Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIbhAMDAsara jainamaMdira bIkAnera-(rAjapUtAnA) -IN Kom/::Or - - - -- Atlim H TN. 14 14-6, hai.-MIX ...8ED SouTIVA4 (UTA71freCLA..Lt RTH - ---- - - SNCH A - 4 . 7 AL - . - :11 " 5 1 . . .... . ... '1 . ... - - .. - . Tea TV .. . maratTTISTI T - - MPSC --- -
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ || nainAcArya 108 zrImadvijayAnandasUripAdapadmebhyo namaH // // vande vIramAnandam // || AbujainamandiroMke nirmAtA // lekhaka ----- nyAyAmbhonidhijainAcArya 108 zrImadvijayAnandasUripraziSya zrImAn zrIvallabhavijayajI mahArAjake ziSyaratna paNDita zrIlalita vijayajI ( paMnyAsajI ) mahArAja | prakAzaka bIkAnera nivAsI seTha kAlUrAmajI kocarakI sahAyatA se zrIAtmAnanda jainasabhA aMbAlA zahara ( paMjAba ) nirNayasAgara presa muMbaI, vIranirvANa 2448 Atma saMvat 27 " prati saMkhyA 1000 vikrama 1959 } san 1922 mUlya ATha Ane "
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Published by Bapu Goprohand Jain, B. A. LL. B. Secretary Sri Atmanand Jain Sabha, Ambala City, (Punjab ). Printed by Ramohandra Yesu Shedge, at the 'Nirnaya Sagar Pross, 23, Kolbhat Lane, Bombay. milanekA patA1 "zrI AtmAnanda jainasabhA" aMbAlA zahara (paMjAba) 2 "zrI jaina AtmAnanda sabhA" bhAvanagara (kAThiyAvADa)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlUrAmajI lakSmIcaMdajI kocara ( sahAyaka ) parivAra bIkAnera.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // ahaM // // sahAyakakA paricaya // " bhinnamAla" gAma meM rAjA "bhImasena" paramAra rAjya karatA thA. usake upaladeva (1) AsapAla ( 2 ) Asala ( 3 ) yaha tIna laDake the / vaDhA rAjakumAra apane do maMtriyoMko sAtha lekara uttara dizAkI tarpha cala nikalA, usa vakta dillI meM "sAdhu" nAmaka nareza rAjya karatA thA, 'upaladeva, usa rAjAko milA aura usako eka nayA nagara AvAda karanekI apanI icchA darzAI | dillIpatike AdezAnusAra usa rAjakumArane osiyA nAmakI nagarI vasAI / rAjAkI usameM sarva prakArase sahAyatA, evaM anukUlatA thI, isa vAste idhara udharake loga Akara vahAM vasane lage / thoDehI arase meM vahAM ( 4 ) lAkha manuSyoMkI AbAdI hogaI, jisane savAlAta rAjapUta the / isa avasara meM "Ayuparvata" para AcAryazrI "ratnaprabhasUri" jIne ( 500 ) ziSyoM ke sAtha caturmAsa kiyA / yaha ranaprabhari "pArzvanAtha sAnI" ke santAnIya "kezIkumAranAmAgaNadhara " ke praziSya aura cauda pUrvadhara- zrutakevalI the, tathA nirantara mahIne mahIne pAraNA kiyA karate the / caturmAsa pUrNa honeke bAda bhAcArya mahArAja jaya gujarAtI tarphako bihAra karane lage taba unake tapa saMyamate prasanna hokara bhaktibhAvapUrvaka "aMbikA " devIne prArthanA kI, ki- pabhu | Apa yadi mAravAr3a dezameM picareM to aneru bhavyAtmAoM ko sulabha bodhitA aura dayAdharmakI prApti hovegI / isa bAta ko sunakara sUrijI mahArAjane apane jJAnameM upayoga unako mAravAr3I tarpha vihAra karanemeM adhika lAbha gAyama huA / isa vAste unhoMne (500 ) ziSyoMko to gujarAtI tarpha khAnA diyA aura Apane sirpha esTI ziSyako sAtha devara mAravAr3a kiyaa| prAgAnumAna pAdavidvAra vicarate hue Apa "oliyA" ne sAye, mAmale visTa sIna kara pAne mI napatyA zurU kI /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||prbhaav // ziSya apanI bhikSAke liye pratidina phiratA hai parantu vahAM ke loga prAyaH aise haiM ki, jaina sAdhu kauna ? unako bhikSA denemeM kyA phala ? isa vAtako vaha kucha samajhate hI nahIM / ziSyane kaI dinoM taka to jyoM tyoM calA liyaa| parantu AkhIra jaba koIbhI upAya zarIranirvAhakA nahIM dIkha par3A to usane gurumahArAjake caraNoMme nivedana kiyA ki-prabhu ! Apa to meru zailasama gaMbhIra haiM parantu mere jaise niHsattvake nirvAhayogya yaha kSetra nahIM hai ! ! yahAM sAdhuke vyavahArako koI nahIM jAnatA, zuddha AhAra sarvathA nahIM milatA, aura AhAra vinA zarIra nahIM rahasakatA / aba jaise bhApazrIjIkI AjJA / viSyakI bAtako sunakara gurumahArAjane socA ki, isa saMyamI sAdhuko anya kSetra meM lejAnese isakA AtmA sthira hojaavegaa| __ yaha socakara jaba gurumahArAja vihAra karaneko tayAra hue taba "sacAyamAtA" jo ki una rAjapUtoMkI kuladevI thI usane manameM vicAra kiyA ki, aise tapasvI, vizuddhasaMyamI, jJAnake sAgara, munirAja merI vastimeMse bhUkhe cale jAveMge to mere jaisA adhama AtmA aura kisakA hogA ?! lokokti patakAmA / "apUjyA yatra pUjyante, pUjyAnAJca vytikrmH| bhavanti tatra trINyeva, durbhikSaM 1 maraNaM 2 bhayam 3 // 1 // devIne AcAryake pAsa Akara vahAM ThaharanekA Agraha kiyA, aura kahAyahAM Apako mahAn lAbha hogA. sUrijIne kahA sAdhuko sarvatra samabhAva hai tathApi annake vinA zarIra, aura zarIrake vinA dharma nahIM rhsktaa| devIne kahA-isaprakAra uparAma honekI jarUrata nahIM / Apa apane landhibalase isa prajAko dharmakI zikSA deM, Apa cauda pUrvadhara jJAnake sAgara haiM / itane dina taka mujhako Apa jaise supAtra muniyoMke guNoM kA paricaya nahIMthA, Aja Apake sadguNoMko jAnakara Apake dharmopadezako sunanA cAhatI huN| devIkI isa prArthanAse zAsanazRGgAra sUrijIne devIko dayAdharmakA mahatva smjhaayaa| devIko dayAdharmakI prApti huI / bharihaMtadevake vacanoM kI usake manameM paripakka AsthA hogii|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 // camatkArako namaskAra // devIkI usa bhAvanAne itanA prauDha vala pakar3A ki usa (devI) kI prArthanA una ( AcArya ) ko mAnanI hI par3I / sUrijIne gAma meMse ruIkI eka pUnI maMgAI aura usakA sAMpa banAkara usako hukama diyA ki -" jaise dayAdharmakI vRddhi ho vaise tuma karo" aba vaha sAMpa vahAMse AkAzake raste ur3hA aura sabhAmeM baiThe rAjakumArako kATakara AkAzamai ur3a gayA. sabhAmeM hAhAkAra macagayA / rAjAne viSaya, maMtra, auSadhi, jogI, brAhmaNa, vipApahArI maNi pramukha aneka upAya karAye parantu usase lezamAtra bhI phAyadA nahIM huA / AkhIra saba hatAza aura nirAza hogaye / sabane rudana karake rAjAkI AjJA lekara kumArakI antyakriyA kI / loga rAjaputrake zarIrakA agnisaMskAra karaneko calejAte the ki itanemeM gurumahArAjakI AjJAse celene Akara una sabako rokA aura kahA - " hamAre gurumahArAjakA pharamAna hai laDakA hamako pinA dikhAye jalAyA na jAve" isa bAtako sunakara rAjA upaladeva ke manameM kucha AzA ke aMkura phirase prakaTa hue| vaha saba loga vahAMse calakara sUrijIke pAsa pahuMce aura unake caraNoM meM paDhakara rote hue lAcArIse bole - "prabhu ! hama nirAdhAroMko AdhAra mAtra yaha eka lar3akA hai, sApa dayAla dayAgAgara sarva jagajIva vatsala haiM, hama sevakoMko putrakI bhikSA dekara gukhI kareM ema Apake isa upakArako kabhI na bhUleMge, hamArI tamAma prajA yAvayandradivAkara Apake upakArako na bhUlegI, Apake binA hamArA koI nahIM / yAcArya mahArAjane kahA, tuma ghabarAvo mata / laharA jItA hai !, pa kahanA hI kyA thA ? laTake kA jInA sunatehI rAjA prajA saba guma ho gaye / rAjAne gurucaraNoMmeM tIsa namAvara pahA, prabhu! merA aMtA rahegA to maiM gAvacI taka ApakA RNI hokara ApakI AnegA, Apa mujhe jaise pharamAyeMge meM devehI karUMgA | vAcArya mahArAjane japane bogapalate usa sArI aura sAdega diyA ki - "tuma apane viSako so" itanA sA pAne ke zarIrameMse jahara dhUliyA / pumAra nirAbAdha ukerana hokara pitA pUDhane loga hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAne harSake AMsu varSAte hue putrako sArA hAla sunAyA aura kahAbeTA ! ina mahAyogIzvarake prauDhaprabhAvase Aja terA punarjanma huA hai| isaliye sakuTuva apane sava ina mahApuruSake RNI haiN| ||prtijnyaapaaln / / gurumahArAjakA mahA atizaya dekha unako sAkSAt IzvarakA avatAra mAnakara unake caraNoM meM paDe aura prArthanA karane lage ki svAmInAtha! Apa hamArA rAjyabhaNDAra sarvakha lekara hamako kRtArtha kreN| AcArya bole hamane to koI rAjyakI lAlasAse yaha kAma nahIM kiyA, agara hameM rAjyakI icchA hotI to apane pitAkA rAjyahI kyo choDate ? iMsa vAste kharga mokSakA denevAlA, akSaya sukhakA denevAlA, sarvajIvoMko AnandakA denevAlA, sarvajJa arihaMta paramAtmAkA kahA vinayamUla dharma ahaNa kro| . rAjAne, prArthanA kI ki prabhu! Apa mere sarvaprakArase upakArI haiM, dharmAdharmakA kharUpa meM kucha nahIM jAnatA, Apa jaise pharamAvege vaisA maiM avazya agIkAra kruNgaa| sUrijI jAnatethe ki "yathA rAjA tathA prajA" rAjA dharmI ho to prajAbhI dharmI hotI hai yaha socakara AcArya mahArAjane savAlAkha manuSyoM sahita rAjAko jaina dharmakA upAsaka banAyA aura una savAlAkha manuSyoko dRDha jainadharmI banAkara unakA "osavAla" nAmakA eka vaMza sthApana kiyA / rAjAne carama tIrthakara "zrImahAvIra svAmI"kA mandira banavAkara sUrijI mahArAjake hAthase usa mandirakI pratiSThA karavAI / prAcIna itihAsoMse patA calatA hai ki mAravAr3a rAjyAntargata 'koraTA' gAmake zrIsaghanebhI zrImanmahAvIra khAmIkA mandira banavAyA, aura ratnaprabhasUrijIko usa mandirakI pratiSThAkA muhUrta pUchA tathA ati Agrahase prArthanA kI ki usa maukApara Apa zrIjIne z2arUrahI padhAranA ApazrIjIke hAthasehI hama pratiSThA krvaayege| . AcArya mahArAjane unako muhUrta diyA, parantu usI muhUrtapara "osiyAjI"meM pratiSThA karAnekA vacana Apa rAjAko decuke the, isa vAste Atmalabdhise do rUpa banAkara ekahI dina ekahI muhUrtameM Apane donoM jagahakI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratighA phrpaaii| isase yaha siddha huA ki vIra saMvat (70) meM bhAcAryazrI "rAmasUri"se posapAla paMzakI sthApanA huI usa dinase ina logoMkA phailAya dezodezana honelgaa|| kahIM yeha loga vyApArI hote haiM, kahI karmacArI hote haiM aura kahIM khetIpArIkA dhaMdhAbhI karate haiM / jisa prandhakI yaha prastAvanA likhI jAtI hai usake sahAyaka arthAt Arthika sahAyatAke denevAle mahAzayamI pUrvaka paMAphe eka dharmapriya kuTuMyI haiM / ApakA nivAsa sthAna hai bIkAnera (raajpuutaanaa)| bhApakA zubhanAma hai zrIyuta "kAlarAmajI kocr"| [ // Apake kiye zubhakAryoMkI nAmAvalI // ] vikrama saMvat (1974) meM ApakI tarphase "jayasalamera"kA saMgha nikalA thA, jisameM munidhI amIvijayajI Adi (24) sAdhusAdhvIkA samudAya thaa| "jayasalamera ke nikaTavarti eka kilA hai, jisameM aneka jinamandira aura hajAroMkI tAdAdameM prAcIna jinapratimAe~ haiN| yadyapi jayasalamera prAcInakAlake zatrujaya, giranAra, AvaM, aSTApadeM, sammetazikhara, pAvApurI, caMpApurI, kesariyAnAthajI, kAMgaDI, kulpArka, antarikSajI, jaise tIrthoM jaisA prAcIna tIrtha nahIM hai, tathApi kitaneka samayase bIkAnera nAgaura phalaudhI aisehI mAravAr3ake aurabhI aneka gAma nagaroMke saMgha Akara yahAMkI yAtrAkA lAbha lete haiN| eka samayakA jikara hai ki gujarAta dezake prasiddha rAjyagAdIke pATanagara pATaNapara musalamAnoMkA AkramaNa huA usa samaya kumArapAlakA antakAla ho cukAthA, zAsanapremI aneka zrAvakoMne aneka jinapratimAe~ aura saMkhyAvaddha Agama grantha lAkara jayasalamera zaharake mandiroMmeM aura bhaMDAroMmeM rakhe / aise hI kumArapAlake svargArUDha hue vAda java 'ajayapAla'ne upadrava macAyAthA tava kumArapAlake mukhya maMtrI udayanake laDake AmrabhaTTane kumArapAlake kiye karAye dharmakAryoMkA dhvaMsa dekhakara ( 100 ) UMToMpara zAstra-siddhAnta lAdakara jayasalamera pahuMcAye the / pichale kucha saiMkaDe varSoM meM yahAM aneka bAntarikSajI, jaise tAthA pAe~rI, kesariyAmA giranAre, Adhu, bhI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAn jaina sAdhuoMke caumAsemI hote rahe haiM / vahAM sthiti karake una una mahAtmAoMne saMsArake upakArake liye aneka svasampradAya parasampradAyake anyoMkI racanA kI hai| AcArya zrI "somaprabhasUrijI"ne jisa samaya mAravAr3a dezameM pAnIkI durlabhatA dekhakara jaina sAdhuoMkA maradezameM vicaranA baMda kara diyA thA usa samaya jayasalamera, jainadharmake (64) mandira the / sAdhuoMke vihArake ruka jAnese eka samaya aisA AgayA thA ki, una mandiroMke daravAjoMpara kAMTe diye jA rahethe, paraMtu kucha kSetra devatAkI sukRpAke prabhAvase somaprabha. sUrijIke samayakA krUra graha mAno haTa gayA aura jagadguru zrI vijayahIrasUri"jIke dAdAguru zrI"AnandavimalasUrijIne himmata karake saMkaToMko sahana kara mAravAr3a dezameM pAdavihAra karake jayasalamerako pAvana kiyA aura mandiroMke kAMToMko uThavAkara upadezadvArA prabhupratimAoMkI sevA pUjA zuru krvaaii| somaprabhasUrijIkA sattAsamaya pAvaliyoM meM nIce bhUjaba likhA hai-1310 me janma, 1321 me dIkSA, 1332 meM AcAryapadvI / / AnandavimalasUrijIkA samaya 1547 me janma 1552 me dIkSA, 1570 me suuripdvii| [prastuta anusandhAna ] - saMgha Anandake sAtha mAgha mahInemeM bIkAnerase ravAnA huA. sAthameM ghoDe, UMTa, hathiyAra baddha yoddhe saMghakI zobhA baDhA rahe the| ___ saba bAla vRddhakI anukUlatAke liye sirpha cAra cAra kosake paDAva rakhe gaye the / ThikAne ThikAne khadharmIvatsala hote cale jAte the, garIboMko dAna diyA jAtA thA / phalodhIme pahuMcakara saMghapatine sakala saMghakI bhakti kIthI, evaM phalodhIke saMghanemI zrIsaghakI yogya bhakti kiithii| pokaraNAphalodhImeM jIrNoddhArakAmI puNya Apane upArjana kiyA / sAthake bhAgyavAna anyazrAvakoMnebhI yathA zakti lAbha liyaa| / jayasalamera meM pahuMcakara ApalogoMne bar3e bhaktibhAvase yAtrA kI, bhaNDArameMmI Apane acchI rakama dI / vahAM Apane khadhIvatsalabhI bar3e bhAvase kiyaa| isa prasiddha aura zlAghanIya kAryameM Apane laga bhaga (17000) rupayA 'kharca kiyA hai / bIkAnerameM prAyaH kocara saradAra aise dhArmika kAryoMmeM dharmavIrahI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ phAhe jAte hai / josiyAjImeM japa Apa pahuMcethe taya vahAMbhI pUjA, prabhASanA, devaguruphI bhaphiphe atirikta eka sAla-makAna baMdhAkara yAnAla logoMkI phitanIpha takalIphoMko raphA kiyaa| carama tIrthakara-siddhArthanandana dhImanmahAvIra devakI nirvANabhUmi zrIpAvApurIjIneMgI ApakI tarphase eka vizAla sAla banI hai jisameM aneka dezadezAntarIya jaina yAtrAu Akara bhArAma pAte haiN| cIkAnera meM vimalanAthajIke mandirame jo TAliyA janagaI hai jinake jariye mandira devamandirasA dIkha rahA hai vahabhI bhApakI tarphase jaDAI gaI haiN| abhI gatavarSameM suprasiddha prAtaHsmaraNIya jainAcArya 1008 zrImadvijayAnandasUri (mAtmArAmajI) mahArAjake pizaSya 108 zrImAn zrIlakSmI vijayajI mahArAjake ziSya 108 zrIharpavijayajI mahArAjake ziSya zrImahallabhavijayajI mahArAjake ziSyarana paMnyAsa zrIlohanavijayajIke sadupadezase vidyApracArake liye jo eka bhagIratha phaMDa huA hai usameMbhI mApane ru. 21000 dekara apanI pUrNa udAratA prakaTa kI hai| vimalanAthajIke mandirameM TAliyoMke sivAya ApakI tarphase eka baMgalIvedIbhI tayAra huI hai jisameM Apa prabhupratimAkI sthApanA karanA cAhate haiN| bIkAnera zaharameM aura kalakattAmeM jo jo dharmakArya upasthita hote haiM una pratyeka kAryomeM Apa apanI zaktikA acchA sadupayoga kara rahe haiN| java kabhI kisI munimahArAjakA caturmAsa hotA hai to unake darzana vandanake liye Aye hue samAnadhamI logoMkI Apa jo sevA uThAte haiM dekhakara AtmA prasanna hojAtA hai| khAsa karake aise aise dhArmika kAryoMmeM Apake laghubhrAtA zrIyuta lakSmIcaMdrajI kovara saharpa adhika lAbha uThAte haiM yahabhI Apake eka gAMbhIryakA namUnA hai / isa pustakake prakAzanakA lAbhabhI mApane hI prApta kiyA hai ataH Apa dhanya vAdake pAtra haiN| zAsana devatAse yahI prArthanA kI jAtI hai ki Apa apanI jiMdagIme aise aise aneka zubhakArya karake apane manuSya janmako saphala kareM / iti zubham / zrIAtmAnanda jainasabhA. aMbAlA zahara (paMjAba ).
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImunisundarasUriviracita-- shriiarbudgiriklpH|| OM namaH // bhaktipraNamrasurarAjasamAjamaulimandAradAmamakarandakRtAbhiSekam / pAdAravindamabhivanya yugAdibhartuH, zrImantamadagiri prayataH stavImi // 1 // yaH svIkRtAcalapadena mahezvareNa, kAmAntakena gaNanAtha niSevitena / zobhA vibharti paramAM vRpabhadhvajena, zrImAnasau vijayate'rbudazailarAjaH // 2 // yaH santataM parigato bahuvAhinIbhinInAkSamAdharaniSevitapAdamUlaH / rAjakhamadriSu vibharti girIndrasUnuH // zrImA0 // 3 // AdiprabhuprabhRtayo yadupatyakAyAM kAsahRdAdiSu pureSu jinaadhinaathaaH| prINanti dRSTimamRtAanavajjanasya // zrImA0 // 4 // zrImAtaraM nRpatipuJjasutAM vivoddhaM padyA dviyuga daza nizi praharadvayena / yogI vyadhatta nijamantrabalena yatra ||shriimaa0 // 5 // (1) manye tadasti bhuvane na khanI na vRkSo no vallarI na kusumaM na phalaM na kandaH / / yadRzyate'dbhutapadArthanidhau na yatra // zrImA0 // 6 // yattugaGgamavalamvya rave rathasya rathyA nabhasya'navalamba vihaarkhinnaa| madhyandine kimapi vizramamApnuvanti // zrImA0 // 7 // ramyaM yadIyazikharaM sukhamAvasanti aAmA dviSA dvissddhRssyrmaabhiraamaaH| naikeca gogalikarASTrikatApasAdyAH // zrImA0 // 8 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sodheSu tuzilarAmaNasAtepu gavAntare prsmrraaddiiprdiipH| dIpotsavaH sphurati nityamadhisakAyAM // omA0 // 9 // nAgendra candrapramuH prathitapratiSThaH zrInAbhisammapajinAdhipatiryadIyam / sauvarNanalirica maulimalakaroti / zrImA0 // 10 // prAgvATavaMzagukuTa vimalA mantrI nAbhayacaityagurupattalamUlavinam / Adhatta yatra vasudiggajadina 1088 mite'nde / / zrImA0 // 11 // ambA prasAdha vimalaH kila gomukhasya saMvIkSya mUrtimupacampakamAttabhUmiH / tIrtha nyavI vizata yatra...te'patRSTaH / zrImA0 // 12 // (?) agne yugAdijinasampani zilpinaikarAtreNa yana ghaTito'zmamayasturamaH / saMtaragayati santatamantara // zrImA0 // 13 // nAtrotsavaM prathamatIrthakarasya janmakalyANake bhudigaagtbhvylokaaH| tanvanti yatra divijA iva meruzaile / / zrImA0 // 14 // zrInemimandiramidaM vasudantibhAnuvarSe kapopalamayapratimAmirAmam / zrIvastupAlasacivastanute sa yatra / / zrImA0 // 15 // caitye'tra laNigavasatyamidhAnake tripacAzatA samadhikA draviNasya lakSaiH / koTIviveca sacivatriguNAzcatasraH // zrImA0 // 16 // yatrottareNa yadupuzavacaityamamyApradyumnazAmbarathanemyavatAratIyon / pazyanU janaH smarati raivataparvatasya / zrImA0 // 17 // yasyAnucaityamavalokya jinaukasAM dvi. paJcAzataM gurutarapratimAnvitAnAm / nandIzvarAdatizayaM pravadanti santaH // zrImA0 // 10 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ caityAni yatra bhagavacaraNairvicitraiH sahItakairasurAsuramUrtibhizca / satsUtradhAraghaTitai ramayanti cetaH // zrImA0 // 19 // mainAkametadanuja kulizAtsamudraH saMrakSati sma khalu yena punaH samudrau / trAtI bhavAt sa vimalaH sa ca vastupAlaH // zrImA0 // 20 // nAgAzvavizvasamaye jinacaityamAdya yatrodbhutaM mhnnsiNhjlllnaanaa| zrIcaNDasiMhasutapIthaDakena cAnyat // zrImA0 // 21 // bhImazcakAra vizadAramayAtyudAranAbheyavimbaruciraM jinamandira prAk / saGghana samprati tadundriyate sa yatra // zrImA0 // 22 // zrImacculUkakulacandrakumArapAlanirmApitaM sukRtinAM kRtanetrazaityam / zrIvIracaityamavataMsati yasya zIrSa // zrImA0 // 23 // yatrauriyAsakapure prabhurAcireyaH zrIsaddhanirmitanavInavihArasaMsthaH / samyagdRzAM pramadasampadamAdadhAti // zrImA0 // 24 // yatrArbudAkhyabhujagastalasaMsthitaH SaNamAsAtyaye calati tena gireH prakampaH / caityeSu tena zikharANi na kAritAni // zrImA0 // 25 // yatrAmbikA praNatavAJchitakalpavallI kSetrAdhipazca zamayatyupasargavargam / saGghasya tIrthanamanArthamupAgatasya // zrImA0 // 26 // evaM zrIvarasomasundaraguNaM yaH zrIyugAdiprabhuM / dhyAyana jalpati kalpamava'dagirenaipuNyarAjanmatiH / harSotkarSavazaH prarUDhapulakaH sthAnasthito'pyanute dhanyo'sau paramArthataH pratikalaM tattIrthayAtrAphalam // 27 // (iti) zrIarbudAcalakalpaH // /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainamaMdira-AbU (rAjapUtAnA) D . . ... .. - - . - Put . - EL.- .. "H . NTHAN. A bha sl " nimweartTRA CITrant - - . 4 hai - -x - mornmarrfa4 . REEHA . . 21-SE 4 HTTARESMS RENA -14 na A
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 vande vIramAnandam // Abuke jainamandiroMke nirmAtA // // pIThabandhaH // gujarAtake prasiddha zahara pATaNaseM jaba rAjA bhImadeva rAjya karate the taba unake pAsa 'vIra' nAmake eka acche kuzala maMtrI rahate the, vaha rAjanIti - prajAdharma svAmIsevA - rAjyarakSA - dharma - sAdhana - ina kAryoM meM baDe hI siddhahasta the / jisa samaya kI ghaTanA kA yaha ullekha hai usavakta gujarAtabharameM pavitra jainadharmakA vaDA jora thA, rAjakIya na honeparabhI rAjakIya jaisA bartAva sarvatra isa dharmakA mAlUma detA thA, isameM kAraNa keI the, jina me 3 kAraNa mukhya the sign, ( 1 ) eka to pATaNa ke AvAda karanevAle mahArAjAdhi - rAja vanarAja para jainAcArya zrIzIlaguNasUrijIkA asIma upakAra thA, pATaNake vasAneke samaya eka vizAla unnata divya jinamandira baMdhAkara usameM 'paMcAsara' gAmaseM lAkara zrIpA arrariant pratimA virAjamAna kI gaIthI, aura vanarAja cAvaDAne ArAdhakarUpaseM apanI mUrti bhI usa mandira meM rakhaMvAIthI, jo ki pATaNa meM paMcAsarA pArzvanAthajIke usa mandira meM abhItaka bhI kAyama hai, isaliye jo jo rAjA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATaNakI gAdIpara baiThatethe voha sarva jainadharmakA pUrA mAna rakhate the / vanarAjake rAjyArohaNa samaya cAMpA zeThakoM pUrvakI pratijJA ke anusAra maMtrIpada diyA gayA thA, aura vaha cAMpA zeTha custa jainadharmI the, isaliye unakI aulAdameM jo jo maMtrI hote gaye voha sava jainadharmake pakke upAsaka hote gye| jaise vanarAja 'zrIzIlararijIko apane nikaTa aura prakaTa upakArI samajhakara unase yogya vartAva karate the, aise vanarAjake pIche siMhAsanArUDha hue 2 yogarAja-kSemarAja-bhUvar3arAja-vairisiMha-ratnAdityasAmantasiMha, ina 6 chahI rAjAoM ne bhI jainamuniyoM kI AjJAoMkA acchItaraha se pAlana kiyA thaa| (196) varSake bAda jaba pATaNakI sattA caulukya (solaMkI) logoMko milI taba prastuta vaMzake rAjA-vRddhamUladeva-cAmuMDarAja-vallabharAja-durlabharAja-bhImadeva-bhI jainadharmakI jainacaityoMkI aura sAdhuoM kI vaisIhI tanamanaseM upAsanA karate rhe| (2) dUsarA kAraNa yahabhI thA ki vanarAja cAvaDAseM lekara jainavidvAn muni rAjasabhAoMmeM nirantara padhAra kara rAjA aura rAjyakarmacAriyoMko dharmaparAyaNa kiyA karate the| (3) tIsarA-maMtrI sAmanta nagarazeTha vagairaha saba rAjyakAryavAhaka prAyaH jainadharmAnuyAyI hote the, vaha apanI ni:svArtha aura niSkapaTa bhaktiseM rAjAoMko apane AdhIna rakhA karate the| vIramaMtrI bhI eka dharmAtmA , nItivicakSaNa aura pApabhIru rAjyahitacintaka evaM lokapriya vyakti the, isa liye inapara
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA aura prajA savakA pUrA prema thA. isake samayameM dhuraMdhara vidvAn khaparasamaya jJAtA cAdI-jIpaka zAstrasaMpanna zrImAn droNAcArya, sUrAcArya, jinezvarasUri, vagairaha aneka AcArya pATaNameM rahate the / aura droNAcArya to bhImarAjake saMsArapakSakebhI saMbaMdhI the, sUrAcArya-droNAcAryajIke bhAI sAmantasiMha ke laDake the, jinezvarasarijIseM to bhImadevane bAlyAvasthAmeM zAstrAbhyAsabhI kiyA thA, isaliye ina tInoMhI AcAyA~ko rAjA bhIma baDI sanmAnakI dRSTi se dekhate the| vIramaMtrIkA 'vimalakumAra' nAma eka laDakA thA, yaha laDakA acchA vinIta mAtApitAkA bhakta devagurukA upAsaka aura ati maryAdAzIla thA, buddhivala isakA vaDA prauDha camatkArI thA, haraeka viSayakoM yaha eka yA do daphA dekhane sunaneseMhI sIkhajAtA thaa| isakA rUpa to aisA sundara thA ki jaba yaha ghoDepara savAra hokara nagara aura nagarake vAhira ghumaneko nikalatA tava hajAroM strIpuruSa isakI mohinImUrtiko premaseM dekhatethe / strIvargako to yaha jAdu jaisA mAlUma paDatA thaa| ||viktt ghttnaa|| vimalakumArakI umara abhI choTI hI thI ki vimala ke pitA vIramaMtrIne vairAgya meM Akara saMsAra choDa jainamuniyoMke pAsa dIkSA le lI thii| ___ ekasamayakA jikara hai ki vimala kumAra ghoDepara caDhA huA bAjArameM jA rahA thA, ghoDA madhyamagatise dauDarahA thaa| kisI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimittaseM ghoDA coMka paDA aura bahuta prayatna karanepara bhI vimala kumAra use saMbhAla na sakA / daivayoga sAmane eka striyoMkA maMDala zrIpaMcAsarAjIke darzana kara apane apane gharoMkI tarpha A rahA thA, aura eka tarpha dAmodaramaMtrI kI pAlakhI ArahI thI, ghoDA vaza na rahA, kUdakara viSamagatiseM una striyoMkI tarpha dauDA, striye apanI jAna bacAkara idhara udhara bhAga gaI / dAmodara maMtrI to pahaleseM hI zrAvakavargapara ciDe rahate the, jaba unhoMne isa ghaTanAko khuda apane sAmane dekhA to unhoMne pAlakhI vahAM hI ThaharAlI aura krodhameM Akara boleare vimala! Ama bAjAroMme kisI bhI tarahakA khayAla na rakhakara ghoDe dauDAne yaha tujhe kisane hukama diyA hai ? isa taraha rAhadArIke rastepara Ate jAte logoMko trAsa deneke liye hI vedarakAra hokara ghoDepara caDhakara bAjArameM phiranA, aura manameM Ave vaise ghoDeko dauDAnA yaha tujhe vilakula ucita nahIM hai| yAda rakhanA yaha terI uddhatAI jahAMtaka mahArAjAke kAnataka nahIM pahuMcI vahAMtakahI yaha tUphAna tuM karasakatA hai, parantu aba anyAyakI khavara mahArAjA sAhiva' taka pahuMcAnI pddegii| darahAlatameM pratyakSarUpase isa bartAvameM vimalakumArakI bhUla bhI mAlUma paDatI thI, tobhI isa anucita ghaTanAko usane jAna bUjhakara upasthita nahIM kiyA thaa| usakA hRdaya nirdoSa thA, vaha vIramaMtrIkA laDakA thA, usake pitAke maMtrIpada bhogate hue vaha rAjakumAra na hokarabhI mahArAja bhImadevakI godameM khelAhuA thA / .
