Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ A.4 . kunda : dravyAMcA DaoN0 kamalacanda sogANI (mevAnivRtta prophesara, darzanazAstra) parAmarzadAtA apabhraza sAhitya akAdamI jayapura prakAzaka jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI rAjarathAna
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 prakAzaka jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI zrImahAvIrajI (rAja) 322220 prApti sthAna 1 jainavidyA saMsthAna, zrImahAvIrajI 2 apabhraMza sAhitya akAdamI bhaTTArakajI kI naziyA savAI rAmasiMha roDa, jayapura-302004 prathama bAra 1000, 1989 mUlya 1500 mudraka paoNpulara prinTarsa motI DUMgarI roDa, phateha TIbA mArga, jayapura
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya jana-jagat me sarvAdhika vizruta AcArya kundakunda ke dvisahasrAbdI varSa ke antargata janavidyA samthAna kI ora se AcAryazrI se sambandhita yaha dvitIya prakAzana hai| bhagavAn mahAvIra ke siddhAnto ko gratha rUpa me nibaddha kara unhe sthAyitva pradAna kara AcArya kundakunda ne digambara jaina sAhitya aura AmnAya ko to murakSita rakhA hI, mAya hI dArzanika-jagat me bhI amUlya yogadAna diyA / prAcArya kundakunda kI upalabdha sabhI racanAe tAtvika cintana se prota-prota haiM / AcAryazrI prathama jaina dArzanika hai jinhone apane grantho me dravya kI avadhAraNA kA vizada varNana kiyA hai| jagat me jo kucha hai vaha 'mat' hai / sat arthAt astitvazIla / jo sat hai umI kI mattA hai / isa prakAra jagat kI pratyeka vastu 'sat' hai / jaina darzana ke anusAra jo mata hai vaha dravya hai / AcArya kundakunda ne dravya kA lakSaNa batAyA hai davva sallakkhaNiya uppAdavyayadhuvattasajuta / guNapajjayAsaya vA ja ta bhaNNati savvaNNahu / / 101 pacAstikAya, jimakA lakSaNa mat hai vaha dravya hai / jo utpAda-vyaya-dhrauvya se yukta hai vaha dravya hai| jo guNa aura paryAya kA pAzraya hai vaha dravya hai / dravya chaha prakAra ke hai-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla / pratyeka dravya kA astitva, svarUpa, guNa aura pariNamana bhinna hai, pRthak hai / chaho dravyo me jIva hI cetana hai zepa saba acetana-jaDa hai| jAnanA-dekhanA jIva kA svabhAva hai / vaha anya dravyo ko unake svabhAva se jAne, unake apane se bhinna svarUpa ko samajhe, apane ko uname ghulA-milA na mamajhe, yaha bhalI-mAti mamajhAne ke lie, chaho dravyo ke svarUpa se paricaya karAne ke dRSTikoNa se prAcAryoM ne unakA vizada varNana kiyA hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ gUDha, gabhIra eva vRhad gratho kA 'svAdhyAya' Aja kI vyasta eva gatizIla jIvana-zailI meM kaThina hotA jA rahA hai / 'laghu saskaraNa' samaya kI mAga hai / isI vicAra se hamAre sahayogI DaoN. kamalacandajI sogANI ne AcArya kundakunda ke vibhinna gratho se 'dravya' sambandhI mahatvapUrNa gAthAro kA sakalana kiyA hai jo Apake samakSa 'AcArya kundakunda dravya vicAra' ke rUpa meM prastuta hai / isa prakAra ke sakalana mUla atho kI upAdeyatA yA mahatva ko kama nahI karate apitu pAThako ko vRhad atho se viziSTa viSaya se sambandhita sakSipta, kramavaddha eva prAsagika mAmagrI 'eka hI sthAna para' upalabdha karA kara viSaya ko sarala, sahajagamya aura murucipUrNa rUpa me prastuta karate hai| baDe-baDe gratho kA AloDana kara uname se kucha viziSTa gAthAmro kA cayana kara atyanta sakSepa me 'cayanikA' ke rUpa me gratha kA sAra prastuta kara denA DaoN0 sogANI kI apanI zailI hai, pRthak pahacAna hai| yaha pustaka bhI unakI isI zailI kA nidarzana hai / isa pustaka kI eka vizepatA aura hai-isame mUlagAthA, umakA vyAkaraNika vizleSaNa aura usake AdhAra se nisRta hindI anuvAda diyA gayA hai jisase pAThaka prAkRta-vyAkaraNa ko bhI samajha marke aura AcAryazrI ke mUlahArda ko bhii| hamAre Agraha para unhone alpa samaya me hI yaha sakalana taiyAra kiyA isake lie hama unake AbhArI haiN| mudraNa ke lie paoNpulara prinTarsa dhanyavAdAha hai / mahAvIra nirvANa divasa 2516 dIpamAlikA, vi sa 2046 jayapura jJAnacandra khindUkA sayojaka janavidyA sasthAna samiti (u)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA yaha bAta nirvivAda hai ki hama vibhinna vastuoM ke samparka meM Ate rahate hai / hama prAMgoM se raga dekhate hai, kAno me dhvani sunate hai, nAka se gadha kA grahaNa karate hai, jIbha se svAda lete haiM tathA sparzana me sparza kA anubhava karate hai| isa taraha me hama apanI pAco indriyo dvArA vastuo se sasarga banAye rakhate hai| indriyo ke mAdhyama se hama vastu-jagat se jur3e rahate haiM / yaha vastu-jagat hI prAcArya kundakunda ke zabdo meM pudgala dravya hai / uma pudgala dravya me varNa, rasa, gadha aura sparza vartamAna rahate hai tathA jo vibhinna prakAra kA zabda hai, vaha bhI pudgala hai (9) / pudgala ke kSetra ko samajhAte hue prAcArya kundakunda kahate hai ki indriyA tathA indriyo dvArA bhoge jAne yogya viSaya, zarIra, vANI tathA anya bhautika vastue manI pudgala piNDa hai (113, 114) / padagalAtmaka vamtayo ke mAya-sAtha hamAre cAro ora vanaspati, kITa, pazupakSI aura manuSya bhI vartamAna hai / ina sabhI meM eka aura pudgala ke guNa vartamAna hai to dUsarI pora vaDhanA, bhayabhIta honA tathA sukhI-dukhI hone kI sthitiyA bhI dRSTigocara hotI hai / isa taraha se yaha do dravyo kI mizrita avasthA hai| eka pora pudgala dravya hai to dUsarI ora jIva dravya / prAcArya kundakunda ina sabhI ko gamAra meM sthita jIva kahate hai (22), yaha do dravyo kI mizrita avasthA hai| pudagala ke mAya jIva kI upasthiti hI me yaha mizraNa utpanna hotA hai| pudgala jIva ko vibhinna azo meM yAvaddha kiye hue rahatA hai| pudgala aura jIva kI mizrita arasthA meM java pudgala jIva para adhikatama dabAva DAlatA hai to eka indriya (mparNana) hI kA vikAsa ho pAtA hai| jaise-jaise yaha dabAva kama hotA jAtA hai vaima-baiMga do indriyA (sparzana aura rasanA), tIna indriyA (sparzana, rasanA aura ghrANa), cAra indriyA, (mparzana, ramanA, ghrANa aura cakSu) aura pAtra indriyA (mparNana, ramanA, prANa, cakSu aura karNa) vikasita ho jAtI hai (28-34) / prAcArya kundakunda kA kathana hai ki eka indriyavAle jIvo me kevala sukhadu yAtmaka cetanA hI kriyANIla hotI hai| do indriya me pacendriya taka ke jIvo (1)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ me (zubha-azubha) prayojanAtmaka cetanA kA vikAma ho jAtA hai / yahA yaha samajhanA cAhie ki prayojanAtmaka cetanA manupa meM hI pUrNaspa meM prakaTa hotI hai| bAkI jIvo meM isakA prakaTIkaraNa acetana sthiti meM hI hotA hai| vicAra kA vikAsa manuSya kI hI upalabdhi hai| vicAra ke vikAsa ke mAya hI uddezyAtmaka jIvana kA vikAsa hokara zubha-azubha prayojano me jIne kA vikAsa ho jAtA hai (24 se 28) / yaha mabhava mAnA gayA hai ki jIva para pudgala kA davAva kama hote-hote zUnya ho jAe / aisI sthiti me jIva apane svarUpa meM sthita ho jAtA hai / aimA jIva jJAna cetanA vAlA kahA gayA hai| isa taraha ne pudgala ke davAva me rahita jIva jJAna-cetanA vAlA rahatA hai aura pudgala ke davAva se yukta jIva prayojanacetanA aura (sukhadu khAtmaka) phala-cetanA ko liye hue hotA hai (24 se 27) / prAcArya kundakunda kA kathana hai ki kucha jIva sukha dukhAtmaka phala ko, kucha zubhaazubha prayojana ko tathA kucha jJAna ko anubhava karate hai (25) / yahA para yaha dhyAna dene yogya hai ki jIva aura pudgala kI mizrita avasthA kA anubhava mamI kI sAmAnya anubhUti hai, kintu pudagala ke davAva me rahita jIva kI anubhUti kevala tIrthaMkaro yA yogiyo kI hI anubhUti hotI hai| yaha sarva-anubhUta tathya hai ki paudgalika vastupro me avasthA parivartana hotA hai / imI parivartana ko paryAya kahA gayA hai| paudgalika mizraNa ke kAraNa jIva kI avasthAoM meM bhI parivartana hotA hai| pudgala ke nimitta se jIva kriyA-mahita hote haiM (13) / parivartana aura kriyA kAla dravya ke kAraNa utpanna hote haiM (138) / parivartana kA artha hai eka avanyA ke bAda dUsarI avasyA kA aanaa| yaha kAla dravya ke vinA sabhava nahI hai / kriyA me jo nimitta hai vaha dharma dravya hai tathA sthiti me jo nimitta hai vaha adharma dravya hai / dravyo ko sthAna dene ke lie AkAza dravya hai / isa taraha se loka meM 6 dravyo kI vyavasthA hai (14, 134) / prAcArya kundakunda kA kahanA hai ki aneka jIva, pudgalo kA mamUha, dharma, adharma, AkAza aura kAla ye vAstavika dravya kahe gaye haiM / ye sabhI dravya aneka guNa aura paryAyo sahita hote hai (6) / __ AcArya kundakunda ke anusAra jo guNa aura paryAya kA Azraya hai vaha dravya hai (139) / imakA abhiprAya yaha hai ki guNa aura paryAya ko choDakara dravya koI svatantra vastu nahI hai / dUsare zabdo me dravya guNoM aura paryAyo ke vinA nahI hotA, tathA guNa aura paryAe~ dravya ke vinA nahIM hotI (142,143) / udAharaNArtha, svarNa (iv)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ se pRthak usake pIlepana Adi guNo kA tathA kuNDala Adi paryAyo kA astitva nambhava nahI hai / ata yaha spapTa hai ki jo nityarUpa se dravya me pAyA jAya vaha guNa hai aura jo parivartanazIla hai vaha paryAya hai / sakSepa me, paryAya pariNamanazIla hotI hai aura guNa nitya / isake atirikta guNa vastu me eka sAtha hI vidyamAna rahate hai kintu paryAeM kramaza utpanna hotI haiM / vastu ke vibhinna AkAro ko vyajana paryAya kahA gayA hai / udAharaNArtha-jIva kA manuSya, deva Adi vibhinna yoniyo meM janma lenA jIva kI vyajana paryAe hai| paryAya kA eka dUsarA bheda aura hai jise artha paryAya kahA gayA hai / bAta yaha hai ki vastu ke guNo kI avamyAgro meM pratyeka kSaNa parivartana hotA rahatA hai, jaise-jaDa vastu me rUpa prAdi guNa to madeva vidyamAna rahate hai, kintu ina guNo kI avasthAeM parivartita hotI rahatI hai / imI ke phalasvarUpa yaha kahA jAtA hai ki vastu naI se purAnI ho gaI, mIThI me khaTTI ho gaI ityAdi / yahA vastu me rUpa, rasa Adi kA lopa nahI huA kintu unakI avasthAeM badala gaI / parivartana kA yaha krama ananta hai| isa prakAra ke parivartana ko artha paryAya kahA gayA hai / ata vastu me vyajana paryAya aura artha paryAya dono hI sadA upasthita rahatI hai| yahA yaha smaraNa rakhanA cAhiye ki dravya kA guNa-paryAya-vAlA honA dravya ko nitya-anitya yA pariNAmIninya middha karatA hai / dravya guNa-apekSA nitya hai aura paryAya-apekSA anitya yA prinnaamii| dravya ko eka dUmarI paribhASA bhI prAcArya kundakunda ne dI hai jo uparyukta paribhASA me tatvata bhinna nahI hai / usake anumAra dravya vaha hai jo sat hai aura mata uma nahate hai jo utpAda, vyaya aura dhrauvya-yukta ho (139) / arthAt jisame utpani, vinANa aura sthiratA eka samaya meM pAI jAve vaha sat hai| udAharaNArthasvarNa ke kakaNa me jaba kuNDala banAye jAte hai to kuNDala paryAya kI utpatti, kakaNa paryAya kA vinAza aura pIle prAdi guNovAle svarNa kI sthiratA eka samaya me pTigocara hotI hai| yaha udAharaNa vyajana paryAya kA hai| dravya kA utpAda, vyaya aura dhovyAtmaka lakSaNa athaM paryAyavAle udAharaNa me bhI ghaTita hotA hai jaisedahI mIThe se paTTA huA to rasa guNa kI moThI paryAya kA vyaya (vinAza) hunA, baTTI paryAya kA utpAda (utpatti) huA aura dahI kI dhrauvyatA (sthiratA) jyo kI tyo rahI / isa taraha se utpatti aura vinAza paryAyAzrita hai aura sthiratA guNAzrita / ata hama kaha sakate hai ki dravya kI ye vibhinna paribhASAe isa bAta kI dyotaka hai ki dravya nityAnityAtmaka yA pariNAmI-nitya hai| pravya ke cha bheda hai-(1) jIva, (2) pudgala, (3) dharma, (4) adharma,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) AkAza aura (6) kAla / kintu jIva aura ajIva ke bheda me dravya ko dI bhAgo me bhI vibhAjita kiyA jA sakatA hai kyoki pudgala me lekara kAna taka ke sabhI dravya ajIva me samAviSTa hai (3) / ima taraha me prAcArya kundakunda eka aura anekatvavAdI hai to dUsarI ora dvitvavAdI, parantu yadi mattA mAmAnya ke napTikoNa se vicAra kiyA jAya to jIva-ajIva kA bheda hI samApta ho jAtA hai / manA sava dravyo me vyApta hai (140) / ima apekSA meM mava dravya eka hI hai| apane vizepa guNo ke kAraNa una sava dravyo meM bheda hai kintu mattA kI apekSA gava dravyoM meM abheda hai / yaha nizcita hai ki koI bhI dravya sattA kA ullaghana nahIM kara sakatA (1) / yaha sattA sAmAnya kA dRSTikoNa prAcArya kundakunda ko ekatvavAdI ghopita karatA hai| isa taraha se ekatvavAda, dvitvavAda aura anekatvavAda tIno hI AcArya kundakunda ke dravya me vartamAna hai / aba hama yahA pratyeka dravya ko pRthakApRthak vyAkhyA kreNge| jIva athavA AtmA-AcArya kundakunda ke anusAra jIva athavA prAtmA svatatra astitvavAlA dravya hai / apane astitva ke lie na to yaha kimI dUsare dravya para Azrita hai aura na isa para Azrita koI aura dUsarA dravya hai, saba dravyo me jIva hI zreSTha dravya hai, kyoki kevala jIva ko hI hita-ahita, heya-upAdeya, sukha-dukha Adi kA jJAna hotA hai (5) / anya dravyo-pudgala, dharma, adharma, AkAza kAla me isa prakAra ke jJAna kA sarvathA abhAva hotA hai / dravya kI mAmAnya paribhASA ke anusAra AtmA pariNAmI-nitya hai / dravya-guNa apekSA se prAtmA nitya hai kintu paryAya apekSA se pariNAmI / AtmA ke jJAnAdi guNo kI avasthAe parivartita hotI rahatI hai tathA sasArI AtmA-vibhinna janma grahaNa karatA hai, ina apekSAo se prAtmA pariNAmI hai aura AtmA kabhI bhI ina parivartano me naSTa nahI hotA, isa apekSA se nitya hai (145, 146, 147) / yahA yaha kahA jA sakatA hai ki yaha lakSaNa sasArI AtmA me to ghaTita ho jAtA hai, kintu mukta AtmA me nahI / kintu aisA kahanA ucita nahIM hai, kyoki mukta-AnmA kI nityatA ke vipaya me to sadeha hai hI nahI aura usame jJAnAdi guNo kA svarUpa pariNamana hotA hai isa apekSA se vaha pariNAmI bhI siddha hotI hai / ata AtmA dravya-guNa-dRSTi se nitya aura paryAya- dRSTi se pariNAmI svIkAra kiyA gayA hai| yahA yaha dhyAna dene yogya hai ki AcArya kundakunda ke anusAra AtmA eka nahI aneka arthAt ananta mAne gaye hai / prAtmA kA lakSaNa caitanya hai (7) ima vizepatA ke kAraNa AtmA kA anya dravyo se bheda hotA hai / yaha caitanya jJAnAtmaka, (5)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhAvAtmaka aura kriyAtmaka rUpa se prakaTa hotA hai / ata hama kaha sakate haiM ki jahAM caitanya hai vahA jJAna hai, bhAva hai aura kriyA hai / jJAna yA cetanA AtmA kA grAgantuka dharma nahI hai kintu svabhAva / svAbhAvika dharma hai ( 53, 54 ) / zrAtmA jJAna hone ke sAtha-sAtha kartA aura bhoktA bhI hai / zrAtmA sasAra avasthA me apane zubha-azubha karmoM kA kartA hai aura unake phalasvarUpa utpanna sukha-dukha kA bhoktA bhI hai (20) / mukta avasthA meM AtmA anantajJAna kA svAmI hotA hai, zubha-azubha se pare zuddha triyA kA ( rAga-dveSa-rahita kriyAo kA ) kartA hotA hai aura ananta zrAnanda kA bhoktA hotA hai / prAcArya kundakunda jIva ko svadeha parimANa svIkAra karate hai / jisa prakAra dUdha me DAlI huI padmarAgamariNa (lAlamaNi) use apane raMga se prakAzita kara detI hai, usI prakAra deha me rahanevAlA jIva bhI apanI dehamAtra ko prakAzita karatA haM zrarthAt vaha svadeha me hI vyApta hotA hai, deha se bAhara nahI (35) / prAcArya kundakunda kI mAnyatA hai ki sasArI AtmA anAdikAla se karmoM se baddha hai / isI kAraNa pratyeka mamArI jIva janma-maraNa ke cakkara me paDA rahatA hai / itanA hote hue bhI pratyeka masArI zrAtmA vastuta siddha samAna hai ( 23 ) / dono me bheda kevala karmoM ke bandhana kA hai / yadi karmoM jAya to zrAtmA kA siddha-svarUpa jo prananta jJAna, sukha ho jAtA hai / ke vandhana ko haTA diyA ra zakti rUpa hai, prakaTa prAcArya kundakunda ke anusAra jIva ko prabhu ( apane vikAsa me samartha) kahA gayA hai (20) isakA abhiprAya yaha hai ki jIva svaya hI apane utthAna va patana kA uttaradAyI hai / vahI apanA zatru hai aura vahI apanA mitra / vandhana aura mukti umI ke prAzrita hai | ajJAnI se jJAnI hone kA aura vaddha se mukta hone kA sAmarthya umI meM hai, vaha sAmarthyaM kahI bAhara se nahI AtA, vaha to usake prayAsa se hI prakaTa hotA hai / prAcArya kundakunda ne jIvo kA vargIkaraNa do dRSTikoNa se kiyA hai(1) mAmArika aura (2) zrAvyAtmika / sAsArika dRSTikoNa se jIvo kA vargIkaraNa indriyo kI apekSA se kiyA gayA hai (29 se 34 ) | sabase nimna stara para eka indriya jIva haiM jinake kevala eka sparzana indriya hI hai / vanaspati varga eka ndriya jIvo kA udAharaNa hai / iname cetanA mavase kama vikasita hotI hai / iname uccastara ke jIvoM meM do se pAca indriyo taka ke jIva hai| sIpI, zakha, binA pairo ke (vi)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ koDe Adi ke sparzana aura rasanA ye do indriyA hotI hai / (31) / nUM, khaTamala, cITI, bicchU Adi ke sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna indriyA hotI hai / (32) / macchara, makkhI, mavarA Adi jIvo ke sparzana, ramanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyA hotI hai / (33) / manuSya, pazu-pakSI Adi jIvo ke sparzana, ramanA, prANa, cakSu aura karNa ye pAca indriyA hotI hai (34) / AdhyAtmika dRSTikoNa se jIva tIna prakAra ke hai-bahirAtmA, antagatmA aura paramAtmA / jo vyakti yaha mAnatA hai ki indriyA hI parama satya hai, vaha vahirAtmA hai (41) / vahirAtmA zarIra ko hI AtmA samajhatA hai aura zarIra ke naSTa hone para apane ko naSTa huA samajhatA hai / vaha indriyo ke vipayo me Asakta rahatA hai, vaha icchita vastu ke sayoga se prasanna hotA hai aura usake viyoga meM aprasanna / vaha mRtyu ke bhaya se AkrAnta rahatA hai / vaha kArmANa-zarIra-spI kAcalI me Dhake hue jJAna-rupI zarIra ko nahIM jAnatA hai, imalie bahuta kAla taka vaha sasAra me bhramaNa karatA hai| antarAtmA apane AtmA ko apane zarIra me bhinna samajhatA hai (41) / yaha nirbhaya hotA hai ata use lokamaya, paralokabhaya, maraNamaya Adi nahI hote / umake kula, jAti, rUpa, jJAna, dhana, vala, tapa aura prabhutA kA mada nahIM hotA / Atmatva me ruci paidA hone se usakI mAsArika padArthoM me Asakti nahIM hotI aura vaha zIghra hI janma-maraNa ke cakkara se haTa jAtA hai / paramAtmA vaha hai jisane AtmotthAna me pUrNatA prApta kara lI hai aura kAma, krodhAdi dopo ko naSTa kara liyA hai eva ananta jJAna, ananta zakti aura ananta sukha prApta kara liyA hai tathA jo sadA ke lie janma-maraNa ke cakkara me mukta ho gayA hai (41) / prAcArya kundakunda kA kahanA hai ki sAdhaka vahirAtmA ko choDe aura antarAtmA banakara paramAtmA kI ora agrasara ho (42) / pudgala-jisame rUpa, rasa, gadha aura sparza ye cAro guNa pAye jAve, vaha pudgala hai (9) / sava dRzyamAna padArtha pudgalo dvArA nirmita hai| pudgala dravya ke do bheda haiM- paramANu aura skagha / do yA do se adhika paramANuo ke mela ko skadha kahate haiM / jo pudgala kA sabame choTA bhAga hai, jise indriyA grahaNa nahIM kara makatI aura jo avibhAgI hai, vaha paramANu hai (109) / paramANu avinAzI tathA (vin)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sandarahita hotA hai (109) / zabda kI utpatti skandho ke paraspara TakarAne se hotI hai (111) / AcArya kundakunda ke anusAra pratyeka paramANu cAra guNa vAlA hotA hai / ina paramANuoM ke vibhinna prakAra ke sayogo me nAnAvidha padArtha bana jAte hai (110) / ata pRthvI, jala, agni aura vAyu ye cAro tatva vibhinna prakAra ke paramANuo se nirmita nahIM haiM apitu eka hI prakAra ke paramANuoM se utpanna hai / yahA~ yaha vAta bhyAna dene yogya hai ki pratyeka paramANu me pAca raso (tItA, khaTTA, kaDavA, mIThA aura kasalA) me meM kAI eka rasa, pAca rUpo (kAlA, nIlA, pIlA, sapheda aura lAla) me ne koI eka spa, do gandho (sugandha aura durgandha) me se koI eka gandha, bAra pazoM, (rukSa, snigdha, zIta aura uSNa) me se koI do avirodhI sparza hote hai (112) / paramANu yA to rUkSa-zIta yA skSa-USNa yA snigdha-zIta yA snigdhauSNa hotA hai / komala, kaThora, bhArI aura halkA ye cAra sparza skandha avasthA me hI utpanna hote hai| yahA yaha prazna upasthita hotA hai ki paramANupro me vandha kisa prakAra hotA hai ? usake uttara meM prAcArya kundakunda kA kathana hai ki paramANu ke paraspara bandha kA kAraNa snigdhatA aura kSatA hai / snigdha-guNa aura rukSa guNa ke ananta aza hai| jisa prakAra vakarI, gAya, maima aura U~Ta ke dUdha tathA ghI me uttarottara adhika rUpa me snigdha-guNa, rahatA hai aura dhUla, vAla tathA vajarI Adi me uttarottara adhika pa me makSa guNa rahatA hai umI prakAra me paramANupro me bhI snigdha aura rukSa guNo ke nyUnAdhika azo kA anumAna hotA hai| paramANumo kA paraspara vandha kucha niyamo ke anusAra mAnA gayA hai / jo paramANu snigyatA aura rUkSatA guNa meM nimnatama hai usakA bandha kisI bhI paramANu meM nahI hotA / isake atirikta jina paramANupro me snigdhatA aura rUkSatA ke mamAna aza hai unakA bhI kimI bhI dUsare paramANu se vandha nahI hotaa| parantu jiname snigdhatA aura mamatA ke aza dUsare paramANuo se do adhika ho uname yApama me bandha hotA hai jaise do aza vAle kA cAra aza vAle se, cAra kA cha aza vAle me, isI prakAra tIna kA pAca aza vAle se, pAca kA sAta aza vAle se, isI taraha Age bhI jAnanA cAhiye (117,118) / yahA yaha bAta smaraNIya hai ki adhika guNavAlA paramANu alpa guNavAle paramANu ko apane rUpa meM parivartita kara letA hai / isa taraha paramANuno me sayoga-mAtra hI nahI hotA varan uname parampara ekarUpatva sthApita ho jAtA hai /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma-adharma-jIva tathA pudgala kI taraha dharma-prathamaM bhI do svatantra dravya haiM / yahA dharma kA artha puNya aura adharma kA artha pApa nahI / prAcArya sundAnda me inakA eka vizeSa artha hai / yaha bAta dhyAna dene yogya hai ki da dravyo meM meM kevala do hI dravya jIva va pudgala matriya hai (13) / mepa mava dravya nizyi hai| eka pradeza me dUsare pradeza meM gamana ko kriyA kahate haiM / isa priyA meM jo mahAraka ho vaha dharma dravya hai (10,11) / dharma dravya umI prasAra kiyA meM gahAyaka hotA hai jima prakAra madhaliyo ko calane ke lie jala (128) / jame havA dUmarga vannuprAM me gamana kriyA ko utpanna kara detI hai bama dharma dravya gamana piyA utpanna nahI karatA, vaha to gamana kriyA kA udAsIna kAraNa hai na ki pregka kAraNa / dharma dravya jo svaya nahIM cala rahe haiM unheM balapUrvaka kabhI nahI calAtA hai / yaha bAta mmaraNa rakhane yogya hai ki dharma dravya spa, rama, gadha, zabda aura sparza ne rahita hai / gaNaM lokAkAza meM vyApta hai aura akhaNDa hai (127) / prata dharma dravya svaya gamana nahIM karatA aura na anya dravyo ko gamana karAtA hai kintu jIva aura pudgala ke gamana kA udAsIna kAraNa hai| (130,132) / adharma dravya jIva aura pudgalo kI sthiti me unI prakAra mahAyaka hotA hai jima prakAra calate hue pathiko ke Thaharane meM pRthvI (129) / yaha calate hue jIva aura pudgalo ko Thaharane ko prerita nahI karatI hai kintu svaya Thahare huno ko Thaharane meM udAsIna rUpa se kAraNa hotI hai (129) / yaha bhI mampUrNa lokAkAga me vyApta hai, akhaNDa hai aura spa, rama Adi se rahita hai| AkAza-jo jIva, pudgala, dharma, avarma aura kAla ko sthAna detA hai vaha AkAza hai (133) / yaha AkAza eka hai, sarvavyApaka hai, abaNDa hai aura rUpa-rasAdi guNo se rahita hai / yahA yaha vAta dhyAna dene yogya hai ki jaise dharmAdi dravyo kA AdhAra AkAza hai usa taraha AkAza kA anya koI aura AvAra nahIM hai kyoki AkAza kA anya AdhAra mAnane se usakA bhI koI AdhAra mAnanA paDegA aura phira usakA bhI, isa taraha anavasthA dopa A jAyegA / ata ume svaya hI apanA AdhAra mAnanA yuktisagata hai| AcArya kundakunda ke anusAra AkAza do bhAgo me kalpita kiyA gayA hai, lokAkAza aura alokAkAza / jIva, pudgala, dharma-adharma aura kAla jahA ye pAtro dravya rahate haiM vaha lokAkAza hai aura isase pare alokAkAza (134) / kAla-jo jIvAdi dravyo ke pariNamana me mahAyaka hai vaha kAla hai (135) / jaisA ki Upara kahA gayA hai ki pratyeka dravya pariNAmI-nitya hai| ma
