jaghanyA aMgulasyAsaMkhyeyabhAyaparimitA 'ukoseNa vArasadevoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai ? uva. vAo jahA vaktIe' he gautama ! jayA ki prajJApanA ke chaThe vyukrAnti pada meM aisA kahA gayA hai ki ye tiryagyonikoM meM se Akara ke athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aisA hI kathana yahAM para karalenA cAhiye / 'parimANa solata bA, saMkhejA yA asaMkhejA cA uvavajjati' eka samaya meM ye kitane utpanna hote haiM ? to isa sambandha meM aisA kahanA cAhiye / ki ye eka samaya meM 16 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / 'avahAro jahA upaluddesae' utpala uddezaka meM isI ke 11 ve zataka ke prathama uddezaka meM apahAra ke sambandha meM jo kathana AyA haiM vahI yahAM para bhI samajhanA cAhiye / 'ogAhaNA jahanneNa aMgulassa asaMkheja ibhAga' ina dondriya jIvoM kI zarIrAva. gAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAta ve bhAga pramANa hotI hai prazna uttaramA prabhuzrI jotamAmIna cha -'uvavAo jahA bakatI gautama! prajJApanA sUtranA vyutkAntipadamAM je pramANe kahyuM che e ja pramANe ahiyAM paNa samajavuM. arthAt bu krAMti padamAM evuM kahe che ke-teo tiryaca. nikomAMthI AvIne athavA manamAMthI AvIne utpanna thAya che, eja pramANe thana pahiyAM pazu sama se', 'parimANa' srolasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavati' se samayamA ! 21 eurna thAya che ? to mA dhamA evuM kahevuM joIe ke A eka samayamAM 16 soLa athavA saMkhyAta athavA masaNyAta 64.na. thAya che. 'avahAro jahA uppaluddesae' 58 zAmA eTale ke A bhagavatI sUtranA 11 agiyAramA zatakanA pahelA uzAmAM AmanA apahAranA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che, te saghaLuM kathana ahiyAM 54 sA. 'ogAhaNA jahanneNa aMgulassa asaMkheja ibhAga' mA mehandraya vALA jInA zarIranI avagAhanA jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga bha075 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIsUtra joyaNAI utkarSeNa tu dvAdazayojanapramANA bhavantIti / 'evaM jahA egidiya mahAjummANaM paDhamuddesae taheba' evaM prakAreNa yathA ekendriyamahAyugmAnAM pazcatriMzacchatakasya prathamoddezake kathitA tathaivehApi sAmagrA'pi jnyaatvyaa| 'navaraM tinnilessAo devA na uvavajjati' navaraM prathamodezakApekSayA idameva vailakSaNyaM yat prathamo ddezake catasro lezyAH kathitA rahatu tina eva kRSNanIlakApotAkhyA jJAtavyAH iha ca devA notpadhante, atra tejolezyAyA asadbhAvAt 'sammadviTThI vA micchAdiTThI vA' samyagdRSTayo vA aparyAptAvasthAyAM sAsvAdana samyaktvApekSayA, mithyA dRSTayo aura 'ukkoseNa pArasajoyaNAI utkRSTa se 12 yojana pramANa hotI hai / 'evaM jahA egidiya mahAjummANa paDhamuddesae taheva' isa prakAra jaisA ekendriya mahAyugmoM ke sambandha meM 35 veM zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisAhI vaha saba kathana yahAM para bhI kahalenA cAhiye / 'navara tini letAo devA na uvavajjati' parantu usa prathama uddezaka kI apekSA kevala yahAM vizeSatA hai ki vahAM para cAralezyAo kA honA kahA gayA hai aura yahAM tIna lezyAeM hotI haiM aisA kahA gayA hai| vahAM para devoM kA unameM ekendriya meM utpAda batalAyA gayA hai para yahAM vaha nahIM hotA hai aisA kahA gayA hai| isIliye yahAM tejolezyA nahIM hotI hai| 'sammadihI vA micchAdiTTI vA' ye samyagdRSTi aura mithyAdRSTi hote haiN| aparyAptAvasthA meM sAsvAdana samyaktva kA inameM sadbhAvapAyA jAtA hai isa apekSAse inheM samyagdRSTi kahA gayA hai ! 'no sammAmiH prabhAnI DAya che. ane, 'ukkoseNa bArasa joyaNAI' thI mA2 12 yona prabhAnI jaya che. 'eva jahA egidiyamahAjummANa paDhamuddesae taheva' A rIte ekendriya mahAyumenA saMbaMdhamAM je pramANe pAMtrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahIMyAM paNa saMpUrNa sama be'. 'navara tinni lessAo devA na uvavajjati' 52'tu 5 // udezAnA kathana karatAM A kathanamAM kevaLa eja vizeSapaNuM che ke-tyAM vezyAo cAra hevAnuM kathana karavAmAM Avela che, tathA ahiyAM traNa lezyAe hoya che tema kahela che, tyAM devene upapata A ekendrimAM rahevAnuM kahela che. paraMtu ahiyAM devenI utpattI thatI nathI tema kahela che. tethI A prakaraNamAM tanazyAnI samatA nathI. 'samma didI vA micchAdiTTI vA' mA samaya dRSTIvALA ane mithyAdiSTIvALA hoya che. aparyApta avasthAmAM sAsvAdanA samyaktva teomAM hoya che, te apekSAthI teone samagra dRSTivALA kahela zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za.1 u.1 kR. kRtayugmadvIndriyajIvani0 595 vA dvIdriya jIvAH 'no sammAmicchAdiTThI' no samyag mithyaadRssttyH| 'nANI vA annANI vA' jJAnino vA ajJAnino vA bhavanti dvIndriyAH / 'no maNayogI' no manoyogino bhavanti, 'vaya jogI vA, kAyajogI vA, vaco yogino vA bhavanti kAyayogino vA bhavanti te NaM bhaMte ! kaDajumma kaDajumma beMdiyA kAlabho keva ciraM hoti' te khalu bhadanta ! kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH jIvAH kAlataH kiya. ciraM bhavanti, iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM saMkheja kAlaM' jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam' ThiI jahanneNaM ekkaM samayaM ukosegaM bArasasaMvaccharAI sthiti jaghanyena eka samayamamANA utkarSeNa tu dvAdazasaMvatsararUpA bhavatIti / 'AhAro niyama chadisi' AhAro niyamAt SaidizamAzritya padigbhyaH ityarthaH dvIndricchAdiTThI' ye mizradRSTi nahIM hote haiM / 'nANI vA annANI vA' ye jJAnI athavA ajJAnI hote haiN| 'jomaNo jogI' ye manoyogI nahIM hote haiN| 'vayajogI kAyajogI vA vacanayogI aura kAyayogI hote haiN| 'te Na bhate ! kADajumna ka.Dajumma yeha diyA kAlao kevaccira hoti' he bhadanta ! ye kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIva kitane samaya taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! jahanneNa ekaka samayaM ukkoseNa saMkheja kAla' he gautama ! ye isa rUpa meM jaghanya se to eka samaya taka rahate haiM aura utkRSTa se saMkhyAta kAla taka rahate haiN| 'ThiI jahanneNa ekaka samayaM ukkoseNa bArasa saMbaccharAI' inakI sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se 12 varSa kI hotI cha, 'no sammAmicchadiTThI' mA samyam mithyAdRSTIin DA nathI. meTale / mizrasTIvANaDAtA nathI. 'nANI vA annANI vA' mA jJAnI athavA mAnI DAya che. 'No maNojogI' mA manAyagANA tA nathI. 'vayajogI kAyajoMgI vA' kyana yosAmane Aya yogANA ya che. 'teNaM bhaMte ! kAjumma kAjumma beiMdiyA kAla bho kevaccira hoti' i mApana mA tayugma kRtayubha mendriya. vALA jIvo kALanI apekSAthI keTalA samaya sudhI rahe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna 4 cha -'goyamA ! jahaNNeNa ekka samaya ukkoseNa sakhejja kAla' gautama ! ma 35thI tme| nyathA to samaya saMdhI bhane TayA sadhyAta sudhI 29 che. 'ThiI jahaNNeNa eka samaya ukkoseNa bArasa saMvaccharAi' tamAna sthiti dhanyathA me sabhayanI mana thI mA2 12 15 nI jAya che. 'AhAro niyama chaddisi' tme| mAhAka niyamayI zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 bhagavatIsUtra yANAM lokamadhye eva sthitatvAt SaDa digbhyo AhAro jAyate / 'tini samugghAyA' trayaH vedanA kaSAya mAraNAntikAH samuddhAtA bhavantIti / 'sesaM taheva jAva aNaMta khutto' zeSaM samudghAtAtiriktaM sarva yAvat dvIndriyA asakRt athavA anantakRtvaH utpannapUrvA etatsarva paJcatriMzattamazatakIya prathamoddezakavadeva jJAtavyam, 'evaM solasasu vi jummesu' evamanenaiva prakAreNa SoDazasvati yugmeSu kRtayugmakRtayugmAdArabhya kalyoja kalyojAnta mahAyugmeSvapi upapAtAdikaM sarva jJAtavyamiti / 'sevaM bhate! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASA: kalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAvAm SaTtriMzattame zata ke prathame dvIndriyamahAyugmazate prathamoddezakaH samAptaH / 36 / 1 / 1 / hai| 'AhAro niyama chahisi' ye AhAra niyama se chahoM dizAoM se grahaNa karate haiN| kyoM ki ye loka ke madhya meM hI sthita rahate haiN| tinni samugdhAya' vedanA kaSAya aura mAraNAntika ye tIna samudghAta ina ke hote haiM / 'sesa taheva jAva azaMtanutto' bAkI kA aura saSa kathana 35 ve zataka ke prathamoddezaka ke jaisA hI hai yAvat anantabAra isa rUpa meM utpanna ho cuke haiN| yahAM taka kA yahAM kaha lenA cAhiye / 'evaM solasasu vi jummessu' isIprakAra se 16 yugmoM meM kRtayugma kRtayugma se lekara kalyoja kalyoja taka ke mahAyugmoM meM bhI upapAta Adi kA chaedizAomAMthI grahaNa kare che. kema ke teo lokanI madhyamAMja sthita rahe. che. 'tigni RmugghAyA' vahanA, pAya, ane bhAranti RNa smuddhaat| tamAna DAya che. 'sesa' taheva jAva aNetakhutto' gADInu mA saghaNu 4thana 35 pAMtrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM yAvata teo anaMtavAra A rUpe utpana thaI cukala che, A kathana sudhInuM kathana ahiyAM samAyu'evaM solasasu vi jummesu' mA pramANe saNa 16 yubhImA kRtayugma gejathI laIne kalyAja kaleja sudhInA mahAyumAM paNa upapAta vigerenuM kathana samajI levuM. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za. 1 u. 1 kR. kRtayugma dvIndriyajIva ni0 597 kathana kara lenA cAhiye / 'seva' bhaMte! seva' bhate ! tti' he bhadanta jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI 2 | isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chattIsaveM zataka kA dIndriya mahAyugma zataka meM prathama uddezaka samApta // 36-1-1 // 9. 'seva' 'te ! seva bha'te ! si' he bhagavan yAya devAnupriye ne prabhA thana karyuM che, te saghaLuM kathana sathA satya che. he bhagavan A viSayamAM Apa devAnupriye je kathana kayu" che, te saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA, sU01A jainAcAya jainadhama divAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chatrIsamA zatakanA dvIndriya mahAyugma zatakamAM pahele uddeze samApta / / 36-1-1aa zrI bhagavatI sUtra : 17 phra
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre // 2-11 uddesagA mUlam-paDhamasamayakaDajummakaDajumma beMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati evaM jahA egidiya mahAjummANaM paDhamasamaya uddesae, dasa nANattAiM tAI ceva dasa iha vi| ekArasamaM imaM nANattaM no maNajogI no vayajogI kAyajogI sesaM jahA beMdiyANaM ceva paDhamuddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti evaM eevi jahA egidiya mahAjummesu ekArasa uddesagA taheva bhANiyavA / navaraM cauttha chaTTha aTramadasamesu sammatta nANANi na bhvNti| jaheva egidiesu paDhamo taio paMcamo ya ekkagamA sesA aTTa ekagamA // chattIsaime sae paDhamaM beMdiyamahAjummasayaM samattaM // 36-1 // chAyA--prathamasamayakRtayugmakRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta kuta utpadyante ? evaM yathA ekendriyamahAyugmAnAM prathamasamayoddezake / dazanAnAtvAni tAnyeva daza ihApi / ekAdazamidaM nAnAtvam-no manoyogino no vacoyoginaH, kAyayoginaH zeSaM yathA dvIndriyANAmeva prathamoddezake / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evamete'pi yathA ekendriyamahAyugmeSu ekAdazodezakA stathaiva bhnnitvyaa| navaraM caturtha SaSThASTamadazameSu samyaktvajJAne na bhavataH / yathaivaikendriyeSu prathama stRtIyaH zcamazca ekagamAH zeSA aSTau ekagamAH / SatriMzattame zatake prathamaM dvIndriyamahAyugzataM samAptam 36 / 1 // TIkA--'paDhamasamayakaDajummakaDajumma beMdiyANaM bhaMte ko uvarajati' prathama samaya kRtayugma kRtayugma dvAndriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kuta utpadyante ki zataka 36 uddezaka 2-11 / 'paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma beha diyANa bhaMte !kaouvavajjati' ityAdi sUtra // 1 // TIkArtha-he bhadanta ! prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzi rUpa do indriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM? bIjA udezAthI agiyAramA sudhInA uddezAone prAraMbha- 'paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma bediyoNa bhate! ko uvavajjati'. TIkAI-he bhagavana prathama samayamAM utpanna thayelA kRtayugma kRtayuma rAzivALA be Indriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za.1 u.2-11 kR. kRtayugmadvIndriyajIni. 599 nairayikebhyo yAvadevebhyaH 1 iti praznaH, uttaramAha-atidezadvAreNa evaM jahAegidiya mahAjummANaM paDhamasamaya uddesae' evaM yathA ekendriya mahAyugmAnAM prathama samayoddezake kathitaM tathaiva prathamatamayadvIndriyANAmapi upapAtAdikamaragantavyam 'dasaNANattAI tAI ceva dasa iha vi' / ekendriyamahAyugmAnAM prathamoddeze yAni daza nAnAtvAni tAnyeva dazApi nAnAtvAni ihApi jJAtavyAni / atra tu 'ekkArasamaM imaM nANataM' ekAdazamidaM nAnAtvam atra prathamoddezadvIndriyasyaudhikApekSayA 'no maNajogI no vayajogI kAyajogI' no manoyoginaH prathamasamayadvIndriyA kyA ve nairayiko meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? atidaza dvArA isakA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM'evaM jahA egidiyamahAjummANa paDhamasamayauddesae' he gautama ! jaisA kathana prathama samayotpanna prathama kRtayugmakRtayugma rAzimita ekendriya jIvoM ke utpAda Adi ke sambandha meM kiyA gayA hai-usI prakAra kA kathana prathama samayotpanna dvIndriya jIvoM ke utpAda Adi ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / 'dasaNANattAI tAI ceva dasa iha vi' ekendriya mahAyugmoM ke prathama uddezaka meM jo bhinnatAeM prakaTa kI gaI hai ve hI daza bhinnatAeM yahAM para para bhI prakaTa kara lenI cAhiye / tathA yahAM para eka 11 vI bhinnatA hai jo 'no maNajogI no vayajogI kAyajogI' isa zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMcamAMthI AvIne utpana thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznano uttara atidezadvArA mAtA prasuzrI gautamasvAmI2 -'evaM jahA enidiyamahAjummA Na paDhamasamaya uddesae' gautama ! paDasA samayamA utpanna thnaa| itayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya jInA utpAta vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, eja prakAranuM kathana prathama samayamAM utpana thavAvALA be Indriya jIvonA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM paNa samajavuM joIe 'dasa nANattAI tAI ceva dasa iha vi' sendriya mayugmAnA prathama uddezAma dasa prakAranuM bhinnapaNuM pragaTa karavAmAM Avela che. e ja prakArathI dasa rItanuM bhinnapaNuM ahiyAM paNa samajavuM tathA ahiyAM eka agiyAra 11muM bhinnapaNe bhAva cha, te 'No maNajogI No vayajogI kAyajogI' mA sUtramA vA pragaTa 42. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ % D bhagavatIsUtre no vacoyoginaH kintu kAyayoginaH / 'sesaM jahA meM diyANaM ceva paDhamuddesae' zeSa-kathitavyatiriktaM sarvaM yathA dvIndriyANAmeva prathamoddezake kathitaM tathaiva dvitIyAkAdazAntoddezakeSu jJAtavyam, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ci' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai ki prathama samayotpanna do indriyajIva manoyogI to hote hI nahIM hai parantu na vacanayogI hone kA prasaGka prApta hotA hai-so isake liye kahA gayA hai ki ve vacanayogI bhI nahIM hote hai kyoM ki aparyAptAvasthA meM vacanayoga nahIM hotA hai| kevala ye kAyayogI hI hote haiM / 'sesa jahA beiMdiyANaM ceva par3hamuddesae' isake atirikta aura saba kathana jaisA hIndriyoM kA prathama uddezaka meM kahA hai vaisA hI vaha saba kathana dvitIya se lekara 11 ve uddezaka taka ke uddezakoM meM jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| vAmAM Avela che ke prathama samayamAM utpanna thayelA be indriya jIve mane gavALA te hotA nathI. tathA teone vacanagIpaNAne prasaMga paNa prApta thatuM nathI. te mATe kahevAmAM Avela che ke-teo vacanagI paNa letA nathI. kema ke aparyApta avasthAmAM vacanaga hote nathI. kevaLa teo kAyayogI ja hoya cha. 'sesa jahA beidiyoNa ceva paDhamuddekhae' 240 4thana zivAya mADInu saghaNu kathana je rIte be IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM pahelA udezAmAM kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM saghaLuM kathana bIjA uddezathI laIne agIyAramA udezAo sudhInA uddezAomAM samajavuM. "seva bhaMte ! seva mate ! ci' bhagavan mApe mA viSayanA samAM je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM A viSaya saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA " zrI bhagavatI sUtraH 17
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a.za.1 u.2-11 kR. kRtayugma dvIndriyajIvani0 601 ' evaM eevi jahA ergidiyamahAjummesu ekArasa uddesagA taheva bhaNiyavvA' evamete'pi yathA ekendriyamahAyugmazateSu ekAdazodezakAH kathitA stathaivehAvi tava ekAdazodezakAH paJcatriMzacchatakIya prathamazate varttamAnA, bhaNitavyAH, AlApakapakArazca pUrvavadeva UhanIyaH / 'navaraM caultha chaTTha ahama dasamesu sammatta nANANi na bhavaMti' navaramaMtra caturtha - paSTASTama- dazameSu tatra caturthe caramasamaya kRtayugmakRtayugma dezake 4, SaSThe prathama prathama samaya kRtayugmakRtayugma deza ke 6, aSTame - prathama caramasamaya kRtayugmakRtayugmoddezate 8, dazame - carama carama samaya kRtayugmakRtayugmo deze 10, eSu caturSu dezakeSu samyaktvaM jJAnaM ca na bhavati ataste na vaktavye 'jahera egidiesa paDhamo tahao paMcamI va ekanamA' yathA- ekendriyeSu paJcatriMza 'evaM ee vi jahA egiMdiya mahAjummesu ekkArasa uddesagA taheba bhANivA' jisa rIti se ekendriya mahAyugma zatoM meM 11 uddezaka kahe gaye haiM usI prakAra se 35 ve zataka ke prathama zata meM vartamAna ve 11 uddezaka yahAM para bhI kahalenA cAhiye / isa sambandha meM AlApa prakAra apane Apa pUrva ke jaise banA lenA cAhiye / 'navara' cauttha chaTTha ahama dasa mesu sammata nANANi na bhavati' parantu ina 11 uddezakoM meM se carama samaya kRtayugma kRtayugna uddezaka meM (caturtha uddeza meM) prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugma uddezaka meM (chaThe uddezaka meM ) prathama carama carama kRtayugma kRtayugma uddezaka meM (8 veM uddezaka meM) aura carama carama samaya kRtayugma kRtayugma uddezaka meM (10 veM uddezaka meM) ina cAra uddezakoM meM samyaktva aura jJAna nahIM hote haiM ataH ve vahAM nahIM kahanA caahiye| 'jaheba egidiesa paDho taio paMcamoya 'eva' evi jahA egidiya mahAjummesu ekkArasa uddegA taheva bhANiyantrA' je pramANe ekendriya maha'yugma zatakAmAM 11 agiyAra uddezAe kahevAmAM Avela che. eja pramANe 35 pAMtrIsamA zatakanA pahelAzatakamAM kahela te 11 agiyAra uddezAe kahevA joie. A saMbaMdhamAM AlApane prakAra pahelA kahyA abhASe pe!te svayaM' manAvIne samala sevo. 'najara' cauttha chaTha, aTThama dasamesu sammatta nANANi na bhavati' paraMtu yA 11 agiyAra uddezAsamAthI yarama samaya drutayugbha, kRtayugma, uddezAmAM eTale ke ceAthA uddezAmAM prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugma uddezAmAM eTale ke 6 chaThThA uddezAmAM prathama samaya kRtayugma kRtayugma uddezAmAM eTale ke-8 AThamA uddezAmAM ane carama carama samaya kRyugma kRtayugma uddezAmAM eTale ke 10 dasamA uddezAmAM A cAre uddezAomAM bha0 76 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre ttamazatakeSu prathamaH tRtIyaH (zcamaH tatra prathamaH, kRtayugmakRtayugmarUpaH tRtIyaH aprathamasamayakA, paJcamaH caramasamayakazca ekagamAH sahazAlApakAH kathitAH tathA' nApi te sahazAlApakA eva / 'sesA aTTa ekkagamA' zeSA aSThau dvitIya-caturthaSaSTha-saptamA-'STama navama-dazamai-kAdazarUpA uddezakA ekagamAH-sadRzAlApakAH santi, tatra-dvitIyaH prathamasamayakA, 1, caturthaH caramasamayakaH 2, SaSThaH prathama prathamasamayakaH 3, saptamaH prathamAprathamasamayakaH 4, aSTamaH prathamacaramasamayakaH 5, ekkagamA' 35 veM zataka meM prathama, tRtIya, aura paMcama ye uddezaka samAna AlApaka vAle kahe gaye haiM-vaise hI ve samAna AlApavAle yahAM para bhI kahe gaye haiM kRtayugma kRtayugma rUpa prathama uddezaka hai| aprathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa tRtIya uddezaka kahai aura carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa pAMcavAM uddezaka hai 'sesA aTTa ekkagamA' tathA bAkI ke ATha uddezaka-dvitIya uddezaka, caturtha uddezaka, SaSTha uddezaka, saptama, uddezaka, aSTama uddezaka nauvAM uddezaka dasavAM uddezaka aura gyArahavAM uddezaka ye ATha uddezaka eka sarIkhe AlApakavAle kahe gaye haiN| prathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa dvitIya uddezaka hai| carama samaya kRtayugma takRyugma rUpa caturtha uddezaka hai| prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa chaTThA uddezaka hai| prathamAprathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa sAtavAM uddezaka haiN| prathama carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa AThavAM uddezaka hai| prathamA carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa 9 vAM uddezaka hai / carama sabhyatva bhane jJAna yatA nathI. tethI tyAM tenu 4thana 42 na ye. 'jaheva egi diesa paDhamo saio pacamoya ekkAmA' 35 pAMtrIsamA zatanA paDaal, trIjA ane pAMcamAM A uddezAo sarakhA AlApahvALA ja kahela che eja pramANe ahiyAM paNa te samAna prakAravALA ja kahyA che. kRtayugya kRtayuma pahele uddeza che, aprathama samaya kRtayugya kRtayugma rUpa trIje uddeze kahela che, ane acarama samaya kRtayugya kRtayugma rUpa pAMcamo udeze che. tathA bAkInA ATha udezAo eTale ke bIjo udeza, cotho udezo, sAtame udeze, AThama uddezo, navame uddeza, dazame uddezo ane agiyArame uddeze A ATha udezAo eka sarakha AlApovALAkahela che. prathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa bIje udeze che. carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa cotho uddezo kahela che. prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa chaThe uddeze kahela che. prathama aprathama kRtayugya kRtayuma rUpa sAtame udeze kahela che. prathama carama samaya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za. 1 u. 2- 11 kR. kRtayugmadvondriyajIvani0 603 navamaH prathamA'caramasamayakaH 6, dazamaH caramacaramasamayakaH 7, ekAdazaH caramAcaramasamayakaH 8, ete aSTau uddezakAH samAnAlApakAH santIti bhAvaH // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha-prasiddhavAcaka- pazcadazabhASAkalita lalita kalApALAva kamavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya ' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsilAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paTTatriMzattame zatake prathamaM dvIdriyamahAyugmazataM samAptam || 36 | 1 || carama samaya kRpayugma kRtayugma rUpa dasavAM uddezaka hai aura carama carama samaya kRtayugma kunayugma rUpa gyArahavA~ uddezaka hai / ye AThoM uddezaka samAna AlAka vAle haiN| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke chatIsaveM zataka kA prathama dvIndriya mahAyugma zata samApta // 36- 1 // kRtayugma kRtayugma rUpa AThame uddezA kahela che. prathama acarama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa navame udezA kahela che. carama carama samaya nRtayugma kRtayugma rUpa dasamA udezA kahyo che. ane carama acarama samaya kRtayugma kUtayugma rUpa agIyArame udeze. che. A ATha uddezAe sarakhA AlApa prakAravALA che. jainAcAya jainadhama divAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chatrIsamA zatakanuM prathama, dvindvIya mahAyugma zataka samApta 536-1aa zrI bhagavatI sUtra : 17 phra
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 bhagavatIMsUtre // 2-4 beNdiymhaajummsyaaii|| mUlam-kakhalessa kaDajummakaDajumma beMdiyANaM bhaMte ! ko uvavajjaMti ? evaM ceva / kaNhalessesu vi ekArasa uddesagasaMjuttaM sayaM / navaraM lessA saMciTaNA ThiI jahA egidiya kaNhalessANaM // 36-2 // evaM nIlalessehi vi sayaM // 36-3 // evaM kAulessehi vi sayaM cautthaM samataM // 36-4 // __chattIsaime sae / 2 / 3 / 4 / baMdiyamahAjummasayAI samattAI chAyA-kRSNalesya kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpa. dhante ? / evameva kRSNalezyeSvapi ekAdazoddezakasaMyuktaM zatam / navaraM lezyAsaM sthitiH, sthitiyathA ekendriyakRSNalezyAnAm // 3-2 // evaM nIlale zyairapi zatam // 36-3 // evaM kApotalezyairapi zataM caturtha samAptam // 36-4 // patriMzattame zatake dvitIyatRtIya caturthAni dvIndriyamahAyugmazatAni samAptAni // TIkA--'kaNhalessa kaDajummakaDajubhama veM diyANaM bhaMte ! ko ubavajjaMti, kRSNalezya kRtayugmakRtayugmadvIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante kiM nairayikebhyo zataka 36-2-4 do indriya mahAyugmazata / 'kaNhalesa kaDajummakaDajumma beha diyANa bhaMte ! ko ucavajjati' ityAdi sUtra TIkArtha-'kaNhalesa kaDajumna kaDajumma bediyANa bhaMte ! ko uvavati' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipramita chondriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke bIjAthI cothA sudhInA beIndriya mahAyugma zataka 'kaNhalesa kaijumma kaDajumma beiMdiyANa bhate ! kao ubavajaMti' 7. 12---'kaNhalesa kar3ajumma kaDajumma beidiyANabhate ! kao uvavajjati' he bhagavad kRSNalezyAvALA kRtayugya kRtayuma rAzivALA be indriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikemAthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikemAMthI AvIne utpanna thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za. 2-4kRSNalezya kR. kR. drIndriyajIvotpAtaH 605 yAvaddevebhyo veti praznaH / uttaramAha - ' evaM ' ityAdi / ' evaM ' ceva' evametra evam etacchatakIpa kRtayugmakRtayugma dvIndriyAkhyaprathamazatakavadeva ' kaNhalessesu ekArasa uddesaga saMjuvaM sayaM' kRSNalezyeSvapi audhikamathamasamayAprathama samayAdhekA dazodezaka saMyuktaM zataM bhaNitavyam / navara lessA saMciNA ThiI jahA egiMdiya kaNhale sANaM' navara metacchatakIya prathamazatApekSayA idaM vailakSaNyaM yadatra lezyAsaMsthAnaM sthiti yathA ekendriyakRSNalezyAnAM kathitA tathaiva jJAtavyA // patriMzattameM zatake dvitIyaM dvIndriyamahAyugma zataM samAptam // 36-2 // ' evaM nIlalessehi visayaM' evaM yathA kRSNa lezyai rekAdazodezaka saMyukta dvitIyaM utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ! isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM ceva' he gautama! jaisA isa sambandha meM isI zataka meM kRtayugma kRtayugma dIndriya nAmaka audhika, prathama zataka meM kahA gayA hai vaisA hI zataka kRSNaleiyAvAle dvIndriya jIvo ke sambandha meM bhI audhika prathama samaya, aprathama samaya Adi 11 uddezakoM se yukta yahAM para bhI kahalenA caahiye| 'navara' lessA saMciNA liI jahA egiMdiya kaNhalemsANa' parantu isa zataka ke prathama zata kI apekSA yahAM para aisI vilakSaNatA hai ki yahAM lezyA saMciNA sthitikAla aura AyuSa sthiti ye kRSNale zyAvAle ekendriya jIvoM ke jaise hI kahe gaye haiM / dvItIya dvIndriya mahAyugma zata samApta | 36- 2 | 'eva' nIlale sehi vi sayaM' jaisA 11 uddezakoM se yukta zata athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne he che hai- 'eva' caiva' hai gautama ! A sauMbadhamAM A zatakamAM kRtayugma kRyugma dvIndriya nAmanuM audhika-paheluM zataka kahela che, eja pramANenuM zataka kRSNulezyAvALA e IndriyavALA jIvenA saMbaMdhamAM SaNa auzvika prathama samaya, aprathama samaya bigere 11 aziyAra uddezAbhovANu zataH maDiyAM pazu samabhavu' 'navara N lekhA saMciNAThiI jahA ergidiyakaNhalaissANa" paraMtu A zatakamAM pahelA zatakanA kathana karatAM evu' vilakSaNa paNa che ke ahiyAM lezyA sa`ciThThaNA sthitikALa ane AyuSya sthiti A kRSNalezyAvALA ekendriya chavAnI jema 4 uDela che. rAkhIjuM dvIndriya mahAyugma zatarka samApta 536-2aa ' evaM ' nIlalessehiM vi saya" agiyAra uddezAvANu zatam dRSyusezyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 bhagavatIsUtra zataM nirmitaM tathaiva nIla lezyairapi zataM nIlalezyApadamantarbhAvya zataM nirmAtavyam // SaTUtriMzattamAta ke tRtIyaM dvIndriyamhAyugmazataM samAptam // 36-3 / / 'evaM kAulesse hi vi' evameva kApotalezyairapi zataM bhaNitavyam , SaTtriMzattame zatake caturtha dvIndriyamahAyugmazataM samAptam / / 36-4 // aha 5-12 beMdiyamahAjummasayAI' mUlam -bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma beMdiyANaM bhaMte! evaM bhavasiddhiyasayApi cattAri teNeva putra gamaeNaM neyamvA / navaraM savve pANA0 No iNaTre sama / sesaM taheva ohiyasayANi cattAri / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 36-5-8 // jahA bhavasiddhiya sayANi cattAri evaM abhavasiddhiya sayANi cattAri / navaraM sammattaM nANANi natthi sesaM taM ceva / kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI zata gyAraha uddezakoM se yukta nIlalezyAvAle dvindriya jIvoM ke sambandha meM bhI kahalenA cAhiye / sirpha kRSNalezyApada ke sthAna meM nIlalezyApada lagA. kara AlApaka banA lenA cAhiye / isa prakAra se nIlalezyAvAle hIndriyoM ke sambandha meM 11 uddezakoM vAlA eka tRtIya zata bana jAtA hai / tRtIya zata samApta // 36-3 / / 'evaM kAulessehi visma' isI prakAra se 11 udezakoM se yukta kAponalezyAvAle dondriya jIvoM ke sambandha meM caturtha zata banA lenA cAhiye / cauthA mahAyugma zata samApta // 36-4 // vALAonA saMbaMdhamAM je pramANenuM kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM zataka agyAra udezAovALuM nIlalezyavALA be indriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. phakata "kRSNalezyA e padanA sthAne "nIlalezyA" e pada lagAvIne saghaLA AlApaka banAvIne kahevA joIe. A rIte nIlalezyAvALA hIndriya jhavenA saMbaMdhamAM 11 agiyAra uddezAovALuM eka trIju zataka banAvIne kahI levuM joIe. trIju zataka samApta 36-3 'evaM kAulesse hi visaya' mA 52 matAvara prArathI 11 maziyAra udezAvALuM kApetikalezyAvALA kondriya jIvonA saMbaMdhamAM cothuM zataka banAvI levuM joIe. cothuM zataka samApta 36-4 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za.5-12 bhavasiddhayAdidhIndriyajIvotpAtaH 607 evaM eyANi bArasa beMdiyamahAjummasayANi bhvNti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| paMcamao bArasa pajatAI beMdiyamahAjummasayAI smttaaii|5-12| chattIsaimaM sayaM samattaM // 36 // chAyA-bhavasiddhika kRtyugma kRtayugmadvIndriyAH khalu bhadanta ! evaM bhavasiddhizatAnyapi catvAri tenaiva pUrvagamakena netanyAni / navaraM sa prANA:, nAyamarthaH samarthaH / zeSaM tathaiva audhikazatAni catvAri / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 36-5-8 // ___ yathA bhavasiddhikazatAni catvAri evamabhavasiddhikazatAni catvAri bhaNitavyAni / navarasamyaktvajJAne na staH / zeSa tadeva / etAni dvAdaza dvIndriya mahAyugma zatAni bhavanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // paJcA ta Arabhya dvAdazaparyantAni dvIndriyamahAyugmazatAni samAptAni // 5-12 / / SaTtriMzattamaM zataM samAptam // 36 // TIkA-bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma diyANaM bhaMte !' bhavasiddhika kRta yugmakRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta kuta utpadyante kiM nairapikebhyo yAvadevebhyaveti praznaH, uttaramAha-he gautama ! no nairapikebhyaH' ityAdirUpeNopapAtaviSayaka ||shtk 36-5-12 do indriya mahAyugma sht| 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumna gheha diyANa bhaMte ! 'ityAdi sUtra' TIkArtha-he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzimita do indriya jIva kahAM se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? he gautama ! ye naira pAMcamA zatakathI AThama sudhInA mahAyugma zatakanuM kathana 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajummabei diyANa bhate !' tyAla TakArthahe bhagavan bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzivALA be Indriya jI kayAMthI AvIne upana thAya che? zuM teo narayimAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 bhagavatIsUtre pUrvavadevottaram evaM parimANAdikamapi pathamazatavadeva jJAtavyam etadamipAyeNevAha-'eva' ityAdi 'evaM' bhavasiddhiyasayA vi cattAri teNeva pujyagamaraNaM neyamA' evaM bhavasiddhikazatAnyapi catvAri pUrvagamakena jJAtavyAni, yathA kRtayugmakRtayugmadvIndriyasya catvAri zatAni audhika kRSNalezya nIlalepa kApotalezyAkhyAni kathitAni tathaiva bhavasiddhikadvIndriyANAmapi catvAri audhika kRSNanIlakApotalezyAkhyAni vaktavyAni sarvatra zateSu pUvideva ekAdaza ekAdazodezakA api vaktavyAH / 'navaraM savve pANA0 No iNaTe samaDe' navaraM sarve pANA:0 nAyamarthaH samarthaH sarve prANA yAvat sarve sattvAH bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmadvIndriyatayA samutpannapUrvA iti praznasya nAyamarthaH samarthaH ityuttaram / atra sarve pANabhUta jIva satvA bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma dvIndriztayA pUrva notpannA Asana ato'tra 'ataI aduvA anaMtakhuto' iti pATho na vAcya iti / 'sesaM taheva' zeSaM yikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM ityAdi rUpa se upapAta viSayaka uttara pahile kahe gaye jaisA hI jAnanA caahiye| 'evaM bhavasiddhiya sapA vi cattAri teNeva puvvagamaeNa neyavyA' jisa prakAra se kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIva ke audhika zata, kRSNalezya zata, nIlalezya zata, aura kApotalezya zata ye cAra zataka kahe gaye haiM usI prakAra se bhavasiddhika dvIndriya jIvoM ke bhI ye hI cAra zata kahalenA cAhiye sarvatra zatoM meM pUrva ke jese 11-11 uddezaka vaktavya kahe gaye haiM / 'navaraM samve pANAko iNaDhe samaDhe' parantu ina uddezakoM meM samasta prANa yAvat samasta matva anantabAra bhavasiddhika kRtayugma kutayugma dvIndriya rUpa se janma dhAraNa kara cuke haiN| aisA pATha utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! teo narayikAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI. vigere prakArathI upapatanA saMbaMdhamAM pahelA kahyA pramANene uttara samajI le. evaM bhavasiddhiyasayA vi cattAri teNeba puvagamaeNa neyatvA' 2 pramANe kRtayugma kRtayuma be indriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM audhika zataka, kalezyA zataka, nIlalesthA zataka ane kApe talezyA zataka A cAra zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANe bhavasiddhika dvIndriya jIvonA saMbaMdhamAM paNa Aja pramANenA cAra zatake kahevA joIe. badhA ja zatakemAM pahelA kahyA anusAra 11-11 agiyAra agiyAra udezAo kahevAnuM kahela che. 'navara savve pANA0 no igaTTe samaDe' paraMtu sA praanne| yAvat sapA satvA anaMtavAra bhavasiddhika kRtayugya kRtayugma hIndriya paNAthI janma laI cukela zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za.5-12 bhavasiddhayAdivIndriyajIvotpAtaH 609 navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta pUrvavadeva jJAtavyam 'ohiya sayANi cattAri' audhika zatayuktAni catvAri bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma-bhavasiddhika kRSNalezya-bhavasiddhika nIlalezya-bhavasiddhika kApotalezyAkhyAni jJAtavyAni / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! dadevaM bhadanta ! iti // patriMzattame zatake pazcamAdArabhyASTamaparyantAni dvIndriya mahAyugmazatAni samAptAni // 36-5-8 // samarthita nahIM huA hai / isaliye yahA~ 'asa aduvA anaMtakhutto' aisA pATha vAcya nahIM batalAyA gayA hai / 'sesa taheva' isa bhinnatA kathana se atirikta aura saba kathana pUrva ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'ohiyasayANi canAri' bhavasiddhika do indriya jIvoM ke audhika zataka yukta 4 zata isa prakAra se haiM-bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma 1, bhavasiddhika kRSNazyA zata 2, bhavasiddhika nIlalezyA zata 3 aura bhavasiddhika kApotalezyA zata 4 / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jesA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / aisA kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ce saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| pAMcaveM se ATha veM mahAyugma zata samApta / / 36-5-8 // cha, me prabhAvanA pA samarthita thaye nathI. tathA aDiyAM 'asai aduvA aNatakhutto' mA prmaannen| 54 4Anu / che. 'sesa taheva' mA Ran prakAranA kathana zivAyanuM bIjuM saghaLuM kathana pahelAM kahyA pramANe ja che, tema sabhA', 'ohiya sayANi cattAri' mapasiddhi mendriya nA maudhi zataka yukta cAra 4 zatako A pramANe che.-bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma 1 bhavasiddhika kRNalezyA zataka 2 bhAvasiddhika nIlezyAzataka 3 ane bhavasiddhika kApatalezyA zataka 4 'seva bhate ! seva bhate ! tti' 3 14 mA L viSayamA 2 pramANe kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnuM biyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 pAMcamAthI AThamA sudhInA cAra zatako samAsa 36-5-8 bha0 77 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 'jahA bhavasiddhiyasayANi cattAri evaM abhavasiddhiyasayANi cattAri bhANiyavANi' yathA bhavasiddhikazatAni catvAri kathitAni evameva abhavasiddhikazatAnyapi catvAri, tatraikamabhavasiddhikazatAdhikaM1, dvItIyaM kRSNalezyA bhava. siddhikazataM 2, tRtIyaM nIlalezyA bhavasiddhikazataM3, caturtha kApotalezyA'bhavasiddhikazataM4, tadevamabhavasiddhikasya catvAri zatAni bhvnti| pratyekasmin zate ekAdaza ekAdazodezakA api vktvyaaH| 'nabaraM sammatta nANAni nasthi' navaraM kevalametasmin zatacatuSTaye samyaktva jJAnaM ca na bhavati 'sesaM taM ceva' zeSaM navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta sarvamupapAtaparimANAdikaM sarvatra tadeva pazcatriMzacchatakIya prathamazatakathitameveti, 'evaM eyANi bArasa beMdiyamahAjumma TIkArtha-'jahA bhavasiddhikasayANi cattAri evaM abhavasiddhiyasayANi cattAri bhANiyavANi' jisa rIti se bhavasiddhika dvIndriya jIvoM je sambandha meM cAra zata kahe gaye haiM usI rIti se abhavasiddhika dvIndriya jIvoM ke sambandha meM bhI cAra zata kaha lenA caahiye| jaise prathama audhika abhavasiddhika zata, dvitIya kRSNalezyA abhavasiddhika zata, tRtIya nIlalezyA abhavasiddhika zata aura caturtha kApotalezyA abhava. siddhika zata / ina pratyeka zata meM 11-11uddezaka hai| 'navaraM sammatta nANAni nasthi' ina cAra zanoM meM vizeSatA kevala itanI sI hai ki inameM abhavasiddhika do indriya hone ke kAraNa samyaktva evaM jJAna nahIM kahe gaye haiM kyoM ki donoM yahAM nahIM hote haiM / isa antara ke ati. rikta aura saba upapAta parimANa Adi kA kathana sarvatra 35 veM zataka _ 'jahA bhavasiddhiyasayANi cattAri evaM abhavasiddhiyamrayANi' cattAri bhANiya vANi' 2 pramANe masiddhi dIndraya sonA samayamA yA2 sht| kahevAmAM Avela che. e ja pramANe abhAvasiddhika kanidrAnA saMbaMdhamAM paNa cAra zatake kahevA joIe. jema ke-prathama audhika abhavasiddhika zataka dvitIya kRSNalezyA bhavasiddhika zataka, tRtIya nIlezyA bhavasiddhika zataka, ane cothu kApatalezyA bhavasiddhika zataka A dareka zatakamAM 11-11 agiyAra azA // che. 'navara sammatta nANANi natthi' mA yAra zatabhI vaNa eja vizeSapaNu che ke-teomAM abhavasiddhika be Indriya hovAne kAraNe samyakatva ane jJAna kahela nathI. kema ke e bane ahIM hotA nathI A judApaNA zivAya bAkInA upa pAta, parimANa vigere saMbaMdhI saghaLuM kathana adhepaNe pAtrIsamA zatanA paDasA zatanA sthana prabhAya che. 'evaM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za036 a. za.5-13 bhavasiddhayadivondriyajIvotpAtaH 65 sayANi bhavaMti' evamuparoktaprakAreNa etAni dvIndriyamahAyugmazatAni dvAdazasaMkhya. kAni bhavanti audhika dvIndriyazatamekam 1, kRSNanIlakApotalezyAprayayuktaM zatatrayamiti catvAri4, bhavasiddhikasya catuSTayam8, abhavasiddhikasya catuSTayam12, saGkalanayA dvAdazazatAni kRtayugmakRtayugmadvIndriyANAm / evaM kRtayugmanyoja dvIndriyata Arabhya yAvata kalyojakalyojadvIndriIyANAM viSaye'pi jJAtavyam / evametAni dvAdazazatakAni bhavanti' pratyekaM zatake ekAdazaikAdaza uddezA santi tataH dvAdaza 12 ekAdazairguNane dvAtriMzadadhikamekaM zatam (132) uddezakAnAmasmin patriMzazatake bhavantIti / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! ke prathama zataka ke jaisA hI haiM / 'evaM eyANi bArasa bediyahAjumma sayANi bhavaMti' yahAM ye vIndriya mahAyugma zata 12 haiM / jaise-audhika dIndriya zata 1 kRSNa nIla kApotalezyA traya yukta tIna zata 3 bhava. siddhika dvIndriya zata 4 abhavasiddhika dvIndriya zata 4 isa prakAra se kRtayugmakRtayugma rAzimita dvIndriya jIvoM ke 12 mahAyugmazata haiN| isI prakAra se kRpyugmakRtayugmayoja rAzipramita dvIndriya se lekara kalyojakalpoja rAzimita dvIndriyoM ke saMbaMdha meM bhI samajha lenA cAhiye / isa prakAra ye 12 bAraha zataka hote hai / pratyeka zataka meM gyAraha gyAraha uddezaka haiM ataH (12411=13 2) bAraha ko gyAraha se guNA karane para ekasau batIsa uddezaka isI chattIsa ve zataka meM haiN| 'seva bhaMte / seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! abhavasiddhika dvIndriya jIvoM ke upapAtAdi ke sambandha meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba eyANi bArasa beidiya mahAjumma sayANi bhavaMti' mADiyAM mA zata 12 mAra dvIndriya saMbaMdhI mahAyugma zatake audhika dvIndriya zataka 1 kuNalezyA nIlezyA ane kAtilezyA saMbaMdhI traNa zataka, bhavasiddhika hIndriyanA 4 cAra zataka abhavasiddhika be Indriya saMbaMdhI 4 zataka A rIte kRtayugma tayugma rAzivALA dvIndriya jInA saMbaMdhamAM 12 mahAyugma zatake kahyA che. Aja pramANe kRtayugma eja rAzivALA dvIndriya thI laIne kalyoja kalyAja rAzivALA dvIndriya jIvonA saMbaMdhamAM paNa 12-12 bAra zatake hoya che. tethI sene mahA zatakemAM badhA maLIne kula 132 ekase batrIsa zataka thaI jAya che. 12- mAM 11-11 uddezAo che. tethI saghaLA udezAonI kula saMkhyA 2112 ekavIsaso bAranI thaI jAya che. 'seva' bhate / seva' bhate / tti' 3 agavan masiddhIndriyAnA upapata vigerenA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che te saghaLuM kathana zrI bhagavatI sUtraH 17
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 bhagavatIsUtre tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! abhavasiddhika dvIndriyANAmupapAtAdi viSaye yatkathitaM tatsarva satyamiti kathayitvA yAvatyathAsukhaM viharatIti // // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita- kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM aSTamataH dvAdazAntAni dvIndriya mahAyugmazatAni samAptAni / / 36-5-12 // // SaTtriMzattamaM zatakaM samAptam // 36 // sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArajakRta "bhagavatIsUtra" ko prameyacandrikA vyAkhyAke chattIsaveM zataka meM AtaveM se bArahaveM paryantake dvIndriya mahAyugma zata samApta // 36-5-12 // // 36 vAM zataka samApta / sarvathA satya ja che, he bhagavan ApI devAnupriyanuM saghaLuM kathana Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chatrIsamAM zatakanA AThamAthI bAramA sudhInA dvIndriya mahAyugma zatako samApta 36-5-12 chatrIsamuM zataka samAptA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyacandrikA TIkA za037 a. za.1 kR.kR. trIndriyajIvotpAtaH 613 aha sattatIsaimaM teM diyasayaM mUlam-kaDajummakaDajumma tediyANaM bhaMte! kao uvavajaMti ? evaM teMdiesu vi bArasasayA kAyavvA diysysrisaa| navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tinni gaauyaaiN| ThiI jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM egUNavanaM rAiMdiyAiM / sesaM taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti sattatIsaime sae tediyamahAjummasayA samattA // 37-12 // sattatIsaimaM teMdiyasayaM samattaM // 37 // chAyA-kRtayugmakRtayugma trIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evaM zrIndriyeSvapi dvAdazazatAni kartavyAni dvIndriyazatasahazAni navaramavagAhanA jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkarSeNa tisro gavyUtayaH / sthitirjaghanyenaikaM samayam utkarSeNa ekonapazcAzadrAtridinAni / zeSaM tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / saptatriMzattame zate trIndriya mahAyugmazatAni samAptAni // 37-12 // // saptatriMzattamaM zatakaM samAptam // 37 // TIkA-'kaDajummakaDajumma teM diyANaM bhaMte ! ko ubavajjati' kRtayugmakRtayugmatrIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante kiM nairayikebhya Agatyotpadyante yAvahevebhya Agatya utpadyante iti praznA, uttaramAha atidezadvAreNa-'evaM' // 37 vAM zataka trIndriya sht|| TIkArtha-'kaDajumma kaDajumma teI diyANa bhaMte ! kao uvavati, he bhadanta ! kRtayugma kRtayugma rAzimamita zrIndriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA sADAtrIsamA zatakane prAraMbha- kaDajumma kaDajumma tei diyANa bhaMte ! kao uvavajjaMti' tyAdi he bhagavana kRtayuma kRtayugma rAzivALA traNa IdriyavALA jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpana thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che athavA tiryaMcAnike mAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 bhagavatIne ityAdi, 'evaM teM diesu vi bArasasayA kAyavyA beMdiya sayasarisA' evaM trIndriyedhvapi dvAdazazatAni abhUvana tathaivAtrApi dvAdazazatAni kartavyAni prathamamaudhikaM zataM dvitIyaM kRSNalezAghaTitaM tRtIyaM nIlalezyAghaTitam caturtha kApotalezyAghaTitaM bhavasiddhikasyaivameva catvAri zatAni evameva abhavasiddhikasya catvAri zatAni sarvazateSu ekAdaza ekAdazAddezakAH prathamasamayAdikA api vktvyaaH| dvIndriya. zatakApekSayA yad vailakSaNyaM tadarzayati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM ogAhaNA jahanne] aMgulapsa asaMkhenjahabhAgaM' navaraM-kevalaM zarIrAvagAhanA trIndriyANAM jaghanyenAgulasyAsaMkhyeyabhAgapramANA 'ukosegaM timi gAuyAI utkarSeNa tisro gavyUdevo meM se Akara ke utpanna hote hai ? 'evaM teI diepsu vi pArasa sayA kAyanyA beMdiya sayasarisA' isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI kahate haiM-'he gautama! jisa rIti se dvIndriya jIvoM ke sambandha meM 12 zata prakaTa kiye gaye haiM, isI rIti se yahAM para bhI 12 zata prakaTa kara lenA cAhiye / jaise prathama aughi : zataka dvitIya kRSNalezyA ghaTita zata, tRtIya nIlalezyA ghaTita zata, caturtha kApota. lejhyA ghaTita zata, bhavasiddhika trIndriya jIva ke bhI aise hI cAra zata aura abhavasiddhika trIndriya ke bhI cAra zata ina saba zatoM meM 1111 uddezaka bhI kahanA cAhiye / parantu bIndriya zataka kI apekSA jo isa zataka me bhinnatA hai vaha aisI hai ki 'navaraM ogAhaNA jahanne aMgulassa asaMkhejahabhAga' yahAM jaghanya avagAhanA to aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga pramANa hai aura 'ukkoseNa tini gAuyAI" utpanna thAya che ? A praznano uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai evaM tei diesu vi bArasasayA kAyacA beIdiyana yasarisA' ke gItama! hIndriya jInA saMbaMdhamAM je pramANe bAra zatako batAvyA che, eja pramANenA bAra zatake ahiyAM A traNa IdriyavALA jInA saMbaMdhamAM paNa kahevA joIe. jema ke paheluM audhika zataka bIju kRSNalezyAvALA yukta, trIju nIlalezyA yukta, zataka, cothuM kApatizyA yukta, zataka bhavasiddhika traNa indriyavALA jIne paNa eja pramANanA cAra zatake tathA abhavasiddhika traNa indriyavALA vene paNa cAra zatako e rIte A bAre zatakamAM 11-11 agiyAra agiyAra uddezAo paNa kahevA joIe paraMtu be IndriyavALA nA zata: 42di mA zatama 2 yA mAve che, te me cha -'navara' ogAhaNA jahaNNeNa aMgulassa asaMkhejjaibhAga' maDiyAM dhanya saanaat| MimnA masacyAtamA bhAga pramANunI cha, bhane 'ukoseNa tinni gAuyAI' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za037 bha. za.1 kR.kR.trIndriyajIvotpAtaH 615 tayaH / 'ThiI jahanneNaM eka samayaM sthitirjaghanyena ekasamayapramANA 'ukoseNaM egUNavannaM rAidiyAI utkarSeNa ekonapazcAzat rAtri divAni, 'sesaM taheba' zeSa. mavagAhanAsthityatirikta sarva dvIndriyazatadeva trIndriyazatake'pi jJAtavyam 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // iti zrIndriyamahAyugvazatAni samAptAni // 37-12 // // saptatriMzattamaM zatakaM samAptam // 37 // utkRSTa avagAhanA tIna koza kI hai / 'ThiI jahanneNa eka samaya' egUNavanna rAiMdiyAI tathA sthiti jaghanya se eka samaya kI hai aura utkRSTa 49 dika rAtakI hai| 'sesa taheva' avagAhanA evaM sthiti se atirikta aura upapAta Adi kA kathana dvIndriya zataka ke jaisA hI hai 'sevaM bhaMte ! seva bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai yaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 37 vAM zataka samApta // GrtthA sAnA nI che, 'ThiI jahaNNeNa ekaka samaya sakkoseNa egUNavanna rAIdiyAI tathA sthiti dhanyathI se samayanI cha, bhane 6STathI 46 sAgapanyAsa lisarAtanI che. 'sesa taheva' sapAlanAsane sthiti| kathana zivAya bAkInA u5pAta vigere saMbaMdhI kathana be IndriyavALA jInA zatakamAM kahyA pramANe ja che. 'seva bhate ! seva bhate ! tti' hai sAvana mA5 haivAnupriye mAtra IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karyuM che te sarvathA satya ja che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 sADatrIsamuM zataka samApta 37 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'a adrutIsAimaM cauridiyasayaM' mUlam-cauridiehi vi evaM ceva bArasasayA kAyavvA, navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM cattAri gaauyaaii| ThiI jahanneNaM eka samayaM, ukkoseNaM chammAsA, sesaM jahA beNdiyaannN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti cauridiyamahAjummasayA samattA // 38-12 // ahatIsaimaM sayaM samattaM // 38 // chAyA--caturindriyairapi evameva dvAdazazatAni kartavyAni, navaram-abagAhanA jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarSeNa catasro gavyUtayaH sthitijaghanyena ekaM samayam , utkarSeNa SaNmAsAH, zeSaM yathA dvIndriyANAm , tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / caturindriya mahAyugmazatAni samAptAni // 38-12 // aSTatriMzattamaM zataM samAptam // 38 // TIkA-'cauridiehi vi evaMce bArasasayA kAyanA' paJcatriMzattamazatagataikendriya zatavat caturindriyairapi evameva dvAdazazatAni kartavyAni / audhika kRtayugmakRtayugga cata rindriyAdArabhya caramAcarama kRtayugmakRtayugma caturindriyaparyantamekAdazoddezakagarbhitAni pratyekam audhika-kRSNanIlakApotalezyA ghaTitAni catvAri zatAni zataka 38 vA cauindriya zata TIkArtha-cauindriya jIvoM ke sAtha bhI 35 veM zataka meM varNita ekendriya zatake jaise 12 zataka kartavya haiN| audhika kRtayugmakRtayugma cauindriya se lekara caramAcarama kRtayugma kRtayugma cauhandriya taka ke 11 uddezakoM se yukta adhika zata, kRSNalezyA ghaTita zataka, nIla mAADatrIsamA zatakano prAraMbha- TIkAthe-cAra IndriyavALA nA saMbaMdhamAM paNa 35 paMtrIsamAM zatakamAM varNavela ekendriya jInA zatake pramANenA 12 bAra zatake kahevA joIe. odhika kRtayuma kRtayugmathI laIne carama-acarama kRtayugma kRtayugma cAra indriyavALA sudhImAM 11 agiyAra udezAothI yukta audhika zataka, kRSNalezyavALuM zataka, nIlalezyAthI yukta, zataka, kApotika vezyAyukta zataka zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za038 kR.kR. caturindriyajIvotpAtaH 617 evameva bhavasiddhikaghaTitAni catvAri zatAni, tathA abhavasiddhikaghaTitAni catvAri zatAni ceti, sarvasaMkalitAni caturindriyairapi kartavyAnItibhAvaH / atra yad vailakSaNyaM tadAha-'navaraM' ityAdi, navaraM kevalaM vizeSastvayam yat eSAM caturindriyANAm 'ogAhaNA jahanneNaM aMguLasa asaMkhemjaibhArga' avagAhanA jaghanye. nAMgulasyAsaMkhyeyabhAgamamitA, 'ukkoseNaM cattAri gAuyAI' utkarSeNa catasro gavya'tayaH, iti caturgavya'ti pamitA catuHkrozapramANA utkarSeNa tAdRzacaturindriyANAmavagAhanA prokteti bhAvaH / eSAM 'ThiI jahanneNaM eka samayaM sthitigha. nyena eka samayaM yAvat , 'uko seNaM chammAsA' utkarSeNa sthitiH SaNNAsAn yAvat etadeva vailakSaNyam , 'sesaM jahA beMdiyANaM' zeSam-avagAhanA sthityatirikta sarva lezyA ghaTita zata, kApotalezyA ghaTina zata, bhavasiddhika ghaTita cAra zataka aura abhavasiddhika Tina cAra zataka isa prakAra se saba zataka 12 ho jAte haiM / ye 12 zata cauindriya jIvoM ke sambandha meM haiN| pUrva zataka kI apekSA jo yahAM antara AtA hai use 'ogAhaNA jahanneNa aMgulassa asaMkhenjA bhAga urakose Na cattAri gAuyAI' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai-yahAM jaghanya se avagAhanAzarIra kI UcAI aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga pramANa hai aura uskRSTa se cAra koza kI hai / 'evaM ThiI jahanneNa ekka samaya ukkoseNa chammAsA' inakI jaghanya sthiti eka samaya kI aura utkRSTa sthiti chahamAsa kI haiM / 'sesa jahA beiMdiyANa' avagAhanA aura sthiti ke atirikta aura saba kathana jelA do indriya jIvoM ke sambandha meM kahA bhavasiddhikavALA cAra zataka ane abhAvasiddhivALA cAra zatako A rIte saghaLA maLIne 12 bAra zatake thaI jAya che. A bAra zatake cAra indriya jInA saMbaMdhamAM kahela che. pahelA zatakanA kathana karatAM A kathanamAM je atara bhAva cha, te 'ogAhaNA jahaNNeNa aMgulassa asaMkhejjai bhAga, ukkoseNa cattAri gAuyAi" m| sUtradvArA prasaTa resa che. maliyAM dhanyathA sAnA zarIranI uMcAI AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga pramANavALI che. ane utkRSTa bhAnA yaa2|| 4 . 