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa liye usane usa rAjamAnyamaMtrIse kisIbhI prakArakA khaupha na khAkara uttara diyA-sAhiba! isa vakta maine apane ghoDeko rokane ke liye kucha kasara nahIM kI tobhI jaba ghoDA merI zaktise vAhira hogayA to usameM merA kyA doSa ? Apa mere nirdoSa honepara bhI merI isa thoDIsI bhUla ko mahArAja taka pahuMcAnA cAhate haiM to bhale mahArAja jo mujhe culAyeMge to mAlika haiM magara unake sAmane khaDA hokarabhI isa satya hakIkatako jAhira karanemeM maiM kucha dopa nahIM samajhatA / vimalake isa javAbako sunakara maMtrIko aurabhI gussA AyA, vaha tiraskArase bolA "vIramaMtrIkA putra jAnakara maiM Aja terI isa bhUlako muApha karatAhUM / jA calA jA!! magara khyAla rakhanA ki aisI bhUla phira kabhI na honI pAve" yaha kahakara dAmodaramaMtrI Age baDhe aura vimalakumAra pIche lauTakara apane ghara calA AyA / // sthAnAntara // vimalakumArake cehare para susti chArahI thI, vaha prasannacittase kisIke sAthamI bolatA nahIM thA, usakI mAtA vIramatI eka vIrapatI thI aura baDI caturA thI, usane bacceko chAtIse lagAyA aura dhImeMse pUchA, beTA! Aja tere ceharepara udAsI kyuM chA rahI hai ? Aja tUM kisIsebhI khuza hokara colatA nahIM kyA kaarnn| kumArane AjakI kula hakIkata apanI mAtAke Age yathArtharItise kaha sunAI, isa bAtako sunakara use khyAla AyA ki maine Age bhI kaIdaphA sunA hai
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 ki, brAhmaNamaMtrI mere laDake ke liye manameM Ave vaisA adhika aura anucita bolate haiM, Aja to usa bAtakA anubhava bhI hogayA hai / manameM hI kucha UhApoha karake usane nizcaya kiyA ki laDakA jahAMtaka lAyaka umara na ho jAya vahAMtaka yahAM na rahakara apane pitA ke gharapara calAjAnA aura vahAM rahakara isa bhAvikAlake kulAdhAra putrakI rakSA karanI ucita hai / yaha vicAra usane apane putrakobhI kaha sunAyA, aura jaba mAM beTA donoM isa kArya meM sahamata hogaye to phaurana bilakula thoDe samaya meM gharakI tamAma vyavasthA karake apanI mAlamilakata sAtha lekara unhone pATaNako choDa diyA / vIramatI ke pitRpakSakI sthiti sAdhAraNa thI, pATaNa ke thoDehI phAMsalepara eka sAmAnya gAmame vaha rahate the, gAmakI rItimUjaba vyApAra vANijya karake apanA gujarAna calAte the / vIramatI pahaleseM apane gujArekI sAmagrI sAthahI lekara gaIthI, isaliye vahAM rahanemeM unako kisI prakArakI takalIpha mAlUma nahIM dI, aura nAhI unake bhAI vagaireha ko kucha kaSTabhI mAlUma diyA / vimalakumArakA manohararUpa usa gAmake logoMko, usameM bhI khAsakara striyoMko vaDAhI mohaka thA isaliye kitaneka prasaMga kumArako vikaTa bhI A jAte parantu kumArakA pitA dIkSAgrahaNa karatA huA putrako kahagayA thA ki, beTA ! anyAya se bacanA / isaliye avvala to kumAra kisIke ghara jAtAhI nahIM thA, agara kahIM kadAcit jAnAbhI paDatA to apanI maryAdAkoM voha apanA jIvana samajhatA thA /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||srvtr sukhinA saukhyam // pATaNa ke amIralogoM meM zrIdatta zeTha bhI bar3e pratiSThita vyakti the inako nagarazeThakI padvI thI, isaliye zaharameM kula loga unakI ijjata karate the| pATaNake zrIsaMghameM zeThajI acche mAnanIya aura pratiSThApAtra the, vyApArI lAina meM Apa baDe siddhahasta the, prakhyAta dhaMdhe prasiddha vyApAra Apake anavarata abhyasta the, rAjadaravArameM zrIdattazeThakI bahuta acchI pratiSThA thI, mahArAjA bhImadeva jaba rAjasiMhAsanapara baiThe the taba rAjatilaka isI prasiddha bhAgyazAlIke hAthase huA thA / zeThajIke eka zrIdevI nAma surUpA subhagA kanyA thI, abhItaka isakI sagAI karaneke liye ghara dekhA jAtAthA parantu sarvaguNa saMpanna sthAna abhItaka nahIM milaathaa| jisa dina vimalakumArake ghoDene tUMphAna macAyA usa dina sAmane jo strImaMDala A rahA thA usameM zrIdevIbhI zAmila thI, usane jaba vimalakumArakoM dekhA to usake hRdayamandirameM jo snehabhAvanA utpanna huithI, __ usake komala hRdayapara jo snehazastra paDAthA use kaviloka aneka rUpaseM varNana kareM, lekhaka aneka yuktiyoMseM likheM tobhI voha usa manogata bhAvakI mahimA agocara hai, voha bhAvanA usake anubhavikoM hI mAlUma hotI hai| . zrIdattake eka candrakumAra nAma putra thA, isa suputrake sadartanaseM zeThajI baDe sukhI aura svastha the / kisI suprasiddha pratiSThApAtra dhanADhya zAhukArakI lalitA nAmaka putrIke sAtha candrakumArakA pANigrahaNa huA huA thA / lalitA apane
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pati sAsu zvazura aura choTe bar3e sabhI kuTuMviyoMse atiuttama vyavahAra rakhatIthI, vimalakumAra bhAgyavAn thA, usake grAmAntara cale jAneparabhI pATaNake pratyeka gharameM usakI kIrttike gAna horahe the| nagara zeThane kanyAke liye sundara varakI talAzakA kAma .eka suprasiddha jyotiSIkoM soMpA huA thA, jyotiSIjIne zrIdevIke varake liye bahuta ghaDa mathala kI, parantu use koI suyogya vara najara na AyA, zrIdattakoM isa bAtakI cintA vizeSa bAdhita karane lagI, aisI dazAmeM jyotiSIjIkoM varakI zodhake liye phira bhI Agraha kiyA, taba unhoMne aneka anubhaviyoMse aneka bAtoMkA nirNaya karake vimalakumArako zrIdevIkA vara kAyamakara zrIdattako Akara vadhAI dI aura kahA ki ApakI AjJAse maiM jisakAryameM phiratA thA Aja merA prayAsa pUrNarUpaseM saphala huA hai / zrIdattane unakI bAtapara pUrA dhyAna dekara pUchA vararAja kisa khAnadAnake haiM ? / jyotiSIjI bole vIramaMtrIkI kIrttiko saMsArameM kauna nahIM jAnatA ? usa kI gaira hAjarImeM usakI kIrtiko koTiguNI adhikAdhika vaDhAnevAlA vimalakumAra unakA putra saMsArameM jayavaMtA hai, usake rUpapara devatAbhI mohita hote haiM, vaha apane sadAcAraseM jagatke pramANapuruSoMmeM mukuTa samAna honevAlA hai, saMsArakI prAyaH sarva uttama kalAe~ usane apane nAmakI taraha yAda kara rakhI haiN| usakI janmakuMDalI mere hAthakI banI huI hai, Ajake saMsArameM maiM vimalakumArakoM sarvottama puNyavAna mAnatA hUM, isI liye
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ agara Apa suvarNamudrikA kA amUlyamaNike sAtha saMbandha karanA cAhate haiM to isa vicArakoM sarvathA sthira kara leveM, aura isa vipayameM jisa kisI sajana snehIkI saMbaMdhIkI sammati leMge AzA hai ki voha saba Apake isa sadvicArameM baDe AnandaseM zAmila hoMge, balki Apake isa saMkalpakA anumodana kreNge| __ zrIdattane jyotipIjIkI bAtakoM AdaraseM sunA aura usapara gharameM vicArakara jahAMtaka hosake nizcaya karanekA nirdhAraNa kiyA, zrIdattane jyotipijIkA yaha kathana apane gharakI strIko aura candrakumArakoM sunAyA, unhoMne to isavAtake sunatehI prastutakAryakI baDI prazaMsA kii| jina jina nikaTavarti saMvandhiyoMko pUchanA jasarI thA, zeThajIne puuchaa| eka kyA tamAma loga eka hI mataseM isa kAryameM zeThake sahamata hue / hamAre vAcaka mahAzaya par3ha cuke haiM ki eka daphA pATaNameM ghoDesavAra hokara jaba kumAra bAjArameM jA rahA thA tara ghoDA usake vaza na rahaneseM kUdakara sAmane Ate eka striyoMke Tole tarpha dauDAthA, isase vaha saba aurate idhara udhara bhAga gaIthI usa maMDalameM usadina zrIdevIbhI zAmilathI, vimala kumArake suMdararUpake dekhaneseM vaha usapara rAgavatI hokara tanmaya vanagaithI, rAta aura dina vimalakumArake dhyAnameMhI tallIna rahatIthI, isa cintAmeM usakA zarIra kSINa hotA jAtA thA, kisIke sAtha khuzIseM bolanA, kisI ramaNIka vastukoM dekhanA, ruciseM bhojana karanA, sundara pozAka pahananA use
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dina pratidina aniSTa hotA jAtA thaa| voha rAtadina sacce dilase vimalakumArakoMhI cAhatIthI, usakoMhI dekhatI aura DhUMDhatI thI, usake vinA anya yuvakakA nAmabhI use aniSTa thaa| jaba use lalitAkI jubAnI yaha samAcAra mAlUma huA ki tumAre liye yaha yojanA nizcita huI hai to usane apane dilase apanI bhAbhIkoM koTi AzIrvAda diye, aura usa dinaseM vaha apane manorathakoM saphala mAnakara AnandameM dina gujArane lgii| zrIdevI jaisI eka suzIlA strIkoM vimalakumAra jaise barase yukta karanA vidhikA atyuttama kauzala thA / candrakumAra apane pitAkI AjJA'nusAra sAthameM kucha svajanoMko lekara vimalake mausAla gayA, aura vIramatise apanA Azaya prakaTa kiyA, vIramati aura usakA bhAI, donoM baDe prasanna hue parantu kanyA dekhe pIche nizcaya kahasakeMge, yaha kahakara vIramatIkA bhAI pATaNa AyA, usane jaba zrIdevIko dekhA to usako pUrNa santoSa huA, lagnadinakA nizcaya kiyA gayA, ghara jAkara bahinaseM saba bAta kii| aura kahAki-zrIdevI to khAsa zrIdevIkAhI avatAra hai, vimalakumArako aisI kanyAkA milApa yaha suyogya saMbaMdha hai isaliye isa viSayameM kisI vAtakI nyUnatA nahIM hai, vimalake puNyaseMhI yaha uttama ghaTanA banI hai, vIramatIkoM baDI khuzI huI putrakA lagna karanA hai, pATaNake nagarazeThakI laDakIkoM vyAhaneM jAnA hai, Aja hamArI jaisI cAhiye vaisI acchI sthiti nahIM hai, ina bAtoMko
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 khyAla meM lAkara vIramatIkA mana saMkucita rahA karatA thA, parantu " bhAgyAni pUrvatapasA kila saMcitAni kAle phalanti puruSasya yaha vRkSAH / " || icchitasiddhi // vimalakumArake mAmA kucha vyApArabhI karate the, aura kucha khetI bhI karate the, vimalakumAra mAmAke khetoM tarpha jA rahAthA, rAstemeM jAte jAte kahIM polI jamIna dekhakara usane hAthakI lakaDIkoM vahAM bhoMka diyA, lakaDI sIdhI nIce na jAkara vAMkI hokara nIcI calIgaI, vimalakumArakoM saMzaya paDA to usane Uparase kucha mATI haTA dI, kuchahI nIce khodaneyara eka caru dhanase pUrNa mila AyA use lekara kumAra ghara AyA usane voha caru apanI mAtAkoM dekara usakI prAptikA vRttAnta kaha sunAyA / vIrapatnI vIramatI atizaya prasanna hokara bolI- veTA ! tUM bhAgyavAna hai puNyavAnoMke liye sunAjAtA hai ki 'pade pade nidhAnAni' mujhe nizcaya hotA hai ki isa zubhaprasaGgapara jo tujhe nidhAna milA hai, so isa nimittase avazya jAnA jAtA hai ki, zrIdevIbhI pUrNa saubhAgyavatI aura puNyavatI haiM, aura isa uttama kanyA gharame AneseM tumArI kIrttimeM bahuta kucha vRddhi hogI, beTA ! jinarAjakA dharma ArAdhana karanA / jisase tere puNyakI aurabhI puSTi hogI / puSkala dhanake milane vIramatIkA mana utsAhita huA, usane bhAI ke sAtha vicAra karake vivAhakI kula sAmagrI tayAra karAlI, lagnadinake najadIka Anepara vIramatI apane
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAIke sAtha vimalakumArakoM lekara pATaNa AI, bhojana zayana sthAna Adi sarvavastue~ tayAra karAi gai, maMDapa racAyA gayA / zaharake aura anyasthaloMke svajanasaMbaMdhIlogoMko AmatraNa diyA gyaa| udhara nagarazeThake vahAMbhI saba tarahakI tayAriyeM hone lagI, rAjyakI madadase unheM jisa jisa vastukI jarUrata thI anAyAsa milagaI / nirdhArita zubhadinameM baDe ADaMbarake sAtha vara. kanyAkA pANigrahaNa huA, nagarazeThane apanI kanyAkoM aura jAmAtAkoM akhuTa saMpatti dI, zrIdevIne zvazurapakSake sarva vRddhoMko namana kiyA / sAsu vagairahane harSabhare hRdayase vahukoM aneka AzIrvAda diye, vimalakumArane isa prasaMgapara mahArAja bhImadevakoMbhI AmatraNa kiyA, rAjA unake bhAgya saubhAgyaseM unakI kIhui sevA zuzrUSAseM baDe prasanna hue, unhoMne kucha dinoMke bAda unakoM eka rAjyAdhikArI banAyA, usa adhikAraseM vimalakumArane vaDI prazaMsA aura zlAghA kamAI / rAjAne unhe unake pitAkI jagahapara apanA maMtrI vanAliyA, kumAra jyuM jyuM UMce adhikArapara caDhane lagA tyu tyu usame saMsArabharake prazaMsanIya sadguNoMkA saMcAra hone lgaa| vimalakumArake choTI umaraseM dhArmika dRDha saMskAra the, isaliye isa bAhya saMpattikoM voha dharma kalpavRkSake phala samajhakara devAdhideva paramAtmAkI pUjA, nigrentha sAdhumahArAjAoMkI bhaktisevA, samAnadharmilogoMkI sArasaMbhAlameM ekacittaseM lagA rahatA thA, dharmArtha kAma aura mokSakoM voha avAdhitapaNe ArAdhana kiyA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 karatA thA / prathama avasthA - rAjyasanmAna - zarIra sundara-baliSTa ina saba vikArI kAraNoMke honepara bhI voha apane sadAcArakoM manaseM bhI nahIM bhUlatAthA, isIliye rAjya aura prajAmeM usakA sanmAna pratidina baDhatA jAtAthA / zrIdevI jaisI surUpA aura acche gharAnekI strI milanepara bhI vimala kumArako kisI kisamakA garva nahIMthA, priya pattIke sAtha voha jaba kavI ekAntameM baiThakara bAta cIta karatAthA taba bhI voha isa manovAMchita sakala sAmagrIke milanemeM zrIjinazAsanakI sevAkAhI phala mAnakara usIhI paramAtmAkA upakAra mAnA karatAthA / zrIdevIko yogya aura dharmiSTha vohabhI kaI dinoMseM prArthita patikA lAbha honeseM jo harpa thA usakI rUparekhA kauna citra - saktAthA ? gharake ucita AvazyakIya kAryoM meM zrIdevIkoM kisIkI zikSAkI jarUrata nahIM paDatI thI, voha svatohi ina kAryoM meM kuzala thI, zvazuragRhameM zrIdevIne vaDA sanmAna pAyAthA isaliye vimalakumArakA bhI usapara akhaMDa prema thA, vIramatIbhI aneka prasaMgoMmeM bahukI salAha lekara kAma kiyA karatIthI, zrIdevIkI umara choTI honeparabhI pitAke gharameM milIhuI zikSA usake gauravakoM baDhA rahI thI / jaba voha gharake kAmoMseM phAraga hotI taba sAmAyika lekara dharmake pustaka vA~cakara apanI sAsukoM sunAyA karatIthI / isa vakta patike gharakA saba bhAra usane uThAliyA thA aura pratyeka kAryakoM voha aisA niyamita kara letI thI, ki
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kisI kAmameM jarAmAtra bhI kisIko kucha kahanekA avakAzahI nahIM milatA thA, choTI umarameM paDhehue prakaraNa graMthokoM vizeSa sphuTa karanemeM abhyAsakramako Age baDhAnemeM vaha pratijJAbaddha rahatIthI; apane cAturyase zrIdevIne isa gharako devaloka sA cUnA diyA thaa| ||sccaa maMtrI // kumArako maMtrIpada milA tabaseM voha apanA bahuta samaya rAjasabhAmeMhI nikAlA karatethe, idhara zrIdevIkobhI gharakA maMtrIpadahI milAhuA thA, dono daMpatI adhikAraparAyaNa the, niyamitakAryake karanemeM vicakSaNa the, saMsAra aura paramArthake kAryoM meM unhoMne agrapada prApta karaliyAthA, apane jIvanameM jo jo khAmI mAlUma detI use voha cuna cunakara nikAla detethe aura apane jIvanakoM candrake samAna nirmala banAye jaatethe| ___ "guNAH pUjAsthAnaM guNiSu na ca liGgaM na ca vyH|" __isa niyamake anusAra kumArakI rAjyameM aura prajAmeM spa(seM kIrti baDhane lgii| idhara zrIdevInebhI apane uttama AcAra vicAroMseM ubhayapakSakI kIrtikoM digantagAminI karanA zuru kiyA / rAjamaheloMmeM rAjAoMke aMteuroMmeM, rANiyoMke aura rAjaputriyoMke pAsa unakI kIrti aneka vizvAsapAtra dAsiyoM dvArA pahuMcagaI / isaliye vahAMbhI pratyeka zubhaprasaMgomeM unakI baDI pUchagAcha honelagI / zrIdevIkI dIhuI salAha aura darzAI huI sammati divyavANI jaisI mAnI jaanelgii|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRti aura prANa manuSyake sadA sahacArI hotehaiM, prANa jAveM to prakRti vadale yaha kahAvata jhUThI nahIM hai| dAmodara mahatA, vallabharAja aura durlabharAjake pradhAna maMtrIthe, unhe apanI buddhikA rAjataMtra kauzalyakA pUrA mAna thA, voha eka baDe bhArI zalyaseM duHkhI rahAkaratethe, parantu unake usa zalyakI davAI kucha nahIMthI, jainadharmakA udaya unakoM atIva khaTakA krtaathaa| ___vIramaMtrIke dIkSA lejAneseM kucha arasA voha zAnta rahethe parantu vIrake putrako apane pitAke padapara pratiSThita aura pitAseMbhI adhika sanmAnapAtra dekhakara voha aMdaraseM jalA karatethe / mahArAja bhImadevakI mAtA lakSmIdevI aura lakSmIkA bhAI saMgrAmasiMha jainadharmake pUre sevakathe, saMgrAmasiMhake baDebhAIne aura saMgrAmasiMhake laDake sUrapAlane jainAcAryoMke pAsa dIkSA liihuithii| // prAsaMgika // saMgrAmasiMhake vaDebhAIkA nAma droNAcArya aura sUrapAlakA nAma sUrAcArya rakhAgayAthA, yaha donoM munirAja AcAryapada pratiSThita aura mahAvidvAn buddhizAlI samayake jAnakArathe,bhImadeva unako baDe sanmAnakI dRSTi se dekhA karatethe, bhImadevako jainadharmapara prIti rakhanekA eka mahAn kAraNa yahabhI thA ki vo vAlyAvasthAmeM jainAcArya jinezvarasUrijIse paDhe huethe, inakAraNoMko lekara dAmodarakA mana zokAtura rahA karatAthA / bhImadevake pUrvajoMne Ajataka inakA mAna rakhAthA, yeha Ada
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 mIbhI acche samartha the, bhImadevakI jainadharmapara baDhatI jAtI AstAko dekha inake manameM aneka tarahake vicArajAla gUMthe jArahe the / * bhImadevake rAjyAbhiSeka samaya nagarazeTha zrIdattane rAjyatilaka karanekI ijAjata mAMgI, ijAjata milI, rAjyatilaka nagarazeThake hAthase huA, yahabhI unhe sarvathA arucikara thA / vaha isameM yaha samajhate the ki vAstavika rItise senApati yA mukhyamaMtrI kohI rAjyatilaka karanekA adhikAra hotA hai / yaha Azaya unhoMne eka daphA senApati saMgrAmasiMha aura maMtrI sA - manta siMhake pAsa jAhira bhI kiyA thA, saMgrAmasiMha mUla mAravADadeza ke vatanIthe, unheM apanI Tekapara rahanA baDA pasaMda thA, hama rAjAkI nokarI karate haiM, rAjAne hamakoM rAjyarakSaNake liye AjIvikA dekara apane vizvAsapAtra banArakhA hai, hameM unakI naukarI bajAne ke badale eka dUsareke buremeM kyoM utaranA cAhiye ? yeha socakara unhoMne dAmodara mahatAseM itanAhI kahA - maMtrIrAja ! Apa dAnA haiM, ApakI samajhake Age merI buddhi to tucchahI hai to bhI merI arja itanIhI hai ki rAjyake kAmoMmeM dhArmika phisAdoMkoM kyoM Age karanA cAhiye ? // siMdhapara savArI // Upara " droNAcArya" vagairaha tIna AcAryoM ke nAma likhejA cuke hai, uname se "sUrAcArya "jIko bulAkara apane paMDitose dharmavAda karAneke liye mAlavapati dhArA narezane apane maMtrilogoM ko pATaNa bhejA huAthA, vaha mAlavamaMtrI bhImadevakI AjJA lekara vidA hue. thoDIdera dhArA narezakI sabhAke
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 paMDitoMke vipayameM aneka tarahakI carcA huI, kucha derataka aura prAsaGgika bAteM hotI rahIM, bhImadeva - mahArAjakI AjJAse sabhA barakhAsta huI / mahArAja bhImadeva aura unake kucha khAsa AdamI sabhAmeM baiThethe, bAhiraseM chaDIdArane Akara prArthanA kI- mahArAja ! dezAvaroMmeM phiratAhuA eka apanA dUta hajUrake darzanoMkA utkaMThita hai / bhImadevane kahA - Anedo, dUta AyA aura namaskAra kara sAmane khaDA rahA / bhImadevane usakI tarpha dekhakara gaMbhIratA se pUchA- kyuM kyA khabara hai ? kucha kahanA cAhate ho ? / dUtane phirase namana kara hAtha joDa apane vaktavyako kahanA zurU kiyA, vaha bolA - sAhiba ! maiM Aja eka aniSTa jaisA samAcAra mahArAjAdhirAja ke caraNoMmeM nivedana karane AyA kahaneko jI nahI cAhatA tobhI vinA kahe sare aisA nahIM / sindhu aura cedIdezake rAjA ApazrIkI AjJA mAnanese inakArI haiM, itanAhI nahIM balki mahArAjA sAhibakI kIrttike bhI virodhI haiN| gujarAtake chatrapati aura rAjyarakSaka maMtrIaint nindAke unhoMne grantha tayyAra karAe haiM / ina rAjAoMkI jaisI icchA hai vaisA inake pAsa bala bhI hai, usameMbhI sindhu narezane to anya kaI rAjAoMko apane vazavattabhI karaliyA hai isaliye apane liye baMdarako dArU jaisI ghaTanA bana rahI hai, Ajakala sindhurAja baDAhI ahaMkArameM ArahA hai, yaha bAta mere sunanemeM AI ki turantahI Apako khabara deneke liye AyA hU~ / bhAva0 2
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 * bhImadevane ukta samAcArako AdyopAnta dhyAnapUrvaka sunA unhoMne krodhake AvezameM Akara saMgrAmasiMhakI tarpha dekhA, saMgrAmasiMha baDA catura thA,usane khaDe hokara araja kI, sAhiba! mahArAjAkI AjJA ho to donoM rAjyoMpara caDhAI karaneko sevaka taiyyAra hai / rAjAne kahA vezaka merI icchA yahI hai ki mAlavapati cedIrAja aura sindhunarezako apanA hAtha dikhAnA jarUrI hai magara bahuta arasese apane sainikoMko yuddhakA kAma nahIM par3A isa vAste tamAma yoddhAoMko kavAyadakA hukama dekara prathama unakI parIkSA karalI jAya, astrazastrAdikI jo jo zruTi hove usakobhI pUrNakara liyA jAya, isa kAryameM apane nAmake anusAra yazovAda aura saphalatA prApta ho sakatI hai / rAjAkI yaha salAha sabako pasaMda AI, tamAma sabhAsadoMne mahArAjakI gaMbhIratAko AdarapUrvaka vadhAliyA aura thoDehI samayameM sainika yoddhoMke sAtha hAthI-ghoDe-caila-UMTa-zastra-astraanna-indhana-kapaDA-lattA vagairaha ekaThA karaliyA gyaa| jyotiSIke diye zubha lagnameM zubha zakunoMse sUcita AzIrvacanoMse utsAhita rAjA bhImadevane sindhAdhipati para caDhAI kii| bhImadevakI phauja sindhadezake pATanagarake kinArepara jApaDI, sindhakhAmI bhI apane phaujI sainikoMko sAtha liye zrAvaNake vAdalakI taraha garjatA huA sAmane A ddttaa| dono tarphase yuddhakA prAraMbha huA, cirakAlakI pratIkSita bhAToMkI prazastiyoMke suzloka yoddhAoMke kAnoMko suhAvane lagane lge|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 kabhI pakSI aura kabhI pratipakSIkI hArajItake nizAna pharakane lage, AkhIra sindhapati ke dakSavIroMne gaurjaroMpara apanI chAyA DAlanI zurU kI / bhImadevake sainika bhAgane lage / aisI hAlatako dekha bhImadeva ke ceharepara udAsIkA prabhAva paDanA svAbhAvika hI thA / rAjAne " vimala" senApatikI tarpha dekhA, basa kahanA hI kyA thA ? vimalakumArane apanI vimalamati se apane svAmIkI vizada kIrttiko digantagAminI karaneke liye khaDe hokara mahArAjako praNAma kiyA aura arjunake dhanupa jaise apane dhanupako uThAyA / vimalakumArake dhanupaTaGkArako sunate hI zatruoMkA mada kSINa hokara gaurjara sainikoMkA bala asaMkhya gunA baDhagayA / senApati apane azvaratnapara savAra ho apane kRtajJa sevakoMko sAtha lekara maidAna meM AyA / sindhupatibhI apane akharva ahaMkAra meM na samAtA huA apane airAvata jaise paTTahAthIko ghumAtA huA maidAnameM A pahuMcA / vimalakumArakoM azvArUDha sAmane Aye dekhakara sindhupatine abhimAnameM Akara kahA- are bAla ! kyoM kumautase maratA hai ? saMgrAma karanA yaha tumArA vaniyoMkA kAma nahIM, aphasosa hai ki abhI kabhI "bhImadeva " apane padminIvratako lekara taMbumeM hI chipA baiThA hai !! | vimalakumArane kahA, sindhurAja ! mere svAmI bhImadevane padminItrata nahIM liyA kintu puruSottama pratijJA le rakhI hai, vaha apane samAnake kSatriyoMse hI yuddha karanemeM khuzI haiN|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ .20 "kama lonmUlana hetornatavyaH kiM surendragajaH ?" maiM mAnatA ki agara trikaTu mAtrase rogopazAnti hojAtI ho to dhanyantarIko kyoM bulAnA, mRgArivAla se hI hariNa bhAgate hoM to vanarAja kezarIkoM kyoM uThAnA ? | hU~ hco isa AkSepakoM sunakara sindhurAjake krodha aura mAnakI sImA na rahI, vaha dAntoMke nIce hoThoMko cabAtA huA sirapara zamazerako ghumAtA huA bhabUkatA huA bolA - vimala ! agara aisA hai to AjA sAmane / Aja tere isa apasmArako dUra karaneke liye yaha merI tIkSNa talavAra hI mahauSadha hai / vimala ne kahA- are kSaNamAtra ke sindhanAyaka ! jyAdA bolane se kyA phAyadA hai ? agara kucha zakti hai to avasara AyA hai huzyAra hokara zastra pakar3a lo, bAkI to "nIco vadati na kurute" yaha kahAvata isavakta tumAremehI satya mAlUma de rahI hai / basa apane Apako nIca zabda se pukArA jAtA huA dekhakara sindhupati AgakI taraha lAla hogayA aura khaMjara uThAkara kumArake sAmane dauDa AyA / kumArane eka bANa mArakara zatruke mukuTako uDA diyA aura dUsarese hAthIkA muMha moDadiyA | phaurana hI Apa uchala kara rAjAke hAthIpara jA caDhA aura baDI caturAIke sAtha zatrukI mukeM bAMdhakara use hAthIse nIce girAdiyA / pArzvavartti sevakone hAthohAtha uThAkara rAjAko apane lazkara me pahuMcAyA aura gurjarapatikI AjJAse usako kASThake piMjareme DAla diyA / gurjarapati Ananda manAte hue gujarAta cale Aye / prajAgaNane baDe samArohase sanmAna diyA /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 isI prakAra cedIrAja aura mAlavapati bhojake sAtha saMgrAma karake bhI vimalakumArakI sahAyatAse prastuta narezako vijaya milI / || pazcAttApa // vimalakumArako rAjAkI orase maMtrIpada milA huA thA isa vAste pATaNake rAjyame unakI baDI pUchathI yadyapi satyapratijJAzAlI aura yuddhakuzala dekhakara rAjAne unako senAnAyaka banAyA thA to bhI sadAke liye vaha maMtrIpadake hI adhikArI the, rAjA bhImadeva vimalamaMtrI para sarvathA tuSTa the isa vAste unakI dI huI salAhako baDe Adarase svIkArate the, parantu durjana apanA maMtra phUMke vinA kaise Tala sakte the / eka dina kisI devIke mandirame yajJa ho rahAthA, usame pAMca bakare bhI maMgavAye hue the, abhI unake prANa naSTa nahI kiye the ki una jIvoMke bhAgyavazase vimalakumAra usadevIke mandirame jA pahuMce / veM veM karate una anAtha pazuoMpara unako dayA AI, unhone una brAhmaNoMko arthAt pujAriyoMko samajhA bujhAkara bakare chuDAdiye, agara koI nahI mAnatAthA to use jarA dhamakI bhI dIgaI / dUsare dina brAhmaNamaMtrI, rAjaguru paMDita aura anyAnya unake anuyAyI logoMkA eka maMDala ekatra hokara sabhA me AyA, uname mukhya " dAmodara" maMtrI thA, jo ki vimalakumArakA sadAse virodhI thA / unhone agalI pichalI vAteM samajhAkara rAjAke maname yaha ThasA diyA ki vimala hamAre dharmakA apamAna karatA hai, itanAhI nahI balki siMdharAjako