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNamana ko vyArA kAla dravya ko svIkAra kiye vinA nahI ho sakatI / kAla dravya kimI kA balapUrvaka pariNamana nahIM karAtA, vaha to una pariNamanaNIla padAryoM ke pariNamana me sahAyakamAtra hotA hai| jisa prakAra zIta Rtu me svaya adhyayana-miyA karate hae purupa ko agni sahakArI hai aura jisa prakAra svaya ghUmane kI kriyA karate hue kumhAra ke cAka ko nIce kI kIlI sahakArI hai usI prakAra svaya pariNamana karate hue padArthoM kI pariNamana-kriyA me kAla sahakArI hai / kAla ke do bheda hai (137)-1 vyavahAra kAla aura 2 paramArtha (dravya) kAna / saMkiMDa, miniTa, ghaTA, dina, mahine, varpa Adi vyavahAra kAla hai| yaha kSaNamagura aura pagazrita hai| isakI mApa pudgala dravya ke pariNamana ke binA nahI ho sakatI (136) / paramArtha kAla nitya aura svAdhita hai| parivartana, eka sthAna me dUsare sthAna meM gati, dhIre aura zIghra, yuvA aura vRddha, navInatA aura prAcInatA prAdi vyavahAra vinA vyavahAra kAla ke sabhava nahIM hai| yahA yaha bAta dhyAna dene yogya hai ki dravyo ke svarUpa ko samajhAne ke sAthamAtha prAcArya kundakunda kA uddezya manuSya ko prAdhyAtmika vikAsa kI carama sImA para agramara hone ke lie prerita karanA hai jisame vaha tanAvamukta jIvana jI sake / unakI preraNA hai ki vyakti mva-cetanA kI svatantratA ko jiiye| yaha svatantratA kA jIvana hI mamatA kA jIvana hai (104) / aise vyakti kA sukha prAtmotpanna, vipayAtIta, anupama, ananta aura avicchinna hotA hai (102) / aisA vyakti hI parama pAntirUpI sugSa ko prApta kara makatA hai (103) / prAcArya kundakunda kA mAnanA hai ki svatantratA prAtmA kA svabhAva hai| paratanyatA kAraNo dvArA thopI huI hai| kintu vyakti paratantratA ke kAraNo ko itanI dRDhatA me pakaDe hue hai ki paratantratA svAbhAvika pratIta hotI hai, kintu mAnasika tanAva kI utpatti ima mvAbhAvikatA ke lie cunautI hai / prAtmA ko mvatanya samajhane kI dRSTi nizcayanaya hai aura usako paratantra mAnane kI dRSTi vyavahAranaya hai / java AtmA kI para se svatantratA svAbhAvika hai to prAtmA kI paratantratA asvAbhAvika hogI hI / isIliye kahA gayA hai ki nizcayanaya (zuddha naya) vAstavika hai aura vyavahAranaya avAstavika hai (45) / ThIka hI hai jo dRSTi svatantratA kA bodha karAe vaha raSTi vAstavika hI hogI aura jo dRSTi paratanyatA ke AdhAra se nirmita ho vaha avAstavika hI rahegI / prAcArya kundakunda kA kathana hai ki jo dRSTi AtmA ko sthAyI, anupama, karmoM ke bandha se rahita, rAgAdi me na chunA huA tathA anya se amizrita dekhatI hai vaha nizcayanayAtmaka
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTi hai ( 43 ) / ima taraha se niztrayanaya me zrAtmA me pudgala ke koI bhI guNa nahI haiM / ta AtmA rasarahita, rUparahita, gandharahita, tathA zradRzyamAna hai, usakA svabhAva cetanA hai / usakA graharaNa vinA kimI cihna ke ( kevala anubhava me ) honA hai aura usakA zrAkAra pratipAdita hai ( 44 ) / prAcArya kundakunda kA kathana hai ki vyavahAra naya ke anusAra zrAtmA zraneka prakAra ke pudgala karmoM ko karatA hai tathA vaha aneka prakAra ke pudgala karmo ke phalo ko bhogatA hai (79) cUMki vyavahAranaya cetanA kI paratantratA meM nirmita eft hai isIlie ajJAnI kartA vyavahAranaya ke zrAzraya se calatA hai / nizcayanaya ke anusAra zrAtmA pudgala karmoM ko utpanna nahI karatA hai / cUMki nizcaya-dRSTi cetanA kI svatantratA para grAzrita dRSTi hai, isIlie jJAnI kartA nizcayanaya ke Azraya se calatA hai / saca to yaha hai ki zrAtmA jima bhAva ko apane me utpanna karatA hai vaha usakA kartA hotA hai / jAnI kA yaha bhAva jJAnamaya hotA hai aura ajJAnI kA bhAva ajJAnamaya hotA hai (75) / jaise kanakamaya vastu me kanaka kuNDala Adi vastu utpanna hotI haiM aura lohamaya vastu me lauha kaDe Adi utpanna hone hai, vaise hI ajJAnI ke aneka prakAra ke ajJAnamaya bhAva hI utpanna hone hai tathA jJAnI ke sabhI bhAva jJAnamaya hote hai (76,77 ) zrAcArya kundakunda ne tIna prakAra ke bhAvoM kA ( zubha, grazubha aura zuddha ) vizleSaNa karate hue kahA hai ki zuddha bhAva hI grahaNa kiyA jAnA cAhiye, vyakti kI uccatama avasthA isI ko grahaNa karane me utpanna hotI hai / jima vyakti kA jIvana viSaya-kapAyo me DUbA huA hai, jisakA jIvana duSTa middhAnna, duSTa buddhi tathA duSTacaryA me juDA huA hai, jisake jIvana me krUratA hai tathA jo kupatha me lIna hai, vaha azubha bhAva ko dhAraNa karane vAlA kahA jAtA hai (92) jo vyakti jIvo para dayAvAna hai, deva, mAghu tathA guru kI bhakti me lIna hai, jisake jIvana me anukampA hai, jo bhUkhe-pyAse tathA dukhI prANI ko dekhakara usake sAtha dayAlutA me vyavahAra karatA hai vaha zubha bhAva vAlA kahA gayA hai ( 91, 82, 84, 86 ) 1 jIva kA zubha bhAva hI puNya hai, aura azubha bhAva hI pApa hai / AcArya kundakunda kA kahanA hai ki jo vyakti pApa me utpanna mAnasika tanAva ko samApta karatA hai tathA puNya kriyAzro se utpanna mAnasika tanAva ko samApta karatA hai vahI vyakti zuddha bhAva kI bhUmikA para ArUDha hotA hai / aisA vyakti hI zuddhopayogI kahalAtA hai / vahI vyakti pUrNatayA samatAvAna hotA hai / pUrNa samatAvAna banane ke lie cAritra kI mAghanA mahatvapUrNa hai / jo vyakti nizcayanaya ke Azraya me calatA hai vahI samyakadRSTi hotA hai ( 45 ) kyoki (xu )
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vahI eka aigA gAmina hai jisako AtmA ke svatantra svabhAva para pUrNa zraddhA hai / samyakdRSTi ke jIvana me eka aise jhukAva kA udaya hotA hai jo use cAritra kI mAdhanA karane ke lie prerita karatA hai / prAcArya kundakunda kA kathana hai ki jisa vyakti meM rAgAdi mAvo kA azamAtra bhI vidyamAna hai vaha abhI taka svatantratA ke mahatva ko nahIM samajhA hai (99) / jo vyakti zuddhAtmaka tattva se aparicita hai aura vrato aura niyamo ko dhAraNa kara rahA hai vaha parama zAnti ko prApta nahI kara makatA hai (95,96) / jo vyakti prAtmA ke svabhAva ko samajhatA hai vaha prAmakti me rahita hotA huA prAtmA kI svatantratA kA upabhoga karane laga jAtA hai / mAsakta vyakti hI paratantratA kA jIvana jItA hai (71) / yaha nizcita hai ki vastu ke mahAre me hI manuSyo ko AsaktipUrNa vicAra hotA hai, to bhI vAstava me vastu vyakti ko paratantra nahI banAtI hai / vyakti kI paratantratA to vastu ke prati prAmakti se hI utpanna hotI hai (70) / prata jo vyakti Asaktirahita hotA hai vaha karmoM me chuTakArA pA jAtA hai, samatAmaya jIvana jItA hai aura zuddhopayogI bana jAtA hai (71) / yaha kahA jA cukA hai ki nizcayanaya cetanA kI svatantratA se utpanna dRSTi hai aura vyavahAra naya cetanA kI paratantratA me utpanna dRSTi hai| ye dono hI dRSTiyAM bauddhika hai| kintu zuddhAtmA kA anubhava nayAtIta hai, vaha buddhi se pare hai (47) / aimA anubhava hone para kevala jJAna kA udaya hotA hai, vaha vyakti sabhI indriyo kI parAdhInatA me dUra ho jAtA hai aura usame eka aise sukha kA udaya hotA hai jo indriyAtIta hotA hai| uparyukta vivecana me spaSTa hai ki prAcArya kundakunda ne dravyo kA vivecana bahuta hI mUkSmatA se kiyA hai / imI vizeSatA se prabhAvita hokara AcArya kundakunda ke dravya-vicAra ko pAThako ke samakSa prastuta karate hue harpa kA anubhava ho rahA hai| gAthAno ke hindI anuvAda ko mUlAnugAmI banAne kA prayAma kiyA gayA hai| yaha dRSTi rahI hai ki anuvAda paDhane se hI zabdo kI vibhaktiyA eva unake artha samajha meM pA jAe / anuvAda ko pravAhamaya banAne kI bhI icchA rahI hai| kahA taka maphalatA milI hai, imako to pAThaka hI batA sakeMge / anuvAda ke atirikta gAthAmro kA vyAkaraNika vizlepaNa bhI prastuta kiyA gayA hai| isa vizleSaNa me jina maketo kA prayoga kiyA gayA hai unako saketa-mUcI me dekhakara samajhA jA sakatA hai| yaha prAzA kI jAtI hai ki isame prAkRta ko vyavasthita rUpa me sIkhane me sahAyatA milegI tathA vyAkaraNa ke vibhinna niyama sahaja me hI sIkhe jA skeNge| (xun)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha sarvavidita hai ki kimI bhI mApA ko mIsane ke lie vyAkaraNa kA mAna atyAvazyaka hai / prastuta gAthAe eva unake vyAkaraNika viznepaNa ge vyAkaraNa ke sAtha-sAtha zabdo ke prayoga bhI sIkhane meM madada milegii| gandI kI vyAkaraNa aura unakA arthapUrNa prayoga dono hI bhASA mIlane ke AdhAra hote hai| anuvAda eva vyAkaraNika vizlepaNa jaisA bhI bana pAyA hai pAThako ke samakSa hai| pAThako ke sujhAva mere lie bahuta hI kAma ke hoge / mAbhAra AcArya kundakunda dravya-vicAra pustaka ko taiyAra karane me mamayamAra, pravacanasAra, pacAstikAya, aSTapAhuDa, niyamamAra ke jina mamkaraNo kA upayoga kiyA gayA hai unakI sUcI anta me dI gaI hai| ina mamkaraNo ke mampAdako ke prati apanI kRtajJatA vyakta karatA huuN| suzrI prIti jaina, janavidyA mamthAna, ne isa pugnaka ke anuvAda ko paTakara upayogI sujhAva die tathA isakI prastAvanA ko macipUrvaka paTA, isake lie AbhAra prakaTa karatA huuN| merI dharmapatnI zrImatI kamalAdevI mogANI ne ima pugnaka kI gAthAmro ke cayana me jo sujhAva die usake lie apanA AbhAra vyakta karatA huuN| isa pustaka ko prakAzita karane ke lie janavidyA saMsthAna, zrImahAvIrajI ke sayojaka zrI jJAnacandrajI khindUkA ne jo vyavasthA kI hai unake lie unake prati apanI kRtajJatA vyakta karatA hU / eca-7, citarajana mArga, 'sI'skIma, jayapura-302001 kamalacanda sogANI 00 (iv)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya kundakunda : dravya- vicAra
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. davvaM sahAvasiddhaM saditi jiNA taccado smkkhaado| siddhaM tadha Agamado Necchadi jo so hi parasamayo / / 2. raNa havadi jadi sahavvaM asaddhavaM havadi taM kadhaM davvaM / havadi puNo aNNaM vA tamhA danvaM sayaM sattA // 3 davvaM jIvamajIvaM jIvo puraNa cedagovayogamayo / poggaladavvappamuhaM acedaNaM havadi ya ajIvaM // 4. jANadi passadi savvaM icchadi sukkhaM vibhedi dukkhAdo / kunvadi hidamahiMdaM vA bhujadi jIvo phalaM tesi // 5 suhadukkhajArapaNA vA hidapariyammaM ca adidabhIrattaM / jassa ga vijjadi piccaM taM samaNA viti ajjIvaM // 6. jIvA poggalakAyA, dhammAdhammA ya kAla prAyAsaM / taccatthA idi bhaNidA, NANAguNapajjayehi saMjuttA // prAcArya kundakunda
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dravya sat (hai)| (vaha) isa vivaraNavAlA (hai) / (aisA) svabhAva me siddha (hai)| jitendriyo ne vAstavika rUpa se (aisA) kahA (hai)| jo vyakti Agama se sthApita dravya ko ThIka isI prakAra svIkAra nahIM karatA hai, vaha nissandeha asatya dRSTivAlA (hai)| 2 yadi dravya sat nahI hotA hai (to) vaha dravya asat hogA / athavA (yadi) (dravya) sat se bhinna hotA hai, (to) (vaha) (sattArahita) (dravya) nitya kase (hogA) ? ata dravya svaya sattA (hai)| 3 dravya (do prakAra kA hai)-jova aura ajIva / jIva cetana (hai) (tathA) upayogamaya (jAna svabhAvavAlA) (hai) / isake viparIta ajIva acetana hotA hai (jisake antargata) pudgala dravyasahita (anya dravya hai)| 4. jIva (tanAvamukta avasthA me) saba ko (kevala) dekhatA hai, jAnatA hai, (vaha) (tanAvayukta avasthA me) sukha cAhatA hai, dukha se DaratA hai, ucita aura anucita (kAryoM) ko karatA hai tathA unake phala ko bhogatA hai| 5 jisame kabhI bhI sukha-dukha kA jJAna, hita kA utpAdana tathA ahita se bhaya vartamAna nahI hotA hai, usako zramaNa ajIva kahate hai| 6 aneka jIva, pudgalo kA samUha, dharma, adharma, AkAza aura kAla (ye) vAstavika padArtha (dravya) kahe gaye (hai)| (ye sabhI) aneka guNa aura paryAyo sahita (hote haiN)| dravya-vicAra
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. AgAsakAlajIvA dhammAdhammA ya muttiparihINA / puggaladavvaM jIvo khalu cedaNo tesu 11 muttaM 8. je khalu iMdiyagejjhA visayA jIvahi hoti te muttA / sesaM havadi pramuttaM cittaM ubhayaM samAdiyAdi // 9. vaNNarasagaMdhaphAsA vijjaMte puggalassa suhamAdo / puDhavIpariyaMtassa ya saddo so poggalo citto // 10-11. AgAsassavagAho dhammaddavassa gamahettaM 1 dhammedaradavvassa du guNo puNo ThANakAraNadA || kAlassa vaTTaNA se guNovaprogotti prappaNo bhaNido / yA saMkhevAdo guNA hi muttippahINAraNaM // 12. AgAsakAlapuggaladhammAdhammesu Natthi jIvaguNA tesi zracedaNattaM bhaNidaM jIvassa cedaNadA 11 13. jIvA puggalakAyA saha savikariyA puggalakararaNA jIvA khadhA khalu 4 havaMti Na ya sesA / kAlakararaNA du || prAcArya kundakunda
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 dharma, adharma, AkAza, kAla aura jIva ( dravya) mUrti se rahita ( zramUrtika) (hote hai ) / pudgala dravya mUrta (hotA hai) / uname jIva hI cetana ( kahA gayA hai) / 8. jo padArtha jIvo dvArA indriyo se grahaNa kie jAne yogya hote hai, ve mUrta (hote haiN)| zepa ( padArtha samUha ) zramUrta hotA hai / citta dono ko bhalI prakAra se samajhatA hai / - 9 sUkSma se pRthivI taka phaile hue pudgala me (ati sUkSma se prati sthUla taka ) ( mUrta guNa) - varNa, rasa, gagha aura sparza vartamAna rahate hai / ( isake atirikta) (jo ) vibhinna prakAra kA zabda (hai), vaha bhI pudgala hai / 10-11 ( jo ) sthAna ( diyA jAtA hai), (vaha) grAkAza kA guNa ( hai ), (jo) gamana me nimittatA ( hai ), ( vaha) dharma dravya kA ( guNa) (hai), aura jo sthiti (Thaharane) me kAraNatA (hai), (vaha) to dharma ke virodhI (dharma) dravya kA ( guNa) ( hai ), ( jo ) pariNamana ( parivartana) (hotA hai), (vaha) kAla (dravya) kA ( guNa) ( hai ), (jo ) upayoga ( jJAna - caitanya ) ( hai ), ( vaha ) grAtmA kA guNa kahA gayA ( hai ) | ( ye ) guNa sakSepa se mUrtirahita ( zramUrtika) ( dravyo) ke samajhe jAne cAhiye / 12 pudgala, dharma, dharma, zrAkAza aura kAla me jIva ke guNa nahI (rahate hai ), ( kyoki ) uname zracetanatA kahI gaI ( hai ) / (unake viparIta) jIva me cetanatA ( mAnI gaI hai) / 13 jIva ( zrIra) pudgalarAzi (dono ) sAtha-sAtha kriyAsahita hote hai / kintu zeSa (dharma, adharma, AkAza aura kAla ) kriyAsahita nahI ( hote haiM) / pudgala ke nimitta se jIva kriyAsahita (hote haiM) / aura kAla ke nimitta se ( pudgala ) skandha kriyAvAna (hote haiM) / dravya- vicAra 5
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. ede chaddanvANi ya, kAlaM mottUNa asthikAryAtta / ripaTThiA jiNasamaye, kAyA hu bahuppadesattaM / / 15- saMkhejjAsaMkhejjA-paMtapadesA havaMti muttassa / 16. dhammAdhammassa puraNo, jIvassa asaMkhadesA hu // loyAyAse tAva, idarassa aNaMtayaM have desA / kAlassa Na kAyattaM, egapadeso have-jamhA / / 17. AgAsamaNuNiviThaM pAgAsapadesasaNraNayA bhaNidaM / sanvesi ca aNUNaM sakkadi taM dedumavakAsaM // 18. jassa Na saMti padesA padesametaM va taccado jAdu / suNNaM jANa tamatthaM atyaMtara bhUdamatthIdo // 19. aNNoNNaM pavisaMtA ditA progAsamaNNamaNNassa / melaMtA vi ya NiccaM sagaM sabhAvaM Na vijahaMti / / 20. jIvotti havadi cedA upabhogavisesido pahU kattA / bhottA ya dehamatto Na hi mutto kammasaMjuto // 21. pANehi cahi jIvadi jIvassadi jo hu jIvido puvaM / so jIvo pANA puNa balamidiyamAu ussAso / / prAcArya kundakunda
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jina-siddhAnta me ye cha dravya (haiM) / (uname se) kAla ko choDakara (zeSa) astikAya kahe gaye (haiM) / (jo) bahupradezapanA (hai), (vaha) hI 'kAya' (samajhA jAnA caahie)| 15-16 mUrta (pudgala) (dravya) ke sasakhyeya, asakhyeya tathA ananta pradeza hote haiM / dharma ke, adharma ke tathA jIva ke asakhya pradeza (hote haiN)| lokAkAza me (bhI) itane hI pradeza (hai), virodhI (alokAkAza) me ananta pradeza hote hai / kAla ke kAyatA nahI hai, kyoki (usake) ekapradeza (hI) hotA hai| 17 ('pradeza' kI dhAraNA ko samajhAne ke lie kahA gayA hai ki) (jahA~) AkAza me (eka) aNu sthita kahA gayA (hai), (vahA~) AkAza kA eka pradeza (hai)| (vaha utanA AkAza) (pradeza) nAma ke dvArA (kahA jAtA hai)| vaha (AkAza kA eka pradeza) sabhI aNuo ko sthAna dene ke lie samartha hotA hai| 18 jisake pradeza nahI hai (yA) (jisake) vastuta pradeza mAtra bhI jAnane ke lie (vartamAna nahI hai), vaha dravya astitva se viparIta huaA hai, (isalie) (tuma) (usako) zUnya samajho / 19 yadyapi (sabhI) (dravya) eka dUsare me praveza karate hue (sthita hai), eka dUsare ko sthAna dete hue (vidyamAna haiM), tathA (eka dUsare se) sadaiva samparka karate hue (rahate haiM) (to) (bhI) (ve) nija svabhAva ko nahI choDate hai| 20 jIva cetanAmaya hotA hai, (vaha) jJAna-guNa kI vizeSatA lie hue (rahatA hai), (apane vikAsa me) samartha (hotA hai,) (zubha-azubha kriyAo kA) kartA tathA (sukha-dukha kA) bhoktA (hotA hai), deha jitanA (rahatA hai), indriyo dvArA usakA kabhI bhI grahaNa nahI (hotA hai) tathA (vaha) (zubha-azubha) karmoM se yukta (rahatA hai)| 21 jo nissandeha cAra prANo se jItA hai, jIvegA, tathA vigata kAla me jiyA (hai), vaha jIva (kahA gayA hai) / aura (ve) cAra prANa (hai)- bala, indriya, Ayu aura zvAsa (soNs)| dravya-vicAra
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jIvA saMsAratthA NivAdA cedaNappagA duvihA / uvamogalakkhaNA vi ya dehAdehappavIcArA // 23 ede sabve bhAvA, vavahAraNayaM paDucca bhaNidA hu| savve siddhasahAvA, suddhaNayA saMsidI jIvA // 24. appA pariNAmappA pariNAmo NANakammaphalabhAvI / tamhA NANaM kammaM phalaM ca prAdA muNedavyo / 25. kammANaM phalamekko ekko kajjaMtu NANamadha ekko / cedayadi jIvarAsI cedagabhAveNa tiviheNa // 26. pariNamadi ceyaNAe AdA puNa cedaNA tidhAbhimadA / sA puNa NANe kamme phalammi vA kammaNo bhariNadA // 27 NANaM athaviyappo kammaM jIveNa jaM samAraddhaM / tamaNegavidhaM bhaNidaM phalatti sokkhaM va dukkhaM vA // AcArya kundakunda
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jIva do prakAra ke ( hai ) - sasAra ( mAnasika tanAva ) me sthita aura sasAra ( mAnasika tanAva ) se mukta / (ve) (sabhI) cetanAsvarUpavAle zrIra jJAna-svabhAvavAle (hote haiM) / tathA (ve ) dehasahita aura deharahita bhedavAle bhI (kahe gaye hai) / 23 ( sasArI jIvAM ke) ye sabhI bhAva (janma-maraNAdi) vyavahAranaya ko apekSA karake kahe gaye ( hai ) / sacamuca zuddhanaya se sasAra-cakra ( grahaNa kie hue) sabhI jIva siddhasvarUpa ( lie hue hote hai ) / 24 grAtmA pariNAma - svabhAvavAlA ( kahA gayA hai) / pariNAma jJAna(cetanA), prayojana - (cetanA) tathA (karma) - phala - (cetanA) ke rUpa me honevAlA (batAyA gayA hai) / isalie ( jahA~ ) jJAna- (cetanA) prayojana - (cetanA) va (karma) - phala - (cetanA) hai, vahA~ AtmA samajhI jAnI cAhie / 25 kucha jIva karma ke ( sukha-dukhAtmaka) phala ko, kucha (zubha-azubha) prayojana ko tathA kucha jJAna ko ( zranubhava karate hai) / ( isa prakAra ) jIva-samUha tIna prakAra ke sacetana pariNamana se (jJAna, prayojana aura karma - phala ko ) anubhava karatA hai / 26. AtmA cetanArUpa me rUpAntarita hotI hai, tathA cetanA tIna prakAra se ( rupAntarita) mAnI gaI hai| phira vaha (cetanA) jJAna me, prayojana me, tathA karma ke phala me ( rUpAntarita ) kahI gaI ( hai ) | 27. padArtha kA vicAra (jAnanA) jJAna - (cetanA) ( hai ) / jIva ke dvArA jo ( zubha prazubha prayojana) dhArA gayA ( hai ), vaha karma - (cetanA) ( hai ) / vaha ( prayojana-cetanA) aneka prakAra kI kahI gaI ( hai ) / tathA (jo ) sukha athavA dukha (anubhava hotA hai), (vaha) (karma) - phala - (cetanA) ( hai ) / dravya- vicAra 9
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. savve khalu kammaphalaM thAvarakAyA tasA hi kajjajurda / pANittamadikkatA NANaM vidati te jIvA // 29 ede jIvaNikAyA paMcavihA puDhavikAiyAdIyA | maraNapariNAmavirahidA jIvA egeMdiyA bhariyA || 30. aMDesu pavaDaDhatA ganbhatthA mANusA ya mucchgayA / jArisayA tArisayA jIvA egeMdiyA NeyA // 31. saMvukkamAduvAhA saMkhA sippI apAdagA ya kimI / jANati rasa phAsaM je te beiMdiyA jIvAH // 32. jUgAgubhImakkaNapipIliyA vicchiyAdiyA kIDA / jANaMti rasaM phAsaM gadhaM teiMdiyA jIvA // 33 uddaMsamasayamakkhiyamadhukarabhamarA rUpaM rasaM ca gaMdhaM phAsaM puNa te 34. suraNaraNArayatiriyA 10 patagamAdIyA | vijANaMti // vaNNarasapphAsagaMdhasaddaNahU / jalacarathalacarakhacarA baliyA pacediyA jIvA // AcArya kundakunda
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 ve sabhI jIva (jo) sthAvarakAya* (hai) karma ke (sukha-du khAtmaka) phala ko anubhava karate hai| (ve) (sabhI) (jIva) (jo) sa** (hai) (zubha-azubha) prayojana se milI huI (cetanA) ko (anubhava karate hai) (tathA) (ve) (sabhI) (jIva) (jo) prANitva ko pAra kie hue (hai), jJAna kA (anubhava karate hai)| pRthvIkAyika, jalakAyika tathA vanaspatikAyika jIva (paJcAsti kAya, 111) ** agnikAyika tathA vAyukAyika (ekendriya jIva), dvi-indriya se pacendriya taka ke jIva (paJcAstikAya, 112-117) 29 ye pRthivIkAyikAdi pA~ca prakAra ke jIvasamUha mana ke prabhAva se rahita (hote hai) / (ye) jIva eka indriyavAle kahe gaye (hai)| 30. jisa prakAra aNDo me vaDhate hue jIva (hote hai) eva garbha me sthita tathA vehoza manuSya (hote hai), usI prakAra eka (sparzana) indriyavAle jIva samajhe jAne caahie| 31 zabUka, mAtRvAha (kSudra jantu vizeSa), zaGkha, sIpa aura vinA paira vAle kITa jo sparza aura rasa ko jAnate hai, ve do indriyavAle jIva (haiN)| 32 jU, kumbhI (eka prakAra kA jaharIlA kITa), khaTamala, cITI, viccha Adi kIDe tIna indriyavAle jIva (hai)| (ve) sparza, rasa aura gandha ko jAnate hai / 33 macchara, DAsa, makkhI, madhumakkhI, bhaurA, patagA Adi (jIva) sparza, rasa, gandha aura rUpa ko jAnate hai / ata ve (cAra indriyavAle jIva hai)| 34 deva, manuSya, nArakI aura tiryaJca varNa, rasa, sparza, gandha aura zabda ke jAnanevAle (hote hai)| (ye) pacendriya gatizIla jIva jala meM gamana karanevAle, sthala para gamana karanevAle aura AkAza me gamana karanevAle hote hai| 11 dravya-vicAra
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35. jaha paMumarAyarayaNaM khitaM khIraM pabhAsayadi khIraM / taha dehI dehattho sadehamattaM pabhAsayadi // 36-37-38. jo khalu saMsArattho jIvo tatto du hodi pariNAmo / pariNAmAdo kammaM kammAdo hodi gadisu gadI // gadimadhigadassa deho dehAdo iMdiyANi jAyate / tehiM du visayaggahaNaM tatto rAgo vA doso vA // jAyadi jIvassevaM bhAvo saMsAracakkavAlammi / idi jiraNavarehi bhaNido praNAdiNidhaNo saNidhaNo vA / / 39 jesi visayesu radI tesi dukkha viyANa sambhAvaM / jadi taM Na hi sanmAvaM vAvAro patthi visayatthaM // 40. tipayAro so appA pabhitarabAhiro hu heUraNa / tattha paro jhAijjai aMtovAyeNa cayahi bahirappA / / 41 akkhANi bAhirappA aMtaraappA hu appsNkppo| ___ kammakalaMkavimukko paramappA bhaNNae devo // 12 AcArya, kundakunda
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 jisa prakAra dUdha me DAlA huA padmarAga ratna dUdha ko prakAzita __ karatA hai, usI prakAra deha me sthita prAtmA svadehamAtra ko prakAzita karatA hai| 36-37-38 jo jIva sacamuca sasAra (mAnasika tanAva) me sthita (hotA hai), (usame) usa kAraNa se hI (azuddha) bhAva (samUha) utpanna hotA hai| (azuddha) bhAva (samUha) se karma (utpanna hotA hai) aura karma se gatiyo me gamana hotA hai| (kisI bhI) gati me gaye hue jIva se deha (utpanna hotA hai), deha se indriyA~ utpanna hotI hai| unake (indriyo ke) dvArA hI viSayo kA grahaNa (hotA hai) / (aura) usa kAraNa se (jIva me) rAga aura dvepa (utpanna hotA hai)| isa prakAra jIva ke AvAgamana ke samaya (usame) manobhAva (samUha) utpanna hotA hai (jo) yA (to) Adi aura antarahita (hotA hai) yA anta-sahita hotA hai / yaha arhanto dvArA kahA gayA hai| 39 jina (vyaktiyo) ke (jIvana me) (indriya) viSayo me rasa hai, unake (jIvana me) dukha (mAnasika tanAva) (eka) vAstavikatA (hai) / (isa bAta ko) (tuma) samajho, kyoki yadi vaha (du kha) vAstavikatA na (hotA), (to) (indriya) vipayo ke lie pravRtti (bAra-bAra) na (hotii)| 40 nissandeha (bhinna-bhinna) kAraNo se vaha AtmA tIna prakAra kA hai-parama (AtmA), aAntarika (AtmA) aura bahira (aatmaa)| (tuma) vahirAtmA ko choDo, (cUMki) usa (parama) avasthA me prAtarika (prAtmA) ke sAdhana se parama (AtmA) dhyAyA jAtA hai| 41 (jo vyakti yaha mAnatA hai ki) indriyAM (hI) (parama satya hai), (vaha) vahirAtmA (hai), (jisa vyakti me) (zarIra se bhinna) AtmA kI vicAraNA vinA kisI sandeha ke hai, (vaha) antarAtmA (hai) (tathA) karma-kalaka se mukta (jIva) parama AtmA (hai) / (parama AtmA) (hI) deva kahA gayA (hai)| dravya-vicAra 13
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrAruhavi aMtarappA bahirappA chaMDiUNa tiviheNa / bhAijjai paramappA uvaiTThe jiNarvAridehi // 43. jo passadi appANaM zrabaddhapuDhaM zraraNNayaM NiyadaM / zravisesamasaMjuttaM taM suddhaNayaM viyANAhi // 44. arasamarUvamagaMdha avvattaM caNAguNamasaddaM / jAraNamaliMgaggahaNaM jIvamariddiTThasaMThANaM // 45. vavahAro'bhUdatyo bhUdatyo desido du suddhaNo / bhUdattha massido khalu sammAdiTThI havadi jIvo // 46 jIve kammaM baddhaM puDhaM cedi vavahAraraNayabhaNidaM / suddharaNayassa Tu jIve zrabaddhapuTThe havadi kammaM // 47. kammaM baddhamabaddhaM jIve edaM tu jANa NayapakkhaM / tarkkhAtikkato bhaNNadi jo so samayasAro // 48 jIvo vavagadamoho uvaladdho taccamapparaNo sammaM / jahadi jadi rAgadose so appANaM lahadi suddhaM // 14 prAcArya kundakunda
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42. arahato dvArA (yaha) kahA gayA (hai) ki (sAdhako dvArA) tIna prakAra (mana, vacana, kAya) se vahirAtmA ko choDakara aura antarAtmA ko grahaNa karake paramAtmA (parama AtmA) dhyAyA jAtA hai| 43 jo (naya) AtmA ko sthAyI, advitIya, (karmoM ke) bandha se rahita (rAgAdi se) na chupA huA, (ataraga) bheda se rahita, (tathA) (anya se) amizrita dekhatA hai, usako (tuma) zaddhanaya jaano| 44. AtmA rasarahita, rUparahita, gadharahita, zabdarahita tathA adRzyamAna (hai), (usakA) svabhAva cetanA tathA jJAna (hai), (usakA) grahaNa vinA kisI cihna ke (kevala anubhava se) (hotA hai) (aura) (usakA) AkAra apratipAdita (hai)| 45 (jIvana meM mahatvapUrNa hote hue bhI) vyavahAra (naya) avAstavika hai (aura) (adhyAtma mArga me) zuddhanaya hI vAstavika kahA gayA (hai) / vAstavikatA para Azrita jIva hI samyagdRSTi hotA hai / 46 jIva ke dvArA karma vAdhA huA (hai) aura pakaDA huA (hai)-isa prakAra (yaha) vyavahAranaya ke dvArA kahA gayA hai, kintu zuddhanaya ke (anusAra) jIva ke dvArA karma na vAdhA huaA (aura) na pakaDA huA hotA hai| 47 jIva ke dvArA karma vAdhA gayA (hai) aura nahI bAdhA gayA (hai) isako to tuma naya kI dRSTi jAno, kintu jo naya kI dRSTi se atIta (hai), vaha samayasAra (zuddhAtmA) kahA gayA (hai) / 48 (jisa vyakti ke dvArA) moha (AdhyAtmika vismaraNa) samApta kiyA gayA (hai), (usa) vyakti ne pUrNata AtmA ke sAra ko prApta kiyA (hai) / yadi vaha rAga-dveSa (Asakti) ko choDa detA hai, (to) (vaha) apane zuddha svarUpa ko prApta kara legaa| 15 dravya-vicAra