'eso ThiI jahaNNeNa ekaM samaya unakoseNa chammAsA' sAmanI dhanya sthiti se samayI ane. tyA sthiti cha bhAsanI hI che. 'sena jahA beIdiyANa' avagAhanA bhane sthitinA 4thana karatAM bAkInuM saghaLuM kathana be IndriyavALA jenA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, teja pramANenuM che. bha0 78 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIya yathA dvIndriIyANAM tathA vAcyam / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // iti zrI-vizvavikhyAtanagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturindriyamahAyugmazatAni samAptAni // 38-12 / / __ aSTatriMzattamazataM samAptam // 38 // hai vesA hI hai 'seva mate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ApakA yaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aDatIsaveM zataka kA cauindriya mahAyugma zata samApta // 38-12 // 38 vAM zataka samApta 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' 3 mApan mAyanu yA viSaya saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavan ApI devAnupriye kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ADatrIsamA zatakanuM mahAyuma zataka samApta 38-1 NADatrIsamuM zataka samAptA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za039 kR.ka asaMkSipaJcendriyajIvotpAtaH 'aha egNayAlIsaimaM sayaM' mULam-kaDajummakaDajumma asanni paMciMdiyANaM bhaMte kao uvavajjaMti jahA beMdiyANaM taheva asannisu vi vArasasayA kAyavvA / navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM, ukoseNaM joyaNasahassaM / saMciTaNA jahanneNaM ekaM samayaM ukko. seNaM puvakoDIpuhuttaM / ThiI jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM puvvakoDI, sesaM jahA beNdiyaannN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // asannipaMciMdiyamahAjummasayA samattA // 39-12 // egUNayAlIsaimaM sayaM samattaM // 39 // chAyA--kRtayugmakRtayugmAsaMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? yathA dvIndriyANAM tathaivAsaMjJimapi dvAdazazatAni kartavyAni / navaramavagAhanA jaghanyenAMgula yAsaMkhyeyabhAgam , utkarSeNa yojanasahasram , saMsthitiH kAyasthitijaghanyenai samayam utkarSeNa puurvkottiH| zeSaM yathA dvIndriyANAm / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti // asaMkSipazcendriya mahAyugmazatAni samAptAni // 39-12 // ekonacatvAriMzattamaM zatakaM samAptam // 39 // TIkA--'kaDajummakaDajumma asanni paMciMdiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' kRtayugmakRtayugmA'saMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? iti praznA, 39 vAM zataka 'kaDajumna kaDajumma asani paMciMdiyANa bhaMte ityAdi sUtra 1 // TIkArya-he bhadanta ! kRtayugmakRtayugma rAzimita asaMjJIpazcendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairapikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote ogaNacAlIsamA zatakane prAraMbha- 'kar3ajumma kaDajumma asanni paciMdiyANa bhaMte ! tyAdi he bhagavad kRtayugma kutayugma rAzi pramANavALA asaMsI paMcendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che athavA tiryAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 bhagavatIsUtre uttaramAha atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA beMdiyANaM taheva asannisu vi bArasasayA kAyayA' yathA dvIndriyANAM dvAdazazatAni kathitAni tathaivAsaMjJidhvapi dvAdazazatAni kartavyAni / pratyekasmin zate ekAdaza ekAdazodezakA, api vaktavyAH / dvIndriIyApekSayA yadvailakSaNyaM tadAha-'navaraM' ityAdinA 'navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM' navaraM kevalaM lakSaNyaM dvIndriya zatApekSayA idameva yat zarIrAvagAhanA caturindriyANAM jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeya. bhAgapramANA 'ukoseNaM joyaNasahassaM' utkarSeNa yojanasahasram / 'saMciTThaNA jahanneNaM eka samayaM' 'saMciTThaNA' kAlataH kAyasthiti jaghanyena ekasamayamamANA haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara ke sambandha meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'jahA beiMdiyANa taheva asannisu vi bArasa sayA kAyavyA' he gautama ! jisa rIti se dIndriya jIvo ke 12 zataka kahe gaye haiM usI rIti se asaMnnI jIvoM ke bhI 12 zataka kahalenA cAhiye aura pratyeka zataka meM 11-11 uddezaka bhI kahanA caahiye| dvIndriya kI apekSA jo yahAM antara hai vaha 'navara ogA. haNA jahanneNa aMgulasta asaMkhejahabhAga, ukkoseNa joyaNasahassa' isa sUtradvArA kiyA gayA hai-yahAM jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga pramANa hai aura utkRSTa avagAhanA eka hajAra yojana kI hai| 'saMciTThaNA jahanneNaM eka samayaM' kAla kI apekSA kAyasthiti rUpa saMci. manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAbhI2 4 che 4-"jahA beidiyoNa taheva asannisu vi bArasasayA kAyavA' 3 gautama ! 2 prabhAra indriyavALA jInA saMbaMdhamAM 12 bAra zatake kahela che. e ja pramANe A asaMjJI jInA saMbaMdhamAM paNa 12 zatake kahI levA ane dareka zatakamAM 11-11 agiyAra-agiyAra uddezAo paNa kahI levA. be IndriyavALA ja 42di mA thanamA 2 mata2 che, te 'navara ogAhaNA jahaNNeNa aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassa' yA sUtrA dvArA pragaTa 42vAmA mAta che. ahiyAM jaghanya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAta bhAga pramANe che ane GSTa 47012 yonI 49 che. 'saciTThaNA ahaNNeNa eka samaya ukkoseNa' nI apakSAyI Ayasthiti 35 saya 4 saya me samaya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za039 kR.ka. asaMzipaJcendriyajIvotpAtaH 621 samayAnantaraM saMkhyAntarasadbhAvAt 'ukoseNaM pucakoDIpuhutta' utkarSeNa pUrvakoTi pRthaktvaM dvi pUrvakoTita Arabhya nava puurvkottiyntmityrthH| 'ThiI jahAneNaM eka samayaM' sthitirAyuSaH jaghanyenakasamayapamANA samayAnantaraM bhavAntarasadbhAvAta 'ukkoseNaM punakoDI, utkarSeNa puurvkottiH| 'sesaM jahA beMdiyANa' zeSam avagAhanA sthityatiriktaM yathA dvIndriyANAM kathitaM tathaiva jJeyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // ityasaMkSipazcendriyamahAyugmazatAni samAtAni // 39-12 // / ' ekonacatvAriMzattamaM zatakaM samAptam // 39 // tuNA jaghanya se eka samaya pramANa aura 'ukkoseNaM' utkRSTa se 'puccakoDI puhatta' pUrvakoTi pRthaktva hai| arthAt do pUrvakoTi se lekara nau pUrva koTi taka hai| 'ThiI jahanneNa ekkaM samayaM ukkoseNa puvakoDI' inake AyuSya kI sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se eka pUrva koTi kI hai| 'sesa jahA beIdiyANa' isa prakAra avagAhanA aura sthiti ina donoM bhinnatAoM ke atirikta aura saba kathana dvIndriya jIvoM ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apane jo yaha kathana kiyA hai| vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gotamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ||asNjnyi paJcendriya zata samApta 39 vAM zataka smaapt| prabhAe bhane TathI 'punakoDI puhuttaM' pUEle Y541 che. arthAta me pATIthI sAdhana nava Ti sudhI Desa cha. ThiI jahaNNeNa ekka samaya ukkoseNa putvakoDI' sthiti mAyuSya bhanI sthiti dhanyathA se samayanI mana Se se pUTinI cha. 'sesaM jahA beIdiyANa' sArIta samAranA ane sthiti A be viSayanA bhinna paNa zivAya bAkInuM saghaLuM kathana be IndriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenu cha, tema sama ____ 'seva bho ! seva bhate ! tti' bhagavan mApe mA viSayamA 2 4thana karyuM che. te sarvathA satya che. je A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU015 asaMgni paMcendriya zataka samApta ogaNacALIsamuM zataka samApta 39 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 bhagavatI satre 'aha cAlIsaimaM saya' mUlam -- kaDajummakaDajumma sannipaMcidiyANaM bhaMte! kao avavajjaMti ? unavAo causu vi gaisu / saMkhejja vAsAuya asaMkhejjavAsAuya pajjattaapajjattaesu ya na kao vi paDisaho jAva aNuttaravimANanti / parimANaM avahAro ogAhaNA ya jahA asannipaMciMdiyANaM / veyaNijjavajjANaM sattaNhaM kamma - pagaDINaM baMdhagA vA, abaMdhagA vA, veyaNijjassa baMdhagA no abNdhgaa| mohaNijjassa vedagA vA, avedagA vA, sesANaM sattayaha vi vedagA no avedagA / sayAveyagA vA asAyAveyagA vA mohaNijjassa udaI vA aNudaI vA sesANaM sattaNha vi udaI no aNudaI / nAmassa goyasta ya udIragA no aNudIragA vA, kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA, sammadiTThI vA micchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA / NANI vA annANI vA, maNajogI vayajogI kAya jogI, uvaogo vannamAI, usAsagA vA nIsAsagA vA, AhAragA ya jahA egiMdiyANaM, virayAya avirayAya virayAvirayAya / sakiriyA no akiriyA / te NaM bhaMte! jIvA kiM sattavihabaMdhagA vA aTThavihabaMdhagA vA, chaThivaha baMdhagA vA egavihabaMdhagA vA ? goyamA ! sattavihabaMdhagA vA, jAva egavihabaMdhagA vA / te NaM bhaMte! jIvA kiM AhArasannovauttA vA jAva pariggahasannovauttA vA no samnovauttA vA, goyamA ! AhArasannovauttA jAva no samnovauttA vA / savattha pucchA bhANivA kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA akasAi vA / itthitreyagA vA purisaveyagA vA napuMsagaveyagA vA avedagA vA / itthitreyabaMdhagA vA, purisaveyabaMdhagA vA, NapuMsagaveyabaMdhagA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za940 a. za.1-12 ka.kR. saMzipaJcendriyajIvospAtaH 613 vA abaMdhagA vaa| sannI no asannI / saiMdiyA No annidiyaa| saMciTThaNA jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM saatiregN| AhAro taheva jAva niyama chadisiM / ThiI jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN| cha samugghAyA aadillgaa|maarnnaaNtiysmugghaaennN samohayA vi maraMti asamohayA vi maraMti / ubaTTaNA jaheva uvavAo na katthai parDiseho jAva aNuttaravimANatti / aha bhaMte ! savva pANA jAva annNtkhutto| evaM solasasu vi jummesu bhANiyavvaM jAva annNtkhutto| navaraMparimANaM jahA beMdiyANaM sesaM thev| sevaM bhaMte ! 2tti // 40-1 // paDhamasamaya kaDajummakaDajumma sannipaMcidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? uvavAo, parimANaM, AhAro, jahA eesiM ceva paDhamuddesae / ogAhaNA baMdho vedo veyaNA udayI udIragA ya jahA beMdiyANaM paDhamasamayANaM taheva / kaNhalessA vA jAva sukalessA vaa| sesaM jahA beMdiyANaM paDhamasayANaM jAva annNtkhutto| navaraM hAsthaveyagA vA purisaveyagA vA napuMsagaveyagA vA, sannI No asannINo sesaM thev| evaM solasasu vi jummasu parimANaM taheva svvN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti // 40-1 // evaM ettha vi ekkArasa uddesagA taheva / paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA, sesA aTTa vi srisgmaa| cauttha chaTTa aTramadasamesu nasthi viseso kaayvvo| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti|| cattAlIsaime sae paDhamaM sannipaMcidiya mahAjummasayaM samattaM // 40-12 // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 bhagavatIstre chAyA--kRtayugma kRtayugma saMjJi pazcandriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAtazcatasRbhyo'pi gtibhyH| saMkhyeyavarSAyuSkAsaMkhyeyavarSAyuSka paryAptAparyApta kebhyazca na kuto'pi pratiSedho yAvadanuttaravimAnamiti, parimANamapahAro'vagAhanA ca yathA asaMkSipazcendriyANAm / vedanIyavarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM vandhakA vA avandhakA vA vedanIyasya vandhakA no abandhakAH / mohanIyasya vedakA vA avedakA vA zeSANAM saptAnAmapi vedakA no avedakAH / sAtAvedakA vA asAtAvedakA vA mohanIyasyodayino vA, anudayino vA, zeSANAM saptAnAmapi udayino no anudayinaH / nAmno gotrasya codIrakA no anudIrakAH zeSANAM SaNNAmapi udIrakA anudIrakA vA / kRSNalezyA vA yAvat zukla lezyA vaa| samyagdRSTayo vA, mithyA dRSTayo vA, samyag mithyAdRSTayo vA / jJAnino vA ajJAnino vA, monoyogino vA vacoyoginaH kAyayoginaH / upayogo varNAdiH, ucchavAsakA vA nizvAsakA bA AhArakAzca yathA ekendriyANAm / viratAzcAviratAzca viratAviratAzca / sakriyA no akriyaa| te khala bhadanta ! jIvAH kiM saptAvidhavandhakA vA aSTavidhabandhakA vA SavidhabandhakA vA ? gautama ! saptavidhabandhakA vA yAvat ekavidhabandhakA vA / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAhArasaJopayuktA yAvat parigraha sajhopayuktA vA no sajJopayuktAbA, gautama! AhArasaMjJopayuktA yAvat no saMjJopayuktA vA sarvatra pRcchA maNitavyA, krodhakaSAyino vA yAvata lobhaSAyayino vA akaSAyino vA / strIvedakA vA puruSavedakA vA napuMsakavedakA vA avedakA vA / strIvedabandhakA puruSavedabandhakA vA napuMsakavedabandhakA vA abandhakA vA / saMjJinA, no asaM zinaH / sendriyA no anindriyAH / saMsthitiH jaghanyenaikaM samayamutkarSaNa sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam / AhArastathaiva yAvat niyamataH padizi / sthitighanyenaikaM samayamukarSaNa trayastriMzatsAgaropamANi / SaT samudghAtA AdikAH mAraNAntikasamudghAtena samavahatA api mriyante / asamavahatA api mriyante / udvartanA yathaivopapAtaH na kutrApi pratiSedho yAvadanuttaravimAnamiti / atha bhadanta / sarve mANA yAvadananta kRtH| evaM SoDazasvapi yugmeSu bhaNitalyaM yAvadanantakRtvA navaraM parimANaM yathA dvIndriyANAm zeSaM tathaiva / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / 40.1 / prathamasamaya kRtayugma kRtayugmasaMjJipazcandriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante upapAtaH parimANamAhAro yathA eteSAmeva prathamoddezake / avagAhanA bandho vedo vedanA udayina udIrakAzca yathA dvIndriyANAM prathamasamayAnAm / tathaiva kRSNalezyA vA yAvat zuklalezyA vA / zeSaM yathA dvIndriyANAM yaavdnntkRtvH| navaraM strIvedakA vA puruSavedakA vA napuMsakavedakA vA saMjJino'saMjinaH / zeSaM tathaiva / evaM SoDazasvapi yugmeSu parimANaM tathaiva sarvam tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.1 kR. kR. saMzipaJcendriyotpAtaH * sAkSapaJcandriyotpAtaH 625 evamatrApi ekAdazodezakAstathaiva prathamAtRtIyaH pazcamazca sahazagamAH zeSA aSTAvapi sdRshgmaaH| caturthaSaSThASTamadazameSu nAsti vizeSaH karttavyaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // ||ctvaariNshttme zatake prathamaM saMjJipazcendriyamahAyugmazatam, samAptam // 40-1-12 // TIkArtha-kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyA bhaMte ! ko unavajjati' kRtayugma kRtayugma saMjJi paJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta Agatyotpadyante ityAdi, uttaramAiuvavAo' ityAdi, 'uvavAo ca usu vi gaIsu' upapAtazcatasRbhyo'pi gatibhyaH, atra sUtre paJcamyarthe saptamI, he gautama! ta ime kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyajIvAH narakebhyo'pi Agatya etAdRzaHzcendriyatayA utpa yante tiryagbhyo vA Agatya manu. jyebhyo vA Agatya devebhyo vA Agatya samutpadyante iti bhaavH| 'saMkhejjavAsA. uya asaMjjavAsAuya pajjatta apajjattaesuna ko vi paDi se ho jAva aNuttara zataka 40 'kaDajummakaDajumma sani ciMdiyANa mate ! ko uvavajjati' i. TIkArtha-he bhadanta ! kRtayugmakRtayugma saMjJI pazcendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? 'upacAo ca usu vi gahasu' he gautama ! kRtayugmakRtayugma rAzi pramANa saMjJipazcendriyajIva nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote hai / tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| manuSyoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM aura devoM meM se Akara ke cALIsamA zatakano prAraMbha- 'kaDajumma kaDajummamasannipaMciMdiyANa bhaMte ! ko uvavajjati' tyA TIkArtha-he bhagavad kRtayuma kRtayugma saMjJIpaMcendriyajIva kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikomAMthI AvIne utpanna thAya che? ke tiyaca nikomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpana thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che? uttaramAM prabhuzrI cha 4-'uvavAo causu vi gaisu' gautama! kRtayugma tayumbha rAzivAya saMsI paMcendriya jIve narayikamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che tiyaca nikamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che, manuSyamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. mana mAthI bhAvAne 56 5.na thAya che. 'sakhejjavAsAuya asaM. khejjavAsAuya pajjatta apajjattaesu ya na ka zrI vi paDiseho jAva aNuttaravimANatti' bha0 79 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 bhagavatIsUtre vimANa tti' saMkhyeyavarSAyuSkA saMkhyeyavarSAyuSka paryAtakAparyAkebhyo na kuto - 'pi pratiSedho yAvadanuttaravimAnAditi, saMkhyAtavarSAyuSkebhyo'pi AgatyA saMkhyAtavIyukebhyo'pi Agatya paryAptakebhyo vA Agatya aparyAptakebhyo vA Agasya tripaJcendriyatayA jIvAnAM samutpAdaH saMbhavati na kuto'pi niSedho vidyate, narakAdArabhya yAvadanuttara vimAnaparyantasthAnebhyaH samutpadyante saMjJipaJcendriyA iti bhAvaH / 'parimANaM avahAro ogAhaNA ya jahA asannipaMciMdiyANaM' parimANamapahAro'vagAhanAca yathA asaMjJipaJcendriyANAM kathitA svathaiva parimANaM tAvat SoDaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA / zarIrAvagAhanA jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgamamANA utkarSeNa yojanasahasrapramANA ca bhavatIti, 'veyaNijjavajjANaM sattaNhaM bhI utpanna hote haiM / 'saMkhejjavAsAuya asaMkhejjavAsA uva pajjatta apajjatarasu na kaovi paDiseho jAva aNuttaravimANatti' saMkhyAta varSakI AyuvAloM meM se Akara ke utpanna hote haiM asaMkhyAtavarSa kI AyuvAloM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiN| paryAptoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM aparyAptoM meM se bhI Akara ke bhI utpanna hote haiM / saMjJi paMcendriya jIva rUpa se utpAda hone kA niSedha kisI bhI avasthA se nahIM hai / naraka se yAvat anuttaravimAna taka ke jIva saMjJI paJcendriya jIva se utpanna hote haiM / 'parimANa' avahAro ogAhaNA ya jahA asani paMcidiyANa " parimANa, apahAra aura avagAhanA ke sambandha meM jaisA asaMjJi paJcendriyoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / asaMjJI paJcendriya jIvoM ke parimANa solaha, saMkhyAta athavA asaMkhyAta - sakhyAta vaSa~nI AyuSyavALAemAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. asa`khyAta varSa'nI AyuSyavALAomAMthI paNa AvIne utpanna thAya che, paryAMsomAMthI AvIne pazu utpanna thAya che. aparyAptAmAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. sannIpaMcendriyajIvapaNAthI utpAda thavAnA kAipazu avasthAmAM niSedha nathI. narakathI laIne yAvat anuttara vimAna sudhInA jIveA deva sajJI paMcendriya jIva paNAthI utpanna thAya che. 'parimANa' avahAro oMgAhaNA ya jahA bhavannipa' ciMdiyANa " paribhASa apahAra ane avagAhanA nA saMbaMdhamAM je rIte asa'nI paMcendriyAnA sabadhamAM kahela che, eja pramANenuM kathana samajavuM. A rItanA kathanathI. vyutkrAMtipada nA atidezathI asanI pacendriya jIveAnA parimANu kathana pramANe saMjJI jIvAnuM parimANu seALa, athavA sakhyAta athavA asaMkhyAta Ave che. tenA zarIranI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2040 a. za. 1 kR. kR. saMzipaJcendriyotpAtaH 627 pagaDI baMdhagA vA adhagAvA' vedanIyavanAM saptAnAM karmaprakRtinAM vandhakA vA adhA vA vedanIyasya karmaNo bandhaprakAraM vizeSarUpeNa kathayiSyatIti kRtvA vedanIyabInAmityuktam, tatra copazAMta mohAH kSINamoddAtha saptAnAM prakRtInAmabandhakA eva tadatiriktAstu yathAsambhavaM bandhakA bhavanti / 'veyaNinjassa baMgA jo abaMdhagA' vedanIyasya karmmaNaH sarve bandhakA eva bhavanti na tu avandhakAH kevalityaprAptipUrva sarve'pi saMjJipaJcendriyA iti, te ca vedanIyakarmaNo bandhakA evaM bhavanti navandhakA iti bhAva: / 'mohaNijnarasa vedagA vA avedagA vA, mohanIyasya karmaNaH saMjJipaJcendriyA vedakA vA avedakA vA bhavanti, tatra mohanIyasya karmaNo vedAH sUkSma parAyAntA bhavanti, avedakAstu upazAntamohAH kSINamohA AtA hai / inake zarIra kI avagAhanA jadhanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa AtI hai aura utkRSTa se eka hajAra yojana pramANa AtI hai| 'veyaNijja bajjANa sasahaM pagaDINaM baMdhagAvA abaMdhagAvA' vedanIya karma ko chor3akara ye sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM aura abandha bhI hote haiM / ina meM upazAnta mohavAle jIva aura kSINa mohavAle jIva sAta karmaprakRtiyoM ke abandhaka hI hote haiM bAkI ke jIva yathAsaMbhava bandhaka hote haiN| 'vedhaNijasta baMdhagA no abaMdhagA' ke li pada kI prApti ke pahile samasta saMjJI paJcendriya jIva vedanIya karma ke ka hI hote haiM / abandhaka nahIM hote haiM / 'mohaNijjassa vedagA vA avedagA vA' saMjJI paJcendriya jIva mohanIya karma ke vedaka bhI hote haiM aura avedaka bhI hote haiN| sUkSma saMparAya taka ke samasta saMjJI paJcendriya jIva mohanIya karma ke vedaka hI hote haiM / upazAnta guNasthAnavartI avagAhanA jaghanyathI AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga pramANu Ave che, ane utsRSTathI meDa Dalara yojana prabhANu Ave che. 'veyaNijjavajjANa' sataha pagaDINa' ba'dhagA vA abaMdhagA vA' vehanIya amane choDIne tethe sAta aticAnA baMdha kare che, ane akhadhaka paNa hoya che. temAM upazAMta mADuvALA jIvo ane kSINu mAhavALA jIvA sAta kama prakRtiyAnA aAdhaka hAya che, gADInA bhve| yathAsaMbhava madha hoya che. 'veyaNijjassa vadhagA no abadhagA' kevali paDanI prApti paDelAM saghaLA sa'nI pAMcendriya jIvA vedanIya kramanA andha na hoya che. adhara hotA nathI. 'mohaNijjastra vedagA vA avedagA vA' sa'jJI paMcendriya jIvA meAhanIya karmonA vedaka paNa hAya che, ane aveda paNa hAya che, sUkSma sa parAya sudhInA saghaLA sa'nI 'cendriya jIvA meAhanIya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 628 bhagavatIstra zca bhavantIti / 'sesANaM sattaNhavi vedagA no avedagA' zeSANAM saptAnAmapi karmaNAM mohanIyavyatiriktAnAM saMjJipaJcandriyA vedakA eva bhavanti no avedakA bhavanti, upazAntamapi mohAdayaH saMjJipaJcandriyAste mohanIya vyatiriktAnAM saptA. nAmapi karmaNAM vedakA evaM no avedakA bhavanti / yadyapi kevalinazcatasRNAmaghAti karmaprakRtinAM vedakA bhavanti tathApi kevalina indriyavyApArAtItatvAt na paJcandriyA iti kathyante, iti bhAvaH 'sAyAveyagA vA asAyAveyagA vA' saMzipaJcandriya jIvAH sAtAvedakA api asAtAvedakA api saMkSipaJcendriyANAmevaM vidhasvarUpatvAditi / 'mohaNijjasta udaI vA aNudaI vA, saMjJi pazcendriyA jIvA mohanIyakarmapakate rudayiko vA anudayino vA bhavanti, tatra sUkSma saMparAyAntAH saMjJIpaJcendriya jIva aura kSINa mohavAle saMjJI paJcendriya jIva mohanIya karma ke vedaka nahIM hote haiM 'sesANa sattAha vi vedagA no avedagA' bAkI ke sAta karmoM ke mohanIya ke sivAya sAtakarmoM ke ye saMjJI paJcendriya jIva vedaka hote haiM avedaka nahIM hotA haiN| yadyapi kevalI jIva cAra adhAtiyA karmaprakRtiyoM ke vedaka hote haiM taba bhI kevalI indriya vyApArAtIta hone se pazcendriya nahIM kahalAte haiM / 'sAyAvedagA ghA asAyA vedagA vA' ye saMjJI pazcendriya jIva sAtA ke bhI vedaka hote haiM aura asAtA ke bhI vedaka hote haiN| kyoM ki saMjJI paJcendriya jIvoM kA aisA hI svabhAva hotA hai / 'mohaNijjassa udaI vA aNudaI vA' ye saMjJI paJcendriya jIva mohanIya karmaprakRti ke udayavAle bhI hote haiM aura anudayavAle bhI hote haiM / inameM jo saMjJI paJcendriya jIva sUkSma karmanuM vedana karanArA ja hoya che. vAsaMta guNa sthAnamAM rahevAvALI saMjJA paMcendriya che ane kSINa mohavALA sarI paMcendriya jIva mehanIya karmanuM vahana 4211 / / tA nathI. 'sesANa sattaNDa vi vedagA no avedagA pAhInA sAta karmaprakRtinu mohanIya kama zivAyanI A saMjJI paMcendriya jIvo vedana karavAvALA hoya che. jo ke kevalI jIve cAra AghAtiyA kamaprakRtinuM vedana karavAvALA hoya che. te paNa te kevalI IndriyanA vyApArathI para hovAthI pAthendriya vAtA nathI. 'sAyAvedagAvA asAyA vedagA vA' saMjJA payandriya ja zAtAnuM paNa vedana karavALA hoya che, ane asAtAnuM paNa vedana karavALA hoya che. kema ke-saMjJI paMcendriya jIvono svabhAva ja e heya cha, mohiNijjassa uddaI vA aNudaI vA mA sazI pathendriya 73 mADanIya karmaprakRtinA udayavALA paNa hoya che, ane anudayavALA paNa hoya che. AmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA tarIkA za040 ma. za.1 kR. kR. saMkSipaJcandriyotpAtaH 629 saMkSipaJcendriyAH mohanIyakarmaprakRterudayino bhavanti, upazAntamohAdayastu saMzipazcendriyA anudayino bhavantIti / 'sesANaM sattaNha vi udaI no anudaI' zeSANAM mohanIyavyatiriktAnAM sarveSAmapi karmaNAM saMjJipaJcendriyA udayina eva bhavanti na tu anudapino bhavantIti / vedanodayayoH ko bhedaH ? ityAha-vedakatvamanukrameNodIraNAkaraNena ca udayAgatAnAM karmaNAmanubhavanam, udayastu anukramAgatAnAM karmaprakRtInA manubhavanamiti bheda iti / 'nAmassa goyassa ya udIragA no aNu. dIragA' nAmno gotrasya ca karmaNaH sarve saMjJipaJcandriyA aSAyAntA udIrakA evaM bhavanti na tu anudIrakA bhavantIti / 'sesANaM chaha vi udIragA vA aNudIragA vA' zeSANAM nAmagotravarjAnAM SaNNAmapi jJAnAvaraNIyAdInAM yathAsaMbhavam udIrakA saMparAya guNasthAna taka ke haiM ve to mohanIya karma ke udayavAle hote haiN| aura upazAnta mohavAle haiM athavA kSINamohavAle haiM ve mohanIya karma ke udayavAle nahIM hote haiN| 'sesANaM sattaNha vi udaI no anudaI' mohanIya karma ke sivAya zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke ye udayavAle hI hote haiM anudayavAle nahIM hote / vedanA aura udaya meM kyA antara hai ? uttara -anukrama se athavA udIraNA karaNa se udaya meM Aye hue karmoM kA anubhava karanA so vedakatA hai aura anukrama se udaya meM Aye hue karmoM kA anubhavana karanA vaha udaya hai / 'nAmassa goyassa ya udIragANo aNudIragA ye samasta saMjJIpazcendriya jIva nAmakarma ke aura gotra karma ke kSINamoha guNasthAna taka udIraka hote haiM anudIraka nahIM hote haiN| 'sesANa chaha vi udIragA thA.aNudIragA vA' SAkI ke chaha karmaprakR. tiyoM ke nAmagotra ko chor3akara jJAnAvaraNIya Adi 6 karmaprakRtiyoM ke je saMjJI paMcendriya jIvo sUma saMparAya guNa sthAna sudhInA che, teo te mohanIya karmanA udayavALA hoya che. ane upazAnta mehavALA hoya che. teo bhADanIya bhanA hayANA hotA nathI. 'sesANa sattaNha vi udaI no aNudaI' mohanIya karma zivAya bAkInI sAta karma prakRtinA teo udayavALA ja hoya che, anudayavALA hotA nathI. vedana ane udayamAM zuM aMtara che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-anukamathI athavA udIraNA karaNathI udayamAM AvelA karmone anubhava kare te vedanapaNuM che ane anukamathI udayamAM AvelA karmono anubhava 423 te 6ya che. 'nAmassa goyassa ya udIragA No aNudIragA' mA saghaLA jI nAma karmanA tathA gotra karmanA kSINa meMhaguNa sthAna sudhI udIraka zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 bhagavatIstre zAnudIrakAzca bhavanti / atrAyaM kramaH pramattAH sarve'pi sAmAnyato'STAnAmapi karmaNAmudIrakAH AvalikA zeSAyuSkAstu taeva, AyurvarjasaptAnAmudIrakA bhavanti, tathA yadA te vedanIya karmaNa udIraNAM na kurvanti tadA vedanIyayuvaji zeSa SaT karmaNA mudIrakA bhavanti apamattAdi caturguNAsthAnavatino vedanIyAyurvarNAnAM SaNNAsudIrakAH tathA sUkSmasaMparAyAH AvalikAyAM svAddhAyAH zeSAyAM mAhanIya vedanIyAyurjAnAM pazcAnAmapi karmaNAmu dIrakAH upazAntamohAstu uktarUpANAM pazcAnAM karmaNAM mohanIya vedanIyAyukavInAmeva udIrakAH, kSINakaSAyAH punaH ye yathA saMbhava udIraka bhI hote haiM aura anudIraka bhI hote haiN| udI. raNA kA krama isa prakAra se hai-pramatta samasta saMjJo paJcendriya jIva sAmAnyata AThoM hI karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiM aura jaba inakI AlimAtra AyuzeSa rahatI hai taba ye Ayu ke sivAya sAta karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiM / tathA jisa samaya ye vedanIya karma kI bhI udIraNA na karate hoN| usa samaya ye vedanIya aura AyuSka ke sivAya zeSa chaha karmoM ke udIraka hone ke kAraNa apramatta Adi guNasthAna se vedanIya aura AyuSya karma ko chor3akara chaha karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiN| tathA sUkSmasaMparAyavAle saMjJopacendriya jIva jaba apanA arthAt sUkSma saMparAya guNasthAnakA kAla AvalikA mAtra bAkI raha jAtA hai taba vaha mohanIya vedanIya aura AyuSa karma ke sivAya zeSa pAMca karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai| tathA upazAnta mohavAle saMjJopacendriya jIva bhI mohanIya Adi tIna karmaprakRtiyoM ko chor3akara zeSa pAMca karmaprakRtiyoM kehI udIraka hote haiN| tathA kSINa kaSAyavAle saMjJIpaMcendriya jIva jaba hoya. manuhI24 lAtA nathI. 'sesANaM raha vi udIragA vA aNuvIragA vA' bAkInI cha kama prakRtine nAma gotrane cheDIne jJAnAvaraNIya vigere che prakRtinA A yatha saMbhava-kamathI udIraka paNa hoya che, ane udIraNAne kama A pramANe che -pramatta sudhInA saghaLA saMjJI paMcendriya jIve sAmAnya rIte AThe karma prakRtinA udIraka hoya che, ane jyAre tenI AvalikA mAtranI AyuSya bAkI rahe tyAre teo AyuSya zivAya sAta karma prakRtinA udIraka hoya che. apramatta vigere cAra vedanIya ane AyuSya karmane choDIne che karma prakRtine udIraka hoya che. tathA sUphama sAMparAyavALA saMjJI paMcendriya che jyAre pitAne kALa AvalikA mAtra bAkI rahe tyAre te mehanIya, vedanIya ane AyuSya karma zivAya bAkInI pAMca karmaprakRtinA udIraka hoya che. tathA upazAnta mehanIyavALA saMjJIpaMcendriya che paNa mehanIya vigere traNa karmaprakRtine choDIne bAkInI pAMca karma prakRtinA ja udIraka hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.1 kR.ka. saMkSipaJcendriyotpAtaH 631 svAddhAyA AvalikAyAM zeSAyAM nAma-gotrayoreva kevala mudIrakA bhavanti sayo. gino'pi kevalaM nAmagotrayorevodIrakA bhavanti, ayoginastu anudIrakA eva kevala bhavantIti bhAvaH / 'kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA' saMjJipazcendriyAH kRSNalezyA vA bhavanti yAvat zuklalezyA vA bhavanti, atra yAvatpadena nIlakApotatejaH padmalezyAnAM saMgraho bhavati / tathA ca kRSNalezyA Arabhya yAvacchu. kAlezyAntA ime paJcendriyA bhavantIti bhAvaH / 'sammadiTThI vA micchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA' saMjJipazcandriyAH samyagdRSTayo vA bhavanti mithya dRSTayo vA bhavanti samyag mithyAdRSTayo mizradRSTayo vA bhavantIti / 'nANI vA annANI vA jJAnino vA bhavanti ajJAnino vA bhavanti saMjJipaJcendriyAH / 'maNamogI vayajogI kAyajogI' manoyogino vA bhavanti-vacoyogino vA bhavanti kAyayogino vA kSIgamoha guNasthAna kA kAla eka AvalikA mAtra bAkI rahatA hai usa samaya nAmagotra ina do karmoM ke hI uhIraka hote haiM / sayogI jIva bhI inhI do karmoM ke udIraka hote haiN| 'evaM ayogI jIva anudIraka hote haiN| ___ 'kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA' saMjJIpaMcendriya jIva kRSNalezyAvAle yAvat zuklalezyAvAle hote haiN| yahAM yAvatpada se zeSa nIla, kApota, teja, padma ina lezyAoM kA saMgraha huA hai / tathA ca ye saMjJIpaJcendriya jIva kRSNalezyA se lekara zuklalezyAvAle taka hote haiN| 'sammadihI vA, micchAdiTThI vA' sammAmicchAdiTThI bA' ye samyadRSTi bhI hote haiM, mithyAdRSTi bhI hote haiM aura mizraSTi bhI hote haiM / 'maNajogI bayajogI kAyajogI' manoyogavAle, vacanayogavAle tathA kSINa kaSAyavALA saMjJI paMcendriya che jyAre pitAno kALa eka A valikAmAtra bAkI rahe che. tyAre nAmagAtra A be karmonA ja udIraka hoya che, sagI jIva paNa Aja be karmonA udIraka hoya che, ane agI jIve anudIraka hoya che. _ 'kaNhalessA vA jAva suphalessA vA' sajJI 5'yandriya va vezyA . vALA yAvata zukalezyAvALA hoya che. ahiyAM yAvAdathI bAkInI nIla, kApata, teja, pa, A vezyAone saMgraha thayela che. tathA AsaMjJA paMcendriya vezyAthI ne zusavezyA sudhI DAya che. 'sammadidI vA, micchAdiTThI vA, sammAmicchadiTThovA' 2 // sabhyaTIpaNA 54 saya che. ane bhiyATavANA 59 DAya che. ana mizraha TIkA 55 hAya che 'nANI vA annANI vA' tI jJAnI 55 DAya cha, bhane majJAnI 54 DAya cha, maNajogI, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 bhagavatIsUtre bhavantIti / 'ubajogo vannAmAI ussAsamA vA nIsAsagA vA AhAragA vA jahA ergidiyANaM' upayogo varNAdiH ucchvAsakA vA niHzvAsakA vA AhArakAzca yathA ekendriyANAm ekendriyavadevopayogAdayaH paJcendriyANAmapi jJAtavyAH tatra upayogo dvividho'pi pazcApi varNAH, dvau gandho, paJcapi rasAH, aSTau sparzA bhavanti uchU vAsakA vA bhavanti niHzvAsakA vA bhavanti / AhArakAzca bhavanti yathA ekendriyANAM prakaraNe tathA 'vizyAya avizyAya virayA vizyAya' saMjJipaJcendriyA viratAzca bhavati aviratAzca bhavanti / viratAviratAzcApi bhavantIti / 'sakiriyA no akiriyA' sakriyA bhavanti paJcendriyAH, no na tu akriyA bhavanti / 'te NaM bhaMte! jIvA kiM sattavibaMdhagA vA ahidhagA vA' te khalu bhadanta ! jIvAH saMkSipaJcendriyAH sapta vidhakarmaprakRtInAM bandhakA vA bhavanti, aSTavidhakarmaprakRtInA bandhakA vA bhavanti 'channihabaMdhagAvA egavibaMdhagA' vA SaDvidhakarmapakRtInAM bandhakA vA ekavidhakarmaaura kAyayogavAle hote haiN| 'ubajogo, bannamAI, ussAsamA vA nIsAgA vA AhAragA vA jahA egiMdiyANaM' ye donoM prakAra ke upayogavAle hote haiM / pA~co raso vAle, do gaMdhovAle, pAMcoM varNoM vAle aura ATha prakAra ke sparza vAle hote haiM / ucchavAsavAle nizvAsavAle hote haiM aura AhAraka hote haiM / ityAdi jaisA ekendriya ke prakaraNa meM kahA hai vaisA hI samajhalenA cAhiye / 'virayA ya avirayA ya virayA virayA ya' ye saMjJI paMcendriya virata, avarita evaM viratAvirata hote haiN| 'sakiriyA no akiriyA' kriyA sahita hote haiM. akriyA - kriyA rahita nahIM hote haiN| 'te NaM bhaMte! jIvA ki sataviha baMdhagAvA aTThabiha baMdhagAvA' he bhadanta ! ye jIva kyA sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM ? athavA ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote 'vayajogI, kAyajogI' manAyeogavANA vanyanayogavANA bhane ayayogavAjA hoya che. 'ubajogo vannamAI, utsAsagA vA nIsAsagAvA, AhAragAvA jahA egidiyANa" ekendriya jIvAnI jema tee banne prakAranA upaceAvALA hAya che pAMce prakAranA raseAvALA hAya che, e gadheAvALA, pAMcavartAvALA ane ATha prakAranA sparzavALA cAya che. ucchavAsa niHvasavALA heAya che, ane AhAraka hAya che. 'vIrayAya avirayA ya virayAvizyAya' te sajJI pathendriya vizta-avirata ane viztAvirata hoya che. 'sakiriyA no akiriyA' DiyA sahita hoya che, aDiyA -DDiyA vinAnA hotA nathI. 'te NaM' bha'te ! jIvA kiM sattavihabaMdhanA vA aTThaviha baMdhagA vA' he bhagavana thA prAznI pratiyono adha phavAvALA hAya che ? athavA ATha prakRtiyAne khaMdha karavAvALA zrI bhagavatI sUtra : 17 vo zuddha sAta prakAranI kama
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za04. a. za.1 kR.ka. saMkSipaJcendriyotpAtaH 633 prakRtInAM bandhakA vA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-goyamA ! ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'sattavihabaMdhagA vA jAva egavihabaMdhagA cA' saptavidharmaprakRtInAM bandhakA vA saMziezcendriyAH yArat ekavidhavandhakA vA, atra yAvatpadena aSTavidhabandhakA vA padidhabandhakA vA, etayoH saMgraho bhvtiiti| 'teNaM bhaMte ! jIvA ki AhArasannova uttA jAva parimahasanova uttA' te khalu bhadanta ! jIvA saMjJipazcendriyAH kimAhArasaMjJopayuktA bhAnti yAvatparigrahasaMjJopayuktA vA bhavanti ana yAvatpadena bhayamathunasaMjJayoH parigraho bhavati 'no sanovauttA vA' no saMzopayuttA vA bhavanti ? 'savvattha pucchA bhANiyA' sarvatra pRcchA-praznarUpA bhANatavyA, pRthak pRthagrarUpeNa sarvarazna: karaNIya iti / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA!' he gautama ! 'AhArasanno utA jAba no sannovauttA' AhArasaMjJopahaiM ! 'chaviha baMdhagA vA' cha prakAra kI karma kRtiyoM ke bandhaka hote haiM athavA 'egaviha baMdhagA vA' eka prakAra kI karma prakRtiyoM ke baMdhaka hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! ye jIva 'satta vihA baMdhA vA jAva evaha baMdhagAvA' sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM yAvat eka prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiN| yahA~ yAvat zabda se 'aSTavidhabaMdha kA vA Savidha bandhakA vA' ina padoM kA saMgraha haA hai| teja bhaMte ! jIvA ki AhArasannovattA jAya parigahannova uttA' he bhadanta ! ve saMjIpaMcendriya jIva kyA AhArasaMjJopayukta yAt pavigraha saMjJopayukta hote haiM? yahAM yAvat pada se 'bhaya maithuna saMjJAoM kA grahaNa huA hai| athavA 'no sannova uttA vA' ye no saMjJopayukta hote haiM ? isa prakAra 'savvastha pucch| bhANiyandA pRthak pRthaka rUpa se prazna kara lenA caahiye| DAya cha ? athavA 'chaviha badhagA vA' 7 praranI pratiyAnA madha 2vAvANA DAya che? athavA 'egavihaba bagA vA' 2 12nI matinA madha 42vA DAya che. 1 41 prazna uttaramA prabhuzrI 49 che 4-'goyamA ! 3 gautama ! ve 'sattaviha badhagA vA jAva egaviha dhagA vA' sAta prA2nI mapratiyonI ma 4211 // 59 hAya che. mahiyAM yAvat 154thI 'aSTavidha baMdhagAvA SaDvidha badhagAvA' mA pahAnI saMgraha yayA cha 'te Na bhate ! jIvA kiM AhArasannovauttA jAva pariggahasannovauttA' 3 samana ta sahI pAyandriya zuM AhAra saMjJopagavALA hoya che ? yAvat parigraha saMjJA pagavALA hoya che? ahiyAM yAspadathI "bhaya ane maithuna saMjJAo grahaNa karavAmAM mAvata cha. athavA 'nosannovattA vA' mA mosazopayogavAjA DAya cha ? mA rIta 'savvattha pucchA bhANiyavA' hA gu. 35thI 30 devA naye. bha080 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 bhagavatIsUtre 1 yuktAH yAvat no seopayuktA vA bhavanti / 'kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA akasAI vA' saMjJipaJcendriyAH krodhakaSAyino vA lobhakaSAyino vA akaSAyino yA bhavanti / 'ithiveyagA vA, purisavedagA vA, napuMgaveyagA vA aveyagA vA' te saMjJipaJcendriyajIvAH strIvedakA vA bhavanti, puruSavedakA vA bhavanti napuMsaka - vedakA vA bhavanti avedakA vA bhavantIti / 'itthi vedabaMdhanA vA, purisavedabaMdhagA vA, napuMsagavedabaMdhagA vA, abaMdhagA vA' strIvedabandhakA vA bhavanti puruSavedabandhakA vA bhavanti napuMsaka vedabandhakA vA bhavanti andhakA vA bhavantIti 'sannI no asanI' saMjJipaJcendriyajIvAH saMjJino bhavanti no asaMjJino isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! AhArasannovauptA, jAva no sanno uttA' he gautama! ye AhAra saMjJopayukta hote haiM yAvat no saMjJopayukta hote haiM / 'kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA' ye krodha kaSAya se lekara lobhakaSAya se yukta hote haiN| tathA kapAyoM se rahita bhI hote haiM / 'ithiveyagA vA purisaveyagA vA napuMgaveyagA vA' ye strI vedavAle bhI hote haiM, purUSa vedavAle bhI hote haiM aura napuMsaka vedavAle bhI hote haiM / tathA-'aveyagA vA bhavati' vinA vedavAle bhI hote haiM / 'itthivedabaMdhagA vA, purisavedabaMdhagA vA napuMgaveda baMdhagA vA, abaMdhagA vA' ye strIveda ke bandhaka hote haiM, puruSaveda ke yantraka hote haiM aura napuMsaka veda ke bhI bandhaka hote haiN| tathA ina tInoM vedoM ke abaMdhaka bhI hote haiN| 'sannI no asannI' ye saMjJI hI hote haiM asaMjJI nahIM hote haiN| 'saIdiyA no aniMdiyA' ye sendriya hote haiM indriyoM se rahita nahIM hote haiM / ramA praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAbhIne u che hai - 'goyamA ! AhArasannova uttA, jAva no sanno uttA' he gautama! yA AhArasajJopayogavANA yAvat bhaya sajJAyayogavANA hoya he 'kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA akasAI vA ' A krodha kaSAyathI laIne leAbhakaSAyavALA hAya che, tathA kaSAyathI rahita soya che. 'itthaveyagA vA purisaveyagA vA napuMsagaveyagA vA' bhAstrIveddavANA paNa hAya che, purUSavedavALA pazu hoya che, ane napusaka veDhavALA paNa hoya le. tathA 'avedagA vA bhavati' tethe vedavinAnA pazu hoya che. 'itthi vedaba dhagA vA, purisavedabaMdhagA vA napuMsaka vedabaMdhagA vA, abaMdhagA vA' yA strIvahanA adha karavAvALA paNa hAya che, purUSavedanA badha karavAvALA paNa hAya che, ane napusakavedanA maMdha karavAvALA paNa hoya che. ane traNe prakAranA veDhAnA adha nathI pazu utA 'sannI no asannI' yA saMjJI ? hoya che. asaMjJI hotA nathI. 'sei' diyA no aniMdiyA' mA IndriyovANA hoya che. indriya zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.1 kR.kR.saMzipaJcendriyotpAtaH 635 bhavantIti / 'saiMdiyA no aNidiyA' sendriyAH saMjJipaJcandriyA indriyavanto bhavanti no anindriyA bhavanti / 'saMciTaNA jahanneNaM ekkaM samayaM' saMsthAnamavasthitiH saMjJipazcandriyANAM jaghanyenaikaM samayaM kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriyANAmavasthitirekaM samayaM samayAnantaraM saMkhyAntarasadabhAvA diti / 'ukoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM sAiregaM' utkarSeNAvasthiti sAgaro. pamazatapRthakatvam, sAtirekam, kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcandriyANAmutkarSaNa avasthAnaM kAlasthitiH sAgaropamazatapRthaktvaM dvisAgaropamazatAdArabhya nava sAgaropamazataparyantaM sAtirekaM bhavati, yata itaH paraM te saMjJipaJcandriyatayA na bhavantIti bhAvaH / 'AhAro taheca jAva niyamaM chadisiM' AhAra stathaiva AhAro dezakavadeva, phiyatparyantaM tatrAha-yAvat niyamAt padizi saMjJipaJcendriyANAmAhAro niyamataH paidigbhyo'pi bhavati lokamadhye'vasthitAnAmeSAM vyAghAtAbhAvat iti, 'saMciTThaNA jahanneNa ekkaM samayaM saMciTThaNA ina kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJipaMcendriya jIvoM kI avasthiti jaghanya se eka samaya kI hotI haiM kAraNa ki eka samaya ke yAda saMkhyAMtara hone kI saMbhavanA rahatI hai aura 'ukkoseNaM sAgarovamasayapuhutte' sAiregaM' utkRSTa se kucha adhika sAgaropama zatapRthaktva kI hotI hai| bAda meM ye anya rAzipramita ho jAte haiM / arthAt saMjJipaMcendriya rUpatA inameM nahIM rahatI hai do sAgaro. pama zata se lekara nau sAgaropama zatakA nAma sAgaropama zata pRthaktva hai| 'AhAro taheva jAva niyamaM cha.siM' AhAra kA prakaraNa prajJApanA ke AhAra pada 28 vAM ke jaise hai arthAt inakA AhAra loka ke madhya meM inakI sthiti hone ke kAraNa niyama se yAvat chahoM dizAoM se hotA hai| kyoMki usa meM inheM kisI bhI prakAra kA vyAghAta nahIM hotA vinAnA jAtA nathI. "saMciguNA jahaNNeNa ekaka samaya' yA kRtayugma tayugma rAzi pramANavALA saMjJI paMcendriya jIvonI saMciThThaNa-avasthiti jaghanyathI eka samayanI hoya che, kAraNa ke eka samaya pachI saMkhyAMtara hovAnI saMbhAvanA 23 cha. mana 'ukoseNa sAgarovamasayapuhuttaM sAirega' GTathI dhAre sAgaropamazata prathakRtvanI hoya che. te pachI teo anya rAzI pramANuvALA thaI jAya che. arthAt saMjJI paMcendriya paNuM temAM rahetuM nathI. be sAgarapm zatathI na1 sAgarI5mazatanu nAma saag|5m zata pRthapa cha, 'AhAro taheva jAva niyama' chahisi' tamAnI bhADA2 sAnI bhayabhItamA 27tA hovAne kAraNe niyamathI yAvata chae dizAothI hoya che. kema ke temAM teone koIpaNa rItane vyAghAta thato nathI. ahiMyAM yAvatpadathI traNa dizAethI paNa zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 bhagavatIsUtre 'ThiI jahanneNa eka samayaM' saMkSipaJcendriyANAM sthiti jaghanyenaikaM samayaM bhavati, 'ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI' utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi / 'cha samugghAyA AdillA' SaT samudghAtA AdimAH vedanA kaSAyAdikAH SaT kevali samudghAtavarjA bhavantIti / saMkSipaJcendriyANAmevamAdyAH vedanAkaSAyamAraNAntikavaikriya taijasAhArakAkhyAH SaDeva samudghAtA bhavanti, saptamastu kevalisamudghAtaH kevalinAmeva bhavati teSAM zeSAH SaTsamudghAtA na bhavanti, indriyopayogAbhAvena kevalinAmanindriyatvAditi te saMjJipaJcendriyatvena na gRhyante iti bhAvaH / 'mAraNAMtiya samugghAeNaM samohayA vimaraMti' te saMjJipazcendriya jIvAH mAraNAntika samudghAtena samavahatA api mriyante 'asamohayA vi maraMti' asamavahatA api mriyante / 'ubaTTaNA jahe va uvAo' udvartanA yathaivopapAtaH catasRbhyo'pi gatibhyaH hai ! 'ThiI jahanneNa ekA samaya' inakI jaghanya sthiti eka samaya kI hotI hai aura 'ukkoseNa tettIsa sAgarovamAI utkRSTa sthiti 33 sAgaropama kI hotI hai / 'cha samugghAyA AdillA' Adi ke chahasamudghAta hote haiM / ina ke kevali samuddhAta nahIM hotA hai / vedanA, kaSAya mAraNAntika vaikriya tejasa aura AhAraka ye cha samuddhAta inake hote haiN| kevaliyoM ke ve 6 samudghAta nahIM hote haiM / kyoM ki inameM indriya janya upayoga kA abhAva rahatA hai| isaliye inameM saMjJI paMcendriya saMjJA nahIM hotI hai / isIliye inheM anindriya kahA gayA hai / 'mAraNAMtiya samugghAeNaM samohayA vi maraMti' ye saMjJIpaMcendriya jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiN| 'asamohayA vi maraMti' thAya che. cAra dizAethI paNa thAya che ane pAMca dizAethI paNa hoya che. mA 54 aDava 42ye| che. 'ThiI jahanneNa eka samaya tamAnI dhanya sthiti-mAyaNa me samayanI Doya che. mane 'uko sega tettI sAgarovamAI" 6 sthiti tetrIza sAgarA5manI thaya che. 'cha samugghAyA AdillA' bhane teonA AdinA eTale ke vedanA kaSAya mAraNAnika vaikiya ane tejasa, A cha samadughAta hoya che teone kevalI samudughAta heta nathI. kema ke kevalI samadaghAta kevalIne ja hoya che, kevaliyone cha samudughAta hotA nathI. Indriya janya upagane abhAva rahe che. tethI teomAM saMjJI paMcendriya sajA hotI nathI. tathA tamAna manindriya 4aa che. 'mAraNatiya samugdhAraNa samohayA vi mara'ti' mA sazI 5yendriya ch| bhArAnti samuddhAtayA samudadhAta zata 5 bhare che. mana 'asamohayA vi marAMti' bhArayAnti zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a.za.1 kR.kR. saMkSipaJcandriyotpAtaH 637 poktastathaiva udvartanA nissaraNam udRtya gamanamapi teSAM catasRSvapi gatiSu nairayika tiryag-manuSya-deveSu bhavatIti bhAvaH, na kathai paDi seho' na kutracidapi patiSedhaH 'jAva aNuttaravimANa tti' yAvadanuttaravimAnamiti, nArakAdi catutiSvapi paJcendriyANA mudvartanA mavati anuttaravimAnaparyantaM kasyApi sthAnasya pratiSedho nAstIti / 'aha maMte ! savve pANA jAva aNaMtakhutto' atha bhadanta ! sarve pANA yAvat sarve satcAH kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyatayA ki samutpanna pUrvA ? he gautama ! sarve pANAH sarve bhUnAH sarve jIvAH sarve sattAH kRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriyatayA asakRt athavA anantakRtvaH samutpannapUrvA iti / evaM solasamu vi jummesu bhANiya aura mAraNAntika samudghAta se samavahata hue vinA bhI marate haiN| 'uvaTThaNA jaheva uvavAo' ina meM upapAta ke jaise udartanA hotI haiN| arthAt inakA cAroM gatiyoM meM upapAta hotA hai aura cAroM gatiyoM ke jIvoM kA inameM utpAda hotA hai / 'na katthaI' paDiseho' inheM AnejAne kI kahIM para bhI rUkAvaTa nahIM hai| 'jAva aNuttaravimANatti' yAvat ye anuttara vimAnoM taka jAte haiM arthAt vahAM taka inakA utpAda hotA hai| 'aha bhaMte ? samve pANA jAva aNaMtakhutto' he bhadanta ! kyA samasta prANa yAvat samasta satva, kalayugma kRtayugmasaMjJipacendriya rUpa se utpanna ho cuke haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'savve pANA savve bhUA savye jIvA samve sattA' he gautama ! samasta prANa, samasta bhUta, samasta jIva aura samasta satva asata-vAraMvAra athavA anantayAra kRtayugmakRtayugma saMjJIpacendriya rUpa se utpanna ho cuke haiN| 'evaM solasasu vi jummasu samuddhAta yA vinA 5Y bhare . 'ukTuNA jaheva uvavAo' teone upapAtanI jema ja udvartana paNa hoya che. arthAt teone cAre gatimAM upapAta hoya che. ane cAre gatinA jIvana tamAma pAhAya che. 'na kathai paDiseho tamAna sa bhA 4yAM 55 3415 yatI nathI. 'jAva aNuttaravimANatti' yAvata to manuttara vimaane| sudhI 15 che. arthAta tyA sudhI tamAna! tyA DAya che 'ahabhaMte ! samve pANA jAva aNatakhutto' he bhagavana sadhA prAsaghAsatvA, tayuma, kRtayugma saMjJI paMcendriya paNAthI utpanna thaI cukyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 che -'savve pANA savve bhUA savve jIvA samve sattA' gItama! saghaLA prANa saghaLA bhUte, saghaLA jI. ane saghaLA sa, asakRta-vAraMvAra athavA anaMtavAra kRtayugya kRtayugma saMjJI paMcendriya paNuthI utpanna thaI cukyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso - - vvaM jAva aNatakhutto' evaM kRtayugma kRtayugmasaMkSipaJcendriyayugmeSu upapAtAdArabhya ananta kRtvaH samutpanna pUrNa iti kathitaM tathaiva 'solasasu vivi jummesu bhANiyadhvaM jAva aNaMta khuno' SoDazaSvapi dvitIya kRtayugma yoja saMjJipaJcandriyata Arabhya yAvat kalyojakalyoja saMjJipaJcandriyaparyanteSu yugmeSu bhaNitavya yAvad ananta kRtvaH anantazastadrUpeNa pUrva samutpanA iti paryantamiti bhAvaH / 'navaraM parimANaM jahA bediyANaM' navaraM kRtayugma kRtayugma saMJcendriyANAM yathA dvIndriyANAM SoDaza, saMkhyAtA vA asaMkhyAtAveti / 'sesaM taheva' zeSaM parimANavyatirikta mupapAtAdikaM tathaiva-pUrvavadeva pUrvokta prathamayugmavadeva prathamayugme yat yathA kathitaM tatsarva tathaiva bhANiyanvaM jAva aNaMtakhutto' isI prakAra se 'kRtayugma kRtayugma saMjJI pacendriyoM meM samasta prANAdi jIvoM kA jaisA upapAta se lekara ananta pAra taka kA upapAta ho cukanA kahA gayA hai 'dvitIya kRtayugma yoja saMjJipaMcendriya rUpa se unake upapAta ko lekara yAvat kalyoja kalpoja saMjJipaMcendriya paryanta yugmoM meM ye anantavAra utpanna ho cuke haiM aisA kaha lenA cAhiye / 'navara parimANaM jahA bediyANa' dvIndriya jIvoM kA jaisA parimANa 16 athavA saMkhyAtaAdi rUpa se kahA gayA hai usI prakAra se ina kRtayugma kRtayugmAdi saMjJipacendriya jIvoM kA bhI parimANa jAnanA cAhiye / 'sesaM taheva' parimANa se atirikta upapAta Adi jisa jisa prakAra se prathama yugma meM kahe gaye haiM vaise hI ve saba jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba cha, 'evaM solasasu vi jummesu bhAgiyaba jAva aNaMta khutto' mA pramANe kRtayuma kRtayugma saMjJI paMcendriyAmAM saghaLA prANa vigere jInA upapAtathI laIne anaMtavAra sudhIne upapAta thaI cUkyuM che, e kathana sudhI je rIte kahela che, e ja pramANe bIjA kRtayugma eja saMsi paMcendriya paNa thI tenA upapAtathI laIne yAvat kalyAja kAja saMjJI paMcendriya paryaMtanA camomAM tasA manatavA2 pa ya yujhyA cha. tama naye. 'navara parimANa jahA bei diyANa' meM driya kAnu paribhA 2 prabhA 16 so ath| saMkhyAta athavA asaMkhyAta paNuthI kahela che, e ja pramANe A kRtayugama tayu5 sajJI 5'thendriya lAnu paribhASya 5 sabhA. 'sesaM taheba' parimANu zivAya utpAta vigere je rIte pahelA yugmamAM kahela che. teja pramANe te saghaLuM kathana samajI levuM. 