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jItevAda isane sArI senAko baragalAna kara rakhA hai, sArI senA vimalakumArakI hI AnadAname hai, rAjAkA to sirpha nAma hai | eka aisA bhI patthara rAjAko pakaDAyA gayA ki jisakA natIjA baDAhI bhayAnaka nikale, rAjAko yaha samajhAyA gayA ki vimalamaMtrI jinadeva aura jaina sAdhuke sivAya Apako bhI sira nahI jhukAtA, Apako jaba praNAma karatA hai taba hAthakI mudrA apane iSTadevakI mUrti rakhatA hai aura manameM usIko namaskAra karatA hai Apako to vaha kucha samajhatA hI nahIM / isameM Apako bahuta kucha socane kA hai, eka sAmAnya AdamIko jyAdA UMce caDhAyA jAya to usase kabhI na kabhI vaDA nukasAna uThAnA paDatA hai / svArthapopaka isa kapaTI maMDala ke vacanoMko sunatehI rAjAkA mana krodhAtura hogayA, rAjAne kahA tumArA kahanA ThIka hai, vimala bar3A uddhata hogayA hai usake akharva balase bhAvi - kAlame apane rAjyakI rakSAkAbhI sandeha hai, balki usako mAnahIna ke badale prANamukta karadenetakakI merI icchA horahI hai, isake liye maine mere maname eka manasUbA kara liyA hai jo tumako sunAtA hu~ / jUnAgaDhake pahADame se pakaDe hue kesarI siMhako piMjarese nikAla denA aura zaharame yaha bAta mazahUra kara denI ki naukaroMkI gaphalata se yaha kesarI chUTa gayA hai, jahAMtaka yaha kisIkA nukasAna na kare usase pahale pahale vimalakumArako
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 usake pakaDane kI AjJA karanI, aisA karanese kesarIke sAmane jAke vinA motake yaha marAhI samajho, basa "vinauSadhaM gato vyAdhiH / " agara bhAgyavazAt isa ApattisebhI yaha cacagayA to bhImasenake samAna valiSTa apane malla ( pahalavAna ) ke sAtha isakI kustI karAnI, pahalavAna eka kSaNabha rame isakI haDDiyoMko cUra degA / pharaja karo isa ApattisebhI yaha kabhI bacagayA to "inake pUrvajoMse 56 kroDa TaMka pramANa rAjyakA lenA hai isa bAtakA Aropa dekara isako pakaDake kaida karanA aura ghara bAra isakA "lUTa lenA " / rAjAdhirAja gurjarapati apane nitya bhakta, ekAnta hitacintaka sacce sevakavAste aisA anucita vicAra kare yaha usake liye sarvathA aghaTita thA parantu kiyA kyA jAya " rAjA mitraM kena dRSTaM zrutaM vA" "vinAzakAle viparItabuddhiH" yaha to sadAkA niyama hai, astu kesarI siMha piMjare se nikAla diyA gayA, rAjAkI AjJAse eka hariNa yA bakarekI taraha puNyADhya vimalane usako pakaDa liyA / jisamallako rAjA baliSTha samajhatA thA use sabhAsamakSa vimala ne aisA pachADA ki vaha muzakilase jAna leke chUTA ! | 56 kroDa TaMka lenekA aura usake abhAva me vimalako kaida karanekA hukama honepara vimalakumArane apanI nirdoSatA aura vIratAkA paricaya karAte hue rAjAke sAmane pratijJA kI ki,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 rAjA bhImadeva mere svAmI haiM vaha khuda siMhAsanase uThakara mujhapara niSprayojanabhI vAra kareMge to mai prANAntamebhI unake sAmane AMkha UMcI na karUMgA, aura yadi dUsarA koI vIramAnI mujhe kaida karanekI tAkata rakhatA ho to acchItaraha soca vicArakara mere sAmane AnA, mere hAthakI talavAra bhalebhaloMkI garadanakoM dharatIpara girAkara baDI derame jAkara zAnta hogii| satyakI devatAbhI sahAyatA karate haiM to mAnavoMkA to kahanA hI kyA? vimalakI isa pratijJAko sunate hI "saMgrAmasiMha" daMDanAyaka (senApati) jo ki rAjAkA mAmAbhI thA pratyakSa virodhI ho par3A, itanAhI nahIM balki vimalakumArakI rAjabhakti, satyatA, vIratAse kucha gine gAMThe manuSyoMko varjake sArA rAjamaMDala aura saMpUrNa prajAvarga bhI rAjAse viruddha hogayA / " AkhIra pariNAma yaha huA ki rAjA bhImadevakI AjJAko mAna dekara vimalakumArako pATaNa choDakara "candrAvatI" jAnA pddaa!!| "yatrApi tatrApi gatA bhavanto, haMsA mahImaNDalamaNDanAya / hAnistu teSAM hi sarovarANAM, yeSAM marAlaiH saha viprayogaH // 1 // " 'isa ghaTanAke samaya candrAvatIme "paramAra" vaMzIya "dhandhukarAja" rAjA rAjya karatA thA, vimala pATaNase ravAnA huA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ taba usake sAtha usakA sainya maujUda thA / vimalamaMtrIne paramArako samAcAra kahalAyA ki tuma gurjarapatikI AjJAko mAna dekara unakI AjJA uThAo anyathA hamase yuddha kro| dhandhukane AjJA mAnanese inkAra kiyA / vimalamaMtrIne laDAIme usako jItA aura apane svAmI bhImadevakI dhvajA caDhAI / dhandhuka paramAra maMtrIke pAMoMme AgirA aura vimalakumArako apanA khAmI mAnakara usakI sattAme rahane lgaa| vimalakumArake cale jAnepara pATaNakI prajA usamebhI khAsa kara jainajAtike manapara baDA AghAta huA / pATaNake sakala jainasaMghane ekatra hokara ThaharAva kiyA ki "dhArmika kriyAoMkI IyAoMke kAraNa brAhmaNoMke vitatha bhApaNako sunakara rAjAne anyAya kiyA hai, apane sabako cAhiye ki rAjAse isa bAtakI araja gujaar| agara rAjA apanI bhUlako svIkAra kara vimalakumArako sarvathA nirdoSa ThaharAkara pIche bulAnekA pharamAna bheje to ThIka, nahIM to apane saba (AbAlavRddha) ne pATaNako choDa candrAvatI cale jaanaa|" // eka sUkSmaparyAlocana // eka khAsa ghaTanAkA ullekha karanA raha jAtA hai magara yaha bAta hai baDe upayogakI, apane logoMme sAdhAraNa kahAvata hai ki-"kapaTa vahAM capaTa" bhImadevake pAsa eka uttama rAjaputra rahatA thA jisakA mahArAja baDA mAna rakhate the, balki usako isa gurjarapatike hAthase "sAmanta" kA pada milA huA thaa|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA apane aMgata kAryoMme khAsa use pUchA karate the, aura vaha apanI buddhike anusAra nekaniyatase acchI salAha diyA karatA thA isIliye vaha apane Apako vaDA pratiSThApAtra rAjamAnya mAnatA thaa| dAmodara maMtrI jo vimalakumArakA kaTTara virodhI thA usake ghara usakI "mainA" nAmaka yuvAna kanyA thI, sAmantane use keI daphA dekhA thA aura usake sarvAGga sundara rUpapara vaha mohita thA isIhi liye vaha dAmodarake ghara keI daphA jAyA karatA aura vimalake viruddhakI salAhoMme dAmodaramaMtrIkI hAM me hAM milAyA karatA thA, parantu dAmodarakI antaraGga lAlasA kucha aura hI thI / vaha cAhatA thA ki, isa surUpA kanyAko yadi rAjA dekhe aura isakI yAcanA kare to merA rAjAke sAtha eka gADha saMbaMdha hojAnese vimalakumAra vagairaha apane pratipakSiyAko eka lAThIse hAka kara dIna duniyAse pAra kara duuN| isame sAmantakI vaha vaDI madada samajhate the parantu"sanmArgaskhalanAd bhavanti vipadaH prAyaH prabhUNAmapi / " jaba sAmantako isa bAtakA nizcaya huA ki "mainA" ko dAmodara rAjAkI rANI banAnA cAhatA hai to sAmanta nirAsa hogayA, Ajase lekara dAmodarake sAthakA usakA saMvandha bhI khatama hogayA / itanAhI nahI balki usa dinase sAmantane dAmodarako tiraskArakI dRSTise dekhanA zuru karadiyA / vimalakumArake candrAvatI jAneke pIche jaba sAmantase rAjA bhImadevakI ekAMtameM bAtacIta huI to sAmantane dAmo
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 darake manakI kuTilatAkA aisA anubhava karA diyA ki takAla rAjAkI dAmodarapara atizaya aprIti hogaI / sAmantane vimalakumArarUpa " kohinUra" ke khohe jAnekA isa kadara aphasosa manAyA ki sunakara rAjA ro paDA, rAjAne pUchA sAmanta ! aba kyA karanA cAhiye ? / sAmantane kahA Apane bahuta sAhasa kiyA hai, bANa hAthase chUTagayA hai aba maiM kyA kahu~ ? | rAjAne kahA jo gaI so gaI, vimalakI sAcI bhakti kI tarpha dhyAna dekara aphasosa hotA hai parantu aba kyA karanA ! vimalakumArake sAtha aura pATaNakI jainaprajAke sAtha kaisA bartAva karanA ? | 1 sAmanta ne kahA mere khyAlame to yaha baiThatA hai ki"vimalakumArake liye eka sabhA bulAI jAya, jisame apanI tarphase huI huI utAvalakA saMkSepame digdarzana karAkara unako nirdoSa ThaharAkara aura candrAvatIkA daMDanAyaka banAkara pATaNa bulAne kA pharamAna bhejA jAya, aura unake badale yahAMpara zrIdatta zeThako daMDanAyaka aura motizAha zeThako saMghapati vanAyA jAya / itanA karanepara rAjyakI prazaMsA hogI, pApakA prAyazcitta hogA aura jainaprajAkA mana zAnta hogA / yaha bAta rAjAko bilakula pasaMda AI, unhone zrIdatta aura motizAhako uccapada dekara vimalakI kRtajJatAkA paricaya karAte hue eka AjJApatra likhAkara usapara apane khudake dastakhata kara apane vizvAsapAtra do maMtriyoMko mejA, unhone vimalakumArake pAsa jAkara sArA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara pATaNa AnekA atizaya Agraha kiyA, parantu usa vakta vahAM vardhamAnasUri nAmaka jainAcArya padhAre hue the, vimalakumAra unake upadezako sunakara cirasaMcita apane pApoMke nAza karaneke prayatname laga rahA thA / ekadA gurumahArAjake mukhAravindase vimalamaMtrine sunA ki manuSya agara jindagIbhara pApa vyApAroMme hI lagA rahe, zakya anuSThAnaseMbhI dharmArAdhanadvArA paralokamArgakoM sarala na kare to use antyasamaya bahuta pachatAnA paDatA hai, itanAhI nahIM balki nAvAmeM adhika bhAra bharaneseM jaise voha sAgarake talameM calI jAtI hai vaise yaha AtmAbhI pApake bhAraseM bhArI banakara narakAdi adhogatimeM calAjAtA hai, vividha vipatti janmamaraNa rogazokAdi agAdhajalase bharA huA yaha saMsAra eka tarahakA kuvA hai, isame paDe hue nirAdhAra jIvako dharma rajjukAhI AdhAra hai, parantu paropakAraparAyaNa AptapuruSake dikhAye usa rajukoM dRDhatara AlaMbana gocara karanA yaha to manuSyakA apanA hI pharaja hai, dharmArthakAma mokSakA sAdhana sevana parizIlana paraspara sApekSa aura abAdhita honA hI siddhijanaka hai, agara eka vastumeM tallIna hokara manuSya dUsare puruSArthakoM bhulA de to atyAsaktisa prArabdha naSTa hAtA huA zapa purupAoNkI sattAkA nAzaka hokara manuSyakoM sarvato bhraSTa kara detA hai, isaliye dharmake prabhAvase mile hue arthakAmako sevana karate hue manuSyakoM cAhiye ki sarva sukhake nidAna Adi kAraNarUpa dharmasevanakoM na bhUla jAve /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara eka jIvakoM sukhakI abhilApA hai, duHkhakoM koI nahI cAhatA, parantu saMsArameM eka aisA bhayAnaka sthAna hai ki, jahAM AMkhake palakAre jitanAbhI sukha nahIM / aura duHkha itanA hai ki, jisakoM kahate devatAoMke sahasroM varSa vyatIta hojAveM parantu una ghora pIDAoMkA svarUpa varNana nahIM kiyA jA sake / usa rodrasthAnakA nAma naraka hai| kSetrakI parasparakI paramAdhArmika devoMkI kI huI vedanAoMkoM sahate hue jIvakoM asaMkhyavarSa bItajAte haiM taba sirpha eka bhava narakakA khatama hotA hai, daza bAtoMkI takalIpha vahAM hamezAM jArI rahatI hai| atyantazIta 1 atyantagaramI 2 atyantahI bhUkha 3 atyantahI kRpA 4 khujalI bezumAra 5 sadA parataMtra 6 jvarakI satatapIDA 7 dAhakI kSaNabhara zAnti nahI 8 bhaya 9 aura zoka 10 sadAsthAI / aisI aniSTagati ki jisakA nAma sunakara hRdaya ghabarAtA hai uttama jIvoMkoM cAhiye ki, usakI prAptike kAraNoMseM sarvathA vacate rheN| __ AgamezIbhadra vimalane hAtha joDakara pUchA-sAhiva! isa aniSTagatimeM jIva kisa kisa kAmaseM jAte haiM / gurumahArAjane kahA cAra bAteM aisI hai jinaseM jIvakoM khabhrake duHkha sahane paDate haiM___ mahA AraMbhake karaneseM 1, mahAparigrahakI ruciseM 2, mAMsAhArake karanese 3, aura paMcendriya jIvakA ghAta karanese 4 / vimalarAja isa bAtakoM sunakara kAMpa uThe aura duHkhita
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 hRdayaseM bole - kRpAlu ! ina kAmoMkA karanevAlAbhI isa ApattiseM bacasake aisA koI upAya hai ? | guru bole- hAM hai / vimalakA citta harSita huA, unakA ceharA Tahakane lagA aura bolA- kRpAlu ! mujha pAmarapara kRpA lAkara pharamAo, mere jaisA pApAtmA kaise pAvana ho saktA hai ? kyoMki maiMne abhimAnake vaza - lakSmIkI lAlasAseM aneka pApa kiye haiM, rAjavyApArameM aura usameMbhI daMDanAyaka ( senApati ) kA to dhaMdAhI pApakA hai / guru bole- mahAbhAga ! suna / saMsArameM sabhI jIva ajJAnAvasthA dharmamArga viparIta calate hue andhasamAna haiM, parantu jJAnacakSuoMke milanepara to pApakArya meM pravRtti na karanI cA hiye | agara gRhasthAzrama ke pratibaMdhaseM rAjavyApArakI parataMtratAseM athavA dharmarakSA rAjyapAlana ke vAste koi hiMsAdi kArya karanAbhI paDe to antaHkaraNaseM Darakara karanA ucita hai ki, jisase ghora nikAcita bandha na paDe / ajJAnavaza kiye pApakarmo kA pazcAttApa karaneseM aura jina caitya jina pratimA Adi uttama kAmameM dhana kharca - nese jagadupakArI paramAtmAkI eka cittase bhakti karaneseM gurusevA zAstrazravaNa tapazcaryA dAna dayA Adi kAryoM meM lakSmIkA savyaya karaneseM zAsanakI prabhAvanA karaneseM jIva pApoMse mukta hotA hai / gurumahArAjakI tattvarUpa dharma dezanAko sunakara vima
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 buddhi vimalane aMbikA mAtAkA ArAdhana karanA AraMbha kiyA aMcikA sAkSAt sAmane AI / vimalarAjane paMcAGga praNAma kiyA / devIne kahA maiM tumapara tuSTamAna huM yathocita vara maaNgo| vimaladevane kahA- mAtA ! yadi tuma tuSTa ho to mujhe jina caityake banAneme ucita sahAyatA do| aura putrakI mikSA do devIne kahA tumArA itanA puNya nahI ki tumako icchita dono vastueM mile / eka vastu mAMgo / maMtrIne apanI dharmapattrikI anumati pUchI to usane khuzIse yaha hI salAha dI ki - jinamaMdirahI karAo / aMbikA mAtAse jagahakI yAcanA kI to -- devIne kahA bakula aura caMpakakI chAyA jisa jagaha paDatI ho vahAM kI bhUmi khodanese bAvana 52 lAkha sonaiye nikaleMge / vimalane usa sthAnako khudavAyA / ThIka utanA hI dhana to nikalA paraMtu brAhmaNone vaDI jida pakaDI / unakA kahanA yaha thA ki, Ajataka yaha tIrtha jainoMke hAtha nahI hai, isaliye hama naI rasama zuru nahI karane deMge / rAjAne aMvikA mAtAkoM pUchA / aMbikAne kahA isa tIrthapara cirakAlase jina vimbokA astitva hai / prAtaH kAla kuMkumake sAthiyevAlI jamInako khodanA vahAMse zrIRSabhadeva svAmIkI pratimA nikalegI / vaisAhI huA / paraMtu phibhI unhone apanA kadAgraha na choDA / aba unhone yaha duccara Age kI ki, mAnaliyA yaha tIrtha jainoMkAbhI hai paraMtu isa jamInapara to hamArI mAlikI hai / hama muMha mAMgA dAma
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ leNge| vimaladeva samarthabhI thA, svAmIbhI thA, tathApi usane vIra paramAtmAke vacanoMko yAda karake zAnti pakaDalI / prabhukA pharamAna hai ki, jinacaitya jahAM banavAnA ho vahAM kI jamInake mAlikako acchI taraha khuza karanA / tAki usakI durAzIza apane kAryako bigADe nhii| . vimalane pUchA tuma yaha jamIna kaise denA cAhate ho / brAhmaNone kahA "jitanI jagaha tumakoM cAhiye utanIpara sonahIye bichAkara do to hama prasanna hai"| vimalarAjane anargala sonAmohareM dekara bahutasI jAgA rokanekA manasUvA kiyA, paraMtu una logoMne jyAdA jagaha dhana leke denAbhI svIkAra na kiyA / vimalazAhane samajhA ki prAsAdake liye to itanI bhUmi kAphI hai / aba nAhaka ina logoMse vaira vaimanasya kyoM karanA / yaha socakara itanIhI jAgAme prAsAdakI nIva DAla dii| paraMtu nayA upadrava yaha khaDA huA ki, dinabharakI cinI huI imArata rAtako gira jAne lgii| vimalarAjane aMbikAse usakA hetu pUchA to mAtAne kahA "vAlInAha" nAmaka deva isa bhUmikA svAmI hai usako phala phUla pakAnnakA bali do| agara vaha abhakSya cIja mAMge to talavAra uThAkara use DarAnA / vaha bhAga jAyagA tumArA sitArA teja hai sAmane nahI Thahara skegaa| aMvikAke vacanase bAlinAhakA ArAdhana karake vimalane sAmane bulAyA, vAlinAhane mAMsamadirA mAMgA / vimalane
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahA maiM jaina zrAvaka hu~ mAMsamadirA na khAtA huM na khAnevAleko acchA samajhatA hu~ / kSetrapAla bAlinAhane kahA maiM tumArA kArya na hone duuNgaa| vimalane kahA mere kAryame vighnake karanevAlekoM maiM samUla naSTa karaneko samartha hu~ ! agara tuma kucha bAhu vala rakhate ho to mere sAmane zastra utthaao| yaha kahakara vimalane apanI talavAra uThAI / bAlinAha kAMpane lagA / hAtha joDakara bolA-sattvavAn ! maiM tumArA anucara hu~ / jaise AjJA karoMge karaneko tayAra hu~ / aura Ajase Apake kAryame vighna na karUMgA, mere lAyaka kisIbhI kAryake upasthita hote maiM hAjara honekI namra prArthanA karake ApakI AjJA cAhatA huuN| vimalarAjanebhI ziSTAcArapUrvaka usa devako visarjana kiyA / aura nirvighnapane usa nirdhArita kAryako zuru kiyaa| caityakI samAptikI khabara lAnevAleko bahuta kucha dAna diyaa| nagara dezameM vadhAiyAM bAMTI gii| caityake tayAra honeke bAda kArIgaroMko AjJA kI gaI ki aba eka eka TukaDA pASANakA kotarakara nikAlanevAleko eka eka sonAmohara dI jAyagI / isa lobhase una zilpiyoMne aisI aisI koraNI kI ki jo jihAke agocara ho / duniyAkA vizvAsa hai ki"sUryako koI dIvA nahI dikhAtA" kahate haiM saMsArake sarva dRzyoMme jaise tAjabIvIkA rojA darzanIya padArtha hai vaise Avuke jainamaMdira hiMdusthAnakI kArIgirIkA khajAnA hai| calki tAjavIvI aura Abu donoMke dekhanevAloMkA abhiprAya Abu03