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49. jo evaM jANittA jhAdi paraM appagaM visuddhappA / sAgArANAgAro khavedi so mohaduggA~Tha // 50. raNAhaM homi paresi Na me pare santi NANamahamekko / idi jo jhAyadi jhANe so appANaM havadi jhAdA / / 51. dehA vA daviNA vA suhadukkhA vA'dha sattumittajaNA / jIvassa Na saMti dhuvA dhuvovogappago appA / / 52. evaM gANappANaM dhuvamacalamaraNAlaMbaM dasaraNabhUdaM maNNe'haM adidiyamahatyaM / appagaM suddhaM / / 53. prAdA gANapamANaM Neya logAloga gANaM NeyappamANamuddiLaM / tamhA raNANaM tu savagayaM / / 54. gANaM appatti madaM vadi gANaM viNA raNa appAraNaM / tamhA raNAraNaM appA appA gANaM va aNNaM vA / / 55. jo jANadi so NANaM Na havadi NANeNa jANago shraadaa| gANaM pariNamadi sayaM aTThA pANaThThiyA save // 56. tikkAlariNaccavisamaM sathalaM savvattha saMbhavaM cittaM / jugavaM jAraNadi joNhaM aho hi mANassa mAhappaM // 16 prAcArya kundakunda
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 jo gRhastha (tathA) muni isa prakAra samajhakara uccatama AtmA kA dhyAna karatA hai, vaha moha kI jaTila gAMTha ko naSTa kara detA hai (aura) (vaha) zuddhAtmA (ho jAtA hai) / 50 mai para (dravyo) ke (adhIna) nahI huuN| para (dravya) mere (adhIna) nahIM hai| maiM (to)kevala mAtra jJAna (hU~) / isa prakAra jo dhyAna me prAtmA ko dhyAtA hai, vaha (vAstavika) dhyAtA hotA hai / 51 acchA to, (yaha samajhA jAnA cAhie ki) vyakti ke (jIvana me) (sthUla eva sUkSma) zarIra, dhanAdi vastue~, sukha aura dukha, zatrujana eva mitrajana sthAyI nahI rahate hai| (kevala) upayogamayI (cetanA jJAna svabhAvavAlI) prAtmA (hI) sthAyI (hotI hai)| 52 isa prakAra mai (kundakunda) AtmA ko jJAnasvabhAvavAlA, darzanamayI, atIndriya, zreSTha padArtha, sthAyI, sthira, bAlabanarahita tathA zuddha samajhatA huuN| 53 AtmA jJAna jitanA (hai) / jJAna jJeya (jAnane yogya padArtha) jitanA kahA gayA (hai) / jeya (jAnane yogya padArtha) loka aura aloka (hai) / isalie jJAna to sava jagaha vidyamAna (rahatA hai)| 54 prAtmA jJAna (hai) / AtmA ke binA jJAna nahI hotA hai / isa prakAra (yaha) (jinamata me) svIkRta (hai) / isalie AtmA jJAna (hai), jJAna AtmA (hai) tathA (AtmA) anya guNarUpa bhI (hotA 55 jo jAnatA hai, vaha jAna (hai) / jJAna ke dvArA AtmA jAnanevAlA nahI hotA hai / (jAnane meM) jJAna svaya rUpAntarita hotA hai| saba padArtha jJAna me sthita (rahate hai) / 56 (kevala jJAna kA) prakAza tIno kAlo me avinAzI tathA anupama (hotA hai) / (vaha) sampUrNa (loka) ko tathA (usakI) vividha sabhAvanAo ko hara samaya eka sAtha jAnatA hai / he manuSyo / nizcayapUrvaka (yaha) (kevala) jJAna kI mahimA (hai) / 17 dravya-vicAra
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57. patthi parokkhaM kicivi samaMta savvakkhaguragasamiddhassa / akkhAtIdassa sadA sayameva hi gAragajAdassa // 58. geNhadi Neva Na mucadi Na paraM pariNamadi kevalI bhagavaM / pecchadi samatado so jArarAdi sanvaM rigakhasesaM // 59. sokkhaM vA puraNa dukkhaM kevalaNAriNassa gatyi dehagadaM / jamhA adidiyattaM jAdaM tamhA du taM yaM // 60. asthi amuttaM muttaM adidiyaM iMdiya ca pratyesu / gANaM ca tadhA sokkhaM jaM tesu paraM ca taM NeyaM / / 61. jaM kevalatti vANa taM sokkhaM pariNamaM ca so ceva / khedo tassa e bhaNido jamhA ghAdI khayaM jAdA / 62. jAdaM sayaM samattaM gANamaNaMtatyavitthidaM vimalaM / rahidaM tu uggahAdihi suhatti eyaMtiyaM bhariNadaM / 63. jAdo sayaM sa cedA savvaNha savvalogadarasI ya / pappodi suhamaNaMtaM avvAvAdhaM sagamamuttaM // 18 prAcArya kundakunda
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 nissadeha svaya hI (kevala/divya) jJAna ko prApta (vyakti) ke lie sadA indriyo (kI adhInatA) se pare pahuMce hue jJAna ke lie, saba ora se sava indriyo ke guNo se (eka sAtha) sampanna vyakti ke lie kucha bhI parokSa nahI hai| 58 kevalI bhagavAn para (vastu) ko na grahaNa karate hai (aura) na hI choDate hai / ve saba ora se (tathA) pUrNarUpa se saba ko jAnate hai / (kintu) (isa kAraNa se) (ve) (svaya) rUpAntarita nahI hote hai| 59. cUki kevalajJAnI (zuddhopayogI) ke atIndriyatA utpanna huI (hai), isalie hI (usake jIvana me) zarIra ke dvArA prApta sukha athavA dukha (vidyamAna) nahI (hotA hai) / vaha (bAta) (vAstava me) samajhane yogya (hai) / 60 padArthoM ke viSaya me atIndriya jJAna mIrahita (hotA hai) tathA indriya-jJAna mUrchA-yukta (hotA hai) aura isI taraha (atIndriyaindriya) sukha (bhI) (kramaNa ) (mUrchArahita tathA mUrchAyukta) (hotA hai)| 61 jo kevalajJAna (divyajJAna) (hai), vaha sukha (hai)| (aura) nissandeha (kevalajJAna ke rUpa me) vaha rUpAntaraNa (sukha) hI hai / usake (kevalajJAnI ke/zuddhopayogI ke) (jIvana me) kheda (mAnasika tanAva) nahI kahA gayA (hai), cUki (usake) ghAtiyA (mAnasika tanAva utpanna karanevAle) (karma) kSaya ko prApta hue (hai)| 62 jo jJAna pUrNa (hai), zuddha (hai), pApa se Apa utpanna huA (hai), ananta padArthoM me phailA huyA (hai) aura avagraha Adi (kI sImAo) se rahita hai, (vaha) advitIya sukha kahA gayA (hai) / 63 he manuSya / (tU samajha ki) jo vyakti svaya jina (huA hai) aura sava loka ko (tathyAtmaka aura mUlyAtmaka rUpa se) dekhanevAlA (bhI) huA (hai), vaha ananta, bAdhArahita, nijI (AtmA se utpanna) (tathA) indriyAtIta sukha ko prApta karatA hai| 10 dravya-vicAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64. timiraharA jai diTThI jaraNassa doveNa Nasthi kAdavvaM / tadha sokkhaM sayamAdA visayA ki tattha kuvaMti / / 65. sayameva jadhAdicco tejo uNho ya devadA Nabhasi / siddhovi tadhA NANaM suhaM ca loge tadhA devo // 66. pariNamadi jadA appA suhammi asuhammi rAgadosajudo / taM pavisadi kammarayaM NANAvaraNAdibhAvehi // 67. je kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa / kammattaM pariNamade tamhi sayaM poggalaM davvaM // 68. aNNANI puNa ratto hi savvadanvesu kammamajhagado / lippadi kammarayeNa du kaddamamajhe jahA lohaM / 69. AdA kammamalimaso dhAradi pANe puraNo puNo aNNe / Na jahadi jAva mamattaM dehapadhANesu visaesu // 70. vatthu paDucca taM puNa abhavasANaM tu hodi jIvANaM / raNa hi vatthudo du baMdho ajjhavasANeNa baMdho ti / / 20 prAcArya kundakunda
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 yadi manuSya kI praoNkha (svayaM) (vastupro ke prati) andhepana ko haTAne vAlI (hai), (to) dIpaka ke dvArA (kucha bhI) kiye jAne yogya nahI (rahatA hai) / usI prakAra (jaba) svaya AtmA hI sukha (hai), (to) vahA para (indriyo ke) viSaya kyA prayojana (siddha) karege? . 65 mi jisa prakAra sUrya svaya hI prakAza (hai), uSNa (hai), tathA AkAza me (eka) divyazakti (hai), usI prakAra siddha (pUrNa prAtmA) bhI jJAna aura sukha (hai) tathA loka me divya (hote hai)| 66 java AtmA rAga-dvepa se jakaDA huA zubha aura azubha (bhAva) me rUpAntarita hotA hai, (to) jJAnAvaraNAdirUpa pariNAmo dvArA karmaraja usame (AtmA me) praveza karatA hai| 67 AtmA jisa bhAva ko utpanna karatA hai, vaha usa bhAva kA kartA hotA hai / usake (kartA) hone para pudgala dravya apane Apa karmatva ko prApta karatA hai| 68. aura nissandeha ajJAnI saba vastuno me prAsakta (hotA) hai / ata. karma ke madhya me phaMsA huA karmarUpI raja se malina kiyA jAtA hai, jisa prakAra kIcaDa me (paDA huA) lohA (malina kiyA jAtA hai)| 69 java taka (AtmA) (una) (indriya)-viSayo me (jinake) mUla me zarIra (rahatA hai) mamatva ko nahI choDatI hai, (taba taka) AtmA karmoM se malina (rahatI hai) aura bAra-bAra navIna prANo ko dhAraNa karatI hai| 70 phira vastu ko prAthaya karake nissandeha jIvo ke (AsaktipUrNa) vicAra hotA hai, to bhI vAstava me vastu se badha nahI (hotA hai)| ata (AsaktipUrNa) vicAra se hI bandha (hotA hai)| dravya-vicAra
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. ratto baMda kamma muccadi kammehiM rAgarahidappA / eso baMdhasamAso jIvANaM jAraNa picchayado // 72. jo iMdiyAdivijaI bhavIya uvayogamappagaM jhAdi / kammehi so Na raMjadi kiha taM pAraNA aNucaraMti / / 73. pariNamadi yamalu raNAdA jadi Neva khAigaM tassa / gANaMtti taM niriNadA khavayaM kammamevuttA / / 74. jaM bhAvaM suhamasuhaM karedi AdA sa tassa khalu kattA / taM tassa hodi kammaM so tassa du vedago appA // 75. jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa kammassa / gANissa du NAraNamano aNNANamano aNANissa // 76-77. kaNayamayA bhAvAdo jAyate kuDalAdayo bhAvA / ayamayayA bhAvAdo jaha jAyaMte du kaDayAdI / aNNANamayA bhAvA praNANiNo bahuvihA vi jAyate / NAriNassa du gAragamayA savve bhAvA tahA hoti / 78. NicchayaNayassa evaM AdA appAraNameva hi karedi / vedayadi puraNo taM ceva jANa attA du attAraNaM // prAcArya kundakunda
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 Asakta (vyakti) karmoM ko bA~dhanA hai, zrAsakti se rahita vyakti karmo se chuTakArA pA jAtA hai / nissandeha yaha jIvo ke (karma) vadha kA sakSepa hai / (tuma) (ise ) samajho | 72 jo (vyakti) indriyAdi kA vijetA hokara upayogamayI ( jJAnamayI) AtmA ko dhyAtA hai, vaha karmoM ke dvArA nahI ragA jAtA hai / (to) prANa usakA anusaraNa kaise kareMge ? 73 yadi jJAtA jJeya ( jAnane yogya padArtha ) me kabhI rUpAntarita nahI hotA hai, (to) usakA jJAna karmoM ke kSaya se utpanna (samajhA jAnA cAhie ) / isalie jinendro ne use hI karmoM ko kSaya karatA huA (vyakti) kahA ( hai ) 74 AtmA jisa zubha-azubha bhAva ko karatA hai, vaha usakA nissadeha kartA hotA hai, vaha (bhAva) usakA karma hotA hai, (tathA) vaha grAtmA hI usakA bhoktA hotA hai / 75 AtmA jisa bhAva ko (apane me) utpanna karatA hai, vaha usa (bhAva) karma kA kartA hotA hai / jAnI kA ( yaha bhAva ) jJAnamaya (hotA hai) aura ajJAnI kA ( yaha bhAva ) ajJAnamaya hotA hai / 76-77 jaise kanakamaya vastu se kuNDala Adi vastue~ utpanna hotI hai ( banatI hai) aura lohamaya vastu se kaDe grAdi utpanna hote hai ( banate hai ), vaise hI ajJAnI ke aneka prakAra ke ajJAnamaya bhAva hI utpanna hote hai tathA jJAnI ke sabhI bhAva jJAnamaya hote hai / 78 nizcayanaya ke ( anusAra ) isa prakAra ( kahA gayA hai ki ) zrAtmA grAtmA (apane bhAvo) ko hI karatA hai tathA AtmA AtmA (apane bhAvo) ko hI bhogatA hai, usako hI (tuma) jAno / dravya- vicAra 23
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. vavahArassa du zrAdA poMggalakammaM karedi NeyavihaM / taM caiva ya vedayade poggalakammaM praNeyavihaM || 80. appA uvaprogappA uvaprogo NAraNadaMsaNaM bhariNado / so hi suho asuho vA uvaprogo apparago havadi // 81. jadi so suho va asuho Na havadi zrAdA sayaM sahAveNa / saMsArovi raga vijjadi savvesi jIvakAyANaM || 82. devadajadigurupUjAsu ceva dAraNammi vA susIlesu / uvavAsAdisu ratto suhovogappago appA || 83. suhapariNAmo puNNaM asuho pAvaMti havadi donhaM poggalametto bhAvo kammattaNaM jIvassa / patto // 84. rAgo jassa pasattho zraNukaMpAsasido ya pariNAmo / citamhi Natthi kaluSaM puNNaM jIvassa prasavadi // 85. arahaMta siddhasAhusu bhattI dhammammi jA ya khalu ceTThA / praNugamaNaM pi gurUNaM pattharAgo tti vuccati // 86. tisidaM bubhukkhidaM vA duhidaM daTThUNa jo du duhidamaNo / paDivajjadi taM kivayA tassesA hodi praNukaMpA // 24 prAcArya kundakunda
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 kintu vyavahAranaya ke ( anusAra ) grAtmA aneka prakAra ke pudgala karmoM ko karatA hai (tathA) usa aneka prakAra ke pudgala karma ko hI bhAgatA hai / 80 AtmA upayoga svabhAvavAlA ( hai ) / upayoga jJAna-darzana kahA gayA ( hai ) aura zrAtmA kA vaha upayoga zubha athavA azubha hotA hai / 81 yadi vaha zrAtmA svaya grapane bhAva ( sva-sakalpa ) se zubha rUpa athavA zubha rUpa nahI hove, (to) kisI bhI jIva ke sasAra (mAnasika tanAva / zAti) hI na hove / 82 deva, sAdhu (tathA) guru kI bhakti me, dAna me, zIlo ( vrato) me tathA upavAsa Adi me salagna AtmA zubhopayogavAlA ( kahA jAtA hai) / 83. jIva kA zubha pariNAma puNya hotA hai aura ( usakA ) azubha (pariNAma) pApa ( hotA hai) / dono kAraNo se bhAva ne karmatva ko prApta kiyA ( hai ) / (yaha ) ( karmatva) pudgala kI rAzi ( hai ) / 84 jisake (jIvana me ) zubha rAga (hotA hai ) zrAzrita bhAva (hotA hai) tathA ( jisake ) (hotI hai), ( usa) jIva ke ( jIvana me hotA hai / ) (aura) anukapA para mana me malinatA nahI puNya kA Agamana 85 arahato, siddho zrIra sAdhuo kI (jo) bhakti ( hai ) tathA dharma (naitika - prAdhyAtmika mUlyo ) me jo pravRtti ( hai ) eva pUjya vyaktiyo kA jo anusaraNa (hai), (ve) (saba) zubha rAga ( hai ) / ( AcAryoM dvArA ) zubha rAga ke antargata ( ye ) ( bAta ) kahI jAtI hai / 86 bhUkhe pyAse prathavA ( kisI ) dukhI (prANI) ko dekhakara jo bhI koI dukhI manavAlA ( hokara ) usake prati dayAlutA se vyavahAra karatA hai, usake yaha anukapA hotI hai / dravya- vicAra 25
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87. kodho va jadA mANo mAyA lobho va cittamAsejja / jIvassa kuraNadi khohaM kaluso tti ya taM budhA veti / / 88. cariyA pamAdavahulA kAlussaM loladA ya visayemu / paraparitAvapavAdo pAvassa ya pAsavaM kuNadi // 89. saNNAyo ya tilessA iMdiyavamadA ya attaruvANi / gANaM ca duppautta moho pAvappadA hoMti // 90. bhAvaM tivihapayAraM suhAsuhaM suddhameva NAyavvaM / asuha ca aTTarudaM suhadhammaM jiNavaridehi // 91. jo jANAdi jiriMgade pecchadi siddha tadheva araNagAre / jIve ya sANukapo uvamogo so suho tasta / / 92. visayakasAnogADho dussudiduccittadRDhagoTijudo / uggo ummaggaparo uvogo jassa so asuho / 93. suddha suddhasahAvaM appA appammi taM ca NAyacvaM / idi jiNavarahiM bhaNiyaM jaM seyaM taM samAyaraha / 26 AcArya kundakunda
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 jisa samaya krodha yA mAna yA mAyA yA lobha citta me ghaTita hotA hai, usa samaya (vaha) jIva ke citta me vyAkulatA utpanna karatA hai| (yaha) nissandeha malinatA (hai) / jJAnI (aisA) kahate haiM / 88 (kartavya-pAlana me) lAparavAhIpUrvaka AcaraNa,(citta kI) malinatA, (indriya)-viSayo me lAlasA aura dUsare ko pIDA denA va (usa para) kalaka lagAnA-(yaha saba) pApa (karma) ke Ane ko protsAhita karatA hai| 89 (cAra) sajJAe~, tIna (azubha) lezyAe~, (paca) indriyo kI adhInatA, Arta aura raudra dhyAna, anucita rUpa se prayoga kiyA huA jJAna, moha (AdhyAtmika vimukhatA)-ye saba pApa ke sthAna hote hai| 90 (jo) (AtmA kA) bhAva (hai) (usake) tIna prakAra ke bheda (haiN)| (vaha bhAva) zubha, azubha (tathA) zuddha hI samajhA jAnA caahie| arahato dvArA (kahA gayA hai ki) dharma (dhyAna) zubha (hai) tathA Arta aura raudra (dhyAna) azubha (hai)| 91 jo (vyakti) arahato ko samajhatA hai, siddho ko samajhatA hai, usI prakAra (jo) sAdhuo ko (bhI) samajhatA hai) (tathA) jIvo para dayAvAna (hotA hai), usakA vaha upayoga zubha (kahA jAtA hai)| 92 jisa (vyakti) kA upayoga viSaya-kaSAyo me DUbA humA (hai), (jisakA) (upayoga) duSTa siddhAta, duSTa buddhi, (tathA) duSTa caryA se juDA huA (hai), (jisakA) (upayoga) krUra (hai) tathA kupatha me lIna hai, (usakA) vaha (upayoga) azubha (hai)| 93 (jo) (AtmA kA) zuddha svabhAva (hai), (vaha) zuddha (bhAva) (hai), vaha (zaddha bhAva) prAtmA ke dvArA AtmA me hI anubhava kiyA jAnA cAhie / [tIno (zubha-azubha-zuddha) me] jo zreSTha (hai), (tuma) usa kA AcaraNa karo / isa prakAra arahata dvArA kahA gayA (hai)| 27 dravya-vicAra
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94. uvogo jadi hi suho puSNaM jIvassa saMcayaM jAdi / suho vA tadha pAvaM tesimabhAve Na cayamatthi || 95. graha puraNa appA Nicchadi puNNAI karedi NiravasesAI / taha viNa pAvadi siddhi saMsArattho puraNo bhaNido // 96. vadaNiyamANi dharatA sIlANi tahA tava ca kuvvaMtA / paramaTThabAhirA je nivvANaM te Na vidaMti // 97. suhapariNAmo puNNaM prasuho pAvatti bhaNiya maNNesu / pariNAmoNaNNagado dukkhakkhayakAraNaM samaye // 98. zrAvasahAvA aNNaM saccittAcittamissiyaM havai / taM paradavvaM bhaNiyaM avitatthaM savvadarasIhi // 99. jassa hidayeNumattaM paradavvahi vijjade rAgo / so Na vijANadi samayaM sagassa savvAgamadharovi || 100. jo savvasaMgamukko NANNamaNo zrappaNaM sahAveNa / jANadi passadi NiyadaM so sagacariyaM caradi jIvo // 28 grAcArya kundakunda
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 yadi jIva kA upayoga zubha (hotA hai), (to) (jIva ) puNya sagraha karatA hai aura (yadi ) ( usakA ) azubha ( upayoga hotA hai), to usI taraha (jIva ) pApa ( sagraha karatA hai) / una (zubha-azubha) ke prabhAva me (puNya-pApa karma kA ) sagraha nahI hotA hai / 95 yadi (manuSya) AtmA ko nahI cAhatA hai, kintu ( vaha) ( kevala ) sakala puNyo ( zubho ) ko ( hI ) karatA hai, to bhI ( vaha) parama zAti nahI pAtA hai aura ( vaha) sasAra ( mAnasika tanAva / zAnti ) me hI sthita kahA gayA ( hai ) / 96 vrata aura niyamo ko dhAraNa karate hue tathA zIlo aura tapa kA pAlana karate hue ( bhI ) jo (vyakti) paramArtha (zuddha Atma-tatva ) se aparicita ( hai ), ve parama zAnti ko prApta nahI karate hai / 97 para ke prati zubha bhAva puNya ( hai ), azubha (bhAva) pApa ( hai ) / isa prakAra yaha kahA gayA ( hai ) / para me na jhukA huA bhAva Agama me dukha ke nAza kA kAraNa ( kahA gayA hai ) / 98 Atma-svabhAva se anya ( jo ) sacitta - zracitta (tathA) mizrita ( dravya) hotA hai, vaha sarvajJa dvArA saccAIpUrvaka paradravya kahA gayA hai / 99 jisa (vyakti) ke hRdaya me paradravya para aNu ke barAbara bhI rAga ( zrAsakti) vidyamAna hai, vaha samasta AgamoM kA dhAraNa karanevAlA ( hokara) bhI AtmA ke AcaraNa ko nahI samajhatA hai / 100 jo vyakti sampUrNa zrAsakti se rahita (hotA huA ) ( zrAtmA me ) tallIna ( hokara ) zrAtmA ko svabhAva se jAnatA - dekhatA hai, vaha nizcayAtmaka rUpa se AtmA me AcaraNa karatA hai / dravya- vicAra 29
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101. evaM vididattho jo davvesu Na rAgamedi dosaM vaa| uvayogavisuddho so khavedi dehunbhavaM dukkhaM // 102. aisayamAdasamutthaM visayAtIdaM aNovamamaNaMtaM / avvucchiNNa ca suhaM suddhavanogappasiddhANaM / / 103. dhammeNa pariNadappA appA jadi suddhsNpyogjudo| pAvadi NivANasuhaM suhovajutto va saggasuhaM / / 104. cArittaM khalu dhammo dhammo jo so samotti NiTThio / mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo hu smo|| 105. taha so laddhasahAvo savaNhU savvalogapadimahido / bhUdo sayamevAdA havadi sayaMbhutti NihiTTho // 106. uvayogavisuddho jo vigadAvaraNatarAyamoharo / bhUdo sayamevAdA jAdi para NeyabhUdANa // 30 prAcArya kundakunda
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101. isa prakAra (jisake dvArA) vastusthiti (zubha-azubha me mAnasika tanAvAtmaka samAnatA) jAnI gaI (hai), (aura jisake phalasvarUpa) jo vastuo ke prati rAga-dveSa (Asakti) nahIM karatA hai, vaha upayoga (caitanya) se zuddha (rahatA hai) (tathA) deha se utpanna dukha ko samApta kara detA hai| 102 zuddha upayoga (AtmAnubhava) se vibhUSita (vyaktiyo) kA sukha zreSTha, Atmotpanna, vipayAtIta, anupama, ananta tathA avicchinna (hotA hai)| 103 yadi vyakti zuddha (samatArUpa) kriyAo se yukta (hotA hai), (to) (vaha) dharma (samatA) ke rUpa me rUpAntarita vyakti (kahA gayA hai)| (prata ) (vaha) parama zAntirUpI sUkha ko prApta karatA hai / tathA (yadi) (vaha) zubha kriyAo se yukta (hotA hai), (to) svarga sukha ko (prApta karatA hai) / 104 nissandeha cAritra dharma (hotA hai) / jo samatA (hai), vaha nizcaya hI dharma kahA gayA (hai) / (samajho) moha (AdhyAtmika vismaraNa) aura kSobha (harSa-zokAdi dvandvAtmaka pravRtti) se rahita AtmA kA bhAva hI samatA (kahA gayA hai) / (ata samatA hI cAritra hotA hai)| 105 tathA vaha vyakti (jisake dvArA) svaya hI svabhAva anubhava kara liyA gayA (hai), (jo) (svaya) (hI) sarvajJa huA (hai), (jo) lokAdhipati indra dvArA pUjA gayA (hai), (vaha) (vAstava me) svayabhU (svaya hI uccatama avasthA para pahuMcA huA) hotA hai / isa prakAra (arhanto) dvArA kahA gayA (hai)| 106 jo vyakti upayoga (jJAnAtmaka kriyA) me zuddha (samatArUpa) (huA hai), (usake dvArA) (jJAna para) AvaraNa, (zakti prakaTa hone me) vAdhA (tathA) moharUpI (AdhyAtmika vismaraNa eva AsaktirUpI) dhUla naSTa kara dI gaI (hai)| (ata) (vaha) (vyakti) svaya hI jJeya padArtho ko pUrNa rUpa se jAna letA hai| 31 dravya vicAra
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107. suvididapadatyasutto sajamatavasajudo vigdraago| ___ samaNo samasuhadukkho bhaNido suddhovanogotti / 108. ThANaNisejjavihArA dhammuvadeso ya Niyadayo tesi / arahatANaM kAle mAyAcArovva itthINaM // 109. savesi khaMdhANaM jo aMto taM viyANa paramANU / so sassado asaddo ekko avibhAgi muttibhavo // 110. Adezamattamutto dhAducadukkassa kAraNaM jo du / ___ so raNemo paramANU pariNAmaguNo sayamasaddo / 111 saddo khaMdhappabhavo khaMdho paramANusaMgasaMghAdo / puchesu tesu jAyadi saddo uppAdago Niyado // 112. eyarasavaNNagaMdhaM khadhaMtaridaM davvaM do phAsaM saddakAraNamasaiM / paramANu taM viyANehi // 32 prAcArya kundakunda
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 107 zramaNa (jisake dvArA) tatva (adhyAtma) (tathA) (usakA prati pAdana karanevAle) sUtra-(grantha) bhalI prakAra se jAna lie gaye (hai), (jo) sayama aura tapa se sayukta (hai), (jisake dvArA) rAga samApta kara diyA gayA (hai), jisake dvArA sukha aura du kha samAna (samajha lie gae hai), (vaha) zuddhopayogavAlA (samatA ko prApta) kahA gayA (hai)| . 108 una arahato ke (usa) samaya (arahata avasthA) me khaDe rahanA, vaiThanA, gamana karanA tathA dharma (adhyAtma kA upadeza denA)-(ye sava kriyAe~ (loka kalyANa ke lie) nizcita rUpa se (hotI hai) jaise ki striyo me mAtAo kA (vAlaka ke kalyANa ke lie) AcaraNa (hotA hai)| 109 jo samasta pudgala-piNDo kA antima aza (hai), usako (tuma) paramANu smjho| vaha (paramANu) zAzvata, zabdarahita, eka (pradezIya) (hai), (vaha) avibhAjya aura bhautika vastupro kA mUla (hai)| 110 (apane) vivaraNa se hI (jo) mUta (rUpa, rasAdi guNo se yukta) hai, jo cAra mUla tatvo (pRthvI, jala, agni aura vAyu) kA kAraNa (hai), pariNamana guNavAlA (hai), svaya zabdarahita (hai), vaha paramANu samajhA jAnA caahie| 111 zabda skandho se utpanna (hotA hai| skandha paramANuo ke sagama samUha se (utpanna hotA hai)| uname (ApasI) sparza se zabda utpanna hotA hai| (vaha) (sparza) (zabdo ko) avazya utpanna karanevAlA (hai)| 112 yaha dravya (jisame) eka rasa, (eka) varNa, eka gadha tathA do sparza samUha (hote hai), (jo) zabda kA kAraNa (hai), (svaya) zabdarahita (hai) (tathA) (jisakA) skandha se sabadha (rahatA hai), (vaha) paramANu hai / usako (tuma saba) smjho| 33 dragya-vicAra
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 uvabhojjamidiehi ya iMdiya kAyA maNo ya kmmaanni| . jaM havadi muttamaNNaM ta savvaM puggalaM jANe // 114. deho ya maNo vAraNI poggaladavappagatti NihiTThA / poggaladavvaMpi puNo piDo paramANudatvANaM // 115 apadeso paramANU padesametto ya sayamasaddo jo| giddho vA lukkho vA dupadesAdittamaNuhavadi / 116. eguttaramegAdI aNussa NiddhattaNaM va lukkhattaM / pariNAmAdo bhaNidaM jAva aNaMtattamaNuhadi // 117 NiddhA vA lukkhA vA aNupariNAmA samA va visamA vaa| samado durAdhigA jadi bajjhati hi prAdiparihINA // 118. NiddhattaNeNa duguNo caduguNariNINa baMdhamaNuhavadi / lukkheNa vA tiguriNado aNu bajjhadi paMcaguNajutto / / 119. dupadesAdi khaMdhA suhumA vA bAdarA sasaMThANA / puDhavijalateuvAU sagapariNAmehi jAyate // 120. aithUlathUla thUlaM thUlasuhumaM suhumathUlaM ca / suhumaM aisuhamaM idi dharAdiyaM hodi chanbheyaM // 34 prAcArya kundakunda
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 indriyA~ tathA indriyo dvArA bhoge jAne yogya viSaya zarIra, mana va karma (tathA) jo (bhI) anya bhautika (vastue~) hai vaha sabhI pudgala hai| (tuma) smjho| 114 deha, mana aura vANI-(ye) (sabhI) pudgala dravya se bane hue kahe gaye (hai) aura pudgala dravya bhI paramANu dravyo kA piNDa hai| pradeza jitanA hotA hai), (ha, (tIna) 115 jo paramANu eka pradeza jitanA (hotA hai), (anya) pradezarahita (hotA hai) tathA svaya zabdarahita (hotA hai), (vaha) snigdha athavA rUkhA (hotA hai) aura (Apasa me) milakara do, (tIna) pradeza Adipane ko grahaNa karatA hai| 116 eka se Arabha karake eka ke bAda me ananta taka paramANu ke pariNamana (svabhAva) ke kAraNa (usake) snigdhatA aura rukSatA kahI gaI (hai)| 117 paramANuo kA pariNamana sama (2, 4, 6. ) (ho) athavA viSama (3, 5, 7 ) (ho), snigdha rUpa (ho) athavA rukSarUpa (ho), (ve) yadi prathama azarahita (hote hai) tathA pratyeka sakhyA se do hI adhika (hote hai), (to) nizcaya hI (Apasa me) badha jAte hai / 118 (jaba) paramArtha badha anumAyukta (rukSatA 118 (jaba) paramANu snigdhatA me do aza (hotA hai), (to) cAra aza snigdha ke sAtha badha anubhava karatA hai| aura rukSatA me pA~ca prazayukta (paramANu) tIna-aza yukta (rukSatA) se bA~dhA jAtA hai / 119 do pradeza se Arabha karake (vibhinna) AkAra sahita sUkSma tathA sthUla skandha (hote haiM) / (paramANu ke) svakIya pariNamana ke dvArA (hI) pRthivI, jala, agni, vAyu utpanna hote hai| 120 atisthUlasthala, sthala, sthala-sUkSma, sUkSma-sthUla, sUkSma-atisUkSma__ isa prakAra pRthivI se prArabha karake (skandha ke) chaha bheda hote hai| dravya-vicAra 35