'seva bhate ! seva' bhaMte ! ci' 3 lAvana 25 hevAnupriye 2 vissyn| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 1 kR. kR. saMzipaJcendriyotpAtaH 639 jJAtavyamiti 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // sa cAriMzattameza ke mathame zate prathamodezakaH samAptaH ||40|1|| // iti catvAriMzattame zatake prathame zate mathamoddezakaH samAptaH ||40 1 // dvitIyodezakaH 2 'ma samaya kaDajummakaDajumma sannipaMcidiyANaM bhaMte ! kabhI uvavajjaMti' prathama samaya kRtayugmakRtayugmasaMjJiJcendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? ityAdi praznaH, uttaramAha - 'uvanAo parimANaM AhAro jahA eesi cetra paDhamuddesarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ye saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 40 ve zataka ke prathama zata meM prathama uddezaka samApta ||40 - 1 // 'paDhamasamaya kaDajummakaDajumma sannipacidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' ityAdi TokArtha - he bhadanta ! prathama samaya kRtayugma kRtayugma rAzipramita saMjJIpacendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'uvabAo parimANaM AhAro jahA eesiM ceva pddhmusabadhamAM kathana karela che, te saghaLuM kathana savathA satya ja che. huM bhagavan Apa devAnupriyanu kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vandvanA karI namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU.15 nAcALIsamAM zatakamAM pahelA zatakanA pahelA uddeze| samAsa 40-15 ApahelA zatakanA bIjA uddezAnA prAraMbha 'paDhamasamaya kar3ajummakaDajummasanni pa'ciMdiyANaM bha'te kao uvavajjati' 4. TIkA--De bhagavad prathama samaya mRtayugma mRtayugma rAzivALA sanI paMcendriya jIve kayA sthAna vizeSatrI Avane utpanna thAya che ? zu teo nairiyakAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiya''cayeAnika mAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuScAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA deveAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che - 'upavAo parimANa AhAro jahA eesiM ceva paDhamudde sae' De gautama / tethAnI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIstra sae' upapAtaH parimANamAhAro yathA eteSAmeva catvAriMzattamazatake prathamoddezake upapAtaparimANAhAro yathA eteSAM prathamoddeza ke kathitA stathaiva vijJeyAH / tatro papAto nairayikAdibhya sarvebhyaH na kutrato'pi pratiSedhaH, parimANaM SoDaza vA saMkhyAvA asaMkhyAtA vA utpadyante / AhAro niyamAt SaDdizam / 'ogAhaNA ghaMdho vedo vedaNA udaya udIraNAya jahA bediyANaM paDharasamaiyANaM' avagAhanA bandho vedo vedanA udaya udIraNA ca yathA-dvIndriyANAM prathamasAmayikAnAm, yathA prathamasAmayika dvIndriyANAM bandhaveda vedanAdika viSaye kathitaM tathaiva ihApi jJAtavya. miti / 'taheva kaNhalessA vA jAva mukkalessA vA tathaiva kRSNalezyA vA yAvat hesae' he gautama ! inakA upapAta parimANa aura AhAra jaisA isI zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| isa prakAra ina kA upapAta samasta cAroM gatiyoM meM se hotA hai| kisI bhI gati meM se Akara ke inake upapAta hone kA pratiSedha nahIM hai eka sAtha inake utpanna hone kA parimANa 16 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta hai| AhAra inakA niyama se cAroM dizAoM se hotA hai| 'ogAhaNA baMdho, vedo veyaNA, udaya udIraNA ya jahA bediyANaM paDhamasamaiyANa' prathama sAmayika do indriya jovoM kI jaisI avagAhanA kahI gaI hai, jaisA bandha kahA gayA hai, veda kahA hai, vedanA kahI gaI hai| jaisA udaya kahA gayA hai aura jaisI udIraNA kahI gaI hai vaisA hI yaha saba kathana ina kRtayugma kRtayugma rAzipramANa saMjJIpacendriyoM ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye / prathama samayavartI kRtayugma kRtayugmasaMjJipacendriya jIva upapAta, parimANa ane AhAra A zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe kahela che, teja pramANeno samaja. A rIte teone upapAta cAre gativALA jamAMthI hoya che. keI paNa gatimAMthI AvIne teone upapAta thavAne niSedha kahela nathI. eka sAthe teone utpanna thavAnuM parimANa 16 soLa athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. teone AhAra niyamathI cha se hisAthI DAya che. 'ogAhaNA badho, vedo veyaNA udayI udIraNAya jahA bei diyANa paDhamasamaiyANa' prathama samayavANA mendriya vAnI avagAhanA je pramANenI kahela che, je rItane baMdha kahela che. je rIte vedanA kahela che, vedanapaNa je rIte kahela che, jevA udayavALA teone kahela che. je rItanA udIraka kahela che, e ja pramANenuM A saghaLuM kathana A kRtayuma kRtayugma rAzivALA saMjJI paMcendriya jInA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe prathama samayagati kRtayugma kRtayugma rAzIvALA saMjJI paMcenidraya jIva kRNulezyAthI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a.za.1 pra. samaya ka.kR. saMkSipaJcendriyotpAtaH 65 zuklalezyAH prathama samaya kRtayugmakRtayugma saMjJipazcendriyA bhavantIti / 'sesaM jahA beMdiyANaM paDhamasamaiyANaM jAva aNaMnakhuto' zeSaM pUrva kathitAtiriktaM sarvaM yathA dvIndriyANAM prathama sAmayikAnAM kathitaM tathaiva anantavAraM samutpannapUrvAH etatpayantam 'navaraM ithivedagA vA purisavedagA vA napuMsagavedagA vA, sanniNo asa. bhiNo' navaraM-kevalam dvIndriya prakaraNApekSayA idameva vailakSaNyaM yat prathamasamaya kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriyA strIvedakA vA bhavanti puruSavedakA vA bhavanti napuMmakavedakA vA bhavanti, kintu avedakA na bhavantItyetadeva lakSaNyam / saMjJino asaMjJino vA bhavantIti / tatra tu 'no asannI' iti pAThaH etadeva vailakSaNyam / 'sesaM kRSNalezyA se lekara yAvat zukla leimAyAle hote haiM mo inake sambandha meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhiye / 'sesa jahA bediyANa paDhamasamaiyANa jAva aNatakhutto' yAkI kA aura kathana prathama samayavatI do indriya jIvoM ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai| yaha kathana 'yAvat the samasta prANa Adi jIva anantavAra prathama samaya vatI kRtayugma kRtayugma rUpa se utpanna ho cuke haiN| yahAM taka karanA cAhiye / parantu jo vizeSatA dvIndriya prakaraNa kI apekSA isa meM hai vaha 'navaraM isthivedagA vA purisavedagA vA nasagavedagA bA sanniko asa niNo' isa sUtra pATha dvArA yahAM spaSTa kI gaI hai dvIndriya jIva kevala eka napuMsaka vedavAle hI hote haiM taba ki ye tInoM vedavAle hote haiN| ye avedaka nahIM hote haiN| dIndriya asaMjJI hI hote haiN| ye prathama samayavartI kRtayugma kRtayugma rAzipramita paMcendriya jIva saMjJI bhI hote haiM aura asaMjJI bhI hote haiN| laIne yAvat zukalezyAvALA hoya che. A kathana sudhInuM saghaLuM kathana AmanA sadhamA 565 43 na . 'sesa' jahA bai diyANa' paDhamasamaiyANa jAva aNaMtakhutto' mADInusaghaNu 4thana prathama samayamA 2nArA mendriya 7vAnA saMbaMdhamAM je pramANe kahela che, e ja pramANe A saghaLuM kathana yAvat teo saghaLA prANe vigere anaMtavAra prathama samayamAM rahenArA kUtayugma kRtayugma rUpathI utpanna thaI cukyA che. A kathana sudhI kahevuM joIe. paraMtu je vizeSapaNa che. eTale ke be Indriya prakaraNa karatAM je judApaNuM Ave che, te 'navara itthiveyagA vA purisaveyagA vA napusagaveyagA vA sanniNo asanniNo' A sUtra pATha dvArA ahiyAM batAvela che. be Indriya jI kevaLa eka napuMsaka divALA ja hoya che. jyAre A traNe vedavALA hoya che A avedaka hatA nathI. dvIndriya che asaMgI ja hoya che, A prathama samayavati kRtayuma bha0 81 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa bhagavatI sUtre taheba' zeSaM navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta sarva prathamasAmayika dvIndriyadeva jJAtavyamiti / ' evaM solasasu vi jummesu' evaM prathamasamaya kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcendriyasya yathA kathitaM tathaiva kRtayugma jyojAdirUpa dvitIya yugmata Arabhya SoDazasvapi yugmeSu jJAtavyam, 'parimANaM tadeva savvaM' parimANaM tathaiva sarva parimANaM sarvamapi prathamasamaya dvIndriyavadeva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ci' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // // iti catvAriMzattame zatake prathame zate dvitIyodezakaH samAptaH ||40|1|2 'evaM ettha vi ekkArasa uddesagA taheva' evamatrApi zate prathame ekAdazI 'evaM solasasu vi jummesu' jaisA yaha kathana prathama samaya kRtayugma jIvoM ke sambandha meM kahA gayA hai usI prakAra se prathama samaya kRtayugma yojAdi rUpa dvitIyayugma se lekara solahayugmoM meM bhI kaha lenA cAhiye | 'parimANaM taheva savvaM prathama samayavartI dvIndriya ke jaisA sarvatra kI kathana yahAM kara lenA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' 'he bhadanta jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko candanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 40 ve zataka meM prathama zata meM yaha dvitIya uddezaka samApta huA // 40-1-2 // kRtayugma rAzivALA pacendriya jIve sannI pazu hAya che, ane asannI pazu Doya che, 'sesa' taddeva' mADItuM jI' saghaNu sthana prathama samayavAjA dvIndriya avAnA uthana prabhASe 4 che. 'eva' solasasu vi jummesu yA uthana ke pramANe prathama samaya kutayugma kRtayugma tyeAja vigere rUpathI khIjA yugmathI laIne bhoje yugbhAbhAMcA ahevu le 'parimANaM taheva savva' prathama samayamAM rahevAvALA phrIndriya jIveAnA kathana pramANe ja badhe ThekANe ahiyA parimANu sabaMdhI kathana kahevuM eie. 'seva' bha'te ! seva' bha'te ! tti' he bhagavan yAya devAnupriye yA viSayabhAM je pramANe kathana karela che. te saghaLu kathana sa`thA satya ja he bhagavan Apa devAnuMpriyanuM te saghaLuM kathana sa`thA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karI ne te pachI sa'yama ane tapathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU015 cALIsamA zatakamAM pahelA zatakanA khIo uddeza samApta 540-1-2aa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.17.samaya kR.kR. saMkSipaJcendriyotpAtaH 643 ddezakAH jnyaatvyaaH| tatra 'paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA' prathamastRtIyaH paJcamazca sadRzagamA ekAlApakA ityarthaH / 'sesA aTThavi sarisagamA' zeSA aSTAvapi dvitIyacaturthaSaSThasaptamASTama navama dazamaikAdazAkhyAH sadRzagamA samAnAH / 'cauttha chaTTa ahama dasamesu nasthi viseso kAyayo' caturtha SaSTASTama dazameSu nAsti vizeSa: kartavya iti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // catvAriMzattameM zatake prathama saMjJipazcendriyamahAyugmazataM samAptam // 40 // 1 // 2 // ___TIkArtha-'evaM ettha vi ekkArasa uddesagA' isa prathama zata meM bhI 11 uddezaka haiN| ina meM 'paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA prathama dvitIya uddezaka aura pAMcavA uddezaka ye tIna ekasarIkhe AlApakavAle haiM / aura 'sesA aTTa vi sarisagamA bAkI ke ATha uddezaka vitIya, caturtha, SaSTha, uddezaka saptama, aSTama, navama, dasama aura 11 vAM ye ATha uddezaka samAna bhAlApaghAle haiN| 'cauttha chaTTa aTThama dasamesu nasthi viseso kAyayo' caturtha chaThe ATha ve ina uddezako meM koI vizeSatA kartavya nahIM hai 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 40 veM zataka meM saMjJipaMcendriya mahAyugma zata samApta huA // 40-1 // evaM etthavi ekkArasa uddesagA' mA pA zatamA 514 11 maziyAra dezAmA cha. tamA paDhamo taio paMcamo ya marikhagamA' pdde| deza mA dezI ane pAMcame udeze A traNa uddezAo sarakhA AlApavALA hoya che. ane 'sesA aTU vi sarisagamA' mInA mAra deshaa| mele mAnna, yAthI. chaThaTha, sAtame AThama navama dazame ane agiyArame A ATha uddezAo saramA mAtApa cha. 'cauttha chaTra aTumadasamesu natthi viseso kAyavo' ce, chaTra AThame dazame A uddezAomAM kAMI paNa vizeSapaNuM kahela nathI. _ 'seva bhate ! seba bhate ! tti' magavan bhA5 pAnupriyanu bhA yana sarvathA satya ja che, he bhagavana A5 devAnupriyanuM Apta kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namarakAra karyA pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 cALIsamA zatakamAM saMsi paMcendriya mahAyuma zataka samApta 40-1-rA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 bhagavatIsUtre 'aha bitiyaM kaNhalessa sanni paMciMdiyamahAjummasayaM' __ mUlam-kaNhalesta kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyArNa bhaMte! kao uvavajaMti, taheva jahA paDhamuddesao sannINaM / navaraM baMdho veo udaya udIraNA lessA baMdhagasannA kasAyaveda baMdhagA ya eyANi jahA beNdiyaannN| kaNhalessANaM veo tiviho avedagA nasthi / saMciTaNA jahanneNaM evaM samayaM, ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aNtomuhttmbbhhiyaaiN| evaM ThiIe vi| navaraM ThiIe aMtomuttamabhahiyAI na bhnnNti| sesaM jahA eesiM cetra paDhamuddesae jAva annNtkhutto| evaM solasasu vi jummasu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 40-2 // paDhamasamaya kaNhalessa kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati jahA sanni paMciMdiya paDhamasamaya uddesae, taheva niravasesaM / navaraM teNaM bhaMte ! jIvA kaNhaleslA setaM taM ceva / evaM solasasu vi jummesu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti / evaM eevi ekkArasa vi udesagA kaNhalessAe / paDhamataiya paMcamA srisgmaa| sesA aTra vi ekka gmaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 40-2 // cattAlIsahame sae bitiyaM sanni mahAjummasayaM samattaM // 40-2 // __ chAyA-kRSNalezya kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcandriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? tathaiva yathA prathamodezakaH saMjJinAm / navaraM bandho veda udayI udIraNA lezyAbandhaka saMjJA kapAya vedabandhakA caitAni yathA-dondriyANAm / kRSNalezyAnAM vedastrividhaH avedakA na santi / saMsthAnaM jaghanyenaika samayam, utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi antamuhUrtAbhyadhikAni / evaM sthitAvapi / navaraM sthitau antarmuhUrtAbhyadhikAni na bhaNyante / zeSaM yathA eteSAmeva prathame uddezake yAvadanantakRtvaH / evaM SoDazasvapi yugmeSu / tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti // prAmasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugmasaMkSipazcendriyAH khalu bhadanta ! kuta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 bha. za.2 kRSNalezya kR.ka. sazipaJcendriyAH 645 utpadyante ! yathA saMkSipazcendriyapathamasamayoddezake tathaiva niravazeSam / navaraM te khalu bhadanta ! jIvAH kRSNalezyAH ? hanta kRssnnleshyaaH| zeSaM tadeva / evaM SoDazasvapiyugmesu / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evamete'pi ekAdazApi uddezakAH kRSNalezyazate / prathamatRtIyapaJcamAH sadRzagamA, zeSA aSTAvapi ekgmaaH| tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti // 40 // 3 // ||ctvaariNshttme zatake dvitIyaM saMjJi mahAyugmazataM samAptam // 40 3 / / TIkA-'kaNhalesa kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyA NaM bhaMte ! kao uvava jjati' kRSNalezya kRtayugmakRtayugma saMjJipazcandriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? kiM nairayikebhyo yAvat devebhyo votpadyante iti praznA, uttaramAha pUrvAtidezena'taheva' ityAdi, 'taheva paDhamuddesae sannINaM' tathaiva yathA prathamoddeza ke saMjhinAm, saMjhinAM catvAriMzattamaza takasya prathamoddeze yena rUpeNopapAta caturgatibhyaH kathita ||dvitiiy kRSNamezya saMjJipacendriya mahAyugma sht|| 'kaNhalessa kaDajummakaDajumma sabhi paciMdiyA Na bhaMte ! ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! kRSNaleSyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipramANa saMjJipacendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyAve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athaSA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? ati. deza dvArA isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'taheva jehA paDhamuddesae sannINa' he gautama ! jaisA saMjJI jIvoM ke sambandha meM prathama uddezaka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 40 ve zataka bIjA kRSNalezyA saMkSi paMcendriya mahAyugma zatakano prAraMbha- 'kaNhalessa kahajummakaDajumma sannipaciMdiyANabhaMte ! tyAThi he bhagavAna kRSNalezyAvALA kRtayugya kRtayugma rAzivALA saMgni paMcendriya cha kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanike mAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devamAMthI bhAvIna panna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha -'taheva jahA paDhamuddesae sannINa' 3 gautama ! sazI chAna samayamA pahesA udezAmAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahiMyAM paNa kahevuM joIe. 40 cALIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM cAre zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 bhagavatIsUtre stathaiva caturgatinArakatiryaGmanuSya devebhyaH kRSNalezya kRtayugmakRtayugma saMjJipazce - ndriyANAmapi vaktavya iti / 'navaraM baMdho veo udayI udIraNA lessA bandhaga sannA kasAya vedabaMdhagAya' navaraM - kevalaM prathamodezakA pekSayA idaM vailakSaNyaM tatra bandhaH jJAnAvaraNIyasya bandhakA no abandhakA / vedo jJAnAvaraNIyAdInAM vedakA no avedakAH / udayino no anudayinaH / karmaNA mudIrakA vA anudIrakA vA / lezyA kRSNaiva, karmaprakRtInAM saptavidha bandhakA api aSTavidhabandhakA api / saMjJA - AhAke prathama uddeza meM cAroM gatiyoM meM se Aye hue jIvoM kA kRtayugma kRtayugma rAzipramita saMjJIpaMcendriya rUpa se upapAna kahA gayA hai usI prakAra yahA~ para bhI cAroM gatiyoM meM se Aye hue jIvoM kA upapAta hotA hai aisA jAnanA cAhiye / arthAt kRSNalezpAvAlekunayugma kRtayugma saMjJipa cendriya jIva rUpa se cAroM gatiyoM meM se Aye hue jIva utpanna hote haiN| 'navara' baMdho, veo, udayI, udIraNA, lessA bandhagagasanA' kasAya veda, baMdhagAya' parantu prathamoddezaka kI apekSA yahAM yaha antara hai ki baMdha, veda, udaghI, udIraNA leiyA baMdhaka, saMjJA, kaSAya, aura veda baMdhaka ye saba do indriyoM ke jaise kahe gaye haiM vaise yahAM kahalenA cAhiye / arthAt ye jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke bandhaka hote haiM kintu avandhaka nahIM hote haiM, vedaka hote haiM, kintu avedaka nahIM hote haiM, udayavAle hI hote haiM, kintu anudayavAle nahIM hote haiN| karmoM ke udIra kabhI hote haiM aura anudIraka bhI hote haiN| inake kRSNalezyA hI hotI baMdhAsannA kAya, veda gativALA AmathI AvelA jIve kRtayugma nRtayugma rAzi pramANavALA sa'ni pacendriya paNAthI utpanna thAya che. tema kahevAmAM Avela che. eja pramANe ahiyAM paNa cAre gatimAMthI AvelA jIvAne upapAta thAya che, tema samajavuM' arthAt kRSNalezyAvALA kRtayugma kRtayugma sajJI pacendriya paNAthI cAra gatiyAmAMthI AvelA jIve uttpana thAya che. 'navara' baMdho, veo, udayI, uddIraNA, lessA, va dhagAya, ' ' paDelA uddezA uratA yA mathanamAM me yAMtara uhI ', bezyA, saMgha, saMjJA, upAya, ane veha ne je pramANe kahela che teja pramANe ahiyAM kahevA joIe. arthAt A jJAnAvaraNIya vigere karmAMnA baMdha karavAvALA paNa hAya che, ane aMdhaka pazu hAya che. vedaka paNa hAya che. ane aveThaka paNa hAya che. udayavALA paNa hAya che, ane anudayavALA paNu hAya che, karmanA uddIka pazu DAya che ane manudIraka paNa hoya che. tene cha e laizyAe hoya - maMdha, veha, udayI, tamAma medhandriyo zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 647 prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 2 kRSNalezya kR. kR. saMzipaJcendriyAH rAdirUpA, vedaH strIvedAdiH strIvedAdInAM vandhakA veti / 'eyANi' etAni bandhAdIni 'jahA vediyANaM yathA dvIndriyANaM kathitAni tathaiva ihApi jJAtavyAni dvIndriyazataM patriMzattamazatakam, tatra paJcatriMzattamazatakasyAtidezaH tataH paJcatrizattamazatakAt sarvaM jJAtavyam atra yad vailakSaNyaM tadeva spaSTayati- 'kaha lessANaM vedo viviho' kRSNalezyAnAM vedastrividhaH strIpuMnapuMsakarUpA strayo vedA bhavanti, 'avedagA nasthi' kRSNale zyAvanto'vedakA na bhavanti iti / 'saMciTThaNA jahanneNaM ekaM samayaM ' saMsthAnam - avasthitikALo jaghanyena ekaM samayaM bhavati / 'ukko seNaM tettIsaM sAgarovamAI aMtamuttamamaDiyAI' utkarSeNa prayatrizatsAgaropamANi antahai ye karmaprakRtiyoM ke saptavidha bandhaka bhI hote hai aura aSTavidha bandhaka bhI hote haiN| AhArAdi rUpa cAroM prakAra kI saMjJAvAle hote hai / strIvedAdi rUpa tInoM vedavAle hote hai aura unake ye bandhaka hote hai / dvIndriya zata yaha 36 vAM zataka hai| isake nirUpaNa meM 35 veM zataka kA atideza kiyA gayA hai isaliye 35 ve zataka se hI yaha saba jAnanA cAhiye / yahAM behandriya zataka kI jo vilakSaNatA hai vaha isa prakAra se - hai ' kaNhalessANaM vedo tiviho' kRSNalezyAvAlo tInaveda hote hai, strIveda hotA hai, puruSaveda hotA hai aura napuMsaka veda hotA hai / 'avedagA nasthi' ye avedaka nahIM hote haiM / 'saMciNA jahaneNa ekka samaya" avasthiti kAla yahAM jaghanya se eka samaya kA hai aura 'ukkoseNa' tettIsa sAgarovamAi aMtomuttamamahiyAi" che. teo kama prakRtiyAneA baMdha karavAvALA paNa hoya che. ane ama dhaka paNa hoya che. AhAra vigere rUpa cAre prakAranI sa'jJAvALA hoya che. veda vigere traNe veDhavALA hoya che. ane teneA baMdha karavAvALA hoya che. dvIndriya zataka e chatrIsamA zatakamAM Ave che. tenuM nirUpaNa karavAmAM 35 pAMtrIsamA zataka nA atideza kahela che. tethI 35 pAMtrIsamAM zatakamAMthI ja A tamAma prakaraNa samala sevu tenuM spaSTI yA pramAthe che. 'kahaleramANa vedo tiviho' kRSNalezyAvALAne traNa veda hAya che, eTale ke-srIveda, purUSaveda ane napuMsaka veha the ve hoya . ' avedagA natthi' yA aveha hotA nathI 'saMciNA jahaNeNaM ekka' khamayaM' avasthiti Aja dhanyathI gADiyAM bhe! samayanA Desa che bhane 'ukkoseNaM tevIsa' sAgarovamAi aMtomuhuttamambhahiyoi" tdRSTathI peTha zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre muhUrtAmyadhikAni, idaM ca kRSNalezya saMjJipaJcendriyAvasthAnaM saptamapRthivyutkRSTasthiti pUrvamanaparyantavattinaM ca kRSNale zyA pariNAmamAzritya kathitamiti / 'evaM ThiIe vi' evaM sthitAvapi evaM saMsthAnavadeva sthitau api jaghanyenakai samayamuskapaNa trayastriMzatsAgaropamANi / 'navaraM ThiIe aMto muhuttamamahiyAI na bhannati' navaraM-kevalaM sthitau antarmuhUrtAbhyadhikAni, abasthAnaM pUrva bhavaparyantavartIkAlogRhItaH AyuSkaM tu na tadapekSayA ato'ntarmuhUrtamiha na kathitamiti antarmuhartAbhyadhikAni na bhaNyante / 'sesaM jahA eesiM ceva paDhame uddesae jAva aNatakhutto' zeSamavasthAnasthityatirikta sarvamapi yathA eteSAM saMjJipazcendriyANAmeva catvAriMutkRSTa se eka antarmuhUrta adhika 33 sAgaropama kA hai / yahAM jo isakA kAla kahA gayA hai vaha saptama pRthivI ke nAraka kI utkRSTa sthiti aura pUrvabhava paryanta vartI kRSNalezyA ke parimANa ko Azrita karake kahA gayA hai| 'evaM ThiIe vi' saMsthAna ke jaise hI sthiti bhI jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI hai yahAM eka antarmuhUrta adhika nahIM kahanA cAhiye / arthAt-avasthAna meM pUrvabhava paryantavartI kAla gRhIta huA hai / isaliye vahAM eka antarmuharta kI adhikatA kahI gaI hai parantu AyuSka meM yaha apekSA hotI nahIM hai| isaliye yahAM antarmuhUrta kI adhikatA nahIM kahI hai| 'sesaM jahA eesi ceva paDhame uddemae jAva aNaMtakhutto' isa prakAra avasthAna aura sthiti ke atirikta aura saba kathana ina saMjJiAMcendriyoM ke sambandha meM 40 ve zataka ke prathama uddezaka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM bhI aMtamuhUrta adhika 33 tetrIsa sAgarepamAne che. ahiyAM je A pramANe teone kALa kahela che, te sAtamI pRthvInA nArakanI utkRSTa sthiti ane pUrvabhava paryantamAM rahela kRNalezyAnA pariNAmane Azraya karIne kahela che. 'evaM ThiIe vi' saMsthAnanA 4thana prabhArI sthiti 54 dhanyathI / samaya ane utkRSTathI 33 tetrIsa sAgaropamanI che. ahiyAM eka aMtamuhurtanuM adhikapaNuM kahela nathI. arthAt avasthAnamAM pUrvabhava paryatvatikALa grahaNa thayela che. tethI tyAM eka antarmuhUrtanuM adhikapaNuM kahyuM che, paraMtu AyurthakamAM te apekSA rahetI nathI. tethI ahiyAM eka aMtarmuhurtanuM adhiyA Desa nathI. 'sesa jahA eesiM ceva paDhame uddesae jAva aNatakhutto' / zata avasthAna mane sthitinA thana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana A saMjJI paMcendriyanA saMbaMdhamAM 40 cALIsamA zata zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 a. za.2 kRSNalezya kR.ka. saMkSipazcendriyAH 69 zattamazatakasya prathamamoddezake kathitaM tathaivehApi jJAtavyam / kiyatparyantaM ? tatrAha'jAva' ityAdi, 'jAva aNaMtakhutto' yAvadanantakRtvaH, atha bhadanta ! sarve pANA yAvat sarve satvAH kRSNalezya saMjJipaJcendriyatayA samutpannapUrvAH kim, he gautama ! anantakRtvaH samutpanna pUrvAH ityuttaraparyantaM jJAtavyamiti / 'evaM solasasu vi jummesu' evaM kRSNalezyakRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcendriyANAM yathA upapAtAdiH kathita stenaiva rUpeNa SoDazasu yugmeSu kRSNa lezya kRtayugmayojAd dvitIya yugmAdArabhya kalyojakalyojaparyanteSu yAvadanantakRtva ityAdikaM vaktavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // jAnanA cAhiye / aura yaha kathaya yAvat samasta prANa yAvat samasta satva anantavAra isa rUpa se pUrva meM utpanna ho cuke haiM isa pATha taka jyoM kA tyoM kahalenA cAhiye / 'evaM sola plasu vi jummelu' jisa rIti se yaha kRSNazleyAvAle kRtayugma kRtayugma saMjJI pacendriyoM kA upapAta Adi kahA hai usI prakAra-se usI rIti se solaha yugmoM meM-kRSNalezyAvAle kRtayugma yojarAzi saMjJo pacendriya rUpa dvitIyayugma se lekara kalyoja kalyoja rAzipramita kRrupa lezyAvAle saMjJI paMcendriya ke jIvoM meM samasta prANa yAvat samasta satva anantabAra utpanna ho cuke haiM" ityAdi saba kaha lenA cAhiye / / 'kheva bhate sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta / jaisA Apane yaha kahA hai yaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| dhandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| kanA pahelA uddezAmAM je pramANe kahela che, eja pramANe ahIyAM paNa samajavuM. ane A kathana yAvat saghaLA prANe saghaLA ja anaMtavAra A rUpathI pahelAM utpanna thaI cUkela che, A pATha sudhI jemanuM tema kahevuM joIe. 'evaM solasasu vi jummesu' 2 pramANe vezyAvA tayubha drutayugma saMjJI paMcendriyono upapAta kahela che, eja pramANe-saLe yuemAM kRSNalezyavALA kRtayugma ja rAzi pramANavALA saMjJI paMcendriya rU5 bIjA yumathI laIne kAja kalyAja rAzipramANuvALA kRSNalezyAvALA saMjJI paMcendriya chamAM saghaLA prANe yAvat savaLA so anaMtavAra utpanna thaI cUkyA cha, vigaire saghaNu 4thana 4DI naya. 'seva bhate ! seva bhate ! ti usAvana devAnupriye yA viSayamA je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApanuM bha082 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 bhagavatIstre 'padamasamaya kaNhalessa kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' prathamasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMkSipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante kiM narayikebhyo yAvad devebhyo veti praznaH, uttaramAha atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA sanni paMciMdiya-paDhamasamaya uddesae taheca niravasesaM' yathA saMkSipazcandriya prathamasamayoddezake catvAriMzacchatakasya prathamazata dvitIyodezake tatrApi atidezena prathamoddezake yathA kathitaM tenaiva rUpeNa niravazeSaM sarvamapi atra bhaNitavyam / 'navaraM te NaM bhaMte ! jIza kaNDalessA' navaraM kevalamayaM vizeSaH te khalu ___ paDhamasamaya kaNhalessa kaDajummakaDajumma sanni paciMdiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! prathama samayavartI kRSNalezyAvAle kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJI jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? atideza dvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM'jahA sannipaciMdiya paDhamasamaya uddesae taheva niravasesa' he gautama ! jaisA prathama samayavartI saMjJopaMcendriyoM ke uddezaka meM kahA gayA hai40 ve zataka ke prathama zatake dvitIya uddezaka meM-vahAM para bhI atideza se prathama uddezaka meM-jaisA kahA gayA hai usI rUpa se saba kathana yahAM para kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. 'paDhamasamaya kaNhalessa kaDajummakaDajumma pacidiyANa bhate ! ko uvavajjati' he bhagavanuM prathama samayamAM rahenArA kRSNalezyAvALA kRtayugya kRtayugmarAzi pramANuvALa saMjJIpaMcendriya jIve kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA dezamAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznane uttara atideza dvArA ApatAM prabhuzrI 3 cha hai-'jahA saMnnipa'cidiya paDhamasamayauddesae taheva niravasesa" he gautama ! prathama samayamAM rahelA saMjJI paMcendriyonA saMbaMdhamAM je pramANe kahela che, eTale ke-40 cALIsamA zatakanA pahelA zatakanA bIje uddezA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 2 pra. samaya kR. kR. kR. saMzipaJcendriyAH 651 bhadanta ! jIvAH kRSNalezyAH kevalaM catvAriMzattamazata ke prathamazatA pekSayA dvitIyate kRSNazyapada ghaTitayA praznaH karttavyaH tathA tad ghaTitarUpeNa ucaraM dAtavyametadeva vailakSaNyamiti, 'sesaM taM ceva' zeSa' tadatiriktaM sarvamapi prathamasamaya kRtayugma dezakatra devajJAtavyamiti / ' evaM solasasu vi jummesu' evaM yathA kRSNalezyakRtayugma kRtayugme kathitaM tathaiva SoDazasu kRSNalezya kRtayugma jyojAdArabhya kalyoja kalyoja paryanteSvapi sarvamupapAtAdikaM jJAtavyamiti / sevaM bhaMte! setra bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // iti zrI - vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya " mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzatame zatake dvitIyaM prathasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriya zatam samAptam // bhI kara lenA cAhiye / 'navara' teNa bhaMte! jIvA kaNhalessA' he bhadanta ! kyA ve saba jIva kRSNale vAle haiM ? 'haMtA, kaNhalessA' hAM gautama ! ve saba jIva kRSNazyAvAle haiM - tAtparya isakA aisA hai ki 40 veM zataka ke prathama zatakI apekSA isa dvitIya zata meM kRSNalezyApada lagAkAra prazna kahanA kahA gayA hai aura usI padako rakhakara uttara denA kahA gayA hai yahI donoM meM antara hai aisA jAnanA caahiye| 'sesa' taM ceva' isake sivAya aura saba kathana prathama samayavartI kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJi pacendriyo ke uddezaka ke jaisA hI hai / 'evaM solalasu vi jummesu isa prakAra jaisA kRSNalezyA kRtayugma kRtayugma meM kahA gayA hai vaisA hI kRSNalezya kRtayugma poja se lekara kalyoja kalpoja taka ke solaha pramANe kahevAnuM kahela che. eja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM paNa kahevuM jAIe. 'navara' veNaM' bhate ! jIvA kaNhalekhA' paraMtu vizeSaya me che - he bhagavan zu tethe| saghaNA vA druSNusezyAvANA hoya che ? 'haMsA kaNhalessA' hA gautama ! te badhA jIvA kRSNalezyAvALA haiAya che. kahevAnu tAtpaya e che ke cALIsamA zatakanA pahelA zatakanI apekSAthI A khIjA zatakamAM kRSNavezyA pada lagAvIne prazna karavAnu` kahela che. ane eja padane rAkhIne uttara Apava le. 'sesa' ta' 'ceva' mA uthana zivAya mADInu saghanuM uthana prathama sabhayabhAM rahela kRtayugma kRtayugma rAzipramANavALA sannI paoNMcendriyeAnA uddezAnA kathana abhASe 4 che. 'eva N solasasu vi jummesu' mA rIte druSNuvezyAvANA drutayugma kRtayugmamAM kahela che, eja pramANe kRSNalezyAvALA kRtayugma caiAjathI laI ne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatra yugmoM meM bhI samasta upapAta Adi kaha lenA cAhiye / 'seva bhate ! seva bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba kathana satya hI hai| isa prakAra kahakara gaumamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsaveM zataka kA prathama samaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMjJipazcendriya nAma kA dvitIya zata kA dvitIya uddezaka samApta kAja kalyAja sudhInA seLa yukemAM paNa upapAta vigere saghaLuM kathana 4hI vu, naye. _ 'seva bhaMte ! seva ! bhaMte ! tti' 3 san 5 vAnupriye 2 4thana 420 che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA cAlIsamA zatakanuM prathama samaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMjJipaMcendriya nAmanA bIjA zatakane bIje uddeza samApta che zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a.za.2 apra. samaya kR.kR.kR. saMkSipaJcendriyAH 653 'evaM eevi uddesagA kaNhachessasae' evamete'mathama samayAdArabhya caramAcarama samayaparyantA ekAdazApi nava uddezakAH saGkalanayA ekAdazodezakA bhavanti kRSNalezyazatake / tatra 'padamataiyapaMcamA sarisagamA' prathama tRtIya paJcamA iti uddezakatrayam sahazagamaM sadRza prakArakamiti / 'sesA aTTha vi ekkagamA' zeSA aSTau dvitIyacaturthaSaSThasaptamASTamanavamadazamaikAdazodezakAH sadRzAH samAnAlApakA bhava. ntIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tadeva bhadanta tadevaM bhadanta iti // // catvAriMzattame zatake dvitIya saMjJeimahAyugmazata samAptam // 40 // 2 // ___TIkArtha-evaM eevi uddesagA kaNhalessasae' isI rIti se aprathama samaya se lekara carama samaya paryanta bAkI ke nau uddezaka hote haiM-ata: pahile ke do uddezaka aura 9 uddezaka ye kula 11 uddezaka isa kRSNalezya zataka meM hote haiM / ina meM 'paDhamataiya paMcamA sarisagamA prathama tRtIya aura paMcama ve tIna uddezaka eka sarIkhe AlApavAle haiM aura 'sesA aTTa vi ekkagamA' bAkI ke dvitIya, caturtha, SaSTha, saptama, aSTama, navama, dazama aura 11 vAM ye ATha uddezaka samAna AlApavAle haiN| 'seva bhate / sevaM bhate / tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba satya hI hai 2|is prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 ve zataka meM dUsarA saMjJimahAyugma zata samApta 40-2 // 'eva eevi uddesagA kaNhalesamae' mA zatathI maprathama samayathA sAna carama acarama samaya paryanta bAkInA nava uddezAo thAya che. jethI pahelAnA be udezAo ane A nava uddezAo maLIne kula 11 agiyAra udezAo // 15 // zatamA DAya che. temA 'paDhamataiyapaMcamA sarisagamA' phle| trI ane pAMcame e traNa udezAo eka sarakhA AlApavALA kahyA che. mana sesA aTU vi ekAmA' pAhInA mAna, ye the, hI sAtabhA, bhAbhI, navamI, dazame, 11 agiyAma A ATha udezAo sarakhA AlA pakavALA kahyA che. seva bhAte ! seva bhate ! tti' 3 mana mA5 pAtupriye 2 thanayu che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA, che 40 cALIsamA zatakamAM bIju saMjJI mahAyugma zataka che samApta 4-rA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 bhagavatIstre || aha taiyaM sannimahAjummasayaM // mUlam - evaM nIlalelesu vi sayaM / nagaraM saMciTTaNA jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM dasasAgarovamAI paliovamassa asaMkhejjai bhAgamanmahiyAhUM / evaM tisu uddesaesa sesaM taM caiva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti // // cattAlIsaime sae taiyaM sannimahAjummasayaM samattaM // chAyA -- evaM nIlalezyeSvapi zatam / navara saMsthAnA jaghanyenaikaM samayam utkarSeNa dazasAgaropamANi palyopamasyA saMkhyeya bhAgAbhyadhikAni / evaM triSudezakeSu zeSaM tadeva / tadeva madanta ! tadeva madanta ! iti // catvAriMzattame zatake tRtIya saMjJimahAyugmazataM samAptam ||40| 3 || TIkA--' evaM nIlaThessesu vi sayaM' nIlezyeSvapi zataM yathA kRSNa lezyA zataM nirUpitaM tenaiva rUpeNa nIlalezyazatamapi maNitavyam / prathamasamayAdikA ekAdazodezakA api pUrvavadeva jJAtavyAH | 'navara' saMciNA jahannegaM ekka samaya' navaraM saMsthAnA - avasthitikAlaH jaghanyenaika samayam ' ukkoseNaM dasasAgaro mAI paliomassa asaMkhejjai bhAgamanmahiyAI' utkarSeNa daza sAgaropa mANi parayopamasyAsaMkhyeyamAgAbhyadhikAni paJcamanArakapRthivyA dhUmapabhAyA zataka 40 tRtIya saMjJi mahAyugma zata , TIkArtha- ' evaM ' nIlalessesu vi saya jisa prakAra se kRSNaleiyAvAloM ke sambandha meM zata nirUpita huA hai, usI prakAra se nIlalezyA vAloM ke sambandha meM bhI zataka nirUpita kara lenA cAhiye / yahA~ para bhI prathama samayAdika 11 uddezaka pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'navara' saciNA jahanneNaM ekka samaya' parantu yahAM para avasthAna kAla jaghanya se eka samaya kA haiM aura utkRSTa se palyopama ke asaM trIjA sa`jJI mahAyugma zatakanA prAraMbha ' evaM ' nIlalessesu vi saya' he pramANe 3SNutezyAjAsanA sabhadhabhA zataka kahevAmAM Avela che. eja pramANe nIlalesyAvALAnA saMbaMdhamAM paNa zatakanuM nirUpaNa karI levuM joIe. ahiyAM paNa prathama samaya vigere 11 maNiyAra uddezAo paDenA prabhA] samabhavA 'navara' sa'ciTuNA jahanneNa' ekka bhramaya" paraMtu maDiyAM avasthAna kALa jaghanyathI eka samayanA che. ane utkRSTathI palye pamanA asakhyAta bhAga adhika deza sAgazapamanA che. A zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 3 nIlalezya saMjJimahAyugmazatam 655 uparitanaparataTe dazasAgaropamANi calyopamasyA saMkhyeyabhAgAdhikAnyAyuH sambhaafa nIlezyA ca tatra syAdata uktam 'ukkoseNaM' ityAdi, yadiha pUrvabhavasyAntimAntarmuhUrtta tatpalyopamasyAsaMkhyeyabhAge eva sannivezya prakRSTamiti na bhedena kathitamiti bhAvaH / evaM ThiIe vi' evaM bhavasthitikALavadeva sthitAvapi jJAtavyam / iti / evaM tisu uddesaesa' evaM triSvapi prathamatRtIyapaJcame pradezaka trayeSu navaramityAdinA kathitaM vailakSaNyaM jJAtavyam / 'sesaM navaramityAdinA yadvailakSyaM darzitaM tadatirikta sarva prathama zatava deva jJAtavyam, ihApi ekAdaza dezakAH khyAta veM bhAga adhika daza sAgaropama kA hai / yaha utkRSTa hAla pAMcavIM dhUmaprabhA naraka pRthivI ke Upara ke pratara kI apekSA se kahA gayA hai / kyoM ki yahAM para utkRSTa Ayu palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga se adhika daza sAgaropama kI hai vahAM nIvalezyA hai| yahAM jo pUrva bhava kA antima antarmuhUrtta gaNanA meM nahIM AyA hai usakA kAraNa usakA palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga meM samAviSTa kara lenA hai / 'evaM ThiI e vi' avasthAna kAla ke jaisI hI bhavasthiti yahAM hai / 'evaM tisu uddesaesa' 'navaram' pada se jo avasthAna kAla meM evaM bhavasthiti meM yaha bhinnatA kRSNa leipAzata kI apekSA prakaTa kI gaI hai so aisI hI bhinnatA inakI prathama tRtIya aura paJcama ina tIna uddezakoM meM bhI jAnanI cAhiye / 'sesa ta 'ceva' bAkI kA aura saba kathana prathama zata ke ho jaisA hai| yahAM para bhI pUrva ke jaise 11 uddezaka haiM aura ina utkRSTakALa pAMcamI dhUmaprabhA naraka pRthvInA uparanA prataranI apekSAthI kahela che. kema ke tyAM utkRSTa AyuSya palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI vadhAre daza sAgarepanuM che. tyAM nIlalesyA che. ahiyAM je putra bhavanuM chellu tasu hata gaNanAmAM Avela nathI. tenuM kAraNa tenA payeApamanA anna khyAtamA bhAgamAM samAveza karI levAnu che. 'eva' ThiIe vi' vyavasthAna ajamAM udyA pramAdhenu na avasthitituM athana uDela che 'eva' tisu uddesaesu' 'navaram' pahathI ne vyavasthAna ThANamA bhane bhavasthitimAM A bhinnapaNu kuSNulezvA zatakanI apekSAthI pragaTa karela che. ane eja pramAnu bhinnapaNu tenA pahelA, trIjA, ane pAMcamA A traNu uddezAbhAM SaSSu samannvu sesa taM ceva' mADI jI sadhanu uthana paDelA zatakanA kathana pramANe ja che. ahiyAM paNa pahelA pramANe 11 agiyAra udezAe che. ane te badhAmAM AlApakAnA prakAra paNa pahelA kahyA pramANenA ja che, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 bhagavatI sUtre pUrvavadeva jJAtavyAH sarvatrA''kApamakAraH pUrvavadevohanIyaH 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka- pazcadazabhASAkalitaLalitakalApALApakamavizuddhagadyapadyanaika granthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya ' padabhUSita--- kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsikAlavativiracitAyAM zrI " bhagatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzattame zatake tRtIyaM nIlalezya saMjJi mahAyugma zataM samAptam ||40 - 3 // saba meM AlApa prakAra bhI pUrvake hI jaisA hai| 'seva' bhaMte ! sevaM bhaMte / nti' he bhadanta ! ApakA yaha saba kathana sarvathA satya hI 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |40| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsaveM zataka kA tRtIya nIlalezya saMjJi mahAyugma zata samApta // 40 - 3 // 'seva bha'te ! seva bhave ! tti' he bhagavan yApa devAnupriyatu yA viSaya sa''dhI saghaLu kathana sa`thA satya che. he bhavagapa devAnupriye karelA A saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. jainAcAya jainadhama divAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyanA cALIsamA zatakamAM trIju nIlezyAvALuM sasI mahAyugma zataka samApta / / 40-3aa phra zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.4 kApotalezya saMzimahAyugmazatam 657 'aha cauttha sannimahAjummasayaM' mUlam-evaM kAulessasayaM pi / navaraM saMciTaNA jahannaNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM tinni sAgarovamAI paliovamassa asNkhejjibhaagmbhhiyaaii| evaM ThiIe vi, evaM tisu vi uddesaesu sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| cattAlIsaime sae cautthaM sannimaha jummasayaM samattaM // 4-4 // chAyA--evaM kApotaLezyazatamapi / navaraM saMsthAnA jaghanyaneka samayam utkarSaNa trINi sAgaropamANi elyopamasyAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni evaM sthitA. vpi| evaM viSvapi uddezake Su, zeSa tadeva ! nadevaM mana ! tavaM bhadanta ! iti / // iti catvAriMzattame zatake caturtha saMjhimahAyumazataM samAptam // 40 // 4 // TIkA--'evaM kAuletsalayaM pi' evaM eza kRSNa lezyazataM kathitaM tathaiva kApotalezyazatamapi vaktavyam / atrApi pUrvavadeva audhikamathamasamayAdhArabhya caramAcaramasamayaparyantA ekAdazodezakA api vara.vyAH / kelaM pUrvApekSayA'sya zatasya yadvailakSaNyaM taddarzayati-'naraM' ityAdinA, 'jaraM saMciTaNA jahanneNaM evarka zataka 40 caturtha saMjJi mahAyugma zata 'evaM kAulesamaya vi-navara saMciyA' ityAdi TIkArtha-jaisA kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM pUrva zata meM kahA gayA hai usI prakAra se kApotalezyAvAloM ke sambandha meM bhI yaha zata kaha lenA caahiye| yahAM para bhI pUrva ke jaise audhika prathama samaya Adi se lekara caramAcarama samaya taka 11 uddezaka haiM / parantu jo minnazA pUrva kI apekSA isa zata meM hai vaha 'navaraM maMciThThA jahaNoNaM ekaka samaya ukkoseNa sinni sAgarodamAI pali bhovamasta asaMkhejaizAgamabha. cethA saMjJi mahAyuma zatakano prAraMbha- 'evaM kAule sasaya vi navara' saMciThThaNA' dhyAha TIkArtha-kRSNalezyAvALAonA sambandhamAM pUrvazatakamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe kApatalezyAvALAonA sambandhamAM paNa A zataka kahevuM joIe ahiyAM pahelAM kahyA pramANe audhika prathama samaya vigerethI laIne caramAM carama samaya sudhI 11 agiyAra uddezAo thAya che. paraMtu je bhinnapaNuM 5 sht| 4di mA thanamA Ave che te 'navara saciThThaNA jahaNNeNa bha0 83 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra samayaM' saMsthAnA-avasthitikAlo jaghanyenaikaM samayam 'ukkoseNaM tinni sAgarobamAI paliovamassa asaMkhejjaibhAgamabhahiyAI' utkarSeNa trINi sAgaropamANi palyopamasyAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni idaM tu kathanaM tRtIyapRthivyA uparitana prastaTasthitimAzritya tRtIya pRthivyA uparitanamastuTe palyopamasyAsaMkhyeyabhAgAdhikAni trINi sAgaropamANyAyurbhavatIti pUrvabhavAntimAntarmuhUrta tu pArthakyena na kathitaM tAdRzAntarmuhUrtasya palyopamAsaMkhyebhAga eva samAviSTatvAditi / 'evaM ThiIe vi' evaM sthitAvapi sthitirapi jaghanyena ekamagayAtmikA utkarSeNa panyopamasyAsaMkhyeyabhAgAdhikA trisAgaropamapamANaiva jJAtavyA iti / 'evaM tisu vi. uddesaesu' evaM viSvapi prathamattIyapazcameghadezakeSu avasthAnakAlasthitikAlau jaghanyotkRSTAbhyAM kramazaH kathitaprakAreNa samayamAtraH, palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyahiyAI' isa sUtra pATha dvArA sUtrakAra prakaTa karate haiM-yahAM avasthAna kAla jadhanya se eka samaya kA hai aura utkRSTa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika tIna sAgaropama kA hai| yaha kathana tRtIya pRthivI ke uparitana prastaTa kI sthiti ko lekara kahA gayA hai| kyoMki yahAM para palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga se adhika tIna sAgaropama kI sthiti hai| yahAM para bhI pUrvabhava antarmuhUrta pRthakrUpa se nahIM kahA gayA hai kyoMki isakA samAveza palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgameM kahA hai / 'evaM ThiIe vi' usI ke jaisI sthiti bhI hai| arthAt jaghanya sthiti eka samaya kI aura utkRSTa sthiti palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga se adhika tIna sAgaropama kI hai| 'evaM tisuvi uddesaesu' isI prakAra se avasthAna kAla aura sthitikAla jaghanya aura utkRSTa prathama, tRtIya aura paMcama ekka samaya ukkoseNa tinni sAgarovamAI paliyovamassa asa khejjaibhAgamabhahiyAI' mA sUtrapA dvArA sUtrAre 48 42 che. maDiyAM avasthAna jaghanyathI eka samayane che, ane utkRSTathI pApamanA asaMkhyAtA bhAgathI vadhAre traNa sAgaropamane che. A kathana trIjI pRthvInA uparanA prastaranI sthitine laIne kahela che. kema ke-ahiyAM palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI vadhAre traNa sAgaropamanI sthiti che. ahiyAM paNa pUrvabhavane aMtarmuharta alagarUpathI kahela nathI. kema ke tene samAveza palyopamanA asaMkhyAtamA lAmA cha. 'eva ThiIe vi' mane sthiti paNa tanA prabhArI che. arthAt jaghanya sthiti eka samayanI kahela che. ane utkRSTa sthiti palyopamanA asabhyatamA sAthI padhAre trae sAgarAmanI che. 'evaM tisu vi uddesaesu' Aja pramANe avasthAnakALa ane sthitikALa jaghanya ane utkRSTathI pahelA, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyarcAndrakA TIkA za040 a. za.5 tejolezya saMjhimahAyugmazatam 659 dhika trisAgaropamapramANazceti jJAtavyau / 'sesaM taM ceva' zeSa -tadatiriktaM sarvam eSadezakatritayeSu tathA zeSASToddezakeSu prathamazatavadeva jJAtavyamiti / atrApi pUrvavadevaikAdazodezakA jJAtavyA iti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti| // catvAriMzattame zatake caturtha saMjJimahAyugmazataM samAptam // 40 // 4 // ||'ah paMcamaM sanimahAjummasayaM' // mUlam-evaM teulessesu vi sayaM / navaraM saMciTaNA jahanneNaM ekkaM samayaM uskoseNaM do sAgarovamAiM paliovamassa asNkhejjibhaagmbhhithaaii| evaM tthiiiesuvi| navaraM no snnovuttaavaa| evaM tisuvi uddesaesu sesaM taM ceva / sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! tti|40-5|| ina uddezakoM kA bhI hai aisA jAnanA cAhiye / 'sesa taceva' pAkIkA aura saba kathana ina 3 uddezakoM meM evaM avaziSTha ATha uddezakoM meM prathama zataka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / yahAM para bhI pUrva ke jaise hI 11 uddezaka haiM / 'seva bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba kathana savedhA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|| 40 veM zataka meM yaha caturtha saMjJi mahAyugma zata samApta // 40-4 // alon, mane pAyamA uddezAsamA 55 cha tema sabhA 'sesa' ta ceva' te zivAya bAkInuM bIju saghaLuM kathana A udezamAM ane bAkInA ATha uddezAmAM pahelA kahyA pramANe 11 agiyAra udezAo kahyA che. __ 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti bhagavan mApa vAnupriyere prabhA) mA viSayamAM kahela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM A viSaya saMbadhInuM sadhaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA sU015 cALIsamA zatakamAM A cothuM saMjJimahAyuma nAmanuM zataka samAsa 40-4 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre __ chAyA-evaM tejolezyeSvapi zatam / navaraM saMsthAnA jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa dve sAgaropame palyopamasyAsaMkhyeyabhAgAbhyadhike / evaM sthitAvapi / navaraM no saMjJopayuktA vA / evaM triSvapi uddezakeSu zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 4015 // TIkA--'evaM teulessesu vi sayaM' evaM tejolezyeSvapi zatam, tejolezyaH kRtayugma kRtayugma saMjJipazcindriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante kiM, nairayikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatyotpadyante ? ityAdi samagramapi etacchatakIya prathamazata matrAvartanIyam / prathamazatApekSayA yadvailakSaNyaM tadarzayati-'navaraM' ityAdinA'navaraM saMcidvaNA jahannaNa ekkaM samayaM' navaraM saMsthAnA-avasthitikAlo jaghanyena ekaM samayam, 'ukosegaM do sAgarovamAiM pakiovanassa akhejjaibhAgamabhahiyAi" uskaga dve sAgaropame palpopamasyAsaMkhyeyabhAgAbhyadhike palyopamA zataka 40 pAMcavAM saMjJi mahAyugma zata 'evaM teulesselu vilayaityAdi TIkArtha-he bhadanta ! kRtayugma kRtayugma rAzipramita tejolezyAvAle saMjJi paMcendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyAve nairapikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? ityAdi rUpa se sampUrNa prathama zata isI 40 ve zataka kA yahA~ kara lenA cAhiye parantu yahAM jo prathama zata kI apekSA kathana meM antara hai, use 'navaraM saMciTThaNA jahanneNaM ekka samaya' ukkoseNaM do sAgarovamAi, paliovamasta asaMkhejjaibhAga manbhahiyAI' sUtrakAra ne isa sUtrapATha dvArA pradarzita kiyA hai-yahAM - pAMcamA saMsI mahAyugma zatakano prAraMbha- 'eba teulessesu vi saya' tyAta TIkArtha-he bhagavad kRtayugya kRtayugma rAzipramANuvALA tejalezyAvALA saMgni paMcendriya ja kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiyacanikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA demAMthI AvIne utpanna thAya che ? A vigere prakArathI A cALIsamA zatakanuM paheluM zataka saMpUrNa rIte ahiyAM kahevuM joIe. paraMtu te pahelA zatanA 4thana 32di maDiyA 2 vizeSAzu cha, ta 'navara saciguNA jahaNNeNa ekka samaya ukkoseNa do sAgaroMvamAi paliovamassa asaMkhejjaibhAgamabhahiyAI' sUtrakAre A sUtrapATha dvArA pragaTa karela che. ahiyAM avasthAna kALa jaghanyathI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 a.za.5 tejolezya saMjJimahAyugmatam 661 saMkhyeyabhAgAdhika sAgaradvayAtmakAvasthAna kAla kathana mIzAnadeva paramAyurAzritya jJAtavyamiti / 'evaM ThiIe vi' evaM sthitAvapi evamAyuSaH sthitirapi jaghanyo skRSTAbhyAmekasamayamamANA palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikadvisAgaropamapramANA ca bhavatIti bhAvaH / 'navaraM nosannovauttA vA' navaraM tejolezya saMkSipazcendriyAno saMjJopayuktA vA bhavantIti / evaM tisu vi uddesaemu evameva triSyapi prathama tRtIya paJcamodezakeSvapi avasthiti sthityAde jJAtavyam 'sesaM taM ceva' zeSaM-tadatirikta sarva tridezakeSu zeSASToddezakeSu ca tadeva prathamazatakoktameva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // // catvAriMzattameM zatake paMcamaM sajJimahAyugmazataM samAptam // 4015 // avasthAna kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika do sAgaropama kA hai aise avasthAna kAla kA kathana yahAM tejolezyA kI utkRSTa sthiti ko lekara kahA gayA hai / kyoM ki IzAnadevaloka ke devoM kI utkRSTa Ayu palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika do sAgaropama kI hai| 'evaM ThiIe vi' sthitikAla bhI avasthAna kAla ke jaisA hI hai / 'navaraM no sannovauttA' ye tejolezyAvAle saMjJi paMcendriya jIva no saMjJIpayukta bhI hote haiN| 'evaM tisu vi uddesa esu' isI prakAra se avasthAnakAla aura sthiti kAla Adi kA kathana prathama, tRtIya aura paMcama ina tIna uddezakoM meM bhI kara lenA cAhiye 'sesaM taM ceva inake atirikta aura saSa kathana avaziSTa ATha uddezakoM meM 3 tIna aura 8-11 uddezoM meM prathama zataka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai / 'seva bhate ! seva bhaMte !tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / eka samayane ane utkRSTathI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI vadhAre be sAgaropamAne che. evA avasthAna kALanuM kathana ahiyAM teolezyAnI utkRSTa sthitine laIne kahela che. kemake-IzAna devamAM devenuM utkRSTa Ayu 55mnaa masaNyAta mAgaNI padhAre meM sAgaropabhanu che. 'evaM ThiIe vi' sthiti 56 manasthAna pramANe che. 