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ki, tAjabIvIse keI guNI baDhakara AbukI kArIgiri hai| vahAM kAcakA kAma hai aura yahAM to pASANakA kAma vahata bArIka hai| isa maMdirakI kArIgirI ra rameM prasiddha hai / aisA koIhI pAzcAtya aMgreja pAyA jAyagA ki jo hindusthAname AyA ho aura Abuke maMdiroMko na dekha gayA ho / * . kiMcit paricayake liye vimalazAha aura-vastupAlake banAye maMdiroMkA Adarza sAtha dAkhala kiyA gayA hai, vizepake liye dekho "vimalacaritra" saMskRta, tathA "vimalamaMtrIno vijaya" "zrImAn gaurjarabhImadevanRpaterdhanyaH pradhAnAgraNIH, prAgvATAnvayamaMDanaM savimalo maMtrivaro'pyaspRhaH // yo'STAzItyadhike sahasragaNite saMvatsare vaikrame, prAsAdaM samacIkaracchaziruciM shriiaNvikaadeshtH||1|| 44 * dekho pariziSTa nambara 1 /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shrii|| mahA amAtya vastupAla tejapAla // [vaMzavarNana] ___ pATaNameM "poravAMDa"vaMzake loga cAvaDA aura caulukya rAjAoMke kAryavAhaka cirakAlaseM arthAt vikrama saM0 802 seM rAjyavyApArameM tatpara the| isa pavitra aura prakhyAta vaMzameM caMDapa nAmakA eka maMtrI huA, usakA laDakA caMDaprasAda usakA putra soma aura somakA lar3akA azvarAja (AsarAja) huaa| somamaMtrI mahArAja siddharAja jayasiMhakA vaDA prIti aura vizvAsapAtra thaa| azvarAjabhI pitAke adhikArako surakSita karane meM baDA kuzala aura samartha thA, isaliye usa samayake mahArAjakA usapara baDA prema aura hArdika vizvAsa thA / azvarAja jaisA rAjya 1jainasapradAyame mukhya tIna vaizya jAti hai osavAla (1) poravAda (2) aura zrImAlI (3) osavAloMkI utpatti jaise mukhyavRttise osiyA nagarImeM mAnI jAtI hai, vaise zrImAlI logoMkI utpatti mAravAr3a rAjyAntargata "zrImAla" (bhinnamAla) nagara mAnA jAtA hai paraMtu poravAha vaMzakI sthApanA kisa gAmameM kisa sAla savatme huI so patA nahIM cltaa| paraMtu "rANakapura "ke naulokyadIpaka prAsAdake dekhanese aura Abuke maMdiroMkI akalIma kArIgirI dekhanese unakI udAratA aura dharmapriyatAkA to pUrA pUrA anubhava ho jAtA hai|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ "" 36 kAryoM meM kuzala thA vaisAhI dharmakAryoM meM bhI pUrA nipuNa Astika devagurubhakta AcAraparAyaNa thA / AsarAja ke samAnakAlIna Abu isa nAmake eka pradhAna maMtrI the, yaha jainasaMghake AdhArabhUta prajAvatsala aura rAjyadhurAdhuraMdhara hokara dharmArthakAma bhI satata avirodhI the / jagata meM prasiddha hai ki "jahAM pAnI hotA hai vahAM gaueM svayameva calI AtI haiM" pATaNameM aneka zraddhAlu logoMkI zraddhAke mere hue aneka dharmopadeSTA AcArya jagat vatsala Akara bhavyAtmAoM kI dharmabhAvanAoMko saphala kiyA karate the, Aja haribhadrasUri mahArAja zaharameM padhAre haiM / unake Agamanasamaya aneka sanmAnasUcaka dharmotsava kiye gaye haiM / rAjya aura prajA tarphaseM unakA pUrA satkAra kiyAgayA hai / kucha dinoMkI unakI sthitiseM pATaNake samasta samAjapara una mahAtmAoMkA baDA prabhAva paDA hai / kyoM na paDe ? jinhoMne saMsArake upakAra ke liye apane sakala jIvanako arpaNa kara diyA hai / jo zatru aura mitrako samAna dekhakara upakRta karate haiM, paramArthasAdhanahI jinakA satyajIvana hai, una divya evaM alaukika uttama vyaktiyoMkA prabhAva deva-devendra cakravarttiyoM para bhI jarUra paDatA hai to manuyoMkI to kathAhI kyA ? | subahakA vakta hai, samaya atyanta zAnta hai / sUrijI mahArAjake sahaja zAnta aura nirmala hRdayameM aneka dhArmika vicAramAlAoMkA saMcAlana ho rahA hai /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 kucha thoDehI samayameM AcArya mahArAjakI manovRtti eka vicArameM guMthAI, unhoMne socA-jaise jaise jIvoMke acche bure bhAgya hote haiM vaisIhI unako dharmasAdhanakI sAmagrI milajAtI hai| mahImaMDalake adhiSThAtA rAjA athavA unake paricAraka kAryavAhaka sAmanta salAhakAraka maMtrI dharmAtmA hote haiM to haraeka AdamI apanI icchita dharmakriyAeM khuzIse karasaktA hai| machalI apanI AtmasattAsehI taratI hai to bhI use jalakI sahAyatA avazyahI upayukta hotI hai| ___ sArvabhauma mahArAjA bharatacakravatike samaya dharmIjanoMko dharmakAryoM meM baDA uttejana milatA thA, isaliye sarva prajA sadAcAraparAyaNa thii| unake pIche sagaraAdi prajApAloMne aura unake sahAnubhUti denevAle padAdhikAriyoMne bhI jinazAsanakI dhvajAko khUba pharakAyA thaa| carama tIrthakara zrImanmahAvIra paramAtmAke zAsanameMbhI zreNikarAjA saMprati nareza kumArapAla bhUpAla Adi aneka dharmI rAjAoMne, aura abhayakumAra udayana AmrabhaTTa vAgbhaTTa Adi satpuruSoMne dharmakIdhurAko acchItaraha vahana kiyA hai / vartamAnasamayameM tAdRza mahAnubhAva prabhAvaka puruSakA abhAva honeseM ThikANe ThikANe anAryalogoMkA sAmrAjya phailatA jAtA hai, dharmasthAna naSTa kiye jA rahe haiM, dharmIjana aneka ApattiyoMse grasta hote jAte haiM / balki vikarAla kalikAla apanA atula prabhAva jamA rahA hai| aise samayameM kisIbhI zAsanaprabhAvaka uttama puruSakA honA khAsa Avazyaka hai|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 aise vaktapara yadi kisI punyavAnakA avatAra na huA to dharmakI sthiti, rAjyakI maryAdA, sadAcAra vagairaha samagra vyavasthAeM chinnabhinna ho jAyeMgI / varttamAnakAlameM aisA prabhAvakapuruSa hogA yA nahIM ?, agara hogA to kauna hogA ? "devavANI." isa vicArazreNimeM ArUDha AcAryamahArAjake tapobalaseM AkRSTa koI zAsanadevI AkAza meM prakaTa hokara bolI "bhagavan! ApakI icchA saphala hogI, zAsanakA udaya hogA, thoDe samaya meM Apa jainadharmakA ekachatra rAjya dekheMge / isI zahara meM AvumaMtrI eka vikhyAta puruSarata haiM, unakI laDakI kumAradevI ratnaprasU uttama strIrata hai, usakA pANigrahaNa AsarAja maMtrI seM ho to jagatkA punaruddhAra karanevAle nararatna paidA hote haiM, Apa jagat prapaMcoMseM parAGmukha eka mahAtmA haiM to bhI merI prArthanAse itanA kAma kareM ki, vyAkhyAna prasaGgapara Ae hue AsarAja maMtrIko merA yaha kahanA sunAkara kumAradevIkI pahacAna karAdeM" / - itanA kahakara tapolabdhi aura jJAnaguNasaMpanna gurumahArAjako namaskAra kara zAsanadevI svasthAnapara calIgaI / gurumahArAjane AvazyakAdi kAryoMko samAdhipUrvaka samApta kiyA | vyAkhyAnake vakta nagarake sakala zraddhAlu pariSad meM saMmilita hue, mahilAmaMDalameM kumAradevI bhI upasthita thI / gurumahArAjane baDI huziyArI aura sAvadhAnIseM AsarAjakoM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 kumAradevIkA paricaya karAyA, aura rajanImeM dekhA, sunA, sarva vRttAnta sunAyA / maMtrIrAja ava AnandapUrNa hRdayameM kumAradevIkI prAptike upAya ciMtana karane lage, bhAvikAlameM muMjhe eka anupama strIratna prApta hogA / saMsArameM strIneha dRDhazRGkhalA hai, usameMbhI jagatuddhAraka zAsanaprabhAvaka divya kIrti aura kAMtivAle putrarata jisakI kukSiseM paidA honevAle haiM, aisI pavitra satI suzIlA surUpA kumArIpara azvarAja mohitahoM usameM Azcarya hI kyA ? / ___ AbumaMtrIse isa pavitra kanyAkI yAcanA kI gaI, unhoMnebhI yaha uttama aura zlAghanIya yoga hotA dekhakara khuzIke sAtha kumAradevIkA AsarAjaseM pariNayana karA diyA, saMsArameM sarvatra yazovAda phailA, AsarAjakA AjanmaseM ArAdhana kiyA dharmakalpavRkSa saphala huaa| devaguru dharmake ArAdhanaseM aura puruSArthacatuSTayasAdhanase isa daMpatIkA jIvana sukhamaya vyatIta hone lagA / jinako apane bhujAvala aura bhAgyavalapara vizvAsa hotA hai unako sthAnakA prativandha bAdhaka nahIM hotaa| ___ kucha araseke bAda maMtrIrAja svajanoMkI sammatiseM kumAradevIsaha pATaNako choDakara suhAlaka gAmameM jAkara rahane lage / vahAM kumAradevIne malladeva-vastupAla-tejapAla-ina tIna putroMko aura sAta putriyoMko janma diyA / basa inakI isa saMtatimase yaha vastupAla aura tejapAlahI apane caritranAyaka haiM / vastupAlakI striyoMkA nAma lalitAdevI aura vejaladevI thA aura tejapAlakI strIkA nAma anupamAdevI thaa|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtrIzvara azvarAjane bahuta dinataka apane kuTuMbakA nirvAha kiyA / vastupAla tejapAlane mAtApitAko vRddhAvasthAvAle jAnakara rAjyakAryase sarvathA mukta karadiye, aura dharmameM khUba sahAyatA dI / AsarAjakI aura kumAradevIkI jIvanadorI aba samApta hogaI / isa gAmameM unakA avasAna huA, lAyaka putroMne unake antyasamayakoM khUba sudhArA, jisase unakA maraNabhI acchA samAdhipUrvaka huaa| vastupAla tejapAla mAtApitAke viyogaseM sadA udAsa rahane lage, aneka vyApAroM meM lagAnepara bhI unakA mana kisIbhI kAmameM na lagane lagA / haraeka sthAnameM, haraeka kAmameM, haraeka samayameM, mAtApitAkI mUrtihI unakI AMkhoMke sAmane phirane lagI / isa viyogajanya duHkhakoM jaba vaha kisIbhI taraha na sahana karasake taba lAcAra hokara unakoM vaha sthAna choDanekI jarUrata paDI / vahAMseM nikalakara voha mAMDala gAmameM jAkara rahane lge| vahAMsI unhoMne khUba prasiddhi aura prazaMsA prApta kI / vahA~ke loga unakI baDI ijjata karane lage, rAjyakAryoM meM bhI unakA adhikAra baDA acchA jamA / satyavAdameM, nyAyameM, buddhikauzalameM, vaha harizcandra, rAmacandra, abhayakumArake avatAra kahalAne lage, rAjadaravArameM unakA sanmAna khUba vaDhane lagA, dezabharameM unakI kIrti vegase phailane lgii| nIca aura UMca, 1 vIramagAmake pAsa yaha gAma Ajakala bhI isIhI nAmase prasiddha hai|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ choTe aura baDe, garIba aura amIra, sabake sAtha vaha acchI tarahaseM vartane lge| thoDe samayake vAda jyotiSa zAstrAdi vidyAdvArA atIta anAgata vartamAna kAlake jAnakAra naracandrasyUri vahAM padhAre / una mahAtmAoMke padhAranese sarva nAgarikoMkoM anahada harSa huA, vizeSataH vastupAla AdikoM isa mahAmunirAjake samAgamaseM bar3A lAbha yaha huA ki unakA mana duHkhase mukta hokara dharmameM sthira hogayA / naracandrasUrijI nimitta zAstrame baDe pravINa the| unhoMne una bhAgyavAnoMkA bhAvi mahodaya jAnakara zrIsiddhAcalajIkI yAtrA karanekA, arthAt-zrIzatruJjaya mahAtIrthake saMgha nikAlanekA upadeza diyA / ___ amAtya saMgha lekara pAlItANe gaye / AcArya mahArAjake satata paricayase unakI dharmabhAvanA dina pratidina khuba dRDha aura umadA sthira hone lagI, sAhacarya acchA ho, yA burA, apanA phala jarUra dikhAtA hai| ___ jaba vaha lauTakara pIche Aye tava gurjarapati vIradhavalane unako apane maMtrIpadapara pratiSThita kara liyaa| aneka itihAsakAroMkA mata hai ki-"vanarAjake pitA jayazikharIke mAranevAle kannojake rAjA bhUvaDane gujarAtakI rAjadhAnI-jayazikharIke maraneke bAda apanI laDakI millaNadevIkI zAdIke vakta use usake dAyajemeM dediithii| millaNadevI tAjiMdagI gujarAtakI AmadanI khAtI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahI, AkhIrame marakara usI apanI pUrvabhavakI iSTa rAjadhAnIkI adhiSThAyaka devI huI / usane bhAvikAlame mlecchoMke AkramaNase apanI gaurjaraprajAko bacAneke liye, vIradhavalase svagname Akara vastupAla tejapAlako maMtrI banAnekA upadeza kiyaa| sukRtasaMkIrtana kAvyameM likhA hai ki-"kumArapAla rAjAne apane rAjyavaMzadharoMkI aura pUrvakAlame putrasama pAlaNa kI hui gurjarabhUmikI mlecchoMse rakSA karAneke liye devabhUmise Akara vIradhavalako svapna diyA ki rAjyake vacAvake liye ina bhAgyavAnoMko apane maMtrI bnaalo|" matalava-itanA to ubhayataH siddha hai ki-devakI sahAyatAse vastupAla bandhusahita maMtrIpadapara pratiSThita hue / ||prbhaav // "duSTasya zikSA ziSTasya pAlanam" isa nyAyako Adara denA unhe baDA rucikara thA, vIradhavalake adhikAriyoMse eka AdamI aisA SaDyaMtrI thA ki usase tamAma rAjasabhA khaupha khAtI thii| kisI kisI vakta vaha rAjAko bhI lAla AMkha dikhAkara davA detA thA, usakI anyAyavRttiko jAnakarabhI koi kucha nahIM bola saktA thA / parantu-"sanmArgaskhalanAdbhavanti vipadaH prAyaH prabhUNAmapi" isa mahAvAkyase usake sahAyakahI use kaTagrasta karanekI koziza karane lge| senAke mukhya mukhya AdamI vastupAlake pUrNa rItise anuyAyI the, devatAkI sahAyatAse yaha isa padapara baiThe the to on
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 bhalA kisakI tAkAta thI ki inakI AjJAko na mAnatA hai, kucha khAsa khAsa rAjya hitacintakoMkI marajIse maMtrI vastupAlane usako pakaDakara kaida kiyA, aura antyame 1900 azaraphiyAM daMDa lekara choDadiyA / isa banAvase vaha bahuta kucha uchalanA kUdanA cAhatA thA parantu - "yasya puNyaM calaM tasya " tapate hue madhyAhnake sUryake sAmane najara TikAne kI zakti kisakI thI ? / " ziSTasya pAlanam " isa vAkyako unhoMne somezvara bhahameM caritArtha kiyA thA / somezvara- vIradhavala ke gRhasthaguru brAhmaNa the vastupAlatejapAla rAjAke hitacintaka - sacce salAhakAra, prajAke ekAnta hitavatsala, the, isavAste somezvara unapara phidA phidA huA huA thA | thoDese antarake dharmabhedake khaTakekobhI mahAmaMtriyoMne apanI madhyasthavRtti se dUra kara diyA thA / vasa somezvara aura dono maMtriyoMne saMsArame trimUrttirUpako dhAraNa kara liyA thA / // digvijaya // vastupAlake bApa dAdA isI kAmako karate Ae the ki jisapara Aja inakA adhikAra thA, isaliye rAjyake kAryoM ko sirpha dohI nahIM kintu hajAra netroMse dekhanekA hajAroM kAnoMse sunanekA unakA pharja thA / jaba unhone dekhA ki khajAnemehI bahuta kamI hai to unako eka cintA utpanna huI, unhone socA ki - "koSa eva mahIzAnAM paramaM balamucyate " dhanasaMpattike lAbhakA upAya
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 socakara unhoMne rAjAko kahA prabhu ! Apake pramattabhAvako dekha hamezA mAtahada rAjAloga khananI denese inkArI horahe haiM isaliye eka daphA Apako pRthvIdarzana karanekI khAsa prArthanA hai / rAjAke isa bAtake svIkAra karanepara maMtrIne phaujako zIghra hI tayyAra kara liyA / acche zubha muhUrtameM prayANa kiyA gayA / pahale choTe choTe rAjAoMko vaza kara unase dhana aura hAthI ghoDe payAde lekara saurASTrapara caDhAI kI / sarva kAryoMkI siddhise sahAyaka "zrIzatruJjaya" tIrthakI yAtrA karake rAjAne saurASTravijaya zuru kiyA / saba rAjA - oMko sara karate hue Apa varNathalI phuNce| vahAMkA rAjA ApakA zura - ( susarA ) lagatA thA, para Aja khuda rAjA vahAM maujUda nahIM thA kintu usake sAMgaNa aura cAmuMDa do ashavatara vIradhavala rAjAkI rANI aura vastupAla tejapAlAdike samajhAnepara bhI apane abhimAnako na choDakara sAmane laDaneko Ae, maMtrIkI yukti aura punyaprabalatAse unako raNabhUmi mArakara rAjAne unake bhaMDArameMse dazakroDa sonAmohara, 14 sau uttama ghor3e aura 5 hajAra sAmAnya ghoDe liye / isake alAvA uttama maNI mANeka - divyavastra-divyazastra Adi sAmagrI lekara sAMgaNa aura cAmuMDake 1 yaha gAma jUnAgaDha se dazamAIlake lagabhaga hai relvekA eka sTezana hai, muMbaI ke raIsa dAnavIrazeTha devakaraNa mUlajI yahAkehI vatanI hai. yahAM kucha varSa pahale zrIzItalanAtha svAmIkI vaDI UMcI pratimA jamIname se nikalI thI seTha devakaraNa bhAIne vaDA vizAla maMdira banavAkara vaha mUrti usa maMdirame sthApana kI hai /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 laDakoMko vaNathalIke rAjyapara baiThAyA vahAM zrIvIraparamAtmAkA caitya banavAkara usame pratimAjIkI pratiSThA karAkara eka mAsa vahAM rahakara Apa jaba Age baDhane lage tava sarva tIrthoMke siratAja giranAra tIrthako dekhA, maMtrIsahita Apa giranArapara gaye, neminAtha prabhukI bhaktipUrvaka pUjA kii| vastupAlase tIrthakI mahimA sunakara Apa baDe prasanna hue, eka gAmabhI bheTa kiyA, aura calate 2 prabhAsapATaNa pahuMce / somezvara mahAdevake darzana kara ekalAkha sonaye bheTakara Apa dIvavandara pahuMce, vahAM kumArapAlake vanavAye caityako dekhakara Ananda manAte rAjA-maMtrI talAje pahuMce, vahAMke rAjAne inako jAtimaMta kei ghoDe bheTa kiye / vahAM unako zrIzatruJjaya mahAtIrthakI AThavIM TUka tAladhvajagirike darzanoMkAbhI apUrvalAbha huaa| __ isa tarahakI digyAtrA kara kroDoM rupayoMkI saMpatti lekara maMtrIsahita rAjA dhaulake Aye, aura sukhase apane jIvanako vyatIta karane lge| "eka anokhI aura vikaTa ghaTanA." yA matirjAyate pazcAt , sA yadi prathamaM bhavet / na vinazyettadA kArya, na haset ko'pi durjanaH // 1 // mAravADadezake jAvAla nagarame samarasiMha cauhAna rAjya 1 yaha tIrtha pAlItANAse 10 kosake phAsalepara bhAvanagara sTeTameM talAjA nAmase prasiddha hai|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 karatA thA, usake cAra laDake baDe sUravIra the / baDekA nAma udayasiMha thA, aura usako pitAne rAjagAdI dI huI thI / choToMke kramavAra nAma the- sAmantapAla 1 anaGgapAla 2 aura trilokasiMha 3 / udayasiMhakI rAjasattAmeM choTe tIna bhAiyoMko AjIvikA pUrI na milanese vaha rAjya choDakara cale gaye | aura vastupAlakI kIrtti sunakara dholake Aye / vastupAlake pUchane para unhoMne apanA sArA hAla sunAdiyA / vastupAlane apane - khAmI rAjAko unakI mulAkAta karAI aura sArA hAla kaha sunAyA / rAjAne bhojanasamaya unako sAtha baiThAkara bhojana karAyA, aura pUchA ki kaho tuma kitanI AjIvikAse hamAre pAsa raha sakte ho ? | sAmanta pAlane kahA- rAjAdhirAjakI tarphase eka eka bhAIko dodo lAkha azaraphiyeM milanepara hama tAvedAra hajUkI chAyA rahaneko utsuka haiM / rAjAne isa vAtapara anAdara prakaTa karate hue kahA do do lAkha azaraphiyeM ? do lAkha azaraphI kisako kahate haiM ? do lAkha ke hisAba se tuma tIno bhAiyoMko 6 lAkha sonAmohara denI cAhiye to khyAla karo ki 6 lAkha sonAmoharoMme hama kitane bhoMko naukara rakha sakate haiM ? yaha bAta asaMgata hai, tuma khuzIse rahanA cAho to yogya vArSikapara raho, nahI to tumArI icchAnusAra anya sthAna DhUMDhalo | itanA sunatehI rAjakumAra vahAMse cala nikale / vastupAla tejapAlane rAjAko
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 aneka taraha samajhAyA ki khAminAtha ! saMgraha kIhuI nirmAlya vastubhI kabhI kAma detI hai to yaha cauhANa rAjaputra Apake Azraya Akara AjIvikAke saMkocase anyatra cale jAveM yaha rAjAdhirAja gurjarapatikI vizada kIrtime kalaGka hai / itanA kahanepara bhI rAjAne udhara lakSya nahIM diyA / vaha loga gurjarasImAko choDakara bhadrezvara nagarame rAjA bhImasiMhakI sevAmeM pahuMce / bhImasiMha pahalehI vIradhavalakA virodhI thaa| usane jaba sunA ki yaha rAjakumAra vIradhavalakA apamAna khAkara Aye haiM to usane eka eka bhAIko cAra cAra lAkhakA varSAsana dekara apanepAsa rakhaliyA !!! daivayoga-cIradhavala aura bhImadevameM laDAI zuru huI, laDAIkA kAraNa sirpha itanAhI thA ki-bhImasiMhake bhATane Akara vIradhavalakI sabhAme apane svAmIke gIta gAye jisase vIradhavalako gussA AyA / vIradhavalako laDAIme Ae sunakara jAlorI subhaToMne kahalAyA ki-"tumane hamArA apamAna kiyA hai isaliye kala savere hama yuddhabhUmimeM usa vairakA badalA leMge ! (6) lAkha dramma kharcakara tumane jo yoddhe tayAra kiye hoM unhe khUba sannaddhavaddha kara rakhanA / " vIradhavalane usavakta bhI isa bAtako hAMsImeM nikAla diyaa| dUsare dina yuddha zuru huA, sAmantapAla aura usake dono bhAiyoMne gurjarapatike sAmantoMko mAra bhgaayaa| sAmane Aye hue vIradhavalake sirame bhAlA mArakara usakobhI jamInapara girAdiyA / 1 aajiivikaa|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrya asta ho cukA thA, laDAI baMda hogaI / vastupAlane kuza* lapUrvaka apane svAmIko azvArUDhakara apane taMbume phuNcaayaa| rAtako upacAra karanepara rAjA nIroga hogyaa| __ idhara bhImasiMhake subhaToMmeM paraspara khaTapaTa jAgI, isaliye bhImadevake maMtrIjanane use yaha hI salAha dI ki-vastupAlamaMtrI buddhikA khajAnA hai vaha kisIbhI taraha ApakA parAjaya karegA, itanI salAha ho rahI thI itanemeM udharase khabara milI ki-cIradhavala to acchA bhalA caupaTakI bAjI khela rahA hai, yaha sunakara sabako nizcaya huA ki inake pAsa sarvaprakArakI sAmagrI pUrI hai aura hamAre subhaToMmeM phUTa hai isavAste sulaha karalenIhI acchI hai| ___ zarata likhIgaI ki-"bhImasiMha apane rAjyase santoSa manAleveM / Ajase lekara hamArI kacaharIme apane dUtako bhejakara apanI prazaMsA sunAkara hame na satAveM / hamabhI inhe na satAveMge" basa dono tarphake maMtrilogoMke dastakhata hogaye / aura vIradhavala saparivAra gujarAta calA AyA / magara vIradhavalako isa bAtakI baDI coTa lagI ki maiMne apane zaraName Aye hue subhaToMkA tiraskAra kyoM kiyA? parantu upAya kyA hosakatA thA ? AkhIra "gataM na zocAmi" kahakara maMtriyoMne unake duHkhako bhulA diyaa| __ pahale kahA jA cukA hai ki-bhImasiMhake subhaToMmeM paraspara kusaMpa phelagayA thaa| usakA pariNAma yaha huA ki jAlorI subhaToMkI cekadarI huI, vasa phira kahanAhI kyA thA? "apamAne na tiSThanti siMhAH satpurupA gajAH / "
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 ' idhara vastupAla tejapAla isI hI yatnameM the ki-apanA AdhA rAjya dekara bhI sAmantapAla vagairahako bhImasiMhase pRthaka jarUra karanA unakI AzA saphala huI, sAma-dAma-daNDabheda-jisa kisIbhI nItise kArya siddha hosakA unhoMne kiyA, AkhIra ekadina unake usa udyamakA yaha phala AyA ki sAmantapAla Adi 3 hI bhAI bhImasiMhako choDakara vIradhavalake pAsa Agaye, rAjAne unako baDe baDe gAma inAma diye| bhImasiMhase phira laDAI zuru huI, bhImasiMhakI hAra huii| bhadrezvarakI phatahameM rAjAko 7 kroDa sonAmohareM-dazahajAra ghoDe mile| ___ aba cAroM ora vIradhavalakI vijayapatAkA pharakane lagI, dizA dizAse hAthI ghoDe gAma maNi mANika sonA rupayA vagairahakI bheTeM Ane lagI, tamAma rAjA vIradhavalakI AjJAko mAna dene lge| __ godharekA rAjA dhuMdhala pahale gujarAtake mahIpatiyoMko bhalIbhAMti mAna detA thA, paraMtu aba kucha arasese parAmukha huA baiThA thA, rAjA vIradhavalane usako parAsta karaneke liye apanI phauja dekara tejapAlako bhejaa| dhuMdhalako krodha AyA ki yaha bakAla caNika mujhapara hathiyAra calAyegA ? merA sAmanA yaha karegA ? huA bhI aisAhI ki dhuMdhalake siMhanAdako sunakara vIradhavalake vIra yoddhe saMgrAmake maidAnako choDakara bhAga cale / tejapAlane sAyaMkAla sabako bulAkara inAma vAMTA aura unhe utsAhita kiyaa| Avu04
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 dUsare dina phira laDAI zuru huI, Aja tejapAla aura dhuMdhalakA mukAbalA thA, tejapAlapara dhuMdhala ekadama TUTa paDA) usa vakta to tejapAlane apanA bacAva karaliyA, parantu Age nibhanI muzakila thI, tathApi maMtrIzvarakA puNyodaya baliSTha thA / usane gurumahArAjake diye "bhaktAmarastotra" ke do zlokoMko AmnAyasahita yAda kiyaa| ___"acintyaprabhAvo hi maNimatraupadhInAm / " smaraNamAtrasehI tejapAlane dekhA to apane dono khaMbhoMpara baiThe hue kapardiyakSa aura ambikAmAtAke darzana hue, isase usako nizcaya hogayA ki-merA jaya hogA / pracaNDa pavanase vAdaloMkI taraha dhuMdhalakI phauja bhAgagaI aura tejapAlane uchala kara dhuMdhalako pakaDA / bandhanoMse bAndhakara use piJjareme DAladiyA aura vahAM apane svAmIkI AjJAko varatA kara 18 kroDa azaraphiyAM, cAra hajAra ghoDe, mUDhaka pramANa motI, divyazastra, astra, lekara matrIzvara gujarAtako ravAnA huA, rAsteme unhoMne baDodAmeM AdIzvara prabhuke mandirakA uddhAra karAyA / DabhoIme mahAdevake mandirame lAkhoM ru. bheTa diye, pArzvanAthasvAmIkA navA mandira karavAyA, nagarakA koTa vanavAyAcAMpAgaDha aura pAvAgaDhapara aneka jinamandira banavAye / maMtrIrAja apane svAmIke Adezase intajAmake vAste - - 1 yaha donoMzahara baDaudA zaharase karIvana (20) kosake phAMsalepara baDaudAse IzAna kUName AjabhI isIhI nAmase mazahUra zUnya paDe hai, baDaudAke jaina loga yahA yAtrAke liye jAyA karate haiN|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 khaMbhAta Aye, vahAM sadIka nAmaka eka dhanADhya madAndha manuSya rahatA thA, vaha vaDAhI ghamaMDI thA / kabhI kabhI vaha garIboM ke sAtha ghora anyAya kara diyA karatA thA, tobhI use koI kucha kaha nahI sakatA thA, vaha aisA to abhimAnI thA ki kisI kisI choTe moTe rAjA ko bhI kucha hisAvame nahI ginatA thA / jo koI rAjyAdhikArI khaMbhAtake adhikArapara AtA thA usako sadIkake pAsa milaneko jAnA paDatA thA / "bharuca" vandarake rAjA zaMkhake sAtha usakI mitrA thI, vaha rAjA use apanA Atmabandhu samajhatA thA / vastupAla maMtrIne usake kiye eka aparAdhake nirNayake liye use apane pAsa bulAyA, parantu usane amAtyakA aura rAjA vIradhavalakA tiraskAra karanemeMbhI kasara na kI / maMtrI ne kahalAyA ki - " rAjyasattA balIyasI" hai, tumako hamAre pAsa Akara pUchI huI bAtoMkA javAba denA khAsa jarUrI hai, eka to aparAdha karanA aura dUsarA rAjyako bhI tRNavat mAnanA bhayaMkara doSa hai / sadIka ina saba bAtoMko baDe anAdarase sunA na sunA kara diyA, itanAhI nahI balki apane mitra zaMkhake pAsa manamAnI maMtrIrAjakI zikAyata bhI kI / zaMkhakI aura vastupAlakI Apasame laDAI macI, jayakI varamAlA vastupAlake galemehI paDI / dharmazAstroMkA pharamAna hai ki "yatra dharmo jayastatra" philahAla zaMkhakI hAra huI, usake khajAnemese vastupAlako bahuta dhana milA / isa bhujAke TUTa jAneparabhI sadIkakA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 mAna na gayA / usane vastupAlako kahalAyA ki tujhe maiM acchI taraha jAnatA hUM, tuMbhI merAhI bhAI baniyA hai, mere subhaTakI lAla AMkha hote hI terI nazAbAjI utara jAyagI / isa taraha usake bakavAdako sunakara maMtrIne apane sainikoM ko sAtha liyA aura usake gharako jA gherA / yahabhI jAnalenA jarUrI hai ki - vastupAla apane puNyavalase baliSTa hokara bhI sAthame sAdhana pUrA rakhatA thA / 1800 subhaTa aise sUravIra inake aMgakI rakSA karanevAle the ki jo devatA se bhI yathA tathA pIche nahI haTate the / 1400 sAmAnya rajapUta jo ki - dUsare darjeke yoddhe hokarabhI vijayako prApta kara sakate the / isake alAvA 5000 nAmI ghoDe, 2000 utkRSTa gativAle pavanavega ghoDe, 300 dUdha denevAlI gaue~, 2000 balada, hajAroM UMTa aura hajAroM dUdha denevAlI bhaiMse thIM / 10000 to unake naukara cAkara the / tInasau hAthI jo unako rAjAoMkI tarphase bheTa mile hue the / unakA mantavya thA ki rAjyakarmacArI gRhasthakA jIvana paisepara nirbhara hai, isa vAste vaha 4 kroDa azaphiyeM aura AThakoDa mudrAe~ hamezaha apanepAsa jamA rakhate the / unakI mAnyatA thI ki " puNyaM puNyena vardhate" isIhI vAste vaha dIna duHkhiyoMko apane kuTuMba ke samAna pAlate the / dIna, duHkhI, Artta, aura guNAdhikoMke uddhArake liye vaha pratidina 10000 dramma kharcA karate the /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasa aba maMtrIrAjake subhaToMne sAmane Ate sadIkake subhaToko mArapITa kara bhagAdiyA, aura mithyAbhimAnI sadIkako pakaDakara maMtrIdevako sauNpaa| ___ vastupAlane apane yoddhAoMko AjJA dIki-anyAyI manupyakI saMpatti sarpako dUdhakI taraha svapara donoMko hAnikAraka hai, isavAste isakI kula saMpatti lekara rAja daravArame dAkhala karo / usake gharakI talAzI lene para 5000 sonekI iMTeM, 1400 ghoDe, aurabhI ratna maNi mANika vagairaha cIjeM jo sAra sAra thIM so rAjyake AdhIna kI gaI aura sadIkako isa zaratapara choDAgayA ki tumane Ajase kisI bhI garIbase anyAya nahI karanA, aura rAjyakA apamAna nahI karanA / __ zaMkharAjAko jItakara maMtrIrAja jaba khaMbhAta Arahe the taba . unake Aneke pahale kisI devIne siMha para savAra ho AkAzame khaDI rahakara nagarake logoMko kahA thA ki-"vastupAlatejapAla nyAyake pakSapAtI haiM / dharmakI mUrti haiM, dInoMke bandhu aura prauDhapratApI haiM, inakI avagaNanA kisIne na krnii"| ___ yaha devavANI nAgarikalogoMne sunI, aura yaha bAta phailatI phailatI sarva bhUmaMDalame phailagaI, jisa jisa rAjA mahArAjA sAmantamaMDalezvarane yaha daivI AjJAko paraMparAsebhI sunA, usane puNyAdhika samajhakara vastupAla tejapAlako bheTa upahAra bhejane zuru kiye / mahAtmA bhartRharIne satya kahadiyA hai ki-"puNyAni pUrvatapasA kila sazcitAni, kAle phalanti puruSasya yathA hi vRkSAH // " dina pratidina lakSmIse-sattAse-tejase-pratApase