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121. bhUpavvadamAdIyA bhaNidA aithUlathUlamidi khaMdhA / thUlA idi biNNeyA sappIjalatelamAdIyA / / 122. chAyAtavamAdIyA thUledarakhaMdhamidi viyANAhi / suhama thUledi bhaNiyA khaMdhA caurakkhavisayA ya // 123. suhamA havaMti khaMdhA pAvoggA kammavaggaraNassa puNo / tavivarIyA khadhA aisuhamA idi pasvedi // 124. attAdi attamajha attaMtaM rova iMdie gebhaM / avibhAgI jaM davvaM paramANU taM viyANAhi // 125. eyarasarUvagaMdhaM do phAsaM taM have sahAvaguNaM / vihAvaguNamidi bhariNadaM jiNasamaye savvapayaDataM / / 126. aNNanirAvekkho jo pariNAmo so sahAvapajjAyo / khaMghasarUveNa puNo pariNAmo so vihAvapajjAyo / 127. dhammasthikAyamarasaM avaNNagaMdhaM asahamapphAsaM / ___ logogADhaM puLaM pihulamasaMkhAdiyapadesaM // 128 udayaM jaha macchANaM gamaNANuggahayaraM hadi loe / taha jIvapuggalANaM dhammaM davvaM viyANehi / / 36 bhAcAyaM kundakunda
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 bhU, parvata Adi atisthUlasthUla skandha kahe gaye (hai)| ghI, jala, tela Adi sthUla (skandha) samajhe jAne caahie| 122 chAyA, dhapa grAdi (netra ke viSaya hone ke kAraNa) sthUla-sakSma (skandha) (hai)| (tuma) jAno aura cAra indriyo (karNa, ghrANa, rasanA aura sparzana) ke vipaya sUkSma-sthUla skandha kahe gaye (haiN)| 123 (AtmA se) savadha yogya karmavargaNA ke skandha sUkSma hote hai aura isake viparIta skandha atisUkSma hote (hai)| isa prakAra AcArya pratipAdana karate hai| 124 jo sva (hI) aAdi (hai), sva (hI) madhya (hai), sva (hI) anta (hai), (jo) indriya dvArA grahaNa yogya nahI (hai), (jo) bhedarahita (hai), vaha paramANu (hai) / (tuma) jaano| 125 (jisa paramANu me) eka rasa, (eka) rUpa, (eka) gadha tathA do sparza (hote haiM), vaha (paramANu) svabhAva guNavAlA hotA hai| sabake lie prakaTatA guNavAlA (skandha) jinazAsana me vibhAva guNavAlA kahA gayA (he) / 126 (paramANu me) (jo) dUsare kI apekSArahita pariNamana (hotA hai), vaha svabhAva-pariNamana hai / aura (usame) jo skandharUpa se pariNamana (hotA hai), vaha vibhAva-pariNamana (hai)| 127 dharmAstikAya (dravya) rasarahita, varNarahita, gadharahita, zabdarahita aura sparzarahita (hotA hai)| (vaha) loka meM vyApta rahatA hai, aura asasyAta pradezavAlA (hotA hai) (tathA) (usake pradeza) (eka dUsare ko) chue hue (rahate haiN)| 128. jisa prakAra loka me jala machaliyo ke gamana me upakAra karanevAlA hotA hai, usI prakAra jIva aura pudgalo ke lie (gamana me upakAra karanevAlA) dharma dravya (hotA hai) / (ise) (tuma) smjho| 21 dravya-vicAra
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 jaha havadi dhammadavvaM taha taM jANeha davamadhamakkhaM / ThidikiriyAjuttANaM kAraNabhUdaM tu puDhavIva // 130. Na ya gacchadi dhammatthI gamaNa Na karedi aNNadaviyassa / havadi gatI sa ppasaro jIvANaM puggalANaM ca / 131. vijjadi jesi gamaNaM ThANaM puraNa tesimeva saMbhavadi / te sagapariNAmehiM du gamaNaM ThANaM ca kuvaMti // 132. gamaraNaNimittaM dhamma, adhamma Thidi jIvapoggalAraNaM ca / avagahaNa prAyAsaM, jIvAdI savvadavvANaM // 133. savvesi jIvANaM sesANaM taha ya puggalANa ca / ja dedi vivaramakhilaM taM loe havadi AyAsaM // 134. puggalajIvariNabaddho dhmmaadhmmtthikaaykaalddddho| vadi prAyAse jo logo so samvakAle du // 135. sambhAvasabhAvANa jIvANaM taha ya poggalANaM ca / pariyANasaMbhUdo kAlo NiyameNa paNNatto / 38 prAcArya kundakunda
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 jisa prakAra (sAmAnya) (guNo me) dharmAstikAya dravya (hotA hai), usI prakAra usa adharmAstikAya nAmavAle dravya ko (tuma) jaano| kintu (vaha) sthiti kriyA me tatpara (jIva-pudgala) ke lie kAraNa banA huA (he), jaise pRthvI (jIva-pudgala kI) (sthiti ke lie) (kAraNa hotI hai)| 130 dharmAstikAya (dravya) (svaya) gatizIla nahI (hotA hai) tathA dUsare dravyo ko gati pradAna nahI karatA hai / (usase) (to) jIvo aura pudgalo kI sva (utpanna) gati me phailAva hotA hai| 131 jina (jIvo aura pudgalo) kI gati hotI hai, phira unhI kI sthiti hotI hai / ata ve (jIva aura pudgala) apane pariNamana ke dvArA hI gati aura sthiti ko utpanna karate hai| (dharmAstikAya adharmAstikAya dravya gati-sthiti utpanna nahI karate haiM / 132 jIvo aura pudgalo kI gati me (jo) (udAsIna) nimitta (hai), (vaha) dharmAstikAya (dravya) (hai)| (unakI) sthiti me (jo) (nimitta) (hai), (vaha) adharmAstikAya (dravya) (hai) / jIva Adi sabhI dravyo ke lie (jo) Thaharane kA sthAna (hotA hai), (vaha) AkAza (hai)| 133 loka me sabhI jIvo ke lie aura pudgalo ke lie aura isI prakAra zepa dravyo (dharma, adharma aura kAla) ke lie jo pUrA sthAna detA hai, vaha aAkAza hotA hai| 134 jo (bhAga) (vistRta) AkAza meM pudgalo aura jIvo se juDA huA (hai), (jo) dharmAstikAya, adharmAstikAya aura kAla se yukta hai, vaha sabhI samaya (tIno kAlo) me 'loka' (kahA jAtA hai) / 135 (vaha) kAla kahA gayA (hai) (jisake) (kAraNa) astitva bhAva ko jIvo aura usI prakAra pudgalo me parivartana anivAryata utpanna huA (karatA hai)| dravya-vicAra
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136. Natthi ciraM vA khippaM mattArahidaM tu sA vi khalu mttaa| puggaladavveNa viNA tamhA kAlo paDuccabhavo // 137. kAlo pariNAmabhavo pariNAmo davakAlasaMbhUdo / doNhaM esa sahAvo kAlo khaNabhaMguro Niyado // 138. jIvAdIdavvANaM parivaraNakAraNaM have kaalo| dhammAdicauNNANaM sahAguvaNapajjayA hoti / 139. dadhvaM sallakkhaNiya utpAdadhvayadhuvattasaMjuttaM / guraNapajjayAsayaM vA jaM taM bhaNNaMti savaNhU // 140. sattA savvapayatthA savissarUvA aNaMtapajjAyA / bhaMguSpAdadhuvattA sappaDivakkhA hadi ekkA // 141. utpattI va viNAso dadhvassa ya raNatthi asthi smbhaavo| vigamuppAda dhuvattaM kareMti tasseva pajjAyA // 142. pajjayavijudaM davvaM davavijuttA ya pajjayA raNatthi / doNhaM aNaNNabhUdaM bhAvaM samaNA paviti // 143. daveNa viNA Na guNA guNehi davvaM viNA Na saMbhavadi / avvadiritto bhAvo davvaguragANaM havadi tamhA // 144. bhAvassa Natthi NAso patthi abhAvassa ceva uppaado| guNapajjayesu bhAvA uppAdavae pakuvvati // 40 AcArya kundakunda
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 mApa ke binA 'dIrgha kAla' aura 'turanta' (aise zabda) nahI (hote haiN)| tathA vaha mApa bhI pudgala dravya ke binA nahI (hotA hai)| isalie (aisA) kAla Azraya se utpanna (hai)| 137 (vyavahAra) kAla pudgala ke parivartana se utpanna huA (hai), parivartana dravyakAla se utpanna huA (hai)| dono kA yaha svabhAva (hai) / (ata ) (vyavahAra) kAla nazvara (hai), aura (dravyakAla) sthAyI (hai)| 138 jIva Adi dravyo ke parivartana kA kAraNa kAla hotA hai| dharmAdi cAra anya (dravyo) me svabhAvaguNaparyAya hotI hai / 139 jo satlakSaNayukta (hai), utpAda, vyaya aura dhrauvya se sahita hai aura (jo) guNa aura paryAya kA Azraya (hai), vaha dravya (hai) isa prakAra sarvajJa kahate hai| 140 sattA sarvapadArthamaya hotI hai, aneka prakArasahita (rahatI hai), ananta paryAyavAlI (hai), utpAda, vyaya aura dhruvatAmaya (hai), eka (hai), virodhI pahalU-sahita hai| 141 dravya kI na utpatti (hotI hai) aura na hI (usakA) vinAza (hotA hai)| (vaha) (to) astitva svabhAvavAlA hai / usa (dravya) kI paryAye hI utpatti, nAza aura dhruvatA ko prakAzita karatI hai| 142 paryAyarahita dravya nahI hai, dravyarahita paryAya bhI (nahI hai), dono kA astitva abhinna banA huA (hai) / (aisA) zramaNa kahate hai| 143 dravya ke binA guNa nahI (hote hai), guNa ke binA dravya nahI (hotA hai) / ata dravya aura guNa kA astitva abhinna hotA hai| 144 sat (vidyamAna padArtha) kA nAza nahI (hotA hai), asat (avidyamAna padArtha) kA utpAda nahI (hotA hai) / dravya guNa-paryAyo ke dvArA hI utpAda-vyaya karate hai / dravya-vicAra
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 bhAvA jIvAdIyA jIvaguNA cedaNA ya uvnogo| suraNaraNArayatiriyA jIvassa ya pajjayA bahugA / / 146. maNusattaNeNa NaTo dehI devo havedi idaro vaa| ubhayatta jIvabhAvo Na Nassadi raNa jAyade aNNo / 147. so ceva jAdi maraNaM jAdi raNa gaTTho raNa ceva uppaNNo / uppaNNo ya viNo devo maNuso tti pajjAyo / 148. attho khalu davvamano davANi guNappagANi bhaNidANi / tehiM puNo pajjAyA pajjayamUDhA hi parasamayA // 149 je pajjayesu NiradA jIvA parasamayigati NihiTThA / prAdasahAvammi ThidA te sagasamayA muNedavvA // 42 AcArya pu
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 jIva Adi sat (vidyamAna padArtha) (hai)| cetanA aura jJAna jIva ke guNa (hai)| jIva kI aneka paryAya (hai)-deva, manuSya, nArakI aura tiryaJca / 146 (maraNa ke kAraNa) manuSyatva se lupta huA jIva (punarjanma lete samaya) deva athavA anya koI paryAyavAlA utpanna hotA hai| (kintu) dono me sthita jIva padArtha (dravya) na naSTa hotA hai aura na hI nayA utpanna hotA hai, arthAt jIva vahI rahatA hai / 147 vahI (jIva) (punarjanma me) utpanna hotA hai (jo) maraNa ko prApta hotA hai| vaha na naSTa huaA (hai) (aura) na (hI) (nayA) utpanna humA (hai)| isa prakAra manuSya paryAya naSTa huI (hai) aura deva paryAya utpanna huI (hai) / (jIva vahI vartamAna hai)| 148 padArtha dravyamaya (hotA hai)| dravya guNasvarUpavAle kahe gaye (hai)| aura una (dravyo) me hI paryAya (utpanna hote hai)| (jo) paryAyo me hI mohita (I), (ve) mUcchita (kahe gaye hai)| 149 jo jIva paryAyo meM lIna (hai), (ve) mUcchita kahe gaye (hai)| (tathA) jo Atma-svabhAva me Thahare hue (hai), ve jAgrata samajhe jAne caahie| dravya-vicAra
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMketa-sUcI (a) -anyaya (isakA artha = lagAkara likhA gayA hai) aka -akarmaka kriyA ani aniyamita AjJA -prAjJA pharma karmavAcya (krivina)-kriyA vizeSaNa avyaya (isakA artha = lagAkara likhA gayA hai) --tulanAtmaka vizeSaNa -pulliga -preraNArthaka kriyA bhaviSya kRdanta -bhaviSyatkAla -bhAvavAcya bhU -bhUtakAla -bhUtakAlika kRdanta -vartamAnakAla -vartamAna kRdanta -vizeSaNa vidhi --vidhi vidhikR -vidhi kRdanta sa -sarvanAma saMkR --sambandhaka kRdanta saka -sakarmaka kriyA savi -sarvanAma vizeSaNa strI -strIliMga he -hetvartha kRdanta () -ima prakAra ke kopThaka me mUla zabda rakhA gayA hai| [( )+ ( )+( ). ] ima prakAra ke koSThaka ke andara+ cihna kinhI zabdo me saghi kA dyotaka hai / yahA~ andara ke koSThako me gAthA ke zabda hI rakha die gae haiN| AcArya kundakunda
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ [( ) -( )-( )-] ima prakAra ke kopTaka ke andara '-' ciha samAma kA dyotaka hai| 11 )-( )-( )] vi] * jahA~ samanta pada vipaNa kA kArya karatA hai, vahAM ina prakAra ke koSThaka kA prayoga kiyA gayA hai| 1/1-prathamA/ekavacane 1/2-prathamA/bahuvacana 2/1-dvitIyA/ekavacana 2/2-dvitIyA/vahuvacana 3/1-tRtIyA/ekavacana 3/2-tRtIyA/vahuvacana 4/1-caturthI/ekavacana 4/2-caturthI/vahuvacana 5/1-pacamI/ekavacana 5/2-pacamI/bahuvacana 6/1---paSThI/ekavacana 6/2-paSThI/bahuvacana 7/1-saptamI/ekavacana 7/2--saptamI/bahuvacana 8/1-sabodhana/ekavacana 8/2-sabodhana/bahuvacana * jahA~ phopThaka ke bAhara kevala sagyA (jame 1/1, 2/1 Adi) hI likhI hai vahA~ una koSThaka ke andara kA zabda 'sajA' hai| * jahA~ karmavAcya, kRdanta Adi prAkRta ke niyamAnusAra nahI bane hai vahA~ kopThaka ke bAhara 'prani' bhI liyA gayA hai / 1/1 aka yA 1/2 praka yA 2/1 praka yA saka-uttama purupa/ ekavacana saka-uttama purupa bahuvacana saka-madhyama purupa/ eka vacana sapha-madhyama puruSa/ vahuvacana saka-anya pumpa/ eka vacana saka-anya puruSa/ bahuvacana 3/1 aka yA 3/2 aka vA 45 dravya-vicAra
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkaraNika vizleSaNa evaM zabdArtha davva (davva) 1/1 sahAvasiddha [(sahAva)-(siddha) bhUkR 1/1 ani saditi [(sat) + (iti)] sat (mat) 1/1 ani iti (a) = isa vivaraNavAlA jiNA (jiNa) 1/2 taccado (tacca) pacamI arthaka, 'do'pratyaya = vAstavika rUpa se, samakkhAdo (samakkhAda) bhUkR 1/2 ani siddha (siddha) bhUka 2/1 ani prAgamado (Agama) pacamI arthaka, 'do'pratyaya = Agama se Necchadi [(Na)+ (icchadi)] Na (a) = nahI icchadi (iccha) va 3/1 saka jo (ja) 1/1 savi so (ta) 1/1 savi hi (a) = nissandeha parasamo (parasamaya) 1/1 vi / vavva = dravya / sahAvasiddha = svabhAva se siddha / sat = mat iti = isa vivaraNavAlA / jiNA= jitendriyo ne / taccado vAstavika rUpa se / samakkhAdo = kahA hai / siddha = sthApita (dravya) ko / tadha% ThIka isI prakAra / Necchadi = svIkAra nahI karatA hai / jo jo (vykti)| so vaha / hi = nissandeha / parasamoasatya dRSTivAlA / 2 Na (a) = nahI havadi (hava) va 3/1 aka jadi (pra) = yadi saddadhva [(sat) + (danva)] sat (sat) 1/1 vi ani davva (davva) 1/1 prasava [(asat + (dhuva)] asat (asat) 1/1 vi ani dhuva (dhuva) 1/1 vi havadi (hava) va 3/1 aka ta (ta) 1/1 savi kagha (a) = kase dasva (davva) 1/1 havadi (hava) va 3/1 aka puNo (a) = pAdapUraka aNNa (aNNa) 1/1 vi vA(pra) = athavA tamhA= ata danva (davva) 1/1 saya (a) = svaya sattA (sattA) 1/1 __Na = nhiiN| havadi = hotA hai / jadi = yadi / saddava - sada, dravya / asaddhava = asada, nitya / havadi = hotA hai- hogaa| ta= vaha / kaSaM % kaise| danca = dravya / havadi = hotA hai / aNNa = bhinna / vA= athavA / tamhA = ata / davva = dravya / saya = svaya / sattA= sttaa| 46 prAcArya kundakunda
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 davvaM (dava) 1/1 jIvamajIva [ (jIva) + (ajIva)] jIva (jIva) 1/1 ajIva (ajIva) 1/1 jIvo (jIva) 1/1 puNa (pa) = aura cedaNokyogamayo [(cedaNa)+ (uvayogamayo)] [cedaNa)-(uvayogamaya) 1/1 vi] poggaladanvappamuhaM [(poggala)-(davva)-(ppamuha)11/1 vi] acevaNa (acedaNa) 1/1 vi havavi (hava) va 3/1 praka ya (a) = isake viparIta ajIva (ajIva) 1/1 / I samAsa ke anta meM artha hotA hai 'sahita' (ApTe, saskRta-hindI kosh)| davva = dravya / jIvamajIva = jIva, ajIva / jIvo - jIva / puNa = aura / cedaNovayogamayo= cetana, upayogamaya / poggaladasvappamuha - pudgala dravya-sahita / acedaNa = acetana / hadi = hotA hai / ya= isake viparIta / ajIva - ajIva / jANadi (jANa) va 3/1 saka passadi (passa) va 3/1 saka samva (savva) 2/1 vi icchadi (iccha) va 3/1 saka sukkha (sukkha) 2/1 vibhedi (vibhedi) va 3/1 aka ani dukkhAdo (dukkha) 5/1 kunvadi (kunva) va 3/1 saka hidamahida [(hida)+ (ahida)] hida (hiMda) 2/1 ahida (ahida) 2/1 vA (a) = tathA bhujadi (bhuja) va 3/1 saka jIvo (jIva) 1/1 phala (phala)2/1 tesi (ta) 6/2 s| jANadi = jAnatA hai| passadi = dekhatA hai / savva = sabako / icchadi = cAhatA hai / sukkha = sukha (ko) / vibhedi = DaratA hai| dukkhAdo- dukha se / kunvadi = karatA hai / hidamahida - ucita aura anucita ko / vA tathA / bhujadi = bhogatA hai / jIvo jIva / phala = phala ko / tesi = unke| suhadukkhajANaNA [(suha)-(dukkha)-(jANaNA) 1/1] vA (bha) = tathA hidapariyammA [(hida)-(pariyamma) 1/1] ca (a) = tathA ahidIratta [(ahida)-(bhIrutta) 1/3] jassa (ja) 6/1 sa Na(a) = nahI vijjadi (vijja) va 3/1 aka Nicca (a) = kabhI bhI ta (ta) 2/1 sa samaNA (samaNa)1/2 biti (bU) va 3/2 sa ajjIva (ajjIva)2/11 1 parikarman -parikarma-+ parikamma+pariyamma / 2 kabhI-kamI saptamI vibhakti ke sthAna para SaSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / 47 dravya-vicAra
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 6. 7 7. suMhadukkhajAragaraNA = sukha-dukha kA jJAna / vA = tathA / hidapariyammaM = hita kA utpAdana / ca = tathA / zrahidabhIrataM = zrahita se bhaya / jassa = jisakA jisame / ga = nahI / vijjadi = vartamAna hotA hai / Nicca = kabhI bhI / ta = usako / samaragA = zramaNa | biti = kahate haiM | prajjIva = zrajIva ( ko ) / 48 jovA (jIva ) 1/2 poggalakAyA [ ( poggala ) - ( kAya ) 1 / 2] dhammAdhammA [ ( dhamma) + (ammA) ] [ ( dhamma ) - ( adhamma) 1 / 2] ya (zra) = ora kAla (kAla) mUlazabda 1 / 1 zrAyAsa ( zrAyAsa ) 1 / 1 taccatyA ( taccattha) 1/2 idi (M) = zabdasvarUpadyotaka bhaNidA ( bhaNa) bhUkR 1/2 NANAguNapajjayehi [ ( NANA ) - ( guNa ) - ( pajjaya ) 3/2] saMjuttA (majuta ) bhU 1/2 ani / jIvA = ( aneka) jIva 1 poggalakAyA pudgalo kA samUha 1 dhammAdhammA = dharma, adharma / ya = ora / kAla = kAla / zrAyAsa = AkAza / taccatthA = vAstavika padArtha ( dravya ) / bharidA = kahe gaye haiM / gANAguNapajjayehi = aneka guNa-paryAyo se / sajuttA = sahita / = (jIva ) 1 / 1 khalu zrAgAsakAlajIvA [ ( zrAgAsa) - (kAla) - (jIva ) 1 / 2] dhammAghammA [ ( dhamma) + ( zraghammA ) ] [ ( dhamma ) - ( adhamma) 1 /2] ya= zrIra muttiparihogA [ ( mutti ) - ( parihINa ) bhUkR 1 / 2 ani] mutta (mutta) 1/1 vi puggaladavva [ ( puggala ) - ( davva) 1 / 1 ] jIvo (a) = hI cedaraNo ( cedaNa) 1 / 1 tesu (ta) 7 / 2 sa | AgAsakAlajIvA = zrAkAza, kAla, jIva / ya = zraura / muttipariharaNA = mUrti se rahita puggaladavva = pudgala dravya / jIvo = jIva / tesu = unameM / dhammAdhammA = dharma, adharma / ( zramUrtika) / mutta = mUtaM / khalu = hI / cedaNo = cetana / 8 je (ja) 1/2 savi khalu = pAdapUraka idiyagejjhA [ ( indiya ) - (gejjha ) vidhi kR 1/2 ani ] visayA ( visaya ) 1/2 jIvahi (jIva ) 3 / 2 hoti (ho) va 3 / 2 aka te (ta) 1/2 savi muttA (mutta) 1/2 vi sesa (sesa) 1 / 1 vi havadi (hava) va 3 / 1 aka pramutta ( pramutta) 1 / 1 vi citta (citta) 1 / 1 ubhaya ( umaya ) 2 / 1 vi samAdiryAdi ( sa + Ai samAi- samAdi- samAdiya) va 3 / 1 saka / bhrAcArya kundakunda
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 = jo / indiyagejjhAindriyo se grahaNa kiye jAne yogya / visayA = padArtha / jovehi = jIvo dvArA / hoti = hote hai / te = ve / muttA = mUrta / sesa-zeSa / havadi-hotA hai / amutta = amUrta / citta = cita / ubhaya = dono ko / samAdiyadi = bhalI prakAra se samajhatA hai| vaNNarasagadhaphAsA [(vaNNa) - (rasa)- (gagha) - (phAsa)1/2] vijjate (vijjate) va 3/2 aka ani puggalassa! (puggala) 6/1 suhamAdo (suhama)5/1 puDhavIpariyatassa ([puDhavI) - (pariyata)6/1 vi] ya - bhI saddI (sadda) 1/1 so (ta)1/1 savi poggalo (poggala) 1/1 citto (citta)1/1 vi / 1 kamI-kabhI paSThI vimakti kA prayoga saptamI ke sthAna para pAyA jAtA hai (hema-prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / 9 vaNNarasagadhaphAsA = varNa, rasa, gadha, sparza / vijjate = vartamAna rahate haiM / puggalassa-pudgala ke - pudgala me / suhamAdo = sUkSma se / puDhavIpariyatassa-pRthivI taka phaile hae / ya = aura / saho = zabda / so vaha / poggalo = pudgalo / citto = vibhinna prakAra kaa| 10-11 mAgAsassavagAho [(pAgAsassa)+ (avagAho)] AgAsassa (mAgAsa) 6/1 avagAho (avagAha) 1/1 dhammaddavassa [(dhamma)-(va) 6/1] gamaNahedutta [(gamaNa)-(hedutta) 1/1] dhammedaradanvassa [(dhamma)+ (idara)+ (davvassa)] [(dhamma)-(idara) vi-(davva) 6/1] du(pra) = to gaNo (guNa) 1/1 puNo aura ThANakAraNadA [(DhANa)-(kAraNadA) 1/1] kAlassa (kAla) 6/1 vaTTaNA (vaTTaNA) 1/1 se (a) = vAkya kI zomA, guNovanogotti [ (guNa)+ (uvogo) + (tti)] [(guNa)(uvaproga) 1/1] ti (ma) = zabdasvarUpadyotaka appaNo (appa) 6/1 bhaNido (bhaNa) bhUkR 1/I NeyA (Neya) bhUkR 1/2 ani sakhevAdo (sakheva) 5/1 gaNA (guNa) 1/2 hi (a) =hI mutippahINANa [(mutti)(ppahINa) bhUka 6/2 ani] pAgAsassavagAho-AkAza kA, sthAna / dhammaddavassa = dharma dravya kA / gamaNahetutta = gamana me nimittatA / dhammedaradavvassa - dharma ke, virodhI, dravya kA / du= to / guNo = guNa / puNo aura / gaNakAraNadA= sthiti (Thaharane) me kaarnntaa| 49 dravya-vicAra
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlassa = kAla kA / vaTTaNA = pariNamana (parivartana) / guNAvogotti = guNa, upayoga (jJAna-caitanya) / appaNo = prAtmA kA / bhaNido = kahA gayA / NeyA = samajhe jAne cAhie / sakhevAdo = makSepa meM / guNA = guNa / hi = hI / muttippahINANa = mUrtirahita (dravyo) ke| 12 pAgAsakAlapuggaladhammAdhammesu [(pAgAma) + (kAla) + (puggala)+ (dhamma) + (adhammemu)] [(pAgAma)-(kAla)-(puggala)-(dhamma)(adhamma )7/2] gatyi = nahI (rahate) haiM / jIvaguNA [ (jIva)-(guNa) 1/2] tesi (ta) 6/2 ma acedaNatta (acedaNatta) 1/1 bhANida (maNa) bhUkR 1/1 jIvassa (jIva) 6/I cedaNadA (cedaNadA) 1/11 1 kabhI kabhI paSThI kA prayoga maptamI ke sthAna para pAyA jAtA hai (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / AgAsakAlapuggaladhammAghammesu = AkAza, kAla, pudgala, dharma, adharma me / Natthi = nahI rahate hai / jIvaguNA = jIva ke gaNa / tesi = unake- uname / acedaraNatta = acetanatA / bhaNida = kahI gaI hai| jIvassa= jIva ke+jIva me / cedaNadA= cetanatA / 12 13 jIvA = jIva 1/2 puggalakAyA [(puggala)-(kAya)1/2] saha (a) = sAtha-sAtha, sakkiriyA |(ma) vi-(nikariyA) 1/1] havati (hava) va 3/2 aka Na (a) = nahI ya = kintu sesA (mesa) 1/2 vi puggalakaraNA [(puggala)-(karaNa) 5/1] jIvA (jIva) 1/2 sadhA (vaya) 1/2 khalu (a) = pAdapUraka kAlakaraNA [(kAla)-(karaNa)5/1] du (a) = aur| jIvA = jIva / puggalakAyA = pudgalarAzi / saha = sAtha-mAtha / sakkiriyA = kriyA-mahita / havati = hote hai| Na = nhii| ya= kinnu / sesA = (zepa) / puggalakaraNA = pudgala ke nimitta se / jIvA = jIva / khadhA = pudgala (skandha) / kAlakaraNA= kAla ke nimitta se / du= aur| 13 14 ede (eda) 1/2 savi chaddanvANi[(cha)-(davva) 1/2] ya = pAdapUraka kAla (kAla) 2/1 mottUNa (mottaNa) sakR ani pratthikAtti [(atthikAya)+ (tti)] atthikAya (atthikAya)/mUlazabda 1/2 ti (a) = zabdasvarUpadyotaka / giThiA (Nidi) bhUka 1/2 ani jiNasamaye 50 prAcArya kundakunda
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ [(jiNa)-(samaya) 7/1] kAyA (kAya) 1/2 hu (a)=hI bahuppadesatta (bahuppadesatta) I/II 14 ede- ye / chaddanvANi = cha dravya / kAla = kAla ko / mottUNa = choDakara / atyikAya = astikAya / NihiTThA-kahe gaye hai| jiNasamaye-jina-siddhAnta me / kAyA kAya / humhI / bahuppadesatta = bahupradezapanA / 15-16 saMkhejjAsakhejjA-NatapadesA [(sakhejja)+ (asakhejja) + (aNata) + (padesA)] [(sabejja)-(amamvejja)-(aNata)-(padesa) 1/2] havati (hava) va 3/2 aka muttassa (mutta) 6/1 dhammAdhammassa [(dhammA)+ (adhammassa)] [(dhamma)-(adhamma)) 6/1] puNo (a) = tathA jIvassa (jIva) 6/1 prasakhadesA (prasakhadesa) 1/2 hu (a)- pAdapUraka / loyAyAse (loyAyAma) 7/1 tAva (a) = utane idarassa (idara) 6/1 vi praNatayaM (aNataya) 1/1 vi ya svArthika have (hava) va 3/2 aka desA (dema) 1/2 kAlassa (kAla) 6/1 Na (a)-nahI kAyatta (kAyatta) 11 egapadeso [(ega)-(padesa) 1/1] have (hava) va 3/1 aka jamhA (ma) = cUki / 15-16 saMkhejjAsakhejjA-NatapadesA sakhyeya, asasyeya, ananta pradeza / havati = hote haiN| muttassa = mUrta (pudagala) (dravya) ke / dhammAdhammassa = dharma ke, adharma ke / puraNo- tathA / jIvassa - jIva ke / asakhadesAprasasya prdesh| loyAyAse = lokAkAza me / tAva utane- itane hI / idarassa-virodhI (alokAkANa) me / aNataya = ananta / kAlassa = kAla ke / e nhiiN| kAyata = kAyatA / egapadeso- eka pradeza / have hotA hai / jamhA = cUki / 17 mAgAsamaNuNiviTTha |(paagaas)+ (aNu)+ (NiviTTha)] aAgAsa (mAgAsa) 2/1 [(aNu)-(NiviTTha) bhUka 1/1 ani] mAgAsapavesasaNNayA [(AgAsa)-(padesa)-(saNNA) 3/1 ani] bhaNiva (Na) bhUka 1/1 samvesi (sanva) 6/2 savi ca (a) = pAdapUraka aNUNa (aNu)6/2 1 kabhI-kabhI saptamI ke sthAna para dvitIya kA prayoga pAyA jAtA hai (hema-prAkRta vyAkaraNa, 3-137) / 2 kabhI-kabhI dvitIyA ke sthAna para SaSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (hema-prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / dravya-vicAra