'evaM tisuvi udesaesa' mA pramANe avasthAnakALa ane sthitikALanuM kathana pahelA, trIjA, ane pAMcamA A traNa uddezAomAM paNa karI levuM joIe. A kathana zivAya bIju saghaLuM kathana bAkInA ATha uddezAomAM 3 ane 8-11 uMdezAomAM pahelA zatakamAM je pramANe kahela che, eja pramANe che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 663 - -- bhagavatIsUtre // 'aha chaTuM mahAjumma sayaM' // mUlam-jahA teulessA sayaM tahA pamhalessAsayaM pi| navaraM saMciTThaNA jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM dasa sAgarovamAiM aNtomuttmbbhhiyaaii| evaM ThiIe vi| navaraM aMto. muhuttaM na bhannai / sesaM taM ceva / evaM eesu paMcasu saesu jahA kaNhaleslAsae gamao tahA neyavo jAva annNtkhutto| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // ||cttaaliisime sae chaThe mahAjummasayaM samattaM // chAyA--yathA tejolezyAzataM tathA padmalezyAzatamapi / navaraM saMsthAnA jaghanyenai samayam utkarSeNa daza sAgaropamANi antarmuhUrtAmyadhikAni / evaM sthitAvapi navaramanta muhUrta na bhaNyate zeSaM tadeva / ekmeteSu paJcamu zateSu yathA kRSNalezyAzate gamaka stathA netavyo yAvadantakRtvaH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! // catvAriMzattame zatake SaSThaM saMjJimahAyugmazata samAptam // 40 // 6 // TIkA--'jahA teulessAsayaM sahA pahileksAsayaM pi' yathA tejolezya isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 ve zataka meM yaha pAMcavAM saMjJimahAyugmazata samApta hubhA // 40-5 // zataka 40 chaTThA mahAyugma sht| 'jahA teulessAmaya ta hA pamhalesmAmayaM pi' ityAdi 40-6 // TIkArya-jisa prakAra 11 uddezakoM se samanvita tejolezyA zata 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' 7 mAvan 2015 pAnupriye mA viSayamA je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. cALIsamA zatakamAM A pAMcamuM saMpatti mahAyugma nAmanuM zataka samAptA ___74! bhAyubha zata pAna'jahA teulessAsayauM tahA pamhaleksAsa ya pityAdi je pramANe agiyAra uddezAovALuM tejezyA zataka kahela che, e ja 1140-5 // zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za04. a. za. pAlezya saMzimahAyugmazatam 163 zatamekAdazodezakasaMyukta bhaNitaM tathA tenaiva prakAreNa padmalezyAzatamapi ekAdazodezakasaMyukta bhaNitavyam / evameva tejolezyAzate yat yat-yathA-yathA kathitaM tat tat sarva tenaiva rUpeNAtra padmalezyAzate'pi jJAtavyamiti / tejolezyazatApekSayA yadvailakSaNyaM tadarzayati-'navaraM' ityAdinA 'navaraM saMciTThaNA jahanneNaM ekkaM samayaM' navaraM saMsthAnA-teSAmavasthitikAlo jaghanyena ekaM samayamekasamayAtmakaH 'uko seNaM dasasAgarobamAiM aMgomuttamamahiyAI utkarSeNAvasthitikAlo dazasAgaropamANyantarmuhUrtAbhyadhikAni / utkarSeNa daza sAgaropakahA gayA hai / usI prakAra se yaha pAlezyAzata bhI ekAdaza uddezakoM se samanvita karake kaha lenA cAhiye / isa prakAra tejolezcAzata meM jaisA jaisA kahA gayA hai vaisA vaisA padmalezyA zata meM bhI kahanA cAhiye / parantu jo usakI apekSA yahAM bhinnatA hai use sUtrakArane 'navara saciTThaNA jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM dasa sAgarovamAI" aMtomuttamambhahiyAI' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA hai-yahAM avasthAna kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa eka antarmuhUrta adhika daza sAgaropama kA hai / utkRSTa se avasthAna kAla jo isa pramANa kA kahA gayA hai vaha brahmaloka ke dezoM kI Ayu ko Azrita kara ke kahA gayA hai| brahmaloka meM padmazyA hotI hai aura vahAM itanI Ayu hotI hai| yahAM jo ise eka antarmuhUrta ko vizeSita kiyA hai vaha pUrvabhava ke antima antarmuhurta ko Azrita kara ke kiyA hai| pramANe A padmavezyA zataka paNa agiyAra udezAothI yukta kahevuM joIe. A rIte tejezyA zatakamAM je je rItathI kahevAmAM Avela che. eja pramANe A pazcalezyA zatakamAM paNa kahevuM joIe. paraMtu te kathana karatAM A thanamA 2 vizeSayA che sAre 'navaraM saMciguNA jahaNNeNa eka samaya ukkoseNa dasasAgarovamAiM aMtomuhuttamamahiyAI' mA sUtra 54aa prapaTa resa che. ahiyAM avasthAnakALa rahevA no samaya jaghanyathI eka samayane ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrta daza sAgarepamo che. utkRSTathI avasthAna kALanuM je A pramANe kahela che, te brahmalekanA denI AyuSyane Azraya karIne kahela che. brahmakamAM padmazyA hoya che. ane tyAM te pramANenuM AyuSya hoya che. ahiyAM je tene eka aMtamuhUrtanuM vizeSaNa kahela che te pUrvabhavanA chellA matabhUitanA mAzraya zana cha 'evaM ThiIe vi' sthiti para masthAna Aja pramANuna 4 cha. 'navara aMtomuhuttaM na bhannaI' paratu sthitijanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTa bhagavatIsUtre " mANItyAdi yat kathitaM tad brahmalokadevAnAmAyurAzrityeti jJAtavyam brahmaloke hi padmalezyA bhavati etAvadAyuzca bhavati antarmuhUrtta ca prAktana bhavAvasAnavarttIti 'evaM ThiIe vi' evaM sthitAvapi sthitirapi jaghanyotkarSAbhyAmetAvat pramANaiva / 'navaraM aMtomuhataM na bhanna' navaraM kevalaM sthita antarmuhUrte na bhavyate dazasAgaropamamAtra meva vaktavyamiti / 'sesa taM cetra' zeSa - navaramityAdinA yat kathitaM tadatiriktaM sarvaM tejolezyAvadeva vaktavyamiti / evaM eesa paMcasu sasu jahA kaNhalessAe gamao tahA neyabvo' eteSu paJcasu zateSu kRSNanIlakapotatejaH padmalezyAzateSu yathA kRSNalezyAzate gamakastathaiva gamako netavyaH sarvANyapi etAni zatAni kRSNayazavadeva jJAtavyAni iti / ekAdaza ekAdazaudhikAdyuddezayuktAni / kiyatpa'evaM ThiIe vi' sthitikAla bhI avasthAnakAla ke jaisA hI hai / 'navaraM anomu na bhanna' parantu sthitikAla ke kathana meM antarmuhurta nahIM hai ataH yahAM sthitikAla kevala daza sAgaropama kA hI hai / eka antamuhUrta adhika daza sAgaropama kA nahI hai / 'sesa' ta' ceva' ina ke sivAya avasthAna aura sthiti kAla ke vinA aura saba kathana yahAM tejolezyA ke kathana ke jaisA hI hai / 'evaM eesa paMcasu sasu jahA kaNhalessAe gamao tahA neyavtro' isa prakAra ina pAMca zatoM meM kRSNa, nIla, kApota, teja, aura padmalezyA zartoM meM- kRSNalezvA zata meM jaisA pITha kahA gayA hai usI prakAra se pATha kahanA caahiye| ye saba zata 11- 11 uddezakoM meM se yukta haiM / kRSNalezyA zata ke jaise samasta prANa, yAvat samasta satva kRSNalezyAvAle jIva rUpa se pahile yAvat anantavAra utpanna ho cuke haiN| yahAM taka kA kathana kathanamAM aMtamU hU hAtu nathI. tethI ahiyAM sthitikALa kevaLa dasa sAgare - ymn| 4 che. aMtarmuhUrta adhika isa sAgaropamA nathI. 'sesa' ta' reva' A kathata sivAya avasthAna ane sthitikALanA graMthana zivAya khAkInu saghaNu athana aDiyAM televezyAnA uthana prabhA 4 che. 'evaM eesu paMcasu sasu jahA kaNhalessAe gamao tahA neyavtro' mA rIte yA pAMca zatIbhA~ eTale ke kRSNa, nIla, kApeta tejo ane padma lezyAvALA zatakamAM kRSNalezyA vALA zatakamAM je pramANe kahela che, eja prakAranuM kathana saghaLI lesthAonA saMbaMdhamAM kahevu' joI e. A badhA zatakA 11-11 agiyAra agiyAra uddezAovALA thAya che. kRSNulesyAvALA zatakanA pATha saghaLA prANA yAvat saghaLA satve kuSNuvezyAvALA jIva paNAthI pahelAM yAvata anaMtavAra utpanna thaI cukyA che. A kathana sudhInuM' kathana ahiyAM kahevu joIe, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za04. a. za.7 zuklalezya saMzimahAyugmazatam 665 yantaM kRSNalezAzatAjjJAtavyaM tabAha-'jAva' itgadi, 'jAva aNaMtakhutto' yAvadanantakRtvaH upapAtAdArabhya atha bhadanta ! sarve pANAH yAvatsarve sattvAH kRSNAdilezyatayA samusanapUrvAH kim ? gautama ! sarve mANA yAvarasarve sattvAH asakata anantakRtvo vA samutpannAH kRSNalezyAdi lezyatayA, etatparyantaM jJAtavyamiti 'se bhaMte ! sevaM bhaMte / ti tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // // catvAriMzattame zatake SaSThaM saMjhimahAyugmazataM samAptam // 40 // 6 // ||'ah sattamaM sambhimahAjummasayaM mUlam-sukkalessasayaM jahA ohisayaM / navaraM saMciTaNA ThiIya jahA kaNhalessasae sesaM taheva jAva annNtkhutto| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| cattAlIsaime sae sattamaM sanni mahAjummasayaM samattaM // 40-7 // chAyA--zuklalezyazataM yayaudhikazatam / navaraM saMsthAnA sthinizca yathAkRSNalezvazate / zeSaM tathaiva yAvadanantakRtvaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||ctvaariNshttme zatake saptamaM saMzimahAyugmazataM samAptam // 40 // yahAM kahanA 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI haiM 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 40 veM zataka meM yaha chahA saMjJi mahAyugma zata samApta huA // 40-6 // zataka 40 sAtA saMjJi mahAyugma zata 'sukkalessasaya jahA ohisaya' ityAdi0 'sevabho / sevaM bhaMte ! tti' mApana mA viSayamA mA5 devAnupriye je pramANenuM kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvothA satya ja che, he bhagavAna A5 devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 vAcALIsamAM zatakamAM chaThuM saMjJi mahAyugma zataka samApta 40-dA sAtamA saMjJi mahAyugma zatakane prAraMbha-- 'sukkalessasaya jahA ohisaya' tyAdi bha0 85 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIspre TIkA--'sukalessasayaM jahA ohiyasayaM' zuklezyazataM yathadhikazatam' deva svAriMzattamazatakasya yat prathamaM zataM tata audhikazataM tasmin prathamazatake kRtayugmakRtayugmasaMzipaJcendriyANAM yena rUpeNostAdikaM kathita tenaiva rUpeNa upapAtAdikaM yathAvannirUpya zuklale iyazatamaSi bhaNitavyam / prathama zatApekSayA yadvailakSaNyaM darzayati 'navare' ityAdinA 'navaraM saMciNA ThiIya jahA kaNDa lessasae' navaraM - kevalaM saMsthAnAvasthitikAlaH sthitirAyuSo yathA kRSNalezyazane avasthitikAlo jaghanyena eka samaya mutkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi antamuhUtIbhyadhikAni zuklalezyAvasthAnamityarthaH / etaca pUrva bhagatAntimAnta duH TIkArtha- jaisA audhika zata kahA gayA hai vaisA hI zukkalalezyA vAle jIvoM ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhiye / cAlIza veM zataka kA jo prathama zata hai usakA nAma audhika zata hai / usa prathama zata meM kRtayugma kRtayugma saMjJi paJcendriya jIvoM kA jisa rUpa se utpAda Adi kahA gayA hai usI rUpa se kRtayugma kRtayugma rAzipramita zuklabAle ina saMjJi pazcendriya jIvoM kA bhI isa zata meM utpAda Adi kaha lenA cAhiye | 'navara' saMciNA ThiI ya jahA kaNhalessasae' parantu usa prathama zata kI apekSA isa zuklalezya zata meM avasthAna aura sthiti ko lekara bhinnatA hai / yahAM avasthAna kAla aura sthitikAla kRSNalezya zata meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai / isa prakAra avasthAna kAla yahAM para jaghanya se 1 samaya kA aura utkRSTa se antarmuhUrtta TIkA-au ghaka zatakamAM je pramANenu kathana kahevAmAM Avela che, eja pramANenu kathana jIlalesyAvALA jIvenA sambandhamAM paNa zataka kahevu joI e. cALIsama zatakanuM je pahelu zataka che, tenu nAma audhika zataka kahela che. te pahelA zatakamAM mRtyugma kRtayugma saMgI pacendriya jIveAnA utpAda je pramANe kahela che, eja pramANe kRtayugma mRtayugma rAzipramANavALA zukalalezyAvALA A satti pa'cendriya jIveAnA A zatakamAM utpAda vigere kahevA se. 'navara' saMcitRRNA ThiI ya jahA kaNhalesssae' 52'tu te paDelAM zatanI apekSAe A zukalalezyA zatakamAM asthAna ane sthiti saMbadhI judApaNu kahela che. ahiyAM avasthAna kALa ane sthiti kALa kRSNalekhyAzatakamAM je pramANe kahela che, eja pramANe che. A rIte ahiyAM avasthAnakALa jadhanyathI 1 eka samayanA ane utkRSTathI antamUhUta' vadhAre 33 tetrIsa sAgaropamanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.7 zuklalezya saMzimahAyugmazatam 667 muhartam, anuttaravimAnadevAyuzca Azritya vijJepam sthitistu vayastriMzasAgase pamANIti / atra 'antarmuhartA adhikAni' iti na vaktavyamiti 'sesaM taheba jAva aNaMtakhutto' zeSa navaramityAdinA yat kathitaM tadatiriktaM sarva parimANAdikaM adhika 33 sAgaroSama yahAM utkRSTa se jo itanA kAla kahA gayA hai vaha pUrvabhava ke antima antarmuhUrta ko lekara to antarmuhUrta adhika kahA hai aura anuttara devoM kI utkRSTa Ayu 33 lAgaropama kI hotI hai aura vahIM zuzalalezyA hotI hai| isa bhAva ko Azrita kara 33 sAgaropama kAla kahA~ hai / sthiti ke sambandha meM bhI aisA hI kathana haiN| parantu 33 sAgaropama ko yahAM eka antarmuharta se adhika isa vize. SaNa se vizeSita nahIM kiyA hai / 'sesaM taheva jAba aNaMtakhutto' bAsI kA aura saba utpAda Adi kA kathana prathama zata ke jaisA hI hai| isa prakAra yahA~ prathamazana kA kathana 'samasta prANa dhAvat samasta satva kRtayugma kRtayugma rAzi pramita zukla lezyAvAle saMjJi paMcendriya jIva rUpa se anantavAra utpanna ho cuke haiN| isa antima pATha taka kA yahAM para kathana karanA caahiye| 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! jasA Apane yaha kahA hai vaha satha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara kahela che. ahiyAM utkRSTathI je ATalo kALa kahela che, te pUrvabhavanA chellA aMtarmuhUta ne laIne aMtamuhUrta adhika kahela che. ane anuttara devenuM utkRSTa AyuSya 33 sAgarepanuM hoya che. ane zukalalesthAnuM AyuSya paNa eja pramANe hoya che. A bhAvane Azraya karIne 33 tetrIsa sAgarepamALa kahela che. sthitinA saMbaMdhamAM paNa eja pramANenuM kathana samajavuM paraMtu 33 tetrisa sAgarepamane ahiyAM eka aMtamuhUrtathI adhika ema kahela nathI. 'sesa taheva jAva agatakhutto' pAzrIna bhI saghaNu meTa 3 G56 vigere saMbaMdhI kathana pahelA zatakamAM kahyA pramANe che. A rIte ahiyAM pahelA zatakanuM kathana saghaLA prANe yavat saghaLA sa kRtayugya kRtayugma, rAzipramANuvALA zukalezyAvALA saMgni paMcendriya jIva paNAthI anaMtavAra utpana thaI cukela che, A chellA pATha sudhInuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. ___ 'seva' bhaMte ! seva' bhaMte ! ti' 3 mAvana mA viSayamA mA5 vAnupriye je pramANe kahela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya che he bhagavana ApI devAnupriyanu saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 bhagavatI sUtre tadeva prathamazavadeva jJAtavyaM yAvat anantakRtvaH / etatparya taM prathamazamihAdhyevyamiti / seva bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadeva bhadanta / tadeva bhadanta iti // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha- prasiddhavAcaka- pazcadazabhASAkalitaLalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " magavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm catvAriMzattame zata ke saptamaM saMjJimahAyugmazataM samAptam ||40|7|| gautamane prabhuzrI ko vandanA aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsaveM zataka kA sAtavAM saMjJi mahAyugma zata samAna 40 - 7 // vanA karI temene namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para khirAjamAna thayA. 1AsU.1A jainAcAya jainadhama divAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA cALIsamA zatakamAM sAtamuM zataka samApta 540-7NA zrI bhagavatI sUtra : 17 Pin
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2010 a. za.8 bhavasiddhika kR.ka. saMzimahAyugmani0 669 'aha aTTamaM sanimahAjummasayaM // mUlam-bhavasiddhiya kaDajummakaDajummatannipaMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? jahA paDha sayaM tahA geyavvaM bhavasiddhiyAbhilAveNaM / navaraM savapANA0 No iNaTre smtthe| sesaM taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // cattAlIsaime sae aTThamaM sannimahAjummasayaM samattaM // 40-8 // chAyA--bhavaddhikakRtayugmakRtayugmasaMjJAzcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? yathA prathama saMjJizataM tathA jJAtavyaM bhavasiddhikA'milApena / navaraM sarve mANAH nAyamarthaH samarthaH / she| tadeva / tadevaM bhadanta ! 2 iti // // catvAriMzattame zatake aSTamaM saMjJimahAyugbhazata samAptam / / 408 // TIkA--'bhavasiddhi kakaDajummakaDajummasannipaMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' bhavaddhika kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatyotpadyate iti praznaH / uttaramAhaatidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA paDhamaM sannibhayaM tahA ne pavvaM bhavasiddhiyA zataka 40 AThavAM saMjJi mahAyugma zata 'bhavasiddhiya kaDajumna kaDajumma sanni paMciMdiyANa bhate !" ityAdi TokArtha-he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA paDhama sanisayaM tahA neyavvaM bhavasiddhiya abhilAveNa' he gautama ! jisa prakAra se AThamAM saMjJi mahAyugma zatakane prAraMbha-- 'bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaMcadiyANa bhaMte ! tyA TIkArtha-he bhagavana bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJI paMcendriya che kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcAnike mAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznano uttara ApatAM prabhuzrI atidezathI kahe che ke'jhaa paDhana sannimaya tahA neya bhAsiddhiya abhilAveNa' he gautama ! 2 prabhAga zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 670 bhagavatIsUtre bhilAveNaM' yathA prathama saMjJizataM tathA jJAtavyam, bhavaddhikAbhilApena etasya catvAriMzattamazatakamayamazate saMkSipaJcendriyANAmupapAto yena rUpeNa kayita stenaiva rUpeNa bhavasiddhikAbhilAyena 'bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriyAH khalu evaM rUpAmilApena upapAtAdi varNanIyaH / atrApi ekAdazoddezakA vaktavyAH / saMjJipazcendriyazatApekSayA yadvailakSaNyaM taddarzapati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM savvapANA, No iNaDhe samaDe' navaraM sarve prANA:0 nAyamarthaH samarthaH, he bhadanta ! sarve prANA yAvat sarve sattAH kiM bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcandriyatayA samutpabhapUrvAH, iti praznasya prathamazate ananta kRtvaH samutpannapUrvA ityuttaraM dattam, ihatu 'nAyamarthaH samarthaH' sarve jIvAH nAma saMjJiyazcendriyatve bhavasiddhikatayA samu. isI 40 veM zatakake prathama zataka meM saMjJipaMcendriya jIvoM kA upapAta kahA gayA hai usI prakAra se bhavasiddhika abhilApa se-he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriya jIva 'isa rUpa abhilApa se-inakA bhI upapAta Adi varNita kara lenA caahiye| yahAM para bhI 11 uddezaka haiM / saMjJi paMcendriya zata kI apekSA jo isa zata meM bhinnatA hai vaha 'navaraM savve pANA No igaTTe sama?' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai-arthAt 'he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta satva kyA kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriya rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? hAM, gautama ! yAvat anantavAra ve isa rUpa se utpanna ho cuke haiN| aisA uttara prabhuzrIne kahA hai / so aisA uttara isa prazna kA yahAM para nahIM kahanA / kyoM ki samasta prANa yAvat samasta satva yahAM saMjJi A cALIsamA zatakanA pahelA zatakamAM saMgni paMcendriya jIvone upapAta kahela che, e ja pramANe bhavasiddhika abhilApathI he bhagavan! bhavasiddhika kutayuma katayugma saMkSipaMcendriya jIve A pramANenA abhilApathI teonA upapAta vigerenuM varNana karI levuM joIe. ahiyAM 11 agiyAra heshaa| 3 . ta 'navara' savve pANA No iNadve samadR' / sUtramA baa2|| pragaTa karavAmAM Avela che. arthAt he bhagavana saghaLA prANe yAvat saghaLA sa zuM bhavasiddhika kRtayugma kRtayuma saMjJi paMcendriya paNAthI pahelAM utpanna thaI cukelA che? hA gautama ! yAvat anaMtavAra teo e rUpathI utpanna thaI cukayA che. A pramANene praznottara prabhuzrIe kahela che te A pramANeno uttara ahiyAM kahevAnuM nathI. kema ke-saghaLA prANe yAvat saghaLA satve A rUpathI anaMtavAra utpanna thayA nathI. A kathana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana pahelA zataka pramANe ja che. zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za940 a. za.8 bhavasiddhika kR.ka. saMzimahAyugmani0 61 emapUrvA ityuttaram ata etad ubhayoH zatayo vailakSaNyamiti / 'sesaM taheva' zeSaM bhavaramityanena yaha kathitaM tadatirikta sarva prathama zatavadeva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / // catvAriMzattame zatake aSTamaM saMjhimahAyugmazataM samAptam // 448.! // aha navamaM samimahAjummasayaM // mUlam-kaNhalesa bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiyakaNhaleslasayaM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| cattAlIsaime sae navamaM sannimahAjummasayaM samattaM // 40-9 // __chAyA- kRSNalezya bhavasiddhika kRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evametenAbhilA pena yathA audhikakRSNalezyazatam / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // // catvAriMzattameM zatake navamaM saMjJimahAyugmazataM samAptam // 409 / pacendriya meM bhavasiddhika rUpa se anantavAra utpanna nahIM hue hai| 'sesa taheva' bAkI kA aura saca kathana prathama zataka ke jaisA hI hai| 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa kA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA evaM namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 ve zataka meM yaha AThavAM mahAyugmazata samApta 40-8 // zataka nauvA mahAyugmazata 'gha.halessa bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaciMdiyANa bhaMte !' 'se bhaMte ! seva bhaMte ! tti' bhagavan mA5 pAnupriyanu mA 4thana sava satya ja che. he bhagavana ApanuM A kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. cALIsamA zatakamAM A AThamuM mahAyugma zataka samApta 40-8 navamA mahAyugma zatakane prAraMbha-- 'kaNhalesa bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanipaciMdiyANa bhaMte ! tyAle zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 bhagavatIste TIkA--'kaNhachessa bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma samipaMciMdiyANaM bhaMte / ko ubavajjati' kRSNalezye bhava siddhika kRtayugma kRtayugma saMkSipaJcendriyAH khallubhadanta ! kuta utpadyante ki nairayi kebhya Agatya yAvad devebhyo vA Agaraye. tyAdi praznaH, uttaramAha-'eca' ityAdi, 'evaM eeNaM abhigavaNaM jahA ohiya kaNhalessasayaM' evametenAbhilApena yathA audhikakRSNalezyazatam tatra yathA kRSNalezyAnAmupapAtAdiko varNita stathaiva kRSNazyamavasidika kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcendriyANAmapi upapAto vaktavyaH / ekAdazodezakA api vaktavyAH 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // // catvAriMzattame zatake navamaM saMkSipazcendriyamahAyugmazataM samAptam // 40 // 9 // TIkArtha-he bhadanta ! kRSNa lezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRta. yugma saMjJi pacendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiya kaNhalessasa' he gautama ! isa abhilApa dvArA jaisA kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM audhika kRSNalezyazata kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye |audhik kRSNalezyA zata yaha 40 ve zataka kA dvitIyazata hai| usa meM kRSNa. lezyAvAloM kA upapAta Adi varNita huA hai / so usI prakAra se isa zata meM bhI kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriyoM ke bhI upagata Adi kA varNana kara lenA cAhiye / yahA~ TIkAI he bhagavAna kRSNalezyAvALA bhavasiddhikakRtayugya kRtayugma saMjJipaMcendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikomAMthI AvIne utpanna thAya che athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'evN eeNa abhilAveNa jahA kaNha lessasaya" 3 gautama ! ma malitA5 dvaa2|| kRSNalezyAvALAonA saMbaMdhamAM auvika kRSNalezyAzataka kahela che. eja pramANe ahiyAM paNa kahevuM joIe audhika kRSNalezyAzataka e 40 cALIsamAM zatakanuM bIju zataka che. temAM kRSNavezyAvALAonA upapAta AdinuM varNana karavAmAM Avela che. e ja pramANe A zatakamAM paNa kRSNalezyAvALA bhavasiddhika kUtayugya kRtayugma saMjJi padrinA upapAta vigerenuM varNana paNa karI levuM joIe. ahiyAM paNa 11 agiyAra udezAo kahevA joIe. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikArIkA za030 ma. za.10 nIlalezya bhavasiddhikazatam 671 ||'ah dasarpa sanimahAjummasayaM // mUlam-evaM nIlalessa bhavasiddhiehi vi sayaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti cattAlIsaime dasamaM sannimahAjumma sayaM // 40-10 // chAyA--evaM nIlachezyasidikairapi zatam / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta ! catvAriMzatame zatake dazama saMjJi mahAyugmazataM samAptam // 40 // 10 // TIkA--'evaM nIlezya bhavasiddhiyae hi vi sayaM' evaM nIlalezya bhavasiddhikairapi zataM yathA kRSNazyamavasidikakRtayugmakRtayugma saMkSipazcandriyazatam asyaiva zatakasya tathaiva nIlalezya bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriya para bhI 11 uddezaka kahanA cAhiye / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jesA Apane yaha kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| zataka 40 dazavAM saMjJi mahAyugma zata cAlIsavAM va zata meM navavAM mahAyu mahAyu ma zata samApta // 40-9 // 'evaM nIlalessa bhavasiddhie vi sayaM-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' TIkArtha-isI prakAra nIlalezyAvAle kRtayugmakRtayugma rAzi pramita bhavasiddhika saMjJi paMcendriya jIvoM ke sambandha meM bhI yaha zata kahalenA cAhiye / yaha zata bhI 11 uddezakoM se yukta hai| yahAM atideza dvArA 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' 8 sAvana mA5 hevAnupriye mA viSayamA je pramANenuM kathana karela che. te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. masUtranA navamuM mahAyugma zataka samApta 40-9 dazamA saMjJi mahAyugma zatakane prAraMbha-- 'evaM nIlalessabhavasiddhie vi saya'-'seva bhaMte ! seva' bhaMte ! tti' TIkArya-Aja pramANe eTale ke upara kahyA pramANe nIlalezyAvALA kRtayugma kRtayuMma rAzipramANuvALA bhavasiddhika paMcendriya jIvonA saMbaMdhamAM paNa A zataka kahevuM joIe, A zataka paNa agiyAra uddezAothI yukta che. ahiyAM bha0 85 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre zatamapi ekAdazoddezakayukta bhavati kevalaM kRSNapadasthAne nIlapade ghaTayitvA zataM vaktavyam, tathAhi-nIlalezya bhavasiddhika kRtayugmakana yugmasaMkSipaJcendriyA khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairapikebhyo yAvadevebhya iti praznaM kRtvA caturgatikebhya Agatya nIlalezyamavasiddhikatayA samutpadyante ityAdikaM sarvam audhikanIlalezyazamiva sarva jJAtavyamiti saMkSepA, seva bhaMte ! sevaM bhaite ! ti' tadevaM yaha batalAyA gayA hai ki jaisA kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi pacendriya jIvoM ke sambandha meM 11 uddezakoM se yukta zata kahA gayA hai / so vaisA hI yaha zata bhI kahanA cAhiye / parantu yahAM kRSNaleyA pada ke sthAna meM nIlalezya pada ko jor3akara AlApaka kahanA cAhiye / jaise-nIlalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi pacendriya jIva he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM aisA kahanA cAhiye ki ye cAroM gatiyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ityAdi rUpa se saba kathana audhika nIlalezya zata ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha nIlalezya bhavasiddhika ke viSaya meM kahA hai vaha saca sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko atideza dvArA e kahyuM che ke-je pramANe kRSNalezyAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMgni paMcenidraya jInA saMbaMdhamAM 11 agiyara uddezAo vALuM zataka kahevAmAM Avela che, te ja pramANenuM A zataka paNa kahevuM paraMtu A zatakamAM kRSNalezyA padanA sthAnamAM nIlezyA e pada mUkIne AlApake kahevA joIe. jema ke-nIlalezyAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayuma saMpiMcendriya jIve he bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM evuM kahevuM joIe ke-teo cAre gatimAMthI AvIne utpanna thAya che. vigere prakArathI saghaLuM kathana auvika kRSNavezyA zatakanA kathana pramANe ja samajavuM. 'seva bhate ! seva' bhate ! tti' mApana bhA5 / nupriye maansshy|| bhavasiddhikanA viSayamAM je pramANenuM kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a.za.11-14 bhavasiddhikasaptazatakAni 675 madanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! nIlalezya bhavasiddhikaviSaye yad devAnubhiyeNa kathitaM tatsarva sarvathaiva samiti kathayitvA gautamo yAvat yathAsukhaM viharatIti // // catvAriMzattame zatake dazama saMjJimahAyugmazataM samAptam / 40110 // 11-14 saMnimahAjummasayAI' mUlam-evaM jahA ohiyANaM sanni paMciMdiyANaM satta sayANi bhaNiyANi evaM bhavasiddhiehi vi satta sayANi kAyavvANi / navaraM sattasu vi saesu savva pANA0 jAva No iNaTre samaTe, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti / bhavasiddhiya sayA samattA cattAlIsaime sae 11-14 sannimahAjummasayANi samattANi chAyA--evaM yathodhikAni saMkSipaJcendriyANAM sapta zatAni bhaNitAni evaM bhavasiddhikarapi sapazatAni kartavyAni / navaraM saptasvapi zateSu sarvapANA yAt nAyamarthaH smrthH| zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // bhavasiddhikazatAni samAptAni // catvAriMzattame zatake ekAdazAdArabhya caturdazaM saMjJimahAyugmazataM samAptam / 40 / 11-14 / vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 veM zataka meM yaha 10 vAM saMjJi mahAyugma zata samAsa 40-10 // zataka 40 gyArahavAM, bArahavAM, terahavAM, aura caudahavAM, mahAyugma zata 'evaM jahA ohiyANi sanipacidiyANa satta sayANi bhaNiyANi evaM bhavasiddhiehi vi satta sathANi kAyavvANi / 40-10 // pramANe kahIne gautamasavAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. cALIsamA zatakamAM A dasamuM saMjJimahAyugma zataka samApta 540-1nA agyAramA bAramA teramA caudamA mahAyune prAraMbha-evN jahA ohiyANi sanni ciMdiyANa satta sayANi bhaNiyANi evaM bhavasiddhie hi vi satta prayANi kAyavvANi' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TIkA--' evaM jahA oDiyANi sannipacidiyANaM satta sayANi bhaNiyANi' evaM yathA audhikAni sepiJcendriyANAM saptazatAni prathamam adhikam, dvitIyaM kRSNalezyam 2, tRtIyaM nIlalezyam 3, caturtha kApotalezyam 4, paJcamaM tejoleiyam 5, SaSThaM padmalezyam 6, saptamaM zuklaleiyam 7, evaMrUpANi audhika saMjJipaJcendriyasambandhIni catvAriMzattamazatakasya prathamadvitIyatRtIyacaturthaSaSThasaptamarUpANi zatAni bhaNitAni kathitAni ' evaM bhavasiddhiehi vi satta sayANi kAya vANi' evaM bhavasidvikairapi saptazatAni karttavyAni tatra prathamamadhikaM bhavasiddhizatam 1, dvitIyaM kRSNalezyabhavasiddhikazatam, tRtIyaM nIlezyabhavasiddhikazatam 3, cetitrayaM bhavasiddhikazataM pUrva kathitam asmin sUtre tu TE TIkArtha- jaise saMjJi paMcendriyoM ke sambandha meM sAta audhika zataka kahe gaye haiM / vaise hI saMjJi paMcendriya bhavasiddhikoM ke sambandha meM bhI sAta zataka kaha lenA cAhiye audhika saMjJi paMcendriyoM ke ve sAta zataka isa prakAra se haiM-audhikazata 1, kRSNalezvazata 2, nIlaleiya zata 3, kApotaleiyazata 4, tejolezyazata 5, padmazzata 6, aura zuklalezyazata 7, isa prakAra se ye saMjJi pacendriya jIvoM ke sambandha meM 40 ve zataka meM prathama, dvitIya, tRtIya, caturtha, paMcama, SaSTha aura saptama zata rUpa se kahe gaye haiM / isI prakAra se 'bhavasiddhiehi vi satta sayANi kAyavvANi' bhavasiddhika jIvoM ke sambandha meM bhI sAta zata kaha lenA cAhiye / ina meM prathama audhika bhavasiddhika zata hai 1 dvitIya kRSNalezya bhavasiddhika zata hai| tRtIya nIlalezya bhavasiddhika zata hai| ye tIna bhavasiddhika zata to pahile kahe jA cuke hai| isa sUtra meM to sanni pacendriyAnA sambandhamAM sAta audhika take kahelA che, eja pramANe sajJi paoNMcendriya bhasiddhikAnA sabadhamAM paNa sAta zataka kahevA joie. sa`jJi pacendriyAnA te sAta audhika zatake A pramANe che.-auvika zataka 1 kRSNaayA zataka 2 nIlalezyA zataka 3 kApAtalezyA zataka 4 tejovezyA zataka 5 padmalezyA zataka 6 ane zukalalesyA zataka 7 A rIte A aughika sa'rI pa'cendriya jIveAnA sabaMdhamAM cALIsamA zatakamAM pahelA, khIjA, trIjA, ceAtha, pAMcamAM, chaThA ane sAtamA zataka rUpathI kahela che. eja pramANe 'bhavasiddhiehi vi sattasyANi kAyavvANi' lavasiddhi lavonA saMbadhabhAM paNa sAta zataka kahevA joie. temAM pahelu audhika bharvAsaddhika zataka che. 1 bIju kRSNulezya bhavasiddhika zataka che. trIju nIlalezya bhavasiddhika zataka che. A traNa zatakAtA pahelA kahelA che. A sUtramAM te kevaLa kApAta, teja, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 a. za.11-14 bhavasiddhikasaptazatakAni 677 kApota-tejA-padma-zuklalezyAviziSTAni catvAri zatAni evaM saGkalitAni saptazatAni pratyekamekAdazodezakagamitAni krameNa krttvyaani| AlApamakArastu sarvatra pUrvatradeva kartavya iti / 'navaraM sattam vi sabdha pANA jAva No iNaDhe samaDhe' navara-kevalamaudhikazatApekSayA idameva lakSaNyaM yat saptasvapi zateSu sarve pANA yAvat sarve sattyAH audhika bhavasiddhikakRSNalezyAdika bhavasiddhikatayA samutpannapUrvAH kimiti praznaM kRtvA nAyamarthaH samarthaH, evaM rUpeNa sarvatrApi uttara munneyam, sesaM taM ce' zeSaM nabara-mityanena yadvailakSaNyaM pratipAdita tato'nyat sarvam-audhika saMkSipaJcendriyasa zatasadRzameva jJAtavyamiti / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! 2 iti / ||ctvaariNshttme zatake ekAdazazatAdArabhya caturdazazataparyantaM catvAri saMjJimahAyugmazatAni samAptAni // 40-11-14 // kevala kApota, teja, padma aura zukla ina lezyAoM se viziSTa cAra hI zata kahe haiM / ataH saba milakara kula sAta zata ho jAte haiN| ye sAta zata haiM pratyeka zata 11 uddezaka koM se yukta haiM / ataH ina meM pratyeka meM AlApa prakAra pUrva meM jaisA kahA gayA hai vaisA kahalenA cAhiye 'navaraM sattastu vi saessu savvapANA jAva go iNadde samajhe' parantu yahAM aisA nahIM kahanA cAhiye ki samasta prANa yAvat samasta satva audhika bhavasiddhika rUpa se athavA kRSNalezyAvAle bhavasiddhika rUpa se pahile yAvat anantavAra utpanna ho cuke haiN| yahI vilakSaNatA yahAM audhikazata kI apekSA se hai / 'sesaM taM ceya' bAkI kA aura saba kathana audhika saMjJI paJcendriya sapta zata ke jaisA hI hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / padma ane zukala A vezyAothI yukta cAra zatake ja kahelA che. tethI badhA maLIne kula 7 sAta zatako thaI jAya che. A sAte zatakamAM-dareka zatakamAM 11-11 agiyAra agiyAra uddezAe kahelA che. tethI darekamAM AlApakone 12 paData hA prmaanne| sabhA 'navara sattasu vi saesu savvANA jAva no iNaTe samaDhe paratu maDiyAM se pramANe he na.-saghaNA paaye| yAvatu saghaLA sa aughika bhavasiddhika pazuthI athavA kRSNalezyAvALA bhavasiddhika paNAthI pahelAM yAvata anaMtavAra utpanna thaI cUkela che. audhika zatA 4thana 2di maDiyA ye hA cha. 'sesa ta ceva' mADIna bIju saghaLuM kathana audhika paMcendriya zatakanA kathana pramANe ja che. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' sAvana mApa vAnupriye yA viSayamA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 bhagavatIsUtra ||'ah pannarasamaM sani mahAjummasayaM' mUlam-abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? uvavAo taheva annuttrvimaannvjo| jahA parimANaM avahAro uccattaM baMdho vedo vedaNaM udayo udIraNA ya kaNhalesasae / kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA / no sammadiTrI, micchAdiTrI, no sammAmicchAdiTrI / no nANI, annANI, evaM jahA kaNhalessasae / navaraM no virayA avirayA no virayAvirayA saMciTThaNA ThiIya jahA ohiya uddese| samugghAyA AdillA paMca / udhvaTTaNA taheva aNuttaravimANavajaM / savvapANA jAva No iNaTre samaTe, sesaM jahA kaNhalessasae jAva annNtkhutto| evaM solasasu vi jummesu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti / // 40-15-1 // paDhamasamaya abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati? jahA-sannINaM paDhamasamaya uddesae taheva / navaraM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvastha isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // isa prakAra 40 veM zataka meM gyArahaveM zata se lekara caudahaveM zatataka ke cAra saMjJi mahAyugma zata samApta hue // je pramANe kahela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUnA A rIte cALIsamA zatakamAM agiyAramAM zatakathI laIne caudamA zataka sudhInA cAra saMjJi mahAyugma zatake samApta 40-11-14 zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 15 abhava0 saMzipaJcendriyajIvani0 nasthi se taheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // 40-15-2 // evaM ettha vi ekkArasa uddesagA kAyavvA paDhamataiya paMcamA ekkagamA sesA aDDa vi ekagamA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti / cattAlIsaime sae pannarasamaM sanni mahAjumma sayaM samattaM / 40-15 / chAyA - amavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAta stathaiva anuttaracimanavarjaH / parimANamapahAra uccasvaM bandho vedana mudaya udIraNA ca yathA kRSNalezyazate / kRSNalezyA vA yAvat zuklalezyA vA no samyagdRSTayaH mithyAdRSTayaH no samyag mithyAdRSTayaH / no jJAninaH ajJAninaH evaM yathA kRSNalezyazate / navaraM no viratAH aviratAH no viratAviratA / saMsthAnA sthitizca yathA audhikoddeza ke / samudghAtA AdyAH paJca udvartanAH tathaivAnuttara vimAnavarNAH sarve prANAH yAvat nAyamarthaH samarthaH zeSaM yathA kRSNalezyazate yAvadanan ukRtvaH / evaM SoDasvapi yugmeSu tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta / iti // 40 151 // prathamasamayAbhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipazcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante 1 yathA saMjJinAM prathamasamayoddeza ke tathaiva / navaraM samyaktvaM samyak mithyAtvaM jJAnaM ca sarvatra nAsti / zeSaM tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||40|15|2 // eva matrApi ekAdazodezakAH karttavyAH prathamatRtIyapaJcamAH ekagamakAH, zeSA aSTAvapi ekagamakAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / 679 catvAriMzattame zatake paJcadazaM mahAyugmazataM samAptam / 40 / 15 TIkA- 'abhavasiddhiya kaDajummakaDajummasabhipaMcidiyANaM bhaMte! kao uvavajjati' abhavasiddhika kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadya'abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipacidiyANaM bhaMte! kao uvavajrjjati / TIkArtha- he bhadanta ! abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJi paJcendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve paMdaramAM sajJi mahAyugma zatakanA prAraMbha- 'abhavasiddhiya kaDajumma kar3ajumma paciMdiyANa bhaMte ! kao uvavajja'ti' TIkA-he bhagavana abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma sajJi pa Mcendriya jIve kayA sthAnavizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo nairiyakAmAMthI AvIne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 680 bhagavatIsUtre nte ? kiM nairayikebhya Agatya yAvadevebhya Agatya samutpadyante iti praznA, bhagapAnAha-atidezadvAreNa-'udayAo' ityAdi, 'uvavAbho taheva anusaravimANarajjo' upapAta stathaiva anuttaravimAnavajaiH anusaravimAnadevAn parityajyAnyataH sarvata eva nairayikatiryagmanuSyadevebhya upapAta eSAM vaktavya iti / 'parimANaM avahAro uccattaM baMdho vedo beyarNa udIraNA ya jahA kaNhalessasae' parimANamaehAra uccattaM baMdho vedo vedanamudaya udIraNA ca yathA kRSNalezyazate kRSNalezvazate ca dvIndriya zatakasyAsidezaH kRtaH, tatrApi ekendriyazatAtidezo'toyathA parimANAdika mudIraNAntaM kathitaM tathaivehApi yathAsambhava tatra tatrataH jJAtavyam / 'kaNhalessA narayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isakA atideza dvArA prabhu uttara dete hue karate haiM'uvavAo taheva anuttara vimAnavajo' 'he gautama ! anuttAvimAvAsI devoM ko choDakara saba jagahoMse naidhirakoM meM se, tiryaggonikoM meM se manuSyoM meM se aura devoM meM se-inakA upapAta hotA hai| parimANaM avahAro, uccattaM baMdho, vedo, veyarNa, udIraNA ya jahA kahalesasae' parimANa apahAra UMcAI bandha, veda vedana, udIraNA ye saba kRSNalezya. zatake jaise jAnane cAhiye / kRSNalezya zata meM dvIndriya zataka kA atideza kiyA gayA hai / dvIndriya zataka meM bhI ekendriya zatakA ati. deza huA hai / isaliye vahAM parimANa se lekara udIraNA takakA kathana jaisA kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI inakA kathana yathA saMbhava vahIM se jAnanA cAhiye / 'kaNhalessA vA jAva sukkalessA utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikemAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne upana thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna zAya? prazna uttaramA pramuzrI gautabhAbhI cha hai-'uvavAo taheva aNuttaravimANavajjo' 3 gautama ! anuttara vimAnavAsI haivAna chozana dareka sthaLomAMthI arthAt nairayikamAMthI tiryaMcanikamAMthI, manamAMthI. manavamAMyI tamAna 75pAta thAya che. 'parimANa avahAro, uccatta, baMdho, beTo. veyaNa', uhIraNo ya jahA kaNha lessasae' paribhAe 44hAra yA, banya, veda, vedana udIraNa A badhA kRSNalezyA zatakamAM dIndriya zatakane atiza-bhalAmaNa karela che. ane dvIndriya zatakamAM paNa ekendriya zatakane atideza karela che. tethI tyAM parimANathI laIne udIraNA sudhInuM kathana je rIte karela che, e ja rIte ahiyAM paNa yathAsaMbhava teonuM kathana tyAMnA kathana pramANe 41 'kaNhalessA vA, jAva sukkalessA vA' mA manasiddhi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a, za.15 abhava0 saMzipaJcendriyajIna0 181 yA jAya mukkalessA vA' ime abhavasidikAH kRSNalezyA bhavanti yAvat zuklaleNyA vA bhavanti yAvat padena nIlakApotatejaHpadamalezyAnAM saMgraho bhavatIti / 'no sammarihI' ime abhavasidikA no samyagrayo bhavanti kintu 'micchAdiTTI' midhyAdRSTayo bhavanti 'no sammAmicchAdiSTI' no navA samyagmidhyAeSTayo mizrayo bhavantIti / 'no nANI annANI' no jJAnino bhavanti, kintu ajJAninaH tatrApi niyamaso vyajJAninaH matyajJAninaH zrutAzAnino vibhajJAnina ati / 'evaM jahA kaNNalessasa' evaM yathA kRSNalezyazatake kathita tathaivAtrApi etasyaiva dvitIyazate jJAtavyamiti / kRSNalezyazatApekSayA yadvalakSaNyaM tadvakti 'navaraM no virayA avirayA no virayAvirayA, navaraM vizeSastAvadayam-ime abhavavA' 'ye abhavasiddhika jIva kRSNalezyAvAle hote haiM yAvat zuklalezyAvAle hote haiN| yahAM yAvatpada se 'nIla, kApota tejaH aura padmalezyAoM kA saMgraha huA hai| 'no sammaddiSTi 'ye samyagdRSTi nahIM hote haiM / kintu-'micchAdiSTi' mithyAdRSTi hI hote haiM / 'no sammAmicchA. diTThI' ye mizradRSTi bhI nahIM hote haiM / 'no nANI, annANI' ye jJAnI nahIM hote haiM ajJAnI hI hote hai| ajJAna meM inake tIna ajJAna hote haiM-mati ajJAna zruta ajJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna hote haiM 'evaM jahA kaNdalessasae' isa prakAra se jaisA kRSNalezya zataka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para samajhanA cAhiye / kRSNalezyazata isI 40 ve zatakakA dvitIya zata hai| 'navaraM no virayA avirayA, no virayA virayA' kRSNalezya zatakI apekSA yahAM jo antara AtA hai jI kRSNalezyAvALA hoya che. nIlalezyAvALA hoya che kApatalezyAvALA hoya che. tejalezyAvALA hoya che. ane padmazyAvALA hoya che tathA zukala sezyAvA DAya che. 'no sammadivI' sabhyaSTi DAta nathI. paraMtu 'micchAdidI' mithyASTA DAya che. 'no sammAmicchAdidI' tayA bhiTavAsAtA nathI. 'no nANI annANI' to jJAnI 55y lu nathI. ajJAnI hoya che, teone ajJAnamAM matijJAna ane zrutajJAna e be 4 ajJAna hAya che. tabhana vi ajJAna hetu nathI. 'evaM jahA kaNhalesamae' eja pramANe kRSNadeNyA zatakamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. e ja pramANe ahIyAM paNa samajavuM kRSNalezyA zataka A 40 cALIsamA zatakanuM bhI zata cha. 'navaraM no virayA avirayA no virayAvirayA' zyAzatanI zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI middhikA no viratA bhavanti, aviratA bhavanti kintu no viratAviratA bhvntiiti| saciTThaNA ThiIya jahA ohiya uddesae' saMsthAnA avasthitikAlA sthitirAyuSyakAlazca yaudhikazate catvAriMzattamazatakasya prathamodezake kathitastathaiva jJAtavyA satrAvasthitikAlo jaghanyenaikaM samaya mutkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam sthitistu jaghanyenaikaM samayamutkarSeNa prayastriMzatsAgaropamANi / 'samugghAyA dhAdillA paMca' samuddhAtA AdhAH paJca vedanAkaSAyamAraNAntikakriyatainasahI isa sUtrapATha dvArA yahAM prakaTa kiyA gayA hai-usa kRSNalezyazata kI apekSA isameM yahI antara hai ki ye kRtayugmakRmayugma rAzipramANa abhavasiddhika saMjJI jIva viratiyukta nahIM hote haiN| avirativAle hote haiN| viratAvirata-dezasaMyamI-bhI ye nahIM hote haiN| 'saciTThaNA ThiIya jahA ohie uddesae' avasthAna kAla aura AyuSkakAla jaisA 40 veM zatakake prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye / isa prakAra avasthiti kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se kucha adhika sAgaropamazata pRthaktvakA hai / tathA sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI hai / 'samugghAyA, AdillA paMca' yahAM samudghAta Adi ke pAMca hote haiM-vedanAsamudUghAta kaSAyasamudghAta, mAraNAntika samudghAta, vaikriya samudaghAta aura tejasasamudghAta / AhAraka samudrAta evaM kevalisamu. apekSAe A kathanamAM je aMtara Ave che teja A sUtradvArA pragaTa karavAmAM Avela che. te kle zyA zatakanI apekSAe AmAM eja aMtara che ke A kRtayugya kRtayugma rAzipramANavALA abhAvasiddhika saMsI ja virativALA hotA nathI. avirativALA hoya che. viratAvirt-deshsbhii zrApa 5 te tA nathI. 'saMciTuNA ThiIya jahA ohiya udde pae' asthAnA sanamAyupya 40 yANIsabhA zatanA pahelA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa samajavuM. A rIte avasthitikALa jaghanya eka samayane ane utkRSTathI kaIka vadhAre sAgaropamazata pRthakRtvane che. tathA rithati jaghanya eka samayanI ane 182thI 33 tetrIsa sAgarAmanI De che. 'samugghAyA adillA' paca' tamAna dinA pAMca samughAta hoya che.-eTale-vedanA samudgha ta na kaSAyasaghAta 2, mAraNatika samudughAta, 3 vaikiya samuddaghAta 4 ane taijasamadughAta 5 AhAraka samuddaghAta ane kevalI samudughAta e be samudyA ahiM kahela zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.15 abhava0 saMjJipaJcandriyajIvani0 683 sAkhyAH AhArakakevalisamudghAtavarjAH 'ubaTTagA taheva aNutA vimANavajjA' udvartanA tathaiva-upapAtavadeva anuttaravimAnavarjitAH ete svabhavAi uddhRtya anuttara vimAneSu notpadhante tadarikteSu sarva sthAneSutpadyante, iti bhaavH| 'samayANA jAva No iNaDhe samaDhe' sarve prANAH yAvat sarve satvAH abhavasiddhikasaMjJipaJcendriyatayA samutpannapUrvAH kimiti praznasya, nAyamarthaH samarthaH, ityuttaram / 'semaM jahA kaNhalessasae' zeSam-upari yat kathitaM tadatirikta sarva kRSNalezyazataktava jJAtavyam, kiyatparyantaM kRSNalezyazataM jJAtavyaM tabAha-'jAva' ityAdi, 'jAbaaNaMtakhuto' yAvat anantakRtvaH etatparyantaM sarva jJAtavyamiti / 'evaM solasAnu rAta yahAM nahIM hote haiM / 'undhaTTaNA taheva aNuttaravimANavajjA' udvartanA anuttaravimAnoM ko choDakara upapAta ke jaisI hI hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki ye jaba apane bhava se uvRtta hote haiM to anuttara vimAnoM meM utpanna nahIM hote haiN| inake sivAya aura saba sthAnoM meM ye utpanna ho jAte haiM / 'savyappANA jAva No iNaThe samaDhe' he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta satva abhavasiddhika rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? to isa prazna ke uttara meM aisA kahanA cAhiye ki he gautama yaha artha samartha nahIM haiM / 'sesa jahA kaNhalessasae' isa prakAra se jo Upara meM kahA gayA hai usake atirikta aura saba kathana jaisA kRSNalezvazata meM kahA gayA hai vaisA hI hai / 'jAva aNaMtakhutto' aura yaha kathana' 'yAvat pUrva meM anantavAra utpanna nahIM hue haiN| yahAM takakA yahAM kahanA nathI. 'ubaTugA taheva aNuttaravimANavajjA' Sad nA anuttara vibhAgAne ch|ddiin upapAta pramANe ja che. kahevAnuM tAtparya e che ke-te jayAre pitAnA bhavathI udvartana kare che, te te anuttaravimAnamAM utpanna thatA nathI. anuttaravimAna zivAya mA 6 sthAnamA tethe utpanna thAya che. 'savvapANA jAva No iNaTre samaTe' 3 bhagavan sapA praanne| yAvat saghaNA stv| zu masasiddhi45thI pahelAM utpanna thaI cukyA che? A praznanA uttaramAM evuM kahyuM che ke he gautama ! ma artha 12 / 12 nathI. 'sesa jahA kaNhalessasae' mA zata 952 je pramANe kathana karela che, te sivAya bAkInuM saghaLuM kathana kRSNalezyA zatamA 2 pramANe 34 sAla che, te pramANe sama.. 'jAba aNaMtakhutto' mana mA 4thana yApata 57i manatavA2 5tna yA . 2 // kathana sudhInuM kuggalezyAnA prakaraNanuM kathana kahyuM che te ja pramANe kathana kahevuM - zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vi jummesu evaM kRtayugmakRtayugmeSu yathA upapAtAdArabhya anantakRtva ityeta. tparyantaM kathitaM tathaiva kRtayugmayona mahAyugmAdArabhya kalyojakalyoja paryante SoDazamahAyugmeSu upapAtAdArabhya anantakRtva etatparyantaM vaktavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti|| iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzattamazatakasya paJcadaze zate prathamoddezakaH smaaptH||40|15:1|| caahiye|' 'evaM solasasu vi jummesu' jisa prakAra se kRtayugprakRtayugmoM meM upapAta se lekara anantakRtva taka pATha kahA gayA hai usI prakAra se kRtayugma vyoja se lekara kalyoja kalyoja taka ke solaha mahAyugmoM meM bhI upapAta se lekara anantakRtva pATha taka saya kathana kaha lenA caahiye| 'seva bhaMte ! seva bhaMte! tti' he bhadanta ! jaisA yaha kathana Apa devAnu: priyane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsaveM zataka ke 15 veM zatameM prathama uddezaka samApta // 40-15-1 // na. 'evaM solasa cu vi jummesu re pramANe kRtayugma kRtayugbhAmA 75. pAtathI laIne anaMtakRtva sudhIno pATha kahela che, eja pramANe kRtayuma vyAjathI laIne kAja kalyAja sudhInA soLe mahAyumemAM paNa upapAtathI laIne anaMtakRva pATha sudhI saghaLuM kathana kahevuM joIe. __'seva bhate ! seva' bhate ! tti' mApana bhA5 hevAnupriye 2 rIte // kathana kahela che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriye A viSayamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. 01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjagRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA cALIsamA zatakamAM pahelo uddeza samAptA40-15-1 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 15 prathamamabhavasiddhikamahAyugmazatam 685 atha dvitIyodezakaH prArabhyate 'padama samaya amavasiddhiya kaDajummakaDajumma sambhipaMcidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' prathamasamayAmA siddhika kRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairapikebhyo yAvaddevebhya iti praznaH / uttaramAha atidezadvAreNa - 'jahA' ityAdi, 'jahA sannINaM paDhamasamaya uddesara taheva' yathA saMjJinAM prathamasamayoddezake tathaiva etasyaiva prathamazatakasya dvitIyodeza ke kathitaM tathaivopapAtAdikaM sarvaM jJAtavyamiti / pUrzapekSayA yadvailakSaNyaM taddarzayati- 'navaraM' ityAdi, 'navaraM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvattha naritha' naharaM samyaktvaM samyaga midhyAtvaM jJAnaM ca na santi etAvAnra eva pUrvApekSA me 'sesaM taheba' 'paDhamasamaya abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaMbiMdiyANaM bhaMte!' TIkArtha - he bhadanta prathamasamayavartI abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJI paJcendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? atidezadvArA isakA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM - 'jahA sannINaM paDhamasamaya uddesae taheva' he gautama! jaisA isI ke prathamazataka ke dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI upapAta Adika saba kathana yahAM jAnanA cAhiye / parantu yahAM samyaktva, samyagmithyAtva aura jJAna ye nahIM hai / yahI bAta - 'navaraM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvattha natthi' 'isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / isa antara ke atirikta aura saba kathana prthmsmykhIjA uddezAnA prAraMbha~~ utpanna 'paDhasamaya abhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma sannipa ciMdiyANa bhave ! 