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dharitrIseM - koSa aura koSThAgArase baDhate hue maMtrIrAja dharmArthakAmase apane amUlya jIvanako saphala aura sArthaka karate hue anyAnya kAryoMse nivRtti pAkara dholake pahuMce the kipUrvasaMcita zubhakarmo ke yogase zrInayacandrasUrijI bhI grAmAnugrAma vicarate hue dhaulake padhAre / // gurUpadeza aura sevAdharma // maMtrIrAja saparivAra gurusevAme hAjara hue / sUrijIne dharma . dezanA dete hue dAna dharmako khUba puSTa kiyA / supAtradAna 1 abhayadAna 2 dharmopaSTaMbhadAna 3, ina tIna hI prakAroMmeM sarvaprakAkA samAveza karake dAnakI karttavyatAko aise jozIle zabdoM meM varNana kiyA ki bhikSAcarakobhI dAna denekI ruci paidA hojAya / vizeSa phala yaha AyA ki vastupAla tejapAlake maname dRDhatara yaha dhAraNA hogaI ki - "lakSmyAbharaNaM dAnaM " yaha vacana TaMkazAlI hai, tatkAla hI dono bhAiyone usa upadezako saphala kara dikhAyA / * jahA~para sadAkAla annapAnI diyA jAya aisI aneka dAna zAlAe~ banavAI | rasoiyoMko hukama karadiyA ki sarvajIvAtmA 'hamako samAna hai, yAcaka cAhe kaisI bhI hAlatame Ave usako muMhamAMgI vastue~ khilAo / gau vagairaha caupadoM ko kabUtara vagairaha pakSiyoMko yAvat jalacara-thalacara khecara Adi sarvajIvoMko dAna do / manuSyoMkI vizeSa bhakti karo, kAraNa ki - manuSya jIte raheMge to vaha anyajIvoMkA rakSaNa kara sakeMge / sarva jIvoMko anna zuddha karake khilAo, pAnI chAnakara pilaao|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ __sArvajanika davAkhAne kholakara usame dhanvantari jaise vaidyoMko niyukta karadiyA gayA, vImAroMkI sArasaMbhAlake liye kuzalaparicAraka (naukara ) rakhe gaye, jo rogiyoMko hara tarahase ArAma pahuMcAe~ / rogiyoMke sonekI zayyAeM, vichAnekI talAiyeM, jaMgala pizAbake liye svaccha makAna, gAya, baila, ghoDe, Adi jAnavaroMkI cikitsAke sAdhana unakI khorAkake yogya padArtha, pazuoMke baiThane uThane phiranekI jagaheM, unakI saphAI, vaidyoMkI pUrI AjIvikA, naukaroMko ucita tanakhAha aura inAma, davA khAneke naukaroMko khAsakara yaha AjJA dIgaI thI ki vaha alpa AraMbhase auSadhiyAM tayAra kreN| jina aupadhiyoMme jIva par3e hue hoM unako kAmameM na leM, pratyeka vanaspatise kArya siddha hoya to sAdhAraNako na kATe, jo kAma sUkhIse saratA hai usake liye harIko na kaatteN| agara sUkhIse nahI saratA to harikobhI kaatteN| . ina saba kAryakartAoMke pratyeka kAryapara khuda donoM bhAiyoMkInigarAnI rahanese kAryavAhaka baDI sAvadhAnIse kArya karate the| rogI loga gharoMmeM vaha ArAma nahI pAte the ki jo unhe jagat vatsala vastupAlake auSadhAlayoMme milatA thaa| ||saamaajik TippaNiyAM // jaina zAstroMkA pharamAna hai ki-annake dAnase, pAnIke dAnase, makAnake denese vastrake denese, hitakArI mIThA vacana bolanese, guNIjanako namaskArake karanese, manadvArA savakA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 bhalA cAhane se, kAyAse paropakAra karanese, zubhapravRtti karane karAnese, zayyA, saMthArA, Asana Adike denese, jIva puNyakA bandha karatA hai / maMtrIrAja zaradIkI mausama AtehI lAkhoM rupayoMke kapaDe garIboM ko bAMTa dete the / munirAjoMko zuddha nirdoSa kalpanIya vastra denekA to unakA parama karttavya hI thA / jahAM sunAjAtA ki manuSya yA pazuoM ko pAnIkI kucha taMgI paDatI hai vahAM tatkAla kue, tAlAva khodAkara prANiyoM ko sukhI karate the / maMtrIrAjane aise hajAroM jalAzaya khudavAye the, aura hajAroM hI bhAge TUToM kI murammateM karavAI thI / hajAroM sarAya~ aura Tari dharmazAlAe~ Apane nayI banavAI thI / AkhIra itanA hI kahanA basa hai ki kaliyugako Apane sat yugakA veSa pahanAkara usakI zakalako vilakula badala diyA thA / // kucha khAsa bAteM // vastupAla tejapAla ke anupamacaritake viSayame saMskRtake aneka grantha maujUda haiM, jaise ki - kIrttikaumudI 1 sukRtasAgara 2 vasantavilAsa 3 vastupAla tejapAlaprazasti 4 vagairaha vagairaha, parantu sabame baDA grantha hai - jina harSaka vikRta " vastupAla - caritra" isa savistara caritrakA gujarAtI bhASAntarabhI zrIjainadharmaprasAraka sabhA bhAvanagarakI tarphase chapacukA hai / uparyukta caritragraMthoMse aura unake kiye kAryoMse nizcaya hotA hai ki jaise caulukyacintAmaNi mahArAja kumArapAla pakke jaina dharmAnuyAyI the, vaise vastupAla tejapAlabhI baDe MUS
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmacusta aura kriyArucivaMta the, Apa sirpha zraddhAmAtrase yA vacanamAtrasehI jainadharmake upAsaka nahIM the, balaki Apane jaina dharmake vAste apane tanamana aura dhanako kuravAna karadiyA thaa| ___ Apa 12 vratadhArI zuddha zrAvaka the, Apane paMcamI tapa,vIsa__ sthAnakatapa, aura caturdazI tapako niraticAra pUraNa kiyA thA / ___ vastupAlakI lalitAdevI aura saukhyalatA do striyeM thii| lalitAdevIne navakAra tapakI ArAdhanA kI thii| aura saukhyalatA ne navakAra maMtrakA koTi jApa kiyA thaa| 1 navakAra maMtrake 68 akSara haiM unakI ArAdhanAkI vidhi yaha hai ki"namoarihaMtANaM" isa Adyapadake sAta akSara haiM, so sAta akSaroM ke pramANameM lagAtAra sAta upavAsa karanese pahale padakI ArAdhanA hotI hai / "namo siddhANaM" isa dUsare padake pAca akSaroke pramANameM pAMca upavAsa karanese dUsare . padakI ArAdhanA hotI haiM / garja-do mahIne aura 16 diname yaha tapa pUrA hotA hai, usame 68 upavAsa aura 8 dina pAraNeke Ate haiN| isa granthake likhaneke samaya paramopakArI guru mahArAja zrImadallabhavijayajI mahArAjakI chatrachAyAme rahakara tapasvI zrIguNavijayajI isa tapako kararahe haiN| isI parama upakArI kI sevAme rahakara tapasvIjI guNavijayajI ne vi. saM. 1974 ke sAla rAjanagara amadAvAdame siddhi tapa kiyA thA, itanAhI nahI balki isa tapasvI munine Ajataka 6 vAra yaha tapa kiyA hai| 2 AdamI hamezaha TekapUrvaka kArya kare to "TIpe TIpe sarovara bharAya" isa kahAvatake anusAra bahuta kucha kAma karasakatA hai| jagadguru vijayahIrasUrijIke paTTadhara AcArya zrI "vijayasenasUrijI" ne sADhe tIna kroDa navakAra ginethe| vartamAna kAlame kAThiyAvADake lakhatara gAmake rahIsa rAjya kArabhArIphralacaMda dIvAnane rAjyakAryamese thoDI thoDI phurasada nikAlakara navakAra mahAmaMtrakA jApa zuru rakhA / AkhIra hisAva ginanepara mAlUma huA ki phUlacaMda bhAIne apanIjindagImeM (81) lAkha navakAra gine haiN|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 tejapAlakI strI " anupamA devI" ne nandIzvaratIrtha tapa Adi aneka tapa kiye the / jainAcAryoM ko dUra dUrase bulAkara unhone una tapasyAoMke udyApana ( ujamaNe ) bhI baDe ADaMbarase kiye the / vastupAla - tejapAlake karAye ujamaNoMkI rIti bhAMtikA varNana sunakara A~khoMse Anandake AMsu Tapakane lagajAte haiM / Apane siddhAcala - giranAra - tAraMgA hila - pAvAgaDha - Abu sammetazikhara Adi tIrthopara jinamandira banavAye the / mAlavAmaMDana sAcora nagarame mahAvIradevakI yAtrAme teja pAla maMtrIne lAkhoM rupaye kharca kiye the / isa tIrthame jo carama tIrthaMkarakI pratimA hai usakI pratiSThA vIranirvANase 70 varSake bAda ratnaprabha sUrijI ne apane hAthase karAI hai, aura aneka zAsanaprabhAvaka sAdhu zrAvaka yahAM Aye haiM / siddhAcala giranArakI 12 yAtrA Apane baDe baDe saMgha nikAla kara kI thI / 13 vIM yAtrA karane jA rahe the ki kAThiyAvADake lIMbaDI gAmake nikaTavartti "aMkevAlI" gAmameM vastupAlakA svargArohaNa huA / kapardiyakSake kahane se unake mRtaka zarIrakA siddhAcala para agnisaMskAra kiyA gayA / tejapAla zaMkhezvara pArzvanAthakI yAtrA karane jArahe the ki rAsteme unakA kAla hogayA prabaMdha graMthoMse pAyA jAtA hai ki tejapAla zaMkhezvara pArzvanAthakI yAtrA karake vApisa Ara hethe ki rAsteme unakA aMtakAla hogayA / vastupAla tejapAlane aneka muniyoMko sUripada dilAe / Apa sAlabharame tIna daphA sAdharmI vAtsalya kiyA karate the /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 // sAhAseka kArya-aura-rAjadatta pAritoSika / / ___ sadIka nAmaka mitthyAbhimAnIko namAnese rAjA vIradhavalane caritra nAyaka vastupAlako "sadikakulasaMhArI" aura usake mitra bharuca baMdarake adhipati zaMkhanarezako svAdhIna karanese "zaMkhamAnavimardana" yaha do viruda diye the| nayacaMdrasUrijI mahArAjane unhe yaha zikSA dIthI ki"vAdalakI chAyAkI taraha manuSyakI mAyA ( saMpatti ) sthira nahI rahatI, isavAste isase lokopakArI kAma karake apane nAmako amara banAlenA, yaha tumArA parama kartavya hai| tumAre isa darje pahuMcane parabhI tumAre sAdharmI bhAI bhUkhe mareM, yaha AMkhoMse dekhA nahIM jaasktaa| are bhAgyavAno! vicAranekA viSaya hai ki kauAbhI apanI prAptavastuko bA~Take khAtAhai to manuSyakA to pharjahI hai| sarijIkA yaha upadeza kaisA samayocita thA ? Ajake dharmopadezaka mahApuruSoMkA isa viSayame dRSTipAta honA kitane mahattvakA hai ? kisI kavine eka sUkta kahakara isavAtakA khUba samarthana kiyA hai / kavi kahatA hai"agara behatariye kaumakA kucha dilame hai armaan| ho jAo mere dosto! tuma kaunapara kurvAna // sote uThate baiThate tuma kaumakI sevA kro| nAma raha jAegA bAkI vakta jAegA gujara // 1 // " isa guru mahArAjake akasIra upadezako sunakara maMtripuMgavoMne yaha abhigraha dhAraNa karaliyA ki-"samAnadharmi zrAvaka
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvikAoMke uddhArame hamane prativarSa eka kroDa dramma avazya kharcanA, isase jyAdAto vyaya karanA parantu kamatI nhiiN"| maMtrIzvarako isa niyamakA pAlana karate dekhakara sarizekharane "jJAMtipAlanavarAha" kA khitAba diyA thaa| // tIrthayAtrAkA samAroha // eka samaya zrInayacandrasUrijIkA patra AyA, maMtriyoMne use guruprasAda samajhakara AdarapUrvaka zirodhArya kiyA, vAMcakara sakala kuTuMbako saharSa sunaayaa| patra dvArA sUrijImahArAjane yaha AjJA kI thI ki-"Apa dono hI bhAiyone pahale zrIsiddhAcalajIkA saMgha nikAlA usa vakta ApakI itanI haisIyata nahIM thI, Aja Apake pAsa sarvaprakArakI sAmagrI hai isaliye yadi tIrthAdhirAjakI yAtrAkA lAbha liyA jAya to bahuta harSakA kAraNa hai| isa patrako vAMcakara akhila maMtrikuTuMbane jo harSa manAyA thA usako jJAnIvinA kauna kaha sakatAthA / 1 harSakA samaya hai ki jaina jAtime AjabhI aise aise udAra gRhastha saMsArakA upakAra aura uddhAra kara rahe haiM / muMbaIke prasiddha aura prakhyAta jaina vyApArI-premacaMda-rAyacaMda-ko kula duniyA jAnatI hai balki agreja loga to premacaMdako "vyApArI zahenazAha" ke upanAmase bulAte the, usa premacaMda rAyacaMdane apanI jindagImeM 60 lAkha rupayA paropakArake kAryoMme lagAkara zrIjinazAsanakI dhvajA pharakAI thii| ( dekho sanAtana jainapu. 2-aMka 3-saM. 1906 / hai aura rAjAzivaprasAdasitAre hindake prantha /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarameM nivedana kiyA gayA ki-"Apake caraNopAsaka ApazrIjIkI AjJA pAlana karaneko tayAra haiM Apa zIghra padhAreM, ApazrIjIke vagaira hama kucha nahIM kara sakte, muhUrttakA nirNaya ApazrIjIke padhArane para hI hogA" ___ karuNAsAgara sUrijI ciTThI vAMcakara turatahI dholake padhAre, muhUrttakA nizcaya karake dezadezAntara patra likhegye| lAkhoM manuSya ikaTThe hue| zubhalagnameM zrIsaMgha ravAnA huA / saMghame nAgendragacchake AcArya vijayasenasUrijIne Age hokara sarva kriyA karAI / sUrimaMtrake smaraNapUrvaka saMghapatiyoMke mastaka para vAsakSepa kiyaa| ___ saMghame 36000 mukhya zrAvaka the, unako soneke tilaka diyegaye / nayacandrasUrijIkI dezanAse zrIsaMghakA utsAha aura bhI bddhaa| zrIsaMghake paDAva halake aura anukUla rakhegaye / saMghame hAthI dAntaka 24 ratha maujUda the / 2000 lakaDeke ratha the| 50000 gADe the / 1800 ghoDAgADiyeM thiiN| jo jo saMghapati sAthame the, jinhone pahale saMgha kADhe hue the unake mastaka para chatra dhAraNa kiye jAte the / aise chatrapati saMghaviyoMkI saMkhyA 1900 thii| tIna hajAra 3000 aise manuSya the ki jinako cAmara
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiye jAte the| yeha cAmara kisIko rAjAkI tarphase aura kisIko zrIsaMghakI tarphase mile hue the| 4505 pAlakiyAM thIM / 1800 sAmAnya gADiyAM thiiN| 2200 tapasvisAdhu sAthame the| 1100 digaMbara sAdhu the| 408 vaDe ratha the jinako ghoDe khIMcatethe / 330 ratha aise the jinako vaila khIMcate the / 1800 sukhAsana the| sava milAkara sAta lAkha manuSya the / 303 mAgadha the / 4000 ghoDe the / hajAroM taMbu the| sabake madhyabhAgame devavimAnake samAna vastupAla tejapAlakA taMbu thA / toraNa sahita 700 devAlaya the| vizeSa alaukika ghaTanA yaha thI ki zrIsaMghake Age siMha para savAra hokara aMbikA mAtA calatI thii| unhIke sAtha hAthIkI savArI para caDhe hue kapardI yakSa calate the| yAcaka loga cAro tarphase-"sarasvatIkaMThAbharaNa 1 SaTdarzanakalpataru 2 aucityacintAmaNi 3 saMghapati 4 kavicakravartI 5 arhaddharma-dhurandhara 6 bhojakalpa 7 samastacaityoddhAraka 8 dAnavIra 9 kalikAlavalanivAraka 10jinAjJApAlaka 11 ityAdi virudAvaliyoseM AkAza guMjA rahe the| isa alaukika samArohake sAtha mahAmAtyane AnandAdvaitase siddhakSetra aura giranAratIrthakI yAtrA karake apane samyaktva ranako vizada banAyA aura lAkhoM bhavyAtmAoMko bodhibIjakA dAna diyaa|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 // ananya saMpat // saMgha lekarake maMtrI jaba soraThakI tarpha jA rahe the rAsteme vaDhavANa zahara AyA, vahAM anekaguNasaMpanna "ratnazeTha" nAmaka zAhukAra thA, usake pAsa dakSiNAvattaM zaMkha thA / saMghapati vastupAlake Anese kucha dina pahale dakSiNAvarttake adhiSThAyakane apane svAmI ratnazeThako kahA ki-"mai sAta pIDhiyAMse Apake ghara rahatA hUM, aba vastupAlakA bhAgya sitArA teja hai, maibhI usI hI puNyADhyakI sevA karUMgA, isaliye tuma saMghapatiko Adara pUrvaka ghara bulAnA aura satkAra sanmAna pUrvaka bhojana karAkara bheTame yaha zaMkha unako de denA" ratazeTha vaDA saMtopI thA, usane vaisAhI kiyA aura saMsArameM apUrva yaza prApta krliyaa| ___ vastupAla bar3e vicArazIla the, unakI buddhi zAstrase pariSkRta thI, unake maname yahI kAmanA rahatI thI ki kisI tarahase bhI apane svAmIke manako dharmame joDAjAya to acchA ho / unakA vaha manoratha saphala huA, rAjA vIradha. valane madya 1 mAMsa 2 aura parvadinoMme rAtrIbhojana 3 kA tyAga krdiyaa| vizeSa AnandakI bAta yaha ki usa rAjAdhirAjane sarva pApoMke saradAra "parastrIgamana" rUpa ghora pApakoMbhI choDa diyaa| ||muul viSaya / abhItaka jo kucha kahA gayA hai vaha saba vastupAla tejapAlake saMbaMdhame kahAgayA hai, parantu hamArA asalI vaktavya to
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 Abuke jainamandiroMse hai / jisame vimalamaMtrIkA aura unake banavAe AdIzvarajIke mandirakA varNana hocukA hai / aba 'prasaMgopAtta vastupAla tejapAlakA saMkSipta jIvana kahake unake karAe zrInemicaityakA varNana karanA Avazyaka hai| _zrInaracandrasUrine jaba dekhA ki uttara baMgAlase lekara dakSiNa sAgara taTa takake sarva uttamasthAnoMkA ina bhAgyavAnone uddhAra karAke una sabako to ThIka ThIka rozana kiyA hai, aba sirpha eka AvutIrtha hI vAkI rahagayA hai ki jisapara ina bhAgyavAnoMne abhItaka koI devasthAna nahIM banavAyA, aura banavAnA jarUrIbhI hai, kyoMki avudAcala (Avuparvata ) bhI kailAzakA laghu vAndhava hai / yaha socakara unhone maMtriyoMke Age AvuparvatakA mAhAtmya kahanA AraMbha kiyaa| __ vastupAla tejapAlane khuda vahAM jAkara maukA dekhA, AbukI talATIpara basI huI candrAvatI nagarIke rAjAne unakI baDI ijjata kI, aura sahAyatA dI / isa para unhone vahAM mandira banavAne zuru kiye / zobhana nAmakA eka mistarI baDA kArya kuzala usavaktakA uttamottama AllAdarjekA sUtradhAra ginAjAtA thA, usako mandira banavAnekA kAma sauNpaagyaa| usane 2000 AdamiyoMko apane hAtha nIce rakhakara zrInemicaityako tayAra kiyaa| vi. saMvat 1284 phAlguna mAsameM isa caityakI pratiSThA huii| vizeSa hAla vastupAla caritrase jAnanekI smRti dilAkara isa nivandhako samApta kiyA jAtA hai| ||shriirstu|| 1 kucha saMkSipta hAla pariziSTa naM. 1-2 se jAnA jA sakatA hai| - - -
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-nambara 1. delavADA-arbudAdevIse karIva eka mAila uttara-pUrva meM delavADA nAmaka gAMva hai |jo devAlayoMke liye hI prasiddha hai. yahAMke mandiroMmeMse AdinAtha aura neminAthake jainamandira kArIgarIkI uttamatAkeliye saMsArabharameM anupama haiN| ye donoM mandira saMgamarmarake bane hue haiM. inameMbhI purAnA aura kArIgarIkI dRSTise kucha adhika sundara vimalazAha nAmaka poravADa mahAjanakA banAyA huA vimalavasahI nAmakA AdinAthakA jainamandira hai. jo vi0 saM. 1088 I. sa. 1031 / meM samApta huA thA. isameM karoDoM rupaye lagehoMge. AbUpara paramAra vaMzakA rAjA dhaMdhukA usa samaya rAjya karatA thA. vaha gujarAtake solaMkI rAjA bhImadevakA sAmaMtaho, aisA anumAna hotA hai. usake aura bhImadevake bIca anabana hojAne para vaha mAlavAke paramAra rAjA bhojadevake pAsa calA gayA jo usa samaya prasiddha cittauDake kile (mevADameM) para rahatA thA. bhImadevane vimalazAhako apanI taraphase daMDanAyaka ( senApati ) niyata kara AbUpara bhejadiyA-jisane apanI buddhimAnIse dhaMdhukako cittauDase bulAyA aura usIke dvArA bhImadevako prasanna karavA diyA. phira dhaMdhukase jamIna lekara usane yaha mandira banavAyA. isameM mukhya mandira ke sAmane vizAla sabhAmaMDapa hai aura cAroMtarapha choTe 2 kaI eka jinAlaya haiM. isa mandirameM mukhya mUrti RSabhadeva (AdinAtha) Avu0 5
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. kI hai jisakI donoM tarapha eka eka khaDI huI mUrti hai. aura bhI yahAM para pItala tathA pASANakI mUrtiyAM haiM jo saba pIchekI banI huI haiM. mukhya mandirake cautaraphake choTe 2 jinAlayoM meM alaga 2 samayapara alaga 2 logoMneM mUrtiyAM sthApita kIthIM aisA unapara ke lekhoMse pAyA jAtA hai. maMdirake sanmukha hastizAlA banI hai jisameM daravAjeke sAmane vimalazAhakI azvArUDha patthara kI mUrti hai, jisapara cUnekI ghuTAI honese usameM bahutahI bhaddApana AgayA hai. vimalazAha ke sirapara gola mukuTa hai. aura ghoDeke pAsa eka puruSa lakaDIkA banA huA chatra liye hue khaDA hai. hastizAlAmeM patthara ke bane hue dasa hAthI haiM jinameM se 6 vi0 saM0 1205 ( I0 sa0 1149 ) phAlguna sudi 10 ke dina neThaka Anandaka pRthvIpAla dhIrakU laharaka aura mInaka nAmaka puruSoMne vanacAkara yahAM rakhe the jina sabako mahAmAtya ( baDematrI ) likhA hai. bAkI ke hAthiyoM meM se eka paMvAra ( paramAra ) ThAkura jagadevane aura dUsarA mahAmAtya dhanapAlane vi0 saM0 12 37 ( I0 sa0 1180 ) ASADha sudi 8 ko banavAyA thA. eka hAthI lekhake Upara cUnA lagajAnese vaha paDhA nahIM jA sakA aura eka mahAmAtya dhavalakane banavAyA thA jisa 1 hamArI rAya meM vimalazAhakI yaha mUrti mandira ke sAthakI banI huI nahIM kintu pIchekI banI huI honI cAhiye kyoMki yadi usa samayakI banI huI hotI to vaha aisI bhaddI kabhI na hotI / hastizAlAbhI pIchese banAI gaI ho aisA pAyA jAtA hai, kyoMki vaha saMgamamerakI banI huI nahIM hai aura na usameM khudAIkA - kAma hai usake andara ke saba hAthI bhI pIcheke ho vane hue haiM 1