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6/2 sakkadi (makka) va 3/1 aka ta (ta) 1/1 mavi dedumavakAsa [(dedu) + (avakAma)] dedu (dA) heka avakAma (avakAsa) 2/1 / 17 bhAgAsamaNuriNaviTTha = AkANa me, aNu, sthita / AgAsapadesasANayA = AkAza kA (eka) pradeza, nAma dvArA / bhaNidaM = kahA gayA (hai)| savvesi aNUNa = maba aNuno ko / sakkadi = mamartha hotA hai / ta= vaha / dedumavakAsa = sthAna dene ke lie| 18 jassa (ja) 6/1 saNa = nahI sati (ama) va 3/1 aka padesA (padema) 1/2 padesametta [(padema)-(metta) 1/1] va(a) = bhI taccado (pra) = vastuta NAdu (NA) hekR suNNa (muNNa) 1/1 jANa (jANa) vidhi 2/1 saka tamatya [(ta) + (atya)] ta (ta) 1/1 savi pratya (pratya) 1/1 atyatarabhUdamatyodo [(atyatara)+ (bhUda)+ (atyIdo)] [(atyatara) (bhUda) bhUka 1/1 ani] atyIdo (atyi) 5/1 | 18 jassa = jisake / Na = nahI / sati = hai / padesA = pradeza / padesametta = pradeza mAtra / va= bhI / taccado = vastuta / pAdu = jAnane ke lie / suNNa = zUnya / jANa = smjho| tamatya = vaha dravya / pratyatarabhUdamatyodo = [ (atthatara) + (bhUda) + (atthIdo)] = viparIta, hunA, astitva se / 19 aNNoNNa (aNNoNNa) 2/1 vi pavisatA (pavisa) vakR 1/2 ditA (dA) vakR 1/2 progAsamaNNamaNNassa [(ogAsa)+ (aNNamaNNassa)] - progAsa (progAsa) 2/1 aNNamaNNassa (aNNamaNNa) 6/! vi melatA (mela) vakR 1/2 vi= yadyapi ya= tathA Nicca (a) = sadaiva saga (saga) 2/1 vi sabhAva (samAva) 2/1 raNa (a) = nahI vijahati (vijaha) va 312 maka / 1 gamana artha me dvitIyA kA prayoga hai / 2 kabhI-kamI dvitIyA ke sthAna para paSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (hema-prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / 19 aNNoNNa = eka dUsare ko eka dUsare me / pavisatA praveza karate hue| ditA = dete hue / progAsamaNNamaNNassa [(ogAsa)+ (aNNamaNNassa)] = sthAna (ko), eka dUsare ko / melatA = samparka karate hue / vi= yadyapi / 52 AcArya kundakunda
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghamaura / Nicca = madeva / saga = nija (ko) / sabhAva = svabhAva ko / = nahI / vijahati = choDate haiM / 20 jIvotti [(jIvoM) + (iti)] jIvo (jIva) 1/1 iti (a) = zabda svarUpa dyotaka havadi (hava) va 3/1 aka cedA (cedA) 1/1 vi upaprogavisesido [(upayoga)-(visesida) bhUka 1/l ani] pahU (pahu) 1/1 vi kattA (kattu) 1/1 vi bhottA (bhottu) 1/1 vi ya (a) = tathA dehamato [(deha)-(matta) 1/1 vi] hi (a) = kabhI bhI nahI mutto (mutta) 1/1 vi kammasajutto [(kamma)-(sajutta) bhUkR 1/1 ani] 20 jIvotti = jIvo+iti = jIva / havadi = hotA hai| cedA = cetanAmaya / upabhogavisesido-jJAna-guNa kI vizepatA liye hue / pahU = samartha |kttaa = kartA / bhottA = bhottA / ya = tthaa| dehametto deha jitanA / Na hi = kabhI bhI nahIM / mutto- indriyo dvArA grahaNa (mUrta) / kammasajutto = karmoM se yukta / pANehiM (pANa) 3/2 cahi (cadu) 3/2 vi jIvadi (jIva) va 3/1 aka jIvassadi (jIva) bhavi 3/1 aka jo (ja) 1/1 savi hu (a) = tathA jIvido (jIva) bhUka 1/1 punca (a) = vigata kAla me so (ta) 1/1 savi jIvo (jIva) 1/1 pANA (pANa) 1/2 puNa (a) = aura balamidiyamAu [(bala)+ (idiya) + (pAu)] vala (bala) 1/1 idiya (idiya) 1/1 Au (pAu) mUlazabda 1/1 ussAso (ussAsa) 1/11 21 pAhi prANo se| cahi - cAra (se) / jIvadi = jItA hai / jIva ssadi = jIvegA / jo-jo / ha= tathA / jIvido= jiyA / punva = vigata kAla me / so vaha / jIvo jIva / prANAprANa / puNa% aura / balamidiyamAu = vala+idiya+prAu = bala, indriya, Ayu / ussaasoshvaam| 22 jIvA (jIva) 1/2 sasAratthA (samArattha) 1/2 vi riNavAdA (NivvAda) bhUka 1/2 ani cedaraNappagA [(cedaNa)+ (appagA)] [(cedaNa)(appaga) 1/2 ga svArthika vi] duvihA (duviha) 1/2 vi uvanogalakkhaNA[[(uvayoga)-(lakkhaNa) 1/2] vi] vi bhI ya= tathA dravya-vicAra
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dehAdehappavIcArA [(deha) + (pradeha) + (ppavIcArA)] [[(daha)(adeha)-(ppavIcAra) 1/2] vi] pravicAra, pavicAra = bheda (Monier williams, Saming Dictionery) / 22 jIvA = jIva / sasAratyA = mamAra me sthita / NivyAdA = mamAra me mukta / cedaNappagA= cetanA svarUpavAle / duvihA = do prakAra ke| uvayogalakkharaNA jJAna-svabhAvavAle / vi= mI / yatayA / dehAdehappavIcArA = dehasahita aura deharahita bhedavAle / 23 ede (eda) 1/2 savi save (manva) 1/2 savi bhAvA (bhAva) 1/2 vavahAraNaya (vavahAraNaya) 2/1 paDucca (a) = apekSA karake bhaNidA (bhaNa) bhUkR 1/2 -hu (a) = sacamuca savve (maba) 1/2 savi siddhasahAvA [ (siddha)-(sahAva) 1/2] suddhaNayA (muddhaNaya) 5/1 sasidI (sasidi) 1/1 jIvA (jIva) 1/21 23 ede = ye / savve = sabhI / bhAvAbhAva / vavahAraNaya vyavahAranaya ko / paDucca (a) = apekSA karake / bhariNadA= kahe gaye haiM / hu (a) = sacamuca / save = sabhI / siddhasahAvA = middha svarUpa / suddhaNayA= zuddhanaya se / sasidI = masAra-cakra / jIvA = jIva / 24 appA (appa) 1/1 pariNAmappA [(pariNAma) + (appA)] [(pariNAma)-(appa) 1/1] vi] pariNAmo (pariNAma) 1/1 gANakammaphalabhAvI [(NANa)-(kamma)-(phala)-(bhAvi) 1/1 vi] tamhA (a) = isalie NANa (NANa) 1/1 phamma (kamma) 1/1 phala (phala) 1/1 ca (a) = aura prAdA (pAda) 1/1 muNedavvo (muNa) vidhika 1/11 24 appA-AtmA / pariNAmappA = pariNAma-svabhAvavAlA / pariNAmo = pariNAma / NANakammaphalabhAvI = jJAna-(cetanA), prayojana-(cetanA), (karma)-phala-(cetanA) ke rUpa me, honevaalaa| tamhA= isalie / NANa = jJAna-(cetanA) / phamma = pryojn-(cetnaa)| phala % (krm)phl-(cetnaa)| ghaaura / prAdA = AtmA / muNedavo = mamajhI jAnI caahie| 54 prAcArya kundakunda
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 kammANa (kamma) 6 / 2 phalamekko [ (phala) + (ekko) ] phala ( phala ) 2 / 1 ekko ( ekka) 1 / 1 vi ekko ( ekka) 1 / 1 vi kajja ( kajja) 2 / 1. tu ( zra) = tathA NANamadha [ ( NANa ) + (agha ) ] NANa (jANa) 2 / 1. pradha ( pra ) = va ekko ( ekka) 1 / 1 vi cedayadi ( cedayadi ) va 3 / 1 saka ani jIvarAsI [ (jIva ) - ( rAmi) 1 / 1] vedagabhAveNa [ ( cedaga ) - (bhAva) 3 / 1] tiviheNa (tiviha) 3 / 1 vi / 25 kammANa = karma ke / phalamekko = kucha phala ko / ekko = kucha / kajja = prayojana ko / tu = tathA / NANamagha NANa + adha = jJAna ko, ava / ekko = kucha | cedaryAdi = anubhava karatA hai| jIvarAsI = jIva samUha | cedagabhAveNa = sacetana pariNamana se / 26 26 27 tighA ( a ) = tIna prakAra se, prabhimadA pariNamadi (pariNama ) va 3 / 1 graka cedaraNAe ( cedaNA) 7/1 zrAdA ( zrAdA) 1 / 1 puraNa (zra) = tathA cedaraNA ( cedaNA ) 1 / 1 tidhAbhimadA [ ( tighA ) + ( zrabhimadA ) ] ( abhimadA ) bhUkR 1 / 1 ani sA jANe (jANa) 7/1 kamme (kamma) 7/1 phalammi (phala) 7/1 vA ( a ) tathA kammara (kammaNo) 6 / 1 ani bhaNidA ( bhaNa) bhUkR 1 / 1 | (tA ) 1 / 1 savi puraNa ( a ) = phira 1 27 = pariNamadi : spAntarita hotI hai / cedaNAe = cetanArUpa me / prAdA = zrAtmA / puNa (zra) = tathA / cedaNA = cetanA / tidhAbhimado = tighA + zrabhimadA = tIna prakAra se, mAnI gaI hai / sA = vaha / puraNa = phira / gANe: = jJAna me / kamme = karma me / phalAmmi = phala me kammaNo = karma ke | bhaNidA = kahI gaI hai / / vA = tathA / ta (ta) NANa (jANa) 1 / 1 zratthaviyappo [ ( zrattha ) - ( viyappa ) 1 / 1 ] kamma (kamma) 1 / 1 jIveNa (jIva ) 3/1 ja ( ja ) 1/1 savi samAraddha ( samAraddha) bhUkR 1 / 1 ani tamaNegavidha [ ( ta ) + (aNegavidha ) ] 1 / 1 savi zraNegavidha ( zraNegavidha ) 1 / 1 vi bhaNida ( bhaNa) bhUkR 1 / 1 phalatti [ ( phala ) + (tti ) ] phala (phala) mUla zabda 1 / 1 tti ( a ) zabdasvarUpa dyotaka sokkha (sokkha ) 1/1 va (zra) = tathA dukkha ( dukkha ) 1 / 1 vA ( a ) = prathavA / gANa = jJAna- - (cetanA) / zratthaviyappo = padArtha kA vicAra / kamma = karma - (cetanA) | jIveNa = jIva ke dvArA / ja = jo / samAraddha = dhArA gayA dravya- vicAra 55
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| tamaNegavidha = ta+praNegavidha = vaha, aneka prakAra / bhaNida = kahI gaI hai| phalatti = phala = (karma)-phala (cetanA) / mokkha = mukha / = tathA / dukkha = du kha / vA (a) = athavA / 28 savve (sava)1/2 vi khalu (a) = vAkya kI zobhA kammaphala [(kamma) (phala) 2/1] thAvaraphAyA (dhAvarakAya) 1/2 vi tasA (tama) 1/2 vi hi (a) = pAdapUraka kajjajuda [(kajja)-(juda) bhUka 2/1 ani] pAriNattamadikkatA [(pANitta)+ (AdikkattA)] pANitta (pANitta) 2/1 AdikkatA (Adikkata) bhUka 1/2 ani gANa (NANa) 2/1 vidati (viMda) va 3/2 saka te (ta) 1/2 savi jIvA (jIva) 1/2 / 28 save- sabhI / kammaphala = karma ke phala ko| thAvarakAyA= sthAvara kAya / tasA trasa / phajjajada = prayojana se milI huii| pANittamadikkatApANitta+adikkatA=prANItva ko, pAra kie hue| NANa =jJAna ko| vidaMti = anubhava karate hai / te = vai / jIvA = jIva / 29 ede (eda) 1/2 savi jIvariNakAyA [(jIva)-(NikAya) 1/2] pacavihA (pacaviha) 1/2 vi puDhavikAiyAdIyA [(puDhavikAiyA)+ (AdIyA)] [(puTavikAiya)-(AdIya) 1/2] maNapariNAmavirahidA [(maNa)-(pariNAma)-(viraha) bhUka 1/2] jIvA (jIva) 1/2 egeMdiyA [(ega)+ (idiyA)] [[(ega) vi-(idiyA) 1/2] vi] bhariNayA (bhaNa) bhUka 1/21 29 ede = ye / jIvaNikAyA = jIva-samUha / pacavihA=pAca prakAra | puDha vikAiyAdIyA = puDhavikAiya+AdIyA = pRthivikAyika, Adi / maNapariNAmavirahido = mana ke prabhAva me rahita / jIvA= jIva / egeMdiyA = eka indriyavAle / bhaNiyA = kahe gaye / 30 aDesu (aDa) 7/2 pavaDDhatA (pavaDDha) va 1/2 gambhatyA (ganmatya) 1/2 mANusA (mANusa) 1/2 ya = tathA mucchagayA [(muccha)-(gaya) bhUka 1/2 ani] jArisayA (jArisa) 1/2 'ya' svArthika tArisayA (tArisa) 1/2 jIvA (jIva) 112 egeMdiyA [(ega)+ (idiyA)] [ega) vi(idiya) 1/2] vi NeyA (Neya) vidhika 1/2 ani / 1 samAsa me dIrgha kA hrasva (mucchA- muccha) (hema-prAkRta vyAkaraNa, 1-4) / 56 prAcArya kundakunda
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 aDesu= aNDo me| pavaDaDhatA = baDhate hue / gambhatyA garbha meM sthita / mANusA= manupya / ya% tathA / mucchagayA behoza / jArisayA % jisa prakAra / tArisayA = usI prakAra / jIvA = jIva / egeMdiyA = eka indriyavAle / bhaNiyA = kahe gaye / 31 saraphamAduvAhA [(savukka)-(mAduvAha) 1/2] sakhA (sakha) 1/2 sippI (sippi) 1/2 apAdagA (pra-pAdaga) 1/2 vi ya = aura kimI (kimi) 1/2 jANati (jANa) va 3/2 saka rasa (rasa) 2/1 phAsa (phAsa) 2/1 je (ja) 1/2 savi te (ta) 1/2 savi beidiyA [(ve) vi-(idiya) 1/2] vi] jIvA (jIva) 1/21 savukkamAduvAhA = zavUka, mAtRvAha / sakhA = zakha / sippI = sIpa / apAdagA= binA paravAle / ya= aura / kimI kITa / jANati = jAnate haiM / rasa = rasa ko / phAsa= sparza ko / je = jo / te ve / vei diyA-do indriyavAle / jIvA = jIva / 32 gAgubhImakkaraNapipIliyA [(jUgA)-(gubhI)-(makkaNa)-(pipIliyA) 1/1] vicchiyAdiyA [(vicchiya)+ (prAdiyA)] [(vicchiya)(pAdiya) 1/2 'ya' svArthika] kIDA (kIDa) 1/2 jANati (jANa) va 3/2 saka rasa (rasa) 2/1 phAsa (phAsa) 2/1 gagha (gagha) 2/1 teidiyA [[(te)-(idiya) 1/2] vi] jIvA (jIva) 1/21 jUgAgubhImakkaNapipIliyA = jU, kumbhI, khaTamala, ciittii| vicchiyAdiyAvicchiya+yAdiyA = vicchra, Adi / kIDA = kIDe / jANati = jAnate haiM / rasa = rasa ko / phAsa = sparza ko / gadha = gandha ko / teidiyA = tIna indriyavAle / jIvA = jIva / 33 uddasamasayamakkhiyamadhukarabhamarA [(uddasa) - (masaya) - (makkhiya) (madhukara)-(bhamarA) 1/2] patagamAdIyA [(pataga) + (prAdIyA) ] pataga (pataga) 2/1 AdIyA (AdIya) 1/2 'ya' svArthika rUpa (rUpa) 2/1 rasa (rasa) 2/1 ca (ma) = aura gadha (gadha) 2/1 phAsa (phAsa) puNa (a) = pAdapUraka / te (sa) 1/2 savi vijANati vi (a) = prata. jANati (jANa) va 3/2 saka / kamI kabhI prathamA ke sthAna para dvitIyA kA prayoga pAyA jAtA hai / (hema prAkRta-vyAkaraNa, 3-137 vRtti)| 57 davya-vicAra
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 uddasamasayamakkhiyamadhukarabhamarA= macchara, DAma, makApI, madhumakkhI, bhauraa| patagamAdIyA = pataga+yAdIyA patagA yAdi / spa%pa ko / rasarasa ko / ca = aura / gadha = gadha ko / phAsa = sparNa ko / puraNa = pAdapUraka / teve / vi (a)- prata / jANati = jAnate hai| 34 suraNaraNArayatiriyA [(sura)-(Nara)-(NAraya) vi-(tiriya) 1/2] vaNNarasapphAsagaghasaddaNhU [(vaNNa)-(gma)-(pphAsa)-(gadha)-(saha)(Nahu) 1/2] jalacarayalacarasacarA [(jalacara)-(thalacara)-(khacara) 1/2] valiyA (vala) bhUka 12 pacediyA [(paca)-(diya) 1/2] vi] jIvA (jIva) 1/2 / 34 suraNaraNArayatiriya = deva, manupya, nArakI, tiryaJca / vaNNarasaphAsagadha saddaNhU - varNa, rasa, sparza, gandha aura zabda ke jAnanevAle / jalacarayalacarakhacarA jala me gamana karanevAle, sthala para gamana karanevAle, AkAza me gamana karanevAle / valiyA = gatizIla / pacediyA = pacendriya / jIvA = jIva / 35 jaha = jisa prakAra paumarAyarayaNa [(paumarAya)-(rayaNa) 1/1] khita (khitta) bhUka 1/! ani sora (khIra) 2/1 pabhAsayadi (pabhAmayadi) va 3/1 saka ani khIra (khIra) 2/1 taha (a) = usI prakAra dehI (dehi) 1/1 dehatyo (dehatya) 1/1 sadehamatta [(sa)-(deha)-(matta) 2/1] 1 kabhI-kabhI dvitIyA vibhakti kA prayoga saptamI ke artha meM bhI kiyA hai / (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-137) / 35 jaha- jisa prakAra / pauyarAyarayaNa = padmarAga, ratla / khitta = DAlA huA / khIra = dUdha ko dUdha me / prabhAsayadi = prakAzita karatA / khora % dUdha ko / taha = usI prakAra / dehI = aatmaa| dehatyo deha me sthit| sadehamatta = svadeha mAtra ko / pabhAsayadi = prakAzita karatA hai / 36-37-38 jo (ja) 1/1 mavi khalu (a) = sacamuca, saMsAratyo (sasAratya) 1/1 vi jIvo (jIva) 1/1 tatto (a) = usa kAraNa se du (a) =hI hori ho va 3/1 aka pariNAmo (pariNAma) 1/1 pariNAmAdo (pariNAma)511 kamma (kamma) 1/1 kammAdo (kamma) 5/1 hodi (ho) va 3/1 praka gadisu (gadi) 7/1 ani gadI (gadi) 1/11 58 AcArya kundakunda
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gadamidhigassa [(gadi) + (adhigassa)] gadi (gadi) 2/1 adhigadassa(adhigada) bhUka 6/1 ani deho (deha) 1/1 dehAdo (deha) 5/1 idiyANi (idiya) 1/2 jAyate (jAya) va 3/2 saka tehiM (ta) 3/2 sa du (a) = hI visayaggahaNa (vipaya)-(gahaNa) 1/1] tatto (a) = usa kAraNa se rAgo (rAga) 1/1 vA (a) = aura doso (dosa) 1/1 / jAdi (jAya) va 3/1 saka jIvasseva [(jIvassa)+ (eva)] jIvassa (jIva) 6/1 eva (ma) = isa prakAra bhAvo (mAva) 1/1 sasAracakkavAlammi [(sasAra)-(cakkavAla) 7/1] idi (a) = isa prakAra jievarehi (jiNavara) 3/2 bhariNado (bhaNa) bhUka 1/1 aNAdiNidhaNo aNa+Adi+NighaNo = (aNAdiNidhaNo)1/1 vi maNighaNo (sa-NighaNa) 111 vi vA (a) = yaa| / kabhI-kabhI paSThI vibhakti kA prayoga pacamI ke sthAna para pAyA jAtA hai (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / 36-37-38 jojo| khalu = sacamuca / sasArattho sasAra me sthita / jIvo - jIva / tato usa kAraNa se / du= hI / hodi = utpanna hotA / pariNAmo-bhAva / pariNAbhAdo = bhAva se / kamma = karma / kammAdo karma se| hodi = hotA hai / gadisu = gatiyo me / gadI = gamana / gadimadhigassa - gadi adhigassa = gati ko- gati me, gae hue (jIva) se / deho- deha / dehAdo - deha se / idiyANi = indriyA~ / jAyate - utpanna hotI haiM / tehi = unake dvArA / du-hI / visayaggahaNa = viSayo kA grahaNa / tatto- usa kAraNa se / rAgo= rAga / vA= aura / doso dveSa / jAyadi = utpanna hotA hai| jIvasseva - jIvassa+eva = jIva ke, isa prakAra / bhAvo - manobhAva / sasAracakphavAlammi = AvAgamana ke samaya (me) / idi = isa prakAra | jiNavahi - arhato dvArA / bhaNido = kahA gayA hai| praNAdiriNadharaNoprAdirahita, antarahita / saNidhaNo % antasahita / vaayaa| 39 jesi (ja) 6/2 visayasu (visaya) 7/2 radI (radi) 1/1 tesi (ta) 6/2 ma dukkha (dukkha) 1/1 vidhAraNa (viyANa) vidhi 2/1 saka sambhAva (samAva) 1/1 jadi (a) = yadi ta (ta)1/1 savi Na (a) 3 69 dravya-vicAra
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hi (a) = kyoki sanbhAva (savbhAva) 1/1 vAvAro (vAvAra) 1/1 Natyi (a) = na visayatya (visayatya) caturthI arthaka 'atya' avyaya / 39 jesi = jina ke / visayetu = vipayo me / radI = rasa / tesi = unake / dukkha = du kha / viyANa = samajho / sambhAvavAstavikatA / jadi = yadi / ta= vaha / ena / hi = kyoki / sambhAva= vAstavikatA / vAvAro= pravRtti / patthina / visayatya = vipayo ke lie| 40 tipayAro [(ti) vi-(payAra) 1/1] so (ta) 1/l savi appA (appa) 1/1 parabhitaravAhiro [(para)+ (anmitara)+ (vAhiro)] [(para) vi-(ambhitara) vi-(vAhira) 1/1 vi] hu (a) = nissandeha heUNa (heu) 6/2, tatya (a) = usa avasthA me paro (para) 1/1 vi jhAijjai (jhA) va karma 3/1 saka aMtovAyeNa [(ata)+ (uvAyeNa)] aMta (a) = Atarika uvAyeNa (uvAya) 3/1 cayahi (caya) vidhi 2/1 saka bahirappA (vahirappa) 2/1 apabhraMza / 1 kabhI-kabhI tRtIyA ke sthAna para paSThI vibhakti kA prayoga pAyA jAtA hai (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-134) / 40 tipayAro-tIna prakAra kA / so vaha / appA=AtmA / parabhitara vAhiro para+abhivara+vAhiro= parama, Antarika, vahira (aatmaa)| hu = nissandeha / heUNa = kAraNo ke- kAraNo se / tattha = usa avasthA me| paro= parama / jhAijjai = dhyAyA jAtA hai| atIvAyeNa = Atarika ke sAdhana se / cayahi = choDo / bahirappA vahirAtmA ko| 41. akkhANi (akkha) 1/2 bahirappA (vahirappa) 1/1 atarappA (atarappa) 1/1 hu (a) = hI appasakappo [(appa)-(sakappa) 1/1] kammakalakavimukko [(kamma)-(kalaka-(vimukka) 1/1 vi] paramappA (paramappa) 1/1 bhaNNae (bhaNNa) va karma 3/1 saka ani devo (deva) 1/1 | 41 akkhANi - indriyA~ / bahirappA vahirAtmA / atarappA-atarAtmA / humhI / appasakappo AtmA kI vicaraNA / kammakalakavimukko = karmakalaka se mukta / paramappA- parama aatmaa| bhaNNae = kahA gayA / devo deva / 42 Arahavi (Araha) sakR apabhraza atarappA (atarappa) 2/1 apabhraza vahirappA (vahirappa) 2/1 apabhraza chaDiUNa (chaDa) sakR tiviheNa prAcArya kundakunda
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 (tiviha) 3/1 jhAijjai (jhA) va karma 3/1 saka paramappA (paramappA) 1/1 uvaiTTha (uvaiTTha) 1/1 vi / jiNavAradehi (jiNavariMda) 3/2 / prArahavi = grahaNa karake / atarappA = antarAtmA ko| bahirappA = bahirAtmA ko| chaDiUraNa = choDakara / tiviheNa = tIna prakAra se / jhAijjai%dhyAyA jAtA hai / prmppaa-prmaatmaa| uvaiTTha% kahA gayA / jiNavAradehi arahato dvArA / 43 jo (ja) 1/1 savi passadi (passa) va 3/1 saka appANaM (appANa) 2/1 abar3hapuTTha [(ava)+ (apuThTha)] [(avaddha) bhUka ani-(apuDha) bhUka 2/1 ani] aNaNNaya (aNaNNa) 2/1 vi svArthika 'ya' pratyaya Niyada (Niyada) 2/1 vi avisesamasaMjataM [(avisesa) + (asajutta)] avisesa (avisesa) 2/1 vi prasajutta (asajutta) bhUkR 2/1 ani ta (ta) 2/1 savi suvanaya (sudanaya) 2/1 viyANAhi (viyANa) vidhi 2/1 sk| 1 AjJArthaka yA vidhi arthaka pratyayo ke hone para kabhI-kabhI antyastha 'a' ke sthAna para 'A' kI prApti dekhI jAtI hai (hema-prAkRta vyAkaraNa, 3-158 vRtti) jo jo / passadi = dekhatA hai / appANa = prAtmA ko| abaddhapuTTha = vadha se rahita, na chupA huaa| aNaNNaya = advitIya / Niyada - sthaayii| avisesamasajutta = avisesa+prasajutta = bheda se rahita, amizrita / ta%3D usako / suddhaNaya = zuddhanaya (ko) / viyANAhi = jAno / 43 44 prarasamarUvamagadha [(arasa) + (arUva) + (agadha)] arasa (marasa) 1/1 vi arUva (arUva) 1/1 vi agagha (agapa) 1/1 vi anvatta (anvatta) 1/1 vi ceyaNAguNamasadda [(ceyaNA)+ (guNa)+ (asadda)] [(ceyaNA)(guNa) 1/1] asadda (asaha) 1/1 vi jANaliMgaggahaNa [(jANa)+ (aliMga)+ (ggahaNa)] jANa (jANa) 1/1 [(aliMga) vi- (ggahaNa) 1/1] jIvamaNividvasaThANa [(jIva) + (aNiTThi)+ (saThANa)] jIva (jIva) 1/1 [(aNiTTi) vi-(saThANa) 1/1] / arasamarUvamagadha = arasa + arUva+agadha = rasarahita, rUparahita, gdhrhit| anvatta = adRzyamAna / ceyaNAguNamasadda - cetanA, svabhAva, zabdarahita / jANamaliMgaggahaNa =jANa+AliMga+gahaNa = jJAna, binA kisI 61 dravya-vicAra
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 cihna ke, grahaNa / jIvamariNadivasaThANa = jIva+aNiTTi + saThANaM = prAtmA, apratipAdita, AkAra / vavahAro'bhUdattho [(vavahAro) + (abhUdatyo)] vavahAro (vavahAra) 1/l abhUdattho (abhUdattha) 1/1 vi bhUdattho (bhUdatya) 1/1 vi desido (desa) bhUka 1/1 du (a) = hI suddhaNo [(suddha) vi - (Napra) 1/1] bhUdatyamassido [(bhUdatya) + (assido)] bhUdatya (bhUdattha) 2/1 assido (assido) 1/1 bhUkR ani khalu (a) = hI sammAdiTThI (sammAdiTThI) 1/1 vi havadi (hava) va 3/1 aka jIvo (jIva) 1/1 | 1 kabhI kabhI saptamI ke sthAna para dvitIyA vibhakti kA prayoga pAyA jAtA hai| (hema-prAkRta-vyAkaraNa, 3-137) yA 'assida' karma ke sAtha kartRvAcya me prayukta hotA hai (ApTe, saskRta-hindI kosh)| vavahAro'bhUdatyo = vyavahAra, avAstavika / bhUdatyo = vAstavika / desido = kahA gyaa| duhii| suddhaNo= zuddhanaya / bhUdatyamassido= vAstavikatA para Azrita / khalu = hii| sammAdiTThI = samyadRSTi / havadi hotA hai / jIvo jIva / 45 46 jIve (jIva) 7/1 kamma (kamma) 1/1 baddha (vaddha) bhUkR 1/1 ani puTTha (puDha) bhUkR 1/1 ani cedi [(ca)+ (idi)] ca (pra) = aura idi (a) = isa prakAra vavahAraNayabhaNida [(vavahAraNaya)-(bhaNa) bhUka 1/1] suddhaNayassa (suddhaNaya) 6/1 du (a) = kintu pravaddhapuTTha [(abaddha) + (apuTTha)] [(avaddha) bhUkR ani-(apuTTha) bhUka 1/1 ani] havadi (hava) va 3/1 aka kamma (kamma) 1/1 | 1 kabhI kabhI tRtIyA ke sthAna para saptamI vibhakti kA prayoga pAyA jAtA hai (hema-prAkRta-vyAkaraNa, 3-135) / jIve = jIva me - jIva ke dvaaraa| kamma = kamma / baddha = bAMdhA hA / pucha % pakaDA huaa| cedi = aura, isa prakAra / vavahAraNayabhaNidaM = vyavahAranaya ke dvArA, kahA gayA / suddhaNayassa = zuddhanaya ke / duhI / jIve = jIva ke dvArA / abaddhapuTTha = na vA~dhA huA, na pakaDA huA / havadi = hotA hai| kamma = karma / 46 47 kamma (kamma) 1/1 baddhamavaddha [(vaddha)+ (avaddha)] vaddha (vaddha) bhUkR 1/1 ani avaddha (avaddha) bhUkR 1/1 ani jIve (jIva) 7/1 eda (eda) 62 prAcArya kundakunda
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/1 savi tu (a) = to jANa (jANa) vidhi 2/1 saka Nayapakkha [(Naya)- (pakkha) 2/1] jayapakkhAtirakato [(Naya) + (pakkha)+ (atikkato)] [(Naya)- (pakkha) - (atikkata) 1/1 vi] bhaNNadi (bhaNNadi) va karma 3/1 saka ani jo (ja) 1/1 savi so (ta) 1/1 savi samayasAro (samayasAra) 1/1 | 1 kabhI kabhI tRtIyA ke sthAna para saptamI kA prayoga pAyA jAtA hai (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-155) / kamma = kama / baddhamavaddha = vaddha+pravaddha = bAMdhA gayA, na bAMdhA gyaa| jIve = jIva me + jIva ke dvArA / eda = isako / tu=to / jANa % jAno / rAyapakkha = naya kI dRSTi / raNayapakkhAtikkatonaya kI dRSTi se atIta / bhaNNadi = kahA gyaa| jo jo| so vaha / samayasAro = smysaar| 47 48 jIvo (jIva) 1/1 vavagadamoho [(vavagada) bhUka ani-(moha) 1/1] uvaladdho (uvaladdha) bhUka 1/1 ani taccamappaNo ] (tacca) + (appaNo)] tacca (tacca) 2/1 appaNo (appa) 6/1 samma (a) = pUrNata jahadi (jaha) va 3/1 saka jadi (a) = yadi rAgadose [(rAga)-(dosa) 2/2] so (ta) 1/1 savi appANa (appANa) 2/1 lahadi (laha) va 3/1 saka suddha (suddha) bhUka 2/1 ani / 1 'uvaladdha' = isakA prayoga kartRvAcya me huA hai / yaha vicAraNIya hai| jIvo = vyakti ne / vavagadamoho = moha samApta kiyA gyaa| uvaladdhoprApta kiyaa| taccamappaNo tacca+appaNo sAra ko, AtmA ke| samma = pUrNataH / jahadi = choDa detA hai / jadi = yadi / rAgadose = rAgadvapa ko / so= vh| appANa = apane / lahadi prApta kara letA hai - prApta kara legaa| suddha = zuddha svarUpa ko| 63 dragya-vicAra
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 jo (ja) 1/1 savi eva (a) = isa prakAra jAriNattA (jANa) saka jhAdi (jhA) va 3/1 saka para (para) 2/1 vi appaga (appa) 2/1 svArthika 'ga' pratyaya visuddhappA [(vimuddha) vi-(appa) 1/1] sAgArANAgAro [(sAgAra) + (aNagAro)] [sAgAra)-(aNagAra) 1/1] khavedi (gvava) va 3/1 saka so (ta) 1/1 mavi mohaduggaThiM [(moha)-duggaThi) 2/1] / 49 jo-jo / eva = isa prakAra / jAriNattA samajhakara / jhAdi = dhyAna karatA hai| para = uccatama (ko) / appaga = prAtmA ko / visubappA%D zuddhAtmA / sAgArANagAro= sAgAra+aNagAro= gRhastha va muni / savedi = naSTa kara detA hai / so vaha / mohaduggaThi = moha kI jaTila gAMTha ko / 50 ragAha [(Na)+aha)] Na = nahI aha (amha) 1/1 sa homi (ho) va 3/1 aka paresi (para) 6/2 vi me (amha) 6/1 ma pare (para) 2/2 vi santi (asa) va 3/2 aka NANamahameSako [(NANa)+ (graha)+ (ekko)] NANa (NANa) 1/1 aha (amha) 1/1 ma ekko (ekka) 1/1 savi idi (a) = isa prakAra jo (ja) 1/1 savi jhAyadi (jhAya) va 3/1 saka jhANe (jhANa) 1/1 so (ta) 1/1 mavi appANa (appANa) 2/1 havadi (hava) va 3/1 aka jhAdA (jhAu) 1/1 vi / 1 kabhI-kabhI prathamA ke sthAna para dvitIyA kA prayoga pAyA jAtA hai / (hema-prAkRta vyAkaraNa, 3-137 vRtti)| 50 NAha = Na+ aha = nahI, mai / homi = hU~ / paresi = para ke / Na = nhii| me = mere| parepara ko- para / santi = haiM / pANamahamekko NANa+ aha +ekko = jJAna, mai, kevala mAtra / idi = isa prakAra / jojo / jhAyadi = dhyAtA hai| jhANe = dhyAna me / so= vaha / appANa - prAtmA ko / havadi = hotA hai / jhAdA = dhyaataa| 51 dehA (deha) 1/2 vA (a) = eva daviNA (daviNa) 1/2 suhadukkhA [(suha)-(dukkha) 1/2] vA'gha [(vA)+ (agha)] vA (a) = eva adha (a) = acchA to sattumittajaNA [(sattu)-(mitta)-(jaNa) 1/2] jIvassa (jIva) 6/1 Na (a) = nahI sati (asa) va 3/2 aka dhuvA (dhuva) 1/2 vi dhuvovanogappago [(dhuva) + (uvaprogappago)] [(dhuva) vi-(uvaprogappago) 1/1 vi] appA (appa) 1/11 64 AcArya kundakunda