6 TIkA-he bhagavan prathama samayamAM rahevAvALA abhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzipramANavALA sa'jJI paMcendriya jIveA kayA sthAna vizeSathI AvIne thAya che ? zuM teo nairiyakAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya carcAnikamAMthI AvIne upatta thAya che ? athavA manuSyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? atideza dvArA yA prazna uttara bhAratAM praluzrI che hai - 'jahA sannINaM ' paDhamasamaya uddesae taheva' he gautama! bhA yANIsabhA zatanA paDelA saMjJi mahAyugma pahelA zatakanA khIjA udezAmAM je pramANe kahela che, eja pramANe kahela che. eja pramANe upapAta vigere saghaLuM kathana samajavuM, paraMtu ahiyAM sabhyaitva subhyaGg mithyAtva bhane jJAna me hotA nathI. mevAta 'navara' zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra zeSa navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta sarva tathaiva-saMjJinAM prathamasamayavadeveti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta iti / iti catvAriMzattamazatakasya paJcadaze zate dvitIyAdezakaH // 40 / 15 / 2 / / _ 'evaM ettha vi ekArasa uddesagA kAyavvA' evamatrApi abhavasiddhikamakara Ne'pi ekAdazodezakAH krtvyaaH| tatra-audhikoddezaka: prathamasamayoddezakaH, ityudezadvayaM kathitameva zeSA aprathamasamayAdArabhya caramAcaramasamayaparyantA navodevartI saMjJI jIvoM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaisA hI vaha saba satya hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskArakara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 veM zataka ke 15 veM zata meM yaha dvitIya uddezaka samApta huaa|40-15-2|| 'evaM estha vi ekkArasa uddesagA kAyadA' isa abhavasiddhika prakaraNa meM bhI 11 uddezaka kahanA caahiye| ina meM audhika uddezaka aura prathama samaya uddezaka ye do uddezaka to sUtrakAra ne svayaM kaha diye haiN| bAkI ke aprathama samaya se lekara caramAcarama samaya taka ke 9 udde sammattaM sammAmicchattaM nANaca savvattha natthi' mA sU1518 dvArA prakaTa karela che. A pheraphAra zivAya bAkInuM saghaLuM kathana prathama samayamAM rahelA saMgni jIvanA kathana pramANe ja che tema samajavuM. __'seva bhate / seva bhaMte ! tti' sAvana mA5 vAnupriye 2 pramANe A viSayanA saMbaMdhamAM kahela che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 cALIsamA zatakanA paMdaramAM zatakamAM A bIja udeze samApta 540-15-2 'eva ettha vi ekkArasa lahesagA kAyavvA' ' asasiddhina 426mA 11 agiyAra uddezAo kahevA joIe. AmAM audhika uddezAo tathA prathama samaya uddeze be uddezAo sUtrakAre savayaM kahyA ja che bAkInA aprathama samayathI laIne carama carama samaya sudhInA 9 nava uddezAo ahiyAM pahelAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA 2040 a. za.15 prathamamabhavasiddhikamahAyugmazatam 187 zakA atra pUrvoktavadeva cAcyA iti bhAvaH / 'paDhamataiya paMcamA ekagamA tatra pathamatRtIyapaJcamA uddezakA ekagamAH sadRzA jJAtavyAH 'sesA aTThavi ekagamA' zeSA aSTAvapi uddezakA ekagamA sadazA jnyaatvyaa|| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // prathamamabhavasiddhikamahAyugmazataM samAptam // // catvAriMzattame zatake paJcadazaM saMjhimahAyugmazataM samAptam // zaka yahAM vokta jaise hI haiN| 'paDhamatazya paMcamA ekkagamA inameM prathama tRtIya paMcama ye tIna uddezaka eka sarIkhe gama jaise haiN| 'sesA ahavi ekkagamA' bAkI ke jo dvitIya, caturtha, SaSTha, saptama, aSTama, navama, dazama aura gyArahavAM ye 8 uddezaka haiM-ve saba eka sarIkhe gamavAle haiN| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| prathama abhavasiddhika mahAyugmazata samApta aura isa prakAra 40 veM zataka meM 15 vAM saMjJimahAyugmazataka samApta huA // 40-15 / / // prabhArI na che. 'paDhama taiya paMcamA ekagamA' tamAM par3atI jAne bhane pAMyamAne dezAme sa2mA maalaa53141||che. 'sesA adra vi ekagamA' na 2 mAnne, yAthI, 744 sAtabhA, mI, navamI, simI, ane agyArame A ATha uddezAo eka sarakhA AlApovALA che. ____ 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' nayana mA5 hevAnupriye mA viSayamA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karela che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he. bhagavana ApI devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 paheluM abhayasiddhika mahAyugma zataka samApta cALIsamA zatakamAM paMdaram saMjJi mahAyugma zataka samApta 40-1pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 - - bhagavatIsa ||'ah solasamaM sannimahAjummasarya mUlam-kaNhalessa abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahA eesi ceva ohiya sayaM tahA kaNhalessalayaM pi| navaraM te Na bhaMte ! jIvA kaNhalessA haMtA kaNhalessA saMciTaNA ThiIya jahA kaNhalessasae sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti| cattAlIsaime sae solasamaM sannimahAjummasayaM samattaM chAya:--kRSNalezyAmavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJi pazcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante yathA eteSAmeva audhikazataM tathA kRSNalezyazatamapi / navaraM te khalu bhadanta ! jIvAH kRSNalezyazate zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / dvitIyamamavasiddhikazataM samAptam // // catvAriMzattame zatake SoDazaM saMjJimahAyugmazataM samAptam // TIkA--'kaNhalesa abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanipaMciMdiyANa bhaMte ! ko uvavati' kRSNalezyAbhavasiddhikakRtayugmakatayugmasaMjJipazvendriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kuta Amatyotpadyante kiM nairayikebhya Agatya yAvat devebhyo vA Agatya samutpadyante iti praznaH, uttaramAha atidezadvAreNa solahavAM saMjJimahAyugmazataka 'kaNhalessa abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte !kao uvavajjati' / TIkArtha--he bhadanta ! kRtayugmakRtayugma rAzipramita kRSNalezyAvAle abhavasiddhika saMjJIpaJcendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? atidezadvArA isa seLamA saMjJi mahAyugma zatakane prAraMbha-- 'kaNhalessa abhavasiddhiyakaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyANa bhAte ! ko uvavajjati' TIkAI- he bhagavana kRtayugma kRtayugma rAzi pramANavALA kRNalezyAvALA abhavasiddhika saMjJipaMcendriya jIva kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? i teo nairayikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - prameyacandrikA TIkA 2037 a. za.16 saMzimahAyugmazatam 'jahA' ityAdi, 'jahA eesiM ceva ohiyasayaM tahA kaNhalessasayaMpi' yathA eteSAmeva abhavasiddhikAnAmevaudhikazataM paJcadazaM zataM tathA kRSNalezyAmavasi. dikazatamapi asyaiva catvAriMzacchatakasya paJcadaze zate yathA auSikA bhavasiddhika saMkSipaJcendriyANAmupapAtAdiH kathita-stenaiva rUpeNa kRSNachezyAmavasiddhikAnAmapi upapAtAdayo jnyaatvyaaH| auSikAmavasiddhikApekSayA kRSNalezyAbhavasiddhikazate yadvailakSaNyaM tat svayameva sUtrakAra pAha-'navaraM' ityAdi, 'navaram-vizeSa svayam'te NaM bhaMte ! jIvA kaNhalessA' te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAvanto bhavantIti praznaH / uttaramAha-"haMtA' ityAdi 'haMtA kaNhassA ' hanta he gautama ! te jIvAH kRSNalezyAvanto bhavantItyuttaram 'saMciTThaNA ThiIya jahA kaNDalessAsae' prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'jahA eesiM ceya ohiyasayaMtahA kaNhalessa sayaM pi' he gautama! jaisA ina abhavasiddhikoM kA audhika zataka kahA gayA hai usI prakAra se inakA yaha kRSNalezyA zataka bhI kaha lenA cAhiye / arthAt 40 ve zataka ke 15 veM zatameM jisa rIti se audhika abhavasiddhika saMjJIpazcendriyoM ke upapAta Adi kahe gaye haiM usI rIti se kRSNalezyAvAle abhavasiddhika saMjJIpaJcendriyoM ke bhI upapAta Adi kaha lenA caahiye| audhika abhavasiddhikoM kI apekSA inameM jo antara hai vaha isa prakAra se hai-'te NaM bhaMte ! jIvA kaNilessA' he bhadanta ! ye jIva kyA kRSNalezyAvAle hote haiM ? 'haMtA, kaNhalessA' hAM, gautama! ye jIva kRSNalezyAvAle hote haiN| 'saMciTThaNA ThiIya jahA kaNha lessAsae' inakA avasthAnakAla aura AyukAla jaisA athavA demAMthI AvIne utpanna thAya che? atideza dvArA A praznane uttara mApatai prabhuzrI gautamasvAmIna cha -'jahA eesiM ceva ohiyasayauM tahA kaNhalessasaya pi' gautama ! 2 pramANe 25 // sasasiddhiInu bhaughi zata kahela che, e ja pramANe tenA saMbaMdhamAM A kRSNalezyA zataka paNa kahevuM joIe. arthAt cALIsamA zatakanA 15 paMdaramAM zatakamAM je pramANe audhika abhavasiddhika saMpatti paMcendriyanA upapAta vigere kahevAmAM AvyA che. eja rIte kalezyAvALA abhAvasiddhika saMgni paMcendriyenA upapAta vigere paNa kahevA joIe. auvika abhavasiddhikavALAonI apekSAe AmAM je mata2 mA cha, a // pramANe che. 'veNa bhaMte ! jIvA kaNhalessA' mApana sAtazyAvA DAya cha ? uttaramA prabhuzrI 3 che 4-'haMtA goyamA ! kaNhalessA' / gautama ! lo vezyAvANA DAya cha, 'saMciTaNA ThiI ya bha087 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra sasthAnA sthitizca avazthAnakAla AyuH kAlazca kRSNalezyajIvAnAM yathA'syaiva zatakasya kRSNalezyazate kathita stenaiva rUpeNAprApi jJAtavyaH / 'sesaM taM ceva' zeSam-avasthAna sthityatiriktaM sarvamapi tadeva-audhikazatoktameva jJAtavyamiti / seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti tadevaM bhadanta tadeva bhadanta ! iti // dvitIyamabhavasiddhika mahAyugmazataM samAptam // catvAriMzattame zatake SoDazaM kRSNalezyAbhavasiddhika saMjJimahAyugmazataM samAptam // 40 // 16 // isI zataka ke kRSNalezyAzata meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 'sesa taM ceva' inake atirikta aura saba kathana audhika zata meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / dUsarA abhavasiddhika mahAyugmazata samApta / cAlIsaveM zatakameM solahavAM kRSNadezya abhavasiddhika saMjJimahAyugmazataka samApta huaa| jahA kaNhalesasae' mAnA bhavasthAna 30 mana mAyu mA 40 yAmIsamA zatakanA kRSNalezyA zatakamAM kahela che, e ja pramANe ahiyAM paNa kahevuM na. 'sesa ta ceva' mA thana zivAya mAhIna saghaNu 4thana maudhi zatakamAM kahyA pramANenuM samajavuM. __ 'seva bhate ! seva bhate ! tti' hai mApana mA viSayanA sa bhA mA5 devAnapriye je pramANe kathana karela che. e saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 bIjuM abhAvasiddhika mahAyugma zataka samAptA cALIsamA zatakamAM soLamuM kRSNalezyA abhAvasiddhika saMpattimahAyugma zataka samApta // 40-16 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2040 a.za. 17-21 saMzi mahAyugmazatAni 691 ||'ah 17-21 syaaii|| mUlam-evaM chahi vi lessAhi cha sayA kAyavvA jahA kaNhalessasayaM / navaraM saMciTaNA ThiIya jaheva ohiyasae taheva bhaanniyvvaa| navaraM saMciTaNA sukalessAe ukkoseNaM ekatIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttamabhahiyAI, ThiI evaM ceva, navaraM aMtomuhuttaM natthi jahannagaM taheva / samvattha sammatta nANANi ntthi| viraI virayAviraI aNuttaravimANovavattIya eyANi natthi sabapANa0 jAva No iNaTre smtte| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti / evaM eyANi satta abhavasiddhiya mahAjummasayA bhavaMti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti / evaM eyANi ekavIsaM sanni mhaajummsyaanni| savvANi vi ekkAsItimahAjummasayAI samattAI // cattAlIsaimaM sannimahAjummasayaM samattaM chAyA-evaM SabhirlezyAbhiH SaTzatAni kartavyAni yathA kRSNalezyAzatam / navaraM saMsthAnA sthitizca yathaiva audhikazate tathaiva bhaNitavyA / navaraM saMsthAnA zuklalezyAyAm utkarSeNa ekatriMzatsAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni / sthitirevameva, navara mantarmuhUrta nAsti / jaghanyakaM tathaiva / sarvatra samyaktvaM jJAnAni santi / viratiH viratAviratiH anuttaravimAnotpattizca, etAni na santi / sarvapANA yAvannAyamarthaH samarthaH / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta iti / evamevAni sapta abhavasiddhikamahAyugmazatAni bhavanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evametAni ekaviMzatiH saMzimahAyugmazatAni / sarvANyapi ekAzItimahAyugmazatAni samAptAni // catvAriMzattamaM saMjJimahAyugmazataM samAptam // saptadazataH ekaviMzatitama zatakAni TIkA--'evaM chahi vi lessAhi cha sayA kAyavvA jahA kaNhalessasayaM' evaM 'evaM chahiM vi lessAhi cha sayA kAyavvA jahA kaNhalessasayaM' TIkArtha--jisa prakAra kRSNalezyApadako joDakara abhavasiddhika sattaramA mahAyugma zatakathI ekavIsamA sudhInA pAMca mahAyugma zatakono prAraMbha 'evaM chahiM vi lessAhi cha sayA kAyavvA jahA kaNhalessasaya" re zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra pabhirapi lezyAbhiH SaTzatAni kartavyAni yathA kRSNalezyAzataM yathA kRSNalezyA mantarbhAvya abhavasiddhikasya dvitIyaM zataM bhavati tathaiva nIlakApota tejasapadmazuklalejhyA mantarbhAvyApi zatAni kartavyAni tadevamabhavasiddhikamadhikRtya saptazatAni bhavanti ekamaudhikaM SaDUlezyAntarbhAvena padazatAnIti / 'navara saMciTThaNA ThiI jaheva ohiyasae taheva bhANiyabA' navara-kevaLa vizeSo'yaM yat saMsthAnA'va. sthiti kAla: sthitirAyuSyakAlazca yathaiva audhika nIlalezyAdizate kathitA tathaiva tenaivarUpeNa jnyaatvyaa| na tu kRSNalezyazatavaditi / 'navaraM saMciTaNA sukkalessAe ukoseNaM ekatIsaM sAgarocamAI aMtomuhuttamammahiyAI' navaraM-kevaLametAvadeva vailakSaNyaM yat saMsthAnA-avasthitikAlA zuklalezyAyAM zuklalezyazate, utkarSeNaikatriMzatsAgasaMjJI paJcendriyake sambandha meM dvitIyazata kahA gayA hai, usI prakAra se nIla kApota, tejasa, padma, zuklalelyA ina padoM ko joDakara bhI 6 zata kahe gaye haiM / isa prakAra abhavasiddhika saMjJipazcendriya jIva ko lekara sAtazata ho jAte haiN| jaise-eka audhika zataka aura 6 lezyA sambandhI 6 zataka 'navaraM saMciTaNA ThiI jaheva ohiyasae taheva bhANiyavvA' parantu yahAM jo vizeSatA hai vaha aisI hai ki yahAM avasthiti kAla aura AyuSyakAla ye do bAte jaisI abhavasiddhika ke audhika nIlalezyAdizata meM kahI gaI haiM vaisI hI yahAM para kaha lenI caahiye| kRSNalezyazata ke jaise inheM yahAM nahIM kahanA cAhiye / 'navaraM saMciTThaNA sukkalessAe ukkoseNaM ekatIsa sAgarovamAI aMtomuttamambhahiyAI' parantu zuklalezya zataka meM utkRSTa se eka pramANe kRSNalezyApada laIne abhAvasiddhivALA saMrapacendriyanA saMbaMdhamAM bIju zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANe nIla, kAta, tejasa, pa, zukalezyAnA saMbaMdhamAM te te padene joDIne cha zatake kahelA che. A rIte abhavasiddhika saMpatti ekendriya jIvane laIne sAta zataka ane cha lezyAonA samayamA cha sht| merIta sAta zata tha taya che. 'navara saciTaNA ThiI jaheva ohiyasae' taheva bhANiyatvA' 52'tu maDiyA ra vizeSa cha, te evuM che ke-ahiyAM avasthitikALa ane AyuSyakALa A be bAbate je pramANe abhavasiddhika saMbaMdhI audhika zatakamAM kahela che, eja pramANe che, tema samajavuM. kRSNalezyA zatakanA kathana pramANe tene ahiyAM kahevAnuM nathI. 'navara saMciTaNA sukkalessAe ukkoseNa ekkatIsa sAgaroMvamAI aMtomuhuttamabhahiyAI zuzyAmA-meTale zuzyAzatamA TayA ye matabhuta zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za040 a. za. 17-21 saMjJimahAyugmazatAni ropamANa antarmuhUrttAbhyadhikAni, etAvatparimitA jJAtavyA antarmuhUrttAdhikatriza tsAgaropamakathanaM tu uparitanagraiveyakadevamAzritya jJAtavyam tatra devAnAmetAvadevAyubhavati zuklalezyA ca bhavati, abhavasiddhikajIvA bolkarSatastatraiva devatayotpadyante na tu tataH parataH samutpadyante antarmuhUrttaM ca pUrvabhavAvasAnasambandhIti / 'ThiI evameva ' sthitirapi evameva saMsthAnAmamitaiva kintu 'navaraM' saMsthAnakAlAdetad vailakSaNyaM tadevAha - 'aMtomuhRtaM natthi' aMtarmuhUrtta nAsti atra sthitau 'aMtomuhuttamamahiyAI' iti padaM na vaktavyam, sthitireSAmekatriMzatsAgaropamANi, ivi bhAvaH / ' jahannagaM taheva' jaghanyakaM tathaiva sthiterjaghanyakALaH saMsthAnakAlasya jaghanyaantarmuhUrtta adhika 31 sAgaropama kA avasthitikAla hai / uparitana graiveyaka devoM ko Azrita karake zuklalezyA kA yaha avasthAna kAla kahA gayA hai| kyoMki vahAM para devoM kI itanI hI Ayu hotI hai aura zukla lezyA hotI hai / abhavasiddhika jIva utkRSTa se nauveM graiveyaka taka jAte haiN| isake Age nahIM jAte haiM abhavasiddhika saMjJIpaJcendriya jIvakI zuklalezyA kI sthiti jo antarmuhUrtta adhika 31 sAgaropamakI kahI gaI hai, so isameM kAraNa to pUrva meM prakaTa kiyA hI jA cukA hai, parantu antarmuhUrta adhikatA jo yahAM batalAI gaI hai vaha pUrvabhava ke anta ke antarmuhUrta ko lekara batAI gaI hai aisA jAnanA caahiye| 'ThiI evaM'ceva' sthitikAla AyuSkakAla bhI avasthAnakAla ke hI jaisA hai / parantu 'atomutta' nasthi' yahAM eka antarmuhUrtta kI adhikatA nahIM hai / AyuSkakAla yahAM kevala 31 sAgaropama kA hI hai| 'jahannagaM taheva' vadhAre 31 ekatrIsa sAgarApamanA asthitikALa kahela che. uparitana traiveyakanA devAnA Azraya karIne zukalalezyAne A avasthAna kALa karela che. kema ke tyAM ve!nuM Ayudhdha eTalu ja hAya che. ane zukalalezyA haiAya che. asavasiddhika jIvA utkRSTathI navamAM caiveyaka sudhI jAya che. tethI AgaLa jatA nathI. abhavasiddhika saMjJapacendriya jIvAnI zukalalezyAnI sthiti je aMtamu ta vadhAre 31 ekatrIsa sAgaropamanI kahela che. tA tenuM kAraNu te pahelA batAvavAmAM AvyuM ja che. paraMtu aMtarmuhUta adhikapaNuM' ahiyAM kahyuM che, te pUrvabhavanA antanA aMtarmuhUtane laine kahela che, tema samajavu'. 'ThiI eva' ceva' sthitiANa bhane AyuSyANa pazu avasthAna pramANe 4 che. 2' 'a'tomutta' natthi' maDiyAM | aMtarmuhUrta adhiyA usa nathI. arthAt AyuSyakALa ai ahiyAM kevaLa 31 ekatrIsa sAgaropamanA ja che. 'jannata' taheva' sthitikSaNa saMsthAnanA dhanyANa pramANena 4 che, dhanya zrI bhagavatI sUtra : 17 693
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kaalvdeveti| 'sampatya sammatta nANANi nasthi' sarvatrApi samyaktvaM jJAnaM ca na bhavatIti, 'viraI virayA viraI aNuttaravimANovavattI eyANi natthi' viratiH viratAviratistathA anuttaravimAnAdupapAtazcetyetAni na santi abhavasiddhika prakaraNe abhavasiddhika svabhAvatvAt / 'sabappANA jAva No iNaDhe samahe' he bhadanta ! sarve prANA yAvat sarve-sattA abhavasiddhikasaMjJipazcendriyatayA samutpannapUrvAH kimiti prazna:, he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, ityuttaram, ceha vaktavyamiti 'sevaM bhaMte / seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evaM eyANi satta abhavasidadhiya mahAjumma sayA bhavaMti' evam-uparoktadarzita krameNa sapta sapta saMkhyakAni sthitikAla saMsthAnakAla ke hI jaghanyakAla ke barAbara hai| arthAt jaghanya. kAla 1 ekasamaya mAtra hai / 'savvastha sammattanANANi nasthi' yahAM samasta sthAnoM meM samyaktva evaM jJAna nahIM hai| 'viraI aNu taravimANo. varatI eyANi natyi' virati viratAvirati aura anuttara vimAna se Akarake upapAta ye saba nahIM haiN| kyoMki yaha abhavasiddhika kA prakaraNa hai / isa meM ye saba abhaSasiddhi svabhAva hone se nahIM hote haiN| 'sadhyappANA jAva No iNa sama' he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta satva kyA abhavasiddhika saMjJi paMcendriya rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? to isa prazna ke uttara meM yahAM aisA kahanA cAhiye ki yaha artha samartha nahIM hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara same samaya mAtra 1 che. 'savvattha sammattanANANi natthi' maDiyA sA sthAnamA sabhya51 bhane jJAna 4 nathI. 'viraI virayA viraI aNuttaravimANovavattI eyANi natthi' vi2ti viratAviti anuttara vimAnathI mApIne upapAta A badhA kahela nathI. kema ke-A abhavasiddhikanuM prakaraNa che. tabhA mA sapA masasiddhi mA pAthI sAtA nathI. 'savvapANA jAva No iNaTre samadre' sAvana sA praar| yAvat sapA satko zubha siddhika paNAthI pahelAM utpanna thaI cUkayAM che ? A praznanA uttaramAM ahiyAM me naye -- ma samaya nathI... 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' 3 saman // 5 vAnupriye yA viSayamA je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavan ApI devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- prameyacandrikA TIkA za00 a.za. 17-21 saMzimahAyugmatatAni 195 abhavasiddhikAnAM mahAyugmazatAni ekamaudhika paDalezyAntarbhUtAni SaT tadeva sapta zatAni bhavantIti / 'sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / 'evaM eyANi ekavIsaM sabhi mahAjummasayANi' evamuparoktadarzitakramaNa catvAriMzattame zatake saMjhinAmekaviMzatimahAyugmazatAni bhavantIti / 'savvANi vi ekAsII mahAjummasayAI samattAI' sarvANyapi ekAzItirmahAyugmazatAni samA. ptAni, sathAhi-paJcatriMzattame zatake dvAdaza mahAyugmazatAni 12 SaTtriMzattame phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ___ evaM eyANi satta abhavasiddhiya mahAjummasayA bhavaMti isa prakAra uparokta darzita kramAnusAra sAta abhavasiddhika jIvoM ke mahAyugma zata hote haiN| eka audhikazata aura 6 chahalezyAoM ke| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! yaha aisA hI hai 2 / isa prakAra 'evaM eyANi ekkavIsaM sabhimahAjumma sayANi' uparyukta darzita krama se 40 veM zataka meM saMjJI jIvoM ke 21 mahAyugmazata hote haiN| 'savvANi vi ekAsII mahAjummasayAI samattAI' ye saba milakara 81 mahAyugmazata samAsa hue / 81 mahAyugmazata isa prakAra se hote haiM-35 veM zataka meM 12 prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. evaM eyANi satta abhavasiddhiyamahAjummasayA bhavaMti' mA prabhArI upara batAvela, krama pramANe abhAvasiddhika jInA sAta mahAyugma zatako thAya che. temAM eka auvika zataka ane cha lezyAonA cha zatako maLIne sAta zatako samajI levA. 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' 3 lAn bhA5 devAnupriye yA viSayamA kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana ApanuM kathana sarvathA satya ja che e pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. 'evaM eyANi ekkavIsaM sannimahAjumma sayANi' 752 matAvara ubhapramANe mA yAjIsabhA zatabhA 21 vIsa mAyumbha sht| DAya che. 'savvANi vi ekAsII mahAjumma sayAI samattAI" mA pusa manI 81 4.20 mahI yugma zatake samApta thayA, A ekAzI mahAyugma zatake A pramANe kahyA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre zatate'pi dvAdaza 24, saptatriMzattame'pi dvAdaza 36, aSTatriMzattame'pi dvAdaza 48, ekonacatvAriMzatto'pi dvAdazazatAni 60 catvAriMzattame ekaviMzatiH 81 zatAni sarvasaGkalanayA ekAzIti mahAyugmazatAni bhavanti / ekAzIteH pratyeka muddezAnA mekAdazatvena ekAdazasaMkhyayA guNane ekanavatyuttarASTazatAni uddezakAnAM bhavanti / tAni ca mahAyugmazatAni samAptAni // iti zrI-vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzattamaM zatakaM samAptam // 40 // mahAyugmazata haiM, 36 veM zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM, 37 veM zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM, 38 ve zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM, 39 veM zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM aura 40 veM zataka meM 21 mahAyugmazata haiN| ina saba 81 zatoM ke 11-11 uddezaka haiN| isaliye ina saba uddezakoM kI saMkhyA 891 hotI hai| ye saba mahAyugmazata samApta hue| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsavAM zataka samApta // 40 // che. pAMtrIsamAM zatakamAM 12 bAra mahAyuma zataka kahela che. 36 chatrIsamAM zatakamAM paNa 12 bAra manAyugma zatake batAvyA che. 37 sADatrIsamAM zatakamAM paNa 12 mahAyugma zatako kahyA che. 38 ADatrIsamA zatakamAM paNa 12 bAra mahAyugma zatake kahyA che. 29 ogaNacALIsamA zatakamAM paNa bAra 12 mahAyugma zataka kahela che. ane 40 cALIsamAM zatakamAM 21 ekavIsa eka vIsa mahAyugma zatake kahyA che. A badhA maLIne 81 ekAzI mahAyugma zatako thAya che. te badhA zatakomAM 11-11 agiyAra-agiyAra uddezAo kahela che. tethI badhA udezAonI saMkhyA 891 AThasoekANunI thAya che. pAsattaramAthI 21 ekavIsamA mahAyume sudhInA pAMca mahAyugma zatako samApta 540-17-21 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA cAlIsamA zatakanuM cALIsamuM zataka samApta 40 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u. 1 rAziyugma nirUpaNam atha eka catvAriMzattamaM zatam aha paDhamo uddeo mUlamU-kai NaM bhaMte ! rAsijummA pannattA ? goyamA ! catAri rAsijummA pannattA taM jahA- kaDajumma kalioge / se keNaTuNaM bhaMte! evaM vuccai cattAri rAsijummA pannattA saM jahA - jAva kalioge / goyamA ! je NaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjabasie se taM rAsijummakaDajumme / evaM jAva je rNa rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjabasie se taM rAsIjummakalioge / se teNaNaM jAva kalioge / rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ? uvavAo jahA vakkatIe / te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajjaMti ? goyamA ! cattAri vA aTTha vA bArasa vA solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA uvavajaMti / te paNaM bhaMte! jIvA kiM saMtaraM uvavajjaMti niraMtaraM uvavajjaMti ? goyamA ! saMtaraM pi uvavajjaMti niraMtaraM pi vavajjati / saMtaraM uvavajjamANA jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aMtaraM kaTTu uvavajrjjati / niraMtaraM uvavajjamANA jahaneNaM do samayA ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aNusamayaM avirahiyaM niraMtaraM uvavajjati / te NaM bhaMte! jIvA jaM samayaM kaDajummA, taM samayaM teogA, jaM samayaM teogA taM samayaM kaDajummA ? No iNaTTe samaTTa / jaM samayaM kaDajummA taM samayaM dAvarajummA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM kaDajummA no iNaTTe samaTThe / jaM samayaM kaDajummA taM samayaM kaliogA, jaM samayaM bha0 88 zrI bhagavatI sUtra : 17 697
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAMASHARE bhagavatIstre kaliogA taM samayaM kddjummaa| No iNaTe samaTe / te NaM bhaMte! jIvA kahaM uvavajjati ? goyamA! se jahAnAmae pavae pava. mANe evaM jahA uvavAyasae jAva no parappaogeNaM uvvti| te gaM bhaMte ! jIvA ki AyajaseNaM uvavajjati AyaajaseNaM uvavajjati ? goyamA! no AyajaseNaM uvavajjaMti AyaajaseNaM uvavajjati / jai AyaajaseNaM uvajjati kiM AyajasaM uvajIvaMti AyaajasaM uvajIvaMti ? goyamA! no AyajasaM uvajIvaMti, AyaajasaM uvjiivNti| jai AyajasaM uvajIvaMti kiM salessA aleslA ? goyamA! saleslA no alessaa| jai salestA kiM sakiriyA akiriyA ? goyamA! sakiriyA no akiriyaa| jai sakiriyA segeda bhavagahaNeNaM sijhaMti, jAva aMtaM kareMti ? No iNa? samaTe / sasjuimma kaDajumma asura kumArANaM bhaMte ! kao ujjati ? jaheva neiyA taheva nirvsesN| evaM jAna paMciMdiyatirikkha jonniyaa| navaraM vaNassai. kAiyA jAva asaMkhejjA vA arNatA vA ubavajjaMti sesaM evaM ceva / maNussA vi evaM cava jAva no AyajaseNaM uvavajjaMti, AyaajaleNaM uvavati / jai AyaajaseNaM uvavajjaMti kiM AyajasaM uvajIvaMti AyaajasaM uvajIvaMti ? goyamA! AyajasaMpi uvajIvaMti AyaajasaMpi ubajIvaMti / jaI AyajasaM uvajIvaMti kiM salestA alessA ? goyamA! salessA vi alessA vi| jai alelsA ki sakiriyA akiriyA ? goyamA! no sakiriyA, akiriyA / jai akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti ? haMtA sijhaMti jAva aMtaM kareMti / zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 699 - -- pramaiyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam jaha salessA ki sakiriyA akiriyA ? goyamA! sakiriyA no akiriyaa| jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti ? goyamA! atthegaiyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti, atthegaiyA no teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti / jai AyaajasaM ubavajati kiM salessA alessaa| goyamA ! salessA no alestA jai saleslAkiM sakiriyA akiriyA ? goyamA ! sakiriyA no akiriyaa| jai sakiriyA teNeva bhavagahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti? no iNaTe smjhe| vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA neraiyA / sevaM bhaMte! 2 tti ||suu01|| ikkacattAlIsaime sae rAsijummasae paDhamo uddeso samatto chAyA-kati khalu bhadanta ! rAziyugmAH prajJaptAH ? gautama ! catvAro rAziyugmAH prajJaptAH ? tadyathA kRtayugmo yAvat kalponaH / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate catro rAziyugmAH prajJaptA ratadyathA yAvat kalyojaH ? gautama ! ya: khalu rAzicatuSkeNApahAreNA'pahiyamANa catuH paryavasitaH so'yaM rAziyugma kRta. yugmA evaM yAvad yaH khalu rAzicatuSkeNApahAreNaikaparyavasitaH so'yaM rAziyugma klyojH| tattenArthena yAvat klyojH| rAziyugmakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAto yathA vyutkrAntau / te khalu bhadanta ! jIvA ekasamayena kiyanta utpadyante ? gautama ! catvAro vA aSTau vA dvAdaza vA poDaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtAyotpadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH ki sAntara mutpadyante nirantaramutpadyante ? gautama ! sAntaramapi utpadyante nirantaramapi utpadyante ? sAntaramutrAdhamAnA jaghanyenai samayam utkarSeNAsaMkhyeyAna samayAn anantaraM kRtvotpadhante / nirantaramupathamAnA jaghanyena dvau samayo, utkarSeNa saMkhyeyAn samayAn anusamayamavirahitaM nirantara mutpadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH yasmin samaye kRta yugmA stasmin samaye tryojAH, yasmin samaye vyojA ratasmin samaye kRtayugmAH ? nAyamarthaH smrthH| yasmin sapaye kRtayugmA stasmin samaye dvAparayugmAH, yasmin samaye dvAparayugmAH tasmin samaye kRtayugmAH ? nAyamarthaH samarthaH / yasmin samaye kRtayugmAH tasmin samaye kalyojAH, yasmin samaye kalyojA stasmin samaye kRtayugmA: ? nAyamarthaH smrthH| te khalu bhadanta ! zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre jIvAH kathamutpadyante ? gautama ! sa yathAnAmakaH plavakaH plavamAnaH, evaM yathopapAtazate yAvat no paraprayogotpadyante / te khalla bhadanta ! jIvAH kimAtmayazasA utpadyante AtmA'yazasotpadyante ? gautama ! no Atmayazasotpadyante AtmAyazasopayante / yadi AtmAyazasotpadyante / kimAtmayaza upajIvanti, AtmAyaza upajIvanti ? gautama ! no AtmayazasopajIvanti AtmAyazasopajIvanti / yadi AtmAyaza upajIvanti kiM salezyA alezyA: ? gautama ! salezyAH no alezyAH / yadi salezyAH / kiM sakriyA akriyAH ? gautama ! sakriyAH, no akriyAH / yadi sakriyA ratenaiva bhavagrahaNeNa siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? nAyamathaH samarthaH / rAziyugmakRtayugmAsurakumArAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? yathaiva nairayikA stathaiva niravazeSam / evaM yAvat paJcendriyatiryagyonikAH / navaraM vanaspatikAyikA yAvat asaMkhyeyA vA anantAvotpadyante, zeSam evameva / manuSyA api etrameva yAvat no AtmayazasA utpadyante AtmAyazasA utpadyante / yadi AtmAyazasA utpadyante kimAtmayaza upajIvanti AtmAyaza upajIvanti ? gautama ! Atmayazo'pi upajIvanti AtmAyazaso'pi upajIvanti / yadyAtmayaza upajIvanti kiM salezyAH alezyA ? gautama | salezyA api azyA api / yadi alezyAH kiM sakriyA akriyAH ? gautama ! no sakriyA akriyAH / yadi akriyAH tenaiva bhavagrahaNeNa siddhayanti yAvat antaM kurvanti ? hanta siddhayanti yAvadantaM kurvanti / yadi salezyAH kiM sakriyA akriyAH ? gautama ! sakriyAH, no akriyAH / yadi sakriyA stenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? gautama ! astyekake tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti, aruzyekake no tenaiva bhavagrahaNena siddhyanti yAvadantaM kurvanti / yadyAtmAyaza upajIvanti kiMsalezyA alezyA: ? gautama ! salezyA noDalezyAH / yadi sazyAH kiM sakriyA akriyAH ? gautama ! sakriyA no akriyAH / yadi sakriyA stenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti / nAyamarthaH samarthaH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikAH / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // mU01 // // eka catvAriMzattame rAziyugmazata ke prathamoddezakaH samAptaH / TIkA- ' kai NaM bhaMte ! rAsijummA pannattA ?' kati khala bhadanta ! rAziyugmAH zataka 41 prathama uddezaka 'kai NaM bhaMte ! rAsijummA pannattA' ityAdi sUtra 1 // 700 ekatALIsamA zatakanA prAraMbha-- pahele uddeza 'kahi Na' bhaMte ! rAsijummA paNNacA' dhatyAhi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA kA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam 701 prajJaptAH ? yugmazabdo yugalavAcako'pi asti ityato'sau iha rAzizabdena vizeSyate tena rAzirUpAH yugmAH na tu dvitIyarUpA iti rAziyugmAH, te saMkhyayA katIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ttAri rAsijummA pannatA' catvAraH rAziyugmA: prjnyptaaH-kthitaaH| 'taM jahA' tadyathA'kaDa jumme jAva kalioge' kRtayugmo yAvat kalyojaH atra yAvatpadena yoja dvAparayugmayoH saMgrahaH / tde| mUtrakAraH spaSTa pati-'se keNaNaM bhane ! evaM vuccai cattAri rAsijummA pannattA taM jahA ja va kalioge' tatkenArthena bhadanta ! eramucyate catvAro rAziyugmAH prajJaptAH tadyathA yArat kalyojaH, atra yAvatpadena kRta. yugmayoja dvAparayugmAnA saMgraho bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goramA' ityAdi, TIkArtha-he bhadanta ! rAziyugma kitane kahe gaye haiM ? yugma zabda yugala kA bhI vAcaka hotA hai isaliye use yahAM rAzi zabda se vize Sita kiyA gayA hai| ataH rAzirU jo yugma haiM ve rAziyugma haiM kintu dvikarUpa ye rAziyugpa nahIM hai / ye saMkhyA meM kitane hote haiM ? aisA yaha praina hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA ! cattAri rAsijummA pabhasA' he gautama ! cAra rAzirUpa yugma kahe gaye haiM / 'taM jahA' jaise'kaDajumme jAva kali bhoge' kRtayugma yAvat kalpoja yahAM yAvat padase yoja aura dvApara yugma inakA grahaNa huA hai| gautamasvAmo atha prabhuzrI se aisA prazna karate haiM-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai cattAri rAsi jummA pattA taM jahA kaDajumma jAva kalioge' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa le kahate haiM ki kRtayugma se lekara TIkAryuM-he bhagavana rAzi yuge keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che? yuma zabda yugalane vAcaka paNa hoya che. tethI tene ahiyAM rAzi zabadathI kahevAmAM Avela che. jethI rAzi rUpa je yugma che, te rAziyugma che. be rUpa yugma rAziyuma nathI, te saMkhyAmAM keTalA hoya che? A rItane ahiM gautamasvAmIe prazana karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 43 cha hai - 'goyamA ! cattAri rAsi jummA pantattA' 3 gautama ! rAziyubha yAra mAranA avAmAM Avahe. 'jahAbha-ka Dajumme jAva kalioge' tayu thAvat kaja ahiyAM yAtpadathI vyAja ane dvAparayugma graha karAyela che. gItamasvAmI prabhuzrIna se che che 3-'se keNaTreNa bhaMte ! evaM vuccai cattAri rAsijummA pannattA ta jahA kaDajummakaDajumma jAva kalioge' samapan Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke kRtayugma kRtayugmathI laIne kAja zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'goyamA' he gautama ! 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe caupajjavasie settaM rAsIjuma kaDajumme' yaH khalu rAzizvatuH samudAyarUpazcatu keNApahAreNApahiya mANazcatuSparyavasitaH so'yaM rAziyugmakRtayugma iti kthyte| 'evaM jAva je gaM rAsica ukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie settaM rAsijummakalioge' evaM yAvad yaH khalu rAzizcatuSkeNApahAreNApahiyamANa ekaparyavasito bhavati so'yaM rAziyugma kalyojaH atra yAvatpadena yaH khalu rAzizcatuSkeNApahAreNApahiyamANe striparyavasito bhavati so'yaM rAziyugma yojaH 2, yaH khalu rAzicatuSkeNApahiyamANo dviparyavasito bhavati so'yaM rAziyugma dvAparaH 3, ityanayoH saMgraho bhavati iti / 'se teNaThe bhaMte ! jAva kalioge' tattenArthena gautama ! evamucyate kalyoja paryanta rAziyugma cAra kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupanja. vasie settaM rAsIjumma kaDajumme' he gautama ! jo rAzi cAra se vibhakta hotI huI anta meM cAra bacAtI hai aisA vaha rAzi kRtayugmarAzi kahI gaI hai| evaM jAva jeNaM rAsi caukkaeNaM avahAreNaM ava. hIramANe egapajjavasie settaM rAsijumma kali bhoge' isI prakAra yAvat jo rAzi cAra se vibhakta hotI huI anta meM eka bacAtI hai vaha rAzi yugma kalzeja kahA gayA hai| yahAM yAvatpada se 'jo rAzi cAra se vibhakta hA anta meM tIna bacAnI hai vaha rAziyagma yoja hai| tathA jo rAzi cAra se vibhakta hotI huI anta meM do bacAtI hai vaha rAziyugma dvAparayugma hai' ina donoM kA saMgraha hubhA hai| sudhInA rAzi yue cAra kahyA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! je Na rAsI ca ukkaeNa abahAreNa avahIramANe caupajjavasie settaM gasijumma kalioge' he gItama! 2 2zi sAthI payAmA mAtai va thara ayetazine tayugma 2||shi vAmAM bhAva che. 'eva jAva je Na rAsi caukkaeNa avahAreNa avahIramANe egapajjavasie se ttarAsi jamma kalioge' mA pramANe yAvat 2 rAzine yArathI payAmA AvatAM chevaTe eka vadhe che te rAzi yugmane kAja kalyoja zaziyugma kahevAya che. ahiyAM yAvatpadathI "je rAzi cArathI vaheMcAine chevaTe traNa bacAve che, te rAziyama eja" che, tathA je rAzi cArathI vaheMcAine chevaTe be bacAve ziyuma 52yubharAzi che. mA bhannena saha thaye cha. 'se teNa TeNa jAva kalioge' mAthI cha gautama ! meme bule-zizubha zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECENTER prameyacandrikA TIkA za011 u.1 rAziyugmanirUpaNam 703 catvAraH rAziyugmA prAptAH rAziyugma kRtayugmo 1, rAziyugma yojo 2, rAzi yugma dvAparo 3, rAziyugma kalyojaH 4, iti / 'rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' rAziyugma kRtayugma nairayikaH khalu bhadanta ! kuta utpa. dhante kiM nairayikebhya Agatya yAvadevebhyo vA AgaSya utpadyante ? iti prazna', uttaramAi-'uvavAo jahA vakaMtIe' upapAto yathA vyutkrAntI prajJApanAyAH SaSThaH padena nairapikebhya Agatyotpadyante na vA devebhya Agatyotpadyante kintu tiryagbhyo manuSyebhyo vA Agatyotpadyante, ityuttaramiti / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM 'se teNaTeNaM jAva kalibhoge' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki rAziyugma kRtayugma, rAziyugma poja, gaziyugma dvApara yugma aura rAziyugma kalpoja aise cAra rAziyugma hote haiN| ___ 'rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! jo nairayika rAziyugma kRtayugma kRtayugma pramita hai-ve kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve narayikoM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvavAo jahA vakaMtIe' he gautama! jaisA isa sambandha meM kathana prajJApanA ke vyutkrAntipada meM-chaThe pada meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para kara lenA caahiye| isa prakAra ve na nairathikoM se A. karake utpanna hote haiM aura na dezoM se Akara ke utpanna hote haiN| kintu tiryazcoM meM se aura manuSyoM meM se Akarake ve utpanna hote haiM aimA jAnanA kRtayugma kRtayugma ziyama, kRtayugma jaraziyugma, dvApara yugna ane kAja raziyugma e pramANenA cAra raziyume che. __'rAsijumma kar3ajumma neraiyANa bhate ! ko uvavajjati' gavan 2 narayike raziyugma pramANuvALA che. teo kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA yAvat devomAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'uvavAo jahA vaktIe' hai gautama ! | viSayanA samayamA prajJApana sUtranA vyutkrAMti padamAM eTale ke chaThA padamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. A rIte teo narayikomAMthI AvIne utpanna thatA nathI. tathA mAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu tiryacanikamAMthI ane manubemAMthI AvIne teo utpanna thAya che. tebha sabhA', 'te Na bhaMte ! jIvA egasamaeNa kevaiyA avajjati' 3 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 bhagavatI sUtre 9 kevaiyA ujjaiti' te khalu madanta ! jIvA rAziyugmakRtayugmanArakA ekasamayena ekasmin samaye ityarthaH kiyanta utpadyante ? iti paznaH bhagavAnAha - 'gomA' heM gautama ! ' cattAri vA aTTha vA bArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjaMti' catvAro vA aSTau vA dvAdaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA samuspadyante iti / ' te NaM bhaMte / jIvA ki saMtaraM uvavajjati niraMtaraM uvavajrjjati' te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sAntaram antarasahitaM yathA bhavettathotpadyante athavA nirantaram - antararahitaM samutpadyante ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama! 'saMtaraMpi ujjeti niraMtaraMpi ujjeti' sAntaramapi upa dyante nirantaramapi utpadyante ! 'saMtaraM uvajjapaNA jahanneNaM eka samayaM ' sAndaramupapadyamAnA jaghanyena ekaM samayaM jaghanyataH samayamAtrasya vyavadhAnaM kRtvA samutpadhante ityarthaH / 'uko seNaM asaMkhejjA samayA antara kaTTu unavajjaMti' utkarSeNA caahiye| 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajrjjati' he bhadanta ! ve jIva ekasamaya meM kitane utpanna hote haiM ? 'goyamA ! cattAri vA, aDa vA, bArasa vA, solasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvavajjaMti' he gautama ! ve jIva eka samaya meM cAra athavA ATha, athavA vAraha, athavA solaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / 'te NaM bhaMte! jIvA kiM saMtaraM ubavajjaMti' niraMtaraM uvavajrjjati' he bhadanta ! ve jIva kyA sAntara - antarasahita utpanna hote haiM ? athavA nirantara - antararahita utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! saMtaraMpi uvavajjeti niraMtaraM vi uvavajjaMti' he gautama! ve jIva sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI utpanna hote haiM / 'saMtaraM ubavajjamANA jahaneNaM ekaM samaya ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aMtaraM kaTTu uvavajjati' bhagavat te jIve eka samayamAM keTalA utpanna thAya che ? uttaramAM prabhuzrI 4 hai - 'goyamA ! cattAri vA aTTha vA vArasa vA, saMkhejjA vA, asakhe'jjA thA, 'uvavajjaMti' he gautama! te bhava me samayabhAM yAra, athavA bhAI, athavA khAra, athavA sakhyAta athavA asaMkhyAta utpanna thAya che. te na bhaMte! jIvA kiM saMtara' ubavajjaMti, niraMtara ubavajjati' De lagavante zu sAntara-aMtara sahita utpanna thAya che ? athavA niraMtara aMtara vinA utpanna thAya che ? uttaramA prabhuzrI he cheDe - 'goyamA ! saMtarapi uvavajjati, niraMtara vi uvavajjati' he gautama! te / sAntara pazu utpanna thAya che. niraMtara pazu utpanna thAya che. 'saMtara uvavajjamANA jahanneNaM ekaM samaya ukkoseNaM' asaM khejjA samayA aMtara kaTTu uavajjati' sAntara-mantara sahita zrI bhagavatI sUtra : 17 -
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za041 3.1 rAziyugmanirUpaNam 705 saMkhyeyAn samayAna antaraM kRtvA samutpadyante / 'niraMtaraM upavajjamANA jahanne do samayA' nirantaramudyamAnAH jaghanyena dvau samayau yAvata 'ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aNusamayaM avirahiyaM niraMtara uvavajjati' unkarSaNAsaMkhyezana samayAn yAvat anusamayamavirahita nirantara samutpadyante / 'anusamayaM' ityAdi padatrayame. kAryakam / 'te Na bhate ! jIvA jaM samaya kaDajummA taM samayaM teogA' te khalu bhadanta ! jIvA yasmin samaye kRtayugmA ityabhidhIyante tasin samaye kiM vyoja padavAcyAH sambhavanti ? tathA-'jaM samaya teogA ta samaya kaDa jummA' yasmin samaye yoja padavAcyAH tasmin samaye kunayugma zabda gAcyAH sambhavanti kimiti praznaH, uttaramAha-'No iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH eka saMkhyAzritAnAM sAntara utpanna hone para ve jaghanya se ekamamaya kA aura utkRSTa se asaMkhyAta samayakA antara kara ke utpanna hote haiN| niraMtara uvavajjamANA jahanneNaM do samayA' aura nirantararUpa se jaba be utpanna hote haiM taba ve jaghanya se do samaya taka evaM 'ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aNusamayaM avirahiyaM niraMtara ujjati' utkRSTa se asaMkhyAtasamaya taka pratyeka samaya meM vinA antara ke utpanna hote rahate haiM / 'anusamaya Adi ye tIna pada eka hI arthavAle haiN| 'te bhaMte ! jIvA ja samaya kaDajummA ta samayaM temogA' he bhadanta ! ve jIva jima samaya meM kRtayugmapadavAcya hote haiM usa samaya meM ve kyA yojapadavAcya hote haiM ? tathA-'ja samayaM teogAta samayaM kaujummA' ve jisa sapatha meM vyojapadavAcya hote haiM usa samaya meM ve kRtayugmapadayAcya hote hai ? utpanna thAya tyAre teo jaghanyathI eka samayathIane utkRSTathI asaMkhyAta smyn| mata2thI 5nna thAya che. 'niraMtara uvavajjamANA jahaNgeNa do samayA' bhane nirata2564thI nyAre te utpanna thAya che, tyAre tayA // 5. nyathI me samaya sudhI bhane 'ukkoseNa asaMkhejjA samayA aNu samayaM avirahiya nira'tarauvavajaMti' GthI ayAta samaya supI pratyeOM samayamA tara vinA utpanna thatA rahe che. "anu samaya vigere A traNa pade eka ja 2 // mana matAvAsa che. 'te Na bhaMte jIvA ja samaya kaDajummA ta samaya teogA' bhavana te 032 samayamA tayuma 54ANA DAya cha, a mate te| shuye|4 54 // ya cha 1 tathA 'ja samaya teogA ta samaya kaDa jummA' 2 mate tethe vyApathI yuddhata DAya che, te 15 teo zuM kRtayugma padavALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 bhagavatIle viruddha saMkhyAntarAdhikaraNasvAditi / evam 'jaM samayaM kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' yasmin samaye kRtayugmAH tasmin samaye dvAparayugmAH saMbhavanti ? 'jaM samayaM dAvarajumma taM samayaM kaDajummA' yasmin samaye dvAparayugmAH tasmin samaye ' kRtayugmAH saMbhavanti kimiti praznaH, uttaramAha - 'no iNaDe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH / 'ja' samaya' kaDajummA taM samayaM kaliyogA' yasmin samaye kunayugmA stasmin samaye kalyojAH kim ? tathA - 'jaM samayaM kalioogA' taM samaya' kaDajummA' yasmin samaye kalyojA stasmin samaye kRtayugmAH kimiti praznaH, isa prazna ke uttara meM pramuzrI kahate haiM- 'jo iNaTThe samaTThe' he gautama ! yaha artha samartha nahI hai| kyoMki jo eka saMkhyAzrita haiM unameM viruddha saMkhyAntara kI adhikaraNatA nahIM banatI hai| isa prakAra 'jaM' samaya' kaDajummA taM samaya dAvarajummA' yaha prazna bhI ki jisa samaya ve kRtayugma rUpa hote haiM usa samaya meM ve kyA dvAparayugma rUpa hote hai ? 'jo iNDe samaTTe' isa sUtra ke anusAra samarthita nahIM huA hai / aura isI prakAra se - 'ja' samaya dAjummA taM samaya kaDajummA' yaha prazna bhI ki "jisa samaya ve dvAraparayugma rUpa hote haiM, usa samaya meM ve kyA kRtayugma rUpa bhI hote haiM ? 'jo iTTe samajheM' sUtra ke anusAra samarpita nahIM huA hai| 'ja' samaya kaujummA taM samayaM kaliyogA' tathA'jisa samaya meM kRtayugmapadavAcya hote haiM usa samaya meM ve kalpoja padavAcya hote haiM tathA 'jaM samayaM kaliyogA taM samayaM vaDajummA' jisa samaya ve kalyoja padavAcya hote haiM usa samaya ve kyA kRtayugma pada svAmIne he he he-'jo iNaTTe samaTTe' he gautama! mA artha marImara nathI. kemake-jee eka sakhyAnA AzrayavALA che, temAmAM virUddha prakAranA sadhyAntaranu adhikurA manatu nathI. khena pramANe 'jaM samaya kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' ne sathaye kRtayugma hoya che, te samaya mAM to zu dvAparayugma 35 hoya che ? yA prazna yA 'No iNThe samaThe' mA sUtrapAhanA athana pramANe samarthita thayesa nathI. bhane 4 prabho 'ja' samayaM dAvara jummA taM samayaM jummA' mA prazna hai-nyAre tethe dvAparayugma pAvaNA hAya che, te samaye teo zu kRtayugma rUpa paNa Aya che ? A prazna paNa 'no iNaTTe samaTTe' mA sUtrapATha amA samarpita thayelA nathI. 'ja' samaya kaDajummA ta' samaya kaliogA' tathA ne samaye drutayugbha paDavANA hoya che, te pahathI yukta hoya che. 'ja' samayaM kali ogA ta samaya kaDajummA' kyAre tethe udayoga pahathI yukta hAya che, te vacyate tethe vo zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam 707 uttaramAha-'No iNaDe sama?' nAyamA samarthaH, ityuttaram. yuktiH pUrvoktatra 'teNe bhaMte ! jIvA kahiM ujjati' te khalu bhadanta ! jIvAH kathamutpadhante iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'se jahAnAmae patrae pavamANe evaM jahA uvatrAyasae jAva no parappaogeNaM uvavajjati' sa yathAnagmakaH plavakA plazmAnaH evaM yathA upapAtazata ke bhagavatyA evaM triMzattamazata ke prathamo dezake kathita tathA'trApi jJAtavyam kiyatparyanta tatrAha-'jAva' ityAdi, yAvat 'no parappaogeNaM uvavajjati' no paramayogeNotpadyante etatparyantam upapAtazatakamatrAdhyetavyam ekatriMzattamazatake paJcaviMzatizatakIyASTamoddezakasyAtidezo vidyate tathA ca adhyavasAnayoganirvattitena karaNopAyenetyArabhya AtmamayogeNo. vAcya hote haiM ? kyA yaha prazna bhI 'jo iNaDhe samaThe' sUtra ke anu. sAra he gautama! samarthita nahIM huA hai| ___ 'te Na bhaMte ! jIvA kahiM uvavajjati' he bhadanta ! ve jIva kaise kisa prakAra se utpanna hote haiM ? 'goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe evaM jahA uvavAyasae jAva no parappaogeNa uvavajjati' he gautama ! jaise koI eka plavaka kUdatA kUdatA apane sthAna se Age ke sthAna para pahuMca jAtA hai-ityAdi rUpa se jaisA upapAta zatakameM isI bhagavatI ke 31 ve zataka meM prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaha yahAM para kaha lenA cAhiye / 'jAva no parappaogeNa uvavati ' isa sUtrapATha taka tAtparya kahane kA yaha hai ki 31 ve zataka meM paccIsa veM zataka ke AThaveM uddezakakA atideza hai mo vahAM ke 'adhyavasAna yoga nirvanitena karaNo. kRtayuma 54thI yuTata cha 1 / prazna 5 No iNadve sama?' m| sUtra pAnA kathana pramANe che gautama samarthita thayela nathI. ___ Na bhate ! jIvA kahiM ubavajjati' he bhagavan vI zate tpanna .5 che ? uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! se jahAnAmae pavara pavamANe evaM jahA uvavAyasae jAva no parapappa bhogeNa ubavajati' 3 gautama! jema keI eka kRdanAra purUSa kUdate kUdate pitAnA sthAnathI AgaLanA sthAna para pahoMcI jAya che, vigere prakArathI je pramANe upapAta zatakamAM eTale ke A bhagavatI sUtranA 31 ekatrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM samajI levuM. 'jAva no parappaogeNa uvavajjati' mA sUtramA sudhI te 4thana xsi aj. A kathananuM tAtparya e che ke ekatrIsamAM zatakamAM paccIsamA zatakanA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 708 spadyante etatparyantaM paJcaviMzatizatakIyASTamodezaka prakaraNamihAdhyetavyamiti / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM AyajaseNaM utravajjaMti AyaajaseNaM uvavajjaMti' te khalu bhadanta ! jIvAH kimAtmayazasA utpadyante AtmanaH sambandhi yazaH yazaHkAraNatvAt AtmanaH yazaH- saMyama Atma yaza stena AtmayazasA samutpadyante athavA Atmano'yazasA samutpadyate ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama! 'no Avaja seNaM unavajjaMti Apa ajaseNaM uvavajjaMti' no AtmayazasA utpadyante kintu AtmA'yazasotpadyante iha ca sarveSAmAtmA'yazasevotpatti bhavati utpatau sarveSAmaviratvAditi / 'jaha Aya anaseNaM unavajjaMti kiM AyajasaM unajIvaMti Aya ajase unajIvaMti' yadi AtmA'yazasA utpadyante tadA kimAtma pAyena' isa pATha se lekara 'AtmaprayogeNa utpadyante' isa pATha taka paccIsa ve zataka kA aSTamodezaka prakaraNa yahAM grahaNa kara lenA cAhiye / 'te Na bhate ! jIvA kiM AyajaseNaM uvavajjaMti' he bhadanta / ye jIva kyA apane yaza se utpanna hote haiM ? athavA 'Aya ajaseNaM' uvavajjaMti' athavA apane asaMyama se utpanna hote haiM ? 'goyamA ! no AyajaseNa uvavajjati, Aya ajaseNa uvavajjaMti' he gautama ! ve apane saMyama se utpanna nahIM hote haiM, kintu apane asaMyama se utpanna hote haiM / yahAM samasta jIvoM kI utpatti apane asaMyama se hI hotI hai / kyoMki utpatti meM yahAM samasta jIvoM kI avirata avasthA hI kAraNa hai / 'jai Aya ajaseNaM ubavajjaMti' kiM Ayajasa ubajIvaMti' Aya ajasaM uvajIvaMti yadi ve Atma saMyama se utpanna hote haiM to kyA ve Atma saMyama kA Azraya karate haiM ? athaza Atma asaMyama kA AThamA uddezAnI laDDAmAya urela che, to tyAthI 'adhyavasAnayoganivartitena karaNopAyena' mA pAthI ne 'AtmaprayogeNa utpadyante' mA pAhe sudhI parIsa zatakanA AThamA uddezAnu kathana ahiyAM grahaNa karIne kahevu joi e. 'te ' bhate ! jIvA AyajaseNa uvavajjati' he bhagavan te ko zu potAnA yazathI saMyamathI utpanna thAya che ? athavA 'Aya ajadeNa' uvavajjati' athavA potAnA asayabhathI utpanna thAya che ? uttaramA praluzrI che - 'goyamA ! no Ayaja seNa uvavajjati, Aya ajaseNa uvavajjati' he gautama! tethe potAnA saMyamathI utpanna thatA nathI. paraMtu peAtAnA asaMyamathI ja utpanna thAya che, kema ke 'jai Aya ajaseNaM uvajIvaMti kiM AyajasaM uvarjIvaMti Aya ajasaM uyajIvaMti' le te mAtma asaMyamathI utpanna thAya che, teA zu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam yazaH -AtmasaMyamamuvajIvanti-Azrayani vidadhatItyarthaH athavA Atmano'yazaH Atmano'saMyamamupajIvanti-Azrayanti kimiti prazna, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no AyajasaM upajIti Aya ajasaM ubajIvaMti' no Atmano yaza -AtmasaMyama stam no upajIvanti kintu AtmAyazaH Atmano'saMyamamupajIvanti AzrayantIti / 'jai Aya ajasaM uvajIvaMti salessA alessA' he bhadanta ! yadyAtmayazaH Atmano'saMyamamupajIvanti, tadA kiM te jIvAH salezyA bhavanti alezyA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-mayamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'salessA no alessA' salezyAH lezyAvanta eva bhavanti na tu lezyArahitA bhavantIti / 'jai salessA ki sakiriyA akiriyA' he bhadanta ! yadi te jIvAH salezyAH tadA sakriyA akriza vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakiriyA no akiriyA' sakriyA eva bhavanti na tu kriyA rahitA bhavantIti / 'jaha sakiriyA teNeva mavaggahaNeNaM sijjhati jAya Azraya karate haiM 'gogamA ! no Aya jala uvajIvaMti Aya ajasaM uvajIvaMti' he gautama ! ve Atma saMyama kA Azraya nahIM karate haiM kintu Atma asayama kA hI Azraya karate haiM / 'jai Aya ajasa uvajIvaMti, salesptA asalA' he bhadanta ! yadi ve Atma asaMyama kA Azraya karate haiM to kyA ye levyAsahita hI hote haiM athavA lezyArahita hote haiM ? 