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ parakA saMvatkA aGka cUneke nIce AgayA hai. ina saba hAthiyopara pahile mUrtiyAM banI huI thIM parantu isavakta unameMse kevala tIna parahI haiM jo caturbhuja haiM. hastizAlAke bAhara paramAroMse AbUkA rAjya chInanevAle cauhAna mahArAva luMDA luMbhA ke do lekha haiM jinameMse eka vi0 saM0 1372 ( I0 sa0 1316 ) caitravadi 8 aura dasarA vi0 saM0 1373 (I0 sa0 1317) caitravadi..... kA hai. isa anupama mandirakA kucha hissA musalmAnoMne toDa DAlA thA jisase vi0 saM0 1378 ( I0 sa0 1321 ) meM lalla aura bIjaDa nAmaka do sAhUkAroMne cauhAna mahArAva tejasiMhake rAjya samaya isakA jIrNoddhAra karavAyA aura RSabhadevakI mUrti sthApita kI aisA lekha Adise pAyA jAtA hai| yahAMpara eka lekha vadhela ( solaMkI) rAjA sAraMga devake samayakA vi0 saM0 1350 (I0 sa01294) mAgha sudi 1 kA eka dIvArameM lagA huA hai. isa mandirakI kArIgarIkI jitanI prazaMsA kI jAve thoDI hai. staMbha, toraNa, guMbaja chata, daravAje Adi para jahAM dekhA jAve vahIM kArIgarIkI sImA pAI jAtI hai. rAjapUtAnAke prasiddha itihAsa lekhaka karnala TaoNDa sAhaba jo Avupara car3hanevAle pahilehI yUropiana the isa mandirake viSayameM li 1 jinaprabhasUrine apanI 'tIrthakalpa' nAmaka pustakame likhA hai ki, mlecchoM (musalamAnoM) ne ina donoM (vimalazAha aura tejapAlake ) maMdiroko toDa DAlA jisapara zaka saMvat 1243 (vi. saM. 1378 IsavI san (1321) meM pahilekA uddhAra mahaNasiMhake putra lallane karavAyA aura caNDasiMhake putra pIthar3ane dUsare ( tejapAlake ) maMdirakA uddhAra karavAyA.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 khate haiM ki hindustAna bharameM yaha mandira sarvottama hai aura tAjamahala ke sivAya koI dUsarA sthAna isakI samAnatA nahIM karasakatA isake pAsahI lUNavasahI nAmaka neminAthakA mandira hai jisako loga vastupAla tejapAlekA mandira kahate haiM, yaha mandira prasiddha matrI vastupAlake choTe bhAI tejapAlane apane putra lUNasiMha tathA apanI strI anupama devIke kalyANa ke nimitta karoDoM rupaye lagAkara vi0 saM0 1287 ( I0 sa0 1231 ) meM banavAyA thA. yahI eka dUsarA mandira hai jo kArIgarI meM uparokta vimalazAha ke mandirakI samatA karasakatA hai isake viSaya meM bhAratIya zilpa sambandha viSayoM ke prasiddha lekhaka pharmesana sAhaba ne apanI pikacarasa ilasTezansa Apha enTa AkiTeka vara in hindustAna nAmakI pustaka meM likhA hai ki isa mandira meM jo saMgamarmarakA banA huA hai atyanta parizrama sahana karanevAlI hinduoMkI TAMkIse phIte jaisI bArIkIke sAtha aisI manohara AkRtiyAM banAI gaI haiM ki unakI nakala kAgaja para banAne ko kitanehI samaya tathA parizramasebhI maiM zaktivAn nahIM ho sakatA yahAMke guMbaja kI kArI 1 vastupAla aura usakA bhAI tejapAla - gujarAtakI rAjadhAnI aNahillavADe ( pATaNa ) ke rahanevAle mahAjana azvarAja ( AsarAja ) ke putra aura gujarAta ke dholakA pradezake solakI ( baghela ) rANA vIradhavalake maMtrI the, jaina dharmasthAnokeLAnamitta unake samAna dravya kharca karanevAlA dUsarA koI puruSa nahIM huA. 2 yahAke zilAlekhameM vi0 saM0 1287 diyA hai paraMtu tIrtha kalpa meM 1288 likhA hai.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 ke viSaya meM karnala TADa sAhiba likhate haiM ki isakA citra tayyAra karanemeM lekhinI thaka jAtI hai aura atyanta parizramakaranevAle citrakArakI kalamakobhI mahAn zrama paDegA. gujarAtake prasiddha itihAsa rAsamAlAke kartA phArbasa sAhabane vimalazAha aura vastupAla tejapAla ke mandiroMke viSaya meM likhA hai ki ina mandiroMkI khudAike kAmameM svAbhAvika nirjIva padArthoMke citra banAye hai itanAhI nahIM kintu sAMsArika jIvanake dRzya vyApAra tathA naukAzAstrasambandhI viSaya evaM raNa kheta ke yuddhoMke citrabhI khude hue haiM / ina mandiroMkI chattoM meM jainadharma kI aneka kathAoMke citrabhI khude hue yaha mandirabhI vimalazAha ke mandirakIsI banAvaTakA hai isameM mukhya mandira usake Age guMbajadAra sabhAmaMDapa aura unake agalabagalapara choTe 2 jinAlaya tathA pIche kI ora hastizAlA hai / isa mandirameM mukhyamUrti neminAthakI hai aura choTe 2 jinAlayoM meM aneka mUrtiyAM haiN| yahAM para do baDe baDe zilAlekha haiM, / jinameMse eka dholakAke rANA vIradhavalake purohita tathA kIrtikaumudI surathotsava AdikAvyoMke racayitA prasiddha kavi somezvarakA racAhuA hai / usameM vastupAla 1 karnala TaoNDa sAhava ke vilAyata pahuMcane ke pIche misija viliyama haMTara blaira nAmakI eka maimane apanA tayyAra kiyA huA vastupAla tejapAla ke maMdira ke guMbajakA citra TaoNDa sAhavako diyA, jisapara unako itanA harSa huA aura usa maima sAhavAkI itanI kadara kI, ki unhone 'Trebalsa ina vesTarna inDiyA' nAmaka pustaka usIko arpaNa karadI, aura use kahA ki 'tuma AbU gaI itanA hI nahIM, kintu AbUko igalaiMDa meM le AI ho,' aura vahI sundara citra unhoMne apanI ukta pustakake prArabhame diyA hai.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejapAlake vaMzakA varNana arNorAjase lagAkara vIradhavalatakakI baghelarANAoMkI nAmAvalI Abu tathA yahAMke paramAra rAjAoMkA vRttAnta isa mandirakI prazaMsA tathA hastizAlAkA varNana Adi haiN| yaha (74) zlokoMkA eka choTAsA sundara kAvya hai. . isIke pAsake dUsare zilAlekhameM jo bahudhA gadyameM likhA hai vizeSakara isa mandirake vArSikotsava AdikI jo vyavasthA kIgaI thI usakA varNana hai / isameM AbUparake tathA usake nIceke aneka gAMvoMke nAma likhe gaye haiM-jahAMke mahAjanoMne prativarSa niyata dinoMpara yahAM utsava karanA svIkAra kiyA thA aura isIse sirohI rAjyakI usa samayakI unnata dazAkA bahuta kucha paricaya milatA hai. ___ ina lekhoMke atirikta choTe 2 jinAlayoMmeMse bahudhA pratyekake dvAraparabhI sundara lekha khudehue haiM. isa mandirako banavAkara tejapAlane apanA nAma amara kiyA itanAhI nahIM kintu usane apane kuTuMbake aneka strIpuruSoMke nAmabhI amara kara diye / kyoMki jo choTe 52 jinAlaya yahAMpara bane haiM unake dvArapara usane apane sambandhiyoMke nAmake sundara lekha khudavA diye haiM pratyeka choTA jinAlaya unameMse kisInakisIke nimitta banavAyA gayAthA / mukhya mandirake dvArakI donoM ora baDI kArIgarIse banehue do tAka haiM jinako loga derANI jeThANIke Aliye kahate haiM aura aisA prasiddha karate haiM ki inameMse eka vastupAlakI strIne tathA dasarA tejapAlakI strIne
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane apane kharcase banavAyA thA aura mahArAja zAMtivijayakI banAIhuI jainatIrtha gAiDa nAmaka pustakameMbhI aisAhI likhA hai jo svIkAra karane yogya nahIM hai / kyoMki ye donoMAle (tAka) vastupAlane apanI dUsarI strI suhaDAdevIke zreyake nimitta banavAye the| suhaDAdevI pattana (pATana)ke rahanevAle moDha jAtike mahAjana ThAkura (Thakkura) jAlhaNake putra Thakkura AsAkI putrI thI aisA unapara khudehue lekhoMse pAyA jAtA hai / isa samaya gujarAtameM poravADa aura moDha jAtike mahAjanoMmeM paraspara vivAha nahIM hotA parantu ina *lekhoMse pAyA jAtA hai ki usa samaya unameM paraspara vivAha hotAthA. __isa mandirakI hastizAlAmeM baDI kArIgarIse banAI huI saMgamarmarakI 10 hathaniyAM eka paMktimeM khaDI haiM jinapara caMDapa, caMDaprasAda, somasiMha, azvarAja, lUNiga, malladeva, vastu * ina dono tAkoMpara ekahI Azayake (mUrtiyoMke nAma alaga alaga hoMge) lekha khudehue haiM, jinamese ekakI nakala nIce likhI jAtI hai:__ OM saMvat 1290 varSe vaizAkha vadi 14 gurau prArabATa jJAtIya caNDapa caNDaprasAda mahaM zrI somAnvaye mahaM zrI AsarAjasuta mahaM zrItejaHpAlena zrImatpattanavAstavyamoDhajJAtIya Tha. jAlhaNasuta Tha. AsasutAyAH ThakurAjJI santoSA kukSisabhUtAyA mahaM zrIteja pAladvitIyabhAryA mahaM zrI suhaDAdevyAH zreyothe........."yahAse AgekA hissA TUTa gayA hai paratu dUsare tAkake lekhame vaha isataraha hai "etanigadevakulikA-khattakaM zrIajitanAthavimvaM ca kAritaM" isa lekhameM jAlhaNa aura Asako Tha. (Thakura) likhA hai jisakA kAraNa yaha anumAna kiyA jAtA hai ki vaha jAgIradAra hoM dusare lekhoMme vastupAlake pitA AsarAja vagairahakobhI Tha0 (ThAkura) likhA hai. rAjapUtAneme avataka jAgIradAra cAraNakAyastha Adiko loga ThAkura kahate haiN|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 pAla, tejapAla, jaitrasiMha aura lAvaNyasiMha ( lUNasiMha ) kI baiThI huI mUrtiyAM thI paraMtu aba unameMse ekabhI nahIM rhii| ina hathiniyoMke pIchekI pUrvakI dIvAra meM 10 tAka banehue haiM jinameM inhIM 10 puruSoMkI striyoM sahita patthara kI khaDI huI mUrtiyAM banI haiM jina sabake hAthoM meM puSpoM kI mAlA haiM aura vastupAlake sirapara pASANakA chatrabhI haiM / pratyeka puruSa tathA strIkA nAma mUrtike nIce khudAhuA hai / apane kuTuMbabharakA isa prakArakA smAraka cinha banAnekA kAma yahAMke kisI dUsare puruSane nahIM kiyA / yaha mandira zobhanadevanAmake zilpIne banAyA thA / musalmAnoMne isako bhI tor3e DAlA jisase isakA jIrNoddhAra pethaDa ( pIthaDa) nAmake saMghapatine karavAyathA / jIrNoddhArakA lekha ekastaMbhapara khudAhuA hai parantu usameM saMvat nahI diyA / vastupAlake mandirase thoDe aMtarApara bhImAsAhakA jisako loga bhaiMsAsAha kahate haiM banavAyAhuA mandira hai jisameM 108 mana tolakI pItala ( sarvadhAta ) kI banI huI AdinAthakI mUrti hai jo vi0 saM0 1525 ( I0 sa0 1469 ) phAlguNa sudi 7 ko gUrjara zrImAla - jAtike maMtrI maMDana ke putra matrI sundara tathA gar3hAne vahAM para sthApita kI thI / 1 Ayuke ina maMdiroko kisa musalamAna sulatAnane toDA yaha mAluma nahI huA / tIrthakarUpame jo vi0 sa0 1349 I0 sa0 1292 ke AsapAsa vananAzarU huvA aura vikrama sa 1384 I0 sa0 1327 ke AsapAsa samApta huA thA musalamAnokA inamadiroMko toDanA likhA hai jisase anumAna hotA hai alAudIna khilajIkI phojane jAlaura ke cauANarAjA kAnaDadepara vi0 saM 1366 i0 sa0 1309 ke lagabhaga caDhAikI usavakta yahAke maMdiroM ko to - DAho jIrNoddhAra me jitanA kAma banA hai vaha sabakA saba bhaddA hai H
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 ina mandiroMke sivAya delavADemeM zvetAMbara jainoMke do mandira aura haiM / caumukhajIkA timaMjilA mandira aura zAMtinAthakA mandira / tathA eka digaMbara jainamandirabhI hai| ina jainamandiroMse kucha dUra gAMvake bAhara kitaneka TUTehue purAne maMdira aurabhI haiM jinameMse ekako loga rAsiyA vAlamakA maMdira kahate haiM / isa TUTehue maMdirameM gaNapatikI mUrtike nikaTa eka hAthameM pAtra dharehue eka puruSakI khaDIhuI mUrti hai jisako loga rasiyAvAlamekI aura dUsarI strIkI khaDIhuI hai jisako kuMvArI kanyAkI mUrti batalAte haiM / koI koI rasi__ yAvAmako RSi vAlamIka anumAna karate haiM / yahAMpara vi0 sa0 1452( I0 sa0 1395)kA eka lekhabhI khudAhuA hai acalagaDha-delavADese anumAna 5 mAila uttara pUrvameM acalagaDha nAmakA prasiddha aura prAcIna sthAna hai / pahADake nIce samAna bhUmipara acalezvara mahAdevakA jo AbUke adhiSThAtA devatA mAne jAte haiM prAcIna mandira hai / AbUke paramAra rAjAoMke ye kuladevatA mAne jAte the aura jabase vahAMpara cauhAnoMkA adhikAra huA tabase cauhAnoMkebhI iSTadeva mAne jAne lage / acalezvarakA mandira bahuta purAnA hai aura kaIbAra isakA jIrNoddhAra huA hai / isameM zivaliMga nahIM kintu zivake pairake aMgUThekA cinhamAtrahI hai jisakA pUjana hotA hai / isa mandirameM aSTottarazata zivaliMgake nIce eka bahuta bar3A zilAlekha vastupAla tejapAlakA khudavAyA huA hai / usapara jala giraneke kAraNa vaha bahutahI vigaDa gayA hai tobhI usameM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 gujarAtake solaMkiyoM aura AbUke paramAroMkA vRttAnta tathA vastupAla tejapAlake vaMzakA vistRta varNana paDhanemeM A sakatA hai jisase anumAna hotA hai ki tejapAlane isa mandirakA jIrNoddhAra karavAyA ho athavA yahAMpara kucha banavAyA ho / vastupAla tejapAlane jaina honeparabhI kaI zivAlayoMkA uddhAra karavAyA thA jisakA ullekha milatA hai / mandirake pAsahI maThameM eka bar3I zilApara mevADake mahArAvala samarasiMhakA vi0 saM0 1343 (i0 sa0 1286) kA lekha hai jisameM vApA rAvalase lagAkara samarasiMha taka mevADake rAjAoMkI vaMzAvalI tathA unakA kucha vRttAntabhI hai / isa lekhase pAyA jAtA hai ki samarasiMhane yahAMke maThAdhipati bhAvazaMkarakI jo vaDA tapasvI thA AjJAse isa maThakA jIrNoddhAra karavAyA acalezvarake mandirapara suvarNakA daMDa (dhvajadaMDa) caDhAyA aura yahAMpara rahanevAle tapasviyoMke bhojanakI vyavasthA kI thii| tIsarA lekha cauhAna mahArAva lubhAkA vi0 saM0 1377 - (I0 sa0 1320) kA mandirake bAhara eka tAkame lagAhuA hai jisameM cauhAnoMkI vaMzAvalI tathA mahArAva lubhAne AbUkA pradeza tathA candrAvatIko vijayaM kiyA jisakA ullekha hai / mandirake pIchekI vAvaDImeM mahArAva tejasiMhake samayakA vi0 saM0 1387 (I0 sa. 1321 ) mAghasudi 3 kA lekha hai / mandirake sAmane pItalakA banA huA vizAla nandi hai jisakI caukIpara vi0 saM0 1464 (I0 sa0 1407) caitra sudi 8 kA lekha hai| nandike pAsahI prasiddha cAraNa kavi durasA ADhAkI banavAIhuI usIkI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pItalakI mUrti hai jisapara vi0 saM0 1686 'ASADhAdi (I0 sa0 1630) vaizAkha sudi 5 kA lekha haiN| naMdIse kucha dUra lohakA banAhuA eka bahutahI baDA trizUla hai jisapara vi0 saM0 1468 (I0 sa0 1412 phAlguna sudi 15 kA lekha hai / yaha trizUla rANA lAkhA ThAkura mAMDaNa tathA kuMvara bhAdAne ghANerAva gAMvameM banavAkara acalezvarako arpaNa kiyA thA / lohakA aisA vaDA trizUla dUsare kisI sthAnameM dekhane meM nahIM aayaa| __ acalezvarake mandirake ahAtemeM choTe choTe kaI eka mandira haiM jinameM viSNu Adi alaga alaga devatAoMkI mUrtiyAM haiM maMdAkinIkI taraphake konepara mahArANA kuMbhakarNa (kuMbhA) kA banavAyA huA kuMbhasvAmIkA sundara mandira hai| acalezvarake mandirake bAhara maMdAkinI nAmakA bar3A kuMDa hai jisakI laMbAI 900 phITa aura cauDAI 240 phITake karIba hai isake taTapara pattharakI banIhuI paramAra rAjA dhArAvarSakI dhanuSasahita sundara mUrti hai jisake Age pUre kadake tIna maiMse eka dUsare ke pAsa khaDehue haiM jinake zarIrake ArapAra eka eka chidra hai jisakA Azaya yaha hai ki dhArAvarSa aisA parAkramI thA ki pAsa pAsa khaDehue tIna bhaiMsoMko ekahI .. ASADhAdi gujarAtakI gINanAke anusAra AsADha rAjapUtAnAke hisAvase zrAvaNase prArabha honevAlA varasa yA saMvata isa lekhako vi0 saM0 1686 ko AsADhAdi mAnanekA kAraNa yahahai ki lekhame vi0 saM0 ke sAtha saka savata 1582 likhA hai jisase spaSTa hai ki yaha mUrti caitrAdi vi0 saM0 1687 AsADhAdi 1686 me vanI thii|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 bANase bIMdhaDAlatA thA jaisA ki pATanArAyaNake lekhameM usake viSaya meM likhA milatA hai / isa maMdAkinI ke taTake nikaTa sirohI ke mahArAva mAnasiMhakA mandira hai jo eka paramAra rAjapUta ke hAthase AbUpara mAregaye aura yahAMpara dagdha kiye gaye the / yaha zivamandira unakI mAtA dhArabAine vi0 saM0 1634 ( I0 sa0 1577) meM banavAyA thA isameM mAnasiMhakI mUrti pAMca rANiyoM sahita zivakI ArAdhanA karatI huI khaDI hai / ye pAMco rANiyAM unake sAtha satI huI hoMgI / isa mandirase thoDI dUrapara zAMtinAthakA jainamandira hai isako jainaloga gujarAtake solaMkI rAjA kumArapAlakA banavAyA huA batalAte haiM / isameM tIna mUrtiyAM haiM jinameM se ekapara vi0 saM0 1302 ( I0 sa0 1245 ) kA lekha hai / acalezvara mandirase thoDI dUra jAnepara acalagaDhake pahADake Upara caDhanekA mArga hai isa pahADapara gaDha banA huA hai jisako acalagaDha kahate haiM / gaNezapolake pAsase yahAMkI car3hAI zurU hotI hai, mArgameM lakSmInArAyaNakA mandira aura usake Age phira kuMthunAthakA jainamandira AtA hai jisameM ukta tIrthaMkarakI pItalakI mUrti hai jo vi0 saM0 1527 ( I0 sa0 1470 ) meM banI thI | yahAMpara eka purAnI dharmazAlA tathA mahAjanoMke thoDese ghara bhI haiN| yahAMse phira Upara caDhanepara pahADake zikharake nikaTa vaDI dharmazAlA tathA pArzva tIrthakalpameM kumArapAlakA Avupara eka jinamaMdira banavAnA likhA hai /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 nAtha neminAtha aura AdinAthake mandira Ate haiM jinameM AdinAthakA mandira jo caumukha hai mukhya aura prasiddha hai yaha do maMjilA banA hai aura isake nIce tathA UparakI maMjiloMmeM cAra cAra pItalakI banIhuI baDI baDI mUrtiyAM haiN| yahAMke loga isa sthAnako navaMtA jodha kahate haiN| dUsarI maMjilakI chatapara caDhanese sAre Abu tathA AbUkI talahaTIke dUradUrake gAMvoMkA suMdara dRzya najara AtA hai / ina mandiroMmeM pItalakI 14 mUrtiyAM haiM jinakA tola 1444 mana honA jainoMmeM mAnA jAtA hai / inameM sabase purAnI mUrti mevADake mahArANA kuMbhakarNa (kuMbhA)ke samaya vi0 saM0 1518 (I0 sa0 1461) meM banI thii| yahAMse kucha Upara sAvana bhAdavA nAmakadA jalAzaya haiM jinameM sAlabharataka jala rahatA hai aura parvatake zikharake pAsa acalagaDha, nAmakA TUTAhuA kilA hai jo mevADake mahArANA kuMbhakarNa (kuMbho)ne vi0 saM0 1509 (I0 sa0 1452) meM banavAyA thA yahAMse kucha nIcekI ora pahADako kATakara vanAIhuI do maMjilavAlI guMphA hai jisake nIceke hissemeM do tIna kamarebhI bane hue haiM loga isa sthAnako purANaprasiddha satyavAdI rAjA harizcandrakA nivAsasthAna batalAte haiN| yahAM pahile sAdhubhI rahate hoMge kyoMki unakI do dhUniyAM yahAMpara haiN| citoDake kilepara ki mahArANA kuMbhakarNake vanavAyegaye kisIsthambhakI prazastimeM acaladurga vanavAnA likhA hai paraMtu logoMkA mAnanA yaha hai kiH yahAMkA kilA paramAroMne banAyAthA / saMbhava hai ki kuMbhAneparamAroMke banAye huye kilekA jIrNoddhAra karavAyA ho.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 . oriA-acalagaDhase do mAila uttarameM oriA gAMva hai jahAMpara kanakhala nAmaka tIrthasthAna hai / yahAMke zivAlayakA jisako koTezvara ( kanakhalezvara kahate ) haiM vi0 saM0 1265 (I0 sa0 1208) meM durvAsARpike ziSya kedAraRpinAmaka sAdhune jIrNoddhAra karayA thA usasamaya AbUkA rAjA paramAra dhArAvarSa thA jo gujarAtake solaMkIrAjA bhImadeva (dUsare) kA sAmaMta thA aisA yahAMke lekhase jo vi0 saM0 1265 (I0 sa0 1208) vaizAkhasudi 15 kA hai pAyA jAtA hai / __ yahAMpara mahAvIra svAmIkA jainamandirabhI hai jisameM mukhya mUrti ukta tIrthakarakI hai aura usakI eka aura pArzvanAthakI aura dUsarI ora zAMtinAthakI mUrti hai / oriAmeM eka DAka vaMgalAbhI hai| guruzikhara-oriAse tIna mAilapara guru zikharanAmaka AbUkA sabase UMcA zikhara hai jisapara dattAtreya (gurudattAtreya )ke caraNacinha bane haiM jinako yahAMke loga pagalyAM kahate haiM unake darzanArtha bahutase yAtrI prativarSa jAte haiN| yahAMpara eka bar3A ghaMTa laTaka rahA hai jisapara vi0 saM0 1468 I0 sa0 1411 kA lekha hai / isa UMce sthAnaparase bahuta dUradUrake sthAna najara Ate haiM aura dekhanevAleko apUrva Ananda prApta hotA hai / yahAMkA rAstA bahutahI vikaTa aura vaDI caDhAIvAlA hai| gomukha (vaziSTha) AbUke bAjArase anumAna 13 mAiladakSiNameM jAnepara hanumAnakA maMdira AtA hai jahAMse karIra
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 700 sIDhiyAM nIce utaranepara vaziSThaRSikA Azrama AtA hai jo baDAhI ramaNIyasthAna hai / yahAMpara pattharake bane hue gauke mukhameMse eka kuNDameM sadA jala giratA rahatA hai isIse isa sthAnako gaumukha kahate haiN| yahAMpara vaziSThakA prAcIna maMdira hai jisameM vasiSThakI mUrti hai aura usakI eka tarapha rAmacandrakI aura dUsarI aura lakSmaNakI mUrti haiM / yahAM para vaziSThakI strI aruMdhatIkI tathA purANaprasiddha nandinInAmaka kAmadhenukI bachaDesahita mUrti bhI hai / maMdira ke sAmane eka pItalakI khaDIhuI mUrti hai jisako koI indrakI aura koI paramAra rAjA dhArAvarSakI batalAte haiN| yahAM vaziSTha RSikA prasiddha agnikuNDa hai jisameMse paramAra paDihAra solaMkI aura cauhAna vaMzoM ke mUlapuruSoMkA utpanna honA logoM meM mAnA jAtA hai vaziSThake maMdirake pAsa varAhaavatAra, zeSazAyI nArAyaNa, sUrya, viSNu, lakSmI AdikI kaI eka mUrtiyAM rakhIhuI haiM maMdira ke dvArake pAsakI dIvAra meM eka zilAlekha vi0 saM0 1394 (I0 sa0 1337 vaizAkhasudi 1 kA lagA huA haiM jo caMdrAvatIke cauhAna rAjA tejasiMhake putra kAnhaDadeva ke samayakA hai / isIke nIce mahArANA kuMbhAkA vi0 saM0 1506 ( I0 sa0 1449 ) kA lekha khudA hai / gautama - ziSTa maMdira se anumAna 3 mAila pazcimameM jAne bAda kaI sIDhiyAM utaranepara gautamaRpikA Azrama AtA hai yahAMpara gautamakA eka choTAsA maMdira hai jisameM viSNukI mUrtike pAsa gautama tathA unakI strI ahilyA kI mUrtiyAM haiN|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMdirake bAhara eka lekha lagA huA hai jisameM likhA hai ki mahArAva udayasiMhakarAjya samaya vi0 saM0 1613 (I0 sa0 1557) vaizAkhasudi 3 ko vAI pArvatI tathA caMpAvAIne yahAMkI sIDhiyA~ bnvaaii| ___ vAsthAnajI-AbUke uttarakI taraphake talAvameM zeragAMvakI tarapha bahuta nIce utaranepara vAsthAnajI nAmaka ramaNIyasthAna AtA hai / jahAMpara 18 phITa laMbI 12 phITa cauDI aura 6 phITa UMcI guphAke bhItara eka viSNukI mUrti hai usake nikaTa zivaliMga pArvatI tathA gaNapatikI mUrtiyAM haiM / guphAke bAhara gaNeza bhairava varAha avatAra brahmA AdikI mUrtiyAM haiM. uparokta sthAnoMke sivAya AbU parvatapara tathA usake talAvoM meM aneka pavitra dharmasthAna haiM jahAMpara prativarSe vahutase loga yAtrAke nimitta jAte haiN| Abuke sivAya sirohI rAjyameM mIrapura gola UthamaNa pAlaDI vAgIna jAvAla kAlIdrI Adi aneka aise sthala haiM jahAMpara prAcInakAlake banehue maMdira tathA 12 vI zatAbdIse lagAkara 14 vI zatAbdItakake zilAlekha milate haiM parantu una sabakA vivaraNa isa choTese prakaraNameM likhanA ucita nahIM samajhA gayA / / * - * rAyavahAdura paMDita gaurIzaMkara ojhA saMgRhIta "sIrohI rAjyakA itihAsa" isa nAmake pustakase uddhRta //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-nambara 2. AvutIrthapara choTe bar3e aneka jainamaMdira haiM paraMtu una sabame vimalamaMtrIkA vanavAyA "vimalavasahi" nAmaka __ maMdira hai, jisako "Rpabhadeva" svAmIkA maMdira kahate haiN| aura tejapAlake putra lUNasiMhake kalyANake vAste banavAye hue lUNagavasahike nAmase prasiddha vastupAla tejapAlakA banavAyA huA maMdira hai, jisako "neminAtha" svAmIkA maMdira kahate haiN| ___ yadyapi inake atirikta AbutIrthake Upara aurabhI aneka jinamaMdira vartamAna kAlameM vidyamAna haiM jinake nAma pariziSTa naMbara 1 meM Acuke haiM aura yahAMbhI likhe jAyeMge tobhI mukhya aura vizAla maMdira yehI do haiM / pahale zrIRSabhadevajIke maMdirakA nAma "vimalavasahi" isavAste hai ki yaha vimalamaMtrIkA banavAyA huA hai| dUsare maMdirakA nAma "lUNagavasahi" isavAste hai ki vaha vastupAlake bhAI tejapAlake laDake lUNasiMhake kalyANa ke nimitta banavAyA gayA hai| vimalamaMtrIkA maMdira pahale banA hai, aura vastupAla tejapAlakA pIche banA hai, "vimalavasahi"kI pratiSThA vi. saM. 1088 meM huI hai| aura "lUNagavasahi"kI pratiSThA vi. Ayu.6
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 1287 meM huI hai / aisehI zAsana nAyaka mahAvIra svAmIkA, aura caumukhajIkA maMdira bhI prAcIna aura darzanIya hai, paraMtu aitihAsika pramANoMse vaha dono maMdira inase pIcheke mAlUma dete haiN| prasaMgase eka bAta aurabhI kaha denI jarUrI hai ki, vimalamaMtrIne jaba yahAM maMdira banavAnekI tayyArI kI, tava brAhmaNoMne unakA sAmanA kiyA, vimalakuMmAra usa samaya caMdrAvatI aura Avupara svataMtra sattA bhogatA thA tobhIusane mAna liyA ki, kisIkI AtmAko kleza pahuMcAkara dharmasthAna vanAnA vItarAga devakI AjJAke viruddha hai, agara nyAya dRSTise dekhA aura socA jAya to mere svAdhInakI prajAko merA kahA mAnanA hI cAhiye tobhI zAMtise sabake manakI samAdhAnIse isa kAryakA samAraMbha kiyA jAya to dhArmika maryAdAkA bahuta acchI tarahase pAlana hosakatA hai, isavAste brAhmaNoMko pUchA gayA ki, tuma isa kAryameM kyoM rukAvaTa karate ho? isake javAbameM pratipakSI dalane yaha kahA ki yaha tIrtha jainoMkA nahIM hai, yahAM jainoMkA koI prAcIna cinhabhI vidyamAna nahIM hai / vimalakumArane telekI tapasyA dvArA sAmane bulAkara aMbikA mAtAko isa viSayakA khulAsA pUchA to mAtAne usI jagaha kisI vRkSake nIce jamInameM rahI huI jina pratimA vatalAI aura kahA ki, "kitaneka samayase yahAM jaina caitya maujUda nahIM hai tathApi yaha tIrtha hI jainoMkA nahIM hai yaha kahanA satyakA pratipakSI hai" [ dekho pRSTha 31]
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa ghaTanAmeM hameM eka prAcIna puSTa pramANa milatA hai, vaha yaha hai ki paTTAvaliyoMse jAnA jAtA hai ki,-"vikrama saMvat 994 meM udyotana sUrijI mahArAja pUrva dezase vihAra karate hue zrI "arbudAcala" Abu tIrthakI yAtrA karaneke liye rAja pUtAnA mAravADameM Aye" isa kathanase vimalazAke honese pahale AbU tIrthapara jainoMkA yAtrArtha AnA siddha hotA hai / "vimalavasati" nAmaka maMdira daMDanAyaka vimalane AcArya zrIvardhamAnasUrijIke upadezase banavAyA thA. isakI pratiSTA vi. saMvat 1088 meM usI AcAryake hAthase huIthI / isa maMdirake tayAra honeme 185300000 rupaye kharca hue the| jinaprabhasUrijIne apane banAye tIrthakalpameM likhA hai kimusalamAnoMne ina donoM maMdiroMko tor3a DAlA thA isaliye vi. saMvat 1378 meM mahaNasiMhake putra lallane aura dhanasiMhake putra vIjaDane vimalavasati kA uddhAra karAyA thaa| vaisehI lUNagavasati kA uddhAra vyApArI caMDasiMhake putrane karAyA thaa| eka bAta aura bhI khAsa dhyAnameM rakhane jaisI hai ki-jina jina mahApuruSoMne yaha maMdira banavAye haiM vaha khuda sarva prakArake sattAdhArI the / unake hAthameM rAjya aura prajAkI DorI thii| vaha khuda baDe dIrghadazI the / isaliye unhoMne gharake kroDoM rupaye kharca karake maMdira banavAye the / lAkhoM rupaye kharca karake zrIsaMghako bulAyA thA aura pratiSThA karavAI thii| paraMtu dUraMdezIke khayAlase unake sadAke nirvAhake liye
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 bar3e AsAna tarIke ghaDa diye the ki - jinase una maMdiroMkI pUjA hotI rahe / vaha tarIke Ajake samAjako vaDe anukaraNIya - aura AdaraNIya haiM / katipaya vAcaka mahAzayoMne merA likhA " mahAvIra zAsana" nAmaka hindI pustaka dekhA hogA, usake prAraMbha meM "rAtAmahAvIrakA maMdira" isa nAmase vikhyAta eka darzanIya sthAnakA aura tagata zrImahAvIra prabhukI pratimAkA phoTobhI diyA gayA hai / usa prAcIna caityakI pUjAke liye maryAdA patra likhA gayA thA, jisakA saMkSipta sAra yaha hai - "balabhadrasUri" jIke upadezase "vidagdharAja" nAmaka rAjAne yaha maMdira banavAyA, utsava pUrvaka pratiSThA karavAI, saMvat 973 ASADha mAsameM rAjAne apane rAjyake acche acche AdamiyoMko bulAkara unakI salAhase yaha AjJApatra likhA ki- jo jo vyApArIloga krayANA lAyeM yA lejAveM unako cAhiye ki, vo vIsa poThiye bailoMke pIche eka rupayA deveM / mAlake gADepara eka rupayA, aisehI telIyoMpara khetI karanevAloMpara anAjake vecane aura kharIdanevAloMpara, dukAnadAroMpara, pratyeka vastupara aisA halakA kara DAlA gayA thA ki, jo denevAloMko kucha muzkila nahIM paDatA thA / isa AmadanImeMse ( tIsarA bhAga) maMdirajIke liye aura 3 ( bAkI do bhAga) vidyA - jJAnakI vRddhimeM kharaca kiyA jAtA thA / saMvat 996 mAgha vadi 11 ko mammaTa rAjAne puna: isa AjJApatrakA samarthana kiyA thA / P
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalavasati nAmaka prAsAdakI eka bhItapara vi. saMvat 1350 mAgha sudi 1 maMgalabArakA eka lekha hai jo ki AjJApatrikAke rUpameM hai| jisameM likhA hai ki-"caMdrAvatI nagarIke maMDalezvara vIsaladevako vahAMke vAziMdA-mahAjana zA. hemacaMdra, mahAjana bhImAzA, mahAjana siridhara, zeTha jagasiMha, zeTha zrIpAla, zeTha gohana, zeTha varatA mahAjana vIrapAla Adi samasta mahAjanoMne prArthanA kI ki Abu tIrthake rakSaNa (kharca) vAste kucha prabaMdha karanA cAhiye / unakI usa arjapara dhyAna dekara maMDalezvara vIsaladevane-vimalavasati aura lUNigavasati ina donoM maMdiroMke kharca ke liye aura kalyANakAdi mahotsavoMke karanekevAste vyApAriyoMpara aura dhaMdhedAroMpara amuka lAga lagAyA hai ityAdi / vimalamaMtrIke samaya jaina dharmakA bar3A utkarSa thA / isaliye bhAvikAlameM kyA hogA isa bAtakI cintA usa vakta thoDIhI kI jAtI thI / paraMtu vastupAla teja: pAlake samayameM to isa viSayakA pUrNa rUpase vicAra karanA Avazyaka thA; aura unaM nirmAtAoMne isa viSaya para khUba gaura kiyA bhI haiM / kAlake dopase rakSakahI bhakSaka hogaye hoM yaha bAta aura hai paraMtu unhoMne kisI kisamakI truTi nahIM rakhI thI / isa viSayakI vizeSa vijJatAke liye vastupAla tejapAlake maMdirake saMvat 1287 phAlguna vadi 3 ravivArake eka lekhakA saMkSipta sAra nIce diyA jAtA hai|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ "gujarAta maMDalameM caulukya kulotpanna mahAmaMDalezvara "rANaka zrIlavaNaprasAdadeva suta mahAmaMDalezvara rANaka "zrIvIradhavala ke samasta mudrA vyApAra karanevAle (mahAmaMtrI) "aNahillapura pATaNake nivAsi poravAr3a jJAtIya-Tha. zrIcaMDapa "suta-Tha. zrIcaMDaprasAda putra mahaM0 somaputra. Tha. zrIAsa"rAja aura unakI dharmapatnI Tha. zrIkumAradevIke putra aura "saMghapati mahaM0 zrIvastupAlake choTebhAI mahaM0 zrItejapAlane "apanI bhAryA anupamAdevIkI kukSise avatare hue putra "mahaM0 zrIlUNasiMhake puNya aura yazakI vRddhike liye "Abuparvatapara delavADA gAmameM samasta deva kulikAlaMkRta "aura hastizAlAoMse suzobhita-"lUNasiMhavasahikA" "nAmase yaha neminAtha svAmikA maMdira banavAyA hai / __ "nAgendra gacchake AcArya mahendrasarijIkI ziSya saMtatimeM "AcArya zrIzAntisarijIke ziSya AnandasUrijIke ziSya "zrIamaracaMdrasUrijIke paTTadhara zrIharibhadrasUrijIke ziSya "zrI"vijayasena sUrijIne isa maMdirakI pratiSThA kI hai| isa dharmasthAnakI vyavasthA aura rakSAke liye jo jo dharmAtmA zrAvaka niyata kiye gaye the unake nAma nIce likhe jAte haiN| mahaM0 zrImalladeva, mahaM0 zrIvastupAla, mahaM0 zrItejapAla, bhAiyoMkI saMtAna aura mahaM0 zrIlUNasiMhake mosAla (nAnake) ke sarvajanoMkA, caMdrAvatI nagarIke (poravADa osavAla 1 vastupAlakA chottaabhaaii|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 zrImAla) samasta mahAjanakA, aura vizepa karake mahaM0 tejapAlakI dharmapatnI anupamAdevIke bhAI 40 zrIkhIvasiMha. Tha0 zrIAMvasiMha aura Tha0 zrIudayasiMha. Tha0 zrIlIlAke patra mahaM zrIlaNasiMha tathA bhAI Tha0 zrIjagasiMha aura Tha0 zrIranasiMhake kula parivArakA unakI vaMza paraMparAkA jarUrI pharaja hai ki vaha dharmasthAnakI sAra saMbhAla kareM, aura karAveM / isa kAryake nirvAha karanemeM samasta zvetAmbara zrAvaka zrAvikA kaTibaddha raheM / yaha sthAna sakala zrIsaMghakA hai isavAste una mahAzayoMko ucita hai ki, vaha apane jIvanake samAna apane putra pautroMke samAna isa jina caityakI sAra saMbhAla rkheN| (1) Age jA karake eka maryAdA aisI bAMdhI gaI hai ki isa maMdirakI varSagAMThakA mahotsava uvaraNI aura kisaraulI gAmake zrIsaMghane krnaa| prativarSa pratiSThAke dina jo mahotsava kiyA jAtA hai usako varSa gAMTha kahate haiM isa maMdirakI pratiSThA phAgaNa yadi 3 ravivArako huI thii| (2) aisehI dUsare dinakA arthAt phA. kR, caturthIke dinakA utsava kAsiMdarA gAmako karanA hogaa| . (3) phA. vadi paMcamI-bAmaNavADAke logoMkA pharja hogA ki tIsare dinakA utsava vaha kreN| (4) cauthe dinakA mahotsava dhavalI gAmake loga kreN| (5) pAMcaveM dinakA arthAt phA. vadi saptamIke dinakI pUjA muMDasthala mahAtIrthake rahanevAle aura phIliNI gAmake rahanevAle kreN|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) phA. va. aSTamIke dinakA utsava haMDAudA gAmake aura DavANI gAmake zrIsaMghako ucita hai ki vaha chaThe dinakA mahotsava kreN| (7) sAtave dinakI pUjA phA. va. navamIke dina maDhAra gAmake loga karAveM aura utsababhI vaha hI kreN| (8) dazamIkI pUjA sAhilavADAke loga karAveM aura utsava pUrvaka isa AThaveM dinako gujaareN| [isake atirikta delavADeke zrIsaMghakA pharja hogA ki, vaha neminAtha svAmIke pAMca kalyANakoMkA utsava usa usa tithimeM prativarSa kreN| ___ yaha maryAdA-Ayu parvatake Upara delavADA gAmameMcaMdrAvatIke rAjA somasiMha deva aura unake putra rAjakumAra zrIkAnhaDa deva Adi rAjakumAroMke sAmane-samasta rAjavargake samakSa bAMdhI gaI hai / isa zAsana patrako prakaTa karaneke samaya-caMdrAvatIkA samasta jana samudAya caMdrAvatIke sthAnapati-bhaTTAraka, kavivarga, gUgalIbrAhmaNa, samasta mahAjana samudAya-vaisehI acalezvara, vaziSTa kuMDa, deulavAr3A zrImAtAmahabugrAma, auvAgrAma, aurAsAgAma, utarachagAma, siharagAma, sAlagAma, hiTuMjIgAma, AkhIgAma, aura dhAMdhalezvara koTaDI Adi vArAMgAmoMke rahanevAle sthAnapati, tapodhana, gUgalIbrAhmaNa, rAThiya Adi samasta prajAvarga aura bhAli, bhADA, AdigAmoMke rahanevAle zrIpratihAra grAmake rAjakIya loga
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyamAnathe, itanAhI nahIM vaha saba isa kAryameM sammana the, ina sarvakI pUrNa icchAse yaha zAsana patra likhA gayA hai| ina sarvamahAzayoMne harpapUrvaka isa bAtako khIkAra kiyA hai ki, hama khuda jahAMtaka jIte raheMge vahAMtaka dilojAnase isa dharmasthAnakI saMbhAla rakheMge / hamAre supUta saMtAnoMkAmI kartavya hogA ki vahabhI isa dharmasthAnakA rakSaNa pAlana kreN| caMdrAvatIke nareza somasiMhadevane lUNasiMha vasatikI pUjAke liye DavANI nAmaka gAma devadAnameM diyA hai| isaliye somasiMha devakI yaha prArthanA hai ki, paramAra vaMzameM jo jo koI rakSaka nareza hoveM vaha saba isa parama pavitra sthAnake rakSaNa pAlana dvArA isa maryAdAkA nirvAha kreN| tejapAlake maMdirake pAsa jo 'bhImasiMha' kA maMdira kahA jAtA hai. usame mUlanAyaka-zrIRpabhadevasvAmIkI pittalamayI mUrti virAjamAna hai. usamUrtipara aura parikarakI mUrtiyoMpara jo lekha haiM unakA bhAvArtha yaha hai "vi. saMvat 1525 phAlguNa sudi saptamI,zanivAra rohiNI "nakSatrake dina Abu parvata upara devaDA zrIrAjyadharasAgara "DUMgarasIke rAjyame zA. bhImAzAhake maMdira meM gujarAta"nivAsi zrImAlajJAtIya-rAjamAnya-maMtrI maMDaNakIbhAryA"molI ke putra mahaM suMdara aura suMdarake putraratna maMtrI gadAne "apane kuTuMba sahita 108 maNa pramANavAlI parikara sahita "yaha jina pratimA banavAI hai| aura tapa gacchanAyaka-zrIsomasuMdarasUrijIke paTTadhara
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrIlakSmI sAgara sUrijIne sudhAnandasUri somajayasUri mahopAdhyAya jinasomagaNi Adi ziSya paribAra sahita isa pratimAkI pratiSThAkI / _isa pratiSThAke karAnevAle zrIlakSmIsAgara sUrijIkA aura unake sahacArI zipyamaMDalakA varNana guruguNa-ratnAkara kAvyame carNita hai| pratimAjIke banavAnevAle gadAzAhakA varNanabhI isI kAvyake tIsare sargame saMkSepase likhA hai| bhAgyavAn gadA zAha maMtrI gujarAta dezake prasiddha nagara amadAvAdake rahanevAle the| mahAjana jAtike AgevAna aura sulatAnake sanmAnapAtra maMtrI the / gadAzAha usasamayake prabhAvaka zrAvaka the| inhone bahuta varSAMtaka caturdazIkA upavAsa zraddhApUrvaka kiyA thaa| __ pAraNeme Apa akele bhojana kabhI nahI karate the| dosau tInasau sadhI bhAiyoMko sAtha baiThAkara Apa prasannatAse bhojana karate the| ' isa puNyavAna zrAvakane isa prabhupratimAkI pratiSThAke liye ahamadAvAdase eka vaDA saMgha nikAlA thA, jisame hajAroM manuSya, saiMkaDoM ghoDe, aura sAtasau (700 ) gADe the / usa sarvasAmagrIke sAtha AvutIrthapara Ake eka lAkha sonA mohareM kharcakara saMgha bhakti-aThAhI mahotsava zAMtika pauSTika kriyA sahita sahasroM yAcakoMko dAna dekara unake AzIrvAda pUrvaka prabhupratiSThA karavAI thii|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa maMdirame AdinAthakI pratimAke pahale mahAvIra prabhukI pratimA hogI aisA anumAna hosakatA hai / cauthA maMdira vaha hai ki jisako loga silAToMkA maMdira kahate haiM / isakA asalI nAma "kharatara-vasati" hai / isakI pratiSThA karAnevAle jinacaMdra sUri vi. saMmat 1514 se 1530 taka vidyamAna the| delavAr3ekI yAtrA karake acalagaDha jAyA jAtA hai| vahAM bhI bhavya aura manohara jina caitya aura jina pratimAe~ haiM jinakA varNana pariziSTa naMbara 1 ke pR. 73 se 77 taka likhA gayA hai| __pariziSTa naM. 2 ke pR. 83 para isa bAtakA bhI varNana karadiyA gayA hai ki dazavIM zatAbdImeM bhI AbutIrthapara jaina maMdira the, isa bAtako udyotana sUrijIke Agamana vRttAntase sphuTa karanekI ceSTA kI gaI hai aura vaha jikara sahasrAvadhAnI parama saMvegI vidvanmukhamaMDana zrImunisuMdarasUrijIkI banAI paDAvalike AdhArase likhA gayA hai / vAcaka mahAzaya pariziSTa naM. 1 meM par3ha cuke haiM ki karnala TaoNDa sAhabane hiMdustAnameM jo jo imArateM dekhIthIM usaseMse Abuke maMdiroMko prathama sthAna diyA thA / paraMtu aphasosa hai ki 19000 mAIlake phAMsalepara baiThe hue zilpiyoMkI zilpa kalAko sunakara hama AzcaryameM garka hote jAte haiM aura pratyakSa vidyamAna vastuko premase nirIkSaNa karanekIbhI hame phurasata nhiiN| apane pUrvajoMkI kuzalatAko na jAnakara unakI tahajIvake
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyakSa dRSTAntoMkI ora lakSya na deM / unakI kAryapaddhatikI sUkSma buddhise paryAlocanA kiye vinAhI hama Aja kAlake AviSkAroMko dekha sunakara apane pUrvajoMkI buddhikI abagaNanA kara baiThate haiN| kisIne kase acche zabdoMmeM kaha diyA hai ki"milaya milTaNa maoNraleke vanagaye halakA vagoza, "vecadI vAz2Are laMDanameM hai sArI khirado hoza / "magaravI tahaz2Iba kA tu itanA matavAlA huA, dharmakI kImata tere eka cAyakA pyAlA huA" / hameM aphasosa hai una prasiddha itihAsa lekhakoMkI dharmadviSTatA para ki jinhoMne buddhivalako dharmadveSase viphala __ karate hue ina prAcIna tIrthoM kA ullekha karane meM saMkoca kiyA hai| saptAzcarya jaise graMthoMke lekhakoMne hajAroM kosoMkI dUrIpara rahehue pirAmiDoMke aura DAyanA devI jaisI deva mUrtiyoMke varNana likhanemeM apanA vuddhivala khace diyA, paraMtu jina Azcaryajanaka hindake alaMkAra rUpa divya maMdiroMko dekhaneke liye vilAyatoMse prekSaka Ate haiM aura dekha dekhakara sira dhUnAte haiM unakA nAma mAtra bhI vaha apanI kalamase, nahIM mAlUma, kyoM na likhasake / yaha dhanyavAda hai paMDita gaurIzaMkarajI ojhAko ki jinhoMne ina punIta evaM prAcIna darzanIya sthAnoMkA thoDe paraMtu madhyastha vRttike akSaroM meM varNana kara diyA hai / isase hamArA Azaya yaha hai ki, jamAnA badalA hai / duniyAmeM
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 sauhArda ke zrota bahane lage haiM / aise sAmyavAda aura madhyasthavAdake samayame koI bhI vyakti svadharmagata uttama vastuko dikhAe to loga usakI kadara karate haiM / buddhadharmakA phailAva hindusthAnameM nahIM, to bhI unake jIvanacaritra hindusthAnake sAhitya premiyoMne likhe / buddhadeva kI mUrtiyAM Ajake rAjA mahArAjA zeTha zAhukAra banavA rahe haiM / gujarAtake sAhityapremI mahArAjA sayAjI rAvane abhI thoDehI varSoMmeM kaI rupaye kharca kara eka bhavya manohara mUrti banavAkara khAsa eka naye bAgIceme eka darzanIya vedikApara sthApana karavAI hai, jise hajAroM manuSya AnaMdakI dRSTise dekhate haiM ajamera meM rAyabahAdUra paMDita gaurIzaMkarajI ojhAne hamAre guru mahArAjako sarakArase saMgRhIta prAcIna vastue~ dikhAte hue eka zilAlekhakA paricaya karA kara kahA thA ki, yaha zilAlekha mahAvIra prabhuke nirvANase sirpha 80 varSa pIchekA | Ajataka jitane zilAlekha mila sake haiM una sabameM yaha jainalekha ati prAcIna hai / sArAMza itanAhI hai ki, jisa kisI tattvajJako jo koI prAmANika vastu hAtha AjAve vaha AdarapUrvaka usako grahaNa karatA hai / aura niSpakSapAta vRttise usako prakAzita bhI karatA hai / paraMtu apanI vastuke guNa dUsaroMke kAnataka pahuMcAne yaha to hamArA hI pharaja hai / isIliye hameM usase bhI adhikatara dukha hai una jaina netAoM kI saMkucita dRSTipara
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mahAvIrane bhAratameM aisA saMdeza phailAyA-ki dharma kevala sAmAjika rUDhi nahIM kintu vAstavika satya hai / mokSa vAhirI kriyAkAMDake (hI) pAlanase nahIM kintu satyadharmakA Azraya lenese milatA hai / dharmameM manuSya manuSyake prati koI sthAyI bhedabhAva nahIM raha sakatA / kahate hue Azcarya hotA hai ki mahAvIrakI isa zikSAne samAjake hRdayameM jaDa jamA kara baiThI huI isa bheda-bhAvanAko bahuta zIghra naSTakara diyA aura sAre dezako apane vaza kara liyA / aura aba isa kSatriya upadezakake prabhAvane brAhmaNoMkI sattAko pUrNarUpase . davA diyA hai"| phira dekhiye lokamAnya zrIyut vAla gaMgAdhara tilaka likhate haiM ki___"ahiMsA paramo dharmaH" isa udAra siddhAntane brAhmaNadharmapara ciramaNIya chApa (mohara) mArI hai| yajJa yAgAdimeM pazuoMkA vadha hokara jo yajJArtha 'pazuhiMsA' Ajakala nahIM hotI hai jainadharmane yahI eka vaDIbhArI chApa brAhmaNadharmapara mArI hai I Dabavn proclaimed in India the message of salvation that religion is a reality and not a mere social convention, that salvation comes from taking refuge in that ti ue religion, and not from observing the external ceremonies of the community, tha ti eligion cannot regard any barrier between man and man as an eternal verity. Wondious to relate, this teaching rapidly overtopped the barriers of the race's abiding instinct and conquereca the whole country. For a long period now the influence of Kshatriya teachers completely suppressed the Brahmin power.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvakAlameM yajJake liye asaMkhya pazuoMkI hiMsA hotIthI / isake pramANa meghadUtakAvya tathA aurabhI aneka graMthoMse milate haiN| / raMtIdevanAmaka rAjAne yajJa kiyA thA usameM itanA pracura pazuvadha huAthA ki nadIkA jala khUnase rakta hogayA thA / usI samayase usa nadIkA nAma carmaNvatI prasiddha hai| pazuvadhase svarga milatA hai-isa viSayameM ukta kathA sAkSI hai ! 'paraMtu isa ghora hiMsAkA brAhmaNadharmase vidAI le jAnekA zreya (puNya) jainadharmake hissemeM hai| brAhmaNadharmame dUsarI truTi yaha hai ki cAroM varSoM arthAta brAhmaNa, kSatriya, vaizya, tathA zUdroMko samAna adhikAra prApta nahIM thaa| ___ yajJayAgAdi karma kevala brAhmaNahI karate the / kSatriya aura vaizyoMko yaha adhikAra nahIM thA / aura zUdra becAre to aise bahutase kAryoMmeM abhAge the| __ isaprakAra mukti prApta karanekI cAroM varSoM meM ekasI chuTTI nahIM thii| jainadharmane isa truTiko pUrNa kiyA hai" / AbujainamaMdiroMke nirmAtAoMme isa vakta donoM vyaktiyoMke nAma prasiddha haiN| eka to vimalazAha maMtrI, aura dUsare naMbarame vastupAla aura tejpaal| ' vimalazAha maMtrIke liye gujarAtameM eka aisI daMtakathA calatI hai ki usane 336 maMdira banavAye the| jinameMse sirpha pAMca maMdira kuMbhAriyAjImeM vidyamAna hai| yaha sthala Ava Abu. 7
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvatake pAsa rahe hue aMbAjI nAmaka prasiddha sthAnake pAsa karIvana DeDha mAIlake phAsalepara hai| vastupAla tejapAlake vanavAye maMdira zatrujaya-giranArasAcora-pATaNa-pAvAgaDa cAMpAnera Adi sthaloMme the aura haiN| kahA jAtA hai ki ina bhAgyavAnoMne apanI hakUmatake samayameM tIsa arava tihattara kroDa battIsa lAkha aura sAta hajAra rupaye dharmakAryoM meM kharce the| dUsarI vAta eka aura vicAranekI hai ki guNajJatA manuSyakA jarUrI bhUpaNa hai "nA'guNI guNinaM vetti, guNI guNiSu matsarI / __sunA jAtA hai ki jisavakta AvutIrthapara vastupAla tejapAlane maMdira banavAne zuru kiye tava zobhanadeva nAmaka mistarIko isa kAmake tayAra karanekI AjJA aura preraNA huI / zobhanadevane 2000 manuSyoMko sAthame lagAkara kArya karanA zuru kiyA / una sabako tanakhAha denekA kArya tejapAlake sAleke hAtha diyA gayA / jaba usane dekhA ki mAsika hajAroM rupaiye majadUrI dI jAtI hai| lAkhoM rupayoMkA sAmAna maMgavAyA jAtA hai paraMtu kAma to kuchabhI nahIM hotaa| kArIgara khAtepIte aura mauja karate haiM / usako yaha saba anucita mAlUma huA / taba usane unakI zikAyatakA patra dholake vastupAla tejapAlako likhA / javAba AyA ki tumako zobhanadevake aura unake sAthiyoMke chidra dekhaneke vAste hI vahAM nahIM bhejA gayA / tumArA adhikAra paisA denekA hai so tuma diye jAo / kAma vaha kareM na kareM unakA akhatiyAra hai|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha bAta zobhanadevane bhI sunI, taba usake manameM coTa laga gaI ki aho aise sajjanasvAmIkI hama mana icchita AjIvikA khAveM aura kAma na kareM to hamAre jaisA durjana kauna ? basa vaha dina aura vaha ghaDI-kAma karanA zuru huAaba kahanA kyA thA ? devatAoMkobhI darzanIya suMdara maMdira tayyAra huaa| usa ghaTanAko aura zobhanadevakI usa kAryakuzalatAko dekhakara AcArya zrIjinaprabhasUrijIne apane vanAye tIrthakalpa graMthameM jo prazaMsA kI hai vaha nIce darja hai| aho zobhanadevasya, sUtradhAraziromaNeH / tacaityaracanAzilpAnnAma lebhe yathArthatAm // 1 // // OM zAMtiH zAMtiH shaaNtiH||
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa - nambara 3. [ hAlahI meM hindIkI suprasiddha "sarasvatI" mAsika patrikAmeM sarakhatIke bhUtapUrva sampAdaka zrIyuta paMDita mahAvIra prasAda dvivedIne eka granthakI samAlocanA karate hue apanI guNajJatA, guNagrAhakatA, nirbhIkatA evaM spaSTa vaktavyatAkA paricaya diyA hai avazya manana karane yogya samajhakara akSarazaH usako yahAM uddhRta kiyA hai / vAcakavRnda isase avazya lAbha uThAveM - granthakarttA ] prAcIna jaina - lekha - saMgraha | [ samAlocanA ] ( sarasvatI jUna 1922 se uddhRta ) eka samaya thA jaba jaina-dharma, jaina saMgha, jaina maMdira, 'jaina-graMtha - sAhitya aura jainoMke prAcIna lekhoMke viSayameM khuda jaina dharmAvalambiyoM kA bhI jJAna bahutahI parimita thA / sAdhAraNa janoMkI to bAtahI nahIM, asAdhAraNa jainIbhI ina bAtoMse bahutahI kama paricaya rakhate the / isa dazAmeM aura dharmake vidvAnoMkI avagatikA to kucha kahanAhI nahIM / ve to isa viSayake jJAnameM prAyaH bilakulahI kore the / aura, prAcIna Dharreke hindUdharmmAvalambI bar3e bar3e zAstrItaka, aba bhI nahIM jAnate ki jainiyoMkA syAdvAda kisa cir3iyAkA nAma hai / dhanyavAda hai jarmanI, aura phrAMsa, aura
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 isa iMgalaiMDake kucha vidyAnurAgI vizeSajJoMko jinakI kRpAse dharma ke anuyAyiyoM ke kIrti-kalApakI khojakI ora bhAratavarSake sAkSara janoMkA dhyAna AkRSTa huvA / yadi ye videzI vidvAn jainoMke dharmma-graMthoM tathA jaina maMdiroM AdikI AlocanA na karate, yadi ye unake kucha graMthoMkA prakAzana na karate, aura yadi ye jainoMke prAcIna lekhoMkI mahattA na prakaTa karate to hama loga zAyada Aja bhI pUrvavathI ajJAnake aMdhakAra meM hI DUbe rahate / pazcimI dezoMke paNDitoMkI vadaulatahI apane dezake jaina-vidvAnoMko apanA ghara DhUMDhane kI bahuta kucha preraNA huI / dhIre 2 unakI yaha preraNA z2ora pakar3atI gaI / jaise 2 unheM apane maMdiroMke purAne pustakAlayoM meM prAcIna pustakeM milatI gaI taisehI taise unakA utsAha bar3hatA gayA / phala yaha huvA ki kisI 2 jainetara paNDitanebhI jainoMke graMtha - bhANDAra TaTolane AraMbha kiye / isa prakAra aneka prAcIna pustakeM prakAzita hogaI | idhara, bhAratavarSa meM hI, kucha videzI vidvAnoMnebhI jainiyoMke graMthoM aura prAcIna lekhoMke punaruddhAra - ke liye kamara kasI / unakI isa pravRtti aura parizramasebhI jaina - sAhityakA kucha 2 punarujjIvana huvA / aba to isa kAmameM kitanehI jaina vidvAn juTa gaye haiM aura ekake bAda eka prAcIna graMtha prakAzita karate cale jA rahe haiM / jaina dharmAvalambiyoMmeM saiMkar3oM sAdhu-mahAtmA aura saiMkar3o, nahIM hajAroM vidvAnoMne graMtharacanA kI hai / unakI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 isa racanAkA bahuta kucha aMza isa samaya aprApya hai| kucha to arAjakatAke kAraNa naSTa hogayA, kucha kAla balI khA gayA, kucha kRmikITakoMke peTameM calA gayA / tathApi jo baceM rahA hai usebhI thor3A na samajhanA cAhiye / ababhI jaina maMdiroM meM prAcIna pustakoMke anekAneka bhANDAra vidyamAna haiN| unameM anaMta graMtharana apane uddhArakI rAha dekha rahe haiN| ye graMtha kevala jaina dharmasehI saMbaMdha nahIM rakhate / inameM tattva-cintA, kAvya, nATaka, chanda, alaMkAra, kathA-kahAnI aura itihAsa AdisebhI saMbaMdha rakhanevAle graMtha haiM, jinake uddhArase jainetara janoMkI bhI jJAna-vRddhi aura manoraMjana ho sakatA hai / bhAratavarSa meM jaina dharmahI eka aisA dharma hai jisake anuyAyI sAdhuoM (muniyoM) aura AcAryoM se aneka janoMne, dharmopadezake sAthahI sAtha apanA samasta jIvana graMtha-racanA aura graMtha saMgraha meM kharca kara diyA hai| inameMse kitanehI vidvAn, barasAtake cAra mahIne to, bahudhA kevala graMtha-lekhanahImeM vitAte rahe haiM / yaha inakI isI satpravRttikA phala hai jo bIkAnera, jaisalamera aura pATana Adi sthAnoMmeM hastalikhita pustakoMke gAr3iyoM baste ababhI surakSita pAye jAte haiN| __ maMdira-nirmANa aura mUrtisthApanAbhI jainadharmakA eka aGga samajhA jAtA hai / isIse ina logoMne isa dezameM hajAroM maMdira banADAle haiM aura hajAroMkA jIrNoddhAra kara diyA hai| mUrtiyoMkI kitanI sthApanAyeM aura pratiSThAyeM kI haiM, isakA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 to hisAvahI nahIM / unakI ginatI to zAyada lAkhoMtaka pahuMce / para ve isa kAmameM bhI apane sAhitya-premako nahIM bhUle / maMdiroM meM ina logoMne bar3e 2 lekha aura prazastiyAM khudavA dI haiM / unameMse koI koI lekha itane bar3e haiM ki unheM choTe moTe khaNDa-kAvyahI kahanA cAhiye / yahAMtaka ki mUrtiyoMtakameM unake pratiSThApakoM aura nirmAtAoMke nAmanirdeza Adike sUcaka choTe 2 lekha pAye jAte haiN| ___ yadi ina sabakA saMgraha prakAzita kiyA jAya to zAyada mahAbhAratake sadRza eka bahuta bar3A graMtha hojAya / maMdiroM aura mUrtiyoMke yaha prAcIna lekha itihAsakI dRSTise bar3ehI mahattvake haiM / inameM usa samayake rAjAoM, rAjakumAroM, matriyoM, bAdazAhoM, zAhajAdoM AdikAmI, san-saMvat sameta ullekha hai aura nirmAtAoM tathA uddhArakoMkI bhI vaMzAvalI Adi hai| isake sivA jainasaMghoM aura jainAcAryoM AdikI vaMzaparamparAke sAtha aurabhI kitanIhI bAtoMkA varNana hai| jainoMke koI koI tIrtha aise haiM jahAM isa prakArake prAcIna lekha adhikatAse pAye jAte haiM / para tIrthoMhImeM nahIM, choTe choTe grAmoMtaka ke maMdiroMmeM prAcIna lekha dekhe jAte haiN| ina lekhoMmeM jaina sAdhuoMke kAryakalApakA bhI varNana milatA hai| kisa sAdhu yA kisa munine kaunasA graMtha banAyA aura .. kaunasA dharma-barddhaka kArya kiyA, ye bAteMbhI aneka lekhoMmeM nirdiSTa haiM / akabara ityAdi mugala bAdazAhoMse jaina-dharmako kitanI sahAyatA pahuMcI, isakAbhI ullekha kaI lekhoMmeM hai|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ " 104 jainoMke isa tarahake saikar3oM prAcIna lekhoMkA saMgraha, saMpAdana aura Alocana videzI aura kucha svadezI vidvAnoMke dvArA ho cukA hai / unakA aMgarejI anuvAdabhI, adhikAMzameM, prakAzita hogayA hai / para kisI khadezI jaina paNDitane ina sabakA saMgraha, AlocanApUrvaka, prakAzita karanekI ceSTA nahIM kIthI / mahArAjA gAyakavAr3ake kRpAkaTAkSakI va daulata purAnI pustakoMke prakAzanakA jo kArya bar3aude meM, kucha samaya se, ho rahA hai usake kArya karttAoMne bhI isa ora vizeSa dhyAna nahIM diyA, yadyapi jainoMke kitanehI prAcIna maMdira, lekha aura graMtha bar3audA rAjya meM vidyamAna haiM / isa kAmameM hAtha lagAyA hai eka sAdhu-muni jinavijayane / gujarAta vidyApIThane, ahamadAbAdameM, eka gujarAta purAtattvasaMzodhanamaMdirakI saMsthApanA kI hai / muni mahAzaya usI maMdirake AcArya haiM / ApakA patA hai - halIsa brija, ahamadAvAda / yadyapi bhAratavarSa meM jainagraMtha aura jainamaMdira thor3e bahuta saba kahIM pAye jAte haiM, tathApi dakSiNI bhArata, gujarAta aura rAjapUtAnehI meM unakA Adhikya hai / kyoMki jainadharmmakA prAbalya unhIM prAntoM meM rahA hai aura ababhI hai / ata eva ahamadAbAdameMhI isaprakArake saMzodhana - mandirakI sthApanA honA sarvathA samucita haiM / iMDiyana aiMTikarI, ipigrAphiA iMDikA, sarakArI gaiz2eTiyaroM aura ArkiyAlAjikala riporToM tathA anya pustakoMmeM jainoMke kitanehI . prAcIna lekha prakAzita ho cuke haiM / vUlara, kauseMsa, kirsTa, vilasana, hulTza, kelaTara aura kIlahArna Adi videzI
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 purAtattvajJoMne bahutase lekhoMkA uddhAra kiyA hai / para ina pustakoM ke lekhakoMseM kahIM kahIM pramAda hogaye haiM / ata eva purAne pramAdoMko dUrIkaraNa aura samasta prAcIna lekhoMke prakAzanake liye aise saMzodhana maMdirakI bar3I AvazyakatA thI / saMtoSakI bAta hai, yaha AvazyakatA, isataraha, dUra hogaI / isa saMzodhanamaMdirake kArya karttAoMneM "prAcIna jaina - lekha - saMgraha" nAmakA eka graMtha nikAlA hai / usakA dUsarA bhAga hamAre sAmane hai / pahalA bhAga hamAre dekhane meM nahIM AyA / vaha zAyada kabhI pahile nikala cukA hai / dUsarA bhAga bahuta bar3A graMtha haiM / AkArabhI bar3A hai / pRSThasaMkhyA AThasauMse kucha kama hai / chapAI aura kAgaz2a acchA aura jilda bar3I sundara hai / mUlya 3 || ) hai / isake saMgrAhaka aura sampAdaka haiM, pUrvokta muni jinavijayajI / aura prakAzaka hai, zrI jaina - AtmAnaMda - sabhA, bhAvanagara / sUciyoM Adiko chor3akara pustaka mukhyatayA do bhAgoM meM vibhakta hai / pahile bhAgameM jainoMke 557 prAcIna lekhoMkI nakala hai / yaha lekha devanAgarIke moTe TAIpa meM chape haiM / lekhoMkI bhASA adhikAMza saMskRta hai / dUsare bhAga ke 344 pRSThoM meM pahile bhAga ke lekhoMkI AlocanA hai / yaha bhAga gujarAtI bhASAmeM hai aura gujarAtIhI TAIpameM chapA hai / AraMbhakI bhUmikA AdibhI gujarAtIhImeM hai / jainiyoMke do sampradAya haiM - eka digambara, dUsarA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zvetAmbara / digambara sampradAyakA vizeSa daura daurA dakSiNa bhAratameMhI rahA hai aura ababhI hai / zvetAmbara-saMpradAyakA adhika pracAra pazcimI bhArata aura rAjapUtAne meM hai / isa pustakameM, isIse, adhikAMza zvetAmbarasaMpradAyake lekhoMkA saMgraha kiyA gayA hai, kyoMki yaha sAre lekha pazcima bhArata aura rAjapUtAnesehI sambaMdha rakhate haiM / jainoMke prAcIna lekha tIna prakArake haiM (1) pattharakI paTTiyoMpara khode huye lekha (2) mUrtiyoMpara khode huye lekha (3) tAmrapatroMpara khode huye lekha - isa pustakameM jina lekhoMkA saMgraha hai ve pattharakI paTTiyoM aura pattharahIkI mUrtiyoMpara utkIrNa lekha haiM / dhAtukI mUrtiyoMparabhI haz2AroM lekha pAye jAte haiM, para ve chor3a diye gaye haiN| sAthahI tAmrapatroMpara utkIrNa lekhoMkAbhI samAveza nahIM kiyA gayA / yaha chor3Achor3I karaneparabhI lekhoMkI saMkhyA pAMcasause Upara pahuMca gaI hai / inameMse kitanehI lekha bahuta bar3e haiN| ___ Ajataka yadyapi saiMkar3o-kimbahunA isasebhI adhikajainalekha prakAzita ho cuke haiM / perisa (phrAMsa )ke eka phreMca paNDita, gerinATa, ne akelehI 1907 IvItakake koI 850 lekhoMkA saMgraha prakAzita kiyA hai / para usameM zvetAmbara aura digambara, donoM sampradAyoMke lekhoMkA sanniveza hai / tathApi haz2AroM lekha abhI aise par3e huye haiM jo prakAzita nahIM huye / muni mahAzayane apanI prastuta
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 pustaka bhinna 2 pustakoM aura riporTosebhI apane matalavake lekha uddhRta kiye haiM, aura svayaM apanI khojasebhI saiMkar3oM naye naye lekhoMkA samAveza kiyA hai / udAharaNArtha, AbUke lekhoMkI saMkhyA 208 hai / para unameM se kevala 32 lekha epigrAphiA iMDikAke AThaveM bhAga meM prakAzita ho cuke haiM / vAkI sabhI lekha isa pustakameM pahilehI pahala chApe gaye / yahI bAta auroMke viSaya meM bhI jAnanI cAhiye / pustakake pahile bhAgameM saMkhyAsUcaka aMka, yathAkrama, dekara lekha rakhe gaye haiM / dUsare bhAgameM usI kramase lekhoM kI samAlocanI kI gaI hai / kauna lekha kahAM milA hai, kisa samayakA hai, pahile kabhI prakAzita huA hai yA nahIM, usase usa samayakI kauna 2 aitihAsika sAmagrI prApta ho sakatI hai, usa samaya vizeSakarake usa prAMtakI rAjakIya aura sAmAjika sthiti kaisI thI, jainasaMghoMkI sthiti kaisI thI, kisa saMghakI paramparAmeM kauna AcArya kaba huA, ina saba bAtoMkA vicAra AlocanAoM meM kiyA gayA hai / ullikhita sAdhuoM aura AcAryoM kI ziSyamaMDalI meM kauna kauna vyakti nAmI huA aura usane kisa 2 graMthakI racanA kI, isakAbhI ullekha kiyA gayA hai / pUrvaprakAzita lekhoMke saMpAdakoM kI bhUloMkAbhI nidarzana kiyA gayA hai aura yahabhI dikhalAyA gayA hai ki pustakastha lekhoMmeM nirdiSTa ghaTanAoM aura prasiddha puruSoMke astitva samayake jo ullekha anyatra milate haiM unase ina lekhoMmeM kiyegaye ullekhoMse kahAMtaka mela hai / yadi kahIM mela nahIM to ullikhita san - saMvatoM meM kaunasA sana
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 saMvat adhika vizvasanIya hai / sabase purAnA lekha isa pustaka namvara 318 hai / usakA prAptiAna hastikuNDI aura samaya vikrama saMvat 996 hai / isItaraha sabase pichalA lesa naMbara 556 hai | vaha saMvat 1903 kA hai aura ahamadAbAdameM milA hai / isakA vikramakI 10 vIM zatAbdIse lekara bIsavI zatAbdI ke AraMbhatakake - koIeka hajAra varSatakake lekhoMkA saMgraha isa pustakameM hai / isase pAThaka, isa saMgrahake mahatvakA anumAna acchI taraha kara sakeMge | terahavIM aura caudahavIM zatAbdI ke lekhAMkI saMkhyA ause adhika hai / usa samaya jainadharma ghar3I unnata dazAmeM thA | aneka rAjA, mahArAjA, amAtya aura seTha sAhukAra usa samaya isa dharmake anuyAyI hogaye haiM / unhoMne anaMta mRttiyoM, maMdiroM aura prAsAdoMkI saMsthApanA kI aura bahutakA jIrNoddhArabhI kiyA / isa saMgrahameM sabase mahattva ke ve lekha haiM jinakA sambaMdha zatruMjaya tIrtha, girinAra parvata, aura arbudagiri arthAt AvRse hai / aurabhI kitanehI purAne nagaroM, gAMvoM aura tIrthoM ke lekha aitihAsika sAmagrIse parilupta haiM yA usase samparka rakhate haiM / tathApi ullikhita tInoM sthAnoMke lekha mahattAmeM sabase adhika haiM / mRtyuMjaya tIrthake lekhoMkI saMkhyA 38, girinAra parvatake lekhoMkI 25 aura AvUke lekhoMkI 208 hai / isaprakAra tIna jagahoMke lekhoMkI saMkhyA 271 huI /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 ata eva kula 557 meM 286 lekha aura sthAnoMke haiM aura cAkI inhIM tInoM jagahoMke haiN| jainiyoMkA zatrujaya tIrtha gujarAtake pAlItAnA nAmaka sthAnake pAsa hai / usakA 12 naMbarakA zilAlekha baDe mArakekA hai| usameM 68 zloka haiM / isa tIrthameM mUlamaMdiranAmakI eka imArata hai / khambhAta (baMdara )ke rahanevAle seTha tejapAla sauvarNikane, 1650 saMvatmeM, usakA jIrNoddhAra kiyA thA / yaha lekha usI jIrNoddhArase saMbaMdha rakhatA hai / tejapAla amIra AdamI thA / vikhyAta jaina vidvAn hIravijayasUrike upadezase usane yaha uddhAra karAyA thaa| lekhameM uddhArakartAke vaMza AdikA varNana to hai hI, hIravijayasarike pUrvavartI AcAryoM aura unake ziSyoMkAbhI varNana hai / yaha vahI hIravijaya haiM jinako akabarane gujarAtase sAdara bulAkara unakA sammAna kiyA thA aura unakI prArthanApara sAlameM kucha dinoMtaka ke liye prANihiMsA baMda karadI thI / jaz2iyA nAmaka kara bhI mApha kara diyA thA / isa lekhameM hIravijayasUrike viSayameM likhA haidezAd gurjarato'tha sUrivRSabhA AkAritAH sAdaraM / zrImatsAhiakabareNa viSayaM mevAtasaMjJaM zubham / / ___+ + + + + yadupadezavazena mudaM dadhan nikhilamaNDalavAsijane nije / mRtadhanaJca karaJca sajIjiA-bhidhamakabbarabhUpatiratyajat // isase yahabhI sUcita huvA ki kisIke marajAnepara usakA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dhana jo leliyA jAtA thA usakA lenAbhI akarane baMda kara diyA / kaI varSa pUrva hIra vijayasUrikA vistRta carita sarasvatImeM prakAzita ho cukA hai / usameM bhI ina bAtoMkA varNana hai / isa lesakA sArAMza likhanemeM saMpAdaka mahAzayane eka jagaha lisA hai-ane potAnI pAse jo mhoTo pustaka bhaNDAra hato te grarijIne samarpaNa karyo / " para mUlalesase yaha bAta sAvita nahIM hotI / usameM to sirpha itanAhI likhA hai ki dvAgbhirmuditakAra karuNAsphUrjanmanAH paustakaM / bhANDAgAramapArakhAyamayaM vezmeva vAgdaivatam || isakA anvaya isa prakAra ho sakatA hai- " ( yaH akaccaraH ) apAravamayaM paustakaM bhANDAgAraM vAgdaivataM vezmeva, cakAra / " arthAt jisa akabarane apAra vAmayamaya pustakA - gAra, sarasvatIke ghara ke sadRza, (nirmANa) kiyA / isase itanAhI sUcita hotA hai ki akabarane hIravijayamUrikI AjJA yA prArthanAse koI pustakAlaya kholA, yaha nahIM ki usane apanA pustakasaMgraha sUrijI ko de DAlA / jIrNoddhAra kiye gaye isa maMdirakI pratiSThA seTha tejapAlane, saMvat 1650 meM, hIravijayasarise karAI | khambhAta se vaha vahAM khuda AyA aura pratiSThApanakAryakA saMpAdana kiyA / yathA zatru gaganavANakalAmitende yAtrAM cakAra sukRtAyasatejapAlaH /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 caityasya tasya sudine gurubhiH pratiSThA cakre ca hIravijayAbhidhasUrisiMhaiH // vikramasaMvatkI terahavIM zatAbdImeM gujarAtake aNahillapura (vartamAna pATana) nagarameM caulukyavaMzI vIradhavala nAma rAjA rAjya karatA thaa| vaha bar3A paNDita thA aura sukavibhI thA / usakI racIhuI kitanIhI pustakoMkA patA calA hai / kuMcha zAyada prakAzitabhI hogaI haiM / usakA pradhAna saciva thA vastupAla / usake eka bhAIkA nAma thA tejapAla / para yaha tejapAla khambhAtanivAsI seTha tejapAla nhiiN| vastupAla to vIradhavalakA mahAmAtya thA aura sAthahI mahAkavibhI thA, mahAdAnIbhI thA aura mahAdhArmikabhI thaa| usakA bhAI dhavalakA nagara (vartamAna dholakA) meM mudrAvyApAra arthAt rupaye paisekA roz2agAra karatA thaa| vaha zAyada gurjaranarezakA amAtyabhI thA / ina donoM bhAIyoMne girinAra parvatapara kitanehI maMdira banAye aura lambe 2 lekha khudavAkara apane kIrtikalApakA ullekha kraayaa| girinArake lekhoM se pahile 9 lekhoMmeM ina donoM bhAIyoMke vaMzAdi tathA kAryoMkA vistRta varNana hai / ina lekhoMmeMse kucha lekha to DAkTara jemsa varjesane pahile pahile prakAzita kiye the| para pIchese sabhI lekha eka aura aMgarejI pustaka (The Revised Lists of Antiqu arian Remains in the Bombay Presidenoy, Vol, VIII) meM prakAzita huye haiN| "girinAra insakripzansa" nAmaka pustakameMbhI yaha chape haiM / para munivara jinavijayajIkA kahanA hai ki unake aMgrejI anuvAdameM
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 bahuta bhUleM raha gaI haiM / unakA nirasana Apane aba apanI isa pustakameM kara diyA hai / aura TIkA TippaNiyoM tathA AlocanAoMke dvArA unakA aitihAsika mahatvabhI bahuta bar3hA diyA hai / vikramasaMvat 1288 ke eka zilAlekhameM vastupAlakI dAnazIlatAkA varNana isaprakAra kiyA gayA hai - bhitvA bhAnuM bhojarAje prayAte svargasAmrAjyabhAji / zrI ekaH sampratyarthinAM vastupAlastiSThatyazruspanda niSkandanAya // 4 // purA pAdena daityArerbhuvanoparivartinA adhunA vastupAlasya hastenAdhaH kRto valiH // 8 // arthAt bhoja paraloka padhAre, muJjanebhI khargasAmrAjya pAyA / aba vaisA koI nahIM rahA / aba to arthijanoMkI azrudhArA poMchaneke liye basa akelA vastupAlahI hai / satayuga meM viSNu bhagavAn ne apanA paira Uparako bar3hAkara baliko pAtAla bheja diyA thA / isasamaya, kaliyuga meM, vastupAlane apane hAtha se usa becAreko nIce kara diyA / girinAravAle vastupAlake ina lekhoMmeM gadyabhI hai aura padyabhI / racanA sarasa aura sAlaGkAra hai / ye lekha vastupAla aura tejapAla ke banavAye girinArake jainamandiroMmeM zilAphalakoMpara khude huye haiM / vastupAla jaina-dharmmakA pakkA anuyAyI thA / usane usake utkarSake liye asaMkhya dhanadAna kiyA /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ usake khudavAye huye lekhoMmeM jaina kaviyoMne usake guNoMkI bar3I prazaMsA kI hai| __itihAsakI dRSTise AbU-parvatake jainamaMdiroMmeM khudehuye lekha bar3e mahattvake haiM / unameM cAlukya aura paramAra vaMzI rAjAoMkA vistArapUrvaka varNana hai / ye lekha bar3e 2 haiN| inakI saMkhyA 208 hai / inameMse 68 lekha akele ekahI maMdirameM haiM / isa maMdirakA nAma hai "lUNasiMha vasahikA / " AbUke prAcIna lekhoM se kucha to bhinna 2 kaI pustakoMmeM pahilebhI prakAzita ho cuke haiM / para saba lekha kahIM nahIM chape / ve saba pahilIhI vAra isa pustameM saMgRhIta huye haiN| AbUmeMbhI girinArakI taraha pUrvokta baMdhudvaya, vastupAla aura tejapAla kI tUtI bola rahI hai / yaha donoM bhAI AbUmeMbhI atula dhana kharca karake mandiroMkA nirmANa aura mUrtiyoMkI saMsthApanA kara gaye haiM / ina maMdiroMkI kArIgarI gajabakI hai| bar3e bar3e iMjIniyara aura zilpakalAkuzala logabhI inheM dekhakara hairatameM AjAte haiM / ina lekhoMkI koIkoI kavitA bar3IhI hRdayahAriNI hai| usake do eka udAharaNa liijiye| tasyAnujo vijayate vijitendriyasya sArasvatAmRtakRtAdbhutaharSavarSaH / zrIvastupAla iti bhAlatalasthitAni dausthyAkSarANi sukRtI kRtinAM vilumpan / arthAt vastupAla amRtavarSI kavi hai aura vidvAnoMke bhAlatalapara likhe gaye durakSaroMko miTAnevAlA hai| Ayu08
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 anvayena vinayena vidyayA vikrameNa sukRtakrameNa ca / kvApi ko'pi na pumAnupaiti me vastupAlasadRzo dRzoH pathi // arthAt vaMza, vinaya, vidyA, vikrama aura puNyake saMbaMdhameM vastupAlakI barAbarI karanevAlA koI nahIM / vastupAlakI patnI lalitAdevI aura putra jaitrasiMhakIbhI prazaMsAmeM kitanIhI uktiyAM haiM / isItaraha usake bhAI tejapAlakAbhI khUba guNagAna kiyA gayA hai| mAravAr3ameM mer3atAnAmaka nagarase 14 mIlapara eka gAMva hai-kekinda / vahAM pArzvanAthake maMdirameM jo zilAlekha hai usameM rASTakaTa arthAta rAThauDavaMzake kitanehI rAjAoMkA varNana hai / yathA-mAladeva, udayasiMha aura sUrasiMha / yaha saba marudezahIke nareza the| udayasiMhake vipayameM likhA hairAjJAM samepAmayameva vRddho vAcyastadanyairatha vRddharAjaH / yasyeti zAhivirudaM sa dadyAdakabbaro babbaravaMzahaMsaH // 12 // __ arthAt vAvaravaMzake rAjahaMsa akabarane yaha AjJA dI ki udayasiMhako loga vRddharAja kahA kareM, kyoMki ve saba narezoMmeM vayovRddha haiM / udayasiMhake beTe sUrasiMhakI tArIfarAjyazriyAM bhAjanamiddhadhAmA pratApanandIkRtacaNDadhAmA / sapatanAgAvalinAzasiMhaH pRthvIpatI rAjati sUrasiMhaH // 14 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 sureSu yadvanmaghavA vibhAti yathaiva tejasviSu cnnddrociH| nyAyAnuyAyiSviva rAmacandrastathAdhunA hinduSu bhUdhruvo'yam 19 pichale padyameM "hinduSu" pada dhyAnameM rakhane lAyaka hai| acchA to isa upayogI aura mahattvapUrNa granthakA itanAhI paricaya bahuta ho gayA / jo loga gujarAtI nahIM jAnate, para saMskRtake prAcIna lekhoM aura pustakoMke premI haiM, vebhI isa pustakake avalokana aura saMgrahase lAbha uThA sakate haiN| aura nahIM to, isake kitanehI lekhoMke sarasa padyoMse apanA manoraJjana avazya hI kara sakate haiN| -mahAvIraprasAda dvivedii|