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 dehA= zarIra / vA = eva / daviNA = ghanAdi vastue~ / suhadukkhA = sukha aura dukha / vA'dha = vA+agha = eva, acchA to / sattamittajaNA = zatru, mitrajana / jIvassa% vyakti ke / Na = nahI / sati % rahate hai / dhuvA = sthAyI / dhavovogappago = dhruva+uvaprogappago = sthAyI, upayogamayI / appA aatmaa| 52 eva=isa prakAra gANappANa (NANappANa) 2/1 vi dasaNabhUda [(dasaNa) (bhUda) bhUka 2/1 ani] adidiyamahatya [(adidiya)-(mahattha) 2/1] dhuvamacalamaNAlaba [(dhuva) + (acala)+praNAlaba)] dhuva (dhuva) 2/1 vi acala (acala) 2/1 vi praNAlaba (aNAlaba) 2/1 vi maNNe'ha [maNNe)+ (praha)] maNNe (maNNe) va 1/1 saka ani aha (amha) 1/1 sa appaga (appa) 2/1 'ga' svArthika pratyaya suddha (muddha) 2/1 vi / 52 eva = isa prakAra / NANappANa = jJAnasvabhAvavAlA / dasaNabhUda %D darganamayo / adidiyamahatya = atIndriya, zreSTha padArtha / dhuvamacalamaNAlaba = ghuva+acala+aNAlava = sthAyI, sthira, pAlavanarahita / maNNe'ha = samajhatA hU~, mai / appaga-prAtmA ko / suddha = zuddha / 53 prAdA (pAda) 1/1 NANapamANa [(NANa)-(pamANa) 1/1] NANa (NANa) 1/1 NeyappamANamuddiTTa [(Neya)+ (ppamANa) + (uddiTTha)] [(Neya) vighi kR ani-(ppamANa) 1/1] uddiTTha (uddiDha) bhUkR 1/1 ani Neya (Neya) vidhi kR 1/1 ani logAloga [(loga)+(aloga)] [(loga)(aloga) 1/1] tamhA (pra) = isalie NANa (gANa) 1/1 tu (a) = to savvagaya [(sanva) vi-(gaya) bhUka 1/1 ani] / 33 prAdA = AtmA / NApamANa-jJAna jitanA / yappamANamudbiThTha =Neya+ ppamANa+uddicha = jJeya, jitanA, kahA gayA / Neya = jJeya / logAloga = loga+aloga% loka, aloka / tamhA = isalie / NANa = jJAna / tu (a) = to / sanvagaya = saba jagaha vidyamAna / 54 gANa (NANa) 1/1 appatti (appa)+ (iti)] appa (appa) 1/1 iti (a) = isa prakAra madaM (mada) bhUka 1/1 ani vaTTadi (vaTTa) va 3/1 aka NAraNa (NANa) 1/1 viNA (a) = binA Na (a) = nahI appANa' (appANa) 2/1 tamhA (a) = isalie NANa (NANa) 1/1 appA (appa) 1/1 appA (appa) 1/1 NANa (NANa) 1/1 va (a) = tathA aNNa (aNNa) 1/1 vi vA (a) = bhii| 65 dravya-vicAra
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 yahA 'appA' kA 'appa' huA hai| Age 'tti' sayukta akSara hone se appA kA appa huA hai (hema-prAkRta-vyAkaraNa, 1-84) / 2 vinA ke yoga me dvitIyA, tRtIyA yA pacamI vibhakti hotI hai / 54 NANa = jJAna / appatti = prAtmA, isa prakAra / madaM = svIkRta / vaTTadi = hotA hai| NANa = jJAna / viNA= vinA / = nahI / appANaM = prAtmA ke / tamhA= isalie / NANaM = jJAna / appA= praatmaa| appA-AtmA / pANa= jJAna / va= tathA / aNNa = anya / vA= bhii| 55 jo (ja) 1/1 savi jANadi (jANa) va 3/1 saka so (ta) 1/1 savi gANaM (gANa) 1/1 raNa (pra) = nahI havadi (hava) va 3/1 aka gANeNa (NANa) 3/1 jANago (jANaga) 1/1 vi mAdA (Ada) 1/1 pANa (NANa) 1/1 pariNamadi (pariNama) va 3/1 aka saya (a) =svayaM aTThA (aTTha) 1/2 pAeTThiyA [(NANa)-(TThiya) bhUka 1/2 ani] savve (sanva) 1/2 vi / 55 jo jo / jANadi = jAnatA hai / so vaha / vANa = jJAna / Na (ma) = nahI / havadi = hotA hai / NANeNa = jJAna ke dvArA / jANago jAnanevAlA / prAdA = prAtmA / NANaM = jJAna / pariNamadi = rUpAntarita hotA hai| saya = svaya / aTThA = padArtha / NANadviyA=jJAna meM sthita / savve % saba / 56 tikkAlariNaccavisama [(tikkAla)-(Nicca)-(visama) 1/1 vi] sayalaM (sayala) 2/1 vi samvattha (a) = hara samaya sabhava (sabhava) 2/1 citta (citta) 2/1 vi jugava (pra) = eka sAtha jANadi (jANa) va 3/1 saka joNha (joNha) 1/1 aho (a) = he manuSyo / hi (ma) nizcayapUrvaka NANassa (NANa) 6/1 mAhappa (mAhappa) 1/11 56 tiSakAlaNiccavisamaM = tIno kAlo me, avinAzI, anupama / sayala = sampUrNa ko| samvattha = hara samaya / sabhava = sabhAvanAo ko / citta% vividha (ko) / jugava = eka sAtha / jANadi = jAnatA hai / joha % prakAza / aho he / hi = nizcayapUrvaka / NAssa = jJAna kI / mAhappa %= mhimaa| 57 patthi (a) = nahI hai parokkha (parokkha) 1/1 kicivi (a) = kucha bhI samata (a) = saba ora se savvakkhaguNasamiddhassa [(samva) + prAcArya kundakunda
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (akkha) + (guNa) + (samiddhassa)] [(savva) - (akkha) - (guNa) - (samiddha) bhUka 4/1 ani) akkhAtIdassa [(akkha) + (atIdassa)] [(akkha)- (pratIda) 4/1] sadA (a) = sadA sayameva [(saya)+ (eva)] saya (a) = svaya eva (a) hI hi (a) = nissadeha pANajAdassa [(NANa) - (jAda) bhUka 4/1] / 57 raNatthinahI hai / parokkha = parokSa / kiMcivi = kucha bhI / samata = saba ora se / savvakkhaguNasamiddhassa = sava indriyo ke guNo se sampanna (vyakti) ke lie / akkhAtIdassa = sava indriyo se pare pahuMce hue (jJAna) ke lie| sadA-sadA / sayameva % svaya hii| hi-nissadeha / NANajAdassa-jJAna ko prApta (vyakti) ke lie / 58. gehadi (geNha) va 3/1 saka Neva (a) = na hI Na (a) = na mucadi (muca) va 3/1 saka para (para) 2/1 vi pariNamadi (pariNama) va 3/1 aka kevalI (kevali) 1/1 bhagava (bhagava) 1/1 pecchadi (peccha) va 3/1 saka samatado (pra) = sava ora se so (ta) 1/1 savi jANadi (jANa) va 3/1 saka savva (savva) 2/1 savi giravasesa (krivina) = pUrNa rUpa se| 58 gehadi = karatA hai- karate haiN| vana hI / na / mucadi = choDate hai / = nahI / pariNamadi = rUpAntarita hote haiN| kevalI= kevlii| bhagava = bhagavAna / pecchadi = dekhate hai / samatado saba ora se / so vaha-ve / jAraNadi = jAnate haiM / savva = saba ko / Niravasesa = pUrNa rUpa se| 59 sokkha (sokkha)1/1 vA (a) == athavA puNa (a) = pAdapUraka dukkha (dukkha) 1/1 kevalaNANissa (kevalaNANi)6/1 Nasthi (a) = nahI hai. hotA hai vehagada [(deha)- (gada) bhUka 1/1 ani] jamhA (ma)%3D cUki adidiyatta (adidiyatta)1/1 jAva (jA) bhUkR1/1 tamhA (ma) 3 isalie du (ma) = hI ta (ta) 1/1 savi Neya (Neya) vidhi kR 1/1 bhani / 59 sokkhaM = sukha / vA athavA / puNa (a) = pAdapUraka / dukkha = dukha / kevalaNANissa = kevalajJAnI ke| patthi = nahI hotA hai / dehagada = zarIra ke dvArA prApta / jamhA = cUki / prAdidiyatta = atIndriyatA / jAva % 67 dravya-vicAra
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya = samajhane utpanna huii| tamhA = imalie / duhI / tavaha / yogya / 60 asthi (a) = hai amutta (amutta) 1/1 vi mutta (mutta)1/1 vi adidiya (adidiya) 1/1 vi idiya (idiya) 1/1 vi ca (a) = tathA pratyesu (attha) 7/2 NANa (NANa) 1/1 ca (a) = aura tadhA (a) = isI taraha sokkha (sokkha) 1/1 ja (ja) 1/1 savi tesu (ta) 7/2 sa para (para) 1/1 vi ca (a) = isalie ta (ta) 1/1 mavi Neya (Neya) vidhi kR 1/1 ani / 60 atyi(a) = hai| amutta = mUrchArahita / mutta = mU yukt| adidiya = atIndriya / idiya = indriya-jJAna / ca = tathA / pratyesu = padArthoM ke viSaya me / NANa = jJAna / ca tathA aura isI taraha / soksaM = mukha / ja= jo| tesu= unme| para = zreSTha / ca = isalie / ta= vaha / ya = samajhane yogy| 61 ja (ja) 1/1 savi kevalatti [(kevala) + (iti)] kevala (kevala) mUla zabda 1/1 vi iti (a) spaSTIkaraNa NANa (NANa) 1/1 ta (ta) 1/1 savi sokkha (sokkha) 1/1 pariNama (pariNama) 2/1 ca = nissandeha so (ta) 1/1 savi ceva = hI khedo (kheda) 1/1 tassa (ta) 6/1 sa Na (a) = nahI bhaNido (bhaNa) bhUkR 1/1 jamhA (a) = cUki dhAdI (ghAdi) 1/2 vi khaya (khaya) 2/1 jAdA (jA) bhUkR 1/2 / / 1 dvitIyA kA prayoga prathamA artha me huA hai / (hema prAkRta vyAkaraNa, vRtti 3-137) tathA pariNAma kA pariNama kiyA gayA hai (hema prA vyA. vRtti 1-67) 61 ja= jo / kevala = kevala / NANa = jJAna / ta= vaha / sokkha = sukha / pariNama = rUpAntaraNa / ca = nissadeha / so vaha / vahI / khedokheda / tassa = usake / Na = nahI / bhaNido- kahA gayA / jamhA= cUki / ghAdI = ghAtiyA karma / khaya = kSaya ko / jAdA prApta hue haiM / -62 jAda (jAda) bhUkR 1/1 ani saya (pa) = Apa se prApa samattaM (a) = pUrNa NANamaNatatthavitthida [(NANa) + (aNata)+ (attha) + (vitthida)] NANa (NANa) 1/1 [(aNata) vi - (attha) - (vitthida) 1/1 vi] vimala (vimala) 1/1 vi rahida (rahida) 1/1 vi tu (ma) = aura 60 prAcArya kundakunda
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ uggahAdihi [(uggaha) + (Adihi)] [(uggaha) - (Adi) 3/2] suhatti [(suha) + (iti)] suha (suha) mUlazabda 1/1 iti (a) = spaSTIkaraNa eyatiya (eyatiya) 1/1 vi bhaNida (bhaNa) bhUkR 1/11 jAda - utpanna huA / saya = Apa se prApa / samatta = pUrNa / NANamaNatatthavitthida = NANa+aNata+altha+vitthida = jJAna, ananta padArthoM me phailA huA / vimala = zuddha / rahida = rahita / tu = aura / uggahAdihi = avagraha Adi se / suhatti = sukha / eyatiya = advitIya / bhariNada = kahA gayA / 63 jAdo (jA) bhUkR 1/1 saya (a) = svaya sa (ta) 1/1 savi cedA (cedA) 8/1 samvaNhU (savvaNhu) 1/1 savalogadarasI [(sanva)- (loga)(darasi) 1/1 vi] ya (a) = aura pappodi (pappodi) va 3/1 saka ani suhamaNata [(suha) + (aNata)] suha (suha) 2/1 aNata (aNata) 2/1 vi azvAvAdha (avvAvAgha) 2/1 vi sagamamutta [(saga) + (amutta)] saga (saga) 2/1 vi amutta (amutta) 2/1 vi / 63 jAdo huaa| sayasvaya / sa= vaha / cedA= he manuSya / savvaNhU %3D jina / savvalogadarasI= saba loka ko dekhnevaalaa| ya% aura / pappodi - prApta karatA hai| suhamaNataM- sukha, ananta / avvAvAdha = bAdhA-rahita / sagamamutta = saga+amutta = nijI, indriyAtIta / 64 timiraharA [(timira)- (hara -harA strI) 1/1 vi] jai (a) = yadi diTThI (diTThI) 1/1 jaNassa (jaNa) 6/1 dIveNa (dIva) 3/1 etyi (a) = nahI kAdavya (kA) vighi kR 1/1 tadha (a) = usI prakAra sokkha (sokkha) 1/I sayamAdA [(saya) + (mAdA)] saya (a) = svaya prAdA (pAda) 1/I visayA (visaya) 1/2 kiM (ka) 1/1 savi tatya (a) = vahA para kunvati (kunva) va 3/2 saka / timiraharA - adhepana ko haTAnevAlI / jai = yadi / dichI = mAkha / jaessamanuSya kI / dIveNa = dIpaka ke dvArA / patthi = nahI / kAdavva % kiye jAne yogya / tadha= usI prakAra / sokkha = sukha / sayamAdA = svaya AtmA / visayA - vipaya / ki kyA prayojana / tatya % vahA / kuvati = karate haiM- kareMge / timira-adhApana, ApTe, saskRta hindI koza / 69 dravya-vicAra
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 sayameva [(saya) + (eva)] saya (a) = svaya eva (pra) = hI jadhAdicco [(jaghA)+ (Adicco)] jahA (a) = jima prakAra Adicco (prAdicca) 1/1 tejo (teja) 1/1 uNho (uNha) 1/1 ya (a) = tathA devadA (devadA) 1/1 raNabhasi (Nabhasi)7/1 ani siddhovi [(siddho)+ (api)] siddho (siddha) 1/1 api (a) = bhI taghA = umI prakAra khANaM (NANa) 1/1 suha (suha) 1/1 ca (a) = aura loge (loga) 7/1 tathA (pra) = tathA devo (deva) 1/1 vi / 65 sayameva = svaya hii| jaghAdicco= jima prakAra sUrya / tejo prakAza / uNho= uSNa / ya% tathA / devadA % divya zakti / gabhasiAkAza me| siddhovi = siddha bhii| tathA usI prakAra / NANaM = jJAna / suha = sukha / ca = aura / loge = loka me / taghA tathA / vevo = divya / 66 pariNamadi (pariNama) va 3/1 aka jadA (a) = java appA (appa) 1/1 suhammi (suha) 7/1 asuhammi (asuha) 7/1 rAgadosajudo [(rAga)(dosa)-(juda) bhUka 1/1 ani] ta (ta) 2/1 savi pavisadi (pavisa) va 3/1 saka kammaraya [(kamma)-(raya) 1/1] NANAvaraNAdibhAvehi [(NANAvaraNa) + (yAdi)+ (bhAvehi)] [(NANAvaraNa)-(Adi)(bhAva) 3/2] 1 'gamana' arthavAlI kriyA (pavisadi) ke sAtha dvitIyA huA hai / 66 pariNamadi = rUpAntarita hotA hai / jadA = java / appA%= prAtmA / suhammi = zubha me| asuhammi = azubha me / rAgadosajado = rAga-dvepa se jakaDA huA / ta= usako- usame / pavisadi= praveza karatA hai / kammaraya = karmaraja / NANAvaraNAdibhAvehi = jJAnAvaraNAdi rUpa pariNAmo dvaaraa| 67 ja (ja) 2/1 savi kuNadi (kuNa) va 3/1 saka bhAvamAdA [(bhAva) + (AdA)] bhAva (bhAva) 2/1 AdA (pAda) 1/1 kattA (kattu) 1/1 vi so (ta) 1/1 savi hodi (ho) va 3/1 aka tassa (ta) 6/1 sa bhAvassa (bhAva) 6/1 kammatta (kammata) 2/1 pariNamade (pariNama) va 3/1 saka tamhi (ta) 7/1 sa saya (a) = apane Apa poggala (poggala) 1/1 danva (davva) 1/11 70 prAcArya kundakunda
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 % jisa (ko) / kudi = utpanna karatA hai / bhAvamAdA = bhAva ko, prAtmA / katA = kartA / so= vaha / hodi = hotA hai / tassa = usa (kaa)| bhAvassa = bhAva kA / kammatta = karmatva ko / pariNama = prApta karatA hai| tamhi = usake hone para / saya = apane Apa / poggala = pudgala / davva = drvy| 68 aNNANI (aNNANi) 1/1 vi puNa (a) = aura ratto (ratta) bhUkR 1/1 ani hi (a) = nissandeha savvadanvesu [(savva)-(davva) 7/2] kammamajjhagado [(kamma)-(majjha)-(gada) bhUka 1/1 ani] lippadi (lippadi) va karma 3/1 saka ani kammarayeNa [(kamma)-(raya) 3/1] du (a) = ata kaddamamajhe [(kaddama)-(majjha) 7/1] jahA (a) = jisa prakAra loha (loha) 1/1 / / 68 aNNANI = ajJAnI / puraNa = aura / ratto = Asakta / hi = nissandeha / savvadanvesu = sava vastupro me / kammamajhagado = karma ke madhya me phasA huaa| lippadi = malina kiyA jAtA hai / kammarayeNa = karmarUpI raja se / du= ata / kaddamamajhe = kIcaDa me (paDA huaa)| jahA = jisa prakAra / loha = lohA / 69 prAdA (prAda) 1/1 kammamalimaso [(kamma) - (malimasa) 1/1 vi] dhAradi (dhAra) va 3/1 saka pANe (pANa) 2/2 puNo puNo (pra) = bAravAra aNNe (aNNa) 2/2 vi Na (a) = nahIM jahadi (jaha) va 3/1 saka jAva = jaba taka mamatta (mamatta) 2/1 dehapadhANesu [(deha)- (padhANa) 7/2 vi] visaesu (visama) 7/2 / 69 prAdA- AtmA / kammamalimaso = karmoM se malina / dhAradi = dhAraNa karatI hai / pANe = prANo ko / puNo puNo = bAra-bAra / aNNe = navIna / Na= nahI / jahadi = choDatI hai| jAva = java tk| mamatta = mamatva ko / dehapadhANesu = mUla me zarIra / visaesu = viSayo me / 70 vatyu (vatyu) 2/1 par3acca (a) = Azraya karake ta (ta) 1/1 savi puNa (a) = phira anjhavasANa (ajjhavasANa) 1/1 tu (a) = nissadeha hodi (ho) va 3/1 aka jIvANa (jIva) 6/2 Na (a) = nahI hi (a) = vAstava me vatyudo (vatthu) pacamI arthaka 'do' pratyaya du (a) = 71 dranya-vicAra
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ to bhI vo (vagha) 1/1 ajjhavasANeNa (ajjhavasANa) 3/1 bagho (vagha) 1/1 ti (a) = ata / 70 vatyu = vastu ko / par3acca = Azraya karake / ta- vaha | puNa = phir| ajjhavasANa- vicAra / tu-nismadeha / hodi = hotA hai| jIvANajIvo ke / Na% nahI / hi = vAstava meM / vatyudo vastu me| duto bhii| vadho = vadha / ajhavasANeNa = vicAra se / badho bagha / ti 71 ratto (ratta) bhUka 1/1 ani varSAda (vagha) va 3/1 saka kamma (kamma) 1/1 muccAdi (muccadi) va karma 3/1 maka ani kammehi (kamma) 3/2 rAgarahidappA [(rAga) + (rahida)+ (appA)] [(rAga) - (rahita) vi - (appa) 1/1] eso (eta) 1/1 savi badhasamAso [(vadha)(samAsa) 1/1] jIvANa (jIva) 6/2 jANa (jANa) vidhi 2/1 saka Nicchayado (Nicchaya) pacamI arthaka 'do' pratyaya / 71 ratto = aaskt| vadi = vAghatA hai / kammaM - karma ko| muccadi chuTakArA pA jAtA hai| kammehi = karmoM se / rAgarahidappA-prAsakti se rahita vyakti / eso- yaha / vadhasamAso vadha kA skssep| jIvANa = jIvo ke / jANa = samajho / ripacchayado nissadeha / 72 jo (ja) 1/1 savi idiyAdivijaI [(idiya)+ (Adi) + (vijai)] [(idiya)- (Adi)- (vijai) 1/1 vi] bhavIya (bhava) saka uvamogabhappaga [(uvoga) + (appaga)] uvoga (uvayoga) 2/1 appaga (appa) 2/1 svArthika 'ga' pratyaya jhAdi (jhA) va 3/1 saka kammehi (kamma) 3/2 so (ta) 1/1 savi Na (a) = nahI rajadi (rajadi) va karma 3/1 saka ani kiha (a) = kaise ta (ta) 2/1 savi pANA (pANa) 1/2 aNucarati (aNucara) va 3/2 saka / 72 jo-jo / ididivijaI = indriyAdi kA vijetaa| bhavIya = hokara / uvanogamappaga = uvoga+appaga = upayogamayI, AtmA ko / jhAvi%D dhyAtA hai| kammehi = karmoM ke dvArA / so vaha / Na (a) = nahIM / radi = ragA jAtA hai / kiha = kaise / ta= usako / pANA = prANa / aNucarati == aNusaraNa karate hai- kreNge| prAcArya kundakunda
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 pariNamavi (pariNAma) va 3/1 aka yamaTTha [(Neya) + (aTTha) ] Neya (Neya) vidhi kR 2/1 ani aTTha (aTTha) 2/1 gAdA (NAu) 1/1 vi javi = yadi Neva (a) = kabhI nahI khAiga (khAiga) 1/1 vi tassa (ta) 6/1 sa pANatti [(NANa)+ (iti)] NANa (NANa) 1/1 iti (a) = isalie taM (ta) 2/1 savi jiNidA (jiNida) 1/2 khavayata (khavaya) vaka 2/1 ani kammamevuttA [(kamma) + (eva) + (uttA)] kamma (kamma) 2/1 eva (a) = hI uttA' (utta) bhUka 1/2 ani / 1 kamI-kabhI saptamI ke sthAna para dvitIyA kA prayoga pAyA jAtA hai| (he prA vyA 3-137) pre vakR 2 kSap + kSapay-- kSapayat- kSapayanta (2/1)- khavayata (2/1ani) 3 yahA 'uttA' kA prayoga kartRvAcya me huA hai| 73 pariNamadi = rUpAntarita hotA hai / yamaTha = Neya -+ aTTha = jAnane yogya padArtha = jJeya / NAdA = jJAtA / jadi = yadi / Nava = kabhI nahI / khAiga% karmoM ke kSaya se utpanna / tassa = usakA / NANa = jJAna / iti = isalie / ta= usako / jiNidA = jinendro ne / khavayata = kSaya karatA huA / kammamevRttA = kamma+eva+ uttA = karmoM ko, hI, khaa| 74 ja (ja) 2/1 savi bhAva (bhAva) 2/1 suhamasuha [(suha) + (asuha)] guha (suha) 2/1 vi amuha (amuha) 2/1 vi pharedi (kara) va 3/1 saka prAdA (pAda) 1/1 sa (ta) 1/1 savi tassa (ta) 6/1 sa khalu (a) = nissadeha kattA (katta) 1/1 vi ta (ta) 1/1 savi tassa (ta) 6/1 sa hodi (ho) va 3/1 aka kamma (kamma) 1/1 so (ta) 1/1 savi tassa (ta) 6/1 sa du (a) = hI vedago (vedaga) 1/1 vi appA (appa) 1/11 74 ja=jisa (ko) / bhAva = bhAva ko / suhamasuha = zubha-azubha / karedi %D karatA hai / prAdA= AtmA / sa= vaha / tassa = usakA / khalu = nissadeha / kattA= krtaa| ta= vaha / tassa = usakA / kamma = karma / so vaha / tassa usakA / du=hI / vedago = bhoktA / appA= aatmaa| 75 ja (ja) 2/1 savi kuNadi (kuNa) va 3/1 saka bhAvamAdA [(bhAva)+ (prAdA)] bhAva (bhAva) 2/1 AdA (pAda) 1/1 phattA (kattu) 1/1 vi so (ta) 1/1 savi hodi (ho) va 3/1 aka tassa (ta) 6/1 sa kammasma (kamma) 6/1 NANissa (NANi) 6/1 vi du (ma) = pAdapUrti danya-vicAra
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANamo (NANamana) 1/1 vi aNNANamatro (aNNANamana) 1/1 vi aNNANissa (praNANi) 6/1 vi / 75 ja= jo / kuNadi = utpanna karatA hai| bhAvamAdA= bhAva ko, prAtmA / kattA = kartA / so vaha / hodi = hotA hai / tassa = usa (kA) / kammassakarma kA / NANissa% jJAnI kA / NANamano= jJAnamaya / aNNANamano ajAnImaya / praNANissa= ajJAnI kaa| 76-77 karaNayamayA (kaNayamaya) 5/1 vi bhAvAdo (bhAva) 5/1 jAyate (jAya) va 3/2 aka phuDalAdayo [(kuDala) + (prAdayo)] [(kuDala)-(Adi) 1/2] bhAvA (bhAva) 1/2 ayamayayA (ayamaya)5/1 vi svArthika 'ya' pratyaya jaha (a) = jaise du (a) = aura phaDayAdI [(kaDaya)+ (prAdI)] [(kaDaya) + (Adi) 1/2)] aNNANamayA (aNNANamaya) 1/2 bhAvA (bhAva) 1/2 praNANiNo (aNANi) 6/1 bahuvihA (bahuviha) 1/2 vi (a) = hI jAyate (jAya) va 3/2 aka gANissa (NANi) 6/1 du (a) = tathA gANamayA (NANamaya) 1/2 savve (savva) 1/2 savi tahA (a) = vaise hI hoMti (ho) va 3/2 ak| 76-77 kaNayamayA = kanakamaya / bhAvAdo= vastu se| jAyate utpanna hotI hai| , kuMDalAdayo = kuNDala Adi / bhAvA = vstueN| ayamayayA = lohamaya / bhAvAdo = vastu se / jaha = jaise / jAyate = utpanna hotI hai| du= aura / kaDayAdI = kaDe Adi / aNNANamaya = ajJAnamaya / bhAvA= bhAva / praNAriNaNo= ajJAnI ke / bahuvihA= aneka prakAra ke / vihI / jAyate = utpanna hote hai / pANissa = jJAnI ke / du= tathA / NANamayA = jJAnamaya / save = smii| bhAvA- bhAva / tahA= vaise hI / hoti = hote haiN| 78 NicchayaNayassa (NicchayaNaya) 6/1 eva (a) = isa prakAra prAdA (mAda) 1/1 appANameva [(appANa)+ (eva)] appANa (appANa) 2/1 eva (a) = hI hi (a) = pAdapUraka karedi (kara) va 3/1 saka vedayadi (vedayadi) va 3/1 saka ani puraNo (a) = tathA ta (ta) 2/1 savi ceva (a) hI jANa (jANa) vidhi 2/1 saka attA (atta) 1/1 du (pra) = hI attANa (attANa) 2/11 prAcArya kundakunda
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 riNacchayaNayassa = nizcayanaya ke / evaM = isa prakAra / mAdA = AtmA / appANameva = prAtmA ko hii| karedi = karatA hai / vedayadi = bhogatA hai / puNo = tathA / ta = usako / ceva = hI / jANa = jAno / attA = aatmaa| du= hI / attANa = prAtmA ko / 79 vavahArassa (vavahAra) 6/1 du (a) = kintu prAdA (pAda) 1/1 poggala kamma [(poggala)-(kamma) 2/1] karedi (kara) va 3/1 saka yaviha (yaviha) 2/1 vi ta (ta) 21 savi ceva (a) = hI ya (a) = tathA vedayade (vedayade) va 3/1 maka aNeyaviha (aNeyaviha) 2/1 vi| 79 vavahArassa = vyavahAranaya ke / du= kintu / mAdA = aatmaa| poggalakamma = pudagala karma ko / pharedi = karatA hai / raNeyaviha = aneka prakAra ke / ta= usa (ko) / ceva = hI / ya= tathA / vedayade = bhogatA hai / poggalakamma % pudgalakarma ko / aNeyaviha = aneka prakAra ke / 80 appA (appa) 1/1 uvaprogappA [(uvaproga)+ (appA)] [(uvayoga) (appa) 1/1] uvanogo (uvayoga) 1/1 NANadasaNa [(NANa)-(dasaNa) 1/1] bhaNido (bhaNa) bhUka 1/1 so (ta) 1/1 savi hi (a) = pAdapUraka suho (suha) 1/1 vi asuho (asuha) 1/1 vi vA (a) = athavA appaNo (appa) 6/1 havadi (hava) va 3/1 aka / 80 appA = praatmaa| uvaprogappA = upayoga svabhAvavAlA / uvanogo = upayoga / NANadasaNa = jJAna-darzana / bhaNido = kahA gyaa| so= vaha / suho= zubha / asuho = azubha / vA= athavA / uvamogo = upayoga / appaNo AtmA kA / havadi = hotA hai / 81 javi (pra) = yadi so (ta) 1/1 savi suho (suha) 1/1 va (ma) = athavA prasuho (amuha) 1/1 e (a) = nahI havadi (hava) va 3/1 aka prAdA (pAda) 1/1 saya = svaya sahAveNa [(sa) vi-(hAva) 3/1] sasArovi [(sasAro)+ (avi)] sasAro (sasAra)1/1 api = hI Na = nahI vijjadi (vijja) va 3/1 aka sanvesi (savva) 6/2 savi jIvakAyANa (jIvakAya) 6/2 / 1 hetumUcaka vAkyo me vidhiliMga ke sthAna para prAya vartamAna kAla kA prayoga hotA hai| 75 dravya-vicAra
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa / Na = 81 jadi = yadi | sau = vaha / suho = zubha rUpa / va = zrathavA / zrasuho = zrazubha = nahI / havadi = hotA hai - hove / zrAdA = zrAtmA / saya = svaya / sahAveNa = apane bhAva se / sasArovi = sasAra hI Na =na / vijjadi = hotA hai - hove / savrvvesi = kisI bhI / jIvakAyANa / jIva ke / 82 devadajavigurupUjAsu ( ( devada ) 2 - ( jadi ) - (guru) - (pUjA) 7/2] ceva (a) = tathA dANammi (dANa) 7 / 1 vA (pra) = tathA susIlesu (susIla ) 7/2 uvavAsAdisu [ ( uvavAsa ) + ( zrAdisu ) ] [ ( uvavAsa ) - ( zrAdi ) 7/2 ani ] rattI ( ratta) bhUkR 1 / 1 ani suhovogappago [ ( suha) + ( uvaooga ) + (appago ) ] [ ( suha ) - (udyoga) - ( appaga ) 1 / 1 vi] appA ( appa ) 1/1 1 1 devadA' ke sthAna para 'devada' huA hai, samAsa me dIrgha kA hrasva ho sakatA hai / (he prAtryA 1 - 67 ) 82 devadajadigurupUjAsu = deva, sAdhu, guru kI bhakti me / ceva = tathA / dANammi = dAna me | vA = tathA / susIlesu = zIlo me / uvavAsAdisu = upavAsa Adi me / ratto = salagna / 'suhovogappago = zubhopayogavAlA / appA = zrAtmA 1 1 / 1 zrasuho == 83 suhapariNAmo [ ( suha) vi - (pariNAma) 1 / 1] puNNa ( puNNa) ( suha ) 1 / 1 vipAvati [ (pAva) + (iti) ] pAva (pAva) 1 / 1 iti zabdasvarUpadyotaka havadi (hava) va 3 / 1 zraka jIvassa (jIva ) 6 / 1 donha (do) 6/2 vi poggalametto / [ ( poggala ) - ( metta) 1 / 1] bhAvo (bhAva) 1 / 1 kammattaNa (kammataNa ) 2 / 1 patto ( patta ) bhUkR 1 / 1 zrani / 1 paSThI kA prayoga tRtIyA ke sthAna 3-134) I para huA hai ( he prA vyA 83 supariNAmo = zubha pariNAma / puNNa = puNya asuho = prazubha | pAva = pApa / havadi = hotA hai| jIvassa = jIva kA / doNha = dono kAraNo se / poggalametto = pudgala kI rAzi / bhAvo = bhAva ne / kammattaNa = = karmatva ko / patto = prApta kiyA / 1 / 1 vi 84 rAgo (rAga) 1 / 1 jassa ( ja ) 6 / 1 sa pasatyo ( pasatya ) praNukapAsasido [(zraNukapA) - ( sasida) bhUkR 1 / 1 ani ] ya (a) = tathA pariNAmo (pariNAma) 1 / 1 cittamhi (citta) 7 / 1 Natthi ( a ) = nahI hai grAcArya kundakunda 76
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalusa (kalusa) 1/1 puNNa (puNNa) 2/1 jIvassa (jIva) 6/1 pAsavadi (pAsava) va 3/1 sk| 84 rAgo- rAga / jassa = jisake / pasatya - zubha / aNukapAsasido-anukapA para Azrita / ya tathA / citamhi = citta me / rAtthi = nahI / kalusa % malinatA / puNNa - puNya / jIvassa = jIva ke / pAsavadi = prAgamana hotA hai| 85 prarahatasiddhasAhusu [(arahata)-(siddha)-(sAhu) 7/2 ani bhattI (bhatti) 1/1 pammammi (dhamma) 7/1 jA (jA) 1/1 savi ya (a) = tathA khalu (a) = vAkyAlakAra cehA (ceTTA) 1/1 aNugamaNa (aNugamaNa) 1/1 'pi (a) = pAdapUrti guruNa (guru) 6/2 pasatyarAgo [(pasatya) bhUka ani(rAga) 1/1] tti (a) = samAptisUcaka buccati (buccati) va karma 3/2 saka ani| 85 marahatasiddhasAsu- arahato, siddho aura sAdhuno me / bhattI = bhakti / dhammammi = dharma me / jA= jo / ya-tathA / ceTThA-pravRtti / aNugamaNa = anusaraNa / guruNaM - pUjya vyaktiyo kA / pasattharAgo-zuma rAga / vRccati = kahA jAtA hai| 86 tisida (tisida) mata 2/1 ani bubhukkhida (bubhukkhida) 2/1 vi vA (pra) = athavA duhida (duhida) 2/1 vi daLUNa (daLUNa) sakR jo (ja) 1/1 savi du (a) = bhI duhidamaNo (duhida) vi ~ (maNa) 1/1] vi} paDivajjadi (paDivajja) va 3/1 saka ta (ta) 2/1 sa kivayA (kivayA) 3/1 ani (krivina kI taraha prayukta) dayAlutA se tassesA [(tassa)+ (esA)] tassa (ta) 6/1sa esA (etA) 1/1 savi hodi (ho) va 3/1 aka aNukapA (aNukapA) 1/11 / kabhI-kabhI saptamI ke sthAna para dvitIyA kA prayoga pAyA jAtA hai| (he prA vyA 3-137) 86 tisida = pyAse / babhakkhida = bhUkhe / vA (a) athavA / duhida %D dukhii| daLUNa - dekha kara / jo-jo / du (a) = bhI / hidamaNo - dukhI manavAlA / paDivajjadi = vyavahAra karatA hai / ta= usake prati / kivayA = dayAlutA se / tassesA = usake, yaha / hodi = hotI hai / aNukapA = anukpaa| 17 dravya-vicAra
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 kopo (koca) 1/1 va (a) = yA jadA (a) = jisa samaya mANo (mANa) 1/1 mAyA (mAyA) 1/1 lobhI (loma) 1/1 va (pra) = yA cittamAsejja (citta)+(prAsejja)] citta (citta) 2/1 Asejja (prAsa) va 3/1 aka jIvassa (jIva) 6/1 kuNadi (kuNa) va 3/1 saka khoha (khoha) 2/1 kaluso (kalusa) 1/1 tti (a) = zabda svarUpadyotaka ya (a) = nissandeha ta (a) = usa samaya budhA (budha) 1/2 vi veMti (bU) va 3/2 saka / 1 saptamI ke sthAna para dvitIyA kA prayoga kiyA gayA hai| (he prA vyA 3-137) / 87 kodho kodha / va= yA / jadA = jisa samaya / mANo = mAna / mAyA 3 mAyA / lobho = lobha / va= yA / cittamAsejja = citta me, ghaTita hotA hai| jIvassa = jIva ke / kuNadi = utpanna karatA hai| khoha % vyAkulatA (ko) / kaluso= mlintaa| ya= nissandeha / ta= usa samaya / budhA% jJAnI / ti = kahate haiN| 88 cariyA (cariyA) 1/1 pamAdabahulA [(pamAda)-(bahula- bahulA)1/1] kAlussa (kAlussa) 1/1 loladA (lola- loladA) 1/1 ya (a) = aura visayesu (vimaya) 7/2 paraparitAvapavAdo [(para)+ (paritAva)+ (apavAda)] [(para)vi - (paritAva) - (apavAda) 1/1] pAvassa (pAva) 6/1 ya(a) = va pAsava (Asava) 2/1 kuNadi (kuNa) va 3/2 sk| cariyA = AcaraNa / pamAdabahulA= lAparavAhIpUrvaka / kAlussaM = mlintaa| loladA = lAlasA / ya= aura / visayesu= vipayo me / paraparitAvapa vAdo paraparitAva+apavAdo= dUsaro ko pIDA denA, kalaka lagAnA / pAvassa = pApa ke / ya=va / pAsava = pAne ko / kuNadi = protsAhita karatA hai| 89 saNNAno (saNNA) 1/2 ya (a) = aura tilessA [(ti) - (lessA) 1/1] iMdiyavasadA = [(idiya) - (vasa- vasadA) 1/1] ya (a) = aura attaradANi [(atta) - (rudda) 1/2] gANa (NANa) 1/1 ca (a) = aura duppautta (duppautta) bhUkR 1/1 ani moho (moha) 1/1 pAvappadA [(pAva) - (ppada) 1/2] hoti (ho) va 3/2 ak| 89 saNNAo= sajJAe / ya% aura / tilessA = tIna lezyAe / idiyavasadA= indriyo kI adhInatA / attaradANi = Arta aura raudra dhyAna / NANaM - 78 bhAcArya kundakunda
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAna / duppautta = anucita rUpa se prayoga kiyA gyaa| moho = moha / pAvappadA = pApa ke sthAna / hoti = hote hai / 90 bhAva (bhAva) 1/1 tivihapayAra [ (tiviha) vi - (payAra) 1/1] suhAsaha [ (suha) + (asuha) ] [(suha) vi- (asuha) vi ] suddhameva [(suda) + (eva)] suddha (suddha)1/1 vi eva (ma) = hI NAyava (NA) vidhi 1/1 prasuha (asuha) 1/1 vi ca (a) = aura aTTaradda [(aTTa)(ruTa) 1/1] suhadhamma [ (suha)vi- (dhamma) 1/1 ] jiNavAradehi (jiNavariMda) 3/21 90 bhAva = bhAva / tivihapayAra = tIna prakAra ke bheda | suhAsaha = zubha, azubha / suTameva = zuddha hii| NAyavva = samajhA jAnA cAhie / asuha = azubha / ca% aura / aTTaradda = Arta aura raudra / suhadhamma = zubha, dharma / jiNavAradehi = arahato dvaaraa| 91 jo (ja) 1/1 savi jANAdi (jANa) va 3/1 saka jiNide (jiNida) 2/2 pecchadi (peccha) va 3/1 saka siddhe (siddha) 2/2 tadheva (pra) usI prakAra araNagAre (aNagAra) 2/2 jIve (jIva) 7/1 ya (a) = tathA sANakapo [ (sa)+ (aNukapo) ] [(sa)- (aNukapa) 1/1 ] uvaprogo (uvayoga) 1/1 so (ta) 1/1 savi saho (suha) 1/1 tassa (ta) 6/1 s| 1 (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-158) 91 jo jo / jANAdi = samajhatA hai / jiNide = arahato ko / pecchadi%D samajhatA hai / tagheva = usI prakAra / aNagAre - sAghuro ko| jIve = jIva para / ya% tathA / sANukapo= dayAsahita / uvabhogo = upayoga / so vaha / suho- zubha / tassa = uskaa| 92 visayakasAnogADho (visaya) + (kasAna)+ (ogADho)] [(visaya) - (kasAna) - (progADha) bhUkR 1/1 ani ] dussudiduccittaduTThagoTThijudo [(dussudi)- (duccitta) - (duTTha) vi - (goTThi) - (juda) bhUkR 1/1 ani] uggo (ugga)1/1 vi ummaggaparo [(ummagga) - (para)1/1 vi] upogo (uvoga) 1/1 jassa (ja) 6/1 sa so (ta) 1/1 savi asuho (asuha) 1/1 vi / 1 samAsa ke anta me artha hotA hai 'lIna' / dravya-vicAra
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 visayakasAnogADho = viSaya-kapAyo me DUbA huA / dumsudiduccittaduTha goThijudo = duSTa midvAnta, duSTa buddhi, duSTa caryA me jur3A huA / uggo = krUra / ummaggaparo= kupatha me lIna / uvanogo = upayoga / jassa = jima kA / so vaha / asuho = azubha / 93 suddha (suddha) 1/1 vi suddhasahAva [(muddha) vi- (sahAva) 1/1] appA (appa) 2/1 apabhraNa appammi (appa) 7/1 ta (ta) 1/1 mavi ca (a)-hI NAyavva (NA) vidhi kR 1/1 idi (a) = isa prakAra jiNavarehi (jiNavara) 3/2 bhariNaya (bhaNa) bhUkR 1/1 ja (ja) 1/1 mavi seyaM (seya) 1/1 vi taM (ta) 2/1 mavi samAyaraha (namAyara) vidhi 2/2 saka / kabhI kabhI mapnamI vibhakti ke sthAna para dvitIyA vibhakti kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA, 3-137) / 2 kabhI kabhI tRtIyA vibhakti ke sthAna para saptamI vimakti kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA, 3-135) / suddha = zuddha / suddhasahAva=zuddha svabhAva / appA=AtmA ko- AtmA meN| appammi = AtmA me- prAtmA ke dvArA / taM = vaha / c-hii| NAyavvaM % anubhava kiyA jAnA cAhie / idi = isa prakAra | jiNavarehiM - arahatI dvArA / bhariNayaM = kahA gyaa| jaMjo / seya= zreSTha / ta= umako / samAyaraha = AcaraNa kro| 93 94 uvayogo (uvayoga) 1/1 jadi (a) = yadi hi = pAdapUraka suho = zubha puNNaM (puNNa) 2|| vi jIvassa (jIva) 6/1 saMcaya (sacaya) 2/1 jAdi (jA) va 3/1 maka asaho (asuha) 1/1 vi vA (a) = aura taya (a) = usI prakAra pAva (pAva)2/1 tesimabhAve [(tami) (abhAve)] tesiM (ta) 6/2 ma abhAve (abhAva) 7/1 raNa (a) = nahIM cayamatyi [(caya) + (atyi)] caya' (caya) 2/1 atyi (a) = hai / 1 yahA dvitIyA kA prayoga prathamA artha me kiyA gayA hai| (he prA vyA 3-137) / 94 uvayogo= upayoga / jadi = yadi / saho= zubha / puNNaM = puNya ko / jIvasta= jIva kA / sacayaM = matraha (ko) / jAdi = karatA hai / asuho3 azubha / vA=aura / tagha = usI prakAra / pAva = pApa ko / tesimabhAve 3 unake, abhAva me / NanahI / cayamatyi = sagraha nahI hotA hai| 80 prAcArya kundakunda
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 aha (ma) = yadi puNa (a) = kintu appA (appa) 2/1 apabhraMza Nicchadi [(Na)+ (icchadi)] Na (a) = nahI icchadi (iccha) va 3/1 saka puNNAi (puNNa) 2/2 karedi (kara) va 3/1 saka giravasesAI (Niravasesa) 2/2 vi taha vi (pra) = to bhI Na (a) = nahI pAvadi (pAva) va 3/1 saka siddhi (siddhi) 2/1 sasArattho (sasArastha) 1/1 vi puNo (pra) = hI bhariNado (bhaNa) bhUkR 1/11 95 graha = yadi / puNa= kintu / appA= prAtmA ko| Nicchadi = Na+ icchadi = nahI, cAhatA hai| puNNAi = puNyo ko / pharedi = karatA hai| giravasesAi = makala (ko) / taha vi = to bhii| ga = nahI / pAvadi = pAtA hai / siddhi = parama zAnti / sasAratyo sasAra me sthita / puNo% hI / bhariNado kahA gyaa| 96 vadaNiyamANi [(vada)- (Niyama)2/2] dharatA (ghara) vakR 1/2 solAriNa (sIla) 2/2 tahA (a) = tathA tava (tava) 2/1 ca (a) = aura kuvatA (kuba) va 1/2 paramaTThabAhirA [(paramaTTha) - (bAhira) 1/2 vi] je (ja) 1/2 mavi NivvANa (NivyANa) 2/1 te (ta) 1/2 savi Na (a) = nahI vidati (viMda) va 3/2 saka / 96 vadariNayamANi = vrata aura niyamo ko / gharatA = dhAraNa karate hue| solANi = zIlo ko / tahA = tathA / tava = tapa ko / ca = aura / kuvvatA= pAlana karate hue / paramaThThabAhirA paramArtha se aparicita / je jo / riNavANa = parama zAnti ko / teve / = nahI / vidati = prApta karate haiM / 97 sahapariNAmo [(muha) vi- (pariNAma) 1/1] puNNa (puNNa) 1/1 asaho (asuha) 1/1 vi pAvatti [(pAva) + (iti)] pAva (pAva) mUlazabda iti = isa prakAra bhaNiyamaNNesu [(bhaNiya) + (aNNesu)] bhaNiya (maNa) bhUka 1/1 aNNemu (aNNa) 7/2 pariNAmo (pariNAma)1/1 eNNagado [(Na) + (aNNa)+ (gado)] = nahI [(aNNa) vi(gada) bhUkR 1/1 ani] dukkhakkhayakAraNaM [(dukkha)- (kkhaya) - (kAraNa) 1/1] samaye (samaya) 7/11 97 suhapariNAmo= zubha, bhAva / puNNa = puNya / asuho= azubha / pAvatti = pApa, isa prakAra / bhaNiyamaNNesa = kahA gayA, para ke prati / pariNAmo = dravya-vicAra
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva / gaNNagado para me na jhukA huA / dukkhakkhayakAraNa = dukha ke mAza kA kAraNa / samaye prAgama me / 98 pAvasahAvA [(Ada) - (sahAva) 5/1] aNNaM (aNNa) 1/1 savi saccittAcittamissiya [(saccitta) + (acitta) - (missiya) 1/1 vi] havai (hava) va 3/1 aka ta (ta) 1|1 savi paradavaM [(para) vi- (dabva) 1/1] bhaNiya (bhaNa) bhUkR 1/1 pravitatya (krivina) = saccAI-pUrvaka savvadarasohiM (sanvadarasi) 3/2 vi| 98 pAvasahAvA = Atma-svabhAva se / aNNa = anya / saccittAcittamissiyaM = sacitta - pracitta - mizrita / havai = hotA hai / ta= vaha / paradambaM% para dravya / bhariNaya = kahA gyaa| pravitatyaM = saccAI-pUrvaka / savvadarasohi = sarvajJo dvaaraa| 99 jassa (ja) 6/1 sa hidayeNumatta [(hidaye) + (aNumatta)] hidaye (hiMdaya) 7/1 aNumatta (aNumatta) 1/1 paradavamhi (paradanva) 7/1 bijade (vijja) va 3/1 aka rAgo (rAga)1/1 so (ta)1/1 savi Na (a) = nahI vijApadi (vijANa) va 3/1 saka samaya (samaya) 2/1 sagassa (saga) 6/1 savvAgamadharovi [(sanva)+ (mAgama)+ (gharo)+ (vi)] [(sanva) vi - (prAgama) - (ghara) 1/1 vi] vi (pra) = bhii| 1 aNumatta = Numatta / yahA svara kA lopa hai (abhinava prAkRta vyAkaraNa, pRSTha 123) / 99 jassa = jisake / hidayeNumatta = hRdaya me aNu ke barAbara / paradabbamhi = para dravya me / vijjave = vidyamAna hai / rAgo = rAga / so = vaha / na% nahI / vijANavi = samajhatA hai / samayaM = AcaraNa ko| sagassa-mAtmA ke / savvAgamagharovi = samasta prAgamo kA dhAraNa karanevAlA / 100 jo (ja)1/1 savi savvasagamukko[(savva) vi-(saga) - (mukka) bhUka1/1 ani] NaNNamaNo= aNaNNamaNo (aNaNNamaNa) 1/1 vi appaNa (mappaNa) 2/1 sahAveNa (sahAva) 3/1 jANadi (jANa) va 3/1 saka passadi (passa) va 3/1 saka Niyava (krivina) = nizcayAtmaka rUpa se so (ta) 1/1 savi sagacariya [(saga) - (cariya) 2/1] gharavi (cara) 4 3/1 saka jIvo (jIva) 1/11 1 yahA svara kA lopa hai (abhinava prAkRta vyAkaraNa, pRSTha, 123) / 82 prAcArya kundakunda
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jo jo / samvasagamukko - sampUrNa Asakti se rahita / (a)NaNNamaNo = tallIna / mappaNa= prAtmA ko / sahAveNa = svabhAva se / jANadi= jAnatA (hai) / passadi = dekhatA hai / Niyada = nizcayAtmaka rUpa se / so= vaha / sagacarima = AtmA me, prAcaraNa (ko)| caravi = karatA hai / jIvo %D vyakti / 101 eva (ma) = isa prakAra vididatyo [(vidida) + (attho)] [(vidida) bhUkR pani - (patya) 1/1] jo (ja) 1/1 savi damvesu (davva) 7/2 e () = nahI rAgamedi [(rAga)+ (edi)] rAga (rAga) 2/1 edi (e) va 3/1 sapha dosa (dosa) 2/1 vA (a) =aura uvogavisuddho [(uvayoga)- (visuddha) 111 vi] so (ta) I/I savi khavedi (khava) va 3/1 saka vehumbhava [(deha)+ (unbhava)] [(deha) - (unmava) 2/1 vi dakkhaM (dukkha) 2/1 / 101 eva = isa prakAra / vididatyo vididha+prattha = jAnI gaI, vastusthiti / jo jo / damvesu = vastumo ke prati / = nahI / rAgamedi = rAga+ edi = rAga ko, karatA hai / dosa = dveSa ko / pA= aura uvamogavisuddho = upayoga se zuddha / so vaha / khavedi = samApta kara detA hai / vehunbhava = deha se utpanna / dukkha - du kha ko / 102 aisayamAdasamutyaM [(aisaya)+ (pAda) + (samuttha)] aisaya (aisaya) 1/1 vi [(pAda)- (samutya) 1/1 vi] visayAtIda [(visaya)+ (matIda)] [(visaya) - (pratIda) 1/1 vi] prapovamamaNata [(praNovama)+ (praNata)] aNovama (praNovama) 1/1 vi praNata (aNata) 1/1 vi pravRcchiNNa (avvucchiNNa) 1/1 vi ca (pra) = tathA saha (suha) 1/1 suvaprogappasiddhANa [(suddha)+ (uvamoga)+ (ppasiddhANa)] [(muddha)bhUkR pani-(uvamoga) -(ppasiddha) bhUka 6/2 ani / 102 praisayamAdasamuttha = aisaya+bhAda+samuttha = zreSTha, prAtmotpanna, (mAtmA se, utpnn)| visayAtIva = viSayAtIta / arapovamamaNata = aNovama+ praNata = anupama, ananta / avacchiNNaM = avicchinna / ca = tathA / saha = sukha / suvaprogappasiddhANa = suddha+uvabhoga+ppasiddhANa = zuddha, upayoga se, vibhUSita kaa| 83 dravya-vicAra
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 dhammeNa (dhamma) 3/1 pariNadappA [(pariNada) + (appA)] [(pariNada) bhUka ani - (appa) 1/1] appA (appa) 1/1 jadi (ma) = yadi suddhasapayogajudo [(suddha) vi- (sapayoga) - (juda) bhUka 1/I ani] pAvadi (pAva) va 3/1 saka NivvAraNamuhaM [(NivvANa)- (suha) 2/1] suhovajutto [(suha) + (uvajutto)] [(suha) - (uvajuta) bhUka 1/1ani] va (a) = tathA saggasuha [(sagga) - (suha) 2/1] / 1 kamI kabhI saptamI ke sthAna para tRtIyA kA prayoga pAyA jAtA hai| (he prA vyA 3-137) / 103 dhammeNa = dharma ke rUpa me / pariNadappA pariNata+appA rUpAntarita, vyakti / appA vyakti / jadi = yadi / suddhasapayogaz2ado= zuddha, kriyAno se, yukta / pAvadi = prApta karatA hai| NivAraNasuha = parama zAntirUpI sukha ko / suhovajutto suha+ uvajutto = zubha kriyAno se, yukta / va= tathA / saggasuha = svarga, sukha ko / 104 cAritta (cAritta) 1/1 khalu (a) = nissadeha dhammo (dhamma) 1/1 dhammo (dhamma) 1/1 jo (ja)1/1 savi so (ta) 1/1 savi samoti [(samo)+ (iti)] samo (sama) 1/1 iti (a) = nizcaya hI NiddiTTho (NiddiTTha) bhUkR 1/1 ani mohakkhohavihINo [(moha) - (kkhoha) - (vihINa) 1/1 vi] pariNAmo (pariNAma) 1/1 appaNo (appaNa) 6/1 hu (a) = hI samo (sama) 1/11 104 cAritta = caaritr| khalu - nissadeha / dhammo dharma / dhammo = dharma / jo jo / so vaha / samotti = samo+iti = samatA, nizcaya hii| Niddidyo = kahA gayA / mohakkhohavihINo= moha, kSobha se rahita / pariNAmo= mAva / appaNo = AtmA kA / hu%DhI / samo= samatA / 105 taha (a) = tathA so (ta) 1/1 savi laddhasahAvo [(laddha) bhUkR ani - (sahAva) 1/1] sanvaNhU (savvaNha) 1/1 vi samvalogapadimahido [(sava) - (logapadi) - (maha+mahida) bhUka 1/1] bhUdo (bhUda) bhUka 1/1 sayamevAdA [(saya)+ (eva)+ (pAdA)] saya = svaya eva (ma) - ho pAdA (Ada) 1/1 havadi (hava) va 3/1 aka sayabhatti [(sayabhU) + (iti)] sayabhu (sayabhU) 1/1 iti (a) = isa prakAra Nihilo (NihiTTha) bhUkR 1/1 ani / 84 mAcArya kundakunda
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 taha = tathA / so= vaha / lasahAvo svaya hI svabhAva anubhava kara liyA gayA / savvaNhU = sarvajJa / sanvalogapadimahido = lokAdhipati indra dvArA pUjA gayA / bhUdo = huA / sayamevAdA = saya+ eva+prAdA = svaya, hI, vyakti / havadi = hotA hai / sayabhutti = svayabhU, isa prakAra / NiddidyokahA gyaa| 106 uvaprogavisuddho [(uvaproga) - (visuddha) 1/1 vi] jo (ja) 1/1 savi vigadAvaraNatarAyamoharo [(vigada) + (AvaraNa) + (atarAya) + (moha) + (ro)] [(vigada) bhUkR ani - (AvaraNa) - (atarAya)(moha) - (raa) 1/1] bhUdo (bhUda) bhUkR 1/1 ani sayamevAdA[(saya)+ (eva) + (AdA)] saya (a) = svaya eva (a) = hI prAdA (pAda) 1/1 jAdi (jA) va 3/1 saka para (a) = pUrNarUpa se NeyabhUvANaM [(Neya)(bhUda)16/2] / 1 kabhI kabhI dvitIyA ke sthAna para SaSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA 3-134) / 106 uvogavisuddho= upayoga me, zuddha / jo jo / vigadAvaraNatarAya moharo vigada+AvaraNa+atarAya+moha+ro naSTa kara dI gaI, AvaraNa, bAdhA, moharUpI dhUla / bhUdo= huaa| sayamevAdA = saya+eva+ prAdA = svaya, hI, vyakti / jAdi = jAna letA hai / para = pUrNarUpa se / yabhUdANa = jJeya padAtho kA - jJeya padArthoM ko / 107 suvididapavatthasutto [(su)ma= bhalI prakAra se - (vidida) bhUka bhani - (payattha) - (sutta) 1/1] sajamatavasajudo [ (sajama) - (tava)(sajuda) 1/1 vi] vigadarAgo [(vigada)- (rAga) 1/1] samaNo (samaNa) 1/1 samasahadukkho [ (sama) vi- (suha)- (dukkha) 1/1] bhaNido (bhaNa) bhUka 1/1 suddhovanogotti [(suddha)+ (uvanogo) + (iti)] [(suddha) vi - (uvaproga) 1/1] iti (a) = samAptisUcaka / 107 suvididapavatthasutto = bhalI prakAra se jAna lie gae, tattva, sUtra / sajamatavasajudo = sayama aura tapa se sayukta / vigadarAgo= rAga samApta kara diyA gyaa| samaNo zramaNa / samasuhadukkho = sukha aura du kha samAna / bhaNido = kahA gayA / sukhovanogotti = shuddhopyogvaalaa| 85 dravya-vicAra
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 ThANaNisenjavihArA[(ThANa) - (Nisejja)1 - (vihAra) 1/2] dhammavadeto [(dhamma) + (uvadeso)] [(dhamma) - (uvadema) 1/1] pa (pa) = tathA riNayadayo (Niyada) pacamI-arthaka pro-yo pratyaya tesi (ta) 6/2 sa bharahatAraNa (arahata) 6/2 kAle (kAla) 7/1 mAyAcArogya [(mAyA)+ (cAro)+ (bva)] [(mAyA) - (cAra) 1/1] vva (a) = kI taraha itthIrNa (itthi) 6/21 1 yahA 'NisejjA' kA 'Nisejja' humA hai / samAsa me dIrgha kA hrasva kiyA jA sakatA hai (he prA vyA 1-67) / 2 kabhI kabhI SaSThI kA prayoga saptamI ke sthAna para pAyA jAtA hai (he prA vyA 3-134) / 108 ThANariNasejjavihArA khaDe rahanA, baiThanA, gamana karanA / dhammabadeso dharma kA upadeza denA / ya = tathA / Niyadayo nizcita rUpa se / tesi = una ke / arahaMtANa-prarahato ke / kAle % samaya me / mAyAcArovya% mAtAmo kA pAcaraNa, jaise ki / ityINaM- striyo kA-striyo me / 109 sanvesi (savva) 6/2 savi khaghANa (khagha) 6/2 jo (ja) 1/1 savito (ata) 1/1 vi ta (ta) 2/1 savi viyAraNa (viyANa) vidhi 2/1 saka paramANU (paramANu) 1/1 so (ta) 1/1 savi sassado (sassada) 1/1 vi asaddI (asadda) 1/1 vi eSako (ekka) 1/1 vi avibhAgi (mavimAgi) 1/1 vi muttibhavo [(mutti)- (bhava) 1/1] / / 109 sanvesi = samasta / khaMghANa = pudgala piNDo kA / jo jo / prato antima prsh| ta= usako / viyANa = samajho / paramANu = paramANu / so vaha / sassado= zAzvata / prasaho = zabdarahita / ekko eka / pravibhAgI= avibhAjya / muttibhavo = bhautika vastuo kA mUla / 110. prAdezamattamutto [(mAdeza)-(matta)-(mutta) 1/1 vi] pAdumadurakassa [(dhAdu)-(cadukka) 6/1] kAraNa (kAraNa) 1/1 jo (ja) 1/1 savi du (ma) = pAdapUraka so (ta) 1/1 savi gemo (Nema) vidhika 1/1 pani paramANU (paramANu) 1/1 pariNAmagaNo [(pariNAma)-(guNa) 1/1] sayamasado [(saya)+ (asaddo)] saya (pra) svaya prasaho (masadda) 1/1 vi| 86 prAcArya kundakunda
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 prAdezamattamuso vivaraNa se, ho, mUtaM / pAducadukkassa = mUla tattva, ghora kA / kAraNa = kAraNa / jo jo / so vaha / Nemo samajhA jAnA cAhie / paramANU = paramANu / pariNAmaguNo= pariNamana, gunnvaalaa| sayamasado- saya+asaddosvaya, zabdarahita / 111 sado (sadda) 1/1 khaMghappabhavo [(khagha)-(ppabhava) 1/1 vi] khaMdho (khadha) 1/1 paramANusagasaghAdo [(paramANu)-(saga)-(sagha) 5/1] puDhe (puTTha) bhUka 7/2 tesu (ta) 7/2 sa jAyavi (jA) va 3/1 aka saddo (saha) 1/1 uppAdago (uppAdaga) 1/1 vi Niyavo (Niyada) bhUka 1/I mani / 1 kamI-kabhI tRtIyA ke sthAna para saptamI kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA 3--137) / 111 sado zabda / khappabhavo skandho se utpanna / khayo skandha / paramANusagasaghAdo paramANupro ke sagama - samUha se / puThe = sparza me- sparza se / tesa = uname / jAyadi = utpanna hotA hai / sado = zabda / uppAdago utpanna karanevAlA / Niyado avazya / 112 eyarasavaNNagaSa [(eya)-(rasa)-(vaNNa)-(gagha) 1/1] do (do) 1/1 vi phAsaM (phAsa) 1/1 sadakAraNamasada [(sadda)+ (kAraNa)+ (prasadda)] [(sadda)-(kAraNa) 1/1] prasadda (asadda) 1/1 vi khaghatarida [(saMgha)+ (pratara)+ (ida)] [(khagha)-(pratara)-(ima) 1/1 savi vavva (davva) 1/I paramANu (paramANu) 1/1 ta (ta) 2/1 savi viyANehi (viyANa) vidhi 2/1 sk| 112 eyarasavaNNagaya = ekarasa, varNa, gadha / do- do / phAsa - sparza / saddakAraNamasada = sadda+kAraNa+asadda = zabda kA kAraNa, zandarahita / khapatariva = khadha+pratara+ida = skandha se savadha, yaha / dadhvaM - dravya / paramANu = paramANu / ta= usako / viyANehi = samajho / 113 uvabhojamiviehi [(uvabhojja) + (idiehiM)] uvabhojja (uvabhojja) 1/1 vi idiehiM (idina) 3/2 ya (a) = tathA idiya (idiya) mUla zabda 1/2 kAyA (kAyA) 1/1 maraNo (maNa) 1/1 ya (a) = va phammAriNa (kamma) 1/2 ja (ja) 1/1 savi havadi (hava) va 3/1 aka muttamaNNa [(mutta)+ (aNNa)] mutta (mutta) 1/1 vi aNNa (aNNa) 1/1 vita 87 dravya-vicAra
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ta) 1/1 savi savvaM (sanca) 1/1 vi puggalaM (puggala) 1/1 jANe / (jANa) vidhi 2/1 saka / 113 uvabhojamidiehi = indriyo dvArA bhoge jAne yogya viSaya / ya = tathA / idiya = indriyaa| kAyA = zarIra / maNo mana / ya% va / kammAriNa= karma / ja= jo / havadi hai / muttamapaNa = anya bhautika / ta= vaha / savva = sabhI / puggala = pudgala / jANe = smjho| 114 deho (deha) 1/1 ya (pra) = aura maNo (maNa) 1/1 vANI (vANI) 1/1 poggaladavvappatti [(poggala) + (dava) + (appaga) + (iti)] [(poggala)-(dava)-(appaga) mUla zabda 1/2] iti (a) = pAdapUraka giddidagA (NihiTa) bhUka 1/2 ani poggaladamvapi [(poggala)+ (davva) + (api)] [(poggala)-(davva) 1/1] api = bhI puNo aura piMDo (piMDa) 1/1 paramANudavvANa [(paramANu)-(davva) 6/2] / 1 'appaga' samAsa ke anta me artha hotA hai 'banA huA / 114 deho = deha / ya =aura / maNo mana / vANI vANI / poggaladadhvappatti = pudgala dravya se bane hue / riNaviTThA = kahe gaye / poggaladavvapi % pudgala dravya bhI / puNo aura / piMDopiNDa / paramANudavvANaM = paramANu dravyo kaa| 115 apadeso (apadesa) 1/1 paramANU (paramANu) 1/1 padesametto (padesameta) 1/1 vi ya (pra) = tathA sayamasaddo [(saya) + (asaddo)] saya (a) = svaya asaddo (asadda) 1/1 vi jo (ja) 1/1 savi giddho (Niddha) bhUka 1/1 ani vA (pra) = athavA lupakho (lukkha) 1/1 vi vA (a) = aura dupadesAdittamaNuhavadi [(du) + (padesa) + (prAditta) + (aNuhavadi)] [(du) - (padesa) - (prAditta) 2/1] aNuhadi (aNuhava) va 3/1 sk| 115 apadeso pradezarahita / paramANa = paramANu / padesametto = eka pradeza jitanA / ya= tathA / sayamasaddI = saya+asaddo = svaya, zabdarahita / jo jo / giddho- snigdha / vA=athavA / lukkhoskhA / vA= aura / dupadesAdittamaNuhavadi = do pradeza prAdipane ko grahaNa karatA hai / 116 eguttaramegAdI [(eguttara) + (ega) + (AdI)] eguttara (a) = eka ke vAda me [(ega) - (Adi)1 1/1] aNussa (aNu) 6/1 NitaNaM 88 prAcArya kundakunda
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ (NiddhattaNa) 2/1 va (a) = aura lukkhattaM (lukkhatta) 2/1 pariNAmAvo (pariNAma) 5/1 bhariNada (bhaNa) bhUka 1/1 jAva (a) = taka aNaMtattamaNuhavadi [(aNatatta)+ (aNuvadi)] aNatatta (aNatatta) 1/1 aNuhavadi (aNuhava) va 3/1 saka / 1 samAsa ke anta me 'pAdi' kA artha hotA hai 'prArambha karake' / 116 eguttaramegAdI = eka ke bAda me, eka se prArambha karake / aNussa = paramANu ke / giddhattaNa = snigdhatA / va= aura / lukkhatta = rUkSatA / pariNAmAdo% pariNamana ke kAraNa / bharigada = kahI gaI / jAva= taka / aNaMtattama Nuhadi = aNaMtatta+aNuhavadi = anantatA, grahaNa karatA hai / 117. giddhA (Niddha) bhUka 1/2 ani vA (a) = athavA lukkhA (lukkha) 1/2 vi aNupariNAmA [(aNu) - (pariNAma) 1/2] samA (sama) 1/2 vi va (a) = pAdapUraka visamA (visama) 1/2 vi samado (sama) pacamI arthaka 'do' pratyaya durAdhigA [(du)+ (ra) + (adhigA)] [(du)(ra) -hI- (adhiga) 1/2 vi] jadi (a) = yadi bajjhanti (vajjhanti) va karma 3/2 saka hi (a) = nizcaya hI AdiparihoNA [(Adi)1- (parihINa) bhUka 1/2 ani] / 1 Adi = prathama aza 117 NiddhA = snigdha / vA athavA / lukkhA = rUkSa / aNupariNAmA paramANuo kA pariNamana / samA= sama / visamA = viSama / samado= pratyeka sasyA se (isI prakAra) / durAdhigA = do hI adhika / jadi (a) = yadi / bajjhati = vAghe jAte haiM / hi = nizcaya hI / prAviparihINA = prathama azarahita / 118 giddhattaNeNa! (NiddhattaNa) 3/1 duguNo [ (du) vi- (guNa) 1/1 ] caduguNaNidveNa [ (cadu) vi - (guNa)- (giddha) 3/1] baghamaNuhadi [(vadha)+ (aNuhavadi)] vadha (vagha) 2/1 aNuhavadi (aNuhava) va 3/1 maka lukkheNa (lukkha) 3/1 vA (a) = aura tiguriNado [(ti) - (guNi) pacamI arthaka do pratyaya] aNu (aNu) mUla zabda 1/1 bajjhadi (vajjhadi) va karma 3/1 saka ani pacaguNato [(paca) vi- (guNa)(jutta) bhUka 1/1 ani] / 1 kabhI kabhI saptamI ke sthAna para tRtIyA kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA 3-137) / 89 dravya-vicAra
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 khitaNeNa = snigdhatA se - snigdhatA me / duguNI = do aMza / caduga paNiveNa = cAra aza snigya ke sAtha / baMghamaNuhavadi = bagha anubhava karatA hai / lukleNa = rUkSatA se, rUkSatA me / vA aura / tigaNido tIna azayukta se / aNu = paramANu / bajjhadi = bAdhA jAtA hai / paMcaguNajuttopAMca ashyukt| 119 dupadesAdi [(du) vi+ (padesa) + (Adi)] [(du) vi - (padesa) - (Adi) mUla zabda 1/1] khadhA (khagha) 1/2 suhamA (suhama) 1/1 vi vA (a) = tathA bAdarA (bAdara) 1/2 vi sasaThANA [(sa) vi - (saThANa) 1/2] puDhavijalateuvAU [(puDhavi)- (jala) - (teu) - (vAu) 1/1] sagapariNAmehi [(saga) vi- (pariNAma) 3/2] jAyate (jA) va 3/2 sk| dupadesAdi = do pradeza se prArambha karake / khadhA= skandha / suhamA sUkSma / vA tathA / bAdarA= sthUla / sasaMThANA = AkArasahita / puDhavijalateuvAU = pRthivI, jala, agni, vAyu / sagapariNAmehi = svakIya pariNamana ke dvArA / jAyate = utpanna hote haiM / 119 120 aithUlathUla [(ai) - (thUla) - (thUla) mUla zabda 1/1 vi thUla (thUla) 1/1 vi thUlasuhama [(thUla) vi- (suhuma) 1/l vi] suhumayUla [(suhuma) - (thUla) 1/1 vi ] ca (a) = aura suhuma (suhuma) 1/1 vi aisuhama [(i) vi - (suhuma) 1/1 vi] idi (pra) = isa prakAra dharAdiya [(gharA)+ (prAdiya)] [(gharA) - (prAdiya) 1/1] hodi (ho) va 3/1 aka chanbheya [(cha) vi - (bmeya) 1/1] | 120 aithUlathUla = prati sthUla sthUla / thUla = sthUla / thUlasuhuma = sthUla-sUkSma / suhamathUla = suukssm-sthuul| ca% aura / suhuma = sUkSma / mahasuhuma = prati sUkSma / idi = isa prakAra / dharAdiya pRthivI se Arama karake / hodi%D hotA hai / chanmeya = chaha bheda / 121 bhUpadhadamAdIyA [(bhU) + (pavvada)+ (prAdIyA)] [(bhU) - (pamvada) 1/1] AdIyA (AdIya) 1/2 bhariNadA (bhaNa) bhUkR 1/2 aiyUla)lamidi [(ai) + (thUla) + (thUla)+ (idi)] [(ai) vi- (thUla) - (thUla) 1/1] idi = zabdasvarUpadyotaka khadhA (khadha) 1/2 thUlA (thUla) 1/2 vi idi = zabdasvarUpadyotaka viNNeyA (viNNeya) vidhika 1/2 ani 90 AcArya kundakunda
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sappojasatelamAdIyA [(sappI) + (jala) + (tela) + (prAdIyA)] [(sappI)- (jala)-(tela) 1/1] AdIyA (mAdIya) 1/2 / 121. bhUpadhvadamAdIyA = bhU, pavaMta prAdi / bhariNadA = kahe gaye / aithUlathUlamivi = prati sthUla syUla / badhA= skandha / thUlA= sthUla / viNNeyA = samajhe jAne cAhie / sappojalatelamAdIyA = ghI, jala, tela mAdi / 122 ghAyAtavamAdIyA [(chAyA)+ (prAtava) + (AdIyA)] [(chAyA) (bhAtava) 1/1] AdIyA (AdIya) 1/2 thUledarakhadhamivi [(thUla)+ (idara)+ (khagha) + (idi)] [(thUla) - (idara) - (khagha) 1/1] idi (pra) = zabdasvarUpadyotaka viyAravAhi (viyANa) vidhi 2/1 saka suhama (suhuma) mUlazabda 1/2 vi thUlaidi [(thUla)+ (idi)] thUla (yUla) mUla zabda 1/2 vi idi (pra) zabdasvarUpa dyotaka bhaNiyA (bhaNa) bhUka 1/2 khaSA (vagha) 1/2 catarapakhavisayA [(caurakkha)- (visaya) 1/2] ya (ma) =aur| 122 ghAyAtavamAdIyA = chAyA, ghUpa prAdi / yUlevarakhapamivi= sthUla-sUkSma skandha / viyANAhi = jAno / suhama - sUkSma / thUledi= sthUla / bhaNiyA kahe gaye / khadhA= skandha / caurakkhavisayA cAra indriyo ke viSaya / yora / 123 suhamA (suhama) 1/2 vi havati (hava) va 3/2 aka khadhA (khagha) 1/2 pAvoggA = pAproggA = pAuggA (paugga) 1/2 vi kammavaggaNassa [(kamma)- (vaggaNa) 6/1 ] puraSo aura tagvivarIyA [ (ta)(vivarIya) 1/2 vi] khadhA (khagha) 1/2 ahasuhamA [(prai) vi(suhuma) 1/2 vi] idi (ma) = isa prakAra parUvavi (parUva) va 3/2 sk| 123 suhamA = sUkSma / havati = hote hai / khapA skandha / pAvoggA = pAmoggA = yogya / kammavaggaNassa = karma vargaNA ke / puNo mora / tagvivarIyA - isake viparIta / khaSA = skandha / aisuhamA ati sUkSma / idi = isa prakAra | paraveMdi = pratipAdana karate haiM / 124 attAdi [(atta)+ (Adi)] [(atta) - (Adi) mUlazabda 1/1] prattamajha [(pratta)- (majjha) 1/1] prattata [(atta) + (prata)] dravya-vicAra
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( ( prata ) - ( ata) 1 / 1 vi] Neva ( a ) = nahI idie - (idina ) 7/1 gejjha (gejjha ) vidhi kR 1 / 1 ani zravibhAgI ( pravibhAgi) 1 / 1 vi ja (ja) 1/1 savi davva ( davva) 1 / 1 paramANU (paramANu) 1 / 1 ta (ta) 1 / 1 savi viyANAhi (viyANa) vidhi 2 / 1 saka | 1 kabhI kabhI tRtIyA ke sthAna para saptamI kA prayoga pAyA jAtA hai ( he prA cyA 3-135 ) / 124 prattAdi = sva, Adi / zrattamajbha = sva, madhya / zrattata = sva, granta / Neva = nahI / idie = indriya me indriya dvArA / gejjha = grahaNa yogya | zravibhAgI = bhedarahita / ja= jo / davva = dravya / paramANU = paramANu | ta = vaha | viyAgAhi = jAno / 125 eyarasarUvagadha [ ( eya) vi - (rasa) - (ruva) ( gava) 1/1] do (do) 1 / 1 vikAsa ( phAsa) 1 / 1 ta ( ta) 1 / 1 savi have (hava) va 3 / 1 aka sahAvaguNa (sahAvaguNa) 1 / 1 vi vihAvaguraNamidi [ ( vihAvaguNa) + ( idi ) ] vihAvaguNa ( vihAvaguNa) 1 / 1 vi idi ( a ) = zabdasvarUpa dyotaka bhariNada ( bhaNa) bhUkR 1 / 1 jiNasamaye [ ( jiNa) - (samaya) 7/1] savvapayaDattaM [ ( savva) vi - ( payaDatta ) 1 / 1 ] | - = 125 eparasarUvagagha = eka rasa, rUpa, gadha / do = do / phAsa = sparzaM / ta = vaha / have = hotA hai / sahAvaguNa = svabhAva guNavAlA / vihAvaguNamidi vibhAvaguNavAlA | bharigada = kahA gayA / jiNasamaye = jinazAsana me / savvapayaDatta = sabake lie prakaTatA guNavAlA / 92 126 praNanirAvekkho [ ( gaNa ) vi- ( nirAvekkha ) 1 / 1 ] jo (ja) 1 / 1 savi pariNAmo (pariNAma) 1 / 1 so (ta) 1 / 1 savi sahAvapajjAzro [ ( sahAva ) - (pajjA ) 1/1] khadhasarUveNa [ ( khadha ) - ( sarUva ) 3 / 1] puraNo ( a ) = aura pariNAmo (pariNAma) 1 / 1 so (ta) 1 / 1 vihAvapajjAo [ ( vihAva ) - ( pajjA ) 1 / 1 ] 1 savi 126 zraNNanirAvekkho = dUsaro kI apekSArahita pariNamana / jo = jo | pariNAmo = pariNamana / so = vaha / sahAvapajjAzro = svabhAva pariNamana / khadhasaveNa = skandharUpa se | puNo = ora | pariNAmo = pariNamana | so = vaha / vihAvapajjAzro = vibhAva-pariNamana / AcArya kundakunda
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 dhammatyikAyamarasa [(dhammatthikAya)+ (arama)] dhammatthikAya (dhammatthi phAya) 1/1 arasa (marasa) 1/1 vi avaNNagagha [(avaNNa) + (agadha)] avaNNa (avaNNa) 11 vi agadha (agadha) 1/1 vi asahamapphAsa [(asadda) + (apphAsa)] asadda (asadda) 1/1 vi apphAsa (apphAsa) 1/1 vi logogAda [(loga) + (ogADha)] [loga - (mogADha) 1/1 vi] puThaM (puTTha) bhUka 1/1 ani pihulamasakhAdiyapadesa [(pihula) + (asakhAdiyapadesa)] pihula (pihula) 1/1 vi asakhAdiyapadesa (prasakhAdiyapadesa) 1/1 vi|| 127 dhammatyikAyamarasaM = dharmAstikAya, rasarahita / avaNNagadha = varNarahita, gadharahita / asaddamapphAMsa - zabdarahita, sparzarahita / logogADha = loka me vyApta / puLe - chue hue / pihulamasakhAdiyapadesa = vyApta, asarayAta prdeshvaalaa| 128 udayaM (udaya) 1/1 naha (ma) - jisa prakAra macchANa (maccha) 6/2 gamaNANuggahayara [(gamaNa) + (aNuggayara)] [(gamaNa)-(aNuggayara) 1/1 vi] havadi (hava) va 3/1 aka loe (loa) 7/1 taha (a) = usI prakAra jIvapuggalANa [(jIva)-(puggala) 6/2] dhamma (dhamma) 1/1 vavva (davva) 1/1 viyANehi (viyANa) vidhi 2/1 sk| 128 udaya = jala / jaha = jisa prakAra / macchANa = machaliyo ke / gamaNANuggahayara = gamana me upakAra karanevAlA / havadi = hotA hai / loe = loka me| taha- usI prakAra / jIvapuggalANa = jIva aura pudgalo ke lie / dhamma-dharma / davva = dravya / viyANehi = samajho / 129 jaha (pra) = jisa prakAra havadi (hava) va 3/1 aka dhammadava (dhammadavva) 1/1 taha (a) = usI prakAra ta (ta) 2/1 savi jANeha (jANa) vidhi 2/2 saMka davamadhamakkha [(daba)+ (adhama)+ (akkha)] davva (davva) 2/1 [(adhama)-(akkhA)1 21 vi] ThidikiriyAjuttANa [(Thidi)(kiriyA)-(jutta) bhUkR 4/2 ani] kAraNabhUda [(kAraNa)-(bhUda) bhUka 1/l ani tu (pra) = kintu puDhavI (puDhavI) 1/1 va (a) = kI taraha / 1 samAsa ke anta meM artha hotA hai 'naamvaalaa'| 129 jaha (a) = jisa prakAra / havadi = hotA hai / dhammadavva dharmAstikAya dravya / taha - usI prakAra | ta usa ko / jANeha= jAno / davamadhamapakhaM 93 dravya-vicAra
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ = danva+adhama+akkhaM = usa adharmAstikAya nAmavAle dravya ko / jANeha = jaano| hidikiriyAjuttANa = sthiti kriyA me tatpara ke lie| kAraNabhUva = kAraNa banA huA / tu= kintu / puDhavI- pRthvI / vakI taraha / 130. Na (a) = nahI ya (pra) = tathA gacchadi (gaccha) va 3/1 saka dhammatthI (dhammatthi) 1/1 gamaNa (gamaNa) 2/1Na (pra) = nahI karevi (kara) va 3/1 saka aNNadaviyassA [(aNNa)-(daviya) 6/1] hadi (hava) va 3/1 aka gatI (gati) 2/2 sa (sa) mUlazanda 3/1 vi pasaro (ppasara) 1/1 jIvANa (jIva) 6/2 puggalANa (puggala) 6/2 ca (ma) = aura / 1 kabhI-kabhI dvitIyA ke sthAna para paSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyaa-3-134)| 2 kabhI-kabhI saptamI ke sthAna para dvitIyA kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA-3-137) / 130 = nahI / ya= tathA / gacchadi = gatizIla nahI hotA hai / dhammatyo = dharmAstikAya / gamaNa = gati / = nahI / karedi pradAna karatA hai| aNNadaviyassa = dUsare dravyo ko / hadi = hotA hai / gatI = gati ke+ gati me / sa= sva se| pasaro- phailAva / jIvANaM = jIvo (kI) / puggalANa - pudgalo kI / ca= aura / 131 vijavi (vijja)va 3/1 aka jesi (ja)6/2 sa gamaNa (gamaNa)1/1 ThANaM (ThANa) 1/1 puNa (ma) - phira tesimeva [(tesi) + (eva) tesiM (ta) 6/2 sa eva (ma) = hI sabhavadi (sabhava) va 3/1 aka te (ta) 1/2 savi sagapariNAmehi [(saga) vi- (pariNAma) 3/2] du (pra) = prata gamaNa (gamaNa) 2/1 ThANa (ThANa) 2/1 ca (a) = aura kuvvati (kunva) va 3/2 sk| 131 vijadi = hotI hai / jesi = jina kI / gamaNa = gati / ThANaM = sthiti / puraNa = phira / tesimeva - unhI kI / sabhavadi = hotI hai / te=ve / sagapariNAhiM - apane pariNamana ke dvaaraa|du-prt / gamaNaM = gati (ko)| ThANa - sthiti ko / caura / kuvati = utpanna karate haiM / 94 AcArya kundakunda
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 gamaNimitta [(gamaNa) - (Nimitta) 1/1] dhamma (dhamma) 1/1 adhamma (adhamma) 1/1 Thidi (Thidi) mUlazabda 7/1 jIvapoggalANa [(jIva) - (poggala) 6/2] ca (a) = aura avagahaNa (avagahaNa) 1/1 prAyAsa (mAyAsa) 1/1 jIvAdIsavvadanvANaM [(jIva) + (AdI)+ (savva)+ (dabvANa)] [(jIva) - (mAdI)1- (samva) vi - (danva) 6/2] / 1 samAsa me 'pAdi' kA 'mAdI' kiyA jA sakatA hai (he prA vyA 1-67) / 132 gamaNimittaM = gati me nimitta / dhamma = dharmAstikAya / adhamma = adharmAstikAya / Thidi = sthiti me / jIvapoggalANa = jIvo, pudgalo kI / caura / pravagahaNa = Thaharane kA sthAna / mAyAsa = AkAza / jIvAvIsavvadavvANa = jIva Adi sabhI dravyo ke lie| 133 sarvasi (savva) 6/2 sa jIvANaM (jIva) 6/2 sesANa (sesa) 6/2 taha ya (ma) - aura isI prakAra puggalANa (puggala) 6/2 ca (a) = aura ja(ja) 1/1 savi dedi (dA) va 3/1 saka vivaramakhila [(vivara)+ (makhila)] vivara (vivara) 2/1 akhila (akhila) 2/1 vi ta (ta) 1/1 savi loe (lopa) 7/1 havadi (hava) va 3/1 aka prAyAsa (prAyAsa) 1/1 | 133 samvesi = sabhI ke lie) / jIvANa = jIvo ke lie| sesANa = zeSa ke lie / taha ya = aura isI prakAra / puggalANa = pudgalo ke lie| camaura / jaMjo / devi = detA hai / vivaramakhila = pUrA sthAna / ta= vaha / loe = loka me / havavi = hotA hai / prAyAsa = prAkAza / 134 puggalajIvaNibaddho [(puggala)- (jIva) - (Nibaddha) bhUka 1/1 ani] dhammASammatyikAyakAlaDDho [(dhamma) + (praghammatyikAya) + (kAla)+ (aDDho)] [(dhamma) - (adhammatthikAya) - (kAla) - (aDDha)1/1 vi] vaTTadi (vaTTa) va 3/1 aka mAyAse (mAyAsa) 7/1 jo (ja) 1/1 savi logo (loga) 1/1 so (ta) 1/1 savi samvakAle [(sanva) vi - (kAla) 7/1] da (a) = pAdapUraka / 134 puggalajIvaNibaDho= pudgala aura jIvo se jur3A huA / pammAdhammatyikAya kAlaDDho= dharmAstikAya, adharmAstikAya, kAla se yukta / vaTTadi = hai / mAyAse = AkAza me / jo jo| logo = loka / so = vaha / samvakAle = sabhI samaya me| 98 dravya-vicAra
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 sambhAvasabhAvANa [(sanmAva) - (sabhAva)16/2] jIvANa (jIva) 6/2 taha ya (a) = usI prakAra poggalANa (poggala) 6/2 ca (a) = aura pariyaTTaNasaMbhUdo [(pariyaTTaNa) - (sabhUda) bhUkR 1/1 ani] kAlo (kAla) 1/1 riNayameNa (krivina) = anivAryata paNNatto = kahA gayA / 1 kabhI kabhI saptamI ke sthAna para paSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA 3-134) / 135 sambhAvasabhAvANa = astitva svbhaavvaale| jIvANaM = jIvo (me) / taha ya= usI prakAra / poggalANa = pudgalo me / ca (a) = aura / pariyaTTaNa. sabhUdo parivartana, utpanna huA / kAlo-kAla / NiyameNa = anivAryata / paNNatto kahA gyaa| 136 patthi (a) = nahI cira (a) = dIrgha kAla vA = aura khippa (a) = turanta mattArahidaM [(mattA)- (rahida) 1/1 vi] tu (pra) = tathA sA (tA) 1/1 savi vi (pra) = bhI khalu (a) = pAdapUraka mattA (mattA) 1/1 puggaladavveNa [(puggala) - (davva) 3/1] viNA (a) = vinA samhA (a) = isalie kAlo (kAla) 1/1 par3accabhavo [(paDucca) aprAzraya karake - (bhava)11/1 vi / 1. samAsa ke anta me| 136 Natyi = nahI / cira = dIrghakAla / vA= aura / khippaM = turanta / mattA rahida = mApa ke vinA / tu= tathA / sA= vaha / vi = bhI / mattA= mApa / puggaladagveNa = pudgala dravya ke / viNA = vinA / tamhA= isalie / kAlo kAla / paDuccabhavo= Azraya se utpanna / 137 kAlo (kAla) 1/1 pariNAmabhavo [(pariNAma) - (bhava) 1/1 vi] pariNAmo (pariNAma) 1/1 davakAlasaMbhUdo [(davakAla)-(sabhUda) bhUkR 1/1 ani] doNha (do) 6/2 vi esa (eta) 1/1 savi sahAvo (sahAva) 1/1 kAlo (kAla) 1/1 khaNamaguro (khaNabhagura)1/1 vi Niyado (Niyada) 1/1 vi / / 137 kAlo kAla / pariNAmabhavo = parivartana se utpanna / pariNAmo= parivartana / danvakAlasabhUdo = dravya kAla se utpanna / doNhaM = dono kA / esa = yaha / sahAvo svabhAva / kAlo-kAla / kharaNabhaMguro- nazvara / Niyado sthaayii| 96 AcArya kundakunda
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jIvAdIdavvANa [(jIva) + (prAdI) + (davvANa)] [(jIva)-(AdI) (davva) 612] parivaTTakAraNa [(parivaTTaNa)- (kAraNa) 1/1] have (hava) va 3/1 aka kAlo (kAla) 1/1 dhammAdicauNNANa [(dhamma) + (Adi) + (cau) + (aNNANa)] [(dhamma)-(Adi)-(cau)-(aNNa)1 6/2 vi] sahAvaguNapajjayA [(sa) vi-(hAva)-(guNa)-(pajjaya) 1/2] hoti (ho) va 3/2 aka / 1 kabhI-kabhI saptamI ke sthAna para SaSThI kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA 3-134) aNNANa- NNANa (svaralopa, pR 123, abhinava prAkRta vyAkaraNa) / 138 jIvAdIdavvANa = jIva Adi dravyo ke / parivadRraNakAraNa = parivartana kA kAraNa / have = hotA hai / kAlo = kAla / dhammAdicauNNANa = dharmAdi cAra anya / sahAvaguNapajjayA = svabhAvaguNaparyAya / hoti = hotI haiM / 139 davva (daba) 1/1 sallakhariNaya (sallakkhaNiya) 1/1 vi utpAdanvayadhuvattasajutta (utpAda) - (vvaya) - (dhuvatta)-(sajutta) bhUka 1/1 ani] guNapajjayAsaya [(guNa) + (pajjaya)+ (Asaya)] [(guNa)(pajjaya)-(Asaya) 1/1] vA (a) = aura ja (ja) 1/1savi ta (ta) 1/1 savi bhaNNati (bhaNNa) va 3/2 saka savvaNhU (savvaNhu) 1/2 vi / 139 danva = dravya / sallakkhaNiya = satlakSaNayukta / utpAdanvayaghuvattasajutta = utpAda, vyaya aura dhrauvya se sahita / guraNapajjayAsaya = guNa aura paryAya kA Azraya / vA= aura / ja= jo / ta= vaha / bhaNNati = kahate hai / savaNhU = sarvajJa / 140 sattA (sattA) 1/1 savvapayatyA [[(sava)-(payatthA) 1/1] vi] savissarUvA (savissarUvA) 1/1 vi aNatapajjAyA [(aNata) vi(pajjAyA) 1/1 vi] bhagappAdadhuvattA [(bhaga)+ (uppAda)+ (dhuvattA)] [[(bhaga)-(uppAda)-(ghuvattA)] vi] sappaDivakkhA (sappaDivakkhA) 1/1 vi havadi (hava) va 3/1 aka ekkA (ekkA) 1/1 vi| 140 sattA = sattA / sanvapayatthA = sarvapadArthamaya / savissarUvA = aneka prakAra sahita / aNatapajjAyA = ananta paryAyavAlI / bhaguppAdadhuvattA= utpAda, 97 dravya vicAra
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaya aura dhra vatAmaya / sappaDivakkhA = virodhI pahalU sahita / havadi = hotI hai / ekkA-eka / 141 utpattI (uppatti) 1/1 va = aura viNAso (viNAsa) 1/1 davvassa (davva) 6/1 ya (a) = hI gatyi - na asthi (a) = hai (astitva) sanbhAvo (savmAva) 1/1 vigamuppAdadhuvatta [(vigama)+ (uppAda)+ (dhuvatta) ] [(vigama)-(uppAda)-(dhuvatta) 2/1] kareMti (kara) va 3/2 saka tasseva [(tassa) + (eva)] tassa (ta) 6/1 sa eva (a) = hI pajjAyA (pajjAya) 1/2 / uppattI = utpatti / va% aura / viNAso= vinAza | davvassa = dravya kii| yahI / patthina / atyi = astitva / sambhAvo= svabhAvavAlA / vigamuppAdadhuvatta = nAza, utpatti, dhra vtaa| karati = prakAzita karatI haiM / tasseva usakI hI / pajjAyA = paryAyeM / 142 pajjayavijuda [(pajjaya)-(vijuda) 1/1 vi] davva (dava) 1/1 damvavijuttA [(davva)-(vijutta) 1/2 vi] ya (a) = bhI pajjayA (pajjaya) 1/2 patthi (a) = nahI hai doNha (do) 6/2 aNaNNabhUda [(aNaNNa)-(bhUda) bhUkR 1/1 ani bhAva (bhAva) 1/1 samaNA (samaNa) 1/2 paviti (parUva) va 3/2 saka ArSa / 142 pajjayavijuda = paryAyarahita / davva = dravya / davavijuttA - dravyarahita / ya= bhI / pajjayA = paryAya / rAtthi % nahI hai / doNha = dono kA / aNaNNabhUda = abhinna vanA huA / bhAva = astitva / samaNA-zramaNa / paviti = kahate haiM / 143 davveNa (davva) 3/1 viNA (a) = binA / raNa (a) = nahI guNA (guNa) 1/2 guhiM (guNa) 3/2 davva (inva) 1/1 Na (a) = nahI sabhavadi (sabhava) va 3/1 aka avvadiritto (a-vvadiritta) bhUka 1/1 ani bhAvo (bhAva) 1/1 davvaguNANa [(davva)-(guNa) 6/2] havadi (hava) va 3/1 aka tamhA = isalie / 143 davveNa = dravya ke / viNA= binA / raNa = nahI / guNA = guNa / guNehi = guNo ke / davya = dravya / viNA = binA / sabhavadi = hotA hai / anvadirito = abhinna / bhAvo= astitva / davvagaNANa = dravya aura guNo kA / havadi = hotA hai / tamhA = prata / 98 prAcArya kundakunda
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 bhAvassa (bhAva) 6/1 tyi = nahI NAso (NAsa) 1/1 prabhAvassa (abhAva) 611 ceva (a) = pAdapUraka uppAdo (uppAda) 1/1 guNapajjayesu [(guNa)-(pajjaya)1 7/2] bhAvA (bhAva) 1/2 uppAdavae [(uppAda)(vana) 2/2] pakuvati (pakuva) va 3/2 saka / 1 kabhI-kabhI tRtIyA ke sthAna para saptamI kA prayoga pAyA jAtA hai (he prA vyA 3-135) / 144 bhAvassa- sat kaa| rAtyi = nahI / NAso nAza / esthi nahI / prabhAvassa = asat kA / uppAdo- utpAda / guNayajjayesu = guNa-paryAyo me - guNa-paryAyo dvArA / bhAvA = dravya / uppAdavae = utpAda-vyaya / pakuvvati = karate hai| 145 bhAvA (bhAva) 1/2 jIvAdIyA [(jIva)+ (adIyA)] [(jIva) (adIya)1/2] jIvaguNA [(jIva)-(guNa) 1/2] cedaNA (cedaNA)1/1 ya (a) = aura uvayogo (uvayoga) 1/1 suraNaraNArayatiriyA [(sura)(Nara)-(NAraya) vi-(tiriya) 1/2] jIvassa (jIva) 6/1 ya (a) = aura pajjayA (pajjaya) 1/2 bahugA (bahuga) 1/1 vi / 145. bhAvA = sat / jIvAdIyA = jIva Adi / jIvaguNA = jIva ke guNa / cedaraNA = cetnaa| ya= aura / uvayogo = jJAna / suraNaraNArayatiriyA = , deva, manuSya, nArakI aura tiryaJca / jIvassa = jIva kI / ya = aura / pajjayA paryAya / bahugA=aneka / 146 maNusattaNeNa (maNusattaNa) 3/1 NaTTho (NaTTha) bhUka 1/1 ani dehI (dehi) 1/1 devo (deva) 1/1 havedi (hava) va 3/1 aka idaro (idara) 1/1 vi vA (a) = athavA ubhayatta (ubhayatta) mUlazabda 7/1 vi jIvabhAvo [(jIva)-(bhAva) 1/1] Na (a) = na Nassadi (Nassa) va 3/1 aka jAyade (jA- jAya) va 3/1 aka aNNo (aNNa) 1/1 vi / 146 maNusattaNeNa = manuSyatva se / NaTTho = lupta huA / dehI = jIva / devo = deva / havedi = hotA hai / idaro= anya koI paryAyavAlA / vA = athavA / ubhayatta = dono me / jIvabhAvo = jIva padArtha / =na / Nassadi% naSTa hotA hai / Nana / jAyade = utpanna hotA hai| aNNo % nyaa| 99 dravya-vicAra
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 so (ta) 1/1 savi caiva (a) = hI jAdi (jA) va 3/1 aka maraNaM (maraNa) 2/1 jAdi (jA) va 3/1 saka Na (a) = na gaTTho (NaTTha) bhUka 1/ani ceva (a) = hI uppaNNI (uppaNNa) bhUka 1/1 ani uppaNNo (uppaNNa) bhUka 1/1 ani ya (a) = aura viraNacho (viNaTTha) bhUka 1/1 ani devo (deva) 1/1 maNuso (maNusa) 1/1 ti (a) = isa prakAra pajjAno (pajjAya) 1/1 / 147 so vaha / ceva hI / jAdi = utpanna hotA hai / maraNa = maraNa ko| jAdi prApta hotA hai / = na / ragaTThI naSTa huA / ena / ceva % hI / uppaNNo = utpanna huA / uppaNNo = utpanna huI / ya = aura / viraThTho naSTa huii| devo% deva / maNuso manuSya / ti= isa prakAra / pajjAno paryAya / 148 attho (attha) 1/1 khalu (a) = pAdapUraka davvamano (davvamana) 111 davANi (davva) 1/2 guNappagANi [(guNa)+ (appagANi)] [(guNa)(appaga) 1/2 vi] bhariNadANi (bhaNa) bhUka 1/2 tehiM (ta) 3/2 savi puNo (a) = aura pajjAyA (pajjAya) 1/2 pajjayamUDhA [(pajjaya) (mUDha) 1/2 vi] hi (a) = hI parasamayA (parasamaya) 1/2 vi / 148 atyo = padArtha / danvamanno = dravyamaya / danvANi = dravya / guNappagANi = guNasvarUpavAle / bhariNadANi = kahe gaye / tehi = una se / puNo = aura / pajjAyA = paryAya / pajjayamUDhA paryAyo me mohita / hi= hii| parasamayA = mUcchita / 149 je (ja) 1/2 savi pajjayesu (pajjaya) 7/2 giradA (Nirada) bhUkR 1/2 ani jIvA (jIva) 1/2 parasamayiga (parasamayiga) mUlazabda 1/2 vi tti (a) = zabdasvarUpadyotaka giddiTThA (NiddiTTha) bhUkR 1/2 ani prAdasahAvammi [(Ada)-(sahAva)7/1] ThidA (Thida) bhUkR 1/2 ani te (ta) 1/2 savi sagasamayA [(saga) vi- (samaya) 1/2] muNedavyA (muNa) vidhi kR 1/2 / 149 jejo| pajjayesu-paryAyo me / NiradA = lIna / jIvA - jIva / parasamayiga = mUcchita / NihiTThA - kahe gaye / prAdasahAvammi = prAtma svabhAva me / vidA Thahare hue / te ve| samagamayA = jAgrata / muNedavvA samajhe jAne caahie| 100 prAcArya kundakunda
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya kundakunda : dravya/vicAra va gAyA-krama tathA mUla granya gAthA-kama - pAyA gAvA gunaganya gAyA-praga mUla grantha gAyA-trama prapanAgAra26 pravacanamAra 2 48 pravacanamAra 2 52 prabananamAra 2 13 prayananamAra 2 35 pacAgniAya 122 pacAstikAya 7 panAnimAya 125 panAstikAya 27 pacAstikAya 30 pacAmnikAya 109 niyamasAra panAnnisAya 97 niyamamAra 49 panAmnimAya 99 pravacanamAra 2 33 | prayananamAra 2 40 pacAstikAya 38 10-11 pravacanamAra 2 41-42 pravacanagAra | 31 pacAgnikAya 124 13 pacAntikAya 98 14 niyamagAra 34 15-16 niyamamAra 35-36 pravacanasAra 2 32 pacAstikAya 39 / pacAstikAya 112 paMcAmnikAya !13 30 dravya-vicAra
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAkrama mUla grantha gAthA-krama gAthAkrama mUla granya gAthA krama pravacanamAra 2 102 pravacanasAra 2 99 pravacanasAra 2 101 pravacanasAra 2 100 pacAstikAya 114 pacAstikAya 115 pacAstikAya 116 pacAstikAya 117 pacAstikAya 33 pacAstikAya 128 pacAstikAya 129 pacAstikAya 130 pravacanasAra 1 23 pravacanasAra 1 27 pravacanasAra 1 35 pravacanasAra 1 51 pravacanamAra 1 22 pravacanasAra 1 23 pravacanasAra 1 54 mokSapAhuDa 4 mokSapAhuDa 5 mokSapAhuDa 7 pravacanasAra 1 20 pravacanasAra 1 53 pravacanasAra / 60 pravacanasAra 1 59 samayasAra 14 bhAvapAhuDa 64 samayasAra 11 pacAstikAya 29 samayasAra 141 pravacanasAra 1 67, samayasAra 142 pravacanasAra 1 68 pravacanasAra 1 81 pravacanasAra 2 95 AcArya kundakunda
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA / mUla grantha gAthA-krama gAthAkrama mUla grantha gAthA-krama krama samayasAra 91 samayasAra 219 pravacanasAra 2 59 samayasAra 265 pacAstikAya 136 pacAstikAya 137 pacAstikAya 138 pacAstikAya 139 pacAstikAya 140 bhAvapAhuDa 76 pravacanasAra 2 65 pravacanasAra 2 87 pravacanasAra 2 59 pravacanasAra 1 42 samayasAra 102 pravacanasAra 2 66 samayasAra 126 bhAvapAhuDa 77 samayasAra 130 pravacanasAra 64 samayasAra 131 bhAvapAhuDa 86 samayasAra 83 samayasAra 153 samayasAra 84 pravacanasAra 2 89 mokSapAhuDa 17 0 / pravacanasAra 2 63 pravacanasAra 1 46 pacAstikAya 167 pravacanasAra 1 69 pacAstikAya 158 pacAstikAya 132 pravacanasAra 1 78 84 | pacAstikAya 135 pravacanasAra 1 13 103 dravya-vicAra
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAkrama mUla grantha gAthA-krama gAthAkrama mUla grantha gAthA-krama 103 pravacanasAra 1 11 104 . pravacanasAra 17 pravacanasAra 1 16 105 | 106 | pravacanasAra 1 15 107 | pravacanasAra 1 14 pravacanasAra 1 44 108 niyamasAra 22 niyamasAra 23 niyamasAra 24 niyamasAra 26 niyamasAra 27 niyamasAra 28 | pacAstikAya 83 pacAstikAya 85 pacAstikAya 86 | pacAstikAya 88 | pacAstikAya 89 109 pacAstikAya 77 110 pacAstikAya 110 111 pacAstikAya 79 112 pacAstikAya 81 113 pacAstikAya 82 pravacanasAra 2 69 pravacanasAra 2 71 niyamasAra 30 115 | pacAstikAya 90 pravacanasAra 2 72 pravacanasAra 2 36 pacAstikAya 23 pravacanasAra 2 73 118 | pravacanasAra 2 74 119 pravacanasAra 2 75 pacAstikAya 26 pacAstikAya 100 | niyamasAra 33 120 | niyamasAra 21 104 AcArya kundakunda
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ - gAthA gAthA mUla grantha gAthA-krama mUla grantha gAthA-krama krama 139 145 pacAstikAya 10 pacAstikAya 8 | pacAstikAya 16 pacAstikAya 17 140 141 pacAmtikAya 11 pacAstikAya 18 142 pacAstikAya 12 148 | pravacanasAra 2 1 pravacanasAra 2 2 143 149 pacAstikAya 13 pacAstikAya 15 144 . 54909 " ... PMARA jayapara - dravya-vicAra
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAyaka pustakeM evaM koza 1. samayasAra : prAcArya kundakunda (sapAdana valabhadra jaina) (zrI kundakunda bhAratI, dillI) 2. piyamasAra : prAcArya kundakunda (sampAdaka valabhadra jaina) (zrI kundakunda bhAratI, dillI) 3. pravacanasAra prAcArya kundakunda (sampAdaka-manoharalAla jaina) paramazruta prabhAvaka maNDala, pragAna 4. paMcAstikAya AcArya kandakanda sampAdaka-pannAlAla vAkalIvAla paramazrata pramAvaka maNDala, agAsa 5. aSTapAhuDa sampAdaka pa pannAlAla sAhityAcArya (kundakunda bhAratI) (zruta bhaNDAra va anya prakAzana samiti phalTaNa, mahArASTra) 6 hemacandra prAkRta vyAkaraNa : vyAkhyAtA, zrI pyAracandajI mahArAja bhAga 1-2 (zrI jaina divAkara divya jyoti kAryAlaya, mevADI bAjAra, vyAvara) 7. prAkRta bhASAmro kA : DaoN Ara pizala vyAkaraNa (vihAra-rASTramApA-paripad paTanA) 8 abhinava prAkRta vyAkaraNa * DaoN nemicandra zAstrI (tArA pablikezana, vArANamI) prAkRta bhASA evaM sAhitya DaoN nemicandra zAstrI kA AlocanAtmaka itihAsa : (tArA pablikezana, vArANamI) 10 prAkRtamArgopadezikA : pa becaradAsa jIvarAja dozI (motIlAla banArasIdAma, dillI) 11. saMskRta nivandha-dazikA : vAmana zivarAma ApTe (rAmanArAyaNa venImAdhava, ilAhAvAda) 12. prauDha-racanAnuvAda kaumudI : DaoN kapiladeva dvivedI (vizvavidyAlaya prakAzana, vArANasI) 13. pAia-saha-mahaNNavo : pa haragovindadAsa trikamacanda seTha (prAkRta grantha pariSad, vArANasI) 14. saskRta hindI-koza vAmana zivarAma ApTe (motIlAla vanArasIdAsa, dillI) 15 Sanskrata-English : M Monier Williams (Munshiram Dictionary Manoharlal, New Delhi) 16. vRhat hindI koza sampAdaka kAlikAprasAda Adi (jJAnamaNDala limiTeDa, vanArasa)
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
_