'goyamA salessA no alessA' he gautama! ye lezyA sahita hI hote haiM lezyA rahita nahIM hote haiN| 'jaI salesA ki sakiriyA akiriyA' he bhadanta ! yadi ye lezyAsahita hote haiM to kyA ve kriyAyukta hote haiM ? adhavA kriyAyukta nahIM hote haiM ? 'goyamA! teo Atma saMyamane Azraya kare che? athavA Ama asaMyamane Azraya 42 cha 1 'goyamA! no Ayajasa uvavajjaMti, Aya ajasaM ubavajati' gautama ! teo Atma saMyamane Azraya karatA nathI. paraMtu Atma asaMyamane ja mAzraya 42 che. 'jai Aya ajasa uvajIvati, salessA, alemA bhagavAn je teo Ama asaMyamano Azraya kare che. te zuM teo lezyA sahita hoya cha / sazyA vinAnabIya ? / prazna uttama prabhuzrI he che / 'goyamA ! salesmA no alessA 8 gautama! te! azyA sahita ya cha, sezyADita hotA nathI. 'jai salerakhA ki sakiriyA akiriyA' 8 sapanna tesA vezyA sahita hoya che, te zuM kriyA yukta hoya che? athavA kriyAyukta hotA nathI? uttaramA prabhuzrI che 4-'goyamA ! kiriyA no akiriyA' 7 gItama tayA yAlita DAyathe, yA vinAnI tAnathI. 'jai sakiriyA teNeva bhavaggA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 710 bhagavatIsUtre aMtaM kareM ti' he bhadanta ! yadi te jIvAH sakriyAH tadA tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti atra yAvalAdena buddhayante mucyante parinirvAsyanti sarvaduHkhAnAmityasya grahaNaM bhavatIti praznaH, bhagAnAha-'No iNaDhe sama?' nAyamartha: samarthaH / te tenai bhavagrahaNena na siddhayanti 5 iti bhAvaH / ___ 'rAsijumma kaDajumma asurakumArANAM bhaMte ! ko uvavajjati' rAziyugma kRtayugmAsurakumArAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairapikebhya Agatyotpadhante yAvadevebhya Agatyotpadyante iti praznA, uttaramAha-atidezadvAreNa 'jaheva' ityAdi sakiriyAno akiriyA' he gautama ! ye kriyA sahita hI hote haiM kriyA rahita nahIM hote haiM / 'jaha sakiriyA teNeva bhavaragahaNeNaM sijhaMti jAva aMta kareMti' he bhadanta ! yadi kriyA sahita hI hote haiM to kyA ve usI bhava se siddha ho jAte haiM yAvat anta kara dete haiM ? yahAM yAvatpada se 'buddhaya te, mucyante parinirvAsyanti sarva duHkhAnAma' ina padoM kA grahaNa huA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samarthita nahIM huA hai| isa kAraNa ye bhI isI bhava se na siddha hote haiM na buddha hote haiM na mukta hote haiM na parinirvAta hote haiN| na samasta duHkhoM kA anta karate haiN| 'rAsijumna kADajumma asurakumArANa bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanna ! rAziyugma kRtayugma rAzipamANa asurakumAra kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM? kyA ve narayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? haNeNaM sijjati jAva aMta kareM ti' bhAra yA sahita 4 DAya che, te zuM teo eja bhavamAM siddhi prApta karI le che? buddha thaI jAya che? mukata thaI jAya che? yAvat sarva duHkhane aMta karI de che? ahiyAM yAva tathA buddhayante, mucyante parinirvAsyati sarvaduHkhAnAm' mApahAnI saMgraha thayo cha. 2 // prazna uttaramA prabhuzrI 44 cha -'jo iNadve samaTe' 3 gotama ! mA artha samarthita thayela nathI. tethI teo eja bhavamAM siddha thatA nathI. mukata thatA nathI parinirvAta thatA nathI, ane saghaLA duHkheDane aMta karatA nathI. _ 'rAsijumma kaDajumma asurakumArANa bhaMte ! kao uvavajjati' mApana zaziyugma rUpa kRtayu rAzi pramANa asurakumAra kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? ati zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u. 1 rAziyugmanirUpaNam 711 'jaba neraset as farvasesa' yathaiva nairayikAstathaiva niravazeSam tiryagbhyomanuSyebhyo vA Agatyotpadyante ityAdi sarve nairayika prakaraNavadevAvagantavyaM navaraM nairayikasthAne asurakumAreti padaM saMyojya alApako vaktavyaH, AlApakArazva svayameva UhanIya iti / ' evaM jAva paMcidiyatirikkhajoNiyA' evaM nairayika deva yAvat paJcendriyatiryagyonikAH yAvatpadena asUrakumArAdArabhya caturindriyAntAnAM saMgrahastathA ca ekendriyAdArabhya paJcendriyatiryagyonikAnAmupapAtAdayaH nArakavadeva jJAtavyAH | 'navara' daNassaikAiyA jAna asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajjaMti' navara - kevalaM nArakaprakaraNApekSayA idameva vailakSaNyaM yad vanaspati atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI kahate haiM - ' jaheba neraiyA taba niravasesa" he gautama! jaisA nairayikoM ke sambandha meM kahA jA cukA hai vaisA hI inake sambandha meM kahalenA cAhiye / isa prakAra ye tiryagyonikoM meM se Akara ke athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ityAdi samasta prakaraNa yahAM jAnane kA ho jAtA hai / AlApaka kI racanA karate samaya nairayika ke sthAna meM asurakumAra pada rakhanA cAhiye aura AlApa prakAra apane Apa samajha lenA cAhiye ' evaM ' jAba pabiMdiya tirikkha joNiyA' isI prakAra se yAvat paJcendriya tiryagyonika jIvoM ke bhI utpAda Adi jAnanA caahiye| yahAM yAvat pada se 'ekendriya nAgakumAra se lekara cauindriya taka ke jIvoM kA grahaNa huA hai| tathA ca asurakumAra se lekara paMcendriya tiryagyonikoM kA utpAta Adi nAraka ke jaisA hI hotA hai / 'navara' vaNassaikAiyA jAtra asakhejA vA anaMtAvA uvabajjaMti' parantu vanaspatikAyika jIva yAvat asaMkhyAta athavA anaMta deza dvArA A praznanA uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne karuM che ke' jaheva neriyA tava niravasesa' he gautama! nairayiDAnA saMbaMdha meM pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenu kathana A rAziyugma mRtyugma sura kumArenA saMbadhamAM paNa samajavuM. A rIte tee tiya cayAnikAmAMthI athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che, vigere saghaLu prakaraNa ahiyAM samajI levu', AlApakA kahetI vakhate naiyikAnA sthAne asukumAra A pada mUkIne AlApaka. kahevA joIe. AlApaY=Ane prakAra svayaM samajI leve. 'a' jaba pa'cidiyatirikakhajoNiyA me prabhA yAvat pathendriya tiryayaye niThAnA upapAta vigere paNa samajavA. ahiyAM yAvata padmathI ekendriyAthI laIne cAra indriya sudhInA jIvA grahaNa karAyA che. eTale ke ekendriyAthI laIne pacendriya tiya cayeAnikAne uSapAta vigere nArakeAnA kathana pramANe hAya che. 'navara vaNassa ikAiyA jAva asaM khejjA vA anaMtA vA ujavanaMti' paraMtu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 bhagavatIstra kAyikA yAvad asaMkhyAtA vA anantA botpadyante iti yAvatpadena catvAro'STA dvAdaza SoDaza saMkhyAtA vA etadantasya grahaNam / 'sesaM evaM ceva' zeSam-parimANAtiriktaM sarvamapi evameva-nArakavadeva jJAtavyamiti / 'maNussA vi evaM ceva jAva no AyajaseNaM ubarajati AyaanaseNaM uvavajjati' manuSyA api evameva-naira. yikavadeva jJAtavyAH kiyantaM prakaraNaM manuSye yojyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, yAvat thAtmayazasA notpadyante kintu AtmAyazasAmunpadyante etatparyantaM nArakaprakaraNamavagantavyamiti / 'jai Aya ajaseNaM upavanaMti kiM AyajasaM uvajIvaMti Aya. ajasaM uvajIvaMti' he bhadanta ! te manuSyAH yadi Atmano'yazasA-asayamenotpa dhante tadA kim Atmayaza:-AtmanaH saMyamamupajIvanti-Azrayanti, athavA Atmano'saMyamamupajIvantIti praznA, bhagavAnA-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Ayajasapi ubajIvaMti AyaanasaMSi upajIvaMti' AtmayazaH AtmanaH hote haiN| yahAM yAvat pada se cAra ATha ghAraha solaha athavA saMkhyAta isa pAThakA grahaNa huA hai| 'setaM evaM ceva' parimANa ke atirikta aura saba kathana nAraka ke prakaraNa ke jaisA hI hai / 'maNussA vi evaM ceva jAva no AyajaseNaM uvavajjati Aya ajaseNa uvavajjati' isa prakAra se manuSya bhI yAvat AtmasaMyatra se utpanna nahIM hote haiM kintu Atma asaMyama se hI utpanna hote haiN| isa pAutaka manuSyoM ke sambandha meM bhI saba kathana nAraka ke prakaraNa jaisA hI kaha lenA cAhiye / 'jai Aya ajaseNa uvavajjati, ki Ayajasa uvajIvaMti, Aya ajasaM uvajIvaMti' he bhadanta ! yadi ve manuSya Atma asaMyama se utpanna hote haiM to kyA ce Atma saMyamakA Azraya karate haiM athavA Atma asaMyamakA vanaspatikAyika jIvo yAvat asaMkhyAta athavA anaMta utpanna thAya che. ahiyAM yAtpadathI eka athavA be yAvat dasa athavA asaMkhyAta A pATha 7 42ye| che. 'sesa' evaM ceva' pariyAmAnA 4thana zivAya mInu saghaNu thana n||24|| 54255 pramANe 1 cha. 'maNussA vi evaM ceva jAva no Aya jaseNa uvavajAti Aya ajaseNa ubavati' se pramANe manuSya 54 yAvat Atma saMyamathI utpanna thatA nathI. paraMtu Atma asaMyamathI ja utpanna thAya che, A pATha sudhI manuSyane saMbaMdhamAM paNa pariNAmanA kathana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana nArakanA prakaraNamAM kahyA pramANe kahevuM joIe. "zarU AyajaseNa uvavajjatiM kiM AyajasaM ubajIvaMti Aya ajasaM ubajIvaMti' . bhagavana je te manuSya AtamasaMyamathI utpanna thAya che, te zuM teo Ama saMyamano Azraya kare che? athavA A asaMyamano Azraya kare che? uttaramAM zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2041 7.2 rAziyugmanirUpaNam 713 saMyamamapi upajIvanti te manuSyAH tathA-Atmano'yazaH asaMyamamapi upajIvantIti 'jai Ayaja uvajIvaMti ki salessA alessA' yadi te manuSyA AtmayazaH AtmanaH saMyamamupajIvati tadA kiM te salezyA lezyAsahitAH kiM vA alezyA:lezya rahitA vA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he afar | 'salessA vi alessA vi' salezyA api bhavanti azyA :- lezyArahitA api bhavanti / 'jaha alessA kiM sakiriyA akiriyA' yadi salezyA bhavanti tadA kiM te manuSyAH sakriyA bhavanti akriyAH - kriyArahitA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no sakiriyA akiriyA no sakriyA bhavanti, kintu akriyA bhavantIti / 'jai akiriyA teNeva bhavaggaha NeNaM sijjhati jAva aMta kareM ti' yadi te manuSyAH akriyAH tadA kiM tenaiva bhavagrahaNena Azraya karate haiM ? 'goyamA ! Ayajasa' vi uthajIvaMti Aya ajasaMpi jIvaMti ' he gautama ! ve Atma saMyamakA bhI Azraya karate haiM aura Atma asaMyama kA bhI Azraya karate haiM / 'jai AyajasaM uvajIvaMti kiM salessA alessA' he bhadanta ! yadi ve Atma saMyama kA Azraya karate haiM to kyA ve salezana hote haiM athavA alezya hote haiM ? 'goyamA ! salessA vi alessA vi' he gautama! ve salezya bhI hote haiM aura alezya bhI hote haiM / 'jai arasA kiM sakiriyA, akiriyA' yadi ve alezya hote haiM to ve kyA kriyA sahita hote haiM ? athavA kriyA rahita hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA ! no sakiriyA akiriyA' ve sakriya nahIM hote haiM kintu akriya hote haiN| 'jai akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMta kareMti' he bhadanta ! yadi ve akriya hote haiM to kyA ve usI bhavase siddhika hote haiM yAvat anta karate haiM? yahAM yAvat anuzrI che - 'goyamA ! Ayajasa vi uvajIvati Aya ajasa vi uvajIvati' huM gotama ! te Atma sayamanA paNu Azraya kare che. ane Atma asaMyamanA pazu mAzraya re che. 'jai AyajasraM' uvajIvati kiM salessA alessA' he bhagavan le tethe Atma saMyamanI Azraya pure che, to zuM te lezyAvALA hAya che ? athavA vaizyA vinAnA hoya che ? uttaramAM prabhuzrI che - 'goyamA ! salessA vi alessA vi' he gautama! tethe bezyA vAjA pazu hoya che, ane sezyAvinAnA pazu hoya che, 'jai alessA ki kiriyA akiriyA' le tethe| bezyAvinAnA hoya che, hai| zu DiyA sahita hAya che ? } diyA vinAnA heya che ? uttaramA prabhuzrI De hai-'goyamA ! no sakiriyA akiriyA' tethe| priyAvANA hotA nathI pazu aDiyA-DiyA vinAnA hoya che. 'jaha akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM khijjhati jAva atakareti ' huM bhagavan jo teo kriyA vinAnA hAya che, te zuM tee eja bhavamAM bha0 90 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 754 bhagavatIsUtre siddhayanti buddhayante mucyante parinirvAnti sarvaduH khAnA mantaM kurvantIti praznA, uttaramAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA sijhati jAva aMta kareM ti' hanta gautama ! itthaM bhUtA manuSyAH siddhayanti buddhayante mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM cakuinsyeveti / 'jai salessA ki sakiriyA akiriyA' he bhadanta ! te manuSyA yadi salezyAH tadA kiM sakriyA bhavanti akriyA vA bhavantIti praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakiriyA no akiriyA' ye salezyAste sakriyA eva bhavanti no akriyA bhavanti, iti / 'jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhati jAva antaM kareMti' yadi te sakriyAH tadA ki tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kurvantIti praznA, bhagavAnAha -'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'asthegaiyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMta kareMti pada se yuddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvAta hote haiM aura sarva duHkhoM kA (anta karate haiM) ina padoM kA grahaNa huA hai| uttara meM pramuzrI karate haiM-'haMtA, sijhaMti jAva aMta kareMti' hA gautama ! ve usI bhava se siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / 'jai salessA sikiriyA akiriyA' he bhadanta ! yadi ve salezya hote haiM to kyA sakriya hote haiM athavA akriya hote hai ? 'goyamA ! sakiriyA no akiriyA' he gautama! ve sakriya hote hai akriya nahIM hote haiN| 'jaha sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNa sijhati jAva aMta kareMti' yadi ve sakriya hote hai to kyA ve usI bhava se siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM ? 'godhamA ! atthegaiyA teNeva bhavaggahaNeNa sijjhati, jAva siddha thAya che, yAvat aMta kare che? ahiyAM yAvatpadathI buddha thAya che? suta thAya che ? parinirgata thAya che ane sarva duHkhene aMta kare che? A parAno saMgraha thayela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che -hetA ! sijJati jAva aMta kareM ti' / gautama ! tse| me mamA siddha cha. yAvat sghaaen| mata 42 cha 'jai malestA ki sakiriyA kiriyA' bhagavan netA vezyAvANA hAya che to shutme| prtthiykiyA sahita hoya che? athavA akriya-kiyA vinAnA hoya che ? uttaramAM prabhuzrI cha -'goyamA! sakiriyA no aphiriyA' 3 gautama ! tayA jiyA sahita upa. yAvinAnA 3AtA nathI. 'jai sakiriyA taNeva bhavaggahaNeNa sijjJati, jAva ata kareti' lete| liyA sahita DAya che, to zu te| me| bhavamAM siddhi thaI jAya che? yAvat saghaLA duHkhane aMta kare che ? uttaramAM asazrI che -'goyamA ! atthegaiyA teNeva bhavaggahaNeNa sijjhati, jAva zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam astyekake tenaiva bhavagrahaNena siddhayaMti yAvat anta kurvanti / teSAM mokSasya mApsyamAnatvena tatsamaye akriyatva sadbhAvAt, 'asthegajhyA no teNeva bhavaggahaNeNaM sijhati jAva aMtaM kareMti' astyekake manuSyA no tenaiva bhavagrahaNena siddhathanti yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kurvantIti / 'jai Aya anasaM ubajIvaMti kiM salessA alessA' yadyAtmano'yaza uvajIvanti tadA kiM te manuSyAH salezyA alezyA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA ! salessA no alessA' he gautama ! tadA te salezyA no alezyA bhavantIti / 'jaha salessA ki sakiriyA akiriyA' yadi salezyAste manuSyA stadA kiM sakriyA akriyA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakiriyA no aMta kareti' he gautama ! ina meM kitaneka aise manuSya hote haiM jo usI bhavasiddhika hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiN| yahAM mokSa kI bhaviSyat meM prApti ke sadbhAva se akriyatA kA sadbhAva ho jAtA hai| 'atthegaDyA no teNeva bhavaragahaNeNa sijjhati jAva aMtaM kareMti' tathA ina meM kitaneka manuSya aise hote haiM jo usI bhava se siddha nahIM hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta nahIM karate haiM 'jaya Aya ajasaM uva. jIvaMti kiM salessA alessA' yadi ve Atma asaMyama kA Azraya karate haiM to kyA ve manuSya salezya hote haiM athavA alezya hote haiM ? 'goyamA! salessA no alessA' he gautama! ve salezya hote haiM alezya nahIM hote haiM ? 'jaha salessA kisakiriyA akiriyA' yadi ve salezya hote haiM to kyA kriyA sahita hote haiM athavA kriyA rahita hote haiM ? 'goyamA! aMta kareM ti' ra gautama! tamAma Real bhanudhyo vA DAya che -24 bhavamAM siddha thaI jAya che, yAvata saghaLA duHkhane aMta kare che. ahiyAM bhaviSyamAM mokSa prAptinA sadUbhAvathI akiyapaNAno sahRbhAva thaI jAya che. 'atthegaiyA no teNeva bhavagAhaNeNa sijjati jAva aMta kareM ti' tathA tamAmA keTalAka manuSya evA hoya che ke-jeo eja bhavamAM siddha thatA nathI. yAvata sAmAna mata 42 nathI. 'jai Aya ajasaM uvajIvaMti kiM salessA alessA lete| mAma asa yamanI bhAzraya recha to zuta mnussye| lezyA sahita hoya che? ke vezyA vinAnA hoya che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che -'goyamA ! salessA no alessA' gautama | temAbezyAvANADAya che, vezyA vinAnA utA nathI. 'jaha salessA ki sakiriyA akiriyA' ne to| vezyAvA hoya che, te zuM kiyA sahita hoya che ke kiyA vinAnA hoya che ? uttaramAM prabhuzrI 4 cha -'goMyamA! sakiriyA no akiriyA' gItama! tI yA sahita zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 bhagavatIsUtra akiriyA' sakriyAste bhavanti natu akriyA bhavantIti / 'jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhati jAva aMtaM kareMti' yadi te sakriyA stadA ki tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvantIti praznA, uttaramAha-'No iNaTe samaDhe nAyamarthaH samarthaH / ete tenaiva bhavagrahaNena na siddhayanti AtmA'yazaskatvena tadbhAvamokSA'dbhAvAt / 'vANamaMttara joisiyavemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara jyotiSka vaimAnikA yathA nairayikAH nairayikavadeva eteSAmapi tiyaMgamanuSyAbhyAmAgatyotpattirityAdikaM sarvaM jJAtavyamiti / 'seva ! bhate ! sevaM bhaMte tti' tadevaM sakiriyA no akiriyA' hegautama ! ve sakriya hote haiM akriya nahIM hote haiN| 'jai sakiriyA teNeva bhavaragahaNeNa sijjhati, jAva aMta kareMti' yadi ve sakriya hote haiM to kyA ve usI bhava se siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM ? 'jo iNaDhe samadde' he gautama ! yaha artha samarthita nahIM huA hai / kyoMki Atma asaMyamavAle hone se ve tadbhava mokSagAmI nahIM hote haiN| vANamaMtara joisiya vemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika ina ke sambandha meM bhI nairayiko ke jaisA hI kathana jAnanA cAhiye / inakI bhI utpatti tiryagyonika jIvoM meM se aura manuSyoM meM se Aye hue jIvoM se hotI hai| arthAt manuSya gati se aura tiryaggatise Aye hue jIva hI vAnavyantarAdi rUpa se utpanna hote haiM / ityAdi saba kathana nairayikoM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'sevaM bhate ! seva bhate! tti' he bhadanta jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane DAya che. yA vinAnA hAtA nathI. 'jaI sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNa sijhati, Ava aMta kare ti' ne toDiyA sahita DAya cha ? to zutA se samai siddha thAya cha ? yApat saghADamAna mata 42 cha ? No iNaTre samaTe' gItama! 21 atha 52 / 12 nathI. bha3-mAtma sayamavANA pAthI tayA se samAM mokSa prA 42vApADAtA nathI. 'bANama'tara joisiya vemANiyA jahA neraiyA' pAna0yanta2, jyoti mana vaimaanin| samayamA paNa nairayikanA kathana pramANe ja kathana samajavuM. teonI utpattI paNa tiryaMca nivALA jImAMthI ane manuSyamAMthI AvelA chamAMthI thAya che. arthAt manuSyagatithI ane tirya cagatithI AvelA che ja vAnantara vigere paNAthI utpanna thAya che. vigere tamAma kathana narayikanA kathana pramANe ja samajavuM. 'seva bhate ! seva bhate ! timAn mA5 hevAnupriye sAviSayabhAra kathana karyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavan ApI devAnuM priyanuM saghaLuM zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2041 u. 1 rAziyugmanirUpaNam madanta ! tadevaM bhadanta iti / he bhadancha / rAziyugma kRtayugma nArakAdivaimAnikAnta jIvAnAmutpAdAdi viSaye yat kathitaM devAnupriyeNa tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo yAvadviharatIti // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalApALApakamavizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta - ' "jainAcArya ' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bALabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsiLAlavrativiracitAyAM zrI " bhagavatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacatvAriMzattame rAzi yugmazatake prathamodezaka: samAptaH // 49 | 1|1 // 717 prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatAlIsaveM zataka ke rAziyugma zataka meM prathama uddezaka samApta // 41 - 1 // kathana saCthA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para kharAjamAna thayA. sU01| jainAcAya jainadhama divA pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatALIsamAM zatakamAM rAziyugmazatakanA pahele uddeze| samAsa 541-1aa zrI bhagavatI sUtra : 17 phra
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 bhagavatIstre // aha bIo uddeso' / / mUlam-rAsijumma teoganeraiyANaM bhaMte! kao ubavajaMti evaM ceva uddeso bhANiyavyo / navaraM parimANaM tinni vA satta vA paMcadasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvvjjti| saMtaraM taheva / te NaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM teogA taM samayaM kaDajummA jaM samayaM kaDajummA taM samayaM teogA ? No iNadve smttre| jaM samayaM teogA taM samayaM dAvarajummA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM teogA ? No iNaTre samaTe / evaM kaliogeNa vi samaM sesaM taM ceva jAva vemaanniyaa| navaraM uvavAo savvesiM jahA vkNtiie| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-2 // ||biio uddeso smtto|| chAyA-rAziyugma vyoja nairayikAH khalla bhadanta ! kuta utpadyante evameva uddezo bhaNitavyaH / navaraM parimANaM trayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, pazcadaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtAvotpadyante / sAntaraM tathaiva / te khalu bhadanta ! jIvAH yasmin samaye yojA stasmin samaye kRtayugmAH yasmin samaye kRtayugmA stasmin samaye yojAH nAyamarthaH samartha : / yasmin samaye yojA stasmin samaye dvAparayugmA: yasmin samaye dvAparayugmA stasmin samaye yojAH nAyamarthaH samarthaH / evaM kalyojenApi samam, zeSaM tadeva yaavdvaimaanikaaH| navaramupapAtaH sarveSAM yathA vyutkrAntau / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // dvitIyodezakaH smaaptH||40||2|| TIkA--'rAsijumma tebhoga neralyANaM bhaMte ! ko uvavati' rAziyugma yoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvadevebhyo veti zataka 41 uddezaka 2 'rAsijumma teoganeraiyANa bhate ko uvavajjati' he bhadanta ! rAziyugma vyAja nairathika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote bIjA udezAno prAraMbha- 'rAsijumma teoga neraiyANa bhate ! kao uvavajjati' tyA TIkAthuM-he bhagavad rAziyukta ja nairayika kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA tarIkA za041 3.2 rAziyugmayojanarathikotpattiH 79 praznaH, uttaramAha-evaM ceva usao bhANiyadhvo evameva prathamo dezakavadeva dvitIpo. dezako'pi maNitavyaH / prathamoddeza ke yathA yathA kathitaM tatsarvamihApi tathaiva vakta dhyamiti / prathamoddezakApekSayA dvitIye bailakSaNyaM darzayati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM parimANaM timi vA satta vA ekkArasa vA paMcadasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejA yA uvavajjati' navara parimANaM trayo vA sapta vA ekAdaza vA, paJcadaza cA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtAvotpadyante iti / 'saMtaraM the|' sAntaramutpadhante nirantaraM votpadhante ityasyottaraM prathamoddezakavadeva jJAtavyamiti / 'teNaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! rAziyugma jyoja jIvAH 'jaM samayaM teogA taM samayaM kaDajummA' yasmin hai ? kyA ve nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? 'evaM ceva uddesa bho bhANiya. dhvo' he gautama ! isa sambandha meM jesA prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se yaha dvitIya uddezaka bhI kaha lenA cAhiye / parantu usakI apekSA jo yahAM bhinnatA hai vaha 'navaraM parimANa tinni vA satta vA ekArasa vA paMcadasavA saMkhejAvA asaMkhejAvA uvavajjati' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai-isase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki rAziyugma nairayika eka samaya meM tIna, athavA sAta athavA gyAraha athavA pandraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiN| 'saMtara taheva' ye nAraka sAntara utpanna hote haiM athavA nirantara utpanna hote haiM ? isa sambandha meM uttara prathama uddezaka meM jaisA kahA gayA hai athavA tiryacanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che ? A prazna uttaramA prabhuzrI jotabhasvAmIna cha -'evaM ceva udesro bhANiyavo' hai gautama! samayamA pasA uddezAmA 2 pramANenuM thana 42. vAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana A bIjA uddezAmAM paNa kahI levuM joIe. paraMtu pahelA udezAnA kathana karatAM A uddezAmAM je pheraphAra Ave cha, te 'navara parimANa tinni vo satta vA ekkArasa vA paMcadasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjati' mA sUtrapA dvArA mahiyAM pragaTa 42vAmA mAvasa che.-A sUtrapAThathI e batAvela che ke-rAziyuma vyAja nirayika eka samayamAM traNa athavA sAta athavA agiyAra athavA paMdara athavA samayAta mayA asaNyAta utpanna thAya che. 'satara taheva' maanaa| sAMtara-aMtara sahita paNa utpanna thAya che. ane niraMtara paNa utpanna thAya che. mA viSaya samadhI utta2 57sA zAma yA pramANe nache. te Na zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 bhagavatIsatra samaye yojA stasmin samaye kRtayugmAH 'jaM samayaM kaDajummA taM samayaM teogA' yasmin samaye kRtayugmAH tasmin samaye yojAH kimiti praznaH, uttaramAha-'no iNTe samaDe' nAyamarthaH samarthaH yasmin samaye yonAH na tasmin samaye kRtayugmA tathA yadA kRtayugmA stadA na yojA iti bhAvaH / 'ja samayaM teogAtaM samayaM dAvara jummA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM teogA' yasmin samaye yojAH tasmin samaye dvAparayugmAH yasmin samaye dvAparayugmA stariman samaye yojAra, vaisA hI hai| 'te NabhaMte ! jIvA jasamayaM teogA taM samaya kaDajummA' he bhadanta ! ye rAziyugma yoja jIva jisa samaya yoja rAzipramANa hote haiM usa samaya meM ve kyA kRtayugma rAzipramANa ho jAte haiM ? 'ja samaya kaDajummA taM samayaM teogA' aura jisa samaya ye kRtayugma rAzipramANa hote haiM usa samaya kyA ve vyoja rAzipramANa ho jAte haiM uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'No iNaDhe samaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt jisa samaya ye yojarAzipramita hote haiM usa samaya meM ye kRtayugma rAzi rUpa nahIM hote haiM tathA jaba ye kRtayugma rAzIrUpa hote haiM, taba ve vyoja rAzirUpa nahIM hote haiN| 'ja samaya teogA ta samayaM' he bhadanta ! ye jIva jisa samaya yojarAzirUpa hote haiM taba kyA ye usa samaya 'dAvarajummA' dvAparayugma rUpa hote haiM ? aura jipta samaya ye dvAparayugma hote haiM usa samaya kyA ye ughojarAzi rUpa ho jAte haiM? bhaMte ! jIvA jauM samaya te ogA ta samaya kaDajummA' mApan mA ziyugma ja jIva jyAre ja rAzipramANa hoya che. te samaye te| zukRtayumazi prabhAva 25 taya cha 1 ja samaya kaijummA ta samaya teogA' are yAre te kRtayuma ziprabhAvAsAya cha, tyAre teo ja rAzirUpa thaI jAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabhAbhI 3 cha 4-'No iNadve samaTe gautama ! 21 matha parAmara nathI. arthAta jyAre teo ja rAzirUpa hoya che, tyAre teo kRtayuma rAzirUpa hotA nathI. tathA jyAre teo kRtayu razirUpa hoya che, tyAre tamA trya zi35 DAtA nathI. 'ja' samaya teogA taM samaya bhagavad A che jyAre AAjarAzi pramANuvALA hoya che, tyAre zuM tamA 'dAvarajummA 52yuma 35 DAya cha, bhane nyAre tse| zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.2 rAziyugmayojanairayikotpattiH 721 bhavanti kimiti praznaH, uttaramAha-'No iNaDhe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH 'evaM kaliogeNa ci samaM' evameva kalyojenApi saha praznaM kRtvA utaraNIyam iti / 'sesaM taM ceva jAva vemANiyA' zeSaM tadeva yAvadvaimAnikAH te khalu bhadanta ! jIvAH kuta utpadhante ? ityArabhya vaimAnikaparyantaM prathamoddezakavadeva jnyaatvymiti| 'navaraM uvavAo samvesi jahA vaktIe' navaramupapAtaH sarveSAM yathA vyutkAntau prajJApanAyAH SaSThe pade kathita stathai vehApi jJAtavya iti / 'seva bhaMte / sevaM bhaMte! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / iti zrI - vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacatvAriMzattamazatakasya dvitIyoddezakA samAptaH // 41 // 2 // uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / 'eca kaliogeNa vi sama' isI prakAra se kalyoja ke sAtha bhI prazna karake uttara kaha lenA cAhiye / 'sesaM ta ceva jAva vemANiyA he bhadanta ! ye jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? yahAM se lekara vaimAnikoM taka jesA prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 'navara uvavAo samvesiM jahA vakkaMtIe' parantu upapAta ke viSaya meM jaisA kathana prajJApanA ke dvAparayuma rUpa hoya che, te vakhate zuM teo jarAzi pramANa DarAya cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'No iNa samaDhe' gautama! mA artha 52 / 12 nathI. 'evaM kaliogeNa vi sabha' mA prabhAra bhyo| samayamA 55 prazna upasthita ne tn| uttara 4 naye. 'sesa ta ceva jAva vemANiyA' hai maga m| // 4 // sthAna vizeSathI bhAvIna utpanna thAya che? A praznathI laIne vaimAnike sudhI pahelA udezAmAM je pramANe he che. me pramANe mahiyAM 55 4uvu naye. 'navara' uvavAo samvesiM jahA vatIe' 52'tu pAtanA samayamA prajJApana sUtranA ch| vyutkrAMti padamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. e pramANe samajavuM joIe. 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' hai sAvana mA5 hevAnupriye yA viSayamA je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana bha0 91 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 022 bhagavatIsUtra chaTTe vyutkrAnti pada meM kiyA hai vaisA hI yahAM para bhI kara lenA caahiye| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' ina padoM kA artha pUrva meM jesA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta mAvatIsUtra" ghani thADyA tArIkha zatA thI ditI vaphA sanA 41- 2 Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA ja satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thayA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 jainAcArya janadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatALIsamA zatakano bIjo uddeza samApta 41-zA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.3 rAziyugmadvAparayugmanairayikAtpattiH 723 'aha taio uddeso' / mUlam-rAsijumma dAvarajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti? evaM ceva uddeso| navaraM parimANaM do vA cha vA dasa vA saMkhejjAvA asaMkhejjA vA uvavajjaMti sNveho| te NaM bhaMte! jIvA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM kaDajummA jaM samayaM kaDajummA taM samayaM dAvarajummA ? No iNaTe smtte| evaM teoeNa vi samaM, evaM kaliogeNa vi samaM / sesaM jahA paDhame uddesae jAva vemaanniyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti / // taio uddeso samatto // 41-3 // chAyA-rAziyugma dvAparayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ekamevoddezakaH / navaraM parimANaM dvau vA SaD vA daza vA saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA. votpadyante saMvedhaH / te khalu bhadanta ! jIvAH yasmin samaye dvAparayugmAH tasmin samaye kRtayugmAH yasmin samaye kRtayugmA stasmin samaye dvAparayugmAH ? nAyamarthaH samarthaH / evaM yojenApi samam, evaM kalyojenApi samam / zeSa yathA prathamoddezake yAvadvaimAnikAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 1 // tRtIyodezakaH samAptaH // 41-3 // TIkA--'rAsijumpadAvarajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvabajjati' rAziyugma dvAparayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? kiM nairayikebhyo yAvadevebhyo veti praznaH, uttaramAha-'evaM ceva uddesao' evamevodezako yathA zataka 41 udezaka 3 / 'rAsijumma dAvarajumma nerajhyANa maMte ! kao uvavajati' ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! rAziyugma meM dvAparayugma rAzipramita nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara alon sdezAnaprAra'rAsijumma dAvarajumma neraiyANa bhaMte ! kao ukvajjati' tyA TIkAryuM-he bhagavana raziyugmamAM dvAparayugma rAzipramANavALA naiyika kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiyAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 bhagavatI prathamoddezakaH tathaiva tRtIyodezako'pi jJAtavya iti / 'navaraM parimANaM do vA cha vA dasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvA jati badaraM parimANaM dvau vA SaD vA daza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA utpadyante evAganeva bhe: prathamoddezakA. pekSayeti / 'saveho' saMvedhaH, saMvedho'pyatra vaacyH| 'seNaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! jIvA rAziyugma dvAparayugma nairayikAH jazanyaM dAvarajummA taM samayaM kaDajummA' yasmin samaye dvAparayugmA stasmin samaye kRtyugmAH 'jaM samayaM kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' yasmin samaye kRtayugmA tasmin samaye dvAparayugmA ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva uddesao' he gautama! isa sambandha meM prathama uddezaka ke jaisA hI karana jAnanA cAhiye 'navara parimANa do vA cha vA dasa vA saMkhejjAdA asaMkhejjA vA uvava. jati' parantu parimANa prakaraNa meM yahAM aisAhI kahanA cAhiye ki ye nairayika eka sAtha meM do utpanna hote haiM athavA chaha utpanna hote haiM, athavA dasa utpanna hote haiM, athavA saMkhyAta utpanna hote haiM, athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / basa yahI eka vizeSatA prathama uddezaka kI apekSA isa tRtIya udezaka meM haiN| 'saMveho' yahA~ saMvedha bhI vAcya hai| 'teNa bhaMte ! jIvA' he bhadanta ! ye rAziyugma meM vApasyugma rAzimita nairayika 'ja samayaM dAvarajummA' jisa samaya meM dvAraparayugma hote haiM usa samaya meM kyA ye kRtayugma rUpa ho jAte hai / 'jasamaya kaDajummA ta samayaM dAvarajummA' aura jisa samaya meM ye kRtayugma rUpa hote haiM usa samaya meM kyA ye dvAparayugma rUpa ho jAte haiM ? uttara meM prabhuzrI manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA dezamAMthI AvIne utpanna utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai-'eva ceva uddesao' le gautama ! ma viSayana! mAM par3atA dezAmA hyA pramANena saghaNu 4thana sabhA 'navara parigANa do vA cha vA dasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA upavAjAte' paratu pani samayamA ahiyAM evuM kahevuM joIe ke A nacike ekI sAthe be utpanna thAya che. athavA cha utpanna thAya che. athavA dasa utpanna thAya che, athavA saMkhyAta utpanna thAya che, athavA asaMkhyAta kevaLa eja vizeSapaNa paDasA dezAna thana 42tAM zrIan desAmA che. 'saveho' mADiyAM savedha 59 49 cha, 'te Na' bhate / jIvA' 3 san // 2||shiyugmmaa 52 yusa 2||shi prabhAva naiyi| 'jauM samaya dara jummA 2 samaye vApara yubha hoya cha, ta samaye zutamA tayu. 54 laya cha 1 'jasamaya kaDajummA ta samayaM dAvarajummA' mane 4Are to kRtayuma 35 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u. 3 rAziyugmadvAparayugmanairathikotpattiH 725 bhavanti kimiti praznaH, uttaramAha - 'jo iNaTThe samateM' nAyamarthaH samarthaH / ' evaM teoeNavi samaM evaM kaliogeNa vi samaM' evameva tryojenApi samam, etrameva kalyojenApi samaM praznaM kRtyA uttaraNIyamiti / 'sesaM jahA paDhamuddesae jAva vaimANiyA ' zeSaM parimANAtirikta sarva yathA mathamodezake vaimAnikAnta paryantaM kathitaM tathaivA trApi jJAtavyam / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti || iti zrI - vizvavikhyAta jagadddalla bhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacatvAriMzattame rAziyugmazata ke tRtIyodezakaH samAptaH ||42 (3 || kahate haiM / ' No NaTThe samaTThe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / 'eva' teoeNa vi samaM evaM kaliogeNa vi sama" isI prakAra se yoja ke sAtha bhI aura isI prakAra se kalpoja ke sAtha bhI prazna karake uttara kaha lenA caahiye| 'sesa' jahA paDhamuddesae jAva vaimANiyA ' parimANa ke atirikta aura saba kathana prathamoddezaka meM jaisA vaimAnikoM taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kaha lenA cAhiye / 'seva' bhate ! seva bhate / ti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai| // 41 veM rAziyugma zataka meM tRtIya uddezaka samApta 41-3 // hAya che, tyAre zuM teo dvAparayugma rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-hai gautama ! A atha barAbara nathI. Aja rIte AAjanI sAthe paNu ane Aja rIte kalpeAjanA saMba MdhamAM prazno karIne uttara vAkayA hI sevA lekhe. 'sesa' jahA paDhamuddesae jAva vaimANiyA parimANunA uthana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana pahelA uddezAmAM kahyA pramANe vaimAnikA sudhInA kathana panta kahela che. eja pramANe ahiyAM paNa kahevu joie. 'seva bhaMte ! seva bhave ! tti' he bhagavan Apa devAnupriye yA viSayabhAM je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sa`thA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM saMgha kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. zAsU015 trIjo uddeze| samApta / / 41-35 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 bhagavatI sUtre || 'aha cautho uddeso' // mUlam - rAsijumma kalioga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM ceva / navaraM parimANaM ekko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjaMti / saMveho / teNaM bhaMte! jIvA jaM samayaM kaliogA taM samayaM kaDajummA jaM samayaM kaDajummA taM samayaM kaliogA ? No iNaTTe samaTTe / evaM teogeNa vi samaM dAvarajummeNa vi samaM / sesaM jahA paDhamuddesae jAva vemANiyA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti // cauttho uddeso samatto // 41-4 // chAyA - rAziyugma kalyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpavyante evameva / navaraM parimANam eko vA pazca vA nava vA trayodaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtAvopayante / saMvedhaH / te khalu madanta ! jIvAH yasmin samaye kalyojA svasmin samaye kRtayugmAH yasmin samaye kRtayugmAH tasmin samaye kalyojAH ? nAyamarthaH samarthaH / evaM yojenApi samamm, evaM dvAparayugmenApi samam / zeSaM yathA prathamodezake yAvad vaimAnikAH / tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // 2 // // caturthoddezakaH samAptaH // TIkA--' rAsijumma kalioga neraiyANaM bhaMte / kao ubavajjaMti' rAziyugma kalyajanairayikAH khalu bhadanta / kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhyoveti prazna:, uttaramAha - 'evaM ceva' evameva yathA prathamo dezake kathitamatrApi tathaiva | zataka 41 caturtha uddezaka / / 'rAsijumma kaliooga neraiyANaM bhate kao ! uvavajjati' ityAdi TIkArtha - he bhadanta rAziyugma kalpoja rAzipramita nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna ceAthA uddezAnA prAra'---- ' rAkhijumma kalioga neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjati' ityAdi TIkA- he bhagavan rAziyugma kalyAja rAziprama suvALA nairayikA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu teo nairiyekAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya carcAnikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ D prameyacandrikATIkA za041 u.4 rAziyugmakalyojanayikotpattiH 727 sarva jJAtavyamiti / 'navaraM parimANa eko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA. vA, asaMkhejjA vA uvavajjati' navaraM parimANameko vA pazca vA nava vA trayodaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, utpadyante iti / 'saMveho' saMvedhaH kAyasaMvedho. 'pi atra vaktavyaH / 'te NaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM kalibhogA taM samayaM kaDa jummA jaM samayaM kaDajummA ta samayaM kaligogA' he bhadanta ! te rAziyugma kalyoja nArakA yasmin samaye kalyojAH kiM tariman samaye kRtayugmAH ? yasina samaye kRtayugmA svasmin samaye kiM kalpojAH sambhavantIti praznaH, uttaramAha-'No iNTe samaDe' hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama / jaisA prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI saba kathana isa uddezaka ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / parantu parimANa meM yahAM usa uddezaka kI apekSA bhinnatA AtI hai jo 'navara parimANaM ekako vA paMca vA nava vA terasa bA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjati' isa sUtrapATha dvArA batalAI gaI hai-isase yahAM ekasamaya meM eka athavA pAMca, athavA nau athavA teraha, athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta nairika utpanna hote haiN| 'saMveho' kAyasaMvedha bhI yahAM para vaktavya hai| 'te gaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM kaliogA taM samaya kaDajummA, jaM samayaM kaDajummA taM samayaM kali bhogA' he bhadanta ! ve jIva jisa samaya kalyoja rAzimita rahate haiM usa samaya kyA ve kRtayugma rAzipramita ho jAte haiM ? aura jisa samaya ve kRtayugmarAzipramita hote haiM usa samaya kyA ve kalpoja rAzi thAya cha ? A. prazna uttaramA suzrI 4 cha -'evaMceva' he gautama ! pahelA udezAmAM je pramANe kathana karela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana A udezAmAM saMbaMdhamAM paNa samajavuM. paraMtu parimANamAM ahiyAM te uddezAnI apekSA minnA bhAva cha, 2 'navara parimANa ekako vA pacavA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asa khejjA vA uvavajjati' mA sUtrayA 21 cha tethI ahiyAM eka samayamAM pAMca athavA nava athavA tera athavA saMkhyAta aqyA asadhyAta nayi utpanna thAya che. 'saveho' yasa vadha 565 maDiyA DAna. 'teNa bhate ! jIvA ja' samaya kali ogA ta samaya kaDajummA jauM samaya kaDajummA ta samaya kaliogA' 3 mApana te vAre samaye kAja zipramANuvALA hoya che. te samaye zuM kRtayugma rAzipramANa vALA thaI jAya che? ane jyAre je samaye kRtayugma rAzipramANavALA hoya che tyAre zuM teo kalyAja rAzipramANuvALA thaI jAya che ? A praznanA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 bhagavatIsutre nAyamarthaH samarthaH / ' evaM tebhoeNa vi samaM evaM dAvarajummeNa vi samaM' evameva kRtayugmavadeva yojenApi samaM dvAparayugmenApi ca samaM praznaM kRtvA samuttaraNIyamiti / 'sesa jahA padasudesa jAva vaimANiyA' zeSa kathitAtirikta sarvaM tathaiva jJAtavyam yathA - prathamodeza ke vaimAnikaparyantaM kathitamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ci' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // 1 iti zrI vizvavikhyAtajagaduvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM 'zrI bhagavatI sUtrasya ' mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacatvAriMzattame rAziyugmazata ke caturthoddezakaH samAptaH || 41|4| pramita ho jAte haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'jo iNaTTe samaTThe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM te moeNa vi samaM evaM dAvarajummeNa vi samaM' isI prakAra se yoja ke sAtha bhI aura isI prakAra se dvApara yugma ke sAtha bhI prazna karake uttara kaha lenA cAhiye / ' 'se saM jahA~ paDhamuddesa jAva vemAniyA' isa kathana ke atirikta aura saba kathana vaimAnikoM taka prathama uddezaka meM kiyA hai vaisA hI saba yahA~ para bhI jAnanA cAhiye | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai / // 41 veM zataka meM rAziyugmazataka meM yaha caturtha uddezaka samApta huA / 41-4 // aluzrI gautamasvAmIne uDe che -'No iNaTTe khamaTTe' he gautama! yo artha amara nathI. 'evaM teopaNa vi sama evaM dAvarajummeNa vi sama" bhana pramANu caiAjanI sAthe ane Aja pramANe dvApara yugmanI sAthe paNa praznottarI anAvIne samala sevA 'sesa' jahA paDhamuddesa jAva vaimANiyA' mA athana zivAya khAkInu` saghaLuM thana je rIte vaimAnikA sudhI pahelA udezAmAM kahela che. eja pramANenuM saghaLu' kathana ahiyAM paNa samajavuM, 'seva bha ! seva bha'te ! tti' he bhagavan yAya hevAnupriye yA viSayabhAM je pramANe kahyuM che, te saghaLuM kathana saCthA satya che. he bhagavan Apa devAnu priyanuM saghaLuM kathana saCthA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI namaska.2 karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama anetapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnAsthAna para birAjamAna thayA. s015 ceAthe uddeze samApta 541-4aa zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2041 u.5-8 kR. rAziyugmakR. nairayikotpattiH 729 ||'ah 5-8 uddesagA' // mUlam-kaNhalessa rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati uvavAo dhUmappabhAe sesaM jahA pddhmuddese| asurakumArANaM taheva, evaM jAva vaannmNtraannN| maNussANa vi jaheva neraDyANaM AyaajasaM uvjiivNti| alessA akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhaMti evaM na bhANiyabvaM / sesaM jahA paDhamuddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 51-5 // kaNhalesa teoehi vi evaM ceva udeso| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-6 // kaNhalessa dAvarajummehiM evaM ceva uddeso| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-7 // kaNhalessa kalioehi vi evaM ceva uddeso| parimANaM saMveho ya jahA ohiesu uddesaesu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 41-8 // // 5-8 uddesagA samattA // chAyA-kRSNalezya rAziyugma kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante upapAto dhUmapamAyAM zeSaM yathA prathamoddeza ke / asurakumArANAM tathaiva evaM yAvadvAnavyantarANAm, manuSyANAmapi yathaiva nerayikANAm AtmAyaza una jIvanti / alezyAH akriyAH tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti evaM na bhaNitavyam / zeSaM yathA prathamoddezake / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 41 / 5 / kRSNalezya yojairapi evamevoddezakaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 416 kRSNalezya dvAparayugmairevamevAddezakaH / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti // 417 / / kRSNalezya kalyojairapi evamevoddezakaH / parimANaM saMvedhazca yathA auSike - dezakeSu / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / 41 / 8 / / ||pnycmaadaarbhyaassttmaantaa uddezakAH samAptAH // 41 // 5 // 8 // ||shtk 41 uddezaka 5 se 8 taka // 'kaNhalessarAsijummakaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' pAMcamA uddezathI AThamA sudhInA cAra udezAne prAraMbha'knnhles rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhave ! kao uvavajjati' ityAdi bha0 92 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre TIkA--'kavharasa rAsijumma kaDajumma neraiyA NaM bhaMte ! kabhI udavajjaMti' he bhadanta ! kRSNalezya rAziyugmakRtayugma nairayikAH kutaH khalutpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhya iti praznaH, uttaramAha - atidezadvAreNa - 'uvavAo jahA ' ityAdi, 'unavAo jahA ghUmappabhAe' upapAto dhUmaprabhAnarake yena prakAreNa kathita stenaiva rUpeNAtrApi jJAtavyaH 'sesaM jahA paDhamuddesae' zeSamupapAtAtiriktaM sarvaM yathA prathama deza ke kathitaM tathaiva sarvatrApi jJAtavyamiti / 'asurakumArANaM tadeva' asurakumArANAmapi tathaiva nArakatradeva sarva jJAtavyamiti / ' evaM jAtra vANamaMtarANaM' evamevanArakara devopapAtAdikaM sarva yAvad vAnavyantarANAmapi jJAtavyamiti / 'manussANa 730 TIkArtha - he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa kRSNaleiyAvAle nairafyaka kisa sthAnavizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayika meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? atideza dvArA uttara meM prabhuzrI kahateM haiM- 'ubavAo jahA dhUmappabhAe' he gautama ! jaisA upapAta ke sambandha meM kathana dhUmaprabhAnAraka meM kiyA jA cukA hai vaisA hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye / 'sesaM jahA paDhamuddesae' tathA upapAta ke atirikta aura saba kathana prathama uddezaka ke anusAra hI jAnanA cAhiye / 'asura kumArANaM taheva' tathA asurakumAroM ke sambandha meM bhI nAraka ke jaisA hI kathana samajhanA cAhiye / 'evaM jAva vANamaMtarANaM' aura yaha kathana yAvat vAnavyantaroM taka nairayikoM ke kathana jaisA hI hai aisA jJAta karanA cAhiye / TIkA-he bhagavan raziyugmamAM kRtayugma pramANavALA kRSNalezyAvALA nairayikA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM te naiyikA mAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA ti yainikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyeAma thI Avane utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttara atideza dvArA ApatAM prabhuzrI ache hai- 'uvavAoM jahA dhUmappabhAe' he gautama! upayAtanA saMbaMdhabhAM sthana dhUmaprabhA narakamAM karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahiyAM paNa 4rI bevu le'vyo. 'sesa N jahA paDhamuddesapa' upayAtanA uthana zivAya mADInu saghaNu athana paDelA uddezAbhAM udyA pramANe samanvu 'asurakumArANaM bhaMte ! taddeva' tathA asurasubhA ronA saMbaMdhamAM pazu nAranA uthana prabhAnu una sabhale. 'evaM jAva bANamaMtarANa" ane yA uthana yAvat vAnavyantara nA kathana sudhI naiyikAnA kathana pramANe ja che. tema samajI levu'. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za041 u.5-8 kR. rAziyugmakR. nairayikotpattiH 731 vi taheva jahA nerajhyANa' manuSyANAmapi tathaiva jJAtavyaM yathaiva nArakANAmupapAtA. dikaM kathitamiti / 'Aya ajasaM uvajIvaMti' manuSyA Atmana'yazaH asaMyamamupajIvantIti vizeSo vktvyH| 'alessA akiriyA teNeva bhavaggahaNeNa sijhati evaM na bhANiyabvaM' alezyA akriyA stenaiva bhadagrahaNeNa siddhayanti ityevamatra kRSNalezya. prakaraNe no bhaNitavyaM kRSNalezyAnAmalezyatvasyA'kriyatvasya tadbhavasiddhezvAbhAvA. diti bhAvaH / 'sesaM jahA paDhamuddesae' zeSaM kathitavyatirikta sarva yathA prathamodezake kathitaM tathaivAtrApi jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 415 / // paJcamoddezakaH samAptaH // 41 // 5 // __'maNussANa vi taheva jahA neraiyANa' nArakoM ke jaise upapAta Adi kahe gaye haiM vaise hI ve manuSyoM ke bhI jAnanA caahiye| 'Aya ajasaM uvajIvaMti' manuSya AtmA ke asaMyama kA Azraya karate haiN| 'alessA akiriyA teNeva bhavaragahaNeNa sijjhati evaM na bhANiyavvaM' ye lezyA rahita hote haiM kriyA rahita hote haiM, usI bhava se siddha hote haiM yaha saba yahAM kRSNalezya ke prakaraNa meM nahIM kahanA caahiye| kyoMki kRSNalezyAvAloM meM alezyatva akriyatva aura tadbhavasiddhazva kA abhAva rahatA hai| sesaM jahA paDhamuddesae' bAkI kA aura saba kathana prathama uddezaka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' ina padoM kA artha jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI hai| ||pNcm uddezaka samApta huaa-41-5|| _ 'maNussANa vi taheva jahA neraiyANa" nA23111 samayamA pramANe 55Ata vigere kahevAmAM Avela che, e ja pramANe manuSyonA saMbaMdhamAM paNa samajavuM 'Aya ajasa uvajIvaMti' bhanuSya asayama AtmAnamAzraya 4zana utpanna thAya che 'alessA akiriyA teNeva bhavamgahaNeNa sijjhati evaM na bhANiyaca / lezyA vinAnA hoya che, kriyAvinAnA hoya che, eja bhAvamAM siddha thAya che. A saghaLuM kathana ahiyAM A kRSNalesthAnA prakaraNanuM na kahevuM joIe. kemake -kRSNalezyAvALAomAM alekzApaNane akriyapaNane taddabhavasiddhapaNAne abhAva he che. 'sesa jahA paDha muddesae' mADInu saghaNu thana 5 dezamA pramANe kahevAmAM Avela che. e ja pramANe samajavuM joIe. ___ 'seva bhate ! seva bhave! ci' lagavan mApanu 4thana savathA satya vigere pahelA kahyA pramANe A padone artha samaja. pAMcamo uddeza samApta 41-pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ 732 bhagavatIsUtre _ 'kaNhalesa tezroe hi vi samaM evaM ceva uddesao' kRSNalezya yojairapi evamevoddezako vaacyH| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate / ti tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti // 41 // 6 // SaSThaM ddezakaH samAptaH // 'kaNhalesa dAyarajumme hiM evaM ceva uddesao' kRSNalezya dvAparayugmairapi evameva pUrvavadeva uddezako vaktavyaH / sarva prathamoddezakavadeva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM ____ kaNhalesa teoe vi samaM evaM ceva uddesao' kRSNalezyAvAle rAziyugma pramANa nairayikoM ke sambandha meM bhI isI prakAra se uddezaka kaha lenA cAhiye / ataH prathama uddezaka ke jaisA hI yaha uddezaka hai aisA jAnanA caahiye| 'seva bhate! sevaM bhate !tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya pramANa hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ! chaTThA uddezaka samApta humA 41-6 // 'kaNhalessa dAvara jummehiM evaM ceva uddesao' ityAdi / kRSNaleghAvAle dvApara yugma pramita nairayikoM ke sambandha meM bhI cha! dezAna! prArama'kaNhalessa teoehi vi samaM eva ceva uddesao' tyA TIkAryuM-kRSNalezyAvALA raziyugmamAM jayugma pramANuvALA nairayike nA saMbaMdhamAM paNa Aja pramANenA uddezAo kahevA joIe. 'seva bhate ! seva' bhate / tti' meM bhagavan mA5 vAnupriye / samayamA je pramANe kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavad A5 devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. chaThTho uddeza samApta 41-dA pAsAtamA udezAne prAraMbha'knnhless dAvarajummehiM eva ceva uddesao' tyA TIkAtha- kRSNalezyAvALA dvAparayugma pramANuvALA narayikenA saMbaMdhamAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.5-8 kRSNalezya kalyojanairayikotpattiH 733 bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // 41 / 7 / / // saptamoddezakaH samAH // __'kaNhalesa kalioe hi vi evaM ceva uddesao' kRSNalezya kalyojanArakairapi evameva-pUrvavadeva uddezako vaktavyaH / 'parimANaM saMveho ya jahA ohiesu udesaesu' parimANa kAyasaMvevazca auSike dezakeSu kathita stathaivAtrApi jJAtavyaH 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti // 41 // 8 // aSTamoddezakaH samAptaH // isI prakAra se uddezaka kaha lenA cAhiye / tAtparya yahI hai ki yahAM saba kathana prathama uddezaka ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM mAte ! tti' ina padoM kI vyAkhyA pahile kI gaI pAkhyA jaisI hI hai| saptama uddezaka samApta huaa-41-7|| 'kaNhalessa kali mohi vi evaM ceva uddesao' ityAdi / 'kalpoja rAzipramANa kRSNalezyAvAle nairayikoM ke sambandha meM bhI pUrva ke jaise hI uddezaka kaha lenA cAhiye / 'parimANaM saMveho ya jahA ohiesu uddeta estu' parimANa aura kAyasaMvedha jaisA audhika uddezakoM meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 'seva bhate! paNa Aja pramANe uddezAo kahevA joIe. kahevAnuM tAtparya e che keA viSayamAM saghaLuM kathana pahelA uddezAnA kathana pramANe ja che. _ 'seva bhAte ! seva bhaMte ! tti' 8 agavan bhA5 hevAnupriye viSayamA je kathana karela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnuM priyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sAtame uddeza samApta 41-chA 'kaNhalestra kali oehi vi eva ceva uddesao' tyahi TIkAI-kAja rAzi pramANa kRSNalekSavALA nairayikanA saMbaMdhamAM 565 paDatAnA athana prabhAainA hesh| 4 naye. 'parimANaM saMveho ya jahA ohie: uddesaesu' paribhASya bhane yasavedha 2 pramANe mIbira udezAmAM kahevAmAM Avela che. e ja pramANe ahIMyA paNa kahI levA joIe, zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 bhagavatI sUtre // ' aha 9 - 12 uddegA' // mUlam - jahA kaNhalessehiM evaM nIlalessehiM vicAri uddegA bhANiyanvA niravasesA | navaraM uvavAo neraiyANaM jahA bAlubhAe sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 9-12 // chAyA -- yathA kRSNalezyai evaM nILalezyairapi catvAra uddezakA bhaNitavyA niravazeSAH / naHramupapAto nairayikANAM thathA bAlukAmamAyAm / zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // 9-12 // TIkA- 'jahA kaNhale sehiM evaM nIlalessehiM vi cattAri uddesagA mANiyantrA niravasesA' yathA - kRSNalezyanArakANAM catvAra uddezakAH kathitA stathaiva nIlaleiyairapi catvAra uddezakAH kRtayugma-jyoja- dvApara-kala roja padaviziSTA maNitavyAH niravazeSAH / 'navaraM' navaraM - kevalam 'neraiyANaM uvanAo jahA vAluyappabhAe' kRSNale zyamakaraNApekSayA idaM vailakSaNyaM yadeSAM nArakANAmupapAto yathA bAlukAsevaM bhaMte! tti' ina padoM kI vyAkhyA pUrva meM kI gaI vyAkhyA ke hI jaisI hai / AThavAM uddezaka samApta huA / 41-8 // // zataka 41 uddezaka 9 se 12 taka // 'jahA kaNhalesse hiM evaM nIlalessehiM vi cattAri uddesagA bhANiyavvA niravasesA' ityAdi / TIkArtha - jisa prakAra se kRSNazyAvAloM ke sambandha meM pUrvoktarUpa se cAra uddezaka kahe gaye haiM, usI prakAra se nIlaleipAvAloM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka kaha lenA cAhiye / 'navaraM ubavAo neraighANaM jahA bAlubhAe' parantu yahAM para nArakoM kA upagata bAlukA'seva bhaMte! seva' bhaMte ! tti' mA honI vyAbhyA pahelA udyA prabhAve che. AThame uddeze| samApta 541-8 navamA uddezAthI khAramA sudhInA cAra uddezAeHnA prAraMbha - 'jahA kaNhalessohiM evaM nIlalerasehiM vi cattAri uddesagA bhANiyavyA niravasesA' tyAhi TIkAtha--je pramANe kRSNalezyAvALAenA saMbaMdhamAM pUkti prakArathI cAra uddezAo kahevAmAM Avela che, eja pramANe nIlalezyAvALAnA sabadhbhaaN pazu yAra uddezAmA uDevAle. 'navara' ur3avAo neraiyANaM jahA vAluyappabhAe' paraMtu ahiyAM nArakAnA upapAta vAlukAprabhAmAM je pramANe kahevAmAM Avela zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za041 u.1-12 nolalezyAdi catvAroddezakAH 735 prabhAyAM kathita stathaiva bhaNitavyamiti / 'sesaM taM cetra' zeSamupapAtAtirikta sarvamapi kRSNalezyavadeveti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti // // ekacatvAriMzattame zatake navamAdi dvAdazAntA uddezakAH samAptAH // 9 / 12 mabhA meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahanA caahiye| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jisa rIti kRtayugma rAzipamita kRSNalezyAvAle nairayikoM ke, vyojarAzipramita kRSNalezyAvAle nairayikoM ke dvAparayugma rAzipramita kRSNalezyAvAloM narayikoM ke aura kalpojarAzipramita kRSNalezyAvAle nairayikoM ke sambandha meM cAra uddezaka pUrvokta rUpase prakaTa kiye gaye haiM usI prakArase kRtayugma rAzipramita nIlalezyAvAle nairayikoM ke sambandha meM yojarozi pramita nIlalezyAvAle nairayikoM ke sambandha meM dvAparayugma rAzipramita nIlalezyAvAle nairayikoMke sambandha meM aura kalyoja rAzipramita nIlalezyAvAle nararikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banAkara kaha lenA caahiye| parantu yahA~ para kRSNalezAvAle nairayikoM kI apekSA yadi koI vizeSatA hai to vaha upapAta kI apekSA se hai / ataH yahAM para upagata bAlukA prabhA meM jaisA batalAyA gayA hai vaisA hI hai / kRSNalezyAvAle nArakoM ke prakaraNa ke jamA nahIM hai| pAkIkA aura saba kathana kRSNalezya prakaraNa ke jaisA hI hai| seva bhate! che, e ja pramANe kahevuM joIe A kathananuM tAtparya e che ke je pramANe kRtayugma rAzipramANa kRSNalezyAvALA narayikanA tathA vyAja rAzi pramANa kRSNalezyAvALA nairayikane tathA dvAparayugma rAzi pramANu kRSNalezyAvALA nairayikonA ane kalyAja rAzipramANa kRSNalezyAvALA narayikonA saMbaMdhamAM pahelA kahyA pramANenA cAra udezAo kahevAmAM AvyA che, e ja pramANe kRtayuma rAzipramANa nIlalezyAvALA nairayikonA saMbaMdhamAM ja rAzipramANa nIlavezyA narayikanA saMbaMdhamAM dvAparayugma rAzipramANa nIlezyAvALA nairayikanA saMbaMdhamAM ane kAja rAzi pramANa nIlalezyAvALA nairavikenA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo banAvIne kahevA joIe. paraMtu ahiyAM kRSNalezyAvALA rayikanI apekSAthI kaMi vizeSapaNuM hoya te te upa2AtanI apekSAe ja che. jethI ahiyAM upapAta vAlukAprabhAmAM je pramANe kahela che. e ja pramANe che. kRSNalezyAvALA nArakonA prakaraNa pramANe nathI bAkInuM saghaLuM kathana kRSNalezyAvALA prakaraNamAM kahyA pramANe ja che. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mahe H ere 736 bhagavatIsUrya ||'ah 13 -20 usgaa| mUlam-kAulessehi vi evaM cetra cattAri uddesagA kAyavvA / navaraM naraiyANaM uvavAo jahA rynnppbhaae| sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 13-16 // teulessa rAsijumma kaDajumma asurakumArANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM ceva / navaraM jesu teulessA asthi tesu bhANipavvaM / evaM ee vi kaNhalesptA sarisA cattAri uddesagA kAyauvA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-16-2 // chAyA--kApotalezyairapi evameva carabAra uddezakAH kartavyA / navaraM nairayi. kANAmupapAto yathA ratnaprabhAyAm / zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta ! iti| 13-16 // tejolezyA rAziyugma kRtayugmAsurakumArAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante evameva / navaraM yeSu tejolezyA asti teSu bhaNitavyam / evamete'pi kRSNa. lezyasadRzAzcatvAraH uddezakAH kartavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // prayodazAdArabhya vizantyatoddezakAH samAptAH // 41 // 13-20 // TIkA--'kAulese hi vi evaM ceva cattAri uddesagA kAyanA' yathA kRSNaseva bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gotamane prabhuzrIko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AsmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 41 veM zataka kA 9 se 12 uddezaka samApta // ||shtk 41 uddezaka 13 se 20 tk| 'kAulessehiM vi evaM ceva cattAri uddesagA kAyavvA' ityaadi| TIkArtha--kApotalezyAvAle nairayikoM ke sambandha meM bhI kRSNalezyA 'seva bhate ! seva bhate ! ti mAvana mAsa mA tamAma viSaya sarvathA satya ja che. 2 A pramANe kahIne vaMdanA namaskAra karI gautamasvAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para bira jamAna thayA. navamA uddezathI bAramA sudhInA cAra udezAo samApta 41-9-12 teramA uddezathI seLamA sudhInA cAra uddezAone prAraMbha TIAya---'kaNhalessehiM vi evaM ceva catvAri uddesagA kAyavvA' pAta. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA rA041 u.13-16 kApotalezyAdicatvAro dezakAH 737 lezyaivasvAra uddezakAH kathitA evameva kApotaleiyairapi catvAra uddezakAH kartavyAH kApotalesya kRtayugmanArakAdeH prathamaH kApotalesya yojanArakAde dvitIyaH, kAposalezya dvAparayugmanArakAdestRtIyaH, kApolezya kalyojanAkA devaturthIdezakaH / 'navaraM nerahayANaM unavAo jahA rayaNappabhAe' navaraM pUrvApekSayA kApotalezya prakaraNe idameva vailakSaNyaM yat atra nArakANAmupapAto ratnaprabhAyAmiva vaktavyaH / bAle nairayikoM ke jaise cAra uddezaka haiM jo isa prakAra se haiM / jaisekRtayugma rAzipramitavAle nairayikoM kA prathama uddezaka hai| jyojarAzipramita kApotAvAle naravikAdikoM kA dvitIya uddezaka hai| dvAparayugma rAzipramita kApotaleiyAvAle nairayikoM kA tRtIya uddezaka hai aura kalpojarAzipramita kApota leiyAvAle nairayikoM kA caturtha uddezaka hai / 'navara' neraiyANaM uvadhAo jahA rayaNappabhAe' parantu kRSNalezya prakaraNa kI apekSA isa kApotalezyA prakaraNa meM yadi koI vilakSaNatA hai to vaha upapAta kI apekSA se hai-yahI bAta 'navara' neraiyANaM uvavAo jahA rayaNa pabhAe' isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| ataH yahAM upapAta ratnaprabhA pRthivI meM jaisA batalAyA gayA hai- vaisA hI kahanA cAhiye / 'sesaM taM ceva' upapAta se atirikta aura saba kathana kRSNalezya prakaraNa ke jaisA hI hai / 'seva' bhaMte! seva' bhate / tti' he bhadanta ! Apa lephsAvALA naiyikAnA sa...madhamAM paNa kRSNavezyAvALA nairayikAnA kathana pramANenA cAra uddezAo kahyA che je A pramANe che,-jemake-kRtayugma rAzipramANa kApe!talezyAvALA naiyikAnA saMbaMdhamAM pahele uddezeA kahela che. 1 caiAja rAzipramANa kApAtalezyAvALA nairiyakAnA saMbadhamAM khIje uMdezA kahela che. 2 dvAparayugma rAzipramANa kApAtalezyAvALA nAriyekAnA sa'khadhamAM trIjo udzA kahela che. 3 ane kayeAja rAzipramANa kApAtalezyA bAjA nairathinA sabhadhabhAM yAtho uddezA ! he 'navara' neraiyANaM ubavAo jahA rayaNappabhAe' paraMtu SNuzyAnA aura 42 bhA atazyA aramAM je kAMI vilakSaNapaNa che, te te upapAtanA sabaMdhamAM kahela che. eja vAta 'navara' neraiyANaM uvavAo jahA rayaNappabhAe' yA sUtrapATha dvArA agara usa che. jethI ahiyAM upapAta ratnaprabhA pRthvInA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avesa che, se 4 prabhA maDiyAM Devu leAye. 'sesa' ta' ceva' upayAtanA thana kaztAM mAkInuM saghaLuM kathana kRSNalezyAnA prakaraNanI jema ja che. tema samajavu'. 'seva bhave ! seva' bha'te ! tti' he bhagavan yAya devAnupriye yA saMbaMdhAM bha0 93 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsave 'sesaM taM ce' zeSa mupapAtAtirikta sarva tadeva kRSNalezyAkaraNavadeveti bhaavH| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // prayodazAdArabhya SoDazAntodezakA samAptAH // 13 / 16 / / 'teulessa rAzijumma kaDajumma asurakumArANaM bhaMte ! kao uvavajjati' tejolezya rAziyugmAsurakumArAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvadevebhya iti praznaH, uttaramAha-'evaM ceva' evameva-kRSNalezyavadeveti ihApi sarvamupapAtAdikaM pUrvavadeva jJAtavyamiti bhAvaH / 'navaraM jesu teulessA asthi tesu devAnupriyane jaisA yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / ityAdirUpa se ina padoM kI vyAkhyA pUrva ke jaisI hI jAnanI caahiye| 41 ve zatakakA 13-16 uddezaka samApta huaa| uddezaka 17 se 20 paryanta "teulessarAsijumna kaDajumma asurakumArANaM bhaMte ! ityAdi / TIkArtha-'teulesta rAsijummakaDajumma asurakumArANaM bhaMte! kao uvavati' he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugmarAzipamANa tejolezyAvAle asurakumAra kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? 'evaM ceva' uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kaDIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 teramA udezAthI soLa sudhInA cAra udezAo samApta 41-13-thI16 sattaramA uddezathI vIsamA sudhInA cAra udezAne prAraMbha-- __ 'teulessa rAsijumma kaDajumma asurakumArANaM bhave !' tyA TIAya-teulessa rAsijumma kaDajumma asurakumArANaM bhate ! ko uvavajjati' he bhagavana ziyumamAM kRtayuga e rAzi pramANe te jovezyAvALA asurakumAra kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya 1 yA prazna uttaramA prabhuzrI che-'eva ceva' gItama! vezyAnA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.17-20 tejo. rAziyugmAsurakumArotpattiH 739 bhANiyanvaM' navaraM jeSu amurakumAreSu tejolezyA asti teSveva idaM sUtraM bhaNitavyaM nAnyatreti / 'evaM ee vi kaNhalessA sarisA catvAri udesagA kAyavyA' evamete'pi catvAra uddezakAH tejolezya kRtayugma, tejolezyavyoja-tejolezya dvAparayugmatejolezya kalyojarUpAH kartavyA-vaktavyA iti / 'sevaM bhaMve ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti / ekacatvAriMzattame zatake saptadazAdiviMzatyantA uddezakAH smaaptaaH| 41 / 17 20 / ||'ah 21-28 uddesagA // mUlam-evaM pamhalessAe vi cattAri uddesagA kAyavvA / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vemANiyANaM ya eesiM pamhalessA sesANaM nasthi / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti|41.21.24|| kRSNalezya prakaraNa ke samAna hI yahAM para samasta upapAta Adi vAcya hue haiM aisA jAnanA cAhiye / 'navara jesu teulessA asthi tesu bhANiyavvaM' parantu jina asurakumAroM meM tejolezyA hai unhoM ke sambandha meM isa sUtra kA kathana karanA cAhiye anya meM nhiiN| 'evaM ee vikaNhalessa sarisA cattAri uddesagA kAyavyA' isa prakAra kRSNalezya prakaraNa ke jaise hI yahAM tejolezya kRtayugma tejolezya vyoja, tejolezya chAparayugma, tejolezya kalyojarUpa cAra uddezaka vaktavya hai / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai| 17-20 uddezaka samApta huaa|41-17-20|| prakaraNamAM kahyA pramANe ja ahiyAM upapata vigere saghaLuM kathana kahevuM joIe. tabha sabhA. 'navara jesu veulessA atthi tesu bhANiyava" 5222 asura. kumAromAM tejalezyA hoya teonA saMbaMdhamAM A sUtranuM kathana kahevuM joIe. bhImA nahI. evaM ee vi kaNhalessa sarisA cattAri uddesagA kAyavvA' mA rIte kRSNalezyA prakaraNanI jema ja ahiyAM tejalezyA kUtayugma, telezyA ja telesthA dvAparayugma, ane tene vezyA karbhe jarUpa cAra udezAo samajI levA. _ 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' 8 san 2015 vAnupriye yA viSayamA je kathana karyuM che, te sarvathA saca ja che 2 A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 sattaramA udezAthI vIsamA udeza sudhInA cAra udezAo samApta 1-2ne zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre jahA pamhalessAe evaM sukkalessAe vi cattAri uddesagA kAvbA | navaraM maNustANaM gamao jahA ohi uddesaesa sesaM taM caiva / evaM ee chasu lessAsu cauvIsaM uddesagA ohiyA cattAri save te aTThAvIsa uddegA bhavaMti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte / ti / 24-28| chAyA - evaM padmalezvAyAmapi casvAra uddezakAH karttavyA / paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM vaimAnikAnAM caiteSAM padmalezyA, zeSANAM nAsti / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti / / 21-24 yathA padmazyAyAmevaM zuklalezyAyAmapi catvAra uddezakAH karttavyAH | navaraM manuSyANAM gamako yathA audhikodezakeSu / zeSaM tadeva / evamete SaTsu lezyAsu caturviMzatiruddezakA, audhikatvAraH, sarve te aSTAviMzatirudezakA bhavanti / tadeva bhadanta ! 2 iti / 24- 28 uddezakAH samAptAH / TIkA- ' evaM pahalessAe vicattAri uddesagA kAyantrA' evaM kRSNa leiyAdivadeva padmalezyAyAmapi catvAra uddezakAH padmalezvakRtayugmAH padma lezya yojAH padmalezya dvAparayugmAH padmalezyakalyojAH ityevaMrUpAH karttavyAH sarvatrALApakaprakAraH svayamevohanIyaH / keSAM jIvAnAM padmalezyA bhavatIti tAn darzayati- 'paMcidiya' zataka 41 uddezaka 21 se 28 taka ' evaM pahalessAe vi cattAri uddesagA kAyavvA' ityAdi / TIkArtha - kRSNalezya prakaraNa meM jaise cAra uddezaka prakaTa kiye jA cuke haiM vaise hI cAra uddezaka padmalezya jIvoM ke sambandha meM bhI kaha lenA caahiye| jaise padmalezya kRtayugma uddezaka 1 padmalezya jyoja uddezaka 2 padmalezyadvAparayugma uddezaka 3 aura padmalezya kalyoja uddezaka 4 ina saba meM AlApa prakAra apane Apa ubhAvita kara lenA caahiye| padmalezyA kina kina jIvoM ke honI hai so sUtrakArane 'pNcekavIsamA uddezAthI aThayAvIsamA sudhInA ATha uddezAnA prArabha -- ' evaM ' pahalessAe vi cattAri uddekhanA kAyavvA' ityAdi TIkAya -kRSNalezyAnAM prakaraNamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenuM kathana cAra uddezArUpa padmalezyA nArakeA vigerenA saMba'dhamAM paNa kahevA joie te A pramANe samajavA. padmalezyA kRyugma uddezeA 1 padmavezyA caiAja uddeze. r padmavezyA dvAparayugma 3 ane padmalezyA kanyeAja uddezaka 4 A badhAmAM AlApa prakAra svaya' banAvIne samajI levA, padmadreyA kayA kayA jIvAne hAya 740 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.21-28 padmazuklAdilezyAH catvAra uddezakAH 741 ityAdi 'paMcidiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vemANiyANaya eesi pamha. lessA' pazcandriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM vaimAnikAnAM ca eteSAM jIvAnAM padmalezyA bhavati / 'sesANaM natthi' zeSANAmetadvayatiriktAnAM padmalezyA na bhavatIti 'seva bhaMte ! se bhaMte ! tti' tadeva bhadanta! 2 iti / 'jahA pamhalessAe evaM suklalessAe vi cattAri uddesagA kAyabA' yathApadmalezyAyAM catvAra uddezakAH kathitA evameva zuklalezyAyAmapi catvAra uddezakAH kartavyA sarvA''lApaprakAraH svayamevohanIya iti / 'navaraM maNussANaM gamao diya tirikkha joNiyANaM maNussANaM vemANiyANa ya eesi pamhalessA' isa sUtra pATha dvArA spaSTa kiyA hai-paJcendriyatiyazcoM ke, manuSyoM ke evaM vaimAnika devoM ke padmalezyA hotI hai / 'sesANaM nasthi' inake sivAya aura jo jIva bacate haiM unake padmalezyA nahIM hotI hai| seva mate ! seva bhate ! ti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 'jahA pamhalessAe evaM sukkalessAe vi cattAri uddesagA kAyacyA' padamalezyA meM jisa paddhati se cAra uddezaka prakaTa kiye gaye haiM cha ? bhATe sUtramAre 'paciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNurasANaM vemaNigaNaya eeviM pamhalesA' mA sUtra 542 // 258 42a che. 5yAndraya tirtha yAne, manuSyAne. tathA naiyi hevAna pazyA hai|y che. 'sesANaM nasthi' mAmA zipAya je jIve bAkI rahe che, teone paddamalezyA hotI nathI.. 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' 3 man mA5 devAnupriye 2 pramANe 4hyu che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM A viSayanA saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasavAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI petAnA AtmAne bhAvita karatA thA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. 'jahA pamhalessAe evaM sukkalessAe vi cattAri baDhesagA kAyavA' 56ma lezyAnA kathanamAM je pramANe cAra udezAo kahelA che, e ja pramANe zukala lezvAnA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo samajI levA. tathA A badhAmAM zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 bhagavatIsare jahA ohi uddesaesu' navaraM manuSyANAM gamakaH prakAro yathA audhikodeza keSu etasyaiva zatakasya prathamodezake kathita stathaiva jJAtavyaH / 'sesaM taM ceva zeSaM tadevapUrva vadeva jJAtavyamiti / evaM ee chasu lessAmu cauvIsaM uddesagA' evam uparokta prakAreNa ete uddezakA SaTsu lezyAsu caturvizati bhavanti / pratyekalezyAnAM kRtayugmAdi catuzcaturuddezakasadbhAvAt / 'ohiyA cattAri' audhikAzcatvAra uddezakA bhavanti / 'save te aThThAvIsaM uddesagA bhavaMti' sarve te saGkalanayA aSTAviMzatiruddezakA bhvntiiti| 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // ekacatvAriMzattame zatake 21-28 uddezakAH samAptAH // usI paddhati se zuklalezyA meM bhI cAra uddezaka kaha lenA cAhiye / tathA ina saba meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita kara lenA caahiye| parantu manuSyoM ke sambandha meM gamaka prakAra jaisA audhika uddezaka meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahA vaktavya huA hai| yahI bAta 'navaraM maNussANaM gamao jahA ohi uddesae' isa sUtrapATha dvArA yahAM samajhAI gaI hai / 'sesa taM ceva' bAkI kA aura saba kathana pUrva ke hI jaisA hai / 'evaM ee chasu lessAsu cavIsaM uddesagA' isa prakAra chaha lezyAoM ke sambandha meM samasta uddezaka 24 hote haiN| kyoMki pratyeka lezyA meM pratyeka lezyAvAlo meM kRtayugmAdirUpa cAra cAra uddezaka haiN| tathA-'mohiyA cattAri' audhika uddezaka 4 haiN| isa prakAra se sava AlApane prakAra svayaM banAvIne samajI levo joIe paraMtu manuSyonA saMbaM. dhamAM gamakene prakAra aughika uddezAmAM eTale ke-A bhagavatI sUtranA ekatALIsamA zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja prabhAnu thana sama pu. me4 pAta 'navara maNuskhANe gama bho jahA ohi uddesae' mA suutr5|4|2| maDiyA samavea cha, 'sesa taceva' mAnuM bhI tamAma uthana paDatA hA prabhAgenuM che. 'evaM ee chasu lessAsu cauvIsaga' usagA' zata bhA cha vezyAmAnA samayamA saghA bhajIna 24 yAvIsa udezAo thaI jAya che kema ke dareka leAmAM-eTale ke dareka lezyAvALA bhAmA tayubha tayumA 35 yAra yA2 shaa| thAya che. tathA 'ohiyA jarA odhika udezAo 4 cAra che. A rIte badhA maLIne 28 aThayAvIsa udezAo thaI jAya che. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2041 u. 29-56 bhavaliddhika rA. kR. nairayikotpattiH 743 / / 'aha 29 - 26 uddesagA' // mUlam - bhavasiddhiya rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajrjati jahA ohiyA paDhamagA cattAri uddesagA taheva niravasesaM ee cattAri uddesagA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte / ti / 29-32 / kaNhalessa bhavasiddhiya rAsijummakaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjati jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavaMti tahA ime vi bhavasiddhiya kaNhalessehi vi cattAri uddegA kAyavvA // 41-33-36 // evaM nIlalessa bhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyavvA // 41-37-40 // evaM kAulessehi vicattAri uddesagA // 41-41-44 // teulessehi vicattAri uddesagA ohiya sarisA / 41-45-48 / pahale sehi vicattAri uddegA // 41-49-52 // sukkalessehi vi cattAri uddesagA ohiyasarisA / evaM ee vi bhavasiddhiehi vi aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti // 41-53-56 // 41-29-56 - uddesagA samattA milakara 28 uddezaka hote haiM / 'seva' bhate ! seva bhate tti' ina padoM kI vyAkhyA pUrva ke hI jaisI hai ! 41 ve zataka meM 21 se lekara 28 taka ke uddezaka samApta hue 'sevaM bhaMte ! seva bhave ! tti' he bhagavan khapa devAnupriye yA viSayabhAM kahela saghaLuM kathana satya che huM bhagavan Apa devAnupriye kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. IIsU.1|| ekavIsamA uddezAthI aThayAvIsamA sudhInAATha uddezAo samApta 41-21thI28 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIkSa chAyA--'bhavasiddhika rAziyugma kRtayugmanerayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante yathA audhikAH prathamakA zcatvAra uddezakA stathaiva nirava zeSam ete catvAra uddezakAH tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 41. 29-32 // ___ kRSNalezya bhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? yathA kRSNalezyAyAM catvAra uddezakA bhavanti tathA-ime'pi bhavasiddhika kRSNalezyarapi catvAra uddezakAH kartavyAH // 41.33-36 / / evaM nIlalezya bhavasiddhikairapi catvAra uddezakAH kartavyAH // 37-40 // evaM kApotalezyairapi catvAra uddezakAH // 41, 41-44 // tejolezyairapi catvAra uddezakAH // 41, 45-48 // padlezyairapi catvAra uddezakAH // 41,49-52 // zuklalezyairapi catvAra uddezakA audhikasadRzAH / evamete'pi bhavasiddhikairapi aSTAviMzatiruddezakA bhavanti / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 41,53-53 // 41, 29-56 uddezakAH samAsAH / / TIkA--'bhavasidiyarAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhate! kabhI bhavavajjati' bhavasiddhikarAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvadevebhyaH ? iti praznaH, uttaramAha-'jahA' ityAdi, 'jahA ohiyApaDhamagA cattAri uddesagA' yathA audhikAH sAmAnyAH prathamakA AdhA zcatvAra _ zataka 41 uddezaka 29 se 56 taka 'bhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma nerajhyANa bhate! ko uvavajjati' TokArtha-he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma rAzipramita bhavasiddhika nairayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA ohiyA paDhamagA cattAri uddesagA' 'he gautama ! jaise pahileke cAra audhika uddezaka kahe ogaNatrIsamA uddezathI batrIsamA sudhInA cAra udezAne prAraMbha'bhvsiddhiy rAsijummakaDajumma neraiyANa bhave ! ko uvavajjati' 7. TIkAthuM-he bhagavana rAziyugmamAM kRtayugma rAzipramANavALA bhavasiddhika narayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpana thAya che ? zuM teo nairayikemAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikemAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA praznanA ttabha prabhuzrI 4 cha -'jahA ohiyA paDhamagA zrI bhagavatI sUtraH 17
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2051 3.29-36 bhavasiddhikarA. kR. nairayikotpattiH 745 uddezakAH kathitA etasminneva zatake taheva niravasesaM ee cattAri uddesagA' tathaiva tenaiva rUpeNa niravazeSam ete'pi bhavasiddhika kRtayugmAdi nArakAdInAmapi catvAra uddezakA vaktavyA iti, 'seva bhaMte ! seva bhaMte / ti tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // // 41, 29-32 uddezakAH smaaptaaH|| kaNhalessa bhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma nerayANaM bhaMte ! ko uvavajjati' kRSNalezya bhavasiddhikarAziyugma kRtayugma nArakAH khalu madanta ! kuta utpadyante ki narayikebhyo yAvat devebhyo vA samutpayante ? iti praznaH, uttaramAha-pUrvAtidezena gaye haiM isI zataka meM 'heva niravasesaM ee cattAri uddesagA' unI prakAra se ina bhavasiddhika kRtayugmAdi nAraka AdikoM ke bhI cAra uddezaka yahA vaktavya hue haiN| 'sevaM bhate! sevaM bhaMte !tti' ina padoM kI vyAkhyA pUrva ke jaisI hai| // 41 ve zataka meM 29 se lekara 32 taka ke uddezaka samApta huaa| kaNhalessa bhavasiddhiyarAsijummakaDajumma neraiyANa bhate! ko uvavajjati' ityaadi| TIkArtha-he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugmarAzipramita kRSNalezya bhavasiddhika nairayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? cattAri ucagA' gautama!2vI zata mA zatama paDasAnA ra maukhika shaam| vAmAM mAvesa cha, se04 pramANe 'taheva niravasesa ee cattAri gar" A bhavasiddhika kRtayugma vigere nArakonA saMbaMdhamAM paNa cAra udezAo pahelAM kahyA pramANe ahiyAM samajavA. 'seva bhaMte ! seva bhate ti 3 sAvan mA5 hevAnupriye mA viSayamA kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriye kahela saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. ogaNatrIsamA udezAthI laIne batrIsamA sudhInA cAra uddezAo samApta // 41-28-32 // tetrIsamAM uddezAthI chatrIsamA sudhInA cAra uzaenuM kathana- 'kaNhalessa bhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa maMte ! kao uvava. jati' tyAhi. TIkArya--he bhagavana raziyugmamAM kRtayugma rAzipramANu kRSNalezyAvALA bhavasiddhika nairayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikezamAMthI AvIne bha0 94 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ SCIRBARE bhagavatIne 'jahA' ityAdi, 'jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavati' yathA kRSNalezyA prakaraNe etasyaiva zatakasya pazcamAdhuddezakeSu catvAra uddezakA bhavanti 'tahA ime vi' tathA-tenaiva prakAreNa ime'pi / 'kaNhalessa bhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyanA' kRSNalezya bhavasiddhika nairayikAdikairapi kRSNalezya bhavasiddhika kRtayugma kRSNalezya bhavasiddhika jyoja bhAsiddhika kRSNalezya dvAparayugma kRSNalezya bhavasiddhika kalyoja rUpA catvAra uddezakAH kartavyA iti prayastriMzattamAt SaTtriMzattamaparyantoddezakA samAptAH // 33-36 // kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isakA pUrvAtideza se uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'jahA kaNhalessAe cattAri uhesagA bhavaMti' he gautama ! isI zataka ke paMcamAdi cAra uddezakoM meM jisa prakAra se batAye gaye haiM 'tahA ime vi' usI prakAra se ye 'kaNhalessa bhavasiddhie hi vi cattAri uddesagA kAyavyA' kRSNalezya bhavasiddhika nairayikAdi jIvoM ke sAtha bhI cAra uddezaka banA lenA caahiye| jaise-kRSNalezya kRtayugma bhavasiddhikodezaka 1, kRSNaleza poja bhavasiddhikoddezaka 2, kRSNalezya dvAparayugma bhavasiddhikoddezaka 3, aura kRSNalezya kalyoja bhavasiddhikoddezaka 4 isa prakAra se rAziyugma meM kRSNalezya bhavasiddhika nairadhikoM ke sambandha meM ye cAra uddezaka ho jAte haiM / isa prakAra 33 veM uddezaka se lekara 36 veM uddezaka takake 4 uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue / 41, 33-36 / utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devamAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavaMti' gautama ! An inIsa zatanA pAyamA adRzAmA 2 pramAnA yA2 deshaam| mA0yA cha, 'tahA ime bi' 4 pramANe mA 'kaNhalesa bhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyavyA' vezyAvANa siddhi nai24 vAnI samayamA 55 yAra udezAo kahevA joIe. jema ke kRSNalezyAvALA kRtayugma bhavasiddhika nairacikenA saMbaMdhamAM pahele uddeza 1 kRSNalezyAvALA ja bhavasiddhika auracikenA saMbaMdhamAM bIjo uddeze 2 kRSNalezyAvALA dvAparayugma bhavasiddhika narayikanA saMbaMdhamAM trIje uddeza 3 ane kRSNalezyAvALA kAja bhavasiddhika nairayikanA saMbaMdhamAM ceze uddeza 4 A rIte rAziyugmamAM kRSNalezyAvALA zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.37-52 nolalezya bha. catvArodezakAH 747 'evaM nIlalessa bhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyadyA' evameva kRSNalezya bhavasiddhikavadeva nIlalezya bhavasiddhikairapi catvAra uddezakAH kRtayugmAdi. rupAH kartavyAH // saptatriMzattamAccatvAriMzattama paryantAH samAptAH // 37-40 // ___evaM kAulesse hi vi cattAri uddesagA' evameva kApotalezyairapi catvAra uddezakAH krttvyaa| ete catvAriMzattamAt catuzcatvAriMzattamaparyantA uddezakA samAptAH // 41-44 // 'evaM nIlalessa bhavasiddhihi vi cattAri uddesagA kAyavvA' TIkArtha-isI prakAra se-kRSNalezya bhavasiddhika jaise hI nIlalezya bhavasiddhika nairayikAdikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka kartavya hote haiN| jaise-nIlalezya kRtayugma bhavasiddhika ddezaka 1 nIlalezyayoja bhavasiddhikoddezaka 2, nIlaleipa dvAparayugma bhavasiddhika uddeza 3 aura nIlalezya kalyoja bhavasiddhika uddezaka 4 isa prakAra 37 ve uddezakase lekara 40 veM uddezaka taka ke 4 uddezaka 41 veM zataka meM samApta hue| bhavasiddhi narayikanA saMbaMdhamAM A cAra udezAo thaI jAya che. A rIte tetrIsamA udezAthI laIne chatrIsamA uddezA sudhInA 4 udezAo samApta // 41-33 thI 6 // tetrIsamA uddezathI 36 sudhInA uddezAo samApta 'eva nIlalessa bhavasiddhiehi vi catvAri udesagA kAyavvA' tyAla TIka--Aja pramANe-kRSNalezyAvALA bhavasiddhikanA kathana pramANe ja nIlalezyAvALA bhavasiddhika nairayikonA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo kahevA joIe. jemake-nIlalezyAyukta kRtayugma bhavasiddhika narayikanA saMbaMdhamAM pahele uddezo 1 nIlalezyAvALA ja bhavasiddhika nairayikenA saMbaMdhamAM bIjo udeze. nIlalezyAvALA dvAparayugma bhavasiddhika narayikanA saMbaMdhamAM trIje udeze 3 ane nIlalezyAvALA kalyAja bhavasiddhikanA saMbaMdhamAM 4 cotho uddeza sADa trIsamA uddezathI 40 sudhInA cAra udezAo samApta thayA 4-3thI 'evaM kAulese hi vi cattAri uddesagA kAyavvA' tyAla TIkArtha--aja pramANe kApatalezyAvALA bhavasiddhika narayikanA saMbaM. dhamAM paNa cAra uddezAo kahevA joIe. A rIte A ekatALIsamA 41 zatakamAM 41 ekatALIsamA uddezathI laIne cummALIsa sudhInA cAra udezAo samApta 41-thI 41 4jA zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 'teulesse hi vicattAri uddegA ohiyasarisA' tejolezyairapi tejolezya bhavasiddhikAsurakumArAdikairapi catvAra uddezakA audhikasadRzAH kartavyAH || paJcacatvAriMzattamAt aSTacatvAriMzattamaparyantA uddezakAH samAptAH // 45- 48 // 748 'pahale sehi vi cacAri uddegA' padamalezyAmAzrityApi padmalezya bhavasiddhika tiryak paJcendriyAdikamAzrityApi kRtayugmAdirUpA zrutvAra uddezakAH karttavyAH / ekonapaJcAzattamAd dvipaJcAzattamaparyantA uddezakA samAptAH / 49-52 'evaM kAulessehiM vi cattAri uddesagA kAyavvA' ityAdi / isI prakAra se kApotalezya bhavasiddhika nairayikAdikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka karane yogya hote haiM / isa prakAra 41 veM uddezaka se lekara 44 veM uddezaka taka ke 4 uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue / 41, 41-44 // 'te ulessehiM vicattAri uddegA ohiya sarisagA' ityAdi / tejolezya bhavasiddhika asurakumArAdikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka adhika uddezaka ke jaise karane yogya hote haiM / isa prakAra 45 ve uddezaka se lekara 48 veM uddezaka taka ke 4 uddezaka 41 ve zataka ke samApta hue / 41, 45-48 // 'pahale sehiM vicattAri uddegA' ityAdi' padmalezya bhavasiddhika tiryakpaMcendriyAdikoM ko lekara bhI kRtayugmAdirUpa cAra uddezaka kara lenA caahiye| isa prakAra 49 ve uddezaka se lekara 52 ve uddezaka taka ke 4 udezaka 41 ve zataka meM samApta hue 41, 49-52 // 'ded sehiM vi cattAri uddegA ohiya kharisagA' ityAhi TIkA --tejovaizyA bhavasiddhika nairayikAnA sabaMdhamAM paNa cAra uddezAe audyika uddezAnA kathana pramANe kahI levA joI e. A rIte pistALIsamA uddezAthI laine aDatALIsamA uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 541-45 thI 48aaaa TIkA paMcendriyane laIne 'pahale se ivicattAri udesagA' ityAhi padmalezyAvALA bhavasiddhika tiya paNa kRtayugma vigere rUpe cAra uddezAe khanAvIne samajI levA. A rIte AgaNapacAsamA uddezAthI para khAvana sudhInA cAra uddezAo sabhApta // 41-45 - thI pA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---- - -- pramaiyacandrikA TIkA za041 u.53-56 zuklalezya bha. catvAroddezakAH 749 'mukkalessehi vi cattAri ohiya sarisA' zuklalezya mantavyApi kRtayu. gmAdirUpA zcatvAra uddezakA audhikasahazA eva kartavyA iti / evaM eevi bhavasiddhie vi aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti' evaM pUrvavadeva ete bhavasiddhikairapi aSTAvizatirudezakA bhavantIti ! 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta tadevaM. bhadanta ! iti| tripazcAzattamAn SaT pazcAzattama paryantA udezakA samAptAH // 53.56 'sukkalessehiM vi cattAri ohiya sarisA' ityAdi / zuklalezyAvAloM ko Azrita karake bhI audhika uddezakoM ke jaise hI kRtayugmAdi rUpa cAra uddezaka panA lenA cAhiye / 'evaM ee vi bhavasiddhiehiM vi aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti' isa prakAra bhavasiddhiko ke sambandha meM bhI 28 uddezaka ho jAte haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki bhavasiddhika jIvoM ke kRtayugmAdirUpa se cAra uddezaka to audhika haiM aura 6 lezyAoM sambandhI cAra cAra uddezaka hone se caubIsa udde. zaka ye ho jAte haiM / isa prakAra se kula yahAM 28 uddezaka haiM / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! si' ina padoM kI vyAkhyA pUrvavat hI hai / isa prakAra 53 veM uddezaka se lekara 56 ve uddezaka taka ke 4 uddesaka 41 3 zataka meM samApta hue 41, 53-56 // 'sukkalessehi cattAri ohiya sarisagA' zusavezyAvANAsAnA sAzraya karIne dhika uddezAoni jema ja kRtayugmAdi rUpa cAra uddezAo kahevA 2. 'eva ee vi bhavasiddhiehi vi aTThAvIsa usagA bhavaMti' mA rIte bhavasiddhikonA saMbaMdhamAM paNa 18 aThayAvIsa uddezAo thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-zukalezyAvALAonA kRtayugmAdi rUpa cAra uddezAo to audhika che. ane cha lezyAo saMbaMdhI cAra cAra uddezAo thavAthI tenA 24 covIsa uddezAo thAya che. A rIte ahiyAM badhA maLIne kula 28 aThayAvIsa uddezAo thAya che. 'seva bhate ! seva bhate ! tti' samapan / 5 hevAnupriyA viSayamA che kathana karyuM che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUtra A rIte pa3 tepanamAM udRzAthI laIne 56 chappana sudhInA 4 cAra udezAo samApta 41-53 thI 5 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 750 'aha 57 - 84 uddegA ' mULam - abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? jahA paDhamo uddeso / navaraM maNussA neraiyA ya sarisA bhANiyavvA sesaM taheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte / ti / evaM causu vi jummesu cattAri uddesagA // 57-60 // bhagavatIsa kaNhalesa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti evaM veva cattAri uddesagA // 61-64 // evaM nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri uddegA ||65 - 68 // kAulessehi vi cattAri uddesagA // 69-72 // teulestehi vi cattAri uddegA // 73-76 // pamhalessehi vicattAri uddesagA // 77-80 // sukkalessa abhavasi - ddhiehi ve cattAri uddesagA // 81 - 84 // evaM eesu aTThAvIsAe vi abhavasiddhiya uddesaesu maNussA neraiyagameNaM NeyavtrA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti / evaM ee vi aTThAvIsaM uddegA // 61-84 // chAyA-abhavasiddhikarAziyugma kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante yathA prathama udezakaH / nagaraM manuSyAH nairayikAca sadRzA bhaNitavyAH / zeSaM tathaiva, tadeva bhadanta ! tadeva N bhavanta iti / evaM caturdhvapi yugmeSu catvAra uddegakA / 59-60 kRSNalezyAbhavasiddhika rAziyugmakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evameva catvAra uddezakAH / evaM nIlalezyA'bhavasiddhikarAziyugmanairayikANAM catvAra uddezakAH / kApotalezyairapi catvAra udezakAH / tejolezyairapi catvAra uddezakAH / padmalezyairapi caTavAra uddezakAH / zuklalezyA'bhavasiddhikairapi catrAra udezakAH / evameteSu aSTAviMzatyAmapi abhavasiddhikaM deza keSu manuSyA nairadhikagameNa netavyAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti / evamete'pi aSTAviMzatiruddezakAH // saptapaJcAzattamAt caturazItitamaparyantAH, ekacatvAriMzattame zatake samAptAH // 59-84|| zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ F prameyacandrikA TIkA za01 u.57-84 abhavasiddhikarA. kR. nairayikotpattiH 751 TIkA-'abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko ubavajjati' abhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatyotpadyante ? iti praznaH, uttaramAha-pUrvAtidezena 'jahA' ityAdi, 'jahA paDhamo uddeso' yathA prathama uddezakaH, etasyaiva zatakasya prathamo. dezake nArakANAM vaktavyatA kathitA tathaivAtrApi jnyaatvyaa| tiryagbhyo manuSyebhyo pA''gatyotpadyante / zeSaM prathamodezakavadeva jJAtavyamiti / 'navaraM maNussA nerasyAya zataka 41 uddezaka 57 se 84 taka // 'abhavasiddhiyA rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' ityAdi / 57-60 // TIkA-'abhavasiddhiyA rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa abhavasiddhika nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? pUrvAtideza dvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'jahA paDhamo uddeso' he gautama ! jaisI vaktavyatA nArakoM ke sambandha meM isI zataka ke prathama uddezaka meM kahI gaI haiM vaisI vaktavyatA inake sambandha meM yahAM jAnanI caahiye| tathA ca-ye nairayika tiryaJcoM meM se Akara ke aura manuSyoM meM se Akarake utpanna hote haiM-aisA isa prazna kA uttara hai| bAkI kA aura kathana prathama uddezaka ke jaisA hI hai / 'navaraM maNustA raiyA ya sarimA sattAvanamAM uddezAthI sAIThamA sudhInA cAra udezAonuM kathana 'abhavasiddhiyA gasijumma kar3ajumma neraiyANa bhate ! kao uvavajjati'. TIkArtha-he bhagavana rAziyugmamAM kRtayugma pramANa abhavasiddhinarayika kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairavikemAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne upana thAya che ? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznano uttara atideza dvArA ApatAM prabhuzrI gautama svAmIna 4 cha -'jahA paDhamouddesao' he gautama ! naa2n| ektALIsamA zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana tenA saMbaMdhamAM ahi paNa samajavuM eTale kete narayika tiyacanikomAMthI AvIne athavA manuSya mAMthI AvIne utpanna thAya che, A pramANene A praznano uttara che. bAkInuM saghaLuM kathana pahelA - zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 bhagavatIstra sarisA bhANiyanyA' navaram-kevalaM prathamoddezakApekSayA idameva lakSaNyaM yata avAmavasiddhikaprakaraNe manuSyA nArakAzca sadRzA eva vaktavyA iti / 'sesaM taheva' zeSa tathaiva prathamoddezaka deva jJAtavyam 'causu vi jummesu cattAri uddesagA' catu. lapi yugmeSu kRtayugma jyoja dvAparayugma kalyojarUpayugmacatuSTayeSu catvAra udde. zakA bhavanti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / ekacatvAriMzattame zatake sapta paJcAzattamAd Arabhya SaSThi paryantA uddezakAH samAptAH / 57-60 // bhANipanyA' parantu prathama uddezakakI apekSA yahAM kevala yahI vizeSatA hai ki isa abhavasiddhika prakaraNa meM manuSya aura nAraka samAna rIti meM kahanA cAhiye / 'sesaM taheva' aura bAkI kA kathana prathamoddezaka ke hI jaisA hai| 'causu vi jummesu cattAri uddemagA' yahAM para bhI cAra yugmoM meM-kRtayugma, yoja, dvAparayugma aura kalyoja-ina yugmoM meM cAra uddezaka hote haiN| 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrIko bandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| isa prakAra 57 veM uddezaka se lekara 60 veM uddezaka takake 4 uddezaka 41 ve zataka meM samApta / 41,57,60 zAmA l pramANe 4 che. 'navara maNussA neraiyA ya sarisA bhANiyavvA' paraMtu pahelA uddezA karatAM A kathanamAM kevaLa eja vizeSapaNu Ave che A asasidvinA 52mA manuSya mAne naa24| saramA 1 me. 'sesa taheva' yA zivAya mADInu sabathana paDe zAmA dyA pramANe che. 'causu vi jummesu cattAri uddesagA' bhariyAM 5 yAra yumImA-kRtayubha ja dvAparayugma ane kalyAja A cAra yumenA cAra uddezAo thAya che. _ 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' mApana mA5 haivAnupriye yA viSayamA je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA jAsU01 A pramANe 57 sattAvanA udezAthI laIne 60 sAIThamA udezA sudhInA cAra udezAo samApta 541-57 thI 60 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 7,61-64 ka. abhava. rA. kR. nairayikotpattiH 753 'kaNhalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko ubavajjati' kRSNalezyA'bhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairapikebhyo yAvadevebhyo vA Agatyotpadhante iti praznaH, uttaramAhapUrvavadeva evaM cetra' ityAdi, 'evaM ceva catvAri uddesagA' evaM pUrvavadeva caturo yugmAnAzritya catvAra uddezakA kartavyAH // 61-64 // __evaM nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri ude kaNhalesa abhavasiddhiya rAsijummakaDajummanerajhyANaM bhaMte ! ko upavajani' ityAdi sUtra-61-64 / TIkArtha-kaNhalessa abhavasiddhiya rAsijumma Dajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa kRSNalezyAvAle abhava. siddhika nairayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve narayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat deyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? 'evaM ceva' he gautama ! pUrvake jaise yahAM para bhI cAra yugmoM ko Azrita karake cAra uddezaka kaha lenA caahiye| isa prakAra 61 veM uddezaka se lekara 64 ve uddezaka takake cAra uddeza 41 ye zataka ke samApta hue / 41,61-64 // evaM nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri uddesagA ityAdi 65-68 // 'kaNDalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhAte ! ko uvavajjati' tyAta TIkAW---he bhagavana ziyugmamAM kRtayugma pramANe kRSNalezyAvALA abhavasiddhika narayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpana thAya che ? ke de mAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che keev ceva gautama ! 572 prabhArI aAmA mAvesa che, me prabhArI ahiyAM paNa cAra camene Azraya karIne cAra udezAo kahevA joIe. A rIte 61 ekasaThamA uddezathI laIne 64 cesaThamA uddezAo samApta // 41-61- thI 64 // 'eba nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa' cattAri uddesagA' yA. bha0 95 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ 754 bhagavatIstre sagA' evamaudhika prakaraNavadeva abhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nArakANAmapi caturo yugmAnAzritya catvAra uddezakA vaktavyAH ||65-68 / / 'kAulessehiM vicacAri uddesagA' ihApi pUrvavadeva kApotaleiyaiH kApotazyAmantarbhAvyApi caturo yugmAnAzritya catvAra uddezakAH karttavyAH / / 69-72 // telessehiM vicacAri uddesagA' tejolezyairapi catvAra uddezakAH ihApi pUrvavadeva tejolezyAmantarbhAvyAbhavasiddhikarAziyugmakRtayugmAdi nArakANAM yugmabhedAt catvAra uddezakAH kartavyA iti // 72-76 // TIkArtha- 'evaM nIlalessa abhavasiddhiya rAsijummakaDajumma neraiyANaM cattAri uddesagA' audhika prakaraNa ke jaise rAziyugma meM kRtayugma pramANa nIlaleiyAvAle abhavasiddhika nairathiko ke sambandha meM bhI cAra uddezaka kahanA caahiye| isa prakAra 65 ve uddezaka se lekara 68 vaiM uddezaka taka cAra uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue 41, 65 -68 / / 'kAlessehiM vicattAri uddesagA' ityAdi 69-72 // 'kAulessehiM vicattAri uddegA' pahile ke jaise hI yahAM para bhI kApota lezyAvAloM abhavasiddhika nairayikoM ke sambandha meM cAra yugmoM ko Azrita karake cAra uddezaka hote haiM, aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra 69 veM uddezaka se lekara 72 veM uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue / 41,69-72 // 'ussehiM vicattAri uddesagA' ityAdi 73-76 // TIDArtha' - ' evaM ' nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri uddesagA' audhiH pra42zubhAM hyA pramANe rAziyugbhamAM drutayugbha pramANu niillezyAvALA abhavasiddhika nairayikAnA sabaMdhamAM paNa cAra yugmAnA Azraya karIne cAra uddezAo kahevA joie. A rIte 65 pAMsaThamA uddezAthI laine 68 aDasaThamA uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 541-65 thI 68aa ' kA ullesehiM vi cacAri uddesagA' ityAhi TIDArtha - ' kA ulle se hi vi cattAri uddegA' paDelAnI prema 4 maDiyAM pazu kApAtalezyAvALA abhavasiddhika nairayikAnA sabaMdhamAM cAra yugmAnA Azraya karIne cAra uddezAo thAya che, tema samajavuM, A pramANe 69 egaNasitteramA uddezAthI laIne cAra uddezAo samApta thayA. // 41-68 thI 72 // 'te ussehi vicattAri uddegA' ityAhi zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.73-76 rA. kR. tejo bhavasiddhikotpattiH 755 ___ 'pamhalesse hi vi cattAri uddesagA' padumalezyairapi catvAra uddezakAH padmalezyA ghaTitA'bhavasiddhika rAziyugma kRtayugma jyoja dvApara yugma kalyoja nArakANAmapi catvAra uddezakAH kartavyAH // 77-80 // ___ 'sukkalessa abhavasiddhiehi vi cattAri udesagA' zuklalezyA'bhavasiddhi____ 'teulesse hiM vi cattAri uddesagA' rAziyugma meM kRtayugmAdi pramANa pramita tejolezyAvAle abhayasiddhika nairayikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banate haiN| aisA jAnanAcAhiye / isa prakAra 73 veM uddezaka se lekara ke 76 veM uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue / 41, 73-76 // __ 'pamhalessehiM vi cattAri uddesagA' ityAdi 77-80 // 'pamhalessehivi cattAri uddesagA' padamalezyAvAle abhavasidUdhika nairayikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banate haiM-arthAt rAziyugma meM kRtayugma pramANa, vyoja pramANa, dvAparayugma pramANa aura kalyojapramANa pramita padUmalezyAvAle abhavasiddhika nairayikoM ke cAra uddezaka banate haiM, aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra 77 ve uddezaka se lekara 80 veM uddezaka takake cAra uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue 41,77-80 // ___ 'sukkalessa abhavasiddhiehiM vi cattAri uddesagA' ityaadi| TA---'teulessehi vi cattAri uddesagA' rAziyugbhamA tayubha vigere pramANuvALA nalalezyAvALA abhAvasiddhika nairayikenA saMbaMdhamAM paNa cAra zAya! thAya cha, tabha sabhA. A rIte 73 tetaramA uddezathI laIne 76 chetaramAM uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 41-76 thI 76 'pamhalessehi cattAri videgA' tyA TI -'pamhalessehi cattAri vi uddesagA' padabhavezyAvA masiddha narayikanA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo thAya che. arthAtu-ziyumamAM kRtayugma pramANu, ceMja pramANa dvAparayugma pramANa ane kalyAja pramANa pramita padmazyAvALA abhAvasiddhika narayikAnA cAra uddezAo bane cha, tama sama A rIte sateramA uddezathI laIne 80 eMsImA uddezA sudhInA cAra deza sabhAta // 41-77-80 // 'sukkalesa abhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA' yA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756 bhagavatI sUtre kairapi catvAra uddezA bhavantIti / evaM eesa aTThAvIsAe vi abhavasiddhiya usa maNussA neraiyagameNaM neyannA' evameteSu aSTAviMzatAvapi uddezakeSu manuSyANAM vaktavyatA nairayikavadeva jJAtavyeti / 'sevaM bhaMte ! seva N bhaMte! tti' tadeva madanta ! tadeva bhadanta ! iti / 81-84 // 'evaM eevi aTThAvIsa uddegA' evamete'pi aSTAviMzatirudezakA bhavantIti / 'sukralesa abhavasiddhiehiM vi cantAri uddesagA' isI prakAra se zuklalezpAvAle abhavasiddhikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banate hai / 'evaM eesa aTThAvIsAe vi abhavasiddhiya uddesaela maNussA raiyagameNa neyavvA' jaisI ina 28 uddezakoM meM nairayikoM kI vaktavyatA prakaTa kI gaI hai vaisI hI vaktavyatA manuSyoM ke sambandha meM bhI kara lenI cAhiye / sevaM bhate ! sevaM bhaMte! tti' he bhagavan ! jaisA Apane yaha viSaya kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / isa prakAra 81 veM uddezaka se lekara ke 84 veM uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue |41,81-84 // 'evaM ee vi aTThAvIsaM udde lagA' isa prakAra se ye bhI 28 uddezaka artha - 'sukalessa abhavasiddhiehiM vi cattAri udekhagA' mAna prabhA zukalaazyAvALA abhasiddhikAnA sabaMdhamAM paNa ca.ra uddezAo bane che, 'e' ee aTThAvIsAe vi abhavasiddhiya udekhaesa maNussA NeraiyagameNa neyatvA' A aThayAvIsa uddezAomAM naiyikA saMbadhI kathana pragaTa karavAmAM Avela che, eja pramANanuM kathana manuScAnA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. 90 'seva' bha'te ! seva' bhate ! tti' he bhagavan Aya hevAnupriye ne prabhAnuM kathana kayu che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. huM bhagavan Apa devAnu priyanuM saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AsU.1A A rIte 81 ekayAsImA uddezAthI laIne 84 cArdazI sudhInA cAra uddezAo samApta 541-81-thI 84aaaa 'e' ee vi aTThAvIsa' uddegA' mA rIte yA mahayAvIsa uddeshaao| thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2041 .84-87 sa. rAzi. kR. nairathikotpattiH 757 ___ekacatvAriMzattame zatake sapta pazcAzattamoddeza tazcaturazItyantA aSTAviMzatiru dazakA samAptAH // 57-84 / aha 8-112 uddesagA mUlam-sammadihi rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti evaM jahA paDhamo uddeso| evaM causu vi jummesu cattAri uddesagA bhavasiddhiyasarisA kAyavvA / sevaM bhaMte ! 2 ti||85-88|| kaNhalessa sammadidi rAsijumma kaDa jumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ? ee vi kaNhalestasarisA cattAri vi uddesagA kAyavvA / evaM sammadiTThIsu vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyaThavA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai // 89-112 uddesgaa| chAyA--samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utsa. dhante ? evaM yathA prathama uddezakaH / caturvapi yugmeSu catvAra uddezakA bhavasi. dadhikasahazA kartavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / 85-88 / ____ kRSNalezya samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta / kuta utpadyante ? ete'pi kRSNalezya sadRzAzcatvAro'pi uddezakAH krtvyaaH| evaM samyagradRSTiSvapi bhavasiddhisadRzA aSTAviMzatirUdezakAH kartavyAH / tadevaM bhadantaM tadeva bhadanta ! iti yAvaviharati / / 88 - 112 uddezakAH // ___TIkA--'sammahihi rAsijumma kaDa jumma neraiyANa bhaMte ! kao uvavajjati' samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairahote haiM / 57 uddezaka se lekara 84 uddezaka samApta / / ||shtk 41 uddezaka 85-112 // 'sammaddivi rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' TIkArtha-sammadRiSTi rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte! kao uvsattAvanamA uddezathI caryAzI sudhInA uddezAo samApta 4157-84 paMcyAsImAM uddezAthI aThayAsI uddezA sudhI 'sammadiTThI rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhaMte ! kao uvavajjati'. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 758 bhagavatIstre yikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatya samutpadhante iti pUrvavadeva praznaH / uttaramAhapUrvAtidezena-'evaM" ityAdi, 'evaM jahA paDhamo udesao' evaM yathA prathama uddezakaH etasyaiva zatakasya pathame uddezake yena prakAreNa upapAtAdikaM kathitaM tenaiva rUpeNa ihApi sarva jJAtavyamiti / 'evaM causu vi jummesu cattAri uddesagA bhavasiddhiya sarisA kAyabA' evaM caturvapi yugmeSu kRtayugmayojadvAparayugmakalyojeSu catvAra uddezakAH bhavasiddhikasadRzAH kartavyA yathA bhavasiddhikamakaraNe yugma catu. STayamantarbhAvya catvAra uddezakA audhikAra kathitA stathA'trApi yugma catuSTayaghaTitA dhajjati' he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa samyagdRSTi nerayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve narayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote hai ? pUrvAtideza se uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'evaM jahA paDhamo uddesao' he gautama ! jisa prakAra se isI zataka ke prathama uddezaka meM upapAta Adi kahe gaye haiM usI prakAra se ve saba yahAM para bhI kaha lenA caahiye| 'evaM causu vi jummelu cattAri uddesagA bhavasiddhiya sarisA kAyavvA' isa prakAra cAra yugmoM meM kRtayugma vyoja dvAparayugma evaM kalyoja meM cAra uddezaka bhavasiddhika nairayikAdikoM ke jaise kara lenA cAhiye / arthAt-jaise bhavasiddhika prakaraNa meM yugma catuSTaya ko lekara cAra audhika uddezaka kahe gaye haiM vaise hI yugma catuSTaya ko lekara yahAM para bhI cAra audhika uddezaka kaha lenA caahiye| 'seva bhaMte ! sAtha-'sammadidi rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhate ! ko uvavajjati' he bhagavana rAziyugmamAM kRtayugma pramANa samyagdaSTinarayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikemAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ke devomAMthI AvIne utpana thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautabhAbhI cha4-'eva jahA paDhamo uddesao' gautama ! je pramANe A ekatALIsamA zatakanA pahelA udezAmAM kahevAmAM Avela che. eja pramANe tenA upapAta vigere saghaLuM kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. 'eva causu vi jummesu cattAri udesagA bhavasiddhiyasarisA kAyavvA' mA prabhA) bhavasiddhika aurayikanA kathana pramANe cAra yugmamAM kRtayugma, vyAja dvAparayuma ane kAjamAM cAra udezAo bhavasiddhika nairayikanA kathana pramANe kahevA joIe. arthAta je pramANe bhavasiddhika prakaraNamAM cAra yugmane laIne cAra audhika uzAo kahela che, eja pramANe cAra yumano Azraya karIne ahiyAM paNa cAra audhika udezAo kahevA joIe. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za041 u.85-88 kR. sa. rAziyugma kR. nairayikotpAtaH 759 zvatvAra uddezakA : kartaccA iti / seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / // 85-88 // ekacatvAriMzattameM zatake samyagdaSTezcatvAra audhikAra samAptAH / 'kaNhalessa sammadihirAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko ubavati' kRSNalezya samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu madanta ! kuta utpadhante kiM nairayikenyo yAvaddevebhyo vA Agatya samutpadhante iti pUrvavadeva prazna / uttaramAha-pUrvAtidezena 'eevi' ityAdi, 'eevi kaNhalesa sarisA cattAri vi udesagA kAyabA' ete'pi kRSNa chezya sarazA etacchatakIya paJcamodezakasAzA sevaM bhaMte / tti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai| 41 ve zataka meM ye samyagdRSTi ke cAra audhika uddezaka samApta hue // 41, 85-88 // 'kaNhalessa sammaditi rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte / ko uvavajjati' ityAdi / TIkArtha-'kaNhalessa sammadihi rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramita kRSNalezyAvAle samyagdRSTi nairayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? pUrvAtideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'eevi kahalessasarisA cattAri vi uddesagA ___'seva bhate ! seva bhate ! tti' meM lagavan mA5 hevAnupriye 2 pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavana Apa devAnupriye kahela saghaLuM kathana sarvathA satya che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. A rIte samaSTinA cAra audhika udezAo samApta 41-85-88 'kaNhalesa sammadiTTI rAsijumma kaDajumma neraiyANa mate ! kao uvajjati' TI -'kaNhalegsa sammadivI rAsijumma kaDajumma neraiyANa mate ! kao ujjati' bhagavana rAziyumamA tayuma pramANa vezyAvANA sabhyATa narayike kayA vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMca yonimAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? praznano uttara atideza dvArA ApatAM gautamasvAmIne prabhuzrI cha -'eevi kaNhalesasarisA cattAri vi udesagA kAyavvA' 3 gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne catvAro'pi uddezakAH kRtayugma jyoja dvAparayugma kalyoja ghaTitAH krtvyaa| evaM sammAdhidvisu vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM usagA kAyavvA' evaM samyagdaTiSvapi rAziyugma kRtayugmasyai kA, samyagdRSTivyojasya dvitIyaH samyagdRSTi dvApara yugmasya tRtIyaH, samyagdRSTi kalpojasya caturthaH, te ete catvAra uddezakA adhikAra 1, tataH kRSNalezya samyagdRSTeH kRtayugmAdi ghaTitasya catvAraH8 / 'evaM nIlalezya kAyanyA' he gautama ! inake sambandha meM bhI kRSNalezyAvAloM ke jaiseisI zataka ke pAMcaveM uddezaka ke jaise-cAra uddezaka-kRtayugma, yoja dvAparayugma aura kalyoja pada dhadita cAra uddezaka-banAlenA caahiye| 'evaM sammadhiSTisu vi bhavasiddhiya sarisA aTTAvIsaM uddesagA kAyavyA' isI prakAra se sampadRSTiyoM ke sambandha meM bhI bhavasiddhika nairayikaAdikoM ke jaise aThAIsa uddezaka, banAlenA cAhiye / ve isa prakAra se banate haiM-rAziyugma meM kRtayugmamitta samyagdRSTi narayikAdikoM kA prathama uddezaka jyoja rAzimita samyagdRSTi nairathika AdikoM kA dvitIya uddezaka, dvAparayugma rAzipramita samyagdRSTi nairapikAdikoMkA tRtIya uddezaka kalyojarAzipramita samyagdRSTi nairakAdikoMkA caturtha uddezaka aise ye cAra uddezaka audhika haiN| tathA kRtayugmAdirAzipramita kRSNalezyAvAle samyagdRSTi nairayikAdikoM ke cAra uddezaka, tathA A rAziyugmamAM kRtayugma pramANu kRSNalezyAvALA samyagdaSTi nairayikenA saMbaMdhamAM paNa kRSNalezyAvALAnA kathana pramANe arthAt A ekatAlIsamA zatakanA pAMcamA udezAnA kathana pramANe eTale ke-kRtayugma, ja, dvApara yubha, bhane 4kssyaa|pyut pyAra dezAcyA manAvI khepa, 'evaM sammadidvisu vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM udesagA kAyavvA' mA pramANe sabhyaSTi vALAonA sambandhamAM paNa bhavasiddhika nairayikanA kathana pramANe aThayAvIsa udezAo samajI levA, te A pramANe bane che. rAzicumamAM kRtayugma pramANa samyagdaSTi nairayikanA sambandhamAM pahele udeze. 1 jarAzi pramANa samyagdaSTi nairayikonA sambandhamAM bIjo udeze. 2 dvAparayugmarAzipramANa samyagdaSTi rayikanA saMbaMdhamAM trIje uddeze. 3 kaleja rAzi pramANa samyadRSTi narayikanA saMbaMdhamAM cothe uddeze. 4 A pramANe cAra vika udezAo tathA kRtayugma vigere rAzipramANu kRSNalezyAvALA samyagdaSTi nerayikanA saMbaMdhamAM cAra uddezAo tathA kRtayugma vigere rAzipramANu nIlalezyAvALA samyagdaSTi nairayikenA saMbaMdhamAM cAra uddezAo tathA kRtayuma vigere zazipramANu tejolezyAvALA samyagdaSTi riyikAnA saMbaMdhamAM cAra zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u,89-112 kR. sa. rAzi. kR. nairathikorapAtaH 761 kApotalekya tejolezya padmalezya zuklezyAnA pratyekasya catvAra catyAra uddezakA stadevaM sarve saMDAlanayA aSTAviMzatirudezakA bhavanti, iti / 'sevaM maMte ! seva' maMte ! ti' jAva viharai tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / 'ekacatvAriMzattame zatake 89-112 uddezakA smaaptaaH|| kRtayugmAdirAzimita nIlalezyAvAle samyadRSTi naiyikAdikoM ke cAra uddezaka, tathA kRtayugmAdirAzipramita kApotalekyAvAle samyadRSTi nairayikAdikoM ke cAra uddezaka tathA kRtayugmAdi rAzipramita tejolezyAvAle samyagdRSTi asurakumArAdikoM ke cAra uddezaka, tathA kRtayugmAdirAzipramita pAlezyAvAle samyagdRSTi tiryapaMcendriya AdikoM ke cAra uddezaka aura kRtayugmAdirAzipamita zukla. lezyAvAle samyagdRSTi tiryakrapaMcendriyAdikoM ke cAra uddezaka isa prakAra 6 lezyA sambandhI 24 uddezaka ye haiM saba kula milAkara yahAM 28 uddezaka hote haiM / seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharaI' he bhadanta ! jasA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| zataka 41 uddezaka 89se 112 taka samApta hue // udezAo tathA kRtayugma vigere rAzi pramANa padmazyAvALA samyagdaSTi narayikanA saMbaMdhamAM cAra udezAo tathA kRtayugma rAzi pramANe zukalezyAvALA samyagdaSTi naiyikanA saMbaMdhamAM cAra udezAo A rIte cha lezyAsaMbaMdhI 24 covIsa uddezAo thAya che. ane badhA maLIne ahiyAM 28 aThayAvIsa udezAo thAya che. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharai' he sagan mA5 hevAnupriye A viSayamAM je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 nevyAsImA uddezathI 112 ekasabAra sudhInA vIsa uddezAo samApta 41-89 thI 112aa bha0 96 zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra bhagavatI sUtre // aha 113-140 uddesagA // mUlam -micchAdiTTi rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajrjjati ? evaM ettha vi micchAdiTTi abhilAveNaM abhavasiddhiya sarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // // 113 - 140 uddesagA samattA || chAyA - midhyAdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpa 1 matrApi mithyAbhilA penAbhavasiddhikasadRzA aSTAviMzatiruddeza kA karttavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / 113-140 uddezakAH samAptAH // TIkA- 'micchAdiDisijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvarajjati' mithyAdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikA : khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairayikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatya samutpadyante iti pUrvavadeva praznaH / uttarayasyati - dezadvAreNa - " evaM " ityAdi, evaM ettha vimicchAdiTTi abhilAveNaM abhavasiddhiya // zataka 41 uddezaka 113-140 // 'micchAdihirAsijumma kaDa jummaneraiyANaM bhaMte! kao ucavajjati' isthAdi / TIkArtha- 'micchAdiTThi sijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao ucavajjati hai bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugmarAzipramita midhyAdRSTi nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve mairathikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? atidezadvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-' evaM ettha vi ekase teramA uddezAthI ekaseAcALIsa sudhInA uddezAonuM kathana 'micchA hiTThi rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kabhI uvavajjaMti' tyiAhi TIartha' - 'micchAddiTTi rAkhijummakaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' huM bhagavan rAziyugmamAM kRtayugma rAzipramANa mithyAsRSTi nairayikA DhayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya carcAnikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manu caiAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya atideza dvArA A praznanA uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahu zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacamkiIkA za051 u.113-140 mi. rAziyugma kR. narayikotpAtaH 763 sarisA aTTAvIsaM uddesagA kAyayA' evaM pUrvavadevatrApi mithyAdRSTayabhilApenA bhavasiddhika sadRzA aSTAviMzatirudezakAH kartavyAH, yathA'bhavasiddhikapakaraNe aSTAviMzaviruddezakAH kathitA stenaiva rUpeNa audhikoddezakastathA SaDalezyAntI veNa SaDuddezakA militvA saptoddezakAH sarvatra kRtayugmAdicaturvidhayugmAnu pravezenASTAviMzatiruddeza kA vaktavyAH, pUrva yatrAmavasiddhikapadaM dattaM tatra prakRte mithyAdRSTipadaM deyam / 'sevaM bhate / sevaM bhate / tti' tadeva bhadanta tadevaM bhadanta iti / 113-140 uddezakAH smaaptaaH|| micchAdihi abhilAveNaM abhavamiddhiyasarisA aTThavIsaM uddesagA kAyavyA' he gautama ! inake sambandha meM bhI mithyAdRSTi pada ke uccAraNa se abhavasiddhika nairayikAdikoM ke jaise 28 uddezaka banAlenA cAhiye / inameM cAra audhika uddezaka haiN| aura 6 lezyA sambandhI 24 uddezaka haiN| saba milakara 28 uddezaka ho jAte haiM / inake banAne kI vidhi Upara prakaTa kI jA cukI hai| isa prakAra pahile jahAM bhavasiddhika padakA prayoga kiyA gayA hai vahAM vahAM prakRta meM mithyAdRSTi padakA prayoga karanA cAhiye / 'seva bhaMte ! seba bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna che hai-'evaM etthavi micchAdiTThi abhilAveNa abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA' 3 gautama ! | AdhamA 5 mithyAlTi pahanA pyAra sAtha abhavasiddhika narayikanA kathana pramANenA 28 aThayAvIsa udezAo kahevA joIe. AmAM paNa 4 cAra audhika uddezAo thAya che. ane cha vezyA saMbaMdhI 24 covIsa uddezAo thAya che. e rIte badhA maLIne 28 aThayAvIsa uddezAo thaI jAya che. A aThayAvIsa uddezAo kahevAnI rIta upara pahelAM batAvavAmAM Avela che, te pramANenI samajavI. A rIte pahelAM jyAM abhavasiddhika e padane pravega karavAmAM Avela che. tyAM tyAM mithyAdaSTi padane prayAga karIne saghaLuM kathana kahevuM joIe. 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' mApana mA5 pAnupriye sA samayamA je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ CEL bhagavatI sUtre 'aha 141 - 168 uddesagA' mUlam - kaNhapakkhiya rAsijummakaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM ettha vi abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti / // 141 - 168 uddesagA samattA // chAyA -- kRSNapAkSika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpa dhante evamatrApi amavasiddhikasadRzA aSTAviMzatirU dezakAH samAptAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / 141 - 168 udezakA samAptAH // TIkA - - ' kaNhapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' kRSNapAkSika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante kiM nairayikebhya Agatya yAvaddevebhyo vA Agatyotpadyante iti pUrvavadeva praznaH, uttaramAha atidezadvAreNa 'evaM' ityAdi, 'evaM ettha vi abhavasidhiyasarisA para virAjamAna ho gye| zataka 41 uddezaka 113-140 samApta hue // zataka 41 uddezaka 141 - 168 // 'kahapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao ubavajjaMti' TIkArtha- 'kaparAsijummakaDajumma neraiyANaM bhate ! kao uda vajrjjati' he bhadanta ! rAziyugma kRtayugmarAzipati kRSNapAkSika nairayika kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? atidezadvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate sayama ane tapathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AslR015 ekasetaramA uddezAthI ekaseAcALIsa sudhInA aThayAvIsa uddezAo saMpUrNa ||41-113-thii 140 // ekase ekatALIsamA uddezAthI ekase aDasaTha sudhInA aThayAvIsa uddezAonuM kathana Ala- 'kahapakkhiya rAkhijumma kaDajumma neraiyANa' bhaMte ! kao uvavajjaMti' 4. TI artha - ' kaNhapakliya rAsijumma kaDajummane ra iyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' he bhagavan rAziyugmamAM kRtayugma rAzipramANa kRSNapakSavALA nairayikA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu te naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cayeAnikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuScAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? atideza dvArA A praznanA uttara gautamasvAmIne ApatAM prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u. 141 - 168 kR. rAziyugma kR. nairayikotpAtaH 765 aTThAvIsa uddesamA kAyantrA' evam pUrvavadevAtrApi kRSNapAkSika prakaraNe'pi abhavasiddhikatradeva / STAviMzatirudezakAH karttavyAH, yathA - abhavasiddhika prakaraNe'STAviMzatirudezakAH kathitAH tathaivAtrApi tenaiva rUpeNa aSTAviMzatiruddezakAH karttavyAH sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti / wat 'ekacatvAriMzattame zatake ekacatvAriMzadadhikazatatamAdArabhyASTa SaSTayadhika zataparyantA - uddezakAH samAptAH // 141 - 168 // haiM- he gautama ! ' evaM ettha vi abhavasiddhiya sarisA aTThAvIsa uddesagA kAyavvA' pahile ke jaise yahAM para bhI isa kRSNapAkSika prakaraNa meM bhI- abhavasidadhika nairayikakAdikoM ke jaise 28 uddezaka banALenA caahiye| ataH abhavasiddhika prakaraNa meM jaise aTThAIsa uddezaka kahe gaye haiM vaise hI uddezaka 28 yahAM para kaha lenA caahiye| 'seva' bhate ! seva' bha'te ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // 141 se lekara 168 taka ke uddezaka 41 veM zataka meM samApta hue / 3 hai - ' evaM ettha vi abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddesagA kAyavvA' he gautama pahelAM kahyA pramANe ahiyAM paNa A kRSNapAkSikanA prakaraNamAM paNa abhavasiddhika nairayikonA kathana pramANe aThayAvIsa 28 uddezAo banAvIne kahevA joI e. jethI abhavasiddhika prakaraNamAM je pramANe aThayAvIsa uddezAe kahevAmAM AvyA che, eja pramANenA 28 aThayAvIsa uddezA ahiyAM paNa DevAle. 'seva bhaMte! seva bhaMte! tti' he bhagavan yA viSayabhAM nyAya devAnupriye je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana satrathA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriye kahela saghaLu' kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU01A ekase ekatALIsamA uddezAthI akase| aDasaTha sudhInA aThayAvIsa uddezAo samApta 541-141 thI 168mA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ___ 'aha 169-196 uddesagA' / mUlam-sukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajaMti evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTTAvIsaM uddesagA bhvNti| evaM ee savve vi channauyaM uddesagasayaM bhavaMti rAsijummasayaM // 41-196 // jAva sukkalessA sukkapakkhiya rAsijumma kaliogavemANiyA jAva jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti ? No iNaTe smjhe| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti, bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karettA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIevameyaM bhaMte ! tahamayaM bhaMte! avitahameyaM bhaMte! asaMdiddhameyaM bhaMte! icchiyameyaM bhaMte! paDicchiyameyaM bhaMte ! icchiyapaDi. cchiyameyaM bhaMte ! sacceNaMe samaDhe je NaM ganbhe vayaha tti kaTu apUtivayaNA khalu arihaMtA bhagavaMto samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tapasA appANaM bhAvamANe viharaI // 169-196 // igacattAlIsaimaM rAsijummasayaM samattaM // 41 // bhagavaI smttaa|| chAyA--zuklapAkSikarAziyugma kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evamatrApi bhavasidUdhika sadRzA aSTAviMzatirudezakA bhavanti evamete sarve'pi SaNNavatIkamuddezakazataM 196 bhavati rAziyugmazate // 41-196 // ___ yAvat zuklalezyAH zuklapAkSikarAziyugma kalyoja vaimAnikAH yAvat yadi sakriyAH tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vikRtva AdakSiNapadakSiNaM karoti kRtvA vandate namasyati vanditvA namasthitvA evamavAdI-evametad bhadanta ! tathyametat bhadanta ! avitayametad bhadanta ! asaM. digdhametad bhadanta ! icchitametad bhadanta ! pratIcchitametad bhadanta ! icchitapratIcchitametad bhadanta ! satyaH khalu eSo'rthaH yat khalu yUyaM vadatha iti kRtvA zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ % prameyacandrikA TIkA 2041 u.169-196 zu. rAziyugma ka. nairayikotpAta: 767 apUtivacanAH khalu arhanto bhagavantaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati panditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / / 41 // ekacatvAriMzattamaM rAziyugma zataM samAptam // 41 // bhagavatI samAtA TIkA-'mukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhaMte ! ko uvavajjati' zuklapAkSikarAziyugmakRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairayikebhya Agatya yAvadevebhyo vA Agatya samutpadhante iti pUrvavadeva praznaH uttaramAha-hApi pUrvAtidezenaiva evaM' ityAdi, 'evaM etya vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti' evaM pUrvavadevAtrApi zuklapAkSike'pi bhavasidadhika sahazA aSTAviMzatiruddezakA bhavanti catvAra audhikAH kRtayugmAdi catuSTaya ghaTitAH ||shtk 41 uddezaka 169-196 / / 'sukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uyayajjati' ityaadi| TIkArtha-'sukkapakkhiya rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' rAziyugma meM kRtayugmarAzipramANa zuklapAkSika nairayika he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isa prazna kA uttara bhI pUrvAtidezadvArA dete hue bhagavAn gautamasvAmI se kahate haiM-'evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti' he gautama ! pUrva ke jaise yahAM zuklapAkSika ke sambandha meM bhI bhava. siddhika nairapikAdikoM ke prakaraNa ke jaise 28 uddezaka hote haiN| ina ekase ogaNasitteramA uddezAthI ekase chanu sudhInA uddezAonuM kathana 'sukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhaMte ! kao uvavaaMti' tyA TA--'sukkapakkhiya rAsijummakaDajumma neraiyANa bhate ! ko uvavajjati' rAziyugmamAM kRtayugma rAzi pramANe zukalapAkSikanA narayiMke he bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiyacanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manavyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA prshrn| utta2 mati dvArA AyatAM prabhuzrI -'eva ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddesagA bhavaMti' , gautama siddhinA kathana pramANe ahiyAM zukalapAkSikanA saMbaMdhamAM paNa 28 aThayAvIsa udezAo zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 - bhagavatIne paDalezyA ghaTitA caturviMzatirityevamaSTAviMzatirudde zakA bhavanti, 'evaM ee samve vi channauyaM usagasayaM bhavati rAsijummasae' aSTAviMzatiraudhikAH, aSTAviMzatibhavasiddhikasya, aSTAvizatyamarasiddhikasya samyagdRSTi mithyAdRSTi kRSNapAkSika zuklapAkSikAnAM sarvasaGkalanayA evamete parve'pi SaNNavatikamuddezakazataM bhavati rAziyugmazate rAziyugmazatake ekacatvAriMzatme sarve'pi udezakAH SaSNavatyuttarazatamamANA bhayantItyarthaH / 'jAva sukachessA sukapakkhiyarAsijummakaliyogameM kRtayugmAdi cAra pada ghaTita cAra to audhika uddezaka haiM aura kRSNalezyAdi 6 lezyAoM ke 4-4 uddezaka haiN| isa prakAra saba 24 uddezaka ho jAte haiM / 'evaM ee samve vi channa uyaM uddesagasayaM bhavati rAsijummasae' isa prakArase isa rAziyugma zataka meM samasta uddezaka 196 ho jAte haiM / inameM 28 audhika uddezaka haiM / bhavasiddhika nairapikoM ke 28 uddezaka haiM / abhavasiddhika nairayikoMke 28 uddezaka haiN| samyagdRSTi nairayikoM ke 28 uddezaka hai / mithyAdRSTi narayikoM ke 28 uddezaka haiM zuklapAkSika nairayikoM ke 28 uddezaka haiM / aura kRSNapAkSika nairayikoM ke 28 uddezaka haiN| saba milakara ye isa rAziyugma zataka meM 196 uddezaka haiN| 'jAva sukkaleslA sukkapakkhiya rAsijumma kalibhoga vemANiyA' he bhadanta ! yAvat rAziyugma meM kalyoja rAzimamita zuklalezyA thAya che, temAM kRtayugma vigere cAra pado yukata cAra uddezAo audhika udde zAe thAya che, ane kRSNalezyA vigere cha vezyAonA cAra-cAra uddezAo saya che. sadhA bhaNIne madhyAvIsa heshaa| 28 naya che. 'evaM ee savve vi channauya uddesagasaya bhavaMti gasijummasae' mA rIta mA 2||shiyum zatamai badhA maLIne ekasachanuM uddezAo thAya che. temAM 28 aThayAvIsa udezAo che, bhavasiddhika nairayikanA 28 aThayAvIsa udezAo che. abhavasiddhika nairayikonA saMbaMdhamAM 28 aThayAvIsa uddezAo thAya che. samyagdaSTi narayikanA saMbaMdhamAM aThyAvIsa uddezAo thAya che. mithyAdaSTi nairayikonA saMbaMdhamAM aThyAvIsa udezAo thAya che. zuM lapAkSika narayikanA saMbaMdhamAM aThayAvIsa udezAo thAya che. ane kRSNa pAkSika narayikonA saMbaMdhamAM aThayAvIsa uddezA thAya che. A badhA maLIne A rAziyugma zatakamAM 196 ekachanuM deshaa| thAya che. 'jAva sukkalessA sukkapakkhiya rAsijumma kalibhogavemANiyA' bhan thAvat rAziyumamAM kAja rAzipramANu zukalezyAvALA zukalapAkSika narayika zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.169.196 zu. zu. rA. kaliyo0 siddhatvam 769 vemANiyA' yAvacchuklalezyA zuklapAkSika rAziyugma kalyoja vaimAnikAH yAyapadena kRSNalezya nIlalezya kApotalezya tejolezya padUmalezya zuklapAkSika kRtayugmata Arabhya zuklapAkSika rAziyugma kalyoja vaimAnikAntAnAMpUrvavacinA saMgraho bhavati iti / 'jAva jai sakirikA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti' yAvat yadi sakriyA stenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? atra prathama vAyatpadena prathamodezakIyaH 'yadi sakriyA' etatpUrvatana saMpUrNasya pakaraNasya saMgrahI bhavati / dvitIya yAvatpadena buddhacanti mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnA mityasya grahaNaM bhavatIti sakriyAH sarve tenaiva bhavagrahaNena siddhayantItyAdi praznA, uttaramAhavAle zuklapAkSika vaimAnika 'jAva jai sakiriyA' yAvat yadi ve sakriya hai to kyA 'teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati' usI bhava se siddha hote haiM 'jAva aMtaM kareMti yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM? yahAM prathama yAvAda se aisA pATha gRhIta huA hai ki rAziyugma meM kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle, kApotalezyAvAle, tejolezyAvAle, panalezyAvAle kRtayugma rAzipramANa pramita, vyojarAzi pramANa pramita, dvAparayugmarAzipramANa pramita evaM kalpoja rAzimamANa pramita zuklapAkSika taka ke vaimAnikadeva haiM ve kyA usI bhava grahaNa se siddha hote haiM-yAvat-vuddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvAta hote haiM aura sarva duHkhoMkA anta karate haiM ? 'jAva jaisakiriyA' isa pATha meM jo yAvatpada AyA hai usase sakriyapada ke pUrva meM Agata jo pATha hai vaha saba gRhIta huA hai| yaha pATha isI zataka ke prathama uddezaka meM A cukA hai| isa 'jAva jai sakiriyA' yAvat ne to liyA sahita DAya to zu teNeva bhavaggahaNeNaM sijhati' me mama siddha thAya cha 1 'jAva aMta kareMti' yApat samasta duHkhono aMta karaze ? ahiyAM pahelA yAvanmadathI e pATha grahaNa karAyo che ke rAziyumamAM kRSNalezyAvALA nIlezyAvALA kApatalezyAvALA tezyAvALA, paddamalezyAvALA je kRtayugma rAzipramANu pramita, eja rAzi pramANavALA, dvAparayugma rAzipramANavALA ane kalyAja rAzipramANavALA, zukalapAkSika sudhInA vaimAnika de che, teo zuM eja bhavagrahaNathI siddha thaI jAya che? yAvatu buddha thAya che? mukata thAya che? parinirvAta thAya che? mana sa maane| 'tare che 1 'jAva jai sakiriyA' // 54mA yAvatpada Avela che, tenAthI sakriya e padanI pahelAM je pATha Avela che. te saghaLe pATha grahaNa karAve che, A pATha A zatakanA pahelA udezAmAM bha0 97 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'No iNaDe samaDe nAyamarthaH samarthaH devA ete tenaiva bhavagrahaNena na siddhayanti devAnAM siddhayamAvAditi bhAvaH / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadeva' bhadanta ! tadevaM bhadasta ! iti kathayityA 'bhagava' goyame bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIra' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei' vikRtvaH -biyA. ram AdakSiNaM pradakSiNaM karoti, 'karettA' kRtvA 'vaMdai namaMsaI' bandate namasyati' vaMdittA namaMsitA' vanditvA namasyitvA evaM kyAsI' evam-vakSyamANamakAreNa avAdI-'evameyaM bhaMte' evametad bhadanta ! yad devAnupiyeNa kathitaM tat evameva 'tahameyaM bhate !' tathya-satyametad bhadanta ! 'avitahameyaM bhaMte ! avitathametad bhadanta ! prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'NoiNaDhe sama?' he gautama! yaha artha samarthita nahIM huA hai| kyoMki jo deva hote haiM ve isI bhavagrahaNa se siddha nahIM hote haiM devoM ke siddhi kA abhAva rahatA hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara 'bhagavaM goyame bhagavAn gautamane 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM zramaNa bhagavAn mahAvIrako 'tikkhutto AyAhiNaM payA. hiNaM karei' tIna cAra AdakSiNa pradakSiNa kiyaa| 'karettA vaMdai, namaMsaI' AdakSiNa pradakSiNa karake vandanA kI, namaskAra kiyaa| 'vaMdittA namaH sittA' bandanA namaskAra kara phira unhoMne prabhuzrI se 'evaM vayAsI' aisA kahA 'evameyaM bhate ! tahameyaM bhaMte ! 'avitahameyaM bhate ! asaMdiddhameyaM bhaMte ! icchiyameyaM bhaMte ! paDicchiyameyaM bhate ! 'he bhadanta ! jaisA mAvesa che, ma prazna uttaramA pramuzrI gautamasvAbhAna 4 cha hai-'No iNade samaTe gautama ! / matha 52 / 12 nathI. bha 1-2 saya hAya che.tasA Aja bhavagrahaNathI siddha thatA nathI. sakriyena-siddhinI prAptino abhAva rahe che. seva' bhate ! seva bhate / tti' he bhagavan mA5 hevAnupriye 2 prabhA 4thana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavan ApI devAnupriyanuM saNu thana sapathA satya che. yA pramANe 4DIne 'bhagava goyame' sapA gautamatvAmI 'samaNa' bhagavaM mahAvIra" zrama bhavAna mahAvIrane 'tikkhuto AyAhiNa payAhiNa karei' apAra mAkSiNa prkssi| 30 'kare tA vaMdai namasai' sAkSiA prakSiA nvnaashnmH||2 . 'vadittA namaMsicA' pahanA nmH|2 4rIne tamAme prabhuzrIna evaM vayAsI' 2 // pramANe / evameya bhaMte tahameya bhaMte ! avitahameya bhAte! asaMdiddhameya bhate ! icchiyameyaM bhaMte ! paDi. cchiyameya bhate ! 3 mAvana mA5 vAnupriye 2 pramANe 4 che, te saghaNu thana zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.169-196 zu. zu. rA. kaliyo siddhatvam 771 he bhadanta ! avitathaM sarvathaiva satyamityarthaH 'asaMdiddhameyaM bhaMte !' asaMdigdhamsandeharahitaM yathA bhavettathA etat 'icchiyameyaM bhaMte !' icchitam abhilASAviSa. yIbhUtam etad bhavaduktam 'paDicchiyameyaM bhaMte' pratIcchita prakarSegAmilaSitametat / 'icchiyapaDicchiyameyaM bhate' icchita pratIcchitametat bhadanta ! 'sacceNaM esamaDe' he bhadanta ! devAnupiyeNa kathita eSaH khalu arthaH sarvathaiva satyaH / 'jaNNaM tumbhe vadaha' yat khalu yUyaM vadatha tti kaTu' iti kRtvA-kathayitvA, ityarthaH, 'apUtivayaNA khalu arihaMtA bhagavaMto' apUti vacanAH khalu arhanto bhagavantaH / pUtirdoSaH sagato yasya vacanAt itthaM bhUtA stIrthakarA bhavanti, etAvatA vacanAtizayatvaM vodhi. tam' evaM kathanAnantaraM bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati 'vaMdittA namaMsittA' vanditvA namasthityA 'saMjameNa tapasA apANaM bhAvemANe viharaI' saMpamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // iti zrI- vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM 'zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM rAziyugmazatamekacatvAriMzattamaM zataM samAptam // 41 // // bhagavatI samAptA // Apa devAnupriyane kahA hai vaha aisA hI hai / 'tahameyaM bhaMte 'he bhadanta ! yaha sarvathA satya hI hai / he bhadanta ! yaha asaMdigdha hI hai he bhadanta ! yaha mujhe iSTa hai / he bhadanta ! yaha mujhe svIkRta hai| 'icchiyapaDicchiya. meyaM bhaMte !' he bhadanta ! yaha mujhe Icchita pratIcchita hai| 'sacceNaM esamaDhe jaM NaM tumbhe vadaha' he bhadanta ! jo Apa devAnupriyane kahA hai aisA yaha artha sarvathA satya hI hai 'tti kaTu' aisA kahakara gautamane 'apUti vayamA khalu arihaMtA' arhanta bhagavanta nirdoSa vacanavAle hote haiM isa liye 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha namasaha' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tabhA che. 'tahameya bhate !' 3 mAna te sathA satya 1 che. mana kathana asaMdigdha ja che. saMdeha vagaranuM che. he bhagavana te mane ISTa che bhagavAna 4thana bhane svIya che. 'icchiyapaDicchiyameya bhAte !' 3 sAvana bhane rita pratiti cha. 'sacceNaM esamaTe jaM gaM tubbhe vadaha' 3 mana mA5 devAnupriye Desa cha, ta bhara cha, arthAt savathA satya 1 che.' tikaTU' mA prabhArI DIne gautamakAmA 'apUtikyaNA khalu arihaMtA' mata bhagavAna niSi kyanA 3.ya cha, tathA 'samaNa bhagavauM mahAvIra vaMdai namasai' zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ 772 bhagavatIsUtre vandanA kI namaskAra kiyA / 'va' dittA namasittA saMjameNaM tavasA appArNa bhAvemANe vihara' bandanA namaskAra kara phira ve saMgama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatAlIsavAM rAziyugma zataka samApta // 41 // // bhagavatIsUtra kA anuvAda samApta huA / zramaSNu bhagavana mahAvIrane vahanA urI namasra ardhyA vaMdittA narmasittA' vahanA namaskAra rIne 'saMjameNaM tavasA appANAM bhAve mANe viharai' saMyama bhane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. jainAcAya jainadhama divAkara pujya zrI zvAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatALIsamuM rAyuigma zataka samApta 54aa DAbhagavatI sUtranA anuvAda samAptA zrI bhagavatI sUtra : 17 phra
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA bhagavatIsUtrasya zatakAnAmuddezakAnAM parimANam 73 ____ atha zAstrapazasti prarUpayan pUrva zAstrasya zatakAnAmuddezakAnAM ca parimANamAha-'savva e' ityAdi, mUlam-savvAe bhagavaIe amRtIsaM sataM sayANaM 138 uddesagANaM egUNavIsaI paMcavIsAiM sayAI 1925 // chAyA-sarvasyA bhagavatyA aSTatriMzaM zataM zatAnAm uddezakAnAm ekonaviMzatiH paJcaviMzAni zatAni 1925 // TIkA-'samyAe bhagavaIe' sarvasyA bhagavatyAH sarvasya bhagavatIsUtrasya 'aTThatIsa sayaM sayANaM' zatAnAM zatakAnAm aSTatriMzam-aSTatriMzadadhikaM zataM 138 bhavati / atra bhagavatyAmaSTAtriMzadadhika zatasaMkhyakAni 138 zatakAni santIti / tathAhi-prathamAdArabhya dvAtriMzatparyantAni zatakAni avAntarazatakarahitAni 32 trayastriMzattamazatakAdArabhya ekonacatvAriMzattamazatakaM yAvata saptasu zatakeSu pratizatakaM dvAdaza dvAdaza avAntara zatakAnIti caturazItiH zatakAni 84 / catvAriMzattamazatake ekaviMzatiH zatakAni 21, ekacatvAriMzattame zAstra prazasti kI prarUpaNA karate hue sUtrakAra pahile isa zAstra ke zatakoM kA parimANa prakaTa karate haiM-- ___'savvAe bhagavaIe aTTatIsaM sataM sayANaM uddesagANaM egUNavIsaI paMcavIlAI sayAI' isa samasta bhagavatI zAstra ke 138 zataka haiN| inakI gaNanA isa prakAra se hai-prathama zataka se lekara 32 veM zataka taka avAntara zataka nahIM haiN| 33 ve zataka se lekara 39 ve zataka taka ke 7 zatako meM 12-12 avAntara zataka haiN| isa prakAra 84 zataka haiN| 40 ve zataka meM 21 avAntara zataka haiN| 41 ve zataka meM avAntara zAstra prazasti zAstra prazastinI prarUpaNa karatAM sUtrakAra sauthI pahelAM zAstranA zataka bhane dezAsAnA prabhAnu thana pragaTa 3 che.-'sabvAe bhagavaIe adatIsa sata sayANa, udesagANaM egUNakIsa paMcavIsAiM sayAI' mA bhagavatI satranA 138 ekaso ADatrIsa zatake kahyA che tenI gaNatrI A pramANe che. pahelA zatakathI AraMbhIne batrIsamA zataka sudhImAM avAntara zatake AvatA nathI 32 batrIsamA zatakathI 39 ogaNacALIsamA zataka sudhI 7 sAta zatakomAM 12-12 bAra bAra avAntara zatako Ave che. A rIte 84 coryAzI zataka thaI jAya che, cALIsamA zatakamAM 21 ekavIsa avAntara zatako kahyA zrI bhagavatI sUtra : 17.
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 bhagavatIMsU zatake tu abAntarazatakaM nAstItyevamekameba zatakam 1, tadevaM-32-8421= 1 sarvasaMkalanayA aSTatrizadadhikamekaM zataM (138) zatakAnAM bhavati / tathA'uddesagANaM' uddezakAnAm-'egUNabIsaI paMcavIsAiM sayAI' paJcaviMzatyadhikAni ekonaviMzatiH zatAni 1925 bhavantIti // athopasaMharana bhagavatIstrasthitapadAnAM saMkhyApatipAdikAM gAthAmAha'culasIi' ityaadi| mUlam-culasIi saya sahassA, payANa pvrvrnaanndNsiihiN| bhAvAbhAvamaNaMtA, pannattA ettha maMgaMmi // 1 // chAyA-caturazIti zatasahasrANi, padAnAM pravaravarajJAnadarzibhiH / bhAvAbhAvA anantAH, prajJaptA atrAke // 1 // TIkA-'culasIi sayasahassA payANaM pavaravaraNANadaMsohi' caturazIti zata pravaravarajJAnadarzibhiH prajJaptAni asmin-bhagavatyAkhya pazcamAGge padAni caturazIti zatasahasrANi vidyante iti padAni viziSTasampadAyagamyANi pravarANAM varaM yajjJAnaM tena jJAnena pazyantIti pravaravarajJAnadazina staH ke valibhirityarthaH zataka nahIM hai| eka hI zataka haiN| isa prakAra 32-84-21 ye saba milakara 138 zataka hote haiM / tathA uddezako kI saMkhyA 1925 hai| aba bhagavatIsUtra sthita padoM kI saMkhyA pratipAdaka gAthAkA kathana satrakAra karate haiM-- 'culasIi sayasahassA payANa pavaravaranANa dNsiihiN| bhAvAbhAva maNaMtA pannattA etya maMgaMmmi // 1 // isa bhagavatI nAmake paMcama aGga meM padoM kI saMkhyA kevalI bhagaH vantone 44 lAkha kahI hai| yaha padoM kI saMkhyA viziSTa saMpradAya gamya che. tathA 41 ekatALIsamA zatakamAM avAntara zatake thatA nathI. eka ja zataka che. A rIte 32-84-21-1 A badhA maLIne kula 138 ekasene ADatrIsa zatake thaI jAya che. tathA udezAonI saMkhyA kula 1925 eka hajAra navaso pacIsanI kahela che. have bhagavatI sUtramAM kahela padanI saMkhyAnuM pratipAdana karanAra gAthAnuM sUtrakAra kathana kare che. -- 'culasII sayasahassA payANa pvrvrnaanndNsiihiN| bhAvAbhAvamaNaMtA pannattA ettha maMgaMmi // 1 // A bhagavatI sUtra nAmanA pAMcamA aMgamAM padenI saMkhyA kaivalI bhagavAnee 84 coryAzIlAkha kahela che. A padenI saMkhyA vizeSTa saMpra zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA bhagavatIsUtrasya upadeza prakArakathanam 775 prajJaptAnIti yogaH / idamatasya sUtrasya padaparimANaM kathitam athArtha rUpamAha'bhAvAbhAvamaNaMtA' bhAvAH jIvAdayaH padArthAH abhAvAca te eva jIvAdayaH anyA. pekSayA iti bhAvAbhAvAH, athavA bhASA vidhayaH abhAvA niSedhA iti bhAvAbhAvAH te ca bhAvAbhAvAH anantAH 'pattha maMgami atra asmin bhagavatInAmake pazcamAjhe athavA bhAvAbhAvai viSaya bhUtairanantAni iti bhAvAnantAni caturazIti zatasahasrANi padAni pajJaptAnIti gAthArthaH // 1 // mUlam-paNNattIe AimANaM aTaNhaM sayANaM do do uddesagA uhisijjaMti / NavaraM cautthe sae paDhamadivase aTTa, bitiyadivase do uddesagA udisijjaMti / NavamAo sayAo AraddhaM jAvaiyaM jAvaiyaM pavei tAvaiyaM tAvaiyaM egadivaseNaM uddisijjai, ukkoseNaM sayaM pi egadivaseNaM, majjhimeNaM dohiM divasehi sayaM, evaM jAva vIsaimaM sayaM, gavaraM gosAlo egadivaseNaM udisijjai / jai Thio egeNa ceva AyaMvileNaM annunncci| ahaNaM Thio AyaMvileNaM chaTeNaM aNupaNaccai / ekavIsabAvIsa tevIsamAI sayAiM ekeka divaseNaM udisijjati / cau. vIsaimaM sayaM dohiM divasehi cha cha uddesgaa| paMcavIsaimaM dohiM divasehi cha cha uddesagA / baMdhisayAiM ahasayAiM egeNaM divaseNaM, seDhisayAiM bArasa egeNaM, egidiya mahAjummasayAI bArasa egeNaM / evaM beMdiyANaM bArasa, teiMdiyANaM bArasa, cauridiyANaM hai| tathA bhagavatI sUtra meM jIvAdirUpa bhAvapadArtha evaM anya kI apekSA se abhAva rUpa behI jIvAdirUpa abhAva padArtha athavA bhAva-vidhi aura abhAva-niSedha rUpa bhAvAbhAva ananta kahe hai| athavA viSayabhUta bhAvAbhAvoM se ananta caurAsI lAkha pada kahe gaye hai| aisA yaha gAthArtha hai| dAyathI jANI zakAya che. tathA A bhagavatI sUtramAM jIvAdarUpa bhAva padArtha athavA bhAva vidhi ane abhAva niSedharUpa bhAvAbhAva ananta kahela che. athavA viSayarUpa bhAvAbhAvothI anaMta ceryAzIlAkhapade kahevAmAM Avela che. A pramANe A gAthAno artha thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre bArasa ege vaa| asanni paMciMdiyamahAjummasayAI ekavIsaM egadivaseNaM uddisijti|raasijummsyN egadivaseNaM uddisijai / chAyA-prajJaptyAm AdimAnAm aSTAnAM zatakAnAM dvau dvau uddezakau ca uhizyete, navaraM caturthe zatake pathamadipase aSTa, dvitIya divase dvau ca uddizyante / navamAt zatakAt ArabdhaM yAvatkaM yAvakaM pravecate tAyakaM tAvatkam ekadivasena uddizyate, utkarSeNa zatakamapi ekadivasena, madhyamena dvAbhyo divasAbhyAM zatakam evaM yAvat viMzatitamaM zatakam, navaraM gozAlam (adhyayanam) ekadivasena uddizyate yadi sthitaH ekenaiva AcAmAmlena anujJApyate / atha khalu sthitaH AcAmAmchena SaSThena anujJApyate ekaviMzadvAviMzatrayoviMzatitamAni zatakAni ekekadivasena zreNizatakAni dvAdaza ekena ekendriyamahAyugmazatakAni dvAdaza ekena / evaM dvIndriyANAM dvAdaza, zrIndriyANAM dvAdaza, caturindriyANAM dvAdaza ekena / asaMjJipaJcendriyANAM dvAdaza, saMjJi paJcendriyamahAyugma zatakAni ekaviMzatiH ekadivasena uddizyante / rAziyugmazatakam ekadivasena uddizyante // TIkA-kasmin dine kati uddezakA uddizyate ityAha-pannacIe' prajJaptyAm 'AimANaM aTThaNhaM sayANaM' AghAnAmaSTAnAM zatAnAm 'do do udeSagA uddisijjati dvau dvau uddezako uddizyante 'navaraM cautthe sae paDhamadivase aTTha' navaraM vizeSastvayaM caturthe zatake prathamadivase aSTa uddezakA uddizyante tathA 'vitIyadivase do udesagA uddisijjati' dvitIya divase dvau uddezakau udizyate 'navamAmo sayAo AraddhaM' 'paNNattIe AimANa aTTaNhaM sayANaM do do uddesagA uddisijjati' i. TIkArtha-ekadina meM kitane uddezaka upadiSTa hote hai isake liye kahA gayA hai ki prajJapti meM Adi ke ATha zatakoM ke do do uddezaka eka ekadina meM upadiSTa hote hai| parantu 'cautthe sae paDhamadivase aTTa' pahile dina caturtha zataka ke ATha uddezaka aura dUsare dina do uddezaka upadiSTa hote hai / 'navamAo sayAo AraddhaM jAdhaiyaM 2 pavei tAvaiyaM 2 ega paNNattIe AimANaM aThaNha sayANa' do do udesagA udisijjaMti' ItyAdi sUtra ekadivasamAM keTalA uddezAone upadeza karI zakAya che? A praznanA uttaramAM kahela che ke-prajJaptimAM pahelA ATha zatakanA babbe udezAo eka eka divasamAM upadeza ApI zakAya che. arthAta pahelA ATha zatakanA babbe uddezAonuM kathana darareja karI zakAya cha. paraMtu 'cautthe sae paDhamadivase aTU' pdde| hivase yAthA zatanA ATha uddezAo ane bIjA divase be uddezAno upadeza ApI zakAya che. zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA bhagavatI sUtrasya upadeza prakArakathanam 777 mapamAt zatAdArabdham 'jAvaIye jAyAya' yAvatika yAvatikaM yAvat 'paveI' pravedayati-avedayati-zakyate 'tAvaiyaM tAvaiyaM tAvatpamANam tAvatyA mANam 'egadivaseNe' ekadivasena 'udisijjai' uddizyate navamazatAdArabhya agre yAvatyamANaM vyAkhyAtuM zakyate tAvatmamANa yatheccha vyaakhyaatvymitibhaavH| viyatparyantaM vyAkhyAtavyamityAha-'ukoseNaM sayaMSi egadivaseNaM' utkarSeNa paripUrNa zatamapi ekadivasena 'majhimeNaM' madhyamena madhyamatayA 'dohi divasehiM saMyaM' dvAbhyAM divasAbhyAM zatam 'udisijjai' uddizyate 'jahanneNaM tihi divasehi sayaM' jaghanyena tribhirdivasaiH zatakamuddizyate evaM jAva vIsaima sayaM' evaM yAvada viMzatitamaM zatakaM vizatitamazataka paryanta muddizyate 'navaraM vizeSa. stvayam 'gosAlo egadivaseNaM uddisijjaI gozAlakazataM paJcadazam ekadivasena uddizyate 'jai Thio' yadi sthitaH yadi gozAlakAdhikAraH sthitaH avaziSTo bhave. divaseNaM udisijjai tathA nauveM zataka se lekara Age jitanA jitanA ekadina meM kahA jA sake utanA utanA icchAnusAra upadiSTa karanA cAhiye-vyAkhyAna meM kahanA cAhiye / isa prakAra yadi ekadina meM bhI utkRSTa rUpa se ena pUrA zataka vyAkhyAta upadiSTa ho sakatA ho to vyAkhyAta kara denA cAhiye aura madhyama rUpa se yadi vaha do dina meM upadiSTa ho sakatA ho to use do dina meM bhI upadiSTa kara denA cAhie aura jaghanya se use tIna dina meM bhI upadeza meM kaha denA cAhiye 'evaM jAva vIsahamaM syaM' aisA yaha zataka ke upadiSTa hone kA kathana bIsaveM zataka taka kahA gayA jAnanA cAhie / parantu 'gosAlo ega. divaseNaM uddisijjaDa, pandrahavAM jo gozAlaka zataka hai usakA to 'navamAo sayAo AraddhaM jAvaiya'2 tAvaiya2 egadivaseNaM uhisijjai' tathA navamA zatakathI laIne AgaLa jeTalA jeTalA uddezAo eka divasamAM kahI zakAya eTalA eTalA udezAo IcchA pramANe kahevA joIe.-arthAta vyAkhyAnamAM kathana karavA joIe. A rIte je ekadivasamAM paNa utkRSTa rUpathI eka zataka pUrepUruM vyAkhyAnamAM kahI zakAya tema hoya te pUrepUrA eka zatakane upadeza kahevuM joIe. arthAtu upadeza Apa joIe. ane madhyama paNAthI je te be divasamAM upadeza kahI zakAya tema hoya to be divasamAM paNa tene upadeza mA. sana dhanyathA simAM 55 534aa na . 'evaM jAva vIsaima saya" mArIta 2 zatanA upadeza maa51| samAdhI thana vIsabhA zata: sudhI he . tama samA. paraMtu 'gosAle egadivaseNaM uddisijjai' 542bhu zata cha, tanA paheza-vyAbhyAna mera bha098 zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ 778 bhagavatIsUtra cadA 'egeNa ceva AyaMvileNaM' ekanaiva AcAmAmlena ekamAcAmAmlaM kRtvA dvitIya divase 'aNunnaccaI' anujJApyate uddizyate 'ahaNaM' atha khalu punarapi ca yadi 'Dio' sthitaH avaziSTo bhavettadA saH 'AyavicheNa chaTeNa aNuNNacaI' AcAmAmlena SaSThena-AcAmAmla dvayena vatIya dipase anujJApyate uddizyate 'ekavIsa bAvIsa tevIsa imAI sayAI ekke kadivaseNaM udisijjIta' ekaviMzati-dvAviMzati-trayoviMzati-tamAni zatakAni ekadivasanaiva uddizyante / 'cauvIsaimaM sayaM dohi divasehi cha cha uddesagA' caturviMzatitamaM zatakaM dvAbhyAM divasAbhyAM SaT SaTra iti dviSaimelane dvAdaza bhavanti, tena pratyeka divase dvAdazeti dvAbhyAM divasAbhyAM catu. vizatirUddezakA uddizyante, ityoM bodhyaH, caturviMzatitamazatake caturviMzatyuddezakAnAM sadbhAvAt 'paMcavIsaimaM sayaM dohi divasehi cha-cha uddesagA' paJcaviMzatitamaM vyAkhyAna upadeza eka hI dina meM karanA caahie| yadi vaha kucha bAkI bacA rahatA hai to usakA eka AyaMbilakarake dUsare dina upadeza karanA cAhie / phira bhI yadi vaha bAkI bacA rahatA hai to do AyaMbila karake tRtIya dina usakA upadeza karanA cAhie 'ekkavIsavAvIsa tevIsa imAiM sayAI ekkevaka divaseNaM udisijjati' 21 vAM zataka, 22 yAM zataka evaM 23 vA zataka inakA upadeza eka eka dina meM karanA cAhie 'cauvIsaimaM sayaM dohi divasehiM 6-6 uddesagA' caubIsa veM zatakakA ekadina meM cha-cha uddezakoM ko lekara vyAkhyAna karanA cAhie isa prakAra ekadina meM 12 uddezakoM kA vyAkhyAna ho jAtA hai| isI prakAra do dina meM isake 24 uddezakoM kA vyAkhyAna ho jAtA hai| divasamAM karI levo joIe. eka divasamAM upadeza karatAM je kadAca bAkI rahI jAya to eka AyaMvila karIne bIje divase tenuM vyAkhyAna-upadeza karI levuM joIe. te paNa je bAkI rahI jAya te be AyaMvila karIne kI havase tenu 4thana 42 me. 'ekkavIsabAvIsatevIsaimAi sayAI ekakekadivaseNaM udisijjaMti' 21 se vIsabhuzata: 22 mAvIsabhuzata ane. 23 tevIsama zataka ane upadeza eka eka divase karI levuM joIe. 'cauvIsaima saya dohiM divasehi cha cha uddesagA' yAvAsamA zatanA sahasamA cha cha udezAo laIne upadeza kare joIe. A rIte eka divasamAM 12 bAra udezAonu kathana thaI jAya che. Aja pramANe bIje divase paNa bAra udezAonuM vyAkhyAna karI levuM joIe. A pramANe be divasamAM tenA 24 cIsa udezAonuM vyAkhyAna thaI jAya che. covIsamA zatakamAM 24 cAvIsa zrI bhagavatI sUtra: 17
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA bhagavatIstrasya upadeza prakArakathanam 779 zatakaM dvAbhyAM divasAbhyAM SaT SaT uddezakAnudizya upadizyante / 'baMdhisayAI jaDDasayAI egeNaM divaseNa' vandhizatakAyaSTazatAni ekena divasenopadizyante 'seDisayAI bArasa egeNaM' zreNi zatAni dvAdaza ephena divasena padizyante / egidiya mahAjummasayAI bArasa egeNaM' dvAdaza ekendriya mahAyugmazatAni ekadivasenopadi. iyante / 'evaM beMdiyANaM bArasa' evaM dvIndriyANAM dvAdazazatAni 'teiMdiyANaM bArasa cauridiyANaM bArasaegeNa' zrIndriyANAM dvAdazazatAni caturindriyANAM dvAdazazatAni ekena divasenopadizyante 'apsannipaMcidiyANaM bArasa sannipaMcidiyamahAjumma sayAI ekavIsaM egadivaseNa udisijjaMti' asaMjJipaJcandriyANAM dvAdaza caubIsaveM zataka meM 24 uddezaka haiM / 'paMcavIsaimaM sayaMdohi divasehi cha-cha uddesagA paccIsaveM zatakakA vyAkhyAna 6-6 uddezakoM ko lekara 2 dinameM karanA caahiye| 'baMdhisayAI aTThamayAI egeNaM divaseNaM baMdhizataka Adi ATha zatoM kA vyAkhyAna ekadina meM karanA cAhiye / 'sedisayAI vArasa egeNaM' zreNi zata Adi 12 zatoM kA vyAkhyAna ekadina meM karanA cAhie / 'egidiya mahAjummasayAI pArasa egeNe' ekendriya ke 12mahAyu gma zatoM kA vyAkhyAna ekadina meM karanA caahie| 'evaM beMdiyANaM vArasa' doindriya ke 12 mahAyugma zata teindriyake 12 mahAyugma cauindriyoM ke 41 mahAyugmazata aura asaMjJI paJcendriyoM ke 41 mahAyugmazata evaM saMjJI azA hyA cha. 'paMcavIsaima saya dohi divasehiM cha cha uddesagA' 52yAsamA zatakanuM vyAkhyAna cha cha uddezAo laIne 2 be divasamAM kahevuM joIe. 'baMdhisayAI adRsayAI egeNa divaseNaM' mazita: vizere mA zatanu vyAdhyAna me hivase u naye. 'seDhinayAI bArasa egeNaM' zreNizata vigaire mAra zatanu vyAjyAna me samA 42vu naye. 'egidiya mahAjummasayANaM bArasa egeNaM' 8 mendriyAnA 12 // 2 mahAyugma zatAnu vyA jyAna meM hisamA 42vu naye. 'evaM beIdiyANa bArasa' meM indriya vALA jInA saMbaMdhanA 12 bAra mahAyugma zatake, traNa IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM 12 mahAyugma zataka, cAra IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM 12 bAra mahAyugma zatake, tathA pAMca IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM 12 bAra mahAyugma zataka ane saMjJI paMcendriyanA saMbaMdhamAM 21 ekavIsa mahAyuma zrI bhagavatI sUtra : 17
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa zatAni tathA saMkSipaJcendriyamahAyugmazatAni ekviNshtirekdivsenopdishynte| 'rAsIjummasayaM egadivaseNaM adisijjaI' rAziyugmazatamekacatvAriMza zataka samagramapi ekadivasena upadizyate iti / // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyA ___ vyAkhyA samAptAH // bhagavatI sampUrNA // pazcandriya ke 41 mahAyugma zata ye saba mahAyugma zata eka eka dina meM upadiSTa karadenA cAhie tathA rAziyugma zata 41 vAM zataka pUrA kA pUrA eka dina meM upadiSTa karanA caahie| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA samApta / bhagavatI sUtra samApta // zataka A mahAyugma zatakonuM kathana eka eka divasamAM karI levuM joIe. tathA zaziyuma zataka 41 ekatALIsamAM zatakanuM vyAkhyAna pUrepUra eka ja divasamAM karI levuM joIe. A pramANe A zAstra prazasti kahela che. jainAcArya jainadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyA samApta che bhagavatIsUtra samAptA e zAntiH zAntiH zAntiH ||shrii 22tubh| zrI mada ghAsalIla munIzvara vijayatetarAma zrI bhagavatI